Mühendislik Fakültesi

Makine Mühendisliği Bölümü

MAK 218L

İmal Usulleri Laboratuvarı

Deney Raporu

Deney Adı: Dökümde Soğutma Hızının

Mikroyapıya Etkisi

Deney Tarihi: 21 Kasım 2020

Hazırlayan:

Ali Efe Kutlay

1. GİRİŞ
1.1 Döküm Nedir?
Döküm, erimiş bir metalin, içerisinde istenilen şekilde boşluk bulunan, önceden hazırlanmış
kalıplara dökülerek belli bir basınç altında soğutulup istenilen forma sokulmasına verilen
isimdir. Bu işlem insanlık tarihinin ilk zamanlarına kadar dayanmaktadır.

1.2 Döküm Yöntemlerinin Avantajları:

 El yordamı (yontma) ile yapılamayacak parçaların kolaylıkla ortaya çıkarabilir.

 Seri üretim yapılacak parçalar için elverişlidir.
 Sıvı forma getirebilen tüm malzemeler, bu yöntem ile şekle sokulabilir.
 Tek seferde çok büyük tek parça malzemeler üretilebilir.

1.3 Döküm Yöntemlerinin Dezavantajları:

 Parça üretimi için çok fazla ısı ve enerji tüketir.

 Yaydığı karbon ve benzeri zehirli gazlardan dolayı, doğa için tehlike teşkil etmektedir.
 Hata payı, kalıbın yüzey pürüzsüzlüğüne, döküm şekline ve soğutma işlemin göre çok
fazla olabilir. Bu hataları düzeltmek pek çok işlem gerektirir.
 Detaylı işlem yapılması neredeyse imkansızdır.

1.4 Döküm Yöntemlerinin Sınıflandırılması:

Döküm çeşitleri genellikle 2 ayrı başlık altında incelenebilmektedir;

1.4.1 Harcanabilir Kalıba Döküm:

Sıvı metal kalıba dökülüp soğutulduktan sonra dışındaki kalıp bozulur ve bir daha
kullanılamaz hale gelir. Kalıplar tek seferlik kullanım içindir. Her döküm işlemi
için ayrı kalıp gerekmektedir.

1.4.2 Sürekli Kalıba Döküm:

Sıvı metal kalıba dökülüp soğutulduktan sonra dışındaki kalıbı bozmayacak şekilde
çıkarılarak yapılan döküm çeşididir. Tüm döküm işlemleri aynı kalıp içinde yapılmaktadır

şekil 1-1
1
 1.5 Döküm İşlemi:
Döküm işleminde izlenecek temel yollar diyagramdaki gibidir;

Metalin Sıvı metalin Sıvı metalin Kalıptan

ısı altında kalıba soğutulup, parçanın
eritilmesi dökülmesi katılaşması alınması

1.6 Metallerin Soğutulması ve Tane Yapısı:

1.6.1 Saf Bir Metalin Soğuması ve Tane Yapısı:

 Kalıbın içindeki sıvıyı aşırı soğutma etkisinden dolayı, dökümden sonra ara yüzeyde
ince taneli katı metal film meydana gelmektedir.
 Süreç devam ederken film kalınlığı sıvı metalin çevresinde artış gösterir.
 Sıvı metalin katılaşması, metalin ısıl özelliklerine ve kalıp ile metal arasındaki ısı
transferine bağlıdır.

Eş eksenli Taneler

Çubuksu taneler
şekil 1-2
1.6.2 Alaşımların Soğuması ve Tane Yapısı
 Alaşımların katılaşması bir sıcaklık aralığında olduğundan dolayı; mikro ile makro
segregasyon gerçekleşmesi, mikrogözeneklilik, dendritik tane yapısı ve çekme
boşluğu oluşumu meydana gelir.
 Katılaşma aralığı büyük ve daha seri bir şekilde soğuyan metal alaşımlarında bu husus
daha belirgin bir şekilde gözlenebilmektedir.
 Şekil 1-3’te de görüldüğü gibi, alaşımların iç kısımında eş eksenli tanelerin oluşum
sebebi; Alaşımlardaki dallantılı tanelerin iç kısımları donma sıcaklığı daha yüksek
olan metaller ile, daha dış kısımları ise donma sıcaklığı daha düşük olan metaller daha
fazlaca bulunur. Bu yüzden iç kısımda eş eksenli taneler oluşur.

Şekil 1-3
2
 1.7 Soğuma Hızı Kaynaklı Döküm Hataları:
1.7.1 Soğuk Birleşme:
Sıvı metalin döküm boşluğuna doğru aktarılmasıdır. Bu aktarım yapılırken aralarında çok
hızlı soğuma olduğu için homojen bir şekilde birleşemeden katılaşması durumudur.
1.7.2 Çekme Boşluğu:
Katılaşma olurken büzülme nedeniyle yüzeyde oluşan boşluklara verilen döküm hatasıdır.
1.7.3 Eksik Döküm:
Kalıbı tam olarak doldurmadan, sıvı metalin donması ile oluşan hata türüdür.

2. DENEY YÖNTEMİ

2.1 Deneyin Amacı:

Döküm işlemi yapıldıktan sonra hızlı ve yavaş soğutma yöntemlerinin metalin

mikroyapsınıdaki değişikliklerini gözlemleyip, analiz etmek.

2.2 Deneyin Yapılışı:

Deneyde kolay katılaşabilen ve gözlem yapılması en kolay metallerden biri olan Çinko (Zn)
metali kullanılmıştır. Metalin erime sıcaklığı 419.5 °C derecedir. Deneyin daha kolay
gözlemlenebilmesi ve döküm esnasında metalin sıvı halini koruması için daha yüksek
sıcaklık değeri olan 550 °C’ye kadar ısı verilmiştir. Çinko eritildikten sonra cürufu
temizlenir. Bunu sebebi ise cürufun daha kolay çekirdeklendşrmeye yol açmasıdır. Deney
yapılabilmesi için 2 adet kalıp kullanılmıştır. Bu kalıplardan biri önceden ısıtılımış olup
yavaş soğuma yapılmıştır. Bir diğerine ise herhangi bir ısı verilmeden hızlı soğutma işlemi
yapılmıştır.

Şekil 2-1

3
3. DENEY SONUÇLARI
3.1 Mikro Yapıların Karşılaştırılması:

Şekil 3-1

 Şekil 3-1’de görüldüğü gibi yavaş soğutma işlemi yapıldıktan sonra metallerin mikro
yapısı uzun çizgiler ve dikene benzeyen şekiller çoğunlukta olduğu görülemktedir.
 Şekil 3-1’de görüldüğü gibi hızlı soğutma işlemi yapıldıktan sonra mikroyapının dah
noktasal ve yavaş soğutmaya göre küçük tanelerden oluştuğu görülmektedir.

3.2 Soğuma Hız Türelerinin Fiziksel Özellikleri:

3.2.1 Hızlı Soğuma:
 Mikroyapıları daha küçük tanelerden oluşmaktadır.
 Darbelere karşı yavaş soğutmaya göre daha sağlamdır.
 Madde serttir.
 Gevrek özellik sergiler.
3.2.2 Yavaş Soğuma:
 Mikroyapıları daha büyük ve seyrektir.
 Dayanımı hızlı soğumaya göre daha azdır.
 Madde daha yumuşak ve esnek bir karakter izler.

3.3 Soğumaya Bağlı Yaşanabilecek Problemler:

Hızlı ve yavaş soğumanın kendine özgü sorunları vardır. Hızlı soğutmada, dökümün
dışında daha belirgindir. Üstündeki çıkan hava kabarcıklarını gibi gözle rahatça görülür.
Ancak yavaş soğutmada problemi yerleri tesbit etmek daha zordur. Bu da ileride daha
büyük sorunları teşkil edebilir.

4
4 DEĞERLENDİRME
Döküm yöntemi parça üretimi için yapılacak en uygun ve kolay yöntemdir. Bu işlemin
yapıldıktan sonra soğutma işemi sırasında pek çok farklı mikroyapılar ve problemler ortaya
çıkabiliyor;
 Alaşımlar ile saf metaller arasında belli farklılıklar vardır. Bunlar mikroyapıyı ve
soğuma hızı gibi konuları etkiler. Saf metallerin belli bir sıcaklıkta katılaşır. Buna ters
olarak alaşımlarda ise farklı tür metaller barındırdığı için kesin bir katılaşma sıcaklığı
yoktur. Belli sıcaklık aralıklarında katılaşma olur.
 Yavaş soğutmada kap sıcak olduğu için soğumının en hızlı olduğu yer, dökümün üst
kısmıdır. Bu nedenden dolayı boşluklar oluşmuştur. Hızlı soğumada ise hacimsel
azalam meydana gelmektedir.
 Şekil 4-1’de görüldüğü gibi döküm hızlı soğutulma yapılmıştır. Bu yğzden sadece üst
tabakada değil, tüm alanı hızlı soğutma işlemi olmuştur. Ortada çökme olmasını
sebebi ise, orada katılaşmanın en son olucağı bölge olucağı için sıvı eksikliği meydan
gelmiştir. Bu yüzden orada boşluk oluşmaktadır. Yavaş bir şekilde soğutulmuş
olsaydı, büzülmenin olucağı yerler hala sıvı formda olucağı için boşluk daha az
olucaktı.

Şekil 4-1

5 KAYNAKÇA

[1] TOBB ETÜ İmal Usulleri laboratuvar Föyü

[2] Piccini, J. M., Svoboda, H. G Material Science

5
6