ŞİİR İNCELEME YÖNERGESİ-EDEBİ ELEŞTİRİ YAZMA PLANI

GİRİŞ BÖLÜMÜ
-Şairin adı/soyadı, şiirin adı, şiirin türü, şiirin konusu (Metin ne anlatmaktadır?)
-Temalar (şiire hakim olan duygu ve düşünceler) tez ve yardımcı düşünceler (Şairin iletmek
istediği mesaj, şiirin iletisi yazılmalı.)
-Şiirin incelenecek edebi özelliklerinin belirtilmesi

GELİŞME BÖLÜMÜ

-Şiir en az beş başlıkta incelenmelidir.

-Gelişme bölümündeki her bir paragrafınız fikir cümleleriyle başlamalıdır. Fikir cümlelerini
oluştururken “kim, neyi, neden ve nasıl” sorularını cevaplamalısınız. Ayrıca
Çatışmalar (birey*birey, birey*toplum, birey*sistem, birey*doğa, değerler çatışması,
kültürel çatışma, iç çatışma…)/sorunlar (bireysel, toplumsal, evrensel) metnin yan
düşüncelerini oluşturmaktadır. Bu nedenle yazınsa araçları incelerken oluşturacağınız fikir
cümleleri, çatışmalardan ve sorunlardan oluşabilir.
-Şiir hakkında yazacağınız edebi eleştirinin her bir paragrafında şiirin farklı bir yan
düşüncesini/bölümünü ve bu yan düşüncenin/bölümün hangi yazınsal araçlarla aktarıldığını
çözümlemelisiniz.

SONUÇ BÖLÜMÜ

-Şiirin içeriğini, öne çıkan sorunları, durumları, temaları, bunları aktarmak için kullanılan
edebi/yazınsal araçları özetleyiniz. Şiirin iletmek istediği mesajı farklı sözcüklerle
yorumlayınız.
-Şiirde yer alan sorunun/durumun geçmişte nasıldı, bugün nasıl ve gelecekte hangi koşullarda
nasıl değişeceğini belirttiğiniz kişisel yorumunuzu yazınız.
Not: Coşku ve heyecanı dile getiren metinlerde incelenebilecek edebi unsurlar/yazınsal-
kurgusal araçlar; her kurgusal unsurun anlama katkısı/içerikle ilişkisi ve okuyucu üzerindeki
etkisi yorumlanmalıdır.
İncelenen şiirde aşağıda belirtilen her unsurun içerikle, mesajla ve şiirin diğer unsurlarıyla
ilişkisini kurup okuyucuya etkisini ve teze katkısını şiirden örnekleyerek çözümleyiniz.
1. İÇERİK: (Bu bölümdeki sorular her bir gelişme paragrafınızın fikir cümlelerinizi
oluşturmalıdır. Yazınsal araçlar incelenirken kesinlikle şiirin içeriğiyle bağlantı
kurulmalıdır.)
a. İşlenen konu, durum, duygu, sorun, çatışma nedir?
b. İşlenen konu hangi yönlerden geliştirilerek hangi temalar işlenmektedir?
c. Konuyu geliştirmek için hangi bireysel, ulusal ya da evrensel sorun ve
durumlardan hareket edilmektedir?
d. Konuyu geliştirmek için hangi çatışmalardan yararlanılmaktadır?
e. Konu üzerinden iletilen mesaj ya da mesajlar nelerdir?

2. DİL VE ANLATIM ÖZELLİKLERİ

a. Söz sanatlarının şiirin içeriğine katkısı nedir?
b. Seçilen sözcüklerin kültürel niteliği (günlük konuşma dili, halk dili, yöresel
söyleyişler, deyimler, argo, seçkin bir kesime, aydınlara hitap eden kültür dili vs.
Bunlar niçin kullanılmaktadır?)
c. Sözcüklerin anlam özelliği (gerçek anlam, mecazi anlam, edebi sanatlar,
kişileştirme, istiare, mecazımürsel, tevriye (anımsatma) gibi edebi sanatlarla
yaratılan çağrışımlar; iletilen özellikler nelerdir?
d. İmgeler, simgeler, ironiler ve bunların esere, mesaja katkısı nedir?
e. Seçilen sözcüklerin tür özelliği (fiil, sıfat, ad, zamir… bunların içerikle –anlatılan
olay ve durumlarla- anlatım teknikleriyle ilişkisi, mesaja katkısı nedir?)
f. Noktalama işaretlerinin kullanılması veya kullanılmaması ile yaratılan çağrışımlar
g. Sözcüklerin yapılarının bozulmasıyla veya değişik bir şekilde yapılandırılan
sözcüklerle yaratılan çağrışımlar, yaratılan anlam zenginliği
h. Sözcüklerdeki ses ve anlam benzerliklerinin yarattığı çağrışımlar ve bunların teze
katkısı
i. Sözcük veya ses tekrarlarının okuyucuda yarattığı çağrışım, bunun şiire kattığı
anlam zenginliği ve teze katkısı
j. Sözcük seçiminin şairin dünya görüşünü ve sanat anlayışını yansıtmaktaki rolü

3. ŞEKİLSEL ÖZELLİKLER
Bölümlenmeleri anlamsal mı şekilsel mi? Bölümlenmenin yaratılan atmosferle ilişkisi
nasıldır?
Şiirin türü nedir?
Geleneksel şiirle ya da şiir anlayışlarıyla ilişkisi var mıdır? Nasıl?
Şiirde ahnek nasıl sağlanmış? (İç uyak, dış uyak, aliterasyon, asonans) Bu durum
okuyucuda nasıl bir etki uyandırmaktadır?
Dizelerin yapısı, dizilişi nasıl? Bunun içerikle ilişkisi nedir?
Şiirde ölçü var mıdır? Serbest şiir midir?
4. ANLATIM ÖZELLİKLERİ
a. Konuyu geliştirmek ve mesajı kuvvetlendirmek için eserde yaratılan zıtlıklar
nelerdir?
b. Mizahi, eleştirel, alaycı, ironik, sitemkar, isyankar, onaylayıcı… Bu anlatım
özelliklerinin mesajla, yazarın dünya görüşüyle ve sanat anlayışı ile ilişkisi nedir?

5. ANLATIM TEKNİKLERİ
Öyküleme, betimleme, iç konuşma, bilinç akışı, diyalog, montaj tekniği, geriye dönüş,
yabancılaştırma, epik anlatım, fantastik anlatım, büyülü gerçeklik, röportaj tekniği…
Bu tekniklerin içerik ve mesajla ilişkisi nasıldır?

6. ANLATICIN ESER İÇİNDEKİ KONUMU/TUTUMU, KİŞİLİK

ÖZELLİKLERİ

Anlatıcı 1. Tekil kahraman bakış açısına mı, yoksa 3. Tekil her şeyi bilen (tanrısal-
ilahi)/gözlemci bakış açılı anlatıcı mıdır? Anlatıcı, eserdeki kahramanlardan biri
midir? Anlatıcının eserde aktarılan olaya/duruma yaklaşımı nasıldır? Anlatıcı taraflı
mıdır? Anlatıcının tarafı, tutumu okuyucuyu etkilemekte midir?

7. KAHRAMANLAR
Fiziki ve ruhsal özellikleri nelerdir? Yazar, kurguladığı kahramanlar üzerinden
okuyucuya hangi fikirleri aktarmak istemektedir? Kahramanlar hangi sosyal sınıftan
seçilmekte ve kahramanın sınıfsal durumu eserin tezine nasıl katkı sağlamaktadır?
Kahramanlar hangi tekniklerle okuyucuya aktarılmaktadır? Bu seçimin içeriğe ve
mesaja katkısı nedir?

8. MEKAN/LAR
Mekanlar, atmosfer yaratmak, kahramanların özelliklerini ortaya çıkarmak,
çatışmaları/sorunları yansıtmak… amacıyla mı kurgulanmaktadır? Mekanların
(gerçek-hayal, iç-dış, kapalı-açık) özellikleri nelerdir? Bu özelliklerin eser
kahramanları üzerindeki etkileri nelerdir?

9. ESER-BAŞLIK İLİŞKİSİ

Başlık, eserin içeriğini ne ölçüde yansıtıyor? İlişki doğrudan mı, dolaylı mı, ironik mi;
başlıkla içerik zıtlık mı, benzerlik mi taşıyor? Bunların esere katkısı, okuyucuya etkisi
nedir?

10. ATMOSFER
Her bir bölümde nasıl? Değişiyor mu? Atmosfer değişimine zemin hazırlayan
olay/durumlar nelerdir?
11. ZAMAN
İç zaman, dış zaman nasıl kurgulanmış? Olay/anlatma zamanı farklı mı? Zaman
dizinsel (kronolojik) ya da döngüsel bir zaman kurgusu mu? Zaman geriye dönüşlerle,
bilinç akışı ya da iç konuşma ile zaman genişletiliyor mu?