िश�क ध्ये

िश�क ध्ये
 िशक्षक ्य
ध ेय �क® नािशक यांचे
दोन दज�दार अंक
मािसक िश�क ध्येय(िप्र)
एका अंकाची िक�मत 50 �.
वािषर्क वगर्ण500 �.
12 ि�ंट अंक घरपोच
(150 िक�मतीच्या िदवाळी अंकास)

सा�ािहक िश�क ध्येय(िडिजटल)

एका अंकाची िक�मत 20 �.
वािषर्क वगर्ण500 �.
52 िडिजटल अंक पासवडर्सह व्हाट्सए
(150 �. िकमतीच्या िदवाळी अंकास)

'िशक्षक ध्येय �क'चे 'मािसक' आिण 'िडिजटल सा�ािहक' न�� वाचा.

या दोन्ही अंकातील ले/मजक�र वेगवेगळा राहील, ि�ंट अंकातील लेख िडिजटल अंकात आपणास वाचायला
िमळणार नाही, जािहरात मा� दोन्ही िठकाणी असे.
िशक्षकांचे सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस्तरीय आरएनआय. मािसक/िडिजटल सा�ािहक
िश�क ध्ये: एक सव
ु णर्संध
या अनोख्या िदवाळी ंकाचे आजच वा
अ िषर्क वगर्णीदार ..
सोबत फोन पे िक�वा गुगल पे �ारे 9623237135 यावर 500/- � भ�न
याच नंबरवर स्��न शॉ व आपला सप ं ण
ू र् पत्तपाठवावा...
एक िनष्पक्ष मा/सा�ािहक: कोणत्याही राजक�य पक्षा
िक�वा शैक्षिणक संघटनेशी आम्ही बांधील न.
िशक्षक ् ध : अिधकारी, िशक्, िव�ाथ� आिण पालक सवा�साठी एक मु� व्यासपी
िशक्षक ध्येय िडिजटल सा�ािहकाचे राज्3 लाख + िशक्षक वाचकवगर् आ.
राज्यभरात70+ �तीिनधी आहेत. आमच्या संक�त स्थळालएकदा भटे दयावी:
https://shikshakdhyey.com/ मल े आय डी shikshak.dhyey@gmail.com
मधक
ु र घायदार, संपादक, 9623237135 पत्रक, नािशक

वगषणहद रष्�पक: मल षिडिजटलषस � िह्ष/ िेअटषम िस्षप िव . फोकषपध/गुगलषपधषTransaction ID:........................................

सअपूणषषक व: ................................................................................. सअपूणषषपपा : .....................................................
............................................................................. ाह हसतपषकअबर: ................................... र�मष�. .................

िश�क ध्ये
 वषर्१ ले १८ जानेवारी २०२१ अंक ३८
https://www.ShikshakDhyey.com

संपादक मधुकर घायदार, नािशक

िशक्षक ध्येय सा�ािहक राज्यातील िशक्षकां
मधुकर रंगनाथ घायदार यांनी िशक्षक ध्येय �काशनामाफ�त �कािश क
त .
RNI TV No. MAHMAR50566
E-mail: shikshak.dhyey@gmail.com
खालील लोगो वर ��क (स्पश) क�न बघा... आिण आमच्या संपकार्त रा...

िश�क ध्ये
संपादक:
मधुकर घायदार, नािशक, ९६२३२३७१३५
कायर्कारी संपाद:
�भाकर कोळसे, वधार्९८२३५३९३२५
मुख्य सहायकसंपादक:
रमेश खरबस, अकोले (अहमदनगर) ९१५८०७६०८५
कायदेशीर स�ागार:
अॅयड. भाऊसाहेब गंभीरे, नािशक
अितथी संपादक:
िमिलंद पगारे, नािशक ९९६७०१२८८४
सुधाकर जाधव, औरंगाबाद ९५५२२६७५०१
चं�कांत घायदार , [पोलीस उपअिधक्षक .] ८१०८००५७४२
सहायक संपादक:
डॉ. माधव गावीत, औरंगाबाद ९६५७५५७१९८
अशरफ आंजल�कर, रत्नािगरी८८०६५०४०५५
खंड� मोरे नािशक ९४२३९३२६९८
डॉ. �ा. िदशा गेडाम, ग�िदया, ९०४९८०८९०९
सहसंपादक:
िनतीन क�वटे, नािशक ७२१८६०१५१०
अजय भालेराव, अहमदनगर ७९७२०३५४१६
िवशाल िट�मवार, औरंगाबाद ९४०३८५९७५७
िदलीप वाघमारे, सांगली ९८८११४२११३
सतेशक�मार माळवे, सातारा ७७५८९७८७६१
उपसंपािदका:
किवता चौधरी, जळगाव ८८०६६४७३९०
��ा पवार, पाचोरा, जळगाव ७५०७१७३१६३
उषा को�ी, मंगळवेढा, सोलापूर ९४२३५९०९२२
�णाली कोल्ह, नागपूर ८९९९७६५२३१
रंजना कोळी, जामनेर, जळगाव ९८३४७३४६५०
अ�णा उदावंत, जळगाव ९८९०४१३७२३
दीपाली बाभुळकर, अमरावती ८८०५४१०८८७
मंजषु ा ख�ी, नािशक ९६८९०४९५५१
िव�ा वालोकर, वधार, ९५११८९२७२२
अचर्ना भरकाड, यवतमाळ, ८६९८९३६९४८
अंजली कड�, अमरावती, ८००७२५११५९
मुि�तशोधन:
राज�ी को�ी, नािशक
जािहरात व्यवस्था:
�शांत प�धे, ठाणे ९८३४३८३७७२
�ितिनधी:
डॉ. सुधीर अ�वाल, नागपूर ९५६१५९४३०६
िवनोदक�मार माने, ग�िदया ९४०४८४१९९७
िवष्णू ढेब, सातारा ७५८८६८६०६५
िश�क ध्ये
�ेमजीत गतीगंते, मुंबई ९१६७४४७८१६
रचना पैठणकर, पाथड�, अहमदनगर
परेश पडोळकर, बुलडाणा ९०४९७५००३१
िनलेशक�मार इंगोले, अमरावती ९३७११४५१९५
अजय काळे, सांगली ९९२१६८९४६८
सिलम आतार, औरंगाबाद ९७६३२६३९३४
पािकजा पटेल, पारोळा, जळगाव ९७६६५५३१३५
जबीन इस्माईल सय्, पुणे ८३२९५००८३१
सुमैया तांबोळी, सोलापूर ९४२०६४८६१७
दत्ता�य भालक, बीड ९९६०७०८७४३
सुिनल उगले, कल्याण९८१९२२१५८९
तारीश अत्ता, सांगली ९४०३००७३५५
महादेव खळ�रे, नांदेड ८७९६६६५५५५
मनीषा पाटील, जळगाव, ७९७२४९९९६१
�शांत म्हस्, अहमदनगर ९४२३४६४७९४
�काश पांढरे, रत्नािगरी९६०४०३८६८८
संजय पवार, महाड, रायगड ९६८९८२१२१५
योगेश ढवारे, परभणी, ९५६१९५३७३८
डॉ. अमोल बागूल, अहमदनगर ७३८५५२२६२२
म�च्छं� क��भा, कोल्हापूर९९२३३२४३०८
आिदनाथ सुतार, अकोले, अ. नगर, ९८९०७०९१७५
प�ाकर मोरे, उस्मानाबाद९४२१८७१९५३
िगरीश दा��टे, मनमाड, नािशक ८३०८७७४८४७
िवलास िनकम, जळगाव, ९४२०६६८२१८
दत्ता�य िशंद, अहमदनगर, ९८२२२९०४३८
लता पांढरे, रत्नािगर, ९९७०२३५५८३
िकरण जाधव, नािशक ९९२२४४८५३९
िनता आरसुळ,े जालना, ८६५२४५००३२
सिचन सावरकर, देवळी, वधार्९६६५४११७३४
खुशाल ड�गरवार, भंडारा, ७५८८७८९९७५
गुलाब कोळी जळगाव 8956680201
दत्ता�य खोबर, करमाळा, सोलापूर ९६२३७२७२५७
ताई पवार, �ीग�दा, ९४२३७८७६४०
जनादर्न वाघमार, सोलापूर, ८३०८०१०५४८
मनीषा लावरे, रायगड, ९६२३२२८९८८
िपतांबर माळी, नािशक ८२७५४४११६२
गु�नाथ उमाटे, नांदेड ९०९६६३५७७७
सु�पा थोरात, नािशक ९४२३१३७१३०
िवनया जाधव, माणगाव, रायगड ७७७४९३६०७६
िवनायक काक�ळते, िस�र, नािशक ९८९०१५३९०२
आयेशा नदाफ वाळवा, सांगली ९४०३२२५६८१
वरील �ितंिनध�कडे ि�ंट अंक उपलब्ध आह.
तसेच वगर्णीदार होण्यासाठी आमच्या वरील �ितिनधी यांचेशी संपक� साध.
िशक्षक ध्’ सा�ािहक
िडिजटल अंक
संपादक�य...
वषर्भरात: (५२ अंक)
एका अंकाची िक�मत २० �. सुभाषचं� बोस: एक तेजस्वी व्य��मत
वािषर् वगर्ण: �. ५००

‘िशक्षक ध्’ मािसक “तुम मुझे खून दो म� तुम्ह आजादी द�ंगा” असे भारताला आवाहन
ि�ंट अंक करणारे एकमेव स्वातं�यसेनान सुभाषचं� बोस यांचा जन् २३
वषर्भरात१२ अंक जानेवारी १८९७ साली ओ�रसा राज्याती कटक येथे झाला.
एका अंकाची िक�मत ५० �. त्यांन 'नेताजी' या टोपण नावाने बोलावले जाते. द�सरे महायु�
िदवाळी अंकाची िक�मत: १५० �.
सु� असताना इं�जांशी लढण्यासाठ त्यांन जपानच्य मदतीने
[िदवाळी अंक + ११ अंक]
वािषर् वगर्णी: �. ५००
वगर्णीची र�म

You can send money using this

SCAN above BHIM QR or 'आझाद िहंद' फौजेची स्थापन कल � ी. "जय िहंद" हा नारा आज
using UPI ID 9623237135@upi.
Use BHIM,
भारताचा रा��ीय नारा बनला आहे. पेशाने नामवंत वक�ल
Phone Pay = 9623237135, असणारे जानक�नाथ सुभाषचं� बोस यांचे वडील होत. इं�ज
Google Pay = 9623237135,
to make transactions. सरकारने त्यांन 'रायबहा�र' हा िकताब िदला होता. आईच्य
स्��नशॉटसह आपले ना, पत्त,
विडलांचे नाव गंगानारायण दत्. कोलका�यातील एक �ीमंत
फोन नंबर इ. तपशील 9623237135 घराणे होते.
या नंबरला व्हाटसअॅपवर पाठवाव. भारतीय स्वातं�यसं�ामा ज्य शूर वीरांनी कशाचीही पवार न
अंकातील काही छायािच�े इंटरनेटव�न साभार
अंकात व्य� झालेल्या सवर्च मतां करता उडी घेतली आिण िनकराने लढा िदला तसेच भारताला
संपादक�य मंडळ सहमत असेलच असे नाही.
स्वतं करण्या मोलाची भूिमका बजावली यात सुभाषचं� बोस
Copyright © ‘िशक्षक ध्’
या अंकातील लेखांचे ह� सुरिक्. यांचे नाव आघाडीवर आहे.
लेखी अनुमतीिशवाय संपूणर् अथवा अंश: भारतभूमीचा तो एक तळपता सूयर होता. त्यांच व�ृत्
पुन: �काशनास वा पुन: �सारणास
मनाई. आिण िवचार इतक� �भावी होते क� समोरचा आपसूकच त्यांच्या
िडिजटल आवृत्त: (िडिजटल अंक आिण स्वातं�यल�ाश जोडला जाई. अन्यायािव� हातात
व्हाटसअॅपने पाठिवण्यात ये. हा
*पासवडर् �ोटेक्टेड अंक आपल् शस् उठवायला लावणारं त्यांच कायर आहे. �त्य इं�जांनीही
वैय��क वापरासाठीच असेल, �ुपवर त्यांच धास्त घेतली होती.
िक�वा इतरांना फॉरवडर/पोस्ट करता
येणार नाही.)

िश�क ध्ये

...िवनम्र आवा... ✍�
दज�दार सािहत्य हीच आमची ओळख
महाराष्ट्रात प्रथमच राज्यातीलिश�का
हक्काचे व्यासप
सा�ािहक (दर सोमवारी �िस� होईल)
िव�ाथ्या�चा सव�गीण िवकास हेच ध्
ा य
या सा�ािहकासाठी सवर् िशक्षकांना आवाहन करण्
येते क�, खालील िवषयावर आपले स्:िल�खत लेख
पाठवावेत...
(सदर सािहत्य हे इंटरनेट व�न कॉपी पेस्ट क�ले
अथवा याअगोदर द�सरीकडे �िस� झालेले नसावे.)
*अटी लागू
M S वडर् ची फाईल मेलवर पाठवाव, अन्यथा सािहत्
िवचारात घेतले जाणार नाही
*
िश�क ध्ये
1. माझा शाळेचा/नोकरीचा पिहला िदवस
2. माझी मुलाखत अशी झाली...
3. माझा वगार्तील िवनोद/अस्मरणीय अनुभ
4. माझा पिहल्या �वासाचा अनुभव
5. जेव्हा माझा पिहला पगार झाल: अनुभव
6. शाळेतील माझ्या टोपण नावाची गो
7. जेव्हा मला नोकरी लागल...
8. वगार्त िव�ाथ्या�समोर झालेली माझी फिजत
9. जेव्हा साहेब वगार्त येत...
10. माझा नोकरीला लागलेला िव�ाथ�
11. आनंददायी िशक् , आधुिनक िशक्षणासंबंिध
लेख, �ेरणादायी लेख, किवता, िवनोद, कथा...
12. िशक्षण क्षे�ातील सध्याच्या महत्वपूण,
नािवन्यपूणर् ब, िशक्षकांचे नवोप, यशोगाथा
13. िव�ाथ्या�नी िलिहलेले ले, कथा, किवता,
रंगिवलेली िच�े, वाढिदवस फोटो, माझे आवडते
िशक्, माझी आवडती शाळा इत्याि लेख
आपले स्: िल�खत लेख/सािहत्य खाली ईमेल
अकाउंटवर पाठवावे. सािहत्य पाठिवतांना आपल्य
स्व:च्या ईमेल अकाउंटचाच वापर कराव.
(गु�वार पय�त आलेलच े सािहत्यच पुढील अंकात
�िस� कल � े जाईल) *Deadline..
shikshak.dhyey@gmail.com
लेख सािहत्य शब्द मयार्500 ते 800 शब्द व
लेखाच्यासंबिधत 2 फोटो असावे.. लेखाच्या शेवटी
लेखकाचे संपणू ्र ना, पासपोटर् फोट, शाळा, पत्त,
मोबाईल नंबर, ई-मेल आयडी �ावा. िनवडक व
उत्क�, नािवन्यपूणर् असे ल/सािहत्य �िस�
होतील..
लेख संदभार्त कोणीही प�व्यवहार वा फोन क
नये...
M S वडर् ची फाईल मेलवर पाठवाव, अन्यथा सािहत्
िवचारात घेतले जाणार नाही
संपादक: मधुकर घायदार मोबा.: 9623237135
 २०२१ हे नूतन वषर् आपणा सवा�ना आनंदाचे
व भरभराटीचे जावो हीच ई�रचरणी प्राथर!!!

श्रीमतश्रद्धा आसाराम प अचर्ना संभाजी भरकाडे

श्. गो. से. हायस्कूल पाचोरा संभाजीनगर, महागाव िजल्हा
तालक ु ा- पाचोरा यवतमाळ 8698936948
िजल्हा– जळगाव SMILE TEAM: Contribute to
7507173163 the Education

श्रीमती उषा तम्मा क श्रीमतकिवता �ाने�र चौधरी

िजल्हा प�रषद प्राथिमक शा िज. प. प्राथिमिवद्यामंिद
घरिनक�, तालकु ा- मंगळवेढा गारखेडा तालक ु ा- जामनेर
िजल्हा- सोलापूर िजल्हा– जळगाव
9423590922 8806647390

िश�क ध्ये
 बालिचत्रकल

आरती ल�मण मोढे कर वगर ् सातवा

िज.प.प्.शा.बारसवाडा ता.अंबड िज.जालना

िहमानी �ान� े र चौधरी.

इ. ८वी . लाडर् गणेशा स्क.
ता जामनरे िज जळगाव

गौरव िदलीप सुळे िज.प.प्.शा.बारसवाडा ता.अंबड िज.जालना

रोिहणी राम मुळक वगर्7 वा. प्. शा. बारसवाडा

ता. अंबड िज. जालना

ज्योती अिमतकुमार उंबरक.

िज प मराठी शाळा जळांद्.
ता जामनेर िज जळगाव

िश�क ध्ये
 राज्यात प्रितिनधी नेमणे आह
Shikshak Dhyey: RNI No. MAHMAR50566 िशक्षकच असण्याची गरज न... िव�ाथ�, पालक, प�कार
देखील िनयु�ीसाठी संपक� क� शकता... आकषर्क कमीशन
नव्या वषार्चा नवा संक िदले जाईल...
चला क�या प�का�रतेचा �ारंभ! इच्छ�कांनी आपल्या बायोडाटासह आज9623237135 वर
'िशक्षक ध्'साठी ताबडतोब खालील िजल्�ात व संपक� साधावा.
चला तर नवीन वषार्ची सु�वात िशक्षक ध्येय सोबत क...
त्या िजल्�ातील �त्येक तालुक्यात �ित,
िशक्षक ध्: RNI रिजस्टड ; एक सुवणर्संध... सवा�साठी
प�कार, िवभागीय संपादक तात्काळ नेमणे आहे. https://shikshakdhyey.com/
धुळ,े _वेबसाईट:_
जळगांव, https://shikshakdhyey.com/
नंद�रबार, _यु �ूब चॅनल_
अकोला, https://youtube.com/channel/UCLjlQxY3bKkvVNg
वधार, bjuiR6tQ
बुलढाणा, _ब्लॉ:_
अमरावती, https://kaushalyavikas.blogspot.com/?m=1
यवतमाळ, _टेली�ाम:_
नागपूर, https://t.me/shikshak_dhyey
चं�पूर, _इंस्टा�ा:_
गडिचरोली, https://instagram.com/shikshakdhyey?igshid=974
िहंगोली, vqiuhm8ln
वािशम, _फ�सबुक:_
जालना, https://www.facebook.com/madhukar.ghaydar.1
परभणी, _फ�सबुक पेज:_
लातूर, https://www.facebook.com/Shikshak_Dhyey-
उस्मानाबा, 111156460583068/
सोलापूर, _फ�सबुक प�ब्लक �ु:_
सांगली, https://www.facebook.com/groups/84732768243
अहमदनगर, 2916/?ref=share
रत्नािगर, _ई मेल:_
िसंधुद�गर, shikshak.dhyey@gmail.com
ठाणे, _व्हाट्सअॅप �:_
रायगड, https://chat.whatsapp.com/GTAevB3ar1Y7hcm9k
बीड, xm4Bj
औरंगाबाद, _व्हाट्सअॅप नं:_
पालघर, 9623237135
सातारा,
नािशक, िशक्षक ध्: िशक्षकांचे एकमेव राज्यस्त
नांदेड ि�ंट मािसक आिण िडिजटल सा�ािहक
पुणे
आदी िजल्�ात व त्या त्या िजल्�ातील �त्येक तालु मधुकर घायदार, संपादक,
तात्काळ िनयु�ी सु� आह.
िशक्षक ध्येय महार
मो. 9623237135
िश�क ध्ये
 उषा को�ी
िजल्हा प�रषद �ाथिमक शाळा घरिनक,
तालुका मंगळवेढा, िजल्हा सोलापू
9423590922

िश�क ध्ये
 नवी उमेद - नवी भरारी

सौजन्य: सोशल मीिडया

िश�क ध्ये 1
 सभ
ु ाषचंद्र ब:
भारताच्या स्वातं�यलढ्याचे अग

�ा. डॉ. सुधीर अ�वाल, नागपूर

सुभाषचं� बोस, ज्यांना नेताजी म्हणू

ओळखले जाते, हे भारताच्या स्वातं�यल�ाच
अ�णी आिण महान नेते होते. भारतीय
स्वातं�यसं�ामात ज्या थोर वीरांनी कशाचीह
पवार् न करता उडी े घ तली आिण अगदी िनकराने
शस्� उठवायला लावणारं असं आह. म्हणूनच
लढा देत भारताला स्वतं� करण्यात मोलाच
इं�जांनी देखील नेताजी सुभाषचं� बोस यांची
भूिमका बजावली, त्या थोर वीरांमध्ये नेताज
धास्ती ेघ तली होत. द�सयार्स महायु�ाच्य
सुभाषचं� बोस यांचे नाव आघाडीने घेतले जाते.
काळात त्यांनी इं�जांिव�� लढा देण्यासाठ
नेताजी सुभाषचं� बोस म्हणजे भारत भूमीचा एक
जपानच्या पािठंब्याने आझाद िहंद फौजच
तळपता सूयर् होत. त्यांचे वक�त्व आिण िवचा
स्थापना क�ल. आझाद िहंद फौज स्थापन
इतक� �भावी होते क� समोरचा आपसूकच
करण्यात सुभाषचं� बोस यांनी जमर्नीची मद
त्यांच्याशी आिण पुढे स्वातं�यल�ाशी जोड
देखील घेतली. जमर्नीचा �क�मशहा िहटलर
जाई.
देखील सुभाषचं� बोस यांच्या व्य��मत्वा
नेताज�नी क�लल े क
ं ायर् आजही �त्ये
�भािवत झाले होते. नेताजी इं�जांच्या तावडीतून
त�णाला �ेरणा देणारं, अन्यायािव�� हातात
सुटले तेव्हा त काबुल्, मॉस्को नंतर इटली व
िश�क ध्ये 2
जमर्नीत गेल. मुसोलीनी आिण िहटलरची त्यांनी
भेट घेतली. त्यांची ओळख गु� ठेवण्या
आली.Orlando Mazzota �ा नावाने ते
ओळखले जात होते. जमर्नीमध्ये जमर
सरकारने त्यांना'Free India Radio' आिण
'Free India Cente'' सु� करण्यास मदत
क�ली. Free India Center ने 'जय िहंद' हा
नारा िदला तसेच 'जन गण मन' हे रा��गीत
बनवले आिण िहंदस्तानीला रा
� �ी
� य भाषेचा दजार
देण्याचा िनणर्य घेत. सुभाषबाबुन ं ा 'नेताजी'
िक�वा Führer ही उपाधी देण्यात आल. जमर्न
सरकारच्या मदतीने'आझाद िहंद सेने'ची
स्थापना क�ली व लष्करी िशक्षण भारतीया
िदले गेले. सुभाषबाबुन
ं ी स्वतः असे लष्कर
िशक्षण घेत. माचर्१९४२ मध्ये ज�व्हा नेताज
िहटलरला भेटले त�व्हा त्यांनी भारतातह
ि�टीशांिव�ध्द �ांितकारक ह�ा करतील व
बाहे�न जमर्न ैन्य व
स आझाद िहंद सेना ह�
करेल असे त्यांनी िहटलरला सुचवल. िहटलरने
म्हटले क� सशस्� असे काही हजारांचे सैन्य
काही लाख िनशस्� �ांितकारकािव�ध्
यशस्वीपणे लढा देउ शकत. नंतर जमर्नीमध्य
िहटलरच्या उप�स्थतीत आझाद िहंद सेनेती
सैिनकांना शपथ िदली गेली. त्यामध्ये िहटलरन
म्हटले क�"तुम्ही आिण तुमचे े न ताजी
ज्या�माणे स्वतःच्या देशाला परक�य सत्त
हाकलुन देण्यासाठी ज्या िज�ीनी �यत
करता आहात त्यावर मी खुष झालो आह.
तुमच्या नेताज�चे स्थान माझ्यापेक्षाही मोठ.
िजथे मी ८ कोटी जमर्नांचा े न ता आहे ितथे तुमचे
नेताजी ४० कोटी भारतीयांचे नेते आहेत. सवर्
बाजुन
ं ी ते माझ्यापेक्षा मोठे नेते आिण सेनाप
आहेत. मी त्यांना सॅल्युट करतो आिण जमर्
िश�क ध्ये
त्यांना सॅल्युट कर. सवर् भारतीयांचे हे कतर्व
आहे क� त्यांनी सुभाषबाबुंना त्यांचführer
म्हणुन मान्यता �ा.मला यात िबल्क�ल शंका
नाही क� सवर् भारतीयांनी हे क�ले तर लवकरच
भारत स्वतं� होई". जमर्नीचा रिशयाेन
चांगलाच �ितकार क�ल्याने सुभाषबाबुंनी
जपानला जाउन त्यांची मदत घ्यायचे ठरवल
आिण १३ फ��. १९४३ साली ते पाणबुडीने
जपानला गल े े.
जपानमध्ये रासिबहारी बोस या
�ांितकारकाने आधीच जपानी सरकारच्या
मदतीने भारतीयांचे सनै ्य उभे क�ले होत.नेताजी
ितथे पोहोचल्यावर त्या सैन्याचे �मुख नेताज�
बनवण्यात आल. जपानच्या पंत�धान टोजोला
नेताजी भेटले. टोजोने भारतीय स्वातं�
चळविळला पाठ�बा िदला. जपान, िसंगापुर,
बमार, शिहद्-स्वराज (अंदमान्-िनकोबार्),
इंफाळ येथील नेताज�ची भाषणे खुप गाजली.
िजथे िजथे ते गेले ितथे ितथे त्यांचे भरभ�न
स्वागत झाल. ५ जुलै १९४३ साली आझाद िहंद
सने च
े े त्यांनी नेृत्व
त �स्वका. त्यावेळी त्या
१३००० सिै नक होते. नेताजी म्हणाले क�
''आजचा िदवस माझ्या आयुष्यातला सवार
अिभमानाचा िदवस आहे. एक वळ े अशी होती
क� लोक म्हणत होते क� ि�टीश सा�ाज्यात सुय
कधीच मावळणार नाही. पण मी असल्या
गो��वर कधीच िवश्वास ठेवला नाह.
इितहासानी मला िशकवले क� �त्येक सा�ाज्
अस्तास जात. ि�टीश सा�ाज्याच्या थडग्या
उभे रहाताना आज लहान मुलालाही याचा
िवश्वास आहे क� ि�टीश सा�ाज्य आत
इितहासजमा झालेय. या युध्दात कोण िजवंत
राहील आिण कोण धारातीथ� पडल े मला माहीत
3
नाही. पण मला हे न��च माहीत आहे क�
आपण शेवटी िजंक�च. पण आपले युध्द त�व्हा
संपल
े ज�व्हा ि�िटश सा�ाज्याच्या द�सय
थडग्यावर म्हणजे िद�ीतल्या लाल िकल्ल्
आपण परेड क�. हे सैिनकांनो त्यामुळे आपला
एकच नारा असला पाहीजे-'चलो िद�ी, चलो
िद�ी'. मी नेहमीच असा िवचार क�ला क�
स्वातं�य िमळवण्यास भारताकडे सवर् गोष
आहेत्. पण एक गो� नव्हत, ती म्हणजे
भारताच्या स्वातं�यासाठी लढणायार् सैन्.
तुम्ही भाग्यवान आहात क� भारताच्या पिहल
सैन्याचे तुम्ही भाग आहा."नेताज�ना �चंड
�ितसाद िमळत होता.लोक स्वतःचे सवर्स
त्यांना अपर्ण करत हो. नेताज�नी अल्पावधीत
४५,००० चे सैन्य उभे क�ले होत. त्यांना आिथर्
पाठ�बाही भरपुर िमळत होता. �ीमंत
भारतीयांना नेताज�नी एकदा म्हटले होते क�
"तुम्ही लोक मला येउन िवचारता क� मी५%-
१०% मालमत्ता देउ क? पण ज�व्हा आम्ह
सैन्य उभे करतो त�व्हा सैिनकाला सांगतो क
तुझ्या र�ाच्या शेवटच्या थ�बापय�त .त्यांना
आम्ही सांगु का क� तुझ्या र�ाच्१०%पय�तच
लढ म्हणुन? गरीब माणस त्यांच्या आयुष्या
सवर् कमा, िफक्सेड डीपॉिझट्स सवर् का
देशासाठी देत आहेत्. तुम्हा �ीमंतांपैक� कोिण
आहे का जो आपले सवर्स्व देशासाठी अपर
करेल?". त्यानंतर इंफाळची मोहीम आखली
गेली. नेताजी सैन्याला िद�ीपय�त जाण्यासाठ
�ोत्सािहत करत होत. इंफाळवर ह�ेही सु�
झाले होते. आझाद िहंद सेनने े १५०० चौरस
िकमी चा भाग िजंकला होता व २५० मैल
आतपय�त सैन्य घुसले होत. इंफाळ पडणार असे
िदसु लागले. पण एि�ल १९४४ मध्ये िच�
िश�क ध्ये
पालटले आिण मॉन्सुनच्या आगमनाने त
मोिहमवे र पाणी िफरवले.त्याचबरोबर
जपानकड�न मदत येणेही बंद झाले.इंफाळची
मोहीम ही द�सयार्◌े महायुध्दातील सवार्त द�द�
घटनांपैक� एक ठरली. भुक�, रोगराई, मृत्य,
पाउस यांची ती एक द�द�वी कहाणी ठरली.
नेताजी तेथेही खंबीर होते.कधीही बॉम्बह�ा
झाला क� ते म्हणत'माझा जीव घेईल असा बॉम्ब
अजुन िनमार्ण झालेला नाही आह.'
त्यांनी िदलेला जय िहंदचा नारा हा
भारताचा रा��ीय घोषवाक्य ठरला आह. “तुम
मुझे खून दो म� तम्हे आजादी
ु �ंग
द ” हे त्यांचे
भाषणही त्यावेळी खूप लोकि�य होत.
काही इितहासकारांचा असा िवश्वास आहे
क� नेताज�नी जपान आिण जमर्नीकड�न मदत
िमळवण्याचा �यत्न क�ला तेव्हा ि�ट
सरकारने त्यांच्या हेरांन१९४१ मध्ये त्यांन
संपवण्याचे आदेश िदल.
५ जुलै १९४३ रोजी नेताज�नी
िसंगापूरच्या टाऊन हॉलसमोर सैन्याल“सु�ीम
कमांडर” म्हणून संबोिधत क�ल, “िद�ी चलो!”
घोषणा िदली आिण इम्फाल आिण कोिहमासह
जपानच्या सैन्यासमवेत ि�टीश आिण रा��क�
सनै ्याने एकि�तपणे बमार्मध्ये जोरदार मोच
काढला. १९४४ मध्ये आझाद िहंद फौजने पुन्ह
इं�जांवर ह�ा क�ला आिण काही भारतीय �ांत
ि�िटशांपासून मु� कल � े. ४ एि�ल १९४४ ते २२
जून १९४४ या काळात कोिहमाची लढाई एक
भयंकर लढाई होती. या यु�ात जपानी सनै ्याला
माघार घ्यावी लागली आिण हा एक मह�वाचा
मु�ा ठरला.
६ जुलै १९४४ रोजी त्यांनी रंगून रेिडओ
स्टेशन व�न महात्मा गांध�कडे एक �सार
4
जाहीर क�ले ज्यामध्ये त्यांनी या िनणार
यु�ामध्ये िवजयाच्या शुभेच्छा आिण आशीवा
मािगतला. १९४४ मध्ये अमे�रकन प�कार लुई
िफशर �ांच्याशी चचार् करताना महात्
गांध�नी नेताज�चा देशभ�ांचा देशभ� असा
उ�ेख क�ला होता.
जुलै ६, १९४४ रोजी आझाद िहंद रेिडयो
वरचे आपले भाषण नेताज�नी गांधीज�ना
उ�ेशून क�ले. �ा भाषणात, नेताज�नी
गांधीज�चा रा��िपता असा उ�ेख करत,
आपल्या यु�ासाठी त्यांचा आशीवार्द मािग.
अशा �कारे, नेताज�नी गांधीज�ना सवर्�थम
रा��िपता असे संबोधले.
मा� नेताजी सुभाषचं� बोस यांचा
गांध�च्या अिहंसावादी ल�ाला िवरोध होत,
कारण त्यांचे ठाम म्हणणे होते क� र
सांडल्यािशवाय स्वातं�य िमळणे क�वळ अशक
आहे. पण त्यांच्यात क�वळ वैचा�रक मतभेद होत
अन्यथा ते एकमेकांचे चांगले सहकारी होत.
म. गांधी व सुभाषचं� बोस यांच्यात
वैचा�रक मतभेद होते, असे दाखले िमळत असले
तरी उभयतांमध्ये मतभेत देखील होत. सुभाषचं�
बोस यांची आ�मक देशभ�ी, देशिन�ा, व
इं�जांिव�� पुकारलेल बंड नेह� गांध�ना
नको होतं. भारतीय स्वातं�य आंदोलनात
नेताज�नी क�लेल्या कायार्ला द�य्यम स्थान द
स्वातं�य आंदोलनाचे �ेय लाटण्याचे �यत्न गा
व नेह��कड�न झाल्याचा इितहास देखील
उपलब्ध आह.
नव्या िपढीने जनरल ज.डी. बक्श�चे
बोस, द इंिडयन सामुराई हे पुस्तक आवजूर्
वाचले पािहजे. या धा�रका वा कागदप�े
नुकतीच सावर्जिनक झाल्यामुळे गांधीज�च्
िश�क ध्ये
सत्य आिण अिहंसा यांमुळे भारत स्वतं� झाल
नसून तो सुभाषचं� बोस यांच्यामुळे झाला
असल्याचे स्प� होत आ. म्हणजे
सावरकरांच्या रणािवण स्वातं�य कोण
िमळाल? े यातील सत्य आता नव्या िपढी
उमजेल. सुभाषचं� बोस यांच्यामुळे भारत स्वतं
झाला, हे सत्य आता समोर येत आह.
सुभाषचं� बोस यांनी िनमार्ण क�लेल्य
आझाद िहंद सन े म
े ळु े घाब�न ि�टनने भारत
सोडला असल्याचे ड. बाबासाहेब आंबड े कर यांनी
देखील स्प� क�ले होते
वषर्१९५५ मध्ये ड. बाबासाहेब
आंबड े कर यांनी बीबीसीच्या �ा�न्सस वॉटसनन
घेतलेल्या मुलाखतीत सांिगतल, वषर्१९४७ मध्ये
ि�टनचे पंत�धान अकस्मात् भारतास स्वातं�
देण्यास िस� का आिण कसे झाल? याचे मला
मोठे रहस्य वाटत; पण ते कधीतरी बाहेर येईल.
बोस यांनी िनमार्ण क�लेल्या आझाद िहंद सेनेमुळ
इं�ज घाब�न गल े े. गांधीज�च्या अिहंसेमुळे
ि�टीश भारतीय सन े व
े र काही फरक पडणार
नव्हत. भारतावरची सत्ता भारतीय सेनेिवना
द�सरे क�णीच काबीज क� शकणार नव्हत. ते
काम सुभाषचं�ांनी क�ले; म्हणून ि�टनने भारत
सोडला. सुभाषचं� बोस यांनी भारतीय सन े च
े ी
इं�जांिवषयीची राजिन�ा न� क�ल्याने
इं�जांनी भारत सोडल्याचे आिण गांधीज�च्य
चळवळीचा इं�जांवर नगण्य प�रणाम झाल्याच
�म े ट
ं अगॅ टली यांनी देखील स्प� क�ल्याच
इितहास आहे. एक�दरीत, सुभाषचं� बोस हे
भारतीय स्वातं�य आंदोलनातील अ�णी होत.
इितहासातील या न�दीकडे द�ल्क्ष न करता ख
र
व सत्य इितहास परत एकदा मांडण्याची गर
आहे.
5
 “तम ु मझु े खून दो
मै तमु ्ह आजादी दूगं ा”
भारती सावंत, मुब
ं ई
“तुम मुझे खून दो म� तुम्ह आजादी द�ंगा”
असे भारताला आवाहन करणारे एकमेव
स्वातं�यसेनान सुभाष चं� बोस यांचा जन् २३
जानेवारी १८९७ साली ओ�रसा राज्याती
कटक येथे झाला. त्यांन 'नेताजी' या टोपण
नावाने बोलावले जाते. द�सरे महायु� सु�
असताना इं�जांशी लढण्यासाठ त्यांन
जपानच्य मदतीने 'आझाद िहंद' फौजेची
स्थापन क�ली. "जय िहंद" हा नारा आज
भारताचा रा��ीय नारा बनला आहे. पेशाने
नामवंत वक�ल असणारे जानक�नाथ सुभाषचं�
बोस यांचे वडील होत. इं�ज सरकारने त्यांन
'रायबहा�र' हा िकताब िदला होता. आईच्य
विडलांचे नाव गंगानारायण दत्.
कोलका�यातील एक �ीमंत घराणे होते.
भारतीय स्वातं�यसं�ामा ज्य शूर वीरांनी
कशाचीही पवार न करता उडी घेतली आिण
िश�क ध्ये
िनकराने लढा िदला तसेच भारताला स्वतं
करण्या मोलाची भूिमका बजावली यात
सुभाषचं� बोस यांचे नाव आघाडीवर आहे.
भारतभूमीचा तो एक तळपता सूयर होता. त्यांच
व�ृत् आिण िवचार इतक� �भावी होते क�
समोरचा आपसूकच त्यांच्या आिण
स्वातं�यल�ाश जोडला जाई. अन्यायािव�
हातात शस् उठवायला लावणारं त्यांच कायर
आहे. �त्य इं�जांनीही त्यांच धास्त घेतली
होती.
लहानपणी शाळेत असतानाच वेणीमाधव
दास या िशक्षकामु सुभाषबाबूचं ्य मनात
देशभ�ीचे स्फ���ं जागवले. वयाच्य
पंधराव्य वष� गु�च्य शोधाथर ते िहमालयात
गले .े स्वाम िववेकानंदांचे सािहत् वाचून त्यांच
िशष् बनले. पुढे महािव�ालयात
अन्यायािव� लढण्याच त्यांच �वतृ ्त
झाली. इंिडयन िसव्ही परीक्ष त्यांन चौथा
6
�मांक पटकावला होता. कोलका�यातील
ज्ये स्वातं�यसैिन देशबंधू िचत्तरंज दास
�ांच्य कायार्न �भािवत झालेल्य सुभाषची
दासबाबूबं रोबर काम करण्याच इच्छ होती.
रव��नाथ ठाक�र �ांच्य सल्ल्यानुस भारतात
परतल्यानंत ते सवर्�थ मुंबईला जाऊन
महात्म गांध�ना भेटले. गांधीज�नीदेखील
कलक�याला जाऊन दासबाबूब ं रोबर काम
करण्याच स�ा िदला. गांध�जीनी इं�ज
सरकारच्य िवरोधात असहकार आंदोलन
चालवले होते. बंगालमध्य �ा आंदोलनाचे
नेतृत् दासबाबु करत होते. त्यावेळ सुभाषबाबू
�ा आंदोलनात सहभागी झाले. १९२२ साली
दासबाबून ं ी काँ�स े अंतगर् स्वराज पक्षा
स्थापन क�ली. इं�ज सरकारला िवरोध
करण्यासाठ िवधानसभेच्य आतून स्वराज
पक्षा िनवडणूक िजंकली. स्वत दासबाबू
कोलका�याचे महापौर झाले.
पंिडत जवाहरलाल नेह��सह
सुभाषबाबून ं ी 'इंिडप�डन् िलगची' स्थापन
क�ली. १९२८ साली जेव्ह सायमन किमशन
भारतात आले तेव्ह काँ�स े ने काळे झ�डे
दाखवले होते. सायमन किमशनला उत्त
देण्यासाठ काँ�स े ने आठ सदस्यांच सिमती
नेमली. पंिडत मोतीलाल नेह� हे अध्य होते.
२२ जुलै १९४० रोजी मुंबई येथे सुभाषचं� बोस
आिण डॉक्ट बाबासाहेब आंबड े कर यांची भेट
झाली. दोघांमध्य देशाचे स्वातं� आिण देशातील
जातीयता व अस्पृश्य यावर चचार झाली.
आपल्य सावर्जिन जीवनात सुभाषबाबून ं ा
एक�ण अकरा वेळा कारावास भोगावा लागला.
सुभाषबाबून ं ा �ांितकारकांचे स्फ�त�स्थ मानून
अटक क�ली गेली आिण अिन�श्च
िश�क ध्ये
कालखंडासाठी म्यानमारच् मंडाले कारागृहात
बंिदस् क�न टाकले.
५ नोव्ह�ब १९२५ रोजी देशबंधू
िचत्तरंजन दास यांचे कोलकाता येथे देहावसान
झाले. ती बातमी त्यांनी मंडालेच्या कारागृहा
रिे डयोवर ऐकली. ितथेच त्यांची तब्येत िबघड.
क्षयरोगाने त्यांना �ा. तरीही सुटका
करण्यासाठी इं�ज सरकारने त्यांना नका
िदला. परंतु अशी अट घातली क�
औषधोपचारासाठी युरोपला जावे. सुभाषबाबून ं ी
ती न मानल्यामुळे कदािचत तु��गातच त्यांच
मतृ ्यू ओढवेल असे वाट� लागल. इं�ज सरकारला
तो धोका पत्करायचा नव्ह. शव े टी इं�ज
सरकारने त्यांची सुटका क�ल. पुढे सुभाषबाबू
औषधोपचारासाठी डलहौसी येथे जाऊन रािहल.े
युरोप मधील वास्तव्यात सुभाषबाबूंनी आपल
कायर्ही चालू ठेवल. इटलीचे नेते मुसोिलनी
�ांची अनेकदा भेट घेतली. आयल�डचे नेते डी
व्हॅलेरा सुभाषबाबूंचे चांगले िम� बनल.
सुभाषबाबू यरू ोपमध्ये िव�लभाई पटेल �ांना
भेटले. दोघांनी गांधीज�च्या नेृत्
त वावर कडाड�
टीका क�ली. िव�लभाई पटेल आजारी असताना
सुभाषबाबूनं ी त्यांची खूप सेवा क�ली परंतु त्यांच
देहावसान झाले. िव�लभाई पटेलांनी आपले
मतृ ्युप� बनवून आपली करोड�ची संपत्त
सुभाषबाबूचं ्या नावे क�ल. पण सरदार
व�भभाई पटेलांनी हे मतृ ्युप� स्वीकारले नाह
आिण गांधीज�च्या ह�रजन सेवाकायार्ला सार
संपत्ती भेट म्हणून देऊन टाक.
१९३८ साली काँ�ेसचे वािषर् अिधवश े न
ह�रपूर येथे झाले. गांधीज�नी कॉं�ेसचे अध्य
म्हणू सुभाषबाबूच ं ी िनवड क�ली. आपल्य
अध्यक्षपदा कारक�द�त त्यांन योजना
7
आयोग स्थाप क�ला. त्याच अध्य पंिडत
जवाहरलाल नेह� होते. त्यांन ब�गलोर येथे
�िस� वैज्ञाि सर िवश्वेश्वरैय �ांच्य
अध्यक्षतेख एक िवज्ञ प�रषदही भरवली.
१९३७ मध्य जपानने चीनवर आ�मण
क�ले.जेव्ह सुभाषबाबूनं ी भारताच्य
स्वातं�यल�ा जपानची मदत मािगतली तेव्ह
त्यांन जपानचे हस्त व फ�िसस् म्हटल गल े .े
गांधीज�ना सुभाषबाबूच ं ी कायर्प�त पसंत
नव्हत. युरोपात ��तीय महायु�ाची छाया
पसरली असताना सुभाषबाबून ं ा वाटले भारताचा
स्वातं�यलढ अिधक ती� क�ला जावा कारण
इंग्लंडच् किठण प�र�स्थतीच फायदा घेता
यावा. पण गांधीजी �ा िवचारसरणीशी सहमत
नव्हत. ३मे १९३९ रोजी सुभाषबाबून ं ी काँ�स
े फौजांना माघार घ्याव लागली. सहा जुलै १९४४
अंतगर् फॉरवडर ब्लॉ पक्षा स्थापन क�ली.
काही िदवसांनत ं र सुभाषबाबून ं ा काँ�से मधून
काढ�न टाकण्या आले. मग त्यांन फॉरवडर
ब्लॉ हा एक स्वतं पक बनवला.
यु�काळात सरकारने त्यांन स्वतःच् घरात
नजरक�देत ठेवले १६ जानेवारी १९४१ रोजी
पठाणी वेशभूषेत मोहंमद िझयाउ�ीन असे नाव
धारण क�न ते पोिलसांची नजर चुकवून
घरातून िनसटले आिण पेशावरला पोचले.
२१ ऑक्टोब १९४३ रोजी िसंगापुरात अज�
�क�मत ए आझाद िहंदची स्थापन क�ली. आझाद
िहंद फौजेचे सरसेनापती ही बनले. आझाद िहंद
फौजेत �स्�यांसाठ 'झाँसी क� रानी' रेिजम�ट
बनवली.रा���मुख म्हणू शपथ �हण
करताना नेताज�चा क�ठ दाट�न आला. काही
क् त्यांच् त�ड�न शब्द फ�टेना. मग त्यांन
शपथ घेतली "परमेश्वराल स्म� मी सुभाषचं�
बोस भारताला आिण माझ्य ३८ कोटी बांधवांना
िश�क ध्ये
स्वतं करण्यासाठ पिव� �ितज् करीत आहे.
शव े टचा श्वा घेईपय�त हे पुण्यदाय यु� मी
सु�च ठेवेन" टा�ांच्य कडकडाटात व
भारलेल्य वातावरणात सवर मं�ीमंडळाचा
शपथिवधी पार पडला. सोह�ाची नव्य
रा��गीताने सांगता झाली.
��तीय महायु�ाच्य काळात आझाद
िहंद फौजन े े जपानी लष्कराच् साथीने
भारतावर आ�मण क�ले. आपल्य फौजल े ा
�रे णा देण्यासाठ नेताज�नी 'चलो िद�ी' अशी
हाक िदली. दोन्ह फौजांनी इं�जांकड�न
'अंदमान' आिण 'िनकोबार' बेटे िजंकली. त्यांच
'शहीद' आिण 'स्वराज' असे नामकरण क�ले.
पण तरीही इं�जांनी बाजी मारली व दोन्ह
रोजी आझाद िहंद रिे डयोवरचे आपले भाषण
गांधीज�ना उ�ेशून क�ल.े त्य भाषणात
नेताज�नी गांधीज�चा "रा��िपता" असा उ�ेख
करत त्यांच यु�ासाठी आशीवार् मािगतला.
नेताज�नी गांधीज�ना सवर्�थ "रा��िपता" असे
संबोधले. द�सऱ्ा जागितक महायु�ातील
जपानच्य पराभवानंतर नेताज�ना नवा रस्त
शोधणे ज�री होते. १८ ऑगस् १९४५ रोजी
नेताजी िवमानातून मंचु�रयाच्य िदशन े े जात
असताना ते बप े त्त झाले.१९९२ साली नेताजी
सुभाष चं� बोस यांना मरणोपरांत 'भारतरत्'
पुरस्का �दान करण्या आला होता. परंतु
सु�ीम कोटार् दाखल क�लेल्य एका
जनिहतयािचक�चा आधार घेवून नेताज�ना
िदलल े ा हा पुरस्का परत काढन � घेण्या आला.
िदलल े ा भारतरत् पुरस्का परत घेण्याच
इितहासातली ही एकमेव घटना आहे.
8
 फलकिचत्ररेखाटनातू
े भाग 3
िदनिवशष
िवनायक काक�ळते, नािशक
नेताजी सुभाषचं� बोस जयंती २३ जानेवारी
भारतीय स्वातं�यसं�ामात ज्या थो
वीरांनी कशाची ही पवार् न करता उडी े घ तली
आिण अगदी िनकराने लढा देत भारताला स्वतं�
करण्यात मोलाची भूिमका बजावल, त्या थोर
वीरांमध्ये नेताजी सुभाषचं� बोस यांचे नाव
आघाडीने घेतले जाते. नेताजी सुभाषचं� बोस
म्हणजे भारत भूमीचा एक तळपता सूयर् हो.
त्यांचे वक�त्व आिण िवचार इतक� �भावी होत
क� समोरचा आपसूकच त्यांच्याशी आिण पुढ
स्वातं�यल�ाशी जोडला जा. नेताज�नी क�लल े ं
कायर् आजही �त्येक त�णाला �ेरणा देणा,
अन्यायािव�� हातात शस्� उठवायल
लावणारं असं आहे. म्हणूनच इं�जांनी देखील
नेताजी सुभाषचं� बोस यांची धास्ती े घ तली होत.
िश�क ध्ये
२३ जानव े ारी १८८७ रोजी कटक मध्ये नेताजी
सुभाषचं� बोस यांचा जन् झाला.
लहानपणापासूनचं ते बंडखोर वतृ ्तीचे होत.
नेताज�ना ८ भावंडे होती. त्यांचा �मांक९ वा
होता. त्यांना शालेय जीवनातच रा���ेमाचे
बाळकड� िमळाल.े वयाच्या१५ व्या वष,
नेताज�नी िहमालयाच्या िदशेने �स्थान क�.
पण त्यांना काही गु�दशर्न झाले नाही म्हण
त्यांनी स्वामी िववेकानंदांचे सािहत्य वाच
त्यांना आपले गु� बनवल. कॉलेजमध्ये
असताना एकदा इं�जी िशकवणाऱ्ाया िशक्षक
भारतीयांना द�षणे िदली. नेताज�नी त्या क्षणी उ
रा�न िशक्षकाला गप्प क�ले आिण भारत आ
भारतीयांिवरोधात काहीही बरळण्याचा जाब
िवचारला आिण संप पुकारला. या क�तीमुळे
त्यांना कॉलेजमधून काढ�न टाकण्यात आ.
१९२१ मध्ये इंग्लंडला जाऊन नेताज�नी इंिडय
िसव्हील एक्झाम िदली आिण त्यात नेताज�४
था �मांक पटकावला होता. त्याकाळी
गव्हनर्रला भेटायला जाताना सोबत छ�ी घेऊ
जाण्यास मनाई होत. परंतु िसव्हील परीक्षा प
झाल्यावर नेताज�नी अश्या �कारचा तुघलक
फतवा पाळण्यास साफ नकार िदल.
स्वातं�यल�ात सहभागी होऊन भारतभूमीला
स्वतं� करण्याच्या इरा�ाने नेताज�नी इंि
िसव्हील सिवर्स मधील चांगल्या पगाराच
सरकारी नोकरीला लाथाडले.
9
नेताज�ना २ वेळा रा��ीय कॉं�स े चा अध्यक
म्हणून िनवडण्यात आले हो.कॉं�स े पाट�
सोडल्यानंतर१९३९ मध्ये त्यांनी फॉरवड
ब्लॅकसंघटनेची स्थापना क�.
१९२१-१९४१ या काळात नेताज�ना
िविवध कारागृहांमध्ये बंदी म्हणून ठेवण्य
आले.१९४१ मध्ये नेताज�ना एका घरामध्य
नजरक�देत ठेवण्यात आल. त्यांनी वेषांतर तेथून
स्व:ची सुटका क�न घेतली आिण कारमधून
कोलक�याव�न ते गोमोहला पोचले. गोमोह
येथून ट�न
े पकड�न त्यांनी पेशावरमध्ये पाउ
टाकले.पुढे पेशावर ते काबुल हा �वास पायी
ड�गररांगातून क�ला. त्यानंतर पुढे पुन्हा वेषांत
क�न मॉस्को माग� जमर्नीपय�तचा �वास कर
ते अडॉल्फ िहटलरला जाऊन भेटल.
१९४३ मध्ये जेव्हा नेताजी बिलर्नमध्ये वास्त
होते तेव्हा त्यांनी आझाद िहंद रेिडयो आिण �
इंिडया स�टरची स्थापन क�ल.
१९४३ मध्ये नेताज�ना जपान�न आमं�ण
आले. जमर्नी�न जपान व्हाया मादागास्कर अ
सबमरीनमधून �वास करत ते जपानला पोहचले
. अश्या मो�ा �वासया�ा म्हणजे नेताज�साठ
जीवावरचं संकट असे. पण आपल्या �शारीने ते
या या�ा यशस्वी�रत्या पूणर् क
असतं.ऑक्टोबर२१, १९४३ रोजी, नेताज�नी
िसंगापुरात अज�-�क�मत-ए-आझाद-िहंदची
स्थापना क�ल.
सुभाषचं� बोस यांनी िदलेला “जय िहंद”
चा नारा हा आज भारताचा रा��ीय नारा बनला
आहे. ��तीय महायु�ाच्या काळा, आझाद
िहंद फौजेने जपानी लष्कराच्या साथीन
भारतावर आ�मण क�ले. दोन्ही फौजांनी
इं�जांकड�न अंदमान आिण िनकोबार बेटे
िश�क ध्ये
िजंकली. ही बेटे अज�-�क�मत-ए-आझाद-
िहंदच्या अनुशासनाखाली रािहल. नेताज�नी
�ा बेटांचे शहीद आिण स्वराज बेटे असे
नामकरण क�ले.
जुलै ६, १९४४ रोजी आझाद िहंद रिे डयो
वरचे आपले भाषण नेताज�नी गांधीज�ना
उ�ेशून क�ले. �ा भाषणात, नेताज�नी
गांधीज�चा रा��िपता असा उ�ेख करत,
आपल्या यु�ासाठी त्यांचा आशीवार्द मािग.
अशा �कारे, नेताज�नी गांधीज�ना सवर्�थम
रा��िपता असे संबोधले.१९४४ मध्ये अमे�रकन
प�कार लुई िफशर �ांच्याशी चचार् करतान
महात्मा गांध�नी नेताज�चा“देशभ�ांचा
देशभ�” असा उ�ेख क�ला होता.
ऑगस्ट१८, १९४५ रोजी नेताजी
िवमानातून मांच�ु रयाच्या िदशेने जात होत. �ा
�वासादरम्यान ते बेपत्ता झा. �ा िदवसानंतर
ते कधी क�णाला िदसलच े नाहीत.
ऑगस्ट२३, १९४५ रोजी जपानच्या
दोमईे वतृ ्त संस्थेने जगाला कळवले ,
ऑगस्ट१८ रोजी नेताज�चे िवमान तैवानच्या
भूमीवर अपघात�स्त झाले होते व त्या द�घर्टन
खूपच भाजलेल्या नेताज�चे इ�स्पतळात िनध
झाले.
नेताजी सुभाषचं� बोस यांचा मतृ ्यू हे
आजवर न उलगडलल े क
ं ोडं आहे. भारत सरकार
देखील हे �करण शांतचं ठेवण्याचा �यत्
करते. असं म्हटलं जातं क� नेताज�चा मृत्य
िवमान अपघातात झाला, परंतु त्यांच्या शरीराच
कोणतेही अवशष े िमळालल े े नाहीत. याच
कारणामुळे नेताजी सुभाषचं� बोस यांचा मतृ ्यू
एक रहस्य बनून रािहलं आह.
10
 तम ु े खून दो.. मैं तुम्हे आजादी दुंग!
ु मझ
असे देशभ��चे स्फूरण चेतवण-या
महान देशभ�ास िवनम्र अिभवा!!
फलकिचञरे खाटन व मािहती संकलन
श्. िवनायक काकुळते, 9890153902
एस. जी. पिब्लक स्क, प्राथिमक िवभ, िसन्नर ि. नािशक.

िश�क ध्ये 11
 े ाजी सभ
नत ु ाषचंद्र ब:
एक तजे स्वी व्यि�म

क�. चेतना िहरे, जळगाव

भारतीय स्वातं�यसं�ामात ज्या थो

वीरांनी कशाची पवार् न करता उडी े घ तली आिण
अगदी िनडर पणे लढा देत भारताला स्वातं�य
िशकवणाऱ्ाया िशक्षकाने भारतीयांना द�
करण्यात मोलाची भूिमका बजावल, त्या थोर
िदली. नेताजी त्याच क्षणी उभे रा�न िशक्ष
वीरांमध्ये नेताजी सुभाषचं� बोस यांचे नाव
गप्प क�ले आिण भारतीयांिवरोधात काहीही
आघाडीने घेतले जाते. नेताजी सुभाषचं� बोस
बरळण्याचा जाब िवचारला आिण संप पुकारला
म्हणजे भारत भूमीचा एक तळपता सूयर् आि
या मुळे त्यांना कॉलेजमधून काढ�न टाकण्या
एक तेजस्वी व्य��मत्व ह. नेताज�चे कायर्
आले. 1921 मध्ये इंग्लंडला जाऊन नेताज�न
खूप महान होते. आजही �त्येक त�णांना
इंिडयन िस�व्हल एक्झाम िदली आिण त्य
�ेरणा देणारं आहे. अन्यायािव�� हातात
नेताज�नी 4 था �मांक पटकावला होता.
शस्� उठवायला लावणारं अस त्यांच व्य��म
त्याकाळी गव्हनर्र ला भेटायला जाताना सो
होत. 23 जानेवारी 1887 रोजी कटक मध्ये
छ�ी घेऊन जाण्यास मनाई होत. परंतु िस�व्हल
सुभाषचं� बोस यांचा जन्म झाल.
परीक्षा पास झाल्यावर नेताज�नी अशा �कार
लहानपणापासूनच ते बंडखोर वृत्तीचे
तुघलक� फतवा पाळण्यास साफ नकार िदल.
होते. कॉलेज मध्ये असताना एकदा इं�जी
स्वातं�यल�ात सहभागी होऊन भारतभूमीला
िश�क ध्ये 12
स्वतं� करण्याच्या इरा�ाने नेताज�नी इंिड
िस�व्हल स�व्हर्स चांगल्या पगाराच्या सर
नोकरीला सोड�न लथाडले.
नेताज�ना 2 वेळा रा��ीय काँ�स
े चे
अध्यक्ष म्हणून िनवडण्यात आले होते का
पाट� सोडल्यानंतर1939 मध्ये त्यांनी फॉरवड
ब्लॉक ची स्थापना क�.1921 ते 1941 या
काळात नेताज�ना िविवध कारगृहांमध्ये बंदी
म्हणून ठेवण्यात आ. 1943 मध्ये जेव्ह
नेताजी बिलर्न मध्ये वास्तव्यात होते तेव्हा त्
आझाद िहंद रेिडओ ची आिण �� इंिडया स�टर
ची स्थापना क�ली.21 ऑक्टोबर1943 रोजी
सुभाषचं� बोस यांनी िसंगापुरात अज�- �क�मत
- आझाद- िहंदची स्थापना क�ल. सुभाषचं�
बोस यांनी िदलेला "जय िहंद" चा नारा आज
भारतीयांचा नारा बनला आहे.
द�सऱ्ाया महायु�ाच्या का, आझाद
िहंद फौजेने जपानी लष्कराच्या साथीन
भारतावर आ�मण क�ले. दोन्ही फौजांनी
इं�जांकड�न अंदमान आिण िनकोबार बेटे
िजंकली . ही बेटे अज�- �क�मत- ए- आझाद-
िहंदच्या अनुशासनाखाली रािहली. नेताज�नी या
बेटाचे शहीद आिण स्वराज्य बेटे असे नामकर
क�ले.6 जुलै 1944 रोजी आझाद िहंद रेिडओ
वरचे आपले भाषण नेताज�नी गांधीज�ना
उ�ेशून क�ले. �ा भाषणात, नेताज�नी
गांधीज�चा "रा��िपता" असा उ�ेख करत,
आपल्या यु�ासाठी त्यांचा आशीवार्द मािग.
अशा �कारे, नेताज�नी गांधीज�ना सवर्�थम
रा��िपता असे संबोधले. नेताजी सुभाषचं� बोस
यांचा गांधीज�च्या अिहंसावादी ल�ाला िवरोध
होता, कारण त्यांचे ठाम म्हणणे होते क� र
सांडल्यािशवाय स्वातं�य िमळणे क�वळ अशक
िश�क ध्ये
आहे.पण त्यांच्यात क�वळ वैचा�रक मतभेद हो.
अन्यथा ते एकमेकांचे चांगले सहकारी होत.
1944 मध्ये अमे�रकन प�कार लुई िफशर
�ांच्याशी चचार् करताना महात्मा गांधीज�
नेताज�चा "देशभ�ांचा देशभ�"असा उ�ेख
क�ला होता.
18 ऑगस्ट1945 रोजी नेताजी
िवमानातून मांच�ु रयाच्या िदशेने जात होत. �ा
�वासादरम्यान ते बेपत्ता झा. �ा िदवसानंतर
ते कधी क�णालाच िदसले नाही. नेताजी
सुभाषचं� बोस यांचा मतृ ्यू हे आजवर न उघड�
शकलल े कोड आहे . अस म्हटल जात क�
नेताज�चा मतृ ्यू िवमानात झाल. परंतु यांच्या
शरीराचे कोणतेच अवशष े िमळाले नाही याच
कारणामुळे सुभाषचं� बोस यांचा मतृ ्यू एक
रहस्य बनू. रािहलल े ं आहे.
"तुम मुझे खून दो म� तम्हे आझादी द�ंग
ु "
असा नारा देत भारतीय ल�ाला नवचैतन्य
देणाऱ्ाया नेताजी सुभाषचं� बोस यांना मनापासू
सलाम!
क�. चेतना रणदीप िहरे इयत्ता10 वी
शाळेचे नाव �ीमती प्याराबाई धनराज
बडोला माध्यिमक िव�ाल, वरखेडी
तालुका पाचोरा, िजल्हा जळगाव
मोबा नंबर 9307910556
13
 माझी शाळा माझे उपक्

अंजली कड�, अमरावती

उप�माचे िशषर्क- सण उत्सव(मकरसं�ांत)

उप�माची गरज व मह�व – मागील दोन

वषा�पासून हा उप�म शाळेत सु� कल� ्यामुळे
उप�स्थत वाढ झालेली िदसून येत आह. मूलांना
शाळेची गोडी लागली. आता मूलांना शाळेत न
१) िव�ाथ्या�नी सणांचे कारण सांगून शाळेला
बोलावताही मूलांचे पाय आपोआप शाळेकडे
दांडी न मारता शाळेत येणे..
वळतात. सण उत्सव या उप�मातून मूलांमध्य
२) शाळल े ा क�ट�ब
ं समजून स्वतः सण उत्सवाच
सामािजक मूल्ये बालवयातच �जवणे सोपे झाल.
आयोजन करणे..
मकरसं�ांत या सणाचे मह�व काय? भोगी
३) िविवध स्पध�तून मूलांच्या सु�गुणांचा शो
म्हणजे का? हा सण कसा व का साजरा
घेऊन त्याला वाव देण.
करतात या सवर् �श्नांची उत्तरे मूलांना िमळा
४)मूलांना भारतीय संस्�तीतील सण
क उत्स
व कोणताही सण उत्सव साजरा करणे म्हणज
कसे? व का? साजरे करायचे याची जाणीव
फ� आनंद, मजा- मस्ती हा हेतू नसून
होणे.
त्यामागील सामािज, भौगोिलक कारणे सुध्दा
५) एकमेकांिवषयी आपूलिकची भावना िनमार्ण
मूलांना समजणे गरजेचे आहे. सामािजक मूल्ये
होणे. एकमेकांना आदराची वागणूक देणे.
आचरणात आणण्यासाठी हा उप�म मह�वाचा
६) िमळन � िमसळन � सण उत्सवाचा आनंद घेण.
व गरजेचा आहे.
उप�माची कायर्वाह-
उप�माची उ���े -
“ ितळगुळ घ्या गोडगोड बोल”

िश�क ध्ये 14
सं�ांत आली िक, मिहला हळदी क��क� व लहान
मूले लूट, ितळगुळ खाणे व पतंग उडवणे या
गो��चा आनंद घेतांना िदसतात. आिण मग
काय तर मूले िदवसभर पतंग उडवणे व मूली
आई बरोबर हळदी क��क� समारंभात व्यस्
असतात. आिण यांचा प�रणाम कळत नकळत
उप�स्थतीवर होत. मग यावर उपाय म्हणून
इतर सण उत्सवा�माणे सं�ांतीचा सण सुध्द
मो�ा उत्साहात व धामाधूमीत शाळेत पार
पाडला जातो. मूली सा�ा घालतात. शाळेत
आल्याआल्या मूली व मूले आपल्या कामा
लागतात. सवर् कायर्�माचे िनयोजन िव�ाथ
करतात. प�रपाठाच्या वेळी सवर् िव�ाथ्या�
िशक्षक ितळगुळ वाटत. आिण सं�ांतीचे
मह�व काय? भोगी कशाला म्हणता?
सं�ातीला पतंग का उडवतात? ितळगुळ का
करतात? अश्या मूलांनी िवचारलेल्या छो�
छो�ा ��नांची उत्तरे मूलांशी चचार् क�न
देतात. शाळा सुटण्याआधी िशक्षक सवर् मूला
मैदानावर गोल बसिवतात. वगर्१ ली तील
िचमूकल्यांना मध्यभागी बसवून सवर् िव�ाथ्या
वगर्५ वी तील िव�ाथ्य�नी औक्षवान कर.
चॉकलेट, बोर, गाजर वाप�न मूलांची लूट कल
जाते. िशिक्षकाही एकमेकांना हळिद क��क
लावून सं�ांतीच्या शुभेच्छा देत. त्यानंतर
काही स्पधार् घेतल्या जा.
१) पतंग बनिवणे- वगर्४थी व ५ वी तील
िव�ाथ� कागिद पतंग बनिवतात. तसेच १ली,
२ री व ३ री तील िव�ाथ� पतंग चे िच� काढन
रंग भरतात. सािहत्य शाळेतून उपलब्ध क�
िदल्या जात.
२) नक्षीका- या स्पध�त गटात िव�ाथ�
कागदावर वयोगटानूसार पतंग, पतंग
िश�क ध्ये
उडवणारी मूले, हळदी क��क� लावणाऱ्ाया �स्�
अश्या िविवध िवषयांवर िच� काढ�न त्याव
ितळ अथवा िबया िचटकवून नक्षीकाम करत.
३) ितळगुळ घ्या गोडगोड बोल- या स्पध�त
�त्येक वगार्तील दोन पक्क्या िम�ांची ज
वगार्तील भांडण झालेल्या अथवा एकमेकांश
कमी बोलणाऱ्ाया िव�ाथ्या�चा शोध घेतात व त
मूलांना लूटीच्या वेळी एकमेकांच्या हातू
ितळगुळ खाऊ घालतात. त्यांची मै�ी क�न
देतात. व त्या दोघांनी सोबत पतंग उडवण्याच्
स्पध�त भाग घ्यायचा असा िनयम अस.
४) पतंग उडिवणे- शाळचे ्या मैदानात ही स्पधा
होते. िशक्षकही सहभाग घेत. या स्पध�साठी
मूलांनी बनिवलेल्या पतंगाचा वापर क�ला जात.
त्यामुळे याचा आनंद गगनात मावेनासा असत.
मूलांचा खूप �ितसाद िमळतो इच्छा असेल त्य
स्पध�त भाग घ्यायची सवलत मूलांना अस.
जबरदस्ती नसत. त्यामुळे आनंदाने मुले
सहभागी होतात. स्पध�नंतर �मांक काढ�न
मूलांना बिक्षस वाटप क�ले जा. स्पध�तून
मूलांच्या कलागुणांचा िवकास होत.
उप�माची फलिनष्पत्- सवार्त मह�वाचे
� ी म्हणजे सणाला उप�स्थती कायम िटक�न राह.
मूलांची लूट शाळेत होते तेही एकि�त म्हणून
मूले शाळेत येतात. पतंग बनिवणे व मग
उडिवणे िह तर आवडीची बाब म्हणून या सणांची
सवर् तयारी िनयोजन िव�ाथ� करता. भांडण
होतच नाही झाली तरी ती फार काळ िटकत
� नाही सवर् िमळ�निमसळ�न राहतात व पतंग
उडिवण्याचा आनंद लुटता. स्पध�मुळे
िवचारश�ीला वाव िमळतो चूरस वाढते.
शाळिे वषयी आपूलक� िनमार्ण होत. पुिढलपुिढल
सणाची मूले मनापासून वाट पाहतात. भारतीय
15
संस्�तीचा प�रच
क य हसत खेळत मूलांना होत.
शाळा म्हणजे आपले क�ट�ब समजून सवर् धमा�च
� अंजली िवजय कड� 8007251159
मूले एकि�त सण उत्सवाचा आनंद े घ ता. तसेच
सं�ांतीच्या िदवशीच नाही तर नेहमीसाठी
िजल्हा प�रषद �ाथिमक मराठी शाळा
इतरांशी �ेमाने राहायचे ही िशकवण मूलांच्या झापल क�� िबजुधावडी,
आचरणात िदसून येते. ता. धारणी, िज. अमरावती

िश�क ध्ये 16
 माझी शाळा माझे उपकम

नूतन मुळणकर, नािशक

नैसिगर् रंग तयार करणे

नवोप�माची गरज व महत्
2020 च्य कोरोना सं�िमत महामारी
गट पदवीधर
मुळे उन्हाळ सुट्ट्य आस्वा िव�ाथ्या�न
िशक्षका नाव �ीमती नूतन अशोक मुळणकर
घेणे शक् झाले नाही. घरात बसून-बसून
िज. प.उ� �ाथिमक, शाळा िपं�ाळे
िव�ाथ्या�च् स्वभावा िचडिचडपणा वाढला.
ता. नांदगाव, िज. नािशक
म्हणू मी "माझी जबाबदारी "हा उप�म
यु डायस �. 27200808101
राबिवल त्या भरपूर िव�ाथ्या�च �ितसाद
नवोप�मासाठी राबिवलेला स्त
चांगला िमळाला परंतु नवोप�मामध्य
उ�. �ाथिमक ( सहावी ते सातवी)
िच�कलल े ा �ितसाद खुप कमी िमळाले. कारण
मोबाईल नंबर 7218616487
लाकडाऊनमुळे िव�ाथ� रंग खरेदी क�
" नैसिगर् रंग तयार करणे "
शकले नाहीत. त्यामुळ, मला या नवोप�माची
1) नवोप�माची गरज व महत्
आवश्यकत वाटली. िच� काढण्यासाठ
2)पूवि॔ नयोजन
लागणारा रंग तसेच, होळी खेळतांना लागणारा
3)नवोप�माची उ���े
रंग नसै िगर् �रत्य तयार करणे. क�िमकल
4)नवोप�माची कालावधी
यु� रंगाचा वापर होळी मध्य क�ले असता त्वच
5)नवोप�माची काय॔ प�ती
खराब होते. अस होवू नये म्हणू नसै िगर् रंग
6)नवोप�माची यशस्वीत
तयार करण्यासाठ नवोप�म राबिवणे महत्वाच
7)नवोप�माचा समारोप
आहे. दोन रंगापासून तीसरा रंग तयार होतो
8)संदभर्सूच प�रिश�े
याची कल्पन देण्यासाठ नवोप�माची गरज
9)�ितज्ञा व �माणप�
भासते.
िश�क ध्ये 17
 पूवि॔ नयोजन
िव�ाथ्या�न क�ि�म आिण नैसिगर् रंगाची
मािहती सांगून त्यांच्यात फरक समजवून
िदले.
नवोप�माची उ���े
िशक्षणाव्यित इतर गो�ीतही �ची
वाढिवणे.
कलाकारांचा उगमिशल समाज घडिवण्यासाठ
तसेच, िविवध रंगांची ओळख क�न देणे.
दोन रंगापासून तीसरा रंग तयार होतो ही गो�
क�तीयु� समजवून देणे.
होळीसाठी क�िमकल मु� रंगापासून होळी
खेळण्यासाठ रंग तयार करणे.
िच�कलेसाठी नैसिगर् रंग तयार करणे.
कालावधी
नवोप�मासाठी लागणारा कालावधी एक
िदवसाचा आहे.
सािहत्
िच�कलेसाठी
चुना िक�वा चुन्याच िनवडी, हळद, डाळ�ब,
बीट, िहरवी पाने, कोळसा, आव�ाची पुड,
जाई ची फ�ले इत्याद.
होळीसाठी गुलाबाच्य पाक�ा, जास्वंदाच्
पाक�ा, मुलतानी माती, पळसाची क�शरी,
पांढरी आिण िपवळी फ�ले, आव�ाची पुड,
हळद, कोळश्याच बारीक पुड इत्याद.
काय॔प�ती
िच�कला
िव�ाथ्या�न �थम खलामध्य जाईचीफ�ले ठेचून
त्या चुना आिण िक�िचत हळद टाक�न बदामी
रंग तयार क�ले.
हळदीपासून िपवळा, हळद +चुना यांच्यापासु
क�शरी रंग तयार क�ले.
िश�क ध्ये
तसेच, आव�ाची पुड मध्य कोळश्याच पुड
टाक�न काळा रंग तयार क�ला होळीसाठी
पळसाची क�शरी फ�ले पाण्या उकळन �
त्यापासू क�शरी रंग तयार करणे.
याच�माणे िपव�ा पळसाच्य फ�लांपासून
िपवळा रंग तयार करणे.
पांढ-या पळसाच्य फ�लांना उकळन � त्या
मुलतानी माती टाक�न पांढरा रंग तयार क�ला
याच�माणे गुलाब,जास्वं, बीट, खलामध्य
ठेचून नंतर पाण्या उकळन � त्यापासू गुलाबी
रंग तयार क�ला.
अश्या�कार सगळया िव�ाथ्या�न िच�कला
आिण होळीसाठी लागणारे नस ै िगर् रंग तयार
क�ले.
नवोप�माची यशस्वीत
या नवोप�मातून मला सकारात्म प�रणाम
िमळाला ज्यामुळ िव�ाथ्या�न नस ै िगर् रंगाचे
महत् कळले.
नसै िगर् रंग तयार करायचे हे ही कळले
ज्यामुळ, त्यांन त्यांच उपयोग क�व्ह व क�ठे
करायच ही बाब समजली.
नवोप�माचा समारोप
18
िशक्षणाव्यित अन् गो�ी िशकायला सारांश
िमळतात ज्यामुळ पुढे जावून कलाकारांचा
उगमिशल समाज घडिवण्यासाठ मदत िमळते. िच�कलस े ाठी आिण होळी साठी स्वत नस
ै िगर्
िव�ाथ� नवोप�माच्य वातावरणाचा आनंद रंग तयार करणे हा मुख् उ�ेश ठेवून
घेतात. नवोप�म राबिवण्या आले.
संदभ॔सूची व प�रिश�े नवोप�मामुळे िव�ाथ्या�च् मनात
उप�मािवषयी जागृतता आणी आवड िनमार्
इयत्त सहावी ते सातवी िव�ाथ्या�च समावश
े होते. या उप�मामुळे िव�ाथ्या�कड�
आहे. सकारात्म �ितसाद िमळाले.
साक् िशवाजी िनकम
कल्याण सुकदेव िनकम
अिनशा ज्ञानेश खांडेकर
अ�श्वन िकशोर अहीरे
योिगता नंद� सदगीर
आिदत् सं�ाम बागुल
गजानन रिवं� भुसनर
उप�माच्य यशस्वीतेच सगळयात मोठा पुरावा
पालक व िव�ाथ� आहेत. किवता चौधरी, उपसंपािदका, जळगाव

िश�क ध्ये 19
 �ि�कोन बदला समाज बदलेल
अिनता खडक�, लातूर
भारतीय संस्�ती
क मध्ये सणांना अनन
साधारण मह�व आहे.कारण �त्येक सणांमध्य
काही ना काही उ�ेश आहे.तीळ आिण
गुळाच्या स्नेहगुणांचा सण म्हणजे मकर सं�ा
हा सण.सं�ांत हा सण खरोखरच भारतीय
संस्�तीतील अनमोल ठेवा आह
क . आपल्याच नाह�
ना या िदवशी ितळगुळ घ्या आिण गोड गोड
बोला असे म्हणून एकमेकाशी �ेमाचे संबंध
कायम ठेवण्याचे आव्हान क�ले जा. जीवनातील
कडवटपणा न� क�न जीवनाचा उत्कषर
व्हावा या उ�ेशाने एकमेकांना ती-गूळ िदले
जाते.नवीन वषार्च्या सु�वातीलाच येणार
पिहला मह�वाचा सण म्हणजेच मकर सं�ात
होय. हा सण िहवा�ात येत असतो त्यामुळे
आरोग्याच्या ��ीने �ा सणाला खूप मह�
�ा� झाले आहे. थंडीमुळे त्वचेमधील �स्नग्ध
कमी होऊन त्वचा कोरडी झालेली असत.ितला
मध्येच िनजता असल्याने व गुन्हा उष्णता व
असल्याने शरीरातील उष्णता िनमार्ण करण्य
िश�क ध्ये
काम करत असतो या िदवसापासून िदवस हा
ितळाितळाने मोठा होत जातो.
भारतीय संस्�तीतील जवळ जवळ सवर्
क
सण मिहलांसाठी पवर्णीच असता. त्यातील एक
मकर सं�ांत हा सुवािसनी �स्�या या िदवशी
हळदी-क��क देणे घेण
� ्याच्या उ�ेशाने गोळ
होतात.त्यामुळे सवर् जातीधमार्तील मतभेद द
करण्याचा अ�त्यक्ष�रत्या यािनिमत्ताने
िदला जातो. आजच्या आधुिनक यं�युगात
संस्�ती धमर् �ढी परंपरा कालबा� गो�
क
म्हणून ओळखल्या जाऊ लागल.आज आपण
हे सण साजरे करतोय हाऊस म्हणून करतो क�
त्यामागील धािमर्क हेतू जाणून करतो याच
िवचार करण्याची वेळ आलेली आह. धािमर्क
�ढी म्हणून हा सण साजरा नाहीतर हळदीक�क� �
हे िनिमत्तमा� आहे यािनिमत्ताने आपल्यात
व्यवस्थापन कौशल्य कलाक�सर याची
�दशर्न असतेच त्याबरोबरच वैचा�रक बौ��
देवाणघेवाणही होते. म्हणून मिहला एकमेकांना
भेटतात उखाण्यातून �स्�यांची कल्पकता क
वतृ ्ती जागृत होत. वहा एकमेक�शी साठी आनंद
देण्य-घेण्याचा सण समजला जात.
एका िपढीकडन � द�सऱ्ाया िपढीकड
संस्�तीचा वारसा देण्य
क ासाठी व आपल्
सौभाग्याचा मान म्हणून हा सण करावास
वाटतो हा सौभाग्याचा सण सण ज्या क��कवाच्
भरवशावर आपण िमरवतो त्याची जाणीव ठेवून
त्या संस्क�तीचा ठेवा जपून हळदीक��क� करता
हा हळदी-क��कवाचा आपण वारसा
20
नेऊनसमाजाचे आपण देणे लागतो मग त्यातील
संस्�तीही आपण जपायलाच हव
क जवान आपल्यासाठीच शहीद होता. शिहदांच्या
गुळातील गोडवा ओठावर येऊ �ा
मनातील कडवटपणा बाहेर पड� �ा
आमची आठवण रा� �ा
कशाची अत्तर सुगंधी चोिहकडे िशंपाव
सुखाचे मंगल क्षण आपणांस लाभा
द�ःख असावे ितळासारखे
आनंद हवा गुळा सारखा
जीवन असावे ितळगुळा सारखे
कणभर ितळ मनभर �ेम
गुळाचा गोडवा आपूलक� वाढवा
ितळगुळ घेऊन गोड गोड बोला
या सणांच्या िनिमत्ताने नव्या जुन्या भेटीम
िवचारांना उजाळा िमळतोम्हणून हळदीक�क� हवे
� मकर सं�ात िवषयी अनेक कथा सांिगतल्या
वाटते. चूल आिण मूल यातून �स्�यांना बाजूला
होऊन एक� यावे आपल्या मनातील िवचार
मांडन
� �त्येक पाऊल �गतीच कसे ठरते याचा
िवचार करावा. हळदीक��कवाच्या िनिमत्ताने ह
सण सुहािसनी पुरता मयार्िदत न ठेवता
समाजातील होतक� गरीब मुल�ना िवधवांना
सामावून घेणारा हा सण व्हाव. हळदी क��क� असं
या सणाला नाव न ठेवता तीळगुळाचा कायर्�म
असे त्याचे नामकरण कराव. जे �स्�यांमधील
भेदही कमी होतील. या एक� येण्याने काही
काळ तरी मिहला रोजचा ताणतणाव िवस�
उत्साहाच्या वातावरणात घराच्या बाहेर पड.
वषर्भरातून एकदा तरी मिहला मु�पणाने
आनंदाने एकमेक�कडे जातील. लेक�च्या
सुखद�ःखांच्या िवचारपूस करणारा देवाणघेवाण
करणारा हा सण व्हावा अशी मी अपेक्षा व
करते. कारण सौभाग्यवती पुरताच हासन
मयार्िदत रािहला तरदेशाच्या सीमेवरती अहोरा
िश�क ध्ये
डो�ात तेल घालून काम करणारे आपले
पत्नी ला आपण या सणापासून वंिचत ठेवू का
?नाही अशा सवर् मिहलांना सामावून घेऊन
एकमेक�च्या अडचणीवर मात कशा�कारे
करायची व एकमेक�ची द�ःख या िनिमत्ताने कसे
कमी होतील एक�साठी कशा ढाल होऊन
एकमेक�च्या मदतगार होऊन संकटामध्य
एकमेक�ला हात घेऊ या सणािनिमत्ताने सवा�नी
असा जर संकल्प क�ल. तरस खरच मकर
सं�ात री चे महत्व समाजात आणखीनच
वाढल े .
नाते तुमचे आमचे हळ�वार जपायचे
ितळगुळ हलव्यासंगे अिधकच जड करायच
जातात. पूव� संकासूर नावाचा दैत्य होत. तो
खूप माजला होता. त्याचा नाश करण्यासाठ
सं�ांतीदेवीने भयंकर �प धारण क�ले. इतक�
िकत ही देवता आठ योजने पसरली होती. ितचे
नाक आिण ओठ लांबलचक होते. 39 हातांची
आक�ती पु�षाची होती. दरवष� ितचे वाहन वस्�
अलंकार वग े वगे ळे असतात. आपले अलंकार
वस्�े यातून ती भावी संकट सुचवीत असत.
एखा�ा वाहनावर बसून ती एका िदशन े े येते
ितकडे समृ�ी येते व िजकडे जाते ितकडे संकट
कोसळते याव�न सं�ात येणे म्हणजे संकट
येणे असा वाक्�चार �ढ झाला आह. ितने
अंगावर घातलेल्या वस्तू महाग होतात असेह
समजतात.
सं�ांतीचा हा सण तीन िदवसाचा असतो.
पिहला िदवस भोगी या िदवशी �खचडी ती
�खचडीत व बाजरीच्या भाकरी वांगी पावटे
गाजर पापडी शग � ा इत्यादीची भाजी
21
करतात.द�सऱ्󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯󱴯
थंडीच्या िदवसांमध्ये शरीराला �स्नग्ध म
पौ��क पदाथा�ची गरज असते म्हणून क� काय
या िदवशी गुळ पो�ा करतात. ितळगुळाचे
लाड� व�ा ितळगुळ घ्या आिण गोड गोड बोला
असे म्हणून सवा�ना ितळगुळ देण्याची �थ
म्हणजेच स्नेहभाव आपुलक� वाढवणारा हा स
आहे. मुलांना या िदवशी बोरन्हाण घालण्याच
�था आहे.
नवीन ल� झालेल्या मुलीला हलव्याच
दािगने घालून सजवतात जावयाला भेटवस्तू
देण्याची प�त महारा��ात आह. काय जंगलात
स�मी पय�त आपले आ�े� मिहना ितळगुळ
भेट काडर् शुभेच्छा पाठवत. सं�ांतीच्या
िच�ाची पूजा सुहासणी करतात ितळगुळ िक�वा
गुळाचा नैवे� दाखवून संध्याकाळी हळदी
क��क� प ऐपती�माणे वानही देतात. कराची ।
िशवाय एका मातीच्या मडक्यात ज्याला
सुकडे म्हण्तात त्यामध्ये सध्या ऋतूत ज्या
उपलब्ध असतात त्या म्हण
सुगीच्यािदवसातील ऊस गाजर श�गा हरभरा ग�
इत्यादी ठेवून पूजा करतात म्हणजेच मागी
भांडणे तंटे मनातील मत्सराचीभावनायांना
ितलांजली देऊन सवा�शी �ेमाने आपुलक�ने
वाघा असेच जणू काही सं�ात आपल्याला
सांगत असते. या मकर सं�ातीच्या शुभ िदनी
�स्�यांच्या मनातील पूवार्पार संकल्पना मध्य
बदल घडायला हवेत. असेमला वाटते.हा सण
स्वास्नी साठी साजरा होणारा एव�ापुरत
मयार्िदत न राहता संपूणर् �स्�यांना सामाव
घेणारा ठरावा. सं�ांतीचे वाण हे गरजू �स्�या व
होतक� �शार मुल�साठी स्व�पात अपर्
िश�क ध्ये
करण्यात आले तर समाजात एक नवीन प�त
�जिवण्याचे साथर् समाधान िमळ.
या सणाच्या िनिमत्ताने आ
स�प�र�स्थती मध्ये पािहले तर खूप गरी
आिण �ीमंत ही दरी वाढत चालल्याचे लक्ष
येते कारण गरीब �स्�या �ा �ीमंत �ी पेक्
दािगने कमी घातलेल्या भरजरी सा�ा नेसलेल्य
त्यांच्या मनामध्ये क�ठेतरी संक�लाची भाव
िनमार्ण होत. ह�ी तर हळदीक��कवाच्या
िनिमत्ताने मिहना मिहना नाश्त्याचे आ
हळदीक��कवाचे �ो�म ॅ चालू असतात. नटण
मुरडणेतर आलच े माझ्या या अनुभवाला आलेली
एक गो� अशी आहे क� जास्त भारी ची साडी
घातलेल्या �स्�याभरपूर अंगावर दािगन
घातलेल्या �स्�याहळदीक��कवाला गेल्यानं
यांना या या बसा बसा अशा�कारचा आदर
क�ल्याचे मी अनुभवले आह.मग याव�न असे
लक्षात येते क� क�ठेतरी आपण संस्क�ती
अधःपतन करत आहोत. नम े क� समाजातील ही
जी िवषमतेची दरीिमटायला पािहजेत िवचारांची
देवाण-घेवाण झाली पािहजेत. मनसो� िनखळ
आनंद या सणांमध्ये िनमार्ण झाल्या पािह.
राग लोभ मत्सर हेवा �ेष या भावनांना
ितलांजली िदली पािहजेत. देशाच्या सीमेवर
आपल्या घरावर तुळशीप� ठेवून जगाचा संसार
सुरिक्षत रहावा म्हणून स्वतःचा जीव धोक
घालून डो�ात तेल घालून एक एक जवान
शहीद होतात खरतर समाजातील असे
दैिदप्यमान काम करणाऱ्ना ना ि
मरण येत. यािवरपलीना ही सामावून घेणारा हा
सण झाला पािहजेत.
यािनिमत्ताने आपण सवार्नी एक संकल
क�ला पाहीजेत क� 'सं�ातीचे वाण म्हणून एक
22
 आजची त�ण िपढी
आजची त�ण िपढी
असते आपल्या मस्
मोबाईलच्य नादात
करतात स्वतःल व्यस

आहे त�ख बु�ी

एकवटतात सारी श�ी
व्यथ कामामध्य
घालवतात मस्त

नाही पशै ाचे मोल

झाड वाण म्हणून देईन तसेच �ॅस्टीकच्या वस
नाही क�ाची कदर
पण वाणात देणार नाही. एवढेच नव्ह तर
आई विडलांच्य कामाचा
स्वच्छता अिभयान मुलगी वाच. कोरोना
नाही त्यांन आदर
काळात खूप क�ट�ंबे िवस्कळीत झाली तेव्ह
आजूबाजूला असणाऱ्ाया त्या क��ट�ंबाचा शोध घेव नाही िचंता कामाची
त्यांना शाळेच्या �वाहात आण. रस्त्याव आहे िमळकत बापाची
फ�टपाथवर बरस्टापवर िभक मागणाऱ् ना भिवष्याच िचंता
आहेत अशा गरजू मूलीना वाणस्व�पात दान बाळगत ते फ�कटाची
देईन िकत्येक नवयार्◌ाने सोडलेल्या मिह
आहेत. अन्याय अत्याचाराला बळी पडलेल् महागाईच्या काळा
आहेत त्याच्या साठी ढाल होईन मदत करे कसे भरावे पोटाला
सखीण हाईन तेव्हाच खऱ्ा अथार्ने समा क�न ल� आणतात
एक नवीन पायंडा िनमार्ण क�ल्याचे साथ बायको घरी पोसायला
समाधान लाभेल. बाप बसतो रडत
�ीमती खडक� अिनता मारोती कस होईल याचं
[एम. ए. एम. एड. डी. एस. एम.] माझ्यामाग कार�ाच
उजळले का नशीब �ाच
िज. प. �शाला, भादा
ता. औसा, िज. लातूर किवरत् – �ा. िकरण पेठे,
मोबा. 8007611155 9359023341नागपूर

िश�क ध्ये 23
 कोरोना रोखण्यासाठीपतंगाच्य
माध्यमातून केलीजनजागत ृ ी
सुिनल दाभाडे, जळगाव
कोरोना िवषाणू संसगर् �ितबंध संदेश
देण्यासाठी उप�मशील िशक, िच�कार
सुिनल दाभाडे यांनी पतंगाच्य माध्यमातून क�ली
जनजागृती
कोरोना िव�ध्दचा ल�ासाठी सरकार
बरोबर �शासन झटत आहे. गावागावांतील
अन्य िशिक्षत लोकांनी समाजात जनजागृ
करण्याची भुिमका िनभावली तर िन�श्चत
कोरोना व्हायरस वर मात करणे सोपे होईल या
भावनेने मानव सेवा िव�ालयातील उप�मशील
िशक्, अविलया िशक्, पयार्वरण िम, पक्ष
िम� िच�कार सुिनल न्हानू दाभाडे यांनी मकर
सं�ांतीिनिमत्त पतंग बनवणे कायर्शाळ
ऑनलाईन घेऊन त्या पतंगावर घोषवाक्
िल�न जनजागृती सकारात्मक पाऊल उचलले
आहे.
िश�क ध्ये
कोरोना व्हायरसचे गांभीयार्ने
घेण्याची संख्या वाढत आ. द�सरे कडे बडर् �ू
ची सु�वात झालल े ी आहे. तसेच गांभीयार्ने
सरकार च्या खां�ाला खांदा लावून काम
करणारे पोिलस, डॉक्ट, नसर, शेतकरी
कामगार, �शासन, िशक्षक रा�ीचा िदव
करत आहे.
अशावळ े ी जनजागृतीची व्यापकता
वाढिवण्यासाठी जे िशिक्षत लोक आ. त्यांनी
शहरात लोकांमध्ये जनजागृती करण्याची पुढ
येण्याची गरज आह. हाच धागा पकडन � मानव
सवे ा िव�ालयातील उप�मशील िशक्,
अविलया िशक्, िच�कार सुिनल दाभाडे यांनी
आपले योगदान �ायचं ठरवले आहे.
त्यांनी �त्येक पतंगावर कोरोना व्हाय
त्याला साजेशी �बोधनात्मक घोषवाक
िलहायला सु�वात क�लल े ी आहे जसे
कोरोनाची लागण होऊ नये म्हणून पाळा िह
खबरदारी,
24
 कोरोना गो, गो कोरोना,
मास्क पासून होईल सुरक,
बरे आहे ते कोरोना पेक्.
बाहे�न आल्यावर हात स्वच्छ धुवू,
कोरोना ला द�र पळवू या,
हस्तांदोलन द�र सार,
हात जोड�न नमस्कार कर.
फ� एकच िनयम पाळा,
सावर्जिनक िठकाणी जाणे टाळ.
आपली काळजी आपण स्वतः घेऊ य,
कोरोना ला हारवू या
आदी घोषवाक्य िल�न जनजागृती क�ली
आहे.
लाकडाऊनच्या काळात ही चौका चौकात जाऊन
स्वखचार्ने रस्त्यावर िच� काढ�न जनजागृती करण
आली आहे. तसच े गरजू लोकांना ही �खचडी, फळ,
कपडे, फराळ वाटप क�न मोल्याचे कायर् क�लेले आ.
त्यांचा या कायार्साठी संस्थेचे अधडॉ. आर. एस.
िश�क ध्ये
डाकिलयाजी व सवर् पदािधकारी सदस, �ाथिमक
मुख्याध्यािपका माया अंबट, माध्यिमक
मुख्याध्यािपका �ितभा सुयर्व, बालवाडी
मुख्याध्यािपका मु�ा पाटील व सवर् िशक्
कमर्चारी वगर् यांनी कौतुक क�. माजी उपसंचालक,
सु�िस� कवी शिशकांत िहंगोणेकर, तरसोद िज. प.
उप�म शील िशक्षक िवजय लुल, जनमत �ित�ानचे
अध्यक्ष पंकज न, िच�कार �म े क�मार सपकाळे,
सुकदेव मावळे, अिनल चव्हा, �िस�ी �मुख
िवजय चव्हा, आिदत्य चव्हाण यांचे मोलाचे सहकाय
लाभले.
�ी. �भाकर कोळसे, कायर्कारी संपाद
25
 शब्दगंची िदनदिशर्का सािहित्यकांना मागर्दशर्क
ु ाष लांडे पाटील
- ॲड. कॉ. सभ
नवीन वषार्च्या पिहल्याच िदव
िदनदिशर्क�चे �काशन क�न शब्दगंध न
नवीन वषार्ची चांगली सु�वात क�ली आह. ही
िदनदिशर्का सािह�त्यकांना मागर्दशर्क ठ
असे �ितपादन ॲड. कॉ. सुभाष लांडे पाटील
यांनी क�ले.
शब्दगंध सािह�त्यक प�रषद च्या वती
येथील कोिहनुर मंगल कायार्लयात आयोिजत
करण्यात आलेल्या िदनदिशर्का �का
समारंभात ते बोलत होते. शब्दगंध चे अध्य
राज�� उदागे, सािह�त्यक ड. संजय कळमकर,
�ा. सीताराम काकडे, डॉ. महेश वीर, डॉ. जे.टी.
श�डगे, प�कार संिदप रोडे, ॲड. भूषण ब-हाटे,
माजी नगरसेवक �ीिनवास बोज्जा आदी
यावेळी उप�स्थत होत.
यावेळी बोलताना डॉ. संजय कळमकर
म्हणाले क, नवीन वषार्च्या सु�वातीला
शब्दगंध प�रवाराने शब्दगंध चे अध्यक्ष र
उदागे यांच्या वाढिदवसािनिमत्२ सावर्जिनक
वाचनालयाला पुस्तक� भेट देऊन नवा पायंडा
पाडला. वाचनालये जगवणे व तेथील वाचकांना
चांगली पुस्तक� उपलब्ध क�न दे. अवघड
होऊन बसले आहे अशा काळात शब्दगंध ने
राबिवलेला हा उप�म �ेरणादायी ठरणार आहे.
�ा. िसताराम काकडे म्हणाले क, राज��
उदागे हा माणसांवर �ेम करणारा माणूस आहे
त्यांच्यामध्ये मोठा दातृत्व गुण.
संिदप रोडे म्हणाले क, क�ठलाही गाजा वाजा न
करता, मु� हाताने अ�दान करणारा
िश�क ध्ये
अविलया म्हणजे राज�� उदागे आह.
भुकल � ेल्यांना अ� देणे आिण गरीब �ीमंत असा
क�ठलाही भेदभाव न करता �त्येकाच्या मदतील
धावून जाणारा व िनखळ मै�ी जपणारा माणूस
म्हणजे राज�� उदाग.
�ीिनवास बोज्जा म्हणा, राज� � उदागे
यांचे मन त्यांच्या नावा�माणेच राजसारखे आ.
कोरोना महामारी व लॉक डाऊनच्या काळात
उपिे क्, वंिचत घटकांना रा�ंिदवस अ�दान
करण्याचे काम त्यांनी क�. तण, मन, धनाने
समाजसव े ा क�ली. त्यांच्या हातून भिवष्यकाळ
देखील अशाच �कारचे कायर् घडो अशा शुभेच्छ
त्यांनी िदल्.
शब्दगंध चे संस्थापक सुिनल गोसाव
म्हणाले क, कोरोना महामारी व लॉक
डाऊनमुळे गल े ी ९ मिहने आपण एकमेकांना भेट�
शकत नव्हत. आता कोरोना महामारीचे संकट
काही �माणात का होईना कमी झालल े े आहे.
त्यामुळेच नवीन वषार्च्या पिहल्याच िद
सवार्ना एक�पणे संवाद साधता यावा म्हणू
शब्दगंध िदनदिशर्क�चे �का, शब्दगंध चे
अध्यक्ष राज�� उदागे यांच्या वाढिदवसािनि
वाचनालयांना मोफत पुस्तक� भेट देण्याच
उप�म राबिवण्यात आलेला आह. यावळ े ी वसंत
डंबाळे, स्वाती पाटी, पी. एन.डफळ, �ाचायर्
जोशी, व इतर अनेक कव�नी आपल्या शुभेच्छ
पर किवता सादर क�ल्य.
26
 शब्दगंधच्या वतीने कोिहनुर मंगल कायार्लयात आयोिजत करण्यात आले
िदनदिशर्का �काशन समारंभात सुभाष लांड, िसताराम काकडे,राज�� उदागे व उप�स्थत
मान्यवर(छाया :- ऋिषक�श राऊत)
कायर्�मास कवी चं�कांत पालव, डॉ. मानले. कायर्�माच्या यशस्वीतेसाठी. डॉ.
अिन�� पाटील, डॉ. अ�खल धानोरकर, अशोक कानडे, डॉ.राज�� फ�ड, इंिज. िकशोर
अस्लम शे, माधव सावंत, स्वाती पाटी, मीरा ड�गरे, बबनराव िगरी, �ा. डॉ. राधाक�ष्ण जोशी
करंजीकर, इंदम � ती सोनवणे, बाळासाहेब यांनी प�र�म घेतले.
देशमुख, �ा. डॉ. अिनल गज�, दादा ननावरे,
ओम�काश द�डगे, �ा. डॉ. वसंत जोशी, मीना
गायकवाड, अचर्ना झोप, संस्�ती रास
क न,
िवनायक पवळे, �ा. डॉ. सुधाकर क�ऱ्,
कविय�ी ऋता ठाक�र, दशरथ िशंदे, क��डिलक
ढाकणे, कॉ. नानासाहेब कदम आदी मान्यवर
उप�स्थत होत.
शब्दगंध चे खिजनदार भगवान राऊत
यांनी उप�स्थतांचे स्वागत क�. सुिनल गोसावी �ी. रमेश खरबस,
यांनी �ास्तािवक क�ल. शिमर्ला गोसावी यांनी मुख्य सह. संपादक
सू�संचालन क�ले. सुभाष सोनवणे यांनी आभार
िश�क ध्ये 27
 इिकगाई
तज्ञ नॅशनल कौन्सनर योगेश बा-नािशक

इिकगाई Ikigai चे महत्-

बऱ्ाचयवनळायमा्सालाला िनवृत्त झाल्य

काय करावे असा �श्न पडत. काहीजण
म्हणता, आता बरीच वष� नोकरी, कामधंदा
क�ला, आता जरा आराम करायचा ठरवलं आहे.
.तर काह�ना चैन पडत नाही नुसतं घरी बसून.
मग काहीतरी उ�ोग शोधून काढतात, TV
बघत वेळ घालवतात,पत्त, रमी खेळतात, िभशी
join करतात….असे बरेच िनरिनराळे िवचार
�वाह आपण ऐकतो. जपानी माणसाला मा�
िनवृत्त/�रटायरम�ट हा शब्दच मािहती नसत.
जपानी कल्चरमधे �रटायरम�ट ही संकल्पना
नाही. या िवषयी बरंच ऐकलं होतं आिण
मध्यंतरी याच िवषयासंबंधा" Ikigai "नावच
पुस्तक वाचनात आल. Hector Garcia व का ती तुम्हाला िमळाली क� धैयार्, �यत्न
Francese Mirallesया दोघांनी हे पुस्तक पुव्क तु
र म्हाला योग्य मागार्वर राहता . अथार्त
िलिहले आहे. हे जगण्याचे तत्व �ाचीन आ.ते हाईयन(
इिकगाई ही एक जपानी concept आहे, Heian ) काळातील आहे. अशी ही Ikigai आहे
ज्याचा अथर् आह"a reason for being" तरी काय हे बघू.
जगण्याचे कार. तुम्ही सकाळी उठल्याव हे एका Venn diagram ने सांगता
कोणत्या कारणान/िवचाराने जागे होता, येईल. ४ िनरिनराळी वतु्ळे
र एकमेकांना छेदता.
काहीतरी करण्याचे मनात घेऊन जागे होत, �ा चारही वतु्ळांचा सहभाग असलेली जागा
र
त�व्हा ते तुमच्या हातून पुढे घड. तुमची म्हणजे तुमची इिकगा. ही चार वतु्ळेर म्हण
इिकगाई सापडवण्याचे िमशन हे �त्ये 1. जी गो� मनापासून करायला तुम्हाला
ओिकनावा(जपान मधील एक बेट) मधील आवडते (what you love) passion
जपानी माणसाचं जगण्याचं इंधन असत. एकदा
िश�क ध्ये 28
2. ज्या गो�ीत तुम्हाला गती आह(what
are you good at) profession
3. ज्याची जगाला आवश्यक/उपयोग आहे
(what the world needs ) mission
4. ज्या पासून तुम्हाला अथार्जर्न होऊ श
(what you can be paid for) vocation
iki म्हणजेlife िक�वा जगणे. gai म्हणजेvalue
िक�वा कारण. काहीही करा पण िनवृत्त होऊ
नका, हे या मागचे मुख्य तत.
या चार गो�ी ज्यातcommon असतील
ती तुमची इिकगाई. ओिकनावा मधील �त्येक
जपानी माणसाला त्याची इिकगाई मािहती
असते, त्याने ती िचंत, मनन क�न शोधून
काढलेली असते. त्यानुसार तो आयुष्यभर जग
असतो अथार्त काही िनयम पाळ�.
तुमची स्वतः ची इिकगाई शोधून
काढण्यासाठ, मला कोणत्या चार गो�ी
करायला आवडतात ते तुम्ही िल�न काढ. मग
कोणत्या चार गो�ीत मला गती आहे िक�वा
करता येतात, िक�वा माझ्याकडे कोणती �स्कल
आहेत हे िल�न काढा. मग जगाला कोणत्या
गो�ीची ज�री आहे व या पैक� कोणत्या
गो��ना जग पैसे देण्यास तयार आह, हे िल�न
काढले क� या चारीमध्ये जे काही समान असेल
ती तुमची इिकगाई. एकदा का ती तुम्हाला
गवसली क� तुमचा मागर् सुकर होत.
Dan Buettner नावाचे नॅशनल
जॉ�िफकचे फ�लो व न्यूयॉक� टाइम्सचे लोकि�
लेखक, Educator, Explorer आहेत. त्या
लेखकाने जगातील असे पाच भाग शोधून
काढले क� तेथील लोक� दीघार्युषी पण आनंदी
जीवन जगतात. वयाची शंभरी गाठणे याचे
िश�क ध्ये
कोणालाच आश्चयर् वाटत ना. ते पाच भाग
खालील �माणे आहेत.
1. Okinawa - जपान
2. Sardinia - इटली
3. Nicoya - कोस्टा रीक
4. Icaria - �ीस
5. Loma Linda -क�िलफोन�या
या पाच भागांवर त्यांनी‘Blue Zones'
असे एक पुस्तक िलिहले आह. दीघार्युष्याव
अभ्यास क�न त्यांनी काही आश्चयर्क
गो�ी शोधून काढल्य. 2012 मध्ये त्यांन
जगभर �वास क�ला. जगातील काही भागातील
लोक� इतर जगभरातील लोकांपेक्षा दीघार्युषी
असतात या भड े सावणाऱ्ाया �श्नाचे सवर्च डॉ
व तत्वज्ञाते िवचार करत ह. त्यावेळी काही
�वाशांनी त्यांना �ी, िनकरागुवा, जपान
अशा िठकाणी नल े े. त्या अभ्यासातून त्यां
अमे�रक�त परत येऊन “The Blue Zones
Solution” असे पुस्तक िलिहल.
अशा या जगभरातील 'ब्लू झोन' मधील लोक�
िनरिनरा�ा भू�देशातील असून त्यांच्या8 ते
9 समान घटक आढळल,े जे त्या लोकांच्य
दीघार्युष, आनंदी राहणीमानाशी िनगिडत
आहेत. मानववंशशास्�ाचे अभ्या,
लोकसंख्या शास्, साथीच्या रोगांचे वै�क�य
िवशष े ज्ञ अशा टीमने सवर् पुरावे गोळा क�ले
त्यातून समान सं�दायातील पुरावे घेऊन
खालील 8-9 घटकड त्यांच्यात समान असल्या
सांिगतले. या पाचही भागातील लोकांना स्वतःची
इिकगाई सापडवण्याची सवय असत.
बऱ्ाचगायअसनयमोेन, क� जीवनात तुम्हाला
एखादी गो� करायला खूप आवडत असते,
त्यात गती देखील असते व ती गो� तुम्ह
29
बऱ्ाचयवनळायलमानप्ीयी क�लेलेही अस. पण
क�ट�ब ं ातील काही �ाधान्यामुळे म्हणा िक�वा त्
त्या वेळेची िनकड वेगळी असल्या, बरेच वषर्
ती तुम्ही क�लेली नसते व त्यामुळे ती गो
आपल्याला करायला येत, हेच मागे पडलेले
असते. इतक�, क� ती गो� मनातूनही िनघून
जाते पण �र�र मा� उरते आिण कशाची �र�र
आहे ते मा� कळत नाही.
हे शोधून काढण्यासाठी तुम्ही चार तास घ,
एक िदवस घ्य, हवं तर मिहना घ्या पण शोधून
काढा. थोडा वेळ वाया गेला तरी चालेल.
.....आत्तापय�त तुम्ही जर नुसते बसलेले असा
तर तुमचा असाही वेळ वायाच जात होता त�व्हा
तुम्हाला काय करायला येत, तुम्हाला कशाची
आवड आहे, अशी क�ठली गो� आहे, क� जी
जगाला उपयोगी पडणार आहे आिण त्यासाठी
जगात तुम्हाला मान िमळेल िक�वा अथार्जर्न ह
शक�ल, अशी ही इिकगाई शोधून काढणे हा
फार महत्वाचा मु�ा आह. क�वळ असा आहार
करा, तसा व्यायाम करा वगैरे सांगण्यात अथ
नाही, तर पिहल्यांदा तुमची इिकगाई काय आह,
तुमचे goal काय हे तुम्हाला मािहत असायला
हवे.
जसे एखा�ा बाईला खूप छान स्वयंपाक
येत असेल, ितच्या हाताला छान चव आह, परंतु
मधल्या काही वषार्त ितला असा छान छा
स्वयंपाक करायला वेळच िमळाला नसे, ती
पूण् र तः िवस�न गेलेली असे, क� ितला हे, हे
पदाथर् छान जमता. तर आता छान चिव�
पदाथर् करणे ितची इिकगाई असू शकत. ती
जेथे राहत असेल तेथे ती हे पदाथर् क�न देऊ
शकते, मुल छ ं ोटी आहेत, नोकरीवर जायचे आहे
अशा गृिहणीला याचा उपयोगही होऊ शकतो.
िश�क ध्ये
ओिकनावा बेटावरील एका 65 वषार्च्य
आनाआजीला आत्तापय�त मुल, नोकरी, यात
गुरफटल्यामुळे िवणकाम करायला वेळच
झालल े ा नसतो. लहानपणापासून ितला खूप
वगे वगे �ा िडझाईनचे स्वेट, जॅक�ट िवणायची
खूप हौस होती, आवडही होती व गतीही होती.
नोकरीतून �रटायर झाल्यावर ती छोटे स्वे,
मफलर यांच्या ऑडर्सर् घेऊ ला. नवनवीन
रंगसंगतीची िडझाइन्स क� लागल. moai
�ुपमधे ितला खूप ऑडर्सर् िमळ� लागल. वळ े
कसा घालवायचा असा �श्नच ितला पडला
नाही. ितची इिकगाई ितला सापडली.
�त्येक माणसाकडे असे काह�नाकाही
कौशल्य असते. पण ते माणूस िवस�न गल े ल
े ा
असतो. आिण त्याला उगीचंच वाटत असत, क�
आपण �खतपत पडलो आहोत. पण तुमची
इिकगाई तुम्ही एकदा का शोधून काढल, क�
तुमचा पुढचा मागर् सुकर होत. �रटायर
झाल्यावर कोणाची भजनाचा �ास घेण्या,
तर कोणाची योगासने िशकवण्याची इिकगाई
होऊ शकते. त्यातून थोडे अथार्जर्न पण हो
आिण आदरपूव्क र म्हातारपण जगता ये.
ही तुमची इिकगाई बदलूही शकते.
वयाच्या प�ाशीमध्ये असलेली इिकग,
साठीमध्ये वेगळी असू शकत. तसच े भौगोिलक
प�र�स्थती�माणेही इिकगाई बदलू शकत.
वरील चारही घटकांपैक� पिहले दोन घटक
शक्यतो कायम राहता. म्हणजेच मला काय
करायला आवडते व मला कशात गती आहे हे
घटक �स्थर रािहल, तरी शव े टचे दोन, म्हणज,
जगात कशाची आवश्यकता आहे आिण लोक�
कशासाठी पस ै े अथवा आदर देण्यास तयार
आहेत हे जाग� े माणे, काळा�माणे बदलू शकते.
30
 कोणाची गिणत िक�वा िफिजक्स
िशकवण्याची आवड ितची इिकगाई बनू शकत.
त्यातून जगाला असलेली गरज भागवणे आिण
अथार्जर्न िक�वा त्यातून िमळणारा आ, आदर
या गो�ी ितला आयुष्यभर उपयोगी पडता.
एखा�ा िव�ाथ्यार्ने माक� िमळाल्यावर व
क�लले ा आनंद, �स्मतहास्य यामूळे ितच
जगण्याची उमेद वाढत.
अथार्जर्न हे नेहमी पैशांच्या स्व�प
असणे अिभ�ेत असते असे नाही, तर तुम्हाला
िश�क ध्ये
lecture देण्यासाठी एखा�ा �ुपमध्य
बोलावणे, आदर देणे, तुमच्यातील कलेला
�ोत्साहन िमळण, या स्व�पातही
pay/अथार्जर्न असा अथर् अिभ�ेत .
इिकगाईत आहार-िवहारासंबध ं ी ही
काही तत्वे पाळली जाता. तसेच व्याया,
सामािजक�ष्�ा कसे एक� राहता येते
याब�लही िवस्ताराने िवचार क�लेला आह.
राज�� सोनवणे, पुणे ९६५७३४८६२२
31
 िपंपळगाव िजल्हा प�रषद हायस्कूल
सप
ु र 13
ल�मण जावळे, बुलढाणा
आजचे युग स्पध�चे युग आहे �त्येक क्षे
स्पधार् आ. नोकरी िमळवण्यासाठी स्पधा
परीक्षा �ावीच लागते याची तयारी व्हावी
���कोनातून शासन वेगवेग�ा स्पधार् परीक
शालेय स्तरापासून घेत असत, जसे स्कॉलरिशप
परीक्षा आठ, पाचवी साठी व नवोदय परीक्ष
त्यातल्या त्यात �शार गरीब स्तराव
िव�ाथ� आहेत, त्यांना िशक्षण �वाह
आणण्यासाठी शासन सुध्दा �यत्न क.
यासाठी एक परीक्षा स्कॉलरिशप परीक्
द�सरी एन.एम. एम. एस .(NMMS) National
Means Cum Merit scholarship, नॅशनल
मीन्स कम मे�रट स्कॉलरिशप परीक्षा ज्या
पालकांचे उत्प� दीड लाखाच्या आत आ, जे
शासनाच्या इतर सुिवधा यांचा लाभ ेघ त नाहीत
अशा पाल्यासाठी असत, ही परीक्षा आठव
मध्येच होत असत. एन एम एम एस परीक्षा मध्
िश�क ध्ये
िनवडलेल्या िव�ाथ्या�ना नववी ते बारावी पय�
असे एक�ण चार वषर् दरमहा एक हजार �पये
स्कॉलरिशप िमळत, म्हणजे �त्येक वषार्सा
दरवष� 12000/- �पये, रा��ीय पातळी वरची
ही परीक्षा असल्यामुळे काठीन्य पातळी स
तशी जास्तच असत.
माझ्या वगार्तील �शार अभ्या
िव�ाथ्या�ना फायदा िमळायला हवा व त्यांच
िशक्षण थांबू नये त्यासाठी त्यांची स्पध�ि
िभती काढन � टाकायची व आत्मिवश्वास िनमार
करायला हवा हा िवचार माझ्या मनात सु� झाला
आिण मी माझ्या वगार्तील अभ्यासू िव�ाथ्या
या परीक्षेत बसिवण्याचे ठरवले आिण मागर्द
क�न त्यांचा आत्मिवश्वास वाढवला का
कोणतीही स्पधार् म्हटलं क� �थम मानि
तयारी असणे आवश्यक आह. िव�ाथ्या�चे
परीक्षेचे फॉमर् भरले आिण आमचा �वास स
झाला. मी सु�ा मनाशी ठरवलं क� जास्तीत
जास्त िव�ाथ� िशष्यवृत्तीसाठी पा� ठराय
पािहजेत यासाठी मागर्दशर्न वगर् सु क� .
32
सवार्त कठीण भाग म्हणजे िव�ाथ्या�च्या म
'मी पण हे क� शकतो गिणत सोडवू शकतो'
असा आत्मिवश्वास िनमार्ण करणे ह.
बु��मत्त, गिणत, सामािजक शास्, िवज्ञा
असे आमचे वगर् चालू झाल. शाळा भरण्यापासून
ते सुटेपय�त आमचे वगर् िनयिमत सु� झाले
अगदी िदवाळीत सु�ा आमचे वगर् चालू होत.
आमच्या तालुक्याचे गटिशक्षणािधक
माननीय एन. जे. फाळक� साहेब यांना
िव�ाथ्या� �ती खूप आपुलक� होती त्यांन
सु�ा आम्हाला व िव�ाथ्या�ना मागर्दशर्न ,
क� आपण एन एम एम एस परीक्षेत यश कस
िमळवू शकतो. माननीय साहेब यांनी
तालुक्यातील �त्येक शाळेमध्2-2 तास स्वतः
वगर् घेत होत. साहेब िशकवतात म्हटल्याव
िव�ाथ्या�ना त्यांच्याब�ल आदर
त्यांच्यापासून �ेरणा िमळा. अभ्यासमय
वातावरण िनमार्ण झाल, िव�ाथ� सु�ा
चांगला �ितसाद देऊ लागले, सराव परीक्षा चाल
िश�क ध्ये
झाल्या त्यामध्ये िव�ाथ्या�ना चांगले
िमळत. माननीय साहेबांनी सु�ा ठरवले िक
िव�ाथ्या�ना �त्यक्ष मुख्य परीक्षा ज्
होते त्या�माणे तालुक्याच्या िठकाणी ए
आणून सवाच � ी सराव चाचणी घ्यायची व तसे
क�न तालुकास्तरावर दोन चाचण्या घेतल्
यामुळे िव�ाथ्या�च्या मनातील परीक्षेची भीती
करण्यात मदत झाल. �ी.पऱ्, �ी.इंगळे
सर, �ी.धोरण सर व क���मुख �ी ठ�बरे सर
यांचे सु�ा मागर्दशर्न िव�ाथ्या�ना ला.
मुख्य परीक्षा िडस�2019 मध्ये पार
पडली. त्यानंतर काही िदवसांनी िनकाल लागला
ज्याची िव�ाथ� आतुरतेने वाट पाहत होत,
त्यात आमच्या शाळेच17 िव�ाथ� पास झाले.
िनकाल ऐकल्या बरोबर िव�ाथ्या�ना आनंदा�
वा� लागले आिण मला सु�ा मेहनतीचे चीज
झाल्याचे समाधान झाले होत. मे�रट िलस्ट
लागली आिण त्यामध्ये आमच्या िजल्हा प�
हायस्क�ल िपंपळगाव काळे शाळेचे
33
तालुक्यातील सवार्त जास्त म्ह13 िव�ाथ�
िशष्यवृत्तीसाठी पा� ठर, हा अंक नदीपरु ाण
आमच्यासाठी कमी नव्हता सवा�नी िव�ाथ्या� अभंग
त�डभ�न कौतुक कल � े अशा�कारे आमचे सुपर
थट�न िव�ाथ� एन एम एम एस मध्ये िनवडले गोदामाई माझी । वाहे शांत संथ ।
गेले. सामावते पंथ । क�भ
� मळ
े ी .......।१।
यासाठी आमच्या शाळेतील िशिक्षका.
उज्वला मोरे मॅडम क. ि�ती िपंपळकर मॅडम माझी निदमाय । भेटी गाठी घेते ।
यांनी सु�ा वगर् घेऊन िव�ाथ्या�ना मागर्दश �म
े ी िवसावते । संगमात .........।२।
क�ले तसेच �ी �काश वानखेडे सर, �ी
नागमोडी भीमा । चं� कोर वाटे ।
बाळक�ष्ण भोपळे सर आमचे पयर्वेक्षक
एकादशी थाटे । पंढरीत ..........।३।
िवलास रहाटे सर व सवर् िशक, नेहमी आमचे
धेयर् वाढवणारे माननीय मुख्याध्यापक. डी.
िहरव्या छटानी । सजली िकनार
आर इंगळे सर यांचे मोलाचे मागर्दशर्न लाभल
नटरंगी नार । वाटतसे...........।४।
धन्यवा!
�पडी अनेक । बनारसी गंगा ।
�ी. ल�मण आर. जावळे (स .िशक्ष)
शोभे चं�भागा । पंढरीत .........।५।
मो. 8308761681 िजल्हा प�रषद हायस्क�
िपंपळगाव काळे, पं. स. जळगांव जामोद
जगवती �ाणी । भुचरे जनासी ।
िजल्हा बुलढाण
जलचरवासी । पशुपक्ष........।६।

तुच माझी सखी । खुणावे पवर्त

बफ� उन्हा�ात । िवतळते....,..।७।

जगाच्या कल्याणा । आचरते शास

िनमर्ळते वस्� । मानवाच........।८।

िनमर्ळ समाज । होई आपोआप

जगही िनष्पाप । बनिवते..........।९।

�ी. िवनोदक�मार माने, �ितिनधी ग�िदया �ी. पांडर� ग

ं क�लकण�, नािशक
7769055883

िश�क ध्ये 34
 गावाकडची पंगत
ल�ामध्य आहेर क�ल्यानंत माईक
व�न पुकारायची प�त होती. अमुक अमुक
एक �पया, तमूक तमूक दोन �पये अशा
�कारे. ज्याच आहे अकरा �पये िक�वा त्याच्
वर असेल त्याच्याब तर खूप भारी वाटायचं.
त्याच्यानं ल�ानंतर दोन-चार िदवसातच
नवरदेव त्याल ल�ात �ंडा म्हणू िमळालल
रेिडओ ग�ात घालून, िमळालेल्य सायकलवर
ऐटीत टांग टाक�न आिण िमळालेले हँडो सँडो चे
घ�ाळ हातामध्य सग�ांना िदसेल िदमाखात
दाखवत, गावात पूणर फ�रफटका मारायचा;
त्यावेळे त्याच शान काही औरच होती.
आत्ताच् नवरदेवांना त्याच् शंभर पट
िमळाले, तरी त्याच सर येणार नाही हे न��.
ल�ाच्य दोन िदवस अगोदर सवा�सोबत
बुंदी बनिवण्यासाठ क�लल े े जागरण, िक�वा
लापशी वा भात बाजेवर टाक�न नंतर वाढायला
घेतांना अक्षर वापरलेले फावडे, िपण्यासाठ
नदीव�न बैलगाडीने िटपाड भ�न आणताना
पूणर ओलेिचंब होणे, हे सवर इितहास जमा झालेय.
ल�ाआधी मुला-मुलीच्य विडलांसोबत त्यांन
घालावयाची आंघोळ, त्यानंत सवा�ना आ�हाने
ध�न आणून कपाळभर भरलेला मळवट,
त्याव� लावलेली चमक� सगळे नव्य िपढीला
पटणार देखील नाही. कालाय तस् “आली
ईईईईई ल�घटीस मीपन वरा”... अशी आरोळी
कानावर पडली क� बूड झटकायला सु�वात
करायची नंतर वाजवा रे वाजवा ....असे भटजी
म्हणल क� मंडपाच्य बांबल ू ा पाठ लावून
िश�क ध्ये
े ा
बसायचे ... जेणेक�न "तदेव ल�म सुजनम
तदेव ताराबलम चं�बलम" ऐकायच्य आत
मुठीत क�बलेल्य रंगीत अक्ष नवरानवरीच्य
अंगावर बचकन फ�क�न पायाला �तणारे ढेकळ
बाजूला करायचे ....
पिहली पंगत !
गावातल्य ल�ात जेवायची ही गंमत
ज्यांन अनुभवली असेल त्यांन कोणत्याह
महाग�ा हॉटेलात अिजबात मज्ज येणार
नाही. ितकडे नवरा नवरी होमाभोवती िगरक्य
मारे पयर्न प�ावळी वाला पंगतीत िफरायला
सु�वात करतो । (प�ावळी म्हणज पळसाची
पाच सहा पाने का�ांनी िशवून बनवलल े े ताट)
या प�ावळी िनम्म् तरी फाटलेल्य असत
त्यामुळ दोन जोड�न घ्याव् लागत.प�ावळी
वाटणारी मंडळी िवशष े ��र आिण िन�र� का
असत कोण जाणे ! फाटलल े ी प�ावळ बघून
सु�ा मु�ाम द�सरी प�ावळ देत नसत ...आिण
जर िदलीच तर तीही एकदम तुकडा झालल े ी.
35
जणू ल� यांच्य घरचे असते अशा थाटात तुच् आ�ाच्य बाहेर ओतायचा चंग बांधन ू आलल े े
कटाक टाक�न बघत. असत. भाताचा कोथळा फोड�न बाहेर वाहणारे
वरण आवरता आवरता जव े णारा घामेघुम होऊन
जाई. वरणाची बादली पुढे सरकल्याव मागून
झणझणीत वांग उसळीची बादली नाचत येते.
उसळीत घुसवलल े े व�ाळे तरर्रर्रर्री बाहेर
येई आिण प�ावळीवर उताणे होई. यामुळे
नुकताच कालवून ठेवलल े ा वरणभात आिण
िनसून ठेवलल े ी बुंदी िमठाच्य िढगाऱ्ासम
प�ावळ ढेकळांवर ठेवली क� ती सरळ
ओलिे चंब होई.
कधीही राहत नसे. त्यासाठ खाली ढेकळांची
का�ांनी िशवलेल्य प�ावळीने एव्हान
खास सेिटंग करावी लागे. कशीबशी प�ावळ
दम तोडलल े ा असे. ितच्य फटीमधून वरण आिण
सेट क�ली तर वारा येई आिण ही बया
उसळीचा रस्स ढेकळात िझरपू लागतो...
इकडेितकडे उड� लागे. त्यासाठ एक वजनदार
एखादा ओघळ प�ावळीचे काठ ओलांडन � थेट
ढेक�ळ प�ावळीवर ठेवावा लागे. प�ावळी
वाढणाऱ्ाच्ा पायांखाली लोटांगण घालतो..
स्थानाप झाल्य क� मीठ वाढणारा अितशय
त्या जरका सोसा�ाचा वारा आला तर गम्म
घाईत असणारा येई आिण क�ठल्याह िभंतीवर
नका िवचा�...
िनलर्ज्जप थुकल
ं ्यासारख बरोबर मध्यभाग
शेताच्य बांधावरचा पाचोळा,
िमठाची बचक सोडे. याना प�ावळीला काठ
घरामागच्य उिकर�ावरची राख आिण
असतात हे माहीत नसावे त्याच् मागोमाग बुंदी
नुकतीच कापून फ�कलेल्य हरळीची पाने
वाढणारे झांजपथक येते. िजथे मीठ वाढलंय
कालवलेल्य भातावर येऊन बसत.आता
त्याव नेम ध�न बुंदी वाढायची असा �ान
भातातून बुंदी िनवडायची क� हरळीची पाने या
क�न आलेले असत, द�� साले. सगळी बुंदी
सं�मात असलल े ा जव े णारा "वदनी कवळ घेता
खारट होऊन जाई. मीठ आिण बुंदी क�पूवर्
नाम घ्य �ी हरीचे" ही राकट, िचडलेल्य
वेगळे करेपय�त मोठया टोपलीत भात घेऊन
आवाजातली आरोळी ऐकतो आिण पिहली
दोघेजण पळत येत. दोघांच्य हातात भात
बुद
ं ीची बचक त�डात सारी. बुंदी खाताना
वाढायला चहा प्यायच् बशा असत. एकाच
मंडपाच्य छताकडे बघायला लागे त्यामुळ खाली
वेळी दोन पंगती वाढताना टांग्याल जुंपलेल्य
प�ावळीत गुपचूप येऊन पडलल े ी मणभर
िबगरखांदी बैलांसारखे िशवळा ताणत पुढे पुढे
भाताची बशी बघायला चान् नाही.मागून ितच्य
धावत. बुंदीच्य अंगावर सांडलेला भात बाजूला
अंगावर तुट�न पडणारा वरणवाला सरकारी काम
करेपय�त वरणाची बादली येई. वरण वाढणारी
असल्यासारख भडकन वरण ओतुन पळन � ही
मंडळी िबनडोक असत. भाताचे िकतीही छान
जाई..
आळे बनवले तरी तो वरण नावाचा �व

िश�क ध्ये 36
 काही िमिनटातच प�ावळीतून जसे पाणी
खाली िझरपते तसाच खालचा ढेक�ळ प�ावळीत
िझरपूनवर येऊ लागे. आधीच बुंदी आिण
मकर संक्रती
उसळीत रंगलेला भात ढेकळाच्य नामस्मरणा गोड गोड शब्दा
कधीच सावळा िवठठल बने... गोड गोड जीवनात
बाराचे ल� अडीच ला लागलेले असते त्यामुळ �त्येकाने जगले पािहज...
खाणारे प�ावळीच्य द�दर्शेकड न बघता
एकामागे एक िढगारे संपवत इतस्तत पसरलेले येणाऱ्ाया �त्येक िदव
मीठ बोटांवर चोळ�न प�ावळीची घडी करत.. ती �त्येक व्य��ला आप
पुन्ह उड� नये म्हणू ितच्य बोकांडी मोठा अनमोल अभ्यासाच
ढेक�ळ ठेवत आिण पाण्याच् टँकरकडे धावत. स�ा िदला पािहजे...
एकाच पाईपला िठबकिसंचनच्य दहा न�ा
ितळाच्या गोड गो
जोड�न िचखलात �तलेला हा �स्थत� पाईप
िदवसात आनंदाने
अध� पाणी खाली सांडवत असे.... पहाटे 5
मकरवतृ ्ताकडे पायवा
वाजता भ�न आणलेला थंड पाण्याच टँकर
करायला पािहजे...
एव्हान अंघोळीच्य पाण्यासारख गरम झालल े ा
असे. �ा�स्टकच् रंगीबेरंगी ग्लासातू दोन जरी वाढले तुमचे वरै ी
घोट पाणी िपऊन नवरा नवरीला आशीवार् देत त्यांना आपले क�ले पािहज.
लोक आल्य मागार्ल लागत.. येताना �खशात दोन शब्द माणूसक�च
लपवलेला �ास्टीकच ग्ला म्हणज त्यांन थांबवून त्यांना धाडल
ऑस्क पुरस्का वाटत असावा... पािहजे...
२-५ �पये आहेर क�ल्याच् बदल्या पोटभर
धूळयु� जेवण आिण एक �ा�स्टकच ग्ला शब्दात आनंद वाटला पािहज...
धूम धडाक्या ल�. कोण देतो पस
ै े, कोण देतो संपत्ती मानव
टीप: िलखाण माझं नाही पण वाचल्याव अवतार िदवसामागून िदवस िटकवला पािहजे...
आपल्य सारख्य नव्य/जुन्य िपढीने... हे
सगळं अनुभवणं कदाचीत रा�नच गेल.ं .. डॉ. माधव ह. गावीत
असेल... सौजन्: साकव्य िवकास मं 9657557198
िशक्षण शास्� महािव�ा
संकलन: अभोणा,
क�. रचना पैठणकर ता. कळवण, िज. नािशक
पाथड�

िश�क ध्ये 37
 े दान शर
नत ् दान

पौिणर्मा तायड, जळगाव

िनसगार्े िदलेली सवार्त अनमोल देणगी म्हण

न
डोळ,े मनातील भावना सहजपणे चेहऱ्ावरय
डोळे. ज्या डो�ांनी आपण हे सुंदर ज,सृ�ी
व्य� करणारे ते डोळ, हवेहवसे े वाटणारे हे
आिण आयुष्यात येणारे अिवरत सुंदर क,
डोळे. जीवनात अत्यंत मह�वाचे कायर
द�ःखाचे �संग आिण कोणत्याही मापदंडात न
बजावणारे, स्वतःची आपली भाषा असणारे हे
बसणारे असे आयुष्याचे सुवणर् क्षण याची ग्
डोळ,े ऐितहािसक वारसांना भरभ�न पाहणारे हे
देतात, िकती भरभ�न िदलेली ही िनसगार्ची ठेव
डोळे.
आहे, िकती आभार मानावेत त्यासाठी
पथृ ्वीवरील जवळपास बऱ्याच सजीवांना यां
परमेश्वराच....
वरदान लाभले आहे. ज्ञान�ि�या पैक80 ट��
जगात आल्यानंतर सवार्त �थम आईल
ज्ञान�हण करणारे असे हे मह�वाच
पाहणारे ते िनरागस डोळे, नयनरम्य िनसगार्च
इंि�य.जीवन जगण्याची मजा यातच आहे क,
आस्वाद मनमुरादपणे लुटणारे ते डोळ,
पथृ ्वीतलावरील सवर् अनुभ"याची देहा याची
इं�धनुच्या रंगांमधले रंग आपल्या आयुष्य
डोळा"बघणे.आत्म्याचे �ितिबंब असणारे हे डोळ
भरणारे ते डोळे, ज्ञानाचा अिवरत झरा मरेपय�
िकती िविवधरंगी असता बरे!
आपल्या म�द�त साठणारे ते डोळ,�ेमाची सत्यता
�दयाचा आरसा असणारे हे डोळ,े नको का ते
सांगणारे ते डोळे,आयुष्यातील अनेक �सव-
सवा�कडे? ज्यांना िनसगर्तः डो�ांची देणग
फ�गवे झेललले ते डोळे, अ�ड अवखळ भावना
नाही ते तर मग मुकले क� या सवर् आनंदाल?
चेहऱ्ावरेीय ्ययीर्ारणारे ते ड, रागावल्य
सांगा बरं आहे का उत्तर त्या? हो आहे ना!
वर क�ठेतरी चुकलो याची साक्ष देणारे ते डो,
"���दान,ने�दान".
िहऱ्ाच्ायपसलयू �मा्नयवसिशलछयअस्ारनयमनय
िश�क ध्ये 38
 ��ीदान हे सवर् दानांमध्ये �े�दान आह
ज्याच्या आयुष्यात काळाक�� असा अंधा नोकरीचा राजमागर... ✳
अंधार आहे त्यांना ह� नाही का हे सगळे
आनंद बघण्याच,घेण्याच, आयुष्यात रंग
भरण्याच? चला तर मग िनश्चय क�या
रा��ीय आरोग्य अिभयान पुण मध्ये
ने�दान करण्याचा आिण"जागितक ��ीदान िविवध पदांच्या१०५ जागा
िदवस" खऱ्ाया अथार्ने साजरा करण्.
आयुष्यातून जाताजाता एक मह�वाचे काम पद : वै�क�य अिधकारी, लेखापाल, आरोग्य
क�या क� जेणेक�न द�सऱ्ाच्ायआ्ुल्ाेलाय अिधप�रचा�रका
काळाक�� असा अंधार मावळ�न
पदसंख्या: एक�ण १०५ जागा
आत्मिवश्वासाची पहाट उजळ.
आपण मनावर घेतलेल्या एका िनणर्याने िकत वेतन �ेणी : ठोक मानधन - �. १८,००० ते �.
जणांचे आयुष्यात स�रंगी बहार येऊ शकते हे ६०,०००/- (पदानुसार)
वरदान �पी आयुष्य आपण द�सऱ्ांना दे.
या जगात नसतानासु�ा द�सऱ्ाच्ायओउीय शैक्षिणक पा�त: बारावी, संबिं धत पदवी, �माणप�
आपले नाव आयुष्यभर र�गाळावे “मरावे परी इतर
क�ितर्�पे उराव” या उ�ी�माणे साथर् क�या
वयोमयार्दा: िकमान १८ ते कमाल ३८ वषर्(६० पय�त)
आपले जीवन...
" Love your eyes when you live, परीक्षा शुल: �. ३००/- डी.डी.
Leave your eyes when you leave".
ऑनलाईन अजर् करण्याची शेवटची तारी: िद. २२
�ीमती. पौिणर्मा िसताराम तायडे जानेवारी २०२१
िज. प .�ा. शा. िनमखेडी िपंम्�
क�� फत्तेपू, तालुका जामनेर, अिधक मािहतीसाठी आिण अजर् करण्यासा गुगल
िजल्हाजळगा, मोबा-9049419726 ड�ाइव्हव�न पीडीएफ डाउनलोड क�न काळजीपूवर्
वाचावी.

https://kaushalyavikas.blogspot.com/?m=1
किवता चौधरी
उपसंपािदका
जळगाव

िश�क ध्ये 39
 नोकरीचा राजमागर्✳
एम एम
☑ आर डी ए मध्ये िविवध
पदांच्या१२७ जागा
पद : सहाय्यक व्यवस्थ, स्टेशन व्यवस्थ,
मुख्य वाहतूक िनयं�, व�र� िवभाग अिभयंता,
िवभाग अिभयंता, पयर्वेक
नोकरीचा राजमागर्✳
भारतीय हवाई दल मध्ये एअरमन
पदाच्या भरपूर जाग
पद : एअरमन ०१/२०२२ इनटेक
वेतन �ेणी : सरकारी िनयमानुसार

पदसंख्या: एक�ण १२७ जागा शैक्षिणक पा�त: बारावी समकक्ष िक�वा संबंिध
अिभयांि�क� पदिवका
वेतन �ेणी : सीपीसी ७ नुसार स्क�ल१५ आिण १७
�माणे देय वयोमयार्दा: िद. १६ जानेवारी २००१ ते २९ िडस�बर
२००४ मधील जन्
शैक्षिणक पा�त: संबंिधत पदिवका, पदवी, अनुभव
परीक्षा शुल: �. २५०/-
वयोमयार्दा: कमाल ४० ते ६१ वषर
ऑनलाईन अजर् करण्याची सु�वात तारी: िद. २२
परीक्षा शुल: नाही जानेवारी २०२१

ऑफलाईन अजर् पोहोचण्याची शेवट तारी: िद. ०८ ऑनलाईन अजर् करण्याची शेवटची तारी: िद. ०७
फ��ुवारी २०२१ फ��ुवारी २०२१

अिधक मािहतीसाठी आिण अजर् करण्यासा गुगल अिधक मािहतीसाठी आिण अजर् करण्यासा गुगल
ड�ाइव्हव�न पीडीएफ डाउनलोड क�न काळजीपूवर् ड�ाइव्हव�न पीडीएफ डाउनलोड क�न काळजीपूवर्
वाचावी. वाचावी.

https://kaushalyavikas.blogspot.com/?m=1 https://kaushalyavikas.blogspot.com/?m=1

जर आपण िशक्, पालक िक�वा िव�ाथ� असाल तर िशक्षक ध्येय मध्ये, किवता, बोधकथा,
कोडी, रंगिवलेली िच�े आमच्या �ितिनध�कडे पाठवू शकत... आम्ही त्यास राज्यभर �िस
देऊ... िशक्षक ध्येय हे सवा�साठी मु� व्यासपीठ असून आपण आपल्या गावात �ितिनधी म
पण कायर् क� शकत... �ितिनधी होण्यासाठी संपक� कराव... ९६२३२३७१३५
िश�क ध्ये 40
 िशक्षकां िशक्षकांसा �कािशत एकमेव राज्यस्तर साप्तािह
'िशक् ध्ये'च्य व्हाटसअॅप�ुपमध्य आजच सािमल व्ह....
व िडिजटल अंक िमळवा आपल्य मोबाईलवर अगदी मोफत...
आपल्या िजल्�ाच्या बटनावर स ्(�क्ल) क�न आमच्या व्हाटसअॅप मू
स हात आजच सामील व.. आिण अंक मोफत िमळवा.

नािशक सांगली उस्मानाबाद

मुंबई धुळे िंसधुदुगर

िंहगोली रत्नािगरी ठाणे

जालना बीड औरं गाबाद

सातारा अहमदनगर लातूर

नागपूर जळगाव अकोला

कोल्हापू भं डारा वािशम

नांदे ड रायगड अमरावती

गोंिदया चं �पूर यवतमाळ

बुलडाणा वध� मुख्याध्या

परभणी गडिचरोली डायट

पुणे नंदरबार
ु िशक्षणािधका

सोलापूर पालघर राज्यस्तरी

आपल्या िजल्�ाच्या बटनावर स ्(�क्ल) क�न आमच्या व्हाटसअॅप मू स हात आजच सामील व.. आिण अंक मोफत िमळवा.
आपले लेख, किवता, आिद सािहत्य shikshak.dhyey@gmail.com या मेलवर पाठवा. संपादकीय टीम, महाराष्� राज.
0

वरील �ुप पूणर् झाल्या९६२३२३७१३५ यावर JOIN मेसेज करावा. 3 लाख + वाचक संख्या असलेले राज्यातील एकमेव साप्ता.