शिक्षक ध्येय 1 मार्च 2021 अंक 44 वा

िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस्तरीय िडिजटल सा� 22/02/2021
सा�ािहक िश�क ध्ये स्पशर् क: https://www.ShikshakDhyey.com/



वषर्१ ले १ माचर्२०२१ अंक ४४
��क करा https://www.ShikshakDhyey.com
E-mail: shikshak.dhyey@gmail.com
खालील लोगो वर ��क (स्पश) क�न बघा...आिण आमच्या संपकार्त रा...
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/
संपादक: अजय काळे, सांगली ९९२१६८९४६८
मधुकर घायदार, नािशक, ९६२३२३७१३५ सिलम आतार, औरंगाबाद ९७६३२६३९३४
कायर्कारी संपाद: पािकजा पटल े , पारोळा , जळगाव ९७६६५५३१३५
�भाकर कोळसे, वधार्९८२३५३९३२५ जबीन इस्माईल सय्, पुणे ८३२९५००८३१
सुमया तां
ै बोळी , सोलापूर ९४२०६४८६१७
मुख्य सहायकसंपादक:
दत्ता�य भालक, बीड ९९६०७०८७४३
रमेश खरबस, अकोले ( अहमदनगर) ९१५८०७६०८५
सुिनल उगले, कल्याण९८१९२२१५८९
कायदशे ीर स�ागार: तारीश अत्ता, सांगली ९४०३००७३५५
अॅयड. भाऊसाहब
े गभ ं ीरे, नािशक महादेव खळ�रे, नांदडे ८७९६६६५५५५
अितथी संपादक: मनीषा पाटील , जळगाव, ७९७२४९९९६१
िमिलदं पगारे, नािशक ९९६७०१२८८४ �काश पांढरे, रत्नािगरी९६०४०३८६८८
सुधाकर जाधव, औरंगाबाद ९५५२२६७५०१ संजय पवार, महाड , रायगड ९६८९८२१२१५
चं�कांत घायदार , [पोलीस उपअिधक्षक .] ८१०८००५७४२ योगश े ढवारे, परभणी, ९५६१९५३७३८
सहायक संपादक: डॉ. अमोल बागूल, अहमदनगर ७३८५५२२६२२
डॉ. माधव गावीत, औरंगाबाद ९६५७५५७१९८ म�च्छं� क��भा , कोल्हापूर९९२३३२४३०८
अशरफ आंजल�कर, रत्नािगरी८८०६५०४०५५ आिदनाथ सुतार , अकोले , अ. नगर, ९८९०७०९१७५
खडं म
� ोरे नािशक ९४२३९३२६९८ प�ाकर मोरे, उस्मानाबाद९४२१८७१९५३
डॉ. �ा. िदशा गेडाम , ग�िदया, ९०४९८०८९०९ िगरीश दा��टे , मनमाड, नािशक ८३०८७७४८४७
सहसंपादक: िवलास िनकम, जळगाव, ९४२०६६८२१८
िनतीन क�वटे, नािशक ७२१८६०१५१० दत्ता�य िशंद, अहमदनगर, ९८२२२९०४३८
अजय भालेराव, अहमदनगर ७९७२०३५४१६ लता पांढरे, रत्नािगर, ९९७०२३५५८३
िवशाल िट�मवार, औरंगाबाद ९४०३८५९७५७ िकरण जाधव, नािशक ९९२२४४८५३९
िदलीप वाघमारे, सांगली ९८८११४२११३ िनता आरसुळे , जालना, ८६५२४५००३२
सतेशक�मार माळवे, सातारा ७७५८९७८७६१ सिचन सावरकर, देवळी, वधार्९६६५४११७३४
उपसंपािदका: खुशाल ड�गरवार , भडं ारा, ७५८८७८९९७५
अचर्ना भरकाड , यवतमाळ, ८६९८९३६९४८ गुलाब कोळी जळगाव 8956680201
किवता चौधरी, जळगाव ८८०६६४७३९० दत्ता�य खोबर , करमाळा, सोलापूर ९६२३७२७२५७
��ा पवार, पाचोरा, जळगाव ७५०७१७३१६३ ताई पवार, �ीग�दा, ९४२३७८७६४०
उषा को�ी, मंगळवेढा, सोलापूर ९४२३५९०९२२ जनादर्न वाघमार , सोलापूर , ८३०८०१०५४८
�णाली कोल्ह, नागपूर ८९९९७६५२३१ मनीषा लावरे , रायगड, ९६२३२२८९८८
रंजना कोळी, जामनेर, जळगाव ९८३४७३४६५० िपतांबर माळी , नािशक ८२७५४४११६२
अ�णा उदावंत, जळगाव ९८९०४१३७२३ गु�नाथ उमाटे , नांदडे ९०९६६३५७७७
दीपाली बाभुळकर, अमरावती ८८०५४१०८८७ सु�पा थोरात, नािशक ९४२३१३७१३०
मंजुषा ख�ी, नािशक ९६८९०४९५५१ िवनया जाधव, माणगाव, रायगड ७७७४९३६०७६
िव�ा वालोकर, वधार , ९५११८९२७२२ िवनायक काक�ळते , िस�र, नािशक ९८९०१५३९०२
अजं ली कड� , अमरावती, ८००७२५११५९ आयेशा नदाफ वाळवा , सांगली ९४०३२२५६८१
संध्या सावं , मुंबई, ९८२०९८१८६८ यशवंत जोपळे , सुरगाणा, नािशक 7588372071
मुि�तशोधन: आप्पासाहेब जावळ , उस्मानाबा, 8108956250
राज�ी को�ी, नािशक राजश े चायंदे , अमरावती, 8928950716
जािहरात व्यवस्था: डॉ. संजय पाचभाई , नागपूर 9665519715
�शांत प�धे, ठाणे ९८३४३८३७७२ चं�कांत कारंडे , मुंबई 9967912006
�ितिनधी: डी. जी. पाटील , शहादा, िज. नदं र� बार 9158664041
डॉ. सुधीर अ�वाल, नागपूर ९५६१५९४३०६ �र� जागा
िवनोदक�मार माने, ग�िदया ९४०४८४१९९७ िव�ाथ� �ितिनधी
िवष्णू ढेब, सातारा ७५८८६८६०६५ क�मारी रचना पैठणकर , पाथड�, अहमदनगर
�ेमजीत गतीगंते, मुंबई ९१६७४४७८१६ क�मार �पेश को�ी , भडगाव, िज. जळगाव 9096337531
परेश पडोळकर, बुलडाणा ९०४९७५००३१ �र� जागा
तसेच वगर्णीदार होण्यासाठी आमच्या वरील �ितिनधी यांचेशी संपक� साध.
िनलशे क�मार इंगोले, अमरावती ९३७११४५१९५
िशक्षक ध्’ सा�ािहक
िडिजटल अंक
संपादक�य...
वषर्भरात : (५२ अंक)
काळजी घ्य; नाहीतर पुन्हा लॉकडाऊ
वािषर् वगर्ण : �. ५००
आता कोरोना गेला....अशा मानिसकतेतून सण समारंभ
‘िशक्षक ध्’ मािसक ल� कायर् पुन्हा सु� झा. पाठोपाठ गावात �ामपंचतीच्या
ि�ंट अंक िनवडणूका देखील पार पडल्य पण अजूनही कोरोनाचे संकट
वषर्भर अंक घरपोच नाहीसे झालेले नाही तर पा�श्चमात्य देशात बऱ्
एका अंकाची िक�मत ५० �. लॉकडाऊन लावले गल े े आहे. िद�ीत द�सरी ितसरी लाट आली
िदवाळी अंकाची िक�मत: १५० �.
आहे. गुजरातमध्ये रा�ीची संचारबंदी लावली आह. महारा��ाची
[िदवाळी अंकासह]
�स्थती फारसी समाधानकारक नाह. मुंबई, पुणे, िवदभार्तील
वािषर् वगर्णी : �. ५००
अकोला, अमरावती, नागपूर या िजल्�ात कोरोनाची द�सरी लाट
आली असून �ग्णांची संख्या वाढत आ. ही नुसती लाट नाही तर
वगर्णीची र�म
त्सुनामी आहे क� काय असे वाटते. पुन्हा ताळेबंदीची वेळ येऊ
शकते. टाळेबद ं ी िकती भयानक असते, याचा अनुभव आपण
सवार्णीचं घेतला आह. तेव्हा सावधिगरी बाळगून काटेकोरपणे
िनयमांचे पालन करण्याची गरज आह.
राज्यात पुन्हा टाळेबंदी लागू करण्याची वेळ येऊ ,
यासाठी गद� टाळणे, मुखप�ीचा वापर करणे, समारंभ
साधेपणाने साजरे करणे आदी िनयमांचे काटेकोर पालन करणे
You can send money using this
SCAN above BHIM QR or गरजेचे आहे. देशातून लॉकडाऊन गेला असला तरी व्हायरस
using UPI ID 9623237135@upi.
Use BHIM,
गेलल
े ा नाही. कोरोनाचं संकट कायम आहे.
Phone Pay = 9623237135, िवनामास्क िफ� नक. स्व:ला आिण क�टब ं� ीयांना
Google Pay = 9623237135,
to make transactions . संकटात टाक� नका. अजूनही सतक�ता बाळण्याची गरज आह.
स्��नशॉटसह आपले ना, पत्त, असे �शासनामाफ�त वारंवार सांगण्यात येत असले तरी लोक मा�
फोन नंबर इ. तपशील 9623237135 िनयमांचा फज्जा उडवत आह. ताळेबद ं ी िकती नुकसानकारक
या नंबरला व्हाटसअॅपवर पाठवाव.
अंकातील काही छायािच�े इटं रनटे व�न साभार
आहे, याचा अनुभव लोकांनी घेतला आहे. ताळेबंदी मुळे अनेकांच्या
अंकात व्य� झालेल्या सवर्च मतां जीवनाची घडी िवस्कळीत झाली आह, अनेक देशोधडीला
संपादक�य मंडळ सहमत असेलच असे नाही.
Copyright © ‘िशक्षक ध्’ लागले,उ�ोग डबघाईस आले, व्यवसा, उ�ोग आिण
या अंकातील लेखांचे ह� सुरिक्. अथर्व्यवस्था अजून पुरते सावरले न. त्यामुळेच ताळेबंदी
लेखी अनुमतीिशवाय संपणू ्
र अथवा अंश:
पुन: �काशनास वा पुन: �सारणास
कोणालाच परवडणारी नाही.
मनाई. कोरोना िव��चे हे यु� फ� एक�ा सरकारला,
िडिजटल आवृत्त : (िडिजटल अंक
व्हाटसअॅपने पाठिवण्यात ये. हा
सरकारच्या दोनचार यं�णांचे काम नाही तर यामध्ये �त्य
*पासवडर् �ोटेक्टेड अंक आपल् नाग�रकाचा स��य सहभाग आवश्यक आह.
वैय��क वापरासाठीच असेल, �ुपवर द�दवा
� ने आपल्याकडे लोकांना स्:च्या िजवावर येईपय�त
िक�वा इतरांना फॉरवडर/पोस्ट करता
येणार नाही.) कशाचीच काळजी िक�वा िचंता करण्याची आवश्यकता वाट
नाही, हेच येथे खेदाने नमूद करावेसे वाटते...
1. माझा शाळेचा/नोकरीचा पिहला िदवस
...िवनम्र आवा... ✍� 2. माझी मुलाखत अशी झाली...
3. माझा वगार्तील िवनोद/अस्मरणीय अनुभ
4. माझा पिहल्या �वासाचा अनुभव
5. जवे ्हा माझा पिहला पगार झाल: अनुभव
6. शाळेतील माझ्या टोपण नावाची गो
7. जवे ्हा मला नोकरी लागल...
8. वगार्त िव�ाथ्या�समोर झालेली माझी फिजत
9. जेव्हा साहेब वगार्त येत...
10. माझा नोकरीला लागलल े ा िव�ाथ�
11. आनद ं दायी िशक् , आधुिनक िशक्षणासंबंिध
लखे , �ेरणादायी लख े , किवता, िवनोद, कथा ...
12. िशक्षण क्षे�ातील सध्याच्या महत्वपूण ,
नािवन्यपूणर् ब , िशक्षकांचे नवोप, यशोगाथा
13. िव�ाथ्या�नी िलिहलेले ले, कथा, किवता,
रंगिवलल े ी िच�े , वाढिदवस फोटो, माझे आवडते
दज�दार सािहत्य हीच आमची ओळख िशक्, माझी आवडती शाळा इत्याि लेख
आपले स्: िल�खत लख े / सािहत्य खाली ईमेल
महाराष्ट्रात प्रथमच राज्यातीलिश�का अकाउटं वर पाठवावे. सािहत्य पाठिवतांना आपल्य
हक्काचे व्यासप स्व:च्या ईमेल अकाउंटचाच वापर कराव.
सा�ािहक (दर सोमवारी �िस� होईल)

(गु�वार पय�त आलेलेच सािहत्यच पुढील अंकात
�िस� क�ले जाईल) *Deadline..
shikshak.dhyey@gmail.com
लेख सािहत्य शब्द मयार् 500 ते 800 शब्द व

लखे ाच्यासंबिधत 2 फोटो असावे.. लखे ाच्या शेवटी
िव�ाथ्या�चा सवा�गीण िवकास हेच ध्य लेखकाचे संपूणर् ना, पासपोटर् फोट, शाळा, पत्त,
मोबाईल नबं र, ई-मेल आयडी �ावा. िनवडक व
या सा�ािहकासाठी सवर् िशक्षकांना आवाहन करण् उत्क�, नािवन्यपूणर् असे ल/सािहत्य �िस�
येते क�, खालील िवषयावर आपले स्:िल�खत लख
े होतील..
पाठवावेत...
लेख संदभार्त कोणीही प�व्यवहार वा फोन क
(सदर सािहत्य हे इंटरनेट व�न कॉपी पेस्ट क�ले नये...
अथवा याअगोदर द�सरीकडे �िस� झालेले नसावे.)
आपले सािहत्य M S वडर् ची फाईल मेलवर पाठवाव,
आपले सािहत्य M S वडर् ची फाईल मेलवर पाठवाव, िक�वा 9623237135 या व्हाट्सअप नंबरवर िक�व
िक�वा 9623237135 या व्हाट्सअप नंबरवर िक�व आमच्या �ितिनध�कडे पाठवा
आमच्या �ितिनध�कडे पाठव
संपादक: मधुकर घायदार मोबा.: 9623237135
स�ाहातील रांगोळी
खालील िचत्रावर स्पशर् कन� – ट्यूब मध्ये बघा
रांगोळी कशी काढली आहे ते ...
https://youtu.be/0MahfXYQpfE
सौ. माधुरी पैठणकर, पाथड�, िज. अहमदनगर
बालिचत्रकल
बालिम�ांनो , या सदरासाठी तुम्हीही तुमची
रंगिवलेले िच�े पाठवू शकता
9623237135 या व्हाट्सअप नंबर...
आजच पाठवा..
पुढील सोमवारी आम्ही �कािशत क.
राज्यात प्रितिनधी नेमणे आह
िशक्षक ध्: RNI रिजस्टड ; एक सुवणर्संध... सवा�साठी
Shikshak Dhyey: RNI No. MAHMAR50566 https://shikshakdhyey.com/
'िशक्षक ध्'साठी ताबडतोब खालील िजल्�ात व _वेबसाईट:_
त्या िजल्�ातील �त्येक तालुक्यात �ित, https://shikshakdhyey.com/
प�कार, िवभागीय संपादक तात्काळ नेमणे आहे. _यु �ूब चॅनल_
धुळे, https://youtube.com/channel/UCLjlQxY3bKkvVNg
जळगांव, bjuiR6tQ
नंदर� बार, _ब्लॉ:_
अकोला, https://kaushalyavikas.blogspot.com/?m=1
वधार, _टले ी�ाम:_
बुलढाणा, https://t.me/shikshak_dhyey
अमरावती, _इंस्टा�ा:_
यवतमाळ, https://instagram.com/shikshakdhyey?igshid=974
नागपूर, vqiuhm8ln
चं�पूर, _फ�सबुक:_
गडिचरोली, https://www.facebook.com/madhukar.ghaydar.1
िहंगोली, _फ�सबुक पेज:_
वािशम, https://www.facebook.com/Shikshak_Dhyey-
जालना, 111156460583068/
परभणी, _फ�सबुक प�ब्लक �ु:_
लातूर, https://www.facebook.com/groups/84732768243
उस्मानाबा, 2916/?ref=share
सोलापूर, _ई मेल:_
सांगली, shikshak.dhyey@gmail.com
अहमदनगर, _व्हाट्सअॅप �:_
रत्नािगर, https://chat.whatsapp.com/GTAevB3ar1Y7hcm9k
िसंधुद�गर, xm4Bj
ठाणे, _व्हाट्सअॅप नं:_
रायगड, 9623237135
बीड,
औरंगाबाद, िशक्षक ध्: िशक्षकांचे एकमेव राज्यस्त
पालघर, ि�ंट मािसक आिण िडिजटल सा�ािहक
सातारा,
नािशक,
नांदेड
पुणे मधुकर घायदार, संपादक,
आदी िजल्�ात व त्या त्या िजल्�ातील �त्येक तालु
िशक्षक ध्येय महार
तात्काळ िनयु�ी सु� आह.
िशक्षकच असण्याची गरज न... िव�ाथ�, पालक, प�कार मो. 9623237135
देखील िनयु�ीसाठी संपक� क� शकता... आकषर्क कमीशन
िदले जाईल...
इच्छ�कांनी आपल्या बायोडाटासह आज9623237135 वर
संपक� साधावा.
चला तर नवीन वषार्ची सु�वात िशक्षक ध्येय सोबत क...
नवी उमेद - नवी भरारी
स�ाहातील िचत्रपट
आपल्या संपूणर् क�ट�ंबासह ज�र ब...
खालील फोटोवर ��क क�न यु ट�ब मध्ये
ओपन करा.
स�ाहातील आकषर्ण
आपल्या संपूणर् क�ट�ंबासह ज�र ऐ...
खालील फोटोवर ��क क�न crome मध्ये
ओपन करा. हेडफोनची आवश्यकता नाही
उषा को�ी
िजल्हा प�रषद �ाथिमक शाळा घरिनक,
तालुका मंगळवेढा, िजल्हा सोलापू
9423590922
े ा'
'मराठी भाषल
समदृ ्ध करण्या
गरज
संवाद भाषा म्हणून'मराठी भाषल
े ा' समृ�
करण्याची गर
महारा��ात संवादाची भाषा मराठी असली

पािहजे, हे आपण नुसतंच बोलतो, पण त्यासाठी
कोणीही फारसे �यत्न करताना िदसत
नाही.मग संवादाची भाषा मराठी कशी होईल?
याबाबत मराठी माणूस आिण सरकार फारच
उदािसन आहे. तुम्ही परदेशात ज, भारतातली
इतर काही राज्यच घ्, आपल्या भाषेचा
ितथल्या लोकांना िकती मोठा अिभमान असत.
ितथे गेलात तर ते त्याच भाषेत बोलता, पण
महारा��ात उलटीच प�र�स्थती िदसत. ‘भाषा’ ही
त्या त्या संस्क�तीचं �तीक अ, जर मराठी
भाषाच महारा��ात बोलली गेली नाही तर मराठी
नये, म्हणून मराठीला पुढे नेण्यासाठी �यत
संस्क�तीचंच पतन होईल होई. आपण जसं
क�ले पािहजेत.
संस्क�तकडे द�र्क
ल ष क�लं आिण ती भाष
् ा
मराठी भाषा ही मुळातच अिभजात भाषा
लोप पावत गेली तशी मराठीवर प�र�स्थती येऊ
असून मराठीला शेकडो वषार्चा इितहास
|िश�क ध्ये िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस् िडिजटल सा�ािहक आजच भेट �ा: https://www.ShikshakDhyey.com/ 1
असल्याचे संशोधनाअंती िस� झाल. संत असेल तर त्यासाठी व्य��गत पातळीवर �यत
सािहत्यातून सु�ा बोलीभाषेचा गोडवा झाले पािहजेत.
आपणास पहावयास िमळतो. बोलीभाषा व मराठीला पुरेपूर वापरात आणून आपण
व्यवहायर् भाषा वेग�ा असल्या तरी त्य बाहेरच्या जगालादेखील मराठी िशकवली
एकच उगम असतो. बोलीभाषेतील सािहत्य पािहजे इतक� सामथ्यर् आपल्यात आलं पाि .
मो�ा �माणात लोकि�य होत आहे. असे आपण आपल्या मुलाचा सांभाळ जसा
सािहत्य िवकिसत करण्याची व संवाद भाष करता तसेच आपल्या भाषेचा सांभाळ हा
म्हणून मराठी भाषेला समृ� करण्याची गर आपणच क�ला पािहजे, नाहीतर मराठी भाषा
आहे. लोप पावेल. जनसामान्यात चुक�चा समज तयार
भाषेच्या िविवध बोली जोपासणे िततक�च झाला आहे क�, मी जर मराठीत बोललो तरी,
गरजेचे आहे. मराठीच्या अनेक बोली भाषा समोरचा मराठी बोलू शकणार नाही.
आहेत. त्यातील वऱ्, कोकणी, अिहराणी, मराठीभािषक लोकांशी बोलताना नेहमी अन्य
असे काही ठळक भद े आपण लक्षात घ्याय भाषेत बोलताना िदसतात. तुम्ही मराठीत
पािहजे. त्यामध्ये पोटबोली आह. मराठी बोलायला सु�वात तर क�न बघा, समोरचा
भाषेच्या संवधर्नासाठी व संवाद भाषा म्हण तुमच्याशी मोडक्-तोडक्या भाषेत का होईन,
मराठी िवकिसत होण्यासाठी बोलीभाषां मध्य पण मराठी बोलेल. मराठी भाषा संकटात आहे,
बोलण्याची गरज आह. हे िजतक� सत्य आहे िततक�च त्याला आपण
महारा��ात इतर भािषक लोक मोठया कारणीभूत आहोत हेही अमान्य क�न चालणार
संख्येने राहता. ते मराठीचा आ�ह क� नये नाही. म्हणूनच तुम्ही सरका, खासगी
असं म्हणती. पण मराठी जनतेने हा आ�ह कायार्लयात जाल तेव्हा हमखास मराठीत बो.
कायम ठेवायला हवा. मराठी भाषाही समजायला भाषा ही कला आिण शास्� आह.
आिण बोलायला एकदम सोपी आहे, त्यामुळे सामािजक �गतीच्या ��कोनातून मराठी
संवादाची भाषा मराठी ठेवली तर अमूक एकाला भाषेला राजा�य िमळायला पािहजे. या
ती बोलता येणार नाही, त्यांना �ास होईल असं मह�वाच्या बाबीकडे िशक्षण मंडळ आ
काही होणार नाही. सरकार कानाडोळा करत आहेत . शासनाने
मराठीतूनच व्यवहार क, हा बाणा आपली भाषा जोपसण्याच्या ��कोनातून काह
आपल्यात असला पािहज. नुसता बाणाच नव्हे मह�वाची पावलं उचलली पािहजेत. उदाहरण
तर मराठी योग्यरीत्या आपल्याला स �ायचंच झाल तर, मराठी शाळांमध्ये मूलभत
व्यवहारांत वापरता आली पािहज. बदल करणं गरजेचं आहे, जर ते क�लं तर
मराठी भाषेतील वाक्य नुसती द�कानांच्य मराठी भाषा लोप पावणार नाही. आणखी एक
पाटय़ांवर लावली क� काम होणार नाही, तर ती गो� अधोरे�खत करावीशी वाटते, ती म्हणजे
राज्यातील संवादाची भाषा बनावी असं वाटत पालक मुलांना मराठी माध्यमात टाकता.
इं�जी िशकण्यासाठी सगळे िवषय इं�जीतच
असायला हवे तरंच इ� ं जी प� होतं, असा
समज आहे आिण तो चुक�चा आहे. मराठी
शाळेतही इं�जी िशकता येतं. मराठी
माय मराठी
माध्यमातून इं�जी भाषेचं िशक्षण उत्तम �क
देता येईल अशी व्यवस्था शासनाने करण मराठी माझी संघषार्ची कथ,
गरजेचं आहे. त्याचा प�रणाम असा होईल क,
मराठी माझी तुकोबांची गाथा.
सवर् िवषय मातृभाषेत िशकल्यामुळे त्
िवषयांमधल्या सग�ा संकल्पना नी मराठी असे शौयार्च पाढा,
समजतील आिण जोडीला इ� ं जी भाषेचं िशक्ष
मराठी असे िशवबांचा लढा.
िमळाल्यावर त्या इं�जीत मांडणं सोपं जा.
असं क�ल्यामुळे िकमान महारा��ात तरी मराठी मराठी आहे जगात देखणी,
भाषेचं उत्तम �कारे संवधर्न हो.
मराठी आहे बाबासाहेबांची लेखणी.
मराठी भाषबे रोबर इ�
ं जी येणं आवश्यक
असलं तरी जनसामान्यात गेल्यावर मी मराठी मराठीत माझ्य समतेचा मळा,
कसं बोलू, हा न्यूनगंड मराठी माणसाने बाळगू
मराठीत माझ्य फ�ल�ची शाळा .
नये. हॉटेलमध्ये गेल्यावर ऑडर्र देताना इं�ज
बोलण्याची काहीच गरज नसते तरी लोक इं�जी मराठीत माझ्य सािहत् िवशाल,
येत नसताना, इं�जीतूनच बोलतात. मराठीत
मराठी आहे िववेक� मशाल.
बोलल्याने लोक आपल्याला अिशिक्षत समज
असं त्यांना वाटत. िशवाय मला इ� ं जी बोलता मराठी गाते श्लो ओवी अभंग,
येतं असं तरी त्यांना लोकांना दाखवून �ायचं
मराठी असे कथा - किवतेत दंग.
असतं. आपल्या मातृभाषेचा अिभमान बाळगणं
म्हणजे इतर भाषांचा अनादर करणं असं होत मराठी परतावी अन्यायाच् बड
ं ा,
नाही. सांगायचा मु�ा इतकाच क�, आपणच
मराठी फडकवी ितन्ह लोक� झ�डा.
आपल्या भाषेचा िवचार करायला हवा आिण ती
िटकवायला हवी. ती िटकवायची असेल तर ती
जनसामान्यांत गेल्यावर बोलायलाही ह.
नारायण वसंतराव लांडगे िशक्,
�ा डॉ सुधीर अ�वाल, एस क� पोरवाल नवी मुब
ं ई महानगरपािलका शाळा �.७८
महािव�ालय, कामठी, मो. ८२०८०७३३६२
िज. नागपूर ९५६१५९४३०६
नवीन
वषार्ती
आव्हान
जर वष� आपण सवर्ज उत्सुकतेन क�न सोडले आहे. जगातल्य अनेक देशांमध्य
ज�व्ह नवीन वषर येत असतं तेव्ह सवा�नाच या covid-19 च्य �ाद�भार्वामुळ मनुष् जातीची
आपण नवीन वषार्च् शुभेच्छ व मागील वषार्ल जीिवत व िवत् हानी मो�ा �माणामध्य "न
सन्मानान िनरोप देत असतो.या दरम्यान भूतो न भिवष्यत " अशी झालल े ी आहे.
आपण मागील वषार्ती घडलेल्य घटनांचा अमे�रक�सारख्य �गत रा��ांमध्य अनेक सोयी-
अभ्या, लेखाजोखा क�न त्या�माण सुिवधा असून सु�ा जवळजवळ सव्वाती
आपल्या सुधारणा नवीन वषार् करण्याच लाखाच्य घरांमध्य covid-19 ने बळ�ची संख्य
�यत् करत असतो. सरत्य सालात अनेक झालल े ी आहे. या जागितक महामारीमुळे संपूणर
�संगांना त�ड देत आपण नवीन वषार् मानव जातीपुढे अनेक �श् उभे रािहलेले
आनंदाने, आयुष्याच नवी िदशा घेऊन पाऊल आहेत. अनेक आव्हान समोर िदसत आहेत. या
टाकत असतो.आपल्याल 2020 साल हे न भुतो आव्हानांच सामना करणे मानवाला फार मोठा
न भिवष्यत "असंच म्हणाव लागेल. �त्येकाच् �श् भडे सावत आहे. यामध्य मानवाला
जीवनात �कषार्न 2020 साल हे लक्ष राहील कोणकोणत्य आव्हानांच सामना करावा
अशी आठवण त्य सालाची आह.े यािनिमत्तान लागतो याचे थोडक्या िववेचन यािठकाणी मी
या िठकाणी अधोरे�खत क�लेल्य नवीन वषार्ती करत आहे.
आव्हानांच अभ्या आपल्याल करावा लागेल. नवीन वषार्ती आव्हान
आज आपण पािहले तर अख्ख् (१) कोरोनाचा प�रणाम जागितक
जगावर कोरोना नावाचे संकट स्वा झाल्याच अथर्व्यवस्थ होणार असून त्याच िक�मत
िदसून येते.covid-19 ने अखंड जगाला हैरान
भारतासारख्य िवकसनशील देशाला मोजावी प�रणाम झाला असून िव�ाथ्या�च झालेले
लागणार हे फार मोठे आव्हा भारतापुढे आहे. शैक्षि नुकसान भ�न काढणे फार मोठे
(२) िवकास दरात ऐितहािसक घसरण होणार आव्हा आहे.
असून बेरोजगारी मो�ा �माणात वाढणार यात (८) शाळा बंद असताना िव�ाथ्या�न
शंका नाही याची िभतीही सतावत आह.े ऑनलाइन स्व�पा िशक् देण्या आले पण
(३) या कोरोना महामारीच्य काळात याचा पािहजे तेवढा इफक � ् मुलांच्य िशक्षणा
नोकरीच्य मागे न लागता िव�ाथ� स्वतःच् झाला नाही. तेव्ह मुलांचे झालले े नुकसान कसे
क�तीनुसार छोटे-मोठे उ�ोग क�न अथार्जर भ�न काढणार हाही �श् सवा�च्य समोर उभा
क� शकतील असे सामथ्य िव�ाथ्या�मध् आहे.
िनमार् करावे लागेल. (९) माचर २०२० पासून शाळा बंद आहेत.एकही
(४) �ाध्यापकांन क�वळ �थ ं ालयात मूल शाळेत आलं नाही.ज�व्ह चालू वष� शाळा
ऑिफसमध्य बसून अभ्यास� न ठरवता सु� होतील तेव्ह या िव�ाथ्या�न आहे त्या
औ�ोिगक क्षे�ात लोकांच्य काय अपेक् वगार् ठेवणार का पुढील वगार् घालणार हा
आहेत याचाही िवचार सारांश �पाने क�ला फार मोठा �श् शैक्षि क्षे�ात िशक्
पािहजे. तज्ञांच पुढे आल्याच िदसून येतं.
(५) कोरोना महामारीच्य काळात जर मुलांना पुढील वगार् घातलं तर त्यांच
ला◌ॅकडॉऊन जाहीर करण्यापूव मजुरांना सध्य हे िव�ाथ� आता ज्य इयत्ते आहेत
त्यांच् गावी जाण्याच संधी िमळाली असती तर त्यांच अभ्या शभ ं र ट�� पूणर नाही आिण आहे
मजुरांची ससेहोलपट झाली नसती.परतीचा त्य वगार् ठेवायचं म्हटल तर इयत्त पिहली
�वास करताना अनेक मजुरांना आपले �ाण मध्य चालू वगार्च पट व नवीन दाखल होणारा
गमवावे लागले. त्यांच क�ट�ंब उघ�ावर पडले इयत्त १ लीचा पट याचा फ�गवटा पिहलीच्य
याला जबाबदार कोण? वगार् होईल.पिहलीची िव�ाथ्या�च संख्य
(६) कोरोना पूव�चे जग व कोरोना नंतरचे जग एकदम वाढेल. आिण हा फ�गवटा जर वष� त्य
यात �चंड तफावत असणार आह.े िशक् त्य पुढील इयत्तेनुसा सरकत राहील हा एक
क्षे� याला अपवाद नाही त्यामुळ कोरोना वेगळा �श् िवचार करायला लावणारा असेल.
नंतरच्य जगात िटक�न राहण्यासाठ (१०) अजूनही आजतागायत सवर स्तराती
िशक्षणक्षे� सवा�नीच आपली मानिसकता म्हणजे इयत्त पिहली पासूनच्य शाळा सु�
बदलणे गरजेचे आह.े हेही एक �कारचे झालेल्य नाहीत.शाळा क�व्ह सु� होतील
आव्हान आहे. अजूनही िन�श्च नाही. त्यामुळ त्य इयत्तेच
(७) माचर २०२० पासून पूणर िशक् क्ष बंद १००% अभ्या कसा पूणर होणार हा �श् फार
आहे.कोरोना महामारीच्य �ादभ � ार्वामुळ मोठा आहे. शैक्षि धोरण राबिवत असताना
िव�ाथ्या�च् िशक्षणा फारच िवपरीत
त्यांच् िशक् तज्ज्ञां पुढे शैक्षि क्षे�ा तोडला जाणार? कारखान्याल ऊस कधी
फार मोठे आव्हा असणार आह.े जाणार? जानेवारी मिहना आल्यान पाण्याच
(११) कोरोना महामारी च्य �ादभ � ार्वामुळ पातळी खालावत आहे तेव्ह ऊस उत्पाद
शासनाने कोणतीच नोकर भरती काढली नाही शेतकऱ्ाच्याप या ऊस िपकािवषयी चा फार
त्यामुळ सुिशिक् बेरोजगारीचे �माण वाढले मोठा �श् आवासून उभा आहे.यामुळे
आहे यामुळे िशक्षणािवष िव�ाथ्या�च् कारखानदारीवर व शेतकऱ् आिथ् र
मनामध्य अनास्थ िनमार् होण्याच शक्यत सुबत्तेव द�रगामी प�रणाम होईल असे हे
नाकारता येत नाही. आव्हा शेतकऱ्綄यांपु उभा आहे.
(१२) MPSC/UPSC परीक्षां बसलेले (१५) सवार् मह�वाचे म्हणज �त्ये
िव�ाथ� �ासेस लावून अभ्या करत माणसाला यापुढील काळात जीवन जगत
आहेत.पण याही परीक्षांच तारखा सारख्य पुढे असताना आपले आरोग् कसे सु�ढ राहील,
जात असल्यान िव�ाथ्या�मध् नैराश्याच आरोग्याच् बाबतीत कोणत्याह �कारचा
वातावरण पसरलेले आहे शासनही ठोस िनणर् गािफलपणा, द�लर्क्ष क�न चालणार नाही.
याबाबतीत देत नाही. आरोग्याच काळजी घेत असताना कोरोना
(१३) बँकांचे कजर काढ�न व्यवसा सु� िवषयक आपण पाळत असलले ्य िनयमांचा
क�लेल्य लोकांच्य पुढे बँकांचे ह�े कसे काटेकोरपणे पालन नाही क�लं तर आपले
भरायचे?हा सु�ा �श् उभा आह.े आरोग् िन�श्चतपण धोक्या येईल. हे फार
(१४) शेती क्षे�ामध शेतकरी शेतामध्य मोठे आव्हा नवीन वषार् �त्येकाच् पुढे
िपकिवत असलले ्य मालाला अजूनही पािहजे असणार आहे.
तशी बाजारपेठ उपलब् होत नसल्यान शेती सारांश �पाने पािहले तर उ�ोगधंदे -
व्यवसायाव याचा प�रणाम झालेला आह.े योग् व्यापा, शाळा-कॉलेज, द�काने, फ�रीवाले,
ती बाजारपेठ उपलब् नसल्यान शेतामध्य व्यापार िफ�न िवकणारे, रोज हाताच्य
कोणता माल िपकवावा याचा �श् शेतकऱ्縀यांपु पोटावर राबून खाणारे, कामगार-कारागीर,
आहे. मजूर, हॉटल े व्यवसा, पानप�ीवाले , एस्. टी.,
(१४) जर वष� ऑक्टोब नोव्ह�ब मिहन्यामध् रेल्व खाते तसेच देशातील �त्ये सवर्सामान
ऊसतोडणीसाठी बाहेर िजल्�ातू ऊसतोड नागरीकावरती या कोरोना महामारीचा प�रणाम
वाले मजूर मो�ा संख्येन प�श्च महारा��ातील झाल्याच िदसून येतो. �त्ये क्षे�ात
ऊस पट्ट्य कारखाना प�रसरात येत व्य�ील यातून बाहेर पडणं फारच
असतात. पण चालू वष� कोरोना महामारीच्य आव्हानात् बनलं आहे. एकमेकांना सहकायर
पाश्वर्भूमी शासनाच्य िनयमावलीमुळे हे मजूर क�नच यावर मात करता येईल.
ऊस तोडणीसाठी आलेच नाहीत. त्यामुळ कोरोना महामारीचे हे संकट
चालूवष� ऊस पट्ट्य ऊस कसा व कधी आपल्यावरत आलं असलं तरी आपण या
संकटाचा शासनाने घालून िदलले ्य िनयमाचे कल्याणकार राजे िशवछत्रप
तंतोतंत पालन क�न या रोगामुळे आलेल्य
आव्हानांच सामना क�या. िजजाऊ�चा पु� तो थोर िशवबा स्वामीभ
िन�श्चत हे संकट द�र होईल. माव�ांना �ित�ा िदली िशवबाने
एकमेकाला मदत क�न आपण यातून िजजाऊने मनी धरलेले िहंदवी स्वराज्या
सिहसलामत बाहेर पड�या. आपली, स्वतःच, स्वप पूणर क�ले राजा िशवछ�पतीने...!!१!!
समाजाची तसेच देशाची �गती पूव�सारखी युग�वतर्क ब�जन �ितपालक क�ळवाडी भूष
होईल अशी आशा बाळगूया. उज्व समाज- िशव-शुभेच्छ देतो मी सायार िशवबाच्य माव�ांना
उज्व भारत यासाठी आपण �ामािणकपणे छ�पती िशवाजी महाराज यांच्य जयंतीिनिमत्
काम क�या आिण या कोरोना महामारीमुळे िशवबाचे स्वराज यावे परत असं वाटतं
आलेल्य नवीन वषार्ती आव्हानांच दोन हात माव�ांना...!!२!!
क�न सामना क�या. आपले व आपल्य
महात्मा फ�ले यांनी1869 मध्य
बांधवांचे जीवन उज्व क�या एवढेच मी या
छ�पती िशवाजी महाराजांवरती100 ओळीचा
िठकाणी यािनिमत्तान अधोरे�खत करतो. पोवाडा रचुनी �िस� क�ला साऱ्良 महारा��भर
सुगंध दरवळला चोहीकडे छ�पती महाराजांच्य
कामिगरीचा...!!३!!
िशवरायांचा इितहास म्हणजे लोककल्याणकार

राजाचा इितहास
सतराव्य शतकात रयतेच्य शेतीचे रक् करणारा
पिहला राजा म्हणू िशवरायाला ओळखले जाई
अथार्त �जेची मनापासून काळजी
करणारा...!!४!!
�ी. पोपट िशवाजी िनकम (गु�जी) महात्मा ज्योितराव फ�ले यांनी िशवरायां
िजल्ह प�रषद शाळा (वस्तीशाळ) गौरिवले "क�ळवाडी भूषण" िकताब देऊनी
गायकवाड चव्हा मळा आरग, िशवजयंती साजरी क� मो�ा उत्साहा
या महामानवाचे िवचार आत्मसा क�नी...!!५!!
ता. िमरज, िज. सांगली.
8857931048
�ी. पोपट िशवाजी िनकम (गु�जी)
िजल्ह प�रषद शाळा (वस्तीशाळ) गायकवाड
चव्हा मळा आरग, ता.िमरज, िज.सांगली
मो.नं.:-(8857931048)
मराठीचा
भािषक
िवकास
मराठीचा भािषक िवकास आहोत? वास्तिव पाहता िह एक�कारची
(बोलीभाषेतून �माणभाषेकडे) स्पधार सु� आहे असे म्हणायल हरकत नाही.
कारण मूलांना �माणभाषा यावी..का? तर ती
“घरची भाषा व शाळेतील भाषा यामधील शाळेतील भाषा आहे म्हणू. मग ती समजून
दरी भ�न काढण्यासाठ सेतू बांधणे गरजेचे उमजून येणं गरजेचं नाही. अशी ब�तेक समजूत
आहे. आिण हा सेतू पार करण्यासाठ घरच्य �ढ आहे. मूलं वाचतं िलिहतं झालं म्हणज हेतू
भाषेचे बोट पकड�न �माणभाषेकडे वाटचाल साध् होतो का? त्याच सवा�गीण भािषक
करायला हवी. मूलांची मातृभाषा व शाळेतील िवकास झाला असे म्हणत येईल का? तर वरील
�माणभाषा यांनी हातात हात घालून जर हा सवर �श्नांच उत्तर जवळपास नाही असेच
शैक्षि �वास क�ला तर तो अिधक सुखकर येईल. या सवर �श्नांच उकल होणे गरजेचे आहे.
व सोयीचा होईल”. यावर िवचारमंथन करणे काळाची गरज आहे.
िशक् हा �वास आहे स्पधा नव्ह. खऱ् अथार्न मराठीचा भािषक
परंतु याच िशक्षणा �वास भािषक िवकास घडवायचा असेल तर मूलांच्य
अडचणीमुळे क�ठेतरी थांबलल े ा आपल्याल मातृभाषेचा उपयोग िशक्षण होणे गरजेचे
पाहायला िमळतो. भािषक िवकास साधणे आहे. महारा��ातील २८ ट�� मूलांची
अशक् का होत चालले आह? े मूलांचा भािषक िशकण्याच भाषा िह घरच्य/ प�रसरातल्य
िवकास होण्यासाठ आपण �यत्नशी न राहता भाषेपेक् िभ� असल्याच िव�ा प�रषदेच्य
फ� पा�पूस्तकाती मराठी मूलांना आली २०१४ च्य सव�क्षणानूस िदसून आले आहे.
पािहजे म्हणज झाले. यावर आपण समाधानी का मग हे मूलं शाळेत िशकणार कसं? त्याच
भािषक िवकास साधणे कसे शक् होईल? मूलांची मातृभाषा एकच असते व शाळेतील भाषा
मूलांना शाळेतील �माणभाषा िशकतांना व वेगळी असते. त्याल आपण ��भािषक म्हणत
िशक्षकां िशकिवतांना येणारी अडचण लक्ष आिण िविवध भाषा बोलणारे मूले वगार् असले
घेऊन काम करावे लागेल. मराठीवर, शाळेच्य त्याल आपण ब�भािषक म्हणत अशी
माध्यमभाषेव �भूत् कसे िमळवता येईल व वेगवेगळी प�र�स्थत असू शकते. तेव्ह
मूलांचे िशकणे खऱ् अथार्न आनंददायी कसे मातृभाषा �स्वका� त्याच वापर क�न मूलांना
करता येईल? यावर िवचार होणे आवश्य �माणभाषेकडे वळिवणे यासाठी िशक्षकां
आहे. भाषा िवकासाच्य ��ीने वयाची ३ ते ८ भिू मका मह�वाची आहे. आपण मूलांकड�न
(खरेतर शून् ते ८) िह वष� अितशय मह�वाची अपक े ् करतो तेव्ह आपणही एक पाऊल पुढे
असतात. म्हणू ३ ते ८ वयोगटातील मूलांसाठी टाक�न सु�वातीला मूलांशी त्यांच् भाषेतून
बालिशक् व आरंिभक साक्षर या िहतगुज क�ले तर सोपे होईल. मूले अिभव्य
कायर्क्षे� लक क�ि�त करावे लागेल. झाले तर िशक्षका समजल े एवढी मूलांची
थोडक्या काय तर मूलांच्य घरच्य मातृभाषा िशक्षका येणे आवश्य आहे.
भाषेचे बोट पकड�न त्याल �माणभाषेकडे शाळेतील भाषे�माणे माझी भाषाही मह�वाची
वळवणे हे भािषक िवकासाला पूरक ठरेल. आहे व मला ती भाषा बोलण्याच संधी शाळेत
वास्तिव पाहता मूले जवे ्ह अंगणवाडी येथून िमळते एवढच नाही तर िशक् ही माझी भाषा
शाळेत येतात तेव्ह ते स्वतःच घरची भाषा बोलतात हा आनंद मूलांना अनूभवता येतो.
सोबत घेऊन येतात. ती शाळचे ्य �माणभाषप े क
े ् िशक् आपली भाषा बोलतात म्हणू मूलेही
वेगळी असू शकते परंतु ती भाषा िशकण्याती आपोआप �माणभाषेकडे वळतात. मातृभाषेचा
अडथळा नसून दोन्ह भाषेतील द�वा ठ� शकते. िशकण्यासाठ हवा तेवढा वापर क�न
मातृभाषेचा वापर क�न मूलांना िशकिवणे कालांतराने मूलांचा कल शाळेतील भाषेकडे
गरजेचे आहे. वळिवण्या पूरक ठरेल.
मातृभाषेचा अमूल् ठेवा ही मूले मूलांना िशकतांना जर सोयीच्य भाषेत
शाळेत येताना आपल्य सोबत आणतात. व्य होण्याच संधी िदली तर िव�ाथ� अगदी
मातृभाषा ही त्याच खरी ओळख असते. मूलांची मनमोकळेपणाने संवाद साधतात व त्यांच
मातृभाषा आिण शाळेची भाषा एकच असेल तर आत्मिवश्व वाढतो. पुढे पुढे इतर भाषा
त्याल शाळेत संवाद साधायला व समरस िशकतांना सुध्द त्य त्य भाषेतून
व्हायल सोपे जाते. परंतु महारा��ात अनेक आत्मिवश्वासा ते व्य होऊ शकतात.
िठकाणी अनेक �कारच्य बोलीभाषा मातृभाषा आिण �माणभाषेतील दरी जर नाहीशी
अ�स्तत्व असल्यान अनेक मूलांच्य करायची असेल तर या दोन्ह भाषेत एक पल ू
िशकण्याती अडथळा बनतो. िशकण्या बांधणे गरजेचे आहे आिण तो म्हणज
मूलांना रस वाटत नाही. शाळेत येणाऱ् सवर मातृभाषेतून िशक् देणे. िशक्षणप�त जर
ही पध्द वापरली तर घरची भाषा व शाळचे ्य माझी भाषा माझा अिभमान हा उप�म
भाषेतील दरी कमी होऊन घरच्य भाषेचे बोट राबिवल्या चच�तून मूले िशकण्याकड वाटचाल
पकड�न शाळेतील भाषे�माणे मूलांना नेणे सोपे करतील. मूलांच्य भाषेचा �स्वका क�न त्याच
जाईल. िशक्षकां जर मूलांची घरची भाषा येत सन्मा करणे हे ब�भािषक मूलांना
नसेल तर, शाळेतील मो�ा वयोगटातील िशकिवणाऱ् िशक्षक जमले तर मूलांची
िव�ाथ�, गावातील युवक- युवती, स्थािन भािषक अडचण कायमची द�र होऊन गुणवत्त
पालक यांच्याकड� ती भाषा मूलांशी पूणर िशक् मूलांना देणे शक् होईल.
बोलण्याइतप तरी िशक�न घ्याव. मूलांच्य सु�वातीला या भागात काम करतांना भािषक
प�रसरातील �संगाशी संबिं धत िच�ावर अडचण�मुळे मूलांना कसे िशकवावे??हा मोठा
िच�गप्प, िच�वणर् व िच�वाचनासाठी वापर �श् असतो. परंतु या उप�मांनंतर मुले आपले
करावा. उदा- मासेमारी, मूलांचे पारंप�रक खेळ, िवचार स्वभाषे का होईना मांड� शकतात.
जंगलातील भटक�ती, शेतीकाम इ. घरच्य िशक्षक ती भाषा समजून घेण्याच
भाषेतील बडबडगीते, बालगीते व लोकगीतांचे �यत् करतात. यामुळे मूलांच्य िवचारश�ीला
मातृभाषेत �पांतर करावे. तसेच ध्विनफ� चालना िमळते. भाषेचा अ�ाहास नसल्यान मूले
स्व�पातह आपण क� शकतो. तशी सुिवधाही व्य होतात व बोलतात. त्यामुळ त्यांच
आजकाल तं�ज्ञान उपलब् आहे. त्याच आत्मिवश्व वाढतो. शाळेची गोडी लागते. व
फायदा मूलांसाठी क�न घ्याव. वरील सवर बाबी िशक्षक िशकिवतांना मातृभाषा व मराठी
�माण भाषेतून घरच्य भाषेत व घरच्य भाषेतून अश्य भाषांचा वापर क�न िशकिवतात.
�माण भाषेत भाषांतरीत करावे. परीसरातील त्यामुळ मूलांचे िशक् सहज सोपे होते.
िच�ांचे बोलीभाषेत तसेच �माणभाषेत वणर् शाळेपासुन द�र होणाऱ् मूलांना शाळेची आवड
िल�न वगार् लावावे. जेणेक�न मूलांना घरच्य िनमार् होऊ लागते. हळ�हळ� मूले अध्ययना
भाषेचा आधार घेऊन शाळेतील भाषेकडे जाणे रस घेऊ लागतात व ��भािषक भागातही
सोपे होईल. मातृभाषेत शब्दकाड, वाक्यकाड गुणवत्त वाढीकडे पिहले पाऊल पडण्या
तसेच वाचनपाठ वगार् लावून दर आठव�ाला मदत होते.
ते वाचन सािहत् बदलिवणे गरजेचे आह.े
मूलांना स्वत हे सािहत् हाताळण्याच क�. अंजली िवजय कड� ( स. िश.)
परवानगी �ावी. िजल्हा प�रषद �ाथिमक मराठी शाळा झाप,
अश्या�कार मूलांची मातृभाषा व क�� िबजुधावडी, ता धारणी मेळघाट
शाळेतील �माणभाषा यांचा मेळ घालून जर िज-अमरावती
मूलांना िशक� िदले. तर त्यांच िशक् हसत 8007251159
खेळत आनंददायी पध्दतीन होण्या मदत
िमळते. ब�भािषक मूले ज्य शाळेत आहे ितथे
सवय
बचतीची
�ी. राजेश चायंदे , अमरावती �ितिनधी
मानवी जीवन हे अितशय व्यस्त आ.

आपण जेव्हा लहान असायचो तेव्हा आपल्या
कोणत्याही गो�ीची काळजी नसायच,
लहानपणी आपण फ� खेळण्यामध्, मस्ती
करण्यामध्, िम� मैि�णी सोबत गप्पा
करण्यात व शाळेत जाणे व अभ्यास करण्य
म� असायचो. आपल्याला कसलीही िचंता वा
काळजी या वयामध्ये नसायच.
जसजसे आपण मोठे व्हायला लागतो
तसतसे बऱ् अितशय व्यस्त होतो व आता काहीतरी कराय,
लागतात, मग आपल्याला अभ्यासाचे मह� काहीतरी बनायचे काही तरी िमळवायचे या
समजायला लागते. आपण चांगला अभ्यास भावनेने �यत्न करायला लागत.
करावा,आपल्याला जे क्षे� आवडते त्या क् लहानपणीची शाळा आपल्या सवा�नाच
यशस्वी व्हाय, नाव कमवायचे, स्वतःच्य आवडते, आपण शाळेत असतांना आपल्याला
पायावर उभे राहण्याचा �यत्न करावा �ा सव शैक्षिणक िशक्षणाबरोबरच मूल्य िशक्ष
गो��चा िवचार करायला आपण लागतो व मग िशकिवले जायचे. त्यामध्येच आपल्या
आपणच आपले स्वप्न पूणर् करण्याच्या 'बचतीची सवय' िकती आवश्यक आह, बचत
लागतो व आपण आपल्या दैनंिदन जीवनात का करावी, बचत िकती महत्वाची आहे �ा
गो�ी सु�ा सांिगतल्य, िशकिवल्या जायच्. उदभवू शकतात मग त्या सोडिवण्यासाठी सु�
लहानपणी आपण शाळेमध्ये जे िशकत, पैशाची गरज ही असतेच म्हणून �ा सवर् गो�
अनुभवतो त्या िशक्षणाच्या व अनुभवा व्यव�स्थत पार पाडता याव्, �ा सवर् गो�ी
जोरावरच आपल्याला पुढील आयुष्य जगायच करतांना आपल्यावर कोणताही ताण येवू नये
असते, आपले आयुष्य यशस्वी कराचय े अस. या क�रता आपले आधीच िनयोजन असणे
असे म्हणतात क,"बचत ही सवर्�े� सवय आवश्यक असते व त्या क�रता बचत करणे
आहे, ज्याला लागेल त्याची �गती हो "आिण बचतीची सवय लावणे हे फार आवश्यक आह.
हे खरेही आहे कारण आपण आज बघतोय क�, सवा�चे आिथर्क उत्प� हे सारखे नसत
मानव हा सकाळी उठल्यापासून रा�ी झोपेपय�त काह�चे उत्पनाचे मागर् अनेक असू शकतात त
क�टबं� ाचे पालन पोषण करण्यासाठ, कौट�िं बक काहीचे फारच कमी असू शकतात, त्यामुळे
जबाबदारी पार पाडण्यासाठी अहोरा� मेहनत आिथर्क उत्प�ानुसारच �त्येकाची जीवनशै
करत असतो व आपल्या मेहनतीच्या भरवशाव असते. जो तो आपल्या प�र�स्थतीनुसार
क�टबं� ाचा गाढा चालवीत असतो. आपण जगण्याचा �यत्न कर. काह�चे जीवन हे
कमिवलेल्या पैशावर आपल्याला , वस्, अितशय उ� दजार्चे तर काह�चे कमी दजार्च
िनवारा, आरोग्य व िशक्षण या मूलभूत गर असू शकते याला कारण म्हणजे �त्येकाच
पूणर् करायच्या असत.व आपण त्या क�रताच आिथर्क प�र�स्थती हेच असू शक.पण आपण
मेहनत करतो व हे सवर् करत असतांना आपला सु�ा आपल्या परीने चांगले जीवन जगू
खचर् अवास्तव तर होत नाही आहे ना याव शकतो, जीवनाचा मनसो� आनंद घेवू शकतो
सु�ा आपला भर असायला हवा. जीवन जगत फ� गरज आहे ती अवास्तव खचर् टाळायची
असतांना ते मनसो� जगावे, मन मा�न िक�वा बचतीची सवय लावायची कारण"बचतीची सवय
इच्छा मा�न िक�वा क�ट�ंबाच्या गरजा पूणर् ही सवर्�े� सवय आह."धन्यवा.!
करता जगणे हे योग्य नाह.आपण जीवन
चांगल्याच पध्दतीने जगावे परंतु आपल्या
बचतीची सवय असणे िक�वा लागणे हे सु�ा
आवश्यक आह. कारण आयुष्य जगत असतांना
आपल्याला अनेक गो�ी कराव्या लागतात म
त्यामध्ये मुलामुल�चे िशक्षण करायचे ,
स्वतःचे सुंदर घर असावे असे वाटत, मुलामुल�चे
�ी. शैल�� स. दहात�डे (िवषय िशक्)
ल� करायचे असते,स्वतःच्या व क�ट�ंबांच्
िज. प. पूवर. माध्. मराठी शाळा
आरोग्यावर सु�ा खचर् करावा लाग, इतरही
अळणगाव.पं. स. भातक�ली िज. अमरावती.
महत्वाची अनेक कामे करावी लागतात तसेच
8275217105
जीवन जगत असतांना अचानक काही समस्या
कोरोना िवषाणू
संभाव् प्
व उपाय?
�ी. राजेश चायंदे , अमरावती �ितिनधी
कोरोना िवषाणूचा वाढता �ादभ

� ार्व लक्ष
घेता आरोग्याची खबरदारी घेणे गरजेचे आह.
कोरोना िवषाणूची लागण होऊ नये याकरता
कोणती खबरदारी घ्याव? या प�र�स्थतीचा
सामना कशा �कारे करावा? अशा प�र�स्थतीत
आपल्याला सतत भेडसावणारे �श्न िनमार्ण ह
असतात. कोरोना िवषाणू संदभार्त संभाव्य �श
आिण त्यावरील उपाय आज आपण बघणार
आहोत.
आज पुन्हा महारा�� राज्यामध्ये कोरो िव�� स्वतं� िनद�श देण्याचे सूिचत क�ले आ.
िवषाणूचा �ाद�भार्व खूप मो�ा �माणात वाढत �ामीण तसेच शहरी भागांमध्ये �ितबंधात्म
आहे. महारा��ाचा दैनंिदन आकडा पाहता क्षे(Containment Zone) घोिषत क�न
त्यामध्ये मो�ा �माणात वाढ होतांना िदस िनयमांचे कडेकोट पालन करण्याचे आदेश
आहे, अशा प�र�स्थतीत कोरोना िवषाणूचा दणे ्यात आले आह. अशा प�र�स्थतीमध्ये ज
�ाद�भार्व रोखण्याक�रता राज्य शासना आपणास आपल्याला कोरोनाची लागण झाली
राज्यातील िवभागीय आयु�ांना संचारबंदी तर पुन्हा संभाव्य प�र�स्थतीला सामोरे जा
सवर्सामान्य जनतेला नुकसानीचे ठरेल म्हण श्वासोच्छवासाक�र- �ाणायाम, कपालभारती
शासक�य िनयमांचे पालन करणे गरजेचे आहे सारखे व्याया करा.)
आिण सोबतच कौट�िं बक आरोग्य राखणे सु�ा
मह�वाचे आहे म्हणून आपल्या घरी कोरोनाच �श्न: कोरोना िवषाणू लागण �ाथिमक लक्षण
�ारंिभक लक्षणे िदसताच त्यावरवर िनयं कोणती?
िमळवण्याक�रता घरीCovid-19 ची मेिडकल कोरोना िवषाणूची काही �ाथिमक लक्ष आहेत
िकट असणे आिण संभाव्य खबरदारी घेणे ही लक्ष तुम्हाल िक�वा तुमच्य क�टब
ं� ातील
गरजेचे आहे. यामुळे स्वतःचे आिण क�ट�ंबाचे व्य�ील आढळल्या त्याव घरगुती मेिडकल
संरक्षण क�ल्या जाईल आिण कोरोना िवषाणू िकटच्य मदतीने �थमोपचार करावा. संभाव्
�ाद�भार्व कमी होण्यास मदत हो. चला तर या लक्ष खालील �माणे -
संदभार्त सिवस्तर मािहती बघू. 1. घसा खवखवणे
�श्न: कोिवड-१९ ची तीन टप्पे कोणत? 2. कोरडा घसा
१. नाकात कोिवड - 3. कोरडा खोकला
�थमत: कोिवड नाकामध्य आढळतो. बरे 4. उ� ताप
होण्यासाठ अधार िदवस वेळ लागतो. सहसा ताप 5. श्वा लागणे
येत नाही. अशा परी�स्थती (स्टी इनहेिलंग, 6. गंध वास कमी होणे
�व्हटॅिम-सी, एिसम्प्टोमॅि) चा वापर
करावा. श्वसनाच �ास आढळल्या �श्न: घरी मेिडकल िकटमध्ये काय असाव?
�ाणायाम, कपालभारती सारखे व्याया करा.) १. पॅरािसटामोल (Paracetamol)
२. घशात कोिवड - २. माउथवॉश आिण गागर् साठी बीटाडाईन
घसा खवखवणे, साधा खोकला यासारखी ३. �व्हटॅिम-सी आिण डी-3
लक्ष आढळतात. बरे होण्यासाठ वेळ 1 िदवस ५. बी-कॉम्�ेक (B-Complex)
(गरम पाण्याच गागर्, िपण्या गरम पाणी, ६. वाफ + वाफ + क�प्सू
जर तात्पुरत असेल तर पॅरािसटामोल, ७. ऑ�क्समीट (Oximeter)
�व्हटॅिम-सी, बी-कॉ�क े ्. लक्ष जास् ती� ८. ऑ�क्सज िसिलंडर (क�वळ आपत्काली
असल्या अँटीबायोिटक चा वापर करावा.) प�र�स्थतीसाठ)
३. फ�फ्फ�साती कोिवड (Lung) - ९. आरोग् सेतु अॅप
खोकला आिण श्वसनासाठ �ास, दम 4 ते 5 १०. व्याया (Exercise)
िदवस. (�व्हटॅिम-सी, बी-कॉम्�ेक, गरम
पाण्याच गागर्, ऑ�क्समीट, पॅरािसटामॉल, �श्न: दवाखान्यात क�व्हा जा?
ऑ�क्सज िसल�डर- गंभीर असल्या, सतत ऑ�क्सजनच् पातळीवर नेहमी लक ठेवा.
गरम पाणी िपणे आवश्य आह.े (सामान्य: ऑ�क्सज पातळी 98-100
असते.) जर ते 93 च्य जवळ गेले तर �श्न: िवलगीकरण कक्ष म्ह?
आपल्याल ऑ�क्सज िसल�डर आवश्य आहे. िवलगीकरण कक (quarantine center)
जर घरी उपलब् असेल तर इतर कोणत्याह म्हणज कोरोना बािधत �ग्णावरी
�ग्णालया दाखल होण्याच आवश्यकत उपचाराक�रता िन�श्च क�लल े े िविश� िठकाण
नाही. नसेल तर दवाखान्या जावे. होय. �ग्णालयाती िवलगीकरण कक्षामध
�ग्णाव िविश� औषधोपचार क�ला जातो
�श्न: संपक� कणा
� ला करावा? आिण त्यांच योग् िदनचयार ठरिवली जाते.
कोरोना बािधत �ग्णाच रोग�ितकारक यं�णा
महारा�� शासन सावर्जिन आरोग् बळकट करण्यासाठ िवलगीकरण कक्षामध
िवभागा�ारे आपत्काली प�र�स्थतीमध् खालील औषधोपचार आिण िदनचयार पार
सहाय्यत करण्याक�रत हले ्पलाइ नंबर पाडली जाते.
िदलेले आहेत या संपकार्च् माध्यमातू आपण 1. �व्हटॅिम-सी (1000Mg) गरजेनुसार
संबंिधत समस्य िवषयी आपले समाधान क� 2. �व्हटॅिम-ई (500Mg) गरजेनुसार
शकता. 3. िदवसातून (10 ते 11) तासापैक� उन्हा
अिधक मािहती क�रता आपण महारा�� 15-20 िमिनटे बसतात.
शासनाच्य अिधक�त वेबसाईटला भेट देऊ 4 अ�ं ाचे (Eggs) जेवण रोज एकदा
शकता. करतात.
१. आरोग् स�ा (संपक� क�� द�रध्वन �. - 5. िकमान 7-8 तास िव�ांती / झोपणे घेतली
१०४) जाते.
२. एका�त्म रोग सव�क् �कल् (टोल �� 6. दररोज 1.5 िलटर पाणी िपतात.
द�रध्वन �. - १०७५) 7. सवर जेवण उबदार असाते (थंड नाही).
३. ब्ल ऑन कॉल (टोल �� द�रध्वन �. –
१०४) �श्न: पीएच(pH) म्हणजे का?
४. अकस्मा वै�क�य सेवा (टोल �� द�रध्वन ‘पीएच’ ला मराठीत सामू असे म्हणता. पीएच
�. – १०८) हा आम्, आम्लार आिण उदासीन या
५. नोव्हे करोना िवषाणू (कोिवड १९) गुणधमार्श िनगिडत आह.े याला अॅिसिडटीचा
राज्यस्तर िनयं�ण कक �. संक�तांक म्हणत येईल. �ामुख्यान कोरोना
(टोल �� द�रध्वन �. - ०२०-२६१२ ७३९४, िवषाणूचा पीएच(pH) 5.5 ते 8.5 पय�त असतो.
टोल �� . १०४) जागितक आरोग् संघटनेसोबत कायर्र
६. रा��ीय कॉल स�टर �. (टोल �� द�रध्वन िवषाणूशास्�ाच तज् ‘ओयेवाले टोमोरी’
�. – ९१-११-२३९७ ८०४६) यांच्यानुसा, कोरोनाला पीएच नसतो. कोरोना
िवषाणूला स्वतःच अशी जैिवक यं�णा नसते.
त्यामुळ कोरोनाचा अमुक इतका पीएच नसतो.
त्यामुळ िवषाणूंच्य पराभवासाठी जास्
�माणात क्षारय पदाथर सेवन न करता
माय मराठी
संभाव् प�र�स्थतीमध् डॉक्ट च्य सल्ल्यानुस
क्षारय पदाथार्च सेवन करावे. मायमराठी भाषा माझी
जसे : नऊवारीची ही वस्�लेण
िलंबू - 9.9 पीएच (pH) क�सांचा अंबाडा डोईवर
चुना - 8.2 पीएच (pH) माळली शेवंतीची वेणी
एवोक�डो - 15.6 पीएच (pH)
लसूण - 13.2 पीएच (pH) माझ्या मराठीची लावण
आंबा - 8.7 पीएच (pH) नाचे ढोलक�च्या तालाव
ट�ज�रन - 8.5 पीएच (pH) गाती पोवाडा भाट शाहीर
अननस - 12.7 पीएच (pH) डफतुणतणु ्याच्या बोला
वॉटरि�स - 22.7 पीएच (pH)
सं�ी - 9.2 पीएच (pH) क�या गौरव मराठीचा
मधूर रसाळ अमृतावाणी
अशा�कारे आपल्य मनातील िविवध शंकांचे चाखता जाई मनही भ�न
समाधान वरील �श्नांच् उत्तरातू झाले ितला शोभणारी देववाणी
असेल. आपल्य आरोग्याच रक् करणे
आपल्य हातात आहे. ड�ब
ं ता मराठीच्या �वाहा
जाऊ िवस�नी द�जा बोली
शासनांनी िदलले ्य सूचनांचे पालन करा. अथर् गहनच त्यात दडले
घरीच रहा : सुरिक् रहा. नच कळणार ितची खोली
स्वतःच आिण क�ट�ंबाची काळजी घ्य.
गद�च्य िठकाणी जाणे टाळा. ितची ओघवती लेखनशैली
मास् आिण Sanitizer चा उपयोग करा. माझ्या मराठीचा असे था
बनलेत परा�माचे पोवाडे
�ी. िकशोर गोवधर्न बुरघाटे(िशक्) िमळे उत्तेजन गाताना भा
िज.प.पूवर माध्. मराठी शाळा, कान्होल
सौ.भारती सावंत
पं. स. दयार्पू िज. प. अमरावती
मुंबई
मो.�. ९७६७२२३८९८
9653445835
मी िशरवाडकर बोलतोय. . . मुलगा मुलगी एक समान!
वाटते मज, स्वगार् परी भासे घ
जन्म गेला माझा वाय नंदनवन गोक�ळ
मराठीपण जाऊन
बोबडे, सुद
ं र बोल
परभाषेने िभजली काया ॥१॥
मुले आनंदाचे मुळ.....
िकती झाली ही
भंडखोर भाषा
कन्या घराची शोभा
रचलले ्या सािहत्याला
पु� वंशाचा िदवा
नव्हती अशी आशा २॥ दोघे आहेत समान
मराठी मातीतही माया लावती जीवा....
पांगळी ही झाली
तर पर�ांतातही
कोण होईल वाली ॥३॥ िशकण्यात ही नाही
आता क�णी मागे पुढे
नटस�ाटातील अप्पांच
मुलांसारख्याच मुली
तेच हाल झाले
मराठीची चव असणारे ध्येय गाठ�नी जाती पुढ....
आता द�र द�र गेले ॥४॥
पोटी पु� नाही म्हणून
इथे रिव िनघतो
कोणी क� नये काळजी
परभाषेनेच
खरचं िटक�ल का मराठी लेक मांगल्याच लेण
एकिदस साजरी क�ल्याने ५॥ जपे आई बापाची मज�....
�ीम. सोनी कानडे

�णाली रा. कोल्ह
उपिशिक्ष,
कानकाटी,
िज.प कन्या शाळा
वधार्
माळिशरस, िज. सोलापूर.
राजा असो वा रंक ,
व्यथ!.... सारेच हतबल,झाले आहेत.
काय होईल कळत नाही, आँ�क्सजनच् नळकांडी साठी,
काळाचा घाला आपल्यावरह, बरेच तडफडत आहेत.
कधी येईल, समजत नाही.
हतबल व्यवस्, हतबल गोतावळा.
काळ िकती भयाण आह,े कोणीच सांगू
पाहण्यावाचू पयार् िदसत नाही.
शकत नाही.....
कोरोनाचा िवळखा ,घ�च होत आहे.
बाधीत झालले ा मा�, बळी जात आहे.
िकती क�णी समजावल तरी,
कोरोनाची भीती कमी होत नाही. आता मरण स्वस्थ होऊनह,
जगात िदसणार सत्, आता साऱ् देशात सरणावरही नंबर आहे.
आलय. आपल्या माणसाला जाळण्यासाठ,
राज्य- राज्यांन िवळखा घालत, �ितक् करावी लागत आहे.
ते उंबर�ापय�त आलय. खरचं काळ कठोर झाला आहे.
उंबर�ापय�त असणारा काळ आता, आता ना रक्ष, दहावी,

घराघरात पोहचू लागलायं. ना उत्तरकायार् िवधी.
चालता -बोलता आपलाच माणूस, येत नाहीत जवळ त्यांच्,
आपल्या पासून द�र चाललायं िम� ना, नाती-गोती.
पुन्ह कधीच परत न येण्याच् �वासाला.
द�:खाचा ड�गर कोसळ�नही,
नाही समाजाची सहानुभूती.
काल परवा हसत -हसत बोलणारी माणसं,
जणू मोठा अपराध क�ला,
स्मशाना राख होऊन कधी िव�न गेली,
अशीच सारी �स्थत.
समजतचं नाही.
समजलच तरी त्यां दशर्नह घेता येत नाही. जात्यामधला रडतो आह.
सुपामधला हसतो आहे.
खरचं काळ भयाण आहे, कोरोनाच्य महामारीत ,
स्वप्नात नसणारी द�:ख , हा हसण्य -रडण्याच ,
माणूस आता पाहतो आहे. खेळ सारा सु� आहे.
आपल्या माणसांपासून, खरचं काळ थोडा कठीण आहे..........
आपलाच माणूस ,द�र- द�र जात आह.े
® �ी. धनाजी माने 9403963934
मानाचा मुजरा.. मायमराठीला
"माय"म्हणून आम्ह
माय मराठी �स्वकार त साद तुजला घालतो
मान-मुजरा या भ�ाचा वै�श्व तुझ्य �पासाठी
तुझ्या पायी समिपर् पदोपदी झगडतो ¦¦७¦¦
कणकण हा र�ाचा ¦¦१¦¦
मायदेशी रहावे वा
तुझ्याच रक्षणासाठी क जावे परक्य दशे ास
ित�त मदर मावळा इथला अवघ्य ��ांडात भासे
तुझ्य पोटी जनन माते माय मराठीचा वास ¦¦८¦¦
धन् जन् हा जाहला ¦¦२¦¦
ज्ञानदेवे सांिडय
माय तू सवर्स्व आमु दीिपक�च्य ओव्यांतू
नव्ह फ� तू एक भाषा सुधा जीवास तारते
िवश्व� तुजला लाभावे माये तुझ्य पान्�ातू ¦¦९¦¦
िहच मनी मानसी आशा ¦¦३¦¦
भजन,िकतर्न,भा�ड
तुझ्याच चैतन्यातून मा गवळणी कणर्माधुर
�सवली मराठी संस्क�त पोवा�ाची मदार्नग
िदगंतात पसरो सदैव आम्ह माहेरची िशदोरी ¦¦१०¦¦
तुझ्या थोरवीची िकत� ¦¦४¦¦
औिचत्य किवतेचे आ
अ�स्तत्वा "म्हण" �श्
तुझी गोडीच अवीट आम्ह जागृत सक्
अमृतानेही लाजावे छ�पती िशवबासमान ¦¦११¦¦
शब्दद�र� मी माते
गुण िकती तुझे गावे ¦¦५¦¦ रचना ✍�
िशल्प म. वाघमारे (सहिशिक्ष)
अलंकाराने मढलेली िज प �ा शाळा मालेगाव खुदर
तुझ्य लावण्याच खाणी ता गेवराई
भावस्पश िभडलेली िज बीड
साऱ् बोल�ची तू राणी ¦¦६¦¦
माय
मराठी
माझ्या मराठी भाषेच
काय वणार्व थोरवी
द�रदश
े ी ऐक� येते
माझ्य मराठीची ओवी.
माय या शब्दाच अथर म्हणज आई होय.
ज्या�माण आपल्य आईच्य �ेमाची महती
सांगता येत नाही त्याच�माण माझी माय
मराठीची थोरवी शब्दान सांगता येणारी नही.
27 फ��वारी
ु हा िदवस कवी क�समा ु �ज यांची गोडवा व्य करता येणार नाही. मराठीचे शब्
जयंती मराठी िदवस म्हणू साजरा क�ला जातो, वाक् थेट काळजापय�त जाऊन िभडतात.
ही आपल्यासाठ भाग्याच गो� आहे माझ्य लाभले आम्हा भाग् बोलतो मराठी
मराठी चे सािहत् समृ� आहे. संपूणर आयुष् जाहलो खरेच धन्य ऐकतो मराठ
ही सािहत्याच आस्वा घेण्या पुरणार नाही. सवर् पंथ जात एक जाणतो मराठ
संतांचे सािहत् वाचले क� अंतमुर् एव�ा जगात माय मानतो मराठी.
झाल्यािशवा राहात नाही. परमेश्व भ�ी आज आपण पाहतो त�ण िपढीला
बरोबरच समाज�बोधन करणारे संतांचे सािहत् इं�जी भाषेचे फार आकषर्ण वाटत चालले हयाचे
आपल्य जीवनाला एक �कारची िदशा ऊम� कारण िशक्षण प�ती बदलत चालली आ.
�ा� क�न देण्याच काम करते. मराठी भाषेची इं�ग्लश िमडीयम मधून िशक्षण घेणे हे फ�ड बन
सािहत्यसंपद पाहली असता मराठी भाषेचा आहे. पण ही प�र�स्थती बदलावयाला हव.
एखादा िवधाथ� मराठी शाळेची पायरी ज्या
िदवशी चढतो त्या िदवशीच मराठी भाषा
िश�क ध्येय मािसक
आपल्या महारा��ाच्या िशखराव�न एक ए आता िप्रंट स्व�पात
पायरी खाली येत राहते. अजून िकती
आणणार आपल्या मायबोलीला खाल. ितला
उपलब्ध आह ते ही घरपोच
जपले पािहजे ितला अिभजात दजार् िमळावा
यासाठी लढले पािहज.े त्यासाठी ितच्याब�
खरे �ेम आपल्याला वाटले पािहज. मराठी
भाषेचा आदर क�ला पािहज.े ितला जपले पािहजे.
तेव्हाच माय मराठ, म्हणण्या अिधकार
आपणास राहील.
मराठी आमुची मायबोली

जरी आज राजभाषा नसे
नसे आज ऐश्वयर् या माऊली
यशाची पुढे िदव्य आशा अस.
आपण सु�ा �यत्न क�या सुंदर घरपोच वािष्
र क वगर्णी फ500
सािहत्य मराठी भाषेमध्ये िनमार्ण करण्, �पये
ज्यामुळे ितचा वाचक वगर् वाढेल आिण ितल वगर्णीदार होण्यासाठी आजच
अिभजात दजार् �ा� होई. आपल्या िजल्�ातील आमच्
�ितिनधी यांचेशी संपक� करावा
�ा रोशनी सहदेव मे�ाम
रमाई आिदवासी आ�मशाळा बान गाव
दज�दार लेखनाचा आस्वाद घ्...आजच
ता नेर िज यवतमाळ 445102
िशक्षक ध्येय प�रव
मो. न. 9763665682
महारा��
कोरोना गले ा
नाही; संकट
कायम आहे
काळजी घ्य; नाहीतर पुन्हा लॉकडाऊन
आता कोरोना गेला....अशा

मानिसकतेतून सण समारंभ ल� कायर् पुन्ह
सु� झाली. पाठोपाठ गावात �ामपंचतीच्या
िनवडणूका देखील पार पडल्य. या दरम्यान
थंडी देखील वाढली त्यातच ढगाळ
वतावरणासह अवकाळी पाऊस झाल्याने
थँडीचा कडाका वाढला. या सवार्चा प�रणाम
म्हणून कोरोना �ग्णसंख्येत वाढ झ.
कोरोनाचे संकट नाहीसे झालल
े े नाही तर
पा�श्चमात्य देशात बऱ् संख्या वाढत आह. ही नुसती लाट नाही तर
लावले गेले आहे. िद�ीत द�सरी ितसरी लाट त्सुनामी आहे क� काय असे वाटते. पुन्हा
आली आहे. गुजरातमध्ये रा�ीची संचारबंदी ताळेबद
ं ीची वेळ येऊ शकते. टाळेबद
ं ी िकती
लावली आहे. महारा��ाची �स्थती फारसी भयानक असते, याचा अनुभव आपण सवार्णीचं
समाधानकारक नाही. मुंबई, पुणे, िवदभार्तील घेतला आहे. तेव्हा सावधिगरी बाळगून
अकोला, अमरावती, नागपूर या िजल्�ात काटेकोरपणे िनयमांचे पालन करण्याची गरज
कोरोनाची द�सरी लाट आली असून �ग्णांची आहे.
राज्यात कोरोनाचा वेग मंदावला आहे असला तरी व्हायरस गेलेला नाह. कोरोनाचं
असं वाटत असतानाचा पुन्हा एकदा �ग् संकट कायम आहे.
संख्येत वाढ होताना िदसते. राज्यात गेल्य िवनामास्क िफ� नक. स्व:ला आिण
काही िदवसांपासून �ग्णसंख्या पुन्हा वाढ. क�टबं� ीयांना संकटात टाक� नका. अजूनही
सवर् िनब�ध हळ�हळ� िशिथल करण्यात ये सतक�ता बाळण्याची गरज आह. असे
असल्याने गद� वाढत आह. त्यामुळे संसगर �शासनामाफ�त वारंवार सांगण्यात येत असले
अिधक वेगाने वाढतो आहे. राज्यातील एक�ण तरी लोक मा� िनयमांचा फज्जा उडवत आह.
कोरोनाबािधतांची संख्या आता२० लाख ७६ सध्या �स्थतीत ज्या प�तीने कोरोना �ग्णा
हजार ९३ वर पोहचली आहे. आतापय�त १९ संख्या वाढत आहे,या पाश्वर्भूमीव
लाख ८५ हजार २६१ जण कोरोनातून बरे झाले लॉकडाऊनचे संकट पुन्हा येऊ शकत, अशी
आहेत. राज्यातील अॅ�क्टव्ह क�सेसची संख३८ भीती आहे. ताळेबद ं ी िकती नुकसानकारक
हजार १३ असून, आजपय�त कोरोनामुळे ५१ आहे, याचा अनुभव लोकांनी घेतला आहे.
हजार ६३१ जणांचा मृत्यू झाल्याची न�द आ. ताळेबद ं ी मुळे अनेकांच्या जीवनाची घडी
राज्याच्या आरोग्य िवभागाच्या हवाल् िवस्कळीत झाली आह, अनेक देशोधडीला
एएनआयने हे वृत्त िदलं आह. लागले,उ�ोग डबघाईस आले, व्यवसा,
मृत्यूदरामुळे िचंता काय! उ�ोग आिण अथर्व्यवस्था अजून पुरते सावर
देशातली करोनाची आकडेवारी पाहाता नाही. त्यामुळेच ताळेबंदी कोणालाच
राजधानी िद�ीसह एक�ण १६ राज्य आिण परवडणारी नाही. पूवर्�स्थती पदावर ये
क��शािसत �देशांमध्ये करोनामुळे एकही मृत्य असल्याचे बघून उ�ो, शाळा, महािव�ालये
झालेला नाही. मा�, तरीदेखील मृतांच्या सु� झाले असतानाच कोरोनाच्या द�सऱ्या लाटे
आक�ात सातत्याने पडणारी भर आरोग् डोक� वर काढल्याने परत एकदा शाळा व
�शासनासाठी िचंतेची बाब ठरत आहे. महािव�ालये बंद करण्याची वेळ आल्यान
गेल्या काही िदवसांपासून करोनामुळे होणाऱ् िव�ाथ्या�चे शैक्षिणक नुकसान होण्याची
मृत्यूंचा आकडा सातत्यान१००च्या वर राहत शक्यता आह. महारा��ात �ग्णसंख्या वाढ
आहे. देशभरात आत्तापय�त करोनामुळे१ लाख आहे. टाळेबद ं ी िशिथलतेनंतर लोक िवना मास्क
५६ हजार १४ �ग्णांचा मृत्यू झाला आ. िफरत आहे,नको ितथं अनावश्यक गद� करत
राज्यात पुन्हा टाळेबंदी लागू करण्या आहे. सावर्जनीक िठकानांसह मंगल कायार्ल,
वेळ येऊ नये, यासाठी गद� टाळणे, हॉटेल्, रेस्टरां, मॉल्, सरकारी कायार्लय व
मुखप�ीचा वापर करणे, समारंभ साधेपणाने खाजगी अस्थापणात तसेच लोकल बस �वासात
साजरे करणे आदी िनयमांचे काटेकोर पालन सॅिनटायझर, मास्क वापरा हे सगळे मापदंड
करणे गरजेचे आहे. दश े ातून लॉकडाऊन गेला पाळा हे वारांवर सांगूनही त्याची सयार्
पायम�ी होत आहे, रस्त, िभंती पान
असल्याने फार मोठे
आव्हान �शासनाव,
आरोग्ययं�णेवर व
सरकारवर आहे. या
पाश्वर्भूमीवर या कमतरत
द�र क�न आरोग्य
यं�णेसह जनतेने अिधक
सतक� राहण्याची
िनयमांची काटेकोरपणे
पालन करण्याची गरज
आहे. काही िठकाणी
शाळा सु� झाल्या
असल्या तरी िव�ाथ�
कोरोनाच्या चपेट आल्यान
िव�ाथ्या�च्या सुरिक्षतत
ऐरणीवर आला आहे.
िवशेष म्हणजे इयत्त
दहावी व बारावीचे
वेळाप�क देखील जाहीर
झाले आहे. उ�ोग व
व्यावसाियक दालने खुली
िपचकाऱ्ᘀयांनी रंगीबेरंगी होत आ. िनयमांचे झाली आहेत. बेकरांच्या हाताला काम िदले जात
पालन न करणाऱ् आहे. सगळे व्यव�स्थत पार पडायचे असेल त
जनता िबनधास्त वागत आह. ताळेबदं ी कोणालाच परवडणारी नाही.
द�सरीकडे घटलले ्या चाचण्, ताप सद�, ताळेबद
ं ीने लोकांची दैना झाली, रोजगार गेला,
होणारे द�लर्, डॉक्टरांचा हलगज�पणा यामुळे लोकांचा बळी गेला, संपूणर् घडी िवस्कळी
कोरोना वाढत आहे. कोरोना लस आली असली झाली, उ�ोग व्यवसाय बुडाल. हे परत नको
तरी लसीच्या िवश्वास िनयतेवर �श्न उप�स असेल तर आपण सवा�नी सावधिगरी बाळगली
क�ल्या जात असल्याने लोक यलसीकडे पाठ पािहजे.
िफरिवत आहे. िबनधास्, हलगज�पणा व �ा डॉ सुधीर अ�वाल, एस क� पोरवाल
िनयमांची पायम�ी यामुळे कोरोना वाढतो आहे. महािव�ालय, कामठी,
कोरोनाची द�सरी लाट त्सुनामी �पात येत िज. नागपूर ९५६१५९४३०६
शाळा
लॉकडाऊन
नंतरची
आज लॉकडाऊननंतरचा शाळेचा
पिहला िदवस. पहाटेला नथूनं भीतभीतच शाळा
उघडली. तब्ब आठ मिहने शाळा बद ं रािहली
होती. कबुतरांची िव�ा आिण उंदरांनी जमीन
खोद�न माती बाहेर काढली होती. नथूनं
ताबडतोब बाबू ला फोन लावला, आरं बाबू, क�ठं
हैस? ये क� िबगीनं. दोघं िमळ�न क�या सफाई
शाळेची" तसे बाबू ितकड�न बोलला," होय नथू, होते. गुदमरल्यासारख वाटत होते. दोघांनी
िनघालोच पोहचीन पाच िमिनटातच". �थम झाड� हातात घेऊन झाड� मारायला सु�वात
बोलल्या�माण बाबू पाच िमिनटातच शाळेत क�ली. त्य दोघांना पटापट िशंका सु� झाल्य.
पोहोचला.बाबू झाड� घेऊन वगार् िशरताच मग �मालाने त�ड बांधून घेतले. झटझट हात
वगार् लपून बसलले ्य कबुतराने गुट�रर घूम चालवून सगळी शाळा धुवून स्वच क�ली. आता
करत पंखांचा त्याच् डोक्याव फटकारा शाळा नव्यासारख िदसू लागली. सकाळचे दहा
मारला आिण बाहेर उड�न गेले. मुख्याध्यापकां वाजले होते. कामाच्य नादात घ�ाळपण
खोली तरी �खंडारासारखी वाटत होती. पािहले नव्हत. एवढे काम क�ल्याव दोघांच्य
आठ मिहन्या शाळल े ा अवकळा आली पोटात कावळे ओरड� लागले. तशी दोघांनी
होती. आता वेळ न घालवता बारा वाजता शाळा घरातून आणलल े े आपापले डबे उघडले. दोघांच्य
सु� व्हायच होती. त्याआध शाळा धुवून पुसून घरातून चपाती-भाजी बांधून िदली होती. त्याव
लख् करायची होती. दोघे कामाला लागले. ताव मारत दोघांनी हात धुऊन घेतले िन �श्...
त्यांन सग�ा वगा�च्य �खडक्य दारे उघड�न क�न जरा टेकले.
ठेवली. क�दट हवेमुळे वातावरण मिलन झाले
सुचनांनी मुलांचे डोक� सु� व्हाव. तरीही
मनातून एक अनािमक भीतीच असणार, " या
कोरोनामुळे आपल्य मुलाला बाधा तरी येणार
नाही ना! आपला िचमुकला स्वतःच काळजी
घेऊ शक�ल का? आपण सांिगतलेले तंतोतंत
पाळेल का? त्याल ही भयावह प�र�स्थत
माहीत नसल्यान तो कसा वागेल? असे नाना
�श् मनात ठेवून त्य लेकरांच्य माता मुलांना
शाळेत सोड�न घरी परततील. तरीही मुले घरी
परतेपय�त यांचे घरात लक लागणार नाही.
आठ मिहन्यापूव�च शाळा त्यांच् वेगवेग�ा िठकाणा�न येणारी मुले....तरीही
डो�ांपुढे उभी रािहली. बागडत, नाचत शाळेत इवल्याश मुलांचा िचविचवाट चालू
खेळणारी मुले, हातातील काठीचा धाक होणार. गेल्य आठ मिहन्यां शाळेच्य िनज�व
दाखवत व्हरां�ातू िफरणारे िशक् आिण पडलेल्य िभंतीही मुलांच्य आवाजाने संजीव
ऑिफसमधील संगणकासमोर बसून फ� गोळा झाल्या�माण उठणार. शाळेची मैदाने मुलांच्य
करणारे कायार्लयी �ाक�, सी.सी. टीव्हीवरी पदरवांनी पुिनत होणार.
स्��नव नजर ठेवून मुलांवर देखरेख ठेऊ िकती आनंदाचा िदवस!! मरगळ�न
पाहणाऱ्ᤰ िशस्तब मुख्याध्यािप सौ. मृतवत, चैतन्यही झालल े ी ही शाळा पुन्ह
पाटील मॅडम. िकती सुंदर वातावरण होते! मुले चैतन्यम बनणार? बागेतील फ�लहे ी डोलू, फ�लू
ह�रणा�माणे स्वच्छं बागडत होती. त्यांच् लागतील. मुले आपल्य िम�मैि�ण�ना भेट�न
मनात आले, आता शाळेत येताना मुलांची, िकती खुश होतील! दहा मिहने घरात रा�न
िशक्षकां आिण त्यापेक्ष पालकांची अवस्थ क�टाळ�न गेलल े े लहानगे याच क्षा ण ं आतुरतेने
कशी असेल! मनात संशयाने, भीतीने घर क�ले. वाट पहात होते आिण तो क् आज येऊन
पालक आपल्य मुलांना सूचना करत ठेपला आहे. आपल्य लाडक्य िशक्षकां
राहतील,"हे पहा क�णाच्य आसपास जास् भटे ायला िमळणार! मोबाईलवर ऑनलाईन
िफ� नका, त�डावरचा मास् काढ� नका, अभ्या क�न क�टाळलल े ी मुले ब�चवर बसुन
�खशात सॅिनटायझरची बाटली ठेवलीय त्यांन िशक्षकांकड �त्यक् िशकणार आहेत याचा
तासातासाला हात िनज�तुक करा, िम�ांच्य सवा�नाच आनंद झाला आहे.
ग�ात गळे िक�वा हातात हात घेऊन िफ� पालक मा� थोडे सिचंत असतील. शाळेत
नका, कानात गुजगो�ी क� नका, बाईच्य येणाऱ् मुलांपैक� कोणाला बाधा असेल तर
जास् जवळ जाऊ नका, डब्या िदलेलेच खा, आपण आपल्य मुलाला कसे सांगणार? कसे
बाहेरचे काहीही खाऊ नका.अशा एक ना हजार वाचवणार? �दयाला घरे पाडणारी प�र�स्थत
िनमार् झालीय. इकडे शाळेतील िशक्षकांची
मन�स्थत फार वेगळी नसणार! कारण त्यांच माझे िश�क
मुले पाळणाघरांत ठेवून आलेले असणार.
देती गु�जन िशष्या
पाळणाघरवाल्य मावशी आपल्य बाळाची
ज्ञानामृता िशदोरी
स्वच्छ लागतील का? इवल्याश बाळाला
सुखनैव जीवनासाठी
सॅिनटायझरने हात धुवायचे कळतही नाही.
बनते आयुष्याच दोरी
घरात आठ मिहने आपण िदवसातून िकती वेळा
त्याच हात धूत होतो. तशी त्य मावशीही असे �ाज्ञािव�ेचा त्या
काळजी घेतील का? "काय िबघडले असते या ब�िवध ज्ञाना साठा
िशक्षणािधकाऱ् एवढे वषर सवा�ना घरातच पुरवून िशष्यगणांन ते
बसवले असते. एका वषार्न काय फरक बनिवती सुसंस्क� मोठा
पडणार? पण कोरोनाची बाधा झाली तर ते
क�व�ाला पडल े ? वगार्ती एका जरी मुलाला देती गु�जन िशष्यांन
बाधा झाली तरी सगळी जबाबदारी आपल्याव िवषयानु�प सकल ज्ञ
येणार? कसे सांभाळणार आपण या क�नी ज्ञानाज बनती
िचमुकल्यांन? अशा अनेक �श्नांन घर क�ले याच जगात सारे सज्ञ
जाणार! अशातच बारा वाजले. नथू ताडकन
महामारीच्या संकटातह
उठला. कारण त्याल शाळेची घटं ा वाजवायची
काढली ऑनलाईन शाळा
होती ना!
उज्व बनण्य भिवतव्
नाही करत गु� क�टाळा
वाढवती साठा ज्ञाना

गु�जनांचे कायर् थोर
नवीन तं�ज्ञ अवलंबून
िशक�ल ते ईवलेसेही पोर
िदसताच गु�जण समोर

होतसे माथाही नतमस्त
सौ. भारती सावंत, मुंबई जीवनातले ट�ट� ोणपे
9653445835 िशकवतात गु�जी पुस्त
�ितिनधी: चं�कांत कारंडे , मुंबई 9137298676 सौ. भारती सावंत, मुंबई
माझे उपक्रमशी
िश�क
सश
ु ांत जगताप
सर
कल्पना डो�ासमोर उभ्या राहत. िवचारांनी
दाखवलेल्या वाटेवर चालताना नवं नवे अनुभव
येत असतात , कारण अनुभवािशवाय िवचारांना
क�ितशीलता येत नाही, आिण क�ितशीलतेिशवाय
�योगांना धार येत नाही...! व लोहारा�माणे
हीच धार लावता लावता या लोहाराचे कधी
शास्�ज्ञांत व या धारेच कधी िवज्ञानात �प
होतं हे कळत सु�ा नाही...!
या जगात कोणीही अजर िक�वा अमर
नाहीच िशवाय िवज्ञानाच्! व या अजरामरतेला
कधीही गंज न लागावा यासाठी सतत कायर्रत
असतात ते िवज्ञान�े...! व त्याच िवज्ञान�े
व्य��मधील क. नानासाहेब क�ष्णराव देवराव
पाटील येथील आदशर् िशक्, क�शल संघटक ,
सावध �योगशील व्य�ीमत्, 'मुत� लहान पण
क�त� महान..! ' या उ�ीला साथर् ठरणारे व
शब्दाला जागणारे व्य�ीमत्व म्ह,
माझे आवडते िशक्
थोडक्या' िवचारांना �योगांची धार, �ी.

‌ िवचार मनात असतात पण क�ती कायार्त
सुशांतजी जगताप (सर)...'
असते. िवचारांचे साथ्र क क�तीच्या कसोटीव
खरंतर आमच्या सव�दय माध्यिम
अवलब ं ून असते. जीवन जगत असताना जवे ्हा
िव�ालय गुढे येथे िवज्ञान शब्द काना
िवचारांची उलाढाल होते तेव्हा क�तीच्या नव्
िव�ाथ्या�ना स्पधार् परीक्षेसाठी सज्ज,
पयार्वरणामध्ये वनस्पत�ची �त्येक िठक
सहजचं लागवड करता यावी यासाठी 'सीड
बॉम्ब' तयार क�न �वासामध्ये सहजचं वृक
लागवडीचा आनंद उपभोगण्याचा �कल,
थोडक्यात आपल्या भावी आयुष्याचे शा,
आपले िव�ाथ�.. आिण तेच गिणततज...!
पडताच डो�ासमोर उभी राहते ती 'भव्य �ितमा यासाठी नेहमी सज्ज असण, ही सरांची जणू
व िदव्य �ितभ' आ. �ी. सुशांतजी जगताप िदनचयार्च. व अशाच िवज्ञानाच्या आठवणी
सरांची...! जसे एखादं बाळ आपल्या आई िदवस म्हणजेच२८ फ��वारी
ु , व या िदवसाला
िशवाय रा� शकत नाही तसेच जगताप सर आ. �ी. जगताप सर हे िव�ाथ्या�नी नवनवीन
िवज्ञानाचे िविवध �योग क�ल्यािशवाय रहा शोध लावावेत व ते भावी आयुष्याचे ज्ये
नाहीत. शास्�ज्ञ व्हावेत या हेतूने िव�ाथ्या�ना
सुमारे साडेसातशे वषा�पूव� समाजाला �योग करायला सांगून ते सादर करतात,
अज्ञान आिण अंध��ेच्या गरतेतून बाह िव�ाथ्या�नी िवज्ञानाक�ती अचूक काढावी
काढण्यासाठी ज्यांनी या महारा��ाच्या मात हेतूने सर िवज्ञान िदवसाल'िवज्ञान िच�कल
पिहलं िकतर्न क�ल, अज्ञान आिण अंध��ा द� स्पधा' भरवत असतात. एवढचं नव्हे तर िवज्ञ
करण्यासाठी िकतर्न हे एकमेव माध्यम आहे िदवसाला िवज्ञानाक�ती रांगोळीच्या स्व�
आम्ही िकतर्नाच्या माध्यमातून का...? काढणारी स. मा. िव. गुढे जगताप सरांमुळे
तर 'नाचू िकतर्नाचे रंग, ज्ञानिदप लावून महारा��ातली पिहली शाळा ठरली आहे. आिण
जगी...!' िह आतर्भावना ज्यापध्दतीने स अशा या �योगातून सरांनी अनेक िव�ाथ�
नामदेव महाराजांनी सांिगतली त्याचपध्दतीन �पी चं� कलेकलेने �कािशत क�ले.
िवज्ञानम् जनकल्या... हे �ीद आपल्या
मुखात - मनात व ईच्छाश�ीने भरलेल्य
�दयात ठेवून क�तीशील िवचारांचे �योगशील
मंथन क�न शास्�ज्ञांच्या जयंत्या स
क�न िव�ाथ्या�ना �ेरणा देण, टाकाऊ पासून
िटकाऊ वस्तू बनवून िव�ाथ्या�ना त्या
ओळख क�न देणे , अंध��ेत िवज्ञानाच
वापर कसा करतात व ते आपण कसं ओळखावं
या गो�ीची पुरेशी जाणीव क�न देणारे �योग
चमत्काराचे, नव ं नवे वैज्ञािनक �श्न दे
मो�ा िज�ीने सर िवज्ञान�सार क�रत आह.
'िवज्ञानाचा िदवा घरोघरी ला...!' असा �चार
सर कधीचं क�रत नाहीत तर सरांनी स्व:लाच
िदवा बनवलं , त्यात �माचं तेल ओतलं आिण
कतृर्त्वाने तो िदवा पेटवला व आज सल१४
वष� २ मिहन्यांपासुन तो िदवा िव�ाथ्या�साठ
अखंड चालतोय ही आम्हा ुग ढेकरांसाठी
अिभमानाची बाब आहे.
आिण म्हणूनच वैज्ञािनक भाषेत सरांिवष
थोर ि�टीश मुत्स�ी बेन्जािमन डीझरेल सांगायचे झाले तर िव�ाथ्या�च्या आयुष्यात
यांनी सांिगतले आहे क� , 'Man was meant सू�मदश�का व िवज्ञान�ेमी म्हणुन सवर्प�र
to listen more and talk less.' म्हणजेच असणारे रसायन म्हणजेच जगताप स...!
मनुष्याने अिधकतर ऐकावं आिण कमी बोलावं
असे असावे. आिण नेहमी �ोत्याच्या भुमीक�
िदसणारे , पण बोलतांना मन मो�न घेणारे स.
मा. िव. गुढे येिथल एकमेव सव�सवार् िवज्
िशक्षक म्हणजे. �ी. सुशांतजी जगताप
सर...!
थोडक्यात आपल्या मंद �काशात मंिद
उजळ�न टाकणाऱ् जगताप स
नेहमी कायर्रत असता.
जगताप सरांच्या याच कौशल्यपूण
कामांमुळे अनेक पुरस्कार नेहमी सरांच्य
शोधात असतात. सर कधीही �िस�ीचा
झगमगाट िमळवण्याचा हव्यास धरतचं नाही शब्दांकन: िच. �पेश गोिवंदा को�ी
कारण सरांच कायर्च स्वयं�काशीत आ. (इयत्ता९ वी)
एक�णचं िवज्ञानाचा िदवा जपण्याचं आ सव�दय माध्यिमक िव�ालय ुग ढ
अनेकांच्या मनातील िविवध �कारचा अंधार द�र ता. भडगांव िज. जळगांव
करण्याचं काम . �ी. जगताप सर सातत्यानं मो. नं. 9096337531
िनरपेक्ष वृत्तीने क�रत अस. कधी
झाडाखाली तर कधी उघ�ा आकाशात... कधी िव�ाथ� �ितिनधी �पेश को�ी, भडगाव
बाहेर तर कधी वगार्... िवज्ञानाचे �योग घेऊ
स्वगर् ज्ाय पु
िफका पडे...
जीवन जगत असताना आपण अनेक
गो��ची तडजोड करतो. कधी हारतो तर कधी
िजंकतो. िजंकल्यानंतर बक्षीस िमळतं पुरस्
ज्याला आपण म्हण...
पण खरं सांगू... पुरस्काराचा अथर मला
कधी कळलाच नाही... फ� काहीतरी चांगलं
झालं अथवा क�लं िक�वा स्पध�त िवजयी झालं क�
पुरस्कार िमळतो एवढंच मािहती होतं पण
त्यातले गांभीयर् कधी कळलेच ना, अहो...
कळलेच नाही म्हणण्यापेक्षा मी जाणूनच घे
चांगली िक�वा वाईट कोणतेही असू शकते
नाही.
अशीच प�र�स्थती मीही माझ्या जीवना
�त्येक गो� जाणून घ
अनुभवली...
प�र�स्थती कशीह असो झुज ं दे
अरे संसार संसार
आजचा मावळलल े ा भास्क
जसा तवा चुल्याव
सकाळी उगवणार आहे
आधी हाताला चटक�
मानवा आजचा िदवस तुझा
मग िमळते भाकर
उ�ा बदलणार आहे..…
या बिहणाबा�च्या किवतेवर यथायोग्
म्हणतात न.... कधीतरी �त्येकाच्या आयुष्य
ठरणारी ' मी' एक 'स्�' फ� संसार
एक क्षण तरी असा येतो क� आयुष्या
सांभाळणारी संसारात िटकण्यासाठी तव्याच
कलाटणी देऊन जातो आिण आपण करत
चटक� सोसण्याची ताकत ठेवलेल.., सगळं कसं
असलेल्या कायार्ची �चीती दे. मग ती �िचती
सुरळीत चाललं होतं सकाळी �त्येक िदवसाची
सु�वात गुरांचा गोठा झाड�न अंगणात सडा झाला नंतर नोकरीसाठी �यत्न क�ला नोकरी
सारवण क�न व्हायची त.. िदवस संपायचा लागली पण... नोकरी चा अथर् ह' पैशांसाठी
शेतातून गुरांना चाऱ्ाची ओझी ड�गराच् नोकरी'... एवढाच मयार्िदत असा माझा समज
पाऊलवाटेनं डोक्यावर आणून.... होता. बघता बघता हा समजही गैरसमज झाला
ल�ाआधी शाळेत �शार िव�ािथर्नी मुलांमध्ये मी रमायला लागल. त्यांच्यामध्
म्हणून पुरस्कार िमळाला पण तो पुरस्क हसायला, खेळायला, गाणी म्हणायल,
संसाराच्या रहाटगा�ात गंजत चालला होत. नाचायला लागली हे सगळं करताना फार आनंद
शेतातल्या राबन्यानं त्यावरची चकाक� संप वाटायचा. एक नवा उत्साह जणू शरीरा
गेली होती िशक्षणासाठी धडपडणारी .... संचारायचा अन् िदवस कसा जायचा हे
माझ्यातच संपून चालली होती अशा पुरस्काराच कळायचंच नाही.
काय फायदा माझ्यासाठ...? हाच �श्न वारंवार शाळा सुटल्यानंतर घरी गेल्यावर संसाराच
मनात िपंगा घालत असायचा. गाडा हाकावा लागायचा.... कधी-कधी तर
अचानक आयुष्याला कलाटणी िमळाली िदवस हा आराम न करताच िनघून जायचा पण
नव्हे तर िदली गेली ती पण एका स्�ीन जाताना मा� तुला उ�ा शाळेत जायचय... याची
म्हणजेच माझ्या सासूबा�नी त्यांनी जे सोसलं आठवण मा� क�न �ायचा घरी असलो तरी
मी सोसायला नको म्हणून मला िशक्षणासा घरच्या गप्पांमध्ये शाळेचा कसा काय िव
�वृत्त क�लं डीएड ला पाठवल... एका सासू यायचा हे तर कोडच माझ्यासाठ? वगार्त
असणाऱ् स्�ीने एका सुनेचा िशक्षण देऊ मुलांनी क�लेल्या गमतीचे कौतुक वाटायचे कधी
सन्मान क�ला ही गो� माझ्यासाठी मोलाच कधी तर एकटाच बसलेलो असलो तरी हसू
होती. डो�ातलं पाणी काही क�ल्या थांबेन... यायचं मीही या गमती कौतुकाने सांगायचे असं
कारण आजपासून 20 ते 21 वषार्पूव� ही घटना करताना नकळत मन उ�ा शाळेत गेल्यावर
घडलेली त्यावेळच्या काळात फार मोठी हो. काय करायचं आहे? हे िनयोजन सु�ा मी
समाजाचा िवरोध पत्क�न आपल्या सुनबाईल माझ्या मनातच क�न ठेवायच.
एक सासू घरापासून द�र िशक्षणासाठी होस्टेलव त्या मुलांिवषयी शाळेत असणाऱ्
ठेवण्यास तयार झाली होत. मन आईचं कधी झालं ते कळलच नाही आिण
सखी टाक उंच पाऊल त्याही मुलांनी आपल्या बा�च्या परंतु आई
लागू दे समाजाला माया असलेल्या पदराखाली स्वतःला झाक�
तुझ्या �गतीची चा� घेतलं होतं.
मी पाऊल पुढे टाकलं. िशक्षणासाठी बाहेरगाव िदवसामागून िदवस उलटत चालले होते
गेले. िशक्षण पूणर् �लं िशक्षक झ
क ाले त्य मुलांना िशकवण्यात आनंद वाटायचा त्यांन
माझ्यापेक्षाही जास्त आनंद आिण अिभ आलं नाही तर मनाला �र�र लागायची आिण
त्यांच्या चेहऱ् त्यामध्ये जर ... त्यांना रागवलेले असलं तर
मग काय? ते रागावून िचडणे त्यांच्या चांगल् जाणं कधी माहीतच नव्हतं त्यांच्यासाठी फ
संस्कारासाठी असले तरी घरी गेल्यावर ह मोठी आिण कौतुकाची बाब होती... ती.
चुकल्या चुकल्यासारखं वाटाचय ं �र� मलाही फार अवघड वाट� लागले घरची
लागायची आिण ही �र�र द�सऱ् सवर् मंडळी मला तंबी देत नीट चा, नीट वाग,
सकाळच्या शाळेची वाट पाहायच. एकदा का स्वतःला सांभा. सगळे असे काळजीचे स�े
शाळेत गेल्यावर पुन्हा नव्याने िदसणाऱ देत. सार िनमूटपणे ऐक�न मी शाळेत यायची
हसऱ्ा चेहऱ्"गुड मॉिन�ग" टीचर हे खरं... पण जेव्हा वगार्त मुलं माझ्या भोव
ऐक�नच थांबायची. असं सगळं चालल असताना �श्नांचा घेराव घालायची त्या �श्नांची उत्
एक िदवस अचानक कळलं क� नृत्य स्पध�मध् माझ्यापाशी नसायची मी िन�त्तर होऊ
सहभागी व्हायचे आह. माझाही नृत्य म्हणज जायची. शेवटी मी ठरवलं घरच्यांचा चुपचाप
आवडीचा िवषय शाळेत �जू झाल्यापासून शाळेत काहीही झालं तरी नृत्य बसवायचं आिण
बसवलेली नृत्ये ती जवळपास टॉप वन मध्य स्पध�त सहभागी व्हाय. सराव सु� झाला
िसलेक्ट झाल. मुलांमध्ये नाचताना मी आ... होणार आहे हे मी
जबाबदारी मोठी होती 50 ते 55 शाळांचा िवस�न जायची. आठ िदवस झाले डान्स बसल.
सहभाग त्यात होत. वगार्तली मुलं पण फार त्यात अगदी शेवट एक िमिनटांची गाणी फार
उत्सुक झाली होती क� आपण नृत्य स्पध फार तर बसवायची रािहली होती. मुले खूप खुश
सहभागी होणार म्हणू.. एव�ा मो�ा स्पध�त होती मो�ा उमेदीने मेहनत करायची पण
पिहल्यांदाच आमची शाळा सहभागी होणार शेवटी म्हणता... ना जी गो� जी घटना घड�
होती. मलाही फार आनंद झाला पण.. शेवटी हा नये अस मन भीतीपोटी िचंतत असतं नेमक� तीच
पणच... आडवा येतो.... येत होता... माझ्या घटना घडते...
कौट�िं बक जीवनातील आनंदाचा क्षण हा माझ् झालं... मला �ास सु� झाला पोटात
िव�ाथ्या�च्, माझ्या मुलांच्या उत्साहा द�खायला लागलं, कशीबशी घरी गेले, घ�न
िवरजण घालणारा ठरणार होता... कारण, दवाखान्यात गेले आिण काय डॉक्टरांन
मी आई होणार होती... ॲडिमट क�न घेतलं. बाळाला धोका सांिगतला.
मुलांना कसं सांगावं कळतच नव्हतं मलाही रड� कोसळलं , आईची ममता जागी झाली
डॉक्टरांनी बेडरेस्ट सांिगतली हो आिण वगार्त होती. गभार्त वाढणाऱ्ा जीवाची काळ
मुले िवचारायची, 'बाई बाई तुम्ही डान्स कध वाटायला लागली होती. पण... देव क�पेने सगळे
घेणार? आपण नंबर काढ�..!' ठीक झाले, कदािचत िव�ाथ्या�ची इच्छाश�
त्यांचे एक�क वाक्य दर िदवशी मनाल दांडगी म्हणावी लागे. अगदी सुख�प पुन्हा
टोचण्या �ायचं कारण माझे िव�ाथ� म्हणज शाळेत �जू झाले. मला शाळेत आलेली पा�न
प�र�स्थतीने जेमतेम त्यांना असं बाहेर स्प मुलांचा आनंद गगनात मावेना. ती सारी पळतच
माझ्याकडे आल. मुख्याध्यापक ओरड,"काही
मुलांना िशस्तच रािहली नाह....!" हे सगळे रा�न टा�ा वाजवत होती. त�डातून जाळ
शब्द माझ्या कानावरही पड. मनातच थोडसं काढण्याच्या क�तीला तर परीक्षकांचेच ड
मी हसले ... खरंतर मुलांनी िशस्त जरी मोडली सताड उघडे रािहले होते. मुलांचे हावभाव, नृत्,
होती, तरी आपल्या बा�िवषयीचे �ेम त्यांच् डो�ात भरण्याजोगे होत. ते बघूनच सरकन
नजरेत झळकत होते. अंगावर शहारे उभे राहत होते. फार सुंदर नृत्य
झालं... पुन्हा मी तयारीला लागले फ� झाले. मुले बेभान होऊन नाचली होती.
त्यात फरक मा� हा होता क, माझी मुलं माझी अखेर सग�ांची आतुरता लागलेला क्ष
काळजी घेऊ लागली होती." बाई बसा.. ! बाई आला तो म्हणजे स्पध�च्या िनकाल. उत्क�ठता
उठ� नका....! बाई तुम्ही फ� सांगा आम्ह िशगेला पोहोचली होती. माझी तर �दयाची
करतो..!" धडधड वाढली होती. पण.. िवश्वा, खा�ी
अशी वाक्ये त्यांच्या त�डातून ऐकाय क�ठेतरी अंतमर्नात तग धरत होती आिण झाल..
िमळत होती. हे सगळं बदललल े ं वातावरण बघून नाव घेतलं.. आदशर् �ाथिमक िव�ामंिदर आई
मन कसं भ�न येत होतं. भवानी...
शेवटी स्पध�चा िदवस उजाडल. आम्ही सगळे ओरडायलाच लागली. मुले बक्षी
सकाळपासूनच सगळे तयारीला लागलो. घेण्यास स्टेजवर पळा. रडत होती क� हसत
तहानभूक हरपून म्हणतात न..... अगदी होती कळेनाच... हा िवजय त्यांच्यासाठी फा
तसं... मोठा होता. फार कौतुक झाले. ती सारी पळत
लागला ध्येयाचा ध्य येऊन मला िबलगली. मलाही काही बोलवेनाच.
ओतली क�ांची रास आनंद तर फार झाला होता पण शब्दच त�डातून
आहे यशाची आस फ�टत नव्हत.
वे�ा मनाला..... झालं.. सगळं झालं... ही िचमुकली
सग�ांनी अगदी ड�प े री व्यव�स्थत क�. पाखरं हळ�हळ� मोठी झाली. त्यांच्या आयुष्याच
ग�धळ घालण्यासाठी माझे ग�धळी तयार झाले �वासात शाळेतून भुरकन उड�न गेली आिण मी
होते. त�डात रॉक�ल घेऊन जाळ कसा फ�कायचा � माझ्या िठकाण... माझ्याच शाळे... नवीन
याची तर जोरातच तयारी होती. भीती वाटायची पाखरांना घेऊन...
पण काळजी क� नका. बाई आम्ही करत. एक� िदवशी अचानक उडालेली पाखरं
तुम्ही फ� सोबत रहा असं सतत मलाच मुलं आली. खूप वषा�नंतर दहा अकरा वषार्नंत,
सांगायची. त्यािदवशी ती सारी मुलं माझ्यापेक �त्येकाची आयुष्य वेग. माझ्याजवळ आली
मोठी असल्यासारखं वाटत होत. चौकशी क�ली, �ेमाने बोलली आिण माझ्यासमोर
शेवटी नृत्याची वेळ समोर येऊन ठेपल. दैिनक सकाळ पेपर मधील 'माझ्या मनातील
नृत्याला सु�वात झाल. �ेक्षकांच्या टा�ांच बोल' असा लेख माझ्यासमोर ठेवला. मी
कडकडाट ऐक� येत होता. �ेक्षक मंडळी उभ म्हणाल," काय रे... हे ..?" ती म्हणाल," बाई
वाचा तर अगोदर." मी लेख हातात घेतला. तो शेकडो हजारो दाणे देतो. अगदी िनसगार्च्य
बघते तर काय..? च� माझ्या बाबत िलिहलेला याच िनयमानुसार.... जीवनात आपण काय
होता. त्यात िलिहलं होतं, पेरत आहोत,द�ःख राग �ेष पेरत असाल तर,
आयुष्य कसं जगावं िशकलो आम्ही आमच् िनसगार्कड�न शेकडो हजारो पट�नी द�ःख राग
बा�कड�न, �संग कोणताही असू देत कठीण �ेष परत िमळेल.
�संगातही आपले ध्येय साध्य करण्यासाठी ठ आनंद, �ेम, माणूसक� पेरत असाल तर
उभं राहायचं. ज्या आमच्या ब, एक आई शेकडो हजारो पटीने आपल्याला आनं, �ेम,
होणार होत्य. त्यांना स्वतःला �ास हो माणुसक� या �क�तीकड�न िनसगार्कड�न परत
असतानाही आम्हाला नृत्य िशकत होत, िमळल े यात शंकाच नाही म्हणतात न. "स्वच्
क�वळ ... अन ...क�वळ आम्ही स्पध�त उतराव मनाने अन् िनढळ हाताने कोणतीही गो� ,
म्हणून या आमच्या बा�ना आम्ही आयुष् कायर् करावे तरच यश िचरकाल िटक.....!"
कधीच िवस� शकणार नाही...! म्हणूनच मी म्हण......
हा मजक�र वाचला डो�ात पाणी पेरणी चालू आहे हे आपण आिण आपणच
तरारलं, माझ्या मुलांनी िदलेली ही माझ्य ठरवायचं...!
कामाची, �ेमाची मला पोचपावती होती आिण आिण आज मी क�लेली िव�ाथ� �पी
हाच माझ्यासाठी मला मोठा पुरस्कार आ. शेतामधील पेरणी क�ठेतरी िबयांना धुमारे फ�टावे
नेहमीच �त्येक िशक्षक आपले का तसे या समाजात... आज समाजाचा
�ामािणकपणे करत असतो. त्याची पोच त्याल कतर्व्यि, संस्का�रत माणूस एक जबाबदार
कोणत्याही वस्तू�प पुरस्कारापेक्षा आ घटक म्हणून वावरत आहे.
िव�ाथ्या�च्या मनातील आपले स्थान आ हाच माझ्यासाठी असलेला मोठा पुरस्का
िव�ाथ� िकती मोठे झाले तरी आपली काढणारे नाही का...?
आठवण हाच पुरस्कार मोलाच.
आपण एक कतर्व्यिन� संस्कारां ल�े खका
प�रपूणर् असा समाज बनवू शकतो या समाजात सौ. सपना �पशे पोमणे
कतर्व्य बरोबरच माणुस, �ेम, जपण्याचे सहिशिक्ष
आपण धडे देत असतो. आदशर् �ाथिमक िव�ामंिद
आपण एक दाणा पेरला असता आिण दळवीनगर, मुंढवा, पुणे
िनसगार्कड�न एकच दाणा �रटन िमळाला 9765654763
असता, तर माणसाची काय अवस्था झाली
असती .. धान्य खावं क� पेरावं हे सुचलंच �ितिनधी: सुमयै ्या तांबोळी सोलापू
नसतं..... पण ईश्वरांना माणसांसाठी व्यवस् 9420648617
क�न ठेवली आहे. आपण एक दाणा पेरला तर
ऑनलाईन
टेस्ट
स्टडीबेस्
माझी शाळा माझे उप�म
स� �स्थितमधे कोरोना या िवषाणूच्य
�भाव मुळे शाळा बदं आहेत. तेव्हा िव�ाथ्या�च
अभ्यास घ�नच घेण्यासाठी ऑनलाईन टेस्ट
एक उत्� क � असे माध्यम आ. ज्यामुळे
िव�ाथ्या�चा सोप्या व चांगल्या प�ती
अभ्यास क�न घेता येत. या उप�मामुळे
िव�ाथ्यार्चा अभ्यास व मुल्यमापन दोन्ही हो
िव�ाथ� िनयिमत अभ्यास करता.
ऑनलाइन टेस्ट िनययमीत िव�ाथ्या�च्
वॉट्सएप्प �ुप वर पाठिवल्यास त्यांचा िनय
सराव होतो.
�ा उप�माच फायदा माझ्या शाळेतील
िव�ाथ� तसेच महारा��ातील िविवध उ��े -
िजल्�ातील िव�ाथ्या�नी घेत. पालक व शाळा बंद असली तरी िव�ाथ्या�चा अभ्यास मा
िव�ाथ� यांनी फोन, मेसेज�ारे उप�मा सु�च रहावा या साठी हा उप�म घेण्यात आल.
ब�ल छान �िति�या व्य� क�ल्. उप�माचा फायदा पालक व िव�ाथ� दोघांना
या उप�मा�ारे रोज टेस्ट सोडिवत असलेल्य उत्क�� झाल. सोप्या प�तीने अभ्यास करत
िव�ाथ्या�ना1 मे 2020 रोजी �माणप� आला.
ऑनलाइन त्यांच्या वॉट्सएप्प व इमेल िव�ाथ� स्वअध्ययन क�न स्वतः
पाठिवण्यात आल. मुल्यमापन सु�ा क� शकता. या
उप�मामुळे िव�ाथ� दररोज अभ्यास क� वॉट्सएप्प �ुबनिवणे
लागल.े व िशक्षकांना फोन मेसेज �ार Google form व Testmoz.com व�न
�िति�या देवू लागले. ऑनलाईन टेस्ट िनिमर्ती कर.
कोरोना काळात सोप्या व सहज टेस्ट �ुप �ारे पाठिवणे व सोडिवलेल्या टेस
समजितल अशा भाषेत िव�ाथ्या�चा अभ्यास होव मधे येत असलेल्या अडचणी सोडिवण.
लागला. दररोज टेस्ट सोडिवत असलेल्य
िनयोजन व कायर्पध्दत- िव�ाथ्या�चे �माणप� बनिवन
कोरोना या िवषाणूचा वाढता �भाव �माणप� त्यांना वॉट्सएप्प व इमेल
पाहता �शासनाने शाळा बद ं क�ल्या अशा �स्थत पाठिवणे.
मधे आता िव�ाथ्या�चा अभ्यास कोणत् उप�म पुणर् झाल्यानंतर ची �स्थ
माध्यमातून घ्यावा याचे िनयोजन करण्य उत्क�� होती जे िव�ाथ� अभ्यास करण्यासा
आले. तेव्हा सवार्त आधी ज्या िव�ाथ्या� नकारात होते ते अभ्यास क� लागल.
एंड�ॉइड मोबाईल आहे. त्यांचा वॉट्सएप्प � िव�ाथ्यार्ना इं�जी िवषयाचे वाचन कौशल
बनिवण्यात आल. व जे पालक मोबाईल हाताळ� अवगत झाले. पालक व िव�ाथ� यांना सोप्या
शकत नािहत त्यांना त्या बाबतचे मागर्दश प�तीने अभ्यास झाल्याचे समाधान झा. या
करण्यात आल. टेस्टचा फायदा महारा��ातील जवळ जवळ
हा उप�म राबिवन्यासाठी आधी सवर्च िजल्�ाती10000 च्या वर िव�ाथ्या�न
क��मुख, मुख्याध्यापक व पालक यांच्या झाला व या िव�ाथ्या�ना �ेरणा िमळावी व
चचार् करण्यात आली व इतर तं�स्नेही िश उत्तेजन िमळावे क�रता �माणप� पाठिवण्या
िम�ांशी चचार् करण्यात आ. व उप�मा मधे आले.
काही नवीनता आणण्याचा �यत्न क�. ही टेस्ट िस�रज माचर2020 मिहन्यात
हा उप�म राबिवण्यासाठी सवार्त महत्वा सु� करण्यात आल. दररोज सकाळी 9 वाजता
साधन आहे एंड�ॉइड मोबाईल तेव्हा िकती टेस्ट पाठिवण्यात येत हो. नंतर िव�ाथ� ते
पालकांकडे असे मोबाईल आहेत व त्या मधे सोडिवत होते व त्यानंतर त्यांना ितथेच िनका
वॉट्सएप्प हे ऐप्प . याचा िवचार क�ला गेला िमळत व ते सोडवीताना जो भाग समाजाला नाही
व त्या नंतर उप�माची िदशा ठरिवली गेल. याचा सराव म्हणुन सायंकाळीविव�ाथ्या�श
हा उप�म राबिवण्यासाठी खालील �माणे क�ती फोन व मेसेज �ारे संवाद साधला गेला.
करण्यात आल. नंतर 1 मे रोजी शाळा बंद असल्यामूळे
सवार्त आधी िकती पालकांकडे एंड�ॉइड िव�ाथ्या�ना िनकाल प�क िमळाले नाह.
िकती पालकांकडे साधे मोबाईल आहे.याचा म्हणुन या उप�माअंतगर्त दररोज टेस्ट सोडि
आभ्या असलेल्या माझ्या शाळेतील व िविव
नंतर िकती पालकांना मोबाईल हाताळता येतो.
िजल्�ातील सवर् िव�ाथ्या�ना ऑनला इं�जी या िवषयाचे बेिसक वाचन वगर्1ली ते 8
�माणप� वॉट्सएप्प �ारे पाठिवण्यात . वी च्या िव�ाथ्या�ना करता यावे यासाठी
हा उप�म क�वळ एका वगार्साठी नाही तर आकलन क्षमते वर आधा�रत अशा दो
इयत्ता1 ते 8 च्या िव�ाथ्या�करीता उपयु प�तीच्या टेस्ट घेण्यात आल्या ज्या
होता.त्यामुळे माझ्या शाळेतील इतर िशक िव�ाथ्या�ना इं�जी वाचन सोपे जावू लागल.हे
यांची इतर िव�ाथ्या�पय�त टेस्ट पोहोचिवन पालक व िव�ाथ� यांनी गूगल फॉमर् �ारे
साठी मदत झाली तसेच इतर िजल्�ातील मािगतलेल्याfeedback फॉमर् मधे नमुद क�ले
िशक्षकांनी सु�ा टेस्ट त्यांच्या िव�ाथ् आहे आणी व्य�ीगत वॉट्सएप्प नंबर
पाठिवल्या म्हणुन सवर् िजल्�ा कळिवले आहे. जे िव�ाथ� घरी, अनावश्यक
िव�ाथ्या�पय�त हा उप�म पोहोचल. �ा गेम, वीिडयो पाहत होते.ते या ऑनलाईन टेस्ट
उप�मा अंतगर्त िव�ाथ्या�ना �माणप�े देण्य मुळे छान अभ्यास क� लागल.
आली. या उप�माची दखल वृत्तप� व न्यू िव�ाथ्या�ची इं�जी वाचनाची िभती िनघुन गेल.
वािहनी नी घेतली. संपुणर् महारा�ातील
� व ते वाचन क� लागले.
िव�ाथ्या�ना �माणप� पाठिवण्यात आ. या उप�माची दखल, क��मुख,
न्यूज वािहनी वर या उप�मा बाबत आलेली गटिशक्षणािधकारी यांनी सु�ा घेत.
माझी मुलाखत खालील यू�ब ू िलंक �ारे िदली या उप�माची दखल घेउन िव�ा �ािधकरण,
आहे. अमरावती (RAA AMRAVATI) यांनी एक
ऑनलाइन टेस्ट व�न अभ्यास होतो कोरोना काळात अभ्यासात सातत्य ठेवstudy
बेस्ट( न्यूज मुलाखत from home �ारे अभ्यास घेत असलेल्य
वीिडयो) https://youtu.be/gtCnNhagT1 िशक्षकांची एक स्टडी �ॉम होम यशोगा
8 ●
या ऑनलाइन टेस्ट माझ्या शैक्षिणक ब बनिवली ज्यात माझ्या ऑनलाइन टेस्ट िस�
वर उपलब्ध आहे. पालक िव�ाथ� त्याव�न बाबत सु�ा दखल घेतली.
सु�ा सोडिवतात ,खाली माझा शैक्षणीक ब्ल समारोप
िदला आहे. कोरोना या िवषाणू चा �ाद�भार्व अचनक वाढल्य
(शैक्षणी मुळे माचर्2020 पासुन राज्य शासना कड�न
ब्लॉ) www.gawandeankush.blogspot.c शाळा बंद करण्यात आल्या अशा �स्थत
om येथे ऑनलाइन टेस्ट उपलब्ध आ. िव�ाथ्या�चा अभ्यास घ�न घेण्यात ये
यश�स्वता- आवश्यक होत.
शाळा बंद असुन स�
ु ा िव�ाथ्या�च्या अभ्यास तेव्हा मी ऑनलाइन टेस्ट व�न अभ्य
खंड पडला नाही.अभ्यास अिवरत सु� रािहल. होतोय बेस्ट हा उप�म राबिवला ज्या द्बा
िव�ाथ� व पालकांना सोप्या प�तीने अभ्या िव�ाथ� दररोज सातत्याने अभ्यास क
करणे व क�न घेणे जमले. लागले. व इतर अनावश्यक गो�ी न करता
टेस्ट �ारे अभ्यास क� लाग. पालक सु�ा
लॉकडाऊनमुळे घरीच होते. मा� मुलांचा अभ्यास आला कोरोना
कसा घ्यावा हा �श्न त्यांच्या समोर होता तो आला हा कोरोना लोकडाऊन गाव झाली,
टेस्ट िस�रज मुळे सुटला व त्यांना मुलांचा अभ् गु�जी आिण िव�ाथ्या�ची ताटातूट झाली!!
क�न घेने सोपे झाले. बिे सक इ� ं जी वाचन टेस्ट
मोबाईलवरचा गृहपाठ मुले पा� लागली,
�ारे वगर्1ली ते 8वी च्या िव�ाथ्या�ना सोप्
जसा जमेल तसा अभ्यास क� लागली!!
प�तीने इं�जी वाचन सराव झाला. आकलन
टेस्ट(comprehension test) टेस्ट व�न ज्य आनंददायी िशक्षण घेऊन रोज धडे िगरवाय,
िव�ाथ्या�ना वाचन येते त्यांना प�रच्छेद वा िशक्षण घेता घेता बघा हळ�च खो�ा करायच!!
व �श्नोत्तरे प�तीने टेस्ट पाठिवल्या गे
त्या व�न चांगलाफायदा झाला व अभ्यास िव�ाथ्या�ची माझ्या खूप येते आठ,
झाला. या टेस्ट सी�रज उप�मचा फायदा क�वळ शाळेत नाही घरी नाही माझं लागत मन !!
माझ्या शाळेच्याच नाही तर संपुणर् महारा��ात
मुलािवना माझी शाळा आहे सुनी सनी
ु ,
10 हजारच्या वर िव�ाथ्या�ना झाला आ. शाळेत रोज जायचे आिण झाडांना घालायचे पाणी !!
पाणी घालून घालून झाडे आता तरली,

शाळेमधली फ�ल झाडे चांगलीच बहरली!!
िदवसा आड मी मुलांच्या घेतो भेट,

घरी मी जाताच मुले मारतात िमठी !!
सांगा सांगा गु�जी कधी जाईल कोरोना,

िदवाळी नंतर तरी शाळा सु� होईल ना? !!
मुले नाही शाळेत येत नाही मजा,

कोरोना ने िदली ही खूप वाईट सजा !!
देवा हा कोरोना जाऊदे आता तरी,

�ी. अंक�श गावंडे लाडाची माझी शाळा आहे लय भारी !!
(स. िशक्)
िज प �ाथ. मराठी शाळा मंग�ळ चवाळा �ी. उत्तम पवार(सर)
(िज. प. �ा. क�� शाळा पाटोदा
ता. नांदगाव खं िज. अमरावती
ता. जामखेड िज. अहमदनगर )
7875106313 9604171550
यड
ु ायस
म्हणज काय?
"UDISE च्य फ�ल फॉमर United District Information राज्याच असून 36 हा नंबर तेलंगणा या
System for Education" असा आहे. राज्याच आहे. म्हणज 1 ते 36 इतक� नंबर
आपण सवर्ज दरवष� आपल्य शाळेची आपल्य देशातील राज् व क��शािसत �दश े
मािहती UDISE मध्य भ�न देतो आिण आपल्य यांना देण्या आले आहेत. 01 हा अंक
शाळेची मािहती खाली िदलले ्य वेबसाईटवर िजल्�ाच �मांक दशर्िवत. 01 हा �मांक
समािव� क�ली जाते. त्यामुळ आपल्याल नंद�रबार िजल्�ाच आहे. राज्या 2 ते 35
देशातील कोणत्याह शाळेची युडायस मधील �मांक िजल्�ांन देण्या आले आहेत. 01
मािहती िक�वा स्क� �रपोटर काडर या वेबसाईटवर नंबर हा नंद�रबार िजल्�ाच असून 35 नंबर हा
िमळ� शकते. संपुणर देशात कोणत्याह सांगली िजल्�ाच आहे. 03 वरील युडायस
शासन।मान्यत �ा� शाळल े ा युडायस असतो. मधील 03 हा अंक महारा�� राज्याती नंद�रबार
मग ती शाळा कोणत्याह �कारची, िजल्�ाती शहादा तालुक्याल देण्या आला
व्यवस्थापना, माध्यमाच असो िक�वा खाजगी आहे. 043 वरील युडायस मधील 043 हे अंक
असो. कोणताही युडायस हा अकरा अंक� शहादा तालुक्याती ड�गरगाव गावाचा �मांक
असतो. या अकरा अंकाची मािहती आपण पा� दाखिवतो. 01वरील युडायस मधील शेवटचे दोन
या. Udise मधील अकरा अंकाचे पाच भाग अंक हे त्यागावाती शाळेच्य �मांक
पडतात. त्याच मािहती पुढील�माणे आहे. माझी दशर्िवता. म्हणज ड�गरगाव येथील िज प
दत्त शाळा ड�गरगाव ता शहादा िज नंद�रबार व�र� �ाथिमक क�� शाळेच्य हा अंक आहे.
शाळेच्य Udise युडायस 27010304301 असा एखा�ा गावात अनेक शाळा असू शकतात.
आहे आिण तो अकरा अंक� आहे आिण त्याच त्यामुळ एकाच गावातील अनेक शाळांना 1 ते
पाच भाग पुढील�माणे आहेत. 27 या अंकाकडे 99 पय�त �मांक िदलल े े आहे. हे गावातील
पािहले क� लगेच ही शाळा महारा�� राज्याती शाळांच्य संख्येव अवलंबून असते. परंतू
आहे हे लक्ष येते. 01 हा जम्म काश्मी या
िनरीक्षणात असे लक्ष येते क�, स्थािन
स्वराज संस्थांच् माध्यमातू चालवल्य
जाणाऱ्䢸 शाळांना ब�दा �मांक 01 देण्या
सोचा था मैन.े ..
आलल े ा असून खाजगी िक�वा इतर सोचा था मैने खूब खूब पढ�गी
ँ I
व्यवस्थापनाच शाळांना पुढील �मांक देण्या माँ बाप का नाम द�िनया रोशन क�ँगी I
आलल े ा आहे. वरील मािहती वाचल्याव असे भाई-बहन को संभालने क� िलए
लक्ष येईल िक, 01010100101 हा युडायस छ�ट गया स्क�लI
नंबर आपल्य भारत दश े ातील कोणत्यातर स्क�ल क� खूिशयाँ क्या होती ,
शाळेच्य असेल, तर हे बरोबर आहे. हा युडायस सब गए भल ू II १॥
जम्म काश्मी या राज्याती क�पवाडा
िजल्�ाती चामकोटे तालुक्याती टीतवाल या आरटीई क� वजह से,
क��ांतील शाळेचा आहे असे म्हण शकतो. तर आगे बढ़ने का आया मुझमे हौसला I
36104602307 हा युडायस आपल्य दश े ातील माँ क� म� क��गी, घर को भी संभालुगी
शेवटच्य युडायस असून तो तेलंगणा राज्याती ऐसा िकया म�ने फ�सला ॥ 2॥
खंम्म या िजल्�ाती ये�पेलम या
तालुक्याती व क��ातील गावाच्य रामपुरम या मुझ जैसी हजार� ब�ीयाँ पाठशाला आयगी
शाळेच्य आहे. तसेच आपल्य राज्याच िवचार खूब खूब पढ़कर सबको खूिशय� क� माला
करता 27010100101 हा युडायस नंबर द�गी॥ 3॥
महारा�� राज्याती आपल्य नंद�रबार
िजल्�ाती नंद�रबार तालुक्याती धानोरा अच्छे-बुरे का आने क� िलए खयाल
गावातील िज प �ाथिमक शाळा धानोरा या म� पढ�ँगी I
शाळेच्य आहे आिण हा आपल्य राज्याती िजंदगी म� आए हर मुसीबत का सामना
पिहला युडायस म्हण शकतो. तसेच लढ़कर क��गी ॥
27351104501 हा युडायस शेवटच्य शाळेच्य इसिलए सोचा है म�ने खूब खूब पढ�ंगी ॥४॥
�मांक म्हण शकतो. तो सांगली िजल्�ाती
कडेगाव तालुक्याती िशरगाव या गावातील िज
प �ाथिमक शाळचे ्य आह.े �ीमती अज�ता दयानंद ल�ढे
संकलन: �ी डी जी पाटील िज.प. शाळा खलाटी
िनवृत् मुख्याध्या ता. जत िज. सांगली
शहादा ता शहादा िज नंद�रबार 7798714113
9158664091
�ितिनधी िदलीप वाघमारे सांगली 9881142113
िशक्षक ध्येय अिधक�त �ितिनधी शहाद
छत्रपती िशवाज
महाराजांचे
कृषी िवषयक धोरण
स् सुख नीरिभलाष: �खदयसे लोकिहतो!
�ितिदन अथवा ते वृत्ती रेवं िवदेव िवधै
हजारो वषार्पूव कािलदासांच्य वरील

उ�ारा�माणे िशवाजी महाराज हे भरजरी
पोशाखातील रत्नजडी िसंहासनावर
िवराजमान होत असले तरी ते खऱ् अथार्न
वैराग्यशी ऋषी होते असे हे वणर् तंतोतंत
जुळते. िजजाऊ�च्य वासल्यतू व कतृर्त्वाव
परा�मी िपताच्य पोटी जन्मा आलेल्य या
असामान् बाळास जन्मता देवी िशवाई व माता
तुळजाभवानीचा आशीवार् �ा� झालेला
होता.अशा या शूर वीर बालकाचा जन्
शहाजीराजा मधील बरेचसे गुण िशवबा मध्य
िशवनेरीवर १९ फ� � वारी
ु १६३० मध्य झाला.
िदसून येतात... आिण िशवबा यांनी ते त्यांच्
बाळ गोपाळ यांचे िशवबा.. सवंग�ांचे
संस्कारातू अिधकच �ढ क�ल्याच स्प होते.
िशवराय.. रयतेचे िशवाजी राजे.. आिण मना
िशवाजी महाराजांनी जसे स्वराज स्थाप
मनातले सदैव आदरणीय स्था असणारे दैवत
क�ले तसेच त्यांन त्य स्वराज्या सुराज् कसे
असणारे छ�पती िशवाजी राजे... यांचे नुसते
बनवता येईल याकडे सु�ा खूप बारकाईने लक
नाव जरी घेतले तरी उर अिभमानाने भ�न येतो
िदले. �शासन अिधकच बळकट होण्यासाठ
माथ्यावरी चं�कोर सूयार्�माण जळते दाही
त्यांन अ��धान मंडळाची स्थापन क�ली.
िदशांना नाव फ� तुमचेच गुंजत असते....
पूव�पासून चालत आलल े े काही �था बद
ं क�न
त्यामध् बदल घडवून आणला. हा सकारात्म १) शेत जिमनीचे �कार :
ब�लच िशवाजी महाराजांच्य स्वराज्यसा िशवछ�पत�च्य अिधपत्याखाली असलेल्य
खूपच वैभवशाली इितहास घडवण्याच् कामी शेत जिमनीचा िवचार क�ला असता तो खुप
आला. िशवकाळातील अथर्व्यवस्थ कणा शेती संिम� �कारांमध्य होता. राजांचे राज्
होता िक�ब�ना आजही शेती हाच रा��ाचा कणा िवस्तारल् मुळे अनेक भौगोिलक �दश े ांच्य
असतो. एखा�ा रा��ाची आिथ् र घडी हवामानामुळे तेथील िविवधतेमुळे शेतजिमन�चे
व्यव�स् बसवण्यासाठ तेथील खेडी व क�षी अनेक �कार िशवकाळात िशवरायांच्य
व्यवस् अिधक चांगली असावी लागते. सा�ाज्या होते. िजरायती, बागायती,
िशवाजी महाराजांच्य काळामध्य खेडे हे कोरडवा�, ओसाड, ड�गराळ कमी पावसाचा,
क��स्थान असून खे�ांमधील उ�ोग धंदे , दलदलीचा भाग अशा जवळपास सवर �कारच्य
क�षी, कला शेतीच्य जोडीचे असणारे व्यवसा, जिमनी असल्यामुळ त्यांच योग् तो उपयोग
इतर काही उ�ोग धंदे चालत असत. �ाम करणे हे त्यावेळे खूपच िजकरीचे काम होते.
व्यवस्थेमध अलुतेदार आिण बलुतेदार अशी बागायत शेतीचे दोन �कार िदसून येतात ते
व्यवस्था होती त्यामुळ गावकऱ् गरजा म्हणज पाटस्थ व मोटस्थ होय. पाटस्थ
या ब�तेक गावातच पूणर होत असत म्हणजे जिमनीस कालवे व तलावाच्य पाण्याच सोय
िशवकाळातील खेडे हे स्वयंपूण होते असे असे तर मोटस्थ जिमनीस िविहरी�ारे मोटेने
म्हणायल हरकत नाही. महारा�� दयार् शेतीला पाणी िदले जात असत. शेतकऱ्⾰यां
खोया�◌ाच्यपठारांचा लहान मो�ा न�ांचा दश े ड�गराळ �दश े फोडावा व माती खाचखळग्य
आहे. महारा��ाला समृ� असाच समु�िकनारा तून घालून ती एक चांगली सलग जमीन करावी
तर लाभला आहे त्याचबरोब स�ा�ीच्य ड�गर कोणी व्य� ड�गर फोड�न असे जमीन तयार
रांगा बालाघाटाच्य रांगा यामुळे कणखर दश
े ा करेल त्यालात्यात िनम्म जमीन इनाम म्हणू
सु�ा बनला आहे. तापी गोदावरी भीमा क�ष्ण िदली जाईल असे आव्हा करण्या आले होते.
या सारख्य न�ांनी या �देशाचा काही भाग तसेच कोकण भागातील जास् पावसाच्य
सुपीक बनवला आहे. पावसाचे �माण कमी िठकाणातील शेतजमीन ही भात लागवडीसाठी
असले तरी कोकणात आिण प�श्च महारा��ात क�ली जात असत. नारळ, आंबे, सुपारी इतर
चांगला पाऊस पडतो. तर काही �देश हा कमी झाडे झुडपे यासाठी सु�ा �ोत्साह िदले जात
पावसाचा असून द�ष्काळ भाग म्हणू सु�ा असे. अितपावसाच्य िठकाणी असणाऱ् म्हणज
ओळखला जातो. अशा या िविवध भौगोिलक कोकणासारख्य �दश े ातील शेतजिमन
िविभ�ता मध्य सु�ा िशवरायांनी क�षी यासाठीही योग् असे िनयोजन क�ले जात होते.
म्हणजे शेती या व्यवसाया सुधारणा २) शेत जिमनीची मोजणी:
करण्याच �यत् क�ला आह.े पुढील काही िशवाजी महाराजांच्य कारिकद�त
मुद्द्या आपण पा�या... स्वराज्यात जिमनीची तीन वेळा मोजमापणी
करण्या आली होती. िशवाज�च्य बाळपणी महाराजांसमोर असे एक मोठे आव्हान होते.
दादोजी क�डदेव यांनी नंतर मोरोपंत िपंगळे व िशवरायांच्य जन्माच् पूव� दोन वष� असाच
नंतर अण्णाज दत्त यांनी जिमनीची भयानक द�ष्का पडलल े ा होता या द�ष्काळाच
मोजमापणी क�ली दादोजी क�डदेव यांनी मिलक वणर् एलिफस्ट या इितहासकाराने History
अब ं रच्य त�वानुसार जमीन महसुलीची पाहणी of India या पुस्तका क�लल े े आढळ�न येते.
क�ली. या काळात शेत जमीन मोजण्यासाठ िकल्ल्यावर, गावोगावी पाणी साठवण्यासाठ
काठीचा वापर क�ला जात असे. िशवशाही काठी तळी खोदली जात होती काही िठकाणी धरणे
या नावाने ओळखली जात असे. या काठीचे बांधलेली िदसून येता तलाव द��स् करण्याच्
मोजमाप हे पाच हात व पाच मुठी व दोन तूस �ाधान् िदले जात होते हा खचर सरकारी
लांब असे होते. २० चौरस का�ा म्हणज एक ितजोरीतून िक�वा गावकऱ् वगर्ण
फ�ड व वीस म्हणज एक बीघा जमीन असेल तर काढ�न क�ला जात असे अशा �कारचे तलाव
१२० िवघ्यांच चा एक चावर िन�श्च करण्या धरणे हे आपल्याल अ�लकोट, कोल्हापू,
आला. शेत जिमनीची �तवारी ठरवीत असताना कोवळ, नरसापुर या भागांमध्य मो�ा
एक दोन तीन व चार अशा �ित पाडाव्या असे �माणावर ती िदसून येतात. पावसाच्य पाण्या
राजांचा आदेश होता. ड�गराळ भाग, दलदलीचा व्यित�र नदीच्य व िविहरीच्य पाण्याव शेती
भाग, काळी जमीन अशी िवभागणी करावी. क�ली जात होती. पावसाचे �माण वाढण्यासाठ
त्याचबरोब त्य गावातील हवामानाचा अंदाज सु�ा झाडे लावणे जंगल तोड न करणे
घेऊन खरीप व रब्ब हंगामाच्य उत्पादनाच यासारखे हे उप�म हाती घेण्या आले होते
आदमास ठरवावेत. हे सवर करत असताना ४) िशवकाळात घेतली जाणारी िपक� :
सुभ्याच कारक�न , मोजणीदार, पटवारी आिण �ादिे शक भागांचा िवचार करता भौगोिलक
गावातील इतर मंडळी बरोबर घेऊन तेथील िविवधतेने नटलले ्य या �दश े ांमध्य जसे
जिमनीची चौकशी क�न पाहणी क�न ती शेतजिमनीचे �कार आपल्याल आढळ�न येतात
मोजण्या येत असे मोजण्यासाठ दोरी अथवा तसेच धान् िपक� फळे यांचे सु�ा िविवध
काठीचा वापर क�ला जात असे. �कार आपल्याल िदसून येतात. समृ� असा
३) पाणीपुरवठयाची व्यवस्थ: समु�िकनारा लाभलल े ा असल्यामुळ
महारा��ातील शेती ही िनसगार्वर अवलंबून समु�िकनाऱ् उत्पादन ही घेतली जात
असल्यान एखा�ा वष� पाऊस नाही झाला तर होती, जसे क� मीठ.ग�, ज्वार, बाजरी,
लोकांना दष� ्काळाल सामोरे जावे लागते अशी भुईमूग, तूर, चवळी, मूग, करडी, कापूस
प�र�स्थत आहे. िशवकाळातील अशीच यासारखी िपक� देशावर घेतली जात होती.
प�र�स्थत असून तेव्ह एव�ा सोयी-सुिवधा िशवाय आंबे, नारळ, िचंच, आवळा, क�ळी,
नसल्यामुळ त्य वेळेच्य अडचणी आिण प�े , िलंबू, अंजीर यासारख्य फळांची सु�ा
शेतीसाठी पाण्याच व्यवस् करणे हे िशवाजी मो�ा �माणावर ती शेती क�ली जात असत.
पावसाचा ,जिमनीचा व पाण्याच् उपलब्धतेच देण्या येत होती. जिमनीचा कस ितची उत्पाद
अदं ाज घेऊन नदीच्य िविहरीच्य पाण्याव शेती क्षम कशी आहे हे पा�नच शेतसारा ठरवण्या
क�ली जात असे. काही िठकाणी वषार्तू दोन येत असेल साऱ् ऊस, सुंठ, िचंच,
वेळेस िपक� घेतली जात होती तर अगदी याच्य भाजीपाला यांच्याव वेगवेग�ा प�तीने कर
िव�� म्हटल तर काही िठकाणी एक वषार्च बसवला जात असेल पाटावरच्य पाण्याव ऊस
आड शेती िपकवली जात होती. तर काही क�ला तर �ित िव�ाला दोन होन सारा
िठकाणी िवहीर व नदी कालवा इत्याद�च् आकारला जात असे. जमीन महसुली मध्य
आधारे वषार्तू एक पीक घेतले जात होते. पिहल्य वष� एका बीघास एक �पया द�सऱ्
५) शेतजिमनीवर आकारला जाणारा कर वष� एका िवध्या तीन �पये तर या�माणे
महसूल : वाढत जावो सहाव्य वष� एका िवध्या २०
जमीन महसूल हीच राज्याच् उत्प�ाच �पये या�माणे आकारणी क�ली जात असे.
मुख् बाब असल्यामुळ अत्यं िचिकत्स यासाठी राजांकड�न एक सरकारक�न िक�वा
प�तीने शेत जिमनीवरील कर महसूल हा सुभदे ार िनयु� क�ले जात होते. सुभदे ाराच्य
आकारला जात असे. मदतीला िदवान, मुजम ु दार, फडणीस, सबनीस,
िशव काळामध्य महसुली च्य ��ीने स्वराज कारखानीस, िचटणीस, जमादार, पोतनीस असे
व मोगलाई असे दोन िवभाग क�ले होते. स्वराज अिधकारी होते.
याचा अथर िशवाज�च्य ताब्या असलेला �दश े ६) शेत साऱ्:
होय तर मोगलाई म्हणज परक�यांच्य ताब्या नैसिगर् आपत्तीच् वेळी जसे दष� ्का
रा�न िशवाजीला खंडणी देणारा �देश होय. महापूर वादळ रोगराई यासारख्य िक�वा श�ू
िशवरायांनी कर महसूल गोळा करत असताना पक्षा उभ्य िपकाची क�लल े ी नुकसान भरपाई
सवर्सामान जनतेचा रयतेचा पूणर्पण िवचार यांचा अदं ाज घेऊन रयतेला सूट देण्याच प�त
क�लल े ा िदसून येतो. सततची होणारी आ�मणे िशवाजी महाराजांनी अत्यं काटेकोरपणे
पडणारा दष� ्का असणारी सुबकता या सवा�चा क�लल े ी िदसून येते. सध्य प�र�स्थत मध्य ही
िवचार करता त्यांन जमीन महसूल अत्यं एक आदशर असणारी प�त आपल्यासमो
व्यव�स् �रत्य आखलेली िदसून येते. आहे. िशव काळातील एक अत्यं मह�वाची
जिमनीच्य सुपीकता नुसार त्यांच वगर्वार प�त म्हणज तगाई प�त होय शेतकऱ्
क�ली जात असे या जिमनीमध्य येणाऱ् िपकांची शेतीसाठी �ोत्सािह करण्यासाठ महाराजांनी
िन�श्चत क�ली जात असे त्यानंत त्याव ती खास रोख मदत देण्याच प�त सु� क�ली
�ायचा सारा िन�श्च करण्या येत असे. सारा यालाच तगाई प�त असे म्हणता. शेतीसाठी
हा रोख रकमेत िक�वा वस्त �पाने जमा करावा बैल जोडी िदली जात आिण शेतीचे अवजारे
लागत असे. काही कारणास्त रयतेस कर खरेदीसाठी िदली जात असणारी ही र�म
भरण्या अडचण असेल तर योग् ती सूट फड� ण्यासाठ सुलभ ह�े ठरवून िदले जात असत
नवीन लागवडी क्षे�ाखा आणण्यासाठ भागातून कापड िव��साठी येत असेल
जिमनीवर काही वष� शेतसारा माफ करण्या �स्�यांसाठ सा�ा िक�वा सुती व रेशमी लुगडी
येत असत. यामुळे गरीब शेतकऱ् एक ची कपडे असं तर पु�षांसाठी पागोटे डोक्या
�कारचा आधार तर वाटतच होता िशवाय त्यांन बांधावयाची जरीच्य काठाचे िक�वा सुती �माल,
�ोत्साहनह िमळत होते. अडचणीत सापडलेल्य टोप्य, पासो�ा इत्याद वस्त तयार िमळत
शेतकऱ् आिथ् र सहाय् देणे या कतर्व्या असेल या कापड बाजार �ामुख्यान आ�ी,
पुरेपूर पालन िशवरायांनी नेहमीच क�ले त्यांन नागपूर, महशे ्व, चांदवड व सोलापूर या
राजा आिण रयत यांच्यामध् समन्व �स्थािप भागातून झालल े ा िदसून येतो. चौल, िभवंडी,
क�ला नवीन गाव बाजारपेठा वसवण्यासाठ राजापूर, व�गुरला, संगमेश्व यासारख्य काही
कारागीर व सावकार व िविवध लोकांना �मुख व्यापार क��ाव�न तर डहाणू, तारापूर,
�ोत्सािह क�न महसूल हा मध्य सूट देण्या क�ळवे-माहीम, वसई, आगाशी, बां�े, नागठाणे,
येत असे. �ीवधर्, जैतापूर, खारे, पाठवून इत्याद
७) िशवकालातील बाजारपेठ व व्यापार क�� : गावातून सु�ा मो�ा �माणावर ती व्यापा
िशव काळात कसबेच्य गावात बाजार भरत क�ला जात असे. समृ� भाषा समु�िकनाऱ्
असे यािठकाणी पंच�ोशीतून वस्त मुळे मीठ तयार करणे हासु�ा एक मह�वाचा
िवकण्यासाठ आणत असतो. कापड, धान्, उ�ोग होता �त्ये िमठागरांवर एक ट�ा
लोणी, पानसुपारी, िविवध फळे, भाज्य, नारळ, आिण �त्ये मनावर दोन �पये दहा आिण
मासे यासारख्य अनेक वस्तूंच समावेश जकात लावली जात असेल हा उ�ोग
बाजारपेठांमध्य असायचा खरेदी-िव��ची नागोठाणे, भा�दर, राजापूर, ठाणे, पेण,
रेलचेल असायची. काही व्यापार वस्त मसाल्याच पनवेल, हवेली, दाभोळ, चीपळ�न अशा मीठा
पदाथर ही िव��साठी असायच्य सुंठ, हळद, घरातून मो�ा �माणावर क�ला जात असे.
लवंग, खोबरे, लसूण, कांदा, मोहरी, कापूर, लोककल्याणकार राजा... अशा माझ्य छ�पती
क�शर, वेलदोडे, खडीसाखर, चंदन गोपीचंदन, िशवाजी महाराजांची कामिगरी सदैव पज ू नीय व
सुवािसक तेले इत्याद अनेक वस्तूंच समावेश आदरणीय राहणार आहे...
यामध्य असायचा. बाजारपेठांमध्य किलंगडे,
नारळ, फणस, काजू, िलब ं ू, क�ळी, आब ं ा, िशवरायांच्य �त्ये कामिगरीस िशक्ष
अननस िविवध भाज्य, मास लोणी तसेच फण्य, ध्येय प�रवाराच्या वतीनकोटी कोटी �णाम…
सुपे, पलंग, साबण, तांब्याच भांडी इतर
�ाण्यांमध् घोडा, बैल, म्है, शळ े ी इत्याद�चाह िशवकन्य एन कदेरकर - क�जारी
समावेश असायचा. िविवध �कारच्य कापडही मॉडनर् हायस्क�ल क�म्प सोला
िव��स येत असे यामध्य �ामुख्यान तेलंगणा, 9423535529
मलबार, िवदभर , गुजरात, बंगाल, आयोध्य या
फलकिचत्ररेखाटनातू
िदनिवशषे
भाग- ७
भारतातील सवा�त श��शाली सत्ता म्हणू
छ�पती िशवाजी महाराज जयंती मरा�ांचे सा�ाज्य ओळखले जात होत.
(१९फ�
� वारी
ु ) िशवरायांचा मह�वाचा गुण म्हणजे कमालीचा
साधेपणा होय. सैन्याबरोबर रा�न त्यांनी सव
जगाच्या इितहासात मरा�ांचा इितहास कसोटीच्या व संकटाच्या �संगाना आनंदाने तो
अ��तीय असा आहे. मरा�ांचे स्वतं� सावर्भौ िदले.
राज्य स्थापन क�न छ�पती िशवाज संपूणर् जगातील सेनानायकाच्य
महाराजांनी मध्ययुगीन भारताच्या इितहासा �मांकात िशवाजी महाराजांचे स्थान �थम
नवे पवर् सु� क�ल. स्वराज्याचेच नंतरच् दजार्चे आह. १६४५-१६८० या िशवरायांच्या
काळात िवशाल सा�ाज्यात �पांतर होऊन संपूणर् कारिकद�त सामथर्शाली मोगलांचा िकव
िहंदप
� दपादशाही असे नाव त्यास �ा� झाल. िवजापूरकरांचा असा एकही िहंद� िकवा मु�स्लम
सेनानायक नव्हता क, ज्यांचा महाराजांन उलटपक्, आपल्याच जा�ात श�ूला
पराभव क�ला नाही. पकडण्यात ते यशस्वी ठर. संकटाच्या वेळी
शहाजादे, इराणी व पठाण सरदार तसेच िशवराय आपली कल्पकता वाप�न
जसवंतिसंह राठोडसारखे राजपूत राजे या सहीसलामत संकटातून बाहेर पडत असे. शहाजी
सवा�नी छ�पती िशवरायापुढे हात टेकले होते. राजाची सुटका, मोऱ्ांचे उ�ा,
वैय��क शौयर, संघटक व नायक म्हणून अफजलखानाचा पराभव, स्वतःची पन्हा�ा�
िशवाजीराजे अ�गण्य ठरले होत. सुटका, िवशाल गडावरच्या चकव, सुरतेची
अफजलखानाशी क�लल े े यु�, शायस्तेखानावर लटू , आग्र्या�न स, मोगल सा�ाज्यातून
छापा, सुरतेची लूट, एवढेच नाही तर सहीसलामत परतीचा �वास या सवर्
औरंगजेबाच्या दरबारात त्यांनी क�लेल रोमांचकारक गो�ी त्याच्या आयुष्यात घ
िबनधास्त �वेश या सवर् गो�ी वरील िवधानांच गेल्य. या सग�ातून िशवरायांचे धैयर्वान
व गुणांची �िचती देतात. व्य��मत्व आपणास िदसून ये.
िशवरायानी समानतेचे तत्व जोपासल. िवशेष म्हणजे अिव�ांत प�र�म घेऊन
सैन्यामध्ये सवर् जातीधमार्च्या लोकांना सम आपले ध्येय धोरण िस�ीस नेण्यासाठी िशवाज
क�न घेतले. शेतकरी, सामान्य माणू, महाराजांनी आपले सवर् आयुष्य वेचले आि
कारक�न, आिदवासी या सवा�ना स्वराज्या म्हणूनच िशवाजी महाराज हे युगपु�ष होते असे
मह�वाचे स्थान िदल. म्हणणे साथर् ठर.
सवर् िवरोधी सत्तांना पाणी पाजणारे सैन महाराजांच्या या कायार्मुळे त्
महाराजांनी िनमार्ण क�ल. ही मोठी गो� काळातील जनता हे अपूवर् आिण नवे वैभव
यािठकाणी नमूद करािवशी वाटते. शेकडो स्वराज्याच्या �पात पाहत ह. म्हणूनच
सेनाधूरधरांना िशवरायांनी �िशिक्षत क�ल्यामु अमात्याने म्हटले त्या�मा‘महाराजांनी नूतन
राजाच्या िनधनानंतर िनमार्ण झालेल् सृ�ीच िनमार्ण क�ल. िशवाजी महाराजांनी
संकटाच्या काळात मरा�ांचे स्वातं� य शासनात िशस्तब�ता िनमार्ण क�.
लोकांनी जगाच्या पाठीवरील सवर् बला� अश न्यायदानात ि:स्पृहता दशर्िव,
सा�ाज्यसत्तेशी संघषर् क�न सुरिक्षत . गैरकारभार करणाऱ्ाऱ्
िशवाजी महाराजांच्या �ज्ञेचा असामा न ठेवता समज िदली. सवर् धमा�ना समान लेखल,
कल्पकता हा मह�वाचा पैलू होत. परंतु त्याहीपेक्षा मह�वाची गो� आढ, ती
आणीबाणीच्या �संगात ते योग्य त म्हणजे रयतेची काळज.
कल्पकता वापरीत आिण श�ूचे कप, रयतेला लेकरा�माणे मानणारा हा राजा
फसवणूक, गु� कारस्थानांना िशवरायांनी क�वळ महान युगपु�ष नव्हता तर मानवतेचे
आयुष्यात कधीही दाद िदली नाह. उत्कट तत्वज्ञान सांगणाऱ्
महात्म्या�माणे ते वंदनीय थोर पु�ष हो.
ल�जी राघोजी साळवे पुण्यितथी पेशवाईचा अस्त झाल. त्यानंतर१७ नोव्ह�बर
(१७ फ� � वारी
ु ) १८१७ रोजी झालेल्या लढाईत म�ट स्�ूअट
ए�ल्फन्स्टनच्या नेतृत्वाखालील
सैन्यािव�� लढताना ते धारातीथ� पडल. ते
पा�न ल�ज�नी आजन्म ��चारी रा�न
मायभूमीच्या स्वातं�यासाठी लढण्या
�ढिनश्चय क�ल. त्यांनी पुण्यातील गंजपेठे
व्यायामशाळा(तालीम) सु� क�ली (१८२३),
िशवाय शस्�ास्�ांच्या गु� �िशक्षणा
गुलटेकडी प�रसरातील िनजर्, दाट झाडीमध्ये
जागा िनवडली. महात्मा जोतीराव फ�ले व त्यांच
गोवंडे, परांजपे हे िम�, वासुदेव बळवंत फडक�,
आप्पासाहेब भांडारक, िवठोबा गुठाळ वगैरना �
म�िव�ेबरोबरच शस्�ास्�े चालिवण्या
�िशक्षण ल�ज�नी िद. सातारा, कराड,
सांगली, कोल्हापू, पंढरपूर, सोलापूर आिण
पुणे �ांतातील तत्कालीन बंडखोर व दरोडेखोर
मांग, रामोशी, भटक�-िवमु� यांना ल�ज�नी
एकोिणसाव्या शतकातील एक महारा��ीय
एक� क�न स्वातं�याचे बीज या बेडर
�ांितकारक व शस्�ास्�िव�ेचे �िश.
माणसांच्या मनात �जिवण्याचा �यत्न क.
ल�जीबुआ, ल�जी वस्ताद या नावांनीही ते
त्या सुमारास सत्तू नाईक याची टोळ
प�रिचत होते आिण त्यांचे घराणे‘ राऊत’ या
दरोडेखोरीत अ�ेसर होती.
नावाने ख्यातनाम होत. त्यांचा जन्म पुण
त्याचेही मन वळवून त्याला �ांितवी
िजल्�ातील िभवड-पेठ (ता. पुरंदर) येथे
उमाजी नाईक आिण वासुदेव फडक� यांना मदत
राघोजी व िवठाबाई या दांपत्यापोटी झाल.
करण्याचे आवाहन क�ल. अठराशे सत्तावनच्य
साळवे हे परा�मी घराणे असून छ. िशवाजी
उठावात ल�ज�च्या तालमीत तयार झालेले
महाराजांनी ल�मांग यांस (ल�ज�चे आजोबा)
अनेक �ांितवीर सामील झाले होते. त्यांना
‘राऊत’ ही पदवी देऊन पुरंदरच्या रक्षणा
फाशी वा जन्मठेप अशा कठोर िशक्षा ि�िटशां
जबाबदारी सोपिवली होती. ल�ज�चे वडील
ठोठावल्य. ल�ज�पासून �ेरणा घेऊन
राघोजी हे पेशवाईत िशकारखान्याचे �मुख
लोकमान्य िटळ, चाफ�कर बंधू, स्वातं�यवीर
होते, िशवाय शस्�ागारखात्याचीही जबाबदार
सावरकर, �ांितिसंह नाना पाटील यांनी ही
त्यांच्याकडे हो. खडक�च्या यु�ात
परंपरा पुढे नेली. ल�ज�नी महात्मा फ�ले यांच्य
दिलतो�ारात सवर्तोपरी सहकायर् क�. म. फ�ले 28 फ��वारी
ु 1928 रोजी भारतीय
यांनी मुल�साठी शाळा काढली (१८४८). भौितकवादी, सर चं�शेखर व�कट रमण यांनी
ल�ज�नी स्व:च्या मु�ा या पुतणीस या शाळेत भारतातील रमण प�रणामाचा शोध लावला.
पाठिवले आिण राणबा (ह�रजन) च्या मदतीने तेव्ह पासून 28 फ��वारी
ु हा िदवस भारतामध्य
अनेक मुल�ना त्यांच्या शाळेत दाखल क�. रा��ीय िवज्ञ िदन म्हणू साजरा क�ला जातो.
मु�ाने ल�जी आिण फ�ले दांपत्याच्य भारतात शास्�ी, शैक्षि, वै�क�य,
�भावातून तत्कालीन दिलतांच्या :�स्थतीचे तांि�क, संशोधन आिण सवर महािव�ालये,
वणर्न करणारा िनबंध िलिहल. तो ज्ञानोद िव�ापीठे, शैक्षि संस्थ, शास्�, संशोधक
िनयतकािलकात �िस� झाला (१८५५). तो हा िदवस खूप उत्साहान साजरा करतात.
पुढे ना. िव. जोशीक�त पुणे वणर्न(पुरवणी अंक काही िदवसांपूव� भारताने संपूणर् जगाचे
२) यात छापण्यात आल. फ�ले यांच्या शैक्षि लक्ष वेधणारे काम क�न दाखवले आ.
कायार्स ल�ज�नी भ�मपणे मदत क�ल. फ�ले भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने एकाचवेळी
यांच्या िमरवणुक�, सभेत वा कायर्�मात १०४ उप�ह अंतराळात सोड�न नवा िवश्व
ल�जी आपल्या तालीमबाज िशष्यांसह हजेर िव�म क�ला आहे. 21 वे शतक हे िवज्ञान आि
लावीत. वृ�ापकाळाने त्यांचे िनधन झाल. मािहती तं�ज्ञानाचे मानले जाते आिण ते खर
रा��ीय िवज्ञ िदवस ठरत आहे. कारण आज आपण आपल्या
28 फ� � वारी
ु आजूबाजूला पािहले तर या िवज्ञानामुळे आपल
�गती खूप वेगाने होत चाललल े ी आपणाला मानव जातीला तसेच संपूणर सृ�ीला चांगला
िदसते आहे. नवनवीन यं�े, तं�ज्ञान हे बदल सव फायदा झाला आहे. नवनवीन िठकाणी
िवज्ञानामुळे होत आह. आपल्या समाजामधील नोकरीच्य संधी उपलब् झाल्य आहेत आिण
ज्या अंध��ा होत्या त्या िवज्ञानामुळे जीवन जगण्याच, उदरिनवार् करण्याच एक
झाल्या आहेत आिण हे एक चांगल्या �गतीच �गतीिशल साधन िमळाले आहे. त्याच
लक्षण मानले जा. सामािजक, आिथर्, व्यावहा�र चांगला
आता आपण िवज्ञानावर एवढे अवलंबू फायदा होत आहे.
आहोत क�, आपल्याला पहाटे उठण्यासाठ आपल्याला ज्या सुखसोई आता उपलब
होणारा गजर म्हणजे घ�ाळ हे सु�ा एक आहेत, त्या फ� आिण फ� िवज्ञानामु
िवज्ञानाच्या �गतीचे छान उदाहरणच . आहेत आिण आपण भिवष्यात काय घडवू
आपली संपूणर् िदवसाची िदनचयार् आपण य शकतो हे सु�ा िवज्ञानच ठरवू शक. भारतीय
छो�ाशा मशीनमुळे योग्य वेळेत पूणर् करत रा��ीय िवज्ञान िदनाच्या सवा�ना खूप ख
आिण त्याचा फायदा सवा�ना होताना िदसत शुभेच्छ....!
आहे.
1999 पासून भारत देशात िवज्ञ मराठी राजभाषा िदन
िदवसाच्य िनिमत्तान वेगवेग�ा �कारच्य (किववयर क�समा
ु �ज जयंती)
संकल्पन राबिवल्य जातात. यामुळे नवनवीन
िवषय तसेच िवज्ञानामध चांगले वाईट अनुभव "लाभले आम्हां भाग्, बोलतो मराठी।", हो
िक�वा पुढील काही वषार्च िनयोजन आपण मराठी बोलतो िक�ब�ना ती बोललीही जाते; परंतु
आतापासून क� शकतो आिण पुढील वषर्भरातू फ� एक िदवसच म्हणज २७
काळातील होणारे नुकसान टाळण्याच �यत् फ��वारी
ु रोजी. हो त्याल कारणही तसेच आहे.
क� शकतो. 1999 मध्य आपले िवश् बदलणे अगदी जगभरातील मराठी भाषकांकड�न २७
ही संकल्पन, 2004 मध्य समुदायातील फ��वारी
ु हा िदवस जागितक मराठी भाषा िदवस
उत्साहवधर वैज्ञाि जागृती ही संकल् म्हणू साजरा क�ला जातो. मराठी कवी िवष्ण
चालू वषार्मध् ‘खास िवकलांग वामन िशरवाडकर ऊफ� क�समा ु �ज यांच्य
व्य��साठ िवज्ञ आिण तं�ज्ञ’ ही जन्मिदवसाच् िनिमत्तान हा िदवस “मराठी
संकल्पन राबिवण्या येत आहे. �त्ये वष� भाषा िदवस’ म्हणू पाळण्याच �था सु� क�ली.
भारतामध्य रा��ीय िवज्ञ िदवसाला अनेक जागितक मराठी अकादमीने याकामी पुढाकार
िठकाणी चांगले संभाषण, िविवध संशोधने घेतला. कवी क�समा
ु �ज यांच्याब�ल आजच्य
शास्�ज्ञा चचार्स� अशा अनेक कायर्�मांन िपढीला ठाऊक नसल्यामुळे कदािचत हाच
रा��ीय िवज्ञ िदवस साजरा क�ला जातो. िदवस, “मराठी भाषा िदवस’ म्हणून का साजरा
आतापय�त िवज्ञानामध झालले ्य �गतीमुळे करायचा, असा एक साधा �श्नच त्यांच
मनामध्ये क�ठेतरी दडलेला असत. खरंतर कवी सभोवताली असलले ्य भाषेची त्याल ओळख
क�समा
ु �ज यांचा व्यासंग इतका मोठा आहे क� होते, त्य भाषेचे त्याच्या संस्का होतात.
त्यांच्याब�ल काय बोला. िवष्णू वामन महारा��ातील ब�तांश लोकांची मराठी भाषा ही
िशरवाडकर हे एक मराठी कवी, नाटककार व बोलीभाषा ज्ञानभा व व्यवहा भाषा आहे.
कादंबरीकार होते. त्यांची नटस�ा, द�सरा मराठी भाषल े ा �ित��त भाषेचा दजार अजूनही
पेशवा ही गाजलेली नाटक� तसेच कल्पनेच्य िमळालेला नाही. मराठी भाषेचे संवधर् करणे ही
तीरावर, जान्हवी या कादंबऱ्嗈या आिण िकन, काळाची गरज आहे.
िवशाखा, मराठी माती हे काव्यसं�ह �कािशत दरवष� अ�खल भारतीय मराठी साहीत्
आहेत. यापैक� ‘िवशाखा’ हा काव्यसं�ह संमेलन आयोिजत क�ले जाते. राज्याबाहे व
आधुिनक मराठी काव्याचे कायमचे भूषण आह. देशाबाहेर हे सािहत् संमेलन आयोिजत क�न
िशवाय 1964 मध्ये गोव्याच्या सािह मराठीचा �चार व �सार होण्याच् ��ीने
संमेलनाचे अध्यक्षपददेखील त्यांनी भूषि �यत् क�ला जातो.
होते. क�समा
ु �जांना मराठी भाषेतील सािहत्याचा ९४ वे मराठी सािहत् संमेलन क�समा
ु �ज यांच्य
“कोिहनूर’ म्हणूनही संबोधले जात. भूमीत नािशक येथे माचर्मिहन्या होत आहे. या
अनेक मराठी भािषक, मराठी भाषा िदवस सािहत् संमेलनास राज्यातील िशक्षक ध्
साजरा करतात खरा; परंतु खूप �िचत प�रवारातफ� मनःपूवर् हािदर् शुभेच्छ!
जणांनाच हे ठाऊक असेल क�, जगभरातील
बऱ् भाषांचा उगम हा जसा संस्क� भाषेपासून �ी. िवनायक काक�ळते
झाला आहे, तशीच आपली मराठी भाषादेखील एस. जी. प�ब्लक स्क�
संस्क� भाषेमधून आली आह.े लहान मूल जेव्ह िस�र िज. नािशक
जन्माल येते, तेव्ह आपल्य आईची, आपल्याल 9890153902
मी शाळा
बोलतेय...
कोरोनाने संपूणर् जगाला �ाह-�ाही
क�न सोडलो. अनेक क्षे� हे नेस्तनाबुत झ.
पुढे येणाऱ््येक घटक�स काय िवपरीत घड
या िभतीपोटी संपूणर् जग आपल्याच घरा
क��ां�माणे क�डल्या गेले होत. संपूणर् जग
जणू काही एका जागी स्तब्ध झाल्यागत अवस
िनमार्ण झाल. काय करावे? काय क� नये? पाहत होतो. घंटानादाने सू� होणाऱ्郀 शाळेत
हे सवा�ना सुचेनासे झाले. �त्येक व्य�ी आप आज स्मशा शांतता पसरली होती. सवर
कसे िजवंत रा� याचाच िवचार करायला लागले गावातील गावकरी गाव सोड�न क�ठेतरी िनघून
होते. नातेसंबंधाचे खरे दशर्न या कोरोनाने गेलीत असे वाटायला लागले होते. आता शाळा
संपूणर् जगाला घडिवल. शेवटी आपले द�:ख सू� होण्याच िचन् मा� िदसत नव्हत.
आपल्यालाच सहन करायचे असते हे िदवसेिदवस प�र�स्थत कोरोनामुळे अितशय
ि�कालाबािधत सत्य सवा�ना मान्य करावे िबकट झाली होती. पालक सु�ा आपल्य
लागले.साऱ् िवश्वाची परीक्षा कोणीतरी पाल्यांच् िशक्षणासा िचंतेत होते. हा िभितचा
श�ी घेत असल्यागत भास व्हायला लाग. लपड ं ाव कधी बंद होईल हे कदािचत देवालाच
या कोरोणाच्य �कोपामुळे अनेक गो�ी मािहती असावे.
ठप् पडल्य होत्य. िशक् क्षे�ा सु�ा यांचे शाळा जरी बंद असल्यातर िशक् मा�
िवप�रत परीणाम झाले. शाळा या नाईलाजाने बंद रा� नये याअंतगर् िशक्षकां आँनलाईन
शाशनाला बंद कराव्य लागल्य. त्यामुळ शाळेत आल्याव शाळेितल अितशय शांत
शाळेचे जुने वैभव कधी येईल याची वातावरण मनाला सतत छळत होत. मी
चातकासारखी वाट आम्ह िशक् व पालक िभरिभरत्य नजरेने सवर परीसर न्याहाळ
असायचो. अशाच एक िदवशी मला कोणीतरी
आवाज देत असल्यासारख वाटायला लागले. लागेल अशी खोटे आश्वासन मी वारंवार करत
मला भास झाला असावा असे वाट�न मी सदर होतो. पण माझे मन मलाच आतल्याआत खात
बाबीकडे द�लर् क�ले. परंतु मला पुन्ह होते. शाळेसोबत आता काय बोलावे हे
"गु�जी"म्हणू दोनदा आवाज आला. मागे मलासु�ा कळेनासे झाले होते. खूप वेळ
वळ�न पाहतो तर काय! च� शाळा मला शाळेसोबत संवाद झाल्याने मो�ा द:खद
आवाज देत होती. ितच्य आवाजामध्य मन अंतकरणाने ितने मला शेवटी िनरोप िदला. मी
हेलावून टाकणारी अगितकता होती. शाळा सु�ा. िन�त्तरीत होवू. नुसता हात हलिवत
आपले द�:ख मला धडाधड सांगायला लागली. होतो. अशातच माझ्या सोबत असणाऱ्
माझी क�स या कोरोणामुळे कशी वांझ िशक्षकाने मला जोरात हाक मार. त्यामुळे मी
पावल्याग झाली ही ती सांगायला लागली. पुन्हा भानावर आल. मी जणू स्वप्न पाहत होत
आता मला माझ्या िभंती िजव घेतात क� काय क� काय असे मला वाटले. पण शाळेचे िववेचन
अशागत वाटायला लागल्य आहेत असे ती क�लेली सवर् बाब ही िवचार करायला भाग
सांगत होती. ितच्य �त्ये शब्दा एक वेदना पाडणारी होती. हे िभितमय वातावरणात कधी
लपलल े ी होती. या कोरोणामुळे होत्याच नव्हत संपेल याची वाट शाळेसोबत संपूणर् जग पाहत
कसे झाले ती रडवलले ्य स्वरा सांगत होती. मी होते.
मा� मुंग िगळल्याग सवर काही ऐकत होतो.
माझ्याजव ितने िवचारलले ्य कोणत्याह
�श्नांच योग् असे उत्त नव्हत. मी सु�ा
भावनावस झालल े ो होतो. माझे डोळे सु�ा
पानावले होते. शाळेची स्मशा शांतता ही
शाळेला सु�ा रोज �स् करत असल्याच मला
ितच्य बोलण्यातू जाणावले होते. शाळा मला
ओरड�न ओरड�न िवचारात होती क� माझे लोप
पावलेले स�दयर मला कधी वापस िमळणार. एक�
काळी िजथे िशक्षणा ज�ा भरायची ती जागा
आज खंडारासारखी बनल्यान शाळेचे सवर �श्
संयु��क होते. रोज िव�ाथ्या�च जी
िकलिबलाट असायची ती लु� पावल्यान आज
पोरक� झालेल्य शाळल े ा तर मृत्यू �िवण सोनार
कवटाळल्याग वाटत होते. हे ितच्य िजल्हा प�रषद शाळा मसोना
प. स. अचलपूर िज. अमरावती
िवव्हलतेमुळे मला सहज कळत होत. शाळेचे
थोडे सांत्वन क�न लवकरच सुखाची चा�ल 9503638739
सख
ु म्हणजे
काय?
आपली मागची सगळी स्वप सोड�न
मुलगी सासरी जाते, निवन स्वप बघायला, नव्ह
तर निवन स्वप नव्य साथीसंगे जगायला.
संसार फ�लवते. संसारवेलीवर नवी सुमने
बहरिवते. पण काही काळानंतर का क�णास
ठाऊक क��पणच बहरलेले शेत िगळंक�त क�न
टाकते. ह�ी वतर्मानप हातात धरायचं धाडस
होत नाही. पान उघडले क� वारंवार त्या
अशाच बातम्य समोर िदसतात. िशकली सवरली
उ��ू व्य�ी आपली वेल आिण फ�ललेली
फ�ले चुरगाळ�न टाकतो ज्य व्य�ीच्
िवश्वासाव संसाराचा गाडा रेटणारी दोन चाकच
आपल्य स्व:लाच पक ं ्च क�न घेते, मग
िवश्वा क�णावर ठेवायचा? डॉक्टर िशकलल े ी आहे?ज्य िचमुकल्यांन बाहेरचे जग अजून
व्य�ी जर एवढी िशक�न स्व:चा पािहले नाही.बाहेरची परीक् अजून िदली नाही
जीवनािवषयीचा ��ीकोन आंक�िचत करीत आिण लगेच त्यांच् आयूष्याच पप े र
असेल तर समाजाने, समाजातील कमी सोडवण्याऐवज खोड�न टाकला जातो. िवचारा
िशकलेल्यांन क�णाचा आदशर पुढे त्य िनपिू �क दांपत्यांन, ज्यांन मूलं होत नाही
ठेवायचा.कोणतेही संकटं आले, आिथ् र असो म्हणू समाजाच्य न्यूनत जपणायार घातक
क� सामािजक त्य संकटांना त�ड न देता नजरांचा िकती सामना करावा लागतो आिण
आपल्य घरातील माणसांना संपवून टाकणे यातच ज्यांच् वेलीला ग�डस फ�ले लागली
िचमुकल्यांन मा�न टाकणे हा कोणता िनणर् असतात अशी क�चे� माणसं जीवना संपूणर डाव
खेळण्याऐवज िवझवावा असा िवझिवला जातो.असे करीत
आपला सारीपाट असताना त्या पामराला त्या जीवािवषयी कण
पार तोडफोड येत नसेल काय? त्या िनष्पाप कोव�
क�न स्व: मु� जीवांचा काय दोष? त्या इतर जीवा जगायचा
होतात.अरे संकटे अिधकार नसतो का? हेच नातं नात्याला
क�णाच्य आयूष्या खाऊन टाकते. असं का व्हाव? भारतात
येत नाही? ही कोणत्याच अभ्यास�मात असा पाठ न��
संकटे म्हणजे जीवन ना! �दयाच्य नाही. घरातूनही असे कोणतेच अनुवंिशक
धडकण्याच् रेषाच्याह वर खाली होत संस्कारही होत नाह.शाळेतही िशक्ष
असतात. तेव्हा आयूष्याच आलेख नीट आयूष्य़ात �गती होईल असेच संस्का
असल्याच पावती इसीजी देत असतो. त्याची देते.आयूष्यात पुढे जाता जाता नाती जपायला
रेष सरळ झाली ते तो आलेख संपायला आलल े ा हवी अशीच संस्कार िदली जाता.मग मोठी
असतो. झाल्यावर या संस्काराचा िवसर का व्ह?
या जगात अनेक व्य� होऊन गेले. खूप संकटे आली क� त्यातून मागर् ह
अडण�चा मुकाबला क�न सवर नाती जपत िनघतोच.वेळ लागते. लागतही असेल. पळ�न
आपले आिण द�सया�चेही आयूष् घडिवले. जाणे िक�वा संपिवणे हा शेवटचा पयार्य नसतोच
महाभारत, रामायणातील कथा ऐकल्य क� मुळी. मुळ जन्माला यायलाही नऊ मिहन्यांच
आपण आपली स�े �ायला िक�वा तक�िवतक� वेळ लागतो.शाळेत यायलाही ५ ते ६ वषा�चा वेळ
करायला सु�वात करतो, रामाने सीतेचा त्या लागतो. झाडाला फळे लागायलाही तो त्याचा
करायला नको होता, दौपदीला युिध��रने वेळ घेतो.मग प�र�स्थती बदलायलाही थोडा वेळ
दाव्या लावायला नको होते यासारखे अनेक �ायला हवा. शेणात िकडे पडतात. तेही काही
िवचार करतो पण ती परी�स्थत तशी असते ती कालांतराने आपली वाट शोधत त्या सडलेल्य
घड�न गेली. इितहासात जमा झाली आिण हाच प�र�स्थतीतून बाहेर पडतातच क.परीस्थीतीत
इितहास डो�ासमोर ठेवून त्य चूका बदल होतो. बदल हा िनसगार्चा िनयम
आपल्याह सोबत भिवष्या होऊ नये म्हणू आहे.नात्यांनी नाते खाऊ नय, नात्यांनी
लहानपणापासून आपल्य कानात गो�ीच्य नात्याला धीर �ाव. नाते बह� लागते.
�पाने सं�ह करीत असतो. एक�दरीत काय तर वेळ हे सवर् समस्येचे औष
आयूष्यात चढउतार येणार. क�णाचेही आहे.
आयुष्य हे सुखाचे नसत पण सुख म्हणजे
काय? �ाचा ब�तेक शोध संपलल े ा नसतो. �णाली कोल्ह
छो�ाशा गो�ीचा बाऊ क�ल्या जात आिण स. िश. िज. प. कानकाटी,
अशातच आपला व क�टब ं� ाचा जीव एखादा िदवा िज. वधार्8999765231
कोरोना काळातील
माझे शै�िणक
प्रय
भारतीय शासन�णाली ही
लोकशाही�धान आहे. लोकशाहीमध्ये
व्य��िवकासाला अनन्यसाधारण मह�
असते. कोणत्याही समाजाची उंची त्या त्
समाजाची िवचार�णाली, िवचारसरणी व
अंगभूत गुण विै शष्�े यावर आधा�रत असत.
असा समाज िनमार्ण करण्याचे काम कल्
देत नव्हत. िव�ाथ्या�साठी काहीतरी क�ले
िशक्षकच करत अस. म्हणूनच कोठारी
पािहजे असे सतत मला वाटत होते. म्हणू,
किमशनची सु�वात 'भारताचे भिवतव्य
शाळा जरी बंद असल्या तरी िव�ाथ्याच� े िशक
वगार्वगार्मध्ये घडत 'या िवधानाने क�लेली
चालू असले पािहजे असे मला वाटत होते.
आहे. व्य�ीचा िवकास करत असताना िशक्
पारंप�रक रीतीने आता अध्ययन व अध्याप
कल्पनाश�, इच्छाश�ी आिण मला
करणे शक्य नव्ह, म्हणून आधुिनक
काहीतरी नवीन करावयाचे आहे या ि�सू�ीवर
तं�ज्ञानाच्या साहाय्याने िव�ाथ्या�ना अध
आधा�रत असते. उप�मशील िशक्षक ह
करण्याचे ठरिवल. यासाठी स्वतः आधी हे
चाकोरीबाहेरील वेगळे उप�म हाती घेऊन
आधुिनक तं�ज्ञान आत्मसात क. "शाळा बद ं ,
भिवष्यकाळातील समाजाची उंची वाढिवण्याच
पण िशक्षण चा" या संकल्पनेनुसार मी
�यत्न करत. माचर्मध्ये कोरोनाचे सावट संपूण
िव�ाथ्या�ना िविवध नवनवीन मागार्ने अध्या
जगावर पडले व संपूणर् जगच थांबल. याला
करण्याचे ठरिवल.
िशक्षण क्षे�देखील अपवाद न. कोरोनाचे
झुम मीिटंग :- लॉकडाऊन कालावधीत
संकट लवकर जाईल, असे िदसत नव्हत.
िव�ाथ्या�ना झुम मीिटंग�ारे अध्य-
लॉकडाऊन काळात शाळा व िशक्षण दोन्ही ब
अध्यापनाचे कायर् क�. िव�ाथ्या�नीदेखील या
झाली. परंतु माझ्यातील िशक्षक मला स्वस्थ
आधुिनक व नवीन अध्यापन प�तीस लागलो. इयत्ता पाचवी ते दहावीच्य
सकारात्मक �ितसाद िदला व माझे ऑनलाइन िव�ाथ्या�ना इं�जी व्याकरणावर तसेच त्यांच
अध्यापनाचे कायर् िनयिमतपणे सु� झा. परंतु, पा�पुस्तकातील घटकांवर आता या गुगल
झूम हे चीनचे अॅपआहे व सुरिक्षत ना, असे फॉमर्�ारे �श्न िवचा� लाग. या गुगल
सरकारने जाहीर क�ले. त्यामुळे नवीन सुरिक् फॉमर्चे एक अितशय सुंदर वैिशष्� हे आहे ,
अॅपचा शोध घणे ्याचे कायर् सु� झा. िव�ाथ्या�नी शेवटचा �श्न सोडवून झाल्या
गुगल मीट :- गुगल मीट हे संपूणर्पणे सुरिक् सबिमट या बटनावर ��क क�ल्यास ताबडतोब
अॅपआताअध्यय-अध्यापनासाठी वापरण्याच त्याने त्या िविश� घटकावर आधा�रत चाचणी
ठरिवले. या ॲप�ारे िव�ाथ्या�ना अध्याप िकती गुण �ा� क�ले , हे त्यास समजत, त्यांची
क� लागलो व िव�ाथ्या�कड�नही अितशय उत्सुकता ताणून राहत नाही व पयार्याने त्यां
सकारात्मक असा �ितसाद �ा� होऊ लागल. आत्मिवश्वास वाढ. िव�ाथ� ही चाचणी
अध्ययन व अध्यापनाची �ि�या सुरळीतपण िकतीही वेळा देऊ शकतो व या चाचणीत वेळ व
सु� झाली. परंतु िव�ाथ्या�चे मूल्यमाप िठकाण यांचे बंधन नाही. सवार्त मह�वाचे
या�ारे करता येत नव्हत. म्हणजे ही चाचणी पेपरलेस व पयार्वरणपूर
टेस्ट मोज:- िव�ाथ्या�चा अध्यय आहे.
मूल्यमापनासाठी टेस्ट मोज या ॲपचा वाप िडिजटल पेज वाईज िडक्शनरी:-इयत्ता
करण्याचे ठरिवले आिण िव�ाथ्या�ना अध्या दहावीच्या िव�ाथ्या�ना अध्यापन करताना म
क�लेल्या घटकांवर या ॲप�ारे गृहपाठ देऊ असे िनदशर्नास आले क, िव�ाथ्या�ना काही
लागलो. परंतु क�वळ शभ ं र िव�ाथ्या�ची मािहती इं�जी शब्द हे वाचता येत नाहीत व त्यांचे अथ
िक�वा मूल्यांकन या ॲपवर �ा� होत असल्यान समजत नाहीत. मागर्दिशर्कांमध्ये कठ
इतर िव�ाथ्या�नी काय �ितसाद िदलाहे मला शब्दांचे अथर् िदलेले असत, परंतु
माहीत होत नव्हत. म्हणून िव�ाथ्या�च् पृ�संख्येच्या बंधनामुळे ठरािवक शब्दच य
मूल्यमापनासाठी द�सरे अॅपिक�वा सॉफ्टवेअ घेतले जातात. म्हणून िव�ाथ्या�साठ
वापरण्याचे ठरिवल. “पेजवाइज िडिजटल िडक्शनर” बनिवली. यात
गुगल फॉमर्:- िव�ाथ्या�चा अध्ययनाच् पृ�ा�माणे जे-जे कठीण शब्द येतील त्यांचा
मूल्यमापनासाठी टेस्टमोजव्यित�र� द�सरे समावेश या िडक्शनरीत क�लेला आह.
िक�वा सॉफ्टवेअरचा शोध घेण्याचे कायर् चा सवर्सामान्य व �ामीण भागातील िव�ाथ
असताना गुगल फॉमर्िवषयी मािहती िमळाल. यासाठी मी डो�ासमोर ठेवला आहे.
िव�ाथ्या�च्या मूल्यमापनासाठी हे अित �ीप बुक :- मोबाईलवर िक�वा संगणकावर
उपयु� सॉफ्टवेअर असल्याचे जाणव. पुस्तक वाचन करता येणे ही नूतन संकल्पन
िव�ाथ्या�ना अध्यापन क�ल्यानंतर त्या यात आहे. हे पुस्तक आपण झूमदेखील क�
मूल्यमापन आता या सॉफ्टवेअर�ारे क शकतो. पप े रलेस, पयार्वरणपूर, वेळ व
कालसापेक्ष अशी आपणास या �ीपबुकच सु�वातीला सोपे , मध्यम व कठीण या�माणे या
वैिशष्�े सांगता येती. खेळात िव�ाथ्या�ना �श्न िवचारले जात.
इंटरॅ�क्टव्ह िडिजटल बुक:- या�कारच्या मनोरंजनातून ज्ञानाजर्न हा या खेळामाग
िडिजटल पुस्तकात आधी अध्यापनाचे �व्हि मुख्य उ�ेश आह.
त्यानंतर काही �श, पुन्हा �व्हिडओ यु �ूब चॅनल :- काही िव�ाथ्या�ना गुगल
मूल्यमापन अशा �कारचे हे इंटरॅक्ट�व्ह िडिज मीटवर तािसकांना उप�स्थत राहणे वैय��क
बुक्स असता. ज्या िव�ाथ्या�ना गूग कारणामुळे जमत नाही. त्यामुळे इयत्ता नवव
मीटवरील तािसक�ला काही कारणामुळे हजर व दहावीच्या पाठय�मावर आधा�रत
राहता येत नाही. त्यांच्यासाठी या �कारच् पाठघटकांवर िविवध �कारचे �व्हिडओ
पुस्तकांची िनिमर्ती क�लेली आ. बनिवण्यात व ते माझ्या यू�ूब चॅनेल�ार
भािषक खेळ :- मनोरंजनातून अध्यापन या िव�ाथ्या�पय�त पोचिवण्याचा �यत्न क.
संकल्पनेतून भािषक खेळांची िनिमर्ती म ब्लॉग:-
क�लले ी आहे. इं�जी व्याकरणातील िविवध माझ्य www.pravinpanpatil.blogspot.com
भागांवर आधा�रत घटकांवर िविवध भािषक या ब्लॉगवर इयत्ता दहावी व बारावीनंतर क ,
खेळ िनमार्ण क�ले. या खेळांमध्ये सोप , मध्यम िविवध स्पधार् परीक्षा मा, इं�जी संभाषण,
व अवघड या �कारच्या पायऱ् िविवध महापु�षांची मािहती,इयत्ता पिहली ते
िव�ाथ्या�चा उत्तम �ितसाद लाभ. �त्येक दहावीच्या िव�ाथ्या�साठी ऑनलाईन टेस
लेव्हलला गुण असल्याने जास्तीत जास्त यांच्या समावेश आह. वरील �कारचे िविवध
िमळिवण्याच्या िव�ाथ� �यत्न क� ला. आधुिनक साधन वाप�न कोरोना काळात
�श्नमंजुषा:- िव�ाथ्या�चे सामान्यज्ञान वाढ िव�ाथ्या�ची अध्ययन व अध्यापन �ि�या चा
म्हणून िविवध महापु�षांच्या जयंती िक�व असली पािहजेहा माझ्या या सवर् शैक्ष
पुण्यितथीिनिमत्त �श्नमंजुषा आयोिजत क�ल �योगांमागील �ामािणक हेतू आहे. गरजू,
व या �श्नमंजुषामध्ये जो िव�ाथ 50 ब�जन समाजातील आिण �ामीण भागातील
टक्यां◌्��पेक्षा जास्त गुण �ा� करेल त्य िव�ाथ� हा िशकला पािहजे , त्याची अध्यय
ईमेलवर िडिजटल �माणप� �ा� होत �ि�या ही बंद होता कामा नये तसेच
असल्याने िव�ाथ� या �श्नमंजुषामध्ये मो िव�ाथ्या�ना तं�स्नेही बनिवणे हाच य
�माणात सहभागी होऊन आपले सामान्यज्ञ पाठीमागील हेतू आहे.
आजमावू लागले.
कोण होईल ज्ञानाथ:-'कौन बनेगा �ी. �िवण िवजय पानपाटील
करोडपती'या टी.व्ही शोच्या धत�वर आधा�र क�. आर. टी. हायस्क�, वणी, नािशक
"कोण होईल ज्ञाना" हा खेळ इ� ं जी संपक� :- ९४०४७९६३९४
िवषयातील िविवध घटकांवर तयार क�ला.
आम्हाला गवर् आह
मराठी असल्याच...
माझ्य मराठीची बोलू कौतुक� महारा��ात आिण मोठया �माणात :मुख्यत
प�र अमृताही पैजा िजंक� ... २२ गोवा इथे बोलली जाते मराठी ही भारतातील
मराठी भाषा ही सवर भाषाची जननी आहे. मरा . अिधक�त भाषापैक� एक आहेठी
आपल्य भारत दश े ात सवार् जास् थोर संत भाषाहीभारतात सग�ात जास्त बोलली
मराठी भाषेतूनच आपले ज्ञ जनमानसा पयर् जाणारी चौथी भाषा आहे मरा .ठीच्या मुख्
पोहचवल आहे. संत ज्ञानेश्वरा भगवद गीतेचा पोटभाषा आहेत ,कोळी ,हाडी- त्या म्हणणे .
सांराक मराठी भाषेतूनच लोकापयर् पोहचवला. मालवणी आिण क�कणी मराठी भाषा
पसायदानातून भंगवताकडे सवर िवश्वाकरीत दोनहजारवषार्पासून अ�स्तत्वात आहे म्ह
दान मािगतले. संत ज्ञानेश्वर यांनी ज्ञान ’ मराठीला अिभजात भाषेचा दजार् िमळवू
संत रामदास स्वाम . सारखा �थ ं िलिहला आहे २७ आपण .देण्याचा �यत्न चालू आ
हया .िलिहले आहेत ”मनाचे श्लो“ हयानी . फ��वारी
ु ला मराठी िदन साजरा करतो
, दज�दार िलखाणाला न िवसरता हयांचे अध्यय त्यािदवशी आपले लाडक� सािहत्◌ार
मराठी ही एक . िचंतन करायला हवे ,पठन क�समा
ु �जांचा वाढिदवस असतो. त्यांन मराठी
�ाचीनआिण सुद ं र भाषा आहे .संत तुकाराम , भाषेची महती व महत् आपल्य कवीतेतून
संत सावतामाळी , संत जनाबाई , संत मु�ाबाई सवर्लोकापय� पोहचवलआ े हे .खरचंआपण ,
, संत नामदेव यांनी मराठी भाषेतूनच ल�काना सगळे भाग्यवान आहोत कार मराठी ही भाषा
चांगले िवचार िदले. छ�पती िशवाजी . खूपच गोड आिण सुदं र आहे
महाराजांनी मराठी भाषा अजरामर क�ली व आपल्यामहार��राज्याततरमराठीभाषा�त्येक
महत् वाढिवले . त्याच्यामुळ मराठी भाषाही नसालाकळतेसमजतेव सवर् बोलली
सवर् समजली. जातेम्हणूनआपलीराज भाषामराठीआहे .मराठी
माय मराठी तुिझया पाई तन मन धन म� वािहले माणसाची खािसयत अशी क� तो िहन्द संस्क� ,
मराठी भाषेच कौतुक कराव तेवढ खुप या भाषा सहज आिण सोप्या�रतीने समजू बोल
कमीआहे. मराठी ही एक सुद ं र भाषा आहे जी . तसेच इं�जी भाषा बोलणेही सोपे जाते .शकतो
कारण मराठी भाषा ही या भाषांमधूनच िवकिसत पोहचवन व जपवनुक करण हे �त्ये मराठी
तसेच ितचे िवभाजन ही तेथील .क�ली आहे मानसाच काम आहे
�देशानुसार क�ले गेलेआहे त्यात िवदभार् . "मराठी आहे आपल्या श्वास
मालवणी अशा मराठी पुरक , कोकणी,वैदभ� ठेऊ ितला जीवनाच्य ध्यासा
खेडयापाडयातही . भाषांचा समावेश होतो िहंदी इं�जी आहे भिवष्याच् गरजा
�त्येकची भाषा वेगवेगळीआहे. अिहरानी , त्या कमी न होऊ देऊ मराठीचा दजार "
गुजरभाषा , पुणेरीभाषा' व इतरसवर्समा महारा��ाच्या मातीशी असलेले घ� ऋणानुबंध
बांधवाचीभाषारांगडी आिण अशु� ,अप�श ं , िटकवून ठेवणारी आपली मातृभाषा आहे िजचा .
कशीही असो ती . असलेली भाषा असते िजने रा��ीय ख्यातीच ,गोडवा खुपआहे
मराठीभाषेच्यापोटभाषाआहेत .मराठीत िजने ,कवी घडवले- पुरस्कारिवजेते लेख
बोलनमराठी माणसाला आवडते आपल्य . बॉलीवूडकरांनाही भुरळ घातली ती भाषा
पण . भाषेचा आपल्याला अिभमान असत . बोलण्यात कमीपणा वाटण्याचं कारणच ना
अिलकडे आपल्या त�ण मंडळ�ना इं�जी भाषेच द�सऱ्ाची वाट न पाहता स्वतःपासून सु�
जास्त आकषर्ण आ. त्यात त्यांचा दोष ना . क◌ेली पािहजे तसंच कॉलेजच्या मराठी वाङ .
कारण त्यातच महािवदयालयीन आिण आि . मय मंडळांची व्या�ी वाढली पािहज
पदव्य . उ� िशक्षण सवर् इं�जीतून होत अ तरचजास्तीत जास्त मराठी सािहत्य जनमानस
िमळवून तर◌ुण मंडळी परदश े ात उ� तर मराठी क�वळ कागदापूत�च ,पोहोचेलं
िशक्षणासाठी जात ितथे इ� ं जी भाषाच . मयार्िदत न राहता सग�ांच्या मनामनात
.िलहावी लागते ,बोलावी क�नराह .◌ील
मराठी ही िनव्वळ भाषाच नाही तर एक संस्क�त "माझ्या मराठी मातीचनका क� अवमान ,
आहे मराठी भाषेचा इितहास खूप आधीपासून . िहच्य दा�रद्�ा आह,े भिवष्याच वरदान
म्हणजेच अगदी रा��क�ट राजापासू माझ्य मराठी मातीचा, लावा ललाटास िटळा
. मराठी भाषा लविचक आहे .अ�स्तत्वात आ िहच्य संगे जागतील, मायदेशांतील िशळा "
थोडया थोडया फरकाने शब्दांचे अथर् बदलता . म्हणू म्हणत मला गवर आहे मी मराठी
मुबं ईची मराठी भाषा ह�ी �खचडी भाषा झाली असल्याच…
, ितच्यात िहंद . शु� मराठी रािहली नाही .आहे
िहंदी . इं�जी यांची भेसळ झाली आहे ,मराठी �ी. िनलेश धमर्रा पाटील �ाथ िशक्
आिण इं�जी िसनेमा पा�न भाषा अशी झाली िज.प. शाळा थोरगव्हा
पण आता , पूव� मराठीला मान नव्हत .आहे ता. यावल िज. जळगाव
. काही �माणात आहे मानअसलाचपािहजे . ९४०३७४६७५१
आपलीमातृभाषा जपने हे �त्येका
आ�कतर्व आहे. व ते पुढच्य िपढीपयर्
आमचा
अिभमान...
हत्त: श�ी�दशर्
जहाज: आरमार, पाण्यावरची सत्
जंगल: गिनिमकवा
अ�ी: उजार्स�ो, पंचमहाभूते
ढाल-तलवार: शौयर
लखोटा: आदश े , िवचारपूस, कळजी
�जा: ज्यांच्यासाठी आिण ज्यांच्यामुळे
सुराज्य उभं रािहल.
पालखी: पालखीचे मानकरी, सरदार,
महाराजांची िवश्वासू मन्ड
तोफ: भ�म संरक्
पुस्तक: अभ्या, पुराण ज्यामुळे महाराज
घडले
राजमु�ा: अिधक�त राज्, सन्मा
मावळे: रक्षणक, िन�ावंत
स्वराज्य िनमार्ते छ�पती िशवाजी महाराज आ िसंहासन: अिभशी� राजा
स्वराज्य उभारणीत मोलाचा वाटा असलेल् ध्व: ध्या, �ेरणा, िहंदवी स्वराज.
गो�ी �ितकात्मक स्व�पात या िच�ा
मांडल्या आहे... �ी. सुधाकर जाधव
िच�ाचे स्प�ीकरण� जय बालाजी �ाथिमक आ�मशाळा
गड-िक�े : स्वराज्यचा पा, सुरिक्षत. िशऊर, ता. वैजापूर, िज. औरंगाबाद
घोडे: लढाईच्या ��ीने राज्याची खरी संपत 9552267501
येतो आम्ह परत घरट्यात उळा
िकरणान� जागे व्हा जा �ा
वावर बेस आलायं त उळा
आम्हांल अ�ाच्य शोधात.. पाडाये जाया लं लागील.
िदवसभर अ� शोधून येतो आता वलां-वलां आहे तावचं
आम्ह आमच्य घर�ात.. जाया आ� नतं मागून ताहा
वाळ�न जाईलं..
आम्ही पक्षी असेच आ
सकाळचं नको पण येळं
राहतो क�ठे पण भटक�त .. येळचे जावािजलं
मैलो-मैल जाऊन आम्हांल ितकडं वावरात..
िहमालयाचे क�ठेतरी पाणी उळा पाडाये िदवसाचेचं
बेस नतं राचे त खायाला
प्यायल िमळत... ताहा दगडां येत्यायं हाता...
उगवता सूयर् मावळता सूय बरा वावर बेस आलायं नतं

खूप दाखवतो मदतीचे हात.. िबवंदी काहाडल
ं ेती कसीक
भ� ती येऊन पडता भरायलं...
पंख थकले,पाय थकले
अनं नायजं बेस येता त
च�चीला देऊदे थोडी मदत.. ईकत-िबकत घेऊन देतू मग
काय तेलं..
कोण जाणे व्यथा आमच
तसेच बसलो आहोत रडत.. एक िदवस त राचे वावराचं
फाटं आणून फरचीवर
सगळे घर�ात आल्यािशवा
पाडलता उळा..
आम्हीप नाही वसत.. राचे पाडाये पाडलता पण
हात काळाचं �यून रहलता
वादळाशी झुज
ं त,त्सुनामीश सगळा..
खेळत राहतो आम्ह लढत..
ऐखलाजं ताहा मज्जा ना
पण र�जच्य जा�ांमुळे
ये पण कोणीतरी संग
गेले आहेत आमचे िम� मरत.. रहल्यावरचं खरी मज्जा ये
उळा पाडाये...
आमच्या मंजूळ गाण्यां मग ते उ�ात हवा अनं
सृ�ीपण नाचते मो�ा नसं हवा तरी शेवटपय�त
उत्साहा... राहाये...
देश-िवदश े ात चच�ले जाते सुरेश ह. गािवत

राज्य-राज्यां स्थलांत होते L. L. B First Year M. P. Law
नेहमी िवसावा होतो गावात.. College Aurangabad
कवी सुरेश ह. गािवत 9146080175
शाळा भरली
होती िचंता सारी सरली
तळमळ शाळेची...
शाळा पनू ्�ांदा भरल येऊ� कशी मी शालेला ग
�चंड ऊज�चा घोळका पाटी नाही मज िलहाया ग
शाळा त्याने चकाकल
येऊ� कशी मी शाळेला
हवेत हषर्- उत्सवाच
बीज िबजाई पेरली ll �ु ll आई माझी जाई रोज शेतावरी
लहान भावंड मीच सांभाळी
भाग्य गप्प अंधार
वाया जात होता काळ शाळेला मी न्याहाळी द��न
�त्यक्ष ज्ञान भ क�णा सांगू या माजबुरीला ग
वाट पाही अधीर बाळ येऊ कशी मी शाळेला
आकस्मात आनंदाच
गोड बातमी आली ll १ll सांजेला येता आई घरी
हवेत हषर बाळाला ती घेई मांडीवरी
नीरस होते मैदान
बाप ितला रोज रोज मारी
टाक� यशाच्या रांगोळ िपऊ�नी ढसा ढसा दा�ला ग
भरले मन असे आता येऊ कशी मी शाळेला
जशी पाण्याने शहाळ
भ�नी द�र सारे
अश्या भांडणात शाळा माझी गेल
पाठीवरती टाकली ll २ll परी क�णा ना दया माझी आली
हवेत हषर िशकाया तळपते आजवरी
धूतर् राक्षस वैऱ् िशक्षण हा ितसरा डोळा
चंग मोठा बांधला येऊ कशी मी शाळेला
गवर् तयाचा मोड�न
गणवेश अंगी घातला
मास्क सॅिनटायझर च
शस्�े सोबती घेतलीll ३ ll
हवेत हषर....
उडणे खूप उंच आहे

थो�ा वेळात मोठी घाई
रािहले सारे करणे आहे
ग�ा थकायाचे रे नाही
संकटा�न मोठे व्हायच
शपथ आज घेतली ll ४ll
िच�ा क�लास जाधव
हवेत हषर...
िजप शाळा थेरोळा
कवी - राम मािणक मुड ं े
ता मु�ाईनगर िज जळगाव
िज. प.शाळा मांडवा प. स. धारणी िज. अमरावती
मो.न. 8975675040 7350748190
राजा
बह�जनांचा
क�वारी संत सज्जनांच
कदर्नकाळ तो �� द�जर्नां
आरंिभला सूयर् नव्या युगा
थोर इितहास घडला माझ्या िशवबाच
आशीवार्द आई िजजाऊ�च
पाठीवर हात राजे शहाज�चा
वसा डोईवर तुकारामांच्या समतेच
घडला तो सव�त्तम पु� उभ्या िवश्व नाही ध�ा लागू िदला
शेतकऱ्ाच्या गवताच्या काडी
रयतेवर अन्याय करणाऱ् उभे आयुष्य खचर् क�
झुज
ं िदली सत्तांश �जेच्या कल्याणासा
परक्यांची गुलामिगरी डावलू
सवर्स्व वािहले स्वराज्यस्था असा क�ळवाडी भूषण ब�जन �ितपालक राजा
पुन्हा होणे नाह
माव�ांची सरदारांची स्वामीभ�
माझ्या िशवबाच्या कायार
िशवरायां�ती ठायी ठायी होती
जगात तोड नाही
स्वराज्यासाठी िशरच्छेद करण
स्वतःला धन्य धन्य मानत ह
�ीम. तोरणे रेश्म अिनल
परस्�ीला मातेसमान मानल िज. प. �ाथ. शाळा, मालुंजा बु.
स्वराज्यात सवर्धमर्समभाव स्थ ता. �ीरामपूर, िज. अहमदनगर
गावोगावी जलव्यवस्थापन क� 9561604510
द�ष्काळात कारािगरांना काम िदल
श्. अ�िवनायक
वंदना
मोरगावचा मोरेश्व
�थम स्थान मानाच पवर्त िशखर लेण्या
दशर्नाचा लाभ घेऊ िगरीजात्मक गणपत
िनवारण होई संकटाचे सुखकतार् �ःख हता
द
आहेस तूच आधीपती
बाप्पा तू गणपत
िस��िवनायक िस�टेकचा ओझरचा िवघ्नेशव
�थम वंिदतो मी तुजला गुणगान तझे गात
ु ो
�साद ठेवतो मोदकाचा दाता तूच सवा�चा
पालीचा ब�ाळेश्व मंगलमूत� आम्ही म्हण
शोभे गजमुख तझेु
जास्वंद फ�ले द�वा
वाहन तुमचे मश
ु क
ि�य तुला गणपती
वंदन तुजला माझे
क�या आरती आपण
गौरी पु� िवनायक तूच खरा शोभे महागणपती
मोरया तू महाडचा
नमन तुजला क�रतो लिलतागौरी िदलीप
आशीवार्द दे सौभाग्य राणे
िचंतामणी तूच आमचा सहिशिक्ष,
ज्ञ, गुण, िव�ापती माळेवाडी अ
बु�ीचा तूच दाता अकलूज, सोलापूर
�र�ी िस�ीचा 7028861052
गणपती
प्रथा आिण व् िशवछत्रप
आता त्या �थ
व्यथा बनताहे
थांबवावे क�नीतरी महारा��ाच्या भूमी
भावंडे आपसात भांडताहेत स्वराज्य सूयर् उग
कावळा िशवेल �ोणाला परमो� िनश्चयाच
म्हणे त्यास मोक्ष िम िशवछ�पती जन्मल..
पण आता कावळेही
लू� होत आहेत
छो�ा सैन्य तुकडीन
स्वाथ� झालीत माणस
त्या काव�ालाही कळाल
श�ूंना नामोहरम क�ले
पण आम्ही तथाकथीत �शा िशस्तब� सैन्य जोरा
त्या �थांनाच िचकट�न आह �ागितक राज्य उभारल..
खायला पैसे नाहीत
ल�ही ऊधार घेवून क�ले िशवछ�पत�नी क�ला
अहेर पध्धितने सांगा कस
ऐितहािसक सारा संघषर
ऊच्छाद मांडला आह
िजंकले क�क गड िक�े
गोड नव्हतेच ितच्या निश साधला मुलूखाचा उत्कष..
पण तेरवी मा� गोडाची
िजलेबीचा पाक आता
ितच्या त�डाला पुसत आह स्�ी सन्मानाची िशक
जड झाले ओझे िशवछ�पत�च्या राज्य
सांभाळता त्या �थांन होता एकमेवा��तीय राजा
व्यथा मांड� क�ठे म आदशर् महाराजांचा जगा..
अजून सारे तसेच आहे
डॉक्टर संजय भ. पाचभाई ©® सिचन मस्कर

नागपूर
9665519715
नवी मुब
ं ई
ज�
े कवी 8169185305
महाराष्ट्र सािहत्य प�रषदेच्या व्यास
िजल्हा प�रषद शाळेच्या िवद्याथ्या�चे काव
पुरस्कार िवजेते म. िग�रश �भुणे व सवर्
अितथ�ना भेट देण्यात आल.
क�सूमा�ज, गिदमा, शांता शेळक�, मंगेश
पाडगावकर, िवंदा करंदीकर यांची िनवडक
किवतांचे वाचन या बालकव�नी क�ले. यावेळी
िपपं री िचंचवड मधील तन्व व खुशी खळदकर,
सािजरी तापसाळकर तर िजल्ह प�रषद टाकवे
खुदर शाळेच्य अ�स्मत ओव्हा, दशर्न
ओव्हा व प�वी ढमाले या तीन बालकव�ना
महारा�� सािहत्य प�रषद शाखा िपंपरी संधी िमळाली. यावेळी त्यांच मागर्दशर िशक्
िचंचवड "मराठी भाषा पंधरवडा" िनिमत्त व सािह�त्य संजय जगताप सर उप�स्थ होते.
आयोिजत कायर्�मात मावळ तालुक्याच्या द�ग िव�ाथ्या�न खुमासदार शैलीत किवता सादर
भागातील िजल्हा प�रषद �ाथिमक टाकवे खुदर क�न सवा�ची दाद िमळवली. मान्यवरांन
शाळेच्या िवद्द्याया�ना काव्यवाचनाची आपल्य भाषणातून सािहत् प�रषदेच्य या
िमळाली. कायर्�माचे अध्यक्ष प��ी पुरस वैिशष्�पुण कायर्�माच व द�गर् भागातही
िवजेते मा. िग�रश �भुणे हे होते तर अितथी मराठीच्य सािहत्याच गोडवी जपणा-या या
म्हणुन सािह�त्यक कवी . अ�ण बो-हाडे मावळातील या िव�ाथ्या�च व िशक्षकां कौतुक
उप�स्थत होत. व्यासपीठावर यावेळी अ�खल क�ले. बालवयातच मराठी सािहत्याच ओढ व
भारतीय मराठी महामंडळाचे िवश्वस्त .राजन वाचनाची आवड सध्याच् िपढीला आवश्य
लाखे व महारा�� सािहत्य प�रषद िपंपरी असल्याचेह त्यांन सांिगतले.
िचंचवड शाखेच्या कायार्ध्यक्"चं� आहे कायर्�मात शामला पंडीत यांच्य
सािक्ष" या मािलक�च्या मुळ ले�खका "शब्दझुल" व "स्वानं" या दोन काव्यसं�हाचे
मा.िवनीता ऐनापुरे या उप�स्थत होत्. नुकताच �काशन करण्यात आल. कायर्�माचे
प��ी पुरस्कार जाहीर झाल्याब� �ास्तािवक म. राजन लाखे यांनी तर �स्तुत
मा.िगरीश �भुणे यांचा मानिचन्, शाल �ीफळ किवतांवर भाष्य मंगला पाटसकर यांनी क�ले.
पुष्प व �ंथ देऊन सत्कार करण्य सु�संचालन संजय जगताप यांनी क�ले व
आला.यावेळी टाकवे खुदर् शाळेचा िव�ाथ� शाळेचा आगामी काव्यसं�ह"अक्षरधा"
िल�खत काव्यसं�ह"अक्षरफ�" हा प��ी लवकरच �कािशत होणार असल्याचे सांिगतल.
आदशर् िवद्याथ� िदनदिशर/ मािसक
3000 कॅलेंडरचे संपूणर् राज्यात यशस्वी िवत
उवर्�रत फोटो पुढील अंका...
महारा�� शासन राज्यस्तरीय नवोप�म स्प
स्पधर्कांची यादी अंितम िनकाल घोिषत होणे बा
सवर् िवजेत्य
स्पधर्काचं े िशक
ध्येय प�रवार
महारा�� यांच्या
वतीने हािद्र क
अिभनंदन
िशक्षकां िशक्षकांसा �कािशत एकमेव राज्यस्तर साप्तािह
'िशक् ध्ये'च्य व्हाटसअॅप�ुपमध्य आजच सािमल व्ह....
व िडिजटल अंक िमळवा आपल्य मोबाईलवर अगदी मोफत...
आपल्या िजल्�ाच्या बटनावर स ्(�क्ल) क�न आमच्या व्हाटसअॅप मू
स हात आजच सामील व.. आिण अंक मोफत िमळवा.
नािशक सांगली उस्मानाबाद
मुंबई धुळे िंसधुदुगर
िंहगोली रत्नािगरी ठाणे
जालना बीड औरं गाबाद
सातारा अहमदनगर लातूर
नागपूर जळगाव अकोला
कोल्हापू भं डारा वािशम
नांदे ड रायगड अमरावती
गोंिदया चं �पूर यवतमाळ
बुलडाणा वध� मुख्याध्या
परभणी गडिचरोली डायट
पुणे नंदरबार
ु िशक्षणािधका
सोलापूर पालघर राज्यस्तरी
आपल्या िजल्�ाच्या बटनावर स ्(�क्ल) क�न आमच्या व्हाटसअॅप मू स हात आजच सामील व.. आिण अंक मोफत िमळवा.
आपले लेख, किवता, आिद सािहत्य shikshak.dhyey@gmail.com या मेलवर पाठवा. संपादकीय टीम, महाराष्� राज.
0
वरील �ुप पूणर् झाल्या९६२३२३७१३५ यावर JOIN मेसेज करावा. 3 लाख + वाचक संख्या असलेले राज्यातील एकमेव साप्ता.

शिक्षक ध्येय 1 मार्च 2021 अंक 44 वा

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

शिक्षक ध्येय 1 मार्च 2021 अंक 44 वा

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

िशक्षकाचं े सवा�साठी �कािशत एकमेव राज्यस्तरीय िडिजटल सा� 22/02/2021

सा�ािहक िश�क ध्ये स्पशर् क: https://www.ShikshakDhyey.com/

सा�ािहक िश�क ध्ये स्पशर् क: https://www.ShikshakDhyey.com/

सा�ािहक िश�क ध्ये स्पशर् क: https://www.ShikshakDhyey.com/

सा�ािहक (दर सोमवारी �िस� होईल)

लेख सािहत्य शब्द मयार् 500 ते 800 शब्द व

महारा��ात संवादाची भाषा मराठी असली

िशवरायांचा इितहास म्हणजे लोककल्याणकार

मानवी जीवन हे अितशय व्यस्त आ.

कोरोना िवषाणूचा वाढता �ादभ

�ीम. सोनी कानडे

उंबर�ापय�त असणारा काळ आता, आता ना रक्ष, दहावी,

मराठी आमुची मायबोली

आता कोरोना गेला....अशा

वाढवती साठा ज्ञाना

िदसताच गु�जण समोर

�ितिनधी: चं�कांत कारंडे , मुंबई 9137298676 सौ. भारती सावंत, मुंबई

पाणी घालून घालून झाडे आता तरली,

िदवसा आड मी मुलांच्या घेतो भेट,

सांगा सांगा गु�जी कधी जाईल कोरोना,

मुले नाही शाळेत येत नाही मजा,

देवा हा कोरोना जाऊदे आता तरी,

हजारो वषार्पूव कािलदासांच्य वरील

उगवता सूयर् मावळता सूय बरा वावर बेस आलायं नतं

देश-िवदश े ात चच�ले जाते सुरेश ह. गािवत

उडणे खूप उंच आहे

डॉक्टर संजय भ. पाचभाई ©® सिचन मस्कर

नािशक सांगली उस्मानाबाद

मुंबई धुळे िंसधुदुगर

िंहगोली रत्नािगरी ठाणे

जालना बीड औरं गाबाद

सातारा अहमदनगर लातूर

नागपूर जळगाव अकोला

कोल्हापू भं डारा वािशम

नांदे ड रायगड अमरावती

गोंिदया चं �पूर यवतमाळ

बुलडाणा वध� मुख्याध्या

परभणी गडिचरोली डायट

सोलापूर पालघर राज्यस्तरी

You might also like