MORZE BAŁTYCKIE

Jakie elementy
należy wymienić
i omówić, aby
scharakteryzować
Morze Bałtyckie?

 Morze szelfowe
 Stare struktury geologiczne
 najmniej słone
s. 100
Elementy charakterystyki
Bałtyku

1. Położenie geograficzne (rozciągłość południkowa i równoleżnikowa Morza

Bałtyckiego)
2. Klimat obszaru, na którym leży Morze Bałtyckie
3. Podział Bałtyku na akweny
4. Właściwości wód Morza Bałtyckiego (zasolenie i temperatura)
5. Ruch wody morskiej w Morzu Bałtyckim – falowanie, pływy, prądy morskie
6. Geneza Morza Bałtyckiego – zlodowacenie
7. Ruchy izostatyczne w obrębie basenów Morza Bałtyckiego
8. Jednostki geologiczno-tektoniczne, na których leży Morze Bałtyckie
9. Typy wybrzeży morskich znajdujących się nad Morzem Bałtyckim
(działalność niszcząca fal morskich, elementy wybrzeża niskiego)
10. Cechy zlewiska Morza Bałtyckiego
11. Zanieczyszczenie Morza Bałtyckiego
12. Państwa z dostępem do Morza Bałtyckiego
13. Głębokość morza
 Położenie geograficzne Morza
Bałtyckiego

Położenie geograficzne obszarów określamy za

pomocą rozciągłości południkowej i
równoleżnikowej:

 rozciągłość południkową wyznaczamy za

pomocą szerokości geograficznych punktów,
najdalej wysuniętych na N i S
rozciągłość równoleżnikową określamy za
pomocą długości geograficznych punktów
najdalej wysuniętych na E i W
s. 102 - 103
Typ morza Bałtyckiego
Podział wszechoceanu na mniejsze części ma charakter umowny. Wyróżnia
się następujące oceany: Ocean Spokojny, Ocean Atlantycki i Ocean Indyjski,
chociaż oficjalnie wymienia się jeszcze Ocean Arktyczny, wyodrębniony z
Oceanu Atlantyckiego.

Typy mórz
U wybrzeży kontynentów, których linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, wody
oceaniczne częściowo są oddzielone od wód otwartych wyspami, półwyspami,
płyciznami i rafami koralowymi. Akweny takie nazywa się morzami. Stanowią
one ok. 11% powierzchni oceanu światowego. Istnieje wiele kryteriów podziału
mórz. Jednym z nich jest położenie morza.
Według tego kryterium morza dzieli się na:
• przybrzeżne – oddzielone są od oceanu dużymi wyspami, półwyspami lub
podwodnymi progami, np. Morze Norweskie, Morze Arabskie, Morze Ochockie;
• śródziemne – morza te łączą się z wodami oceanicznymi przez cieśniny,
otoczone są ze wszystkich stron lądami, np. Morze Śródziemne, Morze
Czerwone, Morze Bałtyckie;
• międzywyspowe – od otwartych wód oceanicznych oddzielają je wyspy i
archipelagi. Źródło: „Geografia na czasie”
Zlewisko Morza Bałtyckiego

Odszukaj obszar należący do zlewiska

Bałtyku. Wyjaśnij znaczenie tego pojęcia.
Wypisz trzy rzeki wpadające do Bałtyku.

atlas – s. 100
 Klimat Morza Bałtyckiego

Typ klimatu odczytasz z mapy zamieszczonej

w atlasie (s. 8 – 9)

Zwróć uwagę na północny obszar Bałtyku

i południowy.
Strefy klimatyczne świata
Zróżnicowanie temperatury wody w
Bałtyku

Temperatura
Średnia temperatura wód powierzchniowych oceanów wynosi 17,4°C.
Najcieplejszym oceanem jest Ocean Spokojny (ok. 18°C). Temperatura wód
powierzchniowych mórz i oceanów zależy przede wszystkim od szerokości
geograficznej. Najcieplejsze są wody strefy międzyzwrotnikowej (25–28°C),
szczególnie w płytkich morzach i zatokach. Temperatura w Zatoce Perskiej i
Morzu Czerwonym dochodzi do ok. 35–36°C. W strefie podbiegunowej wody
morskie są najchłodniejsze – ich temperatura wynosi mniej niż 4°C.
Źródło: „Geografia na czasie”
Rozkład średniej rocznej temperatury powietrza
 Podaj obszary występowania kry lodowej
i lodu stałego na Bałtyku

Wiadomości na temat zjawisk lodowych występujących

na Bałtyku zamieszczone są w atlasie wydawnictwa PPWK:
 „Morze Bałtyckie: Zlodzenie i typy wybrzeży” s. 132 – 133

Zanieczyszczenie Bałtyku

Analizując mapy z atlasu: „Zanieczyszczenie

Morza Bałtyckiego” (s. 100) i podaj przyczyny
zanieczyszczenia mórz na świecie.
Co jest źródłem zanieczyszczeń Bałtyku?
Podaj obszary najsilniej zanieczyszczone.
Jakie związki zanieczyszczają Bałtyk?

 ćw. 8 – str. 51
Zanieczyszczenie wód morza

Zanieczyszczenie wód morza

Przyczyny i źródła zanieczyszczeń:

 Niewielka wymiana wód z oceanem,

 mała głębokość morza oraz
 otoczenie rozwiniętych gospodarczo państw
 Ścieki dostają się do wód z ośrodków miejsko-przemysłowych położonych
na wybrzeżu oraz w zlewisku morza.
 Źródłem zanieczyszczeń jest również żegluga morska (wycieki, obsługa
portowa) oraz marynarka wojenna państw.
 Na dnie morza spoczywają także pozostałości po drugiej wojnie
światowej, np. broń chemiczna.
 Z obszarów państw położonych nad Bałtykiem spływają rzekami wody
zawierające substancje organiczne oraz stosowane w rolnictwie nawozy
sztuczne.
Zasolenie Morza Bałtyckiego
Informacje o zasoleniu:
 w atlasie (s. 100)
Zasolenie
W wodzie oceanicznej rozpuszczone są wszystkie znane w przyrodzie
pierwiastki. Najważniejszymi substancjami chemicznymi rozpuszczonymi w
wodach oceanów są sole i gazy. Wśród soli prawie 80% stanowi chlorek
sodu (NaCl). Inne sole to: chlorek magnezu, siarczan magnezu, siarczan
wapnia.

Średnie zasolenie wód powierzchniowych oceanów wynosi ok. 35‰, co

oznacza, że w każdym kilogramie wody morskiej rozpuszczonych jest 35
gramów soli. Zasolenie zależy od kilku czynników: temperatury powietrza,
wielkości opadów, dopływu wód rzecznych, stopnia otwartości mórz na wody
wszechoceanu.
Małe zasolenie występuje Najmniej słone są morza
w strefie umiarkowanej śródziemne strefy
i podbiegunowej umiarkowanej
(mniejsze i podbiegunowej, ze względu
parowanie, stosunkowo na dopływ wód rzecznych
duże opady, topnienie oraz słabą wymianę wód z
lądolodów) oceanem (np. Morze
Bałtyckie – 7,5‰)
Zasolenie wód powierzchniowych mórz i oceanów
Duże zasolenie wód jest
w strefie zwrotnikowej.
Ma to związek z wysoką
średnią roczną tempera-
turą, dużym parowaniem,
małymi opadami i małym
dopływem słodkiej wody
z lądów.
Najwyższym zasoleniem
charakteryzują się wody
płytkich śródziemnych
mórz oraz zatok. Wy-
stępuje tu bardzo duże
parowanie, a wymiana
wód z oceanem jest
ograniczona (np. Morze
Czerwone – 45‰)
Zasolenie wód
powierzchniowych
Morza Bałtyckiego

Źródło: „Geografia na
czasie”
Zasolenie wód powierzchniowych
Morze Bałtyckie ma bardzo małe zasolenie, które
wynosi średnio 7-8‰. Przyczyną tego jest
z jednej strony położenie Morza Bałtyckiego
w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego, które
sprawia, że parowanie jest mniejsze niż ilość wód
słodkich dostarczonych do zbiornika (przez wody
rzek lub opady), ale przede wszystkim wynika
z wąskiego połączenia ze słonymi wodami Oceanu
Atlantyckiego. Wymiana wód pomiędzy morzem i
oceanem jest ograniczona. Słone wody
z Oceanu Atlantyckiego dostają się do Morza
Bałtyckiego przez Cieśniny Duńskie w strefie
dennej. Natomiast wody Morza Bałtyckiego
odpływają do Oceanu Atlantyckiego w strefie
powierzchniowej. Wielkość odpływu wysłodzonych
wód Bałtyku zdecydowanie przewyższa objętość
bardziej zasolonych wód wpływających z Morza Zasolenie wód powierzchniowych
Północnego. Największe wlewy słonych i dobrze
Morza Bałtyckiego
natlenionych wód z oceanu występują w czasie
sztormów i silnych wiatrów zachodnich.
Źródło: „Geografia na czasie”

Zasolenie wód powierzchniowych Bałtyku największe jest w rejonie Cieśnin Duńskich (ok. 18‰)
i zmniejsza się w kierunku wschodnim i północnym (do 2‰ w Zatoce Botnickiej i Fińskiej).
Najbardziej wysłodzone są jednak wody zalewów (Szczecińskiego, Wiślanego, Kurońskiego).
Cyrkulacja prądów morskich na
Bałtyku

atlas s. 100.
Fale wiatrowe, pływy na Bałtyku

Falowanie wiatrowe
Falowaniem wiatrowym nazywa się rytmiczny ruch wody morskiej wywołany
działaniem wiatru (uderzaniem wiatru o taflę wody).
 wysokość fal dochodzi do 4,3 m
 długość waha się od 10 do 75 m
 fale często się krzyżują

Pływy:
 niewielkie – do kilku cm

Wlewy wód oceanicznych

 przez cieśniny duńskie – w warstwach przydennych – silne zasolenie
 najczęściej wiosną i jesienią
1. Wiatr uderza w 4. Im silniejszy wiatr, tym
powierzchnię oceanu i większe koła zataczają
wprowadza cząstki wody w cząsteczki (falowanie wzrasta)
ruch kołowy

3. Fale, zbliżając się do

2. W strefie brzegowej, gdzie ruch
brzegu, piętrzą się i załamują
cząsteczek wody jest ograniczony przez
(powstają charakterystyczne
dno, zaczynają się one poruszać po
„bałwany”)
elipsach
Powstawanie falowania wiatrowego
Budowa geologiczna dna
Bałtyku

Mapa: „Geologia tektonika”, atlas s. 16 –

17,

Podaj, z jakimi jednostkami

tektonicznymi związana jest budowa
geologiczna Bałtyku?
Jak wyglądają przekroje geologiczne
tych jednostek tektonicznych?
Jednostki geologiczno-tektoniczne

Mapa gelogiczna świata

 Ukształtowanie dna morskiego
Średnią głębokość dna Bałtyku odczytaj z mapy
Typy wybrzeży morskich

Na podstawie mapy z atlasu (s. 100)

„Charakterystyka hydrologiczna Morza
Bałtyckiego” omów typy wybrzeży Bałtyku.
Podaj ich charakterystykę, związek z
budową geologiczną i prądami morskimi.
Określ, czy dany typ to wybrzeże niskie czy
wysokie.
Brzeg niski

wał
burzowy
plaża fale morskie ławica
tracą siłę nośną

maksymalny
zasięg fal

poziom morza
erozja

bruzda
 Brzeg wysoki - klif
fale morskie
uderzają pierwotny
z ogromną zasięg lądu
siłą w ścianę klifu platforma
krusząc skałę akumulacyjna
kierunek przenoszenia
materiału skalnego
maksymalny zasięg fal

poziom morza
nisza platforma
abrazyjna abrazyjna
wybrzeże wybrzeże zalewowe 1. Laguna
lagunowe 2. Lido kształtuje się w wyniku
1 oddziaływania fal
przypływów
2
3. Mierzeja kształtowana jest
3 przez prąd morski
odcinający dawną zatokę
4. Fiord to polodowcowa
wybrzeże wybrzeże U-kształtna dolina zalana
szkierowe fiordowe wodą
5. Liczne wyspy utworzyły się
4 w wyniku zalania przez
morze obszaru
4 zniszczonego przez
5 lodowce
6. Wyspy i półwyspy powstały
wybrzeże wybrzeże riasowe w wyniku zalania dolin
dalmatyńskie w obrębie pasma górskiego
ułożonego równolegle do
7 linii brzegowej
6 7. Półwyspy i wyspy powstały
w wyniku zalania dolin
6 7 w obrębie pasma górskiego
ułożonego prostopadle do
linii brzegowej
Typy wybrzeży morskich

Legenda mapy
Charakterystyka hydrologiczna Morza Bałtyckiego
Atlas str. 100
Państwa leżące nad Bałtykiem

Na podstawie mapy zamieszczonej

w atlasie (s. 103 oraz 90) wymień
państwa leżące nad brzegiem Bałtyku.
 Długość linii brzegowej w Polsce wynosi 528 km.
 Średnia głębokość to 56 m, maksymalna — 459 m (głębia Landsort
na pn. - zach. od Gotlandii).
 Morze Bałtyckie jest najsłabiej zasolonym morzem świata – średnio 7
– 8 ‰.
 Wpływają na to głównie trzy czynniki:
 małe parowanie (z powodu niskich temperatur),
 słaba wymiana wód z otwartym oceanem (brak
szerokiego połączenia – cieśniny duńskie są wąskie),
 znaczne wysładzanie przez wody uchodzących rzek
(bardzo liczne strumienie spływające z Gór
Skandynawskich).
A - bałtyckie jezioro lodowe (faza końcowa)
B - morze Yoldia (preborealne)
C - jezioro Ancylus (maksymalny zasięg)
D - morze Litorina
Morze Mya (obecnie)