Immunologia Redaktorzy naukowi Jakub Gotab Marek Jakdbisiak Witold Lasek Ww WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN, WARSZAWA 2004SPIS TRESCI WSTEP | DEFINICJE PODSTAWOWE XV WYKAZ UZYWANYCH SKROTOW Xvil 1. GEOWNE KOMPONENTY I ZASADNICZE CECHY ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ 1 Marek Jakébisiak 1.1. Limfocyty i przeciwciata (immunoglobuliny) 1 1.2. Antygeny 3 1.2.1. Grasiczozaleznosé 4 1.3. Mechanizmy swoiste i nieswoiste 4 1.4. Typy odpowiedzi immunologicznej 5 1.4.1. Odpowiedé typu humoralnego 5 1.4.2. Odpowiedz typu komérkowego 5 1.5. Etapy odpowiedzi immunologicznej 6 2. MORFOLOGIA UKLADU LIMFATYCZNEGO 7 Marek Jakébisiak, Jakub Gotab 2.1. Grasica 7 2.1.1. OgéIna budowa grasicy 7 2.1.2. Bariera krew — grasica 10 2.1.3. Hormony grasicy i wptyw hormonéw na grasice 10 2.1.4. Inwolucja grasicy 11 2.2. Kaletka Fabrycjusza 1] 2.3. Szpik kostny 11 2.4. Grudki limfatyczne nieotorbione 12 2.4.1, Plamki mleczne 13 2.4.2. Migdalki 13 2.4.3. Tkanka limfatyczna zwiazana ze Sciana jelit 14 2.4.3.1. Grudki limfatyczne samotne 15 2.4.3.2, Grudki limfatyczne skupione 15 2.4.3.3. Grudki limfatyczne wyrostka robaczkowego 15 2.5. Wezty limfatyczne 15 2.5.1. Zrab wezta 17 2.5.2. Kora wezia 18 2.5.3. Grudki limfatyczne wezta 18 2.5.4. Strefa grasiczozalezna wezta 19 2.5.5. Rdzefi wezta 19 2.5.6. Przeplyw limfy przez wezet i znaczenie tego zjawiska 19 2.6. Sledziona 20 2.6.1. OgéIna budowa Sledziony 20 2.6.2. Zrab Sledziony 20 2.6.3. Unaczynienie Sledziony 21 2.6.3.1. Tetnice 21 2.6.3.2. Zatoki i zyly Sledziony 22 2.6.4, Miazga biata 22 2.6.5. Miazga czerwona 22 2.6.6. Czynnoégé sledziony 23 2.7. Naczynia limfatyezne 24 3._PRZECIWCIALA 25 Marek Jakobisiak 3.1. Budowa i whaSciwosci 25 3.2. Krétka charakterystyka immunoglobulin réznych Klas 29 3.21. IgA 29 3.2.2. IgD 30 3.2.3. IgE 30 3.2.4. IgG 30 3.2.5. IgM 31 3.3. Przeciwciala matczyne przechodzace do ptodu przez lozysko 32 3.4. WartoSciowosé, powinowactwo, awidnosé 32 3.5. Kompleksy immunologiczne 33 4, POWSTAWANIE PRZECIWCIAL 34 Marek Jak6bisiak 4.1. Teorie powstawania przeciwciat 34 4.2. Geny immunoglobulinowe 34 4,3. Zrdta réznorodnosci przeciwciat 36I Spis tresci 4.3.1. Zmiennosé kombinacyjna 36 4.3.2. Zmiennosé na zlaczach 37 Mutacje somatyczne 38 4.4. Dalsze etapy syntezy przeciwciat 39 4.5. Regulacja ekspresji genéw immunoglobulinowych 40 4.6. Ziniana klas syntetyzowanych przeciwcial 47 4.7. Receptory immunoglobulinowe limfocytu B43 5, PRZECIWCIALA MONOKLONALNE 45 Marek Jakdbisiak 5.1. Otrzymywanie przeciweial monoklonalnych 45 5.2. Zastosowanie przeciwcial monoklonalnych i ich pochodnych 46 Tradycyjne przeciwciata monoklonalne 46 Immunotoksyny 47 Koniugaty przeciwciat monoklonalnych zradioizotopami 50 5.2.4. Przeciwciala 0 podwéjnej swoistosci 50 5.2.5. Przeciwciala chimeryczne 57 5.2.6. Przeciwciata katalityczne 52 . Przeciwciata antygenizowane 52 Jednotaricuchowe bialka wiggace antygen 53 Inne czasteczki immunoglobulinopochodne 53 6. RECEPTORY LIMFOCYTOW T WIAZACE ANTYGEN 54 Marek Jak6bisiak 6.1. Budowa receptordw limfocytéw T wiazacych antygen 54 6.2. Geny dla receptoréw limfocytow T wiadacych antygen 56 6.3. Zrddia r6¢norodnosci receptoréw limfocytéw T wiazacych antygen 58 7. GLOWNY UKEAD ZGODNOSC! TKANKOWEJ 60 Marek Jakébisiak, Rafat Ptoski 7.1. Budowa czasteczek MHC klasy I 60 7.2, Budowa czasteczek MHC klasy II 63 7.3. Struktura genéw i synteza czasteczek MHC 63 7.4. Giowny uklad zgodnosci tkankowej myszy 65 7.5. Szczepy wsobne 65 7.6. Gtéwny uklad 2godnosci tkankowej cztowieka 66 7.7. Niezréwnowadenie sprzezefi 67 7.8. Powiazania miedzy uktadem HLA i wystepowaniem okreSlonych choréb 68 7.9. Funkcja gi6wnego uktadu zgodnosci tkankowej 69 7.10. Nadrodzina genéw czasteczek immunoglobulinopodobnych 70 7.11. Metody i znaczenie identyfikacji HLA 71 7.12. Slabe antygeny zgodnosci tkankowej 72 8. DOJRZEWANIE LIMFOCYTOW 74 Jakub Gotab, Rafat Kaminski 8.1. Dojrzewanie limfocytow T 74 8.1.1. Btapy dojrzewania limfocyt6w T 74 8.1.2. Faza wezesna dojrzewania tymocyt6w 76 SelekcjaB 77 ekcja pozytywna i negatywna 78 8.1.3.1. Restrykeja MHC 78 8.1.3.2. Komérki uczestniczace w selekcji tymocyt6w 78 8.1.3.3. Mechanizmy selekcji w grasicy 79 8.1.3.4. Peptydy uczestniczace w selekcji pozytywnej inegatywnej 80 8.1.3.5. Redagowanie receptorsw 87 8.1.4, Powstawanie limfocytéw Ty8 81 8.1.5. Migracja tymocytéw w grasicy 82 8.1.5.1, Rola chemokin w dojrzewaniu tymocytéw 82 8.1.6. Pozagrasicze dojrzewanie limfocyt6w T 83 8.2. Powstawanie komérek NK i limfocytsw NKT 83 8.3, Dojrzewanie limfocyt6w B 84 8 Etapy rozwoju limfocyt6w B 84 8.3.1.1, Limfocyty pre-pro-B 84 8.3.1.2. Limfocyty pro-B 85 8.3.1.3. Limfocyty pre-B 85 8.3.1.3.1. Limfocyty pre-BI 86 8.3.1.3.2. Limfocyty pre-B 87 8.3.1.4, Niedojrzate limfocyty B87 8.3.1.5. Dojrzale limfocyty B88 Selekcja pozytywna i negatywna limfocyt6w B 90 1. Selekcja pozytywna 90 8.3.2.2. Selekcja negatywna 97 Czynniki wplywajace na dojrzewanie limfocyt6w B91 1. Mikrosrodowisko szpiku 91 8.3.4. Czynniki transkrypcyjne odpowiedzialne za dojrzewanie limfocyt6w B92 8.3.5. Roénice w dojrzewaniu limfocyt6w u ptodu i osobnika dorostego 93 9. POPULACJE | SUBPOPULACJE LIMFOCYTOW 94 Marek Jak6bisiak 9.1. Limfocyty B94 9.2. Limfocyty T 95 9.2.1. Subpopulacje limfocytéw T pomocniczych 96 9.2.2, Subpopulacja limfocytéw T regulatorowych (supresorowych) 98 9.2.3. Subpopulacje limfocytéw T cytotoksycznych 99 9.2.4. Limfocyty T majace TCRy8 100 9.2.5. Limfocyty NKT 101 9.2.6. Komérki veto 101 9.2.7. Limfocyty trzeciej populacji 102 10. KRAZENIE LIMFOCYTOW 103 Jakub Gotab 10.1. Etapy przechodzenia limfocyt6w przez sciang naczynia 104 10.1.1. Etap I: toczenie sie 106 10.1.1.1. Selektyny i ich ligandy 106 10.1.1.2. Inne ezasteczki uczestniczace w toczeniu sie Teukocytsw 108 10.1.2. Etap U: aktywacja 108 10.1.3. Etap IIE: écista adhezja 110 10.1.3.1. Czasteczki immunoglobulinopodobne uczestniczace w Scistej adhezji 112 10.1.3.2. Inne czasteczki adhezyjne uczestniczace w Scistej adhezji 11310.1.4. Etap IV: diapedeza 13 10.2. Regulacja kragenia limfocyt6w 113 10.2.1. Kragenie limfocyt6w dziewiczych 113 10.2.2. Kradenie limfocyt6w efektorowych i pamigci 114 10.2.3. Regulacja migracji pozostalych leukocyt6w 114 10.3. Znaczenie kliniczne i wykorzystanie w terapii_ 116 11, UKEAD DOPEENIACZA 118 Marek Jakébisiak 11.1. Klasyezna droga aktywacji dopeiniacza 120 . Kompleks atakujacy blone 127 Alternatywna droga aktywacji dopeiniacza 122 . Lektynowa droga aktywacji dopelniacza 123 . Receptory dla skladnik6w dopelniacza 124 Inne wiaSciwosci dopetniacza 126 . Powiazania miedzy uktadem dopetniacza, uktadem krzepnigcia i fibrynolizy oraz uktadem Kinin 126 11.8, Regulacja ukladu dopetniacza 126 12. ODPORNOSC NIESWOISTA 131 Marek Jak6bisiak, Jakub Gotab 12.1. Rozw6j nieswoistej reakeji obronnej organizmu 132 12.2. Rozpoznawanie drobnoustrojéw przez nieswoiste mechanizmy odpomosei 132 12.2.1, Receptory PRR 134 12.2.2. Receptory Toll-podobne 134 12.2.2.1. Udziat receptor6w TLR w indukeji odpowiedzi immunologicanej 136 12.3. Funkeja makrofag6w i granulocytow 138 12.3.1, Powstawanie 138 12.3.2. Chemotaksja 139 12.3.3, Aktywacja 140 12.3.4. Fagocytoza 141 12.3.4.1. Receptory uczestniczace w fagocytozie 141 12.3.4.1.1. Receptory dla fragmentu Fe przeciweiat 141 12.3.4.1.1.1. Receptory dla fragmentu Fe przeciwciat Klasy IgG 142 12.3.4.1.1.2. Inne receptory dla fragmentu Fe praeciweial 144 12.3.4.1.2. Receptory dla sktadnikéw dopetniacza 145 12.3.4.1.3. Inne receptory i czynniki ulatwiajace fagocytoze 145 12.3.5. Mechanizmy zabijania drobnoustroj6w przez komérki zene 147 12.3.5.1. Mechanizmy tlenowe 147 12.3.5.2. Mechanizmy pozatlenowe i czynniki w nich uczestniczace 149 12.3.5.2.1. Czynnik bakteriobéjczy 2wigkszajacy przepuszczalnosé (BPI) 150 KatepsynaG 150 Defensyny 157 Kateliny 153 12.3.5.2.5. Lizozym 153 12.3.5.2.6. Inne czynniki 153 12.3.6. Efekt cytotoksyczny wobec komérek ssak6w 154 Spis tresci I vil 12.3.7. Monokiny i inne czynniki uwalniane przez makrofagi 154 12.4, Zakoriczenie odpowiedzi nieswoistej 155 12.5. Kooperacja miedzy odpowiedzia nieswoista aswoista 155 13,_PREZENTACJA ANTYGENOW LIMFOCYTOM T__157 Marek Jak6bisiak, Jakub Gotab 13.1. Prezentacja antygen6w z udziatem czasteczek MHC KasyI 158 13.2. Prezentacja antygenéw z udziatem czasteczek MHC Klasy I 161 13.3. Prezentacja antygen6w przez czasteczki CDI 163, 13.4, Komérki prezentujace antygen 164 13.4.1. Komérki dendrytyczne 164 13. Komérki dendrytyczne narzad6w nielimfatycznych 166 13.4.1.2. Komérki dendrytyczne narzad6w limfatycznych 166 13.4.2. Limfocyty B 166 13.4.3. Makrofagi 167 13.4.4. Inne komérki prezentujace antygen 167 13.5. Sygnaty i czasteczki adhezyjne biorace udziat w procesie prezentacji 167 13.6. Prezentacja antygen6w w grudce limfatycznej 168 13.6.1. Komérki dendrytycane grudek 169 13.6.2. Powstawanie oSrodk6w rozmnazania w grudkach 177 13.6.3. Losy limfocytw powstajacych w obwodowych narzadach limfatycznych 173 13.7. Mitogeny i superantygeny 174 13.7.1. Mitogeny 174 13.7.2. Superantygeny 174 14. AKTYWACJA LIMFOCYTOW 176 Katarzyna Kozar, Radostaw Zagozdion 14.1. Aktywacja limfocyt6w T 176 14.1.1, Synapsa immunologiczna — polaryzacja iadhezja 176 14.1.2. Koncepcja pierwszego i drugiego sygnatu 178 14.1.3. Dojrzewanie synapsy immunologicznej 179 14.1.4. Przekazanie sygnahi do aktywacji do wnetrza komérki 187 14.1.4.1. Wezesny etap przekazania sygnatu zTCR 181 14.1.4.1.1. Budowa i regulacja aktywnoéci kinaz tyrozynowych 182 14.1.4.2. Udeiat bialek adaptorowych 183 14.1.4.3. Wewnatrzkomérkowe szlaki przekazania sygnatu do aktywacji 185 14.1.4.3.1. Szlaki zwigzane z metabolizmem fosfatydyloinozytolu 185 14.1.4. GTPazy i kaskady kinaz MAP 187 14.1.4.3.2.1. Regulacja aktywnosci kinaz MAP 189 14.1.4.4. Ekspresja genéw w aktywowanym limfo- cycieT 189VI I Spis tresci 14.1.5. Czasteczki powierzchniowe wptywajace na proces aktywacji limfocytéow T 190 14.1.5.1. Czasteczki kostymulujace 190 14.1.5.2. Inne czasteczki 197 14.1.6. Anergia limfocyt6w T 19] 14.2. Aktywacja limfocytow B 193 14.2.1. Przekazanie sygnatu do aktywacji do wnetrza komérki 193 14.2.2. Czasteczki powierzchniowe wptywajace na proces aktywagji limfocytow B 195 15. CYTOKINY 198 Jakub Gotab, Marek Jakobisiak, Radostaw Zagozdion, Piotr Obtakowski 15.1. Podstawowe whasciwoéci cytokin 198 15.2. Receptory dla cytokin 200 15.2.1. Budowa receptorw dla cytokin 200 15.2.2. Przekazanie sygnalu z receptoréw dla cytokin 203 15.2.2.1. Szlak kinaz JAK i biatek STAT 203 15.2.2.2. Inne szlaki przekazywania sygnalu 203 15.3. Interleukiny 204 15.3.1. Interleukina | 204 15.3.1.1. Receptory dla interleukiny 1 205 15.3.1.2. Wiasciwoéci biologiczne interleukiny 1 206 15.3.2. Interleukina 2 208 15.3.2.1. Receptory dla interleukiny 2. 208 15.3.2.2. Czynnogé interleukiny 2 209 15.3.2.3. Zastosowania kliniczne 2/0 15.3.3. Interleukina 3. 2// 15.3.4. Interleukina 4 217 15.3.5. Interleukina 5 2/2 15.3.6. Interleukina 6 = 2/3 15.3.6.1. Reakcja ostrej fazy 2/5 15.3.7. Interleukina 7 215 15.3.8. Interleukina 8 2/6 15.3.9. Interleukina 9 216 15.3.10. Interleukina 10 2/6 15.3.11. Interleukina 11 2/6 15.3.12. Interleukina 12 2/7 15.3.13. Interleukina 13. 2/8 15.3.14. Interleukina 14 2/8 15.3.15. Interleukina 15 2/8 15,3.16. Interleukina 16 2/8 15.3.17. Interleukina 17 2/9 15.3.18. Interleukina 18 2/9 15.3.19. Interleukina 19 220 15.3.20. Interleukina 20 220 15.3.21. Interleukina 21 220 15,3.22. Interleukina 22 22] 15.3.23. Interleukina 23. 22 15.3.24. Interleukina 24 22/ 15.3.25. Interleukina 25 22/ 15.4, Czynniki krwiotw6reze 221 15.5. Inne cytokiny 222 15.6. Interferony 223 15.6.1. Rodzaje interferoné6w 223 15.6.2. Powstawanie interferon6w 223 15.6.3. Receptory dla interferondw 224 15.6.4. Dziatanie przeciwwirusowe 225 15.6.5. Wptyw na uklad odpornosciowy 226 15.6.6. Wplyw na proliferacje i rGanicowanie komérek 227 15.6.7. Zastosowania terapeutyczne 227 15.7. Chemokiny 228 15.7.1. Receptory dla chemokin 232 15.7.1.1. Regulacja wrazliwosci receptoréw na dziatanie chemokin 234 15.7.1.2. Antagonisci receptoréw dla chemokin 234 15.7.2. Wptyw chemokin na procesy dojrzewania leukocyt6w — 235 15.7.3. Wplyw na aktywacje kom6rek 235 15.7.4. Inne whasciwosci chemokin 235 15.7.5. Chemokiny CXC 235 15.7.6. Chemokiny CC 236 15.8. Nadrodzina czasteczek czynnika martwicy nowotworu 236 15.8.1. TNF i limfotoksyny 237 15.8.1.1. Synteza i budowa 238 15.8.1.2. Receptory dla TNF 239 15.8.1.2.1. Sygnaty przekazywane przez receptory dla TNF 239 15.8.1.3. Wptyw TNE na uklad odpornosciowy 240 Wptyw na gospodarke lipidowa 242 Dziatanie przeciwnowotworowe 242 Inne whasciwosci 243 . Préby zastosowani klinicznych 243 15.8.1.7.1. Zastosowanie inhibitoréw TNF w klinice 244 15.8.2. Whasciwosci biologiczne limfotoksyn 245 15.8.3. LIGHT 245 15.8.4. FasL (CD95L, Apo-1L) 245 15.8.4.1. Receptory dla FasL - Fas (CD95, Apo-1) 246 15.8.5. TRAIL 246 15.8.5.1. Receptory dla TRAIL 247 15.8.6. Inne czasteczki nadrodziny TNF 247 16. NATURALNA REGULACJA ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ 249 Marek Jakobisiak 16.1. Kooperacja komérek w odpowiedzi immunologicznej 249 16.1.1, Odpowiedd typu humoralnego 249 16.1.2. Odpowiedé typu komérkowego 250 16.2. Udziat limfocytéw T w regulacji odpowiedzi immunologicznej 252 16.3. Antyimmunoglobuliny i regulacja idiotypowa 253 16.3.1. Czynniki reumatoidalne 254 16.3.2. Przeciwciala antyidiotypowe 254 16.4. Udziat receptoréw dla fragmentu Fe przeciwcial 256 16.5. Udziat czynnikéw wiazacych immunoglobuliny 258 17. PAMIEC IMMUNOLOGICZNA 259 Marek Jak6bisiak 17.1. Limfocyty B pamigci 261 17.2. Limfocyty T pamieci 26118. CYTOTOKSYCZNOSC KOMORKOWA NATURALNA | ZALEZNA OD PRZECIWCIAL 264 Witold Lasek 18.1. Komérki NK 264 Cechy fenotypowe komérek NK 265 Pochodzenie komérek NK 266 18.1.3. Bfekt cytotoksyezny komérek NK 267 18.1.3.1. Receptory komérek NK i spos6b rozpoznawania komérek docelowych 267 18.1.3.1.1, Receptory z nadrodziny czasteczek immunoglobulinopodobych 267 1.2. Receptory lektynowe 269 18.1.3.1.2.1. Ly-49 269 18.1.3.1.2.2. CD94/NKG2 269 18.1.3.1.3. Inne receptory/koreceptory komérek NK 270 18.1.3.2. Mechanizm zabijania komorek docelowych 270 18.1.3.3. Regulacja aktywnosci komérek NK 271 18.1.4, Zréanicowanie aktywnoSci komérek NK u ludzi zdrowych 271 18.1.5. Fizjologicana rola komérek NK 272 18.1.5.1. Udziat w odpornosci przeciwnowotworowej 272 18.1.5.2. Udziat w odpornosci przeciwzakaénej 273 18.1.5.3. Udzial komérek NK w regulacji odpowiedzi immunologicznej i hematopoezy 274 18.1.5.4. Udziat komérek NK w cksperymentalnym zjawisku ,opornosci hybrydy” 275 18.2. Komérki LAK 275 18.3. Cytotoksycznosé komérkowa zalezna od przeciweial (ADCC) 276 18.3.1. Komérki efektorowe w ADCC 276 18.3.2. Mechanizm ADCC 276 18. 19. MECHANIZMY CYTOTOKSYCZNOSCI LIMFOCYTOW. 277 Jacek Malejczyk 19.1. Przebieg reakcji cytotoksycznej zaleznej od ziaren cytolityeznych 278 19.1.1. Etapy reakcji cytotoksycznej zaleznej od ziaren cytolityeznych 278 19.1.1.1. Rozpoznanie i wiazanie komérki docelowej przez limfocyt cytotoksyezny 278 19.1.1.2. Aktywacja komérki docelowej i uwolnienie czynnik6w cytotoksycznych 279 19.1.1.3. Recyrkulacja limfocytéw cytotoksycznych 279 19.1.2. Czynniki cytotoksyczne zwiazane z ziarnami cytolitycznymi limfocyt6w 280 19.1.2.1. Budowa ziaren cytolitycznych komérek cytotoksyeznych 280 19.1.2.2. Perforyna 280 19.1.2.3, Granzymy (fragmentyny) 282 19.1.2.4. Biatka TIA-1 283 19.1.2.5. Granulizyna 284 19.1.3. Mechanizmy zabezpieczajace komérki efektorowe przed dziataniem wlasnych czynnikow cytotoksycznych 284 Spis tresci I i 19.2. Przebieg reakcji cytotoksycznej zalezne} od receptoréw dla czasteczek nadrodziny TNF 284 19.3. Inne mechanizmy uczestniczace w reakeji cytotoksyeznoseci komérkowej lub ja wspomagajace 286 19.4, Apoptoza jako mechanizm efektorowy cytotoksycznosei komérkowej 286 20. UKLAD ODPORNOSCIOWY ZWIAZANY Z BLONAMI SLUZOWYMI 288 Witold Lasek 20.1. Struktura bariery ochronnej blony Sluzowej ukladu pokarmowego 289 20.2. Struktura tkanki limfatyczne} bion Sluzowych jelita (GALT) i charakterystyka odpowied2i immunologicznej 290 20.2.1. Miejsca indukeji 290 20.2.2. Miejsca fazy efektorowej 292 20.3. Mechanizmy regulujace powstawanie komérek plazmatycznych wytwarzajacych IgA w blonach Sluzowych 293 20.3.1. Regulacja procesu przetaczania klas 294 20.3.2. Regulacja proliferacji i r6znicowania sie limfocyt6w B 294 20.4. Mechanizm wydzielania IgA do swiatta jelita 294 20.5. Charakterystyka S-1gA 295 20.6. Limfocyty Srédnablonkowe uktadu pokarmowego 296 20.7. Znaczenie limfocytéw B1 w odporosci bton Sluzowych 297 20.8. Tolerancja pokarmowa 297 20.9. Rola prawidiowej mikroflory przewodu pokarmowego w odpornosci blon sluzowych 298 20.10. Mechanizmy odpornosci i tkanka limfatyczna w obrebie ukiadu oddechowego 299 20.10.1. Mechanizmy odpornosci nieswoistej w ukladzie oddechowym 299 20.10.2. Rola NALT 300. 20.10.3. Agregaty grudek limfatycznych biony sluzowe} oskrzeli 300 20.10.4, Poréwnanie BALT i GALT 301 20.11. Rola watroby w mechanizmach odpomosei w obrebie bion Sluzowych 307 20.12. Powiazania mechanizméw immunologicznych w btonach Sluzowych z gruczotem sutkowym 302 21, UKtAD ODPORNOSCIOWY SKORY 303 ‘Stawomir Majewski 21.1, Komérki naskérka i sk6ry wlaSciwej wchodzace w sklad SIS 304 21.1.1. Komorki dendrytyczne 304 21.1.1.1. Komérki Langerhansa 304 21.1.2. Limfocyty T majace TCRy8 306 21.1.3, Keratynocyty 307 2.1.3.1. Cytokiny wytwarzane przez keratynocyty 307 21.1.3.2. Antygeny i czasteczki adhezyjne 3/0 21.2. Wplyw promieniowania UV na SIS 3/1 21.2.1. Mechanizmy immunosupresyjnego dzialania UV 311x I Spis tresci 21.2.2. Wplyw UV na parametry immunologii transplantacyjnej 312 21.2.3. Wplyw UV na reakcje immunologiczne w stosunku do nowotwordw skéry 3/2 22, IMMUNOLOGIA ROZRODU 314 Maciej Kurpisz 22.1. Tolerancja wobec autoantygenéw meskich komérek rozrodezych 314 22.2. Tolerancja samic wobec antygenéw komorek rozrodezych samca 315 22.3. Antygeny plemnikowe 375 22.3.1. Antygeny powierzchniowe plemnika 3/5 22.3.2. Antygeny akrosomu plemnika 316 22.3.3. Antygeny jadra plemnika 3/6 22.4, Immunologiczne wtasciwoSci osocza nasienia 317 22.5. Antygeny réénicowania procesu spermatogenezy 317 22.5.1. Czynniki immunomodulujace w spermatogenezie 3/7 22.6. Immunologiczne podstawy nieplodnosci meskiej 318 22.7. Antygeny ostonki praejrzystej 3/9 22.8. Immunologia jajnika 319 22.8.1. Interakcja jajnika z ukladem odpornosciowym 320 22.9. Immunologiczne Ho nieptodnosci u kobiet 320 22.9.1. Przeciwciata przeciw ostonce przejrzyste) 321 22.9.2. Przeciwciata skierowane przeciw elementom jainika 321 22.10. Jednosé ptodowo-tozyskowa 321 22.11. Immunologiczne tto nawracajacych samoistnych poronienh 323 22.11.1. Immunoterapia nawracajacych samoistnych poronieh 324 22.12. Odpowiedd immunologiczna w ciazy 324 22.12.1. Odpowiedé typu humoralnego 324 22.12.2. Odpowieds typu komérkowego 324 22.12.3. Ciaéa a choroby o tle autoimmunizacyjnym 325 23, PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA 326 Tomasz Stoktosa 23.1. Komunikacja uktadu odpornosciowego i obwodowego uktadu nerwowego 326 23.1.1. Unerwienie narzad6w limfatycznych — wplyw neuroprzekaznikéw na komorki uktadu odpomosciowego 326 23.1.2. Rola opioid6w 327 23.2. Interakeje uktadu odpornosciowego 7 ukladem wydzielania wewnetrznego 328 Wptyw hormonéw na komérki uktadu odpornogsciowego 328 23.2.2. Wytwarzanie hormonéw przez komorki ukladu odpornosciowego 329 23.2.3. Regulacja wydzielania hormon6w wytwarzanych przez kom6rki ukladu odpornosciowego 330 23.2.4. O§ podwzg6rzowo-przysadkowo-nadnerczowa 330 23.3. Dziatanie komérek i mediatoréw uktadu odpornosciowego w osrodkowym uktadzie nerwowym —wzajemne interakcje 337 23.3.1. Osrodkowe dziatanie cytokin 331 23.3.2. Goraczka a cytokiny 332 23.3.3. Prezentacja antygen6w w osrodkowym uktadzie nerwowym i bariera krew-mozg 332 23.3.4. Wptyw zmian w o.u.n. na uktad odpornosciowy 334 23.4. Stres i jego wplyw na odpomosé 334 24, ODPORNOSC PRZECIWZAKAZNA 337 Marek Radkowski, Dominika Olszewska 24.1. Odpornosé naturalna nieswoista 337 24.1.1. Naturalne bariery dla zakazenia 337 24.1.2. Fagocytoza 338 24.1.3. Miejscowa i ogéina reakcja zapalna 339 24.1.4. Dopetniacz 340 24.1.5. Interferony 340 24.1.6. Komérki NK i NKT 340 24.2. Swoista odpowiedé immunologiczna 341 24.2.1. Pierwotna odpowied# immunologiczna 341 24.2.2. Wt6rna odpowiedé immunologiczna 343 24.2.3. Limfocyty Ty8 343 24, Przeciwciata ,naturalne” 344 24.3. Odpowiedé immunologiczna na zakazenia wirusowe 344 24.4. Odpowiedé immunologiczna na zakazenia bakteryjne 345 24.4.1. Bakterie namnazajace sie zewnatrzkomérkowo 345 24.4.2. Bakterie namnazajace sie wewnatrzkomérkowo 347 24.5. Odpowiedé przeciwgrzybicza 347 24.6. Mechanizmy unikania przez patogeny odpowiedzi immunologicznej 348 24.7. Odpowiedé immunologiczna w zakazeniach pasozytniczych 349 24.7.1. Najwazniejsze elementy odpowiedzi immunologicznej w inwazjach pasozytniczych 350 24.7.2. Metody unikania przez pasozyty mechanizméw obronnych gospodarza 353 24.7.3. Szczepionki przeciwko pasozytom 355 25. IMMUNOLOGIA SZCZEPIEN OCHRONNYCH 356 Pawet Grzesiowski, Waleria Hryniewicz 25.1. Epidemiologia choréb infekcyjnych na poczatku XX1 wieku 356 25.2. Wplyw szczepienia na ukiad odpornosciowy 357 25.3. Pierwotna i wtdrna odpowiedé poszczepienna 358 25.4, Szczepionki 359 25.4.1, Szczepionki swoiste 359 25.4.2. Szczepionki nieswoiste 361 25.4.3. Skutecznosé szczepiehi 362 25.4.4, Stan uktadu odpornosci a skutecznosé seczepieni 363 25.5. Bezpieczetistwo szezepionek 364 25.6. Przeciwwskazania do szczepiei 366 25.7. Szczepienia ochronne w grupach ryzyka 367 25.8, Nowe kierunki rozwoju wakcynologii 36825.8.1. Szezepionki skojarzone 368 25.8.2. Szezepionki zawierajace kwas nukleinowy 368 25.8.3. Szezepionki wektorowe 369 25.8.4, Szezepionki antyidiotypowe 370 26. NADWRAZLIWOSE TYPU I 372 Witold Lasek 26.1. Nadwradliwosé a alergia 372 26.2. Czynniki warunkujace wystapienie alergii 373 26.2.1. Wplyw czynnik6w genetyeznych 373 26.2.2. Wplyw czynnikéw Stodowiskowych 374 26.2.2.1. Czynniki infekeyjne 374 26.2.2.2. Czynniki toksyczne, zanieczyszczenia Srodowiskowe i inne 375 26.2.2.3. Ekspozycja na alergen 376 26.2.2.4. Znaczenie pokarmu naturalnego w diecie niemowlecia 377 26.3. Alergeny 377 26.3.1. Standaryzacja alergen6w 377 26.3.2. Struktura alergendw 377 26.3.2.1. Alergeny biatkowe (wielkoczasteczkowe) 377 26.3.2.2. Alergeny matoczasteczkowe 0 charakterze haptendw 379 26.3.3. Sezonowos¢ wystepowania alergii wziewnych 380 26.4. Mechanizmy reakcji alergicznych 387 264.1. Rola limfocyt6w Th2 387 26.4.2. Udzial IgE w reakejach alergicznych 382 26.4.2.1. IgE 382 26.4.2.2. Receptory dla IgE 383 26.4.2.3. Regulacja wytwarzania IgE 383 26.4.2.3.1. Regulacja pozytywna wytwarzania IgE 383 26.4.2.3.2. Regulacja negatywna 385 26.4.3. Udziat komérek tucznych i bazofildw 385 26.4.3.1. Mechanizm aktywacji komérek tucznych i bazofil6w 387 26.4.3.2. Mediatory i czynniki wytwarzane przez komérki tuczne i bazofile 388 26.4.3.2.1. Mediatory preformowane 389 26.4.3.2.2. Mediatory generowane 390 26.43.23. Cytokiny 392 26.4.4. Udzial eozynofil6w 392 26.4.4.1. Aktywnosé wydzielnicza eozynofil6w 392 26.4.4.2. Rola eozynofiléw w zakaéeniach pasozytniczych 393 26.4.4.3. Udziat eozynofil6w w procesach alergicenych 393 26.5. Przebieg odpowiedzi immunologicznej na alergen 394 26.5.1. Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna) 394 26.5.2. Reakcja pGéna (late-phase reaction LPR) 395 26.6. Immunoterapia alergenem (odczulanie) 397 26.6.1, Mechanizmy warunkujace efekt leczniczy 397 26.6.2. Wskazania i kontrowersje dotyezace stosowania immunoterapii alergenem 398 26.6.3. Perspektywy profilaktyki i leczenia alergii 398 26.6.3.1. Immunoterapia swoista alergii 398 26.6.3.2. Immunoterapia nieswoista alergii 399 Spis tresci I XI 27. REAKCJE NADWRAZLIWOSCI TYPU II, IilV_ 401 Witold Lasek 27.1. Typ Il nadwrazliwosci — reakcje cytotoksyczne 401 27.1.1. Reakeje potransfuzyjne 402 27.1.2. Konflikt serologiczny matczyno-plodowy 402 27.1.3. Cytopenie polekowe 402 27.2. Typ Ill nadwratliwosci ~ reakcje z udziatem kompleks6w immunologicznych 403 27.2.1. Czynniki wplywajace na odkladanie sig kompleks6w immunologicznych w tkankach 403 27.2.2. Prayktady reakcji patologicznych 403 27.3. Typ IV nadwrazliwosci — reakeje z dominacja odpowiedzi typu komérkowego 405 27.3.1. Formy nadwradliwosci typu posnego 405 27.3.2. Alergiczne kontaktowe zapalenie skéry (alergiczny wyprysk kontaktowy) 406 28. IMMUNOHEMATOLOGIA 407 Zbigniew Gaciong 28.1. Antygeny i przeciwciala grupowe 407 28.2. Uktady grupowe krwinek czerwonych 408 28.2.1. Ukiad grupowy ABO 409 28.2.1.1. Antygeny ukladu ABO 409 28.2.1.2. Przeciwciata ukladu ABO 410 28.2.2. Uklad grupowy Rh 4/2 28.2.3. Inne uklady grupowe krwinek czerwonych 473 28.3, Nabyte odmiany antygendw grupowych krwi 4/5 28.4. Podstawowe techniki immunohematologiczne 4/6 28.4.1. Test aglutynacji 416 28.4.2. Test antyglobulinowy 418 28.5. Immunizacja antygenami grupowymi krwi 420 28.5.1. Powiklania potransfuzyjne 420 28.5.2. Konflikt serologiczny matczyno-ptodowy (choroba hemolityezna noworodk6w) 422 28.5.2.1. Profilaktyka choroby hemolityeznej noworodk6w 423 29. ZIAWISKA AUTOIMMUNIZACYJNE 424 Anna Warikowicz-Kalifiska 29.1. Choroby autoimmunizacyjne cztowieka 425 29.1.1. Podziat ze wzgledu na umiejscowienie autoantygenu 426 29.1.2. Podziat ze wzgledu na mechanizmy efektorowe 427 29.1.2.1. Choroby zalezne od mechanizmow komérkowych 428 29.1.2.2. Choroby zalezne od wytwarzania autoprzeciweiat 430 29.1.2.3. Choroby kompleks6w immunologicznych 437 Modele zwierzece chordb autoimmunizacyjnych cxtowieka 432 29.2. Mechanizmy zapewniajace tolerancje na wlasne antygeny 433 29.2.1. Indukeja toleraneji centralne) 433 29.2.2. Tolerancja obwodowa 434 29.2.2.1. Delecja klonalna 434 29.2.2.2. Ignorancja ~ sekwestracja antygenu 435 29.2.2.3. Anergia klonalna 436 29.XI I Spis tresci 29.2.2.4. Aktywna supresja — komérki regulatorowe 436 29.3. Czynniki prowadzace do zniesienia autotolerancji 438 29.3.1. Czynniki endogenne 438 29.3.1.1. Geny giéwnego uktadu zgodnosci tkankowej 438 29.3.1.2. Inne geny 438 29.3.1.3. Nadprodukcja cytokin 439 29.3.1.4. Hormony piciowe 439 29.3.1.5. Zaburzenia apoptozy 440 29.3.2. Czynniki egzogenne 440 29,3.2.1. Uraz 440 29.3.2.2. Infekcje wirusowe i bakteryjne 440 29,3.2.3. Inne elementy srodowiska zewnetrznego 442 29.4. Terapia choréb autoimmunizacyjnych 442 29.4.1. Terapia antygenowoswoista 443 29.4.2. Terapia antygenowo nieswoista 445 30. PIERWOTNE NIEDOBORY ODPORNOSCI 447 Tomasz Stoktosa 30.1. Niedobory odpornosci z przewaga zaburzenl wytwarzania przeciwcial 449 30.1.1. Agammaglobulinemia sprzezona z chromosomem X (agammaglobulinemia Brutona) 449 30.1.2. Agammaglobulinemia dziedziczona autosomalnie recesywnie 449 30.1.3. Pospolity zmienny niedobér odpornosci oraz izolowany niedobér IgA 449 30.1.4. Niedobér odpornosci zwiazany z chromosomem X ze zwiekszonym stezeniem IgM 450 30.1.5. Niedobér odpornoSsci ze zwiekszonym stezeniem IgM dziedziczony autosomalnie recesywnie 457 30.1.6. Niedobory podklas IgG 451 30.1.7. Niedob6r odpornosci ze zwiekszonym stezeniem IgE (Zespot Joba) 451 30.1.8. Przemijajaca hipogammaglobulinemia niemowlat 457 30.2. Niedobory odpornosci z przewaga zaburzes czynnosci limfocytéw T 452 30.2.1. Zespét DiGeorge’a 452 30.2.2. Selektywny niedobér limfocyt6w T ze zmniejszona aktywnoscia fosforylazy nukleozydéw purynowych 452 30.2.3. Niedobér odpornosci z brakiem limfocyt6w CD8* 452 30.3. Niedobory odpornosci 0 charakterze mieszanym (z uposledzeniem odpowiedzi typu komérkowego i humoralnego) 452 30.3.1. Zespot Wiskotta-Aldricha 452 30.3.2. Cigzkie ziozone niedobory odpornosci 453 30.3.2.1. Ciezkie ztozone niedobory odpornosci ze zmniejszona liczba limfocyt6w T i prawidtowym poziomem limfocytéw B: T(—) B(+) 454 30.3.2.2. Ciezkie ztozone niedobory odpornosci ze zmniejszona liczba limfocytéw T i B oraz komérek NK: T(—) B(—) NK(—) 495 30.3.2.3. Cigzkie zlozone niedobory odpornosci ze zmniejszona liczba limfocyt6w T i B oraz prawidtowa liczba kom6rek NK: T(—) B(—) NK(+) 455 30.3.2.4. Inne postacie SCID 455 30.3.2.5. Terapia SCID 455 30.3.2.5.1. Przeszezepy szpiku 455 30.3.2.5.2. Substytucja enzymatyczna 456 30.3.2.5.3. Terapia genowa 456 30.3.3. Niedobory odpornosci zwiazane z zaburzeniami ekspresji czasteczek MHC 458 30.3.3.1. Niedobor odpornosci zwiazany z brakiem ezasteczek MHC klasy II (zesp6t ,.nagich” limfocytéw) 458 30.3.3.2. Niedobér odpornosci zwiazany z niedoborem czasteczek MHC klasy 1 459 30.3.4. Niedobory odpornosci zwiazane z zaburzeniami mechanizméw naprawy DNA 460 . Ataksja teleangiektazja 460 30.3.4.2. Zespot Nijmegen 460 30.4. Niedobory odpornosci zwiazane z zaburzeniami ezynnosci komérek zernych 460 30.4.1. Wrodzone neutropenie 461 30.4.1.1. Cykliczna neutropenia 461 30.4.1.2. Ciezka wrodzona neutropenia 461 30.4.1,3. Zespét Shwachmana—Diamonda 461 30.4.2. Przewlekta choroba ziarniniakowa 461 30.4.3. Zespot Chediaka-Higashiego 462 30.4.4. Niedobory czasteczek adhezyjnych 462 30.4.5. Niedobory zwiazane ze szlakiem interleukiny 12 iIFN-y 462 30.5. Niedobory sktadnikéw dopetniacza 463 31. WTORNE NIEDOBORY ODPORNOSCI 464 Tomasz Stoktosa 31.1. Zespét nabytego niedoboru odpornosci (acquired immunodeficiency syndrome - AIDS) 464 31.1.1. Budowa wirusa HIV 466 31.1.2. Cykl zyciowy wirusa 467 31.1.2.1. Tropizm wirusa 467 31.1.2.2. Wiazanie i internalizacja wirusa 470 31.1.2,3. Odwrotna transkrypcja i integracja z genomem gospodarza 470 31.1.2.4. Okres utajenia (latencji) 471 . Aktywacja prowirusa 471 . Transkrypeja 471 31.1.2.7. Synteza biatek wirusowych i formowanie potomnych wirion6w 472 31.1.3. Oddziatywanie wirusa na uktad odpornosciowy 472 31.1.4. Odpowied# immunologiczna w zakazeniu HIV 474 31.1.5. Terapia AIDS 477 31.1.5.1. Szczepionka przeciwko AIDS 479 31.2. Inne nabyte niedobory odpornosci 480 32. IMMUNOMODULACJA 482 Witold Lasek 32.1. Immunostymulatory bakteryjne i preparaty nasladujgce ich dziatanie 48332.1.1. BCG 483 32.1.2. Dipeptyd muramylowy 483 32.1.3. Oligonukleotydy zawierajace niemetylowane sekwencje CpG 483 32.1.4. Polinukleotydy 484 32.1.5. Lipopolisacharydy 484 32.1.6. Inne immunostymulatory bakteryjne 485 32.2. Immunostymulatory izolowane z grzybow 485 32.3. Immunostymulatory roslinne 486 32.4. Probiotyki 486 32.5, Immunomodulatory syntetyczne 0 mate} masie czasteczkowej 486 . Lewamizol 486 Cymetydyna 487 . Inozyna pranobeks 487 . Retinoidy 487 . Talidomid 487 32.5.6. Inne zwiazki (Ieki) wykazujace dziatanie immunomodulujace 488 32.6. Naturalne (endogenne) stymulatory odpowiedzi immunologicznej 488 32.6.1. Cytokiny 488 32.6.2. Hormony grasicy 489 32.6.3. Preparaty immunoglobulinowe 489 32.64. Tuftsyna 490 32.7. Efektywnos¢ dziatania Srodkow immunomodulujacych 490 32.7.1. Rozbieznosci migdzy efektem in vitro iin vivo 490 32.7.2. Objawy uboczne stosowania immunomodulator6w 490 32.8, Immunomodulujacy wplyw niektérych czynnik6w {procedur) na funkcje uktadu odpornosciowego u oséb zdrowych iw chotobach 491 32.8.1. Wplyw wysilku fizyeznego 491 32.8.2. Wplyw karmienia naturalnego na uklad odpornosciowy niemowlecia 492 32.8.3. Immunomodulujacy efekt przetoczeri krwi 492 32.8.4. Plazmafereza 492 33, IMMUNOLOGIA TRANSPLANTACYJNA 493 Zbigniew Gaciong, Grazyna Korczak-Kowalska 33.1, Odpowied# uktadu odpornosciowego na antygeny preeszczepu 494 33.1.1. Prezentacja bezposrednia antygenu w czasie odpowiedzi na przeszczep allogeniczny 494 33.1.2, Prezentacja posrednia antygenu w czasie odpowiedzi na przeszczep allogenicany 495 33.1.3. Faza efektorowa odpowiedzi transplantacyjnej 497 33.1.3.1. Nadostre odrzucanie przeszczepu allogenicznego 497 33.1.3.2. Ostre prayspieszone odrzucanie przeszczepu allogenicznego 497 33.1.3.3. Ostre odrzucanie przeszezepu allogenicznego 497 33.1.3.3.1. Patogeneza ostrego odrzucania 498 33.1.3.4. Przewlekle odrzucanie przeszezepu allogenicznego 500 Spis tresci I Xi 33.1.3.4.1. Patogeneza przewleklego odrzucania 500 33.2. Czynniki immunologiczne wplywajace na losy przeszczepionego narzadu 501 33.2.1, Dobér w zakresie MHC (zgodnosé tkankowa) SU 33.2.2. Uczulenie antygenami HLA 503 33.2.3, Wplyw przetoczett krwi na losy przeszczepu 504 33.2.4. Immunosupresja 504 33.2.4.1. Glikokortykosteroidy 505 33.2.4.2. Cyklosporyna 508 33.2.4.3. Takrolimus (FK-506) 5/0 33.2.4.4. Sirolimus (rapamycyna) 5/0 33.2.4.5. Azatiopryna 510 33.2.4.6. Mykofenolan mofetilu. 5/7 33.2.4.7. Inne farmakologiczne srodki immunosupresyjne 512 33.2.4.8. Globulina antylimfocytarna i antytymocytarna 5/2 3.2.4.9. Preparaty immunoglobulin podawane dozylnie (VIG) 513 33.2.4.10. Immunosupresja z uzyciem przeciwciat monoklonalnych i rekombinowanych biatek 5/3 33.3. Praeszczepianie tkanek krwiotwérezych 514 33.3.1, Praeszczepianie szpiku 5/4 33.3.1.1. Choroba przeszezep przeciwko gospodarzowi 515 33.3.1.2. Odlegte powiktania przeszczepienia allogenicznego szpiku 516 33.3.1.3. Reakcja przeszezep przeciwko biataczce 516 33.3.2. Praeszczepienie komérek macierzystych izolowanych z kewi obwodowej 516 33.4. Indukcja tolerancji transplantacyjnej 5/7 33.5. Preeszczep ksenogeniczny 5/9 33.5.1. Przeciweiata przeciwko przeszczepowi ksenogenicznemu 520 33.5.2. Nadostre odrzucanie przeszczepu ksenogenicznego 520 33.5.3. Opddnione odrzucanie przeszczepu ksenogenicznego 520 33.5.4, Ostre odrzucanie przeszezepu ksenogenicznego 520 33.5.5. Metody zapobiegania odrzucaniu przeszczepu ksenogenicznego 520 34. IMMUNOLOGIA NOWOTWOROW 522 Marek Jakobisiak, Witold Lasek 34.1. Antygeny zwiazane z nowotworem 522 34.1.1. Swoistosé antygendw zwiqzanych znowotworem 523 34.1.2, Heterogennosé antygenéw zwigzanych znowotworem 527 34.1.3. Ekspresja ezasteczek MHC na komérkach nowotworowych 527 34.2. Mechanizmy efektorowe odpowiedzi immunologiczne} przeciw komérkom nowotworowym 528 34.3. Mechanizmy immunologiczne ulatwiajace rozw6j nowotworu 529 34.4, Immunoterapia nowotwordw 532XIV I Spis tresci 34.4.1, Podejscia eksperymentalne w immunoterapii nowotwordw oraz fazy badati Klinicznych 532 34.4.2. Formy immunoterapii nowotwordw cztowieka 533 34.4.2.1, Metody immunoterapii swoiste) 533 34.4.2.1.1. Terapia ,.szczepionkami” przeciwnowotworowymi 533 34.4.2.1.2. Immunoterapia nowotwordw preeciwciatami 535 34.4.2.1.3. Swoista immunoterapia adoptywna 538 34.4.2.2, Metody immunoterapii nieswoiste} 539 34.4.2.2.1. Immunoterapia cytokinami 539 34.4.2.2.2. Inne preparaty stosowane w nieswoistej immunoterapii nowotwor6w 541 34.4.2.2.3, Immunoterapia z uzyciem nieswoiscie aktywowanych komérek limfoidalnych (LAK) i monocyt6w 541 34.4.3, Perspektywy wykorzystania immunoterapii w leczeniu nowotwor6w 543 WYKAZ CZASTECZEK CD 544 Jakub Gotab SKOROWIDZ 553 Witold LasekWSTEP | DEFINICJE PODSTAWOWE Marek Jakobisiak Ukiad odpornosciowy zwany jest rowniez ukladem immunologicznym lub limfatycznym. Nadaje on kregowcom zdolnosé odréznienia ,,swego” od ob- cego i odpowiedzi immunologicznej, dzi¢ki ktorej zwalcza infekcje wirus6w, bakterii i pierwotniakow, odrzuca obce preeszczepy tkankowe, a takze prze- ciwstawia sig rozwijajacym sie w jego obrebie pa- sozytom i nowotworom, Sprawnie funkcjonujacy uklad odpornosciowy wychodzi na ogét zwyciesko z tej walki, ale w przypadku nowotwor6w_ponosi zwykle porazke. Adiuwant to substancja wzmagajaca immunogennosé antygenéw. Przykladem adiuwantu sq emulsje zawierajace Mycobacterium. Antygeny sq to substancje majace nastepujace wt: wosci: a) immunogennoSé, to znaczy zdolnosé do wywolywania przeciw sobie swoistej odpowiedzi immunologicznej, b) antygenowoSé, ezyli zdolnosé swoistego laczenia si¢ z immunoglobulinami (zaréw- no wolnymi, jak i stanowiacymi receptory limfocy- téw B) i receptorami limfocytow T. Antygen majacy tylko te druga wlasciwosé nazywamy haptenem. Immunogennosé zyskuje on dopiero po potaczeniu znoSnikiem, ktérym moze byé np. czasteczka biatka. Autoantygeny, czyli antygeny autologiczne, w prze- ciwiefistwie do antygenéw obcych sq naturalnymi sktadnikami organizmu. Chemokiny to czasteczki oddziatujace chemotak- tycznie na réane populacje leukocytéw. Cytokiny to czasteczki regulujace proliferacje i r6z- nicowanie komérek. Sa one ponadto mediatorami reakeji zapalnych i immunologicznych. W sensie immunologicznym cytokiny obejmuja limfokiny i monokiny. Czasteczki (antygeny) gl6wnego uktadu zgodni tkankowej sa zwiazane z komérkami i biora udziat Ww prezentacji antygenéw limfocytom T oraz in- dukuja po przeszczepieniu komérek lub tkanek odpowiedg biorey prowadzaca do odrzucenia prze- szczepu. Dlatego nazywa sie je rowniez antygenami transplantacyjnymi. Determinanty antygenowe (epitopy) to fragmenty antygenu, ktére sa wiazane przez przeciwciata lub receptory limfocytéw T wigzace antygen. Na jednej czasteczce antygenu moze sie znajdowad wiele determinant antygenowych. Immunoglobuliny patrz przeciwciata. Interleukiny to czasteczki stuzace komunikowaniu sig, wzajemnemu oddzialywaniu i kooperacji mie- dzy komérkami uktadu odpornosciowego. Klon komérkowy obejmuje komérki powstate z jed- nej komérki macierzystej w wyniku jej proliferacji. Komérka docelowa to komérka noszaca odpowiedni antygen, kt6ra jest obiektem ,ataku" swoistych przeciwciat lub komérek cytotoksycznych. Komérka efektorowa to komérka wytwarzajaca przeciwciata lub wykazujaca wlasciwosei pomoc- nicze, regulatorowe/supresorowe lub cytotoksyezne. Komérki immunologicznie kompetentne to komérki (limfocyty B i limfocyty T), ktére sa zdolne do rozpoznania antygenu i odpowiedzi immunologicz- nej na ten antygen. Leukocyty to krwinki biale, czyli: granulocyty (neu- trofile, eozynofile, bazofile), limfocyty, monocyty i plazmocyty.xv I Wstep i definicje podstawowe Limfocyty B réznicuja sie w komorki uwalniajace przeciwciata warunkujac odpowiedé typu humoral- nego. Limfocyty B pochodza u ssak6w bezposred- nio ze szpiku, au ptakéw z kaletki Fabrycjusza Limfocyty T pochodza z grasicy i warunkuja od- powiedé typu komérkowego, a takze wspéldziataja z limfocytami B w odpowiedzi typu humoralnego. Limfokiny to biologicznie czynne substancje nie bedgce immunoglobulinami i wydzielane przez pobudzone limfocyty. Monokiny to biologicznie czynne substancje wy- dzielane przez. pobudzone monocyty i makrofagi. Przeciweiala to substancje bialkowe wytwarzane w limfocytach B i plazmocytach, ktére sq zdolne do swoistego laczenia sig z antygenem. Pojecie przeciwciata uwaza sig za réwnoznaczne 7. poje- ciem immunoglobuliny. Przeszezepy mozna podzielié na preeszczepy au- tologiczne, czyli autogeniczne (w ramach tego samego organizmu), przeszczepy izogeniczne, cayli syngeniczne (migdzy osobnikami tego sa- mego szczepu wsobnego lub migdzy bliénietami monozygotyeznymi), przeszezepy allogeniczne (migdzy réinymi genetycznie osobnikami tego samego gatunku) oraz przeszczepy ksenogeniczne (gdy dawea i biorca naleza do réznych ga- tunk6w). Swoistosé okresla selektywne, czyli wybidreze, la- czenie sig przeciwciata lub receptora limfocytu T z okreSlonym antygenem.WYKAZ UZYWANYCH SKROTOW AA (adjuvant arthritis) — doswiadczalne adiuwantowe zapalenie stawow Ab (antibody) ~ przeciwcialo ACD (allergic contact dermatitis) — alergiczne kon- taktowe zapalenie skéry ACE (angiotensin converting enzyme) — konwertaza angiotensyny ACHR (acetylcholine receptor) — receptor dla acety- Jocholiny ACTH (adrenocorticotrophic hormone) - hormon adrenokortykotropowy, kortykotropina ADA (adenosine deaminase) - deaminaza adeno- zynowa ADCC (antibody-dependent cell-mediated cytotoxi- city) — cytotoksycznosé zalezna od przeciwciat AICD (activation-induced cell death) - smieré ko- mérki w wyniku aktywacji AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) ~ ze- spét nabytego niedoboru odpornosci ALG (anti-lymphocyte globulin) — globulina anty- limfocytarna ALL (acute lymphoblastic leukemia) — ostra biataczka limfoblastyczna ALPS (autoimmune lymphoproliferative syndrome) ~ autoimmunizacyjny zespét limfoproliferacyjny ALS (anti-lymphocyte serum) ~ surowica antylim- focytarna ANCA (anti-neutrophil cytoplasm antibodies) ~ prze- ciwciala przeciwko cytoplazmie neutrofiléw APC (antigen presenting cell) - komérka prezentujaca antygen APL (altered peptide ligand) — zmieniony ligand peptydowy ARC (AIDS-related complex) - zespét zwigzany z AIDS ASO (allele specific oligonucleotides) — oligonuk- leotydy swoiste dla allelu Uwaga! skrét ten w jezyku medycznym weywany jest czesto do okreslenia antystreptolizyn ATG (anti-thymocyte globulin) — globulina anty- tymocytarna ATK (agammaglobulinemia tyrosine kinase) ~ kinaza tyrozynowa agammaglobulinemii ATL (adult T cell leukemia) ~ biataczka limfocytarna T ludzi dorostych AZT — azydotymidyna BAFF (B cell activating factor belonging to the TNF family) ~ czynnik aktywujacy limfocyty B nalezacy do rodziny TNF BAL (broncho-alveolar lavage) ~ plyn po wyplukaniu oskrzeli i pecherzykow BALT (bronchus-associated lymphoid tissue) — tkanka limfatyezna zwiazana z oskrzelem BALU (bronchus-associated lymphoid unit) ~ agregat grudek limfatycznych zwiqzany z oskrzelem BBB (blood-brain barrier) — bariera krew-mézg BCG (franc. bacille Calmette Guérin) ~ szczepionka przygotowana z Zywych atenuowanych pratk6w Mycobacterium tuberculosis BCGF (B-cell growth factor) - ezynnik wzrostu limfocyt6w B BCR (B-cell receptor) - receptor limfocyt6w B BLS (bare lymphocyte syndrome) — zespét nagich limfocyt6w BPI (bactericidal/permeability increasing factor) - czyn- nik bakteriobdjczy zwigkszajacy przepuszczalnoséwu Tl Wykaz uzywanych skrétow BPK (B-cell progenitor kinase) — kinaza tyrozynowa progenitoréw limfocytéw B BSF (B-cell stimulating factor) - czynnik stymulujacy limfocyty B BST-1 (pre-B-cell costimulatory factor) - czynnik kostymulujacy limfocytéw pre-B BTK (Bruaton’s tyrosine kinase) ~ kinaza tyrozynowa Brutona CALLA (common acute lymphoblastic leukemia antigen) - powszechny antygen ostrej biataczki limfoblastycznej CD (cluster of differentiation) — kompleks réznico- wania (tym symbolem i odpowiednia cyfra ozna- czone sa struktury powierzchniowe komorek, giéw- nie leukocyt6w) CDR (complementarity determining region) — region determinujacy dopasowanie CEA (carcino-embryonic antigen) ~ antygen karcyno- -embrionalny CFA (complete Freund’s adjuvant) — kompletny adiuwant Freunda CGRP (calcitonin-gene-related peptide) — peptyd zblizony do kalcytoniny CIA (collagen-induced arthritis) — doswiadczalne kolagenowe zapalenie staw6w CIITA (class II transactivator) — transaktywator MHC klasy IT CLA (cutaneous lymphocyte antigen) — antygen limfocytéw zasiedlajacych skére CLIP (class-Il-associated invariant chain peptide) — peptyd taricucha niezmiennego zwiazany z klasa II CLP (common lymphocyte progenitors) — wspéine komérki progenitorowe limfopoezy CMC (connective tissue mast cell) — komérka tuczna tkanki tacznej CMV (cytomegalovirus) — cytomegalowirus, wirus cytomegalii CNTFR (ciliary neurotrophic factor) — rzeskowy czynnik neurotrofowy Con A (concanavalin A) - konkanawalina A CR (complement receptor) - receptor dla dopeiniacza CREB (cAMP response element-binding protein) = biatko wigzace motyw odpowiedzi na cAMP CRH (corticotropin releasing hormone) — hormon uwalniajacy kortykotropine, kortykoliberyna CRP (C-reactive protein) — biatko C-reaktywne CsA — cyklosporyna CSF (colony-stimulating factor) - czynnik stymulu- jacy tworzenie kolonii CT — kardiotropina CTCL (cutaneous T cell lymphoma) - chtoniak skéry z limfocytow T CTL (T cytotoxic lymphocyte) ~ limfocyt T cytotok- syezny CTLA-4 (cytotoxic T-lymphocyte-associated antigen- -4) — antygen 4 zwiqzany z limfocytem T cytotok- syeznym, CVF (cobra venom factor) - ezynnik jadu kobry CVID (common variable immunodeficiency) — po- spolity zmienny niedobér odpornosci DAF (decay-accelerating factor) — czynnik przy- spieszajacy rozktad (konwertaz C3) DAG - diacyloglicerol DARC (Duffy antigen receptor for chemokines) Duffy antygen-receptor dla chemokin DC (dendritic cell) ~ komérka dendrytyczna DC-SIGN (dendritic cell-specific ICAM-3 grabbing nonintegrin) nieintegryna swoista dla komérek dendrytyeznych chwytajaca ICAM-3 DEC (dendritic epidermal cell) ~ dendrytyezna ko- mérka naskérkowa DED (death effector domain) — efektorowa domena Smierci DETC (dendritic epidermal T cell) ~ dendrytyezny naskérkowy limfocyt T DSG ~ deoksyspergualina DST (donor specific transfusion) — przetoczenie krwi pochodzacej od przyszlego dawey przeszczepu DTH (delayed type hypersensitivity) — nadwrafliwosé typu poznego EAE (experimental autoimmune encephalomyelitis) — doswiadczalne autoimmunizacyjne zapalenie méz- gu i rdzenia EAT (experimental autoimmune thyroiditis) — do- Swiadczalne autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy EBNA (Epstein Barr virus-associated nuclear antigen) - antygen jadrowy zwiazany z wirusem Epstei- na-Barr EBV (Epstein Barr virus) — wirus Epsteina—Bart ECF-A (eosinophil chemotactic factor of anaphylaxis) — ezynnik chemotaktyczny dla eozynofiléw ECP (eosinophil cationic protein) — biatko kationowe eozynofiléw EDN (eosinophil-derived neurotoxin) — neurotoksyna eozynofilowa EGF (epidermal growth factor) — ezynnik wzrostu naskérka ELISA (enzyme-linked immunoabsorbent assay) — test immunoenzymatyczny ENA-78 (epithelial-derived neutrophil attractant) — pochodzacy z komérek nablonkowych czynnik chemotaktyezny dla eozynofil6w EPO (cosinophil peroxidase) ~ peroksydaza eozyno- filowaEPX (eosinophil protein X) — eozynofilowe biatko X ESL-1 (E selectin ligand-1) - ligand selektyny E ETAF (epidermal cell-derived thymocyte activating factor) — naskérkopochodny czynnik aktywujacy tymocyty Fab (fragment antigen binding) — fragment wiazacy antygen FADD (Fas-associated death domain) — domena Smierci zwiazana z Fas FAE (follicle associated epithelium) — nablonek pokrywajacy grudki limfatyczne Fe (fragment crystallizable) — fragment krystalizujacy FeR — receptor dla fragmentu Fe przeciwciata FeRn (neonatal Fe receptor) — noworodkowy receptor dla fragmentu Fe FDC (follicular dendritic cell) — komérka dend- rytyezna grudki FGF (fibroblast growth factor) — czynnik wzrostu fibroblastow FHL (factor H-like protein-1) — biatko 1 podobne do ezynnika H FMLP — N-formylometionyloleucynofenyloalanina FR (frame region) — region zrebowy FRC (fibroblastic reticular cells) — fibroblastyczne komorki siateczkowe FSH (follicle stimulating hormone) — hormon pobu- dzajacy pecherzyki jajnikowe, folitropina FTS (franc. facteur thymique sérique) — grasiczy ezynnik surowiczy 5-FU ~ 5-fluorouracyl GABA — kwas gamma-aminomastowy GAD (glutamic acid decarboxylase) - dekarboksylaza kwasu glutaminowego GALT (gut-associated lymphoid tissue) — tkanka limfatyczna zwiqzana z przewodem pokarmowym GAP (GTPase activating protein) — biatko aktywujace GTPaze GCP (granulocyte chemotactic protein) — biatko chemotaktyczne dla granulocytow G-CSF (granulocyte colony-stimulating factor) — czyn- nik stymulujacy tworzenie kolonii granulocyt6w GH (growth hormone) — hormon wzrostu GL — gangliozyd GlyCAM-1 (glycosylation-dependent cell adhesion molecule-1) — czasteczka adhezji komérkowej zaleana od glikozylacji GM-CSF (granulocyte-macrophage colony-stimula- ting factor) ~ czynnik stymulujacy tworzenie kolo- hii granulocytéw i makrofag6w gp — glikoproteina GRE (glucocorticoid response element) — region odpowiedzi na glikokortykosteroidy Wykaz uzywanych skrotow Dux GRO (growth-related oncogene) — onkogen zwiazany ze wzrostem GS ~ glikokortykosteroidy GVH (graft versus host) — przeszczep przeciwko gospodarzowi (reakcja) GVHD (graft versus host disease) — choroba prze- szczep przeciw gospodarzowi GVL (graft versus leukemia) — przeszczep przeciw biataczce HAART (highly active antiretroviral treatment) — wy- soce aktywna terapia antyretrowirusowa HBsAg (hepatitis B virus surface antigen) - antygen powierzchniowy wirusa zapalenia watroby typu B HBV (hepatitis B virus) — wirus zapalenia watroby typu B H-CAM (human cell adhesion molecule) - czasteczka adhezji komérek ludzkich HCG (human chorionic gonadotropin) - ludzka gonadotropina kosméwkowa HEV (high endothelial venule) - zytka z wysokim Srédbtonkiem HHV (human herpes virus) — ludzki wirus typu »herpes” HIV (human immunodeficiency virus) — ludzki wirus niedoboru odpomosci HLA (human leukocyte antigens) - antygeny ludzkich leukocyt6w HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal axis) — 06 pod- wzg6rzowo-przysadkowo-nadnerczowa HPV (human papilloma virus) — wirus brodawezaka ludzkiego HRF (histamine-releasing factor) — czynnik(i) uwal- niajacy histaming HRF (homologous restriction factor) - czynnik re- strykcji homologicznej HSA (heat stable antigen) — antygen stabilny w pod- wyzszonej temperaturze HSP (heat-shock proteins) — biatka szoku termicznego HSV (herpes simplex virus) — wirus opryszczki zwyklej HTC (homozygous typing cells) — homozygotyczne komorki testujace (typujace) HTLV (human T-lymphotropic retroviruses) — ludzkie retrowirusy T-limfocytotropowe ICAM (intercellular adhesion molecule) — czasteczka adhezji miedzykomérkowe} ICE (interleukin 1f-converting enzyme) — enzym przeksztatcajacy interleukine 1B. ICOS (inducible co-stimulator) — kostymulator in- dukowalny IDC (interstitial dendritic cell) - komérka dend- rytyczna érédmiazszowa Ig - immunoglobuliny (przeciwciata)xx I Wykaz uzywanych skrotéw IgA — przeciwcialo klasy IgA IgA-BF (IgA-binding factor) — czynnik wiazacy IgA IgD — przeciwciato klasy IgD IgE — przeciwciato klasy IgE IgG — przeciweiato klasy IgG IGF (insulin-like growth factor) — insulinopodobny czynnik wzrostu IgM -— przeciwciato klasy IgM IFN — interferon IL — interleukina IL-R — receptor dla interleukiny INOS — indukowalna syntaza tlenku azotu IP-10 (interferon inducible protein) — biatko in- dukowane przez interferon 1P3 — trisfosforan inozytolu IRF (IFN-gene regulatory factor) — czynnik regulu- jacy gen dla interferonu ISCOM (immunostimulating complex) — kompleks immunostymulujacy ISG (interferon stimulated genes) — geny stymulowa- ne przez. interferon ISGF (interferon-stimulated gene factor) - czynnik genéw stymulowanych przez interferon ISRE (interferon-stimulated response clement) — re- gion odpowiedzi stymulowanej przez interferon ITAM (immunoreceptor tyrosine-based activation motifs) - motywy immunoreceptorowe aktywujace oparte na tyrozynie ITIM (immunoreceptor tyrosine-based inhibition mo- tifs) — motywy immunoreceptorowe hamujace oparte na tyrozynie IVIG (intravenous immunoglobulin) - dozyina im- munoglobulina kDa — kilodalton KIR (killer cell inhibitory/immunoglobulin-like recep- tors) — receptory hamujace zabijanie komérka A-LAK (adherent lymphokine-activated killer) — adherentna komérka cytotoksyezna ak- tywowana limfoking komérka K (killer) — kom6rka zabéjca (odpowie- dzialna za ADCC) komérka LAK (lymphokine activated killer) — ko- mérka cytotoksyczna aktywowana limfokina komérka NC (natural cytotoxic) — naturalna kom6rka cytotoksyczna NC komérka NK (natural killer) - naturalna komérka cytotoksyezna N kurezeta OB (obese) — kurczeta otyle LAD (leukocyte adhesion deficiency) — niedobér adhezji leukocytéw LAMP (lysosome-associated membrane protein) — biatko blonowe zwiazane z lizosomem LAT (linker for activated T cells) — tacznik dla pobudzonych limfocytow T LBP (latency binding protein) ~ region wiazacy biatko latengji LBP (LPS binding protein) — biatko wiazace LPS LC (Langerhans cell) — komérka Langerhansa LCA (leukocyte common antigen) — powszechny antygen leukocytow LCF (lymphocyte chemoattractant factor) — czynnik chemotaktyczny dla limfocytow LDL (low-density lipoprotein) — lipoproteina o matej gestosci LFA (lymphocyte function-associated antigen) - an- tygen zwigzany 2 czynnoscia limfocytow LGL (large granular lymphocyte) - du?y ziarnisty limfocyt LH (luteinizing hormone) — hormon luteinizujacy, lutropina LIF (leukemia inhibiting factor) - czynnik hamujacy biataczke limfocyt NKT (natural killer T cell) limfocyt Te — limfocyt T cytotoksyczny limfocyt Th (helper) — limfocyt T pomocniczy limfocyt TIL (tumor-infiltrating lymphocyte) — lim- focyt naciekajacy nowotwor limfocyt Treg — limfocyt T regulatorowy limfocyt Ts — limfocyt T supresorowy LISS (low ionic strength solution) — srodowisko © zmniejszonej sile jonowe} LMP (latent membrane protein) — latentne biatko btonowe LPAM-1 (lymphocyte Peyer’s patch adhesion mole- cule-1) — limfocytarna czasteczka adhezji na kep- kach Peyera 1 LPR (late-phase reaction) — reakeja pééna (nadwraé- liwosci typu 1) LPS ~ lipopolisacharyd (sktadnik Scian drobnoustro- j6w gramujemnych) LT - leukotrien (np. LTB.) LT — limfotoksyna LTR (long terminal repeat) ~ powtarzalna sekwencja koricowa MAC (membrane attack complex) — kompleks ataku- jacy blone MAdCAMC-1 (mucosal addressin cell adhesion mole- cule-1) — czasteczka adhezji komérkowej bedaca adresyna bton sluzowych MALT (mucosa-associated lymphoid tissue) — tkanka limfatyczna zwigzana z blonami sluzowymi MAPK (mitogen-activated protein kinases) — kinazy bialkowe aktywowane przez mitogen MARCO (macrophage receptor with collagenousstructure) — receptor makrofag6w o strukturze kolagenu MASP (MBL-associated serine protease) — proteaza serynowa zwiazana 2 MBL MBP (major basic protein) ~ glowne bialko zasadowe MBP (myelin basic protein) — zasadowe biatko mieliny MC (mast cell) - kom6rka tuczna MCAF (monocyte chemotactic and activating factor) = monocytarny czynnik chemotaktyczny i akty- wujacy MCP (membrane cofactor protein) ~ blonowy kofak- tor biatkowy MCP-1 (monocyte chemoattractant protein-1) — bial- ko chemotaktyczne dla monocyt6w M-CSF (macrophage colony-stimulating factor) — ezynnik stymulujacy tworzenie kolonii makro- fagow MC; - komérka tuczna tryptazododatnia MCre — komérka tuczna tryptazododatnia i chyma- zododatnia MDP (muramy! dipeptide) — dipeptyd muramylowy (N-acetylomuramylo-.-alanylo-p-izoglutamina) MDR (multi-drug resistance) — opornosé na wiele lekow MECAM-1 (melanoma-associated cellular adhesion molecule-1) — zwiazana z czerniakiem czasteczka adhezji kom6rkowej MECL (multicatalytic endopeptidase complex-like) — podobny do kompleksu endopeptydazy wielo- katalityeznej MER (methanol extraction residue) ~ ekstrakt meta- nolowy (BCG) MGF (mast cell growth factor) — czynnik wzrostu kom@rek tucznych MHC (major histocompatibility complex) — gt6wny uklad zgodnosci tkankowej MIF (macrophage migration inhibitory factor) — czyn- nik zahamowania migracji makrofagéw MIG (monokine induced by gamma interferon) — monokina indukowana przez interferon MIP (macrophage inflammatory protein) — biatko zapalne makrofag6w MIS (Millerian inhibiting substance) — substancja hamujaca rozw6j przewod6w Millera MLC (mixed lymphocyte culture) - mieszana hodow- la limfocytow MMC (mucosal mast cell) — komérka tuczna bton Sluzowych MOG (myelin oligodendrocyte glycoprotein) - gliko- proteina mieliny oligodendrocyt6w MPO — micloperoksydaza Wykaz uiywanych skrotow 1 >I MSH (melanocyte-stimulating hormone) — hormon pobudzajacy melanocyty (melanotropina) myszy NOD (non obese diabetic) — myszy nieotyte cukrzycowe NAP-2 (neutrophil activating peptide) - peptyd ak- tywujacy neutrofile NALT (nasal associated lymphoid tissue) — tkanka limfatyezna zwiazana z nosem N-CAM (neural cell adhesion molecule) ~ czasteczka adhezji kom6rek nerwowych NCF (neutrophil chemotactic factor) ~ czynnik che- motaktyczny dla neutrofil6w NF-AT (nuclear factor of activated T cells) — czynnik jadrowy pobudzonych limfocyt6w T NF-«B (nuclear factor kB) — czynnik jadrowy KB NGF (nerve growth factor) — czynnik wzrostu nerw6w NKCF (NK cell cytotoxic factor) - czynnik cytotok- syczny komérki NK NKSF (NK cell-stimulating factor) — czynnik stymu- lujacy komérki NK NO (nitric oxide) — tlenek azotu O, ~ brak substancji grupowej H_ na powierzchni erytrocytu (fenotyp Bombay) OSM (oncostatin M) - onkostatyna M o.u.n. — osrodkowy uktad nerwowy Pp — proteina PAF (platelet activating factor) - czynnik aktywujacy plytki krwi PAMP (pathogen associated molecular patterns) ~ molekularne wzorce zwiazane z patogenami PCOS (polycystic ovarian syndrome) - zespét wielo- torbielowatych jajnikow PCR (polymerase chain reaction) ~ reakcja tari- cuchowa polimerazy PDGF (platelet-derived growth factor) - ptytkopo- chodny czynnik wzrostu PECAM-1 (platelet endothelial cell adhesion mole- cule) — czasteczka adhezji komérkowej plytek i Srddbtonka PF4 (platelet factor 4) ~ czynnik plytkowy 4 PG ~ prostaglandyna (np. PGE;) PHA (phytohaemagglutinin) — fitohemaglutynina PI-3K (phosphatidylinositol 3-kinase) — kinaza-3 fosfatydyloinozytolu PKC (protein kinase C) - kinaza biatkowa C PLC — fosfolipaza C PLP (proteolipid protein) ~ bialko proteolipidowe PLT (primed lymphocyte typing) - testowanie (typo- wanie) limfocytami uczulonymi PM - przeciwciato monoklonalne PMA (phorbol myristate acetate) — octan mirystynianu forboluou Tl Wykaz uzywanych skrotéw PNA (peanut agglutinin) — aglutynina orzeszkow ziemnych PNP (purine nucleoside phosphorylase) — fosforylaza nukleozyd6w purynowych pIgR (polymeric Ig receptor) - receptor dla poli- merycznych form immunoglobulin POMC (proopiomelanocortin) - proopiomelano- kortyna PPD (purified protein derivative) - oczyszczony preparat tuberkuliny, ktéra jest bialkiem lub mie- szanina bialek uzyskanych z Mycobacterium tuber- culosis PRL (prolactin) — prolaktyna PRR (pattern recognition receptors) - receptory rozpoznajace wzorce (receptory dla PAMP) PSA (prostate-specific antigen) — antygen swoisty dla prostaty PSLG-1 (P selectin glycoprotein ligand-1) — gliko- proteinowy ligand dla selektyny P PWM (pokeweed mitogen) — mitogen szkarlatki RAG (recombination activating gene) — gen ak- tywujacy rekombinacje RANTES (regulated on activation normal T cells expressed and secreted) — regulowany przez ak- tywacje; ekspresja i wydzielanie przez prawidlowe limfocyty T RAST (radioallergosorbent test) — test radioaler- gosorpeji RIA (radioimmunoassay) - test radioimmunologiczny ROS (reactive oxygen species) — reaktywne formy tlenu RRE (rev-responsive element) - region wiazacy (odpowiadajacy na) bialko rev RSV (respiratory syncytial virus) - wirus RS RZS — reumatoidalne zapalenie staw6w SAF (syntex adjuvant formulation) — adiuwant za- wierajacy emulsje lipidu (skwalanu) oraz pochodna dipeptydu muramylowego (MDP) SALT (skin-associated lymphoid tissue) — tkanka limfatyczna zwiazana ze sk6ra SAP (serum amyloid protein) - biatko amyloidu osoczowego SAP (SLAM-associated protein) - bialko zwiazane ze SLAM SAPK (stress-activated protein kinase) — kinaza biatkowa aktywowana przez stres SC (secretory component) — komponent (fragment) wydzielniczy SCF (stem cell factor) — czynnik komérek ma- cierzystych SCID (severe combined immunodeficiency disease) — ciezki zlozony niedob6r odpornosci SDF-1 (stromal cell-derived factor-1) — czynnik pochodzacy z komérek zrebowych SEB (staphylococcal enterotoxin B) - gronkowcowa enterotoksyna B, analogicznie: SEA, SEC, SED, SEE SHIP (SH-2-domain containing inositol polyphos- phate 5-phosphatase) — fosfataza polifosforanu inozytolu zawierajgca domene SH2 SHP (SH-2-domain-containing phosphotyrosine phos- phatase) — fosfataza fosfotyrozyny zawierajaca domeng SH2 S-IgA (secretory IgA) - wydzielnicze IgA S-IgM (secretory IgM) — wydzielnicze IgM SIRS (soluble immune response suppressor) — czynnik supresyjny odpowiedzi immunologicznej SIS (skin immune system) — uktad odpornoSciowy skéry SIV (simian immunodeficiency virus) - wirus mal- piego niedoboru odpornosci SLAM (signaling lymphocyte activation molecule) ~czynnik przenoszacy sygnal aktywujacy limfocyt SLE (systemic lupus erythematosus) — toczeri rumie- niowaty trzewny albo uktadowy toczeri (liszaj) rumieniowaty P (SH2 containing leukocyte protein) — bialko leukocytame zawierajace SH2 SM (sclerosis multiplex) — stwardnienie rozsiane SOCS (suppressor of cytokine signaling) — supresor sygnatow przekazywanych przez cytokiny SRS-A (slow reacting substance of anaphylaxis) ~ wolno reagujacy czynnik anafilaksji STAT (signal transducers and activators of transcrip- tion) — transduktory sygnatu i aktywatory trans- krypeji TAA (tumor associated antigens) — antygeny zwiazane 2, nowotworem TAP (transporter associated with antigen processing) — bialko transportujace zwiazane z obrébka an- tygenu TAR (trans-activation-resposive element) - region transaktywujacy TCGF (T-cell growth factor) - czynnik wzrostu limfocytéw T TCR (T-cell receptor) - receptor limfocytéw T TdT (terminal deoxynucleotidyl transferase) — trans- feraza nukleotyd6w terminalnych ‘TF (transfer factor) — czynnik przenoszenia ‘TX (thymic factor X) — czynnik grasiczy X TGF (transforming growth factor) — transformujacy czynnik wzrostu THF (thymic humoral factor) — humoralny czynnik grasiczy