3.

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟΚΤΑ

ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ
Μπακάλης Κώστας: history – logotexnia.blogspot.com
Για τετρακόσια χρόνια (από τον 1ο αιώνα π.Χ.
έως τον 3ο αιώνα μ.Χ.), η ιστορία της
Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, από το
Γιβραλτάρ ως τον Καύκασο και από τη
Βρετανία ως την Αίγυπτο, συνδέεται άμεσα
με την ακμή της Ρώμης, που γίνεται σιγά σιγά
ισχυρή αυτοκρατορία. Η Ρωμαϊκή
Aυτοκρατορία ενοποίησε τη λεκάνη της
Μεσογείου και τη συνέδεσε με τη βόρεια
Ευρώπη. Μέσα σε αυτή την αυτοκρατορία οι
άνθρωποι μιλούσαν ή καταλάβαιναν δύο
κυρίως γλώσσες: τη λατινική, κυρίως στο
δυτικό τμήμα, και την ελληνική, κυρίως στο
ανατολικό. Ο ελληνικός κόσμος της
ανατολικής Μεσογείου, που και αυτός ανήκε
στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, επηρέασε τους
Ρωμαίους αλλά και επηρεάστηκε από αυτούς.
Στους Ρωμαίους χρωστάμε ένα κρατικό
μοντέλο με ιεραρχημένη διοικητική δομή,
αλλά και νομικές έννοιες και κανόνες δικαίου,
αρκετοί από τους οποίους ισχύουν και
σήμερα. Πηγή: museduc
 α. ΑΙΤΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ
► Το μυθικό παρελθόν της Ρώμης. Η
λύκαινα θηλάζει τον Ρώμο και τον Ρωμύλο,
τους ιδρυτές της Ρώμης (Ρώμη, Μουσείο
Καπιτωλίου). Ο γενέθλιος μύθος μνημονεύει
πως η Ρώμη ιδρύθηκε το 753 π.Χ. από
το Ρωμύλο και το Ρέμο, δύο δίδυμα
αδέρφια, απογόνους του Τρώα πρίγκιπα
Αινεία, που ανατράφηκαν από μια λύκαινα.
Η παράδοση θέλει την ίδρυση της Ρώμης να
λαμβάνει χώρα στις 21 Απριλίου 753 π.Χ.

◄ Μωσαϊκό δάπεδο που απεικονίζει τη

λύκαινα να θηλάζει το Ρωμύλο και το
Ρώμο, 511 μ.Χ. Μααράτ-αν-Νουμάν
(Συρία).
Την εποχή που ο ελληνικός κόσμος σπαράσσεται από έριδες και συγκρούσεις,
στην ιταλική χερσόνησο ο αντίστοιχος ιταλικός σταδιακά ενοποιείται.

Η ένωση αυτή γίνεται με κέντρο τη Ρώμη, η οποία

σε μικρό χρονικό διάστημα έγινε κοσμοκράτειρα

Ήταν κτισμένη στις

όχθες του Τίβερη Η ανάπτυξή της
Η Ρώμη απέκτησε
ποταμού, μέσω του αποτέλεσε πόλο έλξης
γρήγορα δύναμη χάρη
οποίου έφθαναν εκεί για πολλούς
στην προνομιακή της
τα ελληνικά και κατοίκους της
θέση.
φοινικικά πλοία με υπαίθρου.
άφθονα εμπορεύματα.
I. Οι εύφορες πεδιάδες γύρω
II. Το σχετικό υψόμετρο Παράγοντες ανάπτυξης
της Ρώμης

III. Η μικρή απόσταση από τη θάλασσα

IV. Ο πλωτός ποταμός Τίβερης
 β. ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
ΣΤΗ ΡΩΜΗ
Ας ανατρέξω στη
μνήμη μου: Στην
αρχαϊκή εποχή
στην ελληνική
πόλη -κράτος πως
εξελίχθηκε το
πολίτευμα;
Πολιτειακή • Πρώτο πολίτευμα της Ρώμης ήταν η βασιλεία.
• Το 509 π.Χ. οι ευγενείς ανέτρεψαν τον βασιλιά και το
εξέλιξη πολίτευμα πήρε δημοκρατικό χαρακτήρα.

• Σημαντικό ρόλο στη δημόσια ζωή απέκτησαν οι δύο

Δύο Ύπατοι ύπατοι, οι οποίοι εκλέγονταν για έναν χρόνο

• Παρά τη μικρή διάρκεια της θητείας τους, η εξουσία
τους σε θέματα πολιτικά και στρατιωτικά ήταν μεγάλη.

• Η Σύγκλητος ήταν ένα συμβουλευτικό σώμα με ισόβια

Σύγκλητος μέλη.
• Οι αποφάσεις της, χωρίς να είναι δεσμευτικές για τους
υπάτους, ήταν σεβαστές.
γ. Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Οι πατρίκιοι προέρχονταν
από παλιές οικογένειες
γαιοκτημόνων

Οι πελάτες οι οποίοι ήταν

πολίτες με περιορισμένα
δικαιώματα - προσέφεραν
υπηρεσίες σε κάποιο ισχυρό
πρόσωπο(πατρίκιο).

Οι πληβείοι αποτελούσαν
τα φτωχότερα στρώματα .
Ήταν πολίτες δεύτερης Παροιμιώδεις έμειναν οι αγώνες των
κατηγορίας. πληβείων για κοινωνική εξίσωση. Όταν
αυτή επιτεύχθηκε, επικράτησε
κοινωνική ειρήνη, η οποία έδωσε την
ευκαιρία στη Ρώμη να επεκτείνει την
κυριαρχία της.
 Κοινωνική Διαστρωμάτωση παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες και φυσικά αρκετές
διαφορές με την αντίστοιχη της Αθήνας και της Σπάρτης.

Ρώμη Αθήνα Σπάρτη

Πατρίκιοι Αθηναίοι Σπαρτιάτες

Πελάτες Μέτοικοι Περίοικοι

Πληβείοι Δούλοι Είλωτες

► Με ποιο θεσμό της Αρχαίας Σπάρτης έχει κάποιες ομοιότητες η Σύγκλητος της Ρώμης;
-Τι ήταν οι πατρίκιοι και οι πληβείοι; Με ποια σημασία χρησιμοποιούμε τις λέξεις αυτές;
- Έχετε ακούσει τον όρο «Πελατειακό Δίκτυο» στη σύγχρονη Ελλάδα; Γνωρίζετε τι
σημαίνει;
 ▲ Μαρμάρινο ανάγλυφο που
απεικονίζει Ρωμαίους
συγκλητικούς. Βατικανό,
Μουσεία Βατικανού.
► Οι περισσότεροι πατρίκιοι
ήταν μεγαλοκτηματίες. Οι
πληβείοι ήταν είτε έμποροι και
τεχνίτες είτε καλλιεργητές που
εργάζονταν στα κτήματα
των πατρικίων.
Μαρμάρινο άγαλμα
πατρικίου που κρατάει
δύο προτομές, 15 μ.Χ.
περίπου. Ρώμη (Ιταλία),
Μουσείο Καπιτωλίου.
δ. ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΣΤΗΝ
ΙΤΑΛΙΑ
 Οι Ρωμαίοι σταδιακά
επέβαλαν την
κυριαρχία τους στον
ιταλικό βορρά

και αργότερα στον

νότο, όπου
ανθούσαν οι
ελληνικές πόλεις.

Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσών, έπειτα από ασφυκτική πολιορκία.

Οι Συρακούσιοι κατάφερναν να αποκρούουν τις ρωμαϊκές επιθέσεις χάρη στην
ευρηματικότητα του μεγαλύτερου μηχανικού της
αρχαιότηταςΑρχιμήδη.
Τον Αρχιμήδη σκότωσε ένας Ρωμαίος στρατιώτης αμέσως μετά την άλωση της
πόλης (212 π.Χ.).
 ►Διαβάστε το παράθεμα: «Ου
λογισάμενοι την Αρχιμήδους δύναμιν»
καθώς και τη λεζάντα που συνοδεύει
την εικόνα με τον Αρχιμήδη και
εξηγήστε τη φράση: «μια σκέψη
κάποτε είναι πιο αποτελεσματική από
όλο το πλήθος» προσκομίζοντας και
κάποιο παράδειγμα.

Μωσαϊκό που εικονίζει τον Αρχιμήδη και τον Ρωμαίο στρατιώτη. Σύμφωνα με
την παράδοση ο μεγάλος μαθηματικός, όταν είδε τον στρατιώτη να κινείται
απειλητικά εναντίον του, επιθυμώντας να προστατέψει τα σχέδιά του, είπε τη φράση:
«Μc μου τοfς κύκλους τάραττε» (Φρανκφούρτη, Δημοτικό Ινστιτούτο Τέχνης).
ΟΥ ΛΟΓΙΣΑΜΕΝΟΙ ΤΗΝ ΑΡΧΙΜΗΔΟΥΣ
ΔΥΝΑΜΙΝ
(Οι Ρωμαίοι) ελπίσανε ότι θα προλάβαιναν
να ξεπεράσουν στις ετοιμασίες τους εχθρούς
μέσα σε πέντε μέρες, γιατί δούλευαν πολλά
χέρια, χωρίς να υπολογίσουν τη δύναμη του
Αρχιμήδη και να προβλέψουν ότι μια σκέψη
κάποτε είναι πιο αποτελεσματική από όλο το
πλήθος…
Οι Ρωμαίοι λοιπόν σκέπτονταν να
προσεγγίσουν τους πύργους με τον τρόπο
αυτό. Ο Αρχιμήδης όμως, έχοντας ετοιμάσει
μηχανήματα με διαφορετική εμβέλεια, όταν
έπλεαν από μακριά τούς χτυπούσε με τους
πιο ισχυρούς και μεγάλους λιθοβόλους και
βλήματα, φέρνοντάς τους σε αμηχανία και
αδυναμία δράσης. Όταν όμως τα βλήματα
▲ Ο Αρχιμήδης μπορεί να
ξεπερνούσαν τον στόχο, χρησιμοποιούσε,
χρησιμοποίησε καθρέπτες οι
ανάλογα πάντοτε με τη νέα απόσταση,
οποίοι λειτουργούσαν
εκτοξευτές με μικρότερο βεληνεκές και τους
συγκεντρωτικά σαν παραβολικό
δημιουργούσε τέτοια ταραχή, ώστε έκοβε
κάτοπτρο και έκαιγαν τα πλοία
εντελώς την επιθετική ορμή των καραβιών.
που επιτίθονταν στις Συρακούσες.
Πολύβιος Η., 3.3. και 5. 1-3 (μετ. Ν.Δ.
Πηγή: Βικιπαίδεια
Τριανταφυλλόπουλου).
ε. ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΡΩΜΗΣ - ΚΑΡΧΗΔΟΝΑΣ
ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ
Σκληρή ήταν η σύγκρουση των Ρωμαίων με τους Καρχηδόνιους:
για την κυριαρχία της Δυτικής Μεσογείου
και της Σικελίας.

Ρώμη . .
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ
Οι δύο αντίπαλοι πολέμησαν με πείσμα
σε στεριά και θάλασσα δύο περίπου
αιώνες.

Καρχηδόνα
Παράτολμο εγχείρημα
Οι Καρχηδόνιοι
του Καρχηδόνιου Σε μια προσπάθεια
ανησύχησαν και
στρατηγού Αννίβα να αντιπερισπασμού
αποφάσισαν να
πλήξει τους Ρωμαίους έκαναν απόβαση στην
καλέσουν τον Αννίβα
στην ίδια τους τη Αφρική.
να επιστρέψει.
χώρα.

Με εντυπωσιακή
Με μια επική Κρίσιμη μάχη στη
ταχύτητα βρέθηκε
προσπάθεια πέρασε τα Ζάμα (202 π.Χ.):
«προ των πυλών» της
Πυρηναία, διέσχισε τις Ρωμαϊκός στρατός
Ρώμης. Πανικός. Δεν
Άλπεις και εισέβαλε νίκησε με ηγέτη
επέμεινε όμως στην
στην Ιταλία. τον Σκιπίωνα .
πολιορκία.

Οι ρωμαϊκές στρατιές Ακολούθως ο

Εκεί για πρώτη φορά ο
που στάλθηκαν να Καρχηδόνιος
Αννίβας γεύτηκε την
εμποδίσουν την πορεία στρατηλάτης πέτυχε
πίκρα της ήττας (202
του Αννίβα σημαντική νίκη στις
π.Χ.).
αποδεκατίστηκαν. Κάννες (216 π.Χ.).
 ► Καρχηδονιακό
νόμισμα που
απεικονίζει πιθανόν
τον Αννίβα. Παρίσι,
Εθνική Βιβλιοθήκη
της Γαλλίας.

► Η πορεία του Αννίβα από την Ιβηρική στην

Ιταλική χερσόνησο στο 2ο Καρχηδονιακό
Πόλεμο (218–202 π.Χ.).

Οι Καρχηδόνιοι υποχρεώθηκαν να
πληρώσουν μεγάλη πολεμική αποζημίωση
και να καταστρέψουν το στόλο τους.
Αργότερα, όταν και πάλι η Καρχηδόνα
άρχισε να αναπτύσσεται, προκάλεσε εκ
νέου την οργή των Ρωμαίων, οι οποίοι και
την κατέστρεψαν από τα θεμέλια (146 π.Χ.).
 Τι σημαίνει η φράση σήμερα: «Ο Αννίβας προ των πυλών»;
Σε ποιες περιπτώσεις τη χρησιμοποιούμε;

► Ο Εχθρός προ των Πυλών (πρωτότυπος

τίτλος: Enemy at the Gates) είναιπολεμική
ταινία του 2001 σκηνοθετημένη από τον Ζαν-
Ζακ Ανό, με πρωταγωνιστές τους Τζουντ
Λο, Τζόζεφ Φάινς και Εντ Χάρις και
τοποθετημένη στην Μάχη του
Στάλινγκραντ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο τίτλος της ταινίας προέρχεται από το
πεζογράφημα του 1973 Enemy at the Gates:
The Battle for Stalingrad του Γουίλιαμ Κρεγκ, ο
οποίος περιγράφει τα γεγονότα της Μάχης του
Στάλινγκραντ από το 1942 ως το
1943. Βασίζεται σε μια μονομαχία που
αναφέρεται στο βιβλίο, η οποία αναπτύχθηκε
ανάμεσα στο θρυλικό Σοβιετικό ελεύθερο
σκοπευτή Βασίλι Γκριγκόριεβιτς Ζάιτσεφ και
τονΓερμανό αντίστοιχό του, Ταγματάρχη Έρβιν
Κένιχ, καθώς παρενοχλούν ο ένας τον άλλο κατά
τη διάρκεια της μάχης.
Πηγή: Βικιπαίδεια
 στ. ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
ΩΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ
ΤΟΥ ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
Η Ρώμη ταυτόχρονα με τις κατακτήσεις της επιδόθηκε σε μια μεγάλη μεταρρυθμιστική
προσπάθεια, την οποία ανέλαβαν οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος στα τέλη του
2ου π. Χ. αιώνα.

Ο Τιβέριος και ο Γάιος, έχοντας μεγαλώσει σε αριστοκρατικό αλλά φιλελεύθερο

περιβάλλον και έχοντας λάβει μόρφωση από τους καλύτερους δασκάλους,
ασχολήθηκαν από πολύ ενωρίς με τα κοινά. Με τη διαφορά ότι οι αδελφοί Γράκχοι
δεν υπερασπίστηκαν την τάξη των πατρικίων, στην οποία ανήκαν, αλλά την
τάξη των φτωχών, των πληβείων.
Πηγή: http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=156027
 Οι πόλεμοι για την εξουσία στο ρωμαϊκό κράτος (1ος αιώνας π.Χ.)
Από τη δημοκρατία στην αυτοκρατορία

Εμφύλιοι
Η ρωμαϊκή δημοκρατία από τα τέλη του
2ου μέχρι το τέλος του 1ου π.Χ. αιώνα
συγκλονίστηκε από εμφύλιους
πολέμους
Στους εμφυλίους αναδείχθηκαν ισχυροί
άνδρες, οι οποίοι κυριαρχούσαν
προσωρινά.
Τέτοιοι ήταν ο Μάριος, ο Σύλλας, ο
Μάρκος Αντώνιος, ο Πομπήιος και ο
Ιούλιος Καίσαρας.
Ιούλιος Καίσαρας
Οκταβιανός Αύγουστος
Στα χρόνια του Ιούλιου Καίσαρα,
στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες,
που όμως έπεσε θύμα συνωμοσίας και
δολοφονήθηκε (44 π.Χ.), το ρωμαϊκό
κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη
Νοτιοδυτική Ευρώπη.
Στο τέλος, επικράτησε στη Ρώμη ο
θετός γιος του Καίσαρα, ο Οκταβιανός
(γνωστός με την προσωνυμία
Αύγουστος) που εγκαθίδρυσε ένα
μοναρχικό πολίτευμα το οποίο με το
πέρασμα του χρόνου εξελίχθηκε σε
Αυτοκρατορία.
ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ
Η φυσική διαμόρφωση του τόπου λοιπόν αυτές τις ευκολίες παρέχει στην πόλη, οι
Ρωμαίοι όμως πρόσθεσαν σ’ αυτές τα οφέλη τα προερχόμενα από την
προνοητικότητα. Επειδή οι Έλληνες φάνηκαν ότι πέτυχαν κυρίως στην ίδρυση των
πόλεων, εφόσον λάμβαναν υπόψη τους την ομορφιά, την οχυρότητα, τα λιμάνια και
την καταλληλότητα του χώρου, οι Ρωμαίοι προνόησαν για ό,τι εκείνοι
αδιαφόρησαν, δηλαδή για την κατασκευή δρόμων, τη μεταφορά του νερού και για
υπονόμους, με τους οποίους να μπορούν να καθαρίζουν τα λύματα της πόλης και να
τα διοχετεύουν στον Τίβερη. Κατασκεύασαν επίσης δρόμους σ’ όλη τη χώρα,
αποκόπτοντας λόφους και επιχωματώνοντας κοιλάδες, ώστε μεγάλες άμαξες να
μπορούν να μεταφέρουν τα εμπορεύματα τα οποία μετακινούνταν με πλωτά μέσα.
Οι υπόνομοι σκεπάστηκαν με πελεκητές πέτρες και συνετέλεσαν ώστε μερικοί
δρόμοι να διευκολύνουν τη διέλευση αμαξών φορτωμένων με χόρτο. Τόσο πολύ
εξάλλου είναι το μεταφερόμενο με αγωγούς νερό από τα υδραγωγεία, ώστε να
τρέχουν ποτάμια νερού μέσα από την πόλη και στους υπονόμους και να έχει σχεδόν
κάθε σπίτι δεξαμενές, σωληνώσεις και αρκετές βρύσες, για τα οποία φρόντισε
ιδιαίτερα ο Μάρκος Αγρίππας που στόλισε και με πολλά άλλα αναθήματα την πόλη.
Στράβων, Γεωγραφικά V. 3.8., (μετ. Α. Μαστραπά)