स्पर्धा परीक्षध तयधरी

महाराष्ट्राचा भग
ू ोल
डॉ. संदीप मसराम
सहाय्यक प्राध्यापक - भग
ू ोल
वसंतराव नाईक शासकीय कला व समाजववज्ञान संस्था, नागपरू
अभ्यासक्रम •महाराष्ट्राचा भगू ोल
•भारताचा भग ू ोल
प्राकृवतक, सामावजक आवि
•जगाचा भग ू ोल
आवथि क भग ू ोल

ADD A FOOTER 2
महाराष्ट्राचा प्राकृवतक भग
ू ोल
भरू चना,
भग ू भि रचना,
नदीप्रिाली,
हवामान,
मदृ ा,
वनस्पती

ADD A FOOTER 3
महाराष्ट्राचा सामावजक भग
ू ोल
लोकसंख्या
मानवी वसाहती

ADD A FOOTER 4
महाराष्ट्राचा आवथि क भग
ू ोल
खवनजसंपत्ती
उजाि साधने
जलवसंचन
कृषी
पशुधन व दुग्धउद्योग
मत्सव्यवसाय
उद्योगधंदे
वाहतकू
संदेशवहन
ADD A FOOTER 5
मुख्य परीक्षा
प्राकृवतक भग
ू ोल
• भरू
ू पशास्त्र
• हवामानशास्त्र
• सागरशास्त्र
• जैव भगू ोल
• पयाि वरि भग ू ोल

ADD A FOOTER 6
 मुख्य परीक्षा
मानव भग
ू ोल
• मानव भग ू ोलाचा दृष्टीकोन
• आवथि क भग ू ोल
• लोकसंख्या भग ू ोल
• प्रादेवशक वनयोजन
• मानव भग ू ोलातील प्रवतमान, संकल्पना आवि वनयम

ADD A FOOTER 7
महाराष्ट्राचा स्थान व •महधरधष्ट्रधचध भौगोलिक लिस्तधर –
ववस्तार •अक्षवत्त
ृ ीय ववस्तार :- १५° ४८’ ४६’’ उत्तर
ते २२° ६’ १३’’उत्तर
•रे खावत्त
ृ ीय ववस्तार :- ७२° ३६’ ४५’’ पवू ि
ते ८०° ५४’ १७’’ पवू ि

ADD A FOOTER 8
महाराष्ट्राचे क्षेत्रफळ
• क्षेत्र -
भारत महाराष्ट्र
३२,८७,२६३ चौ की मी ३,०७,७१३ चौ की मी ९.३६ % ३ रा क्रमांक
१,१८,८०९ चौ. मील

• राजस्थान ३,४२,२३९ चौ की मी १ (३४,५२६ चौ की मी)

• मध्यप्रदे श ३,०८,३१३ चौ की मी २ (६०० चौ की मी)

ADD A FOOTER 9
महधरधष्ट्रधची िोकसंख्यध (२०११) -

भारत महाराष्ट्र
१२१ कोटी ११,२३,७२,९७२ (११.२ कोटी) २ रा क्रमांक

ADD A FOOTER 10
महाराष्ट्राचा समुद्रवकनारा
• एकूण सधगरलकनधरध - ७२० वकमी
वजल्हे सागरवकनारा
पालघर १०२ वकमी
ठािे २५ वकमी
मंुबई शहर एवं मंुबई उपनगर ११४ वकमी
रायगड १२२ वकमी
रत्नावगरी २३७ वकमी
वसंधुदुगि १२० वकमी
ADD A FOOTER 11
महधरधष्ट्रधची नैसलगाक सीमध
१ वायव्य सीमा – सातमाळा डोंगर रांग (नावशक), गाडिा टेकड्या (धुळे), अक्रािी टेकड्या
(नंदुरबार)
२ उत्तर सीमा – सातपुडा पवि त, गाववलगडच्या टेकड्या (अमरावती)
३ ईशान्य सीमा – दरे कसा टेकड्या (गोंवदया),
४ पवू ि सीमा – चीरोलो टेकड्या, सुरजागड डोंगररांग, भामरागड डोंगर रांग, चांदूरगड टेकड्या
(गडवचरोली)
५ आग्नेय सीमा – वनमाि ि डोंगररांग, (नांदेड)
६ दवक्षि सीमा – वहरण्यकेशी नदी (कोल्हापरू )
७ नैऋत्य सीमा- तेरेखोल नदी (वसंधुदुगि)
८ पविम सीमा – अरबी समुद्र ( कोंकि)
ADD A FOOTER 12
महधरधष्ट्रधची रधजकीय सीमध –
१ वायव्य सीमा – गुजरात व दादर नगर हवेली
२ उत्तर सीमा – मध्यप्रदे श
३ पवू ि सीमा – छत्तीसगड
४ आग्नेय सीमा – तेलंगाना
५ दवक्षि सीमा – कनाि टक व गोवा

ADD A FOOTER 13
महाराष्ट्राचे इतर राजयांना लागन
ू असिारे वजल्ये
महाराष्ट्राचे इतर राजयांना लागन ू असिारे वजल्ये (एकूि २० वजल्ये) :-
१) गुजरात – पालघर, नावशक, धुळे व नंदुरबार (४)
२) मध्य प्रदे श – नंदुरबार, धुळे, जळगाव, बुलडािा, अमरावती, नागपरू , भंडारा व गोंवदया (८)
३) छत्तीसगड – गोंवदया व गडवचरोली (२)
४) तेलंगाना – गडवचरोली, चंद्रपरू , यवतमाळ व नांदेड (४)
५) कनाि टक – नांदेड, लातरू , उस्मानाबाद, सोलापरू , सांगली, कोल्हापरू व वसंधुदुगि (७)
६) गोवा – वसंधुदुगि (१)

ADD A FOOTER 14
क्षेत्रफळधनस
ु धर सिधात मोठे लजल्हे
अ.क्र. लजल्हे क्षेत्रफळ (चौ.की.मी.)

1 अहमदनगर १७०४८

२ पुिे १५६४३
३ नावसक १५५३०
४ सोलापरू १४८९५
५ गडवचरोली १४४१२
ADD A FOOTER 15
क्षेत्रफळधनस
ु धर सिधात िहधन लजल्हे
अ.क्र. लजल्हे क्षेत्रफळ (चौ.की.मी.)
1 मुंबई शहर १५७
२ मंुबई उपनगर ४४६
३ भंडारा ३८९५
४ ठािा ४२१४
५ वहंगोली ४५२४
ADD A FOOTER 16
वजल्हावार तालुके (तहसील)
तहसीि लजल्ये
0 मंुबई शहर
१ -
२ -
३ मुंबई उपनगर
४ धुळे
५ वहंगोली
६ वावशम, नंदुरबार
७ भंडारा, अकोला, ठािे
८ गोंवदया, वधाि , पालघर, वसंधुदुगि, उस्मानाबाद, जालना
९ औरं गाबाद, परभिी, रत्नावगरी
१० सांगली, लातरू
११ बीड, सातारा, सोलापरू
१२ कोल्हापरू , गडवचरोली
१३ बुलढािा
१४ नागपरू , अमरावती, पुिे, अहमदनगर
१५ चंद्रपरू , रायगड, नावशक, जळगाव
ADD A FOOTER 17
१६ नांदेड, यवतमाळ
महाराष्ट्रातील नद्या -
नदी उगम उपनद्यध
गोदावरी त्रंबकेश्वर (ब्रम्हवगरी) वधाि , वैनगंगा, पैनगंगा, प्रािवहता, प्रवरा, मांजरा
नावशक दारिा, इंद्रावती, पि
ू ाि , वसंदफिा

भीमा भीमाशंकर इंद्रायिी, नीरा, कुकडी, सीना, घोड, पवना

पुिे

कृष्ट्िा महाबळे श्वर कोयना, पंचगंगा, दुधगंगा, वेदगंगा, घटप्रभा,

सातारा भोगावती, येरळा, भीमा

तापी मुलताई बैतुल ू ाि , काटेपुिाि , वगरिा, पांझरा, भुलेश्वरी

अनेर, पि
मध्यप्रदे श
ADD A FOOTER 18
कोकणधतीि नद्यध
उल्हास- काळू, भातसा दमिगंगा
सय ू ाि
वैतरिा- दहे रजा, वपंजाल, लोहानी, बांद्री तानसा
ववशष्टी- जगबुडी काळू
पातालगंगा
शास्त्री- बाव अंबा
कली- काली कुंडवलका
साववत्री
काजळी
काजवी
देवगड
तेरेखोल
ADD A FOOTER 19
महधरधष्ट्रधतीि नदीच्यध कधठधिरीि प्रलसध शहरे
नदी कधठधिरीि प्रलसध शहरे नदी कधठधिरीि प्रलसध शहरे

मुळा मुठा पुिे वसंदफिा माजलगाव

भीमा राजगुरू, पंढरपरू (चंद्रभागा ) कुंडवलका रोहा
कऱ्हा जेजुरी, बारामती
गोदावरी गंगाखेड, नांदेड, पुिातांबा
धाम पवनार
सीना अहमदनगर
पांजरा धुळे
ववशष्टी वचपळूि इरई चंद्रपरू
इंद्रायिी देहू, आळं दी नाग नागपरू
प्रवरा संगमनेर, नेवासे तापी भुसावळ
कयादू वहंगोली वबंदुसरा बीड
मीना नारायिपरू
पंचगंगा कोल्हापरू

ADD A FOOTER 20
महधरधष्ट्रधचे प्रशधसकीय लिभधग –
प्रशधसकीय लजल्हे ु े
तधिक भौगोलिक क्षेत्रफळ
लिभधग (चौ.की.मी.)

कोकण लिभधग ७ ५० ३०७२८

ु े लिभधग
पण ५ ५८ ५७२७५
नधलशक लिभधग ५ ५४ ५७४९३
औरं गधबधद लिभधग ८ ७६ ६४८१३
अमरधिती लिभधग ५ ५६ ४६०२७
नधगपूर लिभधग ६ ६४ ५१३७७

ADD A FOOTER 21
 महाराष्ट्र

ADD A FOOTER 22
 Topic 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

World Geography 1 2 6 2 1 - -

India Geography 9 7 3 7 6 2 1

Physical Geography 2 4 3 3 8 11 9

Agriculture Geography 1 - - - - - -

Maharashtra Geography 1 - 1 1 - - 3

ADD A FOOTER 23
 THANK YOU!
ADD A FOOTER 24