Professional Documents
Culture Documents
نگاهی انتقادی به ترجمه تصحیح و تحشیه چین نامه
نگاهی انتقادی به ترجمه تصحیح و تحشیه چین نامه
1
دﻛﺘﺮ ﻓﺮاﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد
ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ ﻣﺠﻠﺔ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ،ﺷﻤﺎرة ،179زﻣﺴﺘﺎن 1391
ﭼﻜﻴﺪه
در ﻛﺘﺎب ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ،واژهﻫـﺎي ﻓﺎرﺳـﻲ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻳﺎﻓـﺖ
ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ واژﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎي آنﻫﺎ در زﺑﺎن ﻫﻨﺪي ،درك
دﻗﻴﻖ ﻣﺘﻦ ،دﺷﻮار و در ﻣﻮاردي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻲ ﺑﺮاي آن
دﺳﺘﻪ از ﻟﻐﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸـﻴﺔ اﻳـﻦ
اﺛﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد ﻛﻪ ﻟﻐﺎﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮاﻛﻨﺪه درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ .در اﻳﻦ
ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻳﻦ واژﮔﺎن اﺳﺘﺨﺮاج ،دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ .ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺖ واژﮔﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﺑـﻪ
ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﻣﺘﻦ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ،در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﺸﻴﺔ آن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﮔﺰﻳﻨﺶ
ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ.
ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ :ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ،ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ،ﻣﺤﻤﺪزﻣﺎن ﻧﻘﺎش ،ﺗﺼﺤﻴﺢ ،واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪي.
ﻣﻘﺪﻣﻪ
ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻢﺳﺎﺑﻘﺔ رواﺑﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ در دورة ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ آﺛﺎر ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در
ﻫﻨﺪ ﺷﺪ .ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ آﺛﺎر ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺎرﺳﻲ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺘﺎبﻫـﺎ
و رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻨﺪ .ﺗﻌﺪد ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫـﺎي ﺧﻄـﻲ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﻫﻨـﺪ ﻧﺸـﺎن از
ﮔﺴﺘﺮش ،ﻧﻔﻮذ و ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در آن دﻳﺎر دارد (1).ﻋﻼﻗﺔ ﻫﻨـﺪﻳﺎن ﺑـﻪ آﻣـﻮﺧﺘﻦ زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ،
)(2
ﺿﺮورت ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ را اﻳﺠﺎب ﻛﺮد .ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ
)(3
و ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه و اﻫﻤﻴﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﻧﺰد ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ.
از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻫﻨﺪ ،آﻧﻨﺪراج) (4اﺳﺖ» .اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺎﻣﻊ ﭼﻨﺪ ﻛﺘـﺎب
ﻟﻐﺖ ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و از ﻟﺤﺎظ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ و اﺣﺘﻮا ﺑﺮ اﻟﻔﺎظ ﻓﺎرﺳﻲ ،ﻋﺮﺑﻲ ،ﺗﺮﻛﻲ ،ﻣﻐﻮﻟﻲ و ﻫﻨﺪي راﻳﺞ در
زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ آن روزﮔﺎر ،اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ دارد .ﻣﺆﻟﻒ در ﻛﺎر ﺧﻮد از ﮔﺮدآوردهﻫـﺎ ،روشﻫـﺎ و ﺗﺠﺮﺑـﻪﻫـﺎي
-1اﺳﺘﺎدﻳﺎر زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ fjahangard@yahoo.com
ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ« )ﻣﺠﺘﺒﺎﻳﻲ .(235 :1368 ،ﺑﺴﻴﺎري از ﻟﻐﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨـﺪ
دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ دﺳـﺘﻤﺎﻳﺔ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻧﻮﻳﺴـﺎن دﻳﮕـﺮ ﺷـﺪهاﻧﺪ و در
ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ .ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮان ،ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﻫﻨﺪي ﺑـﻪ ﻓﺎرﺳـﻲﻧﻮﻳﺴـﻲ
ﻋﻼﻗﺔ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ،ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق وﻳـﮋة آﻧـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲزﺑﺎﻧـﺎن را ﭼﻨـﺪان ﺧـﻮش ﻧﻴﺎﻣـﺪه و اﻫﺘﻤـﺎم
ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي در راه ﺣﻔﻆ و ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻧﺪادهاﻧﺪ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻴﺸـﺘﺮ ،دﺷـﻮاري و دﻳﺮﻳـﺎﺑﻲ
ﻣﻀﻤﻮنﻫﺎي اﺷﻌﺎر و ﻧﺜﺮﻫﺎي ﻓﻨﻲ و ﻣﺼﻨﻮع ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ )ﺻﻔﺎ.(1441-1459/5 :1375 ،
درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮنﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﻐﻠﻖﻧﻮﻳﺴﻲ ﺳﺒﺐ دﺷﻮاري ﺷﻌﺮﻫﺎ و ﻧﺜﺮﻫﺎي ﻓﻨﻲ و ﻣﺼـﻨﻮع ﻫﻨـﺪي
ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻧﺜﺮﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪاي و ﺳﺎدة ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻟﻲ از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و اﺑﻬﺎم ﻧﻴﺴـﺖ .اﻟﺒﺘـﻪ ﻛـﺎرﺑﺮد
اﻏﻠﺐ واژﮔﺎن آنﻫﺎ ،در ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ دﺳﺖﻛﻢ در ﻣﺘﻦﻫﺎي دوره ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ .ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ دﻳﺮﻓﻬﻤـﻲ
ﻣﺘﻦﻫﺎي اﺧﻴﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ »دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ«) (5ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ
ﻟﻔﻆ ﻳﺎ دال ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪه ،اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻳﺎ ﻣﺪﻟﻮل آن دﻳﮕﺮ ﺷﺪه ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎﻫـﺎي آن اﻓـﺰوده ﺷـﺪه اﺳـﺖ .اﻳـﻦ
واژﮔﺎن »اﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ آن ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن اردو) (6ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲروﻧـﺪ ،در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ
اﻣﺮوزي در اﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲروﻧﺪ« )ﭼﻮﻫﺪري :1375 ،ﺳﻲ(.
ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ واژﮔﺎن دﺧﻴﻞ ،اﻣﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ .واژهاي از زﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن دﻳﮕﺮي راه ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و در ﻛﻨـﺎر
ﻣﻌﻨﺎي وﺿﻌﻲ ﻳﺎ ﻗﺮاردادي ﺧﻮد ،ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد .در اﻳﻦ ﺻﻮرت واژه در زﺑﺎن ﻣﻘﺼﺪ ،ﻋـﻼوه ﺑـﺮ
ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ و ﻣـﺮاد از آن اﻳـﻦ
اﺳﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻣﻘﺼﺪ »ﺗﻌﺪاد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ واژه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد ،اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﺪ« )آرﻻﺗـﻮ،
(237 :1373و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاي از دوﻣﻌﻨﺎﻳﻲ واژه ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده ﺑﺎﺷﺪ .ﮔـﺎه
ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واژه اﻧﺪكاﻧﺪك ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻧﻬﺎده و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪﻳﺪ آن در زﺑﺎن ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺪاول و
رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﻦ اﻣﺮ در زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ »ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤﺎن(229 :؛ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺎرز و ﻣﻠﻤﻮس
آن ،ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻌﻀﻲ از واژﮔﺎن ﺗﺎزي در ﻓﺎرﺳﻲ ،ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﺑﺮاي ﺗﺎزﻳـﺎن اﺳـﺖ)) (7اﻣﻴـﺮي.(204 :1384 ،
اﻛﺒﺮي ﺷﺎﻟﭽﻲ ) (1386ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ واژﮔﺎن را در ﻓﺎرﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻲ داده اﺳـﺖ .ﺻـﺎدﻗﻲ )(1371
ﻧﻴﺰ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از اﻳﻦ واژﮔﺎن را در ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ آورده اﺳﺖ .ﺑﺮﺧﻲ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲِ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﻨﺪ را ﺑﻪ
ﻃﻮر ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻲﺗـﻮان دﻳـﺪ .ﺷـﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘـﻮي ) (1341ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ از آنﻫـﺎ را در ﻛﺘـﺎب
113 ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ
ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن آورده اﺳﺖ .ﺑﺤﺮي ) (1960ﻧﻴﺰ ﻓﻬﺮﺳﺖﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ واژﮔﺎن
را در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد آورده اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎت ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده از »اﺻﻄﻼﺣﺎت ادﺑﻲ ﻛـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻟﻐـﻮي
ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ دارﻧﺪ ،اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺖ ،در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ و ﺑـﻪ آن ﺷـﻜﻞ راﻳـﺞ
ﻧﻴﺴﺖ« )ﺑﻴﺎت .(38 :1384 ،ﻓﺮﻫﻨﮓ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ در زﺑﺎن اردو ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺎﻫﺪ ﭼﻮﻫﺪري واژهﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ
ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﻐﺎﺗﻲ در دﺳﺖ اﺳﺖ).(8
ﺑﻴﺸﺘﺮ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲِ ﺗﺤﻮلﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﻨﺪي ،واژﮔﺎن راﻳﺞ و ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮد ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ) (9و ﻣﺨﺎﻃﺐ
ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ،واژة ﺑﻴﺪل در ﻧﻈﺮ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧـﺎن ﺑـﻪ
ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎﺷﻖ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ آن ﺧﻮد را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ .اﻳﻦ
ﻛﻠﻤﻪ در ﻧﺰد ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻣﻌﻨﺎي آزرده ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ) .(10ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﺪل دﻫﻠﻮي ) 1054-1133ه.ق ،(.ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﺪار
ﺳﺒﻚ ﻫﻨﺪي ،ﮔﺎه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ واژه ،ﺻﻨﺎﻋﺎﺗﻲ در ﺷﻌﺮ ﺧﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎي
ﻣﺘﺪاول ﻓﺎرﺳﻲ آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ،ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ و ﺻﻨﻌﺖﻫﺎي ﻫﻤﮕﻮن ﺑـﺎ ﻣﻌﻨـﺎي آزرده ،ﺗﺸـﺨﺺ
ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻟﺤﺎظ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .از ﺳﻮﻳﻲ ﻋﻼﻗﺔ ﺷﺎﻋﺮان ،ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ و از ﺳـﻮي
دﻳﮕﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ اﻳﻦ واژﮔﺎن ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻟﻐﺎﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻦﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﺎري راه ﻳﺎﺑﻨﺪ و درﻳﺎﻓﺖ
ﻣﺘﻦ را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪة ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن دﺷﻮار ﺳﺎزﻧﺪ .اﮔﺮ ﻣﺼﺤﺢ ﻳـﺎ ﺷـﺎرح از ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﺘـﺪاول اﻳـﻦ واژﮔـﺎن در
زﺑﺎنﻫﺎي ﻫﻨﺪي و اردو ﻧﺎآﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺷﺮح اﺛﺮ ،دﻗﺖ ﻻزم را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ.
از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از واژهﻫﺎي دﺧﻴﻞ ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﺧـﻮد ،ﻣﻌﻨﺎﻫـﺎي
دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري :1375 ،ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ( ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺷﻌﺮﻫﺎ
و ﻧﺜﺮﻫﺎي ﻓﻨﻲ در ﺧﺪﻣﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺪﻳﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻬﺎم و اﺳﺘﺨﺪام ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دور ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺴـﺎﻣﺪ
آنﻫﺎ در اﻳﻦ اﻧﻮاع ،ﺑﻴﺶ از ﻧﺜﺮﻫﺎي ﺳﺎده و ﺗﺮﺟﻤﻪاي ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻴﺎس ،در ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از زﺑﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از
ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻴﺰان ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﻟﻐﺎت ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ .ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺘﻈـﺎر
ﻣﻲرود ﻛﺎرﺑﺮد واژﮔﺎن دﺧﻴﻞ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻧﺜﺮِ ﺗﺮﺟﻤﻪاي ﻛﻪ از زﺑﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از ﻫﻨﺪي و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ آن،
ﺑﻪ ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﻲ آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﺮاﻧﻲ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن درآﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ در ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ
ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ،ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺜﺮي ﺳﺎده از زﺑﺎن ﻻﺗﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه ،آن ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ زﻣﺎن ﻧﻘﺎش )ﻗﺮن
دوازدﻫﻢ( ،ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده ﺑﻮد ،اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻟﻐﺎت را ﺑﻪ وﻓﻮر ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ .درﺑـﺎرة
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 114
ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ »اﻋﺘﻘﺎد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ وي در زﻣﺎن ﺷﺎه ﺟﻬﺎن ،و ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ از
ﺑﺎزﮔﺸﺘﺶ از رم ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ،ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮده ،اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻛـﺎﻣﻼً اﺛﺒـﺎت ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ« )ﻣﺮﺗﻀـﺎﻳﻲ،
.(277 :1387
ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ
ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻓﺎرﺳﻲ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ) (11اﻳﻦ اﻗﺒﺎل را ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺛﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه از ﻻﺗﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﺷـﺪ
و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺘﺮﺟﻤﻲ ﭼﻴﺮهدﺳﺖ و زﺑﺎندان ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد .ﺗﺼﺤﻴﺢ آن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﺔ آن ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻟـﻮ
ﺟﻴﻦ ،ﻣﺼﺤﺢ ﭼﻴﻨﻲ ،ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﺛﺮ ،ﻧﺴﺨﺔ ﻓﺎرﺳﻲ را ﺑـﺎ
ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﭼﻴﻨﻲ ،اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ.
1
ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ اﺛﺮ »ﻫﻴﺄت اﻋﺰاﻣﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﻦ« اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ
)1552 -1610م (.اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ ﻗـﺪﻳﻢ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﺎ ﺗـﺄﻟﻴﻒ ﻛﺘـﺎب ،ﻧﻴﻜـﻮﻻس
ﺗﺮﻳﮕﻮﻟﺖ 2آن را ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ :1387 ،ﻫﻔﺪه(.
ﭼﻴﻦ »در دورهﻫﺎﻳﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﺑﺮ اﺛﺮ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ درﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ،دور از ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻨﺎﻳـﺖ
اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺘﻲ ﮔﺎه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ .اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ و اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب ﻳﺎدداﺷـﺖﻫـﺎي
ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ ،ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻼﻗﺔ ﻣﻠﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ« )ﻫﻤﺎن( .اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑـﻪ
زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ)) (12ﻫﻤﺎن(.
ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ ﺗﻼش ﻛﺮده اﺳﺖ دﻳﺪهﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺧـﻮد را از ﭼـﻴﻦ ،ﺑـﺎ ﺗﻮﺻـﻴﻔﺎت دﻗﻴـﻖ و ذﻛـﺮ
ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﺪ؛ ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ در ﺳﻨﺖ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪه؛ ﺑﻪ
وﻳﮋه در دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ .وي آداب و رﺳﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﻴﻮة زﻧﺪﮔﻲ ﭼﻴﻨﻴﺎن
و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭼﻴﻦ را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮﻧﮕﻴﺎن ﻣﺄﻧﻮس ﺑﻮده ،ﺳﻨﺠﻴﺪه اﺳﺖ .اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﺎر را ﺑﺮ ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻓﺎرﺳـﻲ اﺛـﺮ
دﺷﻮارﺗﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن ،ﻧﻪ ﺑﺎ آداب و رﺳﻮم ﭼـﻴﻦ ﭼﻨـﺪان ﻣﺄﻧﻮﺳـﻨﺪ و ﻧـﻪ آﻧﭽـﻪ
ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﭼﻴﻦ و اروﭘﺎ آورده ،ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭼﻨﺪان آﺷﻨﺎﺳﺖ .اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎ از دﺷﻮاريﻫﺎي وﻳـﮋة
ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ.
-1ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واژﮔﺎنِ ﺗﺤﻮلِ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ در اﻳﻦ اﺛﺮ
از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ آن ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ،ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﻠﻤﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت
ﻓﺎرﺳﻲِ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﺑﺮاي ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن اﺳﺖ؛ ﻛﻠﻤﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ،اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎﻣﺘﺪاوﻟﻲ دارﻧﺪ.
اﻳﻦ واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ،ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺟﺰﺋﻲ از زﺑﺎن ﺧﻮدﻛﺎر ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﺮ اﺛـﺮ اﻗﺎﻣـﺖ ﻃـﻮﻻﻧﻲ وي در
ﻫﻨﺪ و اﻧﺲ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺪي ﺑﻪ اﺛﺮ راه ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ» .از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺳﺎلﻫﺎي زﻳـﺎدي را در
ﻫﻨﺪ ﮔﺬراﻧﺪه ،ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺮﻛﻲ ،ﻫﻨﺪي ،ﻋﺮﺑﻲ و ﻣﻐﻮﻟﻲ در ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﻛـﻪ
ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻌﻀﻲ از آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺒﻜﻲ ادواري ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ راﻳﺞ آنﻫﺎ در اﻳـﻦ دوره ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔـﺎوت
اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن :ﺑﻴﺴﺖ(.
در ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻨﻲ ،در ﺳﻄﺢ واژﮔﺎن ﺑﻪ ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧـﻮرﻳﻢ ﻛـﻪ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ
ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ .اﻳﻦ واژﮔﺎن را در ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد:
-1-1واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺻـﻮرت راﻳـﺞ و ﻣﺘـﺪاوﻟﻲ دارﻧـﺪ ،اﻣـﺎ ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻟﻐـﺎت و
اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺄﻧﻮس ﻫﻨﺪﻳﺎن را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ:
ﺗﺎره» :اﺷﻜﺎل ﻓﻠﻜﻲ را ﺑﻪ روش دﻳﮕﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻮاي ﺗﺎرهﻫﺎي ﻣﺮﺻﻮده ،ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺘﺎرة دﻳﮕﺮ
اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(24 :
ﺗﺎرا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺘﺎره ،از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻨﺪراج ،ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬـﺎﻧﮕﻴﺮي و ﺑﺮﻫـﺎن ﺑـﻪ
اﻧﺠﻤﻦآرا و ﺑﻪ ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﺑﻲروزﮔﺎر» :و اﮔﺮ ﭘﺪران ﻣﻔﻠﺲ ﺑﻲروزﮔﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺗﺎ زﻧﺪهاﻧـﺪ ،ﭘﺴـﺮان ﺑـﻪ ﻛﺴـﺐ ﺧـﻮد ،اﻳﺸـﺎن را
ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﺑﻪ وﻓﻮر ﺗﻤﺎم ]ﺳﺮ ﺑﻪ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ[ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(66 :
اﻳﻦ واژه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺑﻴﻜﺎر ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر و درآﻣﺪ ﻧﺪارد« از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ راه
ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﻫﻨﺪﻳﺎن روزﮔﺎر را در ﻣﻌﻨﺎي »ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر« )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي ،ذﻳﻞ »روزﮔﺎر«( و ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺷـﻐﻞ و
ﻧﻮﻛﺮي )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »روزﮔﺎر«( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ.
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 116
رﻳﺸﻢ» :ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻮي را ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻳﻜﺠﺎ دﺳﺘﻪ ﻛﺮده در ﻣﻴﺎن ﻛﻼه ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ روش دام از ﻣﻮي اﺳﺐ
ﻳﺎ از ﻣﻮي آدم ﻳﺎ از ﺗﺎر رﻳﺸﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن.(74 :
رﻳﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺑﺮﻳﺸﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ »رﻳﺸﻢ«( و ).(Bahri, 1960: 125
اﻳﻦ واژه در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﻴﺮاﻣﻮندار آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس ،ذﻳﻞ »ﺣﻮﻳﻠﻲ«(؛ در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا
اﻣﺎﻟﻪ ﺣﻮاﻟﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﺣﻮﻳﻠﻲ«( ،اﻣﺎ در ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎﻧﻪ )،(Bahri, 1960: 122
ﺧﺎﻧﺔ ﺑﺰرگ ،ﻣﺤﻮﻃﺔ ﺑﺰرگ ،و وﻳﻼي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ »ﺣﻮﻳﻠﻲ«(.
ﻣﺼﺤﺢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻨﺪراج ،ﺣﻮﻳﻠﻲ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺮداﮔﺮد ﻫﺮ ﭼﻴﺰ و اﺳﻢ ﺧﺎص ﻫﺮ ﭼﻬﺎردﻳﻮار
ﺧﺎﻧﻪ ،ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ.
-2-2-1واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آداب و رﺳﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اداري ﻫﻨﺪﻳﺎن:
در ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺰان ﻣﻘﺮري ﻣﺪﺑﺮان و ﻋﻤﺎل ﻛﻼن» ،در ﻣﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻗﻄﻌﻪ ﻃﻼ و در ﻣﺘﻦ ﭼﻴﻨﻲ ﻳﻚ
ﻫﺰار ﻟﻴﺎﻧﮓ )واﺣﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي وزن در ﭼﻴﻦ( آﻣﺪه اﺳﺖ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ،(138 :1387 ،اﻣﺎ در ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻓﺎرﺳـﻲ،
واﺣﺪ ﭘﻮل ﻫﻨﺪﻳﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ:
»ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻠﻮﻓﺔ ﻣﺪﺑﺮان و ﻋﻤﺎﻻن ﻛﻼن ﻛﻪ در ﻣﺮﺗﺒﺔ اوﻟﻨﺪ ،ﺳﺎﻟﻲ زﻳﺎده از دوﻫﺰار روﭘﻴﻪ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ .اﻣـﺎ ﺑـﻪ
ﻏﻴﺮ از آن ﻋﻠﻮﻓﻪ آن ﻣﻘﺪار ﻧﻔﻊ و درآﻣﺪ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد« )ﻫﻤﺎن.(46 :
واﺣﺪ ﭘﻮل در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﺘﻦ ،روﭘﻴﻪ اﺳﺖ.
ﻛﻬﺎر» :ﻧﻴﺰ از ﻋﺪد ﺣﻤﺎﻻن و ﻛﻬﺎران ﺗﻔﺎوت ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﮔﺮدد« )ﻫﻤﺎن.(47 :
آﻧﻨﺪراج ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را از ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ» :ﻗﻮﻣﻲ از ﻫﻨﻮد ،ﻛﻪ ﭘﺎﻟﻜﻲ ﻳﺎ ﺗﺨـﺖ و اﻣﺜـﺎل آن را
ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻓﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )آﻧﻨﺪراج و ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﻛﻬﺎر«(.
ﺻﺎﺣﺐ» :ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻮﻛﺮان ﺻﺎﺣﺐ را و ﻣﺮدم ﺧﺮد ﺑﺰرﮔﺎن را ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ] ،ﺿﺎﺑﻄﻪ[ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ زاﻧﻮ
درآﻣﺪه ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ زﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(55 :1387 ،
اﻳﻦ واژة ﻋﺮﺑﻲ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي رﻓﻴﻖ ،ﻳﺎر و ﻫﻤﺪم آﻣﺪه اﺳﺖ )اﻟﻤﻨﺠﺪ ،ذﻳﻞ »ﺻﺎﺣﺐ«( ،در ﻓﺎرﺳﻲ
ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺎﻟﻚ و ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﺻﺎﺣﺐ«( ،اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ارﺑﺎب ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ.
راﺟﻪ» :در اﻳﺎم ﻗﺪﻳﻢ در آن ﻣﻠﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺟـﻪﻫـﺎ و ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن ﺧـﺮد ﻛـﻪ در ﻓﺮﻣـﺎن
ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻛﻼن ﭼﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎج و ﺧﺮاج داده ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺧﻄـﺎب و اﻟﻘـﺎب از ﺣﻀـﻮر ﭘﺎدﺷـﺎه
ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(35 :1387 ،
راﺟﻪ ﻟﻘﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻫﻨﺪ اﺳﺖ.
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 118
ﺟﺎﮔﻴﺮ» :و ﻋﻠﻮﻓﻪ و ﻣﻮاﺟﺐ واﻓﺮ ﺑﻲاﻧﺪازه ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻘﺪ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ
ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﺗﻴﻮل و ﺟﺎﮔﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻛﻨﮕﺎش و ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(37 :
ﺟﺎﮔﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻼك ﺑﻮدن )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي ،ذﻳﻞ »ﺟﺎﮔﻴﺮ«( و اﻣﻼك ) (Bahri, 1960: 18آﻣﺪه اﺳـﺖ.
»ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ارﺑﺎب دﻓﺎﺗﺮ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻴﻮل و ﻗﺪري از ﻣﻠـﻚ ﻛـﻪ ﻋـﻮض ﻣﺎﻫﺎﻧـﻪ ﺗﻨﺨـﻮاه ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ«
)ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﺟﺎﮔﻴﺮ«(.
ﭘﺎﻟﻜﻲ» :و ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺨﺖ روان و ﭘﺎﻟﻜﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻟﺒﺎس ﻣﺎﺗﻢ
ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(68 :1387 ،
ﭘﺎﻟﻜﻲ »ﻣﺮﻛﺒﻲ اﺳﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻨﺪ ،ﻛﻪ اﻣﺮا و اﻏﻨﻴﺎ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«)) (13ﻫﻤﺎن .(146 :اﻳﻦ واژه از
واژة ﺳﺎﻧﺴﺴﺎﻧﺴﻜﺮﻳﺖ ﭘﺎﻟﻲ ﻳﺎﻧﻜﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﺠﺎوة ﺑﻲﺳﻘﻒ اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﭘﺎﻟﻜﻲ«(.
ﻟﻚ» :و ﻋﺪد ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﺎج و ﺳﺮﺷﻤﺎري ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﻳﻜﺼﺪ و ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﭘﻨﺞ ﻟﻚ و ﭘﻨﺠﺎه
ﻫﺰار و ﻫﺸﺘﺼﺪ و ﻳﻚ ﻧﻔﺮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(8 :1387 ،
اﻳﻦ واژه در ﻏﻴﺎثاﻟﻠﻐﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ» :ﻋﺪد ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪ ﻫﺰار ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻴﻜﻦ ﺑـﻪ اﻳـﻦ
ﻣﻌﻨﻲ ﻫﻨﺪي اﺳﺖ« )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﻟﻚ«(.
ﺻﻮﺑﻪ» :و اﻳﻦ ﭘﺎﻧﺰده دﻳﺎر را ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻚﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﺸﺖ ﺻﻮﺑﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳـﻚ از آنﻫـﺎ را
ﻓﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(8 :1387 ،
ﺻﻮﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎياﺳﺘﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ﻗﺪﻳﻢ ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن اﺳـﺖ» .در ﻓﺎرﺳـﻲ ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن،
ﺻﻮﺑﻪ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ وﻻﻳﺖ و اﻳﺎﻟﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ،ذﻳﻞ »ﺻﻮﺑﻪ«(.
ﺳﺮﻛﺎر» :و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه در ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﺸﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ﺳـﺮﻛﺎر اﻛـﺎﺑﺮ ﻓﺮﻧﮕﺴـﺘﺎن اﺳـﺖ«
)ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(14 :1387 ،
در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ» :در اﻳﻨﺠﺎ دم و دﺳـﺘﮕﺎه ،ﺧﺎﻧـﻪ و زﻧـﺪﮔﻲ ﻣﺠﻠـﻞ ،درﺑـﺎر«
)ﻫﻤﺎن(113 :؛ اﻳﻦ واژه ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ در ﺗﺬﻛﺮةاﻟﻤﻠﻮك ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ) .(14ﻇﺎﻫﺮاً در ﻫﻨﺪي ﻣﻌﻨﺎي دوﻟﺘﻲ و
رﺳﻤﻲ ﻧﻴﺰ دارد )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي ،ذﻳﻞ »ﺳﺮﻛﺎر«( .ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ).(Bahri, 1960: 18
119 ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ
ﺑﺎورﭼﻲﺧﺎﻧﻪ» :در آن ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ ﻋﻤﺎرات ﻣﺜﻞ اﻳﻮانﻫﺎ و ﺣﺠﺮهﻫﺎ و ﺑﺎورﭼﻲﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ آن ﺗﺮﺗﻴـﺐ و زﻳﻨـﺖ
ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮا ﺑﺎﺷﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(76 :1387 ،
اﻳﻦ واژه در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﺒﺦ و آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺎورﭼﻲﮔﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﺷﭙﺰي.
ﺑﺎورﭼﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﺷﭙﺰ اﺳﺖ .اﻳﻦ واژه در ﻟﻐﺖ ﺧﻮارزم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭼﺎﺷﻨﻲﮔﻴﺮ اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﺑﺎورﭼﻲ
ﺧﺎﻧﻪ«( .ﺑﺎورﭼﻲ را »ﻣﺠﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻮي ﻗﻮﺳﻲ ،در ذﻳﻞ ﻟﻐﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﺎﺷـﻨﻲﮔﻴﺮ و ﭘﻴﺸـﻜﺎر ﻃﻌـﺎم
ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺸﻒاﻟﻠﻐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻄﺒﺨﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮده« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﺬﻳﻞل »ﺑﺎورﭼﻲ«(.
ﺗﺮﻛﺎري» :ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﺧﻮﺑﻲ و ﻧﻔﺎﺳﺖ ﺗﺮﻛﺎري ]و ﺳﺒﺰي[ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ
آنﻫﺎ ﻣﺪاوﻣﺖ دارﻧﺪ ،ﭼﻪ در ﻣﻴﺎن ﻋﻮاماﻟﻨﺎس اﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮدم ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺳـﻮاي
ﺳﺒﺰي ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮردهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﻠﻮك و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري و دﻳﻨﺪاري« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(12 :1387 ،
در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔدﻫﺨﺪا آﻣﺪه اﺳﺖ :ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺮدم ﻫﻨﺪ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ .اﻣﺎ از ﻓﺤﻮاي ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﻴﻦ
ﭼﻴﺰي ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﺗﺮﻛﺎري ﻣﺘﺮادف ﺳﺒﺰي اﺳﺖ )ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رك.(Bahri, 1960: 33 :
ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ» :ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﺶ ﻃﺒﻘﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﮕﺎن و ﻋﻤّﺎﻻن و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و وﻛﻼ در ﻫﺮ ﺻﻮﺑﻪ و ﻫـﺮ
ﺷﻬﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ و واﻗﻌﺎت را از روي دﻳﺎﻧﺖ و راﺳﺘﻲ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ:1387 ،
.(40
در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﺎدﺷﺎهزادﮔﺎن و اﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺎﻟﻲ و ﺧﺮدان ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺰرﮔﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺮض
داﺷﺘﻦ اﺳﺖ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ«( ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »اﻇﻬـﺎر ﻛـﺮدن ﻛـﻮﭼﻜﻲ ﭼﻴـﺰي را ﺑـﻪ ﺑـﺰرگﺗـﺮ،
ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺑﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻧﻮﻳﺴﺪ« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ،ذﻳﻞ »ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ«(.
ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺘﻦ را ﺑـﺮاي ﻓﺎرﺳـﻲزﺑﺎﻧـﺎنِ ﻫﻨـﺪيِ ﻣـﺄﻧﻮس ﺑـﺎ اﻳـﻦ
اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ.
ﺑﻐﻞﮔﻴﺮي» :و ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ اﻳﺸﺎن دور از ﺗﻮاﺿﻊ اﺳﺖ ﺑﻐﻞﮔﻴﺮي ﻛﺮدن و ﻳـﺎ دﺳـﺖ ﺑﻮﺳـﻴﺪن و اﻣﺜـﺎل آن«
)ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(53 :1387 ،
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 120
اﻳﻦ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ و ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در ﺑﻐﻞﮔﺮﻓﺘﻦ« از ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ﺑﻪ آﻧﻨﺪراج و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي
ﻓﺎرﺳﻲ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﺗﺴﻠﻴﻤﺎت» :و ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﺗﻲ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ،اوﻗﺎت ﺿﺎﻳﻊ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻮاﺿـﻊ و ﺗﺴـﻠﻴﻤﺎت ،از ﺑـﺮاي
ﺑﺎﻻﻧﺸﻴﻨﻲ ،ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن.(57 :
اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ،ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ،رﺿﺎﻳﺖ ،ﺗﺤﻮﻳﻞ دادن و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدن« ﺑﻪ
ﻛﺎر ﻣﻲرود )اﻟﻤﻨﺠﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس ،ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«( ،اﻣﺎ در ﻓﺎرﺳﻲ در ﻛﻨﺎر ﻣﻌﻨﺎي اﺧﻴﺮ ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺳـﻼم
ﻛﺮدن ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«( .در ﺑﻴﻦ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﮔـﺮدن ﻧﻬـﺎدن و ﺳـﻼم ﻛـﺮدن و
ﺳﭙﺮدن« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«( و ﻣﻄﻠﻖ »ﺳﻼم ﻛﺮدن« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ،ذﻳﻞ »ﺗﺴﻠﻴﻢ«( ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ.
ﺗﻮاﺿﻊ» :و ﺟﺎم دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻼنﺗﺮ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮاﺿﻊ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨـﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ،
.(60 :1387
ﺗﻮاﺿﻊ در ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻧﻤﻮدن اﺳﺖ .در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺎق ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ و
ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮازي« آﻣﺪه اﺳﺖ.
ﺧﺒﺮداري» :و ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ دوﺳﺘﺪار و ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و از اﻳﻦ ﺳـﺒﺐ ،ﺑﺴـﻴﺎر اﺣﺘﻴـﺎط و
ﺧﺒﺮداري ﺿﺮور اﺳﺖ ،ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(83 :
اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻮﺷﻴﺎري ،ﺑﺎﺧﺒﺮي ،آﮔﺎﻫﻲ و اﻃﻼع دارد )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﺧﺒﺮداري«( ،اﻣـﺎ
ﻫﻨﺪﻳﺎن از آن ﻣﻌﻨﺎي اﺣﺘﻴﺎط ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ »ﺧﺒﺮداري«( .ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺧﺒﺮدار را ﻧﻴـﺰ در ﻣﻌﻨـﺎي
ﻣﺤﺘﺎط ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﻫﻤﺎن( .ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﻣﻄﻠـﻊ« آورده اﺳـﺖ )ﺷـﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘـﻮي ،ذﻳـﻞ
»ﺧﺒﺮدار«( .در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺘﺮادف ﻣﺤﺘﺎط آﻣﺪه اﺳﺖ» :و در اﻳﺎم ﺳﺎﺑﻖ ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن از درﺑﺎر ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ،
ﺑﻪ ﻫﺰاران اﺣﺘﻴﺎط و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺒﺮدار ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(83 :1387 ،
دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧﻪ» :و ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ روﻧﺪ ،در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮده ،رو ﺑـﻪ ﻃـﺮف دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧـﻪ ﻛـﺮده،
ﺗﻮاﺿﻌﺎت ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن.(54 :
اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺪرون ﺧﺎﻧﻪ ،ﺑﻴﺮوﻧﻲ« آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧﻪ«( ،اﻣـﺎ
ﻫﻨﺪيﻫﺎ آن را در ﻣﻌﻨﺎي »اﺗﺎق ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ،اﺗﺎق ﻧﺸﻴﻤﻦ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ »دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧﻪ«(.
121 ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ
ﺳﺪ» :و از ﻃﺮف ﺷﻤﺎل ،ﻛﻮهﻫﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﻛﻤﺮﻫﺎ و ﺷﻜﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﻛﻮﻫﻨﺪ ،ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ دﻳﻮارﻫﺎ
و ﺣﺼﺎرﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﺑﻪ ﺳﺪّ ﭼﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻓﺖ آنﻫﺎ ﭼﻬﺎرﺻﺪ و ﭘﻨﺞ ﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(9 :1387 ،
ﻫﻨﺪﻳﺎن اﻳﻦ واژه را در ﻣﻌﻨﺎي دﻳﻮار ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﺳﺪ«(.
ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ» :و اﺳﻠﺤﺔ اﻳﺸﺎن ...ﻛﻢﺑﻬﺎ و زﺑﻮﻧﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻟﺒﺎس و آراﺳﺘﮕﻲ ﻇﺎﻫﺮي دارﻧﺪ ،ﺗـﺎ در وﻗـﺖ ﺳـﺎن
دادن ﻋﻠﻤﺎ ،اﻳﺸﺎن را ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ و ﺷﻼق ﻣﻲزﻧﻨﺪ ...ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﺔ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺼﺐ اﻳﺸﺎن ﻛﻨﻨـﺪ« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ،
.(85 :1387
ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺘﺪاول ﻧﻴﺴﺖ .در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﻮﻫﺪري ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »دﻣﭙﺎﻳﻪ ،دﻣﭙﺎﻳﻲ« آﻣﺪه اﺳـﺖ
)ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ( .در ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﻮﻋﻲ از ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران را و اﻃﻔـﺎل را ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﺎ
ﻟﻔﻆ زدن و ﺧﻮردن ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ« آﻣﺪه اﺳﺖ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﻛﻒﭘﺎﻳﻲ«(.
ﮔِﺮد و ﻧﻮاح» :اﻳﻦ ﺗﻬﻴﻮ) ،(15ﻛﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،در ﺻﻮﺑﻪاي ﻛـﻪ ﺗﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﻣﻨﺼـﺐ او دارد
ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻬﺮي رﺳﺪ ،ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ از ﮔﺮد و ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻪ اﻣﻴﺪوار در ﭘﻠﺔ آن ﻣﻨﺼﺒﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺖ
او ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(26 :1387 ،
ﻧﻮاح ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ »ﻣﺄﺧﻮذ از ﺗﺎزي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮاﺣﻲ و ﺣﻮاﻟﻲ و ﻣﺤﺎل و ﺳﺎﺣﻞ و ﻛﻨﺎر درﻳﺎ«ﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ،
ذﻳﻞ »ﻧﻮاح«( .ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را در ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﺰدﻳﻜﻲ ،ﻗﺮب و ﺟﻮار ،ﻧﺎﺣﻴﻪاي در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ ﻳـﺎ ﻣﻨﻄﻘـﻪ« ﺑـﻪ ﻛـﺎر
ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ »ﮔﺮد و ﻧﻮاح«(.
ﻣُﺠﺮا» :ﭼﺮا ﻛﻪ داﻳﻢ در ﺳﻼم و ﻣﺠﺮا ﻛﺮدن و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ اﻳﺸـﺎن رﻓـﺘﻦ و ﻫـﺪاﻳﺎ و ﭘﻴﺸـﻜﺶﻫـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎدن
دﻗﻴﻘﻪاي ﻓﻮت و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(49 :1387 ،
اﻳﻦ واژه ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻠﻔﻆ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ .در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »روان ﻛـﺮده ﺷـﺪه ،روان
ﺷﺪه ،اﺟﺮا ﺷﺪه« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﻣﺠﺮا«( .ﻫﻨﺪﻳﺎن اﻳﻦ ﻟﻐﺖ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﻮﻋﻲ از ﺳﻼم« ﺑﻪ ﻛﺎر
ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ »ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻛﺮدن و دادن و ﮔﺸﺘﻦ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ« اﺳﺖ )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﻣﺠﺮا«(.
ﻣﻀﺒﻮط» :ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ داﺧﻞ ﻣﺤﻜﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ و درﻫﺎ را ﻣﻀﺒﻮط ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﻬﺮ ﻛـﺮده« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ:1387 ،
.(29
اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪ ،در ﻓﺎرﺳﻲ در ﻣﻌﻨﺎي ﺿﺒﻂ ﺷـﺪه و ﺑﺎﻳﮕـﺎﻧﻲ ﺷـﺪه ﻣﺘـﺪاول
اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﻜﻢ و ﭘﺎﻳﺪار )ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي ،ذﻳﻞ »ﻣﻀﺒﻮط«( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ.
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 122
ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه» :در اﻃﺮاف آنﻫﺎ ﺻﻨﺪﻟﻲﻫﺎي ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه را ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(60 :1387 ،
اﻳﻦ ﻟﻐﺖ در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺟﺎي ﻧﺸﺴﺘﻦ ،ﺟﺎي ،ﻣﻜﺎن« اﺳﺖ )ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه( ،اﻣﺎ ﻫﻨـﺪﻳﺎن
آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﺗﺎق ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ،اﺗﺎق ﻧﺸﻴﻤﻦ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ»ﻧﺸﺴﺘﮕﺎه«(.
ﻧﻔﺮ» :از ﻃﺮف ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻔﺮان ﻣﻘﺮرﻧﺪ ﻛﻪ از ﺑﻴﺮون ﻛﺎرﻫﺎي او را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(51 :1387 ،
اﻳﻦ واژة ﻋﺮﺑﻲ در ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ )وﻓﺎﻳﻲ .(1388 ،در ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر و ﭼـﺎﻛﺮ
ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻔﺮات ﻣﻲآﻳﺪ ،در ﻫﻨﺪي ﺑﺎ »ان« ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد.
-4-1ﻟﻐﺎت ﻋﺮﺑﻲاي ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﻧﻪ در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﺪاول اﻣﺮوزﻳﻦ ﻓﺎرﺳﻲ.
ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ واژهﻫﺎ را در زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد:
ﻛﺜﻴﻒ» :رﻳﺶ ﻛﺜﻴﻒ و ﭘﺮﻣﻮ ﻧﺪارﻧﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻢﻣﻮي ﻛﻮﺳﺞ ﻃﻮرﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(73 :1387 ،
ﻛﺜﻴﻒ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻠﻴﻆ ،اﻧﺒﻮه و ﭘﺮﭘﺸﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ.
ﺗﻤﻴﺰ» :ﻃﺒﻘﺔ ﺷﺸﻢ را ﻫﻴﻨﺒﻮ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر اﻳﺸﺎن ﺗﻤﻴﺰ ﻛﺮدن ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران و ﻣﺠﺮﻣـﺎن اﺳـﺖ« )ﻫﻤـﺎن.(40 :
ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﺟﺪا ﻛﺮدن و اﻣﺘﻴﺎز دادن« اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ،ذﻳﻞ ﺗﻤﻴﺰ(.
-5-1ﻟﻐﺎت ﻓﺎرﺳﻲاي ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻛﺎرﺑﺮد ﺻﻮرت ﻋﺮﺑﻲ آن را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧﺪ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﺮﺑﻲ
آن ﻟﻐﺎت ،ﻧﺰد ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن ﺗﺪاول ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در اﻳﺮان اﻣﺮوز »ﺑﺴﻴﺎري از واژهﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺘﺮوك و رﻫﺎ ﺷﺪه و ﻛﻠﻤﺎت دﻳﮕﺮ از
ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎ زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آنﻫﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ .اﻣﺎ ﻫﻤﺎن واژهﻫﺎ از آﻏﺎز ورود ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﺒﻪ ﻗﺎره در زﺑﺎن
اردو راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ،در آن زﺑﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ« )ﭼﻮﻫﺪري :1375 ،ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ( .ﻧﻤﻮﻧﺔ آن:
آواز» :ﺑﻌﺪ از آن ،ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدﻫﺎ و آوازﻫﺎي ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻤﻠﻮ و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ
ﺧﻮد ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و اﺟﻨﻪاﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(95 :1387 ،
آواز ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﺳﻢ ﺻﻮت اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ،ذﻳـﻞ
»آواز«(.
ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن» :و ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺳﻼم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺿـﺎﺑﻄﻪ
ﺳﻠﻮك ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ ،در ﻃﺮف ﺷﻤﺎل ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﺮق ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(54 :1387 ،
123 ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ
ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻟﻄﻒ و ﺷﻔﻘﺖ ﻛﻪ از اﻛﺎﺑﺮ ﺑﺮ اﺻﺎﻏﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺧﻼص و اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻪ اﺻﺎﻏﺮ
را در ﺟﻨﺎب اﻛﺎﺑﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ«(.
اﻧﺪاز» :و ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻫﺮ ﺻﻮﺑﻪ ،ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ،ﺗﺎ اﻳﻦ دو ﻛﺲ اﻧـﺪاز ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ،در اﻣﺘﺤـﺎن ﻛـﺮدن
ﻣﺮدم« )ﻫﻤﺎن.(28 :
اﻳﻦ واژه در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻧﻨﺪراج ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺼﺪ و آﻫﻨﮓ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐـﺖﻧﺎﻣـﻪ ،ذﻳـﻞ »اﻧـﺪاز«( .در
ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻗﻴﺎس ،ﻣﻘﻴﺎس و ﻣﻘﺪار« آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ،ذﻳﻞ »اﻧﺪاز«( ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮ
ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ.
ﻣﺮدك» :ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﺸﺎن ﻏﻼم آن ﻣﺮدك ﻣﺎﻟﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(81 :1387 ،
ﻣﺮدك در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻫﻴﻦ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ ،ذﻳﻞ »ﻣﺮدك«( ،اﻣﺎ در ﻫﻨﺪي ﭼﻨﻴﻦ
ﺑﺎري ﻧﺪارد .ﻇﺎﻫﺮاً در اﻳﻨﺠﺎ »ك« ﻣﻌﺮﻓﻪﺳﺎز اﺳﺖ.
ﭘﻮچ» :اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲﻫﺎ و ﭘﻮچﻫﺎي ﻋﻮاماﻟﻨﺎس ﭼﻴﻦ را ،ﻛﻪ ﻫﻤﻪ در آن ﻣﻘﻴﺪﻧﺪ ،ذﻛﺮ ﺧـﻮاﻫﻢ ﻛـﺮد«
)ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(79 :1387 ،
ﭘﻮچ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﻮﭼﻲ و در ﻣﻌﻨﺎي اﺳﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﺧﻮﺷﺒﻮ» :دور آن ﺗﺨﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺧﻮﺷﺒﻮ و ﻋﻄﺮﻳﺎت ﻣﻲﺳﻮزﻧﺪ و اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻨﺪر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲﻫﺎ در
ﻣﺠﻤﺮ ﻣﻲآرﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن.(67 :اﻳﻦ واژه در ﻓﺎرﺳﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دارﻧﺪة ﺑﻮيﺧـﻮش ﺑـﻪ
ﻛﺎر ﻣﻲرود ،اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن آن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﻢ و ﻣﺘﺮادف ﻋﻄﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ.
در ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺎﻻ ،ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻫﻢ در ﻣﻌﻨﺎي وﺻﻔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ )ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺧﻮﺷﺒﻮ( ،و ﻫﻢ در ﻧﻘﺶ اﺳﻤﻲ و ﺑـﻪ
ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻄﺮﻳﺎت.
-8-1در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻠﻤﺎت ،واژﮔﺎﻧﻲ در ﻣﺘﻦ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳـﻲ ﻳـﻚ ﻣﻌﻨـﺎ و در
ﻫﻨﺪي ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮ دارﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ دﻗﻴﻘﺎً ﻛﺪام ﻣﻌﻨﺎ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ:
ﺷﻴﺸﻪ» :ﺻﻨﻌﺖ ﺷﻴﺸﻪﮔﺮي ﻧﻴﺰ در ﻣﻠﻚ ﭼﻴﻦ ﻫﺴﺖ ،اﻣﺎ از ﺷﻴﺸﻪﻫﺎي) (16ﻓﺮﻧﮕﻲ زﺑﻮنﺗﺮ« )ﻫﻤﺎن.(14 :
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 124
ﺷﻴﺸﻪ در ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻳﻨﻪ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم ،ذﻳﻞ »ﺷﻴﺸﻪ«؛ (Bahri, 1960: 34اﺳﺖ.
ﺗﻮﺷﻚ» :و در ﺧﻮاﺑﮕﺎه و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﻣﻘﺮري ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺧﻮاﺑﻨﺪ .ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻮﺷﻚﻫـﺎ ﻛـﻪ از ﻛـﺎه ﭘـﺮ ﻛـﺮده
ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻣﻲﺧﻮاﺑﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(68 :1387 ،
اﻳﻦ واژه در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻳﺮاﻧﺪاز ،ﺑﺴﺘﺮ و رﺧﺘﺨﻮاب ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﻣﻌﻴﻦ ،ذﻳﻞ »ﺗﻮﺷﻚ«( .ﻫﻨﺪﻳﺎن
آن را در ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻟﺶ و ﻛﻮﺳﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ).(Bahri, 1960: 100
-9-1در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از واژﮔﺎن آنﻫﺎ ﻏﻴﺮﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،اﻣﺎ در ﻣﺠﻤﻮع
ﮔﻨﮓ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮﻣﻨﺪ.
ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ» :و از ﻣﻴﺎن ﺷﺮط زﻧﺎن ﺧﻮد اﺟﺘﻨﺎب ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻬﻤـﺎﻧﻲﻫـﺎ و ﺟﺸـﻦﻫـﺎ ﺣﺎﺿـﺮ
ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ (68 :1387 ،ﻳﺎ» :و اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺒﻮه ...ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در وﻗﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ،ﺧﻮاه
ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮد ﻗﺮﺑﺎن ﻛﻨﺪ ،ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻲ اﻣﺮا آرد« )ﻫﻤﺎن.(95 :
-10-1ﻋﺒﺎرتﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ:
»ﺑﻌﺪﻫﺎ آن دو ﻛﺲ ﭼﻘﺪر ﻣﺮدم را ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﺎﻗﻲ را رد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(30 :
»در ﻋﺮض ﺑﻪ ﻣﺪت دو ﻣﺎه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻋﺮﺿﺪاﺷﺖ در ﺑﺎب آن ﻗﻼﺋﻮ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه رﺳﻴﺪ« )ﻫﻤﺎن.(42 :
»و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺎﻟﺪاران ،اﻃﻔﺎل را ﺑﻪ آﺳﺎﻳﺶ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن(82 :
»ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﻬﻠﻮ و ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ ﭘﺪران ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﻋﺰت ﺗﻤـﺎم ﺑـﺎ اﻳﺸـﺎن ﺳـﺨﻦ
ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(66 :
»و در ﭘﻬﻠﻮي ﺻﻮرت ﻛﻨﻔﻮﺳﻴﻮس ﺻﻮرت ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﺎﮔﺮدان او را ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ
ﺗﻜﻠﻒ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(90:
»اﻳﻠﭽﻴﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ آوردهاﻧﺪ ،ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ .و ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﻗﺎﻳﻞاﻧﺪ) «...ﻫﻤﺎن.(91 :
ﻃﺒﻌﻲ» :و ﻫﻢ از ﺑﺰرﮔﻲ و ﻋﻈﻤﺖ ﭼﻴﻦ اﺳﺖ آن ﻛﻪ ﮔﺮداﮔﺮد ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻚ ،ﭼـﻪ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﭼـﻪ ﺻـﻨﺎﻋﻲ
ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ و ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺟﻬﺎز و ﺧﻨﺪق و دﻳﮕﺮ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﻣﺤﻜﻢﻫﺎ« )ﻫﻤﺎن.(9 :
اﻳﻦ واژه در ﻫﺮ دو ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺼﺤﺢ» ،ﻃﺒﻌﻲ« آﻣﺪه اﻣﺎ ﻣﺼﺤﺢ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ ﻛـﻪ در ﭼﻨـﻴﻦ
ﻣﻮاردي در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ »ﻃﺒﻴﻌﻲ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛـﻪ در ﺟـﺎي دﻳﮕـﺮي از ﻫﻤـﻴﻦ ﻧﺴـﺨﻪ،
»ﻃﺒﻴﻌﻲ« آﻣﺪه) ،(17ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻗﻴﺎﺳﻲ ،ﻃﺒﻌﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ .در زﺑـﺎن ﻣـﺮدم ﻫﻨـﺪ،
ﻃﺒﻌﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻓﻄﺮي دارد» .ﺻﺎﺣﺐ ﻏﻴﺎثاﻟﻠﻐﺎت ﮔﻮﻳﺪ :ﻃﺒﻌﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳـﺖ ﭼـﺮا ﻛـﻪ
ﺣﺮف ﺛﺎﻟﺚ اﮔﺮ ﻳﺎ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺬف ﻛﻨﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮﻛـﺎت
ﻧﺎم ﻓﻨﻲ از ﻓﻨﻮن ﺣﻜﻤﺖ .و ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اول و ﺳﻜﻮن ﺛﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه ،در اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻣﻨﺴـﻮب ﺑـﻪ ﻃﺒـﻊ ﺑﺎﺷـﺪ«
)ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﻃﺒﻌﻲ«(.
ﻧﺴﺒﺖ» :اﻣﺎ اﮔﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﺴﺒﺖ ]ﺑﻪ[ ﭘﺎدﺷﺎه واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،آن ﮔﻨﺎه را ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ را ﻏـﺪري
ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد ،او را و اوﻻد او را از ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻣﻨﺼﺐ ﻣﻌﺰول و ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ،
.(37 :1387
در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻫﻢ »ﻧﺴﺒﺖ« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﻫﻢ »ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ« .ﻇﺎﻫﺮاً ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻛﻠﻤﺔ ﻧﺴﺒﺖ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »در
ﻋﻮض ،در ﻣﻘﺎﺑﻞ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص ،در ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس »ﻧﺴﺒﺖ« و در ﻧﺴـﺨﻪﺑﺪل» ،ﻧﺴـﺒﺖ
ﺑﻪ« آﻣﺪه ،ﻣﺼﺤﺢ ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺪل را ﺑﺮ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺴﺒﺖ در ﻫﻨﺪي ،ﻧﻴﺎزي
ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ آن ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺗﺮي و ﺻﺤﺖ ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
ﻣﻨﻈﺮ» :و ﺷﻐﻞ و ﻋﻤﻞ ﺧﺎص اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻤﻨﺎن ،راﻧﺪن و دور ﻛﺮدن ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و اﺟﻨﻪ اﺳـﺖ از ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ ،ﺑـﻪ
ﻣﻨﻈﺮﻫﺎ و اﻓﺴﻮنﻫﺎي ﻣﻬﻠﻚ و ﻗﺘﺎل .و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﻬﻴﺒﺔ اﺟﻨﻪ را ،در ﻛﺎﻏﺬ
زرد ،ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻣﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ دﻳﻮارﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ) «...ﻫﻤﺎن.(95 :
ﻣﺼﺤﺢ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ،آن را ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻗﻴﺎﺳﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻣﻨﻈـﺮ ،ﻣﻨﻄـﺮ) (18آورده؛ در
ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ دو ﻧﺴﺨﻪ ،ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻘﺎﺷﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻣﺪه و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺘـﻮاي ﻣـﺘﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫﻤﺨـﻮان
اﺳﺖ.
-2-2ﻣﺼﺤﺢ ﮔﺎه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﻧﻴﺎﻓﺘـﻪ ،ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ
در ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﻌﻨﺎ را ﺣﺪس زده اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ:
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 126
اﻫﻠﻴﺖ» :ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻫﻠﻴﺖ ﻳﻜﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﺔ اﺻﻠﻴﻪ اﺳﺖ و اﻫﻠﻴﺖ ،ﻣﻨﺤﺼﺮ در ﻋـﺰت و
اﻛﺮام ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺮدن در ﻣﻌﺎﻣﻼت اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن.(53 :
ﻣﺼﺤﺢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه آورده اﺳﺖ» :در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر از اﻫﻠﻴﺖ ،ﻫﻤـﺎن ادب اﺳـﺖ
ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و اﻓﺮاد ﻣﻠﺰم ﺑـﻪ اﺟـﺮاي آن در ﺑﺮﺧـﻮرد و ﻣﻌـﺎﻣﻼت ﺑـﺎ
دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ« .اﻳﻦ ﻟﻐﺖ را ﻫﻨﺪﻳﺎن در ﻣﻌﻨﺎي »ﺳﺰاوار ﺑﻮدن ،ﻟﻴﺎﻗﺖ ،ﺷﺮاﻓﺖ« ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧـﺪ و از ﻓﺮﻫﻨـﮓ
آﻧﻨﺪراج ﺑﻪ ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا ﻧﻴﺰ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﺣﺠﺎم» :و زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﭼﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮي ﺳﺮ دراز ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ .ﻫﺮﮔﺰ ﺣﺠﺎم دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣـﻮي اﻳﺸـﺎن
ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﻣﮕﺮ در اﻳﺎم ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ« )ﻫﻤﺎن.(73 :
اﻳﻦ واژه در ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ در ﻣﻌﻨﺎي »ﺧﻮنﻛﺸﻨﺪه ﺑﻪ اﺳﺘﺮه زدن و ﻛﺸﻨﺪه ﺧﻮن از ﺷـﺎخ« ﺑـﻪ ﻛـﺎر
ﻣﻲرود )اﻟﻤﻨﺠﺪ و ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﺣﺠﺎم«(؛ اﻣﺎ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ،ﺣـﻼق و
ﻣﻮﺗﺮاش را ﻣﺠﺎزاً ﺣﺠﺎم ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ )آﻧﻨﺪراج ،ذﻳـﻞ »ﺣﺠـﺎم«( .اﻧـﺪكاﻧـﺪك اﻳـﻦ واژه ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﻄﻠـﻖ
»ﻣﻮﺗﺮاش ،ﺻﻮرتﺗﺮاش« )ﺷﻬﺮﻳﺎرﻧﻘﻮي ،ذﻳـﻞ »ﺣﺠـﺎم«( و »ﺳـﻠﻤﺎﻧﻲ و آراﻳﺸـﮕﺮ« )ﭼﻮﻫـﺪري ،ذﻳـﻞ
»ﺣﺠﺎم«( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﻋُﺮس ...» :ﻋﺮسﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ و اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت و ﺗﻤﻴﺰ ﻋﻠﻤﺎ و ﺧﻄﺎب دادن ﺑﻪ اﻣﺮا و ﺟﻤﻌﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺰاوار و
ﻻﻳﻖ ﺧﻄﺎب ﺑﺎﺷﻨﺪ ...ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻠﻖ دارد« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(40 :1387 ،
اﻳﻦ واژه در ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺮوﺳﻲ و وﻟﻴﻤﺔ ﻋﺮوﺳﻲ اﺳﺖ )اﻟﻤﻨﺠﺪ و ﻻروس ،ذﻳﻞ »ﻋﺮس«(؛ اﻣـﺎ »در
ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻤﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻋﺎرﻓﺎن و ﺣﻜﻴﻤﺎن ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ .در اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻛﻪ
ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺳﻪ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ روز ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ ،ﭼﻨﺪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ درﺑﺎرة ﻣﻘﺎم و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳـﺎد او ﺟﺸـﻦ
ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ،اﻳﺮاد ﻣﻲﮔﺮدد و ﺳﭙﺲ ﮔﺮوه ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن )ﻗﻮاﻻن( ﺑﻪ ﻗﻮاﻟﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و آوازﻫﺎ و ﺳﺮودﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ
ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ« )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ ،ذﻳﻞ »ﻋﺮس«(.
در ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻣﺮاد از ﻋﺮس ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺤﻮلﻳﺎﻓﺘﺔ آن در ﻫﻨﺪي ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺼﺤﺢ ﻧﻴـﺰ ﻣﻌﻨـﺎي
ﻋﺮﺑﻲ را آورده اﺳﺖ.
ﺳﻴﺎﻫﻲ» :اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﻬﻴﺒﺔ اﺟﻨﻪ را در ﻛﺎﻏﺬ زرد ﺑـﻪ ﺳـﻴﺎﻫﻲ ﻣﺼـﻮّر
ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ دﻳﻮارﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(95 :1387 ،
127 ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ
ﺳﻴﺎﻫﻲ را ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮﻛﺐ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧـﺪ ) (Bahri, 1960: 30و ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﻣـﺪاد ﻛـﻪ ﺑـﺪان
ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺠﺎز ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و ﺗﺎب از ﺻﻔﺎت او« )ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،ذﻳﻞ »ﺳﻴﺎﻫﻲ«( .اﻳـﻦ واژه در ﻓﺎرﺳـﻲ
ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻣﺸﺘﻘﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ دارد :ﺳﻴﺎﻫﻲرﻳﺰ :ﻣﺮﻛﺐزن ،ﻣﺮﻛﺐﻧﻮﻳﺲ )در ﭼﺎپ(؛ ﺳﻴﺎﻫﻲﻛﺎر :ﻣﺮﻛﺐﺳﺎز )ﭼﻮﻫﺪري،
ذﻳﻞ »ﺳﻴﺎﻫﻲرﻳﺰ« و »ﺳﻴﺎﻫﻲﻛﺎر«( .ﻣﺼﺤﺢ در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه آورده اﺳﺖ» :در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮﻛـﺐ« )ﭼـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ،
.(158 :1387ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ آﻣﺪه ،ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻗﻴﺪِ »در اﻳﻨﺠﺎ« ﻧﻴﺴﺖ.
ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ» :و اﮔﺮ از ﻣﻠﻚﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ و ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﻠﭽﻲ ﺑﻪ ﻣﻠﻚ اﻳﺸﺎن ﺑﺮود ،او را ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ و در ﻗﻴﺪ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ
و ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺒﻴﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن.(84 :
ﻣﺼﺤﺢ اﻳﻦ واژه را »ﭼﺸﻢﺑﺴﺘﻪ« ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮده ،اﻣﺎ اﻳـﻦ واژه ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﺗﻮﻗﻴـﻒ« )ﺷـﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘـﻮي ،ذﻳـﻞ
»ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ«(» ،زﻧﺪاﻧﻲ در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ،ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ و ﻣﺤﺒﻮس« )ﭼﻮﻫﺪري ،ذﻳﻞ »ﻧﻈﺮﺑﻨﺪ«( و »زﻧـﺪاﻧﻲ« ) Bahri,
(1960: 29آﻣﺪه اﺳﺖ.
در ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ ،آﻧﻨﺪراج و ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻧﻨﺪراج آﻣﺪه اﺳﺖ» :آن ﻛﻪ ﻣﺮدم او را در ﻧﻈﺮ ﺧـﻮد
ﺑﻨﺪ دارد )دارﻧﺪ(« و در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ در ﭘﺎورﻗﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ آﻣﺪ،
ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺒﺎرت ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد.
ﻛﻤﻲ ﻛﺮدن» :و ﻧﻴﺰ ﺣﻮضﻫﺎ و ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ روز از آنﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﺧﺮﻳـﺪ و ﻓﺮوﺧـﺖ و
ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻲﺣﺪ و ﺣﺴﺎب ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺮﻣﻲآورﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻤﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(13 :1387 ،
ﻣﺼﺤﺢ ﻛﻤﻲ ﻛﺮدن را »ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ« ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮده ،اﻣﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻛﻤﻲ را در ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ
)ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي ،ذﻳﻞ »ﻛﻤﻲ«( .در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻛﻢ ﺷﺪن« آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ،
ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ ﻛﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ .در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﺔ دﻫﺨﺪا ﻛﻤﻲ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻢ و ﻛﻮﺗﺎه و ﻧﺎﻗﺺ ﺷﺪن آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻟﻐﺖ
ﻧﺎﻣﻪ ،ذﻳﻞ »ﻛﻤﻲﻛﺮدن«(.
-3-2ﺑﺎ ﺗﻤﺎم دﻗﺘﻲ ﻛﻪ در ﺣﺮوفﭼﻴﻨﻲ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ،ﻏﻠﻂﻫﺎي ﻣﻄﺒﻌﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﺘﻦ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﻪ
ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ:
»ﺻﻨﻌﺖ ﺷﻴﺸﻪﮔﺮي ﻧﻴﺰ در ﻣﻠﻚ ﭼﻴﻦ ﻫﺴﺖ ،اﻣﺎ از رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﻲ زﺑﻮنﺗﺮ« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(14 :1387 ،
در ﺟﻤﻠﻪ دوم ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻴﺸﻪ ،رﻳﺸﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ.
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 128
»و ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺴﻴﺎر ﺻﺮف ﻣﻲﺷﻮد در زرﻳﻨﺔ آﻻت و زﻳﻮر زﻧﺎن ﺧﺼﻮﺻﺎً در زﻳﻮر و زرﻳﻨﺔ آﻻت ﺳﺮ و
رو« )ﻫﻤﺎن(.
ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد در ﻣﺘﻦ زﻳﻨﺖآﻻت ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺣﺮوفﭼﻴﻨﻲ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ درآﻣﺪه اﺳﺖ.
»در ﻧﻘﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻛﺘﺐ ﻛﻴﻤﻴﺎ ،ﻣﺒﻠﻎﻫﺎي ﺧﺮج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن ،(85 :اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ )ﻫﻤﺎن ،(68 :دوزح ﺑﻪ ﺟﺎي دوزخ )ﻫﻤﺎن (:و ﺳﭙﻬﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳـﭙﺮ
)ﻫﻤﺎن.(139 :
ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي
ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ روان و ﺷﻴﻮا ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه ،ﺗﻌﻘﻴﺪات و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫـﺎﻳﻲ دارد ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ
ﻳﺎري ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲِ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﻨﺪي را ﺛﺒﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬـﻢ
اﺳﺖ .اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲﻣﺪت
ﻣﺤﻤﺪ زﻣﺎن ﻧﻘﺎش ،ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻳﻦ اﺛﺮ ،در ﻫﻨﺪ ،ﺳﺒﺐ ﺷﺪه زﺑﺎن او از ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮد و ﺑﺴـﻴﺎري از واژﮔـﺎن
ﻓﺎرﺳﻲ راﻳﺞ در ﻫﻨﺪ ،ﺑﻪ اﺛﺮش راه ﻳﺎﺑﺪ .ﻛﺎرﺑﺮد ﻟﻐﺎت دﻳـﻮاﻧﻲ ،واﺣـﺪﻫﺎي ﺷـﻤﺎرش و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺷـﻐﻠﻲ
ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ روي ﺳﺨﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺎ ﻫﻨﺪﻳﺎن ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎن اﺳﺖ.
اﻳﻦ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛـﺮد :واژﮔـﺎن و
اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺻﻮرت راﻳﺞ و ﻣﺘﺪاوﻟﻲ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻟﻐـﺎت و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻣـﺄﻧﻮس
ﻫﻨﺪﻳﺎن را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ،ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ رواج ﭼﻨـﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و در ﺑﺴـﻴﺎري از
ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ،واژﮔﺎن و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آداب و رﺳـﻮم و ﻓﺮﻫﻨـﮓ و
ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اداري ﻫﻨﺪﻳﺎن ،ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ اﻣـﺎ ﻣﻌﻨـﺎي ﻫﻨـﺪي دارﻧـﺪ ،ﻟﻐـﺎت
ﻋﺮﺑﻲاي ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ ﺧﻮد در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻧﻪ در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﺪاول اﻣﺮوزﻳﻦ ﻓﺎرﺳﻲ ،ﻟﻐﺎت
ﻓﺎرﺳﻲاي ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ،ﻛﺎرﺑﺮد ﺻﻮرت ﻋﺮﺑﻲ آن را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧـﺪ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻋﺮﺑـﻲ آن
ﻟﻐﺎت ﻧﺰد ﻓﺎرﺳﻲزﺑﺎﻧﺎن ﺗﺪاول ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ آنﻫﺎ در ﻓﺎرﺳﻲ و ﻫﻨـﺪي ﻣﺘﻔـﺎوت
اﺳﺖ ،ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻘﺔ دﺳﺘﻮري آنﻫﺎ در ﻫﻨﺪي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
129 ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ
در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻠﻤﺎت ،واژﮔﺎﻧﻲ در ﻣﺘﻦ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻓﺎرﺳﻲ ﻳـﻚ ﻣﻌﻨـﺎ و در ﻫﻨـﺪي
ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮ دارد و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ دﻗﻴﻘﺎً ﻛﺪام ﻣﻌﻨﺎ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.
در ﻛﻨﺎر اﻳﻦﻫﺎ در ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از واژﮔﺎن آنﻫﺎ ﻏﻴﺮﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،اﻣـﺎ
در ﻣﺠﻤﻮع ﮔﻨﮓ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ .ﻋﺒﺎرتﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺒﻚ و ﺳـﻴﺎق ﻓﺎرﺳـﻲ
ﻧﻴﺴﺖ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﺿﺮورت ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺟـﺎﻣﻊ
واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪي را ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺷﺮح ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ.
ﻣﺼﺤﺢ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ،دو ﻧﺴﺨﻪ از اﻳﻦ اﺛﺮ در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ .ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻲ اﻳﻦ دو ﻧﺴـﺨﻪ ،در ﻣﻴـﺰان و
ﻃﺮز ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻫﻨﺪي اﺳﺖ .ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺼﺤﺢ در ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻧﺴﺨﺔ اﺳﺎس دﻗﺖ واﻓﻲ ﺑﻪ
ﺧﺮج داده اﺳﺖ و در ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺒﺎرتﻫﺎ را درﺳﺖ ﺣﺪس زده ،ﻛﻢﺗـﻮﺟﻬﻲ وي ﺑـﻪ آن دﺳـﺘﻪ از
واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪه در ﺑﻌﻀـﻲ از ﻣـﻮارد ،اﺷـﻜﺎلﻫـﺎﻳﻲ در ﺗﺼـﺤﻴﺢ و
ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﻮﻳﺴﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ.
ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ
-1اﺣﻤﺪ ﻣﻨﺰوي ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﻲ ﻓﺎرﺳﻲ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن را در ﭼﻬﺎرده ﺟﻠﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻨﻬـﺎ
ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﺳﺖ.
» -2ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ،اﻧﺸﺎﻧﻮﻳﺴﻲ در ﻛﻨﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ و دﺳﺘﻮرﻧﻮﻳﺴﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮ
ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ادﻳﺒﺎن و ﻣﻨﺸﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ ﻓﻦ ﭼـﻮن ﻣﻨﺸـĤت ،رﻗﻌـﺎت،
ﻣﺮاﺳﻼت و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺠﻢ اﻳﻦ آﺛﺎر در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺶ از اﻳﺮان اﺳﺖ« )رادﻓـﺮ:1382 ،
.(51
-3ﺣﻴﺪر ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي اﻳﻦ آﺛﺎر را در ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ.
» -4آﻧﻨﺪراج اﺛﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮزﻧﺪ ﻏﻼم ﻣﺤﻴﻲاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺷﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺎره ،ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻳﻜﻲ از
راﺟﻪﻫﺎي ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻧﻨﺪ ،ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اﻳﺎﻟﺖ وﻳﺠﻲﻧﮕﺮ ،ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻣﺆﻟﻒ در ﺗﺪوﻳﻦ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ده ﺳـﺎل رﻧـﺞ
ﻛﺸﻴﺪه و آن را در ﺳﺎل 1307ق1888 /.م .ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺎراﺟﻪ آﻧﻨﺪراج ﻣﺰﻳﻦ ﻛـﺮده اﺳـﺖ« )دﺑﻴﺮﺳـﻴﺎﻗﻲ،
.(192 :1338
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 130
-12ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﺔ دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎر و ﻣﻘﺪﻣـﺔ ﺟـﺎﻣﻊ ﻣﺼـﺤﺢ ،اﻃﻼﻋـﺎت ﻧـﺎدر و دﻗﻴﻘـﻲ درﺑـﺎرة اﻳـﻦ اﺛـﺮ و
ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ.
» -13و ﻧﺎﻟﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻮن ،در رﺗﺒﻪ اﻓﺰونﺗﺮ از آن اﺳﺖ و ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺳـﻮاري ﭘﺎدﺷـﺎهزادﮔـﺎن« )ﺑﻬـﺎر ﻋﺠـﻢ ،ذﻳـﻞ
»ﭘﺎﻟﻜﻲ«(.
-14در ﺗﺬﻛﺮةاﻟﻤﻠﻮك در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ واژه آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﻗﻼم ﻣﺬﻛﻮر ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻫﺮ وﻻﻳﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺳﺮﻛﺎر«...
آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در آن وﻻﻳﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﺴﺎب داﻳﺮة ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﻛـﻪ
ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ .ﻛﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻛﺎرﻫﺎي وﻻﻳﺎت ﺑﺎ ﺳﺮﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎﺻﻪ ﻳﺎ ﻣﻌﺎدن و ﻏﻴﺮه ﻣﺘـﺮادف
آﻣﺪه اﺳﺖ« )ﻣﻴﺮزا ﺳﻤﻴﻌﺎ.(211 :1378 ،
-15ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻋﻠﻤﺎ را ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(173 :1387 ،
-16در ﻣﺘﻦ رﻳﺸﻪﻫﺎي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻏﻠﻂﻫﺎي ﺣﺮوفﭼﻴﻨﻲ اﺳﺖ.
-17ﺑﻪ ﻗﻴﺎس اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت» :اﮔﺮ در ﺟﺎﻳﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ]ﻳﺎ ﻧﻬﺮي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ ،ﭼﻪ در آن ﻣﻠـﻚ رودﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ[ و ﻧﻬﺮﻫـﺎي
ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺻﻨﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ اﻛﺜﺮ ﻣﻠﻚ را ﺑﺮ ﺟﻬﺎز ﻧﺸﺴﺘﻪ ،ﺳﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺮد« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(13 :1387 ،
» -18ﻣﻨﻄﺮ ﻳﺎ ﻣﻨﺘﺮ )از اوﺳﺘﺎﻳﻲ (Manturdﻋﺒﺎرتﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ آﻫﻨﮕﻴﻦ و در ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺎﻟﻲ از ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ
ﻛﺎﻫﻨﺎن و راﻫﺒﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ورد ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ آن ﺑﻮد و ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و آﻫﻨﮓ ﻛﻠﻤﻪ و ﻛـﻼم ﺑـﺪون
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ وﺿﻌﻲ و ﻗﺮاردادي اﻟﻔﺎظ ﺗﺄﺛﻴﺮ روﺣﺎﻧﻲ در ﺑﻬﺒﻮد و درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎران و ﺑﺮآوردن ﺣﺎﺟﺖ و ﻧﻴـﺎز راﻧـﺪن و
دور ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻠﻴﺪ و زﻳﺎﻧﻜﺎر و ﺗﺼﺮف در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺎرانزاﻳـﻲ دارد )ﻳﺎدداﺷـﺖ دﻛﺘـﺮ ﻣﻈﻔـﺮ
ﺑﺨﺘﻴﺎر(« )ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ.(158 :1387 ،
ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ
آرﻻﺗﻮ ،آﻧﺘﻮﻧﻲ .(1373) .درآﻣﺪي ﺑﺮ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ .ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﺪرﺳﻲ .ﺗﻬـﺮان :ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺎه ﻋﻠـﻮم اﻧﺴـﺎﻧﻲ و
ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ.
اﻛﺒﺮي ﺷﺎﻟﭽﻲ ،اﻣﻴﺮﺣﺴﻴﻦ» .(1386) .واژهﻫﺎي ﻓﺮﻳﺒﻜﺎر در ﻓﺎرﺳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻲ« .ﮔﻮﻳﺶﺷﻨﺎﺳﻲ .دورة ﭼﻬـﺎرم ،ش 1و،2
ﺻﺺ .194-213
اﻣﻴﺮي ،ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ» .(1384) .ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﭘﺎرﺳﻲ ﺳـﺮه« .درﺧـﺖ ﻣﻌﺮﻓـﺖ؛ ﺟﺸـﻦﻧﺎﻣﺔ اﺳـﺘﺎد دﻛﺘـﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴـﻴﻦ
زرﻳﻦﻛﻮب .ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻋﻠﻲاﺻﻐﺮ ﻣﺤﻤﺪﺧﺎﻧﻲ .ﺗﻬﺮان :ﺳﺨﻦ .ﭼﺎپ ﺳﻮم .ﺻﺺ .185-216
ﺷﻤﺎرة ﭼﻬﺎرم ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ )ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ( 132
ﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ،ﻓﺆاد اﻓﺮام .(1386) .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ )ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﻨﺠﺪ اﻟﻄﻼب( .ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪررﻳﮕﻲ .ﺗﻬـﺮان:
اﺳﻼﻣﻲ .ﭼﺎپ ﺑﻴﺴﺘﻢ.
ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت ،ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ،ﻛﻨﺎﻳﺎت و اﻣﺜﺎل ﻓﺎرﺳﻲ( .(1380) .ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﺎﻇﻢ دزﻓﻮﻟﻴﺎن .ﺗﻬﺮان :ﻃﻼﻳـﻪ .ﭼـﺎپ
اول.
ﺑﻴﺎت ،ﻋﻠﻲ» .(1384) .ﺑﺮرﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ادﺑﻲ اردو« .ﭘﮋوﻫﺶ زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ .ش ،28ﺻﺺ .35-52
ﺟﺮ ،ﺧﻠﻴﻞ .(1380) .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ .ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺳﻴﺪﺣﻤﻴﺪ ﻃﺒﻴﺒﻴﺎن .ﺗﻬﺮان :اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ .ﭼﺎپ ﻳﺎزدﻫﻢ.
ﺟﻴﻦ ،ﻟﻮ .(1387) .ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ .ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺎﺗﻴﻮ رﻳﭽﻲ .ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﺘﻦ ﻻﺗﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪزﻣﺎن .ﻣﻘﺪﻣﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ ،ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑـﺎ
ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﭼﻴﻨﻲ ،اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ از ﻟﻮ ﺟﻴﻦ ،ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﻣﻈﻔﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎر .ﺗﻬﺮان :ﻣﻴﺮاث ﻣﻜﺘﻮب .ﭼﺎپ اول.
ﭼﻮﻫﺪري ،ﺷﺎﻫﺪ .(1375) .ﻓﺮﻫﻨﮓ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ در زﺑﺎن اردو .ﺗﻬﺮان :ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ .ﭼﺎپ اول.
ﺧﺎﻧﻠﺮي ،ﭘﺮوﻳﺰ .(1382) .ﺗﺎرﻳﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ .ﺗﻬﺮان :ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺸﺮ ﻧﻮ .ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ.
داﻋﻲاﻻﺳﻼم ،آﻗﺎ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ) .ﺑﻲﺗﺎ( .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم .ﺣﻴﺪرآﺑﺎد دﻛﻦ :ﺷﻤﺲ اﻟﻤﻄﺎﺑﻊ.
دﺑﻴﺮﺳﻴﺎﻗﻲ ،ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪ .(1338) .ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓﮔﻮﻧﻪﻫﺎ .ﺗﻬﺮان :اﺳﭙﺮك .ﭼﺎپ اول.
دﻫﺨﺪا ،ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ .(1377) .ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ .ﺗﻬﺮان :داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.ﭼﺎپ دوم از دورة ﺟﺪﻳﺪ.
رادﻓﺮ ،اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ» .(1382) .اﻧﺸﺎﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره« .ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ادﺑﻲ .ش ،1ﺻﺺ.51-64
ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻧﻘﻮي ،ﺣﻴﺪر .(1341) .ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﻮﻳﺴﻲ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن .ﺗﻬﺮان :اداره ﻛﻞ ﻧﮕﺎرش وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ.
ﺻﺎدﻗﻲ ،ﻋﻠﻲاﺷﺮف» .(1371) .واژهﻫﺎي ﻓﺮﻳﺒﻜﺎر در ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ« .ﻣﺠﻠﺔ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ .س ،8ش 1و .2ﺻﺺ-22
.12
ﺻﻔﺎ ،ذﺑﻴﺢاﷲ .(1378) .ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان .ﺗﻬﺮان :ﻓﺮدوس .ﭼﺎپ دﻫﻢ.
ﻣﺠﺘﺒﺎﻳﻲ ،ﻓﺘﺢاﷲ» .(1368) .آﻧﻨﺪراج« .زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻇﻢ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨﻮردي .داﻳﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ ،ج .2ﺗﻬﺮان :ﺑﻨﻴـﺎد
داﻳﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ.
ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺎدﺷﺎه .(1335) .آﻧﻨﺪراج .زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﻴﺮﺳﻴﺎﻗﻲ .ﺗﻬﺮان :ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺧﻴﺎم.
ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ ،ﻣﺤﻤﺪ» .(1387) .ﻋﻠﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﮕﺎرﮔﺮان اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ« .آﻳﻨﺔ ﻣﻴﺮاث .س ،6ش ،1ﭘﻴـﺎﭘﻲ ،40ﺻـﺺ-288
.265
ﻣﻌﻴﻦ ،ﻣﺤﻤﺪ .(1380) .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ .ﺗﻬﺮان :اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ .ﭼﺎپ ﻫﻔﺪﻫﻢ.
ﻣﻴﺮزاﺳﻤﻴﻌﺎ ،ﻣﺤﻤﺪﺳﻤﻴﻊ .(1378) .ﺗﺬﻛﺮةاﻟﻤﻠﻮك ،ﺳﺎزﻣﺎن اداري ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺻـﻔﻮي )ﺗﻌﻠﻴﻘـﺎت ﻣﻴﻨﻮرﺳـﻜﻲ( .ﺗﺮﺟﻤـﺔ
ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐﻧﻴﺎ .ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﻴﺮﺳﻴﺎﻗﻲ .ﺗﻬﺮان :اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ .ﭼﺎپ ﺳﻮم.
133 ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ،ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﺤﺸﻴﺔ ﭼﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ
وﻓﺎﻳﻲ ،ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﻲ» .(1388) .ﺗﺤﻮل ﺳﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﻔﺮ« .ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﺔ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﻲ )ﮔـﻮﻫﺮ ﮔﻮﻳـﺎ( .س ،3ش،2
ﭘﻴﺎﭘﻲ .10ﺻﺺ .75-90
ﻫﺎﺷﻤﻲ ﻣﻴﻨﺎﺑﺎد ،ﺣﺴﻦ» .(1370) .ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ردهﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻧﮕﺮﺷـﻲ ﺑـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي دوزﺑﺎﻧـﻪ« .ﻣﺠﻠـﺔ
زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ .س ،8ش 1و ،2ﺻﺺ.95-108
Bahri, Hardev. (1960). Persian Influence on Hindi. India, Allahabad: Bharati Press.