kveba da janmrTeloba

saleqcio konspeqti

b.m.d. eka xurciZe

iv. javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo universiteti

zust da sabunebismetyvelo mecnierebaTa fakulteti
biologiis departamenti

2018
2018

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 cilebi

100 welze meti xnis win fizikurad datvirTuli pirebisaTvis sakvebis

ZiriTad wyarod iTvleboda cilebi, magram es mosazreba Seicvala me-20
saukunis 90-ian wlebSi.
sakvebis ZiriTad wyarod aRiarebul iqna naxSirwylebi da cximebi.
zogierTi mecnieri gamoTqvams varauds, rom regularuli fizikuri
datvirTva arsebiT gavlenas axdens cilebis metabolizmze.
rekomendirebuli dieturi normebi ar aRiareben fizikurad aqtiuri
pirebisaTvis sakvebi cilebis gazrdis potencialur moTxovnilebas.
es normebi efuZneba nakleb moZravi adamianebis moTxovnilebebs, magram
Seicaven adeqvatur rekomendaciebs (gaormagebuli saSualo norma)
fizikurad aqtiuri pirebisaTvis.

aminomJavebi

cilebze moTxovnileba ganpirobebulia sxvadsxva cilebis agebaSi

monawile calkeuli aminomJavebis mimarT organizmis moTxovnilebaze. sul
cnobilia 20 sxvadasxva aminomJava, romelTagan 9 warmoadgens Seucvlel
aminomJavebs, radgan isini organizmSi ar sinTezirdebian da aucilebelia
maTi miReba sakvebidan. mozardebis organizmisaTvis saWiroa 10 Seucvleli
aminomJava, 9-s emateba arginini, romelic zrdadasrulebul organizmsi
iwyebs sinTezs.
aminomJava Sedgeba naxSirbadis centraluri atomisagan, romelTanac
mierTebulia wyalbadis (H) atomi, karboqsilis jgufi (-COOH), aminojgufi (-
NH2) da gverdiTi naxSirwylovani jaWvi, romelic gansxvavebulia yvela
aminomJavisTvis.

a m i n o m J a v e b i

Seucvleli: Secvladi:
histidini alanini
izoleicini arginini
leicini asparagini
lizini asparaginis mJava
meTionini cisteini
fenilalanini glutaminis mJava
treonini glutamini
triftofani glicini
valini prolini
serini Tirozini

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 cilebi Seadgenen sxeulis masis 45 %-s. aminomJavebis unikaluroba
mdgomareobs imaSi, rom maT SeuZliaT dakavSireba sxva aminomJavebTan
warmoqmnian ra am dros rTul struqturebs. maT miekuTvneba mag. fermentebi,
romlebic akatalizeben (aCqareben) reaqciebs; hormonebi, rogorebicaa mag.
insulini da glukagoni; hemoglobini da mioglobini, romlebic
warmoadgenen Jangbadis gadamtanebs; yvela qsovilovani struqturebi,
miozinis da aqtinis CaTvliT, romlebic warmoadgenen kunTebis cilebs.
yvela aucilebelia moZraobiTi aqtivobisTvis.
kvlevebi gviCvenebs, rom cilebs SeaqvT Tavisi wvlili, rogorc
energiis wyaro SimSilobis da intensiuri datvirTvis dros. SesaZlebelia
daZabuli varjiSebis dros saWiro kilokaloriebis 15 %-is miReba cilebis
daxmarebiT. am procesze did gavlenas axdens daxarjuli energiisa da
sakveb racionSi naxSirwylebis adeqvaturoba.
fizikuri datvirTvis dros daxarjuli energiis aRdgenisa da
SenarCunebisaTvis Tu araadeqvaturia dieta e. i. sakvebi racionis
kaloriulobidan da naxSirwylebidan ar xdeba misi Sevseba. maSin cilebs,
rogorc energiis wyaroebs SeaqvT TavianTi wvlili energiis aRdgenis
procesSi. aqedan gamomdinare naxSirwylebi SegviZlia ganvixiloT, rogorc
,,nivTiereba romelic axdens cilis ekonomias” (e. i. Tu racionSi
naxSirwylebi sakmarisi raodenobiTaa cilebi am procesisaTvis (energiis
generirebisaTvis) ar gamoiyenebian). cilebis, rogorc energiis wyaros
wvlili mcirdeba daaxloebiT 50%-mde, Tu energia adeqvaturia.

cilebis metabolizmi

sakvebi cilebi nawlavebSi uerTdebian kuW-nawlavis traqtis

endogenur cilebs, moinelebian da aminomJavebis saxiT SeiTvisebian.
daaxloebiT 10 % cila gamoiyofa fekaliebTan erTad, xolo darCenili
aminomJavebis 90 % warmoqmnian aminomJavur nakads, romelic aseve Seicavs
qsovilebis daSlis Sedegad warmoqmnil cilebs.
Tu organizmi cilebis sinTezis dros imyofeba wonasworul
mdgomareobaSi, maSin igi organizmis cxovelqmedebis dros daSlili
cilebis resinTezisTvis da wonasworuli mdgomareobis SesanarCuneblad
iyenebs nakadis aminomJavebs. Tu aminomJavebi arasakmarisi raodenobiTaa (anu
sakvebi cilebis arasakmarisi moxmarebis dros), maSin cilebis sinTezi ver
awonasworebs maTi daSlis procesebs da organizmis cilebi iSleba nakadis
aminomJavebis moTxovnilebis dasakmayofileblad.
Sedegad qsovilebis aRdgenis procesebi neldeba, rasac mivyavarT
organizmis fizikuri maCveneblebis Semcirebisken, piriqiT, rodesac sakvebiT
miRebuli cilebis raodenoba aRemateba organizmis cilovan moTxovnilebas
adgili aqvs aminomJavebis dezaminirebas (aminojgufis mocileba
aminomJavebidan) da am dros gamonTavisuflebuli azotis Warbi raodenoba
ZiriTadad gamoiyofa Sardovanas saxiT, aseve amiakis, Sardis mJavis da

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
kreatinis saxiT. struqturas, romelic rCeba aminomJavebidan aminis jgufis
mocilebis Semdeg ewodeba, alfaketomJavebad. mas SeuZlia daJangva, romlis
drosac miiReba energia an gardaiqmneba cximad – trigliceridebis saxiT.

azotovani balansi

organizmis moTxovnileba cilebze warmoadgens sadao sakiTxs, rac

ganpirobebulia organizmSi cilebis biosinTezis procesebis Sefasebis
gansxvavebuli meTodebis arsebobiT. cilis metabolizmis Sesafaseblad
erT-erTi yvelaze xSirad gamoyenebuli kriteriumia azotovani balansi,
magram ara yvelaze srulyofili. azotovani balansi izomeba organizmidan
gamoyofili azotis fardobiT organizmSi sakvebTan erTad moxvedrili
azotis raodenobasTan. uaryofiTi azotovani balansi gvxvdeba maSin,
rodesac gamoyofili azotis raodenoba aRemateba organizmSi Semosuli
azotis raodenobas. dadebiTi azotovani balansi SeimCneva maSin, rosac
piriqiT organizmSi Semosuli azotis raodenoba aRemateba gamoyofili
azotis raodenobas, Cveulebriv es SeiniSneba zrdis periodSi, mozardobis
periodSi, orsulobis periodSi. normaluri azotovani balansis dros
organizmSi Semosuli da gamoyofili azotis raodenoba erTmaneTis tolia.
azotovani balansisi gazomva ar iTvleba ganmsazRvrelad cilovani
cvlis, radgan am dros gaTvaliswinebulia azotis danakargi mxolod
SardTan da nawilobriv fekaliebTan erTad, magram azoti aseve SeiZleba
daikargos oflTan erTad, nawilobriv kanidan SeiZleba moxdes misi
gamoyofa, Tmis cvenis dros da sxva. amdenad azotovani balansi ar
iTvaliswinebs cilebis metabolizmis yvela aspeqtebs, radgan SeuZlebelia
cilebis gardaqmnis procesebze zusti Tvalyuris midevneba da zusti
gazomvebis Catareba cilebis organizmSi moxvedris Semdeg. azotovani
balansis dros iTvleba, rom rac ar gamoiyofa organizmidan igi mTlianad
gamoiyeneba cilebis sinTezis procesebSi.
amitom, Tu cilebis moxmareba icvleba (izrdeba an mcirdeba), unda
gaviTvaliwinoT, rom arsebobs axal reJimTan organizmis adaptaciis
aucilebeli periodi, romlis ganmavlobaSic azotis yoveldRiuri
eqskrecia iqneba ara sando. es mniSvnelovani faqtoria, romelic unda
gaviTvaliwinoT azotovani balansis Seswavlis dros miRebuli monacemebis
sandoobis Sefasebis procesSi. msoflio jandacvis organizaciis mier
azotis moxmarebis cvlilebis dros cilebis moxmarebaze moTxovnilebis
gansasazRvravad, dadgenilia adaptaciis periodis 10 dRiani minimumi,
romlis gavlis Semdegac unda moxdes organizmis cilovani cvlis
procesebis Seswavla.

ra gansazRvravs cilebze moTxovnilebas?

organizmis mier moxmarebuli cilebis raodenobaze mravali

sxvadasxva faqtori axdens zegavlenas. cilebze moTxovnileba

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ganpirobebulia Seucvleli (romelic ar sinTezirdeba organizmSi)
aminomJavebis mimarT organizmis moTxovnilebiT. azotovani balansis
Seswavla dafuZnebulia (msoflio jandacvis organizaciis
gadawyvetilebiT) 9 Seucvleli aminomJavis moxmarebis Seswavlaze, magram es
meTodi iwvevs eWvs zogierT mkvlevarSi, romlebic amtkiceben, rom igi
seriozulad ar afasebs mosaxleobis gansazRvruli jgufebis,
gansakuTrebiT ki axalgazrdobis da sportsmenebis moTxovnilebas cilebze.
sxvadasxva qsovilebi aminomJavebs iyeneben sxvadasxva siCqariT. ase
magaliTad kunTebi fizikuri datvirTvis dros iyenebs ganStoebuli
gverdiTi jaWvebis mqone aminomJavebs, gansakuTrebiT ki leicins.
gamokvlevebma azotovani balansis gansazRvris saSualebiT aCvena, rom
daJanguli leicinis raodenoba 2 saaTiani fizikuri datvirTvis dros,
rodesac datvirTva iyo maqsimaluri datvirTvis 50 %, Seadgenda
daaxloebiT leicinze mTeli dRiuri moTxovnilebis 90 %-s.
miuxedavad imisa, rom kunTebSi daJanguli aminomJavebis arseboba
asaxavs cilis gaZlierebul utilizacias (daSlas), igi ver afasebs mTlian
organizmSi cilebis cvlis procesebs.
calkeuli aminomJavebis aucilebeli raodenobebis gansasazRvravad
kvlevis meTodebs Soris gansxvavebas SeuZlia Secvalos mTliani cilis
aucilebeli raodenoba, magram Tu fizikurad aqtiuri pirebisaTvis
zogierTi aminomJavas mimarT moTxovnileba ufro maRalia, maTi miReba
sakvebidan ara aris rTuli. cxrilSi mocemulia Seucvleli aminomJavebis
mimarT organizmis dRiuri moTxovnileba.

cxrili 2
monacemebi Seucvleli aminomJavebis mimarT organizmis
moTxovnilebasa da moxmarebaze (mg/kg dReSi)

aminomJavebi moTxovnileba moxmareba

msoflios axalgazrdebi sakvebidan* sakvebidan**

jandacvis
organizaciis
monacemebi
leicini 14 39 100 57
izoleicini 10 23 63 36
valini 10 24 70 40
treonini 9 21 50 29
fenilalanini da Tirozini 19 39 55 31
triftofani 3,5 6 14 8
meTionini da cisteini 13 16 30 17
lizini 12 42 84 48
histidini 8-10 _ 31 17

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 * gaTvlebi dafuZnebulia 6 qalze, romelic darbodnen 44,8 km-ze
kviraSi, awonili sakvebis registracia mimdinareobda 4 dRis ganmavlobaSi,
isini moixmardnen 77,8 g cilas da 1980 kkal dReSi (e. i. fizikurad aqtiur
mdgomareobaSi myof adamianebzea es cdebi Catarebuli).
** gamoTvlebi efuZneba fizikurad aqtiuri qalebis mier arCeuli
kvebis racionebSi aminomJavebis Semcvelobas.

qvemoT moyvanilia mokle monacemebi faqtorebze, romlebic gavlenas

axdenen calkeuli aminomJavebisa da nebismieri cilis utilizaciaze.
• sxeulis Semadgenloba. rekomendirebuli dieturi normebi zrdasrulebSi
dafuZnebulia sxeulis masaze. cilebi, romlebic aucilebelia kunTebis
zomisa da masis SesanarCuneblad. sakvebi cilebis raodenobis zrda ar
iwvevs kunTebis masis zrdas. Warbi cilebi dagrovdebian cximebis saxiT,
rac ar astimulirebs varjiSis gaZlierebas.
• datvirTvis done. fizikuri datvirTvis intensivoba da xangrZlivoba
aZlierebs cilebis utilizacias. varjiSebi winaaRmdegibaze da gamZleobaze
aseve gavlenas axdenen cilebis utilizaciaze. programebma gamZleobaze
SeiZleba inicireba moaxdinon da gamoiwvion cilebze moTxovnilebis
gazrda daaxloebiT 2 kviris ganmavlobaSi. Semdeg dgeba adaptacia, kerZod
zogierTi monacemebi gviCvenebs, rom leicinis daJangva ufro intensiurad
mimdinareobs ara navarjiSeb sportsmenebSi, vidre navarjiSebSi, da
gawvrTnilobasTan erTad dgeba adaptaciis periodi, romelic SesaZlebelia
iwvevs cilebze moTxovnilebis Semcirebas.
• energiis da naxSirwylebis adeqvaturoba. Tu energouzrunvelyofa
araadeqvaturia dietis an gaZlierebuli energodanaxadjebis (mag. fizikuri
datvirTvis dros) gamo, maSin cilebze organizmis moTxovnileba izrdeba.
dadgenilia, rom kkaloriebis raodenobis zrda aumjobesebs azotovan
balanss.
• cilebis xarisxi. srulfasovani cilebi, iseTi rogorebicaa kvercxis cila
da kazeini, Seicaven yvela Seucvlel aminomJavas, aumjobeseben cilis
utilizacias da uzrunvelyofen gamoyofili azotis minimalur raodenobas
(sakvebSi arsebuli cilebi umniSvnelod zrdian maT mimarT moTxovnilebas).
• hormonebi. zrdis periodSi (axalgazrdebSi, orsulebSi) cilebis mimarT
moTxovnileba izrdeba.
• daavadebebi da sxeulis dazianebebi. sxvadasxva adamianebSi daavadebebi
araTanabrad axdens gavlenas cilebis moTxovnilebaze da Sesabamisad
reaqciac individualuria. damwvrobebis, cieb-cxelebis, motexilobis da
qirurgiuli tramvebis dros organizmi kargavs didi raodenobiT cilebs.
sportsmenma kidurebis motexilobis Semdeg gamojanmrTelebis periodSi
SeiZleba dakargos mTeli organizmis 0,3-0,7 kg cila

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 fizikuri datvirTva da cilebze moTxovnileba

kvlevebma aCvena, rom fizikuri datvirTvis dros cilebze

moTxovnileba dReSi 0,8 g/kg-iT metia, vidre SemuSavebuli rekomendirebuli
dieturi normebi.
datvirTva gamZleobaze iwvevs adaptaciis process, romelic cvlis
cilebis metabolizms. aminomJavebis gaZlierebuli Jangva zrdis cilebis
Semcvelobas mitoqondriebSi, rac zrdis cilebis ufro met raodenobaze
moTxovnilebas, vidre es dadgenilia rekomendirebuli dieturi normebiT.
datvirTvis intensivoba da varjiSebis xangrZlivoba aZlierebs
aminomJavebis Jangvas. es SeiZleba gamoyenebuli iqnas gamZle sportsmenebis,
identificirebisaTvis, imdenad ramdenadac maTi moTxovnileba cilebze
gansxvavebulia.
dabali intensivoba. sportsmenebi romlebic regularulad varjiSoben
maqsimaluri datvirTvis 50%-ze naklebi datvirTvebiT (neli siaruli,
velorbola, cekvebi) ar saWiroeben damatebiT cilebs. datvirTvis aseT
dones, SeuZlia misces dadebiTi stimuli cilis utilizaciisTvis ise, rom
ar gaizardos organizmis moTxovnileba cilebze.
maRali intensivoba. sportsmenebi romlebic regularulad da
energiulad varjiSoben (sirbili, curva, velorbola) saWiroeben ufro met
cilebs, vidre es gansazRvrulia rekomendirebuli dieturi normebiT – 1,2-
dan 1,4 g/kg dReSi (140-160% rekomendirebuli dieturi normebiT).
navaraudebia, rom aseTi gazrdili moTxovnileba cilebze ufro
mniSvnelovania intensiuri fizikuri datvirTvis programis pirveli 2
kviris ganmavlobaSi.
datvirTva winaaRmdegobis gadalaxvaze. simZimis aweva zrdis
organizmis mier cilebis moxmarebas. kunTovani masis SesanarCuneblad
saWiroa bevrad ufro mcire raodenoba cilebisa, vidre mis mimarT
moTxovnilebaa. kvleva gviCvenebs, rom energiis adeqvaturi STanTqmis dros
kunTovani masa SeiZleba SenarCunebul iqnas dReSi 5-10 g/kg cilis
moxmarebis doneze. amasTanave kulturistebs da mZime atletebs iSviaTad
undaT mxolod SenarCuneba kunTovani masis. umetesoba cdilobs sawvrTneli
varjiSebis saSualebiT mis damatebiT gazrdas.
arsebuli rekomendaciebiT kunTovani masis momatebisaTvis
winaaRmdegobis gadasalaxav varjiSebis dros, cilis moxmareba moicavs 1,4-
1,8 g/kg diapazons dReSi (160-200%-is rekomend. dieturi norm.). adeqvaturi
energomoxmareba aseve exmareba sportsmenebs kunTovani masis momatebis
dros cilis utilizaciis gaumjobesebaSi. energia unda iyos adeqvaturi an
mcired mainc unda aRematebodes energias, romelic aucilebelia sxeulis
masis SesanarCuneblad (200 kkal dReSi an 3 kkal/kg dReSi).

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 drois SerCeva cilebis
cilebis moxmarebisaTvis

kvlevebma aCvena, rom cilebis da naxSirwylebis garkveul raodenobas

(rekomendirebuli Tanafardoba 1:3-Tan), fizikuri datvirTvis Semdeg, unari
SeswevT glikogenis resinTezis gaZlierebis, iwveven ra insulinis
gamosvlis stimulirebas. gaZlierebuli varjiSis Semdeg sakvebSi cilebis
da naxSirwylebis kombinacias SeuZlia aseve kunTovani masis gazrdis
stimulireba, insulinis da zrdis hormonis gamonTavisuflebis gziT.
gamoTqmulia varaudi, rom naxSirwylovani danamatebis miReba
winaaRmdegobis gadalaxviT mimdinare fizikuri datvirTvis Semdeg, im
wuTasve an erTi saaTis ganmavlobaSi, gvaZlevs ufro dadebiT azotovan
balans, vidre datvirTvidan ramodenime saaTis Semdeg.
imdenad ramdenadac mravali sportsmeni sawvrTneli varjiSebis dros
dakavebulia Zalisa da gamZleobis ganviTarebiT maTi moTxovnileba
cilebze Seadgens 1,2-1,8 g/kg dReSi. TiToeuli sportsmenis moTxovnileba
cilebis mimarT unda gaiTvalos individualurad.

cilis moTxovnilebis gamoTvla

adamianebis sxvadasxva jgufebisaTvis cilebis mimarT moTxovnileba

SeiZleba ganisazRvros maTi moZraobiTi aqtivobis donis identifikaciis
gziT. cxril 3-Si mocemulia rekomendaciebi zrdasrul adamianebSi cilebis
moTxovnilebaze.

cxrili 3

fizikurad aqtiuri pirebis da nakleb moZravi cxovrebis wesis mqone

pirebis moTxovnileba cilebze

cila g/kg sxeulis wonaze

(1 funti=409,512g~0,5kg)
pirebi, romlebic ewevian naklebad
moZravi cxovrebis wess 0,8 (0,4 g/funti)
sportsmeni-moyvaruli (zrdasruli) 1,0-1,5 (0,5-0,75 g/funti)
maRali klasis spotsmeni (zrdasruli) 1,2-1,8 (0,6-0,9 g/funti)
axalgazrda sportsmeni 1,8-2,0 (0,9-1,0 g/funti)
zrdasruli, romelic izrdis kunTovan masas 1,4-1,8 (0,7- 0,9 g/funti)
sportsmeni kaloriebis zRvruli moxmarebiT 1,4-2,0 (0,7-1,0 g/funti)
maqsimaluri raodenoba zrdasrulebisaTvis 2,0 (1,0 g/funti)

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 dieta

kvlevebi gviCvenebs, rom sportsmenebs romlebic intensiurad

varjiSoben esaWiroebaT ufro didi raodenobiT cilebi, vidre es
rekomendirebuli dieturi normebiT aris dadgenili. sportsmenebis
umravlesoba moixmars sakvebTan erTad cilebis adeqvatur raodenobas,
xolo bevris mier moxmarebuli cilis raodeniba ki aWarbebs mis saWiro
raodenobas. sakvebi advilad uzrunvelyofs organizmis momaragebas yvela
Seucvleli aminomJaviT da saerTo ciliT, romelic aucilebeblia
organizmis moTxovnilebebis dasakmayofileblad.

cilis danaxarji kunTovani masis momatebisaTvis

• 1 futi kunTebi (~0,5 kg) Seicavs 70-105 g cilas.

• imisaTvis, rom kunTovanma masam moimatos ~0,5 kg-iT kviraSi saWiroa:
- organizmma moixmaros damatebiT 10-14 g cila dReSi;
- organizms SeuZlia kunTovani masis momateba mxolod 900g-iT kviraSi;
• marto cilas ar SeuZlia kunTovani masis mateba, misi momatebisaTvis
saWiroa gaZlierebuli sawvrTneli varjiSebis Sesruleba da damatebiTi
kaloriebi.
• cila Seadgens sxeulis saerTo masis 15-20%-s.

amasTanave unda aRiniSnos, rom zogierTi sportsmeni (tanmovarjiSeebi,

mocekvaveebi, morbenlebi), romelic cdilobs sxeulis masis SenarCunebas,
SeiZleba miiRos araadeqvaturi raodenoba rogorc yvela kaloriis, aseve
cilebis.
cilis SezRuduli raodenobiT moxmarebam SeiZleba gamoiwvios
organizmis ara adeqvaturi momarageba iseTi sakvebi nivTierebebiT,
rogoricaa kaliumi, rkina, TuTia, xolo Warbi raodenobiT misma miRebam
SeiZleba daayenos muqaris qveS naxSirwylebis moxmareba. cilebze
rekomendaciebi gvaZlevs diapazons: 12-15% kaloriebis saerTo raodenobis
da xazgasmulia mniSvneloba adeqvaturi energiis da naxSirwylebis donis
SenarCunebisaTvis.

cxrili 4
Cveulebriv sakvebSi cilis Semcveloba

sakvebi produqtebi porcia cila gramebSi

mTliani kvercxi 1 didi 6
rZe 1%-iani 1 Wiqa 8
iogurti ucximo 1 Wiqa 12,8
dapresili xaWo 1/2 porcia 14
yveli Cederi 1 uncia 7
9

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 vanilis nayini 1/2 Wiqa 2
gayinuli iogurti 1/2 Wiqa 3
(vanilis rbili)
xorcis konservi 3 uncia 219
Tevzi 3 uncia 19
qaTmis mkerdi 3 uncia 27
araqisis karaqi 2 kovzi 8
(Txeli fena)
xorblis puri 1 naWeri 3
spageti gamdidrebuli 1 porcia 7
murabiT
banani 1 saSualo 3
vaSli 1 saSualo 1
pica yveliT 1 naWeri 8
forToxlis wveni 1 Wiqa 2
(gayin. da ganzavebuli)
parkosnebi 1 porcia 12
konservirebuli barda 1 porcia 29
moxarSuli 1 porcia 3
Svriis fafa
P.S. 1 uncia=28.35 g.

danamatebi

cilovani danamatebi SeiZleba gaiyos or kategoriad: I – moicavs

srulfasovan cilas – kvercxis, rZis an soias cila, II – Seicavs calkeul
aminomJavebs an maT kombinaciebs.

srulfasovani cila

srulfasovani cilovani danamatebi gamoiyeneba sakvebSi saerTo cilis

raodenobis gasazrdelad, xandaxan sakvebis danamatebad iyeneben calkeul
aminomJavebsac. cilovani danamatebi moicavs srulfasovan cilas - kvercxis,
rZis an soias cilebs. cilaze moTxovnilebis dasakmayofileblad
srulfasovan cilovan danamatebs ar iyeneben, radgan sakvebi Seicavs maT
sakmaris raodenobas. magram es danamatebi mosaxerxebelia gansakuTrebiT im
sportsmenebisaTvis, romlebsac esaWiroebaT maRali kaloriebi (moixmaren
didi raodenobiT kaloriebs) da ar yofniT dro sakvebis mosamzadeblad da
misaRebad. zogierTi danamatebi Zalian kompaqturia, ar saWiroeben gayinvas
da moxerxebulia ,,cxel” dReebSi misaRebad. zogierTi SeiZleba Seerios
rZes da aseTi saxiT uzrunvelyofen cilis mimarT organizmis dRiuri
moTxovnilebis naxevari, sxva (cilovani fxvnilebi) ireva wyalTan erTad da
sasargebloa im sportsmenebisTvis, romlebic ver itanen (ver iRebs
organizmi) laqtozas. cilovani tabletebi Seicaven ufro cota cilas,
10

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
vidre fxvnilebi. xsnadi narevebi sauzmeze warmoadgenen Zvirfasi cilovani
fxvnilebis karg alternetivas. energetikul filebs, romelic Seicavs
minimum 7-14 g cilas (1-2 uncia), unari SeswevT daakmayofilon organizmis
moTxovnileba cilebze da mosaxerxebelia gamosayeneblad. sportsmenebma
unda icodnen, rom zogierTi danamatebi porciaSi Seicaven cilebis Warb
raodenobas (50 g-ze mets) da maTi miReba ar warmoadgens aucileblobas
zogierTi gamonaklisis garda.

calkeuli aminomJavebi

kvlevebma aCvena, rom sakveb danamatebs, romlebic Seicaven sxvadasxva

aminomJavas mcire raodenobiT, SeuZliaT gaaumjobeson maCveneblebi
kunTebSi da sisxlSi laqtatis koncentraciis Semcirebis gziT. am
danamatebis didi dozebi ki piriqiT ar aumjobeseben maCveneblebs.
danamatebi zogierTi aminomJaviT sariskoa misaRebad, radgan SeiZleba iyos
mizezi metaboluri disbalansis, nervuli impulsebis gadacemis
cvlilebebis, mowamvlis.

aminomJavebi datotvili jaWvebiT.

jaWvebiT

centraluri nervuli sistemis daRla. aminomJavebi datotvili

jaWvebiT – leicini, izoleicini da valini – Seswavlilia centralur
nervul sistemaSi daRlis procesebis ganviTarebasTan dakavSirebiT.
Cveulebriv Tvlian, rom daRla, romelic gamowveulia Zlieri datvirTvis
Sedegad, kunTovani warmoSvebisaa, Tumca igi warmoiSveba Tavis tvinSi.
arsebobs Teoria, romlis mixedviTac xangrZlivi datvrTvebis dros Warbi
serotonini gadalaxavs sisxli-tvinis bariers (hemiosmosuri barieri) da
warmoSobs daRlis procesebs. zogierTi mkvlevari am mdgomareobas
axasiaTebs, rogorc gadawvrTnas. aminomJava triftofani warmoadgens
serotoninis winamorbeds. datvirTvis dros ConCxis kunTebSi arsebuli
aminomJavebi datotvili jaWvebiT iJangebian, am dros maTi raodenoba
mcirdeba, xolo sisxlSi cximovani mJavebis raodenoba izrdeba, rac iwvevs
triftofanis gamodevnas misi dakavSirebis adgilidan plazmis albuminze
da tvinSi misi raodenobis gazrdas. rodesac Tanafardoba triftofansa da
datotvil jaWvian aminomJavebs Soris izrdeba, tvinSi gadadis (xvdeba)
ufro meti serotonini. am Tanafardobis cvlileba datotvil jaWviani
aminomJavebis an naxSirwylebis raodenobis gazrdis gziT iwvevs
triftofanis tvinSi moxvedris Semcirebas. mocemuli kvlevebi amtkicebs
varauds serotoninis donis Sesacvlelad naxSirwylebis gamoyenebis
Sesaxeb, magram ar amtkicebs datotvil jaWviani aminomJavebis efeqturobas
daRlis SeCerebis procesSi.
zrdis hormoni. varaudoben, rom aminomJavebi arginini da lizini
zrdis zrdis hormonis sinTezs, riTac iwvevs anabolur (sinTezi) efeqts
ris Sedegadac xdeba kunTovani masis zrda.

11

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 glutamini. Tumca glutamini ar warmoadgens Seucvlel aminomJavas,
zogierTi mkvlevari varaudobs, rom is aucilebelia didi dozebiT Zlieri
datvirTvebis dros. glutamini monawileobs imunur reaqciebSi.
sportsmenebs gadawvrTnis sindromiT plazmuri glutaminis done
Semcirebuli aqvT, ramac SeiZleba gamoiwvios imunitetis daqveiTeba.
daZabuli fizikuri datvirTva, adeqvaturi aRdgenis gareSe, iwvevs
glutaminis maragis amowurvas, xolo organizmi ar aris im mdgomareobaSi,
rom sakmarisi siCqariT moaxdinos glutaminis dasinTezireba, raTa igi
daubrundes datvirTvamde mdgomareobas. glutaminma aseve SeiZleba miiRos
monawileoba kunTebis glikogenis sinTezSi. glutaminis adeqvatur
Semcvelobas unari aqvs fizikuri datvirTvebis Semdeg cilis sinTezis
gaZlierebis. kvlevebi ar gvaZlevs sarwmuno mtkicebulebas glutaminis,
rogorc sakvebi danamatis, gamoyenebis Taobaze.
ori sxva, cilebis msgavsi danamatebi, romlebic imsaxureben
yuradRebas es aris – kreatini da betahidroqsi-beta-meTilbutirati, orive
iwvevs kunTovani masisa da Zalis zrdas, magram cnobili araa usafrTxoa
Tu ara maTi xangrZlivi gamoyeneba.

cilebis Warbi gamoyenebis riski

cilebis maRali Semcvelobis mqone sakvebis gamoyeneba adamianis

janmrTelobisaTvis risks warmoadgens.
Tirkmelebis funqciis moSla. damtkicebulia kavSiri Warbi
raodenobiT cilasa da Tirkmelebis funqciis darRvevas Soris. cilis
siWarbe qmnis TirkmelebisaTvis damatebiT datvirTvas, rac
dakavSoirebulia azotis gamoyofasTan.
gauwyloeba. cilis Warbi raodenobiT moxmareba iwvevs gauwyloebis
risks. azotis gamoyofas Tan axlavs wylis danakargi, amitom sportsmenebs,
romlebis iReben cilebis did raodenobas, emuqreba organizmis
gauwyloebis riski. sportsmenebi unda iyenebdnen adeqvaturi raodenobis
sasmelebs da akontrolebdnen Sardis koncentracias, gansakuTrebiT ki
maRalcilovani dietebis dros.
kalciumis danakargebi. iTvleba, rom kalciumis danakargi
maRalcilovani dietis dros zrdis osteoporozis gamovlenis risks.
maRalcilovani produqtebi iwveven mJavas gamomuSavebas, romelic Semdgom
gamoiyofa TirkmelebiT. kalciumi gamonTavisufldeba Zvlebidan da
warmoadgens bufers momatebul mJavis datvirTvasTan fardobiT. am efeqts
SeiZleba winaaRmdegoba gauwios sakvebSi fosforis maRalma Semcvelobam.
amasTanave organizmi egueba da amcirebs kalciumis danakargebs, Tu misi
moxmareba adeqvaturia. sakvebSi kalciumisa da cilis Tanafardobam (20:1
mg/g) SeiZleba mogvces Zvlis qsovilis adeqvaturi dacvis garantia.
arabalansirebuli dieta. cilis simcire warmoadgens yvelaze did
risks, kunTovani glikogenis maragis SenarCunebisaTvis an SevsebisaTvis, Tu
sportsmeni moixmars naxSirwylebis araadeqvatur raodenobas.

12

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
 cilis araadeqvaturi raodenobis moxmarebis riski

mravali sportsmeni miuxedavad imisa, rom TavianT yuradRebas

miapyroben cilebisken, moixmaren cilebis arasakmaris raodenobas. aseTi
problema arsebobs sportsmenebSi, romlebic varjiSoben gamZleobaze,
magaliTad morbenlebSi. es sportsmenebi TavianT yuradRebas mimarTaven ara
kunTovani masis zrdisken, aramed daxarjuli kaloriebis aRdgenisken.
araadeqvaturi cilis raodenobam sportsmeni SeiZleba daayenos kunTovani
masis Semcirebis riskis win. misi araadeqvaturi moxmareba niSnavs
qsovilebis aRdgenisaTvis da sinTezisaTvis aminomJavebis ukmarisobas, rac
tramvebis miRebis TvalsazrisiT saxifaToa sportsmenisTvis. aseTi
sportsmenebis qronikuli daRlilobac miuTiTebs kunTebis sisusteze.
vegetarianelebi: maTTvis mniSvnelovania cilis xarisxi. cilis
utilizacia ufro efeqturia misi maRali xarisxis dros. kvercxis cila
gamoiyeneba, rogorc standarti, igi warmoadgens srulfasovan cilas (Sedis
yvela Seucvleli aminomJava), amitom mis xarisxs adareben sxva cilebis
xarisxs.
dieta cxoveluri warmoSobis produqtebis gareSe eWv qveS ayenebs
yvela aminomJavis sinTezs organizmSi. rac ufro cota cxoveluri cilaa
organizmis aminomJavebisadmi moTxovnilebebis dasakmayofileblad, miT meti
mcenareuli cilaa saWiro. gamonakliss warmoadgens soiosagan damzadebuli
produqtebi.

13

კვება და ჯანმრთელობა სალექციო კონსპექტი

ბმდ ე. ხურციძე ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი