िश�क ध्ये

िश�क ध्ये
 िशक्षक ्य
ध ेय �क® नािशक यांचे
दोन दज�दार अंक
मािसक िश�क ध्येय(िप्र)
एका अंकाची िक�मत 50 �.
वािषर्क वगर्ण500 �.
12 ि�ंट अंक घरपोच
(150 िक�मतीच्या िदवाळी अंकास)

सा�ािहक िश�क ध्येय(िडिजटल)

एका अंकाची िक�मत 20 �.
वािषर्क वगर्ण500 �.
52 िडिजटल अंक पासवडर्सह व्हाट्सए
(150 �. िकमतीच्या िदवाळी अंकास)

'िशक्षक ध्येय �क'चे 'मािसक' आिण 'िडिजटल सा�ािहक' न�� वाचा.

या दोन्ही अंकातील ले/मजक�र वेगवेगळा राहील, ि�ंट अंकातील लेख िडिजटल अंकात आपणास वाचायला
िमळणार नाही, जािहरात मा� दोन्ही िठकाणी असे.
िशक्षकांचे सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस्तरीय आरएनआय. मािसक/िडिजटल सा�ािहक
िश�क ध्ये: एक सव
ु णर्संध
या अनोख्या िदवाळी ंकाचे आजच वा
अ िषर्क वगर्णीदार ..
सोबत फोन पे िक�वा गुगल पे �ारे 9623237135 यावर 500/- � भ�न
याच नंबरवर स्��न शॉ व आपला सप ं ण
ू र् पत्तपाठवावा...
एक िनष्पक्ष मा/सा�ािहक: कोणत्याही राजक�य पक्षा
िक�वा शैक्षिणक संघटनेशी आम्ही बांधील न.
िशक्षक ् ध : अिधकारी, िशक्, िव�ाथ� आिण पालक सवा�साठी एक मु� व्यासपी
िशक्षक ध्येय िडिजटल सा�ािहकाचे राज्3 लाख + िशक्षक वाचकवगर् आ.
राज्यभरात70+ �तीिनधी आहेत. आमच्या संक�त स्थळालएकदा भटे दयावी:
https://shikshakdhyey.com/ मल े आय डी shikshak.dhyey@gmail.com
मधक
ु र घायदार, संपादक, 9623237135 पत्रक, नािशक

वगषणहद रष्�पक: मल षिडिजटलषस � िह्ष/ िेअटषम िस्षप िव . फोकषपध/गुगलषपधषTransaction ID:........................................

सअपूणषषक व: ................................................................................. सअपूणषषपपा : .....................................................
............................................................................. ाह हसतपषकअबर: ................................... र�मष�. .................

िश�क ध्ये
 वषर्१ ले ८ फ��वारी
ु २०२१ अंक ४१
https://www.ShikshakDhyey.com

संपादक मधुकर घायदार, नािशक

िशक्षक ध्येय सा�ािहक राज्यातील िशक्षकां
मधुकर रंगनाथ घायदार यांनी िशक्षक ध्येय �काशनामाफ�त �कािशत क.
RNI TV No. MAHMAR50566
E-mail: shikshak.dhyey@gmail.com

खालील लोगो वर ��क (स्पश) क�न बघा...आिण आमच्या संपकार्त रा...

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
संपादक: �ेमजीत गतीगंते, मुंबई ९१६७४४७८१६
मधुकर घायदार, नािशक, ९६२३२३७१३५ रचना पैठणकर, पाथड�, अहमदनगर
कायर्कारी संपाद: परेश पडोळकर, बुलडाणा ९०४९७५००३१
�भाकर कोळसे, वधार्९८२३५३९३२५ िनलश े क�मार इग ं ोले, अमरावती ९३७११४५१९५
अजय काळे, सांगली ९९२१६८९४६८
मुख्य सहायकसंपादक:
सिलम आतार, औरंगाबाद ९७६३२६३९३४
रमेश खरबस, अकोले ( अहमदनगर) ९१५८०७६०८५
पािकजा पटल े , पारोळा , जळगाव ९७६६५५३१३५
कायदेशीर स�ागार: जबीन इस्माईल सय्, पुणे ८३२९५००८३१
अॅयड. भाऊसाहब े गभं ीरे, नािशक सुमया तां
ै बोळी , सोलापूर ९४२०६४८६१७
अितथी संपादक: दत्ता�य भालक, बीड ९९६०७०८७४३
िमिलंद पगारे, नािशक ९९६७०१२८८४ सुिनल उगले, कल्याण९८१९२२१५८९
सुधाकर जाधव, औरंगाबाद ९५५२२६७५०१ तारीश अत्ता, सांगली ९४०३००७३५५
चं�कांत घायदार , [पोलीस उपअिधक्षक .] ८१०८००५७४२ महादेव खळ�रे, नांदडे ८७९६६६५५५५
सहायक संपादक: मनीषा पाटील , जळगाव, ७९७२४९९९६१
डॉ. माधव गावीत, औरंगाबाद ९६५७५५७१९८ �काश पांढरे, रत्नािगरी९६०४०३८६८८
अशरफ आंजल�कर, रत्नािगरी८८०६५०४०५५ संजय पवार, महाड , रायगड ९६८९८२१२१५
योगश े ढवारे, परभणी, ९५६१९५३७३८
खंड म
� ोरे नािशक ९४२३९३२६९८
डॉ. अमोल बागूल, अहमदनगर ७३८५५२२६२२
डॉ. �ा. िदशा गडे ाम, ग�िदया, ९०४९८०८९०९
म�च्छं� क��भा , कोल्हापूर९९२३३२४३०८
सहसंपादक: आिदनाथ सुतार , अकोले , अ. नगर, ९८९०७०९१७५
िनतीन क�वटे, नािशक ७२१८६०१५१० प�ाकर मोरे, उस्मानाबाद९४२१८७१९५३
अजय भालेराव, अहमदनगर ७९७२०३५४१६ िगरीश दा��टे , मनमाड, नािशक ८३०८७७४८४७
िवशाल िट�मवार, औरंगाबाद ९४०३८५९७५७ िवलास िनकम, जळगाव, ९४२०६६८२१८
िदलीप वाघमारे, सांगली ९८८११४२११३ दत्ता�य िशंद, अहमदनगर, ९८२२२९०४३८
सतेशक�मार माळवे, सातारा ७७५८९७८७६१ लता पांढरे, रत्नािगर, ९९७०२३५५८३
उपसंपािदका: िकरण जाधव, नािशक ९९२२४४८५३९
अचर्ना भरकाड , यवतमाळ, ८६९८९३६९४८ िनता आरसुळे , जालना, ८६५२४५००३२
किवता चौधरी, जळगाव ८८०६६४७३९० सिचन सावरकर, देवळी, वधार्९६६५४११७३४
खुशाल ड�गरवार , भडं ारा, ७५८८७८९९७५
��ा पवार, पाचोरा, जळगाव ७५०७१७३१६३
गुलाब कोळी जळगाव 8956680201
उषा को�ी, मंगळवेढा, सोलापूर ९४२३५९०९२२
दत्ता�य खोबर , करमाळा, सोलापूर ९६२३७२७२५७
�णाली कोल्ह, नागपूर ८९९९७६५२३१ ताई पवार, �ीग�दा, ९४२३७८७६४०
रंजना कोळी, जामनेर, जळगाव ९८३४७३४६५० जनादर्न वाघमार , सोलापूर , ८३०८०१०५४८
अ�णा उदावंत, जळगाव ९८९०४१३७२३ मनीषा लावरे , रायगड, ९६२३२२८९८८
दीपाली बाभुळकर, अमरावती ८८०५४१०८८७ िपतांबर माळी , नािशक ८२७५४४११६२
मंजुषा ख�ी, नािशक ९६८९०४९५५१ गु�नाथ उमाटे , नांदडे ९०९६६३५७७७
िव�ा वालोकर, वधार, ९५११८९२७२२ सु�पा थोरात, नािशक ९४२३१३७१३०
अंजली कड� , अमरावती, ८००७२५११५९ िवनया जाधव, माणगाव, रायगड ७७७४९३६०७६
संध्या सावं, मुब
ं ई, ९८२०९८१८६८ िवनायक काक�ळते , िस�र, नािशक ९८९०१५३९०२
मुि�तशोधन: आयेशा नदाफ वाळवा , सांगली ९४०३२२५६८१
यशवंत जोपळे , सुरगाणा, नािशक 7588372071
राज�ी को�ी, नािशक
आप्पासाहेब जावळ , उस्मानाबा, 8108956250
जािहरात व्यवस्था:
राजश े चायंदे , अमरावती, 8928950716
�शांत प�धे, ठाणे ९८३४३८३७७२ डॉ. संजय पाचभाई , नागपूर 9665519715
�ितिनधी:
डॉ. सुधीर अ�वाल, नागपूर ९५६१५९४३०६ तसेच वगर्णीदार होण्यासाठी आमच्या वरील �ितिनधी यांचेशी संपक� साध.
िवनोदक�मार माने, ग�िदया ९४०४८४१९९७
िवष्णू ढेब, सातारा ७५८८६८६०६५

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
िशक्षक ध्’ सा�ािहक
िडिजटल अंक
वषर्भरात : (५२ अंक)
वािषर् वगर्ण : �. ५००
‘िशक्षक ध्’ मािसक
ि�ंट अंक
वषर्भरात१२ अंक
एका अंकाची िक�मत ५० �.
िदवाळी अंकाची िक�मत: १५० �.
[िदवाळी अंक + ११ अंक]
वािषर् वगर्णी : �. ५००
वगर्णीची र�म
You can send money using this
SCAN above BHIM QR or
using UPI ID 9623237135@upi.
Use BHIM,
Phone Pay = 9623237135,
Google Pay = 9623237135,
to make transactions .
स्��नशॉटसह आपले ना, पत्त,
फोन नंबर इ. तपशील 9623237135
या नंबरला व्हाटसअॅपवर पाठवाव.
अंकातील काही छायािच�े इटं रनटे व�न साभार
अंकात व्य� झालेल्या सवर्च मतां
संपादक�य मंडळ सहमत असेलच असे नाही.
Copyright © ‘िशक्षक ध्’
या अंकातील लेखांचे ह� सुरिक्.
लेखी अनुमतीिशवाय संपणू ्
र अथवा अंश:
पुन: �काशनास वा पुन: �सारणास
मनाई.
िडिजटल आवृत्त : (िडिजटल अंक
व्हाटसअॅपने पाठिवण्यात ये. हा
*पासवडर् �ोटेक्टेड अंक आपल्
वैय��क वापरासाठीच असेल, �ुपवर
िक�वा इतरांना फॉरवडर/पोस्ट करता
येणार नाही.)
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
संपादक�य...
िश�क आिण िश�ण
देश , समाज, वतर्मा , वास्त, स्वप, भिवष्, व्य�ीगत िवकास
यांना आकार देण्याचे खरे सामथ्यर् िशक्षणामध्. शस्�ान , पैश्यान,
सत्तेन, काय�ाने माणूस घडिवता येत नाही पण फ� िशक्षणानेच ह
शक्य आहे ते ते घडवू शकतो फ� एक आदशर् िशक.
खरे िशक्षण माणसातील सवा�गीण गुणां , कौशल्यांचा िवकास
करते. ज्या िशक्षणातून संस्कार संप� िपढी , िवचार समृ� होतात ,
रा��ा�ती �ेम िनमार्ण होते तेच यशस्वी िशक्षण. जमर्न , स्वीड,
जपान हे देश िशक्षणावर सवार्िधक खचर् क. आपल्याकडे रा��ीय
उत्प�ाच्या साडे तीन ट�� खचर् क�ला जातो त्यात आता वाढ व्हायल.
अध्यापन क�वळ उपजीिवक�चे साधन नसून एक धमर् आ , उपासना
आहे. िशक्षण म्हणजे क�वळ शब्द , चार गिणते, धडे, किवता
िशकिवणारी शाळा नसून एक संस्कारक्षम िपढी घडिवणारी �योगशा
आहे. ही �योगशाळा चालिवण्यासाठी आम्हाला साधक हवा फ� िशक
नको. िवनोबांच्या मत , िशक्षक िव�ािथर्िन� अस , िव�ाथ� ज्ञानिन
असावा, ज्ञान समाजिन� असा . आदशर् िशक्षक सह , संवाद, आचरण,
चा�र�य यांच्या माध्यमातून आदशर् आिण कतर्बगार नाग�रक घड
असतो. पा�पुस्तकाबरोबरच जगाचे ज्ञान िशकिवत अ.
िव�ाथ्या�च्या स्मरणात कायम राहावे असे वाटत असेल
िशक्षकाने जाणीवपूवर्क यासाठी �यत्न करायला. फ� लख े ी
परीक्षेपुरताच िवचार न करत िशक्षकांनी िशकिवण्या �ि�या िवकिसत
क�ली पािहजे, जेणेक�न िव�ाथ� त्यात एक�प झालाच पािहज. त्यामुळे
िव�ाथ्या�च्या ये-या त�ारी द�र होतील. पण, असे होत आहे का?
�त्ये िशक्षका काळानु�प आपल्य कल्पकतेन अध्यापना
नावीन्यपूण बदल करणे आवश्य आहे. अध्यापनाच ठरािवक योग् िदशा
ठरवायला हवी. अध्यापनाच् सवा�गाचा िवचार करायला हवा. अध्यय
अध्यापनाच् िसमा, कालावधी, िव�ाथ्या�च मानिसकता, स्विनिमर
शैक्षि सािहत्, स्वयंअध्य काड� , स्वाध्य काड�, पी. डी. एफ,
शैक्षि �व्हिड, पी. पी. टी., िशक्षका वेशभूषा, पुवा्र भ्य, पूरक
वाचन सािहत्, ज्ञानरचनाव , तं�ज्ञ, सादरीकरणातील सहजता,
सु�ब�ता, अध्यापनाच भाषा, एक�दरच आचारसंिहता आिण अध्यय
अनुभवांची व्या� असा सवा�गाने िनयोजन आराखडा करायला हवा.
आजचा िशक्षक हा तं�स्नेही असणे फार गरजेचे आहे तस
िव�ाथ्यार् मानिसकता, कौट�ंिबक प�र�स्थत, भौगोिलक वातावरण,
भािषक �स्थत, वैचा�रक पातळी या सवर गो��चा िशक्षकाने आिवचार
करणे गरजेचे आहे.
जो काळानुसार बदलतो तोच नेहमी �गती करतो...
 2. माझी मुलाखत अशी झाली...
...िवनम्र आवा... ✍� 3. माझा वगार्तील िवनोद/अस्मरणीय अनुभ
4. माझा पिहल्या �वासाचा अनुभव
5. जवे ्हा माझा पिहला पगार झाल: अनुभव
6. शाळेतील माझ्या टोपण नावाची गो
7. जवे ्हा मला नोकरी लागल...
8. वगार्त िव�ाथ्या�समोर झालेली माझी फिजत
9. जेव्हा साहेब वगार्त येत...
10. माझा नोकरीला लागलल े ा िव�ाथ�
11. आनद ं दायी िशक् , आधुिनक िशक्षणासंबंिध
लखे , �ेरणादायी लख े , किवता, िवनोद, कथा ...
12. िशक्षण क्षे�ातील सध्याच्या महत्वपूण ,
नािवन्यपूणर् ब , िशक्षकांचे नवोप, यशोगाथा
13. िव�ाथ्या�नी िलिहलेले ले, कथा, किवता,
रंगिवलल े ी िच�े , वाढिदवस फोटो, माझे आवडते
िशक्, माझी आवडती शाळा इत्याि लेख
दज�दार सािहत्य हीच आमची ओळख आपले स्: िल�खत लख े / सािहत्य खाली ईमेल
अकाउटं वर पाठवावे. सािहत्य पाठिवतांना आपल्य
महाराष्ट्रात प्रथमच राज्यातीलिश�का स्व:च्या ईमेल अकाउंटचाच वापर कराव.
हक्काचे व्यासप
(गु�वार पय�त आलेलेच सािहत्यच पुढील अंकात
सा�ािहक (दर सोमवारी �िस� होईल) �िस� क�ले जाईल) *Deadline..

shikshak.dhyey@gmail.com

लेख सािहत्य शब्द मयार् 500 ते 800 शब्द व

लखे ाच्यासंबिधत 2 फोटो असावे.. लखे ाच्या शेवटी
लेखकाचे संपूणर् ना, पासपोटर् फोट, शाळा, पत्त,
िव�ाथ्या�चा सवा�गीण िवकास हेच ध्य मोबाईल नबं र, ई-मेल आयडी �ावा. िनवडक व
उत्क�, नािवन्यपूणर् असे ल/सािहत्य �िस�
या सा�ािहकासाठी सवर् िशक्षकांना आवाहन करण् होतील..
येते क�, खालील िवषयावर आपले स्:िल�खत लख
े
पाठवावेत... लेख संदभार्त कोणीही प�व्यवहार वा फोन क
नये...
(सदर सािहत्य हे इंटरनेट व�न कॉपी पेस्ट क�ले
अथवा याअगोदर द�सरीकडे �िस� झालेले नसावे.) M S वडर् ची फाईल मेलवर पाठवाव, अन्यथा सािहत्
*अटी लागू िवचारात घेतले जाणार नाही
M S वडर् ची फाईल मेलवर पाठवाव, अन्यथा सािहत्
िवचारात घेतले जाणार नाही संपादक: मधुकर घायदार मोबा.: 9623237135
*
1. माझा शाळेचा/नोकरीचा पिहला िदवस
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
 स�ाहातील रांगोळी
खालील िचत्रावर स्पशर् कन� – ट्यूब मध्ये बघा
रांगोळी कशी काढली आहे ते ...

https://youtu.be/DfyMVz_LcZU

सौ. माधरु ी पैठणकर, पाथड�, िज. अहमदनगर

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
 िचत्रकल

आयनर् बापू चतुर इ १ वी.

प�ब्लक स्क�ल िस� . तन्मय जुगलिकशोर ढाकरे७ वी
िज नािशक न्यू इं�ग्लश स्कता जामनेर

तन्वी िकरण पाटील९ वी

लॉडर् गणेशा इं�ग्लश िमिडयम स् , जामनेर िज जळगाव

रोिहणी िव�ल िशद ं े

िज. प. �ाथिमक शाळा , कोटबी पाटीलपाडा ता. डहाणू
िज. पालघर

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
 राज्यात प्रितिनधी नेमणे आह
Shikshak Dhyey: RNI No. MAHMAR50566 इच्छ�कांनी आपल्या बायोडाटासह आज9623237135 वर
नव्या वषार्चावा संक संपक� साधावा.
चला क�या प�का�रतेचा �ारंभ! चला तर नवीन वषार्ची सु�वात िशक्षक ध्येय सोबत क...
'िशक्षक ध्'साठी ताबडतोब खालील िजल्�ात व िशक्षक ध्: RNI रिजस्टड ; एक सुवणर्संध... सवा�साठी
https://shikshakdhyey.com/
त्या िजल्�ातील �त्येक तालुक्यात �ित,
_वेबसाईट:_
प�कार, िवभागीय संपादक तात्काळ नेमणे आहे. https://shikshakdhyey.com/
धुळे, _यु �ूब चॅनल_
जळगांव, https://youtube.com/channel/UCLjlQxY3bKkvVNg
नंदर� बार, bjuiR6tQ
अकोला, _ब्लॉ:_
वधार, https://kaushalyavikas.blogspot.com/?m=1
बुलढाणा, _टले ी�ाम:_
अमरावती, https://t.me/shikshak_dhyey
यवतमाळ, _इंस्टा�ा:_
नागपूर, https://instagram.com/shikshakdhyey?igshid=974
चं�पूर, vqiuhm8ln
गडिचरोली, _फ�सबुक:_
िहंगोली, https://www.facebook.com/madhukar.ghaydar.1
वािशम, _फ�सबुक पेज:_
जालना, https://www.facebook.com/Shikshak_Dhyey-
परभणी, 111156460583068/
लातूर, _फ�सबुक प�ब्लक �ु:_
उस्मानाबा, https://www.facebook.com/groups/84732768243
सोलापूर, 2916/?ref=share
सांगली, _ई मेल:_
अहमदनगर, shikshak.dhyey@gmail.com
रत्नािगर, _व्हाट्सअॅप �:_
िसंधुद�गर, https://chat.whatsapp.com/GTAevB3ar1Y7hcm9k
ठाणे, xm4Bj
रायगड, _व्हाट्सअॅप नं:_
बीड, 9623237135
औरंगाबाद,
पालघर,
िशक्षक ध्: िशक्षकांचे एकमेव राज्यस्त
सातारा,
नािशक, ि�ंट मािसक आिण िडिजटल सा�ािहक
नांदेड
पुणे
आदी िजल्�ात व त्या त्या िजल्�ातील �त्येक तालु
तात्काळ िनयु�ी सु� आह. मधुकर घायदार, संपादक,
िशक्षकच असण्याची गरज न... िव�ाथ�, पालक, प�कार िशक्षक ध्येय महार
देखील िनयु�ीसाठी संपक� क� शकता... आकषर्क कमीशन मो. 9623237135
िदले जाईल...

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
 नवी उमेद - नवी भरारी
गो�
एका िव�ाथ्यार्ची ग
आपल्या संपूणर् क�ट�ंबासह ज�र ब...
खालील फोटोवर ��क क�न यु ट�ब मध्ये
ओपन करा.

https://youtu.be/WI89UTIytBs

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
 उषा को�ी
िजल्हा प�रषद �ाथिमक शाळा घरिनक,
तालुका मंगळवेढा, िजल्हा सोलापू
9423590922

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
 बहर गल
ु ाबी थंडीचा
सौ. भारती सावंत
मुंबई
9653445835
ऋतू िहवाळा आनद ं ाचा
आल्हाददाय वातावरण
भरपटे खानपान व्याया
गुलाबी थंडीचे होई आगमन
�स� ही सकाळ, कोव�ा िकरणशलाका,
िन�ा नभांतूनी डोईवर सुवणार्िभषेक करतात
जणू!
अशा थड ं ी िमि�त उन्हांमध् िकती िफ�
िन िकती नको अशी अवस्थ होऊन जाते.
िनशेचा गदर काळा झाकोळ पालटण्याच सामथ्य
असणारा हा भास्क संपुणर आकाशावर आिण
वसुंधरेवरच राज् करतो.... �काश आिण
उष्णत त्याच् ठायी ठायी वसली आह.े त्याच्
आगमनाने चराचरांत चैतन् येते. भूतलावरील
सारे सजीव आपल्य िदन�माकडे वळतात.
रा�भर थड ं ीत क�डक�डत घर�ामध्य गारठलल
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
पाखरे आपले पख ं िवस्फा� सूयर्िकरणांच
स्वाग करतात. उत्तुं आकाशात भरारी
घेण्यासाठ...
गो�ात िनमूटपणे रवंथ करणायार्गाई-◌
म्हैश रिवच्य आगमनाने हंबरायला अन् वासरे
स्वच्छं बागडायला लागतात. गाय�च्य
अंगचटीला येतात. जणू रिवच्य आगमनाचा
आनंद व्य करतात. पहाटल े ा धूसर झालेले
वातावरण �पेरी, चंदेरी भासू लागते.
तृणपात्यांव पडलल े े दविबंद� िहऱ्
लखलख करतात. रानातील वृक्षवे आिण
रोपटीही थंडगार वायार्न जणू सुस्तावल होती.
सूय�दयाबरोबर त्यांच्यात नवचैतन् सळाळते
अन् ती खुश होऊन डोलू लागतात. टप्पोऱ्
मोत्यांन टचाटच भरलल े ी ग� ज्वारीच कणसं
डोक� वर काढतात. एवढेच नाही तर मखमाली
िहरवळही टवटवीत होऊन जाते. िकती मिहमा
या सोनेरी िकरणांचा ! वृ� माणसे आिण
े ी लहान बालक� कोवळे उन्ह खाण्यासाठ
1

अगं णात येऊन बसतात. ढव�ापव�ाचा
कासरा आिण औत खां�ावर घऊ े न शेताकडे
चाललल े ा बळीराजा मध्ये थांबुन उन्हांल
बसलेल्य तात्य, अण्णाल साद घालतो.
अण्णाह तंबाखूची िचमूट मागून त्याल चंची
काढायला भाग पाडतो. पाहता पाहता उन्हांत
गप्पांच गप्पांच मैिफल रंगते. चहाचे कपही
तजेला आणतात. सृ�ीचे हे सुंदर लण े े ल्यालेल्
आपल्य या भारतभूमीत िहवा�ात सुखाचे वारे
वाहत असलल े े िदसते. थो�ाफार फरकाने
गावागावातील िच� असेच असते. नभीचा
तपोगोल डोळे िमचकावत त्यांच्या कोवळे उन
सांडत राहतो. मधूनच वाहणारा थंडगार वारा
अंगावर काटा फ�लवतो. बळीला िशवारातही
काम करण्या बळ येते. आपले बरेचसे
सणसोहळे िहवा�ात असतात. कारण
िहवा�ात गरम आिण पौ��क पदाथा�चे सेवन
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
क�ले जाते. भूकही चांगली लागते. शेतात
भाज्यांच रेलचेल असल्यान ताज्य भाज्य, �रडा
आिण कोवळे हरभरे असल्याव पंचतारांिकत
हॉटले ची चवही िफक� पडावी. शेतातली ताजी
भाजी िकतीही खा�ी तरी मन भरत नाही.
त्या िहरव्य िमरचीचा ठेचा व लसणीची चटणी
अजूनच लज्ज वाढवते. हाताच्य बु��त
कांदा फोडणारा बळीराजा रानात बसून चार
पाच भाकया�चा सहजी फडशा पाडत नसेल
तरच नवल! घराघरात मेतक�ट ,ठेचा ,चटण्य
लोणच्याच् बरण्य भरलले ्य िदसतात.
िहवा�ात काहीही खा�े तरी पचन होते.
त्यामुळ आरोग्यह सुधारते. अधूनमधून िविवध
सणांची वण� लागत असल्यान गोडाधोडाचे,
पुरणपोळीचे प�ा� असते. त्यामुळ
िहवाळाऋतू सवा�च्या आवडीचा असतो.
पावसा�ा�माणे िचखल पावसाचा �ास नाही,
छ�ीही वागवायला नको आिण उन्हा�माण
घामाने �स् व्हायल नको. िहवाळा म्हणज
खाण्याच ऋतू... खा, प्य आिण मस् िहड ं ा,
बागडा… नको डॉक्ट, नाही औषध त्यामुळ
िहवा�ात सहली पयर्टनाकड पयर्टकांच जास्
ओघ असतो. लोकांना सुट्ट् असतात आिण
आल्हाददाय िनसगार्च् सािनध्या रहायला
िमळते. त्यामुळ शहरात राहणारे नोकरदार
ड�गरदया�तील आिण गावाकडची च�र
मारतात. शेतातला रानमेवा खाऊन चुस् पोस्
राहतात आिण व्याया क�न, मोक�ा हवेत
रपटे करत तब्येतह तंद��स् राहते. िहवा�ात
हळदीक�क � �, पूजा आिण स्नेहसंमेलनाच िवशेष
रंगत असते. लोकांना �स� ठेवण्यासाठ जणू
2
िहवाळा ऋतू येतो आह.े त्यामुळ सवर्ज ल�ाचे
मु�तर्ह िहवा�ातीलच पसंत करतात.
डो�ांना आवडतो हा
ऋतू बरवा ऋतू िहरवा
िहवाळा आनद ं ाचा जणू
आळवू राग हा मारवा
च�बाजून ं ी िहरवेच िहरवे िशवार
आिण वातावरण असल्यान मनही �स� होते.
झाडे, वेली, फ�लांफळांनी लगडलेली,बहरलल
असतात. िनरिनरा�ा फ�लांचे नाना रंग आिण
गध ं मनाला सुखिवतात. वनराईतून िहड ं ताना
सवर �म ,�ास मनावरचा ताणतणावही
िवसरायला होते.
सुंदर सोह�ांचा आला
ऋतु िहरवाक�च िहवाळा
क�या सौख्यान साजरा
पडतो �काश सोनिपवळा
आकाशातून िदसणारे सकाळचे वेगळे
िच�ण आिण सायंकाळची अपूवर शोभा मनाला
भुरळ घालते. असे वाटते... वसुंधरा नव्य
नवतीचा साज लेवून सजून बसलेली आह.े
नुकताच पावसाळा संपल्यान छोटे झालेले
झरे,िनझर् मंदपणे झुळझुळ करत असतात.
कानाला त्यांच आवाज मधुर वाटतात. मधूनच
एखादा धबधबा सृ�ीस�दयार् भरच टाकताना
िदसतो. भास्कराच सोनिपवळी िकरणे
ध�र�ीवर रांगोळीच्य िठपक्यां�माण भासतात.
िक्षितजाप सूयर अस्ताल जाईपय�त आकाश
क�शरी रंगात न्हाऊ िनघालल े े असते.
द�पारच्य उन्हाच तडाखा कमी होऊन
शांत, शीतल वारे सायंगीत गाताना िदसतात.
आभाळाचे हे नानारंगी आच्छाद मनाला
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
मोहवते. द�पारी शांत, सुस् वाटणारी
सजीवसृ�ी संध्याकाळ पुन्ह ताजी टवटवीत
झाल्या�माण वाटते. मधूनच बलाकप�यांचे थवे
घर�ाकडे परतताना िदसतात. मंद िन�ा
आकाशातून उडताना त्यांच पख ं ही मनोहारी
िदसतात. थो�ाच वेळात रजनी आपली काळी
रजई घेऊन सृ�ीला झाकायला येणार असते.
त्यामुळ सूयर खोल समु�ात ड�ंबेपय�त आकाश
े ी भगव्य रंगांची बरसात करत असते. हळ�हळ�
सृ�ीही मलूल होत जाते. जणू काही िदवसभर
काम क�न थकलल े ी सवर पाखरे घरी परतून
घरक�लात आराम करणार असतात. झपझप
चालणारी पावले आपोआपच मंदावतात. कारण
सायंकाळ घराघरांतील दीपज्योत�न उजळलेली
िदसते. त्यातू ड�गराआड अस् पावलल े ा
वासरमणीच्य जाण्यामुळ मनाला �र�र लागुन
जाते.तो आता िक्षितजाप �ांत मनाने झोपी
जाणार असतो. चं� आिण चांदण्य आपल्य
शीतल �काशाने धरेला उजळिवण्यासाठ तयार
असतात. परंतु ितिमरात बुडालेली ही धरा जशी
काही मरगळलल े ीच आहे. ितलाही रा�भर
िव�ांतीची गरज आहे. आठ-दहा तासांची शांत
िव�ांती, िदवसभराच्य �मानंतरचा थकवा
घालवण्यासाठ..... उ�ाच्य सूयार्च स्वाग
करण्यासाठ...... ितला पुन्ह नव्यान जागायचे
आहे.......
साभार: संध्या सावं,
उपसंपािदका ठाणे
9820981868
3
 े आंबड
डॉ. बाबासाहब े कर :
समाजबदलाची, मानवमु��ची पत्रका�र

�भाकर कोळसे, वधार

कायर्कारी संपाद
9823539325

खरं तर मराठी प�का�रतेच्या इितहासात
मुख्य�वाह तीन रािहले आहे. राजक�य
स्वातं�याची प�का�रत, समाज सुधारणेची
प�का�रता आिण मानवमु�ीची प�का�रता !
राजक�य स्वातं�याची प�का�रता लोकमान् बदलाची आिण बंडखेार वृत्तीची होत.
िटऴकांच्या नेतृत्वाखाली जोमाने वाढली व य �स्थािपत िवषमतावादी चातूवर्ण्यर् व्यवस
प�का�रतेने इं�जांशी ज़बरदस्त लढ़ा िदला तर भूकप� ाचे ध�� देऊन ितला नेस्तनाबूत करणारी
राजाराम मोहन रॉय, आगरकर आिदंनी �ांितकारी प�का�रता बाबासाहेब आंबड े कर
समाजसुधारणेची प�का�रता क�ली आिण यांनी क�ली. ती त्या अथार्ने मानवमु�ीच
समाजाला नवी िदशा िदली. ब�जन जागरणाची प�का�रता होती. सारी मुख्य�वाहातील प�े
आिण मानवमु�ीची प�का�रता मा� म. िवरोधाची िवषारी आग ओकत असताना डॉ.
फ�लच्या नेतृत्वाख
� ालील सत्यशो बाबासाहेब आंबड े कर यांनी आपला तोल न जाऊ
प�का�रतेने व डॉ. बाबासाहब े आबं ड
े कर यांच्या देता िनभर्यपणे पण अितशय सुसंस्क�त पध्दती
आंबेडकरी प�का�रतेने क�ली. डॉ. बाबासाहेब परखड लेखन क�न िवरोधी तथाकिथत प�
आंबड े करांनी जी प�का�रता क�ली ती समाज महिष�ना नामोहरण क�ले. ज्ञानसंप� वादिववा

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 4
क�न नव्या गुणवा, मानवता�धान िन
सुसंस्क�त बु�ध्दवादी प�का�रतेचा पायंड
पाडला. बाबासाहब े आब ं ड
े कर प�का�रतेचे तीन
वगर् पाडताना िदसता. एक “स्विहतकारी
“प�का�रता, जी स्वाथार्ने �ासलेली हो. फ�
आपला फ़ायदा बघणारी प�का�रता. िहला
आपण स्वलाभवादी प�का�रता म्हणता ये.
स्विहतकारी पाहताना जनिहताला मुठमाती
देण्यासाठी अशी प�का�रता मागेपुढे पहात
नाही. अशाच प�का�रतेचा आज सुऴसुऴाट
झाला आहे. द�सरा वगर् बाबासाहेब आंबेडकर
यांनी क�ला तो “स्वजनिहतकारी“प�का�रतेचा,
जी स्व:च्या जातीय व धािमर्क िहताकड
पाहण्यात दंग होत. ही प�का�रता पक्षपात
होती व आजही आहे.
डॉ. आंबडे कर यांनी ितसरा वगर् क�ला तो
स्वतं� व सवर्जनिहतकारी प�का�रते! सवा�ची
िहत पाहणारी िन गरीबांची बाज़ू घऊ े न लढणारी
प�का�रता ही जनिहतैिष होय. आजची
प�का�रता “सवर्जनिहतकारी” िकती आहे िन
धनवान िन बलवानांच्या आहारी िकती आहे हे
सांगायला नको. िजथे शोषण आहे ितथे मानवता
नांद� शकत नाह�. शांतीही असू शकत नाह�.
मानवमु�ीची प�का�रता क�न डॉ. आंबेडकर
पोटभ� िन ग�ाभ� प�का�रतेला आव्हान
देत होते. बुलद
ं शब्दात मानवतेचा िन शांततेचा
मं� गात होते. मूकनायक , बिहष्क�त भारत,
जनता, समता आिण �बुध्द भारत या प�ां�ारे
बाबासाहेब आंबड े कर यांनी िवषमतेचा पुरस्कार
करणारी प�का�रता िध�ारली आिण
मानवतावादी िन प�रवतर्नवादी प�का�रता
क�ली. त्यांची शैल, लख े न हे �खर बु�ध्दवादी
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
िन तक�संगत आिण सभ्यतेची कास धरणारी
होती. ती ज्ञानधम� होती आिण जातधम
अिजबात नव्हत. या प�ातील लेखन बाबासाहब े
आंबड े कर यांनी आपला समता लढ़ा वेगात
असताना क�ले आहे व त्याला त्यामुऴे वेगऴी
धार आली आहे. एका�ा लढवय्यावर सारे
िवरोधक तुटन � पडावे आिण त्याने एकाक� लढत
देऊन िवजय िमऴवावा असे त्यांचे
प�का�रतेतील काम होते.
प�का�रतेच्या इितहासात आरंभी
बाबासाहेब आंबड े कर यांची दखल घेतली गल
े ी
नाह�, पण सत्य दडपता येत नाह� हेच आता
लक्षात आले आ. कालजयी प�का�रता ही
मानवतेचा लढ़ा देते. धंदेवाईक प�का�रता
क्षणभंगूर असते हेच ख. या परंपरेचे पालन
करणारी प�का�रता आज अितशय गरजेची
आहे. मूल्यधम, समताधम� िन रा��धम�
प�का�रता क�न आपण डॉ. बाबासाहब े
आंबडे करांचा वारसा चालवू शकतो. बाज़ा�
नव्हे तर लढाऊ प�का�रतेचा आदशर् .
बाबासाहेब आंबड े कर होते. ही िवझत चाललले ी
परंपरा िजवंत करणं िन जनिहताची प�का�रता
करणं हेच प�कारांचं काम आहे. नाही का ...
�ी. �भाकर कोळसे
माजी �ाचायर
िवकास िव�ालय किन� महािव�ालय
नंदोरी ता समु�पुर िज. वधार्
९८२३५३९३२५
5
 कुळवाडीभूषण - बह�जन प्रितपाल
छत्रपती िशवर
छ�पती िशवाजी महाराज जयंती िवशेष

पी.डी.पाटील, जळगाव

छ�पती िशवाजी महाराजांचा जन्म पुणे

िजल्�ातील जु�र तालुक्यातील िशवनेरी य
िकल्ल्याव१९ फ��वारी
ु १६३० रोजी झाला.
भोसले घराणे िशवभ� िशवाचे उपासक होते या
व�न बाळाचे नाव िशवाजी ठेवण्यात आल.
छ�पती िशवरायांचे वडील शहाजीराजे भोसले व
शहाजीराजे भोसले आिण रा��माता िजजाऊ
आईचे नाव राजमाता - रा��माता िजजाऊ
माँसाहेब यांच्या मागर्दशर्नाखाली छ�प
माँसाहेब होते.
िशवरायांचे सवर् �कारचे िशक्- �िशक्षण पूण
माँसाहेब िजजाऊ व बाल िशवबा
झाले. सवर् जात-धमार्तील माव�ांना एक�
पुण्यामध्ये रा� लागले तर शहाजीराजे भोसल
क�न छ�पती िशवाजी महाराजांनी स्वराज्याच
आिण पु� संभाजीराजे हे बग ं लोरला राहत होते.
उभारणी क�ली. १६४७ साली तोरणा िक�ा
वयाच्या दहाव्या वष� छ�पती िशवाज
िजंक�न छ�पती िशवाजी महाराजांनी स्वराज्याच
महाराजांचा िववाह िनब ं ाळकर घराण्यातील
तोरण बांधले.
सईबा�शी झाला. महाराणी सईबाई यांच्या पोटी
क�ळवाडीभूषण - ब�जन �ितपालक -
स्वराज्यरक- स्वराज्याचे धाकलं धन-
छ�पती िशवाजी महाराजांचे पिहले गु�
द�सरे छ�पती संभाजी महाराजांचा जन्म झाल.
रा��माता - राजमाता माँसाहेब िजजाऊ व

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 6
शहाजीराजे भोसले होते. माँसाहब
े ांनी
िशवरायांना तलवारबाजी, घोडेस्वार, गिनमी
कावा - गिनमी कावा - 'गिनम म्हणजे श�ू
आिण कावा म्हणजे कप'... छ�पती
िशवरायांचे मुरब्बी धोरण व �संगावधान
���कोन लक्षात घेता हा शब्द�योग क�ठेत
खटकतो. खरं म्हणजे िशवरायांचे कायर्कतृर्
लपवता येत नाही म्हणून मनुवा�ांनी
जाणीवपूव् र क छ�पती िशवरायांच्या यु�नीतील
'गिनमी कावा' हे नाव िदले आहे. आपण सवर्
िशव�ेम�नी त्याला गिनमी कावा न म्हणत
'िशवनीती' असा शब्द�योग करावा ही
आ�हाची िवनंती...असे िशक्षण देऊन तरबे
क�ले. मुरार जगदेवानं पुणे शहर उध्वस्त क�ल
होतं. ते नव्याने बसवण्याचा काम राजमात
िजजाऊ�नी क�लं. पुण्यामध्ये लाल महाल बांध.
िशवाजी महाराज हे न्यायी राजे होत. न्याय-
िनवाडा करतांना त्यांनी कधीही भेदाभेद क�ला
नाही. रांझे गावचा पाटील बाबाजी गुजर याने
एका त�णीवर अत्याचार क�ल्याचे कळता
छ�पती िशवाजी महाराजांनी त्याचे हात पाय
तोड�न त्यास जबर िशक्षा िदली अन्-
अत्याचार करणाऱ्.
माँसाहेब िजजाऊ शहाजी राजे यांच्या �माणे दे�
गावाचे संत�े� - िव�ोही संत - संत तुकाराम
महाराज यांचेही मागर्दशर्न छ�पती िशवरायांन
लाभलं म्हणून रा��संत तुकाराम महाराज हे
देखील छ�पती िशवरायांचे गु� होते. संत
तुकाराम महाराजांनी िशवरायांना छ�पती ही
पदवी बहाल क�ली.
काही इितहासाच्या पुस्तकात छ�पत
िशवरायांचे गु� दादा क�डदेव व रामदास होते
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
असं सांिगतलं जातं. खरे तर दादा क�डदेव (
क�लकण� ) हे छ�पती िशवाजी महाराजांचे गु�
नाहीत हे महारा�� सरकारने संशोधनाअंती
िस� क�ले आहे. एवढेच नव्हे राज्य सरकारच्
��डा खात्यातफ� ��डा पुरस्कार िदले जात.
सव�त्क�� ��डा �िशक्षकास दादाजी क�डद
या नावाने पुरस्कार िदला जात असे आता या
पुरस्काराचे नाव बदलून"उत्क�� ��डा
मागर्दशर्"असे करण्यात आले आह. रामदास
हा आदीलशहाकडे चाकरी करत होता. छ�पती
िशवरायांचा रामदासाचा कधीही संबंध आला
नाही. जर छ�पत�चे रामदास गु� होते तर
राज्यिभषेकाच्या वेळेस ते क�ठे होत?
महाराजांनी अनेक िक�े िजंकले त्या वेळ
रामदास क�ठे होते ? हा �श्न वाचकांना
पडल्यािशवाय राहत नाह.
िवखुरलेल्या मराठा सरदारांना एक�
आणण्यासाठी राजमाता िजजाऊ माँसाहेबांनी
िशवरायांचे आठ िववाह लावून िदले. छ�पती
िशवाजी महाराजांना एक�ण आठ अपत्ये झाल.
छ�पती िशवरायांनी बाराबलुतेदार सवर् जाती-
धमार्तील लोकांना एक� क�न रयतेचे राज्
िनमार्ण क�ल.
काही लोक म्हणतात छ�पती िशवराय हे
मु�स्लमिवरोधी होत. मला सांगावेसे वाटते
छ�पती िशवाजी महाराजांकडे ७०० पठाणांची
फौज होती. छ�पती िशवरायांचे ३५ ते ४० ट��
सैन्य मुसलमान होत. छ�पती िशवाजी
महाराजांचे दोन सेनापती दयार्सारंग व
दौलतखान हे मुसलमान होते. छ�पत�चे दोन
अग ं रक्षक मदारी मेह, िस�ी इ�ािहम हे
मुसलमान होते. छ�पती िशवरायांचे �थम िच�
7
मीर महंमद या मुस्लीम िच�काराने काढले होत.
छ�पती िशवाजी महाराजांना राजा हा िकताब हा
औरंगजेबाने िदला होता. छ�पती िशवाजी
महाराजांना अफजल खाना ब�लची मािहती
�स्तुम ए जमान या मुस्लीम समाजाच्या व्य�
िदली होती एवढेच नव्हे तर त्याने छ�पत
िशवाजी महाराजांना वाघनखे बनवून िदले होते.
एवढेच नव्हे छ�पती िशवाजी महाराजांनी उभे
आयुष्यात एकही म�स्जद पाडली नाही उल
मिशदी बांधून िदल्या अगदी अफझलखानाचे
थडगे देखील �तापगडाच्या पायथ्याशी बांध.
छ�पती िशवाजी महाराज क�राणाचा आत्यंितक
आदर करायचे, मस्तक� लावायचे व मुसलमान
िशपायांकडे सुपूदर् करायच. वरील सवर्
घटनांव�न हे िस� होते क� छ�पती िशवराय
हे मुसलमान िव�� नव्हते हे फ� �ा�णांचे
ष�� ं आहे यांचा हा क�टील डाव आहे हे आपण
लक्षात घेतलं पािह.
स्वराज्यावर चालून आलेली असंख
संकटे छ�पती िशवरायांनी पडतावून लावली.
१० नोव्ह�ब, १६५९ रोजी अफजलखानाचा
कोथळा बाहेर काढला. िस�ी जोहरने
पन्हाळगडास टाकलेल्या वे�ातून सहीसलाम
िनसटले. यावेळी नािभक समाजातील िशवाजी
काशीद यांनी आपले बिलदान िदले.
शािहस्तेखानाची बोटे छाटल. येसाजी क�क,
संभाजी कावजी, िस�ी इ�ाहीम, क�ष्णाजी
गायकवाड, िजवाजी महाले, िवसाजी गु�ब � क,
कान्होजी जेध, हैबतराव िशळीमकर, क�ष्णाजी
बांदल, नेताजी पालकर, तानाजी मालुसरे,
बाजी�भू, िशवाजी कािशद, मुरारबाजी,
िफरंगोजी नरसाळे, सूय्राव काकड
र , िशदोजी
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
िनंबाळकर, �पाजी भोसले, खंडोजी जगताप,
गोदाजी जगताप, हरजीराजे महािडक, संताजी
जगताप, मानाजी मोरे, मोरोपंत, िवसाजी
ब�ाळ, क�डाजी फज�द, िहरोजी फजर्, मदारी
मेहतर, काझी हैदर, �तापराव गुजर, हब ं ीरराव
मोिहते, िहरोजी इंद�लकर, नागोजी जेधे,
आरमार दलातील दौलतखान, दयार्सारं,
गु�हेर खात्यातील �मुख बिहज� नाईक
यासारख्या असंख्य माव�ांच्या सहकायार्
आिण बिलदानातून स्वराज्य िनमार्ण क.
स्वराज्याचा �रता झालेला खिजना भ�
काढण्यासाठी व जनतेची िपळवणूक करत
मस्तवाल झालेल्या धनदांडग्यांना ध
िशकवण्यासाठी छ�पती िशवरायांनी५
जानेवारी १६६४ रोजी सुरतेवर स्वारी क�ल. या
घटनेमुळे मोगल डच आिण इं�ज अिधकारी
�चंड भयिभत झाले.
िदलेरखानाने पुरंदर ला िदलेला वेढा हे
स्वराज्यावरील फार मोठे संकट हो.
मुरारबाजीने परा�माची शथर् क�ल. मराठे
िनकराची झुज ं देत होते परंतु िक�ा मोघलांनी
िजंकला आिण इितहास �िस� पुरंदरचा तह
आिण महाराजांना तेवीस िक�े औरंगजब े
बादशहा देण्याचे मान्य करावे लाग.
संभाजीराजांना ओलीस ठेवून स्वतः औरंगजेब
बादशहाच्या भेटीस आ�ा येथे जाण्याचे मान
करावे लागले. आ�ा येथे महाराजांना क�द
झाली. क�देतून शंभूराजांना अत्यंत क�शलतेने
छ�पती िशवाजी महाराजांनी सुटका क�ली.
स्वराज्यात आल्यानंतर महाराजांनी श�ूक
गेलले े िक�े व �देश परत िमळवला.
8
 ६ जुन १६७४ छ�पती िशवरायांनी
स्वतःचा राज्यािभषेक क�न घेत. त्या काळी
कोणीही �ा�ण भट राज्यािभषेकाला तयार
होत नव्हत. महाराजांना शू� म्हणून लेखत
होते. म्हणून छ�पती िशवरायांनी आग्र्
गागाभ�ांना बोलिवले व राज्यािभषेक क�ल.
महाराज छ�पती झाले. राजमाता रा��माता
िजजाऊ मॉंसाहेब डोक्यावर छ� धारण क�लेल्य
आपल्या लाडक्या लेकराला डोळे भ�न पाह
होत्य.
रा��माता िजजाऊ माँसाहबे यांचे १७ जुन
१६७४ रोजी िनधन झालं. महाराज पोरक� झाले.
मातृछ� हरवलं. अल्पावधीतच िशवाजी
महाराजांनी २४ सप्ट�बर, १६७४ ला स्वतःच
अवैिदक प�तीने द�सरा राज्यािभषेक क�न
घेतला.
छ�पती िशवाजी महाराज
बु���ामाण्यवादी होत. अंध��ा मुळीच
नव्हत. दैवावर - निशबावर िवसंबून न राहता
कतु्त्वावर
र िवश्वास ठेवून राजमाता िजजाऊ
शहाजीराजे भोसले यांनी संकल्प क�लेले स्वराज
�त्यक्षात आ. छ�पती िशवरायांनी सवर्
लढाया या अमावस्या च्या रा�ी िशविनती न
लढल्या आिण िजंकल्या सु. महाराज
आपल्या सैिनकांना सन्मानाने वागणूक देऊ
हाक मारीत असत. म्हणून �त्येक मावळ
महाराजांसाठी आपले बिलदान �ायला तयार
होत होता.
छ�पती िशवरायांच्या रयतेच्या राज्य
एकही शेतकऱ््या क�लेली .
उलट रयतेच्या राज्यात चेतावणी महाराजांन
िदली होती क� माझ्या शेतकऱ्च्या भाजी
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
देठाला जरी हात लावला त्याची गय क�ली
जाणार नाही. शेतकऱ्
क�न िदले. क�ठल्याही �कारचे व्या
त्यांच्याकड�न घेतलं ना. असे आदशर् राजा
छ�पती िशवराय होते.
छ�पती िशवरायांवर पिहला वार
करणारा क�ष्णा भास्कर क�लकण� हो. तो
वार एव�ा जोराचा होता क� छ�पती
िशवरायांचा िजरे टोप फोड�न तो वार आत गल े ा
त्यांच्या डाव्या कपाळावर जखम झ. उभ्या
आयुष्यात छ�पती िशवरायांच्या संपूणर् शरीरा
तेवढीच जखम होती. अहमदनगरचा
िनजामशहा, िवजापूरचा आिदलशहा,
गोवळक��ाचा क�तब ु शहा, िद�ीचा औरंगजब े
बादशहा एवढेच नव्हे तर अफजलखान सु�ा
ही जखम िशवरायांना देऊ शकला नाही ती
जखम क�ष्णा भास्कर क�लकण� या �ा�णान
िदली. पुढे चालून क�ष्णा भास्कर क�लकण� यान
छ�पत�ना जीवे मारण्याचा �यत्न क�ला प
छ�पतीन�च क�ष्णा भास्कर क�लकण� चे तुकड
- तुकडे क�ले.
छ�पती िशवरायांना अवघे ५० वषार्चे
आयुष्य लाभलं अखेर३ एि�ल १६८० ला
िशवरायांनी आपला देह ठेवला.
क�ळवाडीभूषण - ब�जन �ितपालक छ�पती
िशवाजी महाराजांची रायगडावर �थम समाधी
शोधून जीण��ार करणारे, छ�पत�वर पिहला
पोवाडा िलिहणारे, त्यांची पुण्यामध्ये पिह१०
िदवसाची िशवजयंती साजरी करणारे,
त्यांच्यावर पिहले पुस्तक िलिहणारे आिण त्या
क�ळवाडीभूषण ही उपाधी देणारे माळी समाजाचे
रा��िपता महात्मा ज्योितराव फ�ले हे हो.
9
तात्यासाहेबांनी छ�पती िशवरायांना गु� मानुन
त्यांचा खरा इितहास जगासमोर आणण्याच
महान कायर् क�लेले आह. एवढेच नव्हे तर
लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे यांनी
समय
सातासमु�ापार रिशयात छ�पती िशवरायांचा
इितहास पोवा�ाच्या माध्यमातून पोहोचिव. समय, समयपे समय िनकालो
िवश्वरत्न . बाबासाहब े आब
ं ड
े कर म्हणतात वरना समयक� पास समय नही
ऊलझ जा�गे िजंदगी
मला भारतीय संिवधान िलिहतांना क�ठल्याही
िफर िजंदगीक� िलये भी समय नही है
�कारची अडचण आली नाही कारण छ�पती
िशवरायांचे स्वराज, िशविनती माझ्या समोर उलझे �ये �रश्तोक
होती. सूलझा लो समयपर
क�ळवाडीभूषण - ब�जन �ितपालक - वरना सूलझानेक� िलयेभी
क्षि�य क�लवतस- राजािधराज - रयतेचे समय नही है
�जा वत्सल राजे छ�पती िशवरायांना हर कामका हो समय
माझा ि�वार मानाचा मुजरा !... समय बडा अनमोल
अपनोक� िलये समय नही
मा.पी.डी.पाटील सर उपिशक् उसक� िजंदगी व्यथर् ग
महात्मा फ�ले हायस्क�ल धरणग.
समयपे उगता सूरज
िज. जळगांव. समयपेही ड�बता
९४०३७४६७५२ जो समयक� साथ चले
उसकाही डंका बजता

समय है बडा स्यान

द�िनया उसक� िदवानी
जो भूल जाये समयको
असमय �यी उसक� हानी

डॉक्टर संजय भ. पाचभाई

साभार: �ी. िवलास िनकम नागपूर
जळगाव �ितिनधी 9665519715
9420668218 जे� कवी

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 10
 पत्रास कारण ...

िशल्प फरांदे, सातारा

तीथर्� साऊआजीस,
सा�ांग नमस्का
साऊआजी कशी आहेस गं तू? आज मी तुला
प� िलिहते म्हणू थोडं आश्चय वाटलं ना! या
ऑनलाईनच्य जमान्या प� िलिहणं म्हणज
जरा अजबच नाही का? पण वॉट्सअ िक�वा
परवाच तुझं च�र� वाचून पूणर झालं.
फ�सबुकच्य मेसेजपेक् प�ातून पाठवलल े ा
वाचताना कधी अंगावर रोमांच उभे रािहले तर
मेसेज अगदी �दयापय�त पोहोचतो असं वाटतं
कधी डोळे पाणावले. ज्य काळात समाजावर,
बघ मला. असो. साऊआजी , खरं सांगू का,
�स्�यांन ज्ञानोपास करणं म्हणज पाप,
तुझी आठवण होत नाही असा एकही िदवस
अधमर, ना�स्तकत असं मानणाऱ्怴 पाखडं ी
आजपय�त गल े ा नाही बघ ,कारण तूच तर
सनातनी लोकांच्य िवचारांचा पगडा होता त्य
आम्हाल िलिहण्य_वाचण्याच् योग्यतेच
काळात तू मोठया धैयार्न कणखरपणे
बनवलसं, िवचार करायला िशकवलसं आिण
ज्योतीबाबांच् साथीनं प�रवतर्नाच पाऊल
आमचा स्वािभमा जागा क�लास. साऊआजी तू
उचललसं. खरं सांगू साऊआजी �ाचीन भारताचा
िदलेल्य पाटी- पे�न्सलन आमचं आयुष् पार
इितहास तथागत गौतम बु�ांपासून सु�
बदलून गेलयं बघ. आता तीच पाटी पे�न्स
करावा लागतो त्या�माण आधुिनक भारताच्य
ऑनलाईन घऊ े न िचमुकल्यांच भिवष् उ�वल
इितहासाची सु�वात तू आिण ज्योितबाब
करण्याच �यत् करतोय बघ आम्ह
यांच्यापासू करावी लागेल.
साऱ्怴याज!

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 11
 १८३१ साली जन्मलेल तू १८४० साली
ज्योितबाबांश ल� क�न फ�ले वा�ात
आलीस आिण खड ं ोजी नेवसे पाटलांची लेक
सािव�ी, फ�ल्यांच साऊ झाली. ज्योितबाबांन तू
शेटजी म्हणायची ना ! साऊआजी एक िवचा�
का अगदी खरं सांग हं, तुझ्य शटे ज�नी तुला
अक्ष िशकवायला सु�वात क�ली तेव्ह न��
कोणता िवचार आला गं तुझ्य मनात ?
शेतातल्य मातीत तू अक्ष िगरवायचीस आिण
डो�ात मा� आकाशाला गवसणी घालणारी
स्वप असायची. हजारो मैलाच्य �वासाची
आिण �वाहािव�� चालणाऱ्䯨 िवचारांची नांदी
होती ना गं ती.
�त्ये वेळी तुझ्य �ितमेचं पूजन
करताना मी तुझ्य डो�ात खोलवर बघते.
दरवेळी ते डोळे वेगळे भासतात गं मला. कधी ते
माझ्याव �ेमाचा - कौतुकाचा वषार् करतात,
तर कधी िचड�न �श् िवचारतात, कधी आजची
सामािजक प�र�स्थत पा�न हताश झालेले सुध्द
िदसतात. कधी कधी मी िवचार करते,
साऊआजी तू जर नसतीस तर मी आज क�ठे
असते ? चूल नी मूल यातच अडक�न पडले
असते, नाहीतर अधार डझन पोरं जन्माल घालून
रांधा वाडा नी उ�ी काढा करत बसले असते
आिण पु�षी गुलामिगरीचा, अहंकाराचा बळी
ठरले असते.
खरं सांगू साऊआजी, भारताच्य
�ांती आिण �ित�ांतीच्य इितहासातलं एक
पवर म्हणू तू आिण ज्योितबाब जन्माल
आलात आिण अवघी स्�ीजा साक्
झाली.आपण सगळे स्वतः, स्वतःच् क��ट�बाचं
करतोच गं पण तुम्ह दोघांनी हे िवश्वि माझे
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
घर मानलतं. दीन -दिलत ब�जन समाजाला
अज्ञानाच, अंधःकाराच्य गत�तन ू बाहेर
काढलतं, �संगी शेणामातीचे गोळे, दगडध�डे
झल े लेत, िशव्य -शाप ऐक�न घेतलेत पण कधी
त�ार क�ली नाहीत क� तुमच्य
समाजकायार्पासू तसूभरही मागे हटला नाहीत.
आजी, तुझ्य जन्मभूमी नायगावला
गल े े क� मी पिहल्यांद तुझ्य वा�ात जाऊन
येते. वाडयातल्य पडवीपासून देवघरापय�त,
अग ं णापासून माजघरापय�त, धान्याच कोठारं,
झोपण्याच खोली, िभंतीतले खण कोनाडी
सारीकडं तुझ्य अ�स्तत्वाच खुणा िदसतात गं
! शांतपणे एक�प झालं ना क� तू जाणवतेस
त्य वातावरणात. ितथल्य अग ं णात, माजघरात
तू लहानपणी बागडली असशील, त्य घरावर
मायेचा, �ेमाचा वषार् क�ला असशील .आिण हो
आत्त अलीकडेच नव्यान उभारलल े ी िशल्पसृ�
म्हणज तर तू आिण ज्योितबाबांन आयुष्यभ
क�लेल्य समाजकायार्च जीवनपटचं जणू !
तुमच्य आयुष्यातल् साऱ् घडामोडी ितथे
अवतरल्य आहेत. हे सारं पाहताना मन भारावून
जातं.१८९० ला ज्योितबाबांच् िनधनानंतर
हातात तुळई ध�न �ेतया�ेसमोर स्मशानाच
वाट चालणारी पिहली �ांितकारी माता होतीस
तू. खऱ्⩬ अथार्न वािघण होती माझी साऊआजी.
धगधगता �ांितसूयर अस्ताल गल े ा तरीही माझी
�ांितज्योत साऊआजी अत्यं खंबीरपणे उभी
होती, दिलतांचे- उपेिक्षतां अ�ू पुसण्यासाठ .
साऊआजी, शाळेत िशकवण्यासाठ
जाताना सनातन धमर्मात�डांन जेव्ह तुझी बेअ�ु
करण्याच �यत् क�ला तेव्ह रणरािगनी होऊन
भर चौकात त्य भटाच्य थोबाडीत लगावलीस तू,
12
या साऱ्⪤ कागा�ांनी जवे ्ह तुझं घर
धुमसायला लागलं आिण समाजकायर क� घर
असा �श् तुम्ह दोघांसमोर उभा रािहला तेव्ह
तुम्ह दोघांनीही घरादाराचा त्या क�लात,
संसारावर तुळशीप� ठेवलंत आिण
समाजकायार्च मागर िनवडला. ही वाट साधी
सोपी न��च नव्हत. िवशाल �दय घऊ े न
तुम्ह नेसत्य कप�ािनशी बाहेर पडलात.
�स्�यांन त्यांच ह� िमळवून दणे ्यासाठ,
त्यांच आत्मभा जागं करण्यासाठ !
मागे वळ�न जवे ्ह �स्�यांच्
स्वातं�याच इितहास वाचते ना तेव्ह कळतं,
पूव�च्य काळी बाईचं जीणं िकती वेदनादायी
होतं. मुलगी म्हणज परक्याच धन, िवनाशाचं
�ार, जीवाला घोर. बाईनं फ� चूल नी मूल
एवढचं बघावं, स्वतःच अ�ल चालवू नये
आिण बरचं काही. अशा काळात तू तेजस्व
ज्यो बनून अक्षर�ां घडवून आणलीस.
पुण्यासारख् शहरात म्हणज सनातनी
लोकांच्य वाडयातचं �ांितकारकांचा वैचा�रक
आखाडा तू आिण ज्योितबाबांन उभा क�लात.
उ�ाचे सूयर घडिवण्यासाठ िशक्षणा बीज
रोवण्याच अ�हास होता तुम्ह दोघांचा.
न्यायासाठ िशक्, समतेसाठी िशक्,
स्वतःच् ह�ाची लढाई लढण्यासाठ िशक्
हा होता तुमच्य िशक्षणा उ�श े . इथं
सनातनी लोक अंधारचं पेरतं रािहले परंतु तुम्ह
दोघांनीही �स्वकारल अध ं ाराशी वैरत् आिण
पेरला ज्ञाना �काश म्हणू आज �स्�य
वेगवेग�ा पदावर िवराजमान झाल्य. स्वतःच
िवचार िनिभर्डपण मांड� लागल्य, गाडया चालवू
लागल्य, स्वतःच् िहमतीवर व्यवसा उभे क�
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
लागल्य, मु�पणे जगू लागल्य हे सारं शक्
झालं क�वळ आिण क�वळ तुमच्यामुळे !
साऊआजी, तू आिण ज्योितबाबांन
तुमच्य क�ितशील िवचारातून असंख्
समाजसुधारक समाजाला िदलेत. सयाजीराव
गायकवाड, शा� महाराज , महष� िव�ल
रामजी िशद ं े , कमर्वी भाऊराव पाटील, डॉ.
बाबासाहेब आंबेडकर यांसारख्य महापु�षांच्य
सामािजक कायार्मागच �ेरणा तुम्ह दोघे
होतात. एक युगंधरा, िव�ादाियनी, पिहली
मिहला िशिक्ष, मुख्याध्यािप, कविय�ी,
१०० �स्�यांच बाळंतपण करणारी अनाथांची
माय,आलेल्य संकटांना िनध�ा छातीनं त�ड
दणे ारी वीरांगणा होती माझी साऊआजी.
पण खरं सांगू आजी, तू जरी
स्वातं�याच जाणीव क�न िदली असलीस ना,
तरी अजूनही तुझ्याइतक कणखरपणा नाही
आला गं आमच्या. आजही काहीजण�च्य
वाटयाला अपक े ्, अवहल े ना आलल े ी िदसते,
काही जणी पु�षी अहंकाराचा बळी जाताना
िदसतात. तू दाखवलल े ं मागर्�म आत्त क�ठे
सु� झालयं. अजून खूप अंतर पार करायचयं.
तुझ्य िवचारांचा क�िदल हातात घेऊन पुढची वाट
उजळायची आहे बघ. तुम्ह दोघांनी खस्त
खाऊन आमच्यासाठ जो रस्त तयार क�न
िदलात ना, ती वाट न��च िववेकाची आहे.
तुम्ह दोघांच्य िवचारांची मशाल हाती घेऊन
खऱ्⛴ अथार्न मिहला सबलीकरण होईल आिण
तुम्ह दोघांनी िमळ�न पािहलल े ं भारताच्य
उ�वल भिवष्याच स्वप साकार करण्यासाठ
आम्ह साऱ्⛴ तुझ्य लेक�, नाती, पणती िन�न े ं
�यत् क� एवढा शब् देते.
13
 सत्याल रोवणारे,
कधीच मरण आयुष्यभ
नसतं, असतं ते िवनावेतन
िचरंतन आयुष् राबणारे,
आिण उ�वल जीवनभराची पुंजी
तेजस्व भिवष् हे शाळांसाठी खचर
तू दाखवून िदलसं. करणारे,
खरं सांगू साऊ जगातील महान
आजी, तू िशक् तुम्ही
झेललले ्य आहात ! तू
शेणामातीची आता दाखवलले ्य
फ�लं झाली आहेतं. िववेकाच्य वाटेवर
अ�खल भारतीय आम्ह न��
समाजावर तू चालत रा�. तुझ्य
क�लल े े अनंत िवचारांचा वारसा
उपकार िचरकाल पुढे नेण्याच बळ
स्मरणा ठेवून आम्ह सदैव क�तज रा� यात अग ं ी यावं एवढा आशीवार् फ� दे !
शंका नाही. तुझं �दय िवशाल होतं. अडली- बऱ्鈼य िदवसांनी तुझ्यासमो मन
नडली अबला, कचऱ् पडलेलं मूल, भूक�नं मोकळं क�लं बघ आजी. आता खूप हलक�
व्याक� झालल े ा दारातला िक�वा रस्त्यात झाल्य सारखं वाटतयं . शेवटी एवढचं सांगते, तू
िभकारी,पाण्याच् एका थ�बासाठी मोहताज िदलेल्य �त्ये िवचारासाठी आिण आचारासाठी
झालल े ा इथला मूलिनवासी वगर, िवधवा, खूप खूप धन्यवा.
आजाराने �स् झालेला महारोगी, तुझ्य शाळेत
िशकणारी लेकरं, तुला दगडध�डे मारणारे तुझीच नात ,
सनातनी लोक या साऱ्鈼यां तू माय झालीस. िशल्प फरांदे.
�ग े ची गाठ उठलले ्य ह�रजन पांड�ला
खांदयावर घऊ े न दवा_ पाण्यासाठ धावता प�लखे न-
धावता तू जीव सोडलास. बाप रे, कसं जमलं गं �ीम. िशल्प बाळासाहेब फरांदे .
एवढं धाडसं करायला ! िज. प. �ाथ. क��शाळा मेढा
खरं सांगू आजी, आमच्यासाठ खरे ता. जावली िज. सातारा
भारतरत् तुम्ही आहात आिण िशक् िदनाचे मो.नं- 9657263255
खरे मानकरी सु�ा ! स्� -िशक्षणा मु�तर्मे
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 14
 े घे रे पाखरा...
आकाशी झप
ज्योती जाध, पुणे
िशक्षक झाले ते योगायोगा... मी कधी
ठरवले ही नव्हते क� िशिक्षका व्.
जीवनच� असे िफरले क� मी िशिक्ष झाले.
माझे ल� नववी झाल्याबरोब झाले. त्य नंतर
चे माझे िशक् घ�नच पूणर झाले. िववाह या
शब्दाच अथर ही समजत नव्हत आिण मी त्य
�वासाला लागले होते. ज्याच मागर ही माहीत
नव्हत. लहान वयात खूप मोठी जबाबदारी
पडली होती. एखा�ाला पोहता येत नाही आिण
त्याल पाण्या लोटले असे झाले होते माझे. तरी
ही मी त्या हात पाय हालवत होते व
सावरण्याच �यत् करत होते. सासरची
आिथर् प�र�स्थत एवढी चांगली नव्हत मग
ठरवले काही तरी करावे; पण काय करावे हे ही
समजत नव्हत. म्हणू नोकरी करण्याच
ठरवले. नोकरी शोधायला सुरवात क�ली तेव्ह
समजले क� िशक् िकती महत्वाच आहे. फ�
नववी झाली असल्यामुळ नोकरी िमळत नव्हत.
खूप �यत्नान एका क�पनीत नोकरी िमळाली.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
माझी मै�ीण त्य क�पनीत असल्यामुळ ितच्य
मदतीने… ितचे जास् िशक् झाल्य
असल्यामुळ ती चांगल्य �द्द् होती. ितला
क�पनीतील मान, हे ितला ितच्य ज्ञानामु ितला
िमळाले होते मग तेव्हा ठरवले िशक् पूणर
करायचे. िशक्षणा महत् मला कळले पण
माझ्यासारख् िकती तरी मुल�चे ल� लहान
वयात होतात व त्याच जीवन चूल व मूल यात
गुंतते. हा िवचार क�नच ठरवले आपण
िशिक्षक व्हायच. िवचार तर प�ा ठरला पण
िशक्षणासा परवानगी देणार का सासरचे?
सासऱ्⩬ ना िवचारले. त्यांन ही परवानगी िदली.
मग चालू झाला नवीन �वास. खूप कठीण होते
घर व नोकरी क�न िशक् घेणे पण िनश्च
प�ा होता.
आता माघार घ्यायच नाही हे ठरवले . मग
वेळ िमळल े तेव्ह अभ्या करत असे. दहावी
चांगल्य गुणांनी पास झाले. मग अजून िहम्म
िमळाली व बारावी पूणर क�ली आिण डी. एड. ही
पूणर क�ले.
15
 मध्य आहे… जे होईल ते होईल पण नोकरी
सोडायाची नाही. पण माझे पती
म्हणाल,"आपल्याल खूप वषा�नी मूल होत आहे.
नोकरी परत िमळल े पण काही झाले तर ..... "
त्यांन मी एकच वाक् म्हणाल ,"मी काळजी
घेईन." मग त्यांन ही िवरोध क�ला नाही आिण
मी शाळेत जाऊ लागले. उभे रा�न िशकवणे
कठीण होते मग मुलांना स्वत भोवती गोल
बसवून खाली बसून मी माझे कायर चालू ठेवले
आिण त्य चाळीस िव�ाथ्या�च् मायेच्य उबेत
मला एक गोड अशी मुलगी झाली.

पण समाज क�ठे काही क� देतो. ल�

होऊन सात वष� झाली तरी मूल नाही झाले.
त्यामुळ सवर्ज बोलू लागले िशक्षणासा मुलं
होऊ देत नाही म्हणू... पण तसे काही नव्हत.
पण समजवणार कसे सवा�ना?
पण सवा�चे बोलणे ऐक�न मन द�ःखी झाले आिण
त्यात सुखद घटना म्हणज मी क�लेल्य
क�ाचे मोल... मला नोकरी िमळाली आिण मी
शाळेत जाऊ लागले. िशिक्षका झा... त्य
लहान मूलांमध्य मी माझे आईपण ही अनुभवले.
पण तेव्हा परमेश्वराच क�पा झाली आिण
डॉक्टर िन सांिगतले पूणर आराम करा. समोर खूप कठीण होते ते िदवस... मी रोज एका
नोकरी व एव�ा वषा�नी होणारे आईपण काय भीतीच्य काळोखात वावरत होते. जो अनुभव
करावे सुचेना. मी अनुभवला तो मी कधीच िवस� शकणार
िवचार क�न ठरवले माझ्य समोरच्य नाही.
चाळीस िव�ाथ्या�चीमी कोण आह? े त्य सौ. ज्योती जाध
िव�ाथ्या�मुळेचमी आईपण अनुभवले होते. आदशर �ाथिमक िव�ामंिदर
कोणती आई एका मुलांसाठी द�सऱ् मुलांचे पुणे
नुकसान करणार? शेवटी परमेश्व त्य मुलानं 8956468210
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 16
 िमसकॉल द्य- अभ्यास घ्
माझी शाळा माझे उप�म
आर. आर. चायंदे, अमरावती
संपूण् जगाला कोरोना �पी संकटाने �स्
र
क�न सोडले आहे. सवा�ची अवस्था आता
सळोक�पळो झाली आहे. सवर् जग या घडीला
�स्त आह. याचा िवपरीत प�रणाम सवर् क्षे�ा
झाला आहे. शाळा सु�ा वेळआ े धीच बद
ं पालकाजवळ �ामीण भागात स्माटर् फो
करण्यात आलेल्या आह. तसेच कोरोनाच्या
वाढत्या �कोमामुळे क�व्हा सु� होितल याच
शाश्वती नाह. अनेक पालकांना आपल्या
पाल्यांचे शैक्षिणक नुकसान तर होईल ना
समस्या भेडसावत आह.िव�ाथ्या�चे शैक्षि
नुकसान होवू नये. याक�रता सवर्च �यत्नशी
आहेत. शासनाने सु�ा प�रप�का�ारे सवर्
िशक्षकांना आँनलाईन अध्यापन करण्य
आव्हान क�ले आह. अनेक िशक्षकांना द�रस
प�तीने त्या त्या िजल्�ातील औ�ोि
�िशक्षण संस्था दवारे �िशक्षण सु�ा दे
आले आहे. त्यामुळे िशक्षक सु�ा आँनला
अध्यापनासाठी सज्ज झालेले आ. िविवध
िविडओ, िपडीएफ, िपिपटी, अशा अनेक
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
साधनादवारे अध्यापन कायर् सू� आ.
तरीसु�ा आँनलाईन प�तीने िव�ाथ्या�ना
िशकिवने िह एक अगितकताच आहे. अनेक
उपलब्ध नाही. तसेच असले तरी दर मिहन्याला
मोबाईल �रचाजर् करणे पालकांना परवडणारे
नाही.
त्यामुळे �ामीण भागात आँनलाईन अध्यापनाच
�ि�या िनयिमत चालू ठेवणे िह तारेवरची
कसरतच आहे.अशाच काळात िजल्हा प�रषद
�ाथिमक शाळा बाभुळखेडा येथे आम्ही
�ायोिगक तत्वावर एक �योग करण्याच
ठरिवले. ते म्हणजे"िमसकॉल �ा अध्यापन
घ्य"
कायर्वाह-
जेव्हा पासून शाळा बंद झाल्या तेव्
पासून िव�ाथ्या�च्या अभ्यासािवषयी मनात
समस्या बोचत होत. ती म्हणजे आता काय व
17

कसे करावे.पालकांना आँनलाईन अध्यापनाची
मािहती घरोघरी जावून दणे ्यात आली होत.
सवर्च पालक अनेक िदवसापासून घरीच बसले
होते. अनेकांना रोजगार उपलब्ध नव्ह.
त्यामुळे पालक स्माटर् फोन खरेदी करतीलच
कठीण होते. पालकांचा अनेक िदवसांपासून
what's app �ुप तयार करण्यात आला होत.
काही िव�ाथ्या�ना ज्वाईन करण्यात आले ह.
परंतु अनेक पालकांच्या मोबाईल मध्ये ने
�रचाजर् नसल्याने अनेक िव�ाथ्या�
पाठिवलेला अभ्यास िमळत नस. पालक सु�ा
अभ्यासािवषयी िवचारपूस करत नस.मी एक
तं�स्नेही िशक्षक ह.अनेक िशक्षकांन
आँनलाईन �िशक्षण सु�ा िदलेले हो. पण मी
आपल्या शाळेतील िव�ाथ्या�करीता काही
क� शकत नव्हत. िव�ाथ्या�ना काँन्फरंस व
घेवून िशकिवण्याचा �योग सु�ा क�न
पाहला. तर अनेक पालक िदवसभर व रा�ीचे
आठ वाजेपय�त घराच्या बाहेरच अस. त्यामुळे
मोठी समस्या िनमार्ण होत अ. जे अभ्यासू
िव�ाथ� होते ते नहे मी अभ्यासािवषयी िवचारणा
करत.अशा िव�ाथ्या�नाpendriveमध्ये
अभ्यास टाक�न �ावे असा िवचार मनात येत
असे. पण हे िव�ाथ� सदर अभ्यास क�ठे
पहाितल िह सु�ा एक समस्या होत.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
आँनलाईन अभ्यासािवषयी पालकांची जाम
उदािसनता होती. कोणीही सहकायर् करत
नव्हत. नंतर ठरिवण्यात आल. ज्यांना
िशकण्याची ईच्छा असेल त्यांनी जेव्हा
उपलब्ध असेल तेव्हा फ� िमसकॉल �ा.
अशा िव�ाथ्या�ना पुन्हा �रकाँल क�न मोबाई
वर मी िशकिवण्याचे ठरिवल. सवर् पालक व
िव�ाथ्या�ना सदर मािहती सु�ा देण्यात आ.
परंतु �ितसाद शुन्य होत.मी रोज फोनची वाट
पहायचो.एक िदवस मा� मला रौनक नावाच्या
िव�ाथ्या�चा फोन आल. सर मला एका मराठी
िवषयाच्या किवतेची चाल सांगा याची तो
िवचारणा करत होता. मी लगेच मग यु�ब ू वर
सदर किवता शोधली तसेच सदर िव�ाथ्या�ना
�रकाँल क�न ऐकवली. दोन ितन वेळा
ऐकल्यावर त्याचे समाधान झा. नंतर तो
वेळोवेळी जेव्हा जवळ फोन असेल तेव्ह
िमसकॉल देवून पािहजे तो घटक िशक�न घेत
असे. त्यांच्या घराच्या बाजूला िदव्या नाव
मुलगी राहत होती. ितला सु�ा तो बोलावत
असे. असे बरेच िदवस अध्यापन कायर् चालू हो.
सदर गो� जेव्हा गावामधील काही व्य��न
कळली .तेव्हा त्यांनी सु�ा जेव्हा वेळ िमळ
तेव्हा सदर सुिवधेचा फायदा घेतल. त्यात
जानवी आवारे, िदव्या भाकर, िदव्यानी होल. हे
िव�ाथ� आ�स्थानी होत.बाक�चे िव�ाथ�
कधी कधी संपक� करत असत.काहीनी तर
साधा िमसकॉल सु�ा क�लल े ा नव्हत. ज्या
िव�ाथ्या�नी अभ्यास जाणून घेतला त्यां
इतरांना सांगावा अशी िवनंती वजा सुचना मी
िव�ाथ्या�ना वारंवार करत होत. त्यामुळे
18
काहीच नाही त्यापेक्षा काहीतरी चालू . याचे
समाधान वाटायला लागले. मराठी शाळा
गावात लाँकडाउनमुळे अनेक �शार माझी माय मराठी शाळा
ितचा असतो लेकरांना लळा
िव�ाथ� गावातच होते. यामध्ये अंगणवाडी परक� वाटते इं�जी शाळा
सेिवका भाकरे मँडम यांचा मुलगा एमबीए ितचा येतो फारच क�टाळा...

झालेला होता. त्यांच्याशी फोनवर संपक� साधू मराठी शाळेतली मास्तरीन बा

िव�ाथ्या�चे वगर् घेण्यासाठी िवनंती क. ितला पाहताच माझी लेक म्हणाल...
आमची िमस अशी िशकिवत नाही...
तो यापूव� सु�ा स्वयम�ेरणेने िशकवत आता मला अशाच (याच) शाळेत टाक आई...
होताच. नंतर काही कालांतराने 'िशक्षक ि'
मराठी मनाचा मनाशी थेट होतो संवाद...
उप�माअंतगर्त गावातील ईच्छ�कांना ितथे नसतो कोणाचा कोणाशी कसलाच वाद...
िव�ाथ्या�ना िशकिवण्याची संधी उपलब पुस्तकाच आिण जगण्याच असते एकच भाषा...
म्हणून ितथे वाटते नवनवे िशकण्याच आशा...
क�न दणे ्यात आल.
मराठी शाळेत मूल जाते हसत खेळत...
इं�जी स्क�लमध् मूल जाते धडपडत...
फायदे- आई बाबा, काका काक�, आजी आजोबा...
या नात्यांमध् स्नेहाच सुगंध दरवळतो...
मम्म पप्प, अंकल अंटी, �ॅडप्प
सदर उप�मामुळे ज्यांना आवश्यकत यामध्य आपलेपणाचा अभाव जाणवतो...
आहे. अशा िव�ाथ्या�चा अभ्यास िनयिमत चाल मराठी बालगीते बडबडगीते
होता.इतर िव�ाथ� सु�ा हळ�हळ� �वाहात त्यातह आई मुलांची छानशी गीते ...
मातेच्य ममतेपासून बाळाच्य वात्सल्यापय पोहचते ...
यायला लागले. इं�जी सा◌ॅग , इं�जी पोयम भावनािवरहीत त�डपाट
घरी बसून िव�ाथ� अभ्यास करायला करते....
पण ते म्हणतान मूल तकलाद� (नकली) वाटते...
लागल.े मला सु�ा work from home
अंतगर्त कायर् करायल संधी िमळा. इतर मराठी गो�ी, गाणी आिण सामान्य िवज्ञानाची पुस...
त्यातल िच�े पा�नच अभ्यासाकड वळते ...
शाळांनी सु�ा सदर प�त वापरली. इं�जी स्टोर, इं�जी जनरल, सायंसची बुक� त्यातल ते
पालकांना सु�ां समाधान वाटले. वेस्टन कल्चरच िपक्च िदसताच...
अनोळखी चेहरा क�न मान(नजर) द�सरीकडे वळते...

आर. आर. चायंदे �ाथिमक िशक्षण मातृभाषेतू

पािहजे असे मानसशास् सांगते ...
िज. प. शाळा बाभुळखडे ा मग का शासन इं�ग्ल स्क�लल परवानगी देते....
पोस्ट आमनेर त. व�ड
अचर्न झाकडे
िज. अमरावती पीएचडी संशोधक ,
8928950716 िशक्षणशा िवभाग
डॉ. बामू िव�ापीठ,
औरंगाबाद

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 19
 अशी असावी िश�कांची
भूिमका
वगर् िनयं�ण व �भावी अध्यापनाचे त

�ा. डॉ. सुधीर अ�वाल, नागपूर

िव�ाथ्यार्वर होणाऱ्
त्यांव उत्त �भुत्, ते िवषय िव�ाथ्या�न
िशक्षकाचा वाटा मोठा अस. िशक्षकाच्
समजावून देण्याच कौशल्, स्व:चा व्यासं
आचारिवचारांचा �भाव संस्कारक्
अ�यावत ठेवण्याच धडपड, अध्याप
िव�ाथ्यार्वर होत अस. यासाठी �ाचीन
साधनांचे ज्ञ व त्यांच कौशल्यपूण उपयोग
काळातील आचायर् सदाचारसंप� व शीलसंप�
करण्याच सामथ्य यांचा समावेश या क्षे� होतो.
राहण्याचा �यत्न कर. त्यामुळेच गु�ची
िवशेषत: बाल, िकशोर व क�मार यांचे
योग्यता मोठी मानली जा. अध्यापकाची
मानसशास् िशक्षका उत्त अवगत हवे.याच
�ित�ा बऱ्च्या िविवध �कार
बरोबर अध्यय व अध्यापना मानवी संबंधांचे
गुणवत्तेवर अवलंबून असत. त्या बाबतही
क् मह�वाचे मानले गल े े आहे—िशक्षका
अनेक �कारचे संशोधन अलीकडे झाले आहे.
िव�ाथ�, सहव्यवसाय व संचालक यांच्या
अध्यापन िवषयाचे क्-जे िवषय िशकवावयाचे
काम करावयाचे असते. तसेच त्याच पालकांशी
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 20
 असल्यास िव�ाथ्यार्त आत्मिवश्वास िन
होतो व तो स्वतं� वृत्तीचा व सहकारशी
बनतो.
वगर् िनयंि�त करणे व िशकण हे
िशक्षक� पेशातला सवार्त मह�वाचा भ
आहे.वगार्वर व िव�ाथ्या�वर िनयं�ण ठेवणे ह
एक फार मोठी समस्या िशक्षकांवर वतर्
�स्थतीत उ�वत आह.वगर् िनयं�ण हे �भावी
अध्यापनाचे कौशल्य आ.�त्येक वगार्त काह
िव�ाथ� खोडकर,बडबड करणारे,मध्येच
बोलणारे, असतात अशावेळी िशक्षकाचे अवधा
िवचिलत होण्याची शक्यता अस. वगार्वर
िनयं�ण राखता यावे यासाठी काही िशक्ष
अशा खोडकर िव�ाथ्या�ना वगार्बाहे
काढतात,त्यांना वगार्त उभे राहण्याची िश
देतात. हा �भावी मागर् आहे क? याचा
िशक्षकांनी िवचार करण्याची गरज .
िशक्षक िशकवीत असताना िव�ाथ� ग�धळ क
घालतात, हे िशक्षकांनी समजून घेण्याची ग
व समाजाशी संबंध येतो. या सवा�शी वागण्याच
आहे. �भावी अध्यापना अभावी वगर् िनयं�णाच
ज्ञ व कला िशक्षकाज असली पािहजे .
उदभवते. म्हणून िव�ाथ� ग�धळ घालता.
िशक्षक हा िव�ाथ्यार्चा नेता व
िशक्षक व्यास, िवषयावर �भुत्,िव�ाथ्या�ना
असतो. लोकशाही समाजातील नते ्याचे गुण
सतत ि�याशील ठेववणारा िशक्षक असेल त
त्याच्या िठकाणी असले पािहज.
िव�ाथ� वगार्त ग�धळ घालणार नाह.यासाठी
िव�ाथ्यार्िवषयी �, सहानुभती व
ू आस्था
िशक्षकाने पूवर्तयारी क�नच अध्यापन
असणारा िशक्षक हाच उत्तम िशक्षक
सु�वात करावी.
शकतो. िशक्षकाची ही गुणवत्ता अध्यय,
िजतक� आपण तयार क�लेल्य
�िशक्षणाने व �यत्नाने वाढत अ. अध्यापन
वातावरणात िशकवले जाईल िततक�च. या
करीत असताना िशक्षकाची वृत्ती व ��ीक
वातावरणाचे �पांतर सोप्य, प�रणामकारक व
ही लोकशाही स्व�पाची आहेत क� उदासीन
मोहक अशा काही गो��मध्य करा जेणेक�न
आहेत िक�वा �क�मशाहीची आहेत, यालाही फार
िवषय, �ेड िक�वा वगार्च पवार न करता
मह�व आहे. पिहल्या �काराचा ���कोन
िव�ाथ� िशक� शकतील.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 21
 िनयम सुलभ करा. �त्येक वगार्
िव�ाथ्या�च्या वतर्नाब�ल सोपी िनयम आ
स्प� अपेक्षा असणे आवश्यक. सवार्त
धाक�ा व्य�ीसाठ, िनयम िलिहणे आिण
त्यांना िभंतीवर िचकटिवणे ही चांगली कल्पन
आहे. जास्ती जास् पाच मोठे िनयम िक�वा
िनयमांच्य �ेणी बनवण्याच �यत् करा.
अन्यथ, ते हरवले जातील
आपण आपल्या वतर्नासह �ढ हो
शकणायार्य क�वळ िविश� आिण मह�वपूणर

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 22
िनयमांचा वापर करा. अस्प� मानदंड तयार
करणे िक�वा आपण राखण्यास सक्षम नस
अशा आचरणांना भाग पाडण्याचा �यत्न करण
टाळा. गम ऑफ टब े ल्स घेणे �ासदायक ठ�
शकते, परंतु िव�ाथ्या�ना च्युइंग गम बंद
घालण्याचा �यत्न करणे वाया घालवाचय े आ.
खरोखर काय मह�वाचे आहे यावर लक्ष .
"�ितबंिधत आयटम" ची सूची तयार करण्याच
आवश्यकत नाही, जसे क� िडंक, सेल फोन
िक�वा इतर िडव्हाइ. फ� यादीमध्य
"कोणतीही अडचण नाही" समािव� करा
आिण योग् त्य गो�ी ज� करा.
स्प� रह. िजतक� सोपे िततक� सोपे आहे
परंतु हे िनयम ज्या �कारे स्प� करण्यात आ
आहेत तेवढेच महत्वाचे आह. सवार्त महत्वाच
मािहती पुन्हा सांगा आिण त्या समजल्या आह
याची खा�ी क�न घ्य. त्यांना पुन्हा सांग
िक�वा ते आपले म्हणणे ऐकत आहेत हे
दशर्वायला सांग.
िव�ाथ्या�ना िशकव. �त्येक वगर
वेगळा असतो. त�ण िव�ाथ्या�ना सोप्य
िनयमांसाठी स्प�ीकरण आवश्यक आ.
िकशोरांना काय करावे हे समजल े . �त्येक
गटासाठी काय चांगले कायर् करते यावर
अवलंबन ू चांगल्या िशक्षकांना �वाहा
अनुसरण करणे आिण त्यामध्ये बदल करण
आवश्यक आह. िदवसाचा ि�याकलाप काय
असेल हे खोलीत समजावून सांगण्याच �यत्
करा. क�वळ वगर सु� करणे आिण
िव�ाथ्या�न आपली यु��वाद पाळण्याच वाट
पाहणे टाळा. आपण एखादी िविश� गो� का
करीत आहात हे त्यांन जाणून घेण्या आवडेल.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
एक दैनिं दन स्थापना कर. �त्येक
सेमेस्टर िक�वा शाळेच्या वषार्च्या पिह
िदवशी, �त्येक पद िक�वा िदवसाचा �वाह काय
असेल ते दशर्व. हे आयोिजत करण्याचे अनेक
मागर् आहेत म्हणून िनयोजन आपल्यावर क
करावे आिण काय िशकवायचे यावर अवलब ं न
ू
असेल, परंतु हे तं� अवलंबल्यामुळे िव�ाथ्या�न
त्या िदवशी काय क�ले जाईल याची कल्पन
येईल. वगर सु� होण्यापूव बोडर्व कालावधी
िक�वा िदवसाचा सारांश देण्याच �यत् करा.
िव�ाथ्या�न उत्त देण्याव्यित� हे वगर
दरम्या एक संदभर म्हणू काम करेल. आपण
बोडर्वरी सूचना देखील िनिदर् क� शकता
जेणेक�न आपल्याल ते सांगण्याच
आवश्यकत नाही. आपल्याला आवडत असलेला
द�सरा पयार्य म्हणजे काही गटांमधील ि�यांच
�म बदलणे. जेवणाच्या नंतर ते गिण
आत्मसात करण्यास अक्षम अस,
िदवसाच्या द�सयार्क वेळी ते देण्याचा �यत्न.
सकारात्मक राह. काही िशक्षकाचं े म
आहे क� ते खंबीर आिण गंभीर असले पािहजेत
ते अिधकार स्थािपत करण्याचे मागर् आह
आिण अध्यापनासाठी खरोखर त्य
कठोरपणाची आवश्यकता आह, परंतु
आशावादी असणे आिण िव�ाथ्या�चे िनयिमत
स्तुती करणे देखील महत्वाचे आ. आपण
िनराशावादी होऊ लागले असल्या,
िव�ाथ्या�नी �त्येकाचे कौतु
करण्याव्यित�र� दररोज वगार्ला कमीतक
एक चांगली गो� सांगायला िवस� नका.
िशक् म्हणू नकारात्म अिभ�ाय दण े े
देखील असते; हे अप�रहायर आह.े त्यांन शक्
23
िततक्य मयार्िद करण्याच �यत् करा आिण
जेव्ह आपण काही बोलता तेव्ह िव�ाथ्यार्
काय “चूक क�ली” म्हणू नव्ह तर काय
सुधारले जाऊ शकते यावर लक क�ि�त करा.
मागे, मागे नाही पहा. "आपण येथे चूक क�ली
..." ऐवजी "आम्ह यात सुधारणा क� शकतो
..." म्हणायच लक्ष ठेवा.
स्तुती करायला भाग पाड� नक. जरी
िव�ाथ� नवीन असले तरीही कमी लख े ू नका.
असे नाही तर असे िल� नका क� लख े न
"प�रपूणर" होते. त्यांनी क�लेल्या कायार,
वागणुक�ची आिण �यत्नांची स्तुती क, परंतु
गुणवत्तेची नाह, जवे ्हा ते सत्य असेल तोपय
नवीन गो�ी करण्याचा �यत्न क.
आपण �वृत्त असल्य, आपले िव�ाथ�
दखे ील असतील. काय कायर् करते आिण काय
नाही हे आपणास त्वरीत िदसे, म्हणून जोखीम
घेण्यास घाब� नका आिण नवीन िडझाइ,
ि�याकलाप आिण शैली आणण्याचा �यत्
करा. ते कायर् करत नसल्यास त्यांना सोड
�ा. तथािप, धडा मजद े ार करण्याचा �यत्
करणे थांबवू नका.
व्यस्त रहाण्यासाठी दर वष� िकमान
नवीन ि�याकलाप िक�वा �कल्प तयार
करण्याचे ध्येय म्हणून सेट . जर ते कायर्
करत असेल तर सु� ठेवा. नसल्या, ते एकटे
सोडा.
पॉ�ट systemsलोक�शन िसस्ट टाळा.
त्यामध् वतर्णुक�च गुंतागुंतीचे िनयम असतात
आिण ही प�त उत्तेिज करण्यापेक अिधक
ग�धळात टाकते. सोपे ठेवा.
कमी बोला. तुम्ही िजतक� िदवस बोलता
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
िततक�च वगार्साठी चांगल. आपण काय
िशकवत आहात याची पवार् न करत,
िव�ाथ्या�ना िनष्��यतेने पाहण्याऐवजी आ
ऐकण्याऐवजी आपण सि�य ठेवणे चांगल.
शक्य िततक्या कमी बोला आिण िदवसासाठ
ि�याकलाप तयार करा.
िव�ाथ्या�शी िनयिमतपणे बोल. आपण
त्यांच्याशी संवाद साधल्यास ते : ला लक्
देण्यास आिण त्यामध्ये व्यस्त राहण्या
पाडतील. जेव्हा त्यांना काही चांगले उत्तर नस
तेव्हा फ� बोलण्याची �तीक्षा करण्या
त्यांना काही सांगायचे असते तेव्हा ते बोलण्य
�ोत्सािहत करत.
िदवसा िविवध कामे समािव� करा.
खेळांसह ि�याकलाप करणे चांगले आहे,
खोली गटात िवभ� करणे आिण िनबध ं
िवनामूल्य करणे चांगले आह, परंतु त्याच गो�ी
त्याच िदवशी िक�वा त्याच आठव�ात पुन्
पुन्हा क� नक. िव�ाथ्या�ना �ास होऊ नये
म्हणून त्यांच्यात �ेक घेण्याचा �यत्.
आपण आठव�ात संपूण् थीम असलेले
र
िदवस स्थािपत क� शकत. सोमवार हा
िवनामूल्य लेखन िदवस असू शकत, तर
शु�वारी काही �कारचे गट ि�याकलाप असू
शकतात. िनत्य�म राखण्याचा �यत्न ;
अशा �कारे, िव�ाथ्या�ना काय अपेक्षा करा
हे समजेल आिण आपल्याला बरेच काही
सांगण्याची आवश्यकता ना.
वारंवार �ेक घ्य. िव�ाथ्या�ना लहान
आिण सोप्या काय� देणे आवश्यक आहे ज
िदवसाच्या िनत्यकमार्ची मोडतोड करण्याऐ
त्यांना िनराश करतील अशा मो�ा �कल्पांमध्ये
24
ठेवता. काय� लहान भागांमध्ये िवभागली जाऊ
शकतात - यामुळे त्यांना अिधक काळ रस
ठेवण्यास मदत होत.
जर त्यांनी असे क�ले नाही तर त्याचे का
प�रणाम होतील हे सांगा. सु�वातीला सामोरे
जाताना ब�तेक िशस्तीच्या समस्या सहज हो.
आपल्याकडे समस्या�स्त िव�ाथ� असल,
त्याचे प�रणाम चांगल्या �कारे प�रभािषत करण
आिण लागू असल्यास त्व�रत ते लागू करण
महत्वाचे आह. िव�ाथ� वगार् पुस्त आणण्या
िवसरल्या, त्याच काय प�रणाम होईल? पुन्ह
असे झाले तर? िव�ाथ्यार् तुम्हाल आव्हा िदले
तर? काय करावे याचा िवचार करण्याच वेळ
येण्याच वाट पा� नका. हे आधी स्प ठेवा.
सुसंगत रहा. आपण काही िव�ाथ्या�ना
अपवाद करणे सु� कल� ्या, इतरांच्या लक्ष
येईल आिण वगार्तील आपला अिधकार कमी क�ला
जाईल. उशीरा बोलल्याब�ल आपण एखा�ा
िव�ाथ्यार्ला िशक्षा देत अस, इतरांशीही
आपल्याला तसे करावे लागे. म्हणूनच िनयमांचे
पालन करणे महत्वाचे आहे क� आपण अनुसरण
क� शकाल. िनयम नेहमीच काही वतर्
टाळण्यासाठ कायर करत नाहीत. हे लक्ष ठेवणे
आवश्य आहे क� ते पे�न्स िवसरतील, पसरतील
आिण िनयम मोडतील. ते होईल. जर आपल्याकड
कठोरपणे अनुसरण करण्याच िनयम असेल, जसे
क� “नोकरीतील तीन टायप�ने त्या अवैध
ठरिवले” तर ते काम दणे ्यापूव त्यांन पुन्ह काम
करण्या �ोत्सािह करेल.
समस्या�स्त िव�ाथ्या�शी स्वतं�पणे .
त्यांचे उदाहरण बनिवणे ही सहसा चांगली कल्पन
नसते. याचा नकारात्मक प�रणाम फार लवकर
होऊ शकतो, खासक�न जर आपण नविशक्या
िशक्षक असाल . तर या िव�ाथ्या�शी
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
इतरांपासून द�र बोलणे महत्वाचे आह. आपणास
लक्षात येईल क� त्यांचा कठोर चेहरा खाजगीमध
अ�श्य होत. आवश्य असल्या या �स्
िव�ाथ्या�च् पालकांशी भेट �ा. या समस्यांन
सामोरे जाण्यासाठ आपल्य बाजूने आणणे हा एक
जलद आिण �भावी मागर असू शकतो.
काळ बदलतो, भूिमका बदलतात, तसेच
आकाराला येणाऱ्ष्यातील बदला�मा
आयुष्याचा अथर्ही बदल. त्यामुळे नातेसंबंधांचा
अथर्ही बदलत. आजच्या इंटरनेट आिण फ�सबु,
��टर व ब्लॉग्जच्या जमान, �श्नांची उत्तर
दणे ्याचा अिधकार पालकांकडे आिण िशक्षकांक
राहत नाही. तो अिधकार आता इंटरनटे ने िहरावून
घेतला आहे. या पा�वभूमीवर िशक्-िव�ाथ�
नातेसंबध
ं हा गतकाळापक े ्षा दजार्त्मक��य़ा
असायला हवा. ही सवर् �स्थत्यतरे सम
ं
मांडल्यानंतर आजही िशक्षकांच्या भूिमक�म
सातत्य आह. िशक्षकांची भूिमका ही अिध
संवाद�पी आिण दजार्त्मक असायला ह. क�वळ
मािहती, ज्ञान आ/ िक�वा भरपूर साठा देऊन
चालत नाही, तर त्यात आयुष्याच्या अनुभवांची ज
असणे गरजेचे असते. िव�ाथ्या�ना वृ�ी आिण
संवेदनशीलता आिण �ित�ा यांच्या आघाडीवर
घऊ े न जाण्याचे काम िशक्षकांना करावे ला.
िशक्षकांना जागा िनमार्ण करावी लागते आ
अध्ययन वातावरण तयार करावे लागत.
िशक्षकांना तेथे बा�ल्य आिण वैिवध्य आण
लागते. मूल्ये आिण मानवी अ�स्तत्व यांच
पा�वभूमीवरील शहाणपणाची सखोलता आिण उंची
�ा� करावी लागते.
�ा. डॉ. सुधीर अ�वाल
नागपूर
९५६१५९४३०६
25
 खरं च,
आजची �ी
स्वतंत्र ?
वाटचाल क�ली आहे.तीनचार दशकांपूव� �ीमती
२१ व्या शतकातही मुल�च्य बाबतीत इंिदरा गांध�ची पंत�धानपदी झालल े ी िनवड
��ीकोन असाच का? जशी जगभर कौतुकाचा िवषय ठरली,तशीच
अलीकडच्य काळात रा��तीपदासाठी झालेली
�ितभाताई पाटील यांची िनवडही िवस्मयचिक
करणारी होती.जगाच्य लोकशाही रा��ाचे
नेतृत् मिहलांनी क�लं ही खरचं अिभमानास्प
गो� आहे. राजकारणापासून
समाजकारणापय�त मिहलांना िनणर् �ि�येत
सपना पोमणे, पुणे सहभागी क�न घेण्या राजक�य ब�वंशी
पुरोगामी ���कोन दाखिवला हे उ�ेखनीय
म्हणाव लागेल.
शेतापासून आकाशापय�त कोणतेच क्ष
खरे पाहता मिहलांकडे पाहण्याच
�स्�यांसाठ मागे रािहलेले नाही.आज �त्ये
अ�ापही ���कोनात व्हाव तसा बदल
क्षे� मिहलांनी आपली �ितमा िनमार् क�ली
झालल े ा नाही.अजूनही स्�ील समाज्याच्
आहे.कोणतेच क्ष असे नाही क�, ज्यामध्
बंधनात अडकवून ठेवली जाते.
मिहला काम करत नाहीत,सवर् क्षे�ांमध
स्� खरचं मु� झाली आहे का?
मिहलांनी उत्तुं झप े घेतली आह.े
"पु�ष रडला क� सारे जग हेलावते
राजक�य मतािधकारापासून समान
स्�ी रडली क� काळीज वा�न जात
ह�ाच्य आपल्य मागणीपय�त �स्�यांन
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 26
 एख�ा शहरात जातीय तणाव िनमार् होतो
आिण काही िनरपराध लोक मारली
जातात...दहशतवा�ांच्य हल्या िकतीतरी
लोक �ाणाला मुकतात...क�ठे खूण होतो..क�ठे
गँगवार.. िनरपराध मा� मारले
जातात.....गुन्हेगारांन फासावर लटकवल
जातं....मा� दरवष� दहा लाख मुली जगात
येण्यापूव गभार्त मारल्य जातात,तेव्ह
का?....का?....पण का क�णालाच फासावर
लटकवले जातं नाही? एकावषार् िकतीतरी
डॉक्ट या हत्याकांडातू करोड�चा धदं ा
करतात तरीही त्यांच्या कारवाई
अ�ू एकच पण तुलना वेगळी असते
नावापुरतीच.... खरं तर जन्मदात्यान मुलगी
जगात स्�ील काहीच िक�मत नसते,
नको असते...! तेच ितच्य खुनाची सुपारी
पु�ष बोलला तर मनमोकळा असतो
डॉक्ट �पी मािफयांना देतात आिण स्वतःल
स्� बोलली तर कगाज ठरते
पापाचा धनी होण्यापासू वाचवतात.....यात
शब् एकच पण तुलना वेगळी असते
अितशयो�ी वाटत असेल पण द�दवा � नं हेच सत्
जगात स्�ील काहीच िक�मत नसते,
आहे.
पु�ष गल े ा तर घर उजाड होते
२१व्य शतकात मिहलांना स्वातं� आहे त्य
स्� मेली क� सवत ितची जागा घेते
िशकतात, नोकरी करतात,व्यवसा करतात,
मृत्य एकच पण तुलना वेगळी असते
नाव िमळवतात हे िच� जरी आशावादी असले
जगात �स्�ल काहीच िक�मत नसते.(सं�िहत)
तरी या िच�ाची द�सरी बाजू काळीक�� ...
वेदकाळात स्�ी देखील पु�षांच्या बरोबरीन
अस्प �स्�यांच् अ�स्तत्वाव घाला
िशकलेली होती,त्यांनीही वेदकाळातील काही
घालणारी आहे.
�च्या िलिहलेल्या आह. पौरािणक काळातही
स्�ीच जगणं तरी काय.. चुलीसारखं
त्या पु�षांबरोबरीने यु�क्षे�ावर चमकल्य
पटे ायचं.. िवस्तवासारख तापायाचं अन् राख
आढळ�न येते. परंतु भारतावर सु� झालले ्या
होऊन संपूनही जायचं. समई होऊन तेवत
मोगल आ�मणांपासून ही स्�ी खालावल.
इतरांना �काश देत अबोल भावना मनात
'रांधा वाढा उ�ी काढा', 'चूल आिण मूल' हेच
दडपवून... नशीब या शब्दाल दोष देत एक
त्यांच कायर्क् ठरले गेल.े त्यांन िपतृऋण,
िदवस िवझून जायचं.
पतीऋण, पु�ऋण या तीन ऋणा मध्य जन्मल्
�स्�यांन दडपून ठेवण्याच िनरिनराळे तं�
आल्यापासू मरेपय�त बांधून ठेवले....
समाज्याल हजारो वषा�पासून अवगत आहेत.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 27
 वाटते. एकदा का गभार् वाढणारे �ूण मुलाचे क�
मुलीचे िन�श्च झाले क�,गभर ठेवयचा क� पाडायचा
हे ठरिवण्या ते मोकळ.े ...
खरंतर "�स्�यांन ज्ञ िवज्ञानाच क्षे�
अ�भागी असले पािहजे. आपले दैवी गुण घऊ े न
संयमिशलता घऊ े न, वात्सल घऊ े न जर �स्�य पुढे
सरसावतील तर जगाचे �प पालट�न
टाकतील."असे वाक् िवनोबा भावे यांनी �स्�यांच्
गौरवपर उदगारलल े े आहे. िशक् हे िवकासासाठी
आवश्य आहे. जबाबदारी पेलवण्याच बळ,
सामथ्य िशक् देते. डॉ. राधाक�ष्ण यांनीही
म्हटल आहे क�,
"स्� ही िवचारी, चौकस, िजज्ञा आिण सुज असेल
तरच ती मुलावर योग् ते संस्का करेल व चा�र�य
घडणीतील ती एक सव�त्� क िशिक्ष ठरेल."
संसारात स्�ील अधा�ग पद बहाल क�न
त्यांन देवतेसमान मानणाऱ् दश े ात मुल�च्य
िशक्षणा समस्य यावर िवचार करण्याच पाळी
यावी.... यासारखा दैवद�िवर्ला द�सरा कोणताही
असू शकत नाही.
या समाजात मुल�ना िशक्, सुरिक्षत,
�ाचीन काळात काही �ंथात उ�ख े आह,े 'स्� �स्�यांन मानाचे स्था असेल तर न��च
स्वातं�याल लायक नाही.' तेव्हापासू ते आतापय�त समाजरथाचे चाक सुरळीत होऊन देश
�स्�यांकड पाहण्याच ��ीकोन तसाच आहे काही �गतीपथावर मागर्�म करण्या द�प्प बळ
अंशी त्या बदल ज�र झाला आहे पण वास्त िमळल े !
पूणर सत् स्वीकारायल तयार नाही... असो.. सौ. सपना �पश े पोमणे , सहिशिक्ष
स्� बायको, आई, बिहणीच्य �पात हवी आदशर �ाथिमक िव�ामंिदर,
असते पण मुलीच्य �पात नको कारण सामािजक दळवी नगर, मुंढवा, पुणे ३६ 9765654763
संक�तानुसार ितचा सांभाळ करणे, ितचे ल� https://youtu.be/fP0kNfAUAdY
लाऊन देणे अथवा ितच्य संबंिधत अप�रहायर साभार: सौ. सुमया स
ै लाउ��न
कतर्व पार पाडावेच लागतात. कशाला ही कटकट तांबोळी मुख्याध्यािप,
त्यापेक ितला जगातच येऊ �ायचे नाही वंशाला मािणकबाई ड�ड �ा
� थिमक
एक िदवा िमळाला तरी पुरे मुलीचे लचांड िव�ामंिदर, नातेपुते
नकोच....ही पळवाट बऱ् पालकांना योग् ता. माळिशरस िज. सोलापूर

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 28
 े भाग ६
फलकिचञरे खाटनातून िदनिवशष
िदनिवशेष
रस्ता सुरक्षा मह
(१७ जानेवारी ते१८ फ��वारी
ु )
िवनायक काक�ळते, नािशक
दरवष� देशात जानेवारीच्या द�-या
आठव�ात रस्ता सुरक्षा स�ाह पाळला ज.परंतु
यावष� देशात �थमच हा कायर्�म१७ जानेवारी ते
१८ फ��वारी या
ु दरम्यान महीनाभर राबवून
लोकांमध्ये सुरिक्षत �वासािवषयीची जनजागृ
मोहीम राबवली जात आहे.
वाहतूक सरु क्षा माहत िमळालेल्
मािहतीच्या आधारे वाहतुक�च्या िनयमांची वषर्
�ामािणक अमलबजावणी होणे अपेिक्षत आ.
�त्येक नाग�रकाने जबाबदारी ओळखून संपूणर
योगदान दण े े गरजेचे आहे. तर आिण तरच
वाहतूक सरु क्षेचे कायमस्व�पी कवच िनमा
होईल....आिण ही �त्येक नाग�रकाची जबाबदारी
आहे. माणूस जगण्यासाठी त्याच्या शरीरात
र�वािहन्यांचे जाळे िजतक� मह�वाचे आह,
िततक�च मह�व कोणत्याही देशातील वाहतूक
मागार्चे आह. कोणत्याही देशाची आिथक� व्यवस्
देशातील वाहतूक�ची साधने आिण मागर् यावर
अवलब ं न
ू असते. भारत आिशयाई रा��ांतील �गत
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
रा�� म्हणून वेगाने पुढे येत आह. स्वातं�यानंतरच्य
७० वषा�तील ही �गती आम्हाला सुखावणारी आह.
मा� या सुखद िच�ाला खंत वाटावी अशी काळोखी
िकनार आहे, ती रस्त्यावरील वाढणारे अपघात
त्यातील बळी पडणाऱ्ांच्या संख!
वाहतुक�ची साधने िवकिसत व िवस्तृत झाल.
मा� त्याचा वापर करणाऱ्
मालकांची मानिसकता तशीच जुनी-पुराणी
रािहली. त्यामुळे िवकासाच्या वाटेवर आपण खू
मागे रािहलो हे कबूल करावे लागल े . यासाठी
वाहतुक�च्या िनयमांबाबत अिधक दक्ष होणे गरजे
आहे. वाहतुक�चे िनयम दड ं आकारण्यासाठी नव्,
तर वाहतुक�ला िशस्त लावण्यासाठी आह. याची
जाणीव नाग�रकांना व्हाव, म्हणून वाहतूक सुरक्
महीण्यात या वष�१७ जानेवारी ते १८ फ��वारी या
ु
दरम्यान वाहतुक�चे िनय, त्यांचे मह�, सदर
िनयमांचे उ�घ ं न क�ल्यानंतर होणारी दंडात्म
कारवाई सवा�ना माहीत व्हावी म्हणून �बोधनप
कायर्�मांचे आयोजन क�ले जात. वाहतूक सरु क्ष
माहात िमळालले ्या मािहतीच्या आधारे वाहतुक�च्
िनयमांची वषर्भर �ामािणक अमलबजावणी होणे
अपेिक्षत आ. �त्येकाने जबाबदारी ओळखून
योगदान दण े े गरजेचे आहे. तर आिण तरच
सुरिक्षततेचे कवच िनमार्ण ह.
आपण मु� आिथक� धोरणांचा स्वीकार क�न
जागितक स्तरावर आिथक� महासत्ता बनण्याच
मागार्वर वाटचाल करीत असता उ�ोग िवश्वा
आपले स्वतं� स्थान िनमार्ण क�ले . जागितक
वाहन िनिमत� उ�ोगात वेगाने बदल घडत आहेत.
पारंपा�रक वाहनांच्या तुलनेत अिधक गत,
आकषर्क अंतगर्त सजा, मनमोहक बा�
29
रंग�प आिण िविवधांगी उपयु�ता यामळ ु े वाहन
उ�ोग कात टाकत आहे. दैनिं दन जीवनातील
गज, वेळेची बचत, अल्प व्याजाने दीघर् मुदतीच
कजार्ची सुिवधा आिण काही वेळा �ित�ेचे िचन्
म्हणून रस्त्यावर वाहनांची संख्या िदवस�ि
वाढतच चालली आहे. सागर व न�ांतील
जलस्�ोतांची अभाव तसेच िवमानतळ िक�वा रेल्व
मागर् उभारणे आिथक� व भौगोिलक रचनेमुळे
काहीवेळा परवडत नाही. त्यामुळे भूमागर
वाहतूक�साठी सवार्िधक पसंतीचा ठरत. परंतु या
भूमागार्चा वपार करते वेळी वाहतुक�चे िनयम
आपणा सवा�च्या सुरिक्षततेसाठी तयार क�ले आ,
याचा सोईस्कर िवसर पडतो आह. आमच्या
गतीमान जीवनात �वास अिवभाज्य घटक बनला
आहे. शाळा, कॉलेज िक�वा ऑिफसची वेळ गाठणे,
पयर्टन करणे अशा एक ना अनेक कारणाने
क�ट�ंबातील �त्येक सदस्य अप�रहायर्पणे दरर
�वास करीत असतो. िवकिसत रस्ते व आरामदायी
वाहनांमुळे �वास सुखकर बनला, मा� सुरिक्ष
राहीला नाही हे खेदाने मान्य करावे लागे.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
�वासादरम्यानची जीिवत सुरिक्षतता �त्
नागरीकाचा ह� आहे. परंतु वेळ व वेग यांच्या
मधील संतुलन िबघडल्याने अपघातांची संख्य
वाढली आहे. वाहतूक अपघातात क�वळ �वाशीच
नाही, तर पादचारी व िनरपराधी व्य�ीही बळी
पडतात. मानवी जीवाचे मूल्य त्याच्या क�ट�ंबासा
पैशात मोजता येत नाही. अपघातात एखादा त�ण
मृत्युमुखी पडल, तर क�वळ एक व्य�ी जीव
गमावत नाही तर त्याचे सारे क�ट�ंब मृत्युमुखी पड.
त्या त�णाची लहान अपत्, पत्न, वृ� माता-
िपता या साऱ्ांचा आधार एका मृत्यूने िहराव
घेतला जातो व सारे िनराशेच्या खोल अं:कारात
ढकलले जातात. �त्येक वाहन चालकाने
रस्त्यावरील अपघाताला त्याची वैय��क च
कारणीभूत होऊन पुढील सारा अनथर् घडणार नाही
यासाठी सजग असणे काळाची गरज आहे.
िवनायक काक�ळते, 9890153902
�ाथिमक िशक्
एस. जी. प�ब्लक स्क�ल �ाथिमक िवभा
िस�र िज. नािशक
30
 ॲिनमटे डे पीपीटी
अध्यापन प्रभावी करण्य
एक उ�म माध्य!
राजिकरण चव्हा, सोलापूर
िशक्षणामध्ये तं�ज्ञान वापरताना
गो��चा मेळ लावणं हे आता िशक्षकाचं
कौशल्य बनलं आह. या अगोदर तुम्ही पीपीटी
अथार्त पावर पॉइंट �ेझ�टेशन हा शब्द ऐकल
असेल. सोप्या भाषेत सांगायचंच झालं तर
कॉम्प्युटरवर िविवध स्लाईड्सच्या माध्य
सादरीकरण करणं याला आपण पावर पॉइंट
�ेझ�टेशन असं म्हणत. याचा आपण थोडा
ॲडव्हान्स वापर क�ला तर आपण ॲिनमेटे
पीपीटीच्या सा�ानं नेहमीपेक्षा जास्त चांग
प�तीनं आपल्याला िव�ाथ्या�समोर आपल
सादरीकरण करता येऊ शकतं, आपला िवषय
त्यांच्यासमोर आणखी चांगल्या प�तीनं मां
येऊ शकतो. यासाठी ॲिनमेटड े पीपीटी
आपल्याला वापरता येऊ शकत.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
ॲिनमेटेड पीपीटी या नावाव�नच तुमच्या
लक्षात आलं असेल , असं सादरीकरण
ज्याच्यामध्ये ॲिनमेशन . ॲिनमेशन म्हणजे
स्��नवर िदसणारी िविश� �कारची हलचा.
मग ती काट�्नच्या
र बाबतीत अस, अक्षार ंच्
बाबतीत िक�वा िच�ांच्या बाबतीत असे. या
वेगवेग�ा �कारच्या ॲिनमेशनचा वापर
पीपीटी मध्ये क�ल्यामुळं मुलांचं अभ्यासात
अवधान जास्त वेळ िटकलं जात. सहािजकच
मुलांचं अवधान िजतक� जास्त िटकलं जाई,
िततक� त्यांची �हणक्ष, समजून घणे ्याची
क्षमता वाढणार आ. गेल्या अनेक वषा�पासून
मी या �कारच्या ॲिनमेटेड पीपीटीचा वापर
31
करतोय. त्यातून एक गो� मी िन�श्चतपणान
आपल्याला सांगू इ�च्छतो , अगदीच साधी
पीपीटी आिण ॲिनमेटड े पीपीटी यांचा आपण
अडचणींवर
तुलनात्मक अभ्यास क�, या दोन्हीपैक� काय
चांगलं आहे याचा जर िवचार क�ला तर यामध्ये
आपल्याला उत्तर सापडेल ते म्हण'ॲिनमेटडे
मात
पीपीटी'. कारण मुलांना काट�्न्स सारख्या गो
र अडचणी वर क�नी मात
खूप आवडतात. त्यातल्या हालचाली त्यांच दाखवू पु�षाथर् आ
िचरकाल लक्षात राहतात आिण हाच धाग संसाराच्या द�ःखा
पकड�न जर आपण िशक्षणामध्ये जर ॲिनमे एकमताने क� राज ||१||
आणलं तर त्यांची अभ्यासातील �गत
वाढवण्यासाठी उपयोग करता येऊ शकत. करता असतो �तार
िशक्षकांनी एखादा धडा िशकव, किवता पत्नी असते सोिश
िशकवली तर काही काळासाठी ती लक्षात रा सवर् माझा प�रवा
शक�ल पण ॲिनमेटड े पीपीटी चा वापर क�न मुले बाळे आहे नेक ||२||
जर हा धडा परत एकदा घेतला तर याचा
प�रणाम हा खूप जास्त वेळ �ा सवर् गो� क�टब
ं� माझे महान
लक्षात राहण्यासाठी ह. आज मोबाईल, मो�ांचा आदर
लॅपटॉप, कॉम्प्युटरवरही आपण या पीपीटी च िनयिमत भजनपूजन
सादरीकरण क� शकतो. याच्या आधारे मुलांचा संकटांशी सादर ||३||
अभ्यास घेण, त्यांची आव, त्यांची �हणक्ष,
त्यांची स्मरणश, त्यांची िवचार करण्याच रथाचे चाक� दोन
क्षमता यामध्ये सकारात्मक बदल घड� . �वासी प�रवार
म्हणून मला असं वाटतं क, अध्यापनामध्ये ज मूल्य मानसन्म
आपण ॲिनमेटेड पीपीटी चा जर �भावी वापर सवर् क� करणार||४||
क�ला तर मुलांची गुणवत्ता सुधारण्यासाठ
आपल्याला मदतच होई. धन्यवा!
�ीमती मनीषा रमेश वाणी
�ी. राजिकरण चव्हा, िज. प. उ. �ा. शाळा.
राज्य तं�स्नेही िश, सोलापूर बाणगाव
7774883388 ता. चाळीसगाव
िज. जळगाव
www.srujanshilshikshak.in 98234 88977

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 32
 कोरोना नंतरचे िश�ण

�िवन सोनार, अमरावती

िशक्षणापेक्षा िव�ाथ्या�चे आयुष्य मह
संपूण् जगात कोरोना ने थैमान घातले
र
असल्याने कोणत्याही �कारचा आ�ह धरण्य
.अनेक क्षे� यामुळे �स्त झ. कोरोना चे
आलल े ा नाही. कालांतराने कोरोनाचा कहर
पडसाद सवर्� उमटत असतांना िशक्षण क्षे
ओसरत जातांना आढळला.तसेच शाशनाने नऊ
सु�ा याचे गंभीर प�रणाम झाले. शाळा
ते बारा वगर् सु� क�ल.सवर्� िभितचे वातावरण
वेळेआधीच बंद करण्यात आल्. तसेच कधी
असून सु�ा बरेच िव�ाथ� शाळेत येत होते.
सू� होितल याची सु�ा शाश्वती राहली
नंतर सवर् प�र�स्थती बघत२७जानेवारी पासून
नव्हत. आँनलाईन िशक्षण �वाहात सव
वगर् पाच ते आठ शाशनाने सु� करण्याच
िव�ाथ्या�ना आणणे शक्य नव्. कारण
ठरिवले. काही कालावधीनंतर एक ते पाच वगर्
�ामीण भागात एक वेळ खायला िमळणे कठीण
सु�ा सू� होितल. परंतु िशक्षक
झाले होते अशात मोबाईल असणे हे तर
पालकासमोर यािवषयी अनेक आव्हाने असणार
स्वप्नवत हो. पयार्यी व्यवस्था म्हणून ि
आहे.कोरोना नंतर संपूण् प�र�स्थती बदलू
र
िम� ठेवण्यात आले पण त्याला सु�ा पािहज
गले ल
े ी आहे.अशातच हवर् िव�ाथ्या�न
तेवढा �ितसाद िमळाला नाही. त्यामुळे पालक
प�र�स्थतीशी जुळवून घ्यावे लागणा
सु�ा िचंतेत होते. आपल्या पाल्यांचे यावष
आहे.कोरोना नंतरच्या िशक्षणात सवर् िशक
शैक्षिणक नुकसान होईल िह गो� �त्य
पालक यांची तारेवरची कसरत असणार
पालकांना �स्त क�न सोडत होत. त्यामुळे
आहे.कारण िव�ाथ्या�चे आरोग्य जपू
सवर्� वातावरणात ितफले होत.
िव�ाथ्या�ना िशक्षण �ायचे . त्यामुळे सवर
शाशनस्तरावर सु�ा शाळा काँलेज सु�
शाळा, काँलज े समोर हे आव्हान असणार
करण्याचे यशस्वी �यत्न चालू ह.पण कोरोना
आहे.याक�रता सवर् िशक्षण संस्थाना आप
महामरी कोणालाही उसंत घेवू देत नव्हत.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 33
स्तराव. योग्य िनयोजन करणे गरजेचे
आहे.कारण िनयोजन अभावी अनेक समस्यांना आपल्या पालकांना शाळेत पाठिवणार सु�ा
त�ड �ावे लागणार आहे.सतत मास्क प�रधान नाही. त्यामुळे िव�ाथ� गोळा करण,त्यांचच
क�ल्याने िव�ाथ्या�ना अनेक श्वासाचा �सां योग्य �कारे बैठक व्यवस्था ला तसेच
समोर जावे लागेल.तसेच िव�ाथ्या�च्य िव�ाथ्या�च्या आरोग्य व सुरिक्षततेकडे लक्
हलगज�पणा पणामुळे. सु�ा त्यांना मो�ा शाळांना कठीनच जाणार आहे. एक�दरीत
समस्येल समोर जावे लागितल. कोरोना नंतरचे िशक्षण सहज व सोपे न��
कोरोना काळात िव�ाथ्या�ना योग्य�कार नाही.
िशक्षण िमळाले ना. त्यामुळे िव�ाथ� कोऱ्
पाटी सारखेच झालल े ी आहेत. त्यामुळे अशा
िव�ाथ्या�ना िशकिवणे तसेच त्यांना पूवर्
आणणे हे एक मोठे आव्हान सवर् िशक्षकास
असणार आहे.याक�रता िशक्षकांना अिध
मेहनत व सराव घ्यावा लागे. िव�ाथ्या�ना
सु�ा कोरोना नंतरचे िशक्षण घेणे सहज सोप
नाही. कारण अनेक पालक स्थलांतर झालेले
आहेत. त्यामुळे शाळाबा� िव�ाथ्या�च �िवन सोनार 9503638739
आकडा आता फ�गणार आहे तसेच अनेक िजल्हा प�रषद शाळा मसोन
पालकांना आिथर्क समस्या भेडसावत आ ता. अचलपूर िज. अमरावती
त्यामुळे आपल्या पाल्यांना चांगल्या शै.
साभार: राजेश चायंद,े
सुिवधा पुरिवणे हे पालकांना परवडणारे
अमरावती �ितिनधी
नसणारच तसेच कोरोनाची िभती अजून सु�ा
8928950716
द�र झालेली नाही. त्यामुळे अनेक पालक

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 34
 माझ्य नोकरीचा शै�िणक प्रव
िवलास िनकम, जळगाव
7 ऑक्टोबर2005 हा िदवस माझ्य
आयुष्याल कलाटणी देणारा िदवस होता.कारण
याच िदवशी मी िजल्ह प�रषद क�� शाळा मंजाई
आसनी तालुका वेल्ह िजल्ह पुणे येथे �ाथिमक
िशक् म्हणू �जू झालो होतो.ज्य िठकाणी
छ�पती िशवाजी महाराजांनी िहद ं वी स्वराज्ची
मु�तर मेळ ज्य तोरणा िकल्ल्या रोवली होती
त्या िकल्ल्याच पायथ्याश मला नोकरी
करण्याच संधी िमळाली. स्वराज्या पिहली
राजधानी असलले ्य राजगड -गुंजण
मावळखोऱ् स�ा�ीच्य पवर् ड�गर रांगात
माझी मंजाई आसणीची शाळा होती. िशव
छ�पती िशवाजी महाराजांच्य पदस्पशार् पावन
झालेल्य या भूमीत मला नोकरी करण्याच संधी
िमळाली म्हणू मी खूप आनद ं ात होतो .7
ऑक्टोब ला शाळेत हजर झालो 7 वी परंत
शाळा 3 िशक् आिण िव�ाथ� संख्य 70
होती. नोकरीला लागण्या अगोदर रंगवलेल
शाळेचे व माझ्य वगार्चे िच आिण िमळालेली
शाळा यात खूप तफावत होती स्वप आिण
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
वास्त यात फरक असतो याची जाणीव मला
होती.
िमळालेली शाळा िह खूप ड�गराळ भागात
होती. तालुक्याच् रस्त्याव 6िकलोमीटर
पायी जाऊन 7 ऑक्टोबरला शाळेत हजर झाल.
शाळेच्या मुख्याध्क �ी पांड�रंग िशळीमकर
सरांनी मला �जू क�न माझ्याकड 6 वी आिण
7 वी चे दोन वगर िदले. दोन वगा�चे 20 िवषय
मुलांना िशकवायचे कसे याचं मनावर मोठे
दडपण आले कारण डीएड ला असताना हबर्ट
च्या पंचपदी नुसार पाठ घेऊन अध्याप
करण्याची सवय होत. त्यातल्या त् इयत्त
सहावीच्य वगार्च �ज्ञाश परीक् व
सातवीच्य वगार्च िशष्यवृत् परीक् या दोन
वगा�च्य स्पधा परीक्षां अध्याप करायचं हे
सु�ा मोठे एक आव्हा होते. मनावर खूप मोठे
35

दडपण आले नोकरीचा राजीनामा दऊ े न घरी
परत यावा असा िवचार मनात आला पण क�व्ह
छ�पती िशवाजी महाराजांचा इितहास आठवला
िजथे स्वराज्य स्थापनेची सु�वात क�ली त्
कमर्भूमीत मला नोकरी करण्याची संधी िमळाल
होती आिण त्या संधीचं सोनं करण्याचं ठरव .
तालुक्याच्या िठकाणाव�न शाळेला येण्
जाण्याची सोय नसल्यामु शाळेच्या गावी
राहण्याचं ठरवल.
इयत्ता सहावी व सातवीच्या वगाच�
अध्यापन करण्याचं िनयोजन स्वतः क .
यासाठी वगार्ती मुलांची ओळख क�न घेतली.
मुलांच्य आवडीिनवडी जाणून घेतल्य वगार्तील
िव�ाथ्या�च गट तयार क�ले आिण त्य गटाच्य
माध्यमातू िशकवायला सु�वात क�ली.
िव�ाथ्या�च संवाद साधणे, चचार करणे, गटात
चचार् करण . वाचन लेखन, ज्ञानरचनाव
पध्दतीन अध्याप, स् अध्यय करण्याच
सवय मुलांना लावली. मोठे वगर् असल्यामुळ
िव�ाथ्या�कड�न �श्नपेढी िनिमर्ती हा उप
राबवला. िव�ाथ्या�ना िवषयाचे वाटप क�न
�त्येक ध�ावर �श्न तयार करण्याचे कौ
समजून सांिगतले आिण मुलं स्वत �श् िनिमर्त
क� लागले यामुळे िव�ाथ्या�न स्वअध्ययना
सवय लागली. सहावी सातवीच्या वगा�चे स्पधा
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
परीक्षां अध्याप करण्यासाठ ज्याद तासाचं
िनयोजन क�ले सकाळी नऊ ते साडे दहा
दरम्या मुलांना शाळेत बोलावून त्यांच्
स्पधार्परीक् तयारी क� लागलो.
िव�ाथ्या�च सवा�गीण िवकासासाठी �यत्
क� लागलो.िव�ाथ्या�साठ िविवध
नािवन्यपूण उप�म शाळेत राबवले .यामुळे
माझं िव�ाथ्या�च एक िजव्हा�ाच नातं तयार
झाले होते.
िव�ाथ्या�च्या कलागुणांना वा
देण्यासाठी शाळेत िविवध नािवन्यपूण
उप�मांची िनयोजन क�ले .िविवध स्पधा�चे
आयोजन क�न सवर् िव�ाथ्या�ना सहभाग
क�न त्यांन संधी उपलब् क�न िदली. यामुळे
िव�ाथ� अिधक क�ितशील होऊ लागले .
अभ्यासाच्या वेळी अभ्यास खेळाच्या व
खेळणे यामुळे िव�ाथ� खूप आनंिदत होऊ
लागले. शाळेिवषयी त्यांना आव, �ेम, आस्था
वाट� लागली व स्वयंअध्ययन याची सव
लागल्यामुळ मुलं अभ्या ही क� लागले यामुळे
गावातील पालक वगर् ही खुश झाला होत
मुलांची स्पधार्परीक्षेची तयारी क�ल्या गेल्य
शाळेचा िनकाल 100 ट�� लागू लागला तसेच
िजल्�ाच्या गुणवत्ता या िव�ाथ� येऊ
लागले.
िव�ाथ्या�ची शैक्षिणक गुणवत
वाढीबरोबर त्यांच् कलागुणांना वाव
देण्यासाठ शाळेमध्य िविवध स्पधा�च आयोजन
क� लागलो. शाळा स्तरावर भाषण स्पध ,
गायन स्पधा, िच�कला स्पधा, सुद ं र हस्ताक्
स्पधा, रांगोळी स्पधा, अरे पाठांतर स्पधार् इं�ज
स्पेिलंग पाठांतर स्पध, िविवध ��डा स्पधा�चे
36
आयोजन क� लागलो यासाठी शाळेतील
मुलांना सहभागी क�न त्यांना संधी उपलब्
क�न िदली यामुळे अनेक िव�ाथ� शाळा
स्तरावर क��स्तरावर तालुकास्तरावर
िजल्�ाच्या स्तरावर िविवध स्पधा�मध्ये सह
होऊन यश िमळवू लागले यामुळे शाळेचा
तालुक्यात व िजल्�ात नावलौिकक हो
लागला.
िव�ाथ्या�च्या सवा�गीण िवकासाच
बरोबर त्यांच्य वैज्ञाि ���कोन िनमार्
करण्यासाठ दरवष� िवज्ञ �दशर्ना मुलांना
सहभागी क�न घेतले यासाठी त्यांच्याकड
िविवध उपकरणे बनवून िवज्ञ �दशर्ना
सहभाग घेऊन तालुका स्तरावर िजल्हा स्तरा
व राज्य स्तरावर नंबर िमळ� लागलं यामुळेसु�
शाळेचा नावलौिकक होऊ लागला व मुलांमध्ये
वैज्ञािनक ���कोन िनमा होऊ लागला.
िव�ाथ्या�ना िशकवण्यासाठी
अध्यापन प�तीचा अवलंब क�ल्यामु
िव�ाथ्या�न क�ितशील अध्याप दणे ्यासाठ
टाकाऊ वस्त पासून िटकाऊ अशी शैक्षि
सािहत् कमी खचार् तयार क�न िव�ाथ्या�न
उपलब् क�न दऊ े लागलो.िव�ाथ� या
साधनांचा वापर क�न ज्ञानरचनावाद प�तीन
िशक� लागले.त्यामुळे त्यां खेळातून व
क�तीतून िशक् िमळाल्यामुळ िव�ाथ्या�न
आवड िनमार् झाली. तयार क�लेले शैक्षि
सािहत्य �ाथिमक िशक्षक गटात िवज
�दशर्नात मांड� तालुकास्तराव, िजल्ह
स्तराव व राज् स्तराव बक्ष िमळ� लागले.
यामुळे स्वतःच शैक्षि सािहत् बनवण्याच
कौशल् िवकिसत होऊ लागले.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
येथील मुलांच्या सवा�गीण िवकासाचा
बरोबरच शाळेचा भौितक िवकास करण्यासाठ
लोकसहभाग ही चळवळ उभी क�ली .गावातून
लोकसहभाग िमळवण्यासाठ सु�वातीला
शाळेतील मुला-मुल�चा लेझीम खेळाचा संघ
तयार क�ला. तो संघ जवळपास च्या गावातील
या�ेमध्ये जाऊन खेळवू लागल. त्यामुळे त्य
संघाला बक्षीस िमळ� लाग. िमळालेल्या
बिक्षसाची र शाळेच्य भौितक सुिवधा
िमळवण्यासाठ वाप� लागलो. शाळेला
लोकसहभाग िमळावा म्हणू दरवष�
िव�ाथ्या�च सांस्क�ित कायर्�मांच आयोजन
शाळेत क� लागलो. या कायर्�मामुळ मुलांच्य
कलागुणांना वाव िमळ� लागला व त्यामुळ
पालकांकड�न खूप मो�ा �माणात बक्षीस
िमळ� लागले यामुळे शाळांच्य भौितक सुिवधा न
मध्य वाढ होऊन शाळा सुसज् होऊ लागल्य.
लोकसहभागातून शाळांना क�पाऊ�ड , शालेय
बाग, िववीध खेळाची साधने , वगा�मध्ये
संगणक, टीव्ह, मुलांना बसायला ब�च, अशा
�कारच्य िविवध भौितक सुिवधा लोक
सहभागातून शाळेला िमळवून िदल्य आहेत. 15
वषार्च् कालखंडामध्य जवळजवळ 30
लाखापय�त लोकसहभाग शाळेला िमळवून िदला
आहे. या लोकसहभागाच्या जोराव मंजाई
आसनी शाळा व आसनी दामगुडा शाळा या
आयएसओ मानांिकत �ा� झाल्य आहेत. व
लोहारा या शाळेची वाटचाल ही आयएसओ
मानांकनाकडे करीत आहे.
शाळेच्या शैक्षिणक गुणवत्ता वाढीबर
सामािजक काया�मध्ये ही शाळेचा सहभाग घेतल
आहे मंजाई आसनी व आसनी दामगुडा हे गाव
37

िनमर्ल�ा करण्यासाठ लोकांमध्य जनजागृती
क�न ती गाव शंभर ट�� हागणदारीमु�
क�न त्य गावांना िजल्ह स्तरावरच िक�वा
राज् स्तराव चे बक्ष िमळवुन िदले आहे.
गावात मतदान जागृती असेल ,बटे ी बचाव बेटी
पढाव या सारख्या उप�मात सहभागी होऊ
मुल�च्य िशक्षणाबा गावात जनजागृती क�ली
आहे.
नोकरीच्या पंधरा वषार्च्या काळात मा
वळ�न पािहले तर बरेच िव�ाथ� आज
वेगवेग�ा क्षे� मो�ा पदावर नोकरीला
लागले आहेत.दोन शाळा आयएसओ मानांिकत
झाल्यामुळे आज गुणवत्तापूणर् िशक्षण
आहेत .आताची लोहारा कन्य शाळा सु�ा एक
उप�मशील शाळा म्हणू ितची ओळख
िजल्हास्तरा राज्यस्तरा झाली आहे.आिण
या माझ्या नोकरीच्या पंधरा वषार्च्या कालखं
मला मागर्दशर करणारे, �ेरणा दण े ारे व
सहकायर करणारे आतापय�त लाभलल े े ितघे
शाळेतील मुख्याध्या असतील, िशक्
असतील, क���मुख , िशक् िवस्तारािधकार,
गट िशक् अिधकारी यांची अनमोल असे
सहकायर व मागर्दशर लाभले आहे यामुळेच मी
चांगलं कायर् करीत गेल .
मी करत असलले ्य कायार्च गौरव
म्हणू मंजाई असनी ,आसनी दामगुडा व
लोहारा गावातील �ामस्थांन गाव स्तरावरच
आदशर िशक् पुरस्का दऊ े न गौरव क�ला आहे
हे माझ्य जीवनातले सवार् मोठे पुरस्का
आहेत. वेल्हे पंचायत सिमतीने स 2008
तालुकास्तरी आदशर् िशक्षक पुरस्कार द
सन्मािनत क�ले त्याच�माणे स्पधार् परीक्षा
िव�ाथ�ना यश िमळत असल्यामुळ
तालुकास्तरवर आदशर िशष्यवृत् मागर्दशर
पुरस्का दऊ े न गौरव क�ला. यानंतर जळगाव
िजल्ह स्तरी महारा�� समता िशक्
प�रषदेचा आदशर िशक् पुरस्का िमळाला.
राज्यस्तर महात्म फ�ले िशक् रत् पुरस्का
राज्यस्तर जीवनगौरव पुरस्का राज्यस्तर
आदशर िशक् पुरस्का असे एक�ण 15
पुरस्राने सन्मािन करण्या आले आहे.
�ी िवलास अ�ण िनकम
िजल्ह प�रषद �ाथिमक मराठी
मुल�ची शाळा लोहारा
ता पाचोरा िज जळगाव
मोबाइल न 9420668218

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 38
 लॉकडाऊनमधली एक आठवण
धनराज िटकस, अमरावती
कोरोनाने सवर् जगाला आपल्या िवळख्य
घेतल. सवर् जग एका िठकाणी गोठल्यागत झ.
अनेक क्षे� यामुळे �भावीत झा. िकत्येकांच्य
नोकऱ्本या गेल. अनेक क�ट�ंबाचे दोन वेळच्या
जेवणाचे वांदे झाले. एक िभितमय वातावरण सवर्�
िनमार्ण झाल. आपण आपल्याच घरात क�डल्य
गेलो. अशातच या कोरोनाचे िशक्षण क्षे�ात स
अनेक वाईट पडसाद उमटायला लागले.वेळेपूव�च
शाळा बंद झाल्या.तसेच क�व्हा सु� होईल याची
शाश्वती नव्ह. अशात िव�ाथ्या�च्या िशक्षण
काय ही समस्या िव�ाथ्या�च्या पालकांना भेडसा
होती. शाशनाने ऑनलाईन िशक्षण देण्या
िशक्षकांना आव्हान क. अमरावती िजल्�ातील
सवर् िशक्षकांना याकरीता द�रस्थ प�त
�िशक्षण सु�ा देण्यात . परंतु सवर्
पालकांजवळ स्माटर् मोबाईल नसल्याने सवर् ग
चुकायला लागल.
पिहल स� असच िनपटल होत. आता द�सऱ्
स�ाकडे सवर् िशक्षक व पालकांच्या न
लागलेल्या होत्. परंतु कोरोनाचा कहर काहीही
सुरळीत चालू दईे ल हे खरच नव्हत. अशातच
सव्वीस जूनच िदवस उजाडल.
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
िवदभार्तील सवर् शाळा याच िदवशी उघडत असत.
या िदवशी सवर् शाळामध्ये �वेशोत्सव कायर्�म
मोठी धुमधाम असते. मो�ा नवलाईत व
वाजागाजाने या िदवशी िव�ाथ्या�चे स्वागत क�ल्
जाते. निवन िव�ाथ्या�ना पुष्पगुच्छ देवून शाळ
�वेिशत क�ले जाते. �वेशिदंडी, पुस्तक वाट,
गणवेश वाटप, गोड खाऊ नुसती धम्माल मजा
असते. मा� यावष� २६जून २०२० शाळेच्या
इितहासाितल पिहलाच िदवस असा या भूतलावर
उगवला क�, तो िवसरणे कठीणच आहे. आमच्या
शाळेत कमी पटसंख्या होत. त्यामुळे �त्ये
िव�ाथ्या सोबत िजव्हा�ाचे सबंध िनमार्ण झाल
होती. सवर् िव�ाथ� आम्हा दोन्ही िशक्षकाभ
िपग
ं ाच घालत असत. त्यामुळे आम्ही शाळे
आल्यावर आता शाळा उघडणार व आम्ही शाळे
जाणार याचा आनद ं सवर् िव�ाथ्या�ना झाला हो.
मा� शाळा िव�ाथ्या�िवनाच उघडल्.
िव�ाथ्या�ची िकलिबलाट ऐकायला येत नव्ह.
आम्हाला काही चुकल्यागत वाटत हो. सवर्�
स्मशान शांतता पसरली होत. मी व माझे सहकारी
काळे सर हे दोघेच भूतागत शाळेत हजर होतो.
काही वेळाने गटे वाजल्याचा आवाज आल. आम्ही
दोघहे ी आतुरतेने बहार बघण्यासाठी आल. तेव्हा
39
बघतो तर काय शाळेचे सवर् िव�ाथ� गणवेशात सािवत्रीची ल
शाळेच्या बाहेर उभे होत. एक क्षणी मनात िवचा
आला सवा�ना शाळेत घ्या पण हा िवचार मनातल्या
मनातच िवरजण पावला. आम्ही दोघांनीही
िव�ाथ्या�ना घरी जाण्यासाठी सांिगत. िव�ाथ�
ऐकत नसल्याने ताक�द सु�ा देण्यात आ.
काही िव�ाथ्या�च्या डो�ात अक्षरशः पाणी.
आमचे अंतकरण सु�ा जड झाले. नाईलाजाने
आम्ही िव�ाथ्या�शी संपक� क� शकत नव्.
माझे सहकारी काळे गु�ज�चे डोळे पानावले होते.
पण भावनावश होवून चालणार नव्हत. खूप
समजावल्या नंतर िव�ाथ्या�नी शेवटी गेट सोडल
होता. तरी सु�ा काही िव�ाथ� िभंती वर उभी
रा�न आम्हाला शाळेत येवू �ा म्हणून िवनवणी
करत होते. माझ्या आयुष्यात मन हेलावून टाकणार म.राज्य �ाथिमक िशक्षक सिमती दारव्हा व िव�
असा �संग मा� कधीच घडला नव्हत. नकळतच गुणवत्ता िवकास मंचातफ�"माझे उप�म माझी
शाळा" या उप�मा अंतगर्त राज्य संयोजक .
माझ्या डो�ातून सु�ा अ�ू यायला लागल.
महादेव िनमकर व कायार्ध्यक्.देवराव चव्हाण
शाळेची वेळ संपल्यानंतर आम्ही िव�ाथ्या�ना फ
यांच्या संयु� िव�माने"सािव�ीची लेक" या
लावून समजून सांिगतले तसेच लवकरच शाळा सू�
राज्यस्तरीय पुरस्काराचे आयोजन क�ले ह.
होितल असे आश्वासन िदल. या कायर्�मास यवतमाळ ि.प�रषदेचे
त्यािदवसापासून आजपय�त सवर् िव�ाथ� िशक्षणािधकारी �मुख पा�णे लाभले हो. हा कायर्�म
आम्ही दोघेही िशक्षक चातकासारखी शा दारव्हा येथे२३/१/२०२१ रोजी घणे ्यात आला पण
पूण्पणे उघडण्य
र ाची वाट पाहत आ. हा कोरोना कोरोनाच्या पाशर्भुमीवर घरगुती अडचणीमुळे पुण्या
नावाचा िजवघेणा िवषाणू न� होवून पुन्हा जाणे शक्य झाले नाही.म्हणून आज ि.३/२/२०२१
िव�ाथ्या�सोबत खेळायला व बागळायला आम्ह रोजी शाळास्तरावर..
आसुसलेली आहोत. अरण्येश्वर िव�ा मंिद,सहकारनगर पुणे ०९ .या
माझ्या शाळेत माझा ही ट�ाफ� व �माणप� देवून
धनराज क�दारनाथ िटकस सत्कार क�ल. सत्कारसमयी शाळेचे पदािधकारी
िजल्हा प�रषद शाळा वेढापू सौ.तुपे बाई,दोन्ही िवभागाच्या मुख्याध्याि
ता. व�ड िज.अमरावती सौ.भोसले व सौ.जोशी बाई.तसेच माझे सहकारी िशक्ष
उप�स्थत होत.
साभार: राजेश चायंद,े िवशेष आभार मा. चव्हाण स, िनमकर सर ज्यांनी
अमरावती �ितिनधी हे �माप� व ट�ाफ� मला पोहोचवली.
8928950716 वसुधा नाईक, 9823582116 पुणे , अरण्येश्वर िव�
मंिदर, सहकारनगर पुणे
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 40
 फलकलेखनातून जनजागत
ृ ी
सग�ात मोठे कारण असल्याचे िदसून आले
आहे.कक�रोगाच्या मृत्यूंमध्७० ट�� मृत्यू
मध्यम उत्प� असणाऱ्ांमध्ये .
लवकर िनदान क�न योग्य उपचार झाले तर
दर वष� साधारण ३.७ दशलक्ष लोकाचं े �ा
क�. व्ह. अिहरे, नािशक वाचवले जाऊ शकतात. कक�रोग िदनाच्या
पाश्वर्भूमीवर आपण खबरदारी घेणे ज�रीच
िदनांक ४ फ��वारी
ु "जागितक कक�रोग आहे तंबाखू आिण तंबाखूजन्य पदाथर् व दाच�
जागृती िदवस" फलकलख े नातुन जनजागृती... सेवन क� नये. यामुळे यक�त व फ�फ्फ�सला
�ाथिमक काळजी घऊ े न आिण लवकर सवार्त जास्त हानी पोहोच.
िनदान क�न योग्य उपचार घेतले तर कक�रोग तंबाखू खाणे, गुटखा खाणे, िसगरेट व
पुण्पणे बरा होऊ शकत
र . या संदभार्त िवडी ओढणे, तंबाखूची िम�ी लावणे म्हणजे
जनजागृती व्हावी यामुळे िदनांक४ फ��वारी ु कक�रोगाला आमं�ण...
जागितक कक�रोग िनयं�ण संस्था यांच्य चला आपल्या िम� व क�ट�ंिबयांना आजन्
पुढाकाराने जागितक कक�रोग जागृती िदवस व्यसनमु� आरोग्यसंप� राहण्यासाठी संद
म्हणून सवर्� साजरा क�ला जा. देऊया. "कक�रोग पूण्पणे बरा होऊ शकतो
र
दरवष� साधारण ९.६ दशलक्ष लो गरज असते �खर इच्छाश�ीच"
कक�रोगाने मृत्यू पावत असल्याचे ध�ादाय िवशेष कलािशक्षक . क�. व्ह. अिहरे
आकडे समोर आले आहेत .जगात होत �ी नेिमनाथ जैन माध्यिमक व उ� माध्यिम
असलेल्या मृत्यू मध्ये कक�रोग हे द�स िव�ालय चांदवड िज. नािशक 9766925461

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 41
 नोकरीचा राजमागर नोकरीचा राजमागर
भारतीय नौदल आरबीआय
भारतीय नौदल मध्ये१०+२ बी.टेक क�डेट �वेश आयबीआय मध्ये किन� अिभयंता पदाच्य४८
योजना जागा

पद : १०+२ बी.टेक क�डेट �वेश योजना पद : किन� अिभयंता

पदसंख्या: एक�ण २६ जागा पदसंख्या: एक�ण ४८ जागा

वेतन �ेणी : सरकारी िनयमानुसार भत्त वेतन �ेणी : �. १३,१५०/- ते �.

३४,९९०/-
शैक्षिणक पा�त: १०+२ उत्तीणर(७०% सह
PCM आिण ५०% सह इंग्ली) शैक्षिणक पा�त: संबंिधत अिभयांि�क�
पदिवका, पदवी, अनुभव
वयोमयार्दा: िद. ०२ जानेवारी २००२ ते ०१
जुलै २००४ मधील जन् वयोमयार्दा: िकमान २० ते कमाल ३० वषर

ट�िे नंग िठकाण : भारतीय नौदल अकादमी, परीक्षा शुल: अमागास �. ४५०/-
क�रल मागासवग�य : �. ५०/-

ऑनलाईन अजर् करण्याची शेवटची तारी: िद. ऑनलाईन अजर् करण्याची शेवटची तारी: िद.
०९ फ��वारी
ु २०२१ १५ फ��वारी
ु २०२१
अिधक मािहतीसाठी आिण अजर् करण्यासाठ अिधक मािहतीसाठी आिण अजर् करण्यासाठ
खालील पीडीएफ बघावी खालील पीडीएफ वाचावी

https://drive.google.com/file/d/1E9f https://drive.google.com/file/d/1EFl
1FaLGJjwERJT- voVL570sJcyuZh11FPCC4OzRBZsbz/v
u6HOxQKrAbnuI9YA/view?usp=drives iew?usp=drivesdk
dk

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 42
 नोकरीचा राजमागर नोकरीचा राजमागर
स्टाफ िसलेक्शन किम क��ीय लोकसेवा आयोग
पद : किन� तांि�क अिधकारी, सहाय्यक
स्टाफ िसलेक्शन किमशन मध्ये मल्टी टास
स्टाफ पदाच्या भरपूर जा संचालक, सहायक �ाध्याप, व्याख्या,
सहाय्यक सरकारी वक�, मािहती �ि�या
पद : मल्टी टास्क�(नॉन-टे�क्नक) स्टा
सहाय्य
पदसंख्या: भरपूर जागा पदसंख्या: एक�ण २४९ जागा
वेतन �ेणी : सीपीसी ७ नुसार लेवल १ �माणे वेतन �ेणी : सीपीसी ७ नुसार लेवल ७, ८, १०
शैक्षिणक पा�त: दहावी, दहावी समकक् व ११ �माणे
शैक्षिणक अहत शैक्षिणक पा�त: संबंिधत पदवी, उ� पदवी,
वयोमयार्दा: िकमान १८ ते २५/२७ वषर अनुभवं, इतर

वयोमयार्दा: िकमान १८ ते कमाल ३०, ३५ व

परीक्षा शुल: अमागास �. १००/-
४० वषर
मागासवग�य : �. ०/-
परीक्षा शुल: अमागास �. २५/-
परीक्षा क�: अमरावती, औरंगाबाद, जळगाव, मागासवग�य : �. ०/-
कोल्हापू, मुंबई, नागपूर, नांदेड, नािशक,
आिण पुणे ऑनलाईन अजर् करण्याची शेवटची तारी: िद.
११ फ��वारी
ु २०२१
ऑनलाईन अजर् करण्याची शेवटची तारी: िद.
२१ माचर्२०२१ अिधक मािहतीसाठी आिण अजर् करण्यासा
अिधक मािहतीसाठी आिण अजर् करण्यासाठ खालील पीडीएफ काळजीपूव्
र क वाचाव. ��क
खालील पीडीएफ बघावी करा

https://drive.google.com/file/d/1EFo https://kaushalyavikas.blogspot.com/
rkimgMm10bIEb-
I9trp86l2vIeuGr/view?usp=drivesdk

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 43
 मािसक राशी भिवष्य फ ेब्रुवा२०२१
मेषमेष
आठवा के तू आहे .थोडा त्रास आ. फे ब्रुवारी . 26 पय�त तुम्हाला अनेक
तणावांचा सामना करावा लागण्यीच शक्यता आहे आिण मतभेद झाल्यामु
तुम्ही त्रासून , अस्वस्थ व्. ज्या लोकांनी जमीन खरेदी केली होती
आिण आता त्या जिमनीला िवकण्याची इच्छा आहे, 27 फे ब्रुवारी नंतर कुण
चांगला व्यापारी िमळू शकतो आिण जमीन िवकून त्यांना चांगला लाभ ही हो
शकतो. दहावा गु� लाभ देतील. घरातील सदस्यांच्या िविवध अडचणींवर म
के ल्यास तुम्ही सहजपणे ध्येय गाठू श. तुमचा/तुमची जोडीदार तुमचा
सकारात्मक बदल या मिहन्यात घडवत. आपल्या व�र� सहक-यांना आिण
बॉसला आपल्या घरी बोलािवण्यासाठी हा मिहना योग्य न. या मिहन्यात
आपल्याला काय वाटते हे दु-यांना कळावे अशी इच्छा बाळगू नक.
तुमचा/तुमची जोडीदार तुम्हाला15 फे ब्रुवारी च्या दरम्यान सरप्राइझ देण
तयारीत आहे; त्याल/ितला मदत करा.
उपाय :- अि�नी न�त्राचे जातकांनी अि�नीकुमारांचे पूजन व स्मरण .भरणी
न�त्राचे जातकांनी यमदेवतेचे पूजन व स्मरण .कृ ि�का न�त्राचे जातकांन
अिग्नदेवतेचे पूजन व स्मरण क.
वृषभ
पिहला मंगळ व राह� वक्र��ीने पहात आह. आयुष्याबद्दल उदार ��ीकोन तय
करा. आपल्या प�रिस्थतीबद्दल जगण्याबद्दल तक्रारी क�न उदा
काहीही अथर ् नाह. अशा प्रकारचे लाचार व िनराश िवच, जगण्यातील मजा
आिण आयुष्याकडूनच्या आशा अपे�ा द्ध्वस्तउ क�न टा. पैशाची
देवाण-घेवाण या मिहन्यात चंगळ असेल आिण उ�राधार्त तुम्ही बचत करण्
यशस्वी असा. 25 फे ब्रुवारी नंतर कुटुंबाच्या आघाडीवर काही त्रासदाय
िनमार ्ण होती.या मिहन्यात कौटुंिबक जबाबद-यांकडे दुलर ्� करणे म्हणज
कुटुंबाच्या रागाला आमंत्रण देण्यासारखे. तुमचे िप्रय / प्रेयसी यांच्या
तुम्ही ह�कूमशाहीने गाजवू पाहाल तर खूप गंभीर समस्या उद्. आपली ध्येय,
उिद्द�ांचा पाठपुरावा करण्यासाठी चांगला मास अथार्त माघ मिहना. ती
लवकरात लवकर साध्य करण्यासाठी न थांबता सातत्याने प्रयत्न करण्
तुमच्या शरीरात पुन्हा ऊजार् िनमार्ण. या कामी आपल्या िमत्रा/मैित्रणीं
मदत घेऊ शकता. त्यामुळे तुमचे मनोधैयार्ला चालना िमळेल आिण तुमचे उिद
गाठण्यास मदत होई. या राशीचे जातकांना स्वतःला समजण्याच
आवश्यकता आह. जर तुम्हाला वाटते क, तुम्ही जगातील गद�त कुठे हरवलेले
आहे तर, आपल्यासाठी वेळ काढा आिण आपल्या व्यि�मत्वाचे प�र�ण.
चुक�च्या वाद व संवादामुळे कदािचत त्रास होऊ श, पण सकारात्मक चचार
के ल्यामुळे तुम्ही सवर् काही ठीक कर!.
उपाय :- कृ ि�का न�त्राचे जातकांनी अिग्नदेवतेचे पूजन व स्मरण. रोिहणी
न�त्राचे जातकांनी ब्र�देवताचे पूजन व स्मर. मृग न�त्राचे जातकांनी चं
देवतेचे पूजन व स्मरण कराव.
िमथुन
राशी आठवा गु� आहे. जपून असावे. या मिहन्यात मात्र तुम्ही धम
उडवणार...
तुमच्यातीलमुल जागे होईल आिण तुम्ही एकदम खेळीमेळीच्या मूडमध्ये .
याच मिहन्यात कुणी न सांगता एक देणेदार तुमचे पैसे देई. कुटुंिबय व सिन्मत
यांना तुम्ही कुणालाही दुखवू नका आिण कुटुंबाच्/िमत्रवयर् यांचे गरजा समज
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
घ्य. नोकरीत तुम्ही तुमच्या अिधकाराचा वापर क. तुमचे अिधकार जादुई
स्व�प धारण करत आह, त्याचा सुखद अनुभव घ्. 20 फे ब्रुवारीच्या आसप
गरजवंतांना मदत करण्याच्या तुमच्या �मतेमुळे तुम्हाला आदर ि.
तुमचा/तुमची जोडीदार या मिहन्यात तुम्हाला तळहातावरच्या फोडासार
जपेल.
उपाय :- आद्र न�त्राचे जातकांनी शंकरदेवतेचे पूजन व स्मरण . पुनवर ्सु
न�त्राचे जातकांनी अिदतीदेवताचे पूजन व स्मरण .मृग न�त्राचे जातकांन
चंद्र देवतचे पूजन
े व स्मरण कर.
ककर
राशी भिवष् आठवा रिव शुक्र व नेपच्यून त्रास . ज्ये� नाग�रक व गभर्वत
मिहलांसाठी िवशेष काळजीचा मिहना. ज्या जातकांनी कजर् घेतले होते त्यां
त्या कजार्च्या राशीला चुकवण्यात समस्यांचा सामना करावा लागू.
कुटुंबातील ज्ये� सदस्याची तब्येत तुमच्या तणावाचे कारण ठ� .
िववाहयोग जुळून येतील. आपल्या व्यवसायात िस्थरस्थावर झालेल्या अन
लोकांशी जवळीक साधा, ते तुम्हाला भिवष्याची िदशा दाखवत. जीवनातील
जिटलतेला समजण्यासाठी घरातील कुणी व�र� व्य�� सोबत तुम्ही तीथर्
भेट द्य. तुमच्या कामाला फेब्रुवारीमध्ये दाद ि.
उपाय :- पुनवर ्स न�त्राचे जातकांनी अिदतीदेवतेचे पूजन व स्मरण . पुष्य
न�त्राचे जातकांनी बृहस्पितदेवताचे पूजन व स्मरण.आ�ेषा न�त्राच
जातकांनी गोमाता देवतेचे पूजन व स्मरण कराव.
िसंह
चतुथर् केतू अनेक प्र� फेब्रुवारी मध्ये िनमार्. तरीही या मिहन्यात तुमचे
व्यि�मत्व एखाद्या अ�रासारखे काम . आई-विडलांच्या आरोग्याव
तुम्हाला या मिहन्यात भय िनमार्ण क� श. यामुळे तुमची मनिस्थती
िबघडलेली असेल परंतु, नात्यामध्ये मजबुती ये. हा माघ मिहनाभरात िवशेष
आनंद साजरा करण्यासाठी आपल्या कुटुंबासोबत आस्वाद घ. याच काळात
तुम्हाला आनंद ठेवण्यासाठी तुमची िप्रय व्य�� काहीतरी . सुयोग्य कमर्-
यांना नोकरीत बढती िकं वा आिथर ्क फायदा िमळे. आपल्या मनातील िवचार
मांडण्यास कच� नक. तुम्हाला आनंदी करण्यासाठी तुम / तमु ची जोडीदार
प्रयत्नांची पराका�ा क.
उपाय :- मघा न�त्राचे जातकांनी िपतरदेवतेचे पूजन व स्मरण . पूवार ्
न�त्राचे जातकांनी भगदेवताचे पूजन व स्मरण . उ�रा न�त्राचे जातकांन
अयर ्मा देवतेचे पूजन व स्मरण करा.
कन्य
पाचवा गु� बुध शुक्र व प्लूटो मनामध्ये सकारात्मक िवचार चालू . आई-
विडलांच्या बरोबर दानधमर् कर. या मिहन्यात अचानक पाह�णे आल्याने घरा
गद� होईल. आ�यर ्कारक संदेश तुम्हाला गोड स्वप्न दा. आपल्या नव्य
योजना आिण उपक्रमाबद्दल पालक कमालीचे उत्साही . इतरांना मदत
करण्यासाठी आपला वेळ आिण श�� खचर् क, पण 20 फे ब्रुवारी च्या दरम्
आपला काहीही संबंध नसताना इतरांच्या कामात लुडबूड क� नक. तुम्ही
तुमच्या आयुष्यातला एक उ�म मिहना अथार्त फेब्रुवारी तु
जोडीदारासमवेत व्यितत करा.
उपाय :- उ�रा न�त्राचे जातकांनी अयर्मादेवता पूजन व स्मरण. हस्त
न�त्राचे जातकांनी सूयर्देवता पूजन व स्मरण. िचत्रा न�त्राचे जातका
त्व�ा देवतेचे पूजन व स्मरण करा.
44
 तुला
चतुथर् गु� बुध व शिन भीत, िचंता तुमच्या सुखी समाधान, आनंदी जगण्याला
मारक ठ� शकतील असे प्रसंग आ.सावध रहा. आपल्या िवचारांमधून आिण
कल्पनांमधूनच िचंतेचा जन्म झाला आहे हे तुम्हाला ल�ात ठेवावे ला. या
िचंतेमुळे च तुमचा उत्स्फूतर्पणा मारला ज, जगण्याचा आनंद िहरावून घेतला
जातो आिण तुमच्या कायर्�मता �ीण होत. म्हणून िचंतेचा िनमार्ण होण्यापूव
ितला मुळातून उखडून टाका. धन िकं मत तुम्ही चांगल्या प्रकारे जाणतात म्
फे ब्रुवारी मध्ये तुमच्या द्वारे वाचवलेले धन तुमच्या खूप कामी येऊ शक
तुम्ही कुठल्या मोठ्या संकटामधून सुख�प बाहेर िनघू शकत. पाह�ण्यांशी वाद
होतील. आपल्या वतर्नामुळे आपल्या कुटुंिबयांना मान खाली घालावी लागे
पण आपल्या नातेसंबंधात िबघाड होऊ शकत. तुमच्या उपिस्थतीमुळे तुमच्
िप्रय व्य��चे िव� स्वगर्.नोकरी,व्यवसाय व कामाच्या िठकाणी सगळ
खुशाल असेल. तुमचा स्वभाव या मिहन्यात चांगला राह. जीवनाचा आनंद
घेण्यासाठी तुम्हाला आपल्या िमत्रांना ही वेळ देणे गरजेच. जर तुम्ही
समाजापासून दूर राहाल तर, गरज पडल्यास तुमच्या सोबत ही कुणीच नस.
फे ब्रुवारी मध्ये एक आनंददायक बाब घ; तुमचे वैवािहक आयुष्य म्हणज
धमाल, आनंद आिण समाधान वाटेल.
उपाय :- िचत् न�त्राचे जातकांनी त्व�ादेवतेचे पूजन व स्मरण. स्वाती
न�त्राचे जातकांनी वायुदेवताचे पूजन व स्मरण . िवशाखा न�त्राच
जातकांनी इंद्र व अिग्न देवतेचे पूजन व स्मरण क.
वृि�क
चतुथर् रिव शुक्र नेपच्यून छोट्या मोठ्या गो�ींचा मनावर प�रणाम घ.
माघ मिहना आपल्या खचार्वर िनयंत्रण ि, 15 फे ब्रुवारी नंतर चैनीसाठ
पैशांची उधळपट्टी होणार नाही याची काळजी घ. फे ब्रुवारी मिहना मुलांच्
बि�स समारंभाचे आमंत्रण हा तुमच्यासाठी आनंदाचा मागर् ठ� . तमु ची
संतती तुमच्या अपे�ाबरह�कुम पुरेपूर उतरल्याचे पाह�न तुमची आकां�ा सत्य
उतरल्याची अनुभूती िमळे.उद्योग व नवीन व्यावसाियक भागीदारीत काही स
करा, गरज पडल्यास आपल्या जवळच्या िव�ासू लोकांचे मागर ्दशर्न. या
राशीतील जातकांना स्वतःसाठी या मिहन्यात खूप वेळ िमळ. यावेळचा
उपयोग तुम्ही आपले छंद पूणर् करण्यात लावू शक. किवता व लेख िलह�न
तसेच तुम्ही काही पुस्तके वाचू शकतात िकंवा आपले आवडते गीत ऐक
शकतात.या मिहन्यात तुम्ही तुमच्या जोडीदारासमवेत खूप छान काळ घाल.
उपाय :- िवशाखा न�त्राचे जातकांनी इंद्र वअिग्नदेवतेचे पूजन व स्म.
अनुराधा न�त्राचे जातकांनी सूयर् देवताचे पूजन व स्मरण. ज्ये�ा न�त्रा
जातकांनी इंद्र देवतचे पूजन
े व स्मरण कर.
धनु
बारावा के तू यांचा प्रभाव आ. तुमच्या डोळे कान नाक व घसा या अवयवांची
तथा प्रकृतीची काळजी घ. 2 फे ब्रुवारी पासून गुंतवणूक करणे तुमच्यासाठी ख
फायदेशीर ठरेल तथा तुम्हाला उ�म नफा होऊ शकत. फे ब्रुवार21 नंतर
एखाद्या धािमर्क स्थळी िकंवा एखाद्या प्राचीन स्थळी प. तुमची
मेहनत आिण िचकाटीने काम करण्याची िजद्द याचा फायदा होईल आिण त्याम
िव�ास आिण पािठंबा िमळे ल.या मिहन्यात तुम्ही खूप व्यस्त राहाल प, 26
फे ब्रुवारी नंतर आपल्या मनासारख्या कामांना करण्यासाठी तुमच्या जव
असेल. तुमच्या कामाला योग्य दाद िमळ. पती/पत्नी आनंदी जीवन जगा.
उपाय :-मूळ न�त्राचे जातकांनी िनऋर्ित देवतेचे पूजन व स्मरण.पूवार ्षाढा
न�त्राचे जातकांनी जलदेवताचे पूजन व स्मरण .उ�राषाढा न�त्राच
जातकांनी िव�े देवतेचे पूजन व स्मरण कराव.
मकर
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
पिहला बुध गु� शिन नेपच्यून सवर्च प्र� सोड. अडलेले प्र�ांमुळे कदािच
तुम्हाला अशांततेचा सामना करावा लागला असेल पण आता िनधार्स्त . या
मिहन्यात संशयास्पद आिथर्क व्यवहारांमध्ये गुंतले जाणार नाही याची क
घ्य. दरू वर राहणा-या नातेवाईकांकडून अनपेि�तपणे गोड बातमी िमळाल्याने
संपूणर् कुटुंबासाठी आनंदाचा मास ठरे.याच मिहन्यात7 व 13 फे ब्रुवारी रोज
एखाद्या प्रिसद्ध महान व्य��ची भेट होण्याचा . स्पध�मुळे तुमचे कामाचे
वेळापत्रक धकाधक�, धावपळीचे बनेल. घरातील लहान सदस्यांसोबत तुम्ह
उद्यान व खरेदीलापण ज. तुम्ही तुमच्या आयुष्यातला एक उ�म मि(माघ
मास) तुमच्या जोडीदारासमवेत व्यितत कर.
उपाय :- उ�राषाढा न�त्राचे जातकांनी िव�ेदेवतचे पूजन
े व स्मरण . श्रव
न�त्राचे जातकांनी िवष्णुदेवताचे पूजन व स्मरण. धिन�ा न�त्राच
जातकांनी वसु देवतेचे पूजन व स्मरण कराव.
कंु भ
साडेसातीसह बारावा गु� या मिहन्यात खूप त्रस्त क. कुलदेवता आराधना
सु� ठेवा. या मिहन्या26 फे ब्रुवारी नंतर तुम्ही ऊज�ने भरपूर अस- तुम्ही जे
काही कराल त्यासाठी तुम्हाला नेहमीपे�ा िनम्माच वेळ ला. आिथर ्क व्यवहा
आिण िदलेले शब्द अितशय काळजीपूवर्क सांभा. संतती आजारपण तुमचा हा
मिहना खराब क� शकतो. संतती ितच्या आजारवर मात क� शकेल असे
चैतन्, प्रेमाने ितच्यामध्ये िनमार्. प्रेमामध्ये कोणतेही दुःख दूर सारण्य
ताकद आहे. घरगुती पातळीवर काही अडचणी िनमार ्ण होती, पण आपल्या
जोडीदारास छोट्या छोट्या गो�ींव�न टोकणे टाळाव. व्यावसाियक आपल्य
व्यवसायाने जोडलेल्या गो�ींना सामािजक माध्यमातून व्य� क� न,
असे के ल्यास तुम्हाला समस्यांचा सामना करावा लागू श. भूतकाळातील
कु णी व्य�� तुमच्याशी संपकर् साधेल आिण तुमचा हा मिहना संस्मरणीय .
या मिहन्यात झालेले अिधक खचार्मुळे तुमच्या जोडीदाराशी असलेल्या नात्
प�रणाम होईल.
उपाय :- धिन�ा न�त्राचे जातकांनी वसुदेवतेचे पूजन व स्मरण .शततारका
न�त्राचे जातकांनी व�णदेवताचे पूजन व स्मरण .पूवार ्भाद्रपदा न�त्
जातकांनी अजैकचरण देवतेचे पूजन व स्मरण कराव.
मीन
चतुथर् मंगळ व राह� त्रास देता. बारावे बुध गु� शिन नेपच्यून सवर्च प्र� िनम
करतील. सद्गु� शरण . घाब� नका.दान करा. देण्याची वृ�ी म्हणजे अप्र
मदत करण्याची वृ�ी हो. त्यामुळे शंक, िन�त्सा, अश्र, मत्स, हेवा, गवर ्
यापासून तुम्ही मु� व्ह. ज्या लोकांनी कुठे गुंतवणूक केली होती या मिहन्या
तुम्हाला आिथर्क हानी होण्याची शक्यता. नातेवाई ंकाच्या घरी जाऊन
एखाद-दोन िदवस घालवलेत तर दैनिदन ं धकाधक�च्या जीवनातून थोडा
आराम, िवश्रांती िमळ. िववाह जमतील. नवीन उद्योग सु� करण्यात अत्
उ�ेजनापूणर् मिहना आह. काही तरी खास योजना आखा व व्यावसाियक प्
िवनासायास सोडिवण्यासाठी तुमचे कौशल्य वाप. तुमची बारकाईने िनरी�ण
करण्याची श�� तुम्हाला इतरांपासून दूर राहण्यास कारणीभूत ठ. तुम्हाला
आिण तुमच्या जोडीदाराला या मिहन्यात एक चांगली बातमी समजणार आ.
उपाय :- पूवार ्भाद्र न�त्राचे जातकांनी अजैकचरणदेवतेचे पूजन व स्म
करा. उ�राभाद्रपदा न�त्राचे जातकांनी अिहबुर्ध्न्य देवताचे पूजन व स.
रेवती न�त्राचे जातकांनी पूषा देवतेचे पूजन व स्मरण कर.
पं. डॉ. श्. प्रसादशा�ी कुळक
स्वामी मु�ानंद िवद्य, येवला (िज. नािशक )
(प्रिसद्ध ज्योितष अभ्यासक िन)
(राष्ट्रीय संस्कृत पंडीत पुरस्का, भारत सरकार)
९२७००२५५९२
45
 आदशर् िवद्याथ� िदनदिश

आदशर् िव�ाथ� िदनदिशर्का संपूणर् रं , �त्येक पानावर आदशर् िव�ाथ� कसा असा ? याची व्याख् , िच�कोडे , गिणत कोडे ,
शब्द कोड, उत्तम सुिवचा, व्यायाम �कार आिद िव�ाथ� उपयु� मािहत . वगार्त लावण्यासाठी ि�ंट �त उपल. संपक�
9623237135, 9370458908, सातारा 7758978761, जळगाव 7507173163, सोलापूर 9423590922, िक�वा सव् � र ितिनध

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 46
 दैिनक सकाळ नािशक
ु ्रवा५ फेब्रुवार२०२१
शक

|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 47
 धन्यवा
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 48
 िशक्षकां िशक्षकांसा �कािशत एकमेव राज्यस्तर साप्तािह
'िशक् ध्ये'च्य व्हाटसअॅप�ुपमध्य आजच सािमल व्ह....
व िडिजटल अंक िमळवा आपल्य मोबाईलवर अगदी मोफत...
आपल्या िजल्�ाच्या बटनावर स ्(�क्ल) क�न आमच्या व्हाटसअॅप मू
स हात आजच सामील व.. आिण अंक मोफत िमळवा.

नािशक सांगली उस्मानाबाद

मुंबई धुळे िंसधुदुगर

िंहगोली रत्नािगरी ठाणे

जालना बीड औरं गाबाद

सातारा अहमदनगर लातूर

नागपूर जळगाव अकोला

कोल्हापू भं डारा वािशम

नांदे ड रायगड अमरावती

गोंिदया चं �पूर यवतमाळ

बुलडाणा वध� मुख्याध्या

परभणी गडिचरोली डायट

पुणे नंदरबार
ु िशक्षणािधका

सोलापूर पालघर राज्यस्तरी

आपल्या िजल्�ाच्या बटनावर स ्(�क्ल) क�न आमच्या व्हाटसअॅप मू स हात आजच सामील व.. आिण अंक मोफत िमळवा.
आपले लेख, किवता, आिद सािहत्य shikshak.dhyey@gmail.com या मेलवर पाठवा. संपादकीय टीम, महाराष्� राज.
0

वरील �ुप पूणर् झाल्या९६२३२३७१३५ यावर JOIN मेसेज करावा. 3 लाख + वाचक संख्या असलेले राज्यातील एकमेव साप्ता.