TS 620 en 60044-1

ICS 17.220.
20 TÜRK STANDARDI TS 620

EN 60044-1/Mart 2004
TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS 620 EN 60044-1
Mart 2004
(EN 60044-1/A1:2000, EN 60044-1/A2: 2003 Dahil)
ICS 17.220.20
ÖLÇÜ TRANSFORMATÖRLERİ –
BÖLÜM 1: AKIM TRANSFORMATÖRLERİ
Instrument transformers - Part 1: Current transformers
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 17.220.20 TÜRK STANDARDI TS 620
EN 60044-1/Mart 2004
Ön söz
− Bu standard, CENELEC tarafından kabul edilen EN 60044-1 (1999) + A1 (2000) + A2 (2003) standardı
esas alınarak, TSE Elektrik Hazırlık Grubu’nca TS 620: 1978’nin revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE
Teknik Kurulu’nun 16 Mart 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar
verilmiştir.
− Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.
− EN 60044-1/A1 (2000) + A2 (2003) ile yapılmış olan değişiklikler metinde düşey ( I ) çizgilerle
gösterilmiştir.
EN 60044-1/Mart 2004
İçindekiler
1 Genel.......................................................................................................................................................... 1
1.1 Kapsam………………………………………………………………………………………………………..1
1.2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar.......................................................................................... 1
2 Tarifler ....................................................................................................................................................... 3
2.1 Genel tarifler........................................................................................................................................ 3
2.2 Ölçü akım transformatörleri için ilâve tarifler....................................................................................... 6
2.3 Koruma akım transformatörleri için ilâve tarifler.................................................................................. 7
3 Normal ve özel işletme şartları................................................................................................................ 8
3.1 Normal işletme şartları ........................................................................................................................ 8
3.2 Özel işletme şartları ............................................................................................................................ 9
3.3 Sistem topraklaması............................................................................................................................ 9
4 Beyan değerleri....................................................................................................................................... 10
4.1 Beyan primer akımların standard değerleri....................................................................................... 10
4.2 Beyan sekonder akımların standard değerleri .................................................................................. 10
4.3 Beyan sürekli ısıl akımı ..................................................................................................................... 10
4.4 Beyan gücün standard değerleri ....................................................................................................... 10
4.5 Beyan kısa süreli akım değerleri ....................................................................................................... 10
4.6 Sıcaklık artış sınırları......................................................................................................................... 10
5 Tasarım kuralları..................................................................................................................................... 11
5.1 Yalıtım kuralları ................................................................................................................................. 11
5.2 Mekanik kurallar ................................................................................................................................ 16
6 Deneylerin sınıflandırılması................................................................................................................... 17
6.1 Tip deneyleri...................................................................................................................................... 17
6.2 Rutin deneyler ................................................................................................................................... 18
6.3 Özel deneyler .................................................................................................................................... 18
7 Tip deneyleri ........................................................................................................................................... 18
7.1 Kısa süreli akım deneyleri ................................................................................................................. 18
7.2 Sıcaklık artış deneyi .......................................................................................................................... 19
7.3 Primer sargılarda darbe deneyleri..................................................................................................... 19
7.4 Haricî tip akım transformatörleri için yaşta deney ............................................................................. 20
7.5 Radyo girişim gerilimi ölçümü ........................................................................................................... 20
8 Rutin deneyler......................................................................................................................................... 21
8.1 Bağlantı ucu işaretlemelerinin doğrulanması .................................................................................... 21
8.2 Primer sargılarda şebeke frekanslı dayanım deneyleri ve kısmî boşalma ölçümü.......................... 21
8.3 Primer sargının bölümleri ile sekonder sargılar arasındaki ve sekonder sagılardaki şebeke frekanslı
dayanım deneyleri........................................................................................................................................ 22
8.4 Sarımlar arası aşırı gerilim deneyi .................................................................................................... 22
9 Özel deneyler .......................................................................................................................................... 23
9.1 Primer sargıda kesik darbe deneyi.................................................................................................... 23
9.2 Kapasitans ve dielektrik sapma faktörünün ölçümü.......................................................................... 24
9.3 Mekanik deneyler .............................................................................................................................. 24
9.4 Aktarılan aşırı gerilimlerin ölçümü ..................................................................................................... 25
10 İşaretleme................................................................................................................................................ 25
10.1 Bağlantı ucu işaretlemeleri – Genel kurallar.................................................................................. 25
10.2 Beyan değer plâkasının işaretlenmesi .......................................................................................... 26
11 Ölçü akım transformatörleri için ilâve kurallar.................................................................................... 27
11.1 Akım ölçü transformatörleri için doğruluk sınıfının gösterilişi ........................................................ 27
11.2 Ölçü akım transformatörleri için akım hatası ve faz kayması sınırları........................................... 27
11.3 Genişletilmiş beyan akım değerleri ............................................................................................... 28
11.4 Ölçü akım transformatörlerinin doğruluk tip deneyleri................................................................... 28
11.5 Ölçü akım transformatörlerinin doğruluk rutin deneyleri................................................................ 29
11.6 Ölçü aleti emniyet faktörü .............................................................................................................. 29
11.7 Ölçü akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının işaretlenmesi ......................................... 29
EN 60044-1/Mart 2004
12 Koruma akım transformatörleri için ilâve kurallar .............................................................................. 29

12.1 Standard doğruluk sınır faktörleri .................................................................................................. 29
12.2 Koruma akım transformatörleri için doğruluk sınıfları.................................................................... 30
12.3 Koruma akım transformatörleri için hata sınırları .......................................................................... 30
12.4 Koruma akım transformatörünün akım hatası ve faz kaymasıyla ilgili tip ve rutin deneyler ......... 30
12.5 Bileşik hatayla ilgili tip deneyleri .................................................................................................... 30
12.6 Bileşik hatayla ilgili rutin deneyler.................................................................................................. 31
12.7 Koruma akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının işaretlemesi ...................................... 31
13 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için ilâve kurallar ............................................................... 31
13.1 Standard doğruluk sınır faktörleri .................................................................................................. 31
13.2 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için doğruluk sınıfları ..................................................... 31
13.3 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için hata sınırları ............................................................ 32
13.4 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için akım hatası ve faz kaymasıyla ilgili tip
ve rutin deneyler............................................................................................................................ 32
13.5 PR sınıfı akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının işaretlenmesi................................... 32
14 PX sınıfı koruma akım transformatörleri için ilâve kurallar ............................................................... 33
14.1 PX sınıfı koruma akım transformatörleri için performans özellikleri .............................................. 33
14.2 PX sınıfı koruma akım transformatörleri için yalıtım kuralları........................................................ 33
14.3 PX sınıfı koruma akım transformatörleriyle ilgili tip deneyleri........................................................ 33
14.4 PX sınıfı koruma akım transformatörleriyle ilgili rutin deneyler ..................................................... 33
14.5 PX sınıfı koruma akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının işaretlenmesi ...................... 34
Ek A Koruma akım transformatörleri.......................................................................................................... 41
Ek B (Bilgi için) Çoklu kesikli darbe deneyi .............................................................................................. 44
Ek ZA Atıf yapılan Uluslararası standardlar ve bunlara karşılık gelen Avrupa standardları ................ 45
EN 60044-1/Mart 2004
Ölçü transformatörleri – Bölüm 1: Akım transformatörleri
1 Genel
1.1 Kapsam
Bu standard, 15 Hz ilâ 100 Hz frekanslarındaki elektrikli ölçü ve koruma cihazlarıyla kullanılacak yeni imal
edilen akım transformatörlerini kapsar.
Bu standardın kuralları, temelde ayrı sargılı transformatörlerle ilgili olmasına rağmen, uygun olduğunda, oto
transformatörlerine de uygulanabilir.
Madde 3 ilâ Madde 10’da belirtilenlere ilâve olarak, Madde 11, elektrikli ölçü aletleriyle kullanılacak akım
transformatörleri için gerekli olan kuralları ve deneyleri kapsar.
Madde 3 ilâ Madde 10’da belirtilenlere ilâve olarak, Madde 12, koruma röleleriyle ve özellikle ana kuralın,
beyan akımının birkaç katında doğruluğunu muhafaza etmesinin olduğu koruma biçimlerinde kullanılacak
akım transformatörleri için gerekli kuralları ve deneyleri kapsar.
Akım transformatörünün özelliklerinin, koruma düzeneğinin tüm tasarımına bağlı olduğu (örneğin, yüksek
hızlı dengelenmiş sistemler ve rezonans topraklı şebekelerde faz toprak koruması) belli koruma sistemleri
için, ilâve kurallar, Madde 13’te PR sınıfı transformatörler için ve Madde 14’te PX sınıfı transformatörler için
verilmiştir.
Madde 3 ilâ Madde 10’da belirtilenlere ilâve olarak, Madde 13, elektrikli koruma röleleri ve özellikle ana
kuralda, kalıcı akının olmadığı koruma biçimlerinde kullanılacak akım transformatörleri için gerekli olan
kuralları ve deneyleri kapsar.
Madde 3 ilâ Madde 10’da belirtilenlere ilâve olarak, Madde 14, elektrikli koruma röleleri ve özellikle
transformatörün sekonder uyarma özelliğinin, sekonder sargı direncinin, sekonder yük direncinin ve sarım
oranı bilgilerinin, kullanılması gereken koruma rölesi sistemiyle ilgili performansını değerlendirmek için yeterli
olan koruma biçimlerinde kullanılacak akım transformatörleri için gerekli olan kuralları ve deneyleri kapsar.
Ölçü ve koruma için öngörülen akım transformatörleri, bu standardın bütün maddelerine uygun olmalıdır.
Ölçü transformatörleri (ITs), pasif eleman olarak değerlendirilmelidir.
Not - Gerilimleri ≥123 kV olan haricî (IT)’ler için RIV ölçümleri, EMC direktifinin kurallarını kapsayacak
biçimde olmalıdır. EN 60694:1996’deki deney prosedürünün kılavuluğu için Madde 6.3 takip
edilebilir.
1.2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standarda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu
atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha
sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır.
Atıf yapılan standard ve/veya dökümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır.
EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı

vb. No (İngilizce) (Türkçe)
IEC 60028 International standard of TS 6468 Tavlanmış Bakırın Uluslararası
(1925) resistance for copper Elektrik Direnci Değerleri
IEC 60038 IEC standard voltages TS 83 Elektrik Şebeke Gerilimleri
(1983)
IEC 60044-6 Instrument transformers - - -
(1996) Part 6: Requirements for
protective current transformers for
transient performance
IEC 60050 (321) International electromechnical TS 7032 Elektroteknikte Kullanılan Terim ve
(1986) vocabulary - Chapter 321: Tarifler-Ölçü Transformatörleri
Instrument transformers
1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
1
EN 60044-1/Mart 2004
EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı

vb. No (İngilizce) (Türkçe)
IEC 60060-1 High-voltage test techniques - TS 3008 Yüksek Gerilim Deney Yöntemleri-
(1989) Part 1: General definitions and Bölüm:1 Genel Tanımlar ve Deney
test requirements Koşulları
IEC 60071-1 Insulation co-ordination - TS 855 Yalıtım Koordinasyonu- Bölüm 1:
(1993) Part 1: Definitions, principles and EN 60071-1 Tarifler, Prensipler ve Kurallar
rules
IEC 60085 Thermal evaluation and TS 3336 Elektrik Makineleri ve Aygıtlarının
(1984) classiffication of electrical Yalıtımında Kullanılan Malzemenin
insulation İşletmedeki Isıl Kararlılık
Özeliklerine Göre Sınıflandırılması
IEC 60121 Recommendation for commercial TS 6026 Ticari Maksatlı Tavlanmış
(1960) annealed aluminium electrical Alüminyum Elektrik İletken Teli İçin
condurctor wire Kurallar
IEC 60270 Partial discharge measurements TS 2051 Kablolar-Yüksek Gerilim Deney
(1981) EN 60270 Teknikleri-Kısmi Boşalma
Ölçmeleri
IEC 60567 Guide for the sampling gases TS EN 60567 Yağlar Elektrikli Cihazlar İçin-
(1992) and of oil from oil-filled electrical Çözünmüş ve Serbest Gaz
equipment and for analysis of Analizleri İçin Yağ ve Gaz
free and dissoved gases Numunesi Alma Kılavuzu
IEC 60599 Interpretation of the analysis of - -
(1978) gases in transformers and other
oil-filled electrical equipment in
service
IEC 60721 Classification of environmental TS 8756 Çevre Şartlarının Sınıflandırılması
conditions EN 60721-1
TS 8757
HD 478.2.1 S1
TS 10959
HD 478.2.2 S1
TS 10963
HD 478.2.3 S1
TS 10964
HD 478.2.4 S1
TS HD 478.2.5
S1
TS 10965
HD 478.2.7 S1
TS EN 60721-3-0
TS EN 60721-3-1
TS EN 60721-3-2
TS EN 60721-3-3
TS EN 60721-3-4
TS EN 60721-3-5
TS EN 60721-3-6
TS EN 60721-3-7
TS EN 60721-3-9
IEC 60815 Guide for the selection of TS IEC 815 Kirlenme Şartlarına Göre
(1986) insulators in respect of polluted İzolatörlerin Seçilme Kuralları
conditions Kılavuzu
CISPR 18-2 Radio interference - -
(1986) characteristics of overhead
power lines and high-voltage
equipment - Part 2: Methods of
measurement and procedure for
determining limits
2
EN 60044-1/Mart 2004
2 Tarifler
Bu standardda, aşağıdaki tarifler uygulanır:
2.1 Genel tarifler
2.1.1 Ölçü transformatörü

Ölçü aletleri, sayaçlar, röleler ve diğer benzeri cihazları beslemesi öngörülen transformatör.
[IEV 321-01-01 değiştirilmiş]
2.1.2 Akım transformatörü

Normal şartlarda sekonder akımın, pratik olarak primer akımla orantılı ve bu bağlantıların uygun yönü için
yaklaşık sıfır faz farkı açısının olduğu, ölçü transformatörü.
[IEV 321-02-01]
2.1.3 Primer sargı

Dönüştürülmesi gereken akımın içinden geçtiği sargı.
2.1.4 Sekonder sargı

Ölçü aletleri, sayaçlar, röleler veya benzeri cihazların akım devrelerini besleyen sargı.
2.1.5 Sekonder devre

Transformatörün sekonder sargıları tarafından beslenen haricî devre.
2.1.6 Beyan primer akımı

Transformatörün performansının esas alındığı, primer akımın değeri.
2.1.7 Beyan sekonder akımı

Transformatörün performansının esas alındığı, sekonder akımın değeri.
2.1.8 Gerçek dönüştürme oranı

Gerçek primer akımın, gerçek sekonder akıma oranı.
2.1.9 Beyan dönüştürme oranı

Beyan primer akımın, beyan sekonder akıma oranı.
2.1.10 Akım hatası (dönüştürme oranı hatası)

Gerçek dönüştürme oranı, beyan dönüştürme oranına eşit olmadığında meydana gelen ve transformatörün,
akımın ölçülmesinde ortaya çıkan, hata.
Yüzde olarak ifade edilen akım hatası, aşağıdaki formülle verilmiştir:
(K nIs − Ip )x100
% Akım hatası =
Ip
Burada;
Kn, beyan dönüştürme oranı,
Ip, gerçek primer akım,
Is, ölçme şartlarında, Ip geçtiğinde, gerçek sekonder akım
dır.
3
EN 60044-1/Mart 2004
2.1.11 Faz kayması

Vektör yönlerinin, açının, ideal transformatör için sıfır olacak biçimde seçildiği, primer ve sekonder akım
vektörleri arasındaki faz farkı.
Sekonder akım vektörü, primer akım vektörünün ilerisinde olduğunda, faz kayması pozitiftir. Genellikle,
dakika veya santirandiyan cinsinden ifade edilir.
Not - Bu tarif, yalnızca sinüs biçimli akımlar için tamamen doğrudur.
2.1.12 Doğruluk sınıfı

Öngörülen kullanım şartlarında, belirtilen sınırlar içinde kalan akım transformatörü hatalarına karşılık gelen
değer.
2.1.13 Yük
Ohm ve güç faktörü cinsinden, sekonder devrenin empedansı.
Yük, genellikle belirtilen güç faktöründe ve beyan sekonder akımda çekilen VA cinsinden görünün güç olarak
ifade edilir.
2.1.14 Beyan yükü

Bu standardın doğruluk kurallarını, esas alan yük değeri.
2.1.15 Beyan gücü

Transformatörün, beyan sekonder akım ve kendisine bağlanan beyan yükde, sekonder devreyi beslemesi
için öngördüğü görünen gücün değeri (belirtilen güç faktöründe VA cinsinden).
2.1.16 Donanım için en yüksek gerilim

Transformatörün, kendi yalıtımıyla ilgili tasarımlandığı en yüksek etken faz faz gerilimi.
2.1.17 Sistemin en yüksek gerilimi

Sistemdeki herhangi bir noktada ve zamanda, normal işletme şartlarında meydana gelen işletme geriliminin
en yüksek değeri.
2.1.18 Beyan yalıtım seviyesi

Dielektrik zorlanmalara dayanma kapasitesi bakımından transformatörün yalıtımını nitelendiren gerilim
değerlerinin kombinasyonu.
2.1.19 Nötrü yalıtılmış sistem

Koruma ve ölçü amaçlı yüksek empedanslı bağlantılar dışında, nötr noktasının, toprağa istenerek
bağlanmadığı sistem.
[IEV 601-02-24]
2.1.20 Nötrü doğrudan topraklanmış sistem

Nötr noktasının (noktalarının), doğrudan topraklandığı sistem.
[IEV 601-02-25]
2.1.21 Nötrü empedans üzerinden topraklanmış sistem

Nötr noktası (noktalarının), toprak arıza akımlarını sınırlamak için empedans üzerinden topraklandığı sistem.
[IEV 601-02-26]
2.1.22 Nötrü söndürme bobini ile topraklanmış sistem

Bir veya daha fazla nötr noktası, tek faz toprak arıza akımlarının kapasitif bileşenlerini yaklaşık olarak
kompanse etmek için reaktans üzerinden topraklanan sistem.
[IEV 601-02-27]
4
EN 60044-1/Mart 2004
Not - Sistemin rezonans toprağı ile, arızadaki artık akım, havadaki arıza arkının, genellikle kendiliğinden
sönme süresini azalmak için sınırlandırılır.
2.1.23 Toprak arıza faktörü

Üç fazlı bir sistemin verilen bir yerinde ve verilen sistem konfigürasyonu için, sistemin herhangi bir yerinde bir
veya daha fazla fazı etkileyen faz toprak arızası sırasında sağlam fazın en yüksek etken faz toprak şebeke
frekanslı geriliminin, herhangi bir arızanın olmadığında verilen yerde elde edilecek olan etken faz toprak
şebeke frekanslı gerilime oranıdır.
[IEV 604-03-06]
2.1.24 Nötrü topraklanmış sistem

Seçici toprak arızası koruması için yeterli akımı verecek ve geçici osilasyonları fiziksel olarak azaltmak için
yeterince düşük değerde olan bir direnç veya reaktans üzerinden veya doğrudan, nötrü toprağa bağlı sistem:
a) Verilen yerde, nötrü etkin olarak topraklanmış bir sistem, bu noktada 1,4’ü aşmayan toprak arıza faktörü
tarafından nitelendirilen bir sistemdir.
Not - Bütün sistem konfigürasyonları için, sıfır bileşen reaktansının, pozitif bileşen reaktansına oranı, 3’ten
az ve sıfır bileşen rezistif direncinin, pozitif bileşen rezistif direncine oranı, 1’den az olduğunda, bu şart
genelde yerine getirilir.
b) Verilen yerde, nötrü etkin olarak topraklanmamış bir sistem, bu noktada 1,4’ü aşabilen toprak arıza
faktörü tarafından nitelendirilen bir sistemdir.
2.1.25 Atmosfer etkilerine açık tesis

Cihazlarının, atmosferik kaynaklı aşırı gerilimlere maruz kaldığı tesis.
Not - Bu tür tesisler havaî iletim hatlarına genellikle doğrudan veya kısa bir kablo üzerinden bağlıdır.
2.1.26 Atmosfer etkilerine açık olmayan tesis

Cihazlarının, atmosferik kaynaklı aşırı gerilimlere maruz kalmadığı tesis.
Not - Bu tür tesisler genellikle kablo şebekelerine bağlıdır.
2.1.27 Beyan frekansı

Bu standardın kurallarının esas aldığı frekans değeri.
0,5 s, 2 s ve 3 s gibi bir saniye dışındaki beyan sürelerinde anlaşmaya varılabilir.
2.1.28 Beyan kısa süreli ısıl akım (Ith)

Transformatörün, kısa devre edilen sekonder sargısıyla, hasar verici etkilere maruz kalmaksızın bir saniye
boyunca dayanacağı, primer akımın etken değeri.
2.1.29 Beyan dinamik akımı (Idyn)

Transformatörün, kısa devre edilen sekonder sargısıyla, elektromanyetik kuvvetler tarafından elektriksel ve
mekanik olarak zarar görmeksizin dayanacağı, primer akımın tepe değeri.
2.1.30 Beyan sürekli ısıl akım (Icth)

Belirtilen değerleri aşan sıcaklık artışı olmaksızın, sekonder sargıya beyan yük bağlı iken primer sargılardan
sürekli olarak geçmesine izin verilen akım değeri.
2.1.31 Uyarma akımı

Primer ve herhangi diğer sargılar açık devre iken, beyan frekansındaki sinüs biçimli gerilim, sekonder
bağlantı uçlarına uygulandığında, akım transformatörünün sekonder sargıları tarafından alınan akımın etken
değeri.
2.1.32 Beyan rezistif yük (Rb)

Sekonder sargılara bağlanan rezistif yükün ohm cinsinden, beyan değeri.
5
EN 60044-1/Mart 2004
2.1.33 Sekonder sargı direnci (Rct)

75 0C’a veya belirtilecek diğer bir sıcaklığa irca edilen, sekonder sargının ohm cinsinden d.a. direnci.
2.1.34 Bileşik hata*

Kararlı durum şartlarda;
a) Primer akımın anî değerleri ile,

b) Bağlantı ucu işaretlemesiyle ilgili uygulamalara karşılık gelen primer ve sekonder akımların pozitif
işaretleri, beyan dönüştürme oranı ile çarpılan gerçek sekonder akımın anî değerleri
arasındaki farkın etken değeri.
Bileşik hata εc genellikle:
T
100 1
εc=
Ip T ∫
(K n i s − i p ) 2 dt
0
formülüne göre primer akımın ekten değerlerinin yüzdesi olarak ifade edilir.
Burada;
Kn, beyan dönüştürme oranı,
Ip, primer akımın etken değeri,
ip, primer akımın anlık değeri,
is, sekonder akımın anlık değeri,
T, bir çevrim süresi
dir.
2.1.35 Çoklu dönüştürme oranlı akım transformatörü

Primer sargı bölümlerinin seri veya paralel biçimde bağlanmasıyla veya sekonder sargıların
kademelendirilmesiyle, akım transformatöründe birden fazla dönüştürme oranı elde edilir.
2.2 Ölçü akım transformatörleri için ilâve tarifler
2.2.1 Ölçü akım transformatörü

Ölçü aletlerini, tümleşik sayaçları ve benzeri cihazları beslemek için öngörülen akım transformatörü.
2.2.2 Ölçü aletlerinde beyan primer sınır akımı (IPL)

Ölçü akım transformatörünün, sekonder yük beyan yüke eşit iken, bileşik hatasının % 10’a eşit veya daha
büyük olduğu, en küçük primer akım değeri.
Not - Bileşik hata, sistem arızasında oluşan yüksek akımlara karşı ölçü transformatörleri tarafından
beslenen cihazları korumak için % 10’dan daha büyük olmalıdır.
2.2.3 Ölçü aletleri emniyet faktörü (FS)

Ölçü aletlerindeki beyan primer sınır akımının, beyan primer akıma oranı.
Not 1 - Ölçü aletlerindeki gerçek emniyet faktörünün, yük tarafından etkilendiği gerçeğine dikkat edilmelidir.
Not 2 - Akım transformatörünün primer sargısından sistem arıza akımları geçtiğinde, transformatör
tarafından beslenen cihazın güvenliği, ölçü aletlerinde emniyet faktörü (FS) değeri, küçük
olduğunda daha fazladır.
2.2.4 Sekonder sınır elektromotor kuvveti (e.m.k.)

Ölçü aletlerindeki emniyet faktörü (FS), beyan sekonder akımı ve beyan yükü ile sekonder sargı
empedansının vektörel toplamının, çarpımı.
*
Ek A’ya bakınız.
6
EN 60044-1/Mart 2004
Not 1 - Sekonder sınır elektromotor kuvvetinin (e.m.k.), hesaplandığı metot, gerçek değerinden daha yüksek
bir değer verecektir. Koruma akım transformatörleri için Madde 11.6 ve Madde 12.5’teki aynı deney
metodunu uygulamak için seçilmiştir.
İmalâtçı ile alıcı arasında varılan anlaşmayla diğer metotlar kullanılabilir.

0
Not 2 - Sekonder sınır elektromotor kuvveti (e.m.k.) hesaplamak için, sekonder sargı direnci, 75 C
sıcaklığına irca edilmelidir.
2.3 Koruma akım transformatörleri için ilâve tarifler
2.3.1 Koruma akım transformatörü

Koruma rölelerini beslemek için öngörülen akım transformatörü.
2.3.2 Beyan doğruluk sınır primer akımı

Akım transformatörünün, bileşik hata ile ilgili şartları sağlayacak, primer akım değeri.
2.3.3 Doğruluk sınır faktörü

Beyan doğruluk sınır primer akımının, beyan primer akıma oranı.
2.3.4 Sekonder sınır elektromotor kuvveti (e.m.k.)

Doğruluk sınır faktörü, beyan sekonder akımı ve beyan yük ile sekonder sargı empedansının vektörel
toplamının, çarpımı.
2.3.5 PR Sınıfı koruma akım transformatörü

Bazı durumalarda, sekonder döngü zaman sabitinin değeri ve/veya sargı dirençlerinin sınır değerleri için de
belirtilebilen, sınır artık akı faktörlü akım transformatörü.
2.3.6 Doyma akısı (ψs)

Doymanın olmadığı durumdan tamamen doymanın olduğu süreçte çekirdekte oluşan ve B’deki % 10 artışın,
H’de % 50 artışa sebep olduğu ilgili çekirdeğin B-H histerezis eğrisi üzerinde bir nokta olarak kabul edilen,
akımın tepe değeri.
2.3.7 Artık akı (ψr)

Madde 2.36’da belirtilen doyma akısını (ψs) endüklemek için yeterli genlikteki uyarma akımının
kesilmesinden 3 dakika sonra çekirdekte kalan akı değeri.
2.3.8 Artık akı faktörü (Kr)

Yüzde olarak (%) ifade edilen, Kr = 100 x ψr / ψs oranı.
2.3.9 Sekonder döngü zaman sabiti (Ts)

Mıknatıslanma, kaçak endüktans (Ls) ve sekonder döngü direncinin (Rs) toplamından elde edilen akım
transformatörünün sekonder döngüsünün zaman sabitesinin değeri.
Ts = Ls / Rs
2.3.10 Uyarma karakteristiği

Primer ve diğer sargılar açık devre iken, düşük uyarma seviyelerinden, beyan diz noktası e.m.k.’ne kadar
karakteristikleri belirlemek için yeterli değer aralığının üzerinde, akım transformatörünün sekonder bağlantı
uçlarına uygulanan uyarma akımının etken değeri ile etken sinüs biçimli e.m.k arasındaki bağıntının grafiksel
veya çizelge biçimde gösterimi.
2.3.11 PX Sınıfı koruma akım transformatörü

Transformatörün sekonder uyarma karakteristiği, sekonder sargı direnci, sekonder yük direnci ve sargı
oranının bilgisinin, kullanılması gereken koruma rölesi sistemindeki performansını değerlendirmek için yeterli
olduğu, düşük kaçak reaktanslı transformatör.
2.3.12 Beyan diz noktası e.m.k.’i (Ek)

Diğer bütün sargılar açık devre iken, transformatörün sekonder bağlantı uçlarına uygulanan ve % 10
artığında, % 50’den fazla olmayan bir artmaya neden olan, beyan güç frekansında en küçük sinüs biçimli
e.m.k. (etken).
7
EN 60044-1/Mart 2004
Not - Gerçek diz noktası e.m.k.’i, beyan diz noktası e.m.k.’e eşit veya daha büyük olmalıdır.
2.3.13 Beyan sarım oranı

Primer sarım sayısının, sekonder sarım sayısına gerekli oranı.
Örnek 1 - 1 / 600 (bir primer sargıya, altı yüz sekonder sargı).
Örnek 2 - 2 / 1200 (Örnek 1’e eşit oranda bir akım transformatörü ancak iki primer sargı kullanılmıştır).
2.3.14 Sarım oranı hatası

Yüzde olarak ifade edilen, beyan ve gerçek sarım oranları arasındaki fark
(gerçek sarım oranı − beyan sarım oranı)

Sarım oranı hatası (%) = x100
beyan sarım oranı
2.3.15 Boyutlandırma faktörü (Kx)

Transformatör, performans kurallarını karşılayıncaya kadar, emniyet faktörleri dahil, güç sistemi arıza
şartlarında meydana gelen beyan sekonder akımın (Isn) katsayısını göstermek için, alıcı tarafından belirtilen
faktör.
3 Normal ve özel işletme şartları

Çevresel şartların sınıflandırılmasıyla ilgili detaylı bilgi, IEC 60721 serisinde verilmiştir.
3.1 Normal işletme şartları
3.1.1 Ortam hava sıcaklığı

Akım transformatörleri, Çizelge 1’de belirtildiği gibi 3 kategoride sınıflandırılmıştır.
Çizelge 1 – Sıcaklık kategorileri
Kategori En küçük sıcaklık En büyük sıcaklık

O O
C C
-5/40 -5 40
-25/40 -25 40
-40/40 -40 40
Not - Sıcaklık kategorisinin seçiminde, depolama ve taşıma şartları da dikkate alınmalıdır.
3.1.2 Yükselti
Yükselti, 1000 m’yi aşmamalıdır.
3.1.3 Titreşimler veya yer sarsıntıları

Akım transformatörünün dışındaki sebeplerden dolayı meydana gelen titreşimler veya yer sarsıntıları, ihmal
edilebilir.
3.1.4 Dâhilî akım transformatörleri için diğer işletme şartları

Dikkate alınan diğer işletme şartları, aşağıdadır:
a) Güneş ışımasının etkisi, ihmal edilebilir,

b) Ortam, toz, duman, karozit gaz, buhar veya tuz tarafından önemli ölçüde kirlenmez,
c) Nem şartları, aşağıdakiler gibidir:
1) 24 saatlik bir periyot sırasında ölçülen, ortalama bağıl nem değeri, % 95’i aşmamalı,
2) 24 saatlik bir periyot boyunca, ortalama su buharı basıncı değeri, 2,2 kPa’ı aşmamalı,
3) Bir aylık bir periyot boyunca, ortalama bağıl nem değeri, % 90’i aşmamalı,
4) Bir aylık bir periyot boyunca, ortalama su buharı basıncı değeri, 1,8 kPa’ı aşmamalı
dır.
Bu şartlar için, yoğuşma (condensation), nadiren meydana gelebilir.
8
EN 60044-1/Mart 2004
Not 1 - Yoğuşma, anî sıcaklık değişmelerinin, yüksek nem periyotlarında meydana geldiği durumlarda
beklenebilir.
Not 2 - Yüksek nem ve yoğuşmanın, yalıtımın delinmesi, metalik bölümlerin paslanması gibi, etkilerine
dayanmak için, bu şartlar için tasarımlanan akım transformatörleri, kullanılmalıdır.
Not 3 - Yoğuşma, özel dâhilî mekan tasarımıyla, uygun havalandırma ve ısıtmayla veya nem giderici
donanımla, önlenebilir.
3.1.5 Haricî akım transformatörleri için diğer işletme şartları

Dikkate alınan diğer işletme şartları, aşağıdadır:
a) 24 saatten uzun bir periyotta ölçülen, ortalama ortam sıcaklığı, 35 OC’u aşmamalı,
b) 1000 W/m2 seviyesine kadar güneş ışıması (öğlen bulutsuz bir havada), dikkate alınmalı,
c) Ortam, toz, duman, karozit gaz, buhar veya tuz tarafından kirletilebilir.
Kirlenme seviyeleri, Çizelge 7’de verilmiştir.
d) Rüzgâr basıncı, 700 kPa’ı aşmamalı (34 m/s rüzgâr hızına karşılık gelen),
e) Yoğuşma veya çökelti varlığı dikkate alınmalı
dır.
3.2 Özel işletme şartları

Akım transformatörleri, Madde 3.1’de verilen normal işletme şartlarından farklı şartlarda kullanılabilindiğinde,
kullanıcının şartları, aşağıda belirtilen adımlarda olmalıdır.
3.2.1 Ortam sıcaklığı

Ortam sıcaklığı, Madde 3.1’de belirtilen normal işletme şartlarının önemli ölçüde dışında olabildiği yerlerdeki
tesisler için, belirtilmesi gereken en küçük ve en büyük sıcaklığın tercih edilen aralıkları:
- Çok soğuk iklimler için - 50 OC ve 40 OC

- Çok sıcak iklimler için - 5 OC ve 50 OC.
Ilık nemli rüzgârların sık sık meydana geldiği belli bölgelerde, dâhilî akım transformatörlerinde bile
yoğuşmaya yol açan, anî sıcaklık değişimleri meydana gelebilir.
Not - Güneş ışımasının belli şartlarında, çatı ile kapatma, cebrî havalandırma vb. uygun tedbirler almak
gerekebilir veya belirtilen sıcaklık artışlarını aşmamak için beyan değerleri azaltılarak kullanılabilir.
3.2.2 Yükselti
1000 metreden daha yüksek yükseltilerdeki tesisler için, standardlaştırılmış referans atmosferik şartlardaki
atlama uzaklığı, Şekil 1’deki k faktörü ile işletme mahallindeki gerekli dayanım gerilimleri çarpılarak
belirlenmelidir.
Not - Dâhilî yalıtıma gelince, dielektik dayanım, yükseltiden etkilenmez. Haricî yalıtımı kontrol etmeyle ilgili
metot için, imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılmalıdır.
3.2.3 Depremler
Kurallar ve deneyler, inceleme aşamasındadır.
3.3 Sistem topraklaması

Dikkate alınan sistem topraklamaları,
a) Nötrü yalıtılmış sistem (Madde 2.1.19),

b) Nötrü söndürme bobini ile topraklanmış sistem (Madde 2.1.22),
c) Nötrü topraklanmış sistem (Madde 2.1.25):
1) Nötrü doğrudan topraklanmış sistem (Madde 2.1.21),
2) Nötrü empedans üzerinden topraklanmış sistem (Madde 2.1.22).
9
EN 60044-1/Mart 2004
4 Beyan değerleri
4.1 Beyan primer akımların standard değerleri
4.1.1 Tek dönüştürme oranlı akım transformatörleri

Beyan primer akımların standard değerleri:
10 – 12,5 – 15 – 20 – 25 – 30 – 40 – 50 – 60 – 75 A,
ve bunların onlu katları veya bölümleridir.
Tercih edilen değerler, altı çizili olanlardır.
4.1.2 Çoklu dönüştürme oranlı akım transformatörleri

Madde 4.1.1’de verilen standard değerler, beyan primer akımın en küçük değerleri olamalıdır.
4.2 Beyan sekonder akımların standard değerleri

Beyan sekonder akımların standard değerleri, 1 A, 2 A ve 5 A’dir ancak tercih edilen değer, 5 A’dir.
Not - Üçgen bağlı gruplarla ilgili olarak öngörülen transformatörler için, 3 ile bölünen bu beyan değerleri
de, standard değerlerdir.
4.3 Beyan sürekli ısıl akımı

Beyan sürekli ısıl akımının standard değeri, beyan primer akımdır.
Beyan sürekli ısıl akımının, beyan primer akımdan daha büyük olduğu, belirtildiğinde, tercih edilen değerler,
beyan primer akımının % 120, % 150 ve % 200’ü olmalıdır.
4.4 Beyan gücün standard değerleri

30 VA’e kadar beyan gücün standard değerleri:
2,5 – 5,0 – 10 – 15 ve 30 VA
dir.
30 VA’in üzerindeki değerler, uygulamaya uygun olarak seçilmelidir.
Not - Belirli bir akım transformatöründe, beyan çıkış güçlerinden birinin değeri, standard değer alması ve
standard bir doğruluk sınıfıyla ilişkili olması kaydıyla, diğer standard doğruluk sınıflarıyla ilişkili beyan
güçleri, standard değerler olmayabilir.
4.5 Beyan kısa süreli akım değerleri

Sabit primer sargılı veya tek bir iletkenle beslenen akım transformatörleri, Madde 4.5.1 ile Madde 4.5.2’deki
kurallara uygun olmalıdır.
4.5.1 Beyan kısa süreli ısıl akım (Ith)

Akım transformatörü için beyan kısa süreli ısıl akım (Ith) öngörülmelidir (Madde 2.1.27).
4.5.2 Beyan dinamik akım (Idyn)

Beyan dinamik akımın (Idyn) değeri, normalde kısa süreli beyan ısıl akımının (Ith) 2,5 katı olmalıdır ve bu
değerden farklı olduğunda etiketinde belirtilmelidir (Madde 2.1.28).
4.6 Sıcaklık artış sınırları

Beyan gücüne karşılık gelen birim güç faktörü yükünde, beyan sürekli ısıl akıma eşit bir primer akım
geçirdiğinde, akım transformatörünün sıcaklık artışı, Çizelge 2’de verilen değeri aşmamalıdır. Bu değerler,
Çizelge 3’de verilen işletme şartlarını esas almıştır.
10
EN 60044-1/Mart 2004
Ortam sıcaklıklarının, Madde 3.1’de verilen değerlerden fazla olduğu belirtilirse, Çizelge 2’deki izin verilen
sıcaklık artışı, fazla ortam sıcaklığına eşit miktara kadar azaltılmalıdır.
1000 metrenin altındaki bir yükseltide deneye tâbi tutulmuş olan akım transformatörünün, 1000 metreyi
geçen bir yükseltide işletileceği belirtilirse, Çizelge 2’deki sıcaklık artış sınırları, 1000 metreyi aşan işletme
yeri yükseltisinin her 100 metresi için aşağıda belirtilen miktarlarda azaltılmalıdır.
a) Yağlı akım transformatörler için % 0,4 kadar,

b) Kuru tip akım transformatörler için % 0,5 kadar.
Sargıların sıcaklık artışı, kendi sargısının veya gömülü olduğu ortamın en düşük yalıtımıyla sınırlanır. Yalıtım
sınıflarının en büyük sıcaklık artışları, Çizelge 2’de verildiği gibidir.
Çizelge 2 – Sargıların sıcaklık artış sınırları
Yalıtım sınıfı En büyük sıcaklık artışı

(IEC 60085’e uygun) K
Yağa daldırılmış bütün sınıflar 60

Yağa daldırılmış ve hermetik olarak sızdırmaz bütün sınıflar 65
Yağa veya bitümlü bileşen içine daldırılmamış bütün sınıflar: 50
Y 45
A 60
E 75
B 85
F 110
H 135
Not – İmalâtçı, bazı ürünler (örneğin reçine) ile ilgili yalıtım sınıfını belirtmelidir.
Akım transformatörü, bir yağ genleşme kazanı ile donatıldığında, yağın üzerinde asal bir gaz bulunduğunda
veya hermetik olarak sızdırmaz olduğunda; kazanın veya dâhilî düzeneğin üst kısmındaki yağın sıcaklık
artışı, 55 K’i aşmamalıdır.
Yukarıdaki düzenlerden hiç biri bulunmadığında, kazanın veya dâhilî düzeneğin üst kısmındaki yağın sıcaklık
artışı, 50 K’i aşmamalıdır.
Çekirdeğin veya yalıtkanla bitişik veya temas hâlinde olan diğer metalik bölümlerin dış yüzerinde ölçülen
sıcaklık artışı, Çizelge 2’de belirtilen uygun değeri aşmamalıdır.
5 Tasarım kuralları
5.1 Yalıtım kuralları
Bu kurallar, akım transformatörünün bütün yalıtım tiplerini kapsar. Gaz izoleli akım transformatörleri için,
tamamlayıcı kurallar gerekebilir (inceleme aşamasında).
5.1.1 Primer sargılar için beyan yalıtım seviyeleri

Akım transformatörünün primer sargısının beyan yalıtım seviyesi, kendisinin donanım için en yüksek Um
gerilimini esas almalıdır.
Primer sargısı ve primer yalıtımı olmayan akım transformatörü için, Um = 0,72 kV değeri, varsayılır.
5.1.1.1 Um = 0,72 kV veya 1,2 kV olan sargılar için beyan yalıtım seviyesi, Çizelge 3’e göre beyan şebeke
frekanslı dayanım gerilimi tarafından belirlenmelidir.
11
EN 60044-1/Mart 2004
5.1.1.2 Um / 3,6 kV olan ancak 300 kV’dan daha az olan beyan yalıtım seviyesi, beyan yıldırım darbe ve
şebeke frekanslı dayanım gerilimleri tarafından belirlenmeli ve Çizelge 3’e uygun olarak seçilmelidir.
Aynı Um seviyesi için alternatif seviyeler arasındaki seçimle ilgili, IEC 60071-1’e bakınız.
5.1.1.3 Um / 300 kV olan sargılar için beyan yalıtım seviyesi, beyan anahtarlama ve yıldırım darbe dayanım
gerilimleri tarafından belirlenir ve Çizelge 4’e uygun olarak seçilmelidir.
Aynı Um seviyesi için alternatif seviyeler arasındaki seçimle ilgili, IEC 60071-1’e bakınız.
Çizelge 3 - Donanım için en yüksek Um′300 kV gerilime sahip akım transformatörünün primer sargıları için
beyan yalıtım seviyeleri
Donanım için en yüksek Beyan şebeke frekanslı Beyan yıldırım darbe

Um gerilimi dayanım gerilimi dayanım gerilimi
(etken) (etken) (tepe)
kV kV kV
0,72 3 -
1,2 6 -
3,6 10 20
40
7,2 20 40
60
12 28 60
75
17,5 38 75
95
24 50 95
125
36 70 145
170
52 95 250
72,5 140 325
100 185 450
123 185 450
230 550
145 230 550
275 650
170 275 650
325 750
245 395 950
460 1050
Not - Atmosferik etkilere açık tesisler için, en yüksek yalıtım seviyelerinin seçilmesi
tavsiye edilir.
12
EN 60044-1/Mart 2004
Çizelge 4 - Donanım için en yüksek Um/300 kV gerilime sahip akım transformatörünün primer sargıları için
beyan yalıtım seviyeleri
Donanım için en yüksek Beyan şebeke frekanslı Beyan yıldırım darbe

Um gerilimi dayanım gerilimi dayanım gerilimi
(etken) (etken) (tepe)
kV kV kV
300 750 950
850 1050
362 850 1050
950 1175
420 950 1300
1050 1425
525 1050 1425
1175 1550
765 1425 1950
1550 2100
Not 1 - Atmosferik etkilere açık tesisler için, en yüksek yalıtım seviyelerinin seçilmesi
tavsiye edilir.
Not 2 - Um=765 kV için deney gerilim seviyeleri, henüz nihaî olarak
belirlenmediğinden, anahtarlama ve yıldırım darbe deneyi seviyeleri arasında bazı
değişmeler, gerekli olabilir.
5.1.2 Primer sargı yalıtımı için diğer kurallar
5.1.2.1 Şebeke frekanslı dayanım gerilimi

Donanım için en yüksek Um/300 kV gerilime sahip sargılar, Çizelge 5’e göre belirlenen yıldırım darbe
dayanım gerilimine karşılık gelen şebeke frekanslı dayanım gerilimine dayanmalıdır.
5.1.2.2 Kısmî boşalmalar

Kısmî boşalma kuralları, Um gerilimi 7,2 kV’tan daha az olmayan akım transformatörlerine uygulanabilir.
Kısmî boşalma seviyesi, Madde 8.2.2’deki prosedüre göre ön zorlamaya tâbi, tutulduktan sonra, aynı
çizelgede belirtilen kısmî boşalma deney geriliminde, Çizelge 6’da belirtilen sınırları aşmamalıdır.
Çizelge 5 - Donanım için en yüksek Um/300 kV gerilime sahip akım transformatörünün primer sargıları için
şebeke frekanslı dayanım gerilimleri
Beyan yıldırım darbe Beyan şebeke frekanslı

dayanım gerilimi dayanım gerilimi
(tepe) (etken)
kV kV
950 395
1050 460
1175 510
1300 570
1425 630
1550 680
1950 880
2100 975
13
EN 60044-1/Mart 2004
Çizelge 6 - Kısmî boşalma deneyi gerilimleri ve kabul edilebilir seviyeleri
Kabul edilebilir KB seviyesi

KB deney gerilimi PC
Sistem topraklama tipleri (etken)
kV Yalıtım tipi
Sıvı içine daldırılmış Katı
Nötrü topraklı sistem (toprak Um 10 50

arıza faktörü≤1,5) 1,2 Um 3 5 20
Nötrü yalıtılmış veya

doğrudan topraklanmamış 1,2 Um 10 50
sistem 1,2 Um 3 5 20
(toprak arıza faktörü>1,5)
Not 1 - Nötr sistemi tanımlanmamışsa, nötrü yalıtılmış veya doğrudan topraklanmamış sistemler için verilen
değerler geçerilidir.
Not 2 - Kabul edilebilir KB seviyesi, beyan frekansından farklı frekanslar için de geçerlidir.
5.1.2.3 Kesik yıldırım darbe

Ayrıca belirtilirse, primer sargılar, tam yıldırım darbe geriliminin % 115 tepe değerine sahip olan kesik yıldırım
darbe gerilimine de dayanabilmelidir.
Not - Deney geriliminin daha düşük değerleri için, imalâtçı ile alıcı aralarında anlaşabilir.
5.1.2.4 Kapasitans ve dielektrik sapma faktörü

Bu kurallar yalnızca, Um/72,5 kV olan sıvıya daldırılmış primer sargı yalıtımlı akım transformatörüne
uygulanır.
Kapasitans ve dielektrik sapma faktörünün değeri (tan δ), beyan frekansında ve 10 kV’dan Um / 3 ’e kadar
olan aralıktaki gerilim seviyesinde olmalıdır.
Not 1 - Amaç, imalâtın düzgünlüğünü kontrol etmektir. Müsaade edilebilir değişikler için sınırlar, imalâtçı ile
alıcı arasındaki anlaşmaya bağlıdır.
Not 2 - Dielektrik sapma faktörü, yalıtım tasarımına ve gerilim ile sıcaklığa bağlıdır. Um / 3 ’teki ve ortam
sıcaklığındaki değeri normalde, 0,005’i aşmaz.
5.1.2.5 Çoklu kesik darbeler

Ayrıca anlaşmaya varılmışsa, Um/300 kV olan yağlı akım transformatörlerinin primer sargıları, işletmedeki
muhtemel yüksek frekanslardaki davranışını kontrol etmek için çoklu kesikli darbelere dayanabilmelidir.
Kesin deney programı ve kabul kriteri önermek için yeterli deneyim oluşmadığından, yalnızca Ek B’de, olası
deney prosedürü hakkında, kısa bilgi verilmiştir. Tasarımın doğruluğunu kanıtlamak, imalâtçının
sorumluluğundadır.
Not - Tasarım özellikle, dâhilî kılıflar ve bağlantılardan geçen geçici durum akımları yönünden
incelenmelidir.
5.1.3 Kısımlar arasındaki yalıtım kuralları

İki veya daha fazla kısma bölünen primer ve skonder sargılarla ilgili olarak, kısımlar arasındaki yalıtımın
beyan şebeke frekanslı dayanım gerilimi değeri, 3 kV (etken) olmalıdır.
14
EN 60044-1/Mart 2004
5.1.4 Sekonder sargı için yalıtım kuralları

Sekonder sargı yalıtımı için beyan şebeke frekanslı dayanım gerilimi değeri, 3 kV (etken) olmalıdır.
5.1.5 Sarımlar arasındaki yalıtım kuralları

Sarımlar arasındaki yalıtım için beyan dayanım gerilimi değeri, 4,5 kV tepe olmalıdır.
Akım transformatörünün bazı tipleri için daha düşük değerler, Madde 8.4’te verilen deney prosedürüne
uyanlar kabul edilebilir.
Not - Deney prosedüründen dolayı dalga şekli, bir hayli bozulabilir.
5.1.6 Haricî yalıtım kuralları
5.1.6.1 Kirlenme
Kirlenmeye karşı duyarlı seramik izolatörlü haricî akım transformatörleriyle ilgili olarak, verilen kirlenme
seviyeleri için yüzeysel kaçak yolu uzaklıkları, Çizelge 7’de verilmiştir.
Çizelge 7 – Yüzeysel kaçak yolu uzunlukları
Kirlenme seviyesi En küçük özel anma yüzelsel kaçak Yüzeysel kaçak yolu uzunluğu
yolu uzunluğu Atlama mesafesi
mm / kV1) 2)
I Hafif 16 ≤ 3,5
II Orta 20
III Aşırı 25 ≤ 4,0

IV Çok aşırı 31
1)
Donanım için en yüksek gerilimin etken faz faz değeri üzerinde faz ile toprak arasındaki yüzeysel
kaçak yolu uzunluğunun oranı (IEC 60071-1).
2)
Yüzeysel kaçak yolu uzunluğu hakkında imalât toleransları ve diğer bilgiler için IEC 60815’e bakınız.
Not 1 - Yüzey yalıtımının performansı, büyük ölçüde izolatörün biçiminden etkilendiği, kabul edilir.
Not 2 - Çok hafif kirli bölgelerde, 16 mm / kV’tan daha küçük özel anma yüzeysel kaçak yolu uzunlukları,
işletme tecrübesine bağlı olarak kullanılabilir.
En düşük sınır 12 mm / kV’tur.
Not 3 - İstisnaî şiddetli kirlenme durumlarında, 31 mm / kV’luk özel anma yüzeysel kaçak yolu uzunluğu,
yeterli olmayabilir. İşletme deneyimine ve/veya labotaruvar deney sonuçlarına bağlı olarak, belirli
yüzeysel kaçak yolu uzunluklarının daha büyük değeri kullanılabilir ancak bazı durumlarda,
yıkamanın pratikliği dikkate alınması gerekebilir.
5.1.7 Radyo girişim gerilimiyle (RIV) ilgili kurallar

Bu kural, hava yalıtımlı transformatör merkezlerinde tesis edilmesi gereken Um ≥ 123 kV olan akım
transformatörlerine uygulanır.
Radyo girişim gerilimi, Madde 7.5’de belirtilen deney ve ölçme şartlarında 1,1 Um / 3 ’de 2500 µV’u
aşmamalıdır.
15
EN 60044-1/Mart 2004
5.1.8 Aktarılan aşırı gerilimler

Bu kurallar:
- Um ≥ 72,5 kV olan akım transformatörlerine,

- Um ≥ 72,5 kV olan donanıma bağlı ve primer sargısız akım transformatörlerine (örneğin GIS, kablo tipi
veya başlık tip akım transformatörleri)
uygulanır.
Primer sargıdan sekonder bağlantı uçlarına aktarılan aşırı gerilimler, Madde 9.4’de belirtilen deney ve ölçme
şartlarında, Çizelge 16’da verilen değerleri aşmamalıdır.
Not 1 - Dalga biçiminin özellikleri, anahtarlama işleminden dolayı gerilim salınımlarını gösterir.
Not 2 - Diğer aktarılan aşırı gerilim sınırları, imalâtçı ile alıcı arasında belirlenebilir.
Tip B darbe kuralı, gaz izoleli metal mahfazalı transformatör merkezinde (GIS) tesis edilen akım
transformatörlerine uygulanır iken, tip A darbe kuralı, hava yalıtımlı transformatör merkezlerinde kullanılan
akım transformatörlerine uygulanır.
Madde 9.4’te belirtilen metotlara uygun olarak ölçülen ve Çizelge 16’da verilen aktarılan aşırı gerilim tepe
sınırları, sekonder sargılara bağlı elektronik donanımların yeterli korumasını sağlamalıdır.
Çizelge 16 – Aktarılan aşırı gerilim sınırları
Darbe tipi A B
Uygulanan gerilimin (Up) tepe değeri

2 2
1,6 x x Um 1,6 x x Um
3 3
Dalga biçimi özellikleri:
- Bilinen alın süresi (T1), 0,50 µs ± % 20 -
- Yarım değer süresi (T2), ≥50 µs -
- Alın süresi (T1), - 10 ns ± % 20
- Kuyruk süresi (T2). - >100 ns
Aktarılan aşırı gerilimin tepe değeri sınırları (Us) 1,6 kV 1,6 kV
5.2 Mekanik kurallar

Bu kurallar yalnızca, donanım için en yüksek gerilimi Um/72,5 kV olan akım transformatörlerine uygulanır.
Çizelge 8’de akım transformatörlerinin dayanması gereken statik yükler verilmiştir. Rakamlar, rüzgâr ve buz
yüklerini kapsamaktadır.
Belirtilen deney yükleri, primer bağlantı uçlarına herhangi bir istikamette uygulamak için tasarımlanmıştır.
16
EN 60044-1/Mart 2004
Çizelge 8 – Statik deney dayanım yükleri
Donanım için en yüksek Statik dayanım yükleri FR

Um gerilimi N
Yük Yük
KV Sınıf I Sınıf II
72,5 ilâ 100 1250 2500

123 ilâ 170 2000 3000
245 ilâ 362 2500 4000
/420 4000 6000
Not 1 - Rutin işletme şartlarında bulunan yüklerin toplamı, belirtilen deney
dayanım yükünün % 50’sini aşmamalıdır.
Not 2 - Akım transformatörleri, nadiren meydana gelen statik dayanım

yüklerinin 1,4 katını aşmayan (örneğin kısa devrelerde) aşırı dinamik
yüklere dayanabilmelidir.
Not 3 - Bazı uygulamalarla ilgili olarak, primer bağlantı uçlarının dönmeye karşı
mukavim tesis edilmesi gerekebilir. Deney sırasında uygulanması gereken
moment değeri, imalâtçı ile alıcı arasındaki anlaşmaya bağlıdır.
6 Deneylerin sınıflandırılması
Bu standardda belirtilen deneyler; tip deneyler, rutin deneyler ve özel deneyler olarak sınıflandırılmıştır.
Tip deney
Bütün transformatörlerin rutin deneylerin kapsamadığı kurallara uygun biçimde aynı özelliklerde yapıldığını
göstermek için her bir tipteki akım transformatörünün tâbi tutulduğu deney.
Not - Tip deneyi, küçük değişiklikle bir akım transformatörü imal edilmiş ise geçerliliğini değerlendirmek için
de yapılabilir.
Rutin deney
Her bir transformatöre tâbi tutulan deney.
Özel deney
Tip ve rutin deney haricînde, imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya bağlı olarak yapılan deney.
6.1 Tip deneyleri

Detaylarının ilgili maddelerde belirtildiği aşağıdaki deneyler, tip deneyidir:
a) Kısa süreli akım deneyleri (Madde 7.1),
b) Sıcaklık artış deneyi (Madde 7.2),
c) Yıldırım darbe deneyi (Madde 7.3.2),
d) Anahtarlama darbe deneyi (Madde 7.3.3),
e) Haricî tip akım transformatörleri için yaşta deney (Madde 7.4),
f) Hataların belirlenmesi (Madde 11.4 ve/veya Madde 12.4, Madde 11.6, Madde 12.5 ve Madde 14.3),
g) Radyo girişim gerilim ölçmesi (RIV) (Madde 7.5).
Bütün dielektrik tip deneyleri, başkaca belirtilmedikçe, aynı akım transformatörü üzerinde yapılmalıdır.
Akım transformatörleri, Madde 6.1’deki dielektrik tip deneylerine tâbi tutulduktan sonra, bu akım
transformatörleri, Madde 6.2’de belirtilen bütün rutin deneylere tâbi tutulmalıdır.
17
EN 60044-1/Mart 2004
6.2 Rutin deneyler

Aşağıdaki deneyler, her bir transformatöre uygulanır:
a) Bağlantı ucu işaretlemesinin doğrulanması (Madde 8.1),
b) Primer sargılarda şebeke frekanslı dayanım deneyi (Madde 8.2.1),
c) Kısmî boşalma ölçmesi (Madde 8.2.2),
d) Sekonder sargılarda şebeke frekanslı dayanım deneyi (Madde 8.3 veya Madde 14.4.4),
e) Kısımlar arasında şebeke frekanslı dayanım deneyleri (Madde 8.3 veya Madde 14.4.4),
f) Sarımlar arası aşırı gerilim deneyi (Madde 8.4 veya Madde 14.4.5),
g) Hataların belirlenmesi (Madde 11.5 ve/veya Madde 12.4, Madde 11.6, Madde 12.6 ve Madde 14.4).
Deney sırası, standardlaştırılmamıştır ancak, hataların belirlenmesi, diğer deneylerden sonra yapılmalıdır.
Primer sargıların tekrarlanan şebeke frekanslı deneyleri, belirtilen deney geriliminin % 80’inde yapılmalıdır.
6.3 Özel deneyler

Aşağıdaki deneyler, imalâtçı ile alıcı arasındaki anlaşmaya bağlı olarak yapılır:
a) Kesik yıldırım darbe deneyi (Madde 9.1),
b) Kapasitans ölçmesi ve dielektrik sapma faktörü (Madde 9.1),
c) Primer sargıların çoklu kesik darbe deneyi (Ek B),
d) Mekanik deneyler (Madde 9.3),
e) Aktarılan aşırı gerilimlerin ölçülmesi (Madde 9.4).
7 Tip deneyleri
7.1 Kısa süreli akım deneyleri
Isıl kısa süreli akım Ith deneyi için akım transformatörü, başlangıçta 10 OC ilâ 40 OC arasında bir sıcaklıkta
olmalıdır.
Bu deney, (I2t), (I2th)’dan daha az olmayacak ve öngörülen t süresi 0,5 saniye ilâ 5 saniye arasında olacak
biçimde, t süresi boyunca I akımında, sekonder sargı(lar) kısa devre edilerek yapılmalıdır.
Dinamik deney, en az bir tepe için beyan dinamik akımdan (Idyn) daha az olmayan primer akımın tepe
değeriyle ve sekonder sargı(lar) kısa devre edilerek yapılmalıdır.
Dinamik deney, deneyin ilk ana tepe akımının, beyan dinamik akımdan (Idyn) daha az olmaması kaydıyla,
yukarıdaki ısıl deney ile birleştirilebilir.
Akım transformatörü, ortam sıcaklığına (10 OC ilâ 40 OC) kadar soğutulduktan sonra, aşağıdaki kuralları
yerine getiriyorsa, bu deneylerden olumlu sonuç aldığı kabul edilmelidir.
a) Gözle görülür bir hasar olmamalı,
b) Akım kesilip mıknatıslanma kalktıktan sonraki hata sınırları; deneyden önce kaydedilen değerlerden,
kendi doğruluk sınıfına karşılık gelen hata sınırlarının yarısından daha fazla farklı olmamalıdır,
c) Madde 8.2, Madde 8.3 ve Madde 8.4’te belirtilen dielektrik deneylere dayanmalı ancak deney gerilim ve
akımları, bu verilen değerlerin % 90’ına düşürülmelidir,
d) Muayenede, iletkenin yalıtkanında, dikkate değer bir bozulma (karbonlaşma gibi) görülmemelidir.
Beyan kısa süreli ısıl akımı (Ith)’a karşılık gelen, primer sargılardaki akım yoğunluğu:
- Sargı, IEC 60028’de verilen değerin % 97’sinden daha az olmayan iletkenlikteki bakırdan meydana
geldiğinde 180 A / mm2’yi
- Sargı, IEC 60121’de verilen değerin % 97’sinden daha az olmayan iletkenlikteki bakırdan meydana
geldiğinde 120 A / mm2’yi
aşmaz ise muayene (d) gerekmez.
Not - Tecrübeler göstermiştir ki, beyan kısa süreli ısıl akıma karşılık gelen, primer sargıdaki akım
yoğunluğu, yukarıda belirtilen değerleri aşmamsı kaydıyla, ısıl beyan değerleriyle ilgili işletme
kuralları, genellikle Sınıf A yalıtımında yerine getirilir.
Sonuç olarak, imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılırsa, bu kurallara uygunluk, yalıtım muayenesinde
yer alabilir.
18
EN 60044-1/Mart 2004
7.2 Sıcaklık artış deneyi

Deney, Madde 4.6’daki kurallara uygunluğu kanıtlamak için yapılmalıdır. Bu maksatla, akım transformatörleri,
sıcaklık artışı, saatte 1 K’i aşmadığında, kararlı sıcaklığa ulaştığı kabul edilir.
Deneyin yapıldığı yerin ortam sıcaklığı, 10 OC ilâ 30 OC arasında olmalıdır.
Deneyle ilgili olarak, akım transformatörleri, işletmedeki gibi monte edilmelidir.
Uygulanabildiğinde, sargıların sıcaklık artışı, direnç yöntemindeki artış tarafından ölçülmelidir ancak çok
küçük dirençli sargılar için, ısıl çift kullanılabilir.
Sargılar dışındaki bölümlerin sıcaklık artışı, termometre veya ısıl çift ile ölçülebilir.
7.3 Primer sargılarda darbe deneyleri
7.3.1 Genel
Darbe deneyi, IEC 60060-1’e uygun olarak yapılmalıdır.
Deney gerilimi, primer sargıların bağlantı uçları (birbirlerine bağlı) ile toprak arasına uygulanmalıdır. Çerçeve,
mahfaza(varsa) ve çekirdek (topraklanması öngörülüyorsa) ve sekonder sargı (sargıların) bütün bağlantı
uçları, topraklanmalıdır.
Genellikle darbe deneyleri, referans ve beyan gerilim seviyelerindeki gerilim uygulamasından meydana gelir.
Referans darbe gerilimi, beyan darbe dayanım geriliminin % 50’si ilâ % 75’i arasında olmalıdır. Darbenin
tepe değeri ve dalga biçimi, kaydedilmelidir.
Deneyden kaynaklanan yalıtım hatalarının meydana gelmesi, referans ve beyan dayanım geriliminde dalga
biçimindeki sapmayla verilebilir.
Hatanın belirlenmesindeki gelişmeler, gerilimin kaydedilmesine tamamlayıcı olarak toprağa akan akımın
(akımların) kaydedilmesiyle elde edilebilir.
7.3.2 Yıldırım darbe deneyi

Deney gerilimi, donanım için en yüksek gerilime ve belirtilen yalıtım seviyesine bağlı olarak, Çizelge 3 ve
Çizelge 4’deki karşılık gelen değerlerde olmalıdır.
7.3.2.1 Um < 300 kV olan sargılar

Deney, pozitif ve negatif polaritelerde yapılmalıdır. Her iki polaritede on beş ardışık darbe, atmosfer şartları
için gerekli düzeltme yapılmadan, uygulanmalıdır.
Her iki polarite için:

- Kendi kendini onarmayan dâhilî yalıtımda, hasar verici boşalma meydana gelmezse,
- Kendi kendini onarmayan dâhilî yalıtım boyunca yüzeysel atlamalar meydana gelmezse,
- Kendi kendini onarmayan dâhilî yalıtımın iki tarafı üzerinde, ikiden daha fazla yüzeysel atlama meydana
gelmezse,
- Yalıtım hatasının diğer emarelerine (örneğin, kaydedilen büyüklüklerin dalga biçimlerinde meydana
gelen değişiklikler gibi), rastlanmaz ise
akım transformatörü, deneyden olumlu sonuç almış kabul edilir.
Not - 15 pozitif ve 15 negatif darbe uygulaması, haricî yalıtım deneyi için belirlenir. Haricî yalıtımı kontrol
etmek için, diğer deneylerle ilgili imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılabilirse, atmosferik şartları
için düzeltme yapılmadan, bu sayı her polarite için 3 adete azaltılabilir.
7.3.2.2 Um≥ 300 kV olan sargılar

Deney, pozitif ve negatif polaritelerde yapılmalıdır. Her iki polaritede üç ardışık darbe, atmosferik şartları için
düzeltme yapılmadan uygulanmalıdır.
19
EN 60044-1/Mart 2004
Akım transformatörü:
- Hasar verici boşalma meydana gelmezse,
- Yatılım hatasının diğer emareleri (örneğin, kaydedilen büyüklüklerin dalga biçimlerinde meydana gelen
değişiklikler gibi), rastlanmaz ise
deneyden olumlu sonuç almış kabul edilir.
7.3.3 Anahtarlama darbe deneyi

Deney gerilimi, donanım için en yüksek gerilime ve belirtilen yalıtım seviyesine bağlı olarak, Çizelge 4’deki
karşılık gelen değerlerde olmalıdır.
Deney, pozitif polaritede yapılmalıdır. On beş ardışık darbe, atmosferik şartlar için düzeltilerek
uygulanmalıdır.
Haricî tip akım transformatörleri için deney, yaş şartlarda yapılmalıdır (Madde 7.4).
Akım transformatörü:
- Kendi kendini onarmayan dâhilî yalıtımda, hasar verici boşalma meydana gelmezse,
- Kendi kendini onarmayan haricî yalıtım boyunca yüzeysel atlamalar meydana gelmezse,
- Kendi kendini onarmayan haricî yalıtımın iki tarafı üzerinde, ikiden daha fazla yüzeysel atlama meydana
gelmezse,
- Yatılım hatasının diğer emarelerine (örneğin, kaydedilen büyüklüklerin dalga biçimlerinde meydana
gelen değişiklikler gibi), rastlanmaz ise
deneyden olumlu sonuç almış kabul edilir.
Not - Lâboratuvarın tavanına ve duvarlarına atlayan darbeler, dikkate alınmamalıdır.
7.4 Haricî tip akım transformatörleri için yaşta deney

Islatma prosedürü, IEC 60060-1’e uygun olmalıdır.
Um′ 300 kV olan sargılar için deney; atmosferik şartlar için düzeltmenin uygulandığı, donanım için en yüksek
gerilime bağlı olarak, Çizelge 3’deki karşılık gelen değerin şebeke frekanslı gerilimiyle yapılmalıdır.
Um/ 300 kV olan sargılar için deney; donanım için en yüksek gerilime ve beyan yalıtım seviyesine bağlı
olarak, Çizelge 4’deki karşılık gelen değerlerin pozitif polaritede anahtarlama darbe gerilimiyle yapılmalıdır.
7.5 Radyo girişim gerilimi ölçümü

Aksesuarlarıyla donatılmış akım transformatörü; deneyin yapıldığı, lâboratuvar odasında kuru, temiz ve
yaklaşık aynı sıcaklıkta olmalıdır.
Bu standarda uygun olarak deney:
- 10 OC ilâ 30 OC arasında bir sıcaklık,

- 0,870x105 Pa ilâ 1,070x105 Pa arasındaki basınç,
- % 45 ilâ % 75 arasındaki bağıl nem
atmosfer şartlarında yapılmalıdır.
Not 1 - Alıcı ile imalâtçı anlaşırsa deneyler, diğer atmosfer şartlarında yapılabilir.
Not 2 - IEC 60060-1’e uygun olarak, atmosferik şartlar için düzeltme yapılmadan, radyo girişim deneyleri
uygulanabilir.
Deney bağlantıları ve uçları, radyo girişim gerilimi kaynağı olmamalıdır.
Simüle edilen işletme şartlarında, primer bağlantı uçları, simüle boşalmaları önlemek amacıyla
ekranlanmalıdır. Küresel bağlantı uçlu tüplerin kullanılması önerilir.
Deney gerilimi, deney numunesinin (Ca) primer sargı bağlantı uçlarından biri ile toprak arasına
uygulanmalıdır. Çerçeve, mahfaza (varsa) ve çekirdek (topraklanması öngörülüyorsa) ve sekonder sargı
(sargıların) bütün bağlantı uçları, topraklanmalıdır.
20
EN 60044-1/Mart 2004
Ölçü devresi (Şekil 6), CISPR 18-2’ye uygun olmalıdır. Ölçü devresinin; kaydedildiği ölçme frekansı, tercihen
0,5 MHz ilâ 2 MHz aralıkta bir frekansa ayarlanabilmelidir. Deney neticeleri, mikrovolt cinsinden belirtilmelidir.
Şekil 6’daki deney iletkeni ile toprak arasındaki (Zs + (R1 + R2)) empedansı, 20O’yi geçmeyen açısıyla
300 Ω 6 40 Ω olmalıdır.
Ayrıca, Cs kondansatörü, Zs filtresinin yerine kullanılabilir, genellikle 1000 pF’lık kapasitans yeterlidir.
Not 3 - Çok düşük rezonans frekansını önlemek için özel olarak tasarımlanmış kondansatör gerekebilir.
Şebeke frekanslı kaynağı ölçü devresinden ayırmak için, Z filtresi ölçme frekansında yüksek empedanslı
olmalıdır. Bu empedans için uygun değer, ölçme frekansında 10000 Ω ilâ 20000 Ω arasında olmalıdır.
Ortam radyo girişim seviyesi (haricî alanların ve yüksek gerilim transformatöründen kaynaklanan radyo
girişimi), belirtilen radyo girişim seviyesinin altında en az 6 dB (tercihen 10 dB) olmalıdır.
Not 4 - Akım transformatörü ile deney ve ölçü devrelerine yakın nesnelerinden kaynaklanan bozunumlardan
kaçınmak için önlem alınmalıdır.
Ölçü aletleri ve ölçü devreleriyle ilgili kalibrasyon yöntemleri, CISPR 18-2’de verilmiştir.
1,5 Um / 3 ’lük ön zorlama gerilimi, 30 saniye boyunca uygulanmalıdır.
Gerilim, daha sonra 1,1 Um / 3 ’e 10 saniye içinde azaltılmalı ve radyo girişim gerilimini ölçmeden önce 30
saniye bu değerde tutulmalıdır.
1,1 Um / 3 ’de radyo girişim gerilimi, Madde 5.1.7’de belirtilen sınırları aşmadığında, akım
transformatörünün, deney sonucunun olumlu olduğu kabul edilmelidir.
Not 5 - İmalâtçı ile alıcı arasındaki anlaşmaya bağlı olarak, söz konusu RIV deneyi yerine, yukarıda belirtilen
ön zorlama ve deney gerilimlerinin uygulanacağı kısmî boşalma ölçmesi uygulanabilir.
Haricî boşalmalardan kaçınmak için Madde 8.2.2’ye uygun olarak yapılan kısmî boşalma ölçmesi sırasına
alınan önlemler (örneğin ekranlama), kaldırılmalıdır. Bu durumda, dengelenmiş deney devresi, uygun
değildir.
RIV mikrovolt ile kısmî boşalma pC arasında doğrudan bir dönüştürme olmamasına rağmen, akım
transformatörü; 1,1 Um / 3 ’deki kısmî boşalmada, 300 pC’u aşmaz ise, deney sonucunun olumlu olduğu
kabul edilmelidir.
8 Rutin deneyler
8.1 Bağlantı ucu işaretlemelerinin doğrulanması
Bu deney, bağlantı ucu işaretlemelerinin doğru olduğunu tespit etmelidir (Madde 10.1).
8.2 Primer sargılarda şebeke frekanslı dayanım deneyleri ve kısmî boşalma ölçümü
8.2.1 Şebeke frekanslı deney

Şebeke frekanslı dayanım gerilimi, IEC 60060-1’e uygun olarak yapılmalıdır.
Deney gerilimi, donanım için en yüksek gerilime bağlı olarak Çizelge 3 veya Çizelge 5’teki karşılık gelen
değerlerde olmalıdır. Süre, 60 saniyedir.
Deney gerilimi, kısa devre edilmiş primer sargı ile toprak arasına uygulanmalıdır. Kısa devre edilmiş
sekonder sargı (sargılar), çerçeve, kazan (varsa) ve çekirdek (özel toprak bağlantı ucu varsa),
topraklanmalıdır.
21
EN 60044-1/Mart 2004
8.2.2 Kısmî boşalma ölçümü
8.2.2.1 Deney devresi ve ölçü aletleri

Deney devresi ve kullanılan ölçü aletleri, IEC 60270’e uygun olmalıdır. Şekil 2 ilâ Şekil 4’te, bazı örnek deney
devreleri gösterilmiştir.
Kullanılan ölçü aleti, pC cinsinden belirtilen görünen q yükünü ölçmelidir. Ölçü aletinin kalibrasyonu, deney
devresine bağlı iken yapılmalıdır (Şekil 5).
Geniş bantlı ölçü aleti; 1,2 MHz’i aşmayan üst kesme frekansıyla, en az 100 kHz band genişliğine sahip
olmalıdır.
Dar bantlı ölçü aletleri; 0,15 ilâ 2 MHz aralığında frekans rezonansına sahip olmalıdır. Tercih edilen değerler,
0,5’den 2 MHz’e kadar bir aralıkta olmalı ancak, uygulanabildiğinde, ölçme, en yüksek hassasiyeti sağlayan
frekansta gerçekleştirilmelidir.
Hassasiyet, 5 PC kısmî boşalma seviyesini ölçebilecek durumda olmalıdır.
Not 1 - Gürültü, hassasiyetten yeterince küçük olmalıdır. Haricî etkilerden kaynaklandığı bilinen darbeler,
dikkate alınmayabilir.
Not 2 - Haricî gürültüyü bastırmak için, dengelenmiş deney devresi (Şekil 4), uygundur.
Not 3 - Elektronik işareti işlemden geçirme ve yeniden toparlama, çevre gürültüsünü azaltmak için
kullanıldığında; bu işlem, tekrar tekrar meydana gelen darbeleri algılamaya izin verecek biçimde
değişen parametrelerle gösterilmelidir.
8.2.2.2 Kısmî boşalma deney prosedürü

A veya B prosedürlerine göre yapılan ön zorlamadan sonra, Çizelge 6’da belirtilen kısmî boşalma deney
gerilimlerine ulaşılır ve karşılık gelen kısmî boşalma seviyesi, 30 saniye içinde ölçülmelidir.
Ölçülen kısmî boşalma, Çizelge 6’da belirtilen sınırları aşmamalıdır.
Prosedür A: Kısmî boşalma deney gerilimleri, şebeke frekanslı dayanım deneyinden sonra gerilim azaltılır
iken ulaşılır.
Prosedür B: Kısmî boşalma deneyi, şebeke frekanslı deneyden sonra yapılır. Uygulanan gerilim, şebeke
frekanslı dayanım geriliminin % 80’ine yükseltilir, 60 saniyeden daha az olmayan bir süre boyunca bu
değerde tutulur, daha sonra belirtilen kısmî boşalma deney gerilimine ara vermeksizin azaltılır.
Başkaca belirtilmedikçe, prosedür seçimi, imalâtçıya bırakılmıştır. Kullanılan deney yöntemi, deney
raporunda belirtilmelidir.
8.3 Primer sargının bölümleri ile sekonder sargılar arasındaki ve sekonder

sagılardaki şebeke frekanslı dayanım deneyleri
Sırasıyla Madde 5.1.3 ve Madde 5.1.4’de verilen değerlere uygun deney gerilimi, sıra ile her bir sargının kısa
devre edilmiş bağlantı uçları veya sekonder sargı ile toprak arasına 60 saniye süreyle uygulanmalıdır.
Çerçeve, mahfaza (varsa) ve çekirdek (topraklanması öngörülüyorsa) ve sekonder sargı (sargıların) bütün
bağlantı uçları veya kısımlar birbirine bağlanmalı ve topraklanmalıdır.
8.4 Sarımlar arası aşırı gerilim deneyi

Sarımlar arası aşırı gerilim deneyi, aşağıdaki prosedürlerden birine uygun olarak yapılmalıdır.
Aksi bir anlaşmaya varılmamış ise, prosedürün seçimi, imalâtçıya bırakılmıştır.
Prosedür A: Sekonder sargılar açık devre (veya tepe değeri gösteren yüksek empedanslı bir ölçü aletine
bağlı) iken, 40 Hz ilâ 60 Hz (IEC 60060-1’e uygun olarak) arasında bir frekansta yeterince sinüs biçimli ve
beyan primer akıma (veya uygulanabildiğinde, beyan genişletilmiş primer akıma (Madde 11.3)) eşit bir akım,
primer sargılara 60 saniye boyunca uygulanmalıdır.
22
EN 60044-1/Mart 2004
Tepe değeri 4,5 kV olan deney gerilimi, beyan akıma (veya genişletilmiş beyan akıma) ulaşılmadan önce
elde edilirse, uygulanan akım sınırlandırılmalıdır.
Prosedür B: Primer sargılar açık devre iken, öngörülen deney gerilimi (oldukça uygun frekansta), sekonder
etken akım değeri, beyan sekonder akımı (veya beyan genişletilmiş akımı) aşmaması şartıyla, her bir
sekonder sargının bağlantı ucuna 60 saniye süresince uygulanmalıdır.
Deney frekansının değeri, 400 Hz’den büyük olmamalıdır.
Bu frekansta, beyan sekonder akımda (veya beyan genişletilmiş akımda) elde edilen gerilim değeri, 4,5
kV’dan daha küçük ise elde edilen gerilimin, deney gerilimi olarak değerlendirilmesi gerekir.
Frekans, beyan frekansının iki katını aştığında, deney süresi, aşağıdaki gibi 60 saniyeden az bir değere, en
az 15 saniye olmak kaydıyla, düşürülebilir:
2xBeyan frekansı
Deneyin süresi (saniye cinsinden) = x 60
Deney frekansı
Not - Sarım arası aşırı gerilim deneyi, sekonder sargı açık iken çalıştırmak için akım transformatörünün
uygunluğunu doğrulamak amacıyla gerçekleştirilen bir deney değildir. Akım transformatörleri,
potansiyel tehlikeli aşırı gerilimler ve oluşabilen aşırı ısınmadan dolayı, sekonder sargı açık devre
iken çalıştırılmamalıdır.
9 Özel deneyler
9.1 Primer sargıda kesik darbe deneyi
Deney yalnızca negatif polatide gerçekleştirilmeli ve aşağıda tarif edilen yöntemle negatif polariteli yıldırım
darbe deneyi ile birleştirilmelidir.
Gerilim; 2 µs ilâ 5 µs arasında kesik, standard yıldırım darbesi olmalıdır. Kesme devresi; gerçek deney
darbesinin ters polaritesindeki aşırı salınım genliği, tepe değerinin yaklaşık % 30’una sınırlanacak biçimde
düzenlenmelidir. Tam darbe deney gerilimi, donanım için en yüksek gerilime ve belirtilen yalıtım seviyesine
bağlı olarak, Çizelge 3 veya Çizelge 4’deki karşılık gelen değerde olmalıdır.
Kesik darbe deneyi, Madde 5.1.2.3’e uygun yapılmalıdır.
Darbe uygulama sırası, aşağıdaki gibi olmalıdır:
a) Um ′ 300 kV olan sargılar için:

- Bir adet tam darbe,
- İki adet kesik darbe,
- On dört adet tam darbe.
b) Um / 300 kV olan sargılar için:

- Bir adet tam darbe,
- İki adet kesik darbe,
- İki adet tam darbe.
Kesik darbelerden önce ve sonra uygulanan tam dalga uygulamalarının dalga biçimindeki farklar, dâhilî
arızanın belirtisidir.
Kendi kendini onaran haricî yalıtım boyunca kesik darbeler sırasındaki atlamalar, yalıtım davranışının
değerlendirilmesinde dikkate alınmamalıdır.
23
EN 60044-1/Mart 2004
9.2 Kapasitans ve dielektrik sapma faktörünün ölçümü

Kapasitans ve dielektrik sapma faktörünün ölçümü, primer sargılarda şebeke frekanslı dayanım deneyinden
sonra yapılmalıdır.
Deney gerilimi, kısa devre edilen primer sargı bağlantı uçları ile toprak arasına uygulanmalıdır. Genellikle,
kısa devre edilen sekonder sargı (sargılar), herhangi bir ekranlama ve yalıtılmış metal mahfaza, ölçme
köprüsüne bağlı olmalıdır. Akım transformatöründe, bu ölçme için uygun özel bir cihaz (bağlantı ucu),
bulunuyorsa, diğer alçak gerilim bağlantı uçları, kısa devre edilmeli ve metal mahfazayla beraber toprağa
veya ölçme köprüsünün ekranlamasına bağlanmalıdır.
Not - Bazı durumlarda, toprağı köprünün diğer uçlarına bağlamak gereklidir.
Deney, ortam sıcaklığındaki akım transformatörüyle yapılmalı ve değerler kaydedilmelidir.
9.3 Mekanik deneyler

Deneyler; akım transformatörünün, Madde 5.2’de belirtilen kurallara uygun olduğunu göstermek için yapılır.
Akım transformatörü tam donanımıyla sağlam biçimde sabitlenmiş çerçeveye düşey konumda tesis
edilmelidir.
Sıvıya daldırılmış akım transformatörleri, özel yalıtım malzemesiyle doldurulmalı ve daha sonra işletme
basıncına tâbi tutulmalıdır.
Deney yükleri, Çizelge 9’da gösterilen şartların her biri için 60 saniye boyunca uygulanmalıdır.
Akım transformatöründe, hasar (şekil bozukluğu, kırık veya sızıntı) emaresi yoksa, deney sonucunun olumlu
olduğu kabul edilmelidir.
Çizelge 9 – Primer sargıların tâbi tutulması gereken deney yüklerinin uygulama biçimleri
Her bir bağlantı ucuna yatay konumda
Her bir bağlantı ucuna düşey konumda
Not – Deney yükü, bağlantı ucunun merkezine uygulanmalıdır.
24
EN 60044-1/Mart 2004
9.4 Aktarılan aşırı gerilimlerin ölçümü

Alçak gerilim darbesi (U1), primer bağlantı uçlarından biri ile toprak arasına uygulanmalıdır.
GIS metal mahfazalı trafo merkezleri için tek faz akım transformatörleriyle ilgili olarak, darbe, Şekil 7’ye göre
50 Ω eş merkezli kablo adaptörü üzerinden uygulanmalıdır. GIS kısmının mahfazası, işletmede plânlandığı
gibi topraklanmalıdır.
Diğer uygulamalar için, deney devresi, Şekil 8’de gösterildiği gibi olmalıdır.
Topraklanması öngörülen sekonder sargının (sargıların) bağlantı ucu (uçları), çerçeve ve toprağa
bağlanmalıdır.
Aktarılan gerilim (U2), tepe değerini gösteren 100 MHz veya daha yüksek bir bant genişliği olan 50 Ω giriş
empedanslı bir ossiloskop ile 50 Ω eş merkezli kablo bağlantı ucu üzerinden açık sekonder bağlantı
uçlarında ölçülmelidir.
Not - Ölçmenin hatalı olmasına sebep olacak etkilerden kaçınmak için diğer deney metotları hususunda,
imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılabilir.
Akım transformatörü, birden fazla sekonder sargıdan meydana gelmiş ise ölçü, sargıların her birinde sırayla
yapılmalıdır.
Sekonder sargıların orta uçlu olması durumunda, ölçme, yalnızca tam sargıya karşılık gelen iki ucu arasında
yapılmalıdır.
Primer sargılara uygulanan belirtilen aşırı gerilimlerle (Up) ilgili olarak sekonder sargılara (Us) aktarılan aşırı
gerilimler, aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır:
U2
Us = xUp
U1
Aşırı gerilimin tepesinde ossilasyon olması durumunda, ortalama eğri çizilmeli ve bu eğrinin en büyük genliği,
aktarılan aşırı gerilimin hesaplanması için U1 tepe değeri olarak kabul edilmelidir (Şekil 9).
Not - Gerilim dalgası ossilasyonunun genliği ve frekansı, aktarılan gerilimi etkileyebilir.
Akım transformatörünün; aktarılan aşırı gerilim değeri, Çizelge 16’da verilen sınırları aşmaz ise, deney
sonucunun olumlu olduğu kabul edilir.
10 İşaretleme
10.1 Bağlantı ucu işaretlemeleri – Genel kurallar
Bağlantı ucu işaretlemeleri:
a) Primer ve sekonder sargıları,
b) Varsa, sargı bölümleri,
c) Sargıların ve sargı bölümlerinin ilgili polariteleri,
d) Varsa, orta ucu
tanıtmalıdır.
10.1.1 İşaretleme metodu

Bağlantı uçları, kendi yüzeyleri üzerinde veya en yakınına, açık ve kalıcı olarak işaretlenmelidir.
İşaretleme; birbirini takip eden harflerden veya gerektiğinde önlerine konulan sayılardan meydana gelmelidir.
Harfler büyük olmalıdır.
10.1.2 Kullanılması gereken işaretleme

Akım transformatörünün tercih edilen bağlantı uçlarının işaretlemeleri, aşağıdaki Çizelge 10’da gösterildiği
gibi olmalıdır.
25
EN 60044-1/Mart 2004
Çizelge 10 – Bağlantı uçlarının işaretlemesi
Primer bağlantı uçları
Sekonder bağlantı uçları

Şekil 1 – Tek dönüştürme oranlı Şekil 2 – Sekonder sargısı orta
akım transformatörü kademeli akım transformatörü
Primer bağlantı uçları
Sekonder bağlantı uçları

Şekil 4 – Her biri kendi manyetik
Şekil 3 – Seri veya paralel çekirdeğinde olan 2 sekonder
bağlantılar için tasarımlanmış 2 sargılı akım transformatörü
kısımdaki primer sargılı akım (sekonder sargılar için iki alternatif
transformatörü işaretleme)
10.1.3 İlgili polaritelerin gösterilişi

P1, S1 ve C1 olarak işaretlenen bütün bağlantı uçları, aynı anda aynı polariteye sahip olmalıdır.
10.2 Beyan değer plâkasının işaretlenmesi

Bütün akım transformatörleri, en az aşağıdaki işaretlemeleri taşımalıdır:
a) İmalâtçının ismi veya kolayca tanınabildiği diğer tescilli markası,

b) Seri numara veya tip işareti, tercihen ikisi,
c) Beyan primer ve sekonder akım, örneğin:
Kn=Ipn / Isn A (örneğin, Kn= 100 / 5 A)
d) Beyan frekans (örneğin, 50 Hz),

e) Daha sonraki bölümlerde belirtilen ilâve bilgilerle beraber, karşılık gelen doğruluk sınıfı ve beyan gücü
(Madde 11.7 ve/veya Madde 12.7, Madde 13.5 ve Madde 14.5),
Not - Mümkün olduğu takdirde , sekonder sargıların sınıfları, işaretlenmelidir (örneğin 1S, 15 VA, Sınıf
0,5; 2S, 30 VA, Sınıf 1).
f) Donanım için en yüksek gerilim (örneğin, 1,2 kV veya 145 kV),

g) Beyan yalıtım seviyesi (örneğin, 6/- kV* veya 145/275/650 kV).
Not - f) ve g) maddeleri tek bir işaretleme ile ifade edilebilir (örneğin, 1,2/6/- kV* veya 145/275/650 kV).
* - işareti, darbe gerilim seviyesinin olmadığını gösterir.

26
EN 60044-1/Mart 2004
Bütün bilgiler, akım transformatörünün üstünde veya akım transformatörüne güvenli biçimde tespit edilen
beyan değer plâkasına, kalıcı biçimde işaretlenmelidir.
İlâve olarak, aşağıdaki bilgiler, yer varsa işaretlenmelidir.
h) Kısa süreli beyan ısıl akımı (Ith) ve kısa süreli beyan ısıl akımın 2,5 katından farklı bir değerdeyse, beyan
dinamik akımı (Idyn) (örneğin, 13 kA veya 13/40 kA),
i) Sınıf A’dan farklı ise yalıtım sınıfı,
Not - Yalıtım malzemenin birden fazla sınıfı kullanılırsa, sargıların sıcaklık artışını sınırlayan yalıtım
sınıfı, belirtilmelidir.
k) İki sargılı transformatörde, her bir sargının kullanma durumu ve karşılık gelen bağlantı uçları,
l) Beyan sürekli ısıl akım (örneğin, Icth= % 150).
11 Ölçü akım transformatörleri için ilâve kurallar

11.1 Akım ölçü transformatörleri için doğruluk sınıfının gösterilişi
Ölçü akım transformatörleri için doğruluk sınıfı, ilgili doğruluk sınıfı için öngörülen beyan akımında izin verilen
en yüksek yüzde cinsinde akım hatası olarak gösterilir.
11.1.1 Standard doğruluk sınıfları

Ölçü akım transformatörleri için standard doğruluk sınıfları:
0,1 – 0,2 – 0,5 – 1 – 3 – 5
‘dir.
11.2 Ölçü akım transformatörleri için akım hatası ve faz kayması sınırları
0,1 – 0,2 – 0,5 ve 1 sınıfları için beyan frekanstaki akım hatası ve faz kayması; sekonder yük, beyan yükün
% 25 ilâ % 100’ü arasında herhangi bir değerde olduğunda, Çizelge 11’de verilen değerleri aşmamalıdır.
0,2 S ve 0,5 S sınıfları için beyan frekanstaki akım hatası ve faz kayması: sekonder yük, beyan yükün % 25
ilâ % 100’ü arasında herhangi bir değerde olduğunda, Çizelge 12’de verilen değerleri aşmamalıdır.
Beyan yükü, 15 VA’i aşmayan ve 0,1 – 0,2 – 0,2 S doğruluk sınıfındaki akım transformatörleri için, yükün
genişletilmiş aralığı, belirtilebilir. Akım hatası ve faz kayması; sekonder yük, 1 VA ilâ beyan yükün % 100’ü
arasındaki herhangi bir değerde oluğunda, Çizelge 11 ve Çizelge 12’de verilen değerleri aşmamalıdır.
Sınıf 3 ve Sınıf 5 için beyan frekansındaki akım hatası; sekonder yük, beyan yükün % 50 ilâ % 100’ü
arasındaki herhangi bir değerde oluğunda, Çizelge 13’te verilen değerleri aşmamalıdır.
Deneyde kullanılan sekonder yük; yük, 5 VA’den daha az olduğunda,güç faktörünün 0,8 geri olması dışında,
1,0 güç faktörü, kullanılmalıdır. Hiçbir durumda, deney yükü 1 VA’den daha az olmamalıdır.
Not 1 - Sekonder akım 1 A olan akım transformatörleri için, 1 VA’den daha küçük akım aralığı sınırı
üzerinde anlaşılabilir.
Not 2 - Bu kural, enerji ölçümü doğruluğunun belgelenmesi için istenebilir.
Not 3 - Halen, daha küçük akım değerlerinde, doğru ölçmeler gerçekleştirme konusunda yeterli deneyim
bulunmamaktadır (deney donanımı ve elde edilen sonuçların belirsizliği).
Not 4 - Genelde, akım hatası ve faz kaymasının öngörülen sınırları; donanım için en yüksek geriliminde
(Um) havadaki yalıtım için gerekli olandan daha az uzaklıkta bulunan haricî iletkenlerin verilen
herhangi bir konumu için geçerlidir.
Yüksek akım değerlerine bağlı işletme akımlarının daha küçük aralıklarını içeren uygulamaların özel şartları,
imalâtçı ile alıcı arasında ayrı bir anlaşma konusu olmalıdır.
27
EN 60044-1/Mart 2004
Sekonder sargıda kademelendirilmiş çok oranlı akım transformatörleri için başkaca belirtilmedikçe, doğruluk
kuralları, en yüksek dönüştürme oranıyla ilgilidir.
Not - Kurallar, en yüksek dönüştürme oranıyla ilgili olduğunda, imalâtçı, diğer kademeler için doğruluk
sınıfı ve beyan yükleri hakkındaki bilgileri vermelidir.
Çizelge 11 – Ölçü akım transformatörleri için akım hatası ve faz kayması sınırları (Sınıf 0,1 ilâ 1)
Doğruluk Aşağıda gösterilen beyan akımın Aşağıda gösterilen beyan akımın yüzdesi cinsinden
sınıfı yüzdesi cinsinden ± akım ± faz kayması
(oran) hatası
Dakika Santiradyan
5 20 100 120 5 20 100 120 5 20 100 120
0,1 0,4 0,2 0,1 0,1 15 8 5 5 0,45 0,24 0,15 0,15
0,2 0,75 0,35 0,2 0,2 30 15 10 10 0,9 0,45 0,3 0,3
0,5 1,5 0,75 0,5 0,5 90 45 30 30 2,7 1,35 0,9 0,9
1,0 3,0 1,5 1,0 1,0 180 90 60 60 5,4 2,7 1,8 1,8
Çizelge 12 – Özel uygulamalar için ölçü akım transformatörleriyle ilgili akım hatası ve faz kayması sınırları
Doğruluk Aşağıda gösterilen beyan akımın Aşağıda gösterilen beyan akımın yüzdesi cinsinden
sınıfı yüzdesi cinsinden ± akım ± faz kayması
(oran) hatası
Dakika Santiradyan
1 5 20 100 120 1 5 20 100 120 1 5 20 100 120
0,2 S 0,75 0,35 0,2 0,2 0,2 30 15 10 10 10 0,9 0,45 0,3 0,3 0,3
0,5 S 1,5 0,75 0,5 0,5 0,5 90 45 30 30 30 2,7 1,35 0,9 0,9 0,9
Çizelge 13 – Ölçü akım transformatörleri için akım hatası sınırları (Sınıf 3 ve Sınıf 5)
Sınıf Aşağıda gösterilen beyan akımın yüzdesi cinsinden

± akım (oran) hatası
50 120
3 3 3
5 5 5
Faz kayması sınırları, Sınıf 3 ve Sınıf 5 için belirtilmemiştir.
11.3 Genişletilmiş beyan akım değerleri

Doğruluk sınıfı 0,1 ilâ 1 arasında olan akım transformatörleri, aşağıdaki iki kurala uygun olması kaydıyla,
genişletilmiş beyan akım değerinde olarak işaretlenebilir:
a) Sürekli beyan ısıl akımı, beyan primer akımın yüzdesi cinsinden ifade edilen genişletilmiş beyan primer
akım olmalıdır,
b) Çizelge 11’de beyan primer akımın % 120’si için öngörülen akım hatası ve faz kayması sınırları, beyan
genişletilmiş primer akım değerine ulaşıncaya kadar geçerli olmalıdır.
11.4 Ölçü akım transformatörlerinin doğruluk tip deneyleri

Madde 11.2 ile uygunluğu kanıtlamak için tip deneyleri; akım transformatörü, Sınıf 0,1 ilâ Sınıf 1 arasında
olduğunda, beyan yükün % 25 ilâ % 100’ü arasında (en küçük 1 VA), Çizelge 11’de verilen akımın her bir
değerinde yapılmalıdır.
28
EN 60044-1/Mart 2004
% 120’den daha büyük değerde genişletilmiş beyan akımı bulunan akım transformatörleri, beyan akımın
% 120’si yerine genişletilmiş beyan akım değerinde deneye tâbi tutulmalıdır.
Akım transformatörü Sınıf 3 ilâ Sınıf 5 arasında oluğunda, beyan yükün % 50 ilâ % 100’ü arasında (en küçük
1 VA), Çizelge 13’te verilen akımın her iki değerinde deneye tâbi tutulmalıdır.
11.5 Ölçü akım transformatörlerinin doğruluk rutin deneyleri

Doğruluk rutin deneyi, Madde 11.4’teki tip deneyle temelde aynıdır ancak akımlar ve/veya yüklerin azaltılan
sayısında rutin deneylere; deneylerin azaltılan sayısı, Madde 11.2’ye uygunluğu kanıtlanmak için yeterli
olduğunun benzer aktım transformatörlerinde tip deneyleri tarafından gösterilmesi kaydıyla izin veribilir.
11.6 Ölçü aleti emniyet faktörü

Tip deneyi, aşağıdaki dolaylı deney kullanılarak yapılabilir:
- Primer sargı açık devre iken, sekonder sargı; sekonder sınır e.m.k’e eşit etken değerdeki yeterince sinüs
biçimli gerilimle beyan frekansta enerjilenir.
Ölçü aletlerinde emniyet faktörü FS ile çarpılan beyan sekonder akımın (Isn) yüzdesi olarak ifade edilen,
meydana gelen uyartım akım (Iexc), % 10 bileşik hatanın beyan değerine eşit veya daha büyük olmalıdır:
Iexc
x100 ≥ 10
Isn FS
Ölçmenin bu sonucunun, doğruluğundan şüphe edilirse, kontrol ölçmesi, doğrudan deney (Ek A) ile
yapılmalıdır, bu durumda elde edilen netice bağlayıcıdır.
Not - Dolaylı deneyin en büyük avantajı; yüksek akımların (örneğin beyan primer akım 3000 A ve ölçü aleti
emniyet faktörü 10’da 30000 A) ve ayrıca 50 A için yapılması gereken yüklerin gerekli olmamasıdır.
Primer iletkenlerin dönüş etkisi, dolaylı deneyde fiziksel olarak etkin değildir. İşletme şartlarındaki etki
yalnızca, ölçü transformatörü tarafından beslenen cihazın güvenliği için istenilebilen, bileşik hatayı
büyütebilir.
11.7 Ölçü akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının işaretlenmesi

Beyan değer plâkası, Madde 10.2’de belirtilen uygun bilgileri içermelidir.
Doğruluk sınıfı ve ölçü aleti emniyet faktörü, karşılık gelen beyan çıkış gücün gösteriminden sonra
belirtilmelidir (örneğin 15 VA Sınıf 0,5 FS 10).
Genişletilmiş beyan akım değerine (Madde 11.3) sahip akım transformatörleri, sınıf gösteriminden hemen
sonra gösterilen bu beyan değerlerinde olmalıdır (örneğin 15 VA Sınıf 0,5 ext. % 150).
15 VA’i aşmayan beyan yüke ve 1 VA’e kadar genişletilmiş yüke sahip akım transformatörleri için, bu beyan
değer, yük gösteriminden hemen önce gösterilmelidir (örneğin 1 VA ilâ 10 VA Sınıf 0,2).
Not - Beyan değer plâkası, akım transformatörünün yeterli olduğu (Madde 4.4, Not’ a uygun olarak örneğin,
15 VA Sınıf 1 – 7 VA Sınıf 0,5) ve standard dışı çıkış gücünün kullanılabildiği durumlardaki, birden
fazla oran, çıkış gücü ve doğruluk sınıfı kombinasyounuyla ilgili bilgileri içerebilir ve bu durumda çıkış
gücünün standard olmayan değerleri kullanılabilir (örneğin,Madde 4.4 notuna uygun olarak 15 VA
Sınıf 1 – 7 VA Sınıf 0,5)
12 Koruma akım transformatörleri için ilâve kurallar

12.1 Standard doğruluk sınır faktörleri
Standard doğruluk sınır faktörleri;
5 – 10 – 15 – 20 – 30
‘dir.
29
EN 60044-1/Mart 2004
12.2 Koruma akım transformatörleri için doğruluk sınıfları
12.2.1 Doğruluk sınıfı gösterimi

Koruma akım transformatörleri için doğruluk sınıfı, ilgili doğruluk sınıfı için öngörülen beyan doğruluk sınıf
primer akımındaki en yüksek müsaade edilen yüzde bileşik hata ve bunu izleyen “P” (koruma) harfi ile
gösterilir.

Akım transformatörleri için standard doğruluk sınıfları:
5P ve 10P
‘dir.
12.3 Koruma akım transformatörleri için hata sınırları

Beyan yükteki beyan frekans akım hatası ile faz kayması ve bileşik hata, Çizelge 14’te verilen değerleri
aşmamalıdır.
Akım hatası ve faz kaymasının belirlendiği deneylerde; 5 VA’den daha az olan yükte, 1,0 güç faktörüne
müsaade edilmesi dışında yük, 0,8 endüktif güç faktörüne sahip olmalıdır.
Bileşik hatayı belirlemek için yük , 0,8 endüktif güç faktörü ile imalâtçının takdirindeki değer arasında
olmalıdır.
Çizelge 14 – Koruma akım transformatörleri için hata sınırları
Doğruluk sınıfı Beyan primer Beyan primer akımda faz kayması Beyan doğruluk
akımında sınırı primer
akım hatası akımında
Dakika Santiradyan bileşik hata
% %
5P ±1 ±60 ±1,8 5
10P ±3 - - 10
12.4 Koruma akım transformatörünün akım hatası ve faz kaymasıyla ilgili tip ve rutin
deneyler
Akım hatası ve faz kaymasıyla ilgili Madde 12.3’e uygunluğu kanıtlamak için deneyler primer beyan akımında
yapılmalıdır.
12.5 Bileşik hatayla ilgili tip deneyleri
a) Çizelge 14’de verilen bileşik hata sınırlarına uygunluğu doğrudan deney ile gösterilmelidir. Bu deney
imalâtçının takdirindeki 0,8 endüktif ile 1,0 güç faktörü arasında bulunan (Ek A), beyan yüke eşit
genlikteki bir yüke sekonder sargılar bağlı iken, beyan doğruluk sınırı primer akımına eşit yeterince sinüs
biçiminde bir akım, primer sargıdan geçirilerek yapılır.
Aynı deney geometrik düzenlemenin muhafaza edilmesi koşuluyla, azaltılmış yalıtımın kullanılması
dışında, temin edilecek akım transformatörünün bir benzeri üzerinde de yapılabilir.
Çok yüksek primer akımlar ve primer sargısı tek baralı akım transformatörleri söz konusu
Not -
olduğunda, primer dönüş iletkeni ile akım transformatörü arasındaki uzaklık, işletme şartları göz
önüne alınarak değerlendirilmelidir.
b) Düzgün dağılmış sekonder sargılı (sargılarla) veya kademeli sargının (sargıların) düzgün dağılmış
bölümü, yeterince yekpare halka çekirdekleri bulunan ve merkezî olarak yerleştirilmiş primer iletken
(iletkenleri) veya düzgün dağılmış primer sargıları bulunan akım transformatörleri için, doğrudan deney
yerine, primer dönüş iletkenin (iletkenlerin) etkisinin ihmal edilebilir olması kaydıyla, aşağıdaki dolaylı
deney yapılabilir.
30
EN 60044-1/Mart 2004
Primer sargı açık devre iken sekonder sargı, sekonder sınır e.m.k.’ne eşit bir etken değeri bulunan
yeterince sinüs biçimli bir gerilim tarafından beyan frekansında enerjilenir.
Doğruluk sınır faktörü ile çarpılan beyan sekonder akımın yüzdesi cinsinden ifade edilen sonuç uyarma
akımı, Çizelge 14’de verilen bileşik hata sınırını aşmamalıdır.
Not 1 - Sekonder sınır e.m.k. hesaplamasında, sekonder sargı empedansının, oda sıcaklığında
ölçülen ve 75 0C’a irca edilen sekonder sargı direncine eşit olduğu kabul edilmelidir.
Not 2 - Dolaylı yöntemle bileşik hatanın belirlenmesinde, sarım oranı ile beyan dönüştürme oranı
arasındaki muhtemel farkın dikkate alınmasına gerek yoktur.
12.6 Bileşik hatayla ilgili rutin deneyler

Madde 12.5, b)’ye göre nitelendirilen bütün akım transformatörleri için rutin deney, tip deneyin aynısıdır.
Diğer akım transformatörleri için uyarma akımının ölçüldüğü dolaylı deney kullanılabilir. Ancak, aynı yükleme
şartları ve doğruluk sınır faktöründe değerlendirilen (Not 2) aynı tip akım transformatörüne uygulanan
doğrudan ve dolaylı deneylerin neticeleri arasındaki mukayeseden elde edilen düzeltme faktörü, sonuçlara
uygulanmalıdır.
Bu gibi durumlarda, deney belgeleri, imalâtçı tarafından hazır bulundurulmalıdır.
Not 1 - Düzeltme faktörü, Madde 12.5, a)’da belirtilen dolaylı yöntemle belirlendiği gibi, doğruluk sınır
faktörüyle çarpılan beyan sekonder akımın bir yüzdesi olarak ifade edilen uyarma akımına ve
doğrudan yöntemle elde edilen bileşik hata oranına eşittir.
Not 2 - “Aynı tip akım transformatörü”den kasıt, amper sarım oranının aynı olmasına bakılmaksızın,
geometrik düzenlemeleri, manyetik malzemeleri ve sekonder sargılarının aynı olmasıdır.
12.7 Koruma akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının işaretlemesi

Beyan değer plâkası, Madde 10.2’ye uygun belirtilen değerleri taşımalıdır. Beyan doğruluk sınır faktörü, çıkış
gücü ve doğruluk sınıfından sonra gösterilmelidir (örneğin, 30 VA Sınıf 5P 10).
Not - Çıkış gücü, doğruluk sınıfı ve doğruluk sınır faktörünün birkaç kombinasyonunun özelliklerini
karşılayan bir akım transformatörü, söz konusu kombinasyonları gösterecek biçimde işaretlenmelidir.
Örnek:
(15 VA Sınıf 0,5) veya (15 VA Sınıf 0,5)
(30 VA Sınıf 1) (15 VA Sınıf 1, ext. % 150)
(30 VA Sınıf 5P 10) (15 VA Sınıf 5P 20)
13 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için ilâve kurallar

13.1 Standard doğruluk sınır faktörleri
Madde 12.1’e bakınız.
13.2 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için doğruluk sınıfları
13.2.1 Doğruluk sınıfının gösterilişi

Doğruluk sınıfı, ilgili doğruluk sınıfı için öngörülen beyan doğruluk sınır primer akımındaki yüzde cinsinden
müsaade edilen en büyük bileşik hata ve bunu izleyen “PR” (düşük artık akı korumasını gösteren) harfleri ile
gösterilir.

Düşük artık akı koruma akım transformatörü için standard doğruluk sınıfları:
5 PR ve 10 PR
31
EN 60044-1/Mart 2004
13.3 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için hata sınırları
13.3.1 Akım hatası, faz kayması ve bileşik hata

Madde 12.3’e atıf yapan hata sınırları, Çizelge 15’te verilmiştir.
Çizelge 15 – PR sınıfı koruma akım transformatörleri için hata sınırları
Doğruluk Beyan primer akımında Beyan primer akımda faz Beyan doğruluk sınırı primer
sınıfı akım hatası kayması akımında bileşik hata
% Dakika Santiradyan %
5PR ±1 ±60 ±1,8 5
10PR ±3 - - 10
13.3.2 Artık akı faktörü (Kr)

Artık akı faktörü (Kr), % 10’u aşmamalıdır.
Not - Çekirdekte bir veya daha fazla hava aralığının bulunması, artık akı faktörün sınırlanması için bir
yöntem olabilir.
13.3.3 Sekonder devre zaman sabiti (Ts)

Gerekirse, bu değer alıcı tarafından belirtilmelidir.

Gerekirse, en büyük değer için imalâtçı ile alıcı arasında anlaşma sağlanmalıdır.
13.4 PR sınıfı koruma akım transformatörleri için akım hatası ve faz kaymasıyla ilgili
tip ve rutin deneyler
PR sınıfı akım transformatörleri, Madde 12’deki kurallara ilâve olarak, aşağıda belirtilen rutin deneylere de
tâbi tutulmalıdır.
13.4.1 Artık akı faktörünün (Kr) belirlenmesi

Artık akı faktörü (Kr), % 10 sınırına uygunluğu kanıtlamak için belirlenmelidir. Belirleme metodu için
IEC 60044-6, Ek B’ye bakınız.
13.4.2 Sekonder devre zaman sabitinin (Ts) belirlenmesi

Sekonder devre zaman sabiti (Ts), belirlenmelidir. Belirtilen değerden, ±% 30’dan daha farklı olmamalıdır.
Gerekirse, IEC 60044-6, Ek B’ye bakınız.
13.4.3 Sekonder sargı direncinin (Rct) belirlenmesi

Sekonder sargı direnci, ölçülmeli ve ölçme 75 0C veya belirtilen diğer sıcaklıktan farklı bir sıcaklıkta
yapılmışsa uygun düzeltme yapılmalıdır. Düzeltilen bu değer, beyan Rct değeridir.
Not - Sekonder döngü direncinin (Rs=Rct+Rb) belirlenmesi için, Rb, PR sınıfı akım transformatörü olması
durumunda, akım hatası ve faz kaymasının belirlenmesi için Madde 12.3’e uygun olarak kullanılan
yükün rezistif kısmına eşit olarak alınan, beyan rezistif yüktür.
13.5 PR sınıfı akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının işaretlenmesi
13.5.1 Temel işaretleme

Madde 10.2 ve Madde 12.7. Doğruluk sınıfı “5P” ve “10P”, sırasıyla “5PR” ve “10PR” ile değiştirilir.
13.5.2 Özel işaretleme (gerektiğinde)

a) Sekonder devre zaman sabiti (Ts),
b) 75 0C sıcaklıktada sekonder sargı direnci (Rct).
32
EN 60044-1/Mart 2004
14 PX sınıfı koruma akım transformatörleri için ilâve kurallar

14.1 PX sınıfı koruma akım transformatörleri için performans özellikleri
PX sınıfı akım transformatörlerinin performansı, aşağıdaki şekilde belirtilmelidir:
a) Beyan primer akımı (Ipn),
b) Beyan sekonder akımı (Isn),
c) Beyan sarım oranı. Sarım oranı hatası ± % 0,25’i aşmamalıdır,
d) Beyan diz noktası e.m.k. (Ek),
e) Beyan diz noktası e.m.k.’de ve/veya belirtilen yüzde de en büyük uyarma akımı (Ie),
f) 75 0C sıcaklıkta sekonder sargıların en büyük direnci (Rct),
g) Beyan rezistif yük (Rb),
h) Boyutlandırma faktörü (Kx).
Not - Beyan diz noktası e.m.k. genellikle aşağıdaki gibi belirlenir.
Ek= K x (Rct + Rb) x Isn
14.2 PX sınıfı koruma akım transformatörleri için yalıtım kuralları
14.2.1 Sekonder sargıyla ilgili yalıtım kuralları

Beyan diz noktası gerilimi Ek/2 kV olan PX sınıfı koruma akım transformatörlerinin sekonder sargı yalıtımı,
beyan şebeke frekanslı 5 kV etken dayanım geriliminde olmalıdır. Ek′2 kV olması durumunda, dayanım
gerilimi, 60 saniye süresince 3 kV etken değerde olmalıdır.
14.2.2 Sarımlar arası yalıtım kuralları

Beyan diz noktası e.m.k. etken değeri 450 V veya daha az olan PX sınıfı koruma akım transformatöleri için,
sarımlar arası yalıtımla ilgili beyan dayanım gerilimi, Madde 8.4’e uygun olmalıdır. Beyan diz noktası e.m.k.
etken değeri 450 V’dan daha büyük olanlar için, sarımlar arası yalıtımla ilgili beyan dayanım gerilimi,
belirtilen diz noktası e.m.k. etken değerinin 10 katındaki tepe gerilimi ile 10 kV tepe geriliminden hangisi daha
küçük ise o değer olmalıdır.
Not - Bazı yüksek gerilimi iletim hatlarında, tepe geriliminin daha büyük sınır değeri için imalâtçı ile alıcı
arasında anlaşmaya varılabilir.
14.3 PX sınıfı koruma akım transformatörleriyle ilgili tip deneyleri

PX sınıfı koruma akım transformatörleri, Madde 7’deki kurallara ilâve olarak, aşağıda belirtildiği gibi deneye
14.3.1 Düşük reaktans tipinin dayanıklılığı

Düşük kaçak reaktans tasarımının dayanıklılığını tespit etmek için akım transformatörünün, düzgün
dağıtılmış hava aralıklı, varsa düzgün dağıtılmış sekonder sargılı, dönüşle ilgili simetrik primer iletkenli,
yeterince yekpare halka çekirdek şemada gösterilmelidir ve akım transformatörünün mahfazasının dışına
yakın faz iletkenlerinin ve komşu fazların etkisi, ihmal edilebilir. Düşük kaçak reaktansın tasarımının kurallara
uygunluğu, şemalar ile imalâtçı ile alıcının karşılıklı mutabakatı sağlamaz ise; bu durumda, bileşik hata, Kx Isn
sekonder akımı ve Rb sekonder yükünde, Ek A Madde A.5 veya Madde A.6’da verilen doğrudan deney
yöntemlerinden biri kullanılarak komple sekonder sargı için belirlenmelidir. Doğrudan yöntemle elde edilen
bileşik hata değeri, sekonder uyarma özelliğinden elde edilen değerin 1,1 katından daha az ise düşük kaçak
reaktansın tasarımının dayanıklılığı kabul edilmelidir.
Not - Bazı akım transformatörü tiplerinde doğrudan bileşik hata deneylerini yapmak için gereken primer
akım değeri, normalde imalâtçı tarafından sağlanan deney teçhizatının kapasitesini aşabilir. Primer
akımın daha küçük değerlerinde deneylerin yapılması hususunda, imalâtçı ile alıcı arasında
anlaşmaya varılabilir.
14.4 PX sınıfı koruma akım transformatörleriyle ilgili rutin deneyler

PX sınıfı koruma akım transformatörleri, Madde 8’deki kurallara ilâve olarak, aşağıda belirtildiği gibi deneye
33
EN 60044-1/Mart 2004
14.4.1 Beyan diz noktası e.m.k. (Ek) ve en büyük uyarma akımı (Ie)
Beyan diz noktası e.m.k.’ne eşit beyan frekansının sinüs biçimli e.m.k.’i, bütün diğer sargılar açık devre iken,
komple sekonder sargılara uygulanmalı ve uyartım akımı ölçülmelidir.
Daha sonra e.m.k. % 10 artırıldığında, uyarma akımı % 50’den daha fazla artmamalıdır. Bütün ölçmeler,
etken ölçme yapan ölçü aletleri kullanılarak yapılmalıdır. Ölçülen büyüklerlin sinüs biçimli olmayan
yapılarından dolayı ölçmeler, tepe faktörü/3 olan etken ölçme yapan ölçü aletleri kullanılarak yapılmalıdır.
Uyartım özelliği, en az beyan diz noktası e.m.k.’ne kadar çizilmelidir. Beyan diz noktası e.m.k.’nde ve
belirtilen herhangi bir yüzdedeki uyartım akımı (I’e), beyan değerini aşmamalıdır. Ölçme noktalarının sayısı
konusunda, imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılmalıdır.

Komple sekonder sargının direnci, ölçülmelidir. Elde edilen değer, 75 0C’a irca edildiğinde, belirtilen değeri
aşmamalıdır.
14.4.3 Sarım oranı hatası (εt)

Sarım oranı, IEC 60044-6, Ek E’ye uygun olarak tespit edilmelidir. Sarım oranı hatası, Madde 14.1, c)’de
verilen değeri aşmamalıdır.
Not - Sıfır yükte, oran hatasının ölçülmesiyle ilgili basitleştirilmiş deney, imalâtçı ile alıcı arasında
mutabakata varılması şartıyla kullanılabilir.
14.4.4 Yalıtım deneyleri

Deneyler, Madde 14.2.1’e uygunluğu göstermek için yapılmalıdır. Deney yöntemleri için, Madde 8.3’e
bakınız.
14.4.5 Sarımlar arası yalıtım deneyleri

Deneyler, Madde 14.2.2’e uygunluğu göstermek için yapılmalıdır. Deney yöntemleri için, Madde 8.4’e
bakınız.
14.5 PX sınıfı koruma akım transformatörlerinin beyan değer plâkasının

işaretlenmesi
14.5.1 Temel işaretleme

Madde 10.2’ye bakınız.
14.5.2 Özel işaretleme

a) Beyan sarım oranı,
b) Beyan diz noktası e.m.k. (Ek),
c) Beyan diz noktası e.m.k.’de ve/veya belirtilen yüzdede en büyük uyarma akımı (Ie),
d) 75 0C sıcaklıkta sekonder sargıların en büyük direnci (Rct),
Aşağıdakiler, alıcı trafından ayrıca istenirse belirtilebilir:

e) Boyutlandırma faktörü (Kx),
f) Beyan rezistif yük (Rb).
34
EN 60044-1/Mart 2004
Bu faktörler, aşağıdaki formülle hesaplanabilir:
k = e m (H-1000) / 8150
Burada;
H metre cinsinde yükselti,
m=1 şebeke frekanslı ve yıldırım darge gerilimi için,
m=0,75 anahtarlama darbe gerilimi için.
Şekil 1 - Yükselti düzeltme faktörleri
35
EN 60044-1/Mart 2004
T deney transformatörü,
Ca deneye tâbi tutulması gereken ölçü transformatörü,
Ck birleştirme kondansatörü,
M PD ölçmesi yapan ölçü aleti,
Zm ölçme empedansı,
Z filtre (eğer Ck, deney transformatörünün kapasitansı yoksa)
Şekil 2 – Kısmî boşalma ölçmesi için deney devresi
Semboller Şekil 2’deki gibi.
Şekil 3 - Kısmî boşalma ölçmesi için alternatif deney devresi
36
EN 60044-1/Mart 2004
Ca deneye tâbi tutulması gereken ölçü transformatörü,
Ca1 yardımcı PD serbest nesne (veya birleştirme kondansatörü),
M PD ölçmesi yapan ölçü aleti,
Zm1 ve Zm2 ölçme empedansı,
Z filtre
Şekil 4 – Kısmî boşalma ölçmesi için dengelenmiş deney devresi örneği
Semboller Şekil 2’deki gibi.

G, C0 kondansatörlü darbe generatörü.
Şekil 5 - Kısmî boşalma ölçmesi için kalibrasyon devresi örneği
37
EN 60044-1/Mart 2004
Açıklama:
Ca deney nesnesi,
Z filtre,
B koronasız bağlantı ucu,
M ölçme seti,
Zs+(R1+R2)=300Ω,
Zs, Cs, L1, R1, R2 (CISPR 18-2)
Şekil 6 – Ölçme devresi
Şekil 7 – Aktarılan aşırı gerilimin ölçülmesi:

Deney devresi ve GIS deney seti
38
EN 60044-1/Mart 2004

Genel deney seti
39
EN 60044-1/Mart 2004
Dalga biçimi A
Dalga biçimi B

Deney dalga biçimleri
40
EN 60044-1/Mart 2004
Ek A
Koruma akım transformatörleri
A.1 Vektör diyagramı

Bir akım transformatörünün yapısında ve beslediği yükte yalnız doğrusal elektrik ve manyetik bileşenlerin
bulunduğu ve primer akımın sinüs biçimli olduğu kabul edildiğinde, bütün akılar, gerilimler ve akımlar sinüs
eğrisi biçiminde olurlar ve performans, Şekil A.1’deki gibi bir vektör diyagramı ile gösterilebilir.
Şekil A.1’de Is, sekonder akımı gösterir. Bu akım sekonder sargının empedansından ve endüklenmesi
gereken Es geriliminin ve gerilim vektörüne dik olan φ akısının genliğini ve yönünü belirleyen yükten geçer.
Bu akıyı, φ akısına paralel mıknatıslanma bileşeni Im ve gerilime paralel kayıp (veya aktif) Ia bileşeni bulunan
Ie uyartım akımı meydana getirir. Sekonder Is akımı ile uyarma akımı Ie’nin bileşke vektörü, sarım oranına
(primer sarım sayısının sekonder sarım sayısına) bölünen primer I”p akımı tarafınan gösterilen vektördür.
Böylece, beyan dönüştürme oranına eşit sarım oranlı akım transformatörleri için, Is ile I”p vektörlerinin
uzunlukları arasındaki vektörel fark, Madde 2.1.10’a göre akım hatası ve δ faz farkı, Madde 2.1.11’e göre faz
kaymasıdır.
A.2 Sarımların düzeltilmesi

Sarım oranı, beyan dönüştürme oranından farklı (genellikle daha küçük) olduğunda, akım transformatöründe,
sarımların düzeltilmesinden söz edilir. Bu durumda, akım transformatörünün performansının
değerlendirilmesinde; sarım oranına bölünen primer I”p akımını ile beyan dönüştürme oranına bölünen
primer I’p akımı birbirinden ayırt etmek gerekir. Sarımların düzeltilmesinin olmaması, I’p=I”p anlamına gelir.
Sarımların düzeltmesi olduğunda, I’p, I”p’den farklıdır ve I”p vektör diyagramında ve I’p akım hatasının tespit
edilmesinde kullanıldığı için, sarımların düzeltilmesinin, akım hatasını etkilediği görülür (ve özellikle bu
amaçla kullanılabilir). Buna karşılık, I’p ve I”p vektörleri, aynı yönde oldukları için sarım düzeltmesinin faz
kayması üzerinde bir etkisi yoktur.
Ayrıca, sarım düzeltmesinin bileşik hata üzerindeki etkisi, akım hatası üzerindeki etkisinden daha azdır.
A.3 Hata üçgeni

Şekil A.2’de, Şekil A.1’in üst bölümü faz kaymasının çok küçük olduğu ve böylece pratik olarak Is ve I”p
vektörlerinin paralel olduklarının kabulü ile ve daha büyük ölçekte tekrar çizilmiştir. Yine sarım düzeltmesinin
bulunmadığı farz edildiğinde ve Ie vektörü Ip üzerine iz düşürüldüğünde, Ie’nin aynı fazdaki bileşeni(∆I), iyi bir
yaklaşıklıkla, akım hatasını elde etmek için I”p ile Is’nin aritmetik farkı yerine kullanılabilir ve benzer biçimde,
Ie’nin dik bileşeni (∆Iq), faz kaymasını ifade etmek için kullanılabilir.
Ayrıca, aynı kabullerle, Ie’nin I”p’ye bölümü, Madde 2.1.31’e göre bileşik hataya eşittir.
Böylece, sarım düzeltmesi bulunmayan ve vektör gösteriminin uygun olduğu şartlarda akım transformatörü
için; akım hatası, faz kayması ve bileşik hata, dik açılı bir üçgen oluşturur.
Bu üçgende, bileşik hatayı gösteren hipotenüs, yük ve sekonder sargıdan oluşan toplam yük empedansının
genliğine bağlı iken; akım hatası ile faz kayması arasındaki faz farkı, toplam yük empedansı ve uyartım
akımının güç faktörüne bağlıdır. Sıfır faz farkı, bu iki güç faktörünün eşit olması demektir, yani Is ve Ie aynı
fazdadır.
A.4 Bileşik hata

Bununla birlikte, bileşik hata kavramının en önemli uygulaması, doğrusal olmayan şartlarda, uyarma
akımında ve sekonder akımda daha yüksek dereceli harmonikler oluşturduğu için vektörel gösteriminin
mantikî bir izahının olmadığı durumdur (Şekil A.3).
Bu nedenle, bileşik hata; Şekil A.2’de gösterildiği gibi akım hatası ile faz kaymasının vektörel toplamı gibi
basitleştirilmiş biçimde değil, Madde 2.1.31’de açıklandığı gibi tanımlanmıştır.
41
EN 60044-1/Mart 2004
Böylece, genellikle, bileşik hata; primer sargıda bulunmayan daha yüksek dereceli harmoniklerin, sekonder
sargıda meydana gelmesinin neden olduğu ideal akım transformatöründen sapmaları da gösterir (bu
standardda, primer akımın, daima sinüs biçimli olduğu kabul edilmiştir).
A.5 Bileşik hata için doğrudan deney

Şekil A.4’te, sarım oranı 1/1 olan bir akım transformatörü gösterilmiştir. Bu akım transformatörünün primere
sinüs biçimli bir akım kaynağı, sekondere doğrusal özellikli ZB yükü ve primer ve sekonder akımlar zıt yönde
içinden geçecek biçimde bir ampermetre bağlanmıştır. Bu durumda, ampermetrenin içinden geçen akım,
sinüs biçimli primer akım şartlarındaki uyartım akımına eşittir ve primer akımın etken değerine bağlı bu
akımın etken değeri, Madde 2.1.31’e göre yüzde olarak ifade edilen, bileşik hatadır.
Bu nedenle, Şekil A.4, bileşik hatanın doğrudan ölçülmesiyle ilgili temel devreyi gösterir.
Şekil A.5’de dönüştürme oranı 1/1’den farklı beyan dönüştürme oranı bulunan akım transformatörleriyle ilgili
bileşik hatanın doğrudan ölçümü için temel devreyi gösterir. Bu devrede, aynı dönüştürme oranlı iki akım
transformatörü gösterilmiştir. N harfi ile işaretlenen akım transformatörünün, hüküm süren şartlarda (en
küçük yük) bileşik hatasının ihmal edilebilir olduğu farz edilirken, deneye tâbi tutulan ve X işaretli akım
transformatörü kendi beyan yüküne bağlıdır.
Her iki akım transformatörünün primeri, sinüs biçimli aynı akım kaynağından beslenir ve bir ampermetre, iki
sekonder akımın farkını ölçecek biçimde bağlanır. Bu şartlarda, A1 ampermetresindeki akımın etken
değerine bağlı olan A2 ampermetresindeki akımın etken değeri, X akım transformatörünün yüzde olarak ifade
edilen bileşik hatasıdır.
Bu yöntemde, N akım transformatörünün bileşik hatasının kullanım şartlarında tamamen ihmal edilebilir
olması gerekir. Bileşik hatanın karmaşık yapısından dolayı (bozulmuş dalga biçimi), referans N akım
transformatörünün herhangi bir bileşik hatası, deney sonuçlarının düzeltilmesinde için kullanılamayacağı için,
N akım transformatörünün bileşik hatasının bilinmesi yeterli değildir.
A.6 Bileşik hatanın doğrudan ölçülmesi için alternatif metot

Alternatif düzenek, bileşik hatanın ölçülmesi için kullanılabilir ve böyle bir yöntem, Şekil A.6’da gösterilmiştir.
Şekil A.5’de gösterilen yöntemde, X akım transformatörü gibi aynı dönüştürme oranında ve doğruluk sınır
primer akımda ihmal edilebilen bileşik hatası bulunan “özel” bir referans N akım transformatörü gerekir iken,
Şekil A.6’da gösterilen yöntemde, kullanılması gereken veya bunların beyan primer akımlarına yakın
değerdeki, N ve N’ standard referans akım transformatörleri kullanılır. Bu referans akım transformatörlerinin
bileşik hatalarının ihmal edilebilir olması hâlâ gereklidir ancak bu koşul daha kolay yerine getirilir.
Şekil A.6’da X, deneye tâbi tutulan akım transformatörüdür. N, X akım transformatörünün beyan doğruluk
sınır primer akımı gibi aynı genlik mertebesindeki beyan primer akımlı standard referans akım
transformatörüdür. N’, X akım transformatörünün beyan doğruluk sınır primer akımına karşılık gelen
sekonder akımın genlik mertebesinde beyan primer akıma sahip standard referans akım transformatörüdür.
N’ akım transformatörü, X akım transformatörünün ZB yükünün bir bölümünü oluşturduğu ve bundan dolayı
Z’B yükünün değerinin belirlenmesinde hesaba katılması gereği dikkate alınmalıdır. A1 ve A2, iki
ampermetredir ve A2’nin N ve N’ akım transformatörlerinin sekonder akımları arasındaki farkı ölçer.
N akım transformatörünün beyan dönüştürme oranı Kn ise, X akım transformatörünün, Knx ve N’ akım
transformatörünün, K’n’dir. Kn, K’n ile Knx’in çarpımına eşit olmalıdır:
Kn = K’n x Knx
Bu şartlarda, A2 ampermetresindeki akıma bağlı, A2 ampermetresindeki akımın etken değeri, X akım

transformatörünün, yüzde olarak ifade edilen bileşik hatasıdır.
Not - Şekil A.5 ve Şekil A.6’daki yöntemler kullanıldığında; A2 ampermetresinin uçlarındaki gerilim
(Şekil A.6’daki durumda N’ akım transformatörünün dönüştürme oranına bölünen), X akım
transformatörünün yük geriliminin bir bölümünü oluşturduğu ve bu akım transformatörünün yükünü
azalmak amacıyla, A2 için düşük empedanslı ölçü aletinin kullanılmasına dikkat edilmelidir. Benzer
şekilde, bu ampermetrenin gerilimi, N akım transformatörünün yükünü artırır.
42
EN 60044-1/Mart 2004
A.7 Bileşik hatanın kullanılması

Bileşik hatanın sayısal değeri, hiçbir zaman akım hatası ile faz kaymasının (santiradyan cinsinden ifade
edilen) vektörel toplamından daha küçük olmaz.
Sonuç olarak, bileşik hata, daima akım hatası veya faz kaymasının olabilecek en büyük değerini gösterir.
Akım hatası, özellikle aşırı akım rölelerinin çalışmasında, faz kayması ise, faz açısına duyarlı rölelerin
(örneğin,yönlü röleler) çalışmasında önemlidir.
Diferansiyel rölelerde, ilgili akım transformatörünün bileşik hatalarının kombinasyonu göz önüne alınmalıdır.
Bileşik hatanın sınırlanmasının diğer bir avantajı, belli tip rölelerin doğru çalışması için gerekli olan sekonder
akımın harmonik bileşenini sınırlamasıdır.
Şekil A.1 Şekil A.2

Aktarılan aşırı gerilimlerin ölçümü: Deney dalga biçimleri
43
EN 60044-1/Mart 2004
Ek B
(Bilgi için)
Çoklu kesikli darbe deneyi

Bu deney, tepeye yakın negatif polariteli kesik darbe ile yapılmalıdır.
Gerilim çökmesinin gerçek süresi, IEC 60060-1’e göre ölçülmelidir ve yaklaşık 0,5 µs olmalıdır. Deney
devresi, kaydedilen darbenin ters polariteli aşırı salımlarını, tepe değerin % 50’si mertebesinde olacak
biçimde düzenlenmelidir.
Tepe gerilimin değeri, beyan yıldırım darbe dayanım geriliminin yaklaşık % 60’ı civarında olmalıdır.
En az 100 darbe, görünür bir hatayı kanıtlamak için gereklidir. Bu darbeler, yaklaşık olarak dakikada bir
darbe biçiminde uygulanmalıdır.
Deneyden önce, ve deneyden üç gün sonra, akım transformatörünün yağında çözünmüş gazın analizi
yapılmalıdır.
Sonuçların değerlendirilmesi için kriter olarak, meydana gelen gazın miktarı ve bileşimi esas alınmalı (dikkate
değer gazların miktarlarının oranı) ancak hiçbir rakam şu anda verilememektedir. H2 ve C2H2’nin nispeten
büyük miktarları, arıza göstergesidir.
Yağ örneği alma işlemi, IEC 60567’de verilen yöntemlerden biri ile yapılmalıdır.
Analiz işlemi ve arızanın önceden tespit edilmesi için kaynak olarak, IEC 60599 esas alınabilir.
44
EN 60044-1/Mart 2004
Ek ZA
Atıf yapılan Uluslararası standardlar ve bunlara karşılık gelen Avrupa

standardları
Bu standart da ve/veya dokümanda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya
dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde
verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da
tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili
standardın en son baskısı kullanılır (düzeltmeleri dahil).
Not – Bir uluslararası standard genel değişikliklerle değiştirildiği zaman, bu durum (mod) ile gösterilir, ilgili
EN/HD uygulanır.
Yayın Yılı Başlık EN/HD Yılı

International standard of resistance for copper
IEC 60028 1925 - -
1)
IEC 60038 1983 IEC standard voltages HD 472 S1 1989
(mod)
IEC 60050 (321) 1986 International Electrotechnical Vocabulary.
- -
Part 321 : Instrument transformers
IEC 60060-1 1989 High-voltage test techniques Part 1: general HD 588.1 S1 1991
+corr.March 1990 definitions and test requirements
IEC 60071-1 1993 Insulation co-ordination - Part 1: Definitions, EN 60071-1 1995
principles and rules
IEC 60085 1984 Thermal evaluation and classification of electrical HD 566 S1 1990
insulation
IEC 60121 1960 Recommendation for commercial annealed
- -
aluminium electrical conductor wire
IEC 60270 1981 Partial discharge measurements - -
IEC 60567 1992 Guide for the sampling of gases and of oil from oil- EN 60567 1992
filled electrical equipment and for the analysis of
free and dissolved gases
IEC 60599 1978 Interpretation of the analysis of gases in HD 397 S12) 1979
transformers and other oil-filled electrical
equipment in service
IEC 60721 Series Classification of environmental conditions EN 60721 series
HD 478.2 series
IEC 60815 1986 Guide for the selection of insulators in respect of
polluted conditions - -
1992 Instrument transformers Part 6 – Requirements for EN 60044-6 1999

IEC 60044-6
protective current transformers for transient
(mod)
performance
Radio interference characteristics of overhead
power lines and high-voltage equipment
CISPR 18-2 1986 - -
Part 2: Methods of measurment and procedure for
determination limits
1)
HD 472 S1’in başlığı, alçak gerilim kamu elektrik besleme sistemleri için anma gerilimleridir.
2)
HD 397 S2, IEC 60599:1999’u esas alan EN 60599:1999 ile tamamlanır.
45

TS 620 en 60044-1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS 620 en 60044-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ICS 17.220.

20 TÜRK STANDARDI TS 620

Instrument transformers - Part 1: Current transformers

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

− Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

12 Koruma akım transformatörleri için ilâve kurallar .............................................................................. 29

Ölçü transformatörleri – Bölüm 1: Akım transformatörleri

Ölçü transformatörleri (ITs), pasif eleman olarak değerlendirilmelidir.

1.2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı

EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı

2.1 Genel tarifler

2.1.1 Ölçü transformatörü

[IEV 321-01-01 değiştirilmiş]

2.1.2 Akım transformatörü

2.1.3 Primer sargı

2.1.4 Sekonder sargı

2.1.5 Sekonder devre

2.1.6 Beyan primer akımı

[IEV 321-01-11 değiştirilmiş]

2.1.7 Beyan sekonder akımı

[IEV 321-01-15 değiştirilmiş]

2.1.8 Gerçek dönüştürme oranı

[IEV 321-01-17 değiştirilmiş]

2.1.9 Beyan dönüştürme oranı

[IEV 321-01-19 değiştirilmiş]

2.1.10 Akım hatası (dönüştürme oranı hatası)

[IEV 321-01-21 değiştirilmiş]

Yüzde olarak ifade edilen akım hatası, aşağıdaki formülle verilmiştir:

2.1.11 Faz kayması

[IEV 321-01-23 değiştirilmiş]

Not - Bu tarif, yalnızca sinüs biçimli akımlar için tamamen doğrudur.

2.1.12 Doğruluk sınıfı

2.1.14 Beyan yükü

2.1.15 Beyan gücü

2.1.16 Donanım için en yüksek gerilim

2.1.17 Sistemin en yüksek gerilimi

2.1.18 Beyan yalıtım seviyesi

2.1.19 Nötrü yalıtılmış sistem

2.1.20 Nötrü doğrudan topraklanmış sistem

2.1.21 Nötrü empedans üzerinden topraklanmış sistem

2.1.22 Nötrü söndürme bobini ile topraklanmış sistem

2.1.23 Toprak arıza faktörü

2.1.24 Nötrü topraklanmış sistem

2.1.25 Atmosfer etkilerine açık tesis

2.1.26 Atmosfer etkilerine açık olmayan tesis

Not - Bu tür tesisler genellikle kablo şebekelerine bağlıdır.

2.1.27 Beyan frekansı

0,5 s, 2 s ve 3 s gibi bir saniye dışındaki beyan sürelerinde anlaşmaya varılabilir.

2.1.28 Beyan kısa süreli ısıl akım (Ith)

2.1.29 Beyan dinamik akımı (Idyn)

2.1.30 Beyan sürekli ısıl akım (Icth)

2.1.31 Uyarma akımı

2.1.32 Beyan rezistif yük (Rb)

2.1.33 Sekonder sargı direnci (Rct)

2.1.34 Bileşik hata*

a) Primer akımın anî değerleri ile,

Bileşik hata εc genellikle:

2.1.35 Çoklu dönüştürme oranlı akım transformatörü