I.5.
UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI POLSKI
PROCESY KSZTAŁTUJĄCE POWIERZCHNIĘ POLSKI
 ruchy górotwórcze (największy wpływ)
 zlodowacenia (największy wpływ)
 działanie rzek
 działanie wód opadowych
 wiatr
 wody Bałtyku
POLSKA – KRAJ NIZIN CECHY RZEŹBY TERENU
w Polsce przeważają obszary nizinne - zajmują  nachylenie terenu w kierunku północno- zachodnim
9/10 terytorium  powoduje, że większość rzek płynie w tym kierunku
średnia wysokość kraju – 173 m.n.p.m.  pasowy układ rzeźby terenu; wyróżniamy 6 pasów:
1) pobrzeża
najniżej położone miejsce – 2,2 m.p.p.m. 2) pojezierza
na Żuławach Wiślanych w okolicy wsi Marzęcino 3) Niziny Środkowopolskie
4) Wyżyny Polskie
najwyższy szczyt – 2499 m.n.p.m. Rysy (Tatry) 5) Kotliny Podkarpackie
6) góry
1

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE RZEŹBĘ TERENU:
 lądolód – w dużym stopniu
 wody Bałtyku - np. klify, mierzeje
 wiatr – np. wydmy
 rzeki – np. równiny u ujścia Wisły
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE RZEŹBĘ TERENU:
 lądolód – w największym stopniu
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE RZEŹBĘ TERENU:
 lądolód – wcześniejsze zlodowacenia
 rzeki
Równina Łęczycko -Włodawska – we wschodniej części Nizin Środkowopolskich
 nazywana często Pojezierzem Łęczycko -Włodawska, ponieważ jest tam ok. 70
jezior – nie powstały one w wyniku działania lądolodu, lecz zjawisk krasowych
PAS POBRZEŻY
OBEJMUJE OBSZAR: PAS POBRZEŻY TWORZĄ: FORMY RZEŹBY TERENU:
obszar równinny przylegający do Morza  Pobrzeże Szczecińskie  klify (stroma, pionowa
Bałtyckiego  Pobrzeże Koszalińskie ściana brzegu morskiego)
 Pobrzeże Gdańskie  mierzeje (półwyspy prawie
- tu na Żuławach Wiślanych odcinające przybrzeże od
znajdują się depresje – obszary morza)
położone poniżej poziomu morza  wydmy (piaszczyste
wzniesienia usypane przez
wiatr)
PAS POJEZIERZY
OBEJMUJE OBSZAR: PAS POJEZIERZY TWORZĄ: FORMY RZEŹBY TERENU:
obejmuje tereny środkowo – północnej  Pojezierze Mazurskie  rzeźba glacjalna – jeziora
Polski  Pobrzeże Pomorskie  znajdują się tu największe
występuje tu młodoglacjalna rzeźba  Pobrzeże Wielkopolskie i najgłębsze jeziora w Polsce np.
terenu związana z plejstoceńskim Hańcza
zlodowaceniem (Wisły)  rzeźba glacjalna – pagórki
(krajobraz pagórkowaty)
 najwyższe wzniesienia przekraczają
nieznacznie 300 m.n.p.m.
( Wieżyca, Góra Dylewska)
PAS NIZIN ŚRODKOWOPOLSKICH
OBEJMUJE OBSZAR: PAS NIZIN TWORZĄ: FORMY RZEŹBY TERENU:
leży w centralnej Polsce i obejmuje  Nizina Wielkopolska  równinny krajobraz z rzadko występującymi
1/3 obszaru kraju  Nizina Śląska wzniesieniami
 największe wzniesienie - Góra Kamieńska
 Nizina Mazowiecka
386 m.n.p.m.(sztucznie wzniesiona)
 Nizina Podlaska
 szerokie doliny rzeczne
 Polesie Lubelskie  w dolinach rzek występują wydmy – uformowane
przez wiatr wiejący od czoła lądolodu
2

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE RZEŹBĘ TERENU:
 wody opadowe działające na skały
pochodzące z różnych
er geologicznych
PAS KOTLIN PODKARPACKICH
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE RZEŹBĘ TERENU:
 (alpejskie) ruchy górotwórcze –
w ich wyniku powstało ogromne
obniżenie – zapadlisko przedgórskie;
 długo wypełniało je morze, dlatego
zbudowane jest ze skał, które
osadzały się na jego dnie
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE RZEŹBĘ TERENU:
 ruchy górotwórcze
 działalność lodowców górskich
w Tatrach i Karkonoszach
 rzeki
 ruchy masowe –
czyli przemieszczanie się mas skalnych
po stoku pod wpływem siły ciężkości
(tak powstały stożki piargowe)
 w efekcie ruchów masowych powstaje
stopniowe wyrównywanie
powierzchni terenu
PAS WYŻYN POLSKICH
OBEJMUJE OBSZAR: PAS WYŻYN TWORZĄ: FORMY RZEŹBY TERENU:
 różnorodność skał budujących podłoże
obszar w południowej  Wyżyna Śląska o odmiennej odporności na niszczenie np.:
i południowo -  Wyżyna Krakowsko - Częstochowska  krajobraz krasowy – na Wyżynie Krakowsko –
wschodniej Polsce  Wyżyna Małopolska Częstochowskiej (wapienie – ulegają rozpuszczeniu
(od 300- 500 m.n.p.m.)  Wyżyna Lubelska przez wodę i tworzą krajobraz krasowy;
 Roztocze  pokrywy lessowe, wąwozy – na Wyżynie
Lubelskiej (lessy – naniesione przez wiatr wiejący
od czoła lodowca; współcześnie w wyniku
erozyjnej działalności wód opadowych utworzyły
się wąwozy)
OBEJMUJE OBSZAR: PAS KOTLIN TWORZĄ: FORMY RZEŹBY TERENU:
występuje pomiędzy Karpatami  Kotlina Sandomierska  obszar równinny i falisty
a pasem wyżyn  Kotlina Oświęcimska  wiele rzek spływających z gór i wyżyn
pas kotlin ma charakter nizinny (dopływy Wisły)
 obie kotliny łączy najwęższy
fragment tego pasa zwany
Bramą Krakowską
PAS GÓR
OBEJMUJE OBSZAR: PAS GÓR TWORZĄ: FORMY RZEŹBY TERENU:
obejmuje południową i południowo –  Karpaty  piętra klimatyczno - roślinne
zachodnią część Polski  Sudety  Sudety i Karpaty różnią się budowa i wiekiem
skał, cechami klimatu, wysokościami szczytów i
 są oddzielone od siebie
piętrami klimatyczno - roślinnymi
Bramą Morawską
 Sudety i Karpaty dzielą
się na mniejsze pasma
3
4
5