GEOGRAFIA kl.

VII

POZNAJĘ REGION W KTÓRYM MIESZKAM - MAZOWSZE

Drogi uczniu

Dziś zaczynamy dział, który dotyczy regionu, w którym mieszkamy. Na tej lekcji dowiesz się
jakie cechy przyrodnicze, społeczno-kulturowe i gospodarcze charakteryzują region.

Na początek trochę teorii do przebrnięcia, ponieważ spróbujemy odpowiedzieć na pytanie czym

jest region.

W zasadzie nie ma ścisłej definicji i jasno przyjętych kryteriów regionu. Jeśli dodamy to regionu
określenie …geograficzny, …historyczny, …gospodarczy, …turystyczny już będzie trochę
łatwiej. Można ogólnie przyjąć, że region to obszar, który charakteryzuje się jednorodnością.
Jednorodność ta może dotyczyć bardzo wielu aspektów: od położenia geograficznego, poprzez
charakterystyczne ukształtowanie terenu aż do unikalnych zwyczajów i tradycji kulturowych.

Cechy, które pozwalają wyodrębnić poszczególne regiony dzielą się na dwie grupy cechy
naturalne i cechy antropogeniczne.

Pierwsza z nich – cechy naturalne to szczególne cechy środowiska przyrodniczego, czyli

podobny klimat, krajobrazy i ukształtowanie terenu.

Cechy antropogeniczne to wszelkie cechy regionu związane z działalnością i funkcjonowaniem

człowieka. Do takich cech można przede wszystkim zaliczyć wszelkie zjawiska społeczno –
gospodarcze, a także kultywowane tradycje i obrzędy, które ciężko spotkać w innych regionach.
Często stosuje się także podział na regiony gospodarcze i przemysłowe, które cechują się
wspólnymi centrami lub powiązaniami gospodarczymi, np. tereny rolnicze. Różnorodność
krajobrazów, klimatu, a także ukształtowania terenów to jedna z najbardziej podstawowych
przyczyn wytyczania granic między regionami. To właśnie różne cechy środowiskowe powodują
często konkretne zachowania i zwyczaje żyjących tam ludzi. Pośrednio warunki, w jakich żyją
mieszkańcy warunkują nawet to jakie można tam spotkać potrawy regionalne. Na przykład na
Górnym Śląsku upowszechniły się sycące potrawy, co ma związek z występowaniem tam złóż
węgla kamiennego. Dość dziwne powiązanie? Niezupełnie – takie potrawy zaspokajały
zapotrzebowanie energetyczne górników pracujących ciężko w trudnych warunkach. Można
zatem stwierdzić, że cechy naturalne w dużym stopniu warunkują cechy antropogeniczne.
Klasa 7
MAZOWSZE
Charakterystyka regionu – cechy przyrodnicze
Składniki środowiska
CHARAKTERYSTYKA
przyrodniczego
Położenie geograficzne Mazowsze to największe pod
Względem powierzchni oraz
ludności województwo,
znajdujące się w środkowej
części Polski. Obejmuje obszar o
powierzchni 35,6 tys.km2. Ma
ok. 5,4 mln. Mieszkańców. Na
Mazowszu znajduje się
Warszawa czyli stolica Polski i za
razem największe miasto w
kraju, położone na Nizinie
Środkowo mazowieckiej.
Mazowsze dzięki położeniu w
Centralnej Europie oraz
atrakcyjność Warszawy odgrywa
znaczącą role w ruchu
turystycznym. Na Mazowszu jest
85miast, 42 powiaty, 314 gmin i
ponad 9000 wsi . Mazowsze to
województwo położone w
większości na obszarze Niziny
Marta Jakowlew Środkowoeuropejskiej.
Ukształtowanie terenu Województwo mazowieckie,
położone na terenie Niżu
Środkowopolskiego w Krainie
Wielkich Dolin charakteryzuje
się ̨ zmiennością ̨ krajobrazu.
Krajobraz Mazowsza na
przeważającej części jest
nizinny. Charakterystycznym
elementem ukształtowania
terenu rzeźby są ̨ doliny rzeczne
np. Wisły, Narwi, Bug, Pilica.
Grupa 1
PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA
Nazwa tej krainy pierwotnie
brzmiała Mazow i stanowiła
nazwę dzierżawczą od nazwy
Mazury oznaczającego człowieka
mieszkającego w błotach albo
nazwę topograficzną
oznaczającą ,, błotnisty kraj,,.
Ukształtowanie powierzchni
Polski jest wynikiem działania sił
wewnętrznych (ruchów
górotwórczych, procesów
wulkanicznych i plutonicznych) i
zewnętrznych (denudacji oraz
akumulacji). Obszar Polski
generalnie jest pochylony z
południowego wschodu na
północny zachód. Zdecydowaną
większość ́ kraju zajmują ̨ niziny.
Do przyczyn występowania
przede wszystkim należą,̨
erozyjna działalność ́ lodowca i
jego wód roztopowych, pond to:
działalność ́ erozyjna i
akumulacyjna cieków wodnych,
abrazja i akumulacja morska,
erozja wywołana ruchem mas
powietrza oraz działalność ́
człowieka.

Viktoria Alberska
Budowa geologiczna Na budowę geologiczną składa
(w tym surowce mineralne) się rodzaj skał, ich wiek oraz
wzajemne położenie w skorupie
ziemskiej.
Na całym omawianym obszarze
na powierzchni występują osady
czwartorzędowe, a ich
miąższość w znacznej mierze
zależy od ukształtowania
powierzchni stropowej pliocenu
i waha się w granicach 20-50 m,
choć może wynosić od kilku do
ponad
100 m.
W podłożu centralnej Polski
znajduje się sfalowana
prekambryjska platforma
wschodnioeuropejska,
nachylona ku zachodowi,
zbudowana głównie ze skał
krystalicznych i
metamorficznych, oraz
przylegająca do niej od zachodu
platforma paleozoiczna nakryta
grubym hercyńskim
zapadliskiem przedgórskim
będącym strefą tektoniczną
rozłamów głębnych. Na
platformie prekambryjskiej i
paleozoicznej leżą utwory
mezozoiczne (głównie wapienie
i margle).
Utwory kenozoiczne z
trzeciorzędu to morskie piaski
glaukonitowe i kwarcytowe.
Zlodowacenie bałtyckie dotarło
tylko na kraniec dawnego
województwa płockiego a jego
południowa granica zbliżona jest
do północnej granicy
historycznego Mazowsza.
Utwory znajdujące się na
powierzchni tego terenu to
polodowcowe morenowe gliny
zwałowe, piaski i żwiry kemowe
Działalność erozyjna lodowców
kontynentalnych polega głównie
na detrakcji(proces wyrywania),
egzaracji(proces mechanicznego
niszczenia podłoża skalnego
wywoływany przez:działalność
lodowca), oraz na żłobieniu,
rysowaniu i wygładzaniu podłoża.
Największy wpływ na obecne
ukształtowanie powierzchni
terenu wywarł lądolód
zlodowacenia Wisły
(północnopolskiego), nie dotarł
on jednak do obszaru Puszczy
Kampinoskiej.
Pod koniec okresu zlodowacenia
Wisły zmiany klimatyczne
spowodowały kolejne fazy erozji i
akumulacji osadów rzecznych i
wydmowych. Występowała
sekwencja wydarzeń, które
częściowo nakładają się:
akumulacja serii rzecznej,
powstawanie gleb lub osadów
organicznych, erozja wgłębna
odsłaniająca wcześniej
zakumulowane osady i tworząca
taras, rozwój procesów
wydmowych. W ten sposób
powstały kolejne tarasy Wisły:
falenicki - odpowiadający
południowemu pasowi obniżeń
bagiennych, praski -
odpowiadający środkowemu
pasowi obniżeń bagiennych oraz
dwa holoceńskie tarasy
zalewowe.
W okresach ochłodzenia klimatu i
intensywnej erozji wgłębnej na
osuszonych terenach
następowały intensywne procesy
wydmotwórcze.
Margle i wapienie zostały
naniesione w okresach transgresji
morza.
Morskie piaski glaukonitowe i
kwarcytowe zostały
przemieszczone podczas
kolejnych zlodowaceń w
czwartorzędzie.
 i sandrowe. Mają one głębokość
do kilkuset metrów. Bursztyn pojawił się jako tzw.
Doliny rzek mają często tarasy porwak wyrwany przez lodowiec
nadzalewowe, dna wypełniają z dna Bałtyku, przemielony i
torfy holoceńskie, mady rzeczne przeniesiony tu wraz z piaskami
i piaski wydmowe. Z uwagi na sandrowymi.
znaczną głębokość utworów
czwartorzędowych, surowce
znajdujące się w skałach
starszych na Mazowszu nie są
eksploatowane. Eksploatuje się
głównie utwory
czwartorzędowe, np.: iły
jeziorne i gliny zwałowe jako
surowiec do wyrobów
ceramicznych, piaski rzeczne i
wydmowe używane do
produkcji szkła i cegieł
silikatowych, żwiry sandrowe
stosowane do produkcji betonu;
rzadziej osady wapienne
występujące pod torfami, które
wykorzystywane są jako nawóz
oraz torf.
W okresie transgresji lądolodu
na jego zapleczu powstały iły
warwowe, a następnie, w czasie
maksimum transgresji, osady
zastoiskowe zostały
wyerodowane, a powstałe w ten
sposób doliny zasypane grubą
serią osadów piaszczysto-
żwirowych, tworząc wysoki
poziom zasypania zwany
tarasem wydmowym .
Akumulacja osadów tarasu
wydmowego zakończyła się
około 14 000 lat temu.
Główna faza wydmowa
wystąpiła w starszym dryasie.
Uformowały się wtedy
najwyższe wydmy paraboliczne
dochodzące do 30 m wysokości
względnej. Wtedy też powstały
wydmy na Równinie Błońskiej.
W holocenie na obszarze pasów
obniżeń bagiennych oraz w
niektórych misach deflacyjnych
na terenie pasów wydmowych
rozpoczęła się akumulacja kredy
jeziornej, gytii i torfu, która w
wielu miejscach trwa do dziś.
Wojtek Fiedko Na omawianym terenie

Klimat
(masy powietrza, temperatury,
opady, zjawiska typowe)
Maja Leśniewska
występują wody oligoceńskie i
mineralne (np. w Konstancinie i
Osiecku) oraz wody termalne
(Szczytno). Dawniej
eksploatowano rudę darniową,
a w Puszczy Kurpiowskiej
również bursztyn.
Duże zróżnicowanie
ukształtowania powierzchni
obszaru Mazowsza, wynika z
historii geologicznej regionu.
Pofałdowanie terenu które
zawdzięczamy lodowcom,
powstało przed tysiącami lat.
Różnorodność terenów tworzy
niezwykłą różnorodność
biotopów, dlatego na terenie
Mazowsza występuje wiele
gatunków niespotykanych na
innych obszarach Europy. Aby
chronić to „dziedzictwo
geologicznej przeszłości,
tworzone są parki i rezerwaty
przyrody.
Klimat Mazowsza ma charakter Mazowsze znajduje się w strefie
przejściowy pomiędzy morskim przeważających wiatrów
a kontynentalnym. Na zachodnich. Znaczny jest także
większości terenu średnia udział wiatrów z kierunku
roczna temperatura powietrza południowo-wschodniego.
wynosi 9,2°C. Najwyższa Zazwyczaj nad obszarem
temperatura zazwyczaj województwa występują wiatry o
występuje w lipcu (śr. 20oC) a prędkości z zakresu od 3,0
najniższa w styczniu (śr. -1oC). do 5,0 m/s. Na pogodę w
Najniższa średnia roczna suma województwie Mazowieckim
opadów występuje w wpływa również ukształtowanie
południowej części terenu, leży na nizinie
województwa (420-450 mm), a Mazowieckiej we wschodniej
najwyższa w północnej i części kraju.
północno-wschodniej części (ok.
600 mm

Klasa 7 Grupa 2

MAZOWSZE
Charakterystyka regionu – cechy przyrodnicze
Składniki środowiska
CHARAKTERYSTYKA PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA
przyrodniczego
Wody powierzchniowe
(sieć rzeczna, zlewiska i
dorzecza, jeziora, tereny
podmokłe)
Gleby

Roślinność i zwierzęta
(lasy)

Główne elementy dziedzictwa

przyrodniczego
(parki narodowe i
krajobrazowe, rezerwaty
przyrody, cenne obiekty i
zjawiska przyrodnicze)

Klasa 7 Grupa 3

MAZOWSZE
Charakterystyka regionu. Cechy gospodarcze.

Składniki
CHARAKTERYSTYKA PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA
gospodarcze
Rolnictwo-dominujące
kierunki upraw roślin i
hodowli zwierząt.

Przemysł
(główne zakłady
przemysłowe)

Usługi
(najważniejsze dla
mieszkańców i
przedsiębiorstw)

Klasa 7 Grupa 4
 MAZOWSZE
Charakterystyka regionu. Cechy gospodarcze.

Składniki PRZYCZYNY
CHARAKTERYSTYKA
gospodarcze WYSTĘPOWANIA
Struktura zatrudnienia
(rolnictwo, przemysł,
usługi).

Główne szlaki
transportowe
(kolejowe, drogowe,
lotnicze).

Centra logistyczne

Klasa 7 Grupa 5

MAZOWSZE
Charakterystyka regionu. Cechy społeczno-kulturowe

Składniki środowiska
CHARAKTERYSTYKA PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA
przyrodniczego
Liczba ludności i jej zmiany

Struktura demograficzna (płci,

wieku) i kierunki migracji

Struktura narodowościowa i
etniczna

Klasa 7 Grupa 6
 MAZOWSZE
Charakterystyka regionu. Cechy społeczno-kulturowe

Składniki środowiska PRZYCZYNY

CHARAKTERYSTYKA
przyrodniczego WYSTĘPOWANIA
Struktura wyznaniowa

Sieć osadnicza
(układ i wielkość miast ,
osadnictwo wiejskie)i
procesy urbanizacji
Dziedzictwo kulturowe
(m.in. zabytki i tradycje)