Mở bài

Giới thiệu tác phẩm và nhân vật Mị

Thân bài
* Phân tích hoàn cảnh của mị
+ Bị gán nợ làm dâu cho nhà thống lý
+ Sống tủi nhục như đang ở chốn ngục tù
* Phân tích diễn biến tâm trạng đêm tình mùa xuân của Mị
+ Tâm hồn Mị "tha thiết bổi hổi" khi nghe tiếng sáo từ đầu núi "vọng lại". Mị đã ngồi
"nhẩm thầm" bài hát của người đang thổi sáo. Đây là một chi tiết hay, giàu ý nghĩa:
• Mị đã tìm thấy sự đồng điệu với chính tiếng sáo ấy nên mới khẽ khàng nhẩm theo, để
tâm hồn mình cuốn theo tiếng sáo lấp ló ngoài đầu núi.
• Mị nhẩm thầm (không phải là “hát thầm”), tức là khẽ khàng nhắc lại theo sự hồi tưởng,
thậm chí không liền mạch, lúc nhớ lúc quên lời bài hát của người đang thổi. Có lẽ trước
đây Mị cũng đã từng thổi sáo hoặc hát bài này rồi. Giờ nghe tiếng sáo ngoài đầu núi
vọng lại lúc ẩn lúc hiện, trong Mị đã thức dậy điều gì đó quen thuộc, lâu nay bị lãng
quên.
+ Mị lén lấy hũ rượu "uống ực từng bát".
Cách Mị uống ực từng bát rượu khiến người đọc cảm nhận dường như không phải Mị
đang uống rượu mà là uống từng bát cay đắng, uất hận vào lòng. Những cay đắng, uất
hận đó chất chồng và cứ bị dồn đẩy, nghẹn ắng trong lòng Mị.
+ Men rượu đã làm Mị hồi tưởng về ngày trước. Tiếng sáo gọi bạn tình "văng vẳng"
trong tai Mị. Bao nhiêu kỉ niệm đẹp thời con gái đã sống dậy trong lòng Mị đồng hiện
cùng những suy nghĩ trong hiện tại (Mị lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đồng,
người hát; Tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng.; Mùa xuân này, Mị uống rượu
bên bếp và thổi sáo.), cả trong quá khứ (lòng Mị thì đang sống về ngày trước; Ngày
trước, Mị thổi sáo giỏi.; Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị.).
Quá khứ đan xen với hiện tại, làm nên một dòng tâm tư đứt nối, chập chờn không liền
mạch, rất phù hợp để diễn tả sự thức tỉnh của ý thức trong Mị. Nhớ về quá khứ đẹp đẽ
thời con gái, dù hồi ức tươi đẹp có nhập nhòa, đứt đoạn bởi hiện tại đớn đớn, nhưng
điều đó cho thấy tâm hồn Mị đang cựa quậy, đòi thức dậy sau một giấc ngủ vùi.
+ Mị "từ từ bước vào buồng" với tâm trạng "phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui
sướng như những đêm Tết ngày trước".
Mị đã thức tỉnh và tự ý thức là mình "trẻ lắm", mình "vẫn còn trẻ" và khao khát đi chơi
như bao người phụ nữ đã có chồng khác.
+ Khát vọng sống như ngọn lửa bùng cháy bao nhiêu thì Mị lại phẫn uất bấy nhiêu.
Phẫn uất và đau khổ cho thân phận và số phận trớ trêu đầy bi kịch. Bao nhiêu người có
chồng cũng đi chơi ngày Tết huống chi A Sử và Mị lại "không có lòng với nhau mà vẫn
phải ở với nhau". Không thể cam chịu mãi kiếp nô lệ, kiếp làm dâu gạt nợ nên Mị đã
muốn ăn lá ngón cho chết ngay.
>>> Ý thức về cái chết lại xuất hiện, nhưng lần này nó có ý nghĩa khác. Suy nghĩ muốn
chết của Mị trong hiện tại bộc lộ một ý thức sâu sắc về sự sống. Mị đã phân biệt được
sống và tồn tại để thấy sự tồn tại của mình thật vô nghĩa.
+ Uất ức, nước mắt Mị ứa ra khi tiếng sáo gọi bạn tình "vẫn lửng lơ bay ngoài đường".
Tâm hồn Mị diễn biến rất phức tạp trong quá trình thức tỉnh, nổi loạn. Mị đang sống
trong nghịch lí giữa thân phận con dâu gạt nợ và niềm vui phơi phới muốn đi chơi Tết.
+ Mị vào buồng nhưng lần này không phải để nhìn qua "cái lỗ vuông" để nghĩ đến cái
chết mà Mị đã hành động một cách mạnh mẽ, ngang nhiên trước mặt A Sử khi hắn
xuất hiện bất ngờ trong buồng : Mị cũng chuẩn bị đi chơi Tết như bao người con gái
khác. Cô đã xắn thêm miếng mỡ bỏ vào đĩa đèn cho sáng rồi quấn tóc lại, với tay lấy
cái váy hoa và rút thêm cái áo.
Chi tiết Mị xắn mỡ bỏ thêm vào đĩa đèn trước hết thể hiện nhận thức của Mị về bóng tối
và ánh sáng, dường như Mị đang thắp lên ánh sáng cho chính cuộc sống của mình.
Chi tiết Mị quấn tóc, với lấy cái váy hoa cho không chỉ là hành động bản năng của mỗi
người con gái (thích làm đẹp) mà còn thể hiện khát vọng tình yêu, khát vọng hạnh phúc
của người phụ nữ.
Hàng loạt hành động nổi loạn của Mị diễn ra liên tiếp khi tiếng sáo đang "rập rờn" trong
đầu Mị. Tiếng sáo gọi bạn tình như đem đến cho Mị sức mạnh mới, khơi gợi lòng khát
khao tự do, khát khao yêu đương và hạnh phúc.
+ Sự trỗi dậy mạnh mẽ của Mị đã phải trả giá hết sức nặng nề. Chỉ sau một câu hỏi:
"Mày muốn đi chơi à?" thì A Sử đã trói tay Mị vào cột nhà bằng một thúng sợi đay. Hai
tay Mị bị trói bằng dây thắt lưng, tóc Mị bị quấn lên cột, Mị "không cúi, không nghiêng
đầu được nữa".
Trong bóng tối, Mị "đứng im lặng". Hơi rượu vẫn còn "nồng nàn" như nâng đỡ tâm hồn
Mị. Quên nỗi đau khổ và đau đớn hiện tại, Mị vẫn thả hồn theo tiếng sáo và "vùng bước
đi". Nhưng cuối cùng cô vẫn phải trở lại với thực tại khắc nghiệt, đau đớn, khổ nhục khi
"tay chân đầu không cựa được. 
* Nhận xét về giá trị nhân đạo của truyện
- Thông qua việc miêu tả diễn biến tâm trạng nhân vật trong đêm tình mùa xuân, Tô
Hoài đã thể hiện rõ tấm lòng nhân đạo của mình:
+ Thấu hiểu, đồng cảm với cuộc đời, số phận đầy bi kịch của Mị, của những người lao
động nghèo miền núi phía Bắc;
+ Tố cáo tội ác của các thế lực cường quyền, thần quyền - các thế lực đã chà đạp, bóp
nghẹt quyền sống của người lao động nghèo miền núi;