ISO 4042 Yuzey Kaplama Standartı Turkce

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om
ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

EN ISO 4042
TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS 5479 EN ISONisan
40422003
ICS 21.060.10

BAĞLAMA ELEMANLARI - ELEKTROLİZ YOLUYLA

KAPLAMA
Fasteners - Electroplated coatings
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 1/26

− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayan ılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınlar ı izlemelerini ve standardın
uygulanmasında kar şılaştıklar ı aksaklıklar ı Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
ı ı ı
− Bu standard
bildirmek oluşturan
suretiyle yardHaz rl k Grubu üyesi değerli uzmanlar ın emeklerini; tasar ılar üzerinde görüşlerini
ımc ı olan bilim, kamu ve özel sektör kurulu şlar ı ile kişilerin değerli katkılar
ını
şükranla anar ız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşlar ın sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlar ına uygun olarak kurmalar ı durumunda TSE taraf ından verilen belgedir.
Türk Standardlar ına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu mallar ın veya hizmetin ilgili Türk Standard ına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
ı
TSEK
olmadığMarkas , üzerine veya ambalâjına konulduğu mallar ın veya hizmetin henüz Türk Standard ı
ından ilgili milletleraras ı veya diğer ülkelerin standardlar ına veya Enstitü taraf ından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk
Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyan ını ifade eder. Türk Standardlar ı Enstitüsü taraf ından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni ş bilgi Enstitümüzden sağ lanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.


EN ISO 4042/Nisan 2003
Ön söz
− Bu standard, CEN taraf ından kabul edilen EN ISO 4042 (1999) standard ı esas alınarak, TSE Makina
Hazırlık Grubu’nca TS 5479 (1988)’in revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun
29 Nisan 2003 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yay ımına karar verilmiştir.
− Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskılar ı geçersizdir.


İçindekiler
1 Kapsam .................................................................................................................................................. 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dökümanlar .......................................................................................... 1
3 Terimler ve tarifler ................................................................................................................................. 2
3.1 Parti ................................................................................................................................................... 2
3.3 Sürekli
3.2 üretim (production
Parti ortalama run)........................................................................................................... 2
kalınlığı ....................................................................................................................... 2
3.4 Fır ınlama............................................................................................................................................ 2
3.5 Fır ınlama süresi ................................................................................................................................. 2
4 Boyut özellikleri ve mastarlama ........................................................................................................... 2
4.1 Elektroliz yoluyla kaplamadan önce boyutlar...................................................................................... 2
4.2 Elektroliz yoluyla kaplamadan sonra boyutlar .................................................................................... 2
5 Diğer kaplama özellikleri....................................................................................................................... 3
6 Hidrojen kır ılganlığının giderilmesi ...................................................................................................... 3
7 Korozyondan koruma............................................................................................................................ 3
8 Kendi eşlenik vida dişini biçimlendiren veya açan bağlama.............................................................. 3
elemenlar ına uygulanabilirliği...................................................................................................................... 3
9 Kaplama kalınlığı özellikleri.................................................................................................................. 4
10 Kaplama kalınlığının ölçülmesi....................................................................................................... 4
10.2 Belirlenmi
ı ı
10.1 ş yerdeki
Grup ortalama kalınlkal nl k............................................................................................................. 4
ığı................................................................................................................... 6
10.3 Deney metodunda anlaşma ........................................................................................................... 6

11 Kalınlık deneyleri için numune alma.............................................................................................. 6
12 Elektroliz yoluyla kaplama için sipariş şartlar ı .............................................................................. 6
13 Kısa gösteriliş .................................................................................................................................. 6
Ek A (Bilgi için) Hidrojen kır ılganlığının giderilmesi ................................................................................ 7
Ek B (Bilgi için) Metalik kaplamalar ın tuz püskürtme korozyonuna kar şı koruma performansı ........... 9
Ek C (Bilgi için) Kalın kaplamalar ın uygulanması için işlemler hakkında rehber................................. 11
Ek D Ortalama parti kalınlığının tayini...................................................................................................... 12
Ek E Vidalı parçalarda elektrolizle kaplama için kod sistemi ................................................................. 14
Ek F (Bilgi için) Kaplamanın kısa gösterilişi için örnekler..................................................................... 16
Ek G (Bilgi için) Cıvata ve somunlar ın yüzey alanlar ı ............................................................................ 17
Ek ZA Atıf yapılan uluslararası standardlar ile bu standardlara kar şılık olan Avrupa standardlar ı..... 21
Kaynaklar .................................................................................................................................................... 22


Bağlama elemenlar ı - Elektroliz yoluyla kaplama
1 Kapsam
Bu standard, çelik veya bak ır alaşımı bağlama elemanlar ının elektroliz yoluyla kaplanması için boyutlar ı
kapsar.Bu standard kaplama kalınlıklar ını ve yüzeyi sertleştirilmiş ve çekme dayanımı veya sertliği yüksek
bağlama elemanlar ında hidrojen kır ılganlığını gidermek için tavsiyeleri verir.
Bu standard öncelikle vidalı bağlama elemanlar ının elektrolizle kaplanmasını kapsamakla beraber diğer
vidalı parçalara da uygulanır. Kendi eşlenik vida dişini biçimlendiren veya açan c ıvatalara uygulanabilirliliği
Madde 8 ‘de verilmiştir.
Bu standardda verilen özellikler pimler ve rondelalar gibi vida aç ılmamış parçalara da uygulanır.
2 Atıf yapılan standard ve/veya dökümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin di ğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmi ş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yap ılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son bask ısı
kullanılır.
EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı
No (İngilizce) (Türkçe)
ISO 965-1;1999 ISO general purpose metric screw threads TS 61-15 Bağlama elemanlar ı – Vidalar –
- Tolerances - Part 1: Principles and basic Kısım: 15 ISO Metrik – Anma çapı
data. 1mm ve daha büyük – Tolerans
sistemi
TS 61-16 Bağlama elemanlar ı – Vidalar –
Kısım 16: ISO Metrik Anma çap ı
1mm ve daha blüyük Toleranslar
ve genel sapmalar
ISO 965-2:1999 ISO general purpose metric screw threads TS 61-14 Bağlama elemanlar ı – Vidalar
- Tolerances - Part2: Limits of sizes for Kısım 14: ISO metrik normal ve
general purpose bolt and nut threads - ince adımlı, anma çapı 1mm-52mm
Medium quality seçilmiş çap ve adımlar – s ınır
ISO 965-3: 1999 ISO general purpose metric screw threads TS 61-28 ölçüleri
Bağlama elemanlar ı – Vidalar
- Tolerances - Part 3: Deviations for Kısım 28: ISO metrik – Normal ve
contructional threads. ince adımlı – Anma çapı 1 mm-
355 mm - sapmalar
ISO 1456: 1988 Metalliccoating - Electrodeposited Elektrolitik kaplamalar – Nikel art ı
coatings of nickel plus chromium.and of TS 1626 krom
copper plus nickel plus chromium
ISO 1458: 1988 Metallic coating - Electrodeposited TS 1654 Elektrolitik kaplamalar - Nikel
coatings of nickel
ISO 1502: 1996 ISO general purpose metric screw threads
- Gauges and gauging.
ISO 2064: 1996 Metallic and other non-organic coatings- TS 1729 Metalik ve diğer organik
Definitions and conventions concerning EN ISO 2064 kaplamalar – Kalınlık ölçümüne
the measurement of thickness dair tarifler ve kurallar
ISO 2082:1986 Metallic coatings - Eiectroplated coatings TS 1716 Metalik kaplamalar (elektrolitik
of cadmium or iron or steel kadminyum) Dökme demir ve çelik
üzerine
ISO 32692) Fasteners - Acceptance inspection TS 80 Bağlama elemanlar ı – Vida dişi
açılmış – Genel esaslar
ISO 4520: 1981 Chromate conversion coatings on TS ISO 4520 Elektrolitik Çinko ve kadminyum
electroplated zinc and cadmium coatings kaplamalar üzerine kromat
kaplamalar
1) TSE Notu: Atıf yapılan standardlar ın TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
2) Yayınlanacak (ISO 3269:1988’in revizyonu).
1


EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı

No (İngilizce) (Türkçe)
ISO 9227: 1990 Corrosion tests in artificial atmospheres TS ISO 9227 Korozyon deneyleri – Yapay
- Salt spray tests atmosferlerde Tuz püskürtme
deneyi
ISO 95873) Metallic and other in organic coatings
Pre-treatments of iron or steel for
reducing the rist of hydrogen
embrittlement
ISO 153303) Fasteners - Preloading test for the TS EN ISO Bağlama elemanlar ı – Hidrojen
detection of hydrogen embrittlement- 15330 kır ılganlığının tesbiti için ön
Parallel bearing surface method yükleme deneyi-Paralel oturma
yüzeyi metodu
3 Terimler ve tarifler
Bu standardın amacı için ISO 2064 (özellikle, önemli yüzeyler, ölçme bölgesi, bölgesel kalınlık ve en küçük
bölgesel kalınlık) ve ISO 3269’daki tariflerle birlikte aşağıdaki tarifler uygulanır.
3.1 Parti
Belirli bir süreçte aynı imalât grubunda (lot) beraber işlenen özdeş bağlama elemanlar ının miktar ı.
3.2 Sürekli üretim (production run)

Kaplama teknikleri ve muhteviyat ında herhangi bir değişiklik olmadan sürekli olarak işlem gören parti.
3.3 Parti ortalama kalınlığı

Partideki parçalar ın yüzeylerinde düzgün olarak dağılmış kaplamanın hesaplanmış ortalama kalınlığı.
3.4 Fır ınlama
Hidrojen kır ılganlığa riskini en aza indirmek için verilen s ıcaklıkta belirli süre için parçalar ın ısıtma işlemi.
3.5 Fır ınlama süresi

Belirlenen sıcaklığa parçalar ın tamamen ulaştığı ve bekletildiği süre.
4 Boyut özellikleri ve mastarlama

4.1 Elektroliz yoluyla kaplamadan önce boyutlar
Kaplamadan önce parçalar, normal vidalarda mümkün olandan daha kal ın kaplama uygulamas ında
fonksiyonel sebepler için özel imalâta izin verilen vidalar veya diğer özellikler hariç uygulanabildiğinde ilgili
uluslararası standardlara veya diğer standardlara uygun olmaldır.
ISO-965-1, ISO 965-2 ve ISO 965-3’e uygun ISO metrik vidalara uygulanabilecek kaplamama kal ınlıklar ı
vidanın ve aşağıdaki tolerans poziyonuna bağlı olarak temel sapmaya bağlıdır.
− Dış vidalar için g,f,e;
− İç vidalar için G veya gerektiğinde H.
ı ı ı
Tolerans pozisyonlar elektroliz yoluyla kaplama uygulamas ndan evvel uygulan r.
4.2 Elektroliz yoluyla kaplamadan sonra boyutlar
Kaplamadan sonra, ISO metrik vidalar ISO 1502’ye göre d ış vidalar için h tolerans pozisyonu GEÇER
mastar ı, iç vidalar için H tolerans pozisyonu GEÇER mastar ı ile kontrol edilmelidir.
Diğer mamul boyutlar ı sadece kaplamadan evvel uygulan ır.
Not - İç vidalama durumlar ında küçük toleranslı boyutlar ı etkileyebilecek oldukça kalın kaplamalara dikkat
edilmelidir, bu durumlarda tedarikçi ile mü şteri arasında anlaşma yapılmalıdır.
3) Yayınlanacak.
2


ISO metrik vidalara tavsiye edilen kaplamalar ın uygulanabilirliği tolerans pozisyonu ve adım sebebiyle ve
vidalar ın temel sapmalar ı ile ilgili olarak sınırlıdır.Kaplama,dış vida durumunda sıf ır çizgisini (temel ölçü)
aşmasına sebep olmamalı veya iç vida durumunda bu çizginin alt ına düşmemelidir.Bunun anlamı, H tolerans
pozisyonuna sahip iç vidalar için ölçülebilir kaplama kal ınlığı, tolerans bölgesinde sıf ır çizgisi (temel ölçü)
yukar ı gitmiyorsa, sadece vida dişlerine uygulanabilir.
5 Diğyoluyla
Elektroliz er kaplama özellikleri
kaplama, kaplama ile ilgili görünüş, yapışma, süreklilik ,korozyon direnci vb özellikler ilgili
uluslararası standardlardaki (ISO 1456, ISO 1458, ISO 2081, ISO 2082) kurallara uygun olmalıdır.
6 Hidrojen kır ılganlığının giderilmesi

Aşağıdaki durumlardaki parçalarda;
− Yüksek çekme dayanımlı veya sertliğe sahip yada yüzeyi sertleştirilmiş,
− Hidrojen absorbe edilmiş,
− Çekme gerilmesi altında
hidrojen kır ılganlığı riski vardır
Yüzey veya çekirdek sertliği 320 HV’nin üzerinde olduğunda, işlemin araştır ılması, hidrojen kır ılganlığını
aramak, kır ılganlığın kontrol altında olduğundan emin olmak için, örneğin ISO 15330’a göre “Paralel Oturma
Yüzeyli Metod“ deneyi yap ılmalıdır.Kır ılganlık tespit edildiğinde, f ır ınlama işleminin dahil edilmesi gibi gerekli
imalât işlemleri tadil edilmelidir (daha fazla bilgi için Ek A”ya bak ınız). Sertliği 365 HV den fazla olan ba ğlama
elemanlar ı için risk yönetiminin nas ıl yapılacağının tarifi imalâtçı ile alıcı aras ındaki sözleşmede yazılı
olmalıdır.Yazılı bir sözleşme mevcut değilse imalâtçı, hidrojen kır ılganlığı riskini azaltmak için kendi pratik
tavsiyelerine göre parçalara i şlem yapmalıdır.
Hidrojen kır ılganlığnın tamamen ortadan kaldır ılması sağlanamaz. Hidrojen kır ılganlığı ile kar şılaşma
ihtimalini azaltmak istendiğinde alternatif işlemler değerlendirilmelidir.
Not - Hidrojen kır ılganlığını azaltmak için araştırmalar devam etmektedir.
7 Korozyondan koruma
Elektroliz yoluyla kaplamanın korozyondan koruması önemli oranda kaplamanın kalınlığına bağlıdır.İlave
olarak daha büyük kaplama kal ınlığı için korozyondan korumanın arttır ılması amac ıyla çinko ve kadmiyum
kaplama üzerine krom kaplama uygulaması belirlenebilir.
Diğer metaller ve malzemelerle temas, ıslatma sıklığı ve süresi ve çalışma sıcaklıklar ı kaplamanın koruma
perfomasına etki edebilir ve seçim belirsizli ği ortaya çıktığında uzman tavsiyeleri esastır.
Demir alt tabakalara uygulanan Zn ve Cd kaplamalar çelik esasl ı metallerden daha az elektropoziftir ve
sonuç olarak katodik koruma sağlar. Buna kar şılık Ni ve Cr kaplamalar çelik esaslı metallerden daha çok
elektropozitiftir ve kaplamanın hasarlı olduğu veya çukurlaştığı yerlerde parçalar ın korozyonunu artırabilir.
Kadmiyum kaplamalar ISO 2082’ye,

Çinko kaplamalar ISO 2081’e
Nikel kaplamalar ISO 1458’e
Nikel + krom ve bak ır + nikel + krom kaplamalar ISO 1456’ya,
Çinko ve kadmiyum kaplama üzerine krom kaplama ISO 4520’ye
uygun olmalıdır.
Not - Metalik kaplamalar ın korozyona kar şı koruma performansı için tuz püskürtme hakk ındaki bilgiler
Ek B’de verilmiştir.
8 Kendi eşlenik vida dişini biçimlendiren veya açan bağlama

elemenlar ına uygulanabilirliği
Tavsiye edilen bütün kaplamalar, vida di şini biçimlendiren cıvatalar, deliğini kendi açan cıvatalar, kendi
vidasını açan cıvatalar ve ağaç cıvatalar ı gibi kendi eşlenik vida dişini biçimlendiren veya açan c ıvatalara
uygulanabilir. Aksi belirtilmedikçe grup ortalama kal ınlığı için Çizelge 1’de verilen en büyük de ğerlere
uyulmayabilir.


9 Kaplama kalınlığı özellikleri

Tavsiye edilen ilgili uluslararas ı standardlardaki anma kaplama kalınlığına bağlı belirlenmiş yer ve grup
ortalama kalınlıklar ı Çizelge 1’de verilmiştir. Elektroliz yoluyla kaplamalı vidalar ın montajında dişlerin birbirine
geçmeme riskini en aza indirmek için kaplama kal ınlıklar ı vida temel sapmasının dörtte birini aşmamalıdır.
Değerler Çizelge 2’de verilmi ştir.
ı ı ı
Not - Kal n kaplamalar
metotlar n uygulanmas için rehber bilgi olarak
ın birine göre ölçülen etkili kaplama kal ınlıklar
Ek-C’de verilmi ştir.Madde
ı Çizelge 1’de verilen de
10’da
ğerlere uygun belirtilen
olmal ıdır.
Çizelge 1 - Kaplama kalınlıklar ı

Ölçüler mikrometredir.
Anm kaplama kalınlığı Etkili hesaplama kalınlığı
Belirlenmiş yer a) Grup ortalaması b)
en az en az en çok
3 3 3 5
5 5 4 6
8 8 7 10
10 10 9 12
12 12 11 15
15 15 14 18
20 20 18 23
25 25 23 28
30 30 27 35
a) Belirlenmiş yerdeki kalınlık ölçümü için Madde 10.1’e bak ınız.

b) Grup ortalama kalınlığı ölçümü için Madde 10.2’ye bak ınınz.
Grup ortalama kalınlığının ölçülmesinde ve vidalı parçalar ın anma uzunluğu l > 5d olduğunda, anma
kalınlıklar ı Çizelge 1’de verilenlerden daha küçük olmal ıdır ( Çizelge 2’ye bak ınız ).
10 Kaplama kalınlığının ölçülmesi

10.1 Belirlenmiş yerdeki kalınlık
Belirlenmiş yerdeki kalınlık siparişte verilen en küçük kalınlıktan daha az olmamal ıdır ve kaplama
uygulamalar ı için uluslararası standardlarda belirtilen metotlar ın birisi kullanılarak ölçülmelidir. Cıvata ve
somunlardaki kalınlıklar sadece Şekil 1’de gösterilen deney yüzeylerinden ölçülmelidir.
Açıklama
1)Ölçme bölgesi
Şekil 1 - Bağlama elemanlar ında belirlenmiş yerdeki kaplama kalınlığının ölçülmesi için ölçme bölgeleri



10.2 Grup ortalama kalınlığı

Grup ortalama kalınlığı EK D’de tanımlanan metodla ölçülmelidir.Kaplanmış vidalar uygun bir GEÇER
mastarla (H veya h) kabul edildiğinde en büyük parti ortalama kalınlığının aşılması, red sebebi olmamalıdır.
10.3 Deney metodunda anlaşma

Aksi belirtilmedikçe belirlenmiş yerdeki kalınlık ölçülmelidir.
Not - Cıvatalar ın çoğu döner dolaplarda yığın halinde elektrolizle kaplanır.Bunun sonucu olarak en büyük
kaplama kalınlığı daima parçalar ın en kenar uçlar ındadır.Bu tesir, daha uzun cıvatalarda çap ile ilgili olarak
artar ve belirlenmiş adım ölçüsü ile kabul edilebilen kaplama kalınlığının azalmasına eğilim gösterir.
11 Kalınlık deneyleri için numune alma

Kalınlık ölçümü için numune alma ISO 3269’a göre yap ılmalıdır.
12 Elektroliz yoluyla kaplama için sipariş şartlar ı

Bu standarda göre elektroliz yoluyla kaplanacak vidal ı parçalar ın siparişinde aşağıdaki bilgiler kaplamayı
yapana verilmelidir:
a) Kaplamanın kısa gösterilişi ve gerektiğinde istenilen kaplama için uluslararası standard,
b) Parçanın malzemesi ve ısıl işlem, sertlik veya kaplama işlemi taraf ından etkilenebilecek diğer özellikler,
ı
c)
d) Kaplamadan
Hidrojen önce
kır ılganl gerilim
ığı giderme
riski (Madde gerekiyorsa
6’ya gerilim
bakınız) için giderme şartlar ,
tercihler,
e) Parti ortalama kalınlığının ölçülmesi (Madde 10’a bakınız) için tercihler.
f) Vida boyutlar ının küçültülmesi veya elektroliz yoluyla kaplama için herhangi bir şart,
g) Parlaklık veya matlığa atıf, başkaca, belirtilmedikçe yüzey parlak yapılır,
h) Tamamlayıcı kaplama kurallar ı, meselâ müteakip yağlama.
13 Kısa gösteriliş
Bağlama elemanlar ı uygun mamul standardlar ına göre belirlenmelidir.Yüzey kaplamasının k ısa gösterilişine
ISO 8991’e göre mamulün kısa gösterilişi ilâve edilmeli ve aşağıdaki gibi yapılmalıdır.;
-Sistem A: Ek E’deki kod sistemine bak ınız veya;

-Sistem B:, ISO 1456 (nikel-krom ve bakır-nikel -krom) ISO 2081 (Çinko), ISO 2082 (kadmiyum) ve ISO 4520
(kromat dönüşüm kaplamalar ı) ‘da tanımlanan kaplama sınıflandırma kodu.
Kaplama kısa gösteriliş örnekleri için Ek F’ye bakınız.


Ek A
(Bilgi için)
Hidrojen kır ılganlığının giderilmesi
A.1 Giriş
Not 1 - Aşağıdaki iki paragraf ISO 9588 in girişinden alınmıştır ( [2]’ye bakınız ).
Atomik hidrojen çeliklere girdiğinde ve örneğin alüminyum ve titanyum alaşımlar ı gibi bazı diğer metaller,
akma dayanımının ve hattâ alaşımlar ın normal tasar ım direncinin çok altında bile gerilme uygulandığında,
süneklik veya yük taşıma kabiliyetinde kayba, çatlamaya (genellikle mikroskopla görülmeyen kılcal çatlaklara)
veya çok ciddî gevrek kır ılmalara yol açabilir. Bu olay bazen, geleneksel deneylerle ölçüldüğünde önemli
derecede süneklik kaybı göstermeyen alaşımlarda olur ve genellikle hidrojen tesirli gecikmeli gevrek k ır ılma,
hidrojen gerilme çatlaması veya hidrojen kır ılganlığı olarak adlandır ılır. Hidrojen, ısıl işlem, gaz karbonlaması,
temizleme, asit ile temizleme, fosfatlama, elektrolizle kaplama s ırasında ve katodik koruma veya korozyon
tepkimelerinden dolayı servis şartlar ında girebilir. Hidrojen ayr ıca, imalât sırasında, örnek olarak haddeleme,
makinada işleme ve delmede uygun olmayan yağlayıcılar ın bozulmasından dolayı kaynak veya sert
lehimleme sırasında da girebilir.
İşlenmiş, taşlanmış, soğuk şekillendirilmiş veya sertleştirme işleminden sonra soğuk olarak doğrultulmuş
parçalarda özellikle hidrojen kır ılganlığı hasar ı meydana gelir.
Araştırma çalışmalar ının sonucu verilen deneylerde herhangi bir malzemenin hidrojen k ır ılganlığına
hassasiyeti hidrojenin malzeme içerisinde hapsolma say ısı ( hapsolmanın tipi ve tesiri ) ile doğrudan
ilgilidir.Bu sebepten f ır ınlama işleminin sıcaklık - zaman ilişkisi kaplama metalleri ve kaplama işleminde
olduğu kadar çeliğin yapısı ve bileşimine de bağlıdır.İlave olarak yüksek mukavemetli çeliklerin çoğu için
f ır ınlama işleminin etkinliği zaman ve sıcaklığın azalmasıyla hızlıca düşer.
Not 2- Hapsolmalar, kalıntılar,yabancı atomlar, dislokasyonlar vb. gibi çelik yapı içinde atomik hidrojenin
bağlandığı belirli metalurjik bölgeleri tarif eder. Böylece hidrojenin yüksek gerilme bölgelerine
serbestçe yayılması mümkün değildir ve gevrek kır ılmanın başlamasına yol açmaz. Hapsolmalar
tersinir ve tersinir olmayan tipte olabilir. Daha fazla bilgi için TROIANO‘nun [3] bildirisine bak ınız.
Bağlama elemanlar ında neden kır ılganlık meydana geldiğinin birçok sebepleri vardır. Toplam imalât işlemi,
kır ılganlık ihtimalini en aza indirebilecek bir yolla kontrol edilmelidir. Bu ek, elektrolizle kaplanmış bağlama
elemanlar ı için imalât işlemleri esnasında hidrojen kır ılganlığı ihtimalinin azaltılabildiği işlem örneklerini verir.
A 2 Gerilim giderme
320 HV veya üzerinde sertleştirilen soğuk şekllendirilmiş ve elektrolizle kaplanacak bağlama elemanlar ına
gerilim giderme işlemi yararlı olur. Bu işlem Madde A.3’de belirtilen temizleme işleminin uygulanmasından
önce yapılmalıdır. İşlem, uygulanan sıcaklık ve süre parçalarla ilgili ısıl işlem şartlar ı, imalât ve tasar ıma göre
değişecektir. Madde 12’ye göre işlem gerekiyorsa bu durum kaplamac ıya bildirilmelidir. 320 HV’nin üzerinde
sertleştirilen işlenmiş, taşlanmış, soğuk şekillendirilmiş veya ısıl işlemi müteakiben soğuk olarak doğrultulmuş
parçalar ISO 9587’ye göre işleme tabi tutulmalıdır. Gerilim giderme, kalıcı gerilmelerin kasden ortaya çıktığı
meselâ ısıl işlemden sonra ovalama ile vida aç ılan cıvatalarda olduğu gibi durumlarda istenmeyebilir.
A.3 Temizleme işlemi

Çeliklerin elektrolizle kaplamadan sonra gevrek kır ılmaya yol açan hidrojen absorbsiyonu temizleme işlemi
ile oluşabilir.
Aksi belirtilmedikçe, ısıl işlem görmüş veya 320 HV yada daha yüksek değerde işlem sertleşmesi yapılmış
parçalar mekanik işlem, alkalin veya inhibit asitle temizlenmelidir. İnhibit aside daldırma süresi alındığı yüzey
şartlar ına bağlıdır ve en az sürede olmalıdır.
Not - İnhibit asit, çelikteki korozyon art ışını ve hidrojen absorbsiyonunu azaltan uygun inhibitör ilâve edilmiş
asittir.


385 HV’den daha büyük sertlikte veya 12,9 ve daha yüksek mukavemet s ınıf ında soğuk şekillendirilmiş veya
ısıl işlem görmüş parçalara asitle temizleme işlemi yapılmamal ıdır. Kuru honlama, aşındır
ıcı püskürtme veya
alkali pas giderici gibi asidik olmayan metodlar kullan ılarak özel ön işlemler tavsiye edilir. Elektrolizle
kaplanacak çelik parçalar ın yüzeyleri temizleme için en az dald ırma zamanında hazırlanmalıdır.
A.4 Kaplama işlemi

385 HV veya daha yüsek sertliğe sahip soğuk şekillendirilmiş veya ısıl işlem görmüş bağlama elemanlar ı için
yüksek katodik verimliliğe sahip elektrolizle kaplama çözeltileri tavsiye edilir.
A.5 Fır ınlama işlemi

Sertliğin, soğuk şekillendirme derecesinin ve çelik parçalardaki karbon ve/veya diğer bazı elementlerin
artması; hidrojenin ergiyebilirliliğini ve bu yüzden asitle temizleme veya elektrolizle kaplama esnas ında
hidrojen absorbsiyon miktar ını artır ır.
Aynı zamanda gevrek kır ılmaya sebep olan kritik hidrojen miktar ı azalır.
Elektroliz’le kaplamadan sonra f ır ınlama işleminin faydalı etkisi taşma (effusion) ile hidrojen giderilmesi
ve/veya çelikteki hidrojenin tersinir olmayan hapsolmasıdır.
Parçalar 4 saat içinde ve tercihen elektroliz ile kaplamanın yapıldığı bir saat içinde krom kaplama işleminden
ı ı ı ı ı ı ı ı
önce
dikkate alınmal°ıC
200-230 dır.s Belirli
cakl kta f r nlanmalörneğin
kaplamalar, d r. En kalay
büyükve
s cakl
bazıkparçalar
için, ana
ın metalin tipi ve kaplama
fiziksel özellikleri malzemesi
bu sıcaklıklardan
olumsuz olarak etkilenebilir. Bu durumlarda daha düşük sıcaklıklar ve daha uzun temperleme süreleri
gerekecektir. Bu hususlar müşteri ile tedarikçi arasındaki anlaşmada belirtilmelidir.
Kaplama kalınlığının artmasıyla hidrojen giderme zorluğu artar.
Sadece 2µm - 5µm arasında kaplama yapıldığında ara f ır ınlama işlemi hidrojen kır ılganlığı riskini azaltabilir.
Kullanıcı, etkili olduğunu göstermesi kaydıyla, kır ılganlığı azaltmas ı için diğer şartlar ı kullanabilmesi
hususunda anlaşma yapabilir.
Her durumda hidrojen kır ılganlığını tamamen önleyecek f ır ınlama işleminin olduğu kabul edilmemelidir.
Alternatif f ır ınlama süreleri ve sıcaklıklar ı, bir parça için etkili olduğu gösterildiğinde, kullanılabilir. Ancak
ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı
parçalar
f ır ınlama orjinal
sıcakltemperleme
ıklar s cakl
ında, daha ğ n nsüreler
uzun üzerindeki bir sBaz
gerekir. caklı kta f r nlanmamal
çeliklerin d r.bileşimi
kimyasal Genel olarak
prosesdaha düşük
şartlar
ının
kombinasyonunda hidrojen kır ılganlığına kar şı daha hassas olabilir. Daha büyük çaplı bağlama elemanlar ı
küçük çaplı olanlardan daha az hassastır.
Bu standardın yayım tarihinde f ır ınlama sürelerinin doğru olarak verilmesi mümkün olmamıştır. Fır ınlama
süresi tipik olarak 8 saat kabul edilir. Bununla birlikte elektrolizle kaplamada kullan ılan işlem, temizleme
işlemleri, mekanik özellikler, parçanın geometrisine ve parçanın ölçü ve tipine göre 200°C-230°C s ıcaklıkta
2 saat -24 saat aral ığındaki f ır ınlama süreleri uygun olabilir.


Ek B
(Bilgi için)
Metalik kaplamalar ın tuz püskürtme korozyonuna kar şı koruma
performansı
Bu ek ISO 9227’ye göre tuz püskürtme deneyi şartlar ında krom kaplama işlemi ile çinko ve kadmiyum
kaplamalar (Çizelge B.1 ve Çizelge B.2) ile nikel ve nikel/krom kaplamalar ın (Çizelge B.3) tuz püskürtme
korozyonuna kar şı koruma performansına ait bilgiler verir.
Çizelge B.1 - Çinko ve kadmiyumun nötr tuz püskürtme korozyonuna kar şı koruma performansı
Kaplamalar için kısa Kaplamanın Krom Beyaz korozyon Kırmızı oksitlerin ilk
gösteriliş anma kalınlığı kaplama kısa ürünlerinin ilk görünmesi
gösterilişi görünmesi
kodu a) µm h Kadmiyum Çinko
(sistem Bb) h h
Fe/Zn veya Fe/Cd 3c1A A 2 24 12
d
Fe/Zn
Fe/Zn veya
veya Fe/Cd
Fe/Cd 3c1B
3c2C 3 B
C 6
24 24
36 12
24
Fe/Zn veya Fe/Cd 3c2D D 24 36 24
Fe/Zn veya Fe/Cd 5c1B B 12 72 36
Fe/Zn veya Fe/Cd 5c2C 5 C 48 120 72
Fe/Zn veya Fe/Cd 5Bk Bk 12 - -
Fe/Zn veya Fe/Cd 8 Bk Bk 24 120 72
Fe/Zn veya Fe/Cd 12 Bk Bk 24 192 96
Fe/Zn veya Fe/Cd 25c1A A Bilgi yok
Fe/Zn veya Fe/Cd 25c1B B
Fe/Zn veya Fe/Cd 25c2C 25 C
Fe/Zn veya Fe/Cd 25c2D D
Fe/Zn veya Fe/Cd 25 Bk Bk
a) Çinko kaplamalar için ISO 2081’deki kod sınıflandırmasına bakınız.Kadmiyum kaplamalar için ISO 2082’deki
kod sınıflandırmasına bakınız.
b) Kısa gösteriliş kod sistemleri için Madde 13’e bakınız.
c) Krom kaplama işlemleri kısa gösterilişi Çizelge B.2’ye göre yap ılmalıdır.
d)Daha düşük kaplama kalınlıklar ı kromat dönüşüm performansını bozar.


Çizelge B.2 - Krom kaplama işlemlerinin kısa gösterilişi
Sınıf Kısa gösteriliş Tip Tipik görünüm Korozyon korumas ı

A Hafifçe, örnek
olarak taşıma
Açık Şeffaf, açık, bazen esnasında
1 mavimsi renkli lekelenmeye kar şı
veya ortak
korozyon
Hafif renkli par ıltılı şartlar ında yüksek
B Beyazlatılmış şeffaf neme kar şı
C Renkli pır ıltı Sar ı par ıltılı Dikkate değer, bazı

2 organik buharlara
Zeytin yeşilinden kar şı koruma dahil
D Mat kahverengiye
kadar veya bronz
Korozyon
Bk a) Siyah Hafif par ıltılı siyah korumasının farklı
dereceleri
a) Siyah kaplamalara A ve D tiplerinin ilâvesi mümkündür.
Çizelge B.3 - Nikel ve nikel/krom kaplamalar ın tuz püskürtme korozyonuna kar şı koruma performansı
Kaplamalar için kısa gösteriliş kodu a) (sistem B)b) Önemli yüzeylerde kırmızı paslar ın
ilk görünmesi
Bakır-
Nötr tuz hızlandır ılmış
Bakır veya bakır esaslı Demir esaslı malzeme püskürtme asetik asit tuz
Nikel+krom deneyi (NSS)e) püskürtme
veya deneyi (CASS)
c) c).d) c)
ı
Nikel Nikel+Krom Nikel Bak c).d)
Kromr+Nikel+

Cu N1 3b Cu/Ni 3b Cr r Fe/Ni 5b Fe/Ni 5b Cr - f)
Fe/Ni 10 b Cr
Cu N1 5b Cu/Ni 5b Cr r Fe/Ni 10b Fe/Cu 10 5b 12 h f)
10b Cr r
Fe/Ni 20b Cr
Cu N1 10b Cu/Ni 10b Cr r Fe/Ni 20b Fe/Cu 20 Ni 48 h f)
Cr r
Cu N1 20b Cu Ni 20b Cr r Fe/Ni 30b Fe/Ni 30b Cr - 8h
Tavsiye -
edilmez Cu Ni 30d Cr r Tavsiye edilmez Fe/Ni 40d Cr 16 h
a) Nikel kaplamalar ın sınıflandırma kodu için ISO 1456’ya bakınız
b) Kısa gösteriliş kod sistemleri için Madde 13’e bakınız.
c)”b” parlak nikel konulduğunu, “d” duble nikel konulduğunu gösterir.
d)”r” en az 3µm kalınlığında düzenli (alışılagelmiş) krom olduğunu gösterir.
e) Nötr tuz spreyi deneyi genellikle Ni/Cr kaplamalar için belirlenmemiştir.
f) Daha düşük mukavemetli kaplamalar için bakır -hızlandır ılmış asetik asit tuz püskürtme deneyi
(CASS)’nin anlamlı olması için çok kısa olmalıdır.
10


Ek C
(Bilgi için)
Kalın kaplamalar ın uygulanması için işlemler hakkında rehber
C.1 Vida
Korozyon ölçülerinin
direncinin deığiçin
artır ılmas iştirilmesi
Çizelge 2’de verilenden daha kal ın kaplama birikmesi gerekli olduğunda
veya alternatif olarak Çizelge 2’de verilenlerden daha küçük adımlardaki parçalara kaplama uygulanmas ı
gerektiğinde vidalar ın özel sınırlara ve toleranslara sahip olması gerekir.
Çizelge 2’ deki uygulanabilir en küçük ad ım s ınırlar ı belirli bir vida için normal toleranslı vidalarda en küçük
malzeme sınır ı (dış vidalar) veya en büyük malzeme s ınır ı (iç vidalar ) aral ığında sınırlanması durumunda
daha düşük olabilir. Bu daha büyük temel sapma verir veya H tolerans pozisyonunda başka türlü mevcut
olmayan bir sapma sağlar. Alternatif olarak bütün tolerans bölgesi daha büyük bir temel sağlamak için yer
değiştirebilir.
Belirli adımlar ve biriken kalınlıklar için gerekli en küçük temel sapmalar Çizelge C.1’de verilmiştir.
Çizelge C.1 - Standard vidalara uygulanan çok kalın kaplamalar ın uygun hale getirlmesi için gerekli en az
temel sapmalar-Metrik vidalar
Kaplama kalınlığı Ölçülen bölgesel En az temel sapma, µm ölçülen parti ortalama kalınlığı
kalınlık anlaşma ölçülmesi hakkında anlaşma sağlandığında
µm olduğunda
Bütün anma l ≤ 5d 5d < / ≤ 10d 10d < / ≤ 15d
uzunluklar ı
3 12 12 15 18
5 20 20 25 30
8 32 32 40 48
10 40 40 50 60
12 48 48 60 72
15 60 60 75 90
20 80 80 100 120
25 100 100 125 150
30 120 120 150 180
Not - Daha kalın kaplamalar için temel sapmalar büyüdükçe vida dişinin birbirine temasını azaltacağından
dolayı uyğulaması için imalatçı ile müşteri arasındaki anlaşmaya bağlıdır.
C.2 Hassas elektrolizle kaplama

Bağlama elemanlar ının bir kısmında kalın kaplama gerektiğinde, meselâ cıvatalar ın baş kısmı veya kör
somunlarda sık s ık hassas elektrolizle kaplama işleminin yapılması mümkündür.Parçalar ın farklı bölgelerine
uygulanacak kaplama kalınlıklar ı belirtilmelidir.
11


Ek D
Ortalama parti kalınlığının tayini

D.1 Çinko ve kadmiyum kaplamalar için kalınlık tayini
D.1.1 İşlem
Organik solventle numune parçalar ın yağı temizlenir, tamamen kurutulur ve 1/10.000 doğrulukla tartılır, daha
sonra gerekli kaplamayı soyma sıvısına parçalar tamamen daldır ılır ve bütün yüzeylere serbestçe ulaşmasını
sağlamak için parçalar çevrilir.Köpürme bittikten sonra akan suda hemen y ıkanır ve gevşeyen bütün
kaplamalar ı kaldırmak için yumuşak bir bezle silinir, temiz asetona dald ır ılır, çıkar ılıp tamamen kurutulur ve
tekrar tartılır.
D.1.2 Aktif maddeler
Soyma çözeltisi aşağıdakilerden ibarettir:
− Hidroklorik asit (1,16 g/mL ≈ ρ ≈ 1,18 g/ mL):800 mL

− Damıtık su : 200 mL
− Antimon trioksit: 20 gr
D.1.3 Hesaplamalar
D.1.3.1 Parti ortalama kalınlığının mikro metre cinsinden hesaplanmas ı için aşağıdaki formül kullanılır.
K (Mo −Mı)
Parti ortalama kalınlığı = A
Burada:
K: Kaplama metalinin yoğunluğuna bağlı faktör

( K = 10000
ρ
3
)
cm / g ;
Mo: Numunenin ilk kütlesi g,
M1: Numunenin son kütlesi g,
A:Numune parçalar ın toplam alanı, cm2.
D.1.3.2 K değerleri aşağıdaki gibidir:

Kadmiyum için K= 1160, (Kadmiyum için yoğunluk d=8,6 g/cm3 kabul edildiğinde ),
Çinko için K=1410,( çinko için yoğunluk d=7,1 g/cm3 kabul edildiğinde)
D.2 Nikel ve kromla nikel için tayini

Organik çözücüde numune parçalar ın yağı temizlenir, tamamen kurutulur, 1/10.000 doğrulukla tartılır.
Krom kaplanmış bağlama elemanlar ı partisinde krom kaplamayı A soyma sıvısına daldır ılıp kar ıştır ılarak
kromu kaldır ılır.Bu çözelti görülebilir gaz kabarcıklar ının bitmesinden sonra kromu 2 dakikadan daha az
sürede çözmelidir.
Parçalar gecikmeden çıkar ılır ve Madde D.2.1.1 veya Madde D.2.1.2’de verilen metodla nikel soyulmadan
önce su ile durulanır.
D.2.1.1
B, soymaÇelikteki nikel
çözeltisinde (Madde D.2.2’ye bak ınız) 75°C - 85°C sıcaklıkta 7,5 µm nikeli parçalar ın çevrilmesi
şartıyla 30 dakikada tamamen soyar.Ayr ıca soyulan bakır alt katı da 0,5 µm’yi geçmemesi şartıyla Nikel
olarak hesaba katılır.
D.2.1.2. Bakır ve bakır alaşımındaki nikel
C, soyma solüsyonunda (Madde D.2.2’ye bakınız) 80°C - 90°C sıcaklıkta 2,5 µm nikeli 10 dakikada
tamamen soyar. Daha fazla gaz kabarcığının olmaması nikelin tamamen soyulduğını belli eder.Parçalar
genellikle ince bakır telle asılmalıdır.Nikel kaplama tamamen çözülür çözülmez parçalar çıkar ılır, su ile iyice
yıkanır, silinir ve temiz asetona daldır ılır.Yukar ıdaki gibi kurutulur ve tekrar tartılır;
12


D.2.2 Aktif maddeler

Soyma çözeltisi aşağıdakilerden birini ihtiva etmelidir;
a) Soyma çözeltisi, A
- Antimon trioksit: 120 g/ L
- Hidroklorik asit ( ρ> 1,16 g/ml) 1 L çözelti yapmak için
b)Soyma çözeltisi,B
- Sodyum meta-nitrobenzen sulfonat: 65 g
- Sodyum hidroksit:10 g
- Sodyum siyanid: 100 g
1 litre çözelti yapmak için su ilâve edilir.

c) Soyma çözeltisi, C
-Ortofosforik asit ( ρ = 1,75 g/mL)
Not - S ıcak asitle suyun temas etmesi tehlikelidir, buharlaşma ile kaybolan su sadece çözelti soğuduğunda
ilâve edilmelidir.
Nikel için özel hazırlanmış kimyasal soyma çözeltileri, ancak ana metal üzerinde tesirinin ihmal edilebilir
olduğunun gösterilmesi şartıyla kullanılabilir.(bir başka deyişle kaldır ılan ana metalın 0,5 µm den daha az
olması)
D.2.3 Hesaplamalar
Kaplamanın parti ortalama kalınlığı, mikrometre cinsinden hesaplanması için aşağıdaki formül kullanılır:
K (m o − m )
ı
Parti ortalama kalınlığı = A
Burada ;
10.000
= 1120
K= g nikelin yoğunluğu d = 8,9 g/cm 3 kabul edildiğinde;
mo - Numunenin ilk kütlesi, g
m1 - Numunenin son kütlesi;g
A - Numune parçalar ın cm2 cinsinden toplam alanı
A yüzey alanı EK G’deki bilgilere göre hesaplanabilir.
13


Ek E
Vidalı parçalarda elektrolizle kaplama için kod sistemi

Sistem A
Not - Kısa gösteriliş kod sistemleri için Madde 13’e bakınız
E.1 Kod sistemi, A

Elektrolizle kaplama için a şağıdaki kod sistemi verilmiştir.
x x x
Kaplama metali (Çizelge E.1)
En az kaplama kalınlığı (Çizelge E.2)

Son işlem ve kromat işlemi (Çizelge E.3)
Çizelge E.1 Kaplama metali / ala şımı

Kaplama metali / alaşımı
Sembol Elementler Kısa gösteriliş
Zn Çinko A
Cd a) Kadmiyum B
Cu Bakır C
CuZn Pirinç D
Nı b Nikel E
NibCrr bb Nikel-krom F
CuNib Bakır-nikel G
CuNib cr b Bakır-nikel-krom c) H
Sn Kalay J
CuSn Bakır-kalay(bronz) K
Ag Gümüş L
CuAg Bakır-gümüş N
ZnNı Çinko-nikel P
ZnCo Çinko-kobalt Q
ZnFe Çinko-demir R
a) Kadmiyum kullanımı belirli ülkelerde yasaklanmıştır veya sınırlandır ılmıştır.
b) ISO sınıflandırma sistemi için ISO 1456’ya bak ınız.
c) Krom kalınlığı yaklaşık 0,3 µm’dir.
14


Çizelge E.2 - Kaplama kalınlığı (Toplam birikim kalınlığı)

Ölçüler mikrometredir
Kaplama kalınlığı Kısa gösteriliş
Bir kaplama metali İki kaplama metali a)
Kaplama kalınlığı belirtilmemişse - 0
3 - 1
5 2+3 2
8 3+5 3
10 4+6 9
12 4+8 4
15 5+10 5
20 8+12 6
25 10+15 7
30 12+18 8
a) Birinci ve ikinci kaplama metali için belirlenmi ş kalınlıklar, üst kaplamas ı daima 0,3 µm olan krom hariç
bütün kaplama kombinasyonlar ına uygulanır.
Çizelge E.3 - Son işlem ve kromat işlemi
Son işlem Kromat işlemi ile pasivasyona) Tipik renk Kısa gösteriliş
Mat Renksiz A
Mavimsiden meneviş mavisine kadar b) B
Pır ıltılı sar ımsıdan sar ı kahverengiye kadar yanar döner C (par ıltılı)
Zeytin grisinden zeytin kahverengisine kadar D
Yar ı parlak Renksiz E
Mavimsiden meneviş mavisine kadar b) F
Pır ıltılı sar ımsıdan sar ı kahverengiye kadar yanar döner G
Zeytin grisinden zeytin kahverengisine kadar H
Parlak Renksiz J
Mavimsiden meneviş mavisine kadar b) K
Pır ıltılı sar ımsıdan sar ı kahverengiye kadar yanar döner L
Zeytin grisinden zeytin kahverengisine kadar M
Çok parlak Renksiz N
İsteğe bağlı B,C ya D ye benzer P
Mat Kahverengi - siyahtan siyaha kadar R
Yar ı parlak Kahverengi - siyahtan siyaha kadar S
Parlak Kahverengi - siyahtan siyaha kadar T
Bütün son işlemler Kromat işlemi yokc) U
a) Sadece Zn veya Cd kaplamalarda pasifleştirme işlemi mümkündür.
b) Sadece Zn kaplamaya uygulan ır.
c) ASU kaplaması için örnek
E.2 Kısa gösteriliş

Örnek:
Sar ı yanar döner kromla kaplanmış.(Çizelge E.3’den L) parlaklık şartı “parlak” elektrolizle çinko kaplanmış
(Çizelge E.1’den A) en az kaplama kal ınlığı 5µm (Çizelge E.2’den 2 ) ISO 4014’e uygun altı köşe başlı M10 x
60 - 8.8 olan c ıvatanın kısa gösterilişi aşağıdaki gibidir.
Altı köşe başlı cıvata TS ISO 4014 - M10 x60 - 8.8- A2L
Not 1 - En az kaplama kalınlığı açık olarak belirtilmemişse Çizelge E.2 ye göre kod numarası olarak “0”
sembolü ile gösterilmelidir.
Örnek - AOP - böylece, kod numaras ı komple özelliklerini ihtiva eder.M 1,6 veya di ğer çok küçük vida
açılmış parçalara kod numarası olarak “0” sembolü uygulan ır
Not 2 - Diğer işlemler gerektiğinde örnek olarak, preslenmi ş veya yağlanmış gibi, bu hususta, anlaşmaya
var ılmalıdır.Uygulanabildiğinde bu işlem metinde aç ık olarak kısa gösterilişe ilâve edilmiş olabilir.
15


Ek F
(Bilgi için)
Kaplamanın kısa gösterilişi için örnekler

Örnek1 - Kaplama
kaplama
kalınlığı 8 µm, parlak, sar ı yanar döner, kromat dönüşüm kaplamalı, elekrolizle çinko
A sistemine göre k ısa gösterilişi :A 3 L B sistemine göre kısa gösterilişi: Fe/Zn 8c2C
Burada: Burada:
- A harfi Zn’yi, - Fe; ana metali,

- 3 rakamı 8 µm için kod numarasını, - Zn; kaplama metalini;
-.L harfi; parlak, sar ı yanar döner, kromat - 8 ; mikrometre cinsinden en küçük kaplama kalınlığını ;
dönüşüm kaplamayı - c; kromat dönüşüm kaplamasını,
ifade etmektedir. - 2 ; kromat dönüşüm kaplama sınıf ını,
- C ; kromat dönü şüm kaplama tipini,
ifade etmektedir.
Örnek 2 : Elektrolizle 20 µm, parlak nikel kaplama + (0,3 µm) düzenli krom kaplama
A sistemine göre k ısa gösterilişi :F 6 J

B sistemine göre kısa gösterilişi: Fe/Ni 20b Cr r
Burada: Burada:
- F harfi 0,3 µm krom kaplamalı nikel-kromu, - Fe; ana metali,

- 6 rakamı 20 µm için kod numarasını, - Ni;kaplama metalini,
- J harfi parlak,renksizi - 20; mikrometre cinsinden en küçük kaplama kalınlığını
ifade etmektedir. - b; parlak olduğunu,
- Cr; krom kaplamayı,
-ifader ;etmektedir.
düzenli (bir başka deyişle 0,3 µm),
16


Ek G
(Bilgi için)
Cıvata ve somunlar ın yüzey alanlar ı
Bu Ek, EK-D’ye göre ortalama parti kalınlığının belirlenmesi için gerekli olan cıvata ve somunlar ın yüzey
alanlar ının değerlendirilmesi için rehberdir.
Not - Çizelge G.1 ve Çizelge G.2’de verilen yüzey alanlar ı,sadece ilgili taraflar arasında anlaşma olduğunda
uygulanır.
G.1 Cıvatalar
Cıvatanın toplam yüzey alanını elde etmek için aşağıdaki parametreler gereklidir.(Şekil G.1)
Cıvatanın vida açılmış gövdesinin 1mm uzunluğunun yüzey alanı, A1,

Cıvatanın vida açılmamış gövdesinin 1 mm uzunluğunun yüzey alanı, A2,
Başın yüzey alanı, (uç yüzey alanı dahil), A3
.Toplam yüzey alanı, A, aşağıdaki gibi hesaplanır:
A= A (vida uzunluğu) + A (gövde uzunluğu) + A

1 2 3
17


a: Uç.yüzey alanı dahil (bakınız d) başın toplam yüzey alanı

b: Gövdenin 1mm uzunluğunun yüzey alanı
c: Vidalı kısmın 1 mm uzunluğunun yüzey alanı
d: Başın yüzey alanı dahil uç yüzey alanı (A3 )
Şekil G.1 - Yüzey alanı
18


Vida kesildiğinde, vidasız gövde yaklaşık olarak temel büyük çapa (anma çapı) eşittir.Vida ovalandığında
vida açılmamış gövde ya bölüm dairesi çapına (inceltilmiş gövde) veya temel büyük çapa (tam gövde )
yaklaşık olarak eşittir.
Çizelge G.1, farklı gövde ve baş tipleri için A1, A2 ve A3 yüzey alanlar ını vermektedir.
Çizelge G.1 - Cıvatalar ın yüzey alanlar ı

Ölçüler mm2 dir.
Vida 1 mm uzunluk için alan Baş alanı, A3
ölçüsü(normal Vidalı Vidasız gövde,A2 Düz Havşa- Bombe Silindir Altı köşe
vida) gövde A1 Tam İnceltilmiş havşa mercimek başlı başlı başlı
(normal gövde gövde başlı başlı
vida) (normal
vida)
M1.6 7.34 5,03 4,32 20,4 22,1 - 19,3 29,7
M2 9,31 6,27 5,44 32,6 35,5 - 32,0 47,1
M2.2 10,21 6,91 5,99 37,8 40,9 - 37,3 -
M2.5 11,81 7,85 6,91 49,9 54,1 56,4 47,0 72,2
M3 14,32 9,42 8,36 66,7 72,2 78,3 72,8 91,0

M3,5 16,65 11,00 9,75 85,8 93,0 110,4 91,4 -
M4 18,97 12,57 11,10 118,8 128,6 144,9 120,3 152,9
M4,5 24,49 14,15 12,55 128,1 138,6 182,2 162,1 -
M5 25,98 15,70 14,02 167,7 181,6 225,2 184,1 297,7
M6 28,62 18,85 16,71 241,8 261,2 319,6 258,3 312,2
M8 33,48 25,15 22,43 429,8 464,6 577,9 439,4 541,3
M10 48,34 31,42 28,17 671,5 725,8 901,8 666,0 905,8
M12 58,44 37,63 33,98 990,5 1 064 - 864 1 151
M14 67,97 43,99 39,45 1 257 1 357 - 1158 1 523
M16 78,69 50,27 45,67 1 720 1 859 - 1 509 1 830
M18 87,63 56,54 50,88 2 075 2 240 - 1 913 2 385
Not - M18 den büyük ölçüdeki cıvatalar veya ince adımlı vidalar için değerler hâlen mevcut değildir ve
yaklaşık olarak hesaplanmalıdır.
G.2 Somunlar
Kaplamanın çoğunluğunun herbir uçta birinci vidada olmasından,vida üzerindeki kaplamanın düzgün
dağılımının elde edilmesinin zorluğundan dolayı elektrolizle kaplama uygulamalar ı için somunun etkili yüzey
alanı normal olarak gerçek geometrik alandan daha küçüktür.
Bu ekin amacı, somunun yüzey alanı hesabında delinmemiş ve diş açılmamış biçimli somun parçası esas
alınmıştır.
19


Çizelge G.2 - Biçim 1 altıköşe somunun yüzey alanı

Ölçüler mm2 dir.
Vida ölçüsü Yüzey alanı,A

M1,6 32,2
M2 49,7
M2,2 -
M2,5 77,4
M3 95,9
M3,5 -
M4 163,2
M4,5 -
M5 221,3
M6 345,8
M8 585,8
M10 971,0
M12 1 282
M14 1676
M16 2 078
M18 2 678
Not - M18 den büyük ölçüdeki somunlar ve biçim 2 somunlar için değerler hâlen
mevcut değildir ve yaklaşık olarak hesaplanmalıdır,
20


Ek ZA
Atıf yapılan uluslararası standardlar ile bu standardlara kar şılık olan

Avrupa standardlar ı
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin di ğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmi ş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yap ılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son bask ısı
kullanılır.
Uluslararası bir standardda, CENELEC taraf ından (mod) ile gösterilen ortak de ğişiklikler yapıldığında, ilgili
EN/HD uygulanır.
IEC, ISO No Tarih Standard ın adı EN/HD Tarih
ISO 2064 1980 Metallic and other non-organic coatings - Definitions EN ISO 2064 1994
and conventions concerning the measurement of
thickness
21


Kaynaklar
[1] ISO 89911980.Designation system for fasteners.
[2] ISO 9588 Metallic or other inorganic coatings - Post-coating treatments of iron and steel for reducing
the r ısk of hydrogen embritlement.
[3] TROIANO A.R. The role of hydrogen and other interstitials in the mechanical behavior of metals,
Transactions of the American Society of Metals, Vol.52,1960,p.54
22

ISO 4042 Yuzey Kaplama Standartı Turkce

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ISO 4042 Yuzey Kaplama Standartı Turkce

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

BAĞLAMA ELEMANLARI - ELEKTROLİZ YOLUYLA

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 1/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlar ına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni ş bilgi Enstitümüzden sağ lanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 2/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

− Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskılar ı geçersizdir.

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 3/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

10.3 Deney metodunda anlaşma ........................................................................................................... 6

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 4/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

Bağlama elemenlar ı - Elektroliz yoluyla kaplama

2 Atıf yapılan standard ve/veya dökümanlar

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 5/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı

3.2 Sürekli üretim (production run)

3.3 Parti ortalama kalınlığı

3.5 Fır ınlama süresi

4 Boyut özellikleri ve mastarlama

Diğer mamul boyutlar ı sadece kaplamadan evvel uygulan ır.

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 6/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

6 Hidrojen kır ılganlığının giderilmesi

Not - Hidrojen kır ılganlığını azaltmak için araştırmalar devam etmektedir.

Kadmiyum kaplamalar ISO 2082’ye,

8 Kendi eşlenik vida dişini biçimlendiren veya açan bağlama

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 7/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

9 Kaplama kalınlığı özellikleri

Çizelge 1 - Kaplama kalınlıklar ı

a) Belirlenmiş yerdeki kalınlık ölçümü için Madde 10.1’e bak ınız.

10 Kaplama kalınlığının ölçülmesi

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 8/26

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 9/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

10.2 Grup ortalama kalınlığı

10.3 Deney metodunda anlaşma

11 Kalınlık deneyleri için numune alma

12 Elektroliz yoluyla kaplama için sipariş şartlar ı

-Sistem A: Ek E’deki kod sistemine bak ınız veya;

Kaplama kısa gösteriliş örnekleri için Ek F’ye bakınız.

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 10/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479

Hidrojen kır ılganlığının giderilmesi

A.3 Temizleme işlemi

http://slide pdf.c om/re a de r/full/ts-5479-e n-iso-4042-2003 11/26

5/12/2018 TS 5479 EN ISO 4042-2003 - slide pdf.c om

ICS 21.060.10 TÜRK STANDARDI TS 5479