Mục lục

Qúa trình tầng ozon bị phá hủy ( tham khảo 1)...................................................2

Quá trình phân huỷ ozon trong khí quyển ( tham khảo 2)..................................3

Phân hủy bởi Clo.....................................................................................................6

Lỗ thủng tầng ozone khép dần nhờ giảm lượng khí thải CFC............................7

KHÍ CFC..................................................................................................................7

Khí CFC là gì?.....................................................................................................7

Tính chất của khí CFC........................................................................................8

1. Cấu trúc........................................................................................................8

2. Phản ứng.......................................................................................................9

Điều chế khí CFC.................................................................................................9

Ứng dụng của khí CFC.......................................................................................9

Khí CFC phá hủy tầng ozon như thế nào?......................................................10

Video.......................................................................................................................11

Link.........................................................................................................................11

1
Qúa trình tầng ozon bị phá hủy ( tham khảo 1)

O2 + bxtn -> O + O

O + O2 -> O3

(bxtn: bức xạ tử ngoại)

Ozon còn lại hấp thụ năng lượng bức xạ tử ngoại và phân huỷ theo phản ứng:

O3 + bxtn -> O2+ + O

Vì vậy trong thiên nhiên khí ozon luôn bị phân huỷ và luôn được tái tạo, giữ được sự tồn
tại vĩnh cửu và có tác dụng hấp thụ bức xạ tử ngoại.

Khí ozon có tác dụng che chắn không cho các tia tử ngoại chiếu xuống Trái Đất. Vì vậy
người ta gọi tầng ozon trong khí quyển là cái “ô bảo vệ” sự sống trên Trái Đất. Những
năm gần đây các nhà khoa học đã phát hiện thấy nồng độ ozon trong khí quyển ở Nam
bán cầu của Trái Đất đã bị suy giảm do sự tăng trưởng sử dụng chất CFC hay CFM. Khí
CFC là chlorfluorcacbon và CFM là cholorfluoromethane. Hợp chất cacbon florua
thường được gọi là cloflometan hay là CFM, hay là “freon”. Freon - 12 thường được
dùng làm chất trao đổi nhiệt trong kỹ thuật làm lạnh. Chúng là khí trơ đối với các phản
ứng hoá học, lý học thông thường, nhưng khi chúng được tích luỹ ở tầng cao khí quyển
dưới tác dụng của các tia tử ngoại đã làm thoát ra nguyên tử clo. Mỗi một nguyên tử clo
lại phản ứng dây chuyền với 100.000 phân tử ozon và biến ozon thành oxi.

Vì vậy sự giảm 40% nồng độ ozon ở cực Nam Trái Đất hiện nay (mầm mống của lỗ
thủng tầng ozon) có thể là do con người đã sử dụng nhiều chất CFC hay CFM.

Các máy bay siêu âm bay ở độ cao lớn, thải ra nhiều khí NOx cũng gây nguy hiểm cho
tầng ozon. Các hợp chất halogen hữu cơ, như tetraclometan (CCl4), metylclorua
(CH3Cl), metylbromua (CH3Br)… cũng được liệt vào các chất tương tự như CFM.

2
Trong tầng bình lưu của khí quyển luôn luôn xảy ra phản ứng quang hoá phân huỷ phân
tử CFC và tạo ra nguyên tử clo. Nguyên tử clo là chất xúc tác phân hủy ozon theo phản
ứng sau đây:

Cl + O3 -> ClO

ClO + O -> Cl + O2

Và như vậy, theo các phản ứng trên thì khí ozon (O3) sẽ mất đi, còn khí clo luôn luôn tồn
tại và tiếp tục phá huỷ tầng ozon.

Quá trình phân huỷ ozon trong khí quyển ( tham khảo 2)

Dưới tác dụng của các tia tử ngoại, phân tử Ô xy có thể phân ly thành 2

nguyên tử Ô xy:

O3 + h n ( l = 220 – 330 nm) à O2 + O + Q

Ngoài ra Ôzôn có thể bị phá hủy bởi các nguyên tử clo, flo hay brôm

trong bầu khí quyển. Các nguyên tố này có trong một số hợp chất bền nhất

định, đặc biệt là chlorofluorocacbon (CFC), đi vào tầng bình lưu và được giải

phóng bởi các tia cực tím.

Quan trọng nhất là các nguyên tử clo được tạo thành như thế sẽ trở thành chất

xúc tác phá huỷ các phân tử ôzôn trong một chu kỳ khép kín. Trong chu kỳ

này, một nguyên tử clo tác dụng với phân tử ôzôn, lấy đi một nguyên tử ôxy

(tạo thành ClO) và để lại một phân tử ôxy bình thường. Tiếp theo, một ôxy

nguyên tử tự do sẽ lấy đi ôxy từ ClO và kết quả cuối cùng là một phân tử ôxy

3
và một nguyên tử clo, bắt đầu lại chu kỳ. Một nguyên tử clo đơn độc sẽ phân

hủy khoảng 100.000 phân tử ozon.

4
5
Phân hủy bởi Clo

Ozone có thể bị phá hủy bởi các nguyên tử clo, flo hay brôm trong bầu khí quyển. Các
nguyên tố này có trong một số hợp chất bền nhất định, đặc biệt là chlorofluorocacbon
(CFC), đi vào tầng bình lưu và được giải phóng bởi các tia cực tím.

Ozone bị phân hủy bởi Clo

Quan trọng nhất là các nguyên tử clo được tạo thành như thế sẽ trở thành chất xúc
tác hủy diệt các phân tử ozone trong một chu kỳ khép kín. Trong chu kỳ này, một nguyên
tử clo tác dụng với phân tử ozone, lấy đi một nguyên tử ôxy (tạo thành ClO) và để lại một
phân tử ôxy bình thường. Tiếp theo, một ôxy nguyên tử tự do sẽ lấy đi ôxy từ ClO và kết
quả cuối cùng là một phân tử ôxy và một nguyên tử clo, bắt đầu lại chu kỳ. Một nguyên
tử clo đơn độc sẽ phân hủy ozone mãi mãi nếu như không có các phản ứng khác mang
nguyên tử clo ra khỏi chu kỳ này bằng cách tạo nên các nguồn chứa khác như axít
clohydric và clo nitrat (ClONO2).

6
 Phản ứng của nguyên tử clo trong các nguồn chứa này thông thường chậm nhưng
được gia tăng khi có các đám mây tầng bình lưu ở địa cực, xuất hiện trong mùa Đông ở
Nam Cực, dẫn đến chu kỳ tạo thành lỗ thủng ozone theo mùa.

Lỗ thủng tầng ozone khép dần nhờ giảm lượng khí thải CFC

Theo hai bài báo trên tạp chí Nature ngày 10-2, đây là thành công của những nỗ lực để
kiểm soát lượng phát thải trichlorofluoromethane, còn gọi là CFC-11.

Năm 1973, hai nhà khoa học Sherwood Rowland và Mario Molina cung cấp bằng chứng
cho thấy có một số hóa chất nhân tạo đe dọa tầng ozone và do đó đe dọa hầu hết sự sống
trên Trái đất, trong đó CFC-11 là thủ phạm chính.

Mặc dù rất hữu ích cho việc làm lạnh và mở rộng bọt cách nhiệt, CFC-11 phân hủy trong
khí quyển thành các chất hóa học tách các phân tử ozone ra, biến chúng thành oxy thông
thường. Ozone ở tầng bình lưu giúp chặn hầu như tất cả bức xạ cực tím tần số trung bình
có thể gây ung thư da cho người và động vật, làm cho cây cối héo úa.

Theo hai báo cáo trực tuyến trên tạp chí Nature, hiện tại, dữ liệu khí quyển cho thấy
lượng khí thải CFC-11 toàn cầu trong năm 2019 đã giảm xuống mức trung bình được
thấy từ năm 2008 đến năm 2012 và khoảng 60% của sự sụt giảm đó là do giảm lượng khí
thải ở miền đông Trung Quốc.

Những phát hiện này cho thấy lỗ thủng trong tầng ozone của Trái đất vẫn đang trên đà
đóng lại trong vòng 50 năm tới.

KHÍ CFC
Khí CFC là gì?

Chất CFC tên tiếng anh là Chlorofluorocarbon là một hợp chất hữu cơ halogen hóa đầy
đủ chứa cacbon, clo và flo. CFC được sản xuất như một dẫn xuất dễ bay hơi của khí
methan, propan và etan.

7
Khí CFC được phân thành nhiều loại khác nhau: CFC 11, CFCl2 hay CFCl3. Hợp chất
phổ biến nhất của CFC là dichlorodifluoromethan (R12 hay Freon-12). CFC được con
người tổng hợp và sử dụng làm chất làm lạnh trong máy lạnh, tủ lạnh.

CFC phá hủy tầng ozon khí quyển nên việc sản xuất hợp chất này đã bị loại bỏ theo Nghị
định thư Montreal năm 1987 và dần được thay thế bởi HFC hydrofluorocarbon như R-
410A và R-134a.

Nguồn gốc khí CFC

Nhà khoa học người Bỉ Frederic Swarts là người đầu tiên tìm ra CFC trong quá trình tổng
hợp CCl4 (Carbon tetrachloride). Trong quá trình thực hiện, ông đã thay Clo bằng Flo
nhằm tạo ra CFC 11 và CFC 12 tức là CCl3F và CCl2F2.

Vào đầu thế kỷ 20, khí CFC được ứng dụng rất nhiều trong ngành công nghiệp máy lạnh
với nhu cầu cần tìm chất có điểm sôi thấp, khó phản ứng và phải ít độc hại hơn so với các
môi chất đang được dùng thời điểm đó.
Tính chất của khí CFC
1. Cấu trúc

Cacbon trong các liên kết CFC đối xứng tứ diện giống như các ankan đơn giản. Do các
nguyên tử Clo và Flo chênh nhau nhiều về kích cỡ và điện tích hiệu dụng. Tính chất vật
lý của khí CFC và HCFC có thể được thay đổi khi điều chỉnh lượng và đặc tính của các
nguyên tử halogen.

Chúng rất dễ bay hơi nhưng vẫn ít hơn so với ankan mẹ do tính phân cực gây ra bởi các
halogen, gây tương tác giữa các phân tử. CFC có điểm sôi cao hơn bởi vì các clorua là
phân cực mạnh hơn florua.

CFC khó cháy hơn so với methan, nguyên nhân là do chúng chứa ít liên kết C-H hơn và
các halogenua đã giải phóng dập tắt các các gốc tự do duy trì sự cháy.

8
Mật độ của các CFC cao hơn của các ankan tương ứng tương đồng với số lượng clorua.

2. Phản ứng

Phân rã quang của một liên kết C-Cl là phản ứng quan trọng nhất của CFC

CCl3F → CCl2F. + Cl.

Cl- hoạt động rất khác so với Cl2, Cl- tồn tại lâu ở tầng ozon và khiến tầng ozon bị phá
hủy.
Điều chế khí CFC

Khí CFC hay HCFC được tạo ra bằng cách trao đổi halogen, bắt đầu bằng các dẫn xuất
của methan và ethan đã clo hóa

HCCl3 + 2 HF → HCF2Cl + 2 HCl

(Sự tổng hợp của chlorodifluoromethan từ chloroform)

Bên cạnh đó, CFC còn được điều chế bằng dẫn xuất Br qua các phản ứng gốc tự do của
chlorofluorocarbons, thế các liên kết C-H bằng các liên kết C-Br.

CF3CH2Cl + Br2 → CF3CHBrCl + HBr

Ứng dụng của khí CFC

CFC được ứng dụng như môi chất làm lạnh trong các thiết bị lạnh mà đặc biệt là điều
hòa. CFC là chất làm đầy trong các bình xịt côn trùng gián, kiến, muỗi,... hay chất nhờn
kim loại. Chúng còn được dùng làm chất đẩy trong bình chữa cháy.

9
CFC làm thay đổi tính chất nước ngầm khi ta đưa khí này vào đó.

Với tính chất dễ bay hơi, kém hòa tan trong nước và chủ yếu tan trong không khí, CFC có
khả năng phát tán trên bề mặt nước và có thể bay hơi trong vài ngày.
Khí CFC phá hủy tầng ozon như thế nào?

CFC được tổng hợp và sử dụng nhiều trong các ngành công nghiệp nên xảy ra tình trạng
loại khí này xâm nhập vào bầu khí quyển, tầng ozon.

Các loại CFC phát tán vào bầu khí quyển nhiều nhất có thể kể đến như: CFC 11, CFCl3,
CFCl2 (hay freon) và đặc biệt là F12. Bên cạnh đó, một lượng nhỏ CFC khác là CHC1F2
(hoặc F22), CCl4 và CF4 cũng xâm nhập vào bầu khí quyển.

CFC 11 và CFC 12 có hiệu quả kinh tế cao nên lượng sản xuất hai loại khí này tăng khá
nhanh trong vài thập niên vừa qua nên tầng ozon cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn.

Khí CFC có tính ổn định và khó bị phân hủy. Trên bầu khí quyển, CFC bị phân hủy bởi
tia cực tím. Khi tốc độ phân hủy CFC tăng nhanh nếu tầng ozon bị phá hủy.

Là một trong những nguyên nhân gây hiệu ứng nhà kính, các quốc gia đang kêu gọi thay
thế CFC bằng các loại khí thân thiện với môi trường hơn như R22, R32.

10
Video

Clip youtube về CFC: https://youtu.be/x4gOOoz-3Z8

https://youtu.be/EBou4d8C29w

https://youtu.be/EBou4d8C29w

Lỗ thủng tần ozon: https://youtu.be/ciwxP0wteiQ

Link

Ozon, CFC và lỗ thủng tầng ozon (vusta.vn)

Tầng ozon - giaoducmoitruongtrongDHHH (google.com)

Loại khí thải làm thủng tầng Ozone tăng đột biến - antv

Quá trình hình thành và phân hủy của ozone (bkozone.com)

11