Χαβρεδάκη Αργυρώ, Δ.Ε. 2019-1

«Σχολή
Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών

Σπουδών»
«Σπουδές
ουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία MA
MA»
Διπλωματική Εργασία
«Οι
Οι περιθωριοπο
περιθωριοποιημένες
ιημένες κοινωνικές ομάδες στον
Ελληνορωμαϊκό
λληνορωμαϊκό κόσμο, στην παράδοση των Συνοπτικών
Ευαγγελίων και στην υμνολογική παράδοση της Εκκλησίας
Εκκλησίας»
«Αργυρώ Χαβρεδάκη»
Επιβλέπων καθηγητής
καθηγητής: Δρ. Αθανάσιος Αντωνόπουλος
Αθήνα, Ιούλιος 2019
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή (Αργυρώ Ε. Χαβρεδάκη) που την
εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη
αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού,
παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε
μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των
δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση
δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του
συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση,
πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading),
«ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της
εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού.
Οσυγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
«Οι
Οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες στον
Ελληνορωμαϊκό κόσμο, στην παράδοση των Συνοπτικών
Ευαγγελίων και στην υμνολογική παράδοση της Εκκλησίας
Αργυρώ Χαβρεδάκη
Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας
Επιβλέπων Καθηγητής
Καθηγητής: Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:
Καθηγητής
Αθανάσιος Αντωνόπουλος Γεώργιος Φίλιας
Δρ. Θεολογίας ΕΚΠΑ/ ΕΑΠ Δρ. Θεολογίας ΕΚΠΑ/ ΕΑΠ
Αθήνα, Ιούλιος 2019
Χαβρεδάκη, «Οι
Οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές
ομάδες στον Ελληνορωμαϊκό κόσμο, στην παράδοση των
Συνοπτικών Ευαγγελίων και στην υμνολογική παράδοση της
Εκκλησίας
Περίληψη
Η ανά χείρας Διπλωματική Εργασία αναφέρεται στην ιστορική,

τορική, κοινωνική και θεολογική
προσέγγιση των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων στον ελληνορωμαϊκό κόσμο,
στην παράδοση των συνοπτικών ευαγγελίων και στην υμνολογική παράδοση της
Ορθόδοξης Εκκλησίας. Παρουσιάζεται η κοινωνική θέση τω
τωνν γυναικών, των δούλων,
των αμαρτωλών γυναικών, των τελωνών, των ξένων και των ασθενών από χρόνιες και
ανίατες αρρώστιες. Ως πιο κατάλληλο γεωγραφικό πλαίσιο μελέτης αυτών
αυτώ των ομάδων,
μέσα στο ευρύ κοινωνικό πλαίσιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Αυτοκρατορίας, επιλέχθηκαν οι
κοινωνίες των πόλεων της Ρώμης, της Αθήνας και της Παλαιστίνης.
Παλαιστίνης Οι ίδιες ομάδες
προσεγγίζονται μέσα από τις καινοδιαθηκικές αναφορές των συνοπτικών ευαγγελιστών
και των λειτουργικών κειμένων και ύμνων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Λέξεις – Κλειδιά
Περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, Ελληνορωμαϊκός κόσμος, Συνοπτικά Ευαγγέλια,
Υμνολογική παράδοση της Εκκλησίας.
Διπλωματική Εργασία iv
Εκκλησίας
Abstract
The subject of this diploma thesis concerns the historical, social and theological approach
of marginal social groups in the Greco
Greco-Roman
Roman world, in the Synoptic Gospel Tradition
and in the Hymnological Church Tradition. We present the social situation of wo
women,
thralls, publicans, foreigners and the patients of incurable and chronic diseases. As the
most expedient geographical context research of these groups, in the wide environment of
Roman Imperium, we choose the societies of Rome, Athens and Palestine. The above
groups approximated in the Synoptic Gospel Tradition and the Hymnological Church
Tradition.
Keywords
Marginal social groups, Greco

Greco-Roman
Roman world, Synoptic Gospel Tradition, Hymnological
Church Tradition.
Διπλωματική Εργασία v
Εκκλησίας
Περιεχόμενα
Περίληψη…………………………………………………………………………………
Περίληψη…………………………………………………………………………………..iv
Abstract ................................
................................................................................................................................
................................. v
Περιεχόμενα ................................
................................................................................................
......................................................... vi
Συντομογραφίες…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..vii
ΠΡΟΛΟΓΟΣ………………………………………………………………………..……
………………………………………………………………………..……
………………………………………………………………………..……viii
ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………..………..1
1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ. ΟΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΙΚΟ ΚΟΣΜΟ ΚΟΣΜΟ………………….………………… ………………………..……….7
1.1 Η διακριτή θέση των γυναικών
γυναικών………………………………………………
………………………………………………………..7
1.1.1 Οι γυναίκες ως πολίτιδες
πολίτιδες…………………………………………………….…
…………………………………………………….…...7
1.1.2 Οι γυναίκες στο πλαίσιο του γάμου ………………………………………
…………………………………….10
1.1.3 Ο ρόλος των γυναικών στα θρησκευτικά δρώμενα…
δρώμενα………………………
…………………………..14
1.2 Ο θεσμός της πορνείας.
πορνείας.…………………………………………………………
……………………………….….. 15
1.3 Ο θεσμός της δουλείας……………………………….………
δουλείας……………………………….………….……………… ………………...…18
1.4 Η διακριτή θέση των τελωνών. …………………………………………………..….23
………………………………………………
1.5 Οι κοινωνικές πεποιθήσεις περί καθαρού και ακαθάρτου………………………
………………………......26
2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΔΕΥΤΕΡΟ. ΟΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ
ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΟΠΤΙΚΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΩΝ ……………………………32 ……………………………
2.1 Οι γυναίκες στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας
Οικονομίας……………………… ……………….……..32
2.2 Η πορνεία μέσα στο πλαίσιο του Θεού
Θεού…………………………………………. …………….…..40
2.3 Η έννοια της υποδούλωσης στην κατά Χριστό ζωή
ζωή………………………………
………………………………...42
2.4 Η οδός σωτηρίας των τελωνών
τελωνών……………………………………………...………
……………………………………………...………46
2.5 Η ιουδαϊκή τυπολατρία και ο νέος νόμος του Χριστού
Χριστού…………………………
……………………………..50
2.6 Η ασθένεια και ο Ιατρός
ατρός των ψυχών και των σωμάτων………………………
………………………….....55
3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ. ΟΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗΝ

ΥΜΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ……………………………… ………………..62
3.1 Η παρουσία των γυναικών στους ύμνους της Εκκλησίας.
Εκκλησίας..………...… ………….….…62
3.2 Η πορνεία στους ψαλμούς της Εκκλησίας …………………………………….. ……………..…...69
3.3 Η έννοια της υποδούλωσης του ανθρώπου στην εκκλησιαστική υμνολογία………..75
υμνολογία………
3.4 Οι τελώνες στα εκκλησιαστικά τροπάρια
τροπάρια……………..….……………… ……………….……....77
3.5 Η εκκλησιαστική υμνολογία για τους άσωτους αμαρτωλούς…………………… .....80
3.6 Η ασθένεια μέσα στο πλαίσιο της λειτουργικής θεραπευτικής της Εκκλησίας .........85
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………
……………………………………………………………………
…………………91
5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………………...……..96
Διπλωματική Εργασία vi
Εκκλησίας
Συντομογραφίες
Α.Γ. Αγία Γραφή

Α Βασ. Α΄ Βασιλειών
Β Βασ. Β΄΄ Βασιλειών
Βλ. Βλέπε
Γέν. Γένεση
Εξ. Έξοδος
Ζαχ. Ζαχαρίας
Ησ. Ησαΐας
Κ.Δ. Καινή Διαθήκη
κ.ά. και άλλα, και άλλοι
Λκ. Κατά Λουκά Ευαγγέλιο
Μτθ. Κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο
Μρκ. Κατά Μάρκο Ευαγγέλιο
όπ.π. όπως παραπάνω
Π.Δ. Παλαιά Διαθήκη
Παροιμ. Παροιμίες
Ρουθ Ρουθ
Ρωμ. Προς Ρωμαίους επιστολή αποστόλου Παύλου
Σοφ. Σολ. Σοφία Σολομώντος
Ψλ. Ψαλμοί
Διπλωματική Εργασία vii

Εκκλησίας
Πρόλογος
Το κίνητρο της συγγραφής της παρούσας Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας ήταν

κατά πρώτο η επιθυμία μου να ασχοληθώ με τις περιθωριοποιημένες
ημένες ομάδες την εποχή
της Καινής Διαθήκης. Κατά δεύτερο ήταν η προτροπή του επιβλέποντα καθηγητή μου κ.
Αντωνόπουλου Αθανάσιου να ασχοληθώ συγκεκριμένα με τις περιθωριοποιημένες ομάδες
του ελληνορωμαϊκού κόσμου
κόσμου. Η μελέτη θα αναφερόταν στην ιστορική, τη θεολογική και
την υμνολογική τους παρουσία. Στην αρχή πίστευα ότι, οι προπτυχιακές μου σπουδές
στον Ελληνικό Πολιτισμό (Ε.Α.Π.) θα με βοηθούσαν κατά πολύ τουλάχιστον στο πρώτο
κεφάλαιο, όπου γινόταν η ιστορική καταγραφή αυτών των ομάδων.
ν. Όμως, στη διαδικασία
εξεύρεσης πηγαίου υλικού, διαπίστωσα ότι για την ελληνορωμαϊκή περίοδο είχα ελλιπ
ελλιπείς
γνώσεις και υλικό, καθώς οι προσωπικές μου γνώσεις σταματούσαν μέχρι και την
ελληνιστική περίοδο στον ελλαδικό χώρο. Με βάση αυτά τα δεδο
δεδομένα,
μένα, η έρευνά μου για
τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ξεκινούσε από την αρχή. Το βιβλιογραφικό υλικό για
αυτή την περίοδο είναι τεράστιο, όπως ακριβώς τεράστια είναι και η γεωγραφική έκταση
και η χρονολογική παρουσία της Αυτοκρατορίας των Ρωμαίων. Στις ιστορικές απόψεις
υπήρχαν διαφορετικές και ενίοτε αντικρουόμενες εκτιμήσεις, ανάλογα με την προσωπική
αποτίμηση του καθενός αναλυτή. Κατέληξα να χρησιμοποιήσω εκείνο το υλικό, το οποίο
ήταν κοινό στους περισσότερους συγγραφείς. Επιπρόσθετα, κατανόησα στην πορεία της
μελέτης μου ότι, για να αποτυπωθεί όσο το δυνατό καλύτερα η κοινωνική θέση των
υποδεέστερων πολιτών, θα έπρεπε να υπάρχουν ορισμένες αναφορές για το ρωμαϊκό
πολιτειακό σύστημα, αλλά και για τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Με γνώμονα λοιπόν
αυτή τη
η θέση και με το κριτήριο του χρόνου και της έκτασης αυτής της εργασίας,
προσπάθησα να παραθέσω όσες περισσότερες πληροφορίες είχα συλλέξει για αυτή την
περίοδο.
Όσον αφορά, το βασικό πηγαίο υλικό των κεφαλαίων για τα συνοπτικά ευαγγέλια
ευαγγ
και την υμνολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, είναι γνώριμα στοιχεία για κάθε πιστό, είτε
από την προσωπική μελέτη του, είτε από τη συμμετοχή του στις λειτουργικές συνάξεις της
Εκκλησίας. Αυτό το οποίο διαπίστωσα είναι ότι, όταν τα κείμενα της Κ.Δ. και των ύμνων
γίνονται
νται εργαλεία μελέτης, τότε αυτά «κυριαρχούν» πάνω από κάθε άλλο ερμηνευτικό
Διπλωματική Εργασία viii

Εκκλησίας
κείμενο. Έτσι λοιπόν, αφέθηκα στη δική τους ροή και τα δύο αυτά κεφάλαια
«πλημμυρίζουν» από καινοδιαθηκικούς στίχους και τροπάρια.
Σε όλη αυτή την πορεία αναζήτησης υλικού και σ
συγγραφής
υγγραφής της εργασίας,
χρειάστηκε αρκετές φορές να υπερβώ τα προσωπικά μου όρια, σωματικά και χρονικά. Θα
ήθελα να ευχαριστήσω έναν προς έναν ξεχωριστά, όλους αυτούς που με στήριξαν
προσευχητικά, συναισθηματικά και πρακτικά. Τα ονόματα αρκετά, αλλά προτιμώ να μην
τα αναφέρω, ευχόμενη στο Θεό να τα καταγράψει στο δικό Του
ου αιώνιο Βιβλίο.
Ιούλιος 2019
Διπλωματική Εργασία ix
Εκκλησίας
Εισαγωγή
Ο κόσμος του 1ουαι.μ.Χ. είχε ως βάση του τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής, τα
οποία μετά τη διάλυσή τους ενσωματώθηκαν στη ρωμαϊκή Imperium.1 Σύμφωνα με τον
Κ. Μαντά, στην επιστήμη της ιστοριογραφίας, η περίοδος συνάντησης των Ρωμαίων
κατακτητών με το «ελληνικό πνεύμ
πνεύμα»,
α», χαρακτηρίζεται με τον «υβριδικού τύπου όρο,
ελληνορωμαϊκός πολιτισμός».2 Ο Χριστιανισμός γεννήθηκε στην Ιουδαία, όμως
αναπτύχθηκε και επικράτησε μέσα στην Αυτοκρατορία των Ρωμαίων, η οποία ήταν
κυρίαρχη δύναμη, επί τρεις περίπου αιώνες, μέσα στον ευρύτ ερο ελληνορωμαϊκό κόσμο.3
ευρύτερο
Την εποχή γέννησης του Ιησού, η Παλαιστίνη, όπως και οι περισσότερες χώρες της
οικουμένης, ήταν υπό την ρωμαϊκή ηγεμονία του Οκταβιανού Αυγούστου. Όπως αναφέρει
ο Σ. Αγουρίδης, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ((Imperium Romanum)
Romanum την εποχή του
Οκταβιανού (27π.Χ.–14
14 μ.Χ.) ήταν στο απόγειο της δόξας και του επεκτατισμού της και
εκτεινόταν από «τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής μέχρι τον Ευφράτη, την Ελλάδα,
όλη την Βόρειο Αφρική, τη σημερινή Κεντρική και Δυτική Ευρώπη μέχρι και τη
Βρετανία».4 Ο Α. Κυριαζόπουλος, χαρακτηρίζει την πόλη της Ρώμης, ως την ««Urbs
Aeterna»» (Αιώνια Πόλη) της παγκόσμιας, για τα δεδομένα της εποχής, Αυτοκρατορίας.5 Η
οικονομική και κοινωνική οργάνωση των υποτελών χωρών στην Imperium, είχε
διαμορφωθεί με βάση αυτή των «coloni», δηλαδή των «λαών ή των γεωργών ή των
βασιλικών» των ελληνιστικών χρόνων.6 Την εποχή του Ιησού, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας
ήταν η αδιαμφισβήτητη πολιτική, στρατιωτική και θρησκευτική εξουσία, ήταν ο ««pater
patrie»,
», ο πατέρας της πατρίδας. Σε όλη την Imperium υπήρχαν επιγραφές, ναοί,
αγάλματα και βωμοί, τα οποία υπενθύμιζαν τις ρωμαϊκές αρετές του Αυγούστου, δηλαδή
την ανδρεία (virtus),
), τη δικαιοσύνη ((iustitia), την επιείκεια (pietas)) και την ευσπλαχνία
1
Σ. Αγουρίδης Ιστορία των χρόνων της Καινής Διαθήκης (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 2001) 19.
2
Κ. Μαντάς «Η Ρωμαιοκρατία στον ελληνικό κόσμο», στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.researchgate.net/publi
https://www.researchgate.net/publication/203155938_E_Romaiokratia_ston_elleniko_kosmo
cation/203155938_E_Romaiokratia_ston_elleniko_kosmo (ημερομηνία
ανάκτησης: 01-04-2019) 5.
3
Σ. Αγουρίδης όπ. π., 17.
4
Σ. Αγουρίδης ,όπ. π., 57.
5
Α. Κυριαζόπουλος «Η αρχαία Ρώμη μπροστά στο τέλος εποχ εποχής:
ής: κυκλικός χρόνος και διαρκής
αναγέννηση», Αρχαιολογία
ογία & Τέχνες 74 (2000) 56.
6
Σ. Αγουρίδης, όπ π., 78.
Διπλωματική Εργασία 1
Εκκλησίας
του (clementia).
). Ο Κ. Μαντάς επισημαίνει ότι, οι Ρωμαίοι συνηθισμένοι στο πολίτευμα
της Δημοκρατίας (Res Publica
Publica)) κρατούσαν επιφυλακτική στάση στην προβολή της θεϊκής
ιδιότητας του αυτοκράτορα, αλλά με ευκολία την αποδέχθηκαν οι «ελληνόφωνοι και οι
ελληνικοί πληθυσμοί», καθώς ήταν εξοικειωμένοι στη λατρε
λατρεία
ία των μοναρχών από τα
ελληνιστικά χρόνια.7 Στα νομίσματα των πόλεων της Μ. Ασίας, ο καίσαρας απεικονιζόταν
ως «ημίθεος», ενώ στις αυτοκρατορικές συζύγους αποδίδονταν «οι θεϊκές ιδιότητες της
γάμου» (νέα θεά Ήρα).8 Σύμφωνα με τον Κ. Μαντά, ο
Ήρας, της προστάτιδας του γάμου
χαρακτήρας της ιδεολογίας της «ρωμαϊκής αυτοκρατορικής προπαγάνδας» διαφαίνεται
από τη χρήση της «ελληνικής μυθολογίας» και της απόδοσης «τιμητικών τίτλων». 9
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελούν στη ρωμαϊκή Σπάρτη οι τίτλοι των γυναικών των
ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων ((ελίτ κυρίες)) με αρχαιοελληνικά ονόματα, όπως η «νέα
Πηνελόπη».10 Ο Χ. Ατματζίδης παραθέτει ότι, οι περισσότερες πληροφορίες για τη δομή
της ρωμαϊκής κοινωνίας, δίδονται από συγγραφείς της «ελίτ τάξης» ((Ιώσηπος,
Ιουβενάλιος ή Iuvenalis), δηλαδή εκφράζουν απόψεις των ανώτερων στρωμάτων, αν και
έχουν υιοθετηθεί και από εκείνους των κατώτερων.11 Είναι γενικά αποδεκτό ότι, στη
ρωμαϊκή κοινωνία επικρατούσε η ανισότητα (έλλειψη ίσων δικαιωμάτων) και οι έντονες
ταξικές αντιθέσεις.
ιθέσεις. Για τον G. A
Alfoldy,, η εδραίωση της μονοκρατορίας του αυτοκράτορα
επέφερε έναν επαναπροσδιορισμό των κοινωνικών λειτουργιών της ρωμαϊκής
κοινωνίας.12 Ενώ παρέμεναν τα πολιτειακά σώματα της Δημοκρατίας, ωστόσο, η
λειτουργία του κρατικού μηχανισμού ήτ
ήταν
αν υπό τη βούληση του αυτοκράτορα, ως ο
«primus inter pares»» (πρώτος μεταξύ ίσων). Όσον αφορά τη κοινωνική θέση ενός ατόμου
καθοριζόταν από πολλά και διαφορετικά κριτήρια, όπως ήταν «η ιδιοκτησία, η πολιτική
ισχύς, το κύρος, η ordo, η καταγωγή, το φύλο, η επαγγελματική ενασχόληση, η μόρφωση,
7
Κ. Μαντάς «Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός: ευσταθεί ένας τέτοιος όρος;», Αρχαιολογία & Τέχνες 77 (2000)
69.
8
Κ. Μαντάς, όπ. π., 69.
9
10
11
Χ. Ατματζίδης «Η κοινωνική διαστρωμάτωση της χριστιανικής κοινότητας σύμφωνα με το κατά Λουκάν
ευαγγέλιο», στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά.
Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων
Θεολόγων, (Βόλος 15-17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική
Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού,
2003) 48.
12
G.Alfoldy Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας
Κοινωνίας, μτφ. Α. Χανιώτη, Β’ έκδοση (Αθήνα:
Αθήνα: Εκδόσεις Μορφωτικού
Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης,
ζης, 1992) 171.
Εκκλησίας
η υπηκοότητα, η προσωπική ελευθερία».13 Η άσκηση ειδικών δημόσιων λειτουργημάτων

και η κατοχή μεγάλων εκτάσεων γης αποτελούσαν για τους κατόχους τους πολύ
σημαντικό παράγοντα άσκησης εξουσίας, κύρους και ισχύος. Εξίσου σημαντικός
παράγοντας, ειδικών προνομίων, αποτελούσε και η ιδιότητα μέλους
υς σε κάποιο «ordo»,
όπως ήταν η «συγκλητική
συγκλητική» (ordo senatorius), η «ιππική» (ordo
ordo equester)
equester και η
«βουλευτική» τάξη (ordo decurionum).14 Τα ανώτερα μέλη της ρωμαϊκής κοινωνίας είχαν
ordo decurionum
αναλάβει και τα αξιώματα της δημόσιας διοίκησης ((δικαιοσύνης,
δικαιοσύνης, στρατιωτικής διοίκησης,
κρατικών λειτουργιών).15 Την αριστοκρατική τάξη της ρωμαϊκής κοινωνίας αποτελούσαν
ο αυτοκράτορας, ο οίκος του ((domus Caesaris),
), οι τάξεις των συγκλητικών, των ιππέων
και των βουλευτών της επαρχίας, όπως και τα μέλη των οικογενειών τους. Οι κυρίαρχοι
«οίκοι» και τα «ιερατεία» των υποτελών κρατών στην Imperium, είχαν επίσης μερίδιο στα
ειδικά προνόμια κύρους και δύναμης.16 Οι πλούσιοι
σιοι πολίτες, αν και δεν κατείχαν πολιτική
εξουσία, όμως είχαν μια περιορισμένη δυνατότητα κύρους και έμμεσης επιβολής στα
πολιτικά ζητήματα της αυτοκρατορίας.17 Κατά τον Χ. Ατματζίδη, η περιορισμένη επιρροή
τους αφορμάται από τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στη λατρεία του αυτοκράτορα
(Augustales)) και από το ρόλο τους ως «πάτρωνες» (patronus)) σε διάφορες «συντεχνίες»
(collegia).18 Επίσης, στην ομάδα της ανώτερης δια
διαστρωμάτωσης,
στρωμάτωσης, θα μπορούσαν να
«συνεργάτες» (υπηρέτες)) της κυρίαρχης αριστοκρατίας (retainers).19
ενταχθούν και οι «συνεργάτες
Αυτοί ήταν πολίτες, είτε «ελεύθεροι», είτε «απελεύθεροι», είτε ακόμη «δούλοι», οι οποίοι
στηριζόμενοι στην εξουσία των κυρίων τους, ασκούσαν δι
διάφορα
άφορα διοικητικά κρατικά
λειτουργήματα.20 Στο ανώτερο κοινωνικό στρώμα ανήκαν εξίσου, τα μέλη του κρατικού
διοικητικού μηχανισμού (apparitores
apparitores), οι ανώτεροι στρατιωτικοί (όπ.
όπ. οι εκατόνταρχοι, οι
πριμιπιλάριοι) και οι «ιερείς,
ιερείς, οι ιέρειες, οι συγγραφείς, οι εεπίτροποι,
πίτροποι, οι διαχειριστές
13
Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολό
Θεολόγων, (Βόλος 15-17
17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική
2003) 49.
14
Χ. Ατματζίδης, όπ. π.,50.
15
G. Alfoldy Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας
Κοινωνίας, μτφ. Α. Χανιώτη, Β’ έκδοση (Αθήνα:
( Εκδόσεις
Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 1992) 183.
16
Χ. Ατματζίδης, όπ. π,. 51.
17
Χ. Ατματζίδης, όπ. π., 51.
18
19
20
Εκκλησίας
κτημάτων και οι εκμισθωτές κτημάτων και διαφόρων προσόδων

προσόδων» (όπ.
( οι τελώνες).21
Σύμφωνα με τον Χ. Ατματζίδη, τα μέλη των ανώτερων στρωμάτων, μαζί με τις
οικογένειές τους, αποτελούσαν «περίπου το 1 έως το 5 τοις εκατό» του συνολικού
πληθυσμού της ρωμαϊκής Imperium.22 Επομένως, το μεγαλύτερο ποσοστό της ρωμαϊκής
κοινωνίας (αστικής και αγροτικής) ανήκε στο κατώτερο στρώμα, δηλαδή στους ταπεινούς
και καταφρονεμένους της αυτοκρατορίας.
Σκοπός της έρευνας της παρούσας διπλωματικής εργασίας, είναι η κοινωνική και
θεολογική προσέγγιση των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων, μέσα στο ιστορικό
πλαίσιο του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Όσον αφορά στην ερευνητική μεθοδολογία της
παρούσας ερευνητικής εργασίας, θα αποτελέσει τον συνδυασμό της κοινωνιολογικής και
θεολογικής ερμηνείας. Η μελέτη εστιάζεται περισσότερο στις κοινωνικές κατηγορίες των
γυναικών (έντιμων και αμαρτωλών), των τελωνών, των ξένων ή εθνικών, των δούλων και
των ασθενών από χρόνιες και ανίατες αρρώστιες. Θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τον
κοινωνικό τους ρόλο, εξετάζοντας παράλληλα ποια ήταν τα κύρια αίτια, τα οποία
οδήγησαν σε αυτή τους την περιθωριοποίηση. Η αναφορά για τα υποδεέστερα αυτά
κοινωνικά στρώματα δεν είναι διεξοδική, καθ
καθώς
ώς σκοπός μας δεν αποτελεί η ιστορικο-
ιστορικο
κοινωνική τους επισκόπηση. Οι παραπάνω κατηγορίες πολιτών, είναι εκείνες οι οποίες
απαντώνται συχνότερα στους συνοπτικούς ευαγγελιστές. Επομένως, η ανάπτυξη της
κοινωνικής τους παρουσίας βοηθά στην καλύτερη κατανόηση ττου
ου ιστορικού πλαισίου των
καινοδιαθηκικών κειμένων.
Το κύριο μέρος της μελέτης μας χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο
αναφερόμαστε στην ιστορικο
ιστορικο-κοινωνική
κοινωνική προσέγγιση των υποδεέστερων κοινωνικών
στρωμάτων. Μέσα στο ευρύ γεωγραφικό πλαίσιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,
επιλέχθηκαν ως πιο ενδεικτικές του κλίματος αυτής της περιόδου, οι κοινωνίες των
πόλεων της Ρώμης, της Αθήνας και της Παλαιστίνης. Εξάλλου, η πόλη της Ρώμης
αποτελεί την έδρα της κυρίαρχης ρωμαϊκής κρατικής εξουσίας. Ενώ η Αθήνα, θεωρήθηκε
ως η πιο αντιπροσωπευτική πόλη του ελλαδικού χχώρου,
ώρου, του ελληνικού πνεύματος και του
ελληνικού δωδεκάθεου. Τέλος, η Παλαιστίνη είναι η γη του λαού της Παλαιάς και της
21
Χ. Ατματζίδης «Η κοινωνική διαστρωμάτω
διαστρωμάτωση
ση της χριστιανικής κοινότητας σύμφωνα με το κατά Λουκάν
2003) 51.
22
Εκκλησίας
Καινής Διαθήκης και ο τόπος γέννησης και δημόσιας δράσης του Ιησού Χριστού. Στην
ιστορική μας ανασκόπηση παραθέτονται και ορισμένα δεδομ
δεδομένα
ένα από τις αρχαιοελληνικές
κοινωνίες. Ο κύριος σκοπός είναι να αποτελέσουν ένα ρόλο συνδετικού κρίκου, εφόσον
κατά την πρώιμη ρωμαϊκή εποχή είχαν υιοθετηθεί αρκετά στοιχεία του δημόσιου και του
ιδιωτικού βίου μεταξύ των αρχαίων ελληνικών και των ρωμαϊκών κοινωνιών.
Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται εκτενής αναφορά στις περιθωριοποιημένες
κοινωνικές ομάδες με βάση το πηγαίο υλικό των κειμένων των συνοπτικών ευαγγελιστών,
δηλαδή των τριών πρώτων ευαγγελίων. Στα ευαγγελικά κείμενα παρουσιάζονται αρκετές
πτυχές από
πό τη ζωή και τα προβλήματα των ανθρώπων της εποχής τους. Θα πρέπει να
επισημάνουμε ότι, τα κοινωνικά ιουδαϊκά δεδομένα των Ευαγγελίων αντανακλούν και τη
γενικότερη κατάσταση και την οικονομική δυσπραγία, η οποία επικρατούσε στους
υποτελείς πληθυσμούς στου
στουςς Ρωμαίους κατακτητές. Ο κύριος βέβαια σκοπός των
ευαγγελικών κειμένων είναι η επικέντρωση στα γεγονότα της ζωής και της δράσης του
Ιησού. Κατά τον Μ. Γαλενιανό όμως, εκτός από τον «μεσσιανικό» τους χαρακτήρα,
αποτελούν και ιστορικά κείμενα, τα οποία είναι «τοποθετημένα και εντελώς πραγματικά
στο εδώ και τώρα, στο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, και όχι αόριστα, εξωχρονικά και
ανέρειστα».23 Ο σκοπός της συγγραφής τους βέβαια είναι σωτηριολογικός, όμως είναι και
μαρτυρίες των πολλαπλών σωματικών και ψυχολογικών προβλημάτων, τα οποία βίωνε η
κοινωνία της εποχής του Ιησού ένεκα της περιθωριοποίησης αρκετών μελών της.
Αντίθετα, αντικείμενο της οξείας κριτικής του Ιησού υπήρξαν οι αναίσθητοι στην
ανθρώπινη δυστυχία πλούσιοι και οι υπερόπτες Φαρισαίοι. Ο Χριστός ήταν η εκπλήρωση
όλων των παλαιοδιαθηκικών μεσσιανικών προφητειών και αυτό αποτυπώνεται από τη
συχνή χρήση κειμένων της Π.Δ. στους συνοπτικούς ευαγγελιστές. Στην καινοδιαθηκική
μελέτη αυτού του κεφαλαίου, αναφέρονται αρκετά παλαιοδιαθηκικά χωρία, τα οποία
λειτουργούν
υργούν συνδετικά ή συγκριτικά μεταξύ της εποχής της Π.Δ. και της εποχής της Κ.Δ
Κ.Δ.
Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο επιχειρείται η υμνολογική και θεολογική αποτύπωση
των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων. Σε αυτή τη διαδικασία, τα κείμενα της
Π.Δ. και των συνοπτικών ευαγγελιστών αποτελούν τη κύρια βάση για να αναπτυχθεί
καλύτερα η θεολογική σημασία των λειτουργικών κειμένων και των ύμνων της
Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κατά τον Π. Πάσχο, Υμνολογία ((υμνολογείν,
υμνολογείν, τον ύμνον λέγειν)
λέγειν
ονομάζεται εκείνη η θεολογική και φι
φιλολογική επιστήμη, η οποία ασχολείται με τη
23
Μ. Γαλενιανός «Οι απαρχές της Συστηματικής Θεολογίας», Θεολογία 1 (2011) 100.
00.
Εκκλησίας
συστηματική έρευνα της γένεσης και της εξέλιξης των ελληνικών λειτουργικών ύμνων της
Ορθόδοξης Εκκλησίας.24 Επιπρόσθετα, στο χώρο της ορθόδοξης λατρείας, η επιστήμη της
Υμνολογίας επιχειρεί να εξετάσει την εκκλησι
εκκλησιαστική
αστική ποίηση και τους δημιουργούς της,
με σκοπό να αναδειχθεί η «καλλιτεχνική ποιότητα των ύμνων» και η «βαθύτερη σχέση»
τους με τη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας.25 Εν κατακλείδι, η παρούσα μελέτη
εστιάζεται σε εκείνα τα λειτουργικά κείμενα ή ύμνους, οι οπ
οποίοι
οίοι αποτυπώνουν καλύτερα
την εκκλησιολογική διάσταση των περιθωριοποιημένων ατόμων. Οι γυναίκες, οι πόρνες,
οι τελώνες, είναι πλέον τα μεταμορφωμένα «εν Χριστώ» πρόσωπα, εκείνα τα οποία
αποτελούν πρότυπα για τους πιστούς, για τη μετάνοια, την πίστη, την ππροσευχή, τη
νηστεία, την εγκράτεια και την αγιότητά τους.
Η παρούσα Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία λαμβάνει τέλος με την έκθεση
των συμπερασμάτων.
24
Π. Πάσχος Λόγος και Μέλος. Εισαγωγή στην βυζαντινή
βυζαντινή- λειτουργική Υμνογραφία της Ορθοδόξου
Εκκλησίας (Αθήνα: Εκδόσεις Αρμός, 1999) 19.
25
Π. Πάσχος, όπ. π., 19.
Εκκλησίας
1. Κεφάλαιο πρώτο. Οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες

στον ελληνορωμαϊκό κόσμο.
1.1. Η διακριτή θέση των γυναικών.
1.1.1. Οι γυναίκες ως «πολίτιδες».
Από την αρχαιότητα μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή η κοινωνική θέση των γυναικών ήταν μη
αυτόνομη. Η κοινωνική τους υπόσταση καθοριζόταν μόνο από τη θέση τους, ως σύ
σύζυγοι ή
θυγατέρες πολιτών ή ξένες ή δούλες. Όπως επισημαίνει η C. Mosse,, ο αποκλεισμός τους
από το δημόσιο βίο εξηγεί και την έλλειψη του χαρακτηρισμού τους ως «πολίτιδες».26 Η
ένταξή τους στην ανώτερη ή στην κατώτερη κοινωνική τάξη υπαγορευόταν πρωτίστως
από την οικογενειακή καταγωγή και την περιουσιακή κατάσταση του πατέρα ή του άνδρα
τους. Σημαντικές διαφοροποιήσεις παρουσίαζε η κοινωνική θέση των γυναικών, οι οποίες
ανήκανν στα ανώτερα ή στα κατώτερα στρώματα, αλλά και μεταξύ των κατοίκων των
πόλεων ή της υπαίθρου. Σύμφωνα με τον C. Reinsberg, από την ομηρική ήδη
ή εποχή, ο
ρόλος των γυναικών είχε οριοθετηθεί αποκλειστικά για τη σωστή διαχείριση του
νοικοκυριού και τη γέννηση και ανατροφή απογόνων.27 Η νομική θέση της Αθηναίας
γυναίκας, ως «αιώνιας ανήλικης», δηλαδή της αδυναμίας της να ενηλικιωθεί,
κηδεμόνα.28 Η
δικαιολογούσε και την ανάγκη προστασίας της από έναν άνδρα σύζυγο ή κηδεμόνα
νομικά ανήλικη γυναίκα ζούσε στο κοινωνικό περιθώ
περιθώριο, όπως ήταν τα παιδιά,
π οι ξένοι
και οι δούλοι. Οι κοπέλες, με τον γάμο, περνούσαν από την κηδεμονία του πατέρα σε
εκείνη του συζύγου, μετά δε το θάνατό του, σε αυτή του υιού ή του πλησιέστερου
συγγενή. Η σκέψη μιας ανύπαντρης και ανεξάρτητης γυναίκας, η οποία θα διαχειριζόταν
την προσωπική της περιουσία, ήταν κάτι αδύνατο. Σύμφωνα με τον νόμο, οι γυναίκες δεν
26
C. Mosse Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα
Ελλάδα, ελλ. μετ. Α. Στεφανής (Αθήνα, Εκδόσεις: Δ. Παπαδήμα,
Παπα 2002)
55, 86.
27
C. Reinsberg Γάμος, Εταίρες και Παιδεραστία στην αρχαία Ελλάδα
Ελλάδα,, ελλ. μετ. Δ.Γ. Γεωργοβασίλη και Μ.
Pfreimter (Αθήνα:
Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα, 1999) 49.
28
C. Mosse, όπ.π., 56.
Εκκλησίας
είχαν ποτέ τη δυνατότητα να κατέχουν ή να διαθέτουν ή να αποκτούν ή να πουλούν

οποιαδήποτε περιουσιακό στοιχείο.29 Ο ίδιος ο C. Reinsberg αναφέρει ότι,
ό η συμμετοχή
των γυναικών στο εκπαιδευτικό σύστημα ήταν κάτι ανήκουστο, γι’ αυτό και τα γράμματα
τα οποία ήξεραν ήταν ελάχιστα.30 Αντίθετα, οι γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων είχαν μια
ανεξαρτησία κινήσεων, εξαιτίας της εργασίας τους ως μικροπωλήτριες στην αγορά για
την κάλυψη των βιοτικών τους αναγκών.31 Η C. Mosse υπογραμμίζει ότι, στις αρχαίες
κοινωνίες η κατανομή των καθηκόντων μεταξύ των δυο φύλων, έπρεπε να ήταν σύμφωνη
με τη «φύση», δηλαδή με όσα όριζαν οι θεοί για τον άνδρα και τη γυναίκα.32 Στους άνδρες
ανήκαν οι εξωτερικές δουλειές, όπως «το ζευγάρι, η σπορά, το φύτεμα και οι βοσκές»,
ενώ αντίστοιχα στις γυναίκες οι εσωτερικές, δηλαδή η ανατροφή των παιδιών, η
προετοιμασία του φαγητού και η υφαντική εργασία στον αργαλειό.33 Κατά τον Κ. Μαντά,
από την ελληνιστική εποχή (323
(323-31π.Χ.)
31π.Χ.) σε ορισμένες περιοχές η θέση των γυναικών των
βασιλικών και των τοπικών αρχοντικών οίκων είχε αρχίσει να διαφοροποιείται.34 Στις
επιγραφές της εποχής οι γυναίκες της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής
ολίτιδες».35 Στη Σπάρτη, ήδη από τον 4οαι.π.Χ., εξαιτίας της
χαρακτηρίζονται ως «πολίτιδες».
συγκέντρωσης μεγάλου πλούτου στα χέρια των γυναικών του βασιλικού οίκου, είχαν τη
δυνατότητα ενός «έμμεσου πολιτικού ρόλου» ((γυναικοκρατούμενη
γυναικοκρατούμενη Σπάρτη κατά τον
Αριστοτέλη).36 Συνεχίζοντας ο Κ. Μαντά
Μαντάςς αναφέρει ότι, για την αρχαία ελληνική σκέψη
«η
η γυναικεία διακυβέρνηση
διακυβέρνηση» (γυναικοκρατία) ταυτιζόταν με την «τυραννία
τυραννία», δηλαδή ήταν
«παράνομη και άδικη»,, όπως ακριβώς θεωρούσαν «στρεβλή
στρεβλή και παράνομη»
παράνομη και τη
διακυβέρνηση από τους δούλους.37 Στα «φυλετικά κράτη» του ελληνικού κόσμου
(Ήπειρος,
Ήπειρος, Μακεδονία, Θεσσαλία
Θεσσαλία), υπήρχαν γυναίκες με «άμεσο
άμεσο πολιτικό ρόλο»,
ρόλο δηλαδή
με δυνατότητα να κυβερνούν έναν «οίκο ή ένα γένος ή ένα κράτος»
», βέβαια όταν δεν
29
C. Reinsberg Γάμος, Εταίρες και Παιδεραστία στην αρχαία Ελλάδα,, ελλ. μετ. Δ.Γ. Γεωργοβασίλη και Μ.
Pfreimter (Αθήνα:
Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα, 1999) 40.
30
Μ. Γκιρτζή «Γαμήλια έθιμα της αρχαιότητας και η θέση της γυναίκας στο γάμο», Αρχαιολογία & Τέχνες
109 (2008) 52.
31
C. Mosse Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, ελλ. μετ. Α. Στεφανής (Αθήνα,
Αθήνα, Εκδόσεις: Δ. Παπαδήμα, 2002)
64,65.
32
C. Mosse, όπ.π.,39.
33
C. Mosse, όπ.π.,40.
34
Κ. Μαντάς «Γυναίκα και πολιτική στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη», Αρχαιολογία & Τέχνες 117 (2010)
57.
35
Βλ.στην
στην ελληνιστική Δοϊράνη της Μακεδονίας όπου αναφέρεται το όνομα μιας γυναίκας ως
«Πολεμωνιανή Αντιγόνου Αργεσταίων πολείτις», στο Κ. Μαντάς, όπ. π., 61.
36
37
Εκκλησίας
υπήρχε ενήλικας άνδρας συγγενής.38 Στην Αιτωλία και στην Ήπειρο επίσης,
ε υπήρχαν
γυναίκες, οι οποίες ως «αυτόνομοι κύριοι περιουσιών», είχαν τη διαχείριση της
περιουσίαςς τους, ως αρχηγοί οίκων, αλλά και τη δυνατότητα της συμμετοχής τους ως
«μάρτυρες δούλων».39 Επίσης και στη Μίλητο παρουσιάζονται
μάρτυρες σε απελευθερώσεις δούλων
γυναίκες,
ς, οι οποίες βρίσκονταν σε ισχυρές θέσεις, ως τοπικοί άρχοντες και με αρκετά
πολιτικά και θρησκευτικά αξιώματα.40 Επομένως, η κλασική εποχή με τον αποκλεισμό
των γυναικών από την «κληρονομική διαδοχή» δεν ίσχυε στα ελληνιστικά κράτη.41 Ήταν
κληρονομική διαδοχή
πλέον «ορατές» στο δημόσιο βίο, βοηθούσαν τους πατέρες και τους συζύγους τους,
αποκτούσαν οικονομικά δικαιώματα και γίνονταν ευεργέτιδες πόλεων και ατόμων.42 Η
διαφοροποίηση της θέσης ορισμένων γυναικών και ορισμένων περιοχών, δεν σήμαινε και
ότι είχε αποκτήσει το γυναικ
γυναικείο
είο φύλο ισότιμη θέση με αυτή των ανδρών. Για τις
περισσότερες γυναίκες εξακολουθούσε να υφίσταται η περιθωριοποίησή τους από την
πολιτική ζωή. Ο ίδιος ο Κ. Μαντάς επισημαίνει ότι, η θέση τους ήταν ανύπαρκτη από όσα
αξιώματα απαιτούσαν «δικαίωμα
δικαίωμα ψήφου, αλη
αληθινή
θινή εκτελεστική εξουσία και μακρινά
ταξίδια»,, επομένως δεν υπήρχαν γυναίκες σε θέσεις «αγορανόμων,
αγορανόμων, γραμματέων και
πρεσβευτών».43 Οι γυναίκες όμως, μπορούσαν να γίνουν «αρχιέρειες» και «ευεργέτριες»,
όχι όμως «αξιωματούχοι».44
Όσον αφορά τη θέση των Ρωμ
Ρωμαίων
αίων γυναικών, ως ασθενή άτομα (imbeciles),
(
είχαν την ίδια νομική αντιμετώπιση με τις Αθηναίες. Παρομοίως, δεν είχαν τη δυνατότητα
πολιτικών αξιωμάτων ή δημόσιων λειτουργημάτων, να είναι μάρτυρες σε δικαστήρια ή να
υπογράφουν διαθήκες και συμβόλαια.45 Υπήρχαν
χαν βέβαια και περιπτώσεις γυναικών (όχι
κάτι σύνηθες), όπου με τη διασφάλιση ενός «γαμήλιου
γαμήλιου συμβολαίου»
συμβολαίου μπορούσαν να
παραμείνουν στη δικαιοδοσία του δικού τους πατέρα ((pater
pater familias) ή ακόμα και «sui
38
Κ. Μαντάς «Γυναίκα και πολιτική στην αρχαία Ελλ
Ελλάδα και τη Ρώμη», Αρχαιολογία & Τέχνες 117 (2010)
56.
39
40
41
42
43
Κ. Μαντάς, όπ., π.,62.
44
45
Ε. Αρτέμη «Ο θεσμός της οικογένειας και η εικόνα της γυναίκας στα νομικά και στα εκκλησιαστικά
κείμενα του Βυζαντίου», Α.Θ.Π.
Α.Θ.Π.- Πάπυροι- Επιστημονικό Περιοδικό, τόμος 6 (2017), στο διαδικτυακό
τόπο:http://www.academy.edu.gr/index.php/gr/scientific_reviews/papyri/papyri_volumes/papyri_volume_si
http://www.academy.edu.gr/index.php/gr/scientific_reviews/papyri/papyri_volumes/papyri_volume_si
x (ημερομηνία ανάκτησης: 20-04
04-2019) 4.
Εκκλησίας
η δική τους περιουσία.46 Κατά τη

iuris»,, δηλαδή ελεύθερες να διατηρήσουν το όνομα και ττη
Μ. Γκιρτζή, ο ρωμαϊκός νόμος αντιμετώπιζε τους ανύπαντρους με την επιβολή τιμωρίας
και τον «πολιτικό υποβιβασμό».47 Σύμφωνα με την Ε. Αρτέμη, η
πολιτικό και φορολογικό τους υποβιβασμό
κοινωνική θέση της Ρωμαίας οικοδέσποινας ((mea Domina),
), η οποία ανήκε στην ανώτερη
τάξη των πατρικίων, ήταν σε καλύτερη θέση, από αυτή των υπόλοιπων γυναικών.48 Για
τον Κ. Μαντά οι γυναίκες, επειδή ακριβώς δεν ήταν «πλήρη
πλήρη μέλη των τοπικών βουλών»
βουλών
(με πολύ λίγες εξαιρέσεις),
), είχαν περιορισμένη δυνατότητα για εευεργετισμό,
υεργετισμό, ως «patronae
civitatis» (επειδή
επειδή ήταν υποχρεωτική η καταγραφή των ονομάτων των προστάτιδων μιας
καταλόγους).49 Κατά την αυτοκρατορική εποχή στις πόλεις της
πόλης στους βουλευτικούς καταλόγους
ρωμαϊκής Ασίας, η κόρη ή η χήρα ενός «πολιτικά εξέχοντος» άνδρα,
άνδρα όταν δεν υπήρχε
αρσενικός απόγονος, γινόταν κληρονόμος και των οικονομικών υποχρεώσεων του άνδρα
της έναντι της πόλης.50 Όπως επισημαίνει η Μ. Γκιρτζή, οι διαφορές με τα
αρχαιοελληνικά δεδομένα, εντοπίζονται κυρίως στη θέση της έγγαμης γυναίκας, με τη
Ρωμαία κυρία (matrona) να βρίσκεται σχεδόν στην ίδια θέση με τον άνδρα της.51
1.1.2. Οι γυναίκες στο πλαίσιο του γάμου.
Από την αρχαιότητα ο γάμος δεν ήταν ποτέ μια «ελεύθερη επιλογή» της νέας γυναίκας,
ήταν πάντοτε υπόθεση του πατέρα ή του νόμιμου κηδεμόνα της ή του οίκου στον οποίο θα
πήγαινε.52 Οι πλούσιες γυναίκες των καλών οικογενειών παρέμεναν εντός της οικίας τους,
τριγυρισμένες από τις υπηρέτριές τους και έβγαιναν μόνο για την εεκτέλεση των
θρησκευτικών τους καθηκόντων. Στις γυναικείες οικιακές δραστηριότητες ήταν και η
εποπτεία των υπηρετριών και η μέριμνα των διαφόρων δωματίων του σπιτιού με τα
46
109 (2008) 58.
47
Μ. Γκιρτζή, όπ. π., 58.
48
κείμενα του Βυζαντίου», Α.Θ.Π.Π.- Πάπυροι- Επιστημονικό Περιοδικό, τόμος 6 (2017), στο διαδικτυακό
τόπο:http://www.academy.edu.gr/index.php/gr/scientific_reviews/papyri/papyr
http://www.academy.edu.gr/index.php/gr/scientific_reviews/papyri/papyri_volumes/papyri_volume_si
i_volumes/papyri_volume_si
x (ημερομηνία ανάκτησης: 20-04
04-2019) 4.
49
Κ. Μαντάς «Γυναίκα και πολιτική στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη», Αρχαιολογία & Τέχνες 117 (2010)
63.
50
Κ. Μαντάς, όπ.π., 62.
51
Μ. Γκιρτζή , όπ. π., 59.
52
C. Mosse Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, ελλ. μετ. Α. Στεφανής (Αθήνα, Εκδόσεις: Δ. Παπαδήμα, 2002)
56.
Εκκλησίας
αποθηκευμένα πολύτιμα για την οικογένεια αγαθά.53 Όσον αφορά τους άνδρες, η C.
Mosse αναφέρει
ναφέρει ότι, η καθημερινότητά τους ήταν κυρίως εκτός του σπιτιού, είτε σε
πολεμικές εκστρατείες, είτε στη δημόσια ζωή και δεν έδιναν «λογαριασμό
λογαριασμό» στις συζύγους
τους, ούτε για τα συμπόσια, τα οποία διοργάνωναν, ούτε για τις εταίρες,
εταίρες τις οποίες
συντηρούσαν.54 Οι νόμιμες σύζυγοι δεν είχαν τη δυνατότητα συμμετοχής σε ένα
συμπόσιο, ακόμη και όταν γινόταν μέσα στο σπίτι τους, ούτε να μιλήσουν δημόσια,
καθώς ο δικός τους χώρος ήταν αποκλειστικά ο γυναικωνίτης του οίκου.55 Αντίθετα,
υπογραμμίζει η C. Mosse
Mosse, οι γυναίκες του «περιθωρίου», οι εταίρες, είχαν μεγάλη
ελευθερία κινήσεων, σε σχέση με τις σεβάσμιες γυναίκες, οι οποίες ήταν «πολίτιδες»,
μόνο όσο ήταν απαραίτητες για την «αναπαραγωγή» της αστικής κοινότητας.56 Συνεπώς,
η «νομοθετική θέσπιση» των παιδιώ
παιδιώνν αποτελούσε και τον ουσιαστικό διαχωρισμό μεταξύ
της νόμιμης συζύγου από την παλλακίδα.57
Στη ρωμαϊκή εποχή η σύνδεση ενός άνδρα και μιας γυναίκας, μέσα στο πλαίσιο
της νόμιμης κατοχύρωσης ενός γάμου, καθοριζόταν από ένα σύνολο ηθικών κανόνων,
όπως ήταν η «γαμική
γαμική επιθυμία
επιθυμία» (affectio maritalis) και ένα σύνολο «ηθικών
υποχρεώσεων» (honor matrimoni).58 Όσον αφορά τους κανόνες της «γαμικής
γαμικής επιθυμίας»,
επιθυμίας
απαγορευόταν η νομιμοποίηση μιας σχέσης, εάν ο ένας από τους δυο συζύγους ήταν
κοινωνικά ή οικονομικά κατώτερος.59 Σύμφωνα με την Ε. Αρτέμη, αυτό
υτό είχε ως συνέπεια
να υφίσταται,
ται, μέσα στο πλαίσιο του γάμου ο θεσμός της «παλλακείας
παλλακείας», αντί της
νομιμοποίησης μιας σχέσης.60 Στις απαραίτητες προϋποθέσεις για τη σύναψη ενός
νόμιμου γάμου (iustae
iustae nuptiae
nuptiae, iustum matrimonium,
imonium, legitimum matrimonium),
matrimonium
απαιτούνταν απαραίτητα η συγκατάθεση του πατέρα της οικογένειας ((pater familias).61
Ακόμα απαραίτητη ήταν η συμφωνία με τις απαιτήσεις του ρωμαϊκού αστικού δίκαιου
(Ius Civile),
), δηλαδή να μην υπήρχαν εμπόδια σε θέματα «αγχιστείας,
αγχιστείας, μοιχείας, συγγένειας
53
40.
54
C. Mosse, όπ. π., 42.
55
56
57
58
Α.Θ.Π.- Πάπυροι- Επιστημονικό Περιοδικό, τόμος 6 (2017).
http://www.academy.edu.gr/index.php/gr/scientific_reviews/papyri/papyri_volumes/papyri_volume_six
(ημερομηνία ανάκτησης: 20-04--2019) 3.
59
Ε. Αρτέμη, όπ. π., 3.
60
61
Εκκλησίας
και προηγούμενου γάμου

γάμου», διαφορετικά κάθε άλλος γάμος θεωρούνταν «iniustum
matrimonium».62 Η Μ. Γκιρτζή επισημαίνει ότι, για τη διασφάλιση νόμιμων τέκνων, οι
δύο μελλόνυμφοι έπρεπε απαραίτητα να είναι Ρωμαίοι πολίτες ή στην περίπτωση όπου ο
ένας από τους δυο δεν ήταν, ίσχυε το «αμφίπλευρο γάμου (conubium).63 Ο
αμφίπλευρο δικαίωμα γάμου»
συνήθης τύπος ρωμαϊκού γάμου ((matrimonium τύπου manus)) ήταν ουσιαστικά ένα
«πέρασμα» της
ης νύφης από την εξουσία του πατέρα ((potestas)) σε εκείνη του συζύγου, με
τον μέσο όρο ηλικίας γάμου για την κοπέλα να είναι η ηλικία από 16 έως 20 ετών και
αντίστοιχα για τον άνδρα από 27 έως 30 ετών.64 Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν η
(pubertas) των μελλονύμφων, δηλαδή το 12ο έτος για τα κορίτσια
«σωματική ωριμότητα» (pubertas
και το 14ο έτος για τα αγόρια.65 Όσον αφορά την τιμή της γυναίκας, αυτή πάντοτε
ακολουθούσε την αντίστοιχη τιμή του συζύγου της. Για τον Ι. Καραβιδόπουλο, σε
περιπτώσεις «προσβολής»» της τιμής μιας
ας γυναίκας, αναλάμβανε ο σύζυγος να την
αποκαταστήσει, εάν όμως υπήρχε υπαιτιότητα και απώλεια της τιμής, τότε ήταν μια
κατάσταση αισχύνης και ντροπής.66 Επομένως η μοιχεία ήταν κατακριτέα και η μοιχαλίδα
γυναίκα είχε αυστηρή τιμωρία, καθώς η συζυγική πίστη ήταν ταυτισμένη με την
εξασφάλιση νόμιμων παιδιών και κληρονόμων των οοικογενειακών
ικογενειακών αγαθών. Οι γυναίκες
προς το τέλος της ύστερης ρωμαϊκής εποχής (3οςαι.μ.Χ.) είχαν αρχίσει να έχουν
μεγαλύτερη οικογενειακή και κοινωνική ισχύ. Αυτές των ανώτερων κοινωνικών
στρωμάτων είχαν τη δυνατότητα να συμμετέχουν μαζί με τους συζύγους τους στα
συμπόσια και να μορφώνονται. Η αλλαγή στην κοινωνική θέση των γυναικών κατά τα
ύστερα χρόνια οφειλόταν και στο γεγονός ότι πολλοί άνδρες έχαναν τη ζωή τους στις
μάχες και αναγκαστικά η περιουσία περνούσε στα χέρια των συζύγων, ελλείψει τέκνων.67
Σύμφωνα
να με την Μ. Γκιρτζή, οι νόμιμες σύζυγοι συμμετείχαν
μετείχαν μαζί με τους συζύγους στα
62
Α.Θ.Π.- Πάπυροι- Επιστημονικό Περιοδικό, τόμος 6 (2017).
http://www.academy.edu.gr/index.php/gr/scientific_reviews/papyri/papyri_volumes/papyri_volume_six
63
109 (2008) 58.
64
65
66
Ι. Καραβιδόπουλος «Πολιτισμική Ανθρωπολογία και ερμηνεία του κατά Λουκάν ευαγγελίου», στο Κατά
Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως
Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων (Βόλος 15 15-17
17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών,
επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλ Αλμυρού,
μυρού, 2003) 206.
67
Εκκλησίας
«συμπόσια (εντός
εντός ή εκτός του οίκου τους), σε θεατρικές παραστάσεις, σε αγώνες στην
άνδρες)».68
αρένα και είχαν πρόσβαση στις θέρμες (μόνες ή μαζί με τους άνδρες)
Για τον ιουδαϊκό λαό, ο θεσμός της οικογένειας ήταν πάντοτε ένα θέμα «ύψιστης
εθνικής σημασίας»,, ήταν ζήτημα οικογενειακής συνοχής και κοινωνικής επιβίωσης,
καθώς στην ιστορία τους είχαν περάσει μεγάλες «εθνικές
εθνικές περιπέτειες»
περιπέτειες και οικονομικές
δυσχέρειες.69 Οι γυναίκες, είτε άγαμες,
ς, είτε έγγαμες, όπως και στην αρχαία Ελλάδα, δεν
συμμετείχαν στη δημόσια ζωή, αλλά η θέση τους ήταν στο σπίτι.70 Το κορίτσι μέχρι την
ηλικία των δωδεκάμιση χρόνων βρισκόταν κάτω από την απόλυτη εξουσία του πατέρα της
και μετά τον αρραβώνα σε αυτή του μέλλοντα συζύγου. Σύμφωνα με τον Σ. Αγουρίδη,
στην
την ηλικία των δεκατριών χρόνων η κόρη είχε τη δυνατότητα να εργαστεί για ένα πολύ
χαμηλό ημερομίσθιο σε βιοτεχνίες ή ως οικιακή βοηθός, αλλά με την υποχρέωση να
διατηρεί όλες τις «επιβαλλόμενες κοινωνικές δι
διατυπώσεις» (π.χ. κάλυμμα).71 Η σύναψη
π.χ. κάλυμμα
του αρραβώνα γινόταν βάση «συμβολαίου» (Kettubbah), όμως σε περίπτωση θανάτου
του μνηστήρα πριν την τέλεση του γάμου, τότε η νεαρή κόρη θεωρείτο χήρα και σε
περίπτωση απιστίας υπήρχε καταδίκη θανάτου.72 Στη Παλαιστίνη στο
σ «προγαμιαίο
συμβόλαιο» αναφέρονταν τα υπάρχοντα της νύφης και ότι σε περίπτωση θανάτου του
συζύγου ή διαζυγίου, την προίκα θα την διαχειριζόταν ο γαμπρός, χωρίς όμως να έχει το
δικαίωμα να την διαθέσει. Πρόσθετα με τα υπόλοιπα, η σύζυγος και τα παιδιά όφειλαν
υποταγή στον άνδρα αρχηγό της οικογένειας. Κατά την εποχή του Ιησού ήταν δύσκολη η
ζωή της γυναίκας στην Παλαιστίνη. Για τον Σ. Αγουρίδη, η δυνατότητα για «πολυγαμία»
είχε καταστεί αδύνατη για τους περισσότερους άνδρες, εξαιτίας της γενικής οικονομικής
δυσχέρειας, η οποία επικρατούσε στη ρωμαϊκή Παλαιστίνη, με συνέπεια να χωρίζουν τις
αιτίαν».73 Όπως αναφέρει ο J. Meyendorff, ταυτόχρονα με τον
συζύγους τους «διά πάσαν αιτίαν»
θεσμό του γάμου (μονογαμικός ή πολυγαμικός), ίσχυε και ο θεσμός των παλλακίδων, ο
οποίος ήταν ανεκτός στην εβραϊκή κοινωνία και μάλιστα προτεινόταν ως «μέσο για να
68
109 (2008) 59.
69
Σ. Αγουρίδης Ιστορία των χρόνων της Καινής Διαθήκης (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 2001)
304.
70
Σ. Αγουρίδης, όπ. π., 304
71
Σ. Αγουρίδης, όπ. π., 304.
72
73
Εκκλησίας
εξασφαλιστεί η διαιώνιση του είδους».74 Εάν η χήρα δεν

εν είχε αποκτήσει υιό μπορούσε να
συνάψει «λεβιρατικό γάμο» με τον αδελφό του πεθαμένου συζύγου της.75 Σε περίπτωση
άρνησής του να την παντρευτεί, ήταν υποχρεωμένος να δημοσιεύσει την άρνησή του, έτσι
ώστε η γυναίκα να μπορεί να κάνει άλλο γάμο.76 Ο κύριος σκοπός
κοπός του θεσμού της
«επιγάμβρευσης», ήταν η υποχρέωση του άνδρα να εξασφαλίσει απογόνους στην
οικογένεια του πεθαμένου αδελφού του.77
1.1.3. Ο ρόλος των γυναικών στα θρησκευτικά δρώμενα.
Οιι γυναίκες της αρχαιότητας ήταν αποκλεισμένες από την κοινότητα της «λέσχης
ανδρών»,, παρ’ όλα αυτά ήταν ενεργή η παρουσία τους στις θρησκευτικές λειτουργικές
πράξεις της πόλης.78 Σε κάθε οίκο, ο αρχηγός της οικογένειας ήταν ο «ιερέας»,
« δηλαδή ο
α την τέλεση των θυσιαστικών δρώμενων.79 Οι γυναίκες είχαν τη δυνατότητα
υπεύθυνος για
απόκτησης του «αξιώματος
αξιώματος της ιέρειας κληρονομικά ή με κλήρωση ή από επιλογή με
υποψηφίων».80 Οι ιέρειες είχαν «νομικά
κλήρωση ανάμεσα σε ορισμένο αριθμό υποψηφίων
δικαιώματα»,, δηλαδή μπορούσαν να μιλήσουν ενώπιον του Δήμου, της υπογραφής
επίσημων εγγράφων, αλλά και την εξουσία να απομακρύνουν τους «παρείσακτους
παρείσακτους» από
τα ιερά τους.81 Η Α. Νικήτα
Νικήτα-Κόλτσιου
Κόλτσιου αναφέρει ότι, στις αρχαίες επιγραφές υπάρχουν
μαρτυρίες για τις μεγάλες ευεργεσίες των ιερειών ππρος
ρος τις πόλεις τους και μάλιστα ότι
κηδεύονταν με μεγάλες τιμές και με δημόσια δαπάνη.82 Ακόμα, η κατοχή των κλειδιών
των ιερών από τις ιέρειες φανερώνει και την μεγάλη εμπιστοσύνη την οποία τους είχαν,
δεδομένου ότι οι αρχαίοι ναοί λειτουργούσαν και ως θησαυροφυλάκια.83 Στη Ρώμη η
θρησκεία (religio)) δεν ήταν ατομική υπόθεση, αλλά ζήτημα κρατικής και οικογενειακής
74
J. Meyendorff Ο Ορθόδοξος γάμος
γάμος,, ελλ. μετ. αρχ. Αθηναγόρα Δικαιάκου ( Αθήνα: Εκδόσεις Ακρίτας,
2004) 25,26.
75
Σ. Αγουρίδης Ιστορία των χρόνων της Καινής Διαθήκης (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 2001) 305
76
77
J. Meyendorff, όπ. π., 26.
78
C. Mosse Η γυναίκα α στην αρχαία Ελλάδα, ελλ. μετ. Α. Στεφανής (Αθήνα, Εκδόσεις: Δ. Παπαδήμα, 2002)
2002
170.
79
Α. Νικήτα-Κόλτσιου
Κόλτσιου «Η λειτουργική παρουσία των γυναικών στην αρχαία Ελλάδα», στο Διακόνισσες,
χειροτονία των γυναικών και Ορθόδοξη θεολογία, Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Π.
Βασιλειάδης, Ε. Αμοιρίδου, Μ. Γκουτζιούδης, επιμ. έκδ. (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις CEMES P Publications 12,
ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, 2016) 489.
80
Α. Νικήτα-Κόλτσιου, όπ. π., 493.
81
82
83
Εκκλησίας
υπόθεσης, καθώς τη λατρευτική τελετουργία είχαν αναλάβει «κρατικοί

κρατικοί αξιωματούχοι»
αξιωματούχοι
(επίσημοι ιερείς)) και τις οικογενειακές λατρείες, o επικεφαλής του οίκου, o «pater
familias». Στην Παλαιστίνη, η θρησκευτική, όπως και η κοινωνική θέση της γυναίκας
ήταν το ίδιο υποβαθμισμένη. Για ττον
ον Σ. Αγουρίδη, οφειλόταν η υποβαθμισμένη θέση τους
στις ισχύοντες «πρωτόγονες
πρωτόγονες αντιλήψεις περί του αίματος» (περί
περί εμμήνων και
ακαθαρσίας).84 Σύμφωνα με αυτές, εάν το νεογέννητο παιδί ήταν υιός, οι ημέρες του
καθαρισμού της γυναίκας από τη γέννα ήταν σαράντα ημέρες, ενώ στην περίπτωση των
κοριτσιών οι ημέρες αυξάνονταν σε ογδόντα. Επιπλέον στο ιερό υπήρχε «ειδική αυλή» για
τις γυναίκες και δεν επιτρεπόταν η είσοδός τους σε άλλους χώρους, ενώ στο
στον χώρο της
συναγωγής παρέμεναν στο «πίσω
πίσω μέρος ή στο υπερώο, όπου μόνο άκουγαν, χωρίς το
διδάξουν».85
δικαίωμα να διαβάσουν τη Γραφή ή να διδάξουν
1.2. Ο θεσμός της πορνείας.
Στον κλασικό κόσμο,, παρότι η «μονογαμία» ήταν ο κανόνας, η παρουσία της παλλακίδας
ήταν ένα γεγονός κοινωνικά αποδεκ
αποδεκτό
τό και δεν θεωρούνταν μοιχεία. Κατά την C. Mosse,
ως επιλήψιμη πράξη μοιχείας, οριζόταν μόνο η σχέση ενός άνδρα με τη νόμιμη σύζυγο
ενός άλλου πολίτη, καθώς θεωρούνταν ως μια πράξη αδικίας προς έναν άλλο συμπολίτη.86
Ακόμα δεν ήταν σύμφωνη και με τον κύριο σκοπό του γάμου, δηλαδή την εξασφάλιση
νόμιμων απογόνων και κληρονόμων του οίκου. Η C. Salles αναφέρει ότι, οι τρεις μεγάλες
πόλεις του αρχαίου κόσμου, της Α
Αθήνας,
θήνας, της Κορίνθου και της Αλεξάνδρειας, εκτός από
κέντρα πολιτικής και οικονομικής ισχύος, ήταν και κέντρα επαγγελματικής ηδονής.87 Στις
ελληνικές πόλεις υπήρχε η πρακτική της συγκέντρωσης των επαγγελμάτων κατά
συνοικίες, οπότε στο βόρειο τμήμα της Αθήνας
Αθήνας,, στη συνοικία του Κεραμικού, εκτός από
τα αγγειοπλαστικά εργαστήρια, υπήρχαν και τα περισσότερα «κοινά σπίτια» της πόλης.88
Σε αυτά κατέφευγαν οι φτωχότεροι πολίτες, καθώς οι πιο πλούσιοι είχαν τη δυνατότητα
84
305.
85
Σ. Αγουρίδης, όπ. π., 305, 306.
86
C.Mosse Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, ελλ. μετ. Α. Στεφανής (Αθήνα, Εκδόσεις:
δόσεις: Δ. Παπαδήμα, 2002)
62.
87
C. Salles Η άλλη όψη της Αρχαιότητας. Ο Υπόκοσμος.
Υπόκοσμος.,, ελλ. μετ. Κ. Τσιταράκης (Αθήνα: Εκδόσεις
Παπαδήμα, 1998) 15.
88
C. Salles, όπ. π., 17.
Εκκλησίας
να πληρώσουν για εταίρες ή για χορεύτριες ή για αυλήτριες.89 Υπήρχαν πορνεία και στο
λιμάνι του Πειραιά, καθώς ήταν ένας τόπος μεγάλης μετακίνησης ταξιδιωτών και
επομένως αυξημένης πελατείας.90 Οι παντρεμένες γυναίκες της αθηναϊκής ζωής έχαιραν
κάποιο είδος υπόληψης,
ης, εξαιτίας του ρόλου τους στην αναπαραγωγή
αναπαραγω μελλοντικών
πολιτών, όμως οι γυναίκες της ηδονής θεωρούνταν μόνο ως αντικείμενα απόλαυσης.
Ακόμα η C. Salles σημειώνει ότι, η «σολώνεια νομοθεσία» μεριμνούσε για το κοινωνικό
θέμα της πορνείας, όμως πάντοτε με την προοπτική της διαφύλαξης της «δημόσιας
υγιεινής» και της «καθαρότητας φυλής».91 Ο κύριος σκοπός ήταν να εξασφαλιστεί η
καθαρότητας της φυλής
«αγνότητα»» των κοριτσιών και η «καθαρότητα» των απογόνων. Για το σκοπό αυτό ο
Σόλωνας αγόραζε και εγκαθιστούσε νεαρές σκλάβες σε διάφορα σημεία της πόλης, έτσι
ούν οι νέοι άνδρες να εκτονώνουν την ορμή τους.92 Η υποτίμηση των
ώστε να μπορούν
γυναικών της ηδονής φανερώνεται και στην ονομασία τους ως «πόρνες», όπου
ετυμολογικά σήμαινε ότι ήταν «πουλημένες ή προς πώληση»,, δεδομένου ότι στην
σε κάποια αγορά.93 Στην
πλειονότητά τους ήταν σκλάβες πουλημένες σ Στη Αθήνα οι οίκοι
ανοχής ήταν κάτω από τον «κρατικό έλεγχο», για λόγους «ελέγχου
ελέγχου της καθαρότητας»
καθαρότητας και
«διατήρησης της φυλής», αλλά συγχρόνως αποτελούσε και ένα μέσο πλουτισμού.94 Το
κράτος επέβαλλε ένα ειδικό φόρο, «το πορνικόν», όπου την είσπραξή του αναλάμβαναν
ειδικά εκμισθωμένα από τη Βουλή άτομα.95 Επίσης, ήταν υπό την κρατική προστασία οι
ιδιοκτήτες των πορνείων, οι οποίοι ήταν και άνδρες και γυναίκες διαχειριστές ή
μαστροποί.96 Το επάγγελμα των μαστροπών, καθότι ήταν ένα νόμιμο και αναγνωρισμένο
επάγγελμα, δεν έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης, επειδή ήταν συνήθως απελεύθεροι ή πολίτες
χαμηλού κοινωνικού στρώματος.97 Σύμφωνα με την C. Salles, στην αρχαιότητα όσα
επαγγέλματα είχαν να κά
κάνουν με την «ατιμία» και την «υπερβολή
υπερβολή» στο κέρδος τα
θεωρούσαν ελεεινά, στην ίδια κατηγορία με τους «εισπράκτορες
εισπράκτορες φόρων»
φόρων και τους
«δημόσιους κήρυκες».98 Οι μαστρο
μαστροποί
ποί ήταν ακόμα υπεύθυνοι για τη μουσική και τη
89
C.Salles Η άλλη όψη της Αρχαιότητας. Ο Υπόκοσμος.
90
C.Salles, όπ. π., 20.
91
92
93
94
95
96
97
98
Εκκλησίας
χορευτική εκπαίδευση των γυναικών της ηδονής, έέτσι

τσι ώστε να έχουν τα κατάλληλα
προσόντα για να διοχετευτούν στην αγορά των «συμποσιακών ενοικιάσεων 99
συμποσιακών ενοικιάσεων».
Οι παλλακίδες ήταν συνήθως φτωχές κοπέλες ή δούλες, τις οποίες είχε επιλέξει ο
σύζυγος να ζουν κάτω από την ίδια στέγη μαζί με τη νόμιμη γυναίκα και τα παιδιά του.
Υπήρχαν και οι πόρνες εταίρες, οι οποίες συντηρούνταν οικονομικά από έναν πλούσιο
πολίτη και ήταν η ερωτική του σύντροφος στις επίσημες συμποσιακές γιορτές. Οι
συμποσιακές συναθροίσεις ττων αρχαίων Ελλήνων και των ρωμαϊκών (convivia
convivia) ήταν ένας
«καθιερωμένος θεσμός» του ελληνορωμαϊκού κόσμου.100 Σε αυτά
καθιερωμένος δημοφιλής κοινωνικός θεσμός
τα επίσημα δείπνα των ανδρών υπήρχε «κοινωνική ιεραρχία»,, δηλαδή η συμμετοχή είχε
να κάνει με κοινωνικά κριτήρια, και ήτ
ήταν
αν αφορμή για κοινωνικές σχέσεις, ανταλλαγή
απόψεων και κοινωνική ανέλιξη.101 Η διασκέδαση με πλούσια εδέσματα και ποτά
συνοδευόταν και από σεξουαλικές απολαύσεις, μεταξύ των ανδρών συνδαιτυμόνων και
των παρευρισκομένων εταίρων, πορνών, των κοριτσιών με τα μουσικά
ουσικά όργανα, των
νεαρών ανδρών και των δούλων, οι οποίοι βοηθούσαν στο σερβίρισμα του δείπνου.102
Ήταν γνωστή η «υπερβολή
υπερβολή»» των ελληνορωμαϊκών συμποσίων, καθώς
χαρακτηριζόντουσαν από «έντονη θεατρικότητα, επίδειξη πλούτου, ανηθικότητα και
πολυφαγία».103 Στις συμποσιακές συναθροίσεις η παρουσία της εταίρας ήταν απαραίτητη
και αποτελούσε ένα θεσμό κοινωνικά αποδεκτό για τη διασκέδασή τους. Εκτός από τις
εταίρες, συμμετείχαν και διάφοροι άλλοι «επί
επί πληρωμή επαγγελματίες διασκεδαστές»,
διασκεδαστές
όπως ηθοποιοί, μουσικοί, χορευτές, θαυματοποιοί, ταχυδακτυλουργοί και δούλοι.104 Ο Χ.
Ψάλτης αναφέρει ότι, στα γιορτινά συμπόσια παρευρίσκονταν (εάν τους είχαν αποδεχτεί)
και ορισμένοι πολίτες των κατωτέρων στρωμάτων, για τους οποίους ήταν «θέλγητρο το
δωρεάν φαγητό και το κρασί
κρασί» και επειδή «στόχευαν
στόχευαν στην κοινωνική τους ανάδειξη»
ανάδειξη (ο
Ρωμαίος ιστορικός Πλούταρχος τους ανέφερε ως άκλητους ή σκιές).105 Οι συμποσιακές
συνάξεις, εκτός από τρόπος διασκέδασης των ανδρών, αποτελούσε και ένα μέσο
επικοινωνίας και ανταλλαγής
αγής απόψεων μεταξύ ανθρώπ
ανθρώπων με «κοινή
κοινή ιδεολογία».
ιδεολογία Η
99
C. Salles Η άλλη όψη της Αρχαιότητας. Ο Υπόκοσμος.
100
Χρ. Ψάλτης Το Ελληνορωμαϊκό και τα κοινά δείπνα των πρώτων Χριστιανικών κοινοτήτων. Ιστορική,
αρχαιολογική και θεολογική προσέγγιση (Καβάλα: Εκδόσεις Σαΐτα, 2016) 58.
101
Χρ. Ψάλτης, όπ. π., 85.
102
J. Fotopoulos Τα θυσιαστήρια δείπνα στη ρωμαϊκή Κόρινθο. Μια κοινωνικο
κοινωνικο-ρητορική
ρητορική ανάλυση του Α΄
Κορ. 8: 1-11:1, ελλ.μετ. Μ. Γκουτζιούδης, ((Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις
κδόσεις Π. Πουρνάρα, 2006) 243.
103
J. Fotopoulos, όπ. π., 243.
104
Χρ. Ψάλτης, όπ. π., 85.
105
Χρ. Ψάλτης, όπ. π., 85, 86.
Εκκλησίας
τοποθέτησή τους στα ανάκλιντρα ήταν «ιεραρχική» και σύμφωνη με την κοινωνική τους
τάξη και τους «δεσμούς φιλίας» (amicitia) μεταξύ τους.106 Η διαφοροποίηση μεταξύ
δεσμούς φιλίας
γυναικών και ανδρών εκφράζεται και από τη θέση τους στα ελληνορωμαϊκά γεύματα,
όπου οι μεν άνδρες πολίτες είχαν το «προνόμιο της κατάκλισης», όμως στις γυναίκες, στα
παιδιά και στους δούλους της οικίας επιτρεπόταν μόνο να κάθονται.107
1.3. Ο θεσμός της δουλείας.
Οι αρχαίες, όπως και οι ελληνορωμαϊκές κοινωνίες, χαρακτηρίζονταν από τον

δουλοκτητικό τους χαρακτήρα. Οι εξαρτημένοι άνθρωποι στις ομηρικές κοινωνίες
(8οςαι.π.Χ.) ονομάζονταν ««δμώες», ενώ στην κλασική Αθήνα και Σπάρτη αποκαλούνταν
αντίστοιχα δούλοι και είλωτες.108 Στην αθηναϊκή νομοθεσία του 5ουαι.π.Χ. προβλεπόταν
και η νομική θέση των παιδιών, τα οποία προέκυπταν από το δεσμό ενός άνδρα και μιας
δούλης.109 Η νομική τους θέση ήταν πάντοτε ανάλογη με τη νομική θέση της μητέρας
τους, επομένως το παιδί μιας δούλης παρέμενε και αυτό δούλος.110 Στην ελληνική και
ρωμαϊκή αρχαιότητα η νομοθεσία ενοποιούσε τους δούλους για να τους διαχωρίσει
κοινωνικά από τους ελεύθερους πολίτες. Όμως οι δούλοι δεν α
αποτελούσαν
ποτελούσαν ενιαία
κοινωνική τάξη ή ομάδα, καθώς η ίδια η παραγωγική διαδικασία τους διαχώριζε με βάση
τους διαφορετικούς τους ρόλους.111 Για τους μεγάλους γαιοκτήμονες της Αθήνας η
εκμετάλλευση των δούλων αποτελούσε το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων τους,
όμως ακόμα και ένα σχετικά φτωχό ή μεσαίο νοικοκυριό χρησιμοποιούσε δούλους για την
αγροτική παραγωγή και τη φροντίδα του σπιτιού και των μελών της.112 Η παρουσία ενός
δούλου για τη φροντίδα του σπιτιού παρείχε την ελευθερία στα μέλη του νοικοκυριού να
εργάζονται
ζονται στους αγρούς, όπως σημαντική ήταν και η εργασία μιας δούλης τροφού στην
106
Χρ. Ψάλτης Το Ελληνορωμαϊκό και τα κοινά δείπνα των πρώτων Χριστιανικών κοινοτήτων. Ιστορική,
αρχαιολογική και θεολογική προσέγγιση (Καβάλα: Εκδόσεις Σαΐτα, 2016) 87.
107
J. Fotopoulos Τα θυσιαστήρια δείπνα στη ρωμαϊκή Κόρινθο. Μια κοινωνικο
ρητορική ανάλυση του Α΄
Κορ. 8: 1-11:1,, ελλ.μετ. Μ. Γκουτζιούδης, (Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 2006) 232.
108
Δ. Κυρτάτας «Η δουλεία στην αρχαιότητα. Ιστορικά δεδομένα και θεωρητικές προσεγγίσεις», Μνήμων
12 (1989) 183-195,
195, στο διαδικτυακό τόπο: http://dx.doi.org/10.12681/mnimon.413 (ημερομηνία ανάκτησης:
20-04-2019) 184.
109
Κ. Μαντάς «Γυναίκα, δουλεία και ελευθερία στην ελληνική αρχαιότητα», Αρχαιολογία & Τέχνες 112
(2009) 96.
110
111
Δ. Κυρτάτας, όπ. π., 189.
112
Δ. Κυρτάτας, όπ. π., 191.
Εκκλησίας
ανατροφή ενός παιδιού.113 Η παγκόσμια Imperium Romanum περιλάμβανε τεράστιες

περιοχές, οι οποίες είχαν αναπτυγμένη αγροτική παραγωγή και «πλουτοπαραγωγικές
υχεία στην Ισπανία).114 Η οικονομική και κοινωνική οργάνωση
πηγές» (π.χ. τα αργυρωρυχεία
των υποτελών χωρών στην Imperium διαμορφώθηκε με βάση αυτή των «coloni», δηλαδή
των «λαών βασιλικών» των ελληνιστικών χρόνων.115 Στην παραγωγική
λαών ή γεωργών ή βασιλικών
εκμετάλλευσή τους οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα φτηνά εργατικά χέρια των
αιχμαλώτων πολέμου από τις υποδουλωμένες επαρχίες.116 Για τον Μιχ. Πασχάλη,
Πασχάλη οι
εκπρόσωποι της ρωμαϊκής Imperium είχαν συνδέσει τις στρατιωτικές επιτυχίες και τις
κατακτήσεις
τήσεις τους με την «ηθική υπεροχή» της Ρώμης και τις απόψεις τους περί
κατωτερότητας» των κατεκτημένων λαών.117 Κατά ταύτα,
«ανωτερότητας – κατωτερότητας ταύτα αυτό το
οποίο κυρίως ενδιέφερε τους Ρωμα
Ρωμαίους, δεν ήταν να τροποποιήσουν την κοινωνική δομή
ή να αφομοιώσουν τους κατ
κατεκτημένους
εκτημένους λαούς, αλλά να τους εκμεταλλευτούν
οικονομικά.118
Στην ελληνορωμαϊκή κοινωνία οι αντιθέσεις ήταν έντονες μεταξύ πλουσίων και
φτωχών, αριστοκρατών και κοινών θνητών, επιφανών και άσημων και υπήρχε μεγάλη
ανισότητα στο θέμα της απόκτησης γης.119 Το κυρίαρχο κοινωνικό σχήμα το οποίο
επικρατούσε ήταν οι «άριστοι υπακούει».120 Η
άριστοι να κυβερνούν και η μάζα του λαού να υπακούει
ανώτερη κοινωνικά τάξη των αρίστων έχαιρε ιδιαίτερου σεβασμού, εξαιτίας των
προνομίων τους (γραπτών και άγραφων), ακόμα και από τα κατώτερα στρώματα.121 Η
κοινωνική διαφοροποίηση εκφράζεται επαρκέστατα μέσα από τους νομικούς όρους
«honestior–humilior»,, δηλαδή «εντιμότερος-ταπεινότερος».122 Η ιεραρχική κατάταξη της
113
Δ. Κυρτάτας «Η δουλεία στην αρχαιότητα. Ιστορικά δεδομένα και θεωρητικές προσεγγίσεις», Μνήμων
12 (1989) 183-195,
195, στο διαδικτυακό τόπο: http://dx.doi.org/10.12681/mnimon.413 (ημερομηνία ανάκτησης:
20-04-2019) 191.
114
G. Alfoldy Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας, ελλ. μετ. Α. Χανιώτη (Αθήνα: Εκδόσεις Μορφωτικού
Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 1992) 88.
115
78.
116
G. Alfoldy, όπ. π., 88.
117
Μιχ. Πασχάλης «Το βλέμμα του Οδυσσέα και η Ρώμη», στο Πολυπολιτισμικότητα στη Ρώμη. Κοινωνική
και Πνευματική ζωή, Πρακτικά Η΄ Πανελλήνιου Συμποσίου Λατινικών Σπουδών Σπουδών,, (Κομοτηνή, 2-5
2 Μαΐου
2007), επιμ. έκδ. (Αθήνα: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, 2013) 39.
118
Κ. Μαντάς «Η Ρωμαιοκρατία στον ελληνικό κόσμο», στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.researchgate.net/publi
https://www.researchgate.net/publication/203155938_E_Romaiokratia_ston_elleniko_kosmo
cation/203155938_E_Romaiokratia_ston_elleniko_kosmo (ημερομηνία
ανάκτησης: 01-04-2019) 5, 6.
119
120
121
122
Εκκλησίας
κατώτερης τάξης ήταν, οι «εκ γενετής ελεύθεροι», οι «απελεύθεροι

απελεύθεροι» και οι «μη
ingenui, liberti, servi).123 Οι δούλοι ήταν ένα κοινωνικό στρώμα, το
ελεύθεροι» ή δούλοι (ingenui
οποίο είχε σαφείς διακρίσεις από τα υπόλοιπα στρώματα της κοινωνίας
κοινωνίας, εξαιτίας της
παντελής έλλειψης δικαιωμάτων και της σκληρής εκμετάλλευσης στα ορυχεία ή στις
αγροτικές ιδιοκτησίες ή στους οίκους των κυρίων τους στις πόλεις.124 Οι πολυάριθμοι σε
αριθμό δούλοι θεωρούνταν ως «αντικείμενα ιδιοκτησίας» και ανάλογα με τις περιστάσεις
περι
μπορούσαν να αγοραστούν ή να πουληθούν ή να ενοικιαστούν ή να δοθούν ως ενέχυρο.125
Στα κτήματα δεν κακομεταχειρίζονταν με τον ίδιο τρόπο όλους τους δούλους, καθώς
υπήρχε ένα είδος «εργατικής
εργατικής ιεραρχίας
ιεραρχίας»,, όπου ξεκινούσε από τον «οικονόμο του
κτήματος (vilicus), τον επιστάτη, τον ειδικευμένο εργάτη και έφθανε ως τους
γεωργούς».126
αλυσοδεμένους κοινούς γεωργούς
Στη ρωμαϊκή νομοθεσία υπήρχε διαφοροποίηση δικαιωμάτων, ανάλογα με το
κριτήριο κατοχής της ελευθερίας ενός ατόμου, δηλαδή εάν διέθε
διέθετε
τε ατομική ελευθερία από
τη γέννησή του ή από την απελευθέρωσή του ή εάν ήταν κτήμα κάποιου άλλου (π.χ.
δούλος).127 Στους υποδεέστερους πολίτες (τους κοινούς θνητούς) υπέβαλλαν τα πιο
σκληρά μέτρα του ρωμαϊκού ποινικού δικαίου (καταναγκαστικά έργα, βασανιστή
βασανιστήρια,
μαστιγώσεις, καταδίκη σε αγώνες μονομάχων ή θηρίων, θανάτωση σε σταυρό).128 Τα
άτομα τα οποία είχαν «εκ
εκ γενετής
γενετής» κατώτερη κοινωνική θέση «a humiliore loco natus»
υστερούσαν έναντι των υπολοίπων και έπρεπε να ζουν πάντοτε με το «στίγμα» της
ταπεινής τους καταγωγής.129 Οι «μη ελεύθεροι» υπήκοοι δεν είχαν την επιλογή
επαγγέλματος και τόπου
όπου διαμονής. Υπήρχε περιορισμός στην απόκτηση ακίνητης
περιουσίας και στην άσκηση δημοσίων λειτουργημάτων, εκτός από τα κατώτερα
αξιώματα (τελώνες, διαχειριστές δημόσιων αρχείων, δημοτικοί αστυνόμοι κ.τ.λ.).130 Από
αρχείων,
τα διατάγματα της Imperium Romanum, παρουσιάζεται
σιάζεται η τραγικότητα της «μη
ελεύθερης» οικογένειας, της οποίας ο κοινωνικός αποκλεισμός κληρονομούνταν και στις
123
G. Alfoldy Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας, ελλ. μετ. Α. Χανιώτη (Αθήνα:
124
G. Alfoldy, όπ. π., 90, 188.
125
84.
126
(2009) 96.
127
128
129
130
Εκκλησίας
επόμενες γενεές.131 Οι «πλούσιοι

πλούσιοι απελεύθεροι» και οι «αυτοκρατορικοί
ικοί δούλοι»,
δούλοι αν και
είχαν αποκτήσει μεγάλη περιουσία και μια σχετική δύναμη και εξουσία, όμως δεν είχαν
τη δυνατότητα να γίνουν αποδεκτοί στους «ηγετικούς ordines».132 Ήταν καταδικασμένοι
να δέχονται την περιφρόνηση για την ταπεινή τους καταγωγή και να αναλαμβάνουν μόνο
τα κατώτερα λειτουργήματα.133 Ακόμη και οι επίλεκτες μονάδες των στρατιωτών, η
«πραιτοριανή φρουρά και οι λεγεώνες
λεγεώνες», αν και ήταν σημαντικός παράγοντας εξουσίας
εξ και
κάποιων προνομίων, δεν είχαν τη δυνατότητα να ανήκουν στα ανώτερα κοινωνικά
στρώματα.134 Πολλοί μη ελεύθεροι είχαν τοποθετηθεί στα ορυχεία, στα κτήματα και στις
βιοτεχνίες. Στα αστικά κέντρα μαζί με τους ειδικευμένους βιοτέχνες δούλευαν δούλοι,
ελεύθεροι
εύθεροι και απελεύθεροι. Στις πόλεις και στις επαύλεις των μεγαλογαιοκτημόνων
δούλευαν δούλοι ως παιδαγωγοί ή τροφοί, των οποίων κατά κανόνα ήταν ευνοϊκότερη η
κοινωνική τους θέση σε αντιδιαστολή με τους δούλους των αγροτικών περιοχών ή των
ορυχείων.135 Επιπρόσθετα,
ρόσθετα, όσοι είχαν κάποια στοιχειώδη μόρφωση χρησιμοποιούνταν
από τους κυρίους τους σε εργασιακές θέσεις γραμματέων και δασκάλων.136 Για τον Κ.
Μαντά, οι δούλοι τροφοί ή παιδαγωγοί είχαν αναπτύξει συναισθηματικό δέσιμο με τις
κυρίες και τους κυρίους τους κα
καιι έλπιζαν ότι θα μπορούσαν κάποτε να απελευθερωθούν
χωρίς υλικά ανταλλάγματα.137Οι κυρίες της οικίας έτρεφαν συμπάθεια για τους «θρεπτούς
δούλες»,, οι οποίες αναθρέφονταν μαζί με τα δικά τους παιδιά.138
δούλους και τις θρεπτές δούλες
Στον αντίποδα, υπήρχαν και περιπτώ
περιπτώσεις
σεις δούλων οι οποίοι συχνά βρίσκονταν στο έλεος
και την σκληρότητα των κυρίων τους, καθώς περνούσαν τον περισσότερο καιρό μαζί τους
στον οίκο.139 Οι δούλες, οι οποίες δούλευαν στους οίκους, ήταν υπό την επίβλεψη των
γυναικών, καθώς ο άνδρας ασχολούνταν περι
περισσότερο
σσότερο με την επίβλεψη των δούλων στα
χωράφια.140 Παρότι οι γυναίκες και οι δούλοι ανήκαν στις καταπιεσμένες κοινωνικές
ομάδες της αρχαιοελληνικής κοινωνίας, η θέση τους δεν ήταν η ίδια. Από την ελληνιστική
131
132
133
134
135
136
Δ. Κυρτάτας Παιδαγωγός. ηθική διαπαιδαγώγηση στην ύστερη ελληνική αρχαιότητα ( Αθήνα, Εκδόσεις:
Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., 1994) 112.
137
(2009) 97.
138
139
140
Εκκλησίας
ήδη εποχή οι «ελίτ

ελίτ γυναίκες
γυναίκες» των ανώτερων στρωμάτωνν είχαν την εξουσία να κυριαρχούν
στους δούλους και στους φτωχούς ελεύθερους άνδρες.141
Από τα μέσα του 2ουαι.π.Χ. οι πληβείοι της Ρώμης προέρχονταν από πρώην
δούλους, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί στην πόλη ως αιχμάλωτοι πολέμου.142 Υπήρχαν στη
Ρώμη τόσο πολλοί απελεύθεροι, ώστε αναγκαστικά είχαν τεθεί «κανόνες
κανόνες απελευθέρωσης»
δούλων, δηλαδή δεν ήταν επιτρεπτή η απελευθέρωση όταν είχε ως σκοπό την απόκτηση
του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη.143 Από το 168 π.Χ. οι απελεύθεροι (liberti) είχαν τη
δυνατότητα να εγγράφονται μόνο σε μια φυλή, έτσι ώστε να μειωθεί η δύναμη των
απελεύθερων στη συνέλευση του λαού.144 Αρκετοί απελεύθεροι της πόλης δεν είχαν
καταφέρει να αποκτήσουν οικονομική περιουσία, και είχαν σχηματίσει ένα «λούμπεν
προλεταριάτο», το οποίο ζούσε σε ανέχεια και συντηρούνταν αποκλειστικά από
δωρεές.145 Οι οικονομικά ισχυροί άνδρες με αυτού του είδους τις δωρεές εξασφάλιζαν
την «προσωπική δημοτικότητα».146 Στη μάζα αυτού του «προλεταριάτου
προσωπική τους δημοτικότητα προλεταριάτου», εκτός από
τους απελεύθερους, είχαν προστ
προστεθεί
εθεί και οι φτωχοί Ρωμαίοι αγρότες, αυτοί οι οποίοι είχαν
επιβιώσει από τις μακροχρόνιες στρατιωτικές επιχειρήσεις, αλλά είχαν υποστεί τεράστιες
οικονομικές καταστροφές.147 Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες προτιμούσαν στις φυτείες τους να
έχουν δούλους, από ότι γεωργ
γεωργούς,
ούς, επειδή οι πρώτοι ήταν αντικείμενα πιο μεγάλης
εκμετάλλευσης, δεν είχαν κανένα δικαίωμα και δεν μπορούσαν να υπηρετήσουν στο
στρατό.148 Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τον δεύτερο καρχηδονιακό πόλεμο ήταν πιο
εύκολη και πιο φθηνή η απόκτηση δούλων, εξαιτία
εξαιτίαςς της υποδούλωσης αναρίθμητων
αιχμαλώτων πολέμου.149 Το δουλεμπόριο στην Ανατολή ήταν σε μεγάλη άνθηση, είτε με
την διάθεση δούλων αιχμαλώτων πολέμων ή μέσα από βίαιες αρπαγές, όπου στέλνονταν
στις μεγάλες αγορές δούλων. Σύμφωνα με τον G. Alfoldy,, στο νησί «της Δήλου η
δυνατότητα ημερήσιας πώλησης έφθανε και τους 10.000 δούλους, οι οποίοι κυρίως
141
(2009) 100.
142
G. Alfoldy Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας, ελλ. μετ. Α. Χανιώτη (Αθήνα:
143
G. Alfoldy, όπ. π.,., 102, 103.
144
145
146
147
G. Alfoldy, όπ. π., 103,109.
148
G. Alfoldy, όπ. π., 109
149
Εκκλησίας
Ιταλίας».150 Επιπρόσθετα, όσοι δούλοι ήταν πριν την

προορίζονταν για την αγορά της Ιταλίας
αιχμαλωσία τους ελεύθεροι πολίτες άλλων
λων κρατών, έτρεφαν μεγάλη έχθρα για τους
κυρίους τους.151 Όμως, δεν υπήρχε δυνατότητα απειθαρχίας, ούτε διαφυγής, καθώς η
τιμωρία ήταν πολύ αυστηρή και άμεση.152 Στα περισσότερα κτήματα, για να εμποδίσουν
μια πιθανή φυγή, είχαν τους δούλους τους αλυσοδεμένους και μόνο οι βοσκοί είχαν
μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, εξαιτίας του εργασιακού τους αντικειμένου, αλλά και
αυτοί ζούσαν κάτω από δύσκολες συνθήκες εργασίες.153 Η κακομεταχείριση των δούλων
στην ύστερη Δημοκρατία ήταν τόσο μεγάλη «όσο
όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της
Ρώμης».154 Οι δούλοι έκαναν με
μεγάλες εξεγέρσεις και είχε μεγάλη σκληρότητα ο αγώνας
τους, όσο και το μεγάλο μίσος
μίσος, το οποίο έτρεφαν για τους καταπιεστές τους. Βέβαια, ο
«ανεπιτυχής προδιαγεγραμμένο 155
ανεπιτυχής αγώνας τους ήταν από την αρχή ένα γεγονός προδιαγεγραμμένο».
Σύμφωνα με τον Σ. Αγουρίδη, στην Παλαιστίνη δεν υπήρχαν πολλοί δούλοι,
μάλιστα κατά τον ιουδαϊκό νόμο οι Ιουδαίοι όφειλαν να διατηρούν κάποιο δούλο για έξι
χρόνια και στον έβδομο χρόνο να του χαρίζουν την ελευθερία του.156 Ακόμα η
μεταχείριση των δούλων ήταν πολύ καλύτερη από ότι ίσχυε στη ρωμαϊκή κοινων
κοινωνία. Η
Παλαιστίνη ήταν μια φτωχή χώρα, αν εξαιρεθούν οι ομάδες των γαιοκτημόνων, των
τραπεζικών και των εμπόρων, οι υπόλοιποι πολίτες ζούσαν πολύ δύσκολα. Εκτός από την
περιοχή της Γαλιλαίας, η καλλιεργήσιμη γη ήταν ελάχιστη, με αποτέλεσμα ο αγροτικός
πληθυσμός
υσμός να παλεύει δύσκολα για την επιβίωσή του. Στην ίδια οικονομική κατάσταση
βρίσκονταν και οι τεχνίτες και οι επαγγελματίες υφαντουργοί, σιδηρουργοί, ραφτάδες,
χτίστες κ.ά.
1.4. Η διακριτή θέση των τελωνών.
Για τη ρωμαϊκή Imperium είχε μεγάλη σπουδαιότητα η είσπραξη των φόρων και η
στρατολόγηση ατόμων για τη στελέχωση των στρατιωτικών δυνάμεων. Η Αίγυπτος, υπό
150
151
152
153
G.Alfoldy, όπ. π., 113.
154
155
156
79.
Εκκλησίας
την ηγεμονία του βασιλιά Πτολε

Πτολεμαίου, ήταν μια χώρα ελεγχόμενη από έναν τεράστιο
γραφειοκρατικό μηχανισμό. Αυτό το σύστημα δδεν
εν άλλαξε ακόμα και μετά την κατάκτηση
της χώρας από τον ίδιο τον Οκταβιανό, με μόνη διαφορά ότι ο Πτολεμαίος είχε τον τίτλο
του Ρωμαίου έπαρχου.157 Επιπλέον υπήρξε η Αίγυπτος μια από τις πιο σπουδαίες
εισοδηματικές πηγές των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.158 Ο Σ. Αγουρίδης
ρίδης αναφέρει ότι,
ότι οι
Ρωμαίοι υιοθέτησαν το διοικητικό σύστημα των τραπεζών και της λογιστικής των
Πτολεμαίων για να οργανώσουν τα υπόλοιπα υποτελή κράτη της αυτοκρατορίας.159 Στο
«αιγυπτιακό
αιγυπτιακό φορολογικό μοντέλο
μοντέλο» οφείλεται η οργάνωση του ρωμαϊκού κρατικού
λέγχου και η συλλογή των φόρων από κρατικούς υπαλλήλους.160 Αλλά και πλούσιοι
ελέγχου
επιχειρηματίες ίδρυαν εταιρείες, οι οποίες πρόσφεραν υπηρεσίες στο ρωμαϊκό κράτος.161
Στις εταιρείες αυτές είχαν ανατεθεί οι οικονομικές παραγγελίες του κράτους ((εταιρείες
δημοσιωνών, societates publicanorum
publicanorum),
), όπως και ο εφοδιασμός του στρατού και των
ποικίλων δημοσίων έργων ((ανοικοδόμηση
ανοικοδόμηση ή κατασκευή κτιρίων ή δρόμων ή γεφυρών, η
εκμετάλλευση των κρατικών ορυχείων, η είσπραξη των εμπορικών δασμών και των
φόρων).162 Στην ιππική τάξη υπή
υπήρχαν επιχειρηματίες (publicani),
), οι οποίοι είχαν
καταγωγή από τις αποικίες και τις «ισοπολίτιδες πόλεις» (municipia) της Ιταλίας και
δραστηριοποιούνταν ως «μεγάλοι
μεγάλοι υπενοικιαστές
υπενοικιαστές, ως δανειστές (faeneratores, argentarii),
γαιοκτήμονες (agricolae)».163 Κατά τον G. Alfoldy, η
ως έμποροι (negotialores) και ως γαι
ισχυροποίηση αυτού του νέου στρώματος, των «νεόπλουτων»,, ήταν υπαίτιο για τη
δημιουργία νέων κοινωνικών εντάσεων, καθώς οι ίδιοι ενδιαφερόντουσαν μόνο για το
κέρδος και δεν υπολόγιζαν τούς παραδοσιακούς κανόνες της αριστοκρατίας.164 Επειδή
ακριβώς ήταν αδίσταχτοι κερδοσκόποι και εκβιαστές, εξαπατούσαν ακόμη και το κράτος,
ενώ ο πληθυσμός, κυρίως των επαρχιών, έτρεφε μεγάλη αντιπάθεια για αυτούς.165
157
79.
158
159
160
161
162
163
164
165
Εκκλησίας
Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής υποτέλειας υπήρχαν στην Παλα

Παλαιστίνη δυο
διαφορετικών ειδών φόροι, οι άμεσοι και οι έμμεσοι.166 Άμεσοι φόροι ήταν ο «κεφαλικός
φόρος» (tributum capitis),
), ο οποίος αφορούσε κάθε άτομο της οικογένειας, και ο «έγγειος
φόρος» (tributum agri),
), ο οποίος αφορούσε τους κτηματίες και αντιστοιχούσε με το
εισοδηματικό ποσοστό του 35%», το οποίο αποδιδόταν στους Ρωμαίους κατακτητές.167
«εισοδηματικό
Έμμεσοι φόροι ήταν τα ««τελωνειακά και τα δημοτικά τέλη»,, τα οποία εισέπραττε η
ρωμαϊκή διοίκηση στα λιμάνια, στις γέ
γέφυρες,
φυρες, στις διασταυρώσεις και στις εισόδους των
πόλεων και των αγορών.168 Οι τελώνες ανήκαν στην κατηγορία των «retainers»,
« δηλαδή
είχαν σημαντική θέση στον «μηχανισμό
μηχανισμό της άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής»
πολιτικής του
ρωμαϊκού κράτους.169 Όσον αφορά την Παλαιστίνη
Παλαιστίνη, ο «ύπατος
ύπατος διαχειριστής των
δημόσιων οικονομικών μέσων, ο Επίτροπος Σεβαστού
Σεβαστού» (procurator
procurator Augusti),
Augusti είχε την
υποχρέωση συλλογής φόρων για το αυτοκρατορικό ταμείο (fiscus).170 Για λόγους
φορολογικούς η Ιουδαία είχε χωριστεί σε «ένδεκα τοπαρχίες» και παράλληλα οι «τοπικές
αρχές» βοηθούσαν στη βεβαίωση των φόρων.171 Στην διαδικασία αυτή συμμετείχαν και οι
τελώνες, ως αγοραστές των δημοσίων προσόδων, δηλαδή σύναπταν «συμβάσεις
μίσθωσης» με το ρωμαϊκό κράτος και γίνονταν «κύριοι
κύριοι των προσόδων»
προσόδων σε όλη τη
διάρκεια της μίσθωσης.172 Η μίσθωση ήταν με βάση ένα συγκεκριμένο ετήσιο μίσθωμα
και εγγυόντουσαν προσωπικά οι τελώνες για την πληρωμή του, εάν όμως υπήρχε
καθυστέρηση της καταβολής των δημοσίων προσόδων, τότε έπρεπε να υποστούν την
προσωπική τους ατίμωση και τη δήμευση της περιουσίας τους. Για τον Χ. Ατματζίδη
Ατματζίδη, το
επάγγελμα των τελωνών ήταν απαραίτητο για τη ρωμαϊκή οικονομία, αλλά ήταν και
«αντιδημοτικό», καθώς χρησιμοποιούσαν κάθε είδους πονηριάς για να εισπράξουν
μεγαλύτερους φόρους.173 Στη συμπεριφορά τους αυτή αναφέρεται και ο Σ. Δεσπότης
τονίζοντας ότι η κλειστή κάστα των τελωνών, αν και ήταν Ιουδαίοι, αισχροκερδούσαν
166
Σ. Δεσπότης Ο Ιησούς ως «Χριστός» και η πολιτική εξουσία στους συνοπτικούς ευαγγελιστές (Αθήνα:
Εκδόσεις Άθως, 2005) 82.
167
Σ. Δεσπότης, όπ. π., 82.
168
169
2003) 65.
170
171
172
173
Εκκλησίας
ασύστολα από αυτή τους τη διαμεσολάβηση έναντι των πατριωτών τους.174 Το βάρος της
φορολογίας ήταν αβάσταχτο για κάθε Ιουδαίο, ο οποίος, εκτός από την καταβολή των
φόρων προς τους Ρωμαίους, όφειλε να πληρώνει στο Ναό επιπλέον τέλη, τα οποία και
αυτά ήταν κάτω από την προστασία του δίκαιου των Ρωμαίων.175 Αυτά τα τέλη ήταν το
«δίδραχμο προς το Ναό,, οι απαρχές (το 1/50 περίπου των καρπών) και η δεκάτη (το 1/10
του εισοδήματος)».176 Οι Ρωμαίοι διενεργούσαν απογραφές για να έχουν επακριβή γνώση
των φορολογικών τους εσόδων. Ο Σ. Δεσπότης αναφέρει ότι
ότι, οι ρωμαϊκές
ϊκές καταγραφές δεν
αποτελούσαν μόνο μια απλή καταμέτρηση του πληθυσμού, αλλά είχαν και ένα
ταπεινωτικό χαρακτήρα προς τους υπόδουλους λαούς, ότι δηλαδή τα πάντα ήταν υπό τον
απόλυτο έλεγχο της ρωμαϊκής εξουσίας (χωράφια, ζώα, άνθρωποι).177 Οι πρώτες
παγκόσμιες απογραφές της Αυτοκρατορίας διεξήχθηκαν επί μοναρχίας του Οκταβιανού
Αυγούστου, με την εισαγωγή του «νέου
νέου φοροεισπρακτικού συστήματος»,
συστήματος όπου κάθε 14
χρόνια (στην Ινδικτιώνα),
), γινόταν η εγγραφή των πολιτών στους φορολογικούς
καταλόγους και είχε ως αρχή το έτος 7 π.Χ.178 Σε αυτή την πρώτη απογραφή, ως
«αντικείμενο
αντικείμενο της περιουσίας του Αυγούστου
Αυγούστου», καταγράφηκε και ο νεογέννητος Ιησούς
Χριστός.179
1.5. Οι κοινωνικές πεποιθήσεις περί καθαρού και ακαθάρτου.

ακαθάρτου
Στο «κοσμοείδωλο» των λαών της Μεσογείου και υπηκόων της Αυτοκρατορίας,
εντοπίζονται αρκετά κοινά στοιχεία σε θέματα αξιών, πεποιθήσεων και σχέσεων μεταξύ
«καλού ακαθάρτου».180 Στον αρχαίο κόσμο η
καλού ή κακού, τιμής ή αισχύνης, καθαρού ή ακαθάρτου
αντινομία του ανθρώπου προς τις επικρατού
επικρατούσες
σες αξίες επέσυρε και τη δική του θεϊκή
τιμωρία, επειδή είχε τολμήσει «ως
ως θνητός να διασαλεύσει την παραδοσιακή τάξη των
174
Σ. Δεσπότης Ο Ιησούς ως «Χριστός» και η πολιτική εξουσία στους συνοπτικούς ευαγγελιστές (Αθήνα:
175
176
177
178
Δ. Κυρτάτας Παιδαγωγός. Η ηθική δδιαπαιδαγώγηση
ιαπαιδαγώγηση στην ύστερη ελληνική αρχαιότητα (Αθήνα, Εκδόσεις:
Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., 1994) 110.
179
180
Χ. Ατματζίδης «Ο Ο απόστολος Παύλος και η παράδοση του Ευαγγελίου στα έθνη», στον διαδικτυακό
τόπο:https://docplayer.gr/12013853
https://docplayer.gr/12013853-Haralampos-atmatzidis-o-apostolos-paylos-kai-i-paradosi
paradosi-toy-
eyaggelioy-sta-ethni.html (ημερομηνία ανάκτησης: 12-04-2019). 2.
Εκκλησίας
πραγμάτων».181 Στις αρχαίες τραγωδίες αναφέρεται η «Νέμεσις»

», δηλαδή η θεία
αποκατάσταση και τιμωρία της ύβρεως του ήρωα να ξεπεράσει τα όρια της
δικαιοσύνης.182 Στην ιστορική διήγηση του Οιδίποδα η «διπλή
διπλή άνομη πράξη»
πράξη του επέφερε
Θηβών.183 Σε επιγραφές
την προσωπική του τραγωδία και την αρρώστια στην πόλη των Θηβών
της Μ. Ασίας, «γνωστές
γνωστές ως εξομολογητικές
εξομολογητικές»,, αναφέρεται ότι άνδρες και γυναίκες, οι
οποίοι έπασχαν από μια ασθένεια ((συνήθως
συνήθως οφθαλμολογικής φύσης ή παράλυση),
παράλυση
ομολογούσαν δημόσια τις αμαρτίες τους και ζητούσαν συγχώρεση και ίαση από τη
θεότητα την οποία θεωρούσαν ως υπαίτια για τη τιμωρία τους.184 Στην αρχαιότητα υπήρχε
άμεση σύνδεση μεταξύ των εννοιών θρησκείας και δικαίου. Η απόδοση δικαιοσύνης
θεωρούνταν ως αποκλειστικό προνόμιο της θείας εξουσίας, είτε αυτή προερχόταν από
τους «νεκρούς Δία».185 Αντίθετα,
νεκρούς ή τις χθόνιες θεότητες, ή τις Ερινύες ή τη Μοίρα ή τον Δία
δεν ίσχυε για αυτές τις ανθρωπό
ανθρωπόμορφες
μορφες θεότητες οποιαδήποτε τιμωρία, παρότι διέπρατταν
σοβαρά αμαρτήματα και αδικίες, όπως όταν «η
η Ήρα έριξε τον ανάπηρο γιο της Ήφαιστο
από τον Όλυμπο».186 Η έννοια της δικαιοσύνης στον αρχαιοελληνικό κόσμο ήταν
διαφορετική για τους ανθρώπους και διαφορετικ
διαφορετικήή για τους θεούς. Το ανθρώπινο δίκαιο
είχε άμεση συνάρτηση με τους εκάστοτε νόμους του κράτους και αφορούσε το σύνολο
των πολιτών. Η Ε. Αρτέμη τονίζει ότι
ότι, η δικαιοσύνη αφορούσε κυρίως τους ελεύθερους
άνδρες πολίτες, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να συμμετ
συμμετέχουν
έχουν και να αποδέχονται τα
αποτελέσματα της «τήρησης δικαιοσύνης».187Αντίθετα το «θείο δίκαιο»
τήρησης ή μη της δικαιοσύνης
αποδιδόταν ανάλογα με την ιδιαίτερη συμπάθεια των θεών προς έναν θνητό, άλλωστε
ήταν η «Μοίρα» η πιο δυνατή από όλους.188 Σύμφωνα με τον Β. Βαϊόπουλο,
Βαϊόπουλο στην αρχαία
ελληνική τραγωδία εμφανίζεται και ο όρος «μίασμα», ο οποίος ήταν άρρηκτα
συνδεδεμένος με τις αντιλήψεις μιας «μαγικοθρησκευτικής
μαγικοθρησκευτικής ιατρικής ή μιας
189
ηθικοθρησκευτικής ερμηνείας των κλινικών φαινομένων
φαινομένων». Η έννοια του «μιάσματος»,
ως «ηθικός ρύπος», ερμηνευόταν ως μια παραβίαση ορισμένων ηθικών ή θρησκευτικών
181
Ε. Αρτέμη «Ο Απόστολος Παύλος και η αναφορά του στη δικαιοσύνη του Θεού σύμφωνα με την προς
Ρωμαίους Επιστολή του», Εκκλησιαστικός Φάρος
Φάρος, τόμος ΠΖ΄- ΠΗ΄ (2016-2017) 63.
182
183
Α. Τσαλαμπούνη Εξηγητικά (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Δεμέτη, 2013) 90.
184
Α. Τσαλαμπούνη, όπ. π., 90.
185
186
187
188
Ε. Αρτέμη, όπ., π., 63.
189
Β. Βαϊόπουλος «Πτυχές της έννοιας του μιάσματος και της μετάδοσης στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα»,
Αρχαιολογία & Τέχνες 102 (2007) 23.
Εκκλησίας
κανόνων, όπου φυσική τους κατάληξη ήταν η εμφάνιση μιας νόσου.190 Ο όρος «λοιμός»
για την «ελληνική
ελληνική ιατρική γραμματεία
γραμματεία», αναφερόταν στις μαζικές ασθένειες και ήταν και
αυτός συνδεδεμένος με τη θρ
θρησκεία, ως «θεόσταλτος ύβρη 191
θεόσταλτος για την ανθρώπινη ύβρη».
Στην ελληνορωμαϊκή κοινωνία η δυσμορφία και η αναπηρία ενός ατόμου
θεωρούνταν κατά κάποιο τρόπο ένα είδος εκτροπής από την τέλεια εικόνα του
φυσιολογικά υγιή ανθρώπου. Η αντίληψη ότι η ασθένεια προερχόταν από τους θεούς
παρέπεμπε σε ένα είδος θείας εκδίκησης προς τον πάσχοντα ασθεν
ασθενή. Οι ασθενείς με
χρόνια νοσήματα και έλλειψη σωματικής ακεραιότητας ήταν όνειδος για μια οικογένεια
και γενικότερα για μια κοινωνία. Σε συνέχεια της πρακτικής των αρχαίων κοινωνι
κοινωνιών, τα
υγιή αγόρια ήταν οι εκλεκτοί μελλοντικοί πολεμιστές και αντίστοιχα τα υγιή κορίτσια
ήταν οι μελλοντικές μητέρες, οι οποίες θα μετέφεραν υγιή γγονίδια
ονίδια στις μελλοντικές
γενεές. Ακόμα και την εποχή των «θεσμοθετημένων
θεσμοθετημένων ανθρώπινων δικαστηρίων»,
δικαστηρίων
ύσε η έννοια της δικαιοσύνης να έχει άρρηκτη σύνδεση με τη θεότητα.192 Οι
εξακολουθούσε
Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τους όρους «pestis, pestilentia» για εκείνες τις ασθένειες οι
οποίες είχαν μεγάλη θνησιμότητα και μεταδίδονταν σε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού.193
Στα ύστερα ρωμαϊκά
ά χρόνια η ανάπτυξη μιας «ορθολογιστικής
ορθολογιστικής ιατρικής»
ιατρικής εξηγούσε την
έννοια της «μετάδοσης». Το «μίασμα» πλέον θεωρούνταν ως ένα αίτιο φυσιολογικό, το
οποίο σχετιζόταν με τον «περιβάλλοντα αέρα» και απέρριπτε οποιαδήποτε «ενοχή ή
ευθύνη, συλλογική ή ατομική ή εεξαιτίας του ρύπου του αίματος».194 Ο φόβος μετάδοσης
ενός λοιμού ή της λέπρας έκανε τραγική την καθημερινότητα ενός λεπρού ή ενός
«λοιμόπληκτου», καθώς έμεναν απομονωμένοι, ουσιαστικά στο περιθώριο της κοινωνίας,
καθώς κανένας δεν διακινδύνευε να τους φροντί σει, ακόμα και οι δικοί τους άνθρωποι.195
φροντίσει,
Στην κοινωνία της εποχής ττoυ Κυρίου η «τιμή» (δόξα) ενός ατόμου καθοριζόταν κατά
πρώτον από την «εκ
εκ γενετής καταγωγή
καταγωγή» τουυ (γενεαλογία) και κατά δεύτερον από την
κοινωνική του δράση και συμπεριφορά.196 Ο Ιουδαϊσμός ήταν χωρισμένος σε διάφορες
190
Β. Βαϊόπουλος «Πτυχές της έννοιας του μιάσματος και της μετάδοσης στην ελληνορωμαϊκή
αρχαιότητα», Αρχαιολογία & Τέχνες 102 (2007) 23.
191
Β. Βαϊόπουλος, όπ. π., 24.
192
Φάρος, τόμος ΠΖ΄- ΠΗ΄ (2016-2017) 63.
193
194
195
196
Ι. Καραβιδόπουλος «Πολιτισμική Ανθρωπολογία και ερμηνεία του κατά Λουκάν ευαγγελίου», στο Κατά
Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως
Εκκλησίας
θρησκευτικές ομάδες (Φαρισαίοι, Σαδδουκαίοι, Εσσαίοι, Ζηλωτές, Ηρωδιανοί, Σικάριοι

και οι μαθητές του Ιωάννη του Βαπτιστή).197 Αυτές οι ομάδες ερμήνευαν με διαφορετικό
τρόπο τον Νόμο και είχαν διαφορετική «εσχατολογική προσδοκία»,, όμως υπήρχε κοινή
αποδοχή στα κύρια στοιχεία του Ιουδαϊσμού, δηλαδή στον «Νόμο
Νόμο της Τορά και του
Ναού».198 Τα μέλη αυτών των ομάδων ασκούσαν μεγάλη επιρροή προς τον υπόλοιπο λαό,
ακόμη και στους φτωχούς και περιφρονημένους «ἄμ χαάρετς»,, δηλαδή στο λαό της
γης.199 Συγκεκριμένα, οι Σαδδουκαίοι αποτελούσαν την «ιερατική
ιερατική αριστοκρατία»
αριστοκρατία του
Ισραήλ, οι οποίοι ήταν αφοσιωμένοι στους αρχαίους λατρευτικούς τύπους, δεν είχαν
μεσσιανικές προσδοκίες και ως ανώτερη κοινωνική τάξη προσπαθούσαν να έχουν καλές
σεις με τους Ρωμαίους κατακτητές.200 Ο Π. Χρήστου αναφέρει ότι, η δύναμη της
σχέσεις
επιβολή τους διαφαίνεται και από το γεγονός ότι η αντίπαλή τους ομάδα οι Φαρισαίοι για
να πετύχουν τη θανατική καταδίκη του Χριστού έπρεπε πρώτα να τους πείσουν να είναι
με το μέρος τους.201 Ο πλούτος, η τυπικότητα της πίστης και η ανεκτικότητα έναντι του
ρωμαϊκού ζυγού τους καθιστούσαν αντιπαθείς στον ιουδαϊκό λαό.202 Από την άλλη
πλευρά, η ομάδα των Φαρισαίων ήταν άνθρωποι από την αστική ιουδαϊκή τάξη, οι οποίοι
βρίσκονταν διασκορπισμένοι
ένοι σε όλες τις παλαιστινιακές πόλεις και επαρχίες. Ήταν «οι
ευσεβείς τηρητές του Νόμου
Νόμου» και όπως σήμαινε η ονομασία «Φαρισαίος
Φαρισαίος», ήταν οι
«αποχωρισμένοι
αποχωρισμένοι και ξεχωριστοί
ξεχωριστοί»,, δηλαδή εκείνοι οι οποίοι είχαν αποκλειστικά τις
εφαρμογής του μωσαϊκού νόμου.203 Η στάση τους απέναντι
γνώσεις της ερμηνείας και της εφα
στους Ρωμαίους κατακτητές ήταν διφορούμενη (διστακτική ή αρνητική),
αρνητική αλλά ήταν
γνωστή η υποκρισία, η πονηράδα, η επιδεικτική τους ευσέβεια και η στενότητα των
αντιλήψεών τους.204 Η προσκόλλησή τους στους εξωτερικούς λατρευτικούς τύπους, τους
έκανε να θεωρούν ότι αυτοί ήταν μόνο οι «καθαροί» και περιφρονούσαν όλους τους
άλλους.205 Για τους Ισραηλίτες η εχθρική αντιμετώπιση προς κάθε ξένο στοιχείο είχε
Ορθοδόξωνν Βιβλικών Θεολόγων (Βόλος 15 15-17

17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών,
επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 206.
197
Σ. Δεσπότης Ο Ιησούς ως «Χριστός» και η πολιτική εξουσία στους συνοπτικούς ευαγγελιστές
ευαγγελιστές, (Αθήνα:
198
199
Π. Χρήστου Ελληνική Πατρολογία
Πατρολογία,, τόμος Α΄ (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κυρομάνου, 1994) 35.
200
Ε. Αρτέμη «Ο Απόστολος Παύ Παύλος
λος και η αναφορά του στη δικαιοσύνη του Θεού σύμφωνα με την προς
Φάρος, τόμος ΠΖ΄- ΠΗ΄ (2016-2017) 34.
201
Π. Χρήστου, όπ. π., 35.
202
Π. Χρήστου, όπ. π.,36.
203
204
205
Εκκλησίας
θρησκευτικό υπόβαθρο. Συγκεκριμέ

Συγκεκριμένα
να οι Ρωμαίοι δεν ήταν μόνο οι εχθροί κατακτητές,
αλλά ήταν οι «άπιστοι, ειδωλολάτρες».206 Ο
άπιστοι, το αξιοκαταφρόνητο μίασμα, οι βδελυκτέοι ειδωλολάτρες
Σ. Δεσπότης αναφέρει ότι,, κάθε «επιμιξία ανάμεσα στη ρωμαϊκή και στην εβραϊκή φυλή
κατακριτέα».207 Ο ισραηλινός απλός λαός βέβαια έτρεφε
ήταν μια πράξη απαράδεκτη και κατακριτέα
αντιπάθεια προς την ρωμαϊκή εξουσία
εξουσία, εξαιτίας του καθημερινού τους αγώνα για
επιβίωση, μέσα στη σκληρή οικονομική πραγματικότητα της ρωμαϊκής ειρήνης και
ασφάλειας (Pax Romana)..208 Επιπρόσθετα, τονίζει ο Σ. Δεσπότης ότι,
ότι κυρίως εκείνο το
οποίο δημιουργούσε στον απλό λαό ένα είδος «εσωτερικής
εσωτερικής διάσπασης»,
διάσπασης ήταν εξαιτίας
όλων αυτών των θρησκευτικών ομάδων, οι οποίοι θεωρούσαν για τους εαυτούς τους το
αποκλειστικό μονοπώλιο του «εκλεκτού λείμματος» και
αι της «εσχατολογικής
σωτηρίας».209 Η ατομική σωτηρία αφορούσε αποκλειστικά τα μέλη του θρησκευτικού
τους κύκλου. Αντίθετα, όσοι αδυνατούσαν να τηρήσουν με ακρίβεια την «Τορά», για
λόγους «αμάθειας ή οικονομικούς ή κοινωνικούς
κοινωνικούς»,, τους θεωρούσαν «ακάθαρτους και
ασεβείς» και ήταν αιώνια καταδικασμένοι να χαθούν μέσα στη «γέεννα πυρός».210
γέεννα του πυρός
Επομένως ο απλός λαός, ο οποίος επισκεπτόταν και πρόσφερε θυσίες
θυσίες, τουλάχιστον μια
φορά το χρόνο, στο Ναό στην Ιερουσαλήμ και συμμετείχε κάθε Σάββατο στη Συναγωγή,
βίωνε το «συνειδησιακό
συνειδησιακό βάρος του ηθικά ακάθαρτου και αιώνια καταδικασμένου
καταδικασμένου»,
καθώςς δεν πληρούσε τις απαραίτητες διατάξεις καθαρότητας.211 Ο Σ.
εις της λατρευτικής καθαρότητας
Δεσπότης προσθέτει ότι, πιθανότατα ο θρησκευτικός αποκλεισμός των ανθρώπων να ήταν
και μια από τις αιτίες των μεγάλων σε αριθμό σωματικών και ψυχικών ατόμων των
καινοδιαθηκικών κειμένων, οι οποίοι αναζητούσαν απεγνωσμένα την προσωπική τους
λύτρωση και σωτηρία.212 Συνεπώς, για τους πολλούς ήταν επιτακτική ανάγκη η λύτρωση
από τις έντονες κοινωνικές, πολιτικές κα
και ψυχολογικές
ολογικές πιέσεις, δηλαδή περίμεναν μια
«εθνική παλιγγενεσία»,
», δηλαδή την εθνική τους απελευθέρωση από τη ρωμαϊκή
σκλαβιά.213 Οι περισσότερες ιουδαϊκές μερίδες ανέμεναν εναγωνίως την άφιξη ενός
Μεσσία, ο οποίος θα τους πρόσφερε την αναμενόμενη απελευθέρω
απελευθέρωση.
ση. Κατά την ηγεμονία
206
207
208
209
210
Σ. Δεσπότης, όπ. π., 88,89.
211
212
213
Εκκλησίας
του Οκταβιανού, «επί Αὐὐγούστου μοναρχήσαντος ἐπὶ τῆς γῆς»,214 επέλεξε ο Υιός και
Λόγος του Θεού, ως κατάλληλη χρονική στιγμή για να εισέλθει δδραστικά
ραστικά στην ανθρώπινη
ιστορία. Ο Ιησούς όμως, δεν ήταν ο αναμενόμενος εθνικός ελευθερωτής του Ισραήλ. Στα
τρία χρόνια δημόσιας δράσης Του, μίλησε για μια άλλου είδους απελευθέρωση και
ελευθερία,
ία, εκείνης η οποία δεν περιορίζεται
περιορίζεται, ούτε στα στενά γεωγραφικά όρια της
Ιουδαίας, ούτε στα χρονικά όρια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
214
Βλ. ποίημα Κασσιανής (9ος αι. μ.Χ.).
Εκκλησίας
2. Κεφάλαιο δεύτερο. Οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές

ομάδες στην παράδοση των συνοπτικών ευαγγελίων.
2.1. Οι γυναίκες στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας.
Στα
τα καινοδιαθηκικά κείμενα απαντώνται «άμεσες ή έμμεσες αναφορές»
αναφορές για τις
γυναίκες.215 Η Ε. Κασσελούρη - Χατζηβασιλειάδη σημειώνει ότι, στις «άμεσες»,
« ανήκουν
όσες έχουν σχέση με «πρόσωπα κοινότητα».216 Ενώ στις
πρόσωπα ή με τη δράση τους στην κοινότητα
«έμμεσες»,, όσες αφορούν «κανόνες συμπεριφοράς ή κώδικες»,, οι οποίοι έχουν γίνει
αποδεκτοί στα μέλη της κοινότητας
κοινότητας, αλλά και εκείνες οι οποίες καθορίστηκαν από τον
Χριστό ή τους αποστόλους.217 Οι συνοπτικοί ευαγγελιστές παραπέμπουν συχνά σε
παλαιοδιαθηκικά χωρία, στην προσπάθειά τους να συνδέσουν τα πρόσωπα και τα
γεγονότα της Κ.Δ. με εκείνα της Π. Δ. Για την Α. Τσαλαμπο
Τσαλαμπούνη,
ύνη, μέσα από το σχήμα
«υπόσχεση – εκπλήρωση»»,, καταδεικνύεται ότι ο Ιησούς είναι ο αναμενόμενος Μεσσίας
από τη γενιά του Δαυίδ και επομένως η εκπλήρωση όλων των προφητειών της Π.Δ.218 Η
δημιουργία των δύο φύλων (του Αδάμ και της Εύας) βασίζεται στην αγαπητι
αγαπητική σχέση
μεταξύ τους, όπως ορίστηκε από τον Δημιουργό Θεό, «αδάμ· τοῦτο
το νῦν
ν ὀστοῦν ἐκ τῶν
ὀστέων μου καὶ σὰρξ ἐκ τῆ
ῆς σαρκός μου· αὕτη κληθήσεται γυνή, ὅτι ἐκ
κ τοῦ
το ἀνδρὸς αὐτῆς
ἐλήφθη αὕτη»
τη» (Γεν.2,23). Όπως αναφέρει η Ε. Αρτέμη, η παρακοή επέφερε τον
«πνευματικό θάνατο» των πρωτοπλάστων, δηλαδή την απομάκρ
απομάκρυνσή
υνσή τους από τη
Βασιλεία του Θεού.219 Η εκλογή της Μαριάμ (από τη Ναζαρέτ και από τον οίκο Δαυίδ),
ως μητέρας του δεύτερου Προσώπου του τριαδικού Θεού, φανερώνει τη μεγάλη τιμή του
215
Ε. Κασσελούρη - Χατζηβασιλειάδη «Ο ρόλος των γυναικών στη ζωή της Εκκλησίας: Από τις μαρτυρίες
της Καινής Διαθήκης στο σύγχρονο οικουμενικό διάλογο», στο διαδικτυακό τόπο:
http://cemes-en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/4_kasselouri_______.pdf
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/4_kasselouri_______.pdf (ημερομηνία ανάκτησης:
04-05-2019) 5.
216
Ε. Κασσελούρη - Χατζηβασιλειάδη, όπ. π., 5.
217
Ε. Κασσελούρη - Χατζηβασιλειάδη, όπ. π., 5.
218
Α. Τσαλαμπούνη «Η μητέρα του Κυρίου στην Καινή Διαθήκη» Πνευματική Διακονία 8 (2010) 16.
219
Ε. Αρτέμη «Η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία μέσα από τα πατερικά κείμενα έως και την Πέμπτη
Οικουμενική Σύνοδο», στον διαδικτυακό
ιαδικτυακό τόπο:
http://cemes.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/45._artemi,_full_text.pdf (ημερομηνία
ημερομηνία ανάκτησης: 04-
04
05-2019) 2.
Εκκλησίας
Θεού προς το γυναικείο φύλο. Η Μαριάμ είναι η «νέα Εύα»,, η οποία αποκατέστησε τις
εκούσιες επιλογές της παλιάς Εύας και όόλου του ανθρώπινου γένους, «ἐἐκάλεσεν ᾿Αδὰμ τὸ
ὄνομα τῆς γυναικὸς αὐτοῦῦ Ζωή, ὅτι αὕτη μήτηρ πάντων τῶν ζώντων»
ντων» (Γεν.3,20). Η «νέα
Εύα» Μαριάμ
αριάμ ανταποκρίνεται άμεσα και εκούσια στη θεία κλήση και στο σωτήριο ρόλο
της, μέσα στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας και γίνεται το θείο σκεύος εκλογής και
εκπλήρωσης όλων των επαγγελιών της Π.Δ. Σύμφωνα με την Α. Τσαλαμπούνη, η μητέρα
του Θεανθρώπου ήταν μια «γυναίκα
γυναίκα με προσωπικότητα, αλλά και με ρίζες βαθιές μέσα
στην πίστη του Ισραήλ».220 Η υπακοή της στο θείο θέλημα, για την Ενανθρώπιση του
δεύτερου προσώπου της Αγίας Τριάδος, υπήρξε και η απαρχή της σωτηρίας του
ανθρώπινου γένους. Με την ανυπακοή των πρ
πρωτοπλάστων
ωτοπλάστων επήλθε η πρώτη τραγική
συνέπεια για τον άνθρωπο. Αυτή ήταν η αναγνώριση της γύμνιας του σώματός τους και ο
φόβος της παρουσίας του Θεού στη ζωή τους, ««ἐκρύβησαν ὅ τε ᾿Αδὰμ
μ καὶ
κα ἡ γυνὴ αὐτοῦ
ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦῦ Θεοῦ» (Γεν.3,8). Με την υπακοή της Υπεραγίας Θεοτόκου
πραγματοποιήθηκε η επανένωση των δυο διεστώτων (Θεού και ανθρώπου).
Η γέννηση του Μεσσία έγινε σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ««ἐν Βηθλεὲμ τῆς
᾿Ιουδαίας ἐν ἡμέραις ῾Ηρῴ
ῴδου τοῦ βασιλέως»
ως» (Μτθ.2,1). Η γέννηση από μητέρα Παρθένο
ήταν ένα παράδοξο και ακατανόητο γεγονός για τον περιούσιο λαό του Ισραήλ. Στη
γενεαλογία του Μεσσία (Μτθ.1,1
(Μτθ.1,1-17)
17) υπογραμμίζεται η καταγωγή Του από τη γενιά του
Δαυίδ, αλλά γίνεται μνεία και ορισμένων γυναικείων ονομάτων ((Θάμαρ,
Θάμαρ, Ραχάβ,
Ραχ Ρούθ, ἐκ
τῆς τοῦ Οὐρίου).. Ο ψαλμωδός αναφέρεται στη Ραάβ, «αγαπ
«αγαπᾷ Κύριος τὰ
ὰς πύλας Σιὼν ὑπὲρ
πάντα τὰ σκηνώματα ᾿Ιακώ
ώβ.…μνησθήσομαι Ραὰβ καὶ Βαβυλῶνος
νος τοῖς
το γινώσκουσί με»
(Ψλ.86, 2-4).
4). Η Ε. Δάφνη αναφέρει ότι, αυτές οι γυναίκες βρίσκονταν ανάμεσα στα όρια
της «αμαρτίας χάριτος».221 Η Θάμαρ, ήταν η χήρα νύφη του Ιούδα, η οποία
αμαρτίας και της χά
μεταμφιέστηκε σε πόρνη για να εκπληρώσει «το
το καθήκον του λευιρατικού γάμου»
γάμου
(Γεν.38,6-30).222 Η Ραχάβ αναφέρεται ως μια γυναίκα αμαρτωλή, «γυναικ
«γυναικὸς πόρνης, ᾗ
ὄνομα Ραάβ»
β» (Ιησ.Ν.2,1), ενώ η Ρουθ ως μια γυ
γυναίκα
ναίκα αλλόφυλη, η οποία καταγόταν από
τη γη Μωάβ «Ροὺθ ἡ Μωαβ
Μωαβῖτις»
τις» (Ρουθ.1,22). Η γυναίκα του Ουρία του Χετταίου ήταν η
μοιχαλίδα Βηρσαβεέ, «ἀππέστειλε Δαυὶδ καὶ ἐζήτησε τὴν γυναῖκα
κα καὶ
κα εἶπεν· οὐχὶ αὕτη
Βηρσαβεὲ θυγάτηρ ᾿Ελιὰββ γυν
γυνὴ Οὐρίου τοῦ Χετταίου» (Β Βασ.11,3). Οι «προμήτορες»
220
221
Ε. Δάφνη «Περί των προτυπώσεων της Θεοτόκου στην Παλαιά Διαθήκη» Πνευματική Διακονία 8 (2010)
5.
222
Ε. Δάφνη, όπ. π., 5.
Εκκλησίας
του Ιησού, για την Ε. Δάφνη, δεν αποτελούν «προτυπώσεις» της Μαριάμ, όμως
λειτουργούν ως υποδείγματα σύγκρισης της «υπεροχής» της Θεοτόκου σε σχέση με τις
γυναίκες της Π.Δ.223 Οι γυναίκες αυτές υπήρξαν «όργανα του Θεού» για την πραγμάτωση
της επί γης παρουσίας του Υιού και Λόγου του Θεού. Στη συνοπτική παράδοση, δεν
υπάρχουν εκτενείς αναφορές για το πρόσωπο της Θεοτόκου Μαρίας, καθώς ο κύριος
σκοπός συγγραφής τους υπήρξε η ανάδειξη της σωτηριολογικής διδασκαλίας του Ιησ
Ιησού
για τους ανθρώπους.
Κατά τη διάρκεια της επίγειας δράσης του Χριστού, μια γυναί
γυναίκα από τον όχλο
αναφέρθηκε στη μητέρα Τ
Του, «μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ
κα μαστοὶ οὓς
ἐθήλασας»
λασας» (Λκ.11,27). Εκείνος της ανταπάντησε ότι, «μακάριοι οἱ ἀκο
κούοντες τὸν λόγον
τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες
σσοντες α
αὐτόν» (Λκ.11,28). Στην μετά Χριστόν εποχή δημιουργούνται
νέοι δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων, όμως αυτοί οι δεσμοί δεν αποκλείουν απαραίτητα
τους κατά σάρκα δεσμούς της φυσικής συγγένειας. Αυτοί οι δε
δεσμοί
σμοί χαρακτηρίζονται από
την Α. Τσαλαμπούνη, ως τη «νέα
νέα εσχατολογική οικογένεια του Ιησού»,
Ιησού εκείνη η οποία
γεννήθηκε μέσα από τις διδαχές Τ
Του
ου για τα Έσχατα της Ιστορίας, δηλαδή για τη Βασιλεία
του Θεού.224 Σε αυτήν την οικογένεια ανήκουν όσοι αγαπούν τον Θεό και πράττουν το
θέλημά Του, «ὃς γὰρ ἂνν ποι
ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, οὗτος ἀδελφόςς μου καὶ
κα ἀδελφή μου
καὶ μήτηρ ἐστί» (Μρκ,3,35).
Μρκ,3,35). Όπως η Θεοτόκος υπήρξε η «αιτία» για την Ενσάρκωσή
Του,
ου, έτσι και όσοι εφαρμόζουν το θέλημα του Υιού και Λόγου του Θεού εξυψώνοντ
εξυψώνονται
στη θέση της μητέρας Του,
ου, καθώς γίνονται και εκείνοι η «αιτία» ώστε ο Θεάνθρωπος να
είναι «παρών» στον κόσμο.225 Σύμφωνα με την Ε. Δάφνη, η ευαγγελική αναφορά «ὁ
« υἱὸς
τῆς Μαρίας»
ας» (Μρκ.6,3),ουσιαστικά εναντιώνεται προς την «ιουδαϊκή
ιουδαϊκή παράδοση
πατέρα».226 Μολαταύτα, παραπέμπει σε άλλες παλαιοδιαθηκικές
ονοματοδοσίας από τον πατέρα
αναφορές, όπως αυτές «το
«τοῦ σπέρματος αὐτῆς» (Γεν.3,15) και της «ἐκτησ
κτησάμην ἄνθρωπον
διά τοῦ Θεοῦ» (Γεν.4,1).227 Η γυναίκα έχει πλαστεί να είναι βοηθός του άνδρα στην από
κοινού σωτηρία τους, «ε
«εἶπε Κύριος ὁ Θεός· οὐ καλὸν εἶναι τὸνν ἄνθρωπον μόνον·
223
Ε. Δάφνη «Περί των προτυπώσεων της Θεοτό
Θεοτόκου στην Παλαιά Διαθήκη» Πνευματική Διακονία 8 (2010)
5-6.
224
225
Ε. Αδαμτζίλογλoυ «Οι γυναίκες στη μαθητεία και μαρτυρία του Ευαγγελίου κατά τη συντακτική
εργασία του ευαγγελιστή Λουκά», στον διαδικτυακό τόπο: http://cemes-
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/3_adamtziloglou_women_in_luke.pdf (ημερομηνία
ημερομηνία ανάκτησης:
05-05-2019) 8.
226
227
Εκκλησίας
ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸνν κατ

κατ᾿ αὐτόν»
ν» (Γεν.2,18). Επομένως, βρίσκεται σε ισότιμη θέση με
τον άνδρα και όχι σε υποδεέστερη. Ο άγιος Βασίλειος Καισαρείας, ο μέγας,
μέγας αναφέρεται
σε αυτήν την ισοτιμία, της οποίας η αρχή ξεκινά από τη στιγμή της Δημιουργίας, «μία γὰρ
ἀρετὴ ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς,
ς, ἐπειδὴ καὶ ἡ κτίσις ἀμφοτέροις ὁμότιμος, ὥστε
ὥ καὶ ὁ μισθὸς ὁ
αὐτὸς ἀμφοτέροις. Ἄκουε
κουε ττῆς Γενέσεως· Ἐποίησε,φησὶ, ὁ Θεὸς τὸ
ὸν ἄνθρωπον· κατ'
εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐὐτόν· ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. Ὧν
Ὧ δὲ ἡ φύσις μία,
τούτων καὶ ἐνέργειαι αἱ αὐτα ὸς ὁ αὐτός».228
ταί· ὧν δὲ τὸ ἔργον ἴσον, τούτων καὶ ὁ μισθὸ
Στην παλαιοδιαθηκική κοινωνία του Ισραήλ όμως, ο ρόλος των γυναικών δεν είχε
την ισοτιμία, όπως αυτή είχε οριστεί από τον Θεό, αλλά ζούσαν στο περιθώριο της
κοινωνίας. Ο κύριος λόγος περιθωριοποίησης των γυναικών οφειλόταν στη δομή αυτών
των κοινωνιών, δηλαδή ότι ήταν καθαρά πατριαρχικές κοινωνίες.229 Επομένως,
Ε ο κύριος
ρόλος των γυναικών οριοθετούνταν μόνο στο πλαίσιο της μέριμνας του οίκου της, δηλαδή
στην ανατροφή των παιδιών, στις οικιακές εργασίες και στην επίβλεψη των δούλων. Μετά
την έλευση του Χριστού οι άνθρωποι, οι οποίοι ζούσαν στο κοινωνικό ππεριθώριο, εξαιτίας
της φύσης ή της καταγωγής τους, είχαν πλέον ελπίδα σωτηρίας και μετοχής στην καινή
κτίση του Θεού. Ο Ιησούς έδειξε ενδιαφέρον για όλες τις αδύναμες και
περιθωριοποιημένες ομάδες και ευαγγελίστηκε την ισότιμη θέση όλων των ανθρώπων,
χωρίς εξαιρέσεις, ακόμη και για τις γυναίκες. Στην επίγεια δράση του Κυρίου, σημαντική
παρουσία
αρουσία είχαν και οι γυναίκες. Η Ε. Αρτέμη αναφέρει ότι, ο Θεάνθρωπος με τη
διδασκαλία και τη στάση Τ
Του
ου εξύψωσε τη γυναίκα ώστε να ξαναβρεί το «αρχαίον και
της».230 Σε μια εποχή όπου απαγορευόταν από την ιουδαϊκή
πρωτόκτιστον κάλλος της»
παράδοση ακόμη και η συνομιλία με γυναίκες, υπήρχαν στον ευρύ κύκλο των μαθητών
του Χριστού, εκτός από τους άνδρες, και γυναίκες μαθήτριες. Ο Κύριος δεν δίστασε να
συναναστραφεί
αστραφεί ακόμα και με γυναίκες του κοινωνικού περιθωρίου, δηλαδή με πόρνες ή
μοιχαλίδες ή εθνικές.
Σε όλη τη διάρκεια της περιοδείας Του, από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό,
τον ακολουθούσαν μαζί με τους δώδεκα μαθητές του και γυναίκες, οι οποίες πο
πολλές από
228
Βασιλείου Μεγάλου Καισαρείας «Ομιλία εις τον πρώτον Ψαλμόν», στο διαδικτυακό
τόπο:https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/homiliae_super_psalmos.pdf
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/homiliae_super_psalmos.pdf (ημερομηνία
ανάκτησης: 23-05-2019) 3.
229
Ε. Αρτέμη «Η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία μέσα από τα πατερικά κείμενα έως και την Πέμπτη
Οικουμενική Σύνοδο», στον διαδικτυακό τόπο:
04
05-2019) 4.
230
Εκκλησίας
αυτές είχαν θεραπευτεί από διάφορες ασθένειες, «τινες α

αἳ ἦσαν
σαν τεθεραπευμέναι
τεθεραπευμ ἀπὸ
νόσων καὶ μαστίγων καὶ πνευμ
πνευμάτων πονηρῶν καὶ ἀσθενειῶν»
ν» (Λκ.8,2). Τα ονόματά τους
ήταν, «Μαρία ἡ καλουμένη
νη Μαγδαλην
Μαγδαληνή, ἀφ᾿ ἧς δαιμόνια ἑπτὰ ἐξεληλ
ξεληλύθει, καὶ ᾿Ιωάννα
γυνὴ Χουζᾶ ἐπιτρόπου ῾Ηρ
Ηρῴδου, καὶ Σουσάννα καὶ ἕτεραι πολλαί» (Λκ.8,3).
Λκ.8,3). Οι γυναίκες
αυτές διακονούσαν και βοηθούσαν οικονομικά τον Κύριο, «α
«αἵτινες
τινες διηκόνουν
διηκ αὐτῷ ἀπὸ
τῶν ὑπαρχόντων αὐταῖς»
ς» (Λκ.8, 3). Αρκετές από αυτές ήταν αυτόπτες μάρτυρες των
γεγονότων της σταύρωσης, της ταφής, του κενού τάφου και του αναστημένου Χριστού
(Μτθ.27,55-56,61,
56,61, Μτθ.28,1,9
Μτθ.28,1,9-10 ή Μρκ.15,40-41,47, Μρκ.16,1,9-11
11 ή Λκ.23,49,55-56).
Λκ.23,49,55
Οι μυροφόρες γυναίκες ήταν οι πρώτοι μάρτυρες της Ανάστασης, όταν επισκέφτηκαν τον
τάφο Του, «εἰς μίαν σαββά
άτων, ἦλθε Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη
λλη Μαρία
Μαρ θεωρῆσαι
τὸν τάφον»
φον» (Μτθ.28,1). Ο άγγελος Κυρίου τους είπε «τα
«ταῖς γυναιξί· μὴ
μ φοβεῖσθε ὑμεῖς»
(Μτθ.28,5)
τθ.28,5) και τους προέτρεψε να αναγγείλουν στους μαθητές την Ανάσταση, «ἠγέρθη
ἀπὸ τῶν νεκρῶν»
ν» (Μτθ.28,7). Αυτές οι γυναίκες ήταν οι πρώτες οι οποίες προσκύνησαν
τον αναστημένο Χριστό, «α
«αἱ δὲ προσελθοῦσαι ἐκράτησαν αὐτοῦῦ τοὺς πόδας καὶ
προσεκύνησαν αὐτῷ» (Μτθ.28,9).
Μτθ.28,9). Οι ίδιες έτρεξαν να μεταφέρουν την καλή αναγγελία
στους μαθητές Του, «ὑπά
άγετε ἀπαγγείλατε τοῖς ἀδελφοῖς μου ἵνα ἀπέλθωσιν
ἀ εἰς τὴν
Γαλιλαίαν, κἀκεῖ με ὄψονται»
ψονται» ( Μτθ.28,10). Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεται
στο θάρρος των μυροφόρων, «τ
«τάχα δὲ τῶν ἀποστόλων εὐφημότερα
τερα τῶν
τ εὐολίσθων τὰ
βήματα. Οἱ μὲν γὰρρ πεφευγ
πεφευγότες οἴκοι μετὰ δέους ἐκρύπτοντο· αἱἱ δὲ καταδραμοῦσαι
θαρσαλέως ἐπὶ τὸν τά
άφον…οὐκ ἐφοβήθησαν Ἰουδαίους…οὐκ
κ ἐλογίσαντο τῶν
άζουσαν ἔτι μανίαν».231 Σύμφωνα με τον Σ. Δεσπότη, στα
σταυρωσάντων τὴν ἀκμά
συνοπτικά κείμενα οι γυναίκες δεν αναφέρονται ως «μαθήτριες
μαθήτριες ή με κάποια ιδιαίτερη
κλήση ή με κάποια παραχώρηση
αχώρηση από τον ίδιο τον Χριστό για εξουσία ή για διδασκαλία ή
θαυματουργία ή εξορκισμό θητές.232 Η δημόσια
εξορκισμό», όπως συνέβαινε με τους άνδρες μαθητές.
παρουσία τους όμως κοντά στον Χριστό και στους άνδρες μαθητές, ήταν μια πολύ
τολμηρή πράξη, καθώς αντέβαινε στα κοινωνικά δεδομένα της εποχής τους, όπου τις
ήθελε να ενεργούν μονάχα στο εσωτερικό του οίκου τους. Την ίδια επαναστατική τόλμη
έδειχναν
ναν και με τη συμμετοχή τους στα γεύματα του Ιησού, όπου για τις γυναίκες ήταν
231
Ιωάννου του Χρυσοστόμου «Ε «Εἰς τὴν ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ῦ· καὶ εἰς τὰς
μυροφόρους»,
ρους», στο διαδικτυακό τόπο: https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in
resurrectionem-domini.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 23 23-05-2019) 1.
232
Εκκλησίας
επιτρεπτή η παρουσία μόνο στο πρώτο μέρος του γεύματος (δείπνο/βρώση) και όχι στο
δεύτερο (συμπόσιο).233 Η παρουσία τους αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κοινωνικά
ως «έλλειψη ήθους πορνεία».234
ους και κατ’ επέκταση πορνεία
Η φιλάνθρωπη και προστατευτική στάση του Ιησού προς τις γυναίκες, δύναται να
εξηγηθεί και από την πλευρά της κατανόησης και της συμπόνιας για τη δύσκολη θέση
τους μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο του ιουδαϊκού γάμου. Ο Σ. Αγουρίδης αναφέρεται στο
θεσμό της πολυγαμίας και στις οικονομικές δυσκολίες κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας, όπου δημιουργούσαν ευνοϊκές συνθήκες στους άνδρες για διάλυση των
γάμων τους.235 Στα κείμενα των Παροιμιών του Σολομώντος δίδονται συμβουλές
γαμιαίων σχέσεων προς τους ισραηλίτες άνδρες, «συνευφρα
«συνευφραίνου
νου μετὰ
μετ γυναικὸς τῆς ἐκ
νεότητόςς σου» (Παροιμ.5,18) και «το
«τοῦ διαφυλάσσειν σὲ ἀπὸ γυναικὸς
γυναικ ὑπάνδρου»
(Παροιμ.6,24).236 Όπως και συμβουλές αποφυγής των αμαρτωλών γυναικών, «πρόσεχε
«πρ
φαύλῃ γυναικί· μέλι γὰρ ἀ
ἀποστάζει ἀπὸ χειλέων γυναικὸς πόρνης»
ρνης» (Παροιμ.5,3) και των
ξένων γυναικών, «ἵνα
να σε τηρ ᾶς» (Παροιμ.7,5).237
τηρήσῃ ἀπὸ γυναικὸς ἀλλοτρίας καὶ πονηρᾶ
Στους συνοπτικούς ευαγγελιστές δεν υπάρχουν άμ
άμεσες
εσες αναφορές στο θέμα του γάμου,
δηλαδή στον έγγαμο βίο και στην τελετουργία του.
Η παραβολή στο βασιλικό γάμο (Μτθ.22,1
(Μτθ.22,1-14 ή Λκ.14,15-24)
24) παραπέμπει στη
Βασιλεία του Θεού, «ὡμοι
μοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ,
βασιλε ὅστις ἐποίησε
γάμους τῷ υἱῷ αὐτοῦ» (Μτθ.22,2).
Μτθ.22,2). Οι επίσημοι καλεσμένοι του βασιλιά δεν προσήλθαν
στο κάλεσμα για γεύμα και τότε ο βασιλιάς διέταξε τους δούλους του να μαζέψουν
όποιους βρουν από τον δρόμο, καλούς και κακούς, «συν
«συνήγαγον πάντας
άντας ὅσους εὗρον,
πονηρούς τε καὶ ἀγαθούς·· καὶ ἐπλήσθη ὁ γάμος ἀνακειμένων»
νων» (Μτθ.22,10). Ο Ματθαίος
αναφέρει ένα παράξενο γεγονός ότι, ενώ όλοι οι φιλοξενούμενοι ήταν μαζεμένοι από τον
δρόμο, μόνο ένας από αυτούς εκδιώχθηκε βίαια από τον βασιλιά, επειδή δεν είχε
κατάλληλη ενδυμασία γάμου, ««ἑταῖρε, πῶς εἰσῆλθες ὧδε μὴ ἔχων ἔνδυμα
νδυμα γάμου;
γ ὁ δὲ
ἐφιμώθη»
θη» (Μτθ.22,12). Αυτός ο φιλοξενούμενος, όχι μόνο εκδιώχθηκε, αλλά δόθηκε η
233
234
235
305.
236
Ε. Αδαμτζίλογλoυ «Οι γυναίκες στη μαθητεία και μαρτυρία του Ευαγγελίου κατά τη συντακτική
εργασία του ευαγγελιστή Λουκά», στον διαδικτυακό τόπο: http://cemes-
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/3_adamtziloglou_women_in_luke.pdf (ημερομηνία
ημερομηνία ανάκτησης:
05-05-2019) 3.
237
Ε. Αδαμτζίλογλoυ, όπ. π., 3.
Εκκλησίας
εντολή να ριχτεί στο σκοτάδι, «τ

«τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸςς καὶ
κα ὁ βρυγμὸς τῶν
ὀδόντων. πολλοὶ γάρ εἰσι
σι κλητο
κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί» (Μτθ.22,13-14).
14). Στην παραπομπή
του Λουκά, η πρόσκληση σε γάμο γίνεται αφορμή για συζήτηση περί ταπεινοφροσύνης
και πρωτοκαθεδρίας, «ὅταν
ταν κληθ
κληθῇς ὑπό τινος εἰς γάμους, μὴ κατακλιθῇς
κατακλιθ εἰς τὴν
πρωτοκλισίαν, μήποτε ἐντιμ
ντιμότερός σου ᾖ κεκλημένος ὑπ᾿ αὐτοῦ»
ῦ» (Λκ.14,8).
( Όποιος
αγαπά να είναι πρώτος δεν θα λάβει τιμή, αλλά ταπείνωση, «π
«πᾶᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν
ταπεινωθήσεται καὶ ὁ ταπειν
ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται» (Λκ.14,11).
Στη συζήτηση όμως με τους Φαρισαίους περί θεμάτων γάμου και διαζυγίου
(Μτθ.19,1-12
12 ή Μρκ. 10,1
10,1-12), η αναφορά
φορά στα δυο φύλα ξεκινά ήδη από τη στιγμή της
δημιουργίας των δύο φύλων και τις εντολές του Δημιουργού Θεού προς αυτούς, ««ἀπὸ δὲ
ἀρχῆς κτίσεως ἄρσεν
ρσεν κα
καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτοὺς ὁ Θεός»
ς» (Μρκ.10,6). Στο
παλαιοδιαθηκικό χωρίο της «Γένεσης» αναφέρεται ότι, ο άνθρωπος χρειάζεται να
απομακρυνθεί από την πατρική στέγη και το δέσιμο το οποίο είχε με τους γονείς του, έτσι
ώστε να προσκολληθεί στη γυναίκα του, ««ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος
νθρωπος τὸν
τ πατέρα
αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ προσκολληθ
προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ,
ῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο
εἰς σάρκα μίαν»
αν» (Γεν.2,24). Στο χωρίο του Ματθαίου, εξηγείται η δυνατότητα, η οποία
δόθηκε από τον Μωυσή προς τους Ισραηλίτες για λύση του γάμου, ως κατά οικονομία
παραχώρηση προς αυτούς, εξαιτίας της σκληροκαρδίας τους, «σκληροκαρ
«σκληροκαρδίαν ὑμῶν
ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι
σαι ττὰς γυναῖκας ὑμῶν»
ν» (Μτθ.19,8). Η νέα διαθήκη του Θεού για το
αμάρτημα της μοιχείας συμπληρώνει τις αρχαίες εντολές του Θεού, «τ
«τὰς ἐντολὰς οἶδας·
μὴ μοιχεύσῃς, μὴ φονεύσῃ
ῃς, μὴ κλέψῃς, μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, τίμα
μα τὸν
τ πατέρα σου καὶ
τὴν μητέρα
ρα σου» (Λκ.18,20). Η διάπραξη της μοιχείας συνδέεται άρρηκτα με την έννοια
της επιθυμίας, καθώς αυτός που βλέπει και επιθυμεί γυναίκα, ««ἤδη ἐμο
μοίχευσεν αὐτὴν ἐν
τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ» (Μτθ.5,28
Μτθ.5,28-29).
29). Ήταν πιο ωφέλιμο για κάποιον να χάσει κάποιο
σωματικό
ικό του μέλος, οφθαλμό ή χέρι, από το να χαθεί όλο το σώμα του «ε
«εἰς γέενναν»
(Μτθ.5,31, Μρκ.14,3-9,
9, Λκ7,36
Λκ7,36-50, Μτθ.26,6-13).
13). Ο Ιησούς χαρακτηρίζει την αμαρτωλή
αμαρτωλ
ιουδαϊκή κοινωνία της εποχής Τ
Του ως μοιχαλίδα, «γενεὰ πονηρὰ
πονηρ καὶ μοιχαλὶς»
(Μτθ.12,39 και 16,4) και «τ
«τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ μοιχαλίδι καὶ ἁμαρτωλ
μαρτωλῷ» (Μρκ.8,38). Ο
άγιος Βασίλειος Καισαρείας αναφέρεται στη σχέση μεταξύ επιθυμίας και μοιχείας,
τονίζοντας την σύνδεση μεταξύ του νου (λογισμοί), της καρδιάς (επιθυμιών) και του
σώματος (πράξεις). Με τα δικά του λόγια επεξηγεί ότι, «πρώτως οὖνν μακαριστὸν
μακαριστ τὸ ἐν τῇ
διανοίᾳ ἡμῶν καθαρὸν, ἐἐπειδὴ ῥίζα τῶν διὰ τοῦ σώματος ἐνεργει
νεργειῶν τὸ ἐν καρδίᾳ
Εκκλησίας
βούλευμα. Ἡ γὰρ μοιχεία,

α, ἐν τῇ ψυχῇ τοῦ φιληδόνου πρῶτον ἀναφλεχθε
ναφλεχθεῖσα, οὕτω τὴν διὰ
περγάζεται».238
τοῦ σώματος φθορὰν ἀπεργ
Η πράξη
ξη μοιχείας θεωρείται ως και ο μοναδικός λόγος διάλυσης ενός γάμου, όμως
εάν κάποιος χωρίσει τη γυναίκα του για λόγους άλλους, εκτός μοιχείας, τότε ο ίδιος
«μοιχάται», όπως αναφέρει το χωρίο, «καὶ γαμήσῃ ἄλλην, μοιχᾶται· καὶ
κα ὁ ἀπολελυμένην
γαμήσας μοιχᾶται»» (Μτθ.19,9 ή Μτθ.5,31
Μτθ.5,31-32
32 ή Λκ.16,18). Ο νέος νόμος του Χριστού,
Χριστού
περί προϋποθέσεων σύναψης ενός γάμου, αντέβαινε με τα δεδομένα του μωσαϊκού γάμου,
γι’ αυτό και οι μαθητές Του
ου αντέδρασαν, «ε
«εἰ οὕτως ἐστὶν ἡ αἰτία τοῦῦ ἀνθρώπου
ἀ μετὰ τῆς
γυναικός, οὐ συμφέρειι γαμ
γαμῆσαι»
σαι» (Μτθ.19,10). Ο Κύριος παίρνει αφορμή από τα λόγια
των μαθητών για να τονίσει ότι, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι σε θέση να αποδεχτούν
αυτούς τους λόγους, «ο
«οὐ πάντες χωροῦσι τὸν λόγον τοῦτον, ἀλλ᾿
ἀ οἷς δέδοται»
(Μτθ.19,11). Συνεχίζοντας, αναφέρεται σ
στους
τους τρεις τρόπους σωματικής εγκράτειας
(Μτθ.19,12), δηλαδή όταν κάποιος είναι «ευνούχος εκ γενετής»,, όταν «ευνουχήθηκε από
τους ανθρώπους» και τέλος όταν έγινε «ευνούχος
ευνούχος για χάρη της Βασιλείας του Θεού».
Θεού
Στον αντίποδα, της επικρατούσας αντίληψης στον κόσμο περί μόρφωσης, η μαθητεία
κοντά στον Χριστό δεν χρειάζεται ιδιαίτερη μόρφωση και γνώση. Η βαθύτερη γνώση της
Βασιλείας του Θεού, η οποία είναι καλά κρυμμένη για τους σοφούς της γης, μπορεί να
αποκαλυφθεί
εί ακόμη και από ένα παιδί, ««ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς
ὡ τὰ παιδία, οὐ μὴ
εἰσέλθητε εἰς τὴνν βασιλε
βασιλείαν τῶν οὐρανῶν»
ν» (Μτθ.18,3 ή Μτθ. 19,14). Η αρετή της
ταπεινοφροσύνης, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός παιδιού, συνιστά και
τη σίγουρη οδό προς
ος τη Βασιλεία του Θεού, ««ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτ
αυτὸν ὡς τὸ παιδίον
τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων
ζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν»
ν» (Μτθ. 18,4-5).
18,4 Κατά τον Σ.
Αγουρίδη, ο Χριστός εξύψωσε τη θέση των παιδιών, όταν «η
η θέση τους στην κοινωνία
δούλων».239 Οι φτωχές οικογένειες εκμεταλλεύονταν
ήταν πιο χαμηλή και από αυτή των δούλων
σκληρά τα παιδιά τους, σε έντιμες ή μη εργασίες, έτσι ώστε να συνεισφέρουν στην
οικονομική συντήρηση της οικογένειάς τους.240
238
Βασιλείου Καισαρείας «Ομιλία εις τον πρώτον Ψαλμόν», στο διαδικτυακό
τόπο:https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/homiliae_super_psalmos.pdf
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/homiliae_super_psalmos.pdf (ημερομηνία
ανάκτησης: 23-05-2019) 5.
239
Σ. Αγουρίδης Ιστορία των χρόνων της Καινής Δι Διαθήκης (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 2001)
306.
240
Εκκλησίας
2.2. Η πορνεία μέσα στο πλαίσιο του Θεού.
Ο θρήνος του Ιησού για την πόλη της Ιερουσαλήμ φανερώνει το μέγεθος της αγωνίας για
τη σωτηρία του λαού Του ««ἡ ἀποκτέννουσα τοὺς προφήτας καὶὶ λιθοβολοῦσα τοὺς
ἀπεσταλμένους πρὸς αὐττήν! ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυνάξαι τὰ τέκνα
κνα σου…καὶ
σου…κα οὐκ
ἠθελήσατε!»(Λκ.13,34-35).
). Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων αναφέρει ότι, η μνημόνευση
της πόρνης «Ραάβ», μέσα στην Αγία Γραφή, φανερώνει το ύψος της φιλανθρωπίας του
Θεού, επειδή την συγκαταλέγει ανάμεσα σ
στους
τους δικαίους, δηλαδή σε όσους Τον γνωρίζουν
και Τον λατρεύουν.241 Για τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, τον Ναζιανζηνό, η αμαρτία
κρίνεται σύμφωνα με την προαίρεση, ««ἐν δὲ ἁμαρτωλοῖς, Ῥαὰβ ἡ πό
όρνη, καὶ οὐ πόρνη
φιλοξενίαν ἐπαινεθεῖσά τε καὶ σωθεῖσα».242
τὴν προαίρεσιν, διὰ φιλοξεν
Την εποχή της Κ.Δ. η έννοια της αμαρτίας δεν συνδέεται με την ορ
οργή του Θεού ή
την τιμωρία του αμαρτωλού σε αυτή τη ζωή, αλλά έχει εσχατολογικό τέλος, δηλαδή τη
Βασιλεία των Ουρανών και την τελική κρίση. Η τραγική κατάσταση της ημέρας της
κρίσης συγκρίνεται με τα Σόδομα και τα Γόμορρα, ««ἀνεκτότερον ἔσται
σται γῇ
γ Σοδόμων καὶ
Γομόρρας ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως»
σεως» (Μτθ.10,15). Ο Κύριος όμως, ήρθε σε αυτό τον κόσμο για
να τον σώσει, «σώσει λαὸὸν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν τὸν αὐτῶν»
ν» (Μτθ.1,21). Η δύναμη
της πίστης μετατρέπει τους πρώην αμαρτωλούς σε ουρανοπολίτες, ««ὅτι
τι οἱ
ο τελῶναι καὶ αἱ
πόρναι προάγουσιν ὑμᾶς εἰἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ (Μτθ.21,31-32).
32). Ο Λουκάς αναφέρει
τη συνάντηση του Χριστού με μια αμαρτωλή κλαίουσα γυναίκα στο σπίτι ενός
Φαρισαίου. Αυτή η γυναίκα έφερε ένα δοχείο με μύρο για να ραντίσει τα πόδια του
Κυρίου,
υρίου, τα οποία στη συνέχ
συνέχεια τα σκουπίζει με τα ίδια της τα μαλλιά,
μαλλιά «κομίσασα
ἀλάβαστρον μύρου καὶ στ
στᾶσα ὀπίσω παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ κλαίουσα,
ουσα, ἤρξατο βρέχειν
τοὺς πόδας αὐτοῦ τοῖς δάκρυσι
κρυσι κα
καὶ ταῖς θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξέμασσε,
μασσε, καὶ
κα κατεφίλει
τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ἤλειφε
λειφε ττῷ μύρῳ» (Λκ.7,37-38).
38). Ο Φαρισαίος οικοδεσπότης κάνει
σκέψεις δυσπιστίας προς το πρόσωπο του Ιησού. Είναι για αυτόν ακατανόητη η
συμπεριφορά Του, δηλαδή να καταδεχθεί ένας Ιουδαίος τη συναναστροφή με μια γυναίκα
κατά τη διάρκεια ενός επίσημου γεύματος και μάλιστα μιας αμαρτωλής, «οὗτος
«ο εἰ ἦν
241
Κυρίλλου Ιεροσολύμων «Η μετάνοια» στο Η Φωνή των Πατέρων,, τόμος Α΄, τεύχη 1-10, 1 έκδοση
δεύτερη, (Ωρωπός Αττικής: Εκδόσεις Ιεράς Μονής Παρακλήτου, 2004) 120.
242
Γρηγορίου του
ου Θεολόγου, του Ναζιανζηνού «Λόγος ιδ ιδʹ περί φιλοπτωχίας», στο διαδικτυακό τόπο:
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/de
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/de-pauperum-amore.pdf (ημερομηνία ανάκτησης:
23-05-2019) 1.
Εκκλησίας
προφήτης, ἐγίνωσκεν ἂν τίίς καὶ ποταπὴ ἡ γυνὴ ἥτις ἅπτεται αὐτοῦ, ὅτι
τι ἁμαρτωλός ἐστι»
(Λκ.7,39). Η πόρνη όμως, αποκτά την άφεση των αμαρτιών της, επειδή ακριβώς αγάπησε
πολύ, «ἀφέωνται αἱ ἁμαρτ
μαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαί, ὅτι ἠγάπησε πολύ»
ύ» (Λκ.7,47).
( Ο άγιος
Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ερμηνεύει τη συνάντηση της πόρνης με τον Φαρισαίο, «τα
«ταῦτα
τῆς πόρνης πιστῶς ἐν τῷ
ῷ ἀ
ἀποκρύφῳ τῆς ψυχῆς ἐργαστηρίῳ καθικετευσούσης
καθικετευσο μετὰ
δακρύων, ἐξεπλήσσοντο
σσοντο ππάντες οἱ ἀνακείμενοι ἐπὶ τῇ ἀνεξικακίᾳ τοῦῦ σωτῆρος, ὁρῶντες
αὐτὸν ἐπιεικῶς φέροντα
ροντα φιλ
φιλήματα πορνικὰ καὶ κρατήματα χειρῶν ἁμαρτωλῶν. Ὁ δὲ
φαρισαῖος, ὁ καλέσας αὐὐτὸν εἰς ἄριστον, ἐν τοῖς ἀφανέσι τῆςς ψυχῆς
ψυχ ἐργαστηρίοις
βλασφήμους ἐκίνει κατ' αὐὐτοῦ λογισμοὺς, καὶ τὴν τοῦ σωτῆρος
ρος φιλανθρωπίαν
φιλανθρωπ ὡς ἄγνοιαν
νημα».243
ἐμέμφετο… Ἀπάνθρωπον ὅὅλον καὶ τυφλὸν τοῦ φαρισαίου τὸ φρόνημα».
Οι συνοπτικοί ευαγγελιστές αναφέρονται και σε μια άλλη μυράλειψη του Ιησού,
πάλι από μια γυναίκα (Μτθ.26,6
(Μτθ.26,6-13, Μρκ.14,3-9.
9. Όταν ο Χριστός ήταν στο σπίτι του
Σίμωνος του λεπρού στη Βηθανία, μια γυνα
γυναίκα
ίκα ήρθε προς αυτόν κρατώντας μύρο,
«ἀλάβαστρον μύρου ἔχουσα
χουσα βαρυτ
βαρυτίμου» (Μτθ.26,7)
.26,7) και το έχυσε στο κεφάλι Του.
Τ
Υπήρξε μια αγανάκτηση από τους μαθητές για τη σπατάλη του μύρου, «ε
«εἰς τί ἡ ἀπώλεια
αὕτη;»
τη;» (Μτθ.26,8), καθώς θα μπορούσε να πουληθεί ακριβά και ττα
α χρήματα να δοθούν
στους πτωχούς. Ο Ιησούς ανταπάντησε ότι, η γυναίκα αυτή καλώς έκανε, καθώς δεν θα
τον είχαν για πάντα κοντά τους, έτσι ώστε να του προσφέρουν, ενώ τους πτωχούς θα τους
είχαν πάντοτε δίπλα τους, «το
«τοὺς πτωχοὺς γὰρ πάντοτε ἔχετε μεθ' ἑαυτῶν,
ἑ ἐμὲ δὲ οὐ
πάντοτε ἔχετε»
χετε» (Μτθ.26,11). Η μυράλειψη αυτής της γυναίκας προεικονίζει το Πάθος και
τον ενταφιασμό Του, «βαλο
«βαλοῦσα γὰρ αὕτη τὸ μύρον τοῦτο ἐπὶ τοῦ σώματ
ματός μου, πρὸς τὸ
ἐνταφιάσαι με ἐποίησεν»
ησεν» (Μτθ.26,12). Για τον άγιο Κύριλλο Ιεροσολύμων, είναι «φοβερό
μετάνοια».244 Η σωτηρία
κακό η αμαρτία, αλλά όχι αθεράπευτο, το θεραπεύει εύκολα η μετάνοια
είναι ίδια για τον άνδρα και τη γυναίκα, όμως δεν υπάρχει σωτηρία χωρίς μετάνοια.
Εξάλλου, δεν υπάρχει αμαρτία η οποία να είναι μεγαλύτερη από το μέγεθος της
φιλανθρωπίας
πίας του Θεού. Στην άμεση μετάνοια και το κλάμα του Πέτρου οφείλεται η
αποκατάστασή του έναντι του Θεού, όταν συνειδητοποίησε ότι, επί τρείς φορές αρνήθηκε
τον Κύριο μπροστά σε μια απλή υπηρέτρια (Μτθ.26,69
(Μτθ.26,69-75).
75). Η προτροπή του Ιησού προς
243
Ιωάννου του Χρυσοστόμου «Ομιλ
«Ομιλία εις τον φαρισαίον και εις την πόρνην»
ρνην» στο διαδικτυακό τόπο:
https://greekdownloads3.files.wordpres
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/de-meretrice.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 23-05-
23
2019) 2.
244
Κυρίλλου Ιεροσολύμων «Η μετάνοια» στο Η Φωνή των Πατέρων,, τόμος Α΄, τεύχη 1-10, 1 (Ωρωπός
Αττικής: Εκδόσεις Ιεράς Μονής Παρακλήτου, 2004) 115.
Εκκλησίας
τους ανθρώπους αναφέρεται

φέρεται συχνά στη μετάνοια, ««ἐὰν μὴ μετανοῆτε,
τε, πάντες
π ὡσαύτως
ἀπολεῖσθε» (Λκ. 13, 3-5).
5). Ο Σ. Δεσπότης αναφέρει τη μετάνοια ως «τη μεγαλύτερη
κοινωνική επανάσταση».245 Ο άνθρωπος προκαλείται να υπερβεί τις ανθρώπινες
αδυναμίες του, να προσφέρει φιλανθρωπία προς κάθε αναξιοπαθούντα, αλλά και να
αγαπήσει ακόμα και αυτούς οι οποίοι τον δυναστεύουν και τον αδικούν. Όταν ο Πέτρος
ρώτησε πόσες φορές μπορεί κάποιος να συγχωρεί τα παραπτώματα των άλλων (Μτθ.18,
21-23),
23), δηλαδή εάν θα είναι μέχρι και επτά φορές, ο ΙΙησούς
ησούς ανταπάντησε μέχρι και
εβδομήντα επτά φορές, «ἕως
ως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά» (Μτθ.18,22).
Στην παραβολή του «άσωτου υιού» (Λκ.15,11-32)) προβάλλεται ως πρότυπο
μετάνοιας ο νεώτερος υιός, ο οποίος έφυγε από την πατρική οικία και πήγε σε μια
μακρινή χώρα, όπου
ου εκεί κατασπατάλησε το πατρικό μερίδιο σε ασωτίες. Η ζωή του
υπήρξε τραγική, καθώς ζούσε μέσα στη φτώχεια και την πείνα τρώγοντας την ίδια τροφή
με τους χοίρους, «ἐπεθύμει
μει γεμ
γεμίσαι τὴν κοιλίαν αὐτοῦ ἀπὸ τῶνν κερατίων
κερατ ὧν ἤσθιον οἱ
χοῖροι»
ροι» (Λκ.15,16). Τότε αποφασίζει να επιστρέψει στην πατρική στέγη μετανιωμένος,
«πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸνν οοὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου, καὶ οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός
σου» (Λκ.15,21). Ο πατέρας με στοργή και αγάπη τον υποδέχεται και δίνει εντολή να
στολιστεί με τα καλύτερα ρούχα και υποδήματα, «τὴν στολὴν τὴν πρώτην καὶ ἐνδύσατε
αὐτόν, καὶ δότε δακτύλιον
λιον εεἰς τὴν χεῖρα αὐτοῦ καὶ ὑποδήματα εἰς τοὺςς πόδας»
π (Λκ.15,22).
Στη συνέχεια, διατάζει τους δούλους να σφάξουν «τ
«τὸν μόσχον τὸνν σιτευτὸν»
σιτευτ (Λκ.15,23),
καθώς είναι μεγάλη η χαρά από τη
την επιστροφή ενός αμαρτωλού, «ὁ υἱός
υ μου νεκρὸς ἦν
καὶ ἀνέζησε, καὶ ἀπολωλὼςς ἦν καὶ εὑρέθη» (Λκ.15,24).
2.3. Η έννοια της υποδούλωσης στην κατά Χριστό ζωή.
Ο Δημιουργός Θεός της Π.Δ. παρουσιάζεται ως δίκαιος και αποστρεφόμενος κάθε είδους
αδικία, «εὐθὴς Κύριος ὁ Θε
Θεὸς ἡμῶν καὶ οὐκ ἔστιν ἀδικία ἐν αὐτῷ» (Ψλ.91).
Ψλ.91). Δημιούργησε
τον άνθρωπο «κατ’εἰκόνα
κόνα και καθ’ομοίωσιν
καθ’ομοίωσιν» δική Του, δηλαδή χωρίς ίχνος αμαρτίας και
αδικίας.246 Η αποστασία του σατανά και η αμαρτία των πρωτοπλάστων επέφερε ως δίκαιη
συνέπεια τον θάνατο καιι την αποξένωση από τον Πλάστη. Παρά ταύτα, ο Θεός ήθελε να
245
Σ. Δεσπότης «Ο Λουκάς ως ιστορικός και εευαγγελιστής», Σύναξη 107 (2008) 15.
246
Φάρος, τόμος ΠΖ΄- ΠΗ΄ (2016-2017) 65.
Εκκλησίας
σώσει τα πλάσματά Του

ου και να επαναφέρει στη γη τη δικαιοσύνη Του.
Τ Κατά την Ε.
Αρτέμη, «προείχε να νικηθεί πρώτα ο διάβολος με τη δικαιοσύνη και μετά με τη θεϊκ
θεϊκὴ
κρίση».247 Η ίδια η Ε. Αρτέμη
υπεροχή, δηλαδὴ με την ανάσταση και τη μέλλουσα κρίση
αναφέρει ότι, αυτή η σειρά ταιριάζει και στη «θεϊκὴ αγαθὴ διακυβέρνηση του κόσμου»,
κόσμου
δηλαδή πρώτα να επιβάλλεται η δικαιοσύνη και μετά να ακολουθεί η δύναμη, έτσι ώστε
να μην υπάρχει οποιαδήποτε «καταπιεστική επιβολή».248
Κατά τα χρόνια της Κ.Δ. η Παλαιστίνη ήταν υποταγμένη στους Ρωμαίους. Οι
Ιουδαίοι, παρότι είχαν χάσει την ανεξαρτησία και την εθνική τους υπερηφάνει
υπερηφάνεια, είχαν
εξασφαλίσει το δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ο
Ιησούς, το «σκάνδαλο
σκάνδαλο της Ιστορίας
Ιστορίας», ο Υιός του Θεού, γεννιέται «εκ
« Παρθένου» και
απογράφεται ως υπήκοος της Imperium Romanum, σύμφωνα με το διάταγμα του
Οκταβιανού Αυγούστου.249 Ο Σ. Δεσπότης αναφέρει ότι, στα κείμενα της Κ.Δ.
εναλλακτική Pax Romana» (ρωμαϊκή ειρήνη).250 Η ειρήνη του
παρουσιάζεται μια «εναλλακτική
Χριστού, ενώ τροποποιεί τους «όρους» του κράτους και της φύσης, δεν αναπαραγάγει τη
βία, ούτε χρησιμοποιεί τα μέσα της ρωμαϊκής εξουσίας, αλλά γεφυρώνει τα «διεστώτα»
του κόσμου.251 Ο ίδιος ο Σ. Δεσπότης, αντιπαραβάλλοντας την εξουσία του Ιησού με αυτή
των Ρωμαίων, εξηγεί ότι στο πρόσωπό του Κυ
Κυρίου,
ρίου, όλοι οι ταπεινοί και κατατρεγμένοι
».252 Μόνο αυτή η
της γης, μπορούν να ελπίζουν για την «πραγματική επί γης Ειρήνη»
«Pax» (ειρήνη) έχει τη δυνατότητα να δώσει στον άνθρωπο την «αρμονία
αρμονία με το Θεό, τον
του».253 Σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, τον
κόσμο και τον εαυτό του
Ναζιανζηνό, όλοι οι άνθρωποι, ανεξαιρέτως της κοινωνικής τους θέσης, έχουν ως κεφαλή
τους τον Κύριο, «πάντες
ντες γγὰρ ἕν ἐσμεν ἐν Κυρίῳ, εἴτε πλούσιος, εἴτε
τε πένης,
π εἴτε δοῦλος,
εἴτε ἐλεύθερος, εἴτε ὑγιαίνων,
νων, εεἴτε πονηρῶς ἔχων τοῦ σώματος· καὶ μία
μ κεφαλὴ πάντων,
ἐξ οὗ τὰ πάντα, Χριστός».254 Ο Σ. Δεσπότης, αντιπαραβάλλει την «τακτική
τακτική του άρτου και
θεάματος» της Pax Romana
Romana,, με την καινοδιαθηκική έννοια της μετάνοιας του
247
Φάρος, τόμος ΠΖ΄- ΠΗ΄ (2016-2017) 65.
248
249
Σ. Δεσπότης «Ο Λουκάς ως ιστορικός και ευαγγελιστής», Σύναξη 107 (2008), 14.
250
251
252
253
254
Γρηγορίου του Θεολόγου, του Ναζιανζηνού «Λόγος ιδ ιδʹ περί φιλοπτωχίας», στο διαδικτυακό τόπο:
23-05-2019) 3.
Εκκλησίας
ανθρώπου.255 Για τον Χριστό, η μετάνοια είναι η μεγαλύτερη «επανάσταση»

« του
ανθρώπου, η οποία αντιτίθεται σε κάθε είδους εξουσιαστικής αλαζονείας και απληστίας,
ακόμα και εάν αυτή προέρχεται από τους «θρησκευτικούς ταγούς» της εποχής Του.256 Η
ανθρώπινη κοινωνία, αποδέχεται ως φυσιολογική κατάσταση την ύπαρξη κοινωνικών
αντιθέσεωνν και διακρίσεων (πλούσιος, φτωχός, ανώτερος, κατώτερος, μεγάλος, μικρός,
άνδρας, γυναίκα). Σε αντίθεση
αντίθεση, στην κοινωνία του Θεού ισχύουν θρησκευτικοί όροι,
δηλαδή όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως είναι ισότιμοι, δεν ισχύουν σχέσεις υποταγής, αλλά
με γνώμονα την αγάπη, ο μεγαλύτερος μεταξύ των ανθρώπων, φέρεται όπως ο νεώτερος,
«ὁ ἡγούμενος ὡς ὁ διακον
διακονῶν» (Λκ.22, 26-27).
27). Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο
Ναζιανζηνός, αναφέρεται στην ταπείνωση του Χριστού, ως πρότυπο μίμησης για τον
άνθρωπο, «ὁ πάντων Σωτὴ
ὴρ καὶ ∆εσπότης, οὐ ταπεινώσας ἑαυτὸν μό
όνον μέχρι δούλου
μορφῆς, οὐδὲ τὸ πρόσωπον
σωπον α
αἰσχύνῃ ὑποθεὶς ἐμπτυσμάτων, καὶ μετὰ
μετ τῶν ἀνόμων
λογισθεὶς, ὁ τὸν κόσμον
σμον καθα
καθαίρων τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ καὶ τῶνν μαθητῶν
μαθητ νίπτων τοὺς
ματι».257
πόδας ἐν δουλικῷ τῷ σχήματι».
Από τους τρεις συν
συνοπτικούς συγγραφείς, μόνο ο Ματθαίος αναφέρεται στη
«σύνδεση
σύνδεση της δικαιοσύνης με το έλεος
έλεος», μέσα από τις τρεις παραβολές του, αυτές του
«αγνώμονα δούλου» (Μτθ.18,23
(Μτθ.18,23-35), των «εργατών του αμπελώνος» (Μτθ.20,1-16) και
της «ημέρας κρίσης» (Μτθ.25,31-46).258 Κατά τον Μ. Γκουτζιούδη, η
ημέρας της μέλλουσας κρίσης
ευαγγελική φράση «ἐν ὁδῷ
ῷ δικαιοσύνης»
νης» (Μτθ.21,32), εκφράζει έναν τρόπο ζωής, αυτόν
της «οδού της σωτηρίας».259 Στην πρώτη παραβολή, η Βασιλεία του Θεού μοιάζει με έναν
βασιλιά, ο οποίος θέλησε να λογαριαστεί με το
τους
υς δούλους του, μάλιστα ένας από αυτούς
όφειλε δέκα χιλιάδες τάλαντα, «ε
«εἷς ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων»
ντων» (Μτθ.18,24). Επειδή δεν
είχε να πληρώσει την οφειλή του, ο βασιλιάς διέταξε να πουληθεί η οικογένεια του
δούλου, έναντι του οφειλόμενου χρέους, «πραθ
«πραθῆναι καὶ τὴν γυναῖκα
κα αὐτοῦ
α καὶ τὰ τέκνα
καὶ πάντα ὅσα εἶχε, καὶὶ ἀ
ἀποδοθῆναι»
ναι» (Μτθ.18,25). Ο δούλος έπεσε στα γόνατα και
παρακαλούσε τον βασιλιά να του δείξει έλεος, «κ
«κύριε, μακροθύμησον
μησον ἐπ᾿ ἐμοὶ καὶ πάντα
σοι ἀποδώσω»
σω» (Μτθ.18,26). Ο βασιλιάς τον λυπήθηκε και του χάρισε το χρέος, όμως
255
Σ. Δεσπότης «Ο Λουκάς ως ιστορικός και ευαγγελιστής», Σύναξη 107 (2008) 15.
256
257
Γρηγορίου του Θεολόγου, του Ναζιανζηνού «Λόγος ιδ ιδʹ περί φιλοπτωχίας», στο διαδικτυακό τόπο:
23-05-2019) 2.
258
Μ. Γκουτζιούδης «Η έννοια της δικαιοσύνης στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο», Δελτίο Βιβλικών Μελετών
25 (2007) 121.
259
Μ. Γκουτζιούδης, όπ. π., 121.
Εκκλησίας
μετέπειτα ο δούλος δεν σπλαχνίστηκε τον δικό του οφειλέτη, ο οποίος του χρωστούσε
εκατό δηνάρια, «ὃς ὤφειλεν
φειλεν α
αὐτῷ ἑκατὸν δηνάρια, καὶ κρατήσας αὐὐτὸν ἔπνιγε λέγων·
ἀπόδος μοι εἴ τι ὀφείλεις»
λεις» (Μτθ.18,28). Όταν το έμαθε ο βασιλιάς του εείπε οργισμένα,
«δοῦλε πονηρέ, πᾶσαν τὴνν ὀφειλὴν ἐκείνην ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσ
λεσάς με. οὐκ ἔδει καὶ
σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόνν σου, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα;» (Μτθ.18,32-33).
33). Η τιμωρία του
αγνώμονα δούλου ήταν σκληρή, τον παρέδωσε σε βασανιστήρια, ««ὀ
ὀργισθεὶς ὁ κύριος
αὐτοῦ παρέδωκεν αὐτὸνν το
τοῖς βασανισταῖς ἕως οὗ ἀποδῷ πᾶν τὸ
ὸ ὀφειλόμενον
ὀ αὐτῷ»
(Μτθ.18,34). Το ίδιο σκληρή είναι και η τιμωρία του Θεού για όσους δεν συγχωρούν τα
παραπτώματα των άλλων, «ο
«οὕτω καὶ ὁ πατήρ μου ὁ ἐπουράνιος
νιος ποιήσει
ποι ὑμῖν, ἐὰν μὴ
ἀφῆτε ἕκαστος τῷ ἀδελφ
δελφῷ αὐτοῦ ἀπὸ τῶν καρδιῶν ὑμῶν τὰ παραπτώματα
παραπτ αὐτῶν»
(Μτθ.18,35).
Στην δεύτερη παραβολή, αυτή των «εργατών
εργατών του αμπελώνος»,
αμπελώνος υπάρχει πάλι η
σύνδεση της δικαιοσύνης με το έλεος. Σε αυτή η Βασιλεία των Ουρανών μοιάζει με έναν
οικοδεσπότη, ο οποίος μίσθωσε εργάτες για το αμπέλι του. Όταν έφθασε η ώρα της
πληρωμής, ο ιδιοκτήτης έδωσε το ίδιο ημερομίσθιο και σε αυτούς οι οποίοι δούλε
δούλεψαν από
την αρχή, αλλά και σε αυτούς οι οποίοι πήγαν προς το τέλος, «κα
«καὶ ἐλθ
λθόντες οἱ περὶ τὴν
ἑνδεκάτην ὥραν ἔλαβον
λαβον ἀνὰ δηνάριον. ἐλθόντες δὲ οἱ πρῶτοι ἐνό
όμισαν ὅτι πλείονα
λήψονται, καὶ ἔλαβον καὶ α
αὐτοὶ ἀνὰ δηνάριον» (Μτθ.20,9-10).
10). Όταν διαμαρτυρήθηκαν οι
πρώτοι εργάτες ότι αδικήθηκαν, ο ιδιοκτήτης τους είπε ότι, εκείνοι είχαν εισπράξει το
συμφωνηθέν ημερομίσθιο και επομένως εκείνος είχε το δικαίωμα να κάνει ότι θέλει με
την περιουσία του, «ἢ οὐκκ ἔξεστί μοι ποιῆσαι ὃ θέλω ἐν τοῖς ἐμοῖς,
ς, εἰ
ε ὁ ὀφθαλμός σου
πονηρός ἐστιν ὅτι ἐγὼ ἀγαθ
γαθός εἰμι;»
μι;» (Μτθ.20,15). Για το Θεό, οι τελευταίοι γίνονται
πρώτοι και οι πρώτοι τελευταίοι, καθώς πολλοί είναι οι καλεσμένοι στην ουράνια
Βασιλεία Του, αλλά λίγοι είναι οι εκλεκτοί, οι οποίοι θα εισέλθουν εντός της, «ο
«οὕτως
ἔσονται οἱ ἔσχατοι πρῶτοι
τοι κα
καὶ οἱ πρῶτοι ἔσχατοι· πολλοὶ γάρ εἰσι
σι κλητοί,
κλητο ὀλίγοι δὲ
ἐκλεκτοί» (Μτθ.20,16).
Στην τρίτη παραβολή, αυτής της τελικής κρίσης, το ίδιο όπως και στις δυο
προηγούμενες, η δικαιοσύνη του Θεού συνδέεται με το έλεος προς τον πάσχοντα πλησίον.
Τα έθνη θα βρεθούν ενώπιον του δοξασμένου θρόνου του Υιού του ανθρώπου, δηλαδή
του Ιησού, όπου και θα γίνει ο διαχωρισμός τους, «στ
«στήσει τὰ μὲνν πρόβατα
πρ ἐκ δεξιῶν
αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐρίφια ἐξ εὐων
ωνύμων» (Μτθ.25,33). Οι ευλογημένοι δίκαιοι και κληρονόμοι
της ετοιμασμένης
σμένης από τον καιρό της δημιουργίας Βασιλείας του Πατέρα, θα είναι όσοι
Εκκλησίας
έκαναν έργα αγάπης προς τους άλλους, ««ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν,
φαγε ἐδίψησα,
καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην,
μην, κα
καὶ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ περιεβά
άλετέ με, ἠσθένησα,
καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐνν φυλακ
φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρόςς με» (Μτθ.25,35-36).
(Μτθ.25,35 Αντίθετα
εκείνοι, οι οποίοι είναι από την αριστερή μεριά, είναι όσοι δεν έκαναν πράξεις αγάπης
προς τους ασήμαντους αδελφούς, ««ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶνν ἀδελφῶν μου τῶν
ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε»
σατε» (Μτθ.25, 40). Η ανταμοιβή για τους δίκαιους είναι η αιώνια
ζωή, ενώ για τους υπόλοιπους θα είναι η αιώνια καταδίκη, ««ἀπελε
πελεύσονται οὗτοι εἰς
κόλασιν αἰώνιον, οἱ δὲὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον»
νιον» (Μτθ.25,46). Εν κατακλείδι, η
δικαιοσύνη του ανθρώπου συν
συνάδει
άδει πάντοτε από τη σχέση του με το Θεό. Σύμφωνα με τον
Μ. Γκουτζιούδη, η είσοδος στη Βασιλεία του Θεού δεν είναι αποτέλεσμα «ισορροπίας
μεταξύ δίκαιων ή άδικων πράξεων
πράξεων»,, όπως κατανοείται από τους Ισραηλίτες, αλλά η
«τέλεια
τέλεια δικαιοσύνη είναι απαίτηση και δδωρεά
ωρεά του Θεού προς τους ανθρώπους»,
ανθρώπους καθώς η
«χάρη νόμο».260
χάρη του Θεού υπερβαίνει τον νόμο
2.4. Η οδός σωτηρίας των τελωνών.
Ο Ιωάννης Βαπτιστής ήλθε και βάδισε τον δρόμο της δικαιοσύνης, όμως τον πίστεψαν
μόνο οι τελώνες και οι πόρνες, ««ἦλθε γὰρ πρὸς ὑμᾶς ᾿Ιωάννης ἐν ὁδῷ
ῷ δικαιοσύνης, καὶ
οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ· οἱἱ δὲ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι ἐπίστευσαν αὐὐτῷ» (Μτθ. 21,32).
Κατά τον Σ. Δεσπότη, η ανώτερη τάξη των τελωνών ((retainers)) ήταν μισητή στο λαό,
επειδή εκπροσωπούσαν το «ρωμαϊκό κατεστημένο» στην είσπραξη φόρων, αλλά και
εξαιτίας της αισχροκέρδειας και της πονηριάς τους.261 Το ίδιο αναφέρει και ο Χ.
Καρακόλης ότι, οι τελώνες ήταν ιουδαϊκής καταγωγής, αλλά χρησιμοποιούσαν την
εξουσία τους, ως φοροεισπράκτορες
πράκτορες του ρωμαϊκού κράτους, για να αισχροκερδούν έναντι
των συμπατριωτών τους.262 Η τέλεια εν Χριστώ εντολή της αγάπης, δεν είναι σύμφωνη
με την παλαιά ρήση, η οποία προτάσσει την αγάπη προς τον πλησίον και το μίσος προς
τον εχθρό, «ηκούσατε ὅτι
τι ἐρρέθη, ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου καὶ μισήσεις
μισ τὸν ἐχθρόν
260
Μ. Γκουτζιούδης «Η έννοια της δικαιοσύνης στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο», Δελτίο Βιβλικών Μελετών
25 (2007) 122.
261
262
Χ. Καρακόλης «ΟΟ οικουμενικός χαρακτήρας του αρχέγονου εκκλησιαστικού κηρύγματος: Η μαρτυρία
της Καινής Διαθήκης», Θεολογία
Θεολογία, τόμος 82, τεύχος 2 (2011) 133.
Εκκλησίας
σου» (Μτθ.5,43).
5,43). Η νέα εντολή του Θεού ορίζει τη συγχώρεση και την ευεργεσία προς
τους εχθρούς, «ἀγαπᾶτε
τε το
τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺςς καταρωμένους
καταρωμ ὑμᾶς, καλῶς
ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶςς κα
καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς
ὑ καὶ διωκόντων
ὑμᾶς» (Μτθ.5,44). Η συμφεροντολογική αγάπη, όπως αυτή την οποία έδειχναν οι τε
τελώνες
προς όφελός τους, δεν έχει πνευματική ανταμοιβή, «ἐὰν γὰρ ἀγαπήσητε
σητε τοὺς
το ἀγαπῶντας
ὑμᾶς, τίνα μισθὸν ἔχετε;
χετε; οοὐχὶ καὶ οἱ τελῶναι τὸ αὐτὸ ποιοῦσι; καὶὶ ἐὰν
ἐὰ ἀσπάσησθε τοὺς
φίλους ὑμῶν μόνον, τί περισσ
περισσὸν ποιεῖτε; οὐχὶ καὶ οἱ τελῶναι οὕτω
τω ποιοῦσιν;»
ποιο (Μτθ.5,46-
47).
Στην παραβολή του τελώνη και του Φαρισαίου (Λκ.18,9
(Λκ.18,9-14)
14) παρουσιάζονται δυο
πρότυπα προσευχής, τα οποία προβληματίζουν περί της οορθότητας
ρθότητας της ανθρώπινης κρίσης
σε θέματα ενάρετης ή αμαρτωλής κατάστασης. Η κρίση του Θεού είναι διαφορετική από
την ανθρώπινη, καθώς υπαγορεύεται από την αγαθότητα και την άπειρη αγάπη Του
Τ για
τον άνθρωπο. Για τη θεϊκή κρίση ακόμη και ένας αμαρτωλός υποκρύπτει αρετές, οι οποίες
υπερτερούν από αυτές των υπο
υποτιθέμενων ενάρετων, καθώς «οἱ τελῶ
ῶναι καὶ αἱ πόρναι
προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴνν βασιλε
βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Μτθ.21,31).
Μτθ.21,31). Η αυτοδικαίωση και η
κατάκριση του άλλου αποτελούν εμπόδια προς την οδό της σωτηρίας, την επικοινωνία και
την αγάπη μεταξύ των ανθρώπων. Απ
Από τη μια μεριά είναι ο ευλαβής Φαρισαίος,
Φ ο οποίος
τελεί όλα τα απαραίτητα λατρευτικά τελετουργικά της θρησκείας του, «νηστε
«νηστεύω δὶς τοῦ
σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα
ντα ὅσα κτῶμαι» (Λκ.18,12) Επιπρόσθετα,, κομπάζει ότι, για
τους παραπάνω λόγους, διαφέρει από τους υπόλοιπου
υπόλοιπουςς ανθρώπους, οι οποίοι ζούν μια
αμαρτωλή ζωή, «εὐχαριστ
χαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρ
νθρώπων, ἅρπαγες,
ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗὗτος ὁ τελώνης» (Λκ.18,11). Αντίθετα,, ο τελώνης χωμένος σε
μια γωνιά, βιώνει την τραγικότητα της ύπαρξής του, «ο
«οὐκ ἤθελεν οὐδδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς
εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ
λλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεό
ός, ἱλάσθητί μοι τῷ
ἁμαρτωλῷ» (Λκ.18,13).
Λκ.18,13). Ο δικαιοκρίτης Θεός ωστόσο, προβάλλει τον τελώνη ως πρότυπο
ταπείνωσης και μετάνοιας, ««ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν
ὑψωθήσεται» (Λκ.18,14).
Στις παραβολές των «μνών» (Λκ.19, 11-27) και «του
του αμπελιού»
αμπελιού (Μρκ.12,1-12),
αναφέρονται παραδείγματα από ανθρώπους της «άρχουσας
άρχουσας τάξης»
τάξης με σκοπό να
διαφάνειες» της Βασιλείας του Θεού.263 Αυτό σημαίνει ότι,
φανερωθούν οι «διαφάνειες ότι η αληθινή
263
Εκκλησίας
πίστη στο Θεό είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δικαιοσύνη, δηλαδή ένας νομοταγής
πολίτης οφείλει να πληρώνει τον απαιτούμενο φόρο υποτέλειας στους Ρωμαίους,
«ἀπόδοτε τὰ Καίσαρος Καίίσαρι καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ» (Μρκ.12,13--17 ή Λκ.20,19-26).
Ο Ιησούς,
ς, ο οποίος επέλεξε ως μαθητές Τ
Του
ου ψαράδες από τη λίμνη της Τιβεριάδας, δεν
δίστασε να τοποθετήσει μαζί τους και έναν τελώνη, τον Ματθαίο ή Λευί, δηλαδή έναν
«εκπρόσωπο τάξης».264 Ο ίδιος ο ευαγγελιστής Ματθαίος αναφέρει το
εκπρόσωπο της καθεστηκυίας τάξης
δικό του όνομα ανάμεσα στους μαθητές του Κυρίου, «Ματθα
«Ματθαῖος ὁ τελώνης»
τελ (Μτθ.10,3).
Ο Ματθαίος ή Λευίς, όπως λεγόταν προηγουμένως, ήταν υιός του Αλφαίου και εεύπορος
τελώνης στην Καπερναούμ. Ο Χριστός διερχόμενος τον είδε να κάθεται στο
τελώνιο, «Λευῒν τὸν τοῦ ᾿Αλφα
Αλφαίου, καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον»
νιον» (Μρκ.2,13-14
(Μρκ.2,13 ή Λκ.5,27)
και του είπε να Τον
ον ακολουθήσει. Ο τελώνης Λευίς δεν δίστασε να εγκαταλείψει αμέσως
την εργασία
ργασία και τα αγαθά του και να Τ
Τον ακολουθήσει, «ἀναστὰς ἠκολο
κολούθησεν αὐτῷ»
(Μρκ. 2,14 και Λκ.5,28). Για τον Κύριο η δωρεά της χάριτος είναι ισάξια προς όλους τους
ανθρώπους, ακόμα και για τους αμαρτωλούς τελώνες. Εξάλλου, άξιος μαθητής του
Κυρίου δύναται να γίνει ο κάθε ένας άνθρωπος, ο οποίος με προθυμία αποδέχεται την
προσωπική κλήση του Θεού προς αυτ
αυτόν και Τον
ον ακολουθεί, «λαμβάνει
«λαμβ τὸν σταυρὸν
αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖ ὀπίσω
σω μου» (Μτ.10,38). Η δύναμη της αγάπης εξάλλου, καθορίζει
τις σχέσεις μεταξύ Θεού και άξιου μαθητή, «ο φιλ
φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα
ρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι
μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν υἱὸ
ἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος»
ξιος» (Μτθ.10,37). Ο
ίδιος ο Χριστός, στην εποχή Τ
Του,
ου, αναφερόταν ως φίλος αμαρτωλών, «τελωνῶν
«τελων φίλος καὶ
ἁμαρτωλῶν»
ν» (Μτθ.11,19, Μρκ. 2,15, Λκ.15,1).
Η συνοπτική παράδοση, εκτός από την κλήση του τελώνη Ματθαίου, αναφέρει και
τη μετάνοια του αρχιτελώνη Ζακχαίου (Λκ.19,1
(Λκ.19,1-10).
10). Ο πλούσιος Ζακχαίος,
«ἀρχιτελώνης, καὶ οὗτος ἦ
ἦν πλούσιος»
σιος» (Λκ.19,2), εξαιτίας του μικρού αναστήματός του,
δεν μπορούσε να δει τον Κύριο ανάμεσα στο συγκεντρωμένο πλήθος, έτσι αποφάσισε να
ανέβει σε μια «συκομορέαν»
αν» (Λ
(Λκ.19,4). Ο Ιησούς τον καλείί να κατέβει κάτω από το
δένδρο και του προτείνει να επισκεφθεί το σπίτι του, «Ζακχα
«Ζακχαῖε,
ε, σπεύσας
σπε κατάβηθι·
σήμερον γὰρ ἐν τῷ οἴκῳ σου δε
δεῖ με μεῖναι»
ναι» (Λκ.19,5). Ο Λουκάς αναφέρει ότι, ήταν ένας
είδος επανάστασης, για τα δεδομένα το
τουυ ιουδαϊκού νόμου, να επισκεφθεί ο Χριστός το
σπίτι ενός αμαρτωλού (Λκ.19,7). Η μετάνοια του Ζακχαίου ήταν άμεση και δυναμική,
264
Εκκλησίας
προσφέροντας μέρος από την περιουσίας του σε πτωχούς και σε όσους αδίκησε, ««ἰδοὺ τὰ
ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων
ντων μου, Κ
Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς, καὶ εἴ τινόςς τι ἐσυκοφάντησα,
ἀποδίδωμι τετραπλοῦν»» (Λκ.19,8). Αυτή η κίνηση μετάνοιά
μετάνοιάςς του, ενεργοποίησε και την
ηθική του αποκατάσταση έναντι του Θεού. Ο Κύριος αποκαλύπτει στον αρχιτελώνη ότι,
ήρθε για να σώσει «τὸὸ ἀ
ἀπολωλός» (Λκ.19,10). Ήταν μεγάλη η χαρά του αμαρτωλού
τελώνη ότι, ως απόγονος του Αβραάμ είχε πλέον τη δυνατότητα της προσωπικής του
σωτηρίας από τον αναμενόμενο
ναμενόμενο από τους Ισραηλίτες Μεσσία, «σήμερον
μερον σωτηρία
σωτηρ τῷ οἴκῳ
τούτῳ ἐγένετο»
νετο» (Λκ.19,9
(Λκ.19,9-10). Η μετάνοια και η μεταστροφή του Ζακχαίου ήταν
ειλικρινής και αυτό φανερώθηκε από τις πράξειςς του, όταν ο ίδιος δεν δίστασε να
αποποιηθεί μέρος από τα άπληστα κέρδη του για να δοθούν σε όσους αδίκησε. Εξάλλου,
η αληθινή μετάνοια χαρακτηρίζεται από έργα αγάπης και φιλανθρωπίας προς κάθε
πάσχοντα άνθρωπο και κυρίως δεν προσδοκά ανταπόδοση, «παντ
«παντὶὶ δὲ τῷ αἰτοῦντί σε
δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος
ροντος ττὰ σὰ μὴ ἀπαίτει» (Λκ.6,30-31).
Στα συνοπτικά κείμενα αντανακλάται η πενία του περισσότερου πληθυσμού, αλλά
και το τεράστιο οικονομικό χάος μεταξύ των ταπεινών φτωχών και των πλεονεκτών
πλουσίων. Η αναφορά στη πτωχή χήρα (Λκ.21,1
(Λκ.21,1-4) φανερώνει
ει τη δυστυχία της φτώχειας,
αλλά και της απελπιστικής της θέσης. Δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να εκτελέσει
ένας φτωχός τις λατρευτικές του υποχρεώσεις, εκείνες τις οποίες καθόριζε ο ιουδαϊκός
νόμος. Η γυναίκα δενν δίστασε να προσφέρει στο Θεό όλη της την περιουσία, η οποία
αντιστοιχούσε σε μονάχα δύο λεπτά, ««ἅπαντα τὸν βίον ὃν εἶχεν ἔβαλε»
βαλε» (Λκ.21,4). Σε
αντίθεση, οι πλούσιοι Ιουδαίοι πρόσφεραν μόνο το περίσσευμά τους, ««ἅπαντες γὰρ οὗτοι
ἐκ τοῦ περισσεύοντος αὐτο
τοῖς ἔβαλον» (Λκ.21,4). Η αφθονία και ο πλούτος
ούτος δημιουργούν
την πλεονεξία στον άνθρωπο και τον αποκόπτουν από το αληθινό νόημα της ζωής, ««ὁρᾶτε
καὶ φυλάσσεσθε ἀπὸ πάσης
σης πλεονεξ
πλεονεξίας· ὅτι οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινὶὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν
ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτο
τοῦ» (Λκ.12,15). Στην παραβολή του «άφρονος
άφρονος πλουσίου»
πλου
(Λκ.12,16-21),
21), παρουσιάζεται το πάθος της πλεονεξίας, το οποίο εκδηλώνεται με
εκφράσεις απελπισίας. Ο απελπισμένος πλούσιος δεν ήξερε σε ποιο μέρος να
ν
αποθηκεύσει τα αγαθά του, επειδή όλες οι αποθήκες του ήταν γεμάτες, «οὐκ
«ο ἔχω ποῦ
συνάξω τοὺς καρπούςς μου;» (Λκ.12,17) Ο πλούσιος ήταν προσκολ
προσκολλημένος
λημένος στις υλικές
απολαύσεις, «ψυχή, ἔχεις
χεις πολλ
πολλὰ ἀγαθὰ κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπα
ναπαύου, φάγε, πίε,
εὐφραίνου»
νου» (Λκ.12,19). Η κατάληξη ήταν τραγική για τον άφρονα πλούσιο, καθώς η
μάταιη συσσώρευση πλούτου τον απομ
απομάκρυνε
άκρυνε από το να γίνει αρεστός για τον Θεό,
Εκκλησίας
«ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήνν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ· ἃ δὲ ἡτοίμασας

μασας τίνι
τ ἔσται; οὕτως ὁ
θησαυρίζων ἑαυτῷ, καὶ μὴ
ὴ εἰς Θεὸν πλουτῶν.» (Λκ.12,20-21).
Η αδιαφορία των πλούσιων για τη δυστυχία των πτωχών και το κοινωνικό χάσμα
μεταξύ τους αντικατοπτρίζεται και σε μια άλλη παραβολή, αυτή του «πλούσιου και του
φτωχού Λαζάρου» (Λκ.16,19
(Λκ.16,19-31).
31). Ένας ανώνυμος πλούσιος άνθρωπος απολαύανε μια
ζωή γεμάτη πολυτέλεια, «ἄ
ἄνθρωπος δέ τις ἦν πλούσιος, καὶ ἐνεδιδύσκετο
σκετο πορφύραν
πορφ καὶ
βύσσον εὐφραινόμενος
μενος καθ
καθ᾿ ἡμέραν λαμπρῶς»
ς» (Λκ.16,19). Έξω από την πύλη της οικίας
του πλούσιου ζούσε κατάκοιτος ο πτωχός Λάζαρος, «πτωχ
«πτωχὸς δέ τις ἦνν ὀνόματι Λάζαρος,
ὃς ἐβέβλητο πρὸς τὸνν πυλ
πυλῶνα αὐτοῦ ἡλκωμένος»
νος» (Λκ.16,20). Ο ρακένδυτος Λάζαρος
έτρωγε μόνο από τα ψίχουλα, τα οποία έπεφταν από το τραπέζι του πλούσιου και τις
ανοιχτές πληγές του σώματός του τις έγλυφαν σκυλιά, ««ἐπιθυμῶνν χορτασθῆναι
χορτασθ ἀπὸ τῶν
ψιχίων τῶν πιπτόντων ἀππὸ τῆς τραπέζης τοῦ πλουσίου· ἀλλὰ καὶ οἱ
ο κύνες ἐρχόμενοι
ἀπέλειχον τὰ ἕλκη αὐτοῦ»
ῦ» ((Λκ.16,21).
Λκ.16,21). Η εικόνα με τον Λάζαρο να τρέφεται με τα
πεσμένα ψίχουλα, θυμίζει μια άλλη εικόνα, αυτή της Χαναναίας γυναίκας, όταν ανέφερε
στο Χριστό για «τα κυνάρια
κυνάρια». Ήταν συνηθισμένη επομένως, η εικόνα των φτωχών να
τρώνε από τα πεσμένα ψίχουλα των πλουσίων, ««ἡ δὲ εἶπε· ναί, Κύριε· καὶ
κα γὰρ τὰ κυνάρια
ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψυχίων τῶνν πιπτ
πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων αὐὐτῶν» (Μτθ.15,27).
Η δικαίωση του πλούσιου και του Λάζαρου ήλθε στη μετά θάνατο ζωή τους, όπου ο μεν
πρώτος στενάζει στον Άδη, ενώ ο δεύτερος, χαίρεται στους κόλπους του Αβραάμ, «ε
«εἶπε
δὲ ᾿Αβραάμ· τέκνον, μνήσθητι
σθητι ὅτι ἀπέλαβες σὺ τὰ ἀγαθά σου ἐν τῇ ζωῇ
ῇ σου, καὶ Λάζαρος
ὁμοίως τὰ κακά· νῦν δὲ ὧδε
δε παρακαλε
παρακαλεῖται, σὺ δὲ ὀδυνᾶσαι»
σαι» (Λκ.16,25). Ακόμα
Ακ και στην
ουράνια Βασιλεία το χάσμα μεταξύ πτωχών και πλούσιων, παραμένει αγεφύρωτο, «κα
«καὶ
ἐπὶ πᾶσι τούτοις μεταξὺὺ ἡ
ἡμῶν καὶ ὑμῶν χάσμα μέγα ἐστήρικται,
ρικται, ὅπως οἱ θέλοντες
διαβῆναι ἔνθεν πρὸς ὑμᾶ
ᾶς μὴ δύνωνται, μηδὲ οἱ ἐκεῖθεν πρὸςς ἡμᾶς διαπερῶσιν»
(Λκ.16,26).
2.5. Η ιουδαϊκή τυπολατρία και ο νέος νόμος του Χριστού.
Η τάξη των Φαρισαίων θεωρούσε τους φτωχούς βοσκούς ανάξιους, ακόμη και για
«αξιόπιστους
αξιόπιστους μάρτυρες στα δικαστήρια
δικαστήρια»,, και τους τοποθετούσαν στην ίδια κατηγορία με
Εκκλησίας
τους τελώνες και τους άλλους αμαρτωλούς.265 Υπήρχε αυτή η φαρισαϊκή περιφρόνηση,
όταν οι μεγαλύτερες μορφές της Π.Δ. (Μωυσής, Δαβίδ, Αμώς), είχαν ασκήσει το
επάγγελμα του βοσκού και μάλιστα ο ίδιος ο «Γιαχβέ
Γιαχβέ στην Α.Γ. αποκαλείται ως ο Ποιμήν
ο Καλός».266 Κατά τον Σ. Δεσπότη, ως αιτία της μη τήρησης των «λατρευτικών
καθαρμών»» από τους βοσκούς
βοσκούς, θεωρείται η έλλειψη νερού στους ορεινούς τόπους βοσκής
των προβάτων τους.267 Ο Χριστός κατέκρινε την υποκρισία των Φαρισαίων, ««ὑποκριταί,
τὸ μὲν πρόσωπον τοῦ οὐὐρανοῦ γινώσκετε διακρίνειν, τὰ δὲ σημεῖῖα τῶν καιρῶν οὐ
δύνασθε γνῶναι;»
ναι;» (Μτθ.16,3). Αρνήθηκε επίσης να κάνει θαύμα ότ
όταν Του ζητήθηκε,
εξηγώντας ότι, ήδη από την εποχή της Π.Δ. είχαν δοθεί όλα τα αναγκαία σημεία
σωτηρίας, «γενεὰ πονηρὰ
ὰ καὶ μοιχαλὶς σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον
ον οὐ
ο δοθήσεται αὐτῇ
εἰ μὴ τὸ σημεῖον ᾿Ιωνᾶ τοῦῦ προφήτου» (Μτθ.16,4).
Σε πολλά καινοδιαθηκικά χωρία καταγράφεται η οξεία κριτική του Ιησού για τον
υποκριτικό ευσεβισμό των γραμματέων και των Φαρισαίων, ««ὄφεις,
φεις, γεννήματα
γενν ἐχιδνῶν!
πῶς φύγητε ἀπὸ τῆς κρίσεως
σεως ττῆς γεέννης;» (Μτθ.23,33-34). Στη συνέχεια του χωρίου
αναφέρει ο Ματθαίος ότι, οι προα
προαναφερθέντες
ναφερθέντες θρησκευτικοί ταγοί, θεωρούσαν την
ευσέβειά τους ισάξια με αυτή του Μωυσή, ««ἐπὶ τῆς Μωσέως καθέδρα»
δρα» (Μτθ.23,2). Η
υποκρισία τους όμως, φανερωνόταν από την ασυμφωνία μεταξύ ττων
ων λόγων και των
πράξεών τους. Έβαζαν βαριά και δυσβάστακτα φορτία στους ώμους των ανθρώπων και
αυτοί δεν έκαναν τίποτε για αυτό, «τ
«τῷ δὲ δακτύλῳ αὐτῶν οὐ θέλουσι
λουσι κινῆσαι
κιν αὐτά»
(Μτθ.23,5). Όλα τους τα έργα ήταν για λόγους επίδειξης, «πρὸςς τὸ
τ θεαθῆναι τοῖς
ἀνθρώποις»
ποις» (Μτθ.23,5). Ήταν γνωστή στον ιουδαϊκό λαό, η φαρισαϊκή αγάπη για
επίδειξη και πρωτοκαθεδρία, «φιλο
«φιλοῦσι δὲ τὴν πρωτοκλισίαν ἐν τοῖςς δείπνοις
δε καὶ τὰς
πρωτοκαθεδρίας ἐν ταῖςς συναγωγα
συναγωγαῖς καὶ τοὺς ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγορα
γοραῖς» (Μτθ.23,6-7).
Επέμεναν μάλιστα
α να τους αποκαλούν ως διδασκάλους, «καλε
«καλεῖσθαι ὑπὸ
ὑ τῶν ἀνθρώπων
ραββὶ ραββί» (Μτθ.23,6).
Μτθ.23,6). Οι Φαρισαίοι δεν αποδεχόντουσαν ότι, ο μόνος αληθινός
διδάσκαλος ήταν ο Ιησούς. Για τον Διδάσκαλο, όλοι οι μαθητές Του ήταν ισάξιοι και
αδέλφια μεταξύ τους, «πάντες
ντες δδὲ ὑμεῖς ἀδελφοί ἐστε»
στε» (Μτθ.23,8). Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής
κήρυττε ότι, ο Θεός δύναται να γεννήσει ζωή ακόμη και από τις πέτρες, «δ
«δύναται ὁ Θεὸς
ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγε
γεῖραι τέκνα τῷ ᾿Αβραάμ» (Μτθ.3,9). Με αυτή τη ρήση του
265
266
267
Σ. Δεσπότης , οπ. π., 162.
Εκκλησίας
Ιωάννη, ουσιαστικά καταρρίπτεται κάθε ιουδαϊκή καύχηση περί εκλεκτής καταγωγής από
τον Αβραάμ, «πατέρα ἔχομεν
χομεν ττὸν ᾿Αβραάμ» (Μτθ.3,9). Όπως αναφέρει ο Σ. Δεσπότης, ο
Πρόδρομος για τη σωτηρία του ανθρώπου, δεν είχε θέσει ως απαραίτητες προϋποθέσεις
τα δύο κύρια στοιχεία του Ιουδαϊσμού
Ιουδαϊσμού, δηλαδή τα βιβλία του «Νόμου
Νόμου» (εβραϊκά Τορά)
και τον «Ναό», αλλά μόνο την «εξομολόγηση
εξομολόγηση και το ιωάννειο βάπτισμα»
βάπτισμα (άπαξ στον
ποταμό Ιορδάνη).268
Οι παραδοσιακοί Ιουδαίοι της Παλαιστίνης έτρεφαν για τον εθνικό ειδωλολατρικό
κόσμο, όπως και για τους Ιουδαίους της διασποράς, μια περιφρονητική στάση. Σύμφωνα
με την Α. Τσαλαμπούνη, τους θεωρούσαν ως τον άπιστο και αμαρτωλό κόσμο, ο οποίος
αμβανόταν στο σχέδιο της σωτηρίας του Θεού.269 Στον Λουκά επίσης,
δεν συμπεριλαμβανόταν
υπογραμμίζεται ο αρνητικός ρόλος και η ευθύνη τους στα γεγονότα του Πάθους,
«παραδοθήσεται γὰρ τοῖς ἔἔθνεσι καὶ ἐμπαιχθήσεται καὶ ὑβρισθήσεται
σεται καὶ
κα ἐμπτυσθήσεται,
καὶ μαστιγώσαντες ἀποκτενο
ποκτενοῦσιν αὐτόν» (Λκ.18,32-33). Τα έθνη εμφανίζονται, όπως ήδη
είχε προαναγγελθεί
αγγελθεί και από τα προφητικά κείμενα της Π.Δ., να εκπληρώνουν την
προφητεία για την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, «κα
«καὶ πεσοῦνται στόματι
ματι μαχαίρας,
μαχα καὶ
αἰχμαλωτισθήσονται εἰς πά
άντα τὰ ἔθνη, καὶ ῾Ιερουσαλὴμ ἔσται πατουμέένη ὑπὸ ἐθνῶν ἄχρι
πληρωθῶσι καιροὶ ἐθνῶν»» (Λκ.21,24).270 Στην πορεία ωστόσο και τα έθνη υπόκεινται
στην αυστηρή κρίση του Θεού, «κα
«καὶ ἔσται σημεῖα ἐν ἡλίῳ καὶ σελήνῃ καὶ
κα ἄστροις, καὶ ἐπὶ
λου» (Λκ.21,25).271 Στα
τῆς γῆς συνοχὴ ἐθνῶν ἐνν ἀπορίᾳ ἠχούσης θαλάσσης καὶ σάλου»
συνοπτικά κείμενα, υπογραμμίζεται η δυνατότητα των εθνικών να γίνουν και εκείνοι
αποδέκτες της καλής ευαγγελικής αναγγελίας και να καταστούν μέλη της Βασιλείας του
Θεού. Κατά την Α. Τσαλαμπούνη, οι εθνικοί λαοί παρουσιάζονται ως «μέτρο σύγκρισης
και ως αφορμή κρίσης και καταδίκης των συγχρό
συγχρόνων
νων του Ιησού Ιουδαίων»,
Ιουδαίων οι οποίοι, αν
και ήταν ο εκλεκτός λαός του Θεού, δεν αξιοποίησαν την παρουσία του Χριστού.272
Ο δίκαιος Συμεών,
ν, βλέποντας το παιδί Ιησού
Ιησού,, προφητεύει για τη μεσσιανική Του
Τ
ιδιότητα, «πνεῦμα ἦν ῞Αγιον
Αγιον ἐπ᾿ αὐτόν» (Λκ.2,25). Η έλευση του
ου Κυρίου αποτελεί φως
268
269
Α. Τσαλαμπούνη «Οι εθνικοί στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιον», στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα
Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά
Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων,
Θεολόγων
(Βόλος 15-17
17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπου
Σπουδών,
δών, επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς
Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 384.
270
271
272
Εκκλησίας
σωτηρίας για όλα τα έθνη, «φ

«φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν
ξαν λαοῦ
λαο σου ᾿Ισραήλ»
(Λκ.2,32). Ο Λουκάς αναφέρεται στη ρήση του Χριστού για την πόλη Νινευή και τον
προφήτη Ιωνά (Λκ.11,29-32).
32). Ο ουσιαστικός σκοπός αυτής της αναφοράς Το
Του ήταν για
να επιπλήξει την αρνητική συμπεριφορά του λαού του Ισραήλ. Οι κάτοικοι της Νινευή
είχαν μετανοήσει άμεσα, μόλις είχαν πληροφορηθεί από τον Ιωνά την επικείμενη
καταστροφή της πόλης τους, και έτσι σώθηκαν. Ο άγιος Ιωάνν
Ιωάννης
ης ο Χρυσόστομος
αναφέρεται στη νηστεία και τη μετάνοια των κατοίκων της αμαρτωλής πόλης Νινευής,
«ομοίως δὲ καὶ Νινευῗται
ται νηστε
νηστεύσαντες τὸν θάνατον ἀπεκρούσαντο·· τρεῖς γὰρ ἡμέρας
νηστείᾳ ἐκτενῶςς προσκαρτερ
προσκαρτερήσαντες, τὴν αἰώνιον κόλασιν
λασιν δι' ἡμερῶν ὀλίγων
μεταποιήσαντες, αἰώνιον πασιν».273 Για την Α.
νιον ἔπαινον τῷ κόσμῳ καταλελοίπασιν».
Τσαλαμπούνη, τα έθνη δεν είχαν τη θέση την οποία κατείχε ο περιούσιος λαός του Θεού
μέσα στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας.274 Ανταποκρίθηκαν ωστόσο στο κάλεσμα του
Θεού για μετάνοια και άλλαξαν την προηγούμενη αμαρτωλή ζωή τους, έτσι ώστε να
καταστούν και οι εθνικοί τέκνα του Αβραάμ και άξιοι της σωτηρίας.
Ο Χριστός επισκέφτηκε τη γη των εθνικών, «Ζαβουλ
«Ζαβουλὼν καὶ γῆ
γ Νεφθαλείμ,ὁδὸν
θαλάσσης, πέραν τοῦ ᾿Ιορδ
Ιορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν»
ν» (Μτθ.4,15). Σε αυτούς τους λαούς,
οι οποίοι βρίσκονταν στο σκοτάδι, ο Κύριος τους έδωσε ελπίδα σωτηρίας, ««ὁ καθήμενος
ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα
γα κα
καὶ τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανά
άτου φῶς ἀνέτειλεν
αὐτοῖς»
ς» (Μτθ.4,16). Κατά τη διάρκεια ττης επίγειας δράσης Του,
ου, ο Κύριος κινήθηκε μέσα
στα όρια της Γαλιλαίας, αλλά και στα όρια της Ιουδαίας, σε περιοχές «π
«πέραν τοῦ
᾿Ιορδάνου»
νου» (Μτθ.19,1). Επικοινώνησε με όλες τις κοινωνικές ομάδες και με όλα τα
θρησκευτικά μέλη του Ιουδαϊσμού της εποχής Τ
Του.
ου. Ο Χ. Καρακόλης τονίζει ότι, οι
περισσότεροι αποδέκτες των διδαχών και των θαυμάτων του Ιησού ήταν στην
πλειονότητά τους Ιουδαίοι.275 Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις της γυναίκας από την
Χαναναία,«γυνὴ ἦν ῾Ελλην
Ελληνίς, Συροφοινίκισσα» (Μτθ.15,21-28
28 ή Μκ.7,24-30)
Μκ.7,24 και του
εκατόνταρχου από την Καπερναούμ (Μτθ.8,5
(Μτθ.8,5-13 ή Λκ.7,6-10).
10). Στις αφηγήσεις αυτές
273
Ιωάννου του Χρυσοστόμου «Περί νηστείας», στο διαδικτυακό τόπο:
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/de-jejunio.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 23-05-2019)
23
2.
274
Α. Τσαλαμπούνη «Οι εθνικοί στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιον», στο Κατά Λουκάν
ουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα
Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά
Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων,
Θεολόγων
(Βόλος 15-1717 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς
Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλ Αλμυρού, 2003) 385.
275
Χ. Καρακόλης «Ο Ο οικουμενικός χαρακτήρας του αρχέγονου εκκλησιαστικού κηρύγματος: Η μαρτυρία
της Καινής Διαθήκης», Θεολογία
Θεολογία, τόμος 82, τεύχος 2 (2011) 130.
Εκκλησίας
αναδεικνύεται το μέγεθος της ταπεινοφροσύνης των δυο αυτών εθνικών ανθρώπων, σε

σύγκριση με την υπέρμετρη υπεροψία των Ιουδαίων.
Στο πρώτο περιστατικό, η εθνική γυναίκα από τα «μεθ
«μεθόρια Τύύρου καὶ Σιδῶνος»
(Μρκ.7,24), παρακαλεί για την ίαση της κόρης της, η οποία «κακῶς
«κακ δαιμονίζεται»
(Μτθ.15,22). Η απάντηση του Χριστού προς την ειδωλολάτρισσα γυναίκα ήταν πολύ
σκληρή, λέγοντάς της ότι δεν ήταν άξια της δωρεάς του Θεού, «πρῶτον
τον χορτασθῆναι
χορτασθ τὰ
τέκνα· οὐ γάρ ἐστι καλὸνν λαβε
λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ τοῖςς κυναρίοις
κυναρ βαλεῖν»
(Μρκ.7,27). Στην ερμηνεία του για αυτό το ευαγγελικό χωρίο, ο Γ. Πατρώνος εξηγεί ότι
ότι,
ο Ιησούς με τη λέξη «τέκνα
τέκνα» αναφέρεται
αφέρεται στο λαό του Ισραήλ, ενώ με τη λέξη «κυνάρια»
στον κόσμο των εθνικών, δηλαδή μίλησε σκόπιμα με τον ίδιο τρόπο, με τον οποίο
μιλούσαν και σκέπτονταν οι θρησκευτικοί ταγοί της εποχής Του.276 Ο κύριος σκοπός του
Κυρίου ήταν να αναδείξει το ύψος της ταπε
ταπείνωσης
ίνωσης και της πίστης της ειδωλολάτρισσας
γυναίκας, έτσι ώστε στο τέλος να παρουσιάζει τη μεγάλη της πίστη, ««ὦ
ὦ γύναι, μεγάλη σου
ἡ πίστις! γενηθήτω σοι ὡςς θθέλεις»
λεις» (Μτθ.15,28). Στο δεύτερο περιστατικό παρουσιάζεται η
απαίτηση του εκατόνταρχου από την Καπερν
Καπερναούμ
αούμ να θεραπευτεί ο παράλυτος δούλος
του, «ὁ παῖς μου βέβληται
βληται ἐν τῇ οἰκίᾳ παραλυτικός, δεινῶς βασανιζόμενος»
μενος» (Μτθ.8,6). Η
ταπεινοφροσύνη του εκατόνταρχου αποτυπώνεται στα λόγια του, ότι δηλαδή δεν ήταν
άξιος να υποδεχτεί τον Κύριο στο σπίτι του, «Κ
«Κύριε, μὴ σκύλλου· οὐ γάρ εἰμι ἱκανὸς ἵνα
ὑπὸ τὴν στέγην μου εἰσέλθ
λθῃς»
ς» (Λκ.7,6). Η ταπεινοφροσύνη του ήταν εξίσου μεγάλη με
την πίστη και την ανθρωπιά του. Στον αντίποδα
αντίποδα, της ελληνορωμαϊκής κοινωνίας της
εποχής του, ο εκατόνταρχος δεν βλέπει το δούλο του με εξευτ
εξευτελιστικό
ελιστικό τρόπο, αλλά ως ένα
μέλος της οικογένειάς του, το οποίο χρειάζεται τη βοήθειά του. Με τις αξίες αυτές
αναζητά να βρει Εκείνον, ο οποίος θα θεραπεύσει το δούλο του από μακριά, μόνο με ένα
δικό Του λόγο, «ἀλλὰ μόνον
νον εεἰπὲ λόγῳ, καὶ ἰαθήσεται ὁ παῖς μου»
υ» (Μτθ.8,8). Ο Ιησούς
θαυμάζει τη δύναμη της πίστης του, ««ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐδὲ ἐν τῷ
ῷ ᾿Ισραὴλ
᾿ τοσαύτην
πίστιν εὗρον»
ρον» (Μτθ.8,10). Η συνάντηση με τον εκατόνταρχο υπήρξε αφορμή για
δηλώσεις υπέρ των εθνικών και της Βασιλείας του Θεού, «πολλο
«πολλοὶὶ ἀπὸ
ἀ ἀνατολῶν καὶ
δυσμῶν ἥξουσι καὶ ἀνακλιθ
νακλιθήσονται μετὰ ᾿Αβραὰμ καὶ ᾿Ισαὰκ καὶ ᾿Ιακ
Ιακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ
τῶν οὐρανῶν»
ν» (Μτθ.8,11). Σε αντίθεση
αντίθεση, η αδιαφορία του περιούσιου λαού του Ισραήλ
τους οδηγεί στο σκοτάδι, μακριά από το φώς του Χριστού, «ο
«οἱ δὲὲ υἱοὶ τῆς βασιλείας
276
Γ. Πατρώνος «Η
Η πίστη της Χαναναίας (Ματθ. ιε΄ 2121-28)», στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.pemptousia.gr/2019/02/i
https://www.pemptousia.gr/2019/02/i-pisti-tis-chananeas-matth-ie-21-28/
(ημερομηνία ανάκτησης: 10-05--2019).
Εκκλησίας
ἐκβληθήσονται εἰς τὸ σκόότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸςς καὶ

κα ὁ βρυγμὸς τῶν
ὀδόντων»
ντων» (Μτθ.8,12). Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας την παραβολή της
Χαναναίας, αναφέρεται στη στροφή των εθνών προς τον Θεό, «πρ
«πρὸςς τὴν
τ Χαναναίαν ὁ
Χριστὸς ἔλεγεν, ἐκείνους
υς μ
μὲν τέκνα καλῶν, κύνας δὲ τοὺς ἐξ ἐθνῶ
ῶν. Ἀλλ' ὅρα πῶς
277
ἀντεστράφη μετὰ ταῦτα ἡ ττάξις, κἀκεῖνοι μὲν ἐγένοντο κύνες, τέκνα δὲὲ ἡμεῖς».
ἡ Η πίστη
και η ευγνωμοσύνη των εθνικών προς τον Σωτήρα, παρουσιάζεται και στο περιστατικό
του ευγνώμονα λεπρού Σαμαρείτη, «εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν, ἰδὼν ὅτι ἰάθη,
θη, ὑπέστρεψε μετὰ
φωνῆς μεγάλης δοξάζων
ζων ττὸν Θεόν, καὶ ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον παρὰ
ὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ
εὐχαριστῶν αὐτῷ· καὶ αὐτὸὸς ἦν Σαμαρείτης» (Λκ.17,15-16).
2.6. Η ασθένεια και ο Ιατρός των ψυχών και των σωμάτων.
Στα παλαιοδιαθηκικά κείμενα η έννοια της «αμαρτίας» ήταν συνυφασμένη

συνυφασ με την
ανυπακοή στον Θεό. Στο αρχαίο Ισραήλ η αμαρτωλή βιοτή ενός ανθρώπου ή ενός λαού
επέφερε ως ηθικό αποτέλεσμα τη θεϊκή οργή και την τιμωρία τους. Επίσης, υπήρχε
άρρηκτη σύνδεση μεταξύ αμ
αμαρτίας
αρτίας και ασθένειας, καθώς η δεύτερη ήταν συνέπεια της
δίκαιης τιμωρίας του Θεού για τις αμαρτίες του πάσχοντος ανθρώπου.278 Στην Π.Δ.
απαντώνται αρκετές φράσεις
άσεις περί της οργής του Θεού, ««ὠργίσθη θυμῷ
ῷ Κύριος», ή «ὀργή
θυμοῦ Κυρίου», αλλά και για τις ηθικές συνέπειες των αμαρτημάτων (Κατακλυσμός,
(Κατακλυσμ
καταστροφή των Σοδόμων και των Γομόρων).279 Επιπρόσθετα, ο Θεός δοξολογείται, ως
εκείνος ο οποίος βάσταξε τον ζυγό των αμαρτιών και γιάτρεψε τις αρρώστιες του
ανθρώπου, «ως τὸν εὐιλατε
ιλατεύοντα πάσας τὰς ἀνομίας σου, τὸν ἰώμενον
μενον πάσας
π τὰς νόσους
σου» (Ψλ.102,3). Αλλά και μετέπειτα (270 μ.Χ.) στο «Ταλμούδ», απαντιούνται
απαντιούντ τα λόγια
«του
του ραββίνου Alexandrai
Alexandrai» με την ίδια θρησκευτική οπτική, «κανένας ασθενής δε
σηκώνεται από το κρεβάτι της ασθένειάς του, πριν του συγχωρεθούν όλες οι αμαρτίες
του».280 Σύμφωνα με την Α. Τσαλαμπούνη, για την ιδιότητα «άφεσης αμαρτιών» από τον
277
Ιωάννου του Χρυσοστόμου «Λόγοι κατά των Ιουδαίων. Λόγος πρώτος», στο διαδικτυακό
τόπο:https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/adversus
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/adversus-judaeos.pdf (ημερομηνία ανάκτησης:
23-05-2019) 2.
278
Α. Τσαλαμπούνη, Εξηγητικά ά (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Δεμέτη, 2013) 89.
279
Φάρος, τόμος ΠΖ΄- ΠΗ΄ (2016-2017) 68.
280
Α. Τσαλαμπούνη, όπ. π.,89.
Εκκλησίας
σία, δεν υπάρχουν γραπτές ιουδαϊκές αναφορές.281

Μεσσία, Παρά ταύτα,
ταύτα σε ορισμένα
κείμενα, όπως αυτά των «Ψαλμών
Ψαλμών του Σολομώντα (17, 27. 30. 36.40) και του βιβλίου των
Ιωβηλαίων (5, 11-12)», αναφέρεται ότι ο Μεσσίας θα φέρει την «αγιότητα
αγιότητα», όμως μέσα
από τη δίωξη των αμαρτωλών και όχι με τη συγχώρεσή τους.282 Στα «προφητικά
« κείμενα
(Ησ.6,7 ή Ζαχ.3,4)» συναντάται επίσης η συγχώρηση των αμαρτιών, όμως πάντοτε σε
αναφορά με μία «μελλοντική λατρεία».283
μελλοντική εποχή και σε συνάρτηση με τη λατρεία
Στα συνοπτικά ευαγγέ
ευαγγέλια η έννοια της «συγχώρησης» συνδέεται με τους έσχατους
χρόνους και τη Βασιλεία του Θεού.284 Ο Ιησούς, παράλληλα με την εξαγγελία της
Βασιλείας του Θεού, συνετέλεσε και πολλά θαύματα σε σωματικά και ψυχικά ασθενείς.
Εξάλλου, ο Μεσσίας ήλθε για να θεραπεύσει «πάσαν νόσον» (Μτθ.4,23). Από όλη τη
Συρία συνέρρεαν διάφοροι ασθενείς επιζητώντας την ίασ
ίασήή τους, «δαιμονιζομένους
«δαιμονιζομ καὶ
σεληνιαζομένους καὶ παραλυτικο
παραλυτικούς» (Μτθ.4,24).. Η ιδιότητα του Χριστού, ως ιατρού,
δόθηκε από τον ίδιο, στην προσπάθειά Του να δικαιολογήσει στ
στους
ους Φαρισαίους τη
συναναστροφή Του
ου με τελώνες και αμαρτωλούς, «ο
«οὐ χρείαν ἔχουσιν
χουσιν οἱ
ο ἰσχύοντες ἰατροῦ,
ἀλλ᾿ οἱ κακῶς ἔχοντες»
χοντες» (Μτθ.9,12
(Μτθ.9,12-13).
13). Η φαρισαϊκή θρησκευτική τυπολατρία αντιτίθεται
με το θέλημα του Θεού, ««ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν»
αν» (Μτθ.9,13). Σημειώνεται δε ότι, η
έλευση του Μεσσία έχει ως σκοπό τη μετάνοια των αμαρτωλών, «ο
«οὐ γὰρ
γ ἦλθον καλέσαι
δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺὺς εἰς μετάνοιαν»
νοιαν» (Μτθ.9,13). Η άφεση των αμαρτιών, με
μ την
έννοια της απολύτρωσης ή απελευθέρωσης από τον ζυγό της αμαρτίας, είναι η κύρια
ιδιότητα της εξουσίας του Χριστού, ως ιατρού ψυχών και σωμάτων. Στην Κυριακή
Προσευχή (Μτθ.6,9-15
15 ή Λκ.11,1
Λκ.11,1-4),
4), η άφεση των αμαρτιών από το Θεό, συνδέεται
άρρηκτα με την έννοια της συγχώρεσης όσων μας αδίκησαν, «καὶ
«κα ἄφες ἡμῖν τὰ
ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶὶ ἡ
ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν»
ν» (Μτθ.6,12). Για τον Σ.
Δεσπότη, υπάρχει στενή σύν
σύνδεση
δεση της συγχώρεσης των αμαρτιών με την ίαση μιας
σωματικής αναπηρίας και ταυτόχρονα της απελευθέρωσης από τις ψυχολογικές κκαι
υπαρξιακές ενοχές, οι οποίες δημιουργήθηκαν από τις αδικίες της «πολιτικής και
θρησκευτικής εξουσίας».285
281
Α. Τσαλαμπούνη,
μπούνη, όπ. π., 101.
282
283
284
285
Εκκλησίας
Στην Π.Δ. (Λευιτικό

Λευιτικό) και στα «ραββινικά κείμενα» καθορίζονται ποια είναι τα
«καθαρά» και ποια τα «ακάθαρτα
ακάθαρτα» αντικείμενα ή ζώα, για να χρησιμοποιηθούν στη
λατρεία και στις θυσίες στο ναό.286 Ακόμα ποιες τροφές επιτρέπονται και ποιες όχι, ποιοί
χώροι και χρόνοι θεωρούνται ιεροί (όπως του Σαββάτου), αλλά και τα όρια πρόσβασης
ανδρών και γυναικών.287 Όπως αναφέρει ο Ι. Καραβιδόπουλος, ο Ιησούς αντιτίθεται σε
όλες αυτές τις κοινωνικές απαγορεύσεις και πεποιθήσεις περί «καθαρού
καθαρού και ακαθάρτου,
ιερού και βέβηλου», καθώς πάνω από όλα τίθ
τίθεται
εται η αξία του ανθρώπινου προσώπου και η
αγάπη του Θεού προς αυτό.288 Από την εποχή ήδη της Κ.Δ. η ιερότητα της «ιουδαϊκής
έβδομης ημέρας» μεταφέρθηκε στην ιερότητα της χριστιανικής «όγδοης
όγδοης ημέρας»,
ημέρας την
ημέρα της Κυριακής,, την πρώτη ημέρα της εβδομάδας και αφιερωμένη στην Ανάσταση
του Κυρίου.289 Στις συζητήσεις του Ιησού με τους Φαρισαίους και τους γραμματείς των
Ιεροσολύμων, φανερώνεται η αντίθε
αντίθεσή Του
ου προς τις θρησκευτικές αντιλήψεις
αντιλήψε περί
καθαρότητας της εποχής Τ
Του.
ου. Οι θρησκευτικοί ταγοί κατέκριναν τους μαθητές επειδή
έτρωγαν, χωρίς να έχουν κάνει προηγουμένως τον τελετουργικό καθαρισμό των χεριών
τους, «ἰδόντες τινὰς τῶνν μαθητ
μαθητῶν αὐτοῦ κοιναῖς χερσί, τοῦτ᾿ ἔστιν ἀνίπτοις,
ἀ ἐσθίοντας
ἄρτους, ἐμέμψαντο· οἱ γὰρρ Φαρισα
Φαρισαῖοι καὶ πάντες οἱ ᾿Ιουδαῖοι, ἐὰν μὴ πυγμῇ
πυγμ νίψωνται τὰς
χεῖρας, οὐκ ἐσθίουσι,
ουσι, κρατο
κρατοῦντες τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων»
ρων» (Μρκ.7,1-3).
(Μρκ.7,1 Για τον
Χριστό δεν κάνει ακάθαρτο τον άνθρωπο ότι μπαίνει από το στόμα του, αλλά τα
«εκπορευόμενα» αμαρτωλά, «ο
«οὐδέν ἐστιν ἔξωθεν τοῦ ἀνθρώπου
που εἰσπορευόμενον
ε εἰς
αὐτὸν ὃ δύναται αὐτὸνν κοιν
κοινῶσαι, ἀλλὰ τὰ ἐκπορευόμενά ἐστι
στι τὰ
τ κοινοῦντα τὸν
ἄνθρωπον»
νθρωπον» (Μρκ.7,15). Από την καρδιά του ανθρώπου ξεκινούν όλες οι αμαρτω
αμαρτωλές
σκέψεις, «ἔσωθεν γὰρ ἐἐκ τῆς καρδίας τῶν ἀνθρώπων οἱ διαλογισμοὶ
διαλογισμο οἱ κακοὶ
ἐκπορεύονται, μοιχεῖαι,
αι, πορνε
πορνεῖαι, φόνοι, κλοπαί, πλεονεξίαι, πονηρίαι,
αι, δόλος,
δ ἀσέλγεια,
ὀφθαλμὸς πονηρός, βλασφημ
λασφημία, ὑπερηφανία, ἀφροσύνη· πάντα ταῦτα
τα τὰ
τ πονηρὰ ἔσωθεν
ἐκπορεύεται καὶ κοινοῖ τὸνν ἄνθρωπον» (Μρκ.7,21-23).
Η θεραπεία της επί δέκα οκτώ έτη συγκύπτουσας γυναίκας έγινε ένα Σάββα
Σάββατο στη
συναγωγή, «διδάσκων ἐνν μι
μιᾷ τῶν συναγωγῶν ἐν τοῖς σάββασι. καὶ ἰδο
δοὺ γυνὴ ἦν πνεῦμα
286
I.. Καραβιδόπουλος «Ερμηνεία της Αγίας Γραφής και σημερινά πολιτισμικά δεδομένα. Μια ορθόδοξη
προσέγγιση», Θεολογία 2 (2014) 86.
287
I.. Καραβιδόπουλος, όπ. π., 86.
288
I.. Καραβιδόπουλος, όπ. π., 86.
289
Μ. Γκουτζιούδης «Η λατρευτική δραστηριότητα των χριστια
χριστιανικών
νικών κοινοτήτων από την εποχή της Καινής
Διαθήκης μέχρι το Διάταγμα των Μεδιολάνων», στο Αγία Γραφή και Αρχαίος Κόσμος.
Κόσμος Τιμητικό αφιέρωμα
στον Ομότιμο καθηγητή Ιωάννη Λ. Γαλάνη (Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις Π. Πουρνάρα,2010)67.
Εκκλησίας
ἔχουσα ἀσθενείας ἔτη δέκα

κα κα
καὶ ὀκτώ, καὶ ἦν συγκύπτουσα καὶ μὴ δυναμένη
δυναμ ἀνακῦψαι εἰς
τὸ παντελές» (Λκ.13,10-11).
11). Ο Ιησούς την άγγιξε και την ελευθέρωσε από την αρρώστια
της, «προσεφώνησε καὶ εἶπεν
πεν α
αὐτῇ· γύναι, ἀπολέλυσαι τῆς ἀσθενείας
ας σου·
σου καὶ ἐπέθηκεν
αὐτῇ τὰς χεῖρας· καὶ παραχρ
παραχρῆμα ἀνωρθώθη καὶ ἐδόξαζε τὸν Θεόν»
ν» (Λκ.13,12-13).
(Λκ.13,12 Ο
αρχισυνάγωγος αγανάκτησε για την παραβίαση της αργίας του Σαββάτου, ««ἔλεγε τῷ
ὄχλῳ· ἓξ ἡμέραι εἰσὶν ἐνν α
αἷς δεῖ ἐργάζεσθαι· ἐν ταύταις οὖν ἐρχόμενοι
μενοι θεραπεύεσθε,
θεραπε καὶ
μὴ τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου»
του» (Λκ.13,14). Για τον Κύριο όμως, προέχει η αγάπη προς μια
κόρη του Αβραάμ, η οποία βασανιζόταν από τον σατανά επί δέκα οκτώ χρόνια, «τα
«ταύτην
δέ, θυγατέρα ᾿Αβραὰμ οὖὖσαν, ἣν ἔδησεν ὁ σατανᾶς ἰδοὺ δέκα καὶὶ ὀκτὼ
ὀ ἔτη, οὐκ ἔδει
λυθῆναι ἀπὸ τοῦ δεσμοῦ το
τούτου τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου;»
του;» (Λκ.13,16).
Στην επίγεια δράση Του
ου ο Ιησούς ήρθε αντιμέτωπος με τον ανθρώπινο πόνο, τη
δυστυχία, το πένθος και την κοινωνική απομό
απομόνωση. Με την έλευσή Του
ου εγκαινιάζεται μια
νέα εποχή, αυτής της θείας χάριτος και βοήθειας προς όλους το
τους
υς ρακένδυτους της γης. Ο
Χριστός δεν δίστασε να πλησιάσει όλους εκείνους τους οποίους η κοινωνία είχε
τοποθετήσει στο περιθώριο εξαιτίας της αρρώστιας τους, ακόμα και με επίσκεψη στην
οικία τους, «τοῦ δὲ ᾿Ιησο
Ιησοῦ γενομένου ἐν Βηθανίᾳ ἐν οἰκίᾳ Σίμωνος
μωνος τοῦ
το λεπροῦ»
(Μτθ.26,6). Στην πορεία Τ
Του
ου προς τα Ιεροσόλυμα, όταν περνούσε από ένα χωριό, μεταξύ
της Σαμάρειας και της Γαλιλαίας, ο Ιησούς συνάντησε δέκα άνδρες λεπρούς (Λκ.17,11
(Λκ.17,11-
19). Αυτοί στάθηκαν λίγο μακριά και του φώναζαν ««᾿Ιησοῦ ἐπιστάτα,
τα, ἐλέησον ἡμᾶς»
(Λκ.17,13). Η λέπρα ήταν μια από ττις
ις φοβερότερες αρρώστιες της εποχής. Οι πάσχοντες
ζούσαν μακριά από τα όρια των πόλεων, αποκομμένοι από τους ανθρώπους, όπου
ρακένδυτοι και λαβωμένοι από τις επώδυνες πληγές του σώματός τους, βίωναν το
μαρτύριο της ύπαρξής τους. Οι λόγοι της κοινωνικής του
τουςς κόλασης ήταν εξαιτίας του
φόβου μετάδοσης της ασθένειας, αλλά και εξαιτίας των κοινωνικών προκαταλήψεων, ότι
δηλαδή η αρρώστια τους ήταν θεία τιμωρία για τις αμαρτίες τους. Οι λεπροί της
περικοπής είχαν επίγνωση της θέσης τους, έτσι δεν τολμούσαν να πλησ
πλησιάσουν τον Χριστό
και του μιλούσαν από απόσταση. Ο Κύριος δοκιμάζοντας την πίστη τους προς Εκείνον,
τους προέτρεψε να πάνε στους ιερείς τους για τη θεραπεία τους, όμως κατά την πορεία
τους προς τα εκεί, θεραπεύτηκαν, ««ἐπιδείξατε ἑαυτοὺς τοῖς ἱερεῦσι.
σι. καὶ
κα ἐγένετο ἐν τῷ
ὑπάγειν αὐτοὺς ἐκαθαρίσθησαν»
σθησαν» (Λκ.17,14). Από τους δέκα ιαθέντες λεπρούς, μόνο ένας
επέστρεψε για να ευχαριστήσει τον ευεργέτη του, «κα
«καὶ ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον
πρ παρὰ τοὺς
πόδας αὐτοῦ εὐχαριστῶνν α
αὐτῷ· καὶ αὐτὸς ἦν Σαμαρείτης»
της» (Λκ.17,16). Ο Ιησούς θαύμασε
Εκκλησίας
την πίστη και τη στάση του αλλογενή Σαμαρείτη και του έδωσε μαζί με την ίαση του
σώματος και την ίαση της ψυχής του, ««ἀναστὰς πορεύου· ἡ πίστις
στις σου σέσωκέ
σ σε»
(Λκ.17,19).
Οι ευαγγελιστές αφηγούνται τη συνάντηση του Χριστού και με έναν άλλο λεπρό
(Μτθ.8,1-4, Μρκ.1,40-45),
45), ο οποίος ικέτευε για τη θεραπεία του, «Κ
«Κύριε, ἐὰν θέλῃς,
δύνασαί με καθαρίσαι»
σαι» (Μτθ.8,2). Ο Κύριος τον άγγιξε με το χέρι Του και αμέσως
καθαρίστηκε από τη λέπρα του, λέγοντάς του να μην πει τίποτε σε κανέναν, αλλά να
υπακούσει στοο λατρευτικό τυπικό του μωσαϊκού νόμου, ««ὕπαγε
παγε σεαυτὸν
σεαυτ δεῖξον τῷ ἱερεῖ
καὶ προσένεγκε τὸ δῶρον
ρον ὃ προσέταξε Μωσῆς εἰς μαρτύριον αὐτο
τοῖς» (Μτθ.8,4). Ο
Μάρκος διασώζει ότι ο λεπρός δεν υπάκουσε και άρχισε να διαλαλεί το γεγονός της
θεραπείας του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο Ιησούς να μην δύναται να εισέλθει φανερά σε
κάποια πόλη, αλλά να θαυματουργεί σε απόμερα μέρη, ««ὁ δὲ ἐξελθὼνν ἤρξατο κηρύσσειν
πολλὰ καὶ διαφημίζειν τὸὸν λόγον, ὥστε μηκέτι αὐτὸν δύνασθαι
νασθαι φανερῶς
φανερ εἰς πόλιν
εἰσελθεῖν, ἀλλ᾿ ἔξω ἐνν ἐρήμοις τόποις ἦν· καὶ ἤρχοντο πρὸςς αὐτὸν
α πανταχόθεν»
(Μρκ.1,45).
Στην παραβολή του «Μεγάλου Δείπνου» (Λκ.14,15-24),
24), ο οργισμένος
οικοδεσπότης είπε στον δούλο του να μαζέψει από τις πλατείες της πόλης «το
«τοὺς πτωχοὺς
καὶ ἀναπήρους καὶ χωλο
χωλοὺς καὶ τυφλοὺς» (Λκ.14,21), δηλαδή
ή τις θρησκευτικά
περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, έτσι ώστε να καλύψουν τις κενές θέσεις των
ευγενών καλεσμένων.290 Για την ιουδαϊκή κοινωνία η θεραπεία ενός πτωχού και
υποδεέστερου τυφλού θεωρούνταν ένα σπουδαίο γεγονός. Ο Σ. Δεσπότης τονίζει ότι, η
αρρώστια
ρρώστια της τύφλωσης θεωρούνταν ως η χειρότερη ασθένεια, όπως αναφέρει και το
ιεροσολυμίτικο Ταργκούμ
Ταργκούμ, «όταν
όταν θα έλθει ο Θεός να θεραπεύσει τον κόσμο, θα
τυφλούς».291 Ο τυφλός από την Ιεριχώ φώναζε δυνατά και
θεραπεύσει πρώτα τους τυφλούς
επίμονα στον Κύριο, «᾿Ιησο
Ιησοῦ υἱὲ Δαυΐδ, ἐλέησόνν με» (Λκ.18,38). Ο Ιησούς θέλοντας να
αναδείξει τη μεγάλη πίστη του τυφλού, τον ρώτησε τι ζητούσε από Εκείνον και βέβαια η
απάντησή του ήταν αναμενόμενη, επιζητούσε τη
την όρασή του, «ἐγγ
γγίσαντος δὲ αὐτοῦ
ἐπηρώτησεν αὐτὸν λέγων
γων· τί σοι θέλεις ποιήσω; ὁ δὲ εἶπε
πε· Κύριε, ἵνα
ἀναβλέψω».(Λκ.18,40,41).
ψω».(Λκ.18,40,41). Όπως και σε όλα τα θαυμαστά γεγονότα του Χριστού, η
σωματική ίαση συνοδεύεται πάντοτε και από την ίαση της ψυχής, μέσα από την οδό της
290
291
Εκκλησίας
πίστης του πάσχοντα ασθενή, ««ὁ ᾿Ιησοῦς εἶπεν αὐτῷ· ἀνάβλεψον· ἡ πίστις
στις σου σέσωκέ
σ σε.
καὶ παραχρῆμα ἀνέβλεψε,
βλεψε, κα
καὶ ἠκολούθει αὐτῷ δοξάζων τὸν Θεόν· καὶ
κα πᾶς ὁ λαὸς ἰδὼν
ἔδωκεν αἶνον τῷ Θεῷ». (Λκ.18,42
Λκ.18,42-43).
Στην αφήγηση της θεραπείας του παραλυτικού σε ένα σπίτι της Καπερναούμ
(Μρκ.2,1-12 ή Μτθ.9,1-88 ή Λκ.5,17
Λκ.5,17-26),
26), η πίστη οδήγησε τέσσερα άτομα να χαλάσουν τη
στέγη της οικίας για να κατεβάσουν το φορείο του κατάκοιτου παραλυτικού μπροστά
στον Ιησού. Στη συνέχεια, ο Κύριος προέτρεψε τον ασθενή να σηκωθ
σηκωθεί και ότι του
συγχωρήθηκαν οι αμαρτίες του, «θ
«θάρσει, τέκνον· ἀφέωνταί σοι αἱ
α ἁμαρτίαι σου»
(Μτθ.9,2). Η πράξη συγχώρεσης των αμαρτιών από τον Χριστό, υπήρξε σκανδαλώδης
πρόκληση για την ιουδαϊκή ευσέβεια των παρευρισκόμενων γραμματέων,«
γραμματέων,«ἰδού τινες τῶν
γραμματέων εἶπον ἐν ἑαυτο
αυτοῖς· οὗτος βλασφημεῖ» (Μτθ.9,3).
Μτθ.9,3). Κατά την Α, Τσαλαμπούνη,
για τους νομοταγείς γραμματείς, η άφεση αμαρτιών αποτελούσε μόνο έργο του Θεού,
επομένως η εντολή άφεσης από τον Χριστό θεωρήθηκε ως «σφετερισμός
σφετερισμός του έργου του
Θεού και ως αδιαμφισβήτητη βλασφημία».292 Ο ευαγγελιστής Μάρκος (5,2142) αφηγείται
φισβήτητη βλασφημία
δύο διαφορετικές ιστορίες, οι οποίες παρεμβάλλονται μεταξύ τους, αυτών της «ανάστασης
της κόρης του Ιαείρου» και της «θεραπείας της αιμορροούσης
σης γυναίκας».
γυναίκας Στα δυο αυτά
περιστατικά παρουσιάζεται η εξουσία του Κυρίου επί των ψυχών και των σωμάτων των
ανθρώπων, αλλά και η δύναμη της πίστης των δυο αυτών ατόμων, τα οποία ικέτευαν για
την ίασή τους.. Ο αρχισυνάγωγος Ιάειρος ζητούσε από τον Χριστό να γιατρέψει ττην κόρη
του, «ἵνα ἐλθὼν ἐπιθῇς αὐὐτῇ τὰς χεῖρας, ὅπως σωθῇ καὶ ζήσεται»
σεται» (Μρκ.5,23). Την ίασή
της ζητούσε και η αιμορρ
αιμορροούσα γυναίκα επί δώδεκα έτη, «οὖσα ἐνν ρύσει
ρ αἵματος ἔτη
δώδεκα» (Μρκ.5,25). Η γυναίκα πίστευε ότι θα γιατρευόταν μόνο με ένα άγγιγμα του
Κυρίου, «ἐὰν ἅψωμαι κἂνν ττῶν ἱματίων αὐτοῦ, σωθήσομαι»
σομαι» (Μρκ.5,28). Η δύναμη της
πίστης αυτής της γυναίκας ενεργοποίησε τη δική Τ
Του
ου θεϊκή δύναμη, «ἐξ
« αὐτοῦ δύναμιν
ἐξελθοῦσαν»
σαν» (Μρκ.5,30) και οδήγησε στην δική της άμεση ίαση, ««ἐξηρ
ξηράνθη ἡ πηγὴ τοῦ
αἵματος αὐτῆς»» (Μρκ.5,29). Ο Χριστός θαύμασε την πίστη της γυναίκας και μάλιστα της
τόνισε ότι σε αυτή οφειλόταν η ίασή της, «θ
«θύγατερ, ἡ πίστις σου σέσωκ
σωκέ σε· ὕπαγε εἰς
εἰρήνην, καὶ ἴσθι ὑγιὴς ἀπὸὸ τῆς μάστιγός σου» (Μρκ.5,34).
Στον αρχισυνάγωγο ο Ιησούς ζήτησε το ίίδιο,
διο, δηλαδή να μην κλονιστεί
κλο η πίστη του
προς Εκείνον, «μὴ φοβοῦ,
ῦ, μόνον πίστευε»
στευε» (Μρκ.5,36) και πήγε στο σπίτι του. Εκεί βρήκε
292
Α. Τσαλαμπούνη Εξηγητικά (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Δεμέτη, 2013) 93.
Εκκλησίας
νεκρή τη δωδεκαετή κόρη και κρατώντας το χέρι της είπε να σηκωθεί, «κορ
«κοράσιον, σοὶ
λέγω, ἔγειρε»
γειρε» (Μρκ.5,41) και αμέσως εκείνη σηκώ
σηκώθηκε, «ἀνέστη
στη τὸ
τ κοράσιον καὶ
περιεπάτει»
τει» (Μρκ.5,42). Η ανάσταση της κόρης ήταν μια μαρτυρία προς όλους τους
παρευρισκόμενους
ους για τη δύναμη και τη θεϊκή Τ
Του
ου εξουσία, όχι μόνο επί της άφεσης
αμαρτιών, αλλά και επί του θανάτου. Αυτής της εξουσίας επί του θαν
θανάτου, την οποία ο
Ιησούς δεν χρησιμοποίησε
οποίησε για να σώσει τον εαυτό Τ
Του,
ου, όταν ήταν κρεμάμενος επί του
Σταυρού. Το μόνο το οποίο ζήτησ
ζήτησε,
ε, ήταν η συγχώρεση των εχθρών Του,
Τ «πάτερ, ἄφες
αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιο
ποιοῦσι»(Λκ.23,34).
Εκκλησίας
3. Κεφάλαιο τρίτο. Οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες

στην υμνολογική παράδοση της Εκκλησίας.
3.1. Η παρουσία των γυναικών στους ύμνους της Εκκλησίας.

Εκκλησίας
Η θέση των γυναικών εξυψώνεται με την επίγεια έλευση του Θεανθρώπου και τη
μετέπειτα επικράτηση του Χριστιανισμού
Χριστιανισμού. Με τη θεία σάρκωση του Ιησού από την
αειπάρθενο Μαριάμ, από την οποία έλαβε την άχραντη σάρκα Του, ο Θεός τίμησε και
αποκατέστησε τελείως τη γυναικεία αξιοπρέπεια
αξιοπρέπεια. Όπως αναφέρουν
έρουν οι ευαγγελιστές, ο
Κύριος αντιτίθεται στην ισχύουσα ανδροκρατούμενη ιιουδαϊκή
ουδαϊκή κοινωνία της εποχής Του,
όπου δεν επιτρεπόταν η δημόσια συνομιλία με γυνα
γυναίκες και αποδέχεται να υπηρετείται
και να συνοδεύεται μαζί με τους άνδρες μαθητές και από γυναίκες, Τα συνοπτικά κείμενα
αναγράφουν
γράφουν τα ονόματα των γυναικών ακολούθων του Ιησού
Ιησού, «ἐνν αἷς
α ἦν Μαρία ἡ
Μαγδαληνή, καὶ Μαρία
α ἡ τοῦ ᾿Ιακώβου καὶ ᾿Ιωσῆ μήτηρ, καὶὶ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν
Ζεβεδαίου» Λκ.24,10).293 Η υμνολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας
ου» (Μτθ.27,56 ή Λκ.24,
αποκαλύπτει στους πιστούς την αλήθεια της θεολογίας για το πρόσωπο της Υπεραγίας
Θεοτόκου, ως η νέα Εύα της Καινής Διαθήκης. Η Κυρία τῶνν Αγγέλων με τις αρετές και
293
Βλ. «Η πρώτη Μυροφόρα είναι η Μαρία η Μαγδ Μαγδαληνή
αληνή από την οποία ο Χριστός είχε βγάλει επτά
δαιμόνια. Και για αυτή την ευεργεσία τον ακολουθούσε. Μετά την ανάληψη του Χριστού πήγε στη Ρώμη
στον αυτοκράτορα Τιβέριο και θεράπευσε το μάτι του. Επίσης κατήγγειλε στον Τιβέριο τον Πιλάτο και τους
αρχιερείς για την άδικη σταύρωση του Χριστού κι αυτός τους θανάτωσε. Η Μαρία η Μαγδαληνή πέθανε
στην Έφεσο όπου την έθαψε ο Ιωάννης ο Θεολόγος. Αργότερα ο αυτοκράτορας Λέων ο Σοφός, πήρε τα
λείψανά της στην Κωνσταντινούπολη. Δεύτερη ήταν η Σαλώμη κόρη του Ιωσήφ του Μνήστορος η οποία
αργότερα παντρεύτηκε τον μικρό Ζεβεδαίο. Τρίτη μυροφόρος ήταν η Ιωάννα η γυναίκα του Χουζά ο οποίος
ήταν επίτροπος και οικονόμος στο σπίτι του βασιλιά Ηρώδη. Τέταρτη η Μαρία η αδερφή του Λαζάρου η
οποία προηγουμένως είχε αλείψει τον Χρισ
Χριστό
τό με το μύρο όπως γράφει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης. Πέμπτη
ήταν η αδερφή της η Μάρθα η οποία υπηρετούσε τον Χριστό με πολύ προθυμία από την αρχή. Έκτη είναι η
Μαρία η γυναίκα του Κλωπά. Αυτή τη Μαρία, ο ευαγγελιστής Ιωάννης ονομάζει «αδελφή της Θεοτόκου».
Ο Ιωακείμ, ο πατέρας της Παναγίας είχε ένα αδελφό και όταν εκείνος πέθανε χωρίς να έχει παιδί, πήρε την
γυναίκα του ως σύζυγο του σύμφωνα με τον Μωσαϊκό νόμο. Με αυτήν απέκτησε ένα παιδί, τη Μαρία.
Έβδομη Μυροφόρος ήταν η Σωσσάνα. Υπήρχαν κι άλλες Μυροφόρες που βοηθούσαν τις παραπάνω, όπως
λέει ο Ευαγγελιστής Λουκάς, αλλά τα ονόματα τους δεν αναφέρονται από τους Ευαγγελιστές»,
στο Ε. Αρτέμη «Η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία μέσα από τα πατερικά κείμενα έως και την Πέμπτη
Οικουμενική Σύνοδο», στο διαδικτυακό τόπο:
04
05-2019) 5.
Εκκλησίας
την υπακοή της στο σχέδιο της Θείας Οικονομία

Οικονομίας αποκατέστησε την αξία του γυναικείου
φύλου και έγινε «τύπος
τύπος της Εκκλησίας
Εκκλησίας». Κατά τον Σ. Γιαγκάζογλου, η χρωματική επιλογή
των εικονογραφιών της Θεοτόκου προεικονίζουν την ιδιότητά της ως «αειπάρθενος και
Μητέρα του Θεού».294 Το εξωτερικό μπλε χρώματος ένδυμα παραπέμπει στην
«Ενανθρώπιση και στο Πάθος», ενώ το εσωτερικό βαθυκόκκινο ένδυμα στο γεγονός της
Ανάστασης.295 Όπως αναφέρει ο Γ. Φίλιας, οι θεομητορικές εορτές συμπεριλαμβάνονται
στη γενική θεώρηση τηςς χριστιανι
χριστιανικής Εκκλησίας περί εορτασμού εορτών.296 Η
μού και εορτών
θεσμοθέτησή τους μάλιστα ξεκίνησε βαθμιαία μετά τον 5οαι., όταν πλέον είχαν
αποσαφηνιστεί οι ορθόδοξες θέσεις περί του προσώπου της Θεοτόκου και είχαν αρχίσει
να αναγείρονται ναοί γύρω από τα προσκυνήματά της.297 Η «απόκρυφη γραμματεία»
αποτέλεσε το πηγαίο υλικό για την υμνολογική συγγραφή των θεομητορικών εορτών και
των εγκωμίων.298 Σύμφωνα με τον Γ. Φίλια, οοι χριστιανικές εορτές «συνιστούν την
κοπιώδη πράγματι πορεία του ανθρώπου να εεπιστρέψει στο Θεό από τον οποίο κατάγεται.
Με τη
η γιορτή πανηγυρίζει ο άνθρωπος και χαίρεται εν Χριστώ για τις δωρεές του Θεού
στη ζωή του. Ευχαριστεί και θυμάται τις ευεργεσίες εκείνες που ά
άλλαξαν
λλαξαν τη ζωή του και
ντολογικά».299
τον ανακαίνισαν οντολογικά»
Στα λειτουργικά κείμενα της Εκκλησίας αποτυπώνεται ο πλούτος των
συναισθημάτων των ανθρώπων για τη μεσιτική βοήθεια της Θεομήτορος. Στο πρόσωπο
της Αχράντου Μητρός προστρέχει κάθε αμαρτωλός και πονεμένος άνθρωπος και εκείνη
του ανταποδίδει την αμέριστη συμ
συμπαράσταση και βοήθειά της. Ο ευαγγελιστής Λουκάς
παραθέτει τον χαρμόσυνο ύμνο της κυοφορούσας Μαριάμ (Λκ.1,39
(Λκ.1,39-56), όταν
επισκέφθηκε το σπίτι του Ζαχαρία και της Ελισάβετ. Η επίσης εγκυμονούσα Ελισάβετ
ένιωσε να σκιρτά το βρέφος μέσα στην κοιλιά της, το οπο
οποίο
ίο αναγνώρισε τον ευλογημένο
καρπό της κοιλίας της Μαριάμ, «ε
«εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶ…ἔλθῃ
ῃ ἡ μήτηρ τοῦ Κυρίου
μου πρός με;» (Λκ.1,42-43).
43). Είναι η αποκάλυψη του θεϊκού σχεδίου και της παράδοξης,
για τα ανθρώπινα δεδομένα, σύλληψης της παρθένου Μαρίας, η οποί
οποία δημιουργεί μια
δοξολογική διάθεση στον άνθρωπο προς ττην
ην άρρητη μεγαλοσύνη του Θεού, «μεγαλύνει ἡ
294
Σ. Γιαγκάζογλου «Η Θεοτόκος και το χριστολογικό δόγμα της Εκκλησίας» Πνευματική Διακονία 8
(2010) 23.
295
Σ. Γιαγκάζογλου, όπ. π., 23.
296
Γ. Φίλιας Οι θεομητορικές εορτές στη λατρεία της Εκκλησίας (Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη, 2002), 11.
297
Γ.Φίλιας, όπ. π., 46.
298
Γ.Φίλιας «Πηγές, διαμόρφωση και εξέλιξη των θεομητορικών εορτών» Πνευματική Διακονία 8 (2010)
46.
299
Γ. Φίλιας, όπ. π., 11.
Εκκλησίας
ψυχή μου τὸν Κύριον…μακαριο

ριον…μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί» (Λκ.1,46-48).
48). Μετά την ωδή της
Θεοτόκου, ο ίδιος ευαγγελιστής
ευαγγελιστής, συνδέει τον αναγνώστη του με μια άλλη εξυμνητική
εξυμν ωδή
προς τον Θεό, μιας άλλης εξίσου παράδοξης σύλληψης. Είναι η ωδή του Ζαχαρία, του
πατέρα του Ιωάννη του Βαπτιστή, «ε
«εὐλογητὸς Κύριος…σωτηρίας ἡμῖνν ἐν τῷ οἴκῳ Δαυῒδ
τοῦ παιδὸς αὐτοῦ» (Λκ.1,68
Λκ.1,68-69).
69). Για τις Ε. Δάφνη και Α. Τσαλαμπούνη, οι δύο παραπάνω
δοξολογικοί ύμνοι παραπέμπουν και σε άλλα θαυμαστά γεγονότα της ιερής ιστορίας του
Ισραήλ, τα οποία αναφέρονται στα κείμενα της Π.Δ.300 Είναι η ευχαριστήρια ωδή της
Άννας, της μητέρας του προφήτη Σαμουήλ, όταν ο Θεός εισάκουσε την προσευχή της και
της έδωσε υιό, «εστερεώθη ἡ καρδία μου ἐν Κυρίῳ, ὑψώθη κέέρας μου ἐν Θεῷ
μου…ὑψώσει κέρας χριστοῦ αὐτοῦ» (ΑΒασ.2,1-10).301 Αλλά και ο ευχαριστιακός ύμνος
ρας χριστο
των Ισραηλιτών, μετά τη θαυμαστή βοήθεια του Θεού να περάσουν την Ερυθρά
Θάλασσα, «ᾄσωμεν τῷ Κυρ
Κυρίῳ, ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται…οἱ δὲ υἱοὶ ᾿Ισρα
Ισραὴλ ἐπορεύθησαν
άσσης» (Εξ.15,1-19).302
διὰ ξηρᾶς ἐν μέσῳ τῆς θαλά
Στο τροπάριο
ιο της η΄ ωδής του κανόνα στην Κ
Κοίμηση
οίμηση της Θεοτόκου, υπάρχει η
δέηση προς τη Μητέρα του Θεού για τη διαρκή μεσιτεία της, «ρ
«ρήμασιν
μασιν εἴχοντο
ε τῆς θείας,
κιβωτοῦ τοῦ ἁγιάσματος,
σματος, ππᾶσα ἡ πληθὺς τῶν θεολόγων ἐν τῇ Σιών.
ν. Ποῦ
Πο νῦν ἀπαίρεις
σκηνὴ κραυγάζοντες,
ζοντες, Θεο
Θεοῦ τοῦ ζῶντος; Μὴ διαλίπῃς ἐποπτεύουσα,
ουσα, τοὺς
το πίστει
μέλποντας».303 Στο επόμενο τροπάριο η Θεοτόκος μεταφέρει τις παρακλήσεις στον Υ
Υιό
της, «Ὅπως ὑψώσασα
σασα ττὰς χεῖρας, ἐκδημοῦσα ἡ πανάμωμος,
μωμος, χεῖρας
χε τὰς Θεὸν
300
Ε. Δάφνη «Περί των προτυπώσεων της Θεοτόκου στην Παλαιά Διαθήκη» Πνευματική Διακονία 8 (2010)
5 και Α. Τσαλαμπούνη, «Η μητέρα ττου Κυρίου στην Καινή Διαθήκη» Πνευματική Διακονία 8 (2010) 18.
301
Ε. Δάφνη, όπ. π., 5 και Α. Τσαλαμπούνη, όπ. π., 18.
302
Α. Τσαλαμπούνη, «Η μητέρα του Κυρίου στην Καινή Διαθήκη» Πνευματική Διακονία 8 (2010) 18.
303
Ασματικοί Κανόνες στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στο διαδικτυακό τόπο: https://www.pemptousia.gr/wp-
https://www.pemptousia.gr/wp
content/uploads/2017/08/%E1%BC%99%CF%81%CE%BC%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CE
17/08/%E1%BC%99%CF%81%CE%BC%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CE
%B1-%CF%84%E1%BF%B6%CE%BD
%CF%84%E1%BF%B6%CE%BD-
%E1%BC%89%CF%83%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%E1%BF%B6%CE%BD
%E1%BC%89%CF%83%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%E1%BF%B6%CE%BD-
%CE%9A%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CE%BD%CF%89%CE%BD
%CE%9A%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CE%BD%CF%89%CE%BD-%CF%84%E1%BF%86%CF%82 %CF%84%E1%BF%86%CF%82-
%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CE%AE%CF%83%CE%B5%CF%89%C
%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CE%AE%CF%83%CE%B5%CF%89%CF%82 F%82-
%CF%84%E1%BF%86%CF%82
%CF%84%E1%BF%86%CF%82-
%CE%98%CE%B5%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BA%CE%BF%CF%85.pdf
(ημερομηνία ανάκτησης: 09-06--2019), στον κανόνα α΄, η’ ωδή.
Βλ. μετάφραση της η΄ ωδής:
«Με λόγια ακολουθούσαν την θεία κιβωτό της αγιότητας, όλο το πλήθος των θεολόγων στη Σι
Σιών
Που πηγαίνεις τώρα, φωνάζοντας, κατοικητήριο του αληθινού Θεού; Μη σταματήσεις να επιβλέπεις όσους
ψάλλουν με πίστη· τον Δημιουργό μόνο υμνούμε, εμείς που λυτρωθήκαμε και τον δοξάζουμε αιώνια.
Όπως με υψωμένα τα χέρια η πανάχραντη φεύγοντας από τον κόσμο, με τα χέρια που αγκάλιασαν τον Θεό
όταν σαρκώθηκε, έτσι με θάρρος ως Μητέρα είπε προς αυτόν που γέννησε, αυτούς που απέκτησες φύλαξε
για χάρη μου αιώνια που αναφωνούν σε Σένα
Σένα· τον Δημιουργό μόνο υμνούμε, εμείς που λυτρωθήκαμε, και
τον δοξάζουμε αιώνια».
Εκκλησίας
ἠγκαλισμένας, σωματικῶςς ἐν παρρησίᾳ ὡς Μήτηρ ἔφησε πρὸς τὸνν τεχθέντα,

τεχθ οὓς μοι
ἐκτήσω, εἰς αἰῶνας φύλαττε βοῶντάς σοι».304 Η αληθινή ομορφιά και η ωραιότητα της
λαττε βο
Θεοτόκου είναι η ταπεινοσύνη της και είναι αυτή η αρετή, η οποία την έκανε μεσίτρια και
χαρά για όλους τους χριστιανούς. Η Παρθένος είναι η προτύπωση της «καιόμενης
« βάτου»,
αυτή την οποία αντίκρισε ο Μωυσής στο όρος Σ
Σινά, «τὸν ἐν τῇ
ῇ βάτῳ Μωσεῖ, τῆς
Σιναίῳ τῷ ὄρει, προτυπώσαντα».305 Στους ύμνους της Κυριακής
Παρθένου τὸ θαῦμα, ἐνν Σινα
του «άσωτου υιού»,, ο αμαρτωλός υιός της παραβολής ικετεύει τη Μητέρα του Ιησού. Της
ζητά να του προσφέρει όλα εκείνα τα πνευματικά εφόδια, τα οπ
οποία
οία χρειάζεται για να
επιστρέψει στην αληθινή πατρίδα του, «καταπλο
«καταπλούτισον κᾀμέ, καλῶνν ἰδέαις, ἁμαρτίαις
σαντα, Ἁγνή, ὅπως δοξάζω σε».306 Στην Κυριακή «του τελώνη και
πολλαῖς, τὸν πτωχεύσαντα,
του φαρισαίου»,, ο υμνωδός παρουσιάζει την αγωνιώδη προσευχή του αμαρτωλού τελώνη
προς την Κόρη, «πλασθέέντα παραβάσεως διπλόῃ περιέβαλέ με ἐχθρός,
ἐ σαρκός τε
μεσιτείᾳ, Κόρη, σώζομαι».307
παχύτητι, νῦν δὲ σῇ μεσιτε
Εκτός από τη Θεομήτορα, η Εκκλησία τιμά και τις μυροφόρες γυναίκες, οι οποίες
ήταν κοντά στον Κύριο και τη μητέρα Του και είχαν εξέχουσα θέση σε όλα τα γεγονότα
της επίγειας ζωής Του. Στα συνοπτικά ευαγγέλια αναφέρονται τα ονόματα
ονόματ και η παρουσία
τους σε όλη τη
η διάρκεια της δημόσιας δράσης Τ
Του
ου και ήταν αυτόπτες μάρτυρες στα
γεγονότα του Πάθους.. Ο Μάρκος αναφέρει την παρουσία τους από μακριά, κατά τη
στιγμή της Σταύρωσης του Κυρίου, «γυνα
«γυναῖκες ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦῦσαι, ἐν αἷς ἦν καὶ
Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶὶ Μαρία ἡ τοῦ ᾿Ιακώβου τοῦ μικροῦ καὶὶ ᾿Ιωσῆ
᾿ μήτηρ, καὶ
Σαλώμη»
μη» (Μρκ.15,40). Οι μυροφόρες γυναίκες υπήρξαν μάρτυρες και του κενού ττάφου,
όταν πήγαν για
ια να αλείψουν το άχραντο Σώμα Τ
Του
ου με αρώματα, «μιᾷ
«μι τῶν σαββάτων
ὄρθρου βαθέος ἦλθον ἐπὶὶ τὸ μνῆμα φέρουσαι ἃ ἡτοίμασαν ἀρώματα,
ματα, καί
κα τινες σὺν
αὐταῖς»
ς» (Λκ.24,1). Στους στίχους της εορτής των μυροφόρων γυναικών αποτυπώνεται ο
θρήνος τους για
α το θάνατο του Διδασκάλου, αλλά και η χαρά της Αναστάσεώς Του,
Τ «τί τὰ
304
Ασματικοί Κανόνες στην Κοίμηση της Θεοτόκου, όπ. π., η΄ωδή.
305
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, στο διαδικτυακό τόπο: http://glt.goarch.org/
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-0505-2019), Ποίημα Ανδρέα Κρήτης, Αγία ία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, στο
απόδειπνο, κανόνας, ωδή η'
306
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή του ασώτου, στον όρθρο, Θεοτόκιον,
κανόνας α', ωδή γ'
307
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Εκκλησίας, όπ.π., Κυριακή του τελώνου και
κα του φαρισαίου, στον
όρθρο, Θεοτόκιον, ωδή ς’
Εκκλησίας
μύρα τοῖς δάκρυσι Μαθήτριαι

τριαι κιρν
κιρνᾶτε; ὁ λίθος κεκύλισται, ὁ τάφος κεκένωται».308 Με
φος κεκ
την Ανάσταση του Χριστού νικήθηκε ο εχθρός και λύθηκαν τα δεσμά της φθοράς και του
θανάτου, τα οποία είχεε υποστεί το ανθρώπινο γένος μετά την πτώση του Αδάμ και της
Εύας, «ἐσκυλεύθη ὁ ἐχθρόός, Ἀδὰμ ἐρρύσθη, καὶ ἡ Εὔα σὺν αὐτῷ, τῶ
ῶν δεσμῶν καὶ τῆς
σει σου».309 Ο υμνωδός μεταφέρει την εικόνα της συνάντησης του
φθορᾶς, τῇ Ἀναστάσει
Αγγέλου με τις γυναίκες, ««ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία, ζητοῦσαι
σαι τὸν
τ Κύριον, καὶ τὸν
στραπήν».310 Το γενναίο φρόνημά τους υπερίσχυσε
Ἄγγελον εἶδον ὡσεὶ ἀστραπ χυσε της γυναικείας
φύσης τους, «τῶν Ἰουδαίων
ων δειλι
δειλιῶσαι τὴν αὐθάδειαν καὶ στρατιωτῶ
ῶν προορῶσαι τὴν
ἀσθενὴς τὴν ἀνδρείαν ἐνίκησεν».311 Όταν μάλιστα οι άνδρες
ἀσφάλειαν· ἀλλὰ φύσις ἀ
μαθητές του Κυρίου είχαν φοβηθεί από την αρχή ήδη της σύλληψής Του,
ου, «διὰ
«δι τὸν φόβον
τῶν Ἰουδαίων, ὁ φίλος
λος σου κα ριε».312
καὶ ὁ πλησίον Πέτρος, ἠρνήσατό σε Κύριε».
Η Μαρία η Μαγδαληνή, της οποίας η μνήμη τιμάται στις 22 Ιουλίου, κατείχε μια
ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στις γυναίκες, οι οποίες διακονούσαν τον Χριστό και
αναφέρονται στα καινοδιαθηκικά κείμενα. Ο υμνωδός αναφέρει την αγιότητα και τα
θαύματα τα οποία επιτελεί η αγία σε όποιον προστρέχει προς αυτήν, «Μαρί
«Μαρίᾳ πάντες ἐν
ᾠδαῖς συμφώνως ᾄδοντες,
δοντες, ἀπαστράπτει γὰρ τοῖς θαύμασιν ἐν τῷ κόσμῳ,
κόσμ καὶ παρέχει τὰς
ἰάσεις τοῖςς προστρέχουσι».313 Σύμφωνα με τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής, για να
εμφανιστεί δημόσια μια γυναίκα ήθελε μεγάλο θάρρος και μάλιστα κοντά σε έναν
«ατιμασμένο και καταδικασμένο σε σταυρικό θάνατο Ιησού την ώρα του πάθους».314 Στα
τροπάρια των χαιρετισμών της αγίας εξυμνείται η θαρραλέα στάση της, «δειλι
«δειλιᾶσαι
μηδόλως ὁρμὴν τῶνν φυλάκων, Ἑβραίων τ’ ὀργήν, σπεύδουσα ἐλθε
λθεῖν Χριστοῦ σῶμα
308
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Εκκλησίας, όπ. π., αγίων Μυροφόρων γυναικών, στον μικρό
εσπερινό, στιχηρά.
309
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019), στην Κυριακή των αγίων Μυροφόρων γυναικών, στον όρθρο, ειρμός,
κανών γ', ωδή γ'
310
Λειτουργικά Κείμενα
είμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Αγίων Μυροφόρων γυναικών,
γυναικών στον μεγάλο
εσπερινό, στη λιτὴ, στιχηρά Ιδιόμελα.
311
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή των αγίων Μυροφόρων γυναικών,
στον όρθρο, καθίσματα αναστάσιμα, μετ μετὰ τη β' στιχολογία.
312
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., ακολουθία των ωρών Μ. Παρασκευής, ώρα
τρίτη, τροπάριο.
313
Μαρία Μαγδαληνή αγία «Χαιρετισ
«Χαιρετισμοί», στο διαδικτυακό τόπο:
https://wwwfyllades.files.wordpress.com/2015/11/cf87ceb1ceb9cf81ceb5cf84ceb9cf83cebccebfceb9
https://wwwfyllades.files.wordpress.com/2015/11/cf87ceb1ceb9cf81ceb5cf84ceb9cf83cebccebfceb9-
ceb1ceb3ceb9ceb1cf83-cebcceb1cf81ceb9ceb1cf83
cebcceb1cf81ceb9ceb1cf83-cf84ceb7cf83-cebcceb1ceb3ceb4ceb1cebbceb7.pdf
cebcceb1ceb3ceb4ceb1cebbceb7.pdf
314
Α. Δροσιά «Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι διακόνισσες», στο διαδικτυακό τόπο:
http://cemes-en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/drosia_f
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/drosia_full_text.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 01-06-
01
2019) 1.
Εκκλησίας
μυρίσαι».315 Ο Χριστός, εκτιμώντας την αγάπη και το θάρρος της Μαγδαληνής, της έκανε
την τιμή να παρουσιαστεί πρώ
πρώτα σε εκείνη μετά την Ανάστασή Του,
ου, «αναστὰς
«αναστ δὲ πρωῒ
πρώτῃ σαββάτου ἐφάνη
νη πρ
πρῶτον Μαρίᾳ τῇ Μαγδαληνῇ, ἀφ᾿ ἧς ἐκβεβλή
ήκει ἑπτὰ δαιμόνια»
(Μρκ.16,9). Η Μαγδαληνή ακολουθ
ακολουθούσε τον Κύριο από
πό ευγνωμοσύνη, μετά τη θεραπεία
της από τα επτά δαιμόνια από τα οποία έπασχε. Κατά την Α. Δροσιά, για το πρόσωπό της
έχουν ειπωθεί διάφορες «πλανεμένες
πλανεμένες ερμηνείες (σκόπιμες ή όχι), ταυτίζοντάς την με άλλα
πρόσωπα της Κ.Δ., όπως παράδειγμα στο δυτικό χριστι
χριστιανισμό
ανισμό αναφέρεται ως μια
μετανοημένη αμαρτωλή».316 Στους στίχους των χαιρετισμών της, εξυμνείται
εξυμ η αγνότητα
σεπτῶν καλλονή, καὶ διάγουσα βίον ἁγνόν».317 Η
του βίου της, «Μαρία, Μυροφόρων σεπτ
ιουδαϊκή της καταγωγή φανερώνεται από το όνομά της Μαριάμ, όπως ήταν και το όνομα
της Θεοτόκου, ένα όνομα το οποίο προέρχεται από τις «προφήτισσες» της Π.Δ. (Εξ.15,20-
21).318 Συνεχίζοντας η Α. Δροσιά διατυπώνει ότι, στην «Εγγύς
Εγγύς Ανατολή οι έγγαμες
γυναίκες είχαν ως προσδιοριστικό τους, δίπλα από το δικό τους όνομα, αυτό του συζύγ
συζύγου
τους».319 Κατά συνέπεια, το δεύτερο προσδιοριστικό της Μαριάμ ως Μαγδαληνής, δεν
ανύπαντρη».320
είναι όνομα συζύγου, αλλά «τόπου καταγωγής και αποδεικνύει ότι ήταν ανύπαντρη
Στην τοπική της καταγωγή αναφέρεται και ο στίχος των χαιρετισμών της, «χα
«χαῖρε, κλεινὸς
βλαστὸς τῶν Μαγδάλων».321
Οι περισσότερες από τις γυναίκες, οι οποίες ακολουθούσαν τον Ιησού στις
περιοδείες του, θα πρέπει να ήταν ελεύθερες (ανύπανδρες, χήρες, διαζευγμένες),
διαζευγμένες) καθώς
μονάχα αυτές είχαν τη δυνατότητα κάποιας «προσωπικής
προσωπικής και οικονομικής
ανεξαρτησίας».322 Για τις παντρεμένες (όπως ήταν η Ιωάννα), ήθελε μεγάλη τόλμη να
αγνοήσουν τη «δημόσια
δημόσια κατάκριση
κατάκριση» και να εγκαταλείψουν τους συζύγους τους για να
ακολουθήσουν τον Χριστό σε μακρινά μέρη.323 Η στάση του Χριστού σε σχέση με τον
315
Μαρία Μαγδαληνή αγία «Χαιρετισ
«Χαιρετισμοί»,
μοί», στο διαδικτυακό τόπο:
https://wwwfyllades.files.wordpress.com/2015/11/cf87ceb1ceb9cf81ceb5cf84ceb9cf83cebccebfceb9
https://wwwfyllades.files.wordpress.com/2015/11/cf87ceb1ceb9cf81ceb5cf84ceb9cf83cebccebfceb9-
ceb1ceb3ceb9ceb1cf83-cebcceb1cf81ceb9ceb1cf83
cebcceb1cf81ceb9ceb1cf83-cf84ceb7cf83-cebcceb1ceb3ceb4ceb1cebbceb7.pdf
cebcceb1ceb3ceb4ceb1cebbceb7.pdf
316
Α. Δροσιά «Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι διακόνισσες», στο διαδικτυακό τόπο:
http://cemes-en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/drosia_full_text.pdf
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/drosia_full_text.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 01-06-
01
2019) 1, 2.
317
Μαρία Μαγδαληνή αγία, όπ. π.
318
Α. Δροσιά όπ. π., 3.
319
Α. Δροσιά, όπ. π., 3.
320
Α. Δροσιά, όπ. π., 3.
321
Μαρία Μαγδαληνή αγία, όπ. π.
322
Α. Δροσιά, όπ.π., 3.
323
Α. Δροσιά, όπ.π., 3.
Εκκλησίας
θεσμό του γάμου και της «επιγάμβρευσης», συνδέεται άμεσα με τις διδαχές Του
Τ περί
«ανάστασης αθανασίας».324 Η δική Του διδασκαλία ακυρώνει
ανάστασης και αθανασίας ώνει κάθε ιουδαϊκή
αντίληψη ότι μοναδικός σκοπός του γάμου είναι η αναπαραγωγή του ανθρώπινου γένους.
Ο Ματθαίος αναφέρεται στον διάλογο του Ιησού με τους Σαδδουκαίους, οι οποίοι δεν
πίστευαν στην ανάσταση των νεκρών (Μτθ.22,23
(Μτθ.22,23-33).
33). Οι Σαδδουκαίοι ειρωνικά ζητούσαν
να μάθουν από τον Κύριο, κατά την ημέρα της ανάστασης των νεκρών, ποιανού σύζυγος
από τους επτά αδελφούς θα είναι η γυναίκα, κα
καθώς
θώς όλοι τους την είχαν σύζυγο. Ο Ιησούς
τους απάντησε ότι βρίσκονται σε πλάνη και δεν γνώριζαν το αληθινό νόημα των γραφών,
όπου πουθενά δεν υπάρχει υλική αντίληψη περί ανάστασης. Στη Βασιλεία του Θεού, ούτε
οι άνδρες, ούτε οι γυναίκες θα έρχονται σε γάμο
γάμο,, καθώς ο τρόπος ζωής θα είναι όπως των
αγγέλων, «ἐν γὰρ τῇ ἀναστ
ναστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε ἐκγαμίζονται, ἀλλ
λλ᾿ ὡς ἄγγελοι Θεοῦ
ἐν οὐρανῷ εἰσι»
σι» (Μτθ.22,30). Στην ακολουθία του ορθόδοξου γάμου αναφέρεται η
μοναδική σχέση μεταξύ των συζύγων, η οποία εκτείνεται σ
στη
τη Βασιλεία του Θεού, «τοὺς
«το
στεφάνους αὐτῶν ἐν τῇ
ῇ Βασιλείᾳ σου, ἀσπίλους καὶ ἀμώμους
μώμους καὶ
κα ἀνεπιβουλεύτους
νας ττῶν αἰώνων».325 Σύμφωνα με τον Γ. Φίλια, η «ανάληψη των
διατηρῶν εἰς τοὺς αἰῶνας
στεφάνων
εφάνων των νεόνυμφων από το Θεό στη βασιλεία Του» υποδηλώνει
δηλώνει με σαφή τρόπο την
Γάμου.326 Για τον βαθύτερο
«εσχατολογική προοπτική» του Μυστηρίου του Γάμου βαθύτερ συμβολισμό
των γαμήλιων στεφάνων ο Γ. Φίλιας αναφέρει ότι, «οι νυμφευόμενοι
φευόμενοι δεν
δε στεφανώνονται
μόνο επειδή
ειδή επιβραβεύεται η προ του Γάμου καθαρότητα
ητα και υπέρβαση του πάθους της
ηδονής.
ς. Τα στέφανα του Γάμου υπενθυμίζουν, επίσης, το βασιλικό μεγαλείο που είχε ο
κτίση».327
άνθρωπος στον παράδεισο καθώς και το κυριαρχικό του δικαίωμα πάνω στην κτίσ
Οι σύζυγοι «στεφανούμενοι κατά το γάμο τους, γίνονται ξανά άρχοντες της
τη γης και
συνδημιουργοί του Θεού στο έργο της ζωής, αποκτώντας και πάλι τον κυριαρχικό ρόλο,
τον οποίο τους εχάρισε ο Θεός με την πράξη της δημιουργίας».328 Η «γαμήλια στέψη»
ορίζεται σε αντιστοιχία προς τη «στέψη των μαρτύρων», αλλά και προς το «εσχατολογικό
«
όραμα
αμα του αγώνα των μαρτύρων», καθώς η οδός της Βασιλείας
ίας είναι «μαρτύριο και
324
J. Meyendorff Ο Ορθόδοξος γάμος
γάμος,, ελλ. μετ. αρχ. Αθηναγόρα Δικαιάκου ( Αθήνα: Εκδόσεις Ακρίτας,
2004) 27.
325
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019), στην Ακολουθία του γάμου.
326
Γ. Φίλιας, Η έννοια της «Όγδοης Ημέρας» στη λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας (Αθήνα: Εκδόσεις
Γρηγόρη, 2001) 124.
327
Γ. Φίλιας, όπ.π., 139.
328
Εκκλησίας
μαρτυρία για το Χριστό».329 Αυτό το «μαρτύριο» αντιπαραβάλλεται με το «Θείο Πάθος»,

καθώς «ο ακάνθινος στέφανος του Κυρίου αποτελεί για την Εκκλησία το
εσχατολογικό σημάδι του Σταυρού και συγχρόνως της θεϊκής δόξας».330
3.2. Η πορνεία στους ψαλμούς της Εκκλησίας

Εκκλησίας.
Η συνάντηση του Ιησού με τις αμαρτωλές γυναίκες υπήρξε καταλυτική για τη μετέπειτα
ζωή τους, καθώς συνειδητοποιούν την αμαρτωλότητά τους και αλλάζουν ζωή. Η έννοια
της «μετάνοιας» απηχεί ήδη από τις πρώτες λέξεις του κηρύγματος του Ιησού, ««ἀπὸ τότε
ἤρξατο ὁ ᾿Ιησοῦς κηρύσσειν
σσειν κα
καὶ λέγειν· μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλε
ιλεία τῶν οὐρανῶν»
(Μτθ.4,17). Ο αμαρτωλός άνθρωπος βλέπει τη δόξα των Αγίων και κατανοεί τη δική του
κατάντια, «ἐν ταῖς λαμπρόότησι τῶν Ἁγίων σου, πῶς εἰσελεύσομαι ὁ ἀνάξιος;
ἀ ἐὰν γὰρ
τολμήσω συνεισελθεῖν εἰςς ττὸν νυμφῶνα, ὁ χιτών με ἐλέγχει»331 Η πρώην άσωτη γυναίκα
μεταμορφώνεται σε σοφή, όταν μισεί τα αισ
αισχρά
χρά της έργα και τις ηδονές του σώματος και
ζητά από τον Λυτρωτή την άφεση των αμαρτιών της, «διενθυμουμ
«διενθυμουμένη
νη τὴν
τ αἰσχύνην τὴν
κολάσεως, ἣν ὑποστῶσι πόρνοι καὶ ἄσωτοι».332 Κατά την περίοδο
πολλήν, καὶ κρίσιν τῆςς κολ
της Μεγάλης Σαρακοστής (από την Κυριακή του Τελώ
Τελώνη
νη και του Φαρισαίου μέχρι τον
εσπερινό του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου), τα βιβλικά αναγνώσματα και οι ύμνοι αυτής
της περιόδου προετοιμάζουν σταδιακά τους πιστούς για το μεγάλο γεγονός της
Ανάστασης του Κυρίου. Στο λειτουργικό βιβλίο του Τριωδίου, στα τρο
τροπάρια του
Μεγάλου Κανόνα του αγίου Ανδρέα Κρήτης και στους ύμνους της οσίας Κασσιανής,
παρουσιάζονται όλοι οι μετανοημένοι αμαρτωλοί, οι οποίοι αποτελούν πρότυπα
μετάνοιας, ταπείνωσης και πίστης. Η πρώην πόρνη οσία Μαρία η Αιγυπτία, οι ανώνυμες
πόρνες των ευαγγελικών κειμένων, ο ληστής πάνω στο σταυρό, ο τελώνης, ο άσωτος υιός,
γίνονται πρότυπα μίμησης και αγιότητας.
329
Γρηγόρη, 2001) 137.
330
331
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05 05-2019), στην Αγία και Μεγάλη Τρίτη, στον εσπερινό, Τριώδιο, στιχηρά
ιδιόμελα.
332
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Αγία και Μεγάλη Τρίτη, στον όρθρο
όρθρο, κοντάκιο,
οίκος, «ο μετὰ τρίτον
τον ουρανόν».
Εκκλησίας
Το μελοποιημένο τροπάριο «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή», το

οποίο ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης και είναι δοξαστικ
δοξαστικόό των Απόστιχων του
όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης, έχει γραφτεί από τη βυζαντινή ποιήτρια και ηγουμένη
Κασσιανή (9οςαι.μ.Χ.).333 Για το πρόσωπο και τη ζωή της οσίας Κασσιανής, της οποίας η
μνήμη τιμάται την 7η Σεπτεμβρίου, έχουν επικρατήσει στο κόσμο διάφορες παρεξηγήσεις
και ιστορικές ανακρίβειες. Τα λόγια του τροπαρίου, τα οποία αναφέρονται στη μετάνοια
μιας πόρνης, θεωρούνται ως βιογραφικά στοιχεία της δικής της μετάνοιας από μια
αμαρτωλή ζωή. Ένας βυζαντινό
βυζαντινός χρονογράφος της εποχής της, όμως την χαρακτηρίζει
ως «την ωραία, αγνή, σοφή παρθένο, τη φιλοσοφούσα και τω Θεώ μόνω ζώσα».334 Σε
ορισμένους χρονογράφους του βίου της (π.χ. Γλυκάς, Πτωχοπρόδρομος, Κωδινός,
Γεώργιος Αμαρτωλός, Ζωναράς
Ζωναράς), η Κασσιανή αναφέρεται
αι μονάχα με το γνώρισμά της ως
υποψήφια νύφη του αυτοκράτορα Θεόφιλου.335 Ωστόσο, η Κασσιανή είχε ευγενική
καταγωγή, μεγάλη μόρφωση και αρετή και υπήρξε ηγουμένη της μονής της «Κασσίας ή
Εικασίας ή Κασσιανής».336 Ήταν η μόνη «αξιομνημόνευτη βυζαντινή ποιήτρια»,
ποιήτρια στην
οποία συνδυάζονται αρμονικά η «λογοτεχνική της θέση, η λαμπρή συναισθηματικότητα
και η βαθιά θρησκευτικότητα». 337 Το δοξαστικό του εσπερινού των Χριστουγέννων
333
Λειτουργικά Κείμενα τηςς Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., ποίημα Κασσιανὴςς Μοναχής.
«Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις
αις περιπεσο
περιπεσοῦσα Γυνή, τὴν σὴν αἰσθομένη Θεότητα,
τητα, μυροφόρου
μυροφ ἀναλαβοῦσα
τάξιν, ὀδυρομένη μύρα σοι, πρὸὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι τι νύξ μοι, ὑπάρχει, οἶστρος
ἀκολασίας, ζοφώδης τε καὶ ἀσέέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας. Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶνν δακρύων,
δακρ ὁ νεφέλαις
διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ
δωρ· κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας, ὁ κλίνας τοὺς οὐρανούς,
τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει· καταφιλ
καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας, ἀποσμήξω τούτους τους δὲ
δ πάλιν, τοῖς τῆς
κεφαλῆς μου βοστρύχοις, ὧν ἐἐν τῷ Παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ
ἐκρύβη. Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη θη κα
καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους, τίς ἐξιχνιάσει ψυχοσῶστα
στα Σωτήρ
Σωτ μου; Μή με
τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον
τρητον ἔχων τὸ ἔλεος».
Βλ. Αρχιμ Παρθένιος, «Οσία α Κασσιανή», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.imodigitrias.gr/Arthra/Kassiani_1.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 31-05-2019)
2019) 2.
Το τροπάριο της Κασσιανής στη δημοτική γλώσσα (απόδοση Κωστής Παλαμάς).
«Κύριε, Η γυναίκα που έπεσε, σε τόσες αµαρτίες, σαν άκουσε, σαν ένοιωσε τη θεϊκή σου Χάρη σαν
µυροφόρας ένδυµα, στα κλάµατα πνιγµένη µύρα προ του θανάτου Σου, εντάφια σου φέρνει, και ωιµέ,
στενάζει, κλαίει και θρηνεί πολλή µε δέρνει νύχτα ασέληνη και σκοτεινή έρως της αµαρτίας νύχτα που
φλέγει και κεντά πόθους ακολασίας. ∆έξου
έξου Χριστέ, τα δάκρυα τα πύρινα που χύνω Συ, που στα σύννεφα
τραβάς της θάλασσας το κύµα. Γύρισε την συµπόνια Σου, στους στεναγµούς µου, Συ πώγυρες τους
ουρανούς στην θεία γέννησή ή Σου. Τα πόδια σου τα άγια, άφησε να φιλήσω και να σκουπίσω άφησε µε τα
ξανθά µαλλιά µου. Τα πόδια, που σαν άκουσε τον κρότο τους η Εύα το δειλινό µεσ' στην Εδέµ κρύφθηκε
από φόβο. Τις τόσες αµαρτίες µου και τη βαθιά Σου κρίση ποιος να µετρήσει ηµπορεί Χριστέ µου,
ψυχοσώστη. Μη µε αφήνεις έρηµη και ταπεινή σου δούλη Σου, όπου έχεις, ως Θεός άπειρη καλοσύνη».
334
Αρχιμ Παρθένιος, «Οσία Κασσιανή», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.imodigitrias.gr/Arthra/Kassiani_1.pdf
s.gr/Arthra/Kassiani_1.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 31-05-2019)
2019) 2.
335
Αρχιμ Παρθένιος, όπ. π., 2.
336
Αρχιμ Παρθένιος, όπ. π., 2.
337
Αρχιμ Παρθένιος, όπ. π., 2, 3.
Εκκλησίας
«Αυγούστου μοναρχήσαντος» και οι ειρμοί του κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου «Κύματι
θαλάσσης» είναι
ίναι δικοί της ύμνοι.
Στα στιχηρά ιδιόμελα της Μεγάλης Τρίτης η οσία Κασσιανή εκφράζει με λυρικό
τρόπο τις αντιθετικές συμπεριφορές δυο τύπων ανθρώπων, αυτών της πόρνης και του
προδότη μαθητή Ιούδα. Όταν η πόρνη πρόσφερε το πολύτιμο μύρο, τότε ο μαθητής
συμφωνούσε με τους παράνομους να πουλήσει τον Ανεκτίμητο, ««ὁτε ἡ ἁμαρτωλός,
προσέφερε τὸ μύρον, τότε
τε ὁ μαθητής, συνεφώνει τοῖς παρανόμοις· ἡ μὲν
μ ἔχαιρε κενοῦσα
τὸ πολύτιμον, ὁ δὲ ἔσπευδε πωλῆσαι τὸν ἀτίμητον».338 Για το τροπάριο «Κύριε, η εν
σπευδε πωλ
πολλαίς αμαρτίαις
ις περιπεσούσα γυνή» πηγαίο υλικό υπήρξε το άρρητο μεγαλείο της
ταπείνωσης και της μετάνοιας της άγνωστης αμαρτωλής γυναίκας, η οποία άλειψε με
(Λκ.7,36-60)..339 Η πόρνη με τα
μύρο τον Ιησού στην οικία του Σίμωνος του Φαρισαίου (Λκ.7,36
δάκρυά της έβρεχε τα πόδια Του και με τα μαλλιά της τα σκούπιζε, «α
«αὕτη δὲ τοῖς
δάκρυσιν ἔβρεξέ μου τοὺςς ππόδας καὶ ταῖς θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξξέμαξε» (Λκ.7,44).
Σύμφωνα με την Ε. Κασσελούρη
Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη,
Χατζηβασιλειάδη, το γεύμα του Ιησού, έγινε μετά από
«πρόσκληση
πρόσκληση του Φαρισαίου
Φαρισαίου», επομένως ήταν ένα «επίσημο γεύμα»,, το οποίο ελάμβανε
χώρα το απόγευμα και σύμφωνα με την ιουδαϊκή παράδοση δεν ήταν αποδεκτή η
παρουσία των γυναικών.340 Ακόμα από τον διάλογο ανάμεσα στον Χριστό και τον
Φαρισαίο, φανερώνεται ότ
ότι είχαν περάσει στο δεύτερο μέρος του γεύματος, δηλαδή κατά
το «συμπόσιο - πόση».341 Έτσι εξηγείται η έντονη αντίδραση του Φαρισαίου προς την
ανεπίτρεπτη εισβολή της γυναίκας στο δείπνο. Από ότι φαίνεται όμως από τη διήγηση του
Λουκά, ο Φαρισαίος είχε αμφιβ
αμφιβολίες και για την προφητική ιδιότητα του Χριστού και
κ γι’
αυτό δεν είχε αποδώσει τις απαραίτητες τιμές προς τον προσκαλεσμένο του, ως
«τιμώμενο πρόσωπο».342 Στα λόγια του Ιησού φαίνεται αυτή η απουσία τιμών προς το
πρόσωπό Του, καθώς δεν ττου έδωσαν νερό για τα πόδια
δια Του, ούτε ένα φίλημα, ούτε του
τ
338
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019), στην Αγία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, εις τους Αίνους, ύμνος οσίας
Κασσιανής, στιχηρὰ ιδιόμελα.
339
Αρχιμ Παρθένιος, «Οσία Κ
Κασσιανή»,
ασσιανή», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.imodigitrias.gr/Arthra/Kassiani_1.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 31-05-2019)
2019), 2.
340
Ε. Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη
Χατζηβασιλειάδη «Η μυράλειψη του Ιησού στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο (7: 36 36-50).
Ένα δείπνο μεε ευχαριστιακό χαρακτήρα ;», στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά,
Ερμηνευτικά, Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων Θεολόγων, (Βόλος 15-17
Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδο
Έκδοση
ση Ιεράς Μητροπόλεως
Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 244.
341
Ε. Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη,
Χατζηβασιλειάδη, όπ. π., 244.
342
Ε. Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη,
Χατζηβασιλειάδη, όπ. π., 244.
Εκκλησίας
άλειψαν το κεφάλι με λάδι, ««ὕδωρ ἐπὶ τοὺς πόδας μου οὐκ ἔδωκας…
δωκας… φίλημά
φ μοι οὐκ
ἔδωκας… ἐλαίῳ τὴνν κεφαλ
κεφαλήν μου οὐκ ἤλειψας» (Λκ.7,44-46).
Επίσης κατά την περίοδο της Μ. Σαρακοστής αναγιγνώσκονται και τα τροπάρια
του «Μεγάλου Κανόνα» του Αγίου Ανδρέα της Κρήτης
Κρήτης,, τα οποία χαρακτηρίζονται ως
ένας «θρήνος μετανοίας».343 Είναι η συντριβή της ανθρώπινης ύπαρξης από τη στιγμή της
πτώσης των πρωτοπλάστων, «ο πρώτ Εὔᾳ;».344 Ο
«οἴμοι τάλαινα ψυχή! τὶ ὡμοιώθης τῇ πρώτῃ
άγιος με μια απαράμιλλη ποιητική τέχνη αποκαλύπτει όλο το βάθος της αμαρτίας, έτσι
ώστε να κλονίσει κάθε ψυχή προς τη μετάνοια και την ελπίδα.345 Η βαθιά σύνδεση του
ανθρώπου με τον Θεό αποτυπώνεται σε όλη την τραγική ιστορία του ανθρώπινου γένους,
από τηνν αρχή της Δημιουργίας, «Αδάμ και Εύα, Παράδεισος και Πτώση, Πατριάρχες,
Νώε και κατακλυσμός, Δαβίδ, Χώρα της Επαγγελίας και τελικά Χριστός και Εκκλησία,
ομολογία των αμαρτιών και μετάνοια». 346 Η ιερή ιστορία του λαού Ισραήλ της Π.Δ.,
γίνεται προσωπική ιστορία
ία και του νέου λαού του Χριστού, αυτού του λαού, ο οποίος
συνειδητοποιεί τις πολλές του αμαρτίες και επιζητά το θείο έλεος
έλεος. Ο Ανδρέας Κρήτης
γράφει για την περιπλάνηση του πατριάρχη Αβραάμ και την συνδέει με την εξορία του
αμαρτωλού μακριά από το Θεό, ««ἔκ γῆς Χαῤῥὰν ἔξελθε, τῆς ἁμαρτίας
μαρτίας ψυχή μου, δεῦρο
δε
είζωον, ἀφθαρσίαν, ἣν ὁ Ἀβραὰμ ἐκληρώσατο».347 Συνεπώς, όπως ο
εἰς γην ῥέουσαν ἀείζωον,
Αβραάμ άφησε τη Χαρράν και ήρθε στη Χαναάν, τη γγη
η της επαγγελίας, έτσι και οι
άνθρωποι ας αφήσουμε τη «νοητή Χαρράν των παθών» καιι ας έρθουμε στη «χώρα της
ζωής και της αφθαρσίας».348
Στους στίχους του Κανόνα του, ο άγιος Ανδρέας Κρήτης αναφέρεται στο γεγονός
της μυράλειψης του Δεσπότη από την πόρνη γυναίκα και στη θαυμαστή συγκατάβαση του
Θεανθρώπου. Ο άγιος αναρωτιέται, πως μπόρ
μπόρεσε
εσε ο άπειρος Θεός να χωρέσει μέσα σε
έναν περιορισμένο χώρο, αυτόν της οικίας του Σίμωνος, «το
«τοῦ Σίμωνος
μωνος σκηνή,
σκην τὸν
343
Α. Schmemann Μεγάλη Σαρακοστή. Πορεία προς το ΠάσχαΠάσχα,, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη (Αθήνα: Εκδόσεις
Ακρίτας, 2011) 73.
344
Ανδρέα Κρήτης, άγιος «Ακολουθία
Ακολουθία του Μεγάλου Κανόνος», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.saint.gr/1387/texts.aspx (ημερομηνία ανάκτησης: 17-06-2019), στην ωδὴὴ α´
345
Α. Schmemann , όπ. π., 73,74.
346
Α. Schmemann , όπ. π., 74.
347
Ανδρέα Κρήτης, άγιος «Ακολουθία του Μεγάλου Κανόνος», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.saint.gr/1387/texts.aspx (ημερομηνία ανάκτησης: 17-06-2019), ωδή β΄
348
Ιερά Μονή Παρακλήτου Θησαυρός Μετανοίας (Ωρωπός Αττικής, Εκδόσεις: Ιεράς Μονής Παρακλήτου,
2003) 268.
Εκκλησίας
ἀχώρητον παντί, ἐχώρησέ σε, Ἰησοῦ Βασιλεῦ, καὶ Γυνὴ ἁμαρτωλός, μύύρῳ σε ἤλειψεν».349
Τα φθαρμένα από την αμαρτία μέλη της πόρνης ζητούν απεγνωσμένα την άφεση και την
αληθινή ζωή, «ἄναγνόςς μου ὁ βίος, ἐφθαρμένα τὰ μέλη, ἀλλ' ἄνες
νες μοι καὶ
κα ἄφες, βοᾷ
Πόρνη τῷ Χριστῷ».350 Η ευσπλαχνία του Θεού γίνεται η οδός σωτηρίας για όλους τους
αμαρτωλούς, δεν
εν εξαιρείται ούτε η πόρνη, ούτε ο τελώνης, ««ἀλλ' ἤδη
δη καὶ
κα τελῶναι, ὁμοῦ
ντλοῦσιν εὐσπλαγχνίαν».351 Πώς να μην θαυμάζει κανείς εκείνα τα
καὶ πόρναι, τὴν σήν, ἀντλο
χέρια, τα μαλλιά και τα χείλη, τα οποία κατάφεραν να αγγίξουν τα πόδια του Ζωοδότη,
«ὢ μακαρίων χειρῶν, ὢ τριχ ρνης!».352 Η ομορφιά
τριχῶν καὶ χειλέων, τῶν τῆς σώφρονος Πόρνης!».
της ευλογημένης μετάνοιας ευωδιάζει ως το μύρο. Αυτή η ευωδία καλύπτει μυστικά κάθε
αμαρτωλή δυσωδία, «εὐωδ
ωδίας μυστικῆς, πληρουμένη ἡ Γυνή, τῆς πρὶν ἐρρύσθη,
ἐ δυσωδίας
Σωτήρ».353 Το φθαρτό μύρο μετουσιώνεται σε άφθαρτο μύρο ζωής, «μύρον
«μ παρ' ἐμοὶ
σοὶ ζωῆς».354 Ο πιστός προσφέρει τη φθαρτή ευωδία του
φθαρτόν, μύρον παρὰ σο
θυμιάματος προς το Θεό και επιζητά να λάβει την ευλογία της άφθαρτης ευωδίας Του.
Στη Λειτουργία του αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, ο ιερέας προσφέρει την ευωδία του
θυμιάματος και ικετεύει για την πνευματική ευωδία του Αγίου Πνεύματος, «εἰς
«ε ὀσμὴν
εὐωδίας πνευματικῆς, ὁ προσδεξάμενος εἰς τὸ ὑπερουράνιόνν σου θυσιαστήριον,
θυσιαστ
ἀντικατάπεμψον ἡμῖν τὴνν χχάριν τοῦ παναγίου σου Πνεύματος».355
Επίσης
σης κατά την περίοδο της Μ. Σαρακοστής εορτάζεται μια πρώην αμαρτωλή
Αιγυπτία, της οποίας η μνήμη τιμάται την 1η Απριλίου. Ο άγιος
γυναίκα, η οσία Μαρία η Αιγυπτ
Νικόλαος Velimirovich αναφ
αναφέρεται στη γεμάτη χάρη Θεού βιοτή της και στη θαυμαστή
μετάνοιά της.356 Η Μαρία ζούσε μια αμαρτωλή βιοτή στην Αλεξάνδρεια, από την ηλικία
349
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05 05-2019), στην Αγία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, στο απόδειπνο, ποίημα
Ανδρέα Κρήτης, Κανών, ειρμός, ωδή γ'
350
Λειτουργικά Κείμενα τηςς Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Αγία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, στο
Απόδειπνο, ποίημα Ανδρέα α Κρήτης, Κανών, ειρμός, ωδή θ'
351
Λειτουργικά Κείμενα της ης Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Αγία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, στο
Απόδειπνο, ποίημα Ανδρέα α Κρήτης, Κανών, ωδή η'
352
Λειτουργικά Κείμενα της Ο Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Αγία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, στο
Απόδειπνο, ποίημα Ανδρέα α Κρήτης
Κρήτης, Κανών, ωδή η'
353
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όόπ. π., Αγία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, στο
Απόδειπνο, ποίημα Ανδρέα α Κρήτης, Κανών, ειρμός, ωδή γ'
354
Λειτουργικά Κείμενα της ης Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Αγία και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, εις το
Απόδειπνο, ποίημα Ανδρέα α Κρήτης, Κανών, ειρμός, ωδή θ'
355
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05 05-2019),
2019), στη Λειτουργία του αγ. Ιωάννη Χρυσοστόμου, ευχή θυμιάματος,
πριν το ευαγγελικό ανάγνωσμα.
356
Ν. Velimirovich, άγιος «Η οσία Μαρία η Αιγύπτια υπόδειγμα μετανοίας», στο διαδικτυακό τόπο:
Εκκλησίας
των δώδεκα ετών και επί δεκαεπτά έτη συνεχόμενα. Με την ορμή του σαρκικού πάθους
της πορνείας, η Μαρία ακολούθησε κάποιους νέους και επιβιβάστηκε σε κάποιο πλοίο με
προορισμό την Αγία Πόλη. Όταν έφθασε στα Ιεροσόλυμα, θέλησε να προσκυνήσει στο
ναό της Αναστάσεως, αλλά μια αόρατη δύναμη την εμπόδιζε να εισέλθει. Εκείνη τη
στιγμή συναισθάνθηκε την αμαρτωλότητά της και όταν είδε μια εικόνα της Θεοτόκου,
προσευχήθηκε θερμά στην μητέρα του Θεού ννα
α της επιτρέψει να ασπαστεί τον Τίμιο
Σταυρό, όπως και συνέβη. Ακολούθησε τη φ
φωνή μέσα της,, η οποία την καθοδηγούσε να
πάει στον Ιορδάνη ποταμό για να βρει την αληθινή ειρήνη, ««ὁλοφα
λοφαῆ σε ἀστέρα ἐξ
σεως».357 Σε αυτή την
Αἰγύπτου ἀναδείκνυσιν, ὁ γινώσκων Κύριος τὰ πάντα πρὶν γενέσεως».
έρημο του Ιορδάνη, παρέμεινε ολομόναχη για σαράντα οκτώ χχρόνια,
ρόνια, ζώντας με άκρα
υπομονή, άσκηση και νηστεία. Ο υμνωδός εξυμνεί την καλή προαίρεση της αγίας, η οποία
την οδήγησε να ξεφύγει από την σαρκική αμαρτία και να επιστρέψει στον Θε
Θεό,
«μολυσμῶν τῶνν πρότερον, ττὸ ἐπισυρόμενον μιαντήριον· ἡ δὲ σὴ αἴσθησις,
σθησις, καὶ
κα τῶν σοὶ
Θεόφρον, πεπραγμένων, ἡ συνείδησις, τὴν πρὸς τὰ κρείττονα, σοὶ
σο ἐπιστροφὴν
ἐνειργάσατο».358 Στις όχθες του Ιορδάνη, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής,
ο αββάς ιερομόναχος
ναχος Ζωσιμάς, μετά από μια οδοιπορία επί είκοσι ημέρες, αναζητώντας
τον τόπο της δικής του άσκησης, είδε από μακριά τη Μαρία. Μια ανθρώπινη φιγούρα με
ζαρωμένο γυμνό σώμα και κατάλευκα μαλλιά, «τ
«τὴν τῶν παθῶν ἀγριότητα,
γριότητα, διὰ
δι πολιτείας,
ἠμαύρωσας λεπτύνασα σαρκός, ὰ οἰδήματα».359 Ο
αρκός, ἐν παῤῥησίᾳ ἀείμνηστε, Μῆτερ τὰ
Ζωσιμάς της πέταξε το εξωτερικό του ράσο για να ντύσει τη γύμνια της και εκείνη
προχώρησε κοντά του και του εξομολογήθηκε όλη τη ζωή της. Ο αββάς πήγε τον επόμενο
χρόνο, πάλι στο ίδιο σημείο, για να την κοινωνήσει και τότε την είδε να έρχεται, μέσα στο
φεγγαρόφωτο, βαδίζοντας επάνω στο νερό, σαν να ήταν ξηρά. Τον επόμενο χρόνο, όταν
πήγε ξανά για να την κοινωνήσει, ο Ζωσιμάς αντίκρισε το άψυχο σώμα της και πάνω από
http://agiosminas.gr/2018/03/%CE%B
http://agiosminas.gr/2018/03/%CE%B7-%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1-
%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%B1
%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CE%B7-
%CE%B1%CE%B9%CE%B3%CF%85%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%B1
%CE%B1%CE%B9%CE%B3%CF%85%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%B1-
%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B3%CE%BC%CE%B1
%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B3%CE%BC%CE%B1-
%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1/?print=pdf
357
Ακολουθία Κυριακής
ιακής Ε΄ Νηστειών, στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.porphyrios.gr/files/fyllades/syntetagmenes/2019/2019
http://www.porphyrios.gr/files/fyllades/syntetagmenes/2019/2019-04-14_kyriakh_e_nhsteiwn.pdf
14_kyriakh_e_nhsteiwn.pdf
(ημερομηνία ανάκτησης: 23-06--2019), στον Κανόνα της οσίας Μαρίας. ωδή α´.
358
Ακολουθία Κυριακής Ε΄ Νηστειών, όπ. π., στο μεγάλο εσπερινό, Τριωδίου γγ´ εἰςς δ´
δ
359
Ακολουθία Κυριακής Ε΄ Νηστειών, στο διαδικτυακό τόπο:
(ημερομηνία ανάκτησης: 23-06--2019), στο μεγάλο εσπερινό, Τριωδίου γ´ εἰς δ´
Εκκλησίας
το κεφάλι της ήταν γραμμένα από την ίδια

ίδια,, επάνω στην άμμο, το όνομά της και η ημέρα
του θανάτου της (1η Απριλίου, περί το έτος 530). Από αυτή την επιγραφή, ο Ζωσιμάς
έμαθε για πρώτη φορά το όνομα της οσίας και ερμήνευσε το φοβερό θαύμα. Τον
προηγούμενο χρόνο, όταν της μετέδωσε τη Θεία Κοινωνία, εκείνη είχε φθάσει μέσα σε
λίγες ώρες στο σημείο συνάντησής τους, όταν ο ίδιος περπατούσε επί είκοσι ημέρες για να
φθάσει εκεί. Ο Ζωσιμάς επέστρεψε στο μοναστήρι του και διηγήθηκε τον βίο της οσίας
και τα θαύματα στα οποία υπήρξε ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας
μάρτυρας, «τὰ τῆςς ψυχῆς
ψυχ θηρεύματα,
καὶ τὰ πάθη τῆςς σαρκός...τ
σαρκός...τῇ σιγῇ τῆς ἀσκήσεως ἀπέπνιξας, καὶ ῥείθροις
είθροις τῶν
τ δακρύων
πασαν κατήρδευσας». 360 Συνεχίζοντας, ο άγιος Νικόλαος Velimirovich,
σου, τὴν ἔρημον ἅπασαν
μετανοημένουςς αμαρτωλούς.361 Η
θαυμάζει τον τρόπο με τον οποίο ο Θεός δοξάζει τους μετανοημένου
οσία Μαρία μνημονεύεται από την Εκκλησία την Ε΄ Κυριακή της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής, ως παράδειγμα «μετάνοιας και αυτομεμψίας» (έκρυβε
έκρυβε τον εαυτό της από
ανθρώπων).362 Η πρώην πόρνη γυναίκα μεταμορφώθηκε σε νύφη
το πρόσωπο των ανθρώπων
Χριστού, «πορνείαις πρότερον, μεμεστωμένη παντοίαις Χριστο
Χριστοῦ Νύμφη σήμερον, τῇ
τ
γγέλων, ττὴν πολιτείαν ἐπιποθοῦσα».363
μετανοίᾳ ἐδείχθης, Ἀγγέλων,
3.3. Η έννοια της υποδούλωσης του ανθρώπου στην εκκλησιαστική

υμνολογία.
Από τη χριστιανική οπτική, η κατάσταση της αμαρτίας είναι σκλαβιά για τον άνθρωπο.
Όπως ο δούλος δεν μπορεί να ξεφύγει από την κατάστασή του, έτσι και ο αμαρτωλός
άνθρωπος, δεν μπορεί να ελευθερωθεί από την απελπιστική κατάσταση στην οποία έχει
περιέλθει. Στον αντίποδα, η υπακοή στη δικαιοσύνη του Θεού, είναι λύτρωση και
ελευθερία για τον άνθρωπο. Ακόμα και μετά την έλευση του Κυρίου, δεν υπήρξαν ριζικές
αλλαγές στις υφιστάμενες κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των δούλων και των κυρίων τους.
360
Ακολουθία Κυριακήςκής Ε΄ Νηστειών, όπ. π., στο Ιδιόμελο της οσίας.
361
Ν. Velimirovich, άγιος «Η οσία Μαρία η Αιγύπτια υπόδειγμα μετανοίας», στο διαδικτυακό τόπο:
http://agiosminas.gr/2018/03/%CE%B7
http://agiosminas.gr/2018/03/%CE%B7-%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1-
CE%B3%CF%85%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%B1-
%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B3%CE%BC%CE%B1
%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B3%CE%BC%CE%B1-
362
Ν. Velimirovich, άγιος,, όπ. π.
363
Ακολουθία Κυριακής Ε΄ Νηστειών, όπ. π., στα μεσώδια κα καθίσματα,
θίσματα, κοντάκιο της οσίας.
Εκκλησίας
Αυτό το οποίο άλλαξε για τους πιστούς ήταν η νέα «εν Χριστώ» οπτική για όλα τα
πράγματα της καθημερινότητάς τους. Αντίθετα από το νομικό ρωμαϊκό σύστημα, ο
Ιησούς παραδίδει το δικό Του Νόμο στην «Eπί του όρους ομιλία» Του (Μτθ.5,1-12
(Μτθ.5,1 και
Λκ.6,20-22).
22). Τα λόγια των «μακαρισμών» Του, συνοψίζουν όσα χρειάζεται να γνωρίζει
κάποιος για μια ορθόδοξη βιοτή και οδηγούν όποιον τους ακολουθήσει στη Βασιλεία των
Ουρανών. Στη λειτουργική πράξη οι «Μακαρισμοί»,, οι οποίοι ξεκινούν με τη λέξη
«μακάριοι», ψάλλονται σε ακολουθίες ορισμένων ημερ
ημερών
ών του έτους και σε περιστασιακές
ακολουθίες, όπως στη Μ. Πέμπτη εσπέρας, στην ακολουθία του Μεγάλου Κανόνα της Ε΄
εβδομάδας των Νηστειών, στην Κυριακή των Βαΐων και στη νεκρώσιμη ακολουθία. Ο
Θεοφύλακτος, Αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας ερμηνεύει τον πρώτο μακ
μακαρισμό,
αρισμό, «μακάριοι
«μακ οἱ
πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι
τι α
αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν»
ν» (Μτθ.5,3). Για τον
Θεοφύλακτο, «πρώτα και αρχή βάνει την ταπεινοφροσύνην, ωσάν θεμέλιον. Διότι επειδή
από της υπερηφανείας εξέπεσεν ο Αδάμ δια τούτο ο Χριστός μας διο
διορθώνει δια της
ταπεινοφροσύνης, διότι ο Αδάμ, εθάρρευσεν ότι να γένη Θεός, όσοι δε είναι
συντετριμμένοι τη ψυχή, εκείνοι, είναι οι πτωχοί τω Πνεύματι».364
Όπως έχουμε προαναφέρει, η κατάσταση της αμαρτίας είναι σκλαβιά για τον
άνθρωπο. Η απαλλαγή από αυτή την σκλαβ
σκλαβιά
ιά και το πέρασμα προς την ελευθερία,
προϋποθέτει, σύμφωνα με τις χριστιανικές διδαχές, μια άλλου είδους υποδούλωση του
ανθρώπου. Είναι η υποδούλωση στη δικαιοσύνη του Θεού. Δεν είναι ακριβώς
υποδούλωση, με την ακριβή έννοια της λέξης, αλλά παρουσιάζει καλ
καλύτερα
ύτερα το φρόνημα,
το οποίο χρειάζεται να έχει ο άνθρωπος, έναντι της δικαιοσύνης του Θεού. Στα
λειτουργικά κείμενα υπάρχουν συχνά οι λέξεις «δούλος ή δούλη»,, με την παραπάνω
έννοια, αυτής της «θείας
θείας δουλείας
δουλείας».. Η αναγνώριση της αναξιότητας του ανθρώπου, στη
στ
σχέση του με τον Θεό, είναι και η αρχή για κάθε μυστηριακή δωρεά. Στη Λειτουργία του
Μεγάλου Βασιλείου, ο ιερέας προσεύχεται δοξολογικά και ικετευτικά, «ὁ
« καταξιώσας
ἀναξίους δούλους σου».365 Ο ίδιος ο Θεάνθρωπος πήρε δούλου
ἡμᾶς, τοὺς ταπεινοὺς καὶὶ ἀ
μορφή, είναι η ανθρώπινη φύση Του, ««ἦλθες ἐπὶ τῆς γῆς, μορφὴνν δούλου λαβών, ἐν
364
Θεοφυλάκτος, Αρχ. Βουλγαρίας «Ερμηνεία εις τα τέσσερα Ιερά Ευαγγέλια», στο διαδικτυακό τόπο:
http://digital.lib.auth.gr/record/137043 (ημερομηνία ανάκτησης: 18-03-2019) 16.
365
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019),
2019), στη Λειτουργία Μεγάλου Βασιλείου, ευχή ιερέως πριν
πρ τον τρισάγιο
ύμνο.
Εκκλησίας
νθρώπων γενόμενος».366 Ο Σωτήρας ήλθε για να τελευτήσει την τυραννία του

ὁμοιώματι ἀνθρώπων
γένους των ανθρώπων από τα δεσμά του κακού, «θε
«θεᾶσθαι ὑπὸ
ὑ τοῦ διαβόλου
σωσας ἡμᾶς».367 Στην
τυραννούμενον τὸ γένος ττῶν ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἦλθες καὶ ἔσωσας
Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος, αναφέρεται η ένδυση του βαπτιζόμενου με χιτώνα
δικαιοσύνης, «ἐνδύεται ὁ δο να δικαιοσύνης».368
δοῦλος (δούλη) τοῦ Θεοῦ (ὁ ἢ ἡ δεῖνα) χιτῶνα
Για τον απόστολο
πόστολο Παύλο, όταν ο άνθρωπος προσφέρει τα σωματικά του μέλη στο Θεό και
τα χρησιμοποιεί πάντοτε για το καλό, τότε η αμαρτία χάνει την εξουσία της και πλέον ο
άνθρωπος δεν θα είναι κάτω από το νόμο, αλλά κάτω από τη χάρη του Θεού, «τ
«τὰ μέλη
ὑμῶν ὅπλα δικαιοσύνης τῷ
ῷ Θεῷ. ἁμαρτία γὰρ ὑμῶν οὐ κυριεύσει· οὐ γά
άρ ἐστε ὑπὸ νόμον,
ἀλλ᾿ ὑπὸ χάριν»
ριν» (Ρωμ.6,13
(Ρωμ.6,13-14).
3.4. Οι τελώνες στα εκκλησιαστικά τροπάρια

τροπάρια.
Η λειτουργική αρχή του Τριωδίου ξεκινά με το ευαγγελικό ανάγνωσμα του «τελώνη και
του φαρισαίου» (Λκ.18,9--14),, στο οποίο προβάλλεται ως πρότυπο η ταπείνωση του
τελώνη, «ἡ ταπείνωσις
νωσις πληθ
πληθύν, ἣν μιμουμένους ἡμᾶς, τῆς μερίδος,
δος, δεῖξον
δε τοῦ Τελώνου
Σωτήρ».369 Στους ποιητικούς του στίχους, ο Ανδρέας Κρήτης γράφει για τη θυσία του
Κάιν, «ὡς ὁ Κάϊν καὶ ἡμεῖῖς, ψυχὴ ἀθλία τῷ πάντων Κτίστῃ, πράξεις ῥυπαράς,
υπαράς, καὶ
κα θυσίαν
ψεκτήν».370 Όποιος επομένως προσεύχεται στο Θεό, «έχοντας σαρκικά πάθη και γήινα
φρονήματα, εξομοιώνεται με τον Κάιν, αντίθετα όποιος προσεύχεται με ταπείνωση και
καθαρότητα, εξομοιώνεται με τον Άβελ».371 Κατά τον Α. Schmemann,, η ταπείνωση είναι
ιδιότητα του Θεού, έχει δηλαδή «θεία ποιότητα και παραπέμπει στη λαμπρότητα της θείας
δόξας».372 Στην ανθρώπινη διάνοια δεν μπορούν να συμβιβαστούν μεταξύ τους οι έννοιες
366
Λειτουργικά Κείμενα της Ορ
Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος, ευχή ιερέως
μετά τα Ειρηνικά
367
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδ
Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος, ευχή ιερέως
μετά τα Ειρηνικά.
368
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθ
Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος, μετά την
ευχή του Μύρου.
369
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019), στην Κυριακή του τελώνου και του φαρισαίου, στον όρθρο, ωδή γ’
370
Ανδρέα Κρήτης, άγιος «Ακολουθία του Μεγάλου Κανόνος», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.saint.gr/1387/texts.aspx (ημερομηνία ανάκτησης: 17-06-2019), ωδή α’
371
Ιερά Μονή Παρακλήτου Θησαυρός Μετανοίας (Ωρωπός Αττικής, Εκδόσεις: Ιεράς Μονής Παρακλήτου,
2003) 40.
372
Α. Schmemann Μεγάλη Σαρακοστή. Πορεία προς το Πάσχα
Πάσχα,, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη (Αθήνα: Εκδόσεις
Ακρίτας, 2011) 22.
Εκκλησίας
της «δόξας» και της «ταπείνωσης

ταπείνωσης», καθώς είναι συνδεδεμένες με τις έννοιες της
«αυτοπροβολής αυτοεξύμνησης».373 Η τελειότητα δεν έχει ανάγκη από την
αυτοπροβολής και της αυτοεξύμνησης
εξωτερική δόξα και την επίδειξη, εξάλλου ο ίδιος ο Χριστός υπήρξε πρότυπο ταπείνωσης,
όταν έπλυνε τα πόδια των μαθητών κατά το τελευταίο δείπνο πριν το Πάθος, ««υπέδειξας
Δέσποτα, τοῖς οἰκείοις
οις Μαθητα
Μαθηταῖς ὑψοποιὸν ταπείνωσιν, τῷ λεντίῳ ζωννύμενος
ζωνν τὴν ὀσφύν,
πλυνας».374 Η ταπείνωση γίνεται εφικτή μόνο ατενίζοντας τον
τοὺς πόδας ἀπέπλυνας».
εσταυρωμένο Χριστό, «μά
άθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς
ταπειν τῇ καρδίᾳ, καὶ
εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖςς ψυχα
ψυχαῖς ὑμῶν»
ν» (Μτθ.11,29). Στον αντίποδα, η αυτοδοξολογία
του Φαρισαίου προβάλλεται ως ένας τρόπος αποφυγής, αλλά και προτροπής προς τους
πιστούς για προσευχή και ταπείνωση, δηλαδή ως ένας τρόπος άσκησης προς την αληθινή
μετάνοια, «ἀλαζονικόνν τε κα
καὶ θρασύν, πόρρῳ ἀπώσωμεν ἔμφρονα,
μφρονα, φαρισαίου
φαρισα τρόπον,
δεινὸν μεγάλαυχον, ὅπως μὴ γυμνωθῶμεν, τῆς θείας χάριτος».375 Η θαυμαστή μετάνοια
πως μ
έχει ως θεμέλιο την ταπείνωση, αυτή του τελώνη της παραβολής, ο οποίος εκλιπαρούσε
για το θείο έλεος, «τελωνικ
«τελωνικῶς διὰ νηστείας κράζοντες· Ἱλάσθητι
σθητι ἡμῖν ὁ Θεός, τοῖς
ἁμαρτωλοῖς».376 Κατά την προετ
προετοιμασία
οιμασία της Μεγάλης Σαρακοστής, η Εκκλησία
προβάλλει ως «πρώτη
πρώτη προαγγελία
προαγγελία» αυτής της περιόδου, το παράδειγμα του τελώνη
Ζακχαίου (Λκ.19,1-10).377 Ο τελώνης της παραβολής είχε τον παθιασμένο πόθο να δει τον
Χριστό, γι’ αυτό υπερβαίνει τους φυσικούς περιορισμούς του εαυτού του και καταφέρνει
όχι μόνο να Τον δει, αλλά και να επισκεφτεί ο Κύριος το σπίτι του. Για τον Α.
Schmemann,, το θέμα της πρώτης πρ
προαγγελίας είναι η «επιθυμία,
επιθυμία, εξάλλου βασική
επιθυμία».378 Η δύναμη της
ψυχολογική αλήθεια αποτελεί, ότι ο άνθρωπος είναι όλος μια επιθυμία
επιθυμίας αντανακλάται και στο χωρίο του Ματθαίου
Ματθαίου, «ὅπου γάρρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς
ὑμῶν, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδ
καρδία ὑμῶν» (Μτθ.6,21). Είναι
ίναι σημαντικό η επιθυμία του
ανθρώπου να στρέφεται προς εκείν
εκείνο, το οποίο θα είναι σωτηριολογικά ωφέλιμο. Στην
προκειμένη περίπτωση του Ζακχαίου, ο διακαής του πόθος να δει τον Μεσσία ήταν μια
σωστή επιθυμία, η οποία τον οδήγησε στη συνειδητοποίηση της αμαρτωλότητας
αρτωλότητας και στη
373
Πάσχα,, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη (Αθήνα: Εκδόσεις
Ακρίτας, 2011) 22.
374
είμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή του τελώνου και του φαρισαίου, ατον
όρθρο, ωδή ς’
375
Λειτουργικά Κείμενα της Ορ
Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή του τελώνου και του φαρισαίου, στον
όρθρο, ωδή ε΄
376
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης
ρθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή του τελώνου και του φαρισαίου, στον
μεγάλο εσπερινό, ιδιόμελο.
377
Α. Schmemann, όπ. π., 20.
378
Εκκλησίας
σωτηρία του. Έτσι, ο πρώην αμαρτωλός μεταμορφώθηκε ως σύμβολο

ολο μετάνοιας για τους
πιστούς. Η αρχή της μετάνοιας του ανθρώπου ξεκινά από το να ανακαλύψει τη βαθιά
φύση της επιθυμίας του, δηλαδή εάν η επιθυμία αυτή στρέφεται προς την αλη
αληθινή ζωή και
τη δικαιοσύνη του Θεού.379 Η ειλικρινής επιθυμία, λειτουργεί ως ένα είδος εκβιασμού
προς τον Χριστό, καθώς επισύρει την προσοχή Του. Για τον άνθρωπο, η «σωστή»
επιθυμία είναι μια «πρόσκληση» να αναγνωρίσει τον εσωτερικό και αληθινό εαυτό του, τη
«δίψα» και τη «πείνα για το Απόλυτο», αυτό το οποίο τον οδηγεί στη συνάντησή του με
τον Δημιουργό Θεό.380
Στον Κανόνα του Τριωδίου, ο ψαλμωδός αναφέρεται στα αιώνια βάσανα του
πλούσιου, σε αντίθεση με τη δροσιά της αιωνιότητας του φτωχού Λάζαρου, «ε
«εὐφραίνετο
πλούτῳ καὶ τῇ τρυφῇ ὁ Πλούσιος πάλαι, ἐν τῷ βίῳ τῷ φθαρτικῷ·
ῷ· διό περ βασάνοις
κατεκρίθη· ὁ δὲ πτωχὸς ἐἐδροσίζετο Λάζαρος».381 Τα πλούσια κόκκινα ενδύματα του
πλούσιου παρομοιάζονται
νται με τις φλόγες της κόλασης,
κόλασης,«κόκκινον
«κόκκινον καὶ
κα βύσσινον,
ἐνεδιδύσκετο Πλούσιος,, τα το φλογίζεται».382 Στην
ταῖς ἡδοναῖς καὶ ταῖς ἁμαρτίαις· διὰ τοῦτο
επίγεια ζωή του ο κατάκοιτος Λάζαρος υπέφερε από τον πόνο της αρρώστιας του, ενώ τα
σκυλιά, τα οποία έγλυφαν τις ανοιχτές πληγές του, έδειχναν προς αυτόν μεγαλύτερη
φιλανθρωπία,
ρωπία, από ότι του εί
είχε δείξει ο πλούσιος, «οἱ μὲν κύνες ἀπέλειχον,
πέλειχον, γλώττῃ
γλώττ τοῦ
πτωχοῦ Λαζάρου τοὺςς μώλωπας, συμπαθέστεροι γινόμενοι, ττῆςς Πλουσίου γνώμης, εἰς
ε τὸν
πένητα».383 Ο φτωχός ήταν πεσμένος μπροστά στην πύλη της οικίας του πλούσιου,
εξαντλημένος από την μάστιγα της φτώχει
φτώχειας,
ας, όμως τώρα στον ουρανό δοξάζεται, «τῷ
«τ
πυλῶνι ἐβέβλητο,
βέβλητο, πάλαι το
τοῦ Πλουσίου Σῶτερ ὁ Λάζαρος, τιμωρούμενος ταῖς
τα μάστιξι, τῆς
πενίας· ὅθεν νῦνν δοξάζεται».384
379
Α. Schmemann Μεγάλη Σαρακοστή. Πορεία προς το Πάσχα Πάσχα,, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη (Αθήνα:
(Αθ Εκδόσεις
Ακρίτας, 2011) 20.
380
381
(ημερομηνία ανάκτησης: 23-06--2019), Κανόνας Τριωδίου, στονν πλούσιο και στον πτωχό Λάζαρο, ωδή α´α
382
Ακολουθία
κολουθία Κυριακής Ε΄ Νηστειών, όπ. π., Τριωδίου, ωδή γγ´
383
(ημερομηνία ανάκτησης: 23-06--2019), Τριωδίου, ωδή γ´
384
Ακολουθία Κυριακής Ε΄ Νηστειών, όπ. π., Τριωδίου, ωδή γγ´
Εκκλησίας
3.5. Η εκκλησιαστική υμνολογία για τους άσωτους αμαρτωλούς

αμαρτωλούς.
Η ρήση του Ιησού Χριστού ότι δεν ήρθε για να κρίνει τον
ον κόσμο, αλλά για να τον σώσει,
ουσιαστικά καθορίζει και τον σωτηριολογικό σκοπό της Εκκλησίας Του. Η σωτηρία κάθε
ανθρώπου (αμαρτωλού ή μη), συνδέεται με τη δημόσια ομολογία της πίστης του στον
Χριστό. Στην υμνολογία της Κυριακής των «Αγίων Πάντων», ημέρα τιμής όλων των
αγίων, μαρτύρων και ομολογητών, διαβάζεται στο ευαγγελικό ανάγνωσμα η ρήση του
Ιησού, «πᾶς οὖν ὅστις ὁμολογ
μολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων,
πων, ὁμολογήσω κἀγὼ
ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς»
ς» (Μτθ.10,32).
(Μτθ.10,32 Ο ευαγγελιστής
Λουκάς αναφέρει την ομολογία του ληστή, ο οποίος ήταν κρεμασμένος στα δεξιά του
σταυρωμένου Κυρίου, «εἷςς δδὲ τῶν κρεμασθέντων κακούργων ἐβλασφήμει
μει αὐτὸν
α λέγων· εἰ
σὺ εἶ ὁ Χριστός, σῶσον
σον σεαυτ
σεαυτὸν καὶ ἡμᾶς. ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἕτερος ἐπετ
πετίμα αὐτῷ λέγων·
οὐδὲ φοβῇ σὺ τὸν Θεόν, ὅὅτι ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι εἶ;» (Λκ.23,39-40). Στην υμνολογία της
Εκκλησίας εξυμνείται η τόλμη του ληστή, αλλά και η ομολογία του περί της θεότητας του
Κυρίου, «γυναῖκες ἀπετόλμησαν,
πετόλμησαν, κκἀγὼ ἐδειλίασα· Λῃστὴς ἐθεολόγησε,
θεολόγησε, κἀγὼ
κ ἠρνησάμην
σε».385 Ο ληστής πάνω στο σταυρό μετανόησε για τις πράξεις του και ζήτησε άφεση από
τον εσταυρωμένο Μεσσία, ««ἡμεῖς μὲν δικαίως· ἄξια γὰρ ὧν ἐπράξαμεν
ξαμεν ἀπολαμβάνομεν·
οὗτος δὲ οὐδὲν ἄτοπον ἔπραξε.
πραξε. κα
καὶ ἔλεγε τῷ ᾿Ιησοῦ· μνήσθητί μου, Κύύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν
τῇ βασιλείᾳ σου» (Λκ.23,41
(Λκ.23,41-42).
42). Ο πρώην αμαρτωλός ληστής, με την ειλικρινή μετάνοιά
του, ακόμα και αυτής της τελευταίας στιγμής, έγινε ο πρώτος πολίτης του παραδείσου,
«εἶπεν αὐτῷ ὁ ᾿Ιησοῦς·· ἀ
ἀμὴν λέγω σοι, σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ
ῃ ἐν
ἐ τῷ παραδείσῳ»
(Λκ.23,43).
Η έννοια της «μετάνοιας
μετάνοιας» δύναται να χαρακτηριστεί ως την «επιστροφή του
αμαρτίας».386 Ο άγιος Ανδρέας Κρήτης παρουσιάζει στους
ανθρώπου από την εξορία της αμαρτίας
μελοποιημένους στίχους του την μετάνοια του άσωτου ανθρώπου, «δακρύοντα βλέπεις,
καὶ προστρέχεις ὡςς Πατήρ, ἀνακαλῶν τόν Ἄσωτον».387 Είναι μεγάλη η χαρά του Θεού και
των αγγέλων Του, όταν υπάρχει η «ολόψυχη» μετάνοια του αμαρτωλού. Αυτή η ουράνια
385
Ακολουθία Κυριακής Ε΄ Νηστειών, στα διαδικτυακό τόπο:
(ημερομηνία ανάκτησης: 23-06--2019), στον όρθρο, μετὰ τὴν β´ στιχολογία, κάθισμα.
386
Α. Schmemann Μεγάλη Σαρακοστή. Πορεία προς το Πάσχα Πάσχα,, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη (Αθήνα: Εκδόσεις
Ακρίτας, 2011) 24.
387
Ανδρέας Κρήτης, άγιος «Ακολουθία
http://www.saint.gr/1387/texts.aspx (ημερομηνία ανάκτησης: 17-06-2019), ωδὴ α´
Εκκλησίας
χαρά αποτυπώνεται στις παραβολές του «χαμένου πρόβατου» (Λκ.15,1-7)

(Λκ.15,1 και της
«χαμένης δραχμής» (Λκ.15
(Λκ.15-8-10).
10). Επεξηγώντας την πρώτη παραβολή, αυτής του
«χαμένου πρόβατου»,, ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας αναφέρει ότι τους «δικαίους αναφέρει
η παραβολή ως πρόβατα ενενήκοντα εννέα και ένα χαμένο τον αμαρ
αμαρτωλό.
τωλό. Τα μεν εκατό
πρόβατα είναι πάσα η λογική κτίσις, ένα δε πρόβατο της λογικής φύσεως, είναι ο
άνθρωπος. Αυτό είχε πλανηθεί και το ζήτησε ο ποιμήν ο καλός, αφήνοντας τα ενενήκοντα
εννέα στην έρημο, δηλαδή στον Ουρανό, διότι έρημος είναι ο Ουρανός».388 Επίσης, ο
Θεοφύλακτος Βουλγαρίας επεξηγεί το θεολογικό νόημα της δεύτερης παραβολής, αυτής
της «χαμένης δραχμής»,, γράφοντας ότι, «γυναίκα δε νοείται η σοφία και δύναμις του
Θεού και Πατρός, ο Υιός αυτού, ο οποίος έχασε μία δραχμή, από τα λογικά αυτού
κτίσματα
τα όπου εκτίσθησαν κατ’ ει
εικόνα αυτού, ήγουν τον άνθρωπο. Αλλά εσαρώθη και
όλο το σπίτι, ήγουν ο Κόσμος όλος εκαθαρίσθη από τας αμαρτίας, διότι ο Χριστός ήταν ο
αίρων την αμαρτίαν του Κόσμου. Λοιπόν ευρέθη η δραχμή, η βασιλική εικόνα».389 Στο
τροπάριο του Ανδρέα
δρέα Κρήτης, το οποίο αναφέρεται στην «παραβολή
παραβολή της δραχμής»,
δραχμής
φανερώνεται πώς η αγάπη του Θεού σώζει όσους έχουν αγαθή προαίρεση, «κατέχρωσα,
Σῶτερ τοῖς πάθεσιν. ἀλλ' ὡς ποτὲ τὴνν δραχμήν, ἀναζητήσας
τῆς πρὶν εἰκόνος τὸ κάλλος, Σ
εὑρέ».390
Ο «άσωτος
άσωτος υιός της παραβολής» (Λκ.15,11-32),
32), στενάζει κάτω από τον ζυγό της
αμαρτίας, «ως ὁ λῃστὴςς βο
βοῶ τὸ Μνήσθητί μου, ὡς ὁ Τελώνης κατηφὴ
ὴς τύπτω τὸ στῆθος
καὶ κράζω, νῡν τό, ἱλάσθητι ρμον».391 Ο άνθρωπος,
σθητι ὥσπερ τὸν Ἄσωτον ῥῦσαί με πανοικτίρμον».
ζώντας μακριά από την αληθινή ζωή, μ
μοιάζει
οιάζει ως τον υιό της παραβολής, ο οποίος
σπατάλησε την πατρική περιουσία σε χώρα μακρινή, δηλαδή στον τόπο της εξορίας του
από το Θεό, «τὸν πλοῦτον
τον ττὸν πατρῷον, ἐσκόρπισα δεινῶς, καὶ πενητεύσας,
πενητε αἰσχύνης
πεπλήρωμαι, δουλούμενος τοῖς ἀκάρποις λογισμοῖς».392 Η αρχή της μετάνοιας για τον Α.
μενος το
Schmemann,, ξεκινά από τη συναίσθηση του αμαρτωλού ότι αποξενώθηκε από το Θεό και
388
Θεοφυλάκτος, Αρχ. Βουλγαρίας «Ερμηνεία εις τα τέσσερα Ιερά Ευαγγέλια», στο διαδικτυακό τόπο:
http://digital.lib.auth.gr/record/137043 (ημερομηνία ανάκτησης: 18-03-2019) 252.
389
Θεοφυλάκτος, Αρχ. Βουλγαρίας , όπ. π., 252.
390
Ανδρέας Κρήτης, άγιος «Ακολουθία
http://www.saint.gr/1387/texts.aspx (ημερομηνία ανάκτησης: 17-06-2019), ωδή β΄
391
2019), στην Κυριακή του ασώτου, στον όρθρο, κανών α', ωδή θ'
392
Λειτουργικά Κείμενα της ΟρθόδοξηΟρθόδοξηςς Εκκλησίας, στο διαδικτυακό τόπο: http://glt.goarch.org/
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019), Κυριακή του ασώτου, στον όρθρο, κανών α', ωδή ς'
Εκκλησίας
από το «πραγματικό του».393 Αυτή την οδύνη βιώνει και ό άσωτος υιός
πραγματικό σπίτι της ύπαρξής του
της παραβολής, «ἐν πελάγει
γει το
τοῦ βίου βυθίζομαι ἀλλ' ὥσπερ τὸν Ἰωνᾶνν ἐκ τοῦ θηρός, κᾀμὲ
διάσωσόν με».394 Υπάρχει βαθειά μέσα στον άσωτο μια διακαής
τῶν παθῶν ἀνάγαγε, καὶ δι
επιθυμία να επιστρέψει πίσω στη χαμένη ζωή του, «απ
«απὸ τῶν σῶν ἐντολ
ντολῶν μακρυνθεὶς
ἐδουλώθην, παναθλίως τῷ σωτον ὡς πάλαι».395 Στον
ῷ πλάνῳ, ἐπιστρέφοντα δὲ νῦν, τὸν Ἄσωτον
όρθρο της «Κυριακής
Κυριακής του Ασώτου
Ασώτου» μαζί με τον χαρούμενο ψαλμό του «Πολυελαίου»
λυπηρός 136ος ψαλμός», «επί τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος
ψάλλεται και ο «λυπηρός νος ἐκεῖ ἐκαθίσαμεν
καὶ ἐκλαύσαμεν ἐν τῷ μνησθ
μνησθῆναι ἡμᾶς τῆς Σιών». Είναι ο «ψαλμός
ψαλμός της εξορίας των
Εβραίων» κατά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία τους, όταν θυμούνταν με νοσταλγία την πόλη
τους Ιερουσαλήμ.396 Κατά τον Α. Schmemann,, είναι και ο ψαλμός του αποξενωμένου
ανθρώπου από το Θεό, ο οποίος συνειδητοποιεί βαθιά μέσα την εξορία του και δεν τον
ικανοποιεί τίποτε από τον ««πεπτωκότα Τέλειο 397
πεπτωκότα αυτόν κόσμο, αλλά αναζητά να βρει το Τέλειο».
Για τον ιουδαϊκό λαό, ο νεότερος υιός της παραβολής είχε φθάσει στο έσχατο
σημείο της ηθικής του πτώσης. Στα ερμηνευτικά σχόλια του ο Χ. Καρακόλης θεωρεί ότι,
η ηθική πτώση του υιού δεν ορίζεται μόνο σε σχέση με την παρακοή και την άσωτη
κατασπατάληση της πατρικής περιουσίας, αλλά στο γεγονός ότι «είχε
είχε εξομοιωθεί με τους
εθνικούς».398 Συνεχίζοντας ο Χ. Καρακόλης επεξηγεί ότι, η εκτροφή και γενικά η
εκμετάλλευση των χοίρων ήταν η ορατή και η πιο ουσιαστική «διάκριση
διάκριση μεταξύ εθνικών
και Ιουδαίων».399 Όπως ο άσωτος ζούσε μέσα στην ανομία, έέτσι
τσι και τα έθνη βρίσκονταν
στην «ίδια
ίδια κατάσταση ανομίας, σε ένα υπαρξιακό αδιέξοδο
αδιέξοδο», επειδή είχαν
κατασπαταλήσει τις δωρεές του Θεού, δεν είχαν κοινωνία μαζί Του και δεν είχαν ποτέ
τηρήσει τον νόμο Του.400 Η μετάνοια του υιού της παραβολής υπήρξε η οδός για τη
σωτηρία του, από την «απελπιστική
απελπιστική σωματική ασιτία και τον πνευματικό θάνατο»
θάνατο στον
393
Πάσχα, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη (Αθήνα: Εκδόσεις
Ακρίτας, 2011) 25.
394
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όόπ. π., Κυριακή του ασώτου, στον όρθρο, ειρμός,
κανών α', ωδή ς'
395
Λειτουργικά Κείμενα της ΟρΟρθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή του ασώτου, στον όρθρο, κανών α',
α
ωδή η'
396
397
398
Χ. Καρακόλης «Η παραβολή του Ασώτου Υιού: Μια αλληγορία του Βαπτίσματος», στο Κατά Λουκάν
Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά
Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων
Ο
Βιβλικών Θεολόγων.. (Βόλος 1515-17
17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ.
(Βόλος: Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 225.
399
Χ. Καρακόλης, όπ.π., 225.
400
Χ. Καρακόλης, όπ.π., 226.
Εκκλησίας
οποίο ζούσε, στη νέα κατάσταση της σωμα τικής και πνευματικής χαράς κοντά στο Θεό.401
σωματικής
Ο Εσταυρωμένος Χριστός άνοιξε τα χέρια προς όλα τα έθνη, «τ
«τὰὰς παλάμας Ἰησοῦ,
προσηλώσας ἐν Σταυρῷ νης συλλαβών».402 Μετά την
ῷ τὰ ἔθνη πάντα, ἐκ τῆς πλάνης
Ανάστασή Του όλα τα έθνη αγάλλονται, γιατί ήρθε και ο δικός τους δρόμος προς τη
σωτηρία, «αἰνεσάτωσαν ἔθνη
θνη κα
καὶ λαοὶ Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν, τὸνν ἑκουσίως δι΄ ἡμᾶς
σταυρὸν ὑπομείναντα, καὶὶ ἐἐν τῷ ᾅδῃ τριημερεύσαντα, καὶ προσκυνησάτωσαν
προσκυνησ αὐτοῦ τήν
ἐκ νεκρῶν Ἀνάστασιν».403 Ο νεώτερος υιός της παραβολής βρισκόταν σε κατάσταση
ασιτίας, επειδή τρεφόταν μόνο με τα ξυλοκέρατα των χοίρων, όμως μετά την επιστροφή
του στο πατρικό σπίτι ο πατέρας τον χορταίνει με τον μόσχο τον σιτευτό. Σύμφωνα με
τον Χ. Καρακόλη, οι «συμβολικές
συμβολικές ενέργειες με τις οποίες ο πατέρας επισφραγίζει τον
άσωτο υιό του, παραπέμπουν αλληγορικά στο βάπτισμα των εθνών».404 Εξάλλου, όλη η
πορεία της άσωτης βιοτής του νεώτερου υιού, συνδέεται αλληγορικά με την «πνευματική
πορεία των εθνών».405 Οι «βαπτισματικές προεκτάσεις» εντοπίζονται στις αναφορές των
αγαθών του πατέρα προς τον μετανοημένο υιό, δηλαδή «στην ένδυση της πρώτης στολής,
δακτυλίδι».406 Τα δυο τελευταία αποτελούν «εξωτερικά
στα υποδήματα, στο δακτυλίδι εξωτερικά γνωρίσματα
εξουσίας», τα οποία διαχωρίζουν τον δούλο από τον άρχοντα.407 Ο πατέρας ουσιαστικά
παραχώρησε στον υιό του ένα μέρος από τη δική του εξουσία, ήταν μια «πράξη
υιότητας».408 Το ίδιο
επαναφοράς του άσωτου στην κατάσταση της υιότητας διο συμβαίνει στο
μυστήριο του Βαπτίσματος,
απτίσματος, κατά το οποίο ο βαπτιζόμενος αποκτά το «χάρισμα της
υιοθεσίας».409 Στην παραβολή, υπάρχουν και άλλα στοιχεία τα οποία παραπέμπουν στο
Βάπτισμα, όπως είναι «η
η συγχώρεση και η πλήρη αποδοχή
αποδοχή» του
ου αμαρτωλού υιού από τον
πατέρα της παραβολής.410 Για τον Χ. Καρακόλη, η χαρά του πατέρα για την επιστροφή
401
Χ. Καρακόλης «Η παραβολή του Ασώτου Υιού: Μια αλληγορία του Βαπτίσματος», στο Κατά Λουκάν
Βιβλικών Θεολόγων.. (Βόλος 15
15-17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία
εία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ.
(Βόλος: Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 227.
402
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-0505-2019),
2019), στην Κυριακή των Αγίων Μυροφόρων γυναικών, στον όρθρο,
Ειρμός, κανών γ', ωδή γ'
403
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή των Αγίων Μυροφόρων γυναικών,
στον όρθρο, έτερα στιχηρά, ανατολικά.
404
Χ. Καρακόλης, όπ. π., 229..
405
Χ. Καρακόλης, όπ. π., 229.
406
407
408
409
410
Εκκλησίας
του ασώτου, συγκρίνεται ««με

με τη χαρά των Χριστιανών για την επιστροφή των εθνών στην
Εκκλησία».411 Αντίστοιχα, η δυσαρέσκεια του μεγαλύτερου υιού για την πλήρη αποδοχή
του αμαρτωλού αδελφού του, ταυτίζεται με τις «αντιδράσεις
αντιδράσεις των Ιουδαιοχριστιανών για
Εκκλησίας».412
την άνευ όρων αποδοχή των εθνικών στους κόλπους της Εκκλησίας
Οι ευχές της ακολουθίας του Αγίου Β
Βαπτίσματος
απτίσματος αποτυπώνουν τις δωρεές του
Θεού προς τον άνθρωπο, ««ὕδωρ ἀπολυτρώσεως, ὕδωρ ἁγιασμοῦ, καθαρισμὸν
καθαρισμ σαρκὸς καὶ
πνεύματος, ἄνεσιν
ιν δεσμ
δεσμῶν, ἄφεσιν παραπτωμάτων, φωτισμὸνν ψυχῆς,
ψυχ λουτρὸν
παλλιγγενεσίας, ἀνακαινισμ
νακαινισμὸν πνεύματος, υἱοθεσίας χάρισμα, ἔνδυμα
νδυμα ἀφθαρσίας, πηγὴν
ζωῆς».413 Στις ευχές της απόλυσης, δίνονται οι νουθεσίες της Εκκλησίας προς τον
βαπτιζόμενο, με σκοπό να διατηρήσει τις δωρεές του Θεού, «τ
«τὸ τῆς ἀφθαρσίας
φθαρσίας ἔνδυμα, ὁ
περιεβάλετο, ἀρρύπωτον
ρρύπωτον ἐν αὐτῷ (αὐτῇ) καὶ ἀμόλυντον
μόλυντον διαφύλαξον· ἄθραυστον ἐν
πνευματικὴν σφραγῖδα τῇ χάριτί σου διατηρῶν».414 Όπως αναφέρει ο Γ.
αὐτῷ (αὐτῇ) τὴνν πνευματικ
Φίλιας, το Βάπτισμα έχει ««προοπτική
τική εσχατολογική», όπου σημαίνει ότι ο βαπτιζόμενος
ξεκινά μια νέα ζωή, η οποία «διαβαίνει δια του θανάτου (πρόσκαιρα)
πρόσκαιρα) και δια της
Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου (τελικά) στην αιωνιότητα».415 Μετά το Βάπτισμα ο
άνθρωπος δύναται να «ατενίσει προς το πρόσωπο του Θεού χωρίς τη μεταπτωτική
αισχύνη».416 Επιπρόσθετα, η έννοια ενός «θυρεού»,
», αναφέρεται ως τη βαπτισματική
δωρεά προς τον νεοφώτιστο για τον «μετά το Βάπτισμα»
» αγώνα του εν Αγίω Πνεύματι
ιαβόλου.417 Αυτός ο «θυρεός» αποτελεί το ιδιαίτερο γνώρισμα του
κατά του εχθρού διαβόλου
«στρατοπέδου»,, στο οποίο πλέον συντάχθηκε ο βαπτιζόμενος, αλλά αναφέρεται και σε
εκείνο το γνώρισμα, το οποίο είχαν τοποθετήσει «οι Εβραίοι στην Αίγυπτο επί
ε των θυρών
τους και σώθηκαν από τον εεξολοθρευτή άγγελο».418 Σύμφωνα με τον Γ. Φίλια, ο «θυρεός
της πίστεως, τον οποίο μνημονεύει η ευχή της απολούσεως κατά την όγδοη ημέρα από
411
Χ. Καρακόλης «Η παραβολή του Ασώτου Υιού: Μια αλλ αλληγορία
ηγορία του Βαπτίσματος», στο Κατά Λουκάν
Βιβλικών Θεολόγων.. (Βόλος 1515-17
17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ.
(Βόλος: Έκδοση Ιεράς
εράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003
2003) 231.
412
413
2019), στην Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος, ευχή ιερέως μετά τα Ειρηνικά.
414
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος, ευχές της
Απόλυσης.
415
Γρηγόρη, 2001) 93.
416
417
418
Εκκλησίας
του βαπτίσματος ημέρα, είναι το σημείο του χριστιανικού στ

στρατού,
ρατού, ο οποίος αντιτίθεται
προς τον ρωμαϊκό ως προς τη θεοποίηση του αυτοκράτορα».419 Υπήρχε η συνήθεια
στον ρωμαϊκό στρατό
ατό να έχουν οι στρατιώτες χαραγμένο στο σώμα τους με πυρακτωμένο
σίδερο έναν «αετό», ως ένα «σημείο αφοσίωσης», αλλά και «θρησκευτικής
θρησκευτικής τιμής» προς
τον αυτοκράτορα.420 Η χριστιανική Εκκλησία θέλοντας να αντιδράσει προς αυτή τη
«θρησκευτικής
θρησκευτικής μορφής εξάρτηση
εξάρτηση», έδωσε στο Χρίσμα του Βαπτίσματος και τον
«χαρακτήρα του signaculum
signaculum», δηλαδή της «σφραγίδας», η οποία οριοθετούσε τον
χριστιανό σε διαφορετικό στρατό από αυ
αυτόν
όν της Ρώμης και του «θεοποιημένου
αυτοκράτορά της».421
3.6. Η ασθένεια μέσα στο πλαίσιο της λειτουργικής θεραπευτικής της

Εκκλησίας.
Στα κείμενα της Κ.Δ. η ίαση μιας ασθένειας, ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη «με την
αποκατάσταση της ελευθερίας των ανθρώπων, της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της
κοινωνίας».422
κατάργησης των άδικων δομών, οικονομικών, πολιτικών κλπ. της κοινωνίας»
Επομένως, η ίαση δεν ήταν ατομική υπόθεση, αλλά είχε ένα «συλλογικό και
χαρακτήρα κοινωνικό».423 Ενώ στα κείμενα
εκκλησιολογικό χαρακτήρα και συνεπώς έναν χαρακτ
της Π.Δ. η ασθένεια και η θεραπεία αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με
το εκάστοτε «πολιτιστικό περιβάλλον» του εκλεκτού λαού του Θεού.424
πολιτιστικό και ιστορικό περιβάλλον
Επιπρόσθετα, για τον Π. Βασιλειάδη, αποκορύφωμα της «μακραίωνης και
εναλλασσόμενης κατανόησης του Γιαχβέ ως ιατρού και θεραπευτού», υπήρξε η
ελληνιστική περίοδος, όταν είχαν διεισδύσει στοιχεία του «φιλελεύθερου ελληνικού
πνεύματος» στον Ιουδαϊσμό.425 Σε γενικές γραμμές πάντως, σε όλη τη βιβλική παράδοση,
419
Γρηγόρη, 2001) 110.
420
421
422
Π. Βασιλειάδης «Ο Ιησούς Χριστός ιατρός των ψυχών και σωμάτων. Βιβλική προσέγγιση», στο
διαδικτυακό τόπο: http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/liturgical/vasileiadis_psychi.pdf
423
Π. Βασιλειάδης όπ. π., 10.
424
Π. Βασιλειάδης όπ. π., 9.
425
Π. Βασιλειάδης , όπ.π., 3.
Εκκλησίας
η ίαση θεωρείται ως «έργο

έργο ττου Γιαχβέ και των απεσταλμένων του».. Κατά την ελληνιστική
περίοδο εμφανίστηκαν και «τεχνίτες ιατροί» (physicians), παρά ταύτα, από το μεγαλύτερο
μέρος των βιβλίων της Π.Δ. υπήρξε μια γενική εχθρική στάση ή αγνόηση της ιατρικής
πρακτικής.426 Στο παλαιοδιαθηκικό χωρίο της «Σοφίας Σολομῶντος
ντος», αναφέρεται η
ασθένεια ως «θεία
θεία παιδαγωγία
παιδαγωγία», η οποία όμως
ως εάν αντιμετωπιστεί με πνευματικό τρόπο,
τότε ο ασθενής θα λάβει πλούσιες ευεργεσίες από το Θεό, ««ὀλίγα
γα παιδευθέντες
παιδευθ μεγάλα
εὐεργετηθήσονται, ὅτι ὁ Θε
Θεὸς ἐπείρασεν αὐτοὺς καὶ εὗρεν αὐτοὺς ἀξίίους ἑαυτοῦ» (Σοφ.
Σολ.3,5-6). Στους δε «Ψαλμούς
Ψαλμούς»,, τους οποίους εκτεταμένα χρησιμοποιεί η Εκκλησία στο
λατρευτικό της τυπικό, η παιδαγωγική συνέτιση του Θεού προς το λαό Του, έχει στενή
σχέση με την ίαση της ψ
ψυχής
υχής ή του σώματος. Σε αυτούς, παρουσιάζεται όλη η
τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Στους στίχους τους, αποτυπώνονται οι αναρίθμητες
πτώσεις του ανθρώπου, εξαιτίας των παθών και των αμαρτημάτων του. Αλλά και η
δοξολογία του συντετριμμένου ανθρώπου, ο οπ
οποίος
οίος αισθάνθηκε το βίωμα της αγαλλίασης,
της συγχωρητικότητας, της προστασίας και της βοήθειας του Θεού. Είναι η συνεχής
πνευματική πάλη του ανθρώπου με τον εαυτό του και με τον Δημιουργό Θεό του, ««ἱνατί
περίλυπος εἶ, ἡ ψυχή μου, κα
καὶ ἱνατί συνταράσσεις με;» (Ψαλμ..41,6).
,6). Ο μετανοημένος
αμαρτωλός ζητά απεγνωσμένα το θείο έλεος
έλεος, «ἐλέησόν με, Κύριε, ὅτι
τι θλίβομαι·
θλ ἐταράχθη
ἐν θυμῷ ὁ ὀφθαλμός μου, ἡ ψυχή μου καὶ ἡ γαστήρρ μου» (Ψαλμ.30,10). Αφ’ ετέρου, είναι
μεγάλη η χαρά όταν ο Θεός απαντά στην ανθρώπινη ικεσί
ικεσία, «ἐξεζήτησα
τησα τὸν
τ Κύριον, καὶ
ἐπήκουσέ μου καὶ ἐκ πασῶ
ῶν τῶν θλίψεών μου ἐῤῥύσατό με» (Ψαλμ.33,5).
Στα κείμενα της Κ.Δ. ο Ιησούς, ως «θεράπων ιατρός»,, λειτουργούσε σύμφωνα με
ένα γενικότερο σχέδιο «ολιστικής
ολιστικής σωτηρίας
σωτηρίας»,, δηλαδή της ίασης ψυχής και σώματος,
δηλαδή όπως παρουσιάζεται και το έργο του Θεού στα κείμενα της Π.Δ.427 Στην επίγεια
δράση Του ο Κύριος συνάντησε και θεράπευσε αρρώστους, οι οποίοι έπασχαν από
χρόνιες και ανίατες αρρώστιες, οι οποίες τους είχαν τοποθετ
τοποθετήσει
ήσει στο περιθώριο της
κοινωνίας. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, όταν άκουσε μέσα στη φυλακή για τα θαύματα του
Χριστού, έστειλε δυο από τους δικούς του μαθητές να ρωτήσουν εάν ήταν ο
αναμενόμενος Μεσσίας, ή εάν έπρεπε να περιμένουν την έλευση κάποιου άλλου. Κατά
την ερμηνεία του Π. Τρεμπέλα, η ερώτηση του Ιωάννη αποσκοπούσε, με την απάντηση,
426
διαδικτυακό τόπο: http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/liturgical/vasileiadis_psychi.pdf
427
Π. Βασιλειάδης , όπ.π., 10.
Εκκλησίας
να ενισχυθεί η πίστη των κλονισμένων μαθητών του προς τον Χριστό.428 Η απάντηση του
Ιησού, προς τους μαθητές του Προδρόμου, ήταν να μεταφέρουν όσα είδαν και άκουσαν,
«τυφλοὶ ἀναβλέπουσι καὶὶ χωλοὶ περιπατοῦσι, λεπροὶ καθαρίζονται
ζονται καὶ
κα κωφοὶ ἀκούουσι,
νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχο
πτωχοὶ εὐαγγελίζονται· καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν
ἐὰ μὴ σκανδαλισθῇ
ἐν ἐμοί» (Μτθ.11,5-6).
6). Ο Αρχιμ. Ειρ. Λαφτσής επισημαίνει ότι, «ο
ο μωσαϊκός νόμος δεν
Θεό».429 Αντίθετα, στους
επέτρεπε στουςς χωλούς (κουτσούς) την προσφορά τους προς τον Θεό
τυφλούς, δεν επιτρεπόταν «να
να γίνουν ιερείς, όμως ο μωσαϊκός νόμος επέβαλλε στους
Ιουδαίους να είναι σπλαχνικοί απέναντί τους».430
Στα συνοπτικά κείμενα αναφέρονται θαύματα με ιάσεις λεπρών, όπως ενός λεπρού
άνδρα (Μτθ.8,1-44 ή Λκ.5,12
Λκ.5,12-16)
16) και των δέκα λεπρών ανδρών (Λκ.17,11-19).
(Λκ.17,11 Όπως
αναφέρει ο αρχ. Ειρ. Λαφτσής, η λέπρα, ήταν «μία από τις πιο διαδεδομένες παθήσεις στη
Μέση Ανατολή, η οποία ξεκινούσε, ως μια κόκκινη κηλίδα, προσβάλλοντας τα πόδια και
σώμα».431 Ήταν μια ασθένεια ανίατη,
τα γόνατα και σταδιακά εξαπλωνόταν σε όλο το σώμα
συχνά κληρονομική, η οποία μεταμόρφωνε το δέρμα και τα μαλλιά του ασθενή σε
λευκά.432 Οι λεπροί, ήταν απομονω
απομονωμένοι από την κοινωνία και από κάθε είδους αξίωμα,
ως «ακάθαρτοι», έμεναν σε ξεχωριστά σπίτια και επικοινωνούσαν μονάχα μεταξύ τους.433
Σύμφωνα με τον νόμο, έπρεπε να φορούν «σχισμένα
σχισμένα ρούχα, να έχουν καλυμμένα το
κεφάλι και το πρόσωπο και να φανερώνουν από μακριά την ασθένειά τους, εάν κάποιος
τους πλησίαζε».434
Στο Αγιολόγιο της Εκκλησίας αναφέρεται το όνομα ενός λεπρού άνδρα, ο οποίος
έζησε τις αρχές του 20ου αι., του οσίου Νικηφόρου, του οποίου η μνήμη τιμάται στις 4
Ιανουαρίου. Στο απολυτίκιο του οσίου αποτυπώνειι ο μελωδός τον πνευματικό αγώνα του
έναντι της αρρώστιας της λέπρας, «Νικηφόρου Ὁσίου, τοῦ λεπροῦ τά παλαίσματα, καί
τήν ἐν ἀσκήσει ἀνδρείαν,
νδρείαν, κατεπλ
κατεπλάγησαν Ἄγγελοι· ὡς ἄλλος γάρ Ἰώβ
ώβ τά ἀλγεινά, ὑπέμεινε
428
Π. Τρεμπέλας Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμ ερμηνείας (Αθήνα:: Εκδόσεις Αδελφότης Θεολόγων «ο
Σωτήρ», 2003) 45.
429
Ειρ. Λαφτσής, Αρχιμ. «Αγία Γραφή και ασθένειες», στο διαδικτυακό τόπο:
https://orthodoxia.info/news/%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1
https://orthodoxia.info/news/%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-
%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE
%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CE%B1%CF%83%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B5%CF%82/ (ημερομηνία
ανάκτησης: 21-03-2019).
430
Ειρ. Λαφτσής, αρχιμ., όπ. π.
431
432
433
434
Εκκλησίας
δοξάζων τόν Θεόν».435 Ο όσιος Νικηφόρος (κατά κόσμο Νικόλαος Τζανακάκης)

γεννήθηκε το έτος 1890 μ.Χ. στο χωριό Σηρικάρι του Νομού Χανίων Κρήτης.436 Στην
ηλικία των δέκα έξι ετών, ο ορφανός από γονείς Νικόλα
Νικόλαος,
ος, εμφάνισε τα πρώτα σημάδια
της λέπρας στο σώμα του. Η εξέλιξη της νόσου ήταν ραγδαία, καθώς σταδιακά με το
πέρασμα των χρόνων, άρχισε η παραμόρφωση των μελών, η όραση ελάχιστη, τα χέρια
αγκυλωμένα και τα κάτω άκρα τελείως παραλυμένα. Η φαρμακευτική αγωγ
αγωγή για την
αρρώστια της λέπρας ανακαλύφθηκε το έτος 1947 μ.Χ.437 Μέχρι τότε, η αρρώστια της
λέπρας αντιμετωπιζόταν στην κοινωνία με «φόβο
φόβο και αποτροπιασμό ως μια μεταδοτική
και ανίατη ασθένεια».438 Ο όσιος Νικηφόρος, μέχρι την κοίμησή του, στις 4 Ιανουαρίου
τουυ έτους 1964 μ.Χ., σε ηλικία 74 ετών στον αντιλεπρικό σταθμό Αγίας Βαρβάρας
Αθηνών, υπέμενε την αρρώστια του με καρτερικότητα, προσευχή, νηστεία, χαρά και
ευγνωμοσύνη στο Θεό. Στην Ασματική Ακολουθία της εορτής του αποτυπώνονται τα
χαρίσματα της θείας Χάριτος,
τος, τα οποία έλαβε για τον διακαή αγώνα του, ««ἀγογγύστως τόν
βαστάντα τόν σταυρόν, τῆ
ῆς πανωδύνου ἀσθενείας. Ὑπομονῇ οὖνν μακρᾷ
μακρ δοκιμασθείς,
ὑπέρ χρυσίου τοῦ προσκαίρου λάμπει».439
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι ο Ιησούς Χριστόςς κατανοούσε τη δύσκολη θέση των
ασθενών και δεν δίστασε μάλιστα να παραβιάσει ακόμα και τις διατάξε
διατάξεις του μωσαϊκού
νόμου, εάν ήταν να τους θεραπεύσει
θεραπεύσει. Όπως ήταν η αποκατάσταση της υγείας του
ανθρώπου «με το ξερό χέρι» (Μρκ.3.1
(Μρκ.3.1-6),
6), της «συγκύπτουσας για δέκα οκτώ έτη
γυναίκας» (Λκ.13,10-17)
17) και η «θεραπεία του υδρωπικού» (Λκ.14,1--6). Όλες αυτές οι
θαυματουργικές ιάσεις πραγματοποιήθηκαν την ημέρα του Σαββάτου και μάλιστα
μ
μπροστά στη θρησκευτική ιουδαϊκή ηγεσία. Ο Π. Βασιλειάδης αναφέρει ότι, η ικανότητα
του Κυρίου να πραγματοποιεί θαύματα και ιάσεις, γίνεται με βάση την ιδιότητα του
αναμενόμενου «ελευθερωτή μεσσία και όχι ως ένας άλλος θείος ανήρ των ελληνιστικών
και ρωμαϊκών χρόνων»..440 Στην ευχή του Μεγάλου Βασιλείου, αρχιεπισκόπου
435
Νικηφόρου του λεπρού, οσίου «Ασματική Ακολουθία», στο διαδικτυακό τόπο:
http://athoniki-politeia.gr/wp-content/uploa
content/uploads/2012/12/akolouthia_osiou_nikiforou.pdf
ds/2012/12/akolouthia_osiou_nikiforou.pdf (ημερομηνία
ανάκτησης: 09-06-2019)
436
Νικηφόρου του λεπρού, οσίου «Βίος», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.agioiathinas.com/alphagammaiotaomicronsigma
http://www.agioiathinas.com/alphagammaiotaomicronsigma-nuiotakappaetaphiomicronrhoomicronsigma
nuiotakappaetaphiomicronrhoomicronsigma-
lambdaepsilonpirhoomicronsigma.html ((ημερομηνία ανάκτησης: 16-06-2019).
437
Νικηφόρου του λεπρού, οσίου «Βίος», όπ. π.
438
Νικηφόρου του λεπρού, οσίου «Βίος», οπ. π.
439
Νικηφόρου του λεπρού, οσίου «Ασματική Ακο Ακολουθία», όπ.π.
440
διαδικτυακό τόπο:
Εκκλησίας
Καισαρείας, στον εσπερινό της «γονυκλισίας», αναφέρεται η ιδιότητα του Χριστού στην
άφεση αμαρτιών, «βάλε δίπλα στις αμαρτίες μας την ευσπλαχνία σου και βάλε την
άβυσσο της σπλαχνικότητάς σου ως αντίβαρο για το πλήθος των αμαρτιών μας».441 Αλλά
και η Μητέρα του Κυρίου μεσιτεύει προς τον Υιό της για τη σωτηρία των ανθρώπων.
Στους ύμνους της εορτής των εγκαινίων του ναού της υπεραγίας Θεοτόκου, της
τη Ζωοδόχου
Πηγής (Παρασκευή της Διακαινησίμου) αναφέρεται η θεραπευτική βοήθεια της μεσίτριας
Παρθένου στους ασθενείς, «το
«τοῖς νοσοῦσι τὰ Ἰάματα, τυφλοὺς ἐμβλ
μβλέποντας…χωλοὺς
πολλοὺς ἀνώρθωσας καὶ το
τοὺς παρειμένους συνέσφιγξας...ὑδρωπικῶνν καὶ
κα δυσπνόων τε,
πάθη ἐθεράπευσας».442
Στα χωρία της Κ.Δ. αναφέρεται η χρήση ελαίου για θεραπευτικούς σκοπούς, «καὶ
«κα
ἤλειφον ἐλαίῳ πολλοὺς ἀ
ἀρρώστους καὶ ἐθεράπευον»
πευον» (Μρκ.6,13), όμως συνοδευόμενη
πάντοτε με προσευχή, ενώ «από τον 2ο αι.μ.Χ. υπήρξε κοινή πρακτική η χρήση ελαίου
στους νεοφώτιστους».443 Από την αρχαία Εκκλησία λειτουργούσαν ως τρόποι θεραπείας,
«το
το άγγιγμα με την επίθεση των χεριών και η χρήση ελαίου, βέβαια η επίθεση των χεριών
Πνεύματος».444 Η Ορθόδοξη
χρησιμοποιούνταν και ως πράξη χειροτονίας και δωρεάς του Πνεύματος
Εκκλησία, μέσα από τα σωτηρ
σωτηριολογικά Μυστήριά της,, επιζητεί από τον τριαδικό Θεό την
ίαση ψυχής και σώματος των πιστών της, Όπως σ
στην
την Ακολουθία του Ευχελαίου,
Ευχελαίου εύχεται
για την ίαση των ασθενών, «δώρησαι τὴν ἴασιν, τοῖς νοσοῦσί
σί σου δούλοις, οἴκτειρον
ο
πταικότας».445 Επίσης, στην
ἐλέησον, τοὺς πολλὰ ἐπταικότας». την Ακολουθία του αγίου Βαπτίσματος
αναφέρεται η καθαγιαστική δράση του ύδατος, για τη λύση των αμαρτημάτων, αλλά και
της προστασίας του βαπτιζόμενου από κάθε κακή επιβουλή, «ποίησον α
αὐτὸ ἀφθαρσίας
πηγήν, ἁγιασμοῦ δῶρον,
ρον, ἁμαρτημάτων λυτήριον, νοσημάτων ἀλεξιτήριον,
λεξιτήριον, δαίμοσιν
ὀλέθριον, ταῖς ἐναντίαις σχύος πεπληρωμένον».446
ναντίαις δυνάμεσιν ἀπρόσιτον, ἀγγελικῆς ἰσχύος
Ακόμα, στην ευχή του αγίου Μύρου, αναφέρεται η δωρεά των ζωοποιών χαρισμάτων του
http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/liturgical/vasileiadis_psychi.pdf
441
Γ. Σχοινάς Πηγή Αγαθότητας (Αθήνα: Εκδόσεις Α. Οικονόμου, 2016) 17.
442
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019), στον εσπερινό, στιχηρά.
443
Μ. Γκουτζιούδης «Η λατρευτική δραστηριότητα των χριστιανικών κοινοτήτων από την εποχή της Καινής
Διαθήκης μέχρι το Διάταγμα των Μεδιολάνων», στο Αγία Γραφή και Αρχαίος Κόσμος. Κόσμος Τιμητικό αφιέρωμα
στον Ομότιμο καθηγητή Ιωάννη Λ. Γαλάνη (Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις Π. Πουρνάρα,2010)66.
444
Μ. Γκουτζιούδης, όπ. π., 66.
445
(ημερομηνία ανάκτησης: 22-05--2019) στην Ακολουθία του Ευχελαίου, κάθισμα.
446
είμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος, ευχή ιερέως
μετά τα Ειρηνικά.
Εκκλησίας
Αγίου Πνεύματος στον νεοφώτιστο, «τ

«τὴν μακαρίαν κάθαρσιν ἐν τῷ ἁγί
γίῳ Βαπτίσματι, καὶ
ῷ ζωοποιῷ χρίσματι».447 Στην ακολουθία της Κυριακής της
τὸν θεῖον ἁγιασμὸν ἐν τῷ
Πεντηκοστής αναφέρεται η καθαρτήρια ενέργεια του Πνεύματος, «λυτ
«λυτήριον κάθαρσιν
πνοον δδέξασθε Πνεύματος δρόσον».448
ἀμπλακημάτων, Πυρίπνοον
447
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Ακολουθί
Ακολουθία α Αγίου Βαπτίσματος, ευχή του
Μύρου.
448
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπ. π., Κυριακή της Πεντηκοστής, Κανών β', ωδή ε' ,
στον Ειρμό.
Εκκλησίας
4. Συμπεράσματα
Η «πολυπολιτισμική ταυτότητα» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν αποτέλεσμα της

«αγαστής συζυγίας ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού».449 Για την κοσμοαντίληψη των
Ρωμαίων, το «ελληνικό πολιτισμικό παράδειγμα», εκτός από μια αφορμή για ταύτιση,
υπήρξε επίσης και ένα κίνητρο «εθνικιστικού αυτοπροσδιορισμού».450 Οι εκπρόσωποι της
Romanum Imperium συνέδεσαν τις στρατιωτικές επιτυχίες και κατακτή
κατακτήσεις τους με την
«ηθική υπεροχή» της Ρώμης και απέκτησαν μια «ιδεολογική αντίληψη ανωτερότητας
ανωτερότητας-
κατωτερότητας» στις σχέσεις τους με τους κατακτημένους λαούς.451 Η κοινωνία των
Ρωμαίων φαινόταν «ανοιχτή» προς όλους τους ξένους λαούς, όόμως
μως στην πραγματικότητα
υπήρχαν «προκαταλήψεις» και «ειδικά προνόμια» για ορισμένους κατοίκους της
Αυτοκρατορίας (με τη θέση των κατοίκων της Ιταλίας να είναι πάντοτε σε προνομιούχα
θέση).452 Στον ρωμαϊκό κόσμο, υπήρχαν πολλοί παράγοντες οι οποίοι καθόριζαν το ποιος
έχει τις κατάλληλες
ηλες προϋποθέσεις για να ανήκει στην ανώτερη ή στην κατώτερη
κοινωνική τάξη. Ο G. Alfoldy
lfoldy,, επισημαίνει ορισμένα από αυτά τα κριτήρια, τα οποία ήταν
η καταγωγή (αριστοκρατική ή ταπεινή), τα πολιτικά δικαιώματα (η κατοχή ή η έλλειψή
τους) και η ελευθερία (η ατομική ή η στέρησή της).453 Επίσης, η προσχώρηση μιας
περιοχής στον πληθυσμό της ρωμαϊκής Imperium (εθνική ή τοπική), η προσωπική
ικανότητα και μόρφωση και βέβαια το σπουδαιότερο, η απόλυτη πειθαρχία προς τους
νόμους του αυτοκράτορα.454 Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας, ο G. de Ste Croix
τονίζει ότι, ο «παγανισμός στη ρωμαϊκή του μορφή» δεν είχε να κάνει με πεποιθήσεις, την
ηθική ή την πνευματική βελτίωση των ανθρώπων, αλλά ήταν κυρίως τέλεση λατρευτικών
449
Θ. Παπαγγελής «Πολυπολιτισμικότητα στη Ρώμη; Όροι, όρια, ορισμοί», στο Πολυπολιτισμικότητα στη
Ρώμη. Κοινωνική
ινωνική και Πνευματική ζωή, Πρακτικά Η΄ Πανελλήνιου Συμποσίου Λατινικών Σπουδών Σπουδών,
(Κομοτηνή, 2-55 Μαΐου 2007), επιμ. έκδ. (Αθήνα: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Ελληνικής
Φιλολογίας, 2013) 20.
450
Θ. Παπαγγελής, όπ. π., 20.
451
Μιχ. Πασχάλης «Το βλέμμα α του Οδυσσέα και η Ρώμη», στο Πολυπολιτισμικότητα στη Ρώμη. Κοινωνική
και Πνευματική ζωή, Πρακτικά Η΄ Πανελλήνιου Συμποσίου Λατινικών Σπουδών
Σπουδών,, (Κομοτηνή, 2-5
2 Μαΐου
2007), επιμ. έκδ. (Αθήνα: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, 201
2013) 39.
452
G. Alfoldy Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας, μτφ. Α. Χανιώτη, Β’ έκδοση (Αθήνα: Εκδόσεις
Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 1992) 201.
453
454
Εκκλησίας
πράξεων.455 Μέσα στο πλαίσιο της αγαστής και αρμονικής επιδίωξης των Ρωμαίων ((Pax
Deorum),
), η λατρεία αποτελούσε ένα είδος «συμβολαίου», μεταξύ θεότητας και
ανθρώπων.456 Από τη μια πλευρά βρισκόταν η θεότητα για να βοηθά και από την άλλη
ανταποδίδει λατρευτικά.457
πλευρά ο άνθρωπος για να της αν
Ανν σκεφτούμε ορισμένες από τις αξίες του ανθρώπινου πολιτισμού (φιλοδοξία,
επιτυχία, κέρδος, ασφάλεια, συναγωνισμός, γόητρο), θα διαπιστώσουμε ότι όλες τους
Ευαγγελίου».458 Ο
βρίσκονται στην αντίθετη πλευρά από το «όλο ήθος και το πνεύμα του Ευαγγελ
Ι. Καραβιδόπουλος αναφέρει ότι, στον αρχαίο ελληνικό κόσμο η λέξη «ευαγγέλια» (στον
πληθυντικό), σήμαινε την χαρμόσυνη αγγελία ((ευ-αγγέλλω)) μιας πολεμικής νίκης (ή
( την
αμοιβή του κομιστή της αγγελίας
αγγελίας, ή τη θυσία, ως προσφορά των ανθρώπων προς τους
του θεούς
νίκης).459 Στη μετάφραση των Ο΄ της Π.Δ., απαντιέται
για τη χαρμόσυνη είδηση της νίκης
περισσότερο το ρήμα «ευαγγελίζειν» ή το «ευαγγελίζεσθαι» και σπάνια η λέξη
«ευαγγέλια» (στον πληθυντικό), με τη σημασία την οποία είχε στον αρχαίο ελληνικό
κόσμο.460 Είναι
αι ενδιαφέρον για τον Ι. Καραβιδόπουλο, όσο αφορά την αυτοκρατορική
λατρεία των ελληνορωμαϊκών χρόνων ότι, σε μια επιγραφή της Πριήνης της Μ. Ασίας
(9οςαι.μ.Χ.) θεωρείται η γενέθλιος ημέρα του Αυγούστου ως «ευαγγέλιον» για την
ανθρωπότητα.461 Από τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες, με τη λέξη «ευαγγέλιο»
ονόμαζαν εκείνα τα βιβλία, τα οποία κατέγραφαν τα γεγονότα της χαρμόσυνης αναγγελίας
της λύτρωσης της ανθρωπότητας με την έλευση του Μεσσία Χριστού. Η λέξη «Χριστός»,
σύμφωνα με τον Ι. Καραβιδόπουλο, δεν ήταν στην αρχή κύριο όνομα, αλλά «τίτλος», ο
οποίος απέδιδε στην ελληνική γλώσσα την εβραϊκή λέξη «Messiah» (ο κεχρισμένος, ο
χριστός)) και τη χρησιμοποιούσαν «για τους ιερείς, τους βασιλείς και άλλα πρόσωπα που
αποστέλλει ο Θεός στο λαό του, κατεξοχήν όμως επιφυλάσσεται για τον αναμενόμενο
Λυτρωτή του λαού».462
Την εποχή του Χριστού, η θρησκεία ήταν καθοριστικός παράγοντας κοινωνικού
προσδιορισμού των ορίων και των δικαιωμάτων των ανθρώπων. Με βάση τις
455
G. de Ste Croix Ο Χριστιανισμός και η Ρώμη, Διωγμοί, Αιρέσεις και Ήθη,, ελλ. μετ. Ι Κράλλη (Αθήνα:
Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., 2005) 1.
456
G. de Ste Croix , όπ. π., 1.
457
G. de Ste Croix, όπ. π., 1.
458
Α. Schmemann Μεγάλη Σαρακοστή. Πορεία προς το Πάσχα Πάσχα,, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη (Αθήνα: Εκδόσεις
Ακρίτας, 2011) 125.
459
Ι. Καραβιδόπουλος Το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 1997) 42,43.
460
Ι. Καραβιδόπουλος, όπ. π., 43.
461
462
Εκκλησίας
θρησκευτικές πεποιθήσεις καθορίζονταν οι δικαιοδοσίες αξι

αξιωμάτων,
ωμάτων, οι απαραίτητες
προϋποθέσεις σύναψης ή διάλυσης γάμου και γενικά ποιό ήταν λατρευτικά «καθαρό ή
ακάθαρτο, ιερό ή βέβηλο».463 Η διδασκαλία και η στάση του Κυρίου αντιτίθεται στα
παραπάνω κοινωνικά και θρησκευτικά δεδομένα, τα οποία δημιουργούν απαγορε
απαγορεύσεις και
διακρίσεις στους ανθρώπους. Η Ε. Αρτέμη προσθέτει ότι, ο Ιησούς «φωτίζει όσες ψυχές
επιδιώκουν να τον συναντήσουν και να γνωρίσουν την αλήθεια του».464 Για τον
Θεάνθρωπο προτεραιότητα έχει το ανθρώπινο πρόσωπο, για χάρη του οποίου
ενσαρκώθηκε, ότανν έκρινε ο Θεός ως κατάλληλη χρονική στιγμή για να επέμβει
αποφασιστικά στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Ι. Καραβιδόπουλος σημειώνει ότι, η λέξη
«καιρός» στην Κ.Δ. έχει «εσχατολογικό περιεχόμενο» και αναφέρεται σε εκείνον τον
καιρό, ο οποίος προετοιμαζόταν με τις σαφείς και επανειλημμένες «μεσσιανικές
προρρήσεις» της Π.Δ. προς τον ισραηλιτικό λαό, ήταν ο καιρός της έλευσης της
αναμενόμενης Βασιλείας του Θεού.465 Στο καινούργιο ήθος, το οποίο διακηρύττει ο
Ιησούς, δημιουργούνται νέες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων προ
προςς τον Θεό και προς τον
συνάνθρωπο. Αντί του μίσους, της αμφιβολίας, της εξωτερικής θρησκευτικής τυπολατρίας
και της απελπισίας, προβάλλεται η αγάπη, η ελπίδα, η πίστη, η ειλικρίνεια και η
καθαρότητα της καρδιάς του ανθρώπου.
Στα ευαγγελικά κείμενα, τα θα
θαυμαστά
υμαστά έργα του Χριστού δεν αποτελούν απλά
«θαύματα συμπάθειας» προς κάθε κακοποιημένο ψυχικά και σωματικά ασθενή, αλλά
είναι «μεσσιανικά σημεία» και πραγματικότητες των Εσχάτων, δηλαδή της μέλλουσας
Βασιλείας Του.466 Η μετάνοια και η πίστη του αμαρτωλού αν
ανθρώπου
θρώπου αποτελούν εκείνα τα
σωτήρια στοιχεία, τα οποία τον οδηγούν στη σωματική και τη ψυχική του λύτρωση και
τον επαναφέρουν στο «αρχαίο κάλλος της αρχικής δημιουργίας του Θεού».467 Οι
εξιστορήσεις των θαυμάτων για τον αρχαίο κόσμο, αλλά και για το ελληνιστι
ελληνιστικό
περιβάλλον της Κ.Δ., ήταν μονάχα «ο εντυπωσιασμός του πλήθους»..468 Σε αντίθεση, ο
Κύριος παρουσιάζεται στα ευαγγέλια να απομακρύνεται από τα πλήθη και μάλιστα
ορισμένες φορές να ζητά από τους πρώην ασθενείς να μη φανερώσουν τη θαυματουργική
463
Ι. Καραβιδόπουλος Το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (Θεσσαλονίκη:
νίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 1997) 86.
464
Ε. Αρτέμη «Ο διάλογος του Ιησού με την Σαμαρείτιδα με επιλεκτική αναφορά στο έργο εκκλησιαστικών
συγγραφέων από τον 2ο έως και τον 12ο αιώνα», Εκκλησιαστικός Φάρος, τόμος ΠΕ΄- ΠΣΤ΄ (2014-2015)
(2014 172.
465
466
467
468
Εκκλησίας
τους ίαση. Ο σκοπός

κοπός Του είναι να οδηγήσει τους ανθρώπους σε μετάνοια και να
φανερώσει τη δύναμη της πίστη τους. Στον αντίποδα
αντίποδα,, οι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ταγοί δεν
έκαναν οτιδήποτε για να βοηθήσουν τη δυστυχία του φτωχού και άρρωστου λαού, ο
οποίος βίωνε
νε τραγικά τον κοινω
κοινωνικό και θρησκευτικό του αποκλεισμό. Ο Κύριος δεν
διστάζει να ακουμπήσει ακόμα και τις πληγές των λεπρών για να τους θεραπεύσει. Η θέση
των λεπρών ήταν τραγική και εξαιτίας των οδυνηρών συμπτωμάτων της αρρώστιας τους,
αλλά και εξαιτίας της κοινωνικής και οοικογενειακής
ακής τους απομόνωσης. Στο νέο κόσμο,
τον οποίο εξαγγέλλει ο Χριστός δεν υπάρχουν, ούτε διακρίσεις, ούτε σωτηριολογικές
υπεροχές, ακόμη και μεταξύ των δυο φύλων, του άνδρα και της γυναίκας. Ο Ιησούς
αντιτίθεται στις ιουδαϊκές αντιλήψεις και τον κοιν
κοινωνικό
ωνικό αποκλεισμό των γυναικών, στις
οποίες επιτρέπει να
α συμμετέχουν στις ομιλίες του, να τον ακολουθούν στις περιοδείες του,
συγχωρεί τις αμαρτίες τους, θεραπεύει τις χρόνιες αρρώστιες τους και πάνω από όλα σε
αυτές παρουσιάζεται
αι μετά την Ανάστασή Τ
Του.
Ο Κύριος αποφεύγει τα ενθουσιώδη πλήθη, καθώς δεν θέλει να συνδέσουν τον
εαυτό του με τον «πολιτικό
πολιτικό Μεσσία
Μεσσία»,, τον οποίο περίμεναν για να τους ελευθερώσει από
το ρωμαϊκό ζυγό.469 Για τους γραμματείς και Φαρισαίους ο Μεσσίας δεν θα έπρεπε να
συναναστρέφεται με αμαρτωλούς και ακάθαρτους ανθρώπους, επομένως δεν ήταν ο
Χριστός ο αναμενόμενος Μεσσίας. Όταν προσπαθεί η θρησκευτική ηγεσία να τον
ειρωνευτεί ή να τον προκαλέσει, επισημαίνο
επισημαίνοντας
ντας τις διατάξεις του μωσαϊκού νόμου, ο
Ιησούς παραπέμπει στην αλήθεια των νόμων του Θεού κατά τη στιγμή της Δημιουργίας.
Η αγιότητα κατά τον Θεάνθρωπο δεν ταυτίζεται με την αποφυγή των αμαρτωλών
ανθρώπων. Η συνάντηση μάλιστα μαζί τους, δύναται να αποβεί έναυσμα για τη
συνειδητοποίηση της αμαρτίας τους και ως μετανοημένοι πλέον άνθρωποι να κερδίσουν
τη σωτηρία τους.
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι, η περίοδος της ρωμαϊκής Imperium και η έλευση
του Σωτήρα Χριστού είναι δυο οικουμενικής διάστασης γεγονότα σ
στην ιστορία της
ανθρωπότητας και απαρχή δυο σημαντικών και διακριτών κοινωνικών αντιλήψεων για τη
ζωή του ανθρώπου. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία φθάνει στο αποκορύφωμα της πολιτικής
και πολιτιστικής της δόξας, όταν τον ίδιο καιρό ο Ενσαρκωμένος Λόγος του Θεού
επισκέπτεται
ισκέπτεται τους διψασμένους για προσωπική λύτρωση λαούς. Η επικράτηση της
Imperium Romanum ήταν παγκόσμια, όπως οικουμενικό ήταν και το μήνυμα της νέας
469
Ι. Καραβιδόπουλος Το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 1997) 101,102.
Εκκλησίας
εποχής του Χριστιανισμού. Ο Αύγουστος εδραιώνει τη μοναρχική διακυβέρνησή του, τη

στιγμή όπου ο Χριστός προαναγγέλλει την καθολική για όλους είσοδο στη Βασιλε
Βασιλεία του
Θεού. Στο ρωμαϊκό κράτος επαναπροσδιορίζονται οι λειτουργίες των διαφόρων
κοινωνικών στρωμάτων, όταν ο Ιησούς αναγγέλλει τη νέα εποχή σωτηρίας για όλους
τους ταλαιπωρημένους της γης. Την εποχή ττης Pax Romana επικρατεί πολιτική ευημερία,
σταθερή διακυβέρνηση, κοινωνική ασφάλεια και ειρήνη, όμως ο Χριστός μιλά για την
εσωτερική ειρήνη και την άφεση των αμαρτιών. Οι Ρωμαίοι προσφέρουν στον
ελληνορωμαϊκό κόσμο κοινωφελή έργα και νέα οδικά δίκτυα για να συνδέσουν την πόλη
της Ρώμης με όλη την Αυτοκρατορία. Ο Θεάνθρωπος όμως, διδάσκει για τη σύνδεση
ολόκληρης της ανθρωπότητας με το Δημιουργό Θεό της.
Η Εκκλησία του Χριστού είναι ανοιχτή σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους,
αρκεί να έχουν αποδεχθεί τη δωρεά της προσφοράς, της αγάπης και της θυσίας Του. Όπως
χαρακτηριστικά αναφέρει ο Α. Βαρριάς, «η διανοητική υστέρηση και φυσική ανεπάρκεια
επιβίωσης στην ανταγωνιστική μας κοινωνία προικίζει την Ενορία με εκείνη την παιδική
απλότητα και αθωότητα που ανοί γει τις πόρτες του παραδείσου».470 Κατά τον Ι.
ανοίγει
Καραβιδόπουλο, η Ορθόδοξη Εκκλησία στη λειτουργική της πράξη δίνει σημαίνουσα
θέση στο γεγονός της Ανάστασης και γι’ αυτό δύναται να χαρακτηριστεί ως «Εκκλησία
της Ανάστασης», όμως παράλληλα δεν παύουν να αποτελ
αποτελούν
ούν ο Σταυρός και η Ανάσταση
μια αδιάρρηκτη ενότητα.471 Στον κατηχητικό λόγο του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου
για το Πάσχα, αποτυπώνεται η αγαπητική και φιλάνθρωπη σχέση του Ιησού προς όλα τα
μέλη της Εκκλησίας Του, «ο
«οὐκοῦν εἰσέλθετε πάντες εἰς τήν χαράν τοῦῦ Κυρίου ὑμῶν˙ καί
πρῶτοι
τοι καί δεύτεροι τόν μισθόν ἀπολαύετε.
πολαύετε. Πλούσιοι καί πένητες μετ’ ἀλλήλων
χορεύσατε˙ ἐγκρατεῖςς καί ράθυμοι τήν ἡμέραν τιμήσατε˙ νηστεύσαντες καί μή
νηστεύσαντες, εὐφράνθητε
φράνθητε σήμερον. Ἡ τράπεζα γέμει, τρυφήσατε πάντες. Ὁ μόσχος
ῶν».472
πολύς, μηδείς ἐξέλθη πεινῶ
470
Α. Βαρριάς «Η Ποιμαντική
αντική του Περιθωρίου», Θεολογία 2 (2010) 236.
471
Ι. Καραβιδόπουλος Το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 1997) 504.
472
Ιωάννου του Χρυσοστόμου «Κατηχητικός Λόγος», στο διαδικτυακό τόπο: https://www.imaik.gr/?p=2306
Εκκλησίας
5. Βιβλιογραφία
Α. Πηγές
Ακολουθίας Κυριακής Ε΄ Νηστειών, στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.porphyrios.gr/files/fyllades/syntetagmenes/2019/2019-04-
14_kyriakh_e_nhsteiwn.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 23-06-2019).
Ανδρέου Κρήτης αγίου «Ακολουθία του Μεγάλου Κανόνος», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.saint.gr/1387/texts.aspx (ημερομηνία ανάκτησης: 17-06-2019).
2019).
Ασματικοί Κανόνες στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στο διαδικτυακό τόπο:

https://www.pemptousia.gr/wp
https://www.pemptousia.gr/wp-
content/uploads/2017/08/%E1%BC%99%CF%81%CE%BC%CE%B7%CE%BD%CE%B
5%CE%AF%CE%B1-%CF%84%E1%BF
%CF%84%E1%BF%B6%CE%BD-
%E1%BC%89%CF%83%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%E1%BF%B
6%CE%BD-%CE%9A%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CE%BD%CF%89%CE%BD
%CE%9A%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CE%BD%CF%89%CE%BD
%CE%9A%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CE%BD%CF%89%CE%BD-
%CF%84%E1%BF%86%CF%82
%CF%84%E1%BF%86%CF%82-
%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CE%AE%CF%83%CE%B5%CF%89%CF%8
2-%CF%84%E1%BF%86%CF%82
%CF%84%E1%BF%86%CF%82-
%CE%98%CE%B5%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BA%CE%BF%
%CE%98%CE%B5%CE%BF%CF%84%CF%8C%CE%BA%CE%BF%CF%85.pdf
(ημερομηνία ανάκτησης: 09
09-06-2019).
Βασιλείου Μεγάλου, Αρχιεπ. Καισαρείας Καππαδοκίας «Ομιλία εις τον πρώτον

Ψαλμόν», στο διαδικτυακό τόπο:
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/homiliae_super_psalmos.pdf
ekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/homiliae_super_psalmos.pdf
(ημερομηνία ανάκτησης: 2323-05-2019).
Γρηγορίου του Θεολόγου, του Ναζιανζηνού «Λόγος ιδ ιδʹ περί φιλοπτωχίας», στο
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/de-pauperum-amore.pdf
amore.pdf
Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αρχιεπ. Κωνσταντινούπολης «Ε «Εἰς τὴ

ὴν ἀνάστασιν τοῦ
Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστο
Χριστοῦ· καὶ εἰς τὰς μυροφόρους»,
ρους», στο διαδικτυακό τόπο:
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-resurrectionem
resurrectionem-domini.pdf
Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αρχιεπ. Κωνσταντινούπολης «Λόγοι κατά των Ιουδαίων.

Λόγος πρώτος», στο διαδικτυακό τόπο:
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/a
https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/adversus-judaeos.pdf
judaeos.pdf (ημερομηνία
ανάκτησης: 23-05-2019).
Εκκλησίας
Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αρχιεπ. Κωνσταντινούπολης «Περί νηστείας», στο

.files.wordpress.com/2014/08/de-jejunio.pdf (ημερομηνία
ανάκτησης: 23-05-2019).
Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αρχιεπ. Κωνσταντινούπολης «Ομιλ

«Ομιλία
α εις τον φαρισαίον και
εις την πόρνην»
ρνην» στο διαδικτυακό τόπο:
http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047
http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-
64/De%20meretrice.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 23
23-05-2019).
Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αρχιεπ. Κωνσταντινούπολης «Κατηχητικός Λόγος», στο

διαδικτυακό τόπο: https://www.imaik.gr/?p=2306 (ημερομηνία ανάκτησης: 30-05-2019).
30
Θεοφυλάκτου, Αρχιεπ. Βουλγαρίας «Ερμηνεία εις τα τέσ τέσσερα
σερα Ιερά Ευαγγέλια», στο
διαδικτυακό τόπο: http://digital.lib.auth.gr/record/137043 (ημερομηνία ανάκτησης: 18-
18
03-2019).
Καινή Διαθήκη, στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.apostoliki-
diakonia.gr/bible/bible.asp?contents=new_testament/contents.asp&main
diakonia.gr/bible/bible.asp?contents=new_testament/contents.asp&main= (ημερομηνία
ανάκτησης: 18-03-2019).
Κυρίλλου Ιεροσολύμων «Η μετάνοια» στο Η Φωνή των Πατέρων,, Τόμ. Α΄ (Ωρωπός

Αττικής: Εκδόσεις Ιεράς Μονής Παρακλήτου, 2004) 112
112-126.
Λειτουργικά Κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, στο διαδικτυακό τόπο:

http://glt.goarch.org/ (ημερομηνία ανάκτησης: 22
22-05-2019).
Μαρίας Μαγδαληνής αγίας «Χαιρετισμοί», στο διαδικτυακό τόπο:

https://wwwfyllades.files.wordpress.com/2015/11/cf87ceb1ceb9cf81ceb5cf84ceb9cf83ceb
ccebfceb9-ceb1ceb3ceb9ceb1cf83
ceb1ceb3ceb9ceb1cf83-cebcceb1cf81ceb9ceb1cf83-cf84ceb7cf83
cf84ceb7cf83-
cebcceb1ceb3ceb4ceb1cebbceb7.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 23-06-2019).
2019).
Νικηφόρου του λεπρού οσίου «Ασματική Ακολουθία», στο διαδικτυακό τόπο:

http://athoniki-politeia.gr/wp
politeia.gr/wp-content/uploads/2012/12/akolouthia_osiou_ni
content/uploads/2012/12/akolouthia_osiou_nikiforou.pdf
(ημερομηνία ανάκτησης: 09 09-06-2019).
Νικηφόρου του λεπρού οσίου «Βίος», στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.agioiathinas.com/alphagammaiotaomicronsigma
p://www.agioiathinas.com/alphagammaiotaomicronsigma-
nuiotakappaetaphiomicronrhoomicronsigma
nuiotakappaetaphiomicronrhoomicronsigma-lambdaepsilonpirhoomicronsigma.html
lambdaepsilonpirhoomicronsigma.html
Παλαιά Διαθήκη, στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.apostoliki-
diakonia.gr/bible/bible.asp?contents=new_testament/contents.asp&main
diakonia.gr/bible/bible.asp?contents=new_testament/contents.asp&main= (ημερομηνία
ανάκτησης: 18-03-2019).
Τρεμπέλα, Π. Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμ

ερμηνείας
ηνείας (Αθήνα : Εκδόσεις Αδελφότης
Θεολόγων «ο Σωτήρ», 2003).
Εκκλησίας
Β. Βιβλιογραφικές Παραπομπές
Αγουρίδη, Σ. Ιστορία των χρόνων της Καινής Διαθήκης (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π.
Πουρνάρα, 2001).
Αδαμτζίλογλoυ, Ε. «Οι γυναίκες στη μαθητεία και μαρτυρία του Ευαγ

Ευαγγελίου κατά τη
συντακτική εργασία του ευαγγελιστή Λουκά», στο διαδικτυακό τόπο:
http://cemes-
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/3_adamtziloglou_women_in_luke.pdf
(ημερομηνία
ημερομηνία ανάκτησης: 05
05-05-2019).
Alfoldy, G. Ιστορία της Ρωμαϊκής Κοινωνίας

Κοινωνίας,, ελλ. μετ. Α. Χανιώτη (Αθήνα: Εκδόσεις
Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 1992).
Αρτέμη,
μη, Ε. «Η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία μέσα από τα πατερικά κείμενα έως και
την Πέμπτη Οικουμενική Σύνοδο», στο διαδικτυακό τόπο:
http://cemes.weebly.com/uploads/2
http://cemes.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/45._artemi,_full_text.pdf
/7/8/8/27884917/45._artemi,_full_text.pdf
(ημερομηνία
ημερομηνία ανάκτησης: 0404-05-2019).
Αρτέμη, Ε. «Ο θεσμός της οικογένειας και η εικόνα της γυναίκας στα νομικά και στα
εκκλησιαστικά κείμενα του Βυζαντίου», Α.Θ.Π.- Πάπυροι- Επιστημονικό Περιοδικό,
τόμος 6 (2017), στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.academy.edu.gr/index.php/gr/scientific_reviews/papyri/papyri_volumes/papyr
i_volume_six (ημερομηνία
ημερομηνία ανάκτησης: 20-04-2019).
Αρτέμη, Ε. «Ο διάλογος του Ιησού με την Σαμαρείτιδα με επιλεκτική αναφορά στο έργο
εκκλησιαστικών συγγραφέων από τον 2ο έως και τον 12ο αιώνα», Εκκλησιαστικός Φάρος,
Φάρος
τόμος ΠΕ΄- ΠΣΤ΄ (2014-2015)
2015) 165
165- 174.
Αρτέμη, Ε. «Ο Απόστολος Παύλος και η αναφορά του στη δικαιοσύνη του Θεού
σύμφωνα με την προς Ρωμαίους Επιστολή του», Εκκλησιαστικός Φάρος,
Φάρος τόμος ΠΖ΄- ΠΗ΄
(2016-2017) 29-77.
Ατματζίδη, Χ. «Η κοινωνική διαστρωμάτωση της χριστιανικής κοινότητας σύμφωνα με το

κατά Λουκάν ευαγγέλιο», στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά,
Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών
Θεολόγων, (Βόλος 15-17 17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών,
επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση ΙΙεράς
εράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 45-73.
45
Ατματζίδη, Χ. «Ο Ο απόστολος Παύλος και η παράδοση του Ευαγγελίου στα έθνη», στον
https://docplayer.gr/12013853
https://docplayer.gr/12013853-Haralampos-atmatzidis-o-apostolos-paylos
paylos-kai-i-paradosi-
toy-eyaggelioy-sta-ethni.html
ethni.html (ημερομηνία ανάκτησης: 12-04-2019).
Βαρριά, Α. «Η Ποιμαντική του Περιθωρίου», Θεολογία 2 (2010) 209- 238.
Εκκλησίας
Βασιλειάδη, Π. «Ο Ιησούς Χριστός ιατρός των ψυχών και σωμάτων. Βιβλική

προσέγγιση», στο διαδικτυακό τόπο:
http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/lit
http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/liturgical/vasileiadis_psychi.pdf
urgical/vasileiadis_psychi.pdf
Βαϊόπουλου, Β. «Πτυχές της έννοιας του μιάσματος και της μετάδοσης στην
ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα», Αρχαιολογία & Τέχνες 102 (2007) 22-31.
Velimirovich, Nικολάου
ικολάου αγίου «Η οσία Μαρία η Αιγύπτια υπόδειγμα μετανοίας», στο
http://agiosminas.gr/2018/03/%CE%B7
http://agiosminas.gr/2018/03/%CE%B7-%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1
%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1-
%CE%B1%CE%B9%CE%B3%CF%85%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%B1-
%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE
%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B3%CE%BC%CE%B
%B5%CE%B9%CE%B3%CE%BC%CE%B
1-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1/?print=pdf
Γαλενιανού, Μ. «Οι
Οι απαρχές της Συστηματικής Θεολογίας», Θεολογία 1 (2011) 97-110.
97
Γιαγκάζογλου, Σ. «Η Θεοτόκος και το χριστολογικό δόγμα της Εκκλησίας» Πνευματική

Διακονία 8 (2010) 23-26.
Γκιρτζή, Μ. «Γαμήλια έθιμα της αρχαιότητας και η θέση της γυναίκας στο γάμο»,
Αρχαιολογία & Τέχνες 109 (2008) 52
52-60.
Γκουτζιούδη, Μ. «Η έννοια της δικαιοσύνης στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο», Δελτίο

Βιβλικών Μελετών 25 (2007) 118
118-122.
Γκουτζιούδη, Μ. «Η λατρευτική δραστηριότητα των χριστιανικών κοινοτήτων από την

εποχή της Καινής Διαθήκης μέχρι το Διάταγμα των Μεδιολάνων», στο Αγία Γραφή και
Αρχαίος Κόσμος. Τιμητικό αφιέρωμα στον Ομότιμο καθηγητή Ιωάννη Λ. Γαλάνη
(Θεσσαλονίκη
εσσαλονίκη : Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 2010) 53
53-73.
Δάφνη, Ε. «Περί των προτυπώσεων της Θεοτόκου στην Παλαιά Διαθήκη» Πνευματική
Διακονία 8 (2010) 3-9.
Δεσπότη, Σ. Ο Ιησούς ως «Χριστός» και η πολιτική εξουσία στους συνοπτικούς

ευαγγελιστές (Αθήνα: Εκδόσεις Ά
Άθως, 2005).
Δεσπότη, Σ. «Ο Λουκάς ως ιστορικός και ευαγγελιστής», Σύναξη 107 (2008) 4-16.

4
Δροσιά, Α. «Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι διακόνισσες», στο διαδικτυακό τόπο:

http://cemes-en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/drosia_full_text.pdf
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/drosia_full_text.pdf (ημερομηνία
ανάκτησης: 01-06-2019).
Ιεράς Μονής Παρακλήτου Θησαυρός Μετανοίας (Ωρωπός Αττικής, Εκδόσεις: Ιεράς

Μονής Παρακλήτου, 2003).
Εκκλησίας
Καραβιδόπουλου, Ι. Το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα,

1997).
Καραβιδόπουλου, Ι. «Πολιτισμική Ανθρωπολογία και ερμηνεία του κατά Λουκάν

ευαγγελίου», στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά,
Ερμηνευτικά, Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων, (Βόλος
15-17
17 Σεπτεμβρίου 2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ. (Βόλος:
Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 203203-217.
217.
Καραβιδόπουλου, Ι. «Ερμηνεία της Αγίας Γραφής και σημερινά πολιτισμικά δεδομένα.

Μια ορθόδοξη
η προσέγγιση», Θεολογία 2 (2014) 79- 92.
Καρακόλη, Χ. «Η παραβολή του Ασώτου Υιού: Μια αλληγορία του Βαπτίσματος», στο
Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά
Θεολογικά.
Θεολόγων. (Βόλος
λος 15-17
15 Σεπτεμβρίου
2000), Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς
Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 219
219-241.
Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη
Χατζηβασιλειάδη , Ε. «Ο ρόλος των γυναικών στη ζωή της Εκκλησίας: Από
τις μαρτυρίες της Καινής Διαθήκης στο σύγχρονο οικουμενικό διάλογο», στο
http://cemes-en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/4_kasselouri_______.pdf
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/4_kasselouri_______.pdf
Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη
Χατζηβασιλειάδη , Ε. «Η μυράλειψη του Ιησού στο κατά Λουκάν
Ευαγγέλιο (7: 36-50).
50). Ένα δείπνο με ευχαριστιακό χαρακτήρα ;», στο Κατά Λουκάν
Ευαγγέλιο: Προβλήματα Φιλολογικά, Ιστορικά, Ερμηνευτικά, Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄
Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων
Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως
Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 243
243-254.
Croix, G. de Ste. Ο Χριστιανισμός και η Ρώμη, Διωγ

Διωγμοί,
μοί, Αιρέσεις και Ήθη,
Ήθη ελλ. μετ. Ι.
Κράλλη, επιμ. έκδ. Κυρτάτας Δημ, (Αθήνα: Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., 2005).
Κυριαζόπουλου, Α. «Η αρχαία Ρώμη μπροστά στο τέλος εποχής: κυκλικός χρόνος και
διαρκής αναγέννηση», Αρχαιολογία & Τέχνες 74 (2000) 53-57.
Κυρτάτα, Δ. Παιδαγωγός. Η ηθική διαπαιδαγώγηση στην ύστερη ελληνική αρχαιότητα

(Αθήνα: Εκδόσεις Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., 1994).
Κυρτάτα, Δ. «Η δουλεία στην αρχαιότητα. Ιστορικά δεδομένα και θεωρητικές

προσεγγίσεις», Μνήμων 12 (1989) 183-195, στο
το διαδικτυακό τόπο:
http://dx.doi.org/10.12681/mnimon.413 (ημερομηνία ανάκτησης: 20-04
04-2019).

Εκκλησίας
Λαφτσή, Ειρ., αρχιμ. «Αγία Γραφή και ασθένειες», στο διαδικτυακό τόπο:
https://orthodoxia.info/news/%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1
https://orthodoxia.info/news/%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-
%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE
%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9
%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CE%B1%CF%83%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B5%CF%
82/ (ημερομηνία ανάκτησης: 2121-03-2019).
Μαντά, Κ.«Γυναίκα, δουλεία και ελευθερία στην ελληνική αρχαιότητα», Αρχαιολογία &
Τέχνες 112 (2009) 94-100.
100.
Μαντά, Κ. «Ελληνορωμαϊκός πολιτ

πολιτισμός:
ισμός: ευσταθεί ένας τέτοιος όρος;», Αρχαιολογία &
Τέχνες 77 (2000) 66-70.
Μαντά, Κ. «Γυναίκα και πολιτική στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη», Αρχαιολογία &
Τέχνες 117 (2010) 53-64.
Μαντά, Κ. «Η Ρωμαιοκρατία στον ελληνικό κόσμο», στο διαδικτυακό τόπο:

https://www.researchgate.net/publication/203155938_E_Romaiokratia_ston_elleniko_kos
mo (ημερομηνία ανάκτησης: 01 01-04-2019).
Meyendorff, J. Ο Ορθόδοξος γάμος

γάμος, ελλ. μετ. αρχ. Αθηναγόρα Δικαιάκου ( Αθήνα:
Εκδόσεις Ακρίτας, 2004).
Mosse, C. Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα

Ελλάδα, ελλ. μετ. Α. Στεφανής (Αθήνα: Εκδόσεις Δ.
Παπαδήμα, 2002).
Νικήτα - Κόλτσιου, A.. «Η λειτουργική παρουσία των γυναικών στην αρχαία Ελλάδα»,
στο διαδικτυακό τόπο:
http://cemes-
en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/23_
/2/7/8/8/27884917/23_koltsiou_women_in_ancient
ancient_greeces_liturg
y.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 04
04-05-2019).
Παρθενίου, αρχιμ. «Οσία Κασσιανή», στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.imodigitrias.gr/Arthra/Kassiani_1.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 31-05-2019).
31
Παπαγγελή, Θ. «Πολυπολιτισμικότητα στη Ρώμη; Όροι, όρια, ορισμοί», στο

Πολυπολιτισμικότητα στη Ρώμη. Κοινωνική και Πνευματική ζωή, Πρακτικά Η΄
Πανελλήνιου Συμποσίου Λατινικών Σπουδών
Σπουδών, (Κομοτηνή, 2-5
5 Μαΐου 2007), επιμ. έκδ.
(Αθήνα: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τ
Τμήμα
μήμα Ελληνικής Φιλολογίας, 2013) 17-21.
17
Πασσάκου, Δ. «Καθαρό και ακάθαρτο στην Καινή Διαθήκη: Συνέπειες για την
εκκλησιαστική και ποιμαντική πράξη» στο Φύλο και Θρησκεία: Η θέση της γυναίκας στην
Εκκλησία,, Ιερά Μητρόπολις Δημητριάδος: Ακαδημία θεολογικών σ σπουδών,
πουδών, επιμ. έκδ.
(Αθήνα: Εκδόσεις Ίνδικτος, 2004).
Πασχάλη, Μ. «Το βλέμμα του Οδυσσέα και η Ρώμη», στο Πολυπολιτισμικότητα στη
Ρώμη. Κοινωνική και Πνευματική ζωή, Πρακτικά Η΄ Πανελλήνιου Συμποσίου Λατινικών
Σπουδών, (Κομοτηνή, 2-55 Μαΐου 2007), επιμ. έκδ. (Αθήνα: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο
Θράκης, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, 2013) 37
37-41.

Εκκλησίας
Πάσχου, Π. Λόγος και Μέλος. Εισαγωγή στην βυζαντινή

βυζαντινή- λειτουργική Υμνογραφία της
Ορθοδόξου Εκκλησίας (Αθήνα: Εκδόσεις Αρμός, 1999).
Πατρώνου, Γ. «ΗΗ πίστη της Χαναναίας (Ματθ. ιε΄ 21-28)»,

28)», στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.pemptousia.gr/2019/02/i
https://www.pemptousia.gr/2019/02/i-pisti-tis-chananeas-matth-ie-21-28/
28/
(ημερομηνία ανάκτησης: 10
10-05-2019).
Reinsberg, C. Γάμος,, Εταίρες και Παιδεραστία στην αρχαία Ελλάδα
Ελλάδα, ελλ. μετ. Δ. Γ.
Γεωργοβασίλη και Μ. Pfreimter (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα, 1999).
Salles, C. Η άλλη όψη της Αρχαιότητας. Ο Υπόκοσμος

Υπόκοσμος,, ελλ. μετ. Κ. Τσιταράκης (Αθήνα:
Εκδόσεις Παπαδήμα, 1998).
Schmemann, A. Μεγάλη Σαρακοστή. Πορεία προς το Πάσχα

Πάσχα,, ελλ. μετ. Ε. Γκανούρη
(Αθήνα: Εκδόσεις Ακρίτας, 2011).
Σχοινά, Γ. Πηγή Αγαθότητας (Αθήνα: Εκδόσεις Α. Οικονόμου, 2016).
Τσαλαμπούνη, Α. «Οι εθνικοί στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιον», στο Κατά Λουκάν
Θεολογικά. Εισηγήσεις Ι΄
Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων
Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, επιμ. έκδ. (Βόλος: Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως
Δημητριάδος και Αλμυρού, 2003) 381
381- 393.
Τσαλαμπούνη, Α. Εξηγητικά (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Δεμέτη, 2013).
Τσαλαμπούνη, Α. «Η μητέρα του Κυρίου στην Καινή Διαθήκη» Πνευματική Διακονία 8

(2010) 10- 22.
Φίλια, Γ. «Πηγές, διαμόρφωση και εξέλιξη των θεομητορικών εορτών» Πνευματική

Διακονία 8 (2010) 31- 46.
Φίλια, Γ. Οι θεομητορικές εορτές στη λατρεία της Εκκλησίας (Αθήνα:

Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη,
2002).
Φίλια, Γ. Η έννοια της «Όγδοης Ημέρας» στη λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας ( Αθήνα:
Εκδόσεις Γρηγόρη, 2001).
Χρήστου, Π. Ελληνική Πατρολογία

Πατρολογία, τόμος Α΄ (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κυρομάνου,
1994).
Fotopoulou, J. Τα θυσιαστήρια δείπνα στη ρωμαϊκή Κόρινθο. Μια κοινωνικο

ανάλυση του Α΄ Κορ. 8: 11-11:1,, ελλ. μετ. Μ. Γκουτζιούδη (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Π.
Πουρνάρα, 2006).
Ψάλτη, Χ. Το Ελληνορωμα
Ελληνορωμαϊκό
ϊκό και τα κοινά δείπνα των πρώτων Χριστιανικών κοινοτήτων.
Ιστορική, αρχαιολογική και θεολογική προσέγγιση (Καβάλα: Εκδόσεις Σαΐτα, 2016), στο
http://www.newsociology.gr/teyxh/pd
http://www.newsociology.gr/teyxh/pdfs/30.pdf (ημερομηνία ανάκτησης: 03-06-2019).
03

Εκκλησίας
Υπεύθυνη Δήλωση Συγγραφέα::

Δηλώνω ρητά ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά
προϊόν προσωπικής μου εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε μορφής δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας,
προσωπικότητας και προσωπικών δεδομένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές τρίτων για τα οποία
απαιτείται άδεια των δημιουργών/δικαιούχων και δεν είναι προϊόν μερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε
που χρησιμοποιήθηκαν περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και μόνον και πληρούν τους κανόνες
της επιστημονικής παράθεσης.

Χαβρεδάκη Αργυρώ, Δ.Ε. 2019-1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Χαβρεδάκη Αργυρώ, Δ.Ε. 2019-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

«Σχολή

Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών

Αθήνα, Ιούλιος 2019

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Αθήνα, Ιούλιος 2019

Η ανά χείρας Διπλωματική Εργασία αναφέρεται στην ιστορική,

Marginal social groups, Greco

1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ. ΟΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ. ΟΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗΝ

Α.Γ. Αγία Γραφή

Διπλωματική Εργασία vii

Το κίνητρο της συγγραφής της παρούσας Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας ήταν

Διπλωματική Εργασία viii

η υπηκοότητα, η προσωπική ελευθερία».13 Η άσκηση ειδικών δημόσιων λειτουργημάτων

κτημάτων και οι εκμισθωτές κτημάτων και διαφόρων προσόδων

1. Κεφάλαιο πρώτο. Οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες

1.1. Η διακριτή θέση των γυναικών.

1.1.1. Οι γυναίκες ως «πολίτιδες».

είχαν ποτέ τη δυνατότητα να κατέχουν ή να διαθέτουν ή να αποκτούν ή να πουλούν

η δική τους περιουσία.46 Κατά τη

1.1.2. Οι γυναίκες στο πλαίσιο του γάμου.

και προηγούμενου γάμου

εξασφαλιστεί η διαιώνιση του είδους».74 Εάν η χήρα δεν

1.1.3. Ο ρόλος των γυναικών στα θρησκευτικά δρώμενα.

υπόθεσης, καθώς τη λατρευτική τελετουργία είχαν αναλάβει «κρατικοί

1.2. Ο θεσμός της πορνείας.

χορευτική εκπαίδευση των γυναικών της ηδονής, έέτσι

1.3. Ο θεσμός της δουλείας.

Οι αρχαίες, όπως και οι ελληνορωμαϊκές κοινωνίες, χαρακτηρίζονταν από τον

ανατροφή ενός παιδιού.113 Η παγκόσμια Imperium Romanum περιλάμβανε τεράστιες

κατώτερης τάξης ήταν, οι «εκ γενετής ελεύθεροι», οι «απελεύθεροι

επόμενες γενεές.131 Οι «πλούσιοι

ήδη εποχή οι «ελίτ

Ιταλίας».150 Επιπρόσθετα, όσοι δούλοι ήταν πριν την

1.4. Η διακριτή θέση των τελωνών.

την ηγεμονία του βασιλιά Πτολε

Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής υποτέλειας υπήρχαν στην Παλα

1.5. Οι κοινωνικές πεποιθήσεις περί καθαρού και ακαθάρτου.

πραγμάτων».181 Στις αρχαίες τραγωδίες αναφέρεται η «Νέμεσις»

θρησκευτικές ομάδες (Φαρισαίοι, Σαδδουκαίοι, Εσσαίοι, Ζηλωτές, Ηρωδιανοί, Σικάριοι

Ορθοδόξωνν Βιβλικών Θεολόγων (Βόλος 15 15-17

θρησκευτικό υπόβαθρο. Συγκεκριμέ

2. Κεφάλαιο δεύτερο. Οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές

2.1. Οι γυναίκες στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας.

ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸνν κατ

αυτές είχαν θεραπευτεί από διάφορες ασθένειες, «τινες α

εντολή να ριχτεί στο σκοτάδι, «τ

βούλευμα. Ἡ γὰρ μοιχεία,

2.2. Η πορνεία μέσα στο πλαίσιο του Θεού.

τους ανθρώπους αναφέρεται

2.3. Η έννοια της υποδούλωσης στην κατά Χριστό ζωή.

σώσει τα πλάσματά Του

ανθρώπου.255 Για τον Χριστό, η μετάνοια είναι η μεγαλύτερη «επανάσταση»

2.4. Η οδός σωτηρίας των τελωνών.

«ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήνν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ· ἃ δὲ ἡτοίμασας

2.5. Η ιουδαϊκή τυπολατρία και ο νέος νόμος του Χριστού.

σωτηρίας για όλα τα έθνη, «φ

αναδεικνύεται το μέγεθος της ταπεινοφροσύνης των δυο αυτών εθνικών ανθρώπων, σε

ἐκβληθήσονται εἰς τὸ σκόότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸςς καὶ

2.6. Η ασθένεια και ο Ιατρός των ψυχών και των σωμάτων.

Στα παλαιοδιαθηκικά κείμενα η έννοια της «αμαρτίας» ήταν συνυφασμένη

σία, δεν υπάρχουν γραπτές ιουδαϊκές αναφορές.281

Στην Π.Δ. (Λευιτικό

ἔχουσα ἀσθενείας ἔτη δέκα