Kur punoni me funksionet dhe grafikët e tyre, do të vini re sesi grafikët e shumicës së

funksioneve duken njësoj dhe ndjekin modele të ngjashme. Kjo për shkak se funksionet që
ndajnë të njëjtën shkallë do të ndjekin një kurbë të ngjashme dhe do të ndajnë të njëjtat
funksione prind.
Një funksion prind përfaqëson formën më të thjeshtë të një familje funksionesh.
Ky përkufizim përmbledh në mënyrë të përkryer se cilat janë funksionet prindërore. Ne
përdorim funksionet mëmë për të na udhëhequr në grafikimin e funksioneve që gjenden në të
njëjtën familje. Në këtë artikull, ne do të:
Rishikoni të gjitha funksionet unike të prindërve (mund t'i keni hasur tashmë disa më parë).
Mësoni si të identifikoni funksionin prind të cilit i përket një funksion.
Të qenit në gjendje të identifikojmë dhe grafikojmë funksionet duke përdorur funksionet e tyre
prindërore mund të na ndihmojë të kuptojmë më shumë funksionet, kështu që çfarë po presim?

Përkufizimi i funksionit prind

Funksionet prind janë forma më e thjeshtë e një familje të caktuar funksionesh. Një familje
funksionesh është një grup funksionesh që ndajnë të njëjtën shkallë më të lartë dhe,
rrjedhimisht, të njëjtën formë për grafikët e tyre.
Grafiku i mësipërm tregon katër grafikë që shfaqin grafikun në formë U që ne e quajmë
parabolë. Meqenëse të gjithë ndajnë të njëjtën shkallë më të lartë të dy dhe të njëjtën formë, ne
mund t'i grupojmë si një familje funksionesh. E gjeni dot se cilës familje i përkasin?

Këto katër janë të gjitha funksione kuadratike, dhe forma e tyre më e thjeshtë do të ishte y = x2.
Prandaj, funksioni prind për këtë familje është y = x2.

Meqenëse funksionet prindërore janë forma më e thjeshtë e një grupi të caktuar funksionesh, ato
mund t'ju japin menjëherë një ide se si do të dukej një funksion i caktuar nga e njëjta familje.

Cilat janë llojet e ndryshme të funksioneve prindërore?

Tani është koha për të rifreskuar njohuritë tona rreth funksioneve dhe gjithashtu për të mësuar
rreth funksioneve të reja. Siç kemi përmendur, njohja me funksionet e njohura prindërore do të
na ndihmojë të kuptojmë dhe grafikojmë funksionet më mirë dhe më shpejt.
Pse të mos fillojmë me ato që mund t'i kemi mësuar tashmë në të kaluarën?
Katër funksionet e para mëmë përfshijnë polinome me shkallë në rritje. Le të vëzhgojmë se si
sillen grafikët e tyre dhe të marrim parasysh domenin dhe gamën e funksioneve mëmë
përkatëse.

Funksionet konstante
Funksionet konstante janë
funksione që përcaktohen nga
konstantja e tyre përkatëse, c. Të
gjithë funksionet konstante do të
kenë një vijë horizontale si grafik
dhe do të përmbajnë vetëm një
konstante si term të saj.

Funksionet Lineare
Funksionet lineare kanë x si term me shkallën më të lartë dhe një formë të përgjithshme y = a +
bx. Të gjithë funksionet lineare kanë një vijë të drejtë si grafik.
Funksioni mëmë i funksioneve lineare është y = x, dhe ai kalon përmes origjinës. Fusha dhe
diapazoni i të gjithë funksioneve lineare janë të
gjithë numra realë.
Këto funksione paraqesin marrëdhënie midis dy
objekteve që janë në proporcion linear me njëri-
tjetrin.

Funksionet kuadratike
Funksionet kuadratike janë funksione me 2 si
shkallën më të lartë. Të gjithë funksionet
kuadratike kthejnë një parabolë si grafikun e tyre.
Siç u diskutua në pjesën e mëparshme,
funksionet kuadratike kanë y = x2 si funksionin e
tyre prind.
Kulmi i funksionit prind y = x2 qëndron në origjinë. Ai gjithashtu ka një domen të të gjithë
numrave realë dhe një gamë prej [0, ∞). Vini re se ky funksion rritet kur x është pozitiv dhe
zvogëlohet ndërsa x është negativ.
Një aplikim i mirë i funksioneve
kuadratike është lëvizja e predhës. Ne
mund të vëzhgojmë lëvizjen e predhës
së një objekti duke paraqitur grafikun e
funksionit kuadratik që e përfaqëson
atë.

Funksionet kubike
Le të kalojmë te funksioni mëmë i
polinomeve me 3 si shkallën më të
lartë. Funksionet kubike ndajnë një
funksion prind prej y = x3. Ky funksion
po rritet në të gjithë domenin e tij.
 Ashtu si me dy funksionet e mëparshme mëmë, edhe
grafiku i y = x3 kalon përmes origjinës. Domeni dhe
diapazoni i tij janë të dyja (-∞, ∞) ose të gjithë numrat real.

Funksionet e vlerës absolute

Funksioni mëmë i funksioneve me vlerë absolute është y =
|x|. Siç tregohet nga grafiku i funksionit mëmë, funksionet
me vlerë absolute pritet të kthejnë grafikë në formë V.
Kulmi i y = |x| gjendet edhe në origjinë. Meqenëse shtrihet
në të dy skajet e boshtit x, y= |x| ka një domen në (-∞, ∞).
Vlerat absolute nuk mund të jenë kurrë negative, kështu që
funksioni prind ka një interval prej [0, ∞).
Ne përdorim funksione me vlerë absolute për të theksuar se vlera e një funksioni duhet të jetë
gjithmonë pozitive.

Funksionet eksponenciale
Funksionet eksponenciale janë funksione që
kanë shprehje algjebrike në eksponentin e
tyre. Funksioni i tyre prind mund të
shprehet si y = bx, ku b mund të jetë çdo
konstante jozero. Grafiku i funksionit
mëmë, y = ex, është paraqitur më poshtë,
dhe nga ai, ne mund të shohim se ai kurrë
nuk do të jetë i barabartë me 0.
Dhe kur x = 0, y kalon nëpër boshtin y në y
= 1. Mund të shohim gjithashtu se funksioni prind nuk gjendet kurrë nën boshtin y, kështu që
diapazoni i tij është (0, ∞). Sidoqoftë, domeni i tij mund të jetë të gjithë numrat realë. Mund të
shohim gjithashtu se ky funksion po rritet në të gjithë domenin e tij.
Një nga aplikimet më të zakonshme të funksioneve eksponenciale është modelimi i rritjes së
popullsisë dhe interesit të përbërë.
Si të gjeni funksionin prind?
Po sikur të na jepet një funksion ose grafiku i
tij dhe ne duhet të identifikojmë funksionin e
tij prind? Ne mund ta bëjmë këtë duke
kujtuar vetitë e rëndësishme të secilit
funksion dhe duke identifikuar se cilët nga
grafikët mëmë që kemi diskutuar përputhen
me atë që është dhënë.
Këtu janë disa pyetje udhëzuese që mund të
na ndihmojnë:
Cila është shkalla më e lartë e funksionit?
A përmban një rrënjë katrore apo rrënjë
kubike?
A gjendet funksioni në eksponent apo
emërues?
Grafiku i funksionit është në rënie apo në
rritje?
Cili është domeni ose diapazoni i funksionit?
Nëse mund t'i përgjigjemi disa prej këtyre pyetjeve me inspektim, do të jemi në gjendje të
nxjerrim përfundimet e opsioneve tona dhe përfundimisht të identifikojmë funksionin prind.
Le të provojmë f(x) = 5 (x – 1)2. Mund të shohim se shkalla më e lartë e f(x) është 2, kështu që
ne e dimë se ky funksion është një funksion kuadratik. Prandaj, funksioni i tij prind është y =
x2.

Shembulli 1
Grafikët e pesë funksioneve janë paraqitur më poshtë. Cili nga funksionet e mëposhtme nuk i
përket familjes së funksioneve të dhëna?
Zgjidhje
Funksionet e paraqitura nga grafikët A, B, C dhe E ndajnë një formë të ngjashme, por
përkthehen ose lart ose poshtë. Në fakt, këto funksione përfaqësojnë një familje funksionesh
eksponenciale. Kjo do të thotë që ata të gjithë ndajnë gjithashtu një funksion të përbashkët
prind: y=bx.
Nga ana tjetër, grafiku i D paraqet një funksion logaritmik, kështu që D nuk i përket grupit të
funksioneve eksponenciale.
Shembulli 2
Cili nga funksionet e mëposhtme
nuk i përket familjes së funksioneve
të dhëna?
y = 5x2
y = -2x2 + 3x – 1
y = x(3x2)
y = (x – 1)(x + 1)
Zgjidhje
Funksioni y = 5x2 ka shkallën më të
lartë të dy, pra është një funksion
kuadratik. Kjo do të thotë se
funksioni i tij prind është y = x2. E
njëjta gjë vlen edhe për y = -2x2 +
3x – 1. Nga kjo, mund të
konfirmojmë se po shohim një familje funksionesh kuadratike.
Duke aplikuar diferencën e katrorëve të përsosur në opsionin e katërt, kemi y = x2 – 1. Ky është
gjithashtu një funksion kuadratik. Kjo na lë me opsionin e tretë.Kur zgjerohet, y = x(3x2) bëhet
y = 3x3, dhe kjo tregon se ka 3 si shkalle më të lartë. Prandaj, nuk mund të jetë pjesë e familjes
së caktuar të funksioneve.

Shembulli 3
Identifikoni funksionin prind të funksioneve të mëposhtme bazuar në grafikët e tyre.
Përcaktoni gjithashtu domenin dhe gamën e secilit funksion.
Zgjidhje
Le të fillojmë me f(x). Mund të shohim se ai ka një parabolë për grafikun e tij, kështu që mund
të themi se f(x) është një funksion kuadratik.

Kjo do të thotë se f(x) ka një funksion prind prej y = x2.

Grafiku shtrihet në të dy anët e x, pra ka një domen prej (-∞, ∞).
Parabola nuk shkon kurrë nën boshtin x, kështu që ka një gamë prej [0,∞).
Në bazë të grafikut, mund të shohim se vlerat x dhe y të g(x) nuk do të jenë kurrë negative. Ato
tregojnë gjithashtu një kurbë në rritje që i ngjan grafikut të një funksioni të rrënjës katrore.
Prandaj, funksioni prind i g(x) është y = √x.
Grafiku shtrihet në anën e djathtë të x dhe nuk është kurrë më i vogël se 2, pra ka një domen
prej [2, ∞).
Parabola nuk shkon kurrë nën boshtin x, kështu që ka një gamë prej [0,∞).
Grafiku h(x) tregon se vlerat e tyre x dhe y nuk do të jenë kurrë të barabarta me 0. Lakoret
simetrike gjithashtu duken si grafiku i funksioneve reciproke.
Kjo do të thotë se h(x) ka një funksion prind prej y = 1/x.
Për sa kohë që x dhe y nuk janë kurrë të barabarta me zero, h(x) është ende i vlefshëm, kështu
që ka edhe një domen dhe varg prej (-∞, ∞).
Vijat e drejta që përfaqësojnë i(x) tregojnë se është një funksion linear.
Ai ka një funksion prind prej y = x.
Grafiku shtrihet në të dy anët e x dhe y, kështu që ka një domen dhe varg prej (-∞, ∞).
Shembulli 4
Identifikoni funksionin prind të funksioneve të mëposhtme.
f(x) = x3 – 2x + 1
g(x) = 3√x + 1
h(x) = 4/ x
i(x) = e x + 1
Zgjidhje
Shkalla më e lartë e f(x) është 3, pra është një funksion kub. Kjo do të thotë se ka një funksion
prind prej y = x3.
Funksioni g(x) ka një shprehje radikale, 3√x. Meqenëse ka një term me rrënjë katrore, funksioni
është një funksion rrënjë katror dhe ka një funksion prind prej y = √x.
Mund të shohim se x gjendet në emëruesin për h(x), pra është reciproke. Prandaj, funksioni i tij
prind është y = 1/x.
Eksponentët e funksionit përmbajnë x,
kështu që vetëm kjo na tregon se i(x)
është një funksion eksponencial. Prandaj,
funksioni i tij mëmë mund të shprehet si
y = bx, ku b është një konstante. Për
rastin e i(x), kemi y = ex si funksionin e
tij mëmë.

Pyetje praktike
1. Grafikët e pesë funksioneve janë paraqitur më poshtë. Cili nga funksionet e mëposhtme
nuk i përket familjes së funksioneve të dhëna?
2. Cili nga funksionet e mëposhtme nuk i përket familjes së funksioneve të dhëna?
y = 4x3
y = -3x3 + 4x2 + 5x – 1
y = x(5x2)
y = (x – 1)(x + 1)(x + 2)
3. Identifikoni funksionin prind të funksioneve të mëposhtme.

f(x) = x3 – 2x + 1
g(x) = 3√x + 1
h(x) = 1/ (x + 1) i(x) = e x + 14. Identifikoni funksionin prind të funksioneve të mëposhtme
bazuar në grafikët e tyre. Përcaktoni gjithashtu domenin dhe gamën e secilit funksion.
5. Përshkruani ndryshimin midis f(x) = -5(x – 1)2 dhe funksionit të tij prind. Cili është domeni
dhe diapazoni i f(x)?

6. Le të jenë a dhe b dy konstante jozero. Përshkruani ndryshimin midis g(x) = ax + b dhe

funksionit të tij mëmë. Cili është domeni dhe diapazoni i f(x)?