Professional Documents
Culture Documents
R. Škrijelj, Gazi Osman I Stefan Dušan, 279-286.
R. Škrijelj, Gazi Osman I Stefan Dušan, 279-286.
279
Redžep ŠKRİJELJ
Sırp Kral’ın damadı olduğu yanısıra Bizans krizini kullanarak Yunanlardan eski Bulgar topraklarını geriye alıp
iç savaş sebeplerinden ötürü zayıflayan devletine istikrar getirmiştir. İstanbul’daki kamu arasında yaşadığı
popülerliği kullanan genç Üçüncü Andronikus, 1325 yılın Şubat ayında dedesi İkinci Andronikus tarafından
eş İmparator olarak tanınmıştır. Bulgaristan’ın yükselişi ve daha sonra gerçekleşen Osmanlılar’ın Bursa Fethi
(1326) korku ve şüphecilikle algılanmıştır. Bizans kaynaklarına göre 6 Nisan tarihinde Osman’ın oğlu Orhan
Gazi bu şehri başkent ilan etmiştir. 6
Hızlıca yükselen genç Andronikus 1328 yılın kış ve baharında Bizans bölgeleri Makedonya, Arnavutluk ve özel-
likle Proseka şehrini ele geçirmesiyle komşularıyla soğuk ilişkiler ve savaş yaratmıştır. Bulgarlar, Sırp devle-
tinin Vardar Vadisi’nde kök salmasından korktukları için Sırp egemenliğini yıkmak maksadıyla Yunanlar’la
ittifak kurmayı planlamışlardır. Bu düşünceleri gerçeğe dönüştürmek niyetiyle Bizans ve Bulgar İmparator-
ları Sırplara karşı eylem hazırlamak için iki kez buluşmuşlardır. Bunu en ciddi derecede düşünen Bulgar Çarı
Mihail Şişman 1329 ve 1330 yılları esnasında Sırplarla hesaplaşmak için hazırlanmıştır. Büyük sayıda paralı
askere sahip olan Sırp güçleri ve Deçaneli Kral Stefan, Bulgar Çarı Mihail’e dostluk anlaşmasını teklifleri red-
dedilmiştir.
Birçok tarih kaynağına göre Sırp güçleri 28 Temmuz 1330 tarihinde Velbujd şehri yakınlarında Bulgarlara
saldırmıştır. Çatışmalar esnasında genç Kral Duşan’ın kabiliyetli okçuları üstünlük göstermiştir. Mücadele
esnasında Çar Mihail Şişman esir düşürüldükten sonra öldürülmüştür ve ardından Kral Stefan tarafından
Kumanova yakınlarındaki Nagoriçino köyünün Aya Georgios Kilisesi’nde defnedilmiştir. Bu zaferle büyük
başarı elde eden Sırp Kral güçleri, zayıflamış Bulgaristan devleti topraklarını tekrar Tuna ve Meriç nehirleri
arasındaki bölgeye sıkıştırmıştır. Ege Denizine engelsiz ulaşım sağlayan Nemanyiç Devleti, Balkan Yarımada-
sı’nda Sırplara karşı kurulabilecek olası siyasi ittifakları uzun dönem içinde engellemiştir. Bu başarı Nemanyiç
devletinin Balkan Yarımadası’nın güneydoğusundaki egemenliğini gerçeğe dönüştürmüştür. Fetihten sonra
yeni seferberliklere girişen Deçaneli Stefan bu fırsatı Bulgar tahtına öz kızkardeşi çocuğunu - hayatını kay-
beden Mihail Şişman’ın oğlunu getirmek için kullanmıştır. Stefan’ın en büyük çocuğu olan Duşan’ın tahta
gelmesini isteyen Zetalı Sırp soyluların isyanı, Kral Deçaneli Stefan Uroş’un tutuklanması, kör edilmesi ve
açıklanmamış şartlar altında öldürülmesiyle sonuçlanmıştır. St. Stanoyeviç’in yazdıklarına göre Kral Uroş’u
öldürüp yerine genç veliaht Duşan’ın getirilmesiyle sonuçlanan “1331 yılın yaz aylarında olagelen şiddetli
hükümdarlık değişikliklerin en büyük sebeplerinden biri” olarak Bulgaristan tahtında yapılan değişiklikler
esnasında yaratılan hoşnutsuzluktan kaynaklanmaktadır. Kamunun düşüncesine göre o ülkedeki Sırp etkisi
ortadan kaldırılarak Velbujd Zaferi’nin getirdiği bütün avantajlar suya batırılmıştır.” 7
280
Sırp Ortaçağ Kaynaklarında Orhan Gazi ve Çar Stefan Duşan
ratorluğu’nun itibarını tekrar kazanması gayreti düzensiz donanma, Deçaneli Stefan’ın tahttan indirilmesi so-
nucu olarak Sırplarla oluşan gergin ilişkiler ve Bitinya, Nikeya ve Nikomedeya bölgelerinde Bizans şehirlerini
ele geçiren Osmanlılar’ın hızlı ilerlemesinden ötürü gerektiği gibi gelişmemiştir.13
Stefan Duşan, kuzeyden gelen Macaristan kırallarından savunmak için birkaç kez ordu vasıtasıyla direnmeyi
başarmıştır. Saray ve soylular, zayıflayan Bizans İmparatorluğu topraklarının ele geçirilmesini beklemiştir ki
bu fırsat 1334 yılında etkili Bizans soylusu Sirgiyanos’un Sırbistan‘a kaçmasıyla oluşmuştur– bu kişinin kuzey
sınırları iyi tanıması Duşan’ın Selanik’e kadar kolaylıkla yayılmasını sağlamıştır. Sirgiyan üzerinde düzenlenen
suikast sonucu olarak Sırp Kralı Duşan, Üçüncü Andronik ile ateşkes ayarlayarak Ohri, Prespa ve Ustrumca
bölgelerini kendi sınırları içinde korumuştur.
Epir’deki mücadelelerde kaptığı hastalık sonucu olarak genç İmparator Üçüncü Andronikus’un 15 Haziran 1341
tarihinde vefat etmesi Bizans İmparatorluğu’nun iç savaştan ve Anadolu rakibi Orhan Gazi’den kurtulmak için
son umudu söndürmüştür. Engellerden biri de Andronikos’un reşit olmayan veliahtı Yoanis olmuştur – kendi-
sini eş İmparator pozisyonuna babasının inatçı arkadaşı Yoanis Kantakuzenos atamıştır.
Andronikos’un ölümü, İstanbul’u ve Arnavutluk ve Epir bölgeleri ile Selanik kapılarına kadar ulaşan Stefan
Duşan’ı telaşa düşürmüştür. Bu fırsatta Bulgar Çarı İvan Aleksandar da Bizans İmparatorluğuna karşı etkin-
liğe girmiştir. Haneden içi mücadeleler ve Kantakuzenos’un tahttan indirilmesi durumu çözmek için yeterli
olmayacaktı çünkü kendisini 26 Ekim 1341 tarihinde İmparator olarak ilan edip Dimotika’da sabitleşmiştir
ve 1342 yılında Bizans İmparatorluğu’nun büyüklük açısından ikinci şehri Selanik’i ele geçirmeyi teşebbüs
etmiştir. Kendisini Bizans İmparatoru ilan eden Kantakuzenos, 1342 yılın Temmuz ayından itibaren Stefan
Duşan ve Kraliçe Yelena’nın sarayında kalmıştır ki bir yıl sonra Priştine’de dürüst olmayan bir ittifak kur-
muştur. Kantakuzenos, Sırpların önerdiği yardım fiyatının yüksek olacağını ve Bizans İmparatorluğuna zarar
vereceğini bilmiştir.
Kantakuzenos’un Bizans İmparatorluğu’ndan kovulması ve Duşan’dan reddedilmesinden sonra oluşan zor
durum, Bizans İmparatorluğu’nun o zamanki düşmanı Osmanlılar‘dan yardım istemeye zorlamıştır – Bizans-
lılar onlara karşı direnebilmek için Venedik donanmasından yardım istemiştir.
Güçlü Aydın Emiri Ömer büyük filosuyla Vardar nehrin ağızına ulaşmıştır ve Kantakuzenos’un başarısız Se-
lanik saldırısına katılmıştır. Papa’nın topladığı, Venedikliler, Rodos şövalyeleri ve Kıbrıs Kralı tarafından ör-
gütlenen birleşmiş Hıristiyan filosu, Halkidiki yakınlarında Türk donanmasını imha etmiştir. Türklere karşı 3
bin kişilik ağır piyadeli ordu hazırlayan Kral Stefan Duşan Stefaniyana yakınlarında mağlubiyete uğramıştır
ve Kantakuzenos’un yanına, Trakya’ya geri çekilmiştir (1344). Eş İmparator Bizanslılar için büyük tehlikeye
dönüşmüştür ve ona karşı Sırplardan ve Bulgarlardan yardım istenmiştir.
Kendi başarıları ve Bizans İmparatorluğun güçsüzlüğünden cesaretlenen Kral Stefan Duşan İstanbul’un
hükümdarı olmak istemiştir – eski Bizans İmparatorluğun çöküntüleri üzerinde güçlü İmparatorluk kurarak
Balkan ve Karadeniz üzerinde Slav egemenliğini sağlamayı düşünmüştür. Sırp İmparatorluğunu kurmak
kararını 1346 yılın Ocak ayında getirmiştir. Bu haberi müttefiği olan Venedik Cumhuriyeti’ne iletmiştir ki
filosunu Avrupa’da kalan Bizans topraklarını ele geçirmek için kullanmayı düşünmüştür.
Stefan Duşan’ın Üsküp’teki taç giydirme töreni için bütün Sırp soylu ve kilise seçkinleri bir yere toplanmıştır.
Kendisi Sırp ve Bulgar Patrikleri tarafından, 21 Mayıs 1346 tarihinde, Paskalya gününde imparator, dokuz ya-
şındaki oğlu ise kral ilan edilmiştir. Bu şekilde İmparatorluk ilan edilen Nemanyiç devleti çöken Bizans İmpa-
ratorluğu’nun mirasçısı olmaya hazırlanmıştır.14
Üsküp’teki törenden ders alan ve sürekli müteffik bulmaya çalışan Kantakuzenos Edirne’de Kudüs Patriği
tarafından İmparator ilan edilmiştir. Müttefiği Ömer’in İzmir’deki mağlubiyeti, Osmanlı hükümdarı Orhan
Gazi’den yardım istemeye zorlamıştır. Sırp İmparatorluğu’nun yükselişini halktaki güven ve itibardan daha
önemli gören Kantakuzenos, öz kızı Teodora’yı Orhan Gazi’ye vermiştir.15
İoanis Paleologos ile yaptığı anlaşmadan sonra İoanis Kantakuzenos 1347 yılın Şubat ayında eş İmparator
olarak ekonomik açıdan çöken İstanbul şehrine girmiştir. Kaynaklara göre (K. Gelcer) Bizans İmparatorluğunu
alt sınıf devlet kategorisine düşürmüştür. Kardeşi Mateos Kantakuzenos ve Gazi Orhan’ın çocukları Süleyman
ve Murat ile kurduğu ittifakla 10 bin asker toplayıp Rodop Dağları altında bulunan Dimorika ve Kırstopolis
arasında Sırplara karşı sefer yürüterek devlet içindeki durumu iyileştirmeye çalışmıştır.
Stefan Duşan sefer düzenlemeye devam etmiştir ve 1347 ile 1348 yıllarında eski Yunan bölgeleri olan Epir ve
Tesalya’yı ele geçirmiştir. Adil ve düzenli bir toplum kurmak için gayret eden İmparator, 1349 yılında Üsküp’te
düzenlenen devlet Meclisi’nde İmparatorluğun iç örgütlenmesini, beş yıl sonra (1354) bütünlenecek Tüzük’ü
13 Jireček, a.g.e. 214.
14 Jireček, a.g.e. 224.
15 ibidem
281
Redžep ŠKRİJELJ
getirerek sağlamlaştırmaya çalışmıştır. Duşan’ın Bosna Prensi Tvrtko ile Hum bölgesi üzerinde girdiği çatış-
mayı kullanmaya çalışan Kantakuzenos, Makedonya’da birkaç şehri ele geçirmeye çalışmıştır.
282
Sırp Ortaçağ Kaynaklarında Orhan Gazi ve Çar Stefan Duşan
Sonuç
Stefan Duşan’ın adı tarihsel kaynaklarda son kez 5 Aralık 1355 tarihinde yapılan bir sözleşmede anılmıştır. O
yılın 20 Aralık tarihinde beklenmedik bir şekilde vefat etmiştir ki bu dönemde Sırp İmparatorluğu ve Balkan
Hıristiyanları bu derecede güçlü stratejist ve kişiliğe en çok gerek duymuştur. Bağış ettiği Prizren yakınla-
rındaki Aya Büyük Melekler Manastırı’nda defnedilmiştir. Dönemindeki en büyük rakibi olan Orhan Gazi ile
savaş alanında hiç karşılaşmamıştır fakat ordusunun ilerlemesini durdurmak için getirdiği tedbirler Osmanlı
gücünün büyüklüğünü anladığının göstergesidir. Hükümdarlığı döneminde eski Sırp Nemanyiç hanedanı as-
keri ve siyasi gücü açısından zirveye ulaşmıştır ki kurduğu İmparatorluk Güneydoğu Avrupa’da Doğu Roma
İmparatorluğu tahtını ele geçirmek için ciddi aday olmuştur. Ölümünden sonra Sırp İmparatorluğu iskam-
bil kağından bir ev gibi dağılmıştır. Tarihsel açıdan baktığımızda Stefan Duşan yaşadığı çağın düşünceleriyle
uyum sağlayarak yaşamıştır. Onun yerine oğlu Güçsüz Dördüncü Uroş gelmiştir. On dokuz yaşında olan genç
İmparator büyük mirası ele geçirmek için olgun olmadığından ötürü kuvvet kazanan Sırp soylularını büyük
Sırp İmparatorluğunu parçalamak arzularını durduramamıştır. O dönemde kaydedilen Sırp kaynaklarında
hakkında acımayla konuşulmaktadır: “konuşması doğru, görünüşü şahane... fakat anlam açısından genç”18.
18 Ibidem, 220.
283
Redžep ŠKRİJELJ
KAYNAKÇA
Ćorović Vladimir, İstorija Srba, Zograf, Niš 2001, 172 (Ћоровић В., Историја Срба , Зограф, Ниш 2001).
Istorıja srpskog naroda, knj. 1, Srpska književna zadruga, Beograd 1994 (Историја Српског народа, књ. 1,
Српска књижевна задруга, Београд 1994).
Jireček Кonstantin, Istorija Srba, knj. 1, Slovo lubve, Beograd 1981, 209. (Константин Јиречек, Историја
Срба, Слово љубве, Београд 1981).
Miljković Bojan, Nemanjići i Sveti Nikola u Bariju, Zbornik radova vizantološkog instituta XLIV, Beograd
2007, 284-285(275—294 (Миљковић Бојан, Немањићи и Свети Никола у Барију, Зборник радова
византолошког института XLIV, Beograd 2007, 284-285 (275—294).
Ostrogorskı Georgije, Istorija Vizantije, Prosveta, Beograd 1983, 436 (Острогорски Георгије, Историја
Византије, Просвета, Београд 1983).
284