Απόσταξη αζεοτροπικού μίγματος υδροχλωρικού οξέος - Η2Ο

Απόσταξη αζεοτροπικού μίγματος υδροχλωρικού οξέος - Η2Ο

Θεωρητικό μέρος

Aζεοτροπικό μίγμα ονομάζεται το μίγμα που αποστάζει χωρίς αλλαγή της

σύστασής του. Κατά την απόσταξη μίγματος Α+Β, η συνθεση της υγρής φάσης (L)
μπορεί να διαφέρει από εκείνη
της αέριας φάσης (V) μέχρι την
επίτευξη σύστασης Ζ, που είναι
ίδια τόσο στην υγρή όσο και
στην αέρια φάση. Η σύσταση
αυτή αποτελεί το αζεοτροπικό
μίγμα των Α και Β και εξαρτάται
από την πίεση στην οποία
πραγματοποιείται η απόσταξη.
Το σημείο ζέσεως του
αζεοτροπικού μπορεί να είναι
μικρότερο από τα σημεία ζέσεως
και των δύο ουσιών Α και Β
(αζεοτροπικό ελάχιστου) και σε
άλλες περιπτώσεις να είναι
μεγαλύτερο (αζεοτροπικό
μεγίστου). Το πλέον γνωστό αζεοτροπικό ελαχίστου είναι εκείνο της αιθανόλης (σ.ζ.
78,9ο C) και ύδατος (σ.ζ. 100ο C), το οποίο αποστάζει στους 78,15ο C και περιέχει
95,6% αιθανόλη. Τυπικό αζεοτροπικό μεγίστου είναι το υδατικό διάλυμα HCl (σ.ζ.
84ο C) που αποστάζει στους 108,6ο C και περιέχει 20,22% ΗCl.
Η αζεοτροπική απόσταξη είναι παλιά διαδικασία που χρησιμοποιείται ευρέως
από το 1930. Οι εφαρμογές αζεοτροπικών αποστάξεων συνεχίζονται να διευρύνονται
επειδή πολλά μίγματα , που περιέχουν ουσίες με κοντινά σημεία ζέσεως, μπορούν να
διαχωριστούν οικονομικά με τη χρήση τέτοιων διαχωριστικών τεχνικών.
Λόγω της μη ιδανικής συμπεριφοράς πολλών μιγμάτων, είναι γενικά δυνατό να
βρεθεί κάποιο συστατικό, το οποίο αν προστεθεί διευρύνει τη διαφορά των σημείων
ζέσεως των δύο ουσιών που αποτελούν το μίγμα.
Η απόσταξη δεν είναι ο καταλληλότερος τρόπος διαχωρισμού αζεοτροπικών
μιγμάτων. Ο διαχωρισμός μπορεί να επιτευχθεί καλύτερα με εκλεκτική εκχύλιση,
υγρή χρωματογραφία και εκλεκτική ρόφηση.

2
 Πειραματικό μέρος

Όργανα - Συσκευές – Αντιδραστήρια

Θερμόμετρο
Λύχνος Bunsen
Ψυκτήρας
Κλασματήρας
Ποτήρι Ζέσεως 100ml
Λαστιχιένιοι Σωλήνες
Φελλοί
Μεταλλικός τρίποδας με πλέγμα αμιάντου
Ψυκτήρας
Ογκομετρικός κύλινδρος
Μεταλλικοί σφικτήρες
Σιδερένιο στήριγμα
50ml HCl (37% w/w, d = 1,19 g/ml)
H2O

Πειραματική διαδικασία

1. Τοποθετούνται στον κλασματήρα 50ml H20 και 50ml ΗCl

2. Προστίθενται πυρήνες βρασμού

3. Συναρμολογείται η διάταξη της απόσταξης ,εντός απαγωγού για λόγους ασφαλείας,

όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα

4. Το μίγμα HCl – H2O θερμαίνεται και μετα από ένα χρονικό διάστημα το διάλυμα
έρχεται σε βρασμό. Κατά τη διάρκεια του βρασμού και ενώ η θερμοκρασία
αυξάνεται, η ποσότητα των ουσιών που εξατμίζετα περνάει μέσα από τoν ψυκτήρα
και υγροποιείται ξανά, ώστε να συλλεχθεί τελικά στο ποτήρι ζέσεως. Όταν

3
σταθεροποιηθεί η θερμοκρασία αντικαθίσταται το ποτήρι ζέσεως με νέο και το
πρώτο απορρίπτεται. Όταν έχουν μείνει ελάχιστα ml στον κλασματήρα σταματά η
απόσταξη και το μίγμα που υπάρχει στο ποτήρι ζέσεως είναι το αζεοτροπικό μίγμα
HCl και H2O.

Ερωτήσεις

1) Υπολογίστε την % κατ’όγκο περιεκτικότητα σε HCl του αρχικού μίγματος

Το ΗCl έχει 37% w/w , δηλαδή σε 100g ΗCl υπάρχουν 37g Η2Ο

Τα 100g HCl ισούνται με όγκο V= m/d = 100 / 1,19 = 84 ml

Άρα :
Σε 84 ml ΗCl περιέχονται 37 g διαλυμένης ουσίας
Σε 50 ml HCl περιέχονται x; g διαλυμένης ουσίας

84x = 1850 οπότε x = 22g

Μετά την πρόσθεση του H2O ο συνολικός όγκος τους διαλύματος θα είναι 100ml.
Oπότε σε 100ml διαλύματος θα περιέχονται 22 g ΗCl, αφού δεν προστέθηκε επιπλέον
ποσότητα HCl.
Άρα η % κατ’ όγκο περιεκτικότητα του αρχικού μίγματος σε HCl θα είναι 22% w/v

2) Το αρχικό απόσταγμα, το οποίο απορρίπτεται, είναι πλουσιότερο σε HCl ή σε

H2O; Αιτιολογείστε την απάντησή σας.

Σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα το σημείο βρασμού του HCl μεταβάλεται συνεχώς
ώσπου φτάνει στο μέγιστο του στους 110ο C και στα 800 mmHg πίεση.

Πίεση (mmHg) Σημείο Βρασμού ΗCl (% κ.ό.)

600 102,2 20,63
640 103,96 20,50
680 105,56 20,41
700 106,42 20,36
740 107,85 20,26
760 108,58 20,22
800 110,00 20,15

Αφού υπό αυτές τις συνθήκες έχει περιεκτικότητα 20,15% κ.ό. , μικρότερη δηλαδή
από αυτήν που έχει αρχικά το μίγμα μας (22%), θα πρέπει σταδιακά να μειώνεται η
ποσότητα του HCl στο μίγμα ώστε να μειώνεται και η περιεκτικότητα του.
Άρα το αρχικό ποτήρι ζέσεως θα έχει μεγαλύτερη ποσότητα HCl.

4
3) Μπορούμε να υποθέσουμε ότι στο σημείο της αζεοτροπικής αναλογίας και
εφόσον το σημείο ζέσης δε μεταβάλλεται, έχει λάβει χώρα χημική ένωση μεταξύ
των δύο υγρών; Αιτιολογείστε με συντομία την απάντησή σας.

Προϋπόθεση για να έχει λάβει χώρα μια χημική ένωση μεταξύ HCl και Η2Ο είναι να
διατηρείται σταθερό το σημείο ζέσης. Επίσης αν μεταβληθεί η πίεση, υπό την οποία
βρίσκεται μια χημική ένωση, ναι μεν θα αλλάξει το σημείο ζέσης, αλλά η σύσταση θα
παραμείνει η ίδια. Αντίθετα αν μεταβληθεί η πίεση στην οποία είναι ένα αζεοτροπικό
μίγμα, θα αλλάξει και το σημείο ζέσεως και η αζεοτροπική αναλογία την οποία έχουν
τα δύο υγρά. Άρα εφόσον το σημείο ζέσεως αυξάνεται δεν έχει λάβει χώρα κάποια
χημική ένωση.

4) Καταγράψτε από τη βιβλιογραφία άλλα παραδείγματα αζεότροπων μιγμάτων

Δυαδικά αζεοτροπικά μίγματα που περιέχουν νερό

Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)

Αζεότροπου ο C
Νερό Άλλο
συστατικό
Ανόργανα Οξέα
Υδροβρώμιο 126 52.5 47.5
Υδροχλώριο 108.58 79.78 20.22
Υδροφθόριο 111.35 64.4 35.6
Υδροϊώδιο 127 43 57
Νιτρικό Οξύ 120.7 32.6 67.4
Υπερχλωρικό Οξύ 203 28.4 71.6

Οργανικά Οξέα
Μυρμηκικό Οξύ 107.2 4 96
Ισοβουτηρικό Οξύ 99.3 79 21
Βουτηρικό Οξύ 99.4 81.6 18.4
Πεντανοϊκό Οξύ 99.8 89 11
Ισοπεντανοϊκό Οξύ 99.5 81.6 18.4
Κροτωνικό Οξύ 99.9 97.8 2.2

5
Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)
Αζεότροπου ο C
Νερό Άλλο
συστατικό
Αλκοόλες

Αιθανόλη 78.17 4 96
1 – Προπανόλη 71.7 71.7 28.3
2 – Προπανόλη 80.3 12.6 87.4
1 – Βουτανόλη 92.7 42.5 57.5
2 – Βουτανόλη 87 26.8 73.2
1 – Πεντανόλη 95.8 54.4 45.6
2 – Πεντανόλη 91.7 36.5 63.5
3 – Πεντανόλη 91.7 36.0 64.0
1 – Εξανόλη 97.8 67.2 32.8
1 – Οχτανόλη 99.4 90.0 10.0
1 – Επτανόλη 98.7 83 17
Φαινόλη 99.52 90.8 9.2
Βενζυλική
Αλκοόλη 99.9 91 9
Φουρφουριλική
Αλκοόλη 98.5 80 20

Αλδεΰδες

Βουτηραλδεΰδη 68 6 94
Προπιοναλδεΰδη 47.5 2 98
Πεντανάλη 83 19 81
Φουραλδεΰδη 97.5 65 35
Αμίνες

Φουρφουριλαμίνη 99 74 26
Πιπεριδίνη 92.8 35 65
Πυριδίνη 93.6 41.3 58.7
Διβουτιλαμίνη 97 50.5 49.5
Τριαλλυλαμίνη 95 38 62
Τριβουτιλαμίνη 99.65 79.7 20.3

Αλογονούχοι Υδρογονάνθρακες
Χλωροφόρμιο 56.1 2.8 97.2
Τριχλωροαιθυλένιο 73.4 17 83
Τετραχλωροαιθυλένιο 88.5 17.2 82.8
1 – Χλωροπροπάνιο 44 2.2 97.8
Χλωροβενζένιο 90.2 28.4 71.6

6
Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)
Αζεότροπου ο C
Νερό Άλλο
συστατικό
Αιθέρες
Διεθυλαιθέρας 34.2 1.3 98.7
Εθυλ-προπυλ-
αιθέρας 59.5 4 96
Βουτυλεθυλαιθέρας 76.6 11.9 88.1
Διβουτιλαιθέρας 92.9 33 67
Υδρογονάνθρακες

Πεντάνιο 34.6 1.4 98.6

Εξάνιο 61.6 5.6 94.4
Επτάνιο 79.2 12.9 87.1
Νιτρίλια

Ακετονιτρίλιο 76.5 16.3 83.7

Ισοβουτυνονιτρίλιο 82.5 23 77

Δυαδικά αζεοτροπικά μίγματα που περιέχουν κάποιο οργανικό οξύ

Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)
ο
Αζεότροπου C
Οργανικό Οξύ Άλλο
συστατικό
Μυρμηκικό Οξύ
2- Μεθυλβουτάνιο 27.2 4 96
Πεντάνιο 34.2 20 80
Εξάνιο 60.6 28 72
Επτάνιο 78.2 56.5 43.5
Οκτάνιο 90.5 63 37
Βενζάνιο 72.05 31 69
Ιωδομεθάνιο 42.1 6 94
Χλωροφόρμιο 59.15 15 85
Τριχλωροαιθυλένιο 74.1 25 75
Βρωμοαιθάνιο 38.2 3 97
Πυριδίνιο 127.43 61.4 38.6
2- Πεντανόνη 105.3 32 68
3- Πεντανόνη 105.4 33 67
Νιτρομεθάνιο 97.07 45.5 54.5
Βρωμοβενζάνιο 98.1 68 32
Χλωροβενζάνιο 93.7 59 41

7
Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)
Αζεότροπου ο C
Οργανικό Οξύ Άλλο
συστατικό
Oξικό Οξύ

Εξάνιο 68.3 6 94
Επτάνιο 91.7 23 67
Οκτάνιο 105.7 53.7 46.3
Εννιάνιο 112.9 69 31
Δεκάνιο 116.75 79.5 20.5
Ενδεκάνιο 117.9 95 5
Βενζένιο 80.05 2 98
Στυρένιο 116.8 85.7 14.3
Νιτρομεθάνιο 101.2 96 4
Προπιονικό (προπανικό) Οξύ

Επτάνιο 97.8 2 98
Οκτάνιο 120.9 21.5 78.5
Εννιάνιο 134.3 54 46
Δεκάνιο 139.8 80.5 19.5
Χλωροβενζένιο 128.9 18 82

Βουτηρικό (βουτανοϊκό) Οξύ

Ενδεκάνιο 162.4 84.4 15.5

Στυρένιο 143.5 15 85
Ινδένιο 163.7 84 16
Χλωροβενζένιο 131.75 2.8 97.2
1- Ιωδοβουτάνιο 129.8 2.5 97.5
Ισοβουτηρικό Οξύ

2,7-Διμεθυλοκτάνιο 148.6 48 52
Στυρένιο 142 27 73
Ισοπροπυλοβενζένιο 146 35 65
Προπυλοβενζένιο 149.3 49 51
1,2-Διβρωμοεθάνιο 130.5 6.5 93.5
Βρωμοβενζένιο 148.6 35 65
Χλωροβενζένιο 131.5 8 92
1- Ιωδοβουτάνιο 128.8 7 93
1- Βρωμοεξάνιο 148 35 65
Μεθοξυλβενζένιο 149 42 58

8
 Δυαδικά αζεοτροπικά μίγματα που περιέχουν κάποια αλκοόλη

Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)

Αζεότροπου ο C
Αλκοόλη Άλλο
συστατικό
Μεθανόλη

Πεντάνιο 30.9 7 93
Κυκλοπεντάνιο 38.8 14 86
Επτάνιο 59.1 51.5 48.5
Οκτάνιο 62.8 67.5 32.5
Φθωροβενζένιο 59.7 32 68
Βρωμοαιθάνιο 34.9 5.3 94.7
Ιωδομεθάνιο 37.8 95.5 4.5
Χλωροφόρμιο 53.4 87.4 12.6
1- Βρωμοπροπάνιο 54.5 21 79
2- Χλωροπροπάνιο 33.4 6 94
Ακετόνη 55.5 12.1 87.9

Αιθανόλη

Πεντάνιο 34.3 5 95
Εξάνιο 58.7 21 79
Επτάνιο 70.9 49 51
Οκτάνιο 77 78 22
Βενζένιο 67.9 31.7 68.3
Χλωροφόρμιο 59.3 93 7
1-Προπανόλη

Εξάνιο 65.7 4 96
Κυκλοεξάνιο 74.7 18.5 81.5
Επτάνιο 84.6 34.7 65.3
Οκτάνιο 93.9 70 30
Βενζένιο 77.1 16.9 83.1
Στυρένιο 97 8 92
Φαινόλη

2,7-διμεθυλοκτάνιο 159.5 6 94
Δεκάνιο 168 35 65
Τριδεκάνιο 180.6 83.1 16.9
1- Οκτανόλη 195.4 13 87
2 - Οκτανόλη 184.5 50 50
Ανιλίνη 185.8 41.9 58.1
Ιωδοβενζένιο 177.7 53 47

9
 Δυαδικά αζεοτροπικά μίγματα που περιέχουν κάποια κετόνη

Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)

Αζεότροπου ο C
Κετόνη Άλλο
συστατικό
Ακετόνη

Κυκλοπεντάνιο 41 36 64
Πεντάνιο 32.5 20 80
Κυκλοεξάνιο 53 67.5 32.5
Εξάνιο 49.8 59 41
Επτάνιο 55.9 89.5 10.5
Χλωροφόρμιο 64.4 78.1 21.9
2-Βουτανόνη

Κυκλοεξάνιο 71.8 40 60
Εξάνιο 64.2 28.6 71.4
Επτάνιο 77 70 30
2,5-διμεθυλεξάνιο 79 95 5
Βενζένιο 78.33 44 56

Διάφορα δυαδικά αζεοτροπικά μίγματα

Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)

Αζεότροπου ο C
Διαλύτης Άλλο
συστατικό
Ακεταμίδιο

Διπεντένιο 169.2 18 82
Ινδένιο 177.2 17.5 82.5
Βενζένιο

Κυκλοεξάνιο 78.9 64.7 35.3

Εξάνιο 68.5 4.7 95.3
Επτάνιο 80.1 99.3 0.7
Ανιλίνη

Εννιάνιο 149.2 13.5 86.5

Δεκάνιο 167.3 36 64
Ινδένιο 179.8 41.5 58.5

Τριαδικά αζεοτροπικά μίγματα που περιέχουν αλκοόλες

10
 Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)
Αζεότροπου ο C
Νερό Αλκοόλη Άλλο
Συστατικό
Μεθανόλη

Χλωροφόρμιο 52.3 1.3 8.2 90.5

2 μεθυλ-1,3-
βουταδιένιο 30.2 0.6 5.4 94
Αιθανόλη

Βενζένιο 64.9 7.4 18.5 74.1

Βουτυλαμίνιο 81.8 7.5 42.5 50
Χλωροφόρμιο 55.3 2.3 3.5 94.2
Εξάνιο 56.0 3 12 85

Άλλα τριαδικά αζεοτροπικά μίγματα

Σύστημα Σημείο Ζέσεως Σύσταση (%w/w)

Αζεοτρόπου ο C
Νερό 107 15.5
Οξικό Οξύ 66.8
Ισοβουτηρικό Οξύ 17.7
Αιθανόλη 57.3 9.5
Χλωροφόρμιο 56.1
Εξάνιο 34.4
1- Προπανόλη 73.8 15.5
Βενζένιο 30.4
Κυκλοεξάνιο 54.2
Ακετόνη 60.8 3.6
Χλωροφόρμιο 68.8
Εξάνιο 27.6
Μεθανόλη 47 14.6
Ακετόνη 30.8
Εξάνιο 59.6

5) Τι ονομάζεται αζεότροπο μεγίστου και τι αζεότροπο ελαχίστου;

11
 Σε ένα μίγμα δύο πλήρως αναμίξιμων υγρών στα οποία τα μόρια κάθε υγρού
έλκονται μεταξύ τους με δυνάμεις μικρότερες των δυνάμεων που ασκούνται μεταξύ
των ετεροειδών μορίων κατά την ανάμιξη, υπάρχει έκλυση θερμότητας και θέρμανση
του διαλύματος. Αυτά τα διαλύματα ονομάζονται αζεότροπα μεγίστου και έχουν την
ίδια σύσταση ατμών και υγρού στο μέγιστο σημείο ζέσεως τους.
Αντίθετα ένα μίγμα, στο οποίο τα μόρια κάθε υγρού έλκονται μεταξύ τους με
δυνάμεις μεγαλύτερες των δυνάμεων που ασκούνται μεταξύ των ετεροειδών μορίων
κατά την ανάμιξη, υπάρχει απορρόφηση ενέργειας και άρα το μίγμα ψύχεται. Αυτά τα
μίγματα ονομάζονται αζεότροπα ελαχίστου και έχουν την ίδια σύσταση ατμών και
υγρού στο ελάχιστο σημείο ζέσεώς τους.

Βιβλιογραφία

John. A. Dean, Lange’s Handbook of Chemistry 15th Edition, Mc Graw – Hill Inc.
Perry R.H., Green D., Perry’s Chemical Engineers Handbook, Mc Graw – Hill Inc.
1999
Γ.Κ. Παρισάκης, Ανόργανη Πειραματική Χημεία, Εκδ. Παπασωτηρίου, Αθήνα
1995
Θ. Σκουληκίδη, Φυσικοχημεία Ι2, Φυσικά συστήματα, Αθήνα 1967

12