1

KLASA VII
POWTÓRKA przed sprawdzianem z działu
„Środowisko przyrodnicze Polski cz.2”

„Klimat”
1. Czynniki kształtujące klimat (klimatotwórcze) to:
- szerokość geograficzna (strefa oświetlenia Ziemi, im bliżej bieguna tym chłodniej)
- obecność prądów morskich (ciepłe ocieplają ląd, chłodne ochładzają)
- odległość od oceanu (ocean, morze łagodzą klimat, bo duży zbiornik wodny wolno oddaje
zgromadzone ciepło)
- ukształtowanie powierzchni (np. wysokość nad poziomem morza – wraz z wysokością temperatura
spada, a rosną opady; góry mogą stanowić barierę dla przepływu mas powietrza)
- cyrkulacja atmosferyczna
2. Czynniki kształtujące klimat Polski:
- położenie pomiędzy Oceanem Atlantyckim a Azją (w strefie przejściowej pomiędzy klimatem
odmiany morskiej na zachodzie Europy i odmiany kontynentalnej na wschodzie. Kontynentalizm
klimatu w Europie wzrasta w kierunku wschodnim)
- szerokość geograficzna (położenie w strefie umiarkowanej oświetlenia Ziemi – dociera do nas
umiarkowana ilość energii słonecznej)
- bliskość ciepłych prądów morskich
- położenie nad Morzem Bałtyckim
- układ rzeźby terenu
- cyrkulacja atmosferyczna
3. Cechy klimatu Polski:
- umiarkowany ciepły przejściowy
- średnie temperatury pomiędzy 6,5º C a 9º C
- przewaga wiatrów zachodnich (czyli przeważnie dociera do nas powietrze z zachodu)
- średnia roczna suma opadów wynosi 600 mm
- najcieplejszy miesiąc to lipiec, a najzimniejszy styczeń (wg średnich temperatur)
4. Inne informacje związane z klimatem:
- wyż baryczny / niż baryczny to układ wysokiego / niskiego ciśnienia
- amplituda powietrza (temperatur) to różnica pomiędzy najwyższą a najniższą temperaturą w
ciągu roku.
- w klimacie odmiany kontynentalnej amplitudy (różnice pomiędzy najwyższą
a najniższą temperaturą są duże, bo ląd szybko się nagrzewa i szybko ochładza. Zatem
w dwóch przedstawionych klimatogramach ten ma silniej zaznaczone cechy kontynentalizmu, w którym
obliczona amplituda jest wyższa.
- w klimacie odmiany morskiej amplitudy są niewielkie, bo morze/ocean łagodzi klimat. Zatem
w dwóch przedstawionych klimatogramach ten ma silniej zaznaczone cechy klimatu morskiego, w
którym obliczona amplituda jest niższa.
- w zachodniej Polsce klimat ma więcej cech morskich, we wschodniej – kontynentalnych (amplituda
temperatur we wschodniej Polsce jest wyższa niż
w zachodniej).
- okres wegetacyjny to czas, kiedy średnie dobowe temperatury przekraczają 5º C (jego długość
wynosi od ok. 180 do ok. 225 dni)
- w Polsce występuje 6 termicznych pór roku: przedwiośnie, wiosna, lato, jesień, przedzimie, zima
- wiatry lokalne w Polsce to bryza (nad morzem) i halny (w Tatrach)
 2

„Rzeki”
1. Rzeka to ciek wodny, który płynie wyrzeźbionym przez siebie korytem pod wpływem siły grawitacji.
2. Sieć rzeczna Polski:
- największe Polskie rzeki to Wisła i Odra (asymetria dorzeczy – prawe dorzecza zajmują większą
powierzchnię – jest to związane z nachyleniem rzeźby terenu w kierunku północno-zachodnim)
- prawie cały obszar Polski znajduje się w zlewisku Morza Bałtyckiego (niewielkie tereny należą do
zlewiska Morza Czarnego i Północnego).
- najwyższy poziom wód w polskich rzekach występuje wczesną wiosną oraz latem (duże opady
i topniejący śnieg)
- rzeki w Polsce (ale także w Europie!) mają ustrój złożony (zasilane są wodami
z opadów i topniejącego śniegu)
- rzeki w zachodniej Europie niosą najwięcej wody zimą (w klimacie odmiany morskiej zimą wzrasta
ilość opadów), we wschodniej Europie późną wiosną (niosą wodę pochodzącą z topniejącej pokrywy
śnieżnej)
3. Sposoby gospodarczego wykorzystania rzek:
- transport (droga wodna)
- energetyka
- rolnictwo
- gospodarka komunalna (źródło wody pitnej)
- turystyka (uprawianie sportów wodnych)
4. Należy znać położenie na mapie następujących rzek Polski: Wisła, Odra, Nysa Łużycka, Pilica, San,
Narew, Bug, Noteć, Warta, Dunajec – przydatna może być mapka z podręcznika s. 57.

„Morze Bałtyckie”
- płytkie śródlądowe, chłodne morze, szelfowe (powstałe przez zalanie szelfu, czyli przybrzeżnej strefy dna
stanowiącej łagodne przedłużenie kontynentu)
- powstało wskutek działalności lądolodu skandynawskiego
- średnia głębokość 52 m
- średnie zasolenie 7,5‰ (jest to małe zasolenie spowodowane dużym zasilaniem Bałtyku wodą słodką przez
rzeki, słabą wymianą wód z Morzem Północnym, niskim parowaniem)
- maksymalna głębokość – Głębia Landsort 459 m
- urozmaicona linia brzegowa (dużo zatok, wysp, półwyspów)
- typy wybrzeża:
* klifowe (działalność niszcząca morza – abrazja) np. wyspa Wolin, Władysławowo;
* mierzejowe (działalność budująca morza) np. Półwysep Helski;
* szerowe (szkierowe) – powstałe w wyniku zatopienia obszaru polodowcowego z licznymi wzniesieniami
wygładzonymi przez lądolód np. Szwecja, Finlandia.
- degradacja wód Bałtyku – słaba wymiana wód z Morzem Północnym, zanieczyszczenia przemysłowe,
wycieki ropy naftowej, ścieki komunalne, nawozy sztuczne (spływające z pól uprawnych do rzek i następnie do
morza)
- eutrofizacja – proces wzbogacania zbiornika wodnego w azot i fosfor pochodzące z nawozów sztucznych
(np. zakwity sinic)
- bursztyn nazywany jest złotem Bałtyku
„Gleby”
1. Gleba to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej zawierająca cząstki mineralne, organiczne, wodę
i powietrze.
2. Gleby strefowe – gleby występujące w określonej strefie klimatycznej np. brunatne, bielice,
czarnoziemy
3. Gleby astrefowe – nie związane ze strefą klimatyczną, a z występowaniem konkretnego czynnika np,
mady, rędziny, górskie
 3

4. Profil glebowy – ściółka, poziom próchniczy (decyduje o żyzności), poziom wymywania, poziom
wmywania, rozdrobniona skała macierzysta (zwietrzelina), skała macierzysta.
5. Mada – powstaje na osadach rzecznych, jest żyzna
6. Bielica – powstaje na piaszczysto – żwirowym podłożu. Ma duży poziom wymywania, mały poziom
próchnicy. Nie jest glebą żyzną.
7. Gleby brunatne – gleba o średniej żyzności, charakterystyczna brunatna barwa
8. Rędzina – gleba żyzna, choć trudna w uprawie, powstaje na skałach wapiennych i gipsowych, duży
poziom próchniczy.
9. Czarnoziem – powstaje na skałach lessowych, gleba bardzo żyzna
10. Gleba górska – praktycznie niewykształcony poziom próchniczy.
11. Czynniki glebotwórcze: warunki wodne, klimat, działalność człowieka, skała macierzysta, roślinność
i zwierzęta, rzeźba terenu
„Lasy i ochrona środowiska”
1. Lasy w Polsce:
a. liściaste
- grądy – przeważają graby i dęby, rosną na glebach dość żyznych np. brunatnych
- łęgi – przeważają jesiony i wierzby, porastają tereny okresowo zalewane, mady
- olszowe – porastają obszary bagienne (gleby bagienne), dominują olsy
b. iglaste
- bór sosnowy – las wysokopienny, dominacja sosen (58% całego drzewostanu), rosną na glebach mało
żyznych np. bielicach
- mieszane
2. Lesistość w Polsce wynosi około 30% (najwyższa w woj. lubuskim – mało żyzne gleby, więc poziom
lesistości jest wysoki ok. 49%; w woj. lubelskim – żyzne gleby, więc poziom lesistości jest niski ok.
23%).
3. Funkcje lasów:
- przyrodnicze (wpływ na klimat, ochrona gleb, ochrona krajobrazu, regulacja obiegu wody)
- społeczne (miejsca pracy, warunki estetyczne, zdrowotne i rekreacyjne)
- gospodarcze (odnawialna biomasa, polityka łowiecka)
4. Formy ochrony przyrody:
- park narodowy (chroniony jest cały krajobraz, powierzchnia co najmniej 1000 ha)
- rezerwat przyrody (powierzchnia mniej niż 500 ha, wszelka działalność gospodarcza jest zakazana)
- park krajobrazowy (można prowadzić taką działalność gospodarczą, która nie powoduje
przekształcenia krajobrazu)
- pomnik przyrody
- ochrona gatunkowa
5. W Polsce mamy 23 parki narodowe – musisz znać
położenie wszystkich na mapie Polski (zajrzyj do
podręcznika s. 76). 