Professional Documents
Culture Documents
Λόγος ἐγκωμιαστικός
(Ἐκ τοῦ βιβλίου, «Τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου Τρεῖς
Ἐγκωμιαστικοί Λόγοι», Ἐπιμέλεια ἱερομονάχου Νεκταρίου Ἱερά Μονή
Σταυρονικήτα-Ἅγιον Ὄρος 1991 )
Εὐλόγησον Πάτερ.
Ἀ
νίσως, ἀγαπητοί μου Πατέρες καί ἀδελφοί, ἤθελε δοθῇ εἰς ἐμέ τόν
ταπεινόν τό χάρισμα τοῦτο, τά νά ἀποκτήσω δηλαδή μίαν γλῶσσαν
ἀπό ἐκείνας ὁπού ἔχουσιν οἱ Ἄγγελοι, ὡς λέγει ὁ τοῦ Χριστοῦ
Ἀπόστολος Παῦλος, «ἐάν τάς γλώσσας τῶν Ἀγγέλων λαλῶ», βέβαιον καί
ἀκόλουθον ἦτον, ὅτι μέ τήν Ἀγγελικήν αὐτήν γλῶσσαν, ἤθελε δυνηθῶ νά
ἐγκωμιάσω κατ’ ἀξίαν, τόν Μιχαήλ καί τόν Γαβριήλ, τούς Ἀρχαγγέλους τοῦ
Κυρίου· διότι φυσικῷ τῷ τρόπῳ κάθε ὅμοιον μέ τό ὅμοιον πάλιν δύναται νά
ἐπαινεθῇ, καί εἰς τούς ἄλλους νά παρασταθῇ· ἀνίσως καί εἶχα μίαν ἀπό τάς
πυρίνους ἐκείνας καί ἀΰλους γλώσσας, ὁπού ἐδόθησαν εἰς τούς ἱερούς καί
θείους Ἀποστόλους, πρεπόντως, ἤθελε λαλήσω τά ὑπερφυσικά ἐγκώμια τῶν
πυρίνων καί ἀΰλων Ἀρχιστρατήγων· ἀνίσως (κἄν τό ἐλάχιστον) ἤθελεν ἔχω
καθαρισμένην τήν γλῶσσαν μου, ὡσάν ὁ Ἡσαΐας, ἀπό τήν Σεραφικήν ἐκείνην
λαβίδα, ἦτον ἐλπίς, ὅτι ἤθελεν εἰπῶ κἄποιον τι ἄξιον τῆς τῶν Ταξιαρχῶν
μεγαλοπρεπείας. Ἀλλ’ ἐπειδή εἶμαι ἐστερημένος ὅλων τούτων τῶν καλῶν, καί
γλῶσσαν ἔχω ὄχι ἀγγελικήν, ἀλλ’ ἀνθρωπίνην, ὄχι πυρίνην, ἀλλά πηλίνην, ὄχι
ἄϋλον, ἀλλά ὑλικήν· ὄχι καθαράν, ἀλλά ἀκάθαρτον, καί πρός τούτοις, ὄχι
ῥητορικήν, καί εὐμέθοδον, ἀλλ’ ἀμαθῆ καί ἀμέθοδον, τί πρέπει νά προσμένετε;
τό νά ἀκούσητε, δηλαδή, ὀλίγα τινά καί εὐτελῆ περί τῶν Ἱερῶν Ἀρχαγγέλων.
Ἀφίνωντας λοιπόν εἰς ἕνα μέρος, τό νά ἐξετάσω ὁποία εἶναι ἡ φύσις τῶν
Ἀρχαγγέλων, καί πότε ἐδημιουργήθησαν, καί πῶς, καί ποῦ, καί τίνι τρόπῳ
νοοῦσι, καί πῶς μεταβαίνουσιν ἀπό τόπου εἰς τόπον, καί τά ἄλλα ἀγγελοπρεπῆ
αὐτῶν ἰδιώματα, περί τῶν ὁποίων οἱ Θεολόγοι διδάσκουσι, καί μάλιστα ἡ
φιλάγγελος καί μεγαλόδοξος γλῶσσα Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, θέλω
ἀποδείξω μόνον εἰς τό παρόν ἐγκώμιον, ὅτι ὁ Θεῖος Μιχαήλ καί ὁ Ἱερός
Γαβριήλ, ἐστάθησαν οἱ ἐξαίρετοι ἡπηρέται τῶν ἐξαιρέτων ἐνεργειῶν καί ἔργων
τοῦ Παντοδυνάμου Θεοῦ· καί προσέχετε διά νά τό καταλάβητε.
1
Φιλοκαλικές Σελίδες
Τρία εἶναι τά ἐξαίρετα καί μεγαλύτερα ἔργα ὁπού ἔκαμεν ὁ Θεός· πρῶτον, ἡ
δημιουργία τοῦ νοητοῦ κόσμου· δεύτερον, ἡ δημιουργία τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου·
καί τρίτον, ἡ ἔνσαρκος οἰκονομία τοῦ Θεοῦ Λόγου· καί εἰς τά τρία ταῦτα,
πρώτους καί ἐξαιρέτους ὑπηρέτας μεταχειρίζεται τόν Μιχαήλ καί τόν Γαβριήλ.
Δημιουργεῖ πρῶτον ὁ Θεός τόν νοητόν κόσμον ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι·
ἤτοι, τόν ἐμπύρινον λεγόμενον οὐρανόν, καί τόν γεμόζει ὡσάν ἀπό τόσα
λαμπρότατα ἄστρα, ἀπό τά μυριάριθμα πλήθη τῶν ἀΰλοων Ἀγγέλων· τόν
στολίζει ἀπό τάς τρεῖς τριαδικάς Ἱεραρχίας, τῶν Θρόνων, Χερουβείμ, καί
Σεραφείμ· τῶν Κυριοτήτων, Δυνάμεων καί Ἐξουσιῶν· τῶν Ἀρχῶν,
Ἀρχαγγέλων, καί Ἀγγέλων. καί ἐπάνω εἰς ὅλα ταῦτα τά ἐννέα Τάγματα,
κατασταίνει πρώτους ἡγεμόνας καί διδασκάλους, τόν Μιχαήλ καί τόν Γαβριήλ·
πῶς ; καί τίνι τρόπω; ἀκούσατε.
2
Φιλοκαλικές Σελίδες
Ὅτι δέ ὁ Γαβριήλ ἐστάθη πρῶτος εἰς ὅλα τά ἐννέα Τάγματα, καί ἐκ τούτου
εἶναι φανερόν· εἶναι κοινή δόξα τῆς Ἐκκλησίας καί μάλιστα καί τοῦ Ἀββᾶ
Ἰσαάκ, ὅτι ἀπό τόν Χριστόν λαμβάνουσι κάθε φωτισμόν ὅλαι αἱ τάξεις τῶν
Ἀγγέλων, ἀναβαίνοντα, κατά Παῦλον, ὑπεράνω πάσης ἀρχῆς καί ἐξουσίας καί
δυνάμεως, καί παντός ὀνόματος, ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι, ὠνομαζομένου. Ὁμοίως
εἶναι κοινή δόξα, ὅτι ἀπό τήν Θεοτόκον, ἀνωτέραν οὖσαν τῶν Σεραφείμ
ἀσυγκρίτως, πᾶσαι φωτίζονται αἱ Ἀγγελικαί τάξεις, ὡς μάλιστα τοῦτο λέγει ὁ
Θεσσαλονίκης Γρηγόριος, λόγῳ πρώτῳ εἰς τά Εἰσόδια, καί λόγῳ εἰς τήν
Κοίμησιν. Ἐπειδή δέ πλησιέστερος τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Θεοτόκου, ἄλλος δέν
εἶναι ἀπό τόν Γαβριήλ, λοιπόον δι’ αὐτοῦ φωτίζονται πᾶσαι αἱ τῶν Ἀγγέλων
τάξεις· εἰ γάρ καί ὁ θεῖος Διονύσιος λέγει ὅτι πρώτη τάξις εἶναι ἡ τῶν Θρόνων,
καί ὀγδόη ἡ τῶν Ἀρχαγγέλων, ἀλλά τοῦτο νοεῖται πρό τῆς ἐνανθρωπήσεως ·
μετά τήν ἐνανθρώπησιν γάρ ἀνεστράφη ἡ τάξις, κατά τόν Ἅγιον Ἰσαάκ, καί οἱ
πρῶτοι ἔγιναν ἔσχατοι, καί οἱ ἔσχατοι πρῶτοι. Καί τοιουτοτρόπως, καί οἱ δύο
3
Φιλοκαλικές Σελίδες
Καί ἐδῶ εἶναι ἄξιον νά θαυμάσωμεν τήν μεγαλειότητα τοῦ θείου Μιχαήλ·
διότι τά μέν ἔθνη τά διεμοιράσθησαν οἱ Ἄγγελοι, καί ἐπεστάτει ἕνας, εἰς ἕνα
ἔθνος, καί ἄλλος εἰς ἄλλο· τόν δέ Ἰσραλητικόν λαόν δέν ἐπῆρεν Ἄγγελος εἰς
μερίδα του, ἀλλ’ Αὐτς ὁ ἴδιος ὁ Θεός· καθώς λέγει ὁ Μωϋσῆς εἰς τήν ὡδήν ·
«Ἔστηκεν ὅρια ἐθνῶν, κατά ἀριθμόν Ἀγγέλων Θεοῦ, καί ἐγενήθη μερίς
Κυρίου, λαός αὐτοῦ Ἰακώβ». Καί ὅμως Αὐτός πάλιν ὁ Θεός, λέγει πολλαῖς
φοραῖς εἰς τόν Μωϋσῆν · ὅτι ἀντί ἑαυτοῦ θέλει δώσει ἐπιστάτην εἰς τόν Ἰσραήλ
τόν Ἄγγελόν Του, ἤτοι τόν θεῖον Μιχαήλ, καθώς ἑρμηνεύουσιν οἱ διδάσκαλοι·
διό καί ὁ Ἀρεοπαγίτης Διονύσιος λέγει, ὅτι ἡ Θεολογία, ἄρχοντα τοῦ Ἰουδαίων
λαοῦ, τόν Μιχαήλ ὀνομάζει. Βλέπετε προνόμια; Βλέπετε πώς ὁ Μιχαήλ εἶχε
4
Φιλοκαλικές Σελίδες
τόν τόπον τοῦ Θεοῦ εἰς τούς Ἰουδαίους ; Καί καθολικῶς εἰπεῖν, αὐτός ὁ
Μιχαήλ ἐστάθη ὁ ἀόρατος μεσίτης καί διάκονος, διά μέσου τοῦ ὁποίου ἔδωκεν
ὁ Θεός τόν νόμον εἰς τόν Μωϋσῆν ἐν τῷ ὄρει τῷ Σινᾶ· διότι ἄν ὁ νόμος ἐδόθη
διά τῶν ἄλλων Ἀγγέλων, ὡς λέγει ὁ Παῦλος, «εἰ ὁ δι’ Ἀγγέλων λαληθείς
λόγος»· καί πάλιν· «Τί οὖν ὁ νόμος; ... διαταγείς δι’ Ἀγγέλων ἐν χειρί μεσίτου»
· πόσῳ μᾶλλον ἐδόθη διά τοῦ Ἀρχαγγέλου αὐτῶν Μιχαήλ;
Τέλος πάντων, ἦλθεν τό πλήρωμα τοῦ χρόνου, ὅτεἔμελλε νά ἔλθῃ εἰς τόν
κόσμον ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, διάνά τελειώσῃ τό μέγα καί ἐξαίρετον ἔργον
τῆςσωτηρίας τῶν ἀνθρώπων. Καί ἐδῶ πάλινἐξαιρέτους ὑπηρέτας Του
μεταχειρίζεται τούς δύοἈρχαγγέλους· μέ τούτην ὅμως τήν διαφοράν, ὅτι
ὁΓαβριήλ γίνεται πρῶτος, καί ὁ Μιχαήλ δεύτερος·διότι ἔπρεπεν ὁ Γαβριήλ,
ὅστις δηλοῖ Θεός καίἄνθρωπος, κατά τόν Ἅγιον Πρόκλον, νά γένῃ καίπρῶτος
λειτουργός τοῦ Θεανθρώπου Λόγου. Ὅθεναὐτός ὁ θεοειδέστατος Γαβριήλ,
μόνοςἀποκαλύπτεται τό μυστήριον τοῦτο, ὡς εἴπομεν·αὐτός καί ἀποστέλλεται
πρός τήν Παντοβασίλισσανκαί Ἀειπάρθενον Μαριάμ, καί τῆς φέρει τά τῆς
χαρᾶςεὐαγγέλια, λέγων εἰς αὐτήν τόν κοσμοσωτήριονἀσπασμόν, τό · «Χαῖρε
Κεχαριτωμένη, ὁ Κύριοςμετά σοῦ·» αὐτός ὁ ἴδιος Γαβριήλ, εὐαγγελίζεται
εἰςτούς ποιμένας τά χαρμόσυνα Γενέθλια τοῦσαρκωθέντος Δεσπότου· ὁδηγεῖ
δι’ ἀστέρος τούςμάγους· μηνύει κατ’ ὄναρ εἰς τόν Ἰωσήφ νά καταβῇεἰς
5
Φιλοκαλικές Σελίδες
Αἴγυπτον, καί ἐκεῖθεν πάλιν νά ἀναβῇ εἰς γῆνἸσραήλ· εὐαγγελίζεται εἰς τάς
Μυροφόρους τήνἈνάστασιν τοῦ Σωτῆρος· καί ἐν τῇ Ἀναλήψεικαταβάς
προλέγει εἰς τούς Ἀποστόλους τήνδευτέραν ἔλευσιν τοῦ ἀναληφθέντος
Χριστοῦ.
Ὁμοίως καί ὁ θεῖος Μιχαήλ, θέλουσι τινές ὅτι αὐτός νά ἦτον ὁ Ἄγγελος ὁπού
ἐνίσχυσε καί ἐδυνάμωσε τόν Ἰησοῦν ἀγωνιῶντα διά τό Πάθος, ὡς λέγει ὁ
Ἱερός Λουκᾶς· «ἦλθεν ἀπ’ οὐρανοῦ Ἄγγελος ἐνισχύων Αὐτόν» ·
συμπεραίνοντες τοῦτο ἀπό τήν ὀνομασίαν του· ἐπειδή Μιχαήλ θέλει νά εἰπῇ
δύναμις Θεοῦ· δύναμις δέ καί ἰσχύς τό αὐτό εἶναι. Αὐτός σύν τῷ Γαβριήλ
εὐηγγέλισε τήν Ἀνάστασιν εἰς τάς Μυροφόρους, ὡς λέγει ὁ Δαμασκηνός
Ἰωάννης, εἰς τόν τῶν Ἀρχαγγέλων Κανόνα. Αὐτός σύν τῷ Γαβριήλ προεῖπεν
εἰς τούς Μαθητάς τήν ἔλευσιν Χριστοῦ τοῦ ἀναληφθέντος. Αὐτός λέγουσι νά
ἐλύτρωσε τόν Ἀπόστολον Πέτρον ἀπό τήν φυλακήν, καί νά ἐπάταξε τόν
Ἡρώδην, καί ἔγινε σκωληκόβρωτος. Ἴδετε τώρα, πῶς ὁ Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ
ἐστάθησαν οἱ δύο ἐξαίρετοι ὑπηρέται τῶν ἐξαιρέτων ἐνεργειῶν καί ἔργων τοῦ
Θεοῦ, καθώς ἦτον ἡ πρότασίς μας;
6
Φιλοκαλικές Σελίδες
Ἀλλά δέν ἦτον ἐνάντιοι ἤ ἀσύμφωνοι ἀναμεταξύ των· μή γένοιτο! ἀλλά οὔτε
ἡ πρᾶξις εἶναι χωρίς τήν θεωρίαν, οὔτε ἡ θεωρία χωρίς τήν πρᾶξιν, κατά τούς
Πατέρας· ἔτζι οὔτε ὁ Μιχαήλ εἶναι χωρίς τόν Γαβριήλ, οὔτε ὁ Γαβριήλ χωρίς
τόν Μιχαήλ· καθώς ὁ Νόμος περιέχεται ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ, καί τό Εὐαγγέλιον ἐν
τῷ Νόμῳ, τοιουτοτρόπως, ἐν τῷ Μιχαήλ εὑρίσκεται ὁ Γαβριήλ, καί ἐν τῷ
Γαβριήλ εὑρίσκεται ὁ Μιχαήλ· καί ἕνας μέ τόν ἄλλον εἶναι ἑνωμένοι
περισσότερον, παρά ὁπού εἶναι ἡ ψυχή μέ τό σῶμα· διά τοῦτο, ὁπού ὁ Μιχαήλ,
ἐκεῖ καί ὁ Γαβριήλ· καί ὁπού ὁ Γαβριήλ ἐκεῖ καί ὁ Μιχαήλ· πάντοτε καί
πανταχοῦ οἱ δύο ἀχώριστοι· ἀχώριστοι εἰς τόν Οὐρανόν· ἀχώριστοι εἰς τήν
Παλαιάν Διαθήκην, ἀχώριστοι εἰς τήν Νέαν. Καί εἰς τάς θαυματουργίας
ἀχώριστοι· καί ἄν ὁ Μιχαήλ παιδεύει τούς κακούς, τούς παιδεύει πρός
σωφρονισμόν, διά νά φοβοῦνται τήν δύναμιν καί μεγαλειότητα τοῦ Θεοῦ, καί
νά μήν τήν καταφρονοῦν ἀπό τήν πολλήν ἀγαθότητα. Καί ἄν ὁ Γαβριήλ πα΄λιν
τούς εὐσπλαγχνίζεται, τοῦτο τό κάμνει διά νά ἐλπίζουν, καί νά μή ἔλθουν εἰς
ἀπελπισμόν ἀπό τόν πολύν φόβον· καί οἱ δύο ὁμοῦ ἕνα σκοπόν ἔχουν, τήν
σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων, καί τό νά πληρώσουν τό τοῦ Θεοῦ πανάγαθον
θέλημα, ὡς Τούτου ἀγαθοί Ἀγαθάγγελοι.
Δέν εἶναι ἀνάμεσα εἰς τούς δύο Ἀρχαγγέλους κανένας πρῶτος· ὄχι· διατί ἡ
ὑπερβάλλουσα ἀγάπη ὁπού ἔχουν, τούς ἀναγκάζει νά γίνεται ἕνας εἰς τόν
ἄλλον δεύτερος· δέν εἶναι ἀνάμεσα εἰς αὐτούς δεύτερος· διότι ἡ ἴδη
Ἀρχαγγελική ἀξία ὁπού ἔχουν, τούς θέλει νά εἶναι ὁ καθένας πρῶτος· ὥστε καί
οἱ δύο εἶναι καί οἱ πρῶτοι, καί οἱ δύο εἶναι καί οἱ δεύτεροι. Καί ποῖοι ἄλλοι
εἶναι οἱ δύο λαμπρότατοι φωστῆρες, μέ τούς ὁποίους ἐστόλισεν ὁ Θεός τόν
ἐμπύρινον οὐρανόν τοῦ Ἀγγελικοῦ διακόσμου, ἴσοι εἰς τό μέγεθος, ἴσοι εἰς τήν
ἀξίαν, ἴσοι εἰς τήν λαμπρότητα, ἴσοι εἰς τήν ταχύτητα, παρά οἱ δύο
Ἀρχάγγελοι; Ποῖοι ἄλλοι εἶναι οἱ δύο οὐράνιοι πόλοι, ὁ ἀρκτικός, καί ὁ
ἀνταρκτικός, ὁ βόρειος, καί ὁ νότιος, ἐπάνω εἰς τούς ὁποίους κυκλογυρίζει ὁ
Θεός τό νοητόν τῆς Ἐκκλησίας στερέωμα, παρά οἱ δύο Ἀρχάγγελοι; Ποῖοι
ἄλλοι εἶναι οἱ δύο ἐκεῖνοι περιφανεῖς στύλοι, τούς ὁποίους ἔστησεν ὁ Σολομών
ἔμπροσθεν τοῦ οἴκου Κυρίου, («καί Σολομών ἐποίησε δύο στύλους ἔμπροσθεν
τοῦ οἴκου»), εἰμή οἱ δύο Ἀρχάγγελοι ; τούς ὁποίους ἔστησεν ὁ εἰρηνικός
Σολομών Χριστός, ἔμπροσθεν τοῦ ἄνω καί κάτω κόσμου, διά νά τούς βλέπουν
ὅλοι οἱ εἰσερχόμενοι καί νά θαυμάζουν τήν μεγαλειότητά των, καί νά
ἐπικαλοῦνται τήν βοήθειά των; τῆς ὁποία διά νά ἔχωμεν πολλήν χρείαν,
ἐδιώρισεν ἡ Ἐκκλησία νά τελῆται ἡ Σύναξις τῶν Ἀρχαγγέλων κάθε Δευτέραν.
7
Φιλοκαλικές Σελίδες
Κατά ἀλήθεαν ἀπορῶ, Ἀδελφοί, καί δέν ἠξεύρω τί νά εἰπῶ περί τῶν
θαυμαστῶν Ἀρχαγγέλων! Βλέπω εἰκονισμένον τόν θειότατον Μιχαήλ, ὅλον
φοβερόν εἰς τό εἶδος, ὅλον ἀστραπόμορφον εἰς τήν ὄψιν, ὅλον ἁρματωμένον
εἰς τάς χεῖρας, καί ἀπό τόν φόβον μου, καθηλώνονται, κατά τόν Προφήτην, αἱ
σάρκες μου· ἀφήνω τόν κόσμον, καί μελετῶ τήν ὥραν ὁπού ἔχω νά ἀποθάνω.
Βλέπω καί τόν θεῖον Γαβριήλ, ὅλον ἡμερώτατον εἰς τό εἶδος, ὅλον
χαριέστατον εἰς τήν θέαν, ὅλον γαληνότατον εἰς ὅλα τά μέλη, καί παρευθύς
ἀλησμονῶ τόν θάνατον, ἀλησμονῶ τόν φόβον, καί ὅλος ἔνθους ἀπό τήν χαράν
καί ἡδονήν γίνομαι. Στοχάζομαι ἀπό τό ἕνα μέρος τά φοβερά θαυμάσια τοῦ
Μιχαήλ, ἐδῶ νά θερίζῃ μέ τήν σπάθην του χιλιάδας ἀνθρώπων· ἐκεῖ νά ἀνασπᾷ
ψυχάς ἁμαρτωλῶν ἀνελεημόνως, καί ἔμφοβος γίνομαι, καί τήν δικαίαν κρίσιν
τοῦ Θεοῦ δειλιῶ, καί παρ’ ὀλίγον ἀπογινώσκομαι. Στοχάζομαι ἀπό τό ἄλλο
μέρος καί τά κοσμοχαρμόσυνα εὐαγγέλια τοῦ ὡραιοτάτου Γαβριήλ, καί ὅλος
γεμόζω ἀπό ἐλπίδας, καί τοῦ Κριτοῦ τήν φιλανθρωπίαν ἐννοῶ, καί παρ’ ὀλίγον
ἔνδον τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν γίνομαι. Βλέπω καί τούς δύο Ἀρχαγγέλους
ὁμοῦ, καί μοί φαίνεται ὅτι βλέπω τούς δύο ἐκείνους οὐρανομήκεις στύλους,
ὁπού ὁδήγουν τούς Ἰσραηλίτας εἰς τήν κάτω Ἱερουσαλήμ· τόν Μιχαήλ, ὡσάν
τόν στύλον τοῦ πυρός· καί τόν Γαβριήλ, ὡσάν τόν στύλον τῆς νεφέλης, οἵτινες
ὁδηγοῦσι συμφώνως τούς Χριστιανούς εἰς τήν ἄνω Ἱερουσαλήμ, τήν
ἐπουράνιον Πόλιν.
8
Φιλοκαλικές Σελίδες
9
Φιλοκαλικές Σελίδες
10
Φιλοκαλικές Σελίδες
11