Teknik Uygulama Föyü No.

6
Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama
ve kontrol panoları
 Teknik Uygulama Föyü

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama

ve kontrol panoları
İçindekiler
1 AG anahtarlama ve kontrol 2 Elektrik arkı
donanımı tertibatları ile ilgili
2.1 Elektrik ark olgusu................................. 13
genel bilgiler
2
.2 Anahtarlama ve kontrol donanımı
1.1 Giriş.......................................................... 2 tertibatları içindeki elektrik arkının
etkileri.................................................... 13
1
.2 Panolar ve uygulanabilirlikle ilgili
standartlar................................................ 3 2
.3 Elektrik arkının insanlar üzerindeki
etkileri.................................................... 14
1.3 Tertibatların elektriksel özellikleri............. 4

1.4 Tertibatların sınıflandırılması.................... 4 3 AG anahtarlama ve kontrol

1.4.1 Yapı tipleri............................................................... 4

donanımı tertibatları ile ilgili


1.4.2 Primer dağıtım anahtarlama donanımı
(Güç Merkezi).......................................................... 4
genel bilgiler
1.4.3 Sekonder dağıtım anahtarlama donanımı............... 5
3.1 Genel bilgiler.......................................... 15
1.4.4 Motor Kontrol Merkezi (MCC)................................. 5

1.4.5 Kontrol, ölçüm ve koruma panoları......................... 6 3

.2 İç ark korumalı anahtarlama
ve kontrol donanımı tertibatlarının
1.4.6 Şantiyeler için donanımlar (ACS)............................. 6 karakteristikleri....................................... 16

1.5 IP Koruma Seviyesi.................................. 7

3.2.1 Elektrik arkına mekanik olarak dayanabilen
tertibatlar (pasif koruma)....................................... 16
1.5.1 Anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları
3.2.2 İç ark etkilerini sınırlayan cihazlarla donatılmış ......
tarafından sağlanan koruma seviyeleri.................... 8 tertibatlar (aktif koruma)......................................... 16

1.6 IK Darbe Koruma Derecesi...................... 9
3.2.3 Akım sınırlayıcı devre kesicilere sahip
anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları......... 18

1.7 Formlama biçimleri................................ 10

1.8 Tertibatların içindeki sıcaklık artışı......... 11 4 ABB SACE ark korumalı

anahtarlama donanımı
1.9 Anahtarlama ve kontrol donanımı
tertibatları - özel uygulamalar................ 12 4
.1 Anahtarlama donanımının yapısal
1.9.1 Bir iç hata nedeniyle oluşan ark koşullarında ve fonksiyonel özellikleri
test........................................................................ 12 (PC3.0/MNS R)...................................... 19

1.9.2 Sismik yeterlilik testi.............................................. 12
4
.2 Anahtarlama donanımının versiyonları
1.9.3 Darbeye dayanıklı uygulama testi......................... 12 (PC3.0/MNS R)...................................... 25

Ek A:
Ark korumalı bir panoda test.................................. 28

1
 Teknik Uygulama Föyü

1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları

ile ilgili genel bilgiler
1.1 Giriş operatör güvenliğini tehlikeye atan sıcak ayrışma ürünleri,
gazlar veya dumanlar üretebilir.
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

Son yıllarda, AG elektrik tesisatlarının güvenliği gittikçe
baskın bir rol oynamaktadır.
Ayrıca, normatif bir bakış açısıyla, panorama daha eksik-
siz bir hal almış ve birçok kullanıcı, kendi tesislerindeki ge-
reksinimler konusunda güvenliği en ön plana koymuştur.
AG anahtarlama donanımı tertibatları, şüphesiz elektrik
tesisatının personelin doğrudan müdahalesine (işletme,
bakım, vb.) daha fazla tabi olan bileşenleridir ve bu
nedenle, kullanıcılar bunlardan daha yüksek emniyet
gereksinimlerini talep etmektedir.
Son yıllarda pek çok kullanıcı, elektrik tertibatlarının
montajındaki en büyük güvenlik sorunlarından biri olan,
en şiddetli ve yıkıcı elektrofiziksel fenomeni vurgulamak-
tadır: elektrik arkı.
Ark fenomeninin standart çalışma koşullarından biri oldu-
ğu açma cihazlarının aksine, AG anahtarlama donanımla-
rında elektrik arkı tamamen anormal ve nadir bir olaydır.
Ancak, eğer elektrik arkı AG anahtarlama donanımında
meydana gelirse, aşırı iç basınç üretir ve ekipmanda
yüksek mekanik ve termik gerilmeler oluşturabilecek yerel
aşırı ısınmalara neden olur.
Ayrıca, içerdiği malzemeler, aşırı basınca bağlı olarak
neredeyse her zaman muhafazanın dışına atılan, böylece
2006/95/ EC sayılı Avrupa Yönergesi, Avrupa Topluluğu
içerisinde piyasaya sürülen alçak gerilimli elektrik malze-
meleri (alternatif akımda 50 V ila 1000 V, sürekli akımda
75 V ila 1500 V) için temel güvenlik gereksinimlerini
belirtmektedir.
Bu yönergeyle tanımlanan temel güvenlik gereklilikleri
arasında “tehlikelerle sonuçlanabilecek sıcaklık artışları,
elektrik arkları veya yayılımı” oluşmasını önlemek için
alınacak tedbirlerin ihtiyacı önem taşımaktadır.
Bu husus, anahtarlama cihazları (apparatus) için her za-
man oldukça dikkate alınmış ancak elektrik panolarında,
hatalı bir şekilde, ihmal edilmişti. Sadece son 10-15 yılda
hem uluslararası düzeyde hem de İtalya’da bu hususa
dikkat edilmeye başlandı.

2 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

1.2 Panolar ve uygulanabilirlikle ilgili
standartlar
Alçak gerilim panoları, kısaca tertibatlar olarak bilinen
“anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları” isimli IEC
60439-1 standardı tarafından tanımlanmıştır.
Standart, aşağıdaki tanımları verir: “yapısal parçalar da
dahil olmak üzere tüm dahili elektriksel ve mekanik bağ-
lantılar ile tamamen üreticinin sorumluluğunda toplanan
ilgili kontrol, ölçüm, sinyalizasyon, koruma, düzenleme
ekipmanı ile beraber bir veya daha fazla anahtarlama
cihazının kombinasyonu”.
Bir tertibatın son teknoloji ile ve dolayısıyla ilgili teknik
standart ile uyumluluğu, onu ulaştıran bileşenlerin son
teknoloji ile ve dolayısıyla ilgili teknik standart ile uyum-
luluğuna dayanmaz: bu gereklidir, ancak yeterli değildir.
Bileşenler, kısa devreye dayanma mukavemetini, sıcak-
lık yükselme limitlerine uyumu, yalıtımı vb. garantileyen
belirlenmiş kurallara göre monte edilecektir.
Başka bir deyişle, bütün tertibatın, son teknolojiye uy-
gun olarak tasarlanması, inşa edilmesi ve test edilmesi
gerekir.
Göz önüne alınan tertibatlar alçak gerilim ekipmanları
olduğundan, nominal gerilim, 1000 Vac veya 1500 Vdc’yi
geçmemelidir. Akımlarla ilgili olarak, bu standardın uygu-
lama alanında ne üst ne de alt sınır verilmiştir.
IEC 60439-1 Standardı, alçak gerilim anah-
tarlama ve kontrol donanımları için yapı,
güvenlik ve bakım gereksinimlerini,
montajın yapıldığı tesisin tasarımcı-
sının yetkinliğini gerektiren işlevsel
yönleriyle ilgilenmeksizin belirt-
mektedir.
Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
TİP TESTLİ VE KISMİ TİP TESTLİ TERTİBATLAR
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler
IEC 60439-1 Standardı, iki tertibat kategorisi arasında
ayrım yapmaktadır:
• TTA (Tip Testli Tertibat)
• PTTA (Kısmi Tip Testli Tertibat)
Tip Testli Tertibat (TTA) terimi, “bu standarda uygun
olduğu onaylanan tipik tertibatın performansını önemli de-
recede etkilemesi muhtemel sapmalar olmaksızın, kurulu
bir tipe veya sisteme uygun” bir tertibat anlamına gelir.
TTA olarak kabul edilmesi için bir tertibatın aşağıdaki
koşullardan en az birisini karşılamalıdır:
1. tek bir örnekte üretilir ve standardın gerektirdiği tüm
tip testlerine tabidir;
2. tüm testlerine tabi tutulmuş diğer bir tertibata benzer-
dir; yani, test edilen tertibattan sadece aynı testlerin
sonuçları için alakasız sayılan ayrıntılar konusunda,
dolayısıyla performansları yani nominal özellikleri ko-
nusunda farklılık gösterir.
3. sistem elemanlarının birleştirilmesiyle elde edilebilen en
belirgin olanlar arasından seçilen olası birçok düzenle-
menin bazılarında tip testlerine tabi tutulmuş, önceden
belirlenmiş yapısal bir sistemin parçasıdır. Ayrı bileşen-
ler olarak satılan tertibatlardaki tipik bir durumdur.
Kısmi Tip Testli Tertibat (PTTA) terimi “tip testi yapılmamış
düzenlemelerin, ilgili testlerle uyumlu tip testi yapılmış
düzenlemelerden türetilmesi (ör. hesaplama yoluyla)
koşuluyla hem tip testi yapılmış, hem de yapılmamış
düzenlemeleri kapsadığı” anlamına gelir.
Bir PTTA, tip testlerinin bir bölümüne tabi tutulmuş olan
bir tertibatken, diğerleri, halihazırda tip testlerini geçmiş
tertibatlarda elde edilen deneysel sonuçlara dayanılarak
bazı ekstrapolasyonlar (hesaplamalar) ile değiştirilmiştir.
TTA ve PTTA arasındaki ayrım, IEC 60439-1 standardına
uyum beyanıyla karşılaştırıldığında çok büyük değildir.
Çünkü, tertibat tip testlerine tabi olmasının haricinde
(tamamen (TTA) veya kısmen (PTTA)) bu standarda uy-
mak zorundadır.
3
 Teknik Uygulama Föyü

1.3 Tertibatların elektriksel özellikleri 1.4 Donanımların sınıflandırılması

1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

IEC 60439-1 standardı, her bir tertibata atanacak nominal

karakteristikleri ve çevresel hizmet koşullarını tanımlar, 1.4.1 Yapı tipleri
mekanik gereklilikleri belirler ve aşağıdakilerle ilgili tali- Anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları, genellikle
matları verir: zeminde duran ve kısım ve bölmelere ayrılabilen hücre tipi
• yalıtım yapıya sahiplerdir. Kısım, birbirine bitişik iki düşey düzlem
• termik davranış arasında sınırlanmış olan bir yapı birimidir; bölme ise ara
• kısa devre dayanım gücü bağlantı, kontrol ve havalandırma için gerekli açıklıklar
• elektrik çarpmasına karşı koruma haricinde (alt bölme) bir kısmın tamamen kapatılmış bir
• muhafazanın koruma derecesi bölümünü tanımlamak için kullanılır (Şekil 1).
• tertibatın içindeki kurulu bileşenler, dahili ayırma ve
bağlantılar
• elektronik ekipman besleme devreleri.
a) ve b) maddelerinde belirtilen bilgiler, Standarda uygun Şekil 1 – Kapalı tertibat, üç kısımdan oluşur; her kısım sırayla daha fazla
bölmeye ayrılmıştır
olarak plakada yer almalıdır.
c)’den t)’ye kadar olan bilgiler, uygulanabilen yerlerde,
isim plakalarında veya imalatçının teknik belgelerinde
verilmelidir:
a) üreticinin adı veya tescilli markası;
b) tip tanımı veya kimlik numarası veya üreticiden ilgili
bilgileri elde etmeyi mümkün kılan başka herhangi bir
tanımlama aracı;
c) IEC 60439-1;
d) akım tipi (ve frekansı, eğer AC ise);
e) nominal çalışma gerilimleri;
f) nominal gerilim (imalatçı tarafından beyan edilmişse
nominal darbe dayanım gerilimi);
g) eğer varsa, yardımcı devrelerin nominal gerilimleri;
h) çalışma sınırları;
j) eğer varsa, her bir devrenin nominal akımı;
k) kısa devre dayanım gücü;
l) koruma derecesi;
m) kişilerin korunması için önlemler;
n) normal servis koşullarından farklıysa, dış mekan kul-
lanımı veya özel kullanım için servis koşulları. Üretici
tarafından beyan edilmişse, kirlilik derecesi;
o) tertibatın tasarlandığı sistem topraklama tipleri (nötr
iletken);
p) boyutlar tercihen yükseklik, genişlik (veya uzunluk),
derinlik sırasına göre verilir;
q) ağırlık;
r) dâhili formlama biçimi;
s) fonksiyonel ünitelerin elektrik bağlantı tipleri;
t) çevre 1 veya 2. 1.4.2 Primer dağıtım anahtarlama
donanımı (Güç Merkezleri)
Genellikle OG/AG transformatörlerin veya jeneratörlerin
yük tarafına monte edilirler. Bu tertibatlar bir veya birden
çok giriş ünitesi, bara bağlantıları ve nispeten sınırlı sayıda
çıkış üniteleri içerirler.

1
Üretici, komple tertibatın sorumluluğunu üstlenen kuruluş olarak kabul edilir.

4 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

Ayrıca ölçüm aletleri ve diğer anahtarlama ve kontrol
ekipmanı mevcuttur (Şekil 2).
Şekil 2 – Primer dağıtım anahtarlama donanımının görünümü
Bu tertibatlar elektrodinamik gerilmelere ve büyük boyutlu
cihazın ağırlığına dayanacak sağlam bir yapıya sahiptir.
Nitekim, güç merkezinin kendine has özellikleri yüksek
nominal akım ve kısa devre akımlarıdır.
Yapısal tip, metal muhafaza ve seçici erişime sahip
bölmelere bölünmüş kısımlara sahip bir kabin yapısıdır.
1.4.3 Sekonder dağıtım anahtarlama donanımı
Bu tertibatlar, genellikle bir giriş birimi ve birçok çıkış
birimiyle sağlanır (Şekil 3).
Tertibatın içinde bulunan cihaz, çoğunlukla kompakt tip
devre kesiciler ve/veya otomatik sigortalardır.
Şekil 3 – Sekonder dağıtım anahtarlama donanımı
Sekonder dağıtım anahtarlama donanımlarının nominal
akımları ve kısa devre akımları, primer dağıtım anahtar-
lama donanımınınkilerden daha düşüktür.
Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
Yapısal modeller, metal veya yalıtım malzemesi muha-
fazalarının kullanılmasını sağlar ve boyutlara ve ağırlığa
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler
göre hem yere hem de duvara monte edilebilir.
Tertibatların vasıfsız kişilerce kullanılması halinde, IEC
60439-3 standardı uygulanacaktır.
Dağıtım panoları (ASD), IEC 60439-3 standardının ek
gereksinimlerine tabidir.
Vasıfsız kişilerin kullanımına elverişli olan yerlere kurulum-
ları amaçlanmıştır, aksi takdirde IEC 60439-1 standardının
genel kuralları uygulanır.
IEC 60439-3 standardı sadece Tip Testli Tertibatları (TTA)
dikkate alır.
Bu, her imal edilen ürünün, bir prototipe veya önceden
oluşturulmuş bir yapısal sisteme uyması gerektiği an-
lamına gelir; yani, tip testi yapılan tertibat açısından,
performanslarını önemli ölçüde değiştirebilecek sapmalar
göstermeyecektir.
1.4.4 Motor Kontrol Merkezleri (MCC)
Motor Kontrol Merkezleri, motorların kontrolü ve merkezi
korunması için tasarlanmıştır: ilgili anahtarlama ve koruma
donanımları (bağımsız fonksiyonel üniteler) ve de kontrol
ve yardımcı sinyalizasyon cihazlarını içerirler.
Bunların her biri tek bir motora bağlı olan çekmeceli üni-
teler (çıkış üniteleri) ile karakterize edilirler; böylece yükleri
birbirinden ayırmadan her giriş ünitesinde tam emniyette
çalışabilmek mümkündür (Şekil 4).
Şekil 4 – Bir Motor Kontrol Merkezinin Görünümü (MCC)
5
 Teknik Uygulama Föyü

1.4.5 Kontrol, ölçüm ve koruma panoları 1.4.6 Şantiyeler için donanımlar (ACS)
Şantiyeler için tertibatlar farklı boyutlara sahip olup basit
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

Genellikle, endüstriyel tesislerin ve proseslerin kontrolü,

anahtarlanması ve ölçülmesi için tasarlanmış tüm cihazları soket-priz birimlerinden metal muhafaza veya yalıtım
içeren bankalardan oluşurlar. malzemesi içindeki dağıtım panolarına geniş bir yelpazede
Genellikle bir metal çerçeveyle desteklenip bir “piyano bulunurlar. Bu tertibatlar genellikle taşınabilirdir (Şekil 6).
formu”na sahiptirler ve komutlara hızlı erişilmesini ve IEC 60439-4 standardı, bu tip tertibatlar için mekanik
aletlerin kolay okunabilirliğini sağlarlar (Şekil 5). mukavemete ve korozyon direncini referans alarak özel
gereksinimleri belirler.
Bu standart, ACS’nin IEC 60439-1 standardının gerek-
Şekil 5 – Kontrol panelleri
sinimlerine uyacağını ve IEC 60439-4 standardının mad-
a) Piyano tipi
b) Konsol tipi. delerinin, genel referans standardının ilgili maddelerini
a) ya tamamladığını, ya değiştirdiğini ya da onların yerine
geçtiğini belirtir.
ACS sadece tip-testli düşük gerilim anahtarlama ve kontrol
tertibatları (TTA) olmalı ve dolayısıyla imal edilen her terti-
bat, IEC 60439-4 standardı tarafından öngörülen tüm tip
testlerine tabi olan bir prototipe uymalıdır.

Şekil 6 – Şantiyeler için tertibatlar (ACS)

a) Ayaklar veya bacaklar tarafından desteklenen ACS
b) Dikey bir yüzeye monte edilecek ACS
b) c) ACS - mobil soket-priz ünitesi

a)

b)

c)

6 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

1.5 IP koruma seviyesi seviyesi ilave harfle belirtilir.
Nitekim, ilave harf, önceki iki rakamdan bağımsız değildir,

1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

IP kodu tehlikeli parçalara erişime, yabancı karı cisimle- fakat onlarla yakından bağlantılıdır; ilk karakteristik rakam
rin girişine ve su girmesine karşı muhafazanın sağladığı tarafından doğrudan temasa karşı garanti edilenden
koruma seviyesini gösterir. daha yüksek bir seviyede koruma sağlıyorsa ilave harf
Bir muhafazanın koruma seviyesi, IEC 60529 standar- kullanılacaktır.
dının spesifikasyonlarına uygun olarak, IP kod harfleri Ek harf, ek bilgi verir.
(Uluslararası Koruma) ve ardından iki rakam ve iki ek Aşağıdaki tablo, kodu oluşturan çeşitli öğelerin anlam-
harf ile tanımlanır. larını özetlemektedir. Daha ayrıntılı bilgi için IEC 60529
İlk karakteristik rakam, katı yabancı nesnelerin girişine standardına başvurulmalıdır.
ve muhafazanın içindeki tehlikeli elektrik yüklü kısımlarla
kişilerin temas etmesine karşı koruma seviyesini gösterir.
İkinci karakteristik rakam, zararlı etkileri olan su girişine
karşı koruma seviyesini gösterir.
İki karakteristik rakamın birbirini etkilediğini anlamak
kolaydır.
İlave harf, tehlikeli parçalara erişime karşı kişilerin koruma
seviyesini belirtir. IP 2 3 C H
İlave harf, yalnızca tehlikeli bölgelere girmeye karşı fiili
koruma, ilk karakteristik rakamın gösterdiği değerden Kod harfleri Uluslararası koruma
yüksekse kullanılır; sadece tehlikeli parçalara erişime kar-
şı koruma belirtilmişse, ilk karakteristik rakam X harfiyle İlk karakteristik rakam
0 ve 6 arası rakamlar,
veya X harfi
değiştirilir. Örneğin, bu daha yüksek koruma bariyerler,
0 ve 8 arası rakamlar,
uygun şekildeki açıklıklar veya muhafaza içerisindeki İkinci karakteristik rakam
veya x harfi
mesafelerle sağlanabilir.
İlave harf
Göstergeler özellikle doğrudan temasa karşı kişilerin A, B, C, D harfleri
(opsiyonel)
güvenliğine işaret ediyorsa, her iki karakteristik rakam
İlave harf (opsiyonel) H, M, S, W harfleri
da çıkarılır ve “XX” ile değiştirilir; bu durumda koruma

Ekipmanın korunması Tehlikeli parçaya erişime karşı:

İlk karakteristik rakam 0 korumasız korumasız
(Yabancı sert nesnelerin girişi) 1 ≥ 50 mm çap el arkası
2 ≥ 12.5 mm çap parmak
3 ≥ 2.5 mm çap el aleti
4 ≥ 1.0 mm çap tel
5 toza karşı korumalı tel
6 toz geçirmez tel
İkinci karakteristik rakam 0 korumasız
(su girişi) 1 dikey damlama
2 damlama (15° eğimli)
3 püskürtme
4 sıçratma
5 fışkırtma
6 güçlü fışkırtma
7 geçici daldırma
8 sürekli daldırma
İlave harf A el arkası
(opsiyonel) B parmak
C el aleti
D tel
Yardımcı harf H Yüksek gerilim aygıtı
(opsiyonel) M Su testi sırasında hareket
S Su testi sırasında hareketsiz
W Hava koşulları

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 7

 Teknik Uygulama Föyü

1.5.1 Anahtarlama ve kontrol donanımı Kapalı panolarla ilgili olarak, standart, kasıtlı olarak
tertibatları tarafından sağlanan koruma dokunulmayacak gerilim yüklü parçalar için IP 2X veya
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

seviyeleri IPXXB minimum koruma seviyesini ve kolayca ulaşılabilen

Tertibatlar söz konusuyken, üretici tarafından aksi belir-
tilmemişse koruma seviyesi normal kullanım için monte
edilmiş ve kurulmuş tüm tertibat için geçerlidir (kapalı
kapılı). Ayrıca imalatçı, açık kapılarla koruma seviyesi
ve çıkarılan veya çekilen aparatlı koruma gibi, işletim
sırasında oluşabilecek belirli düzenlemelerle ilgili koruma
seviyelerini belirtebilir.
yatay yüzeyler için IP4X veya IPXXD koruma seviyesini
gerektirir.
Örnek olarak aşağıdaki tablo, listelenen ortamlara, belirti-
len standartlara uygun olarak monte edilecek tertibat için
minimum koruma seviyelerini göstermektedir.

Tertibat tipi/Ortam tipi Standartlar ve alt madde Minimum koruma seviyesi

Anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları: kapalı panolar IEC 60439-1 alt madde 2.3.3 Tanımlı değil
Dış mekan kurulumu için tertibat IEC 60439-1alt madde 7.2.1.3 IPX3
Toplam yalıtım korumalı tertibatlar IEC 60439-1 alt madde 7.4.3.2.2 IP2XC
Normal ortamlardaki kurulumlar
Kasıtlı olarak dokunulmaması gereken aktif bölümler IEC60364-4 alt madde 412.2.1 IPXXB (IP2X)
Kolay erişilebilen aktif bölümler (yatay üst) IEC60364-4 alt madde 412.2.2 IPXXD (IP4X)
Bir küvet veya duş teknesi bulunan yerlerdeki kurulumlar
Bölgeler 1 ve 2 IEC60364-7 alt madde 701.512.2 IPX4
Bölge 3 IEC60364-7 alt madde 701.512.2 IPX1
Bölge 1-2-3 su jetlerinin temizleme amacıyla kullanıldığı hamamlar IEC60364-7 alt madde 701.512.2 IPX5
Yüzme havuzu için kurulumlar
Bölge 0 IEC60364-7 alt madde 702.512.2 IPX8
Bölge 1 IEC60364-7 alt madde 702.512.2 IPX5
Bölge 2 iç mekanlar için IEC60364-7 alt madde 702.512.2 IPX2
Bölge 2 dış mekanlar için IEC60364-7 alt madde 702.512.2 IPX4
Bölge 2 su jetlerinin temizleme amacıyla kullanıldığı yerler IEC60364-7 alt madde 702.512.2 IPX5
Sauna ısıtıcıları içeren odalar ve kabinler için kurulumlar IEC60364-7 alt madde 703.512.2 IP24
Şantiyeler için tertibatlar (ACS) IEC60439-4 alt madde 7.2.1.1 IP44

Aşağıdaki şekil, ABB SACE ArTu serisi anahtarlama donanımlarıyla elde edilebilen koruma seviyelerini göstermektedir.

ArTu L ArTu M - K
IP31 IP43 IP31 IP41 Kapısız, IP41 kiti IP41 Kapılı ve IP65
Kapısız Kapılı Kapısız ve havalandırmalı panelli havalandırmalı Kapı ve düz ön
(sadece ArTu K) panelli (sadece paneller ile
ArTu K)

8 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

Aşağıdaki şekil, IP41 koruma seviyesine göre tasarlanmış Her karakteristik grup rakamı, aşağıdaki tabloda göste-
ABB anahtarlama donanımı serisi MNS’nin bir uygulama- rilen darbe enerjisinin bir değerini temsil eder:

1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

sını göstermektedir.
IK Kodu Darbe enerjisi (Joule)
MNS anahtarlama donanımı serisi, IP54’e kadar koruma
IK 00 (*)
seviyelerinin gereksinimlerini karşılamak üzere tasarlan-
IK 01 0.14
mıştır. IK 02 0.2
Şekil 7 - IP41 koruma dereceli MNS R anahtarlama donanımı IK 03 0.35
IK 04 0.5
IK 05 0.7
IK 06 1
IK 07 2
IK 08 5
IK 09 10
IK 10 20

(*) bu standarda göre korumalı değil

Genellikle koruma derecesi muhafazanın tamamı için

geçerlidir. Eğer muhafazanın parçaları farklı koruma de-
recelerine sahipse, bunlar ayrı ayrı belirtilecektir.

ArTu serisinin harici mekanik etkiye (kod IK) karşı koruma

dereceleri aşağıda belirtilmiştir

ArTu L
IK 08 1,7 kg
Darbe enerjisi
300mm

Joule 5.00

1.6 IK darbe koruma derecesi

IK kodu, IEC 62262 standardının gerekliliklerine uygun ArTu M-K
standartlaştırılmış test yöntemleriyle doğrulanmış meka- 5 kg
IK 09 Darbe enerjisi
200mm

nik etkilerin zararlı etkilerine karşı muhafazanın barınan Joule 10.00

ekipmana sağladığı koruma derecelerini gösterir. Cam
Harici mekanik darbelere karşı muhafazanın koruma kapılı
derecesi IK koduyla aşağıdaki gibi gösterilir:

ArTu M-K
IK 05
IK 10 5 kg Darbe enerjisi
Joule 20.00
400mm

Karakteristik harfler Uluslararası mekanik koruma

Sac
kapılı
00’dan 10’a kadar karakteristik grup
rakamı

(*) bu standarda göre korumalı değil

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 9

 Teknik Uygulama Föyü

1.7 Formlama biçimleri Şekil 8 - Yapısal çerçeve form 4b - arka kapılar açık haldeki görünüm. Ana
baralara ve dağıtım baralarına monte edilen metalik ayrımların yanı sıra kab-
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

lo bağlantıları için bölmeleri tamamlayan izolasyon kapakları da belirtilebilir

Formlamanın biçimi, muhafazanın içinde oluşturulan alt
bölmelerin tipini gösterir. Bariyer veya bölme yoluyla
ayırma (metalik veya metalik olmayan malzemeler) ile
amaçlanan:
• montajın geri kalanına halen gerilim uygulanıyor-
ken, tertibatın izole edilmiş bir bölümüne erişim
durumunda doğrudan temasa karşı korumayı sağlar
(minimum koruma derecesi IPXXB);
• bir iç arkın ateşleme ve yayılma olasılığını düşürmek;
• tertibatın farklı parçaları arasında sert yabancı ci-
simlerin geçişini engellemek (en az koruma seviyesi
IP2X).
Bir bölme, iki hücre arasında bir ayırma elemanıyken bir
bariyer, doğrudan temasa ve normal erişim yönünde
ilerleyen devre kesici arklarına karşı operatörün korun-
masını sağlar.
Aşağıdaki tablo, IEC 60439-1 standardından alınmıştır ve
bariyerler veya bölmeler kullanılarak elde edilebilen tipik
formlama biçimlerini göstermektedir:

Formlamanın sembolik anlatımı

d
Bölümlerin gösterimi
a Pano
PC3.0 / MNS R tipi anahtarlama donanımı için 3a, 3b ve 4b formundaki
b İç ayırma yapısal çerçevelerin gösterimi
c İlişkili harici iletkenler için terminaller Form 3a
dahil fonksiyonel üniteler
d Baralar, dağıtım baraları dahil
c
a b

Form 1
(herhangi bir iç ayırma yok)

Bölmenin yapısal çerçevesi, Kolonun üstten görünümü,

Form 2
Baraların fonksiyonel
ünitelerden ayrılması
Form 2a
Terminaller baralardan
ayrılmamıştır
devre kesici ile devre kesici ile
3a formunda 3a formunda ayrılmış
Form 3b
Form 3 Form 4
Baraların fonksiyonel Baraların fonksiyonel ünitelerden
ünitelerden ayrılması - ayrılması - tüm fonksiyonel ünitelerin
tüm fonksiyonel ünitelerin birbirinden ayrılması - terminallerin
birbirinden ayrılması diğer fonksiyonel ünitelerden ayrılması
Form 3a Form 4a
Terminaller baralardan Terminaller ilgili fonksiyonel üniteyle
ayrılmamıştır aynı bölmede

Bölmenin yapısal çerçevesi, Kolonun üstten görünümü,

devre kesici ile devre kesici ile
3b formunda 3b formunda ayrılmış
Form 4b

Form 4b
Form 2b Form 3b Terminaller ilgili fonksiyonel üniteyle
Terminaller baralardan Terminaller baralardan
aynı bölmede değil
ayrılmıştır ayrılmıştır

Bölmenin yapısal çerçevesi, Kolonun üstten görünümü,

devre kesici ile devre kesici ile
4b formunda 4b formunda ayrılmış

10 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

1.8 Tertibatların içindeki sıcaklık artışı
Tertribatların aşırı sıcaklık artışı, genellikle tartışma
konusu olan ve kullanıcıların en çok dikkat ettiği ana
problemlerden biridir.
Anahtarlama donanımı içindeki anormal bir ısınmanın,
insanların (olası yangınlar) ve tesislerin (cihazların arıza-
lanması) güvenliğini tehlikeye atabileceği açıktır.
Bu sebeple, IEC 60439-1 standardı, bir tertibatta müsa-
ade edilen sıcaklık yükselme limitleri ve bu tür limitlerin
doğrudan tip testi olarak ya da analitik ekstrapolasyon ile
belirlenmesine yönelik yöntemler için geniş bir alan sağlar.
Tip testi terimi, beklenen performansa göre bir projenin
geçerliliğini değerlendirmeye yönelik testleri tanımlar.
Bu tür testler genellikle bir veya daha fazla prototip üze-
rinde yapılır ve bu tür testlerin sonuçlarının deterministik
yasalara uyduğu varsayılır. Bu nedenle, bu sonuçlar, test
edilen numunelerin tasarımına uyması koşuluyla tüm
üretim boyunca yayılabilir.
IEC 60439-1 standardında öngörülen tip testleri şunları
içerir:
• sıcaklık artış limitlerinin doğrulanması
• dielektrik özelliklerin doğrulanması
• ana devrelerin kısa-devre dayanımının doğrulanması
• koruma devresinin kısa-devre dayanımının doğru-
lanması
• açıkta kalan iletken parçalar ile koruyucu devrenin
etkin bağlantısının doğrulanması
• aralıklar ve yüzeysel kaçak yolu mesafelerinin doğ-
rulanması
• mekanik çalışmanın doğrulanması
• koruma seviyesinin doğrulanması
Yukarıda belirtildiği gibi, sıcaklık artış limitlerinin doğrulan-
ması bir tertibat için en kritik yönlerden biridir; standart,
≤ 35 ° C ortalama ortam sıcaklığına göre sıcaklık artış
sınırlarını belirtir. Standarda uygun anahtarlama donanımı
bu sınırı aşmamalıdır (Tablo 1).
TTA’da, sıcaklık artışı limitlerinin doğrulanması tip testleri
ile gerçekleştirilecektir.
PTTA’da, tip deneylerine alternatif olarak, örneğin IEC
60890’a uygun ekstrapolasyon yapılabilir.
2
Özellikle dağıtım panoları (ASD) için tasarlanan IEC 60439-3, IEC 60439-1 tarafından
belirlenen tip testlerine ek olarak aşağıdaki ilave doğrulamaları gerektirir:
• yapı ve işaretlemenin doğrulanması
• darbe gücünün doğrulanması
• paslanma ve rutubete karşı dayanıklılığın doğrulanması
• yalıtım malzemelerinin ısıya karşı direncinin doğrulanması
• dâhili elektriksel etkiler nedeniyle yalıtım malzemelerinin anormal ısı ve yangına karşı
direncinin doğrulanması
• muhafazaların sabitleme araçlarının mekanik dayanımının doğrulanması.
Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
Tablo 1: AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları için sıcaklık artış limitleri
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler
Tertibatların parçaları Sıcaklık artışı (K)
Yerleşik bileşenler(1) (6) Ayrı ayrı parçalar için ilgili şartlara uygun olarak veya
üreticinin(6) talimatlarına uygun olarak, tertibatın içindeki
sıcaklığı dikkate alarak
Harici yalıtımlı iletkenler için terminaller 70(2)
Baralar ve iletkenler (7), baralara bağlanan
çıkarılabilir veya çekilebilir parçaların fişli
Sınırlı:
• iletken malzemenin mekanik dayanımı (7)
kontakları • bitişik ekipmanın olası etkileri
• iletkenle temas halindeki yalıtkan malzemelerin
izin verilen sıcaklık sınırı
• kendisine bağlı aygıttaki iletkenin sıcaklığının
etkisi
• takılabilir kontaklar için kontak malzemesinin
doğası ve yüzey işlemi
Manuel çalıştırma:
• metal 15(3)
• yalıtım malzemesi 25(3)
Erişilebilir dış muhafazalar ve kapaklar:
• metal yüzeyler 30(4)
• yalıtım yüzeyleri 40(4)
Fiş ve priz tipi bağlantıların ayrık Parçayı oluşturan (5) ekipmanın bileşenlerinin sınırları
düzenlemeleri ile belirlenir
(1) “Dâhili bileşenler” teriminin anlamı:
- geleneksel anahtarlama ve kontrol donanımları;
- elektronik alt tertibatlar (ör: doğrultucu köprüsü, baskılı devre);
- ekipmanın parçaları (ör: regülatör, stabilize edilmiş güç kaynağı birimi, işlemsel yükselteç).
(2) 70 K’lik sıcaklık artışı sınırı, geleneksel tip testindeki değere dayanmaktadır.
Kurulum koşulları altında kullanılan veya test edilen bir TERTİBAT, test için benimsenen aynı
bağlantılara, tipe, doğaya ve eğilime sahip olmayabilir ve terminallerde farklı bir sıcaklık artışı
oluşabilir ve gerekebilir veya kabul edilebilir. Dâhili bileşenlerin terminallerinin bulunduğu yerde
ayrıca harici yalıtımlı iletkenler için terminaller bulunduğunda, karşılık gelen sıcaklık artışı sınırla-
rından düşük olanı geçerli olacaktır.
(3) Manuel işletim, sadece TERTİBAT açıldığında erişilebilir olan TERTİBATLARDA (ör: nadiren
kullanılan çıkarma kolları) yüksek sıcaklık artışlarına izin verilir.
(4) Aksi belirtilmedikçe, erişilebilir olup normal çalışma sırasında dokunulmaması gereken kapak ve
muhafazalar söz konusu olduğunda, bu sıcaklık artışı sınırlarında 10 K’lik bir artışa izin verilmiştir.
(5) Bu da anahtarlama ve kontrol donanımı ile ilişkili olanlardan farklı sıcaklık artışı sınırlarına tabi olan
ekipman (ör: elektronik cihazlar) açısından bir esneklik derecesi sağlar.
(6) 8.2.1’e uygun sıcaklık artışı testleri için, sıcaklık yükselme limitleri, TERTİBATIN imalatçısı tara-
fından belirtilecektir.
Devre kesiciler söz konusu olduğunda, sıcaklık artış limitleri şöyledir:
- Terminale yalıtımlı bir iletken bağlanmışsa 70K.
- ABB devre kesicilerin terminalleri için, yalıtılmış iletkenler doğrudan kendilerine bağlı değillerse
85K (85 K’lık sıcaklık artışı her zaman tertibat dışındaki 35°C’lik ortam sıcaklığını işaret eder).
(7) Listelenen diğer tüm kriterlere uyduğunu varsayarsak, baralar ve çıplak bakır iletkenler için 105
K’lık bir sıcaklık artışı aşılmayacaktır. 105 K, bakır tavlamanın oluşabileceği sıcaklığı belirtir.
Tip testlerine ek olarak, standart bazı rutin testleri de
gerektirir.
Bu testler, malzeme veya montajdan kaynaklanan kaba
kusurların eksikliğini saptamak için üretilen her ürün
üzerinde gerçekleştirilir. Bunlar tahribatsız muayene yön-
temidir ve önceden kablolanmış anahtarlama ve kontrol
donanımı üreticisinin fabrikasında veya montajdan sonra
kurulum yerinde yapılabilir.
IEC 60439-13 standardında öngörülen rutin testler şunları içerir:
• kablolama denetimi de dahil olmak üzere montajın
görsel kontrolü
• elektriksel çalışma testi
• yalıtım direncinin doğrulanması
• koruyucu yöntemlerin ve koruyucu devrenin çalışma
sürekliliğinin kontrolü.
3
Dağıtım panoları (ASD) için IEC 60439-3 tarafından benzer testler öngörülmüştür.
11
 Teknik Uygulama Föyü

1.9 Anahtarlama ve kontrol donanımı generali per la classificazione sismica del territorio
nazionale e di normative tecniche per le costruzioni
1 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

tertibatları – özel uygulamalar in zona sismica” (“Ulusal topraklarda sismik sınıflan-

“Özel uygulama” terimi, 439-1 standardında dikkate alın-
mayan özellikleri olan panoları tanımlamak için kullanılır,
ancak çoğunlukla tesisin özelliklerine göre kullanıcılar
ihtiyaç duyar.
En yaygın özel uygulamalar arasında:
• ark korumalı panolar
• sismik dayanımlı panolar
• darbeye dayanıklı panolar4
Bu tür anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatlarının
bu gereksinimlere uygunluğu, uluslararası ve/veya ulusal
standartlar tarafından belirlenen ve 439-1 standardında
yer almayan testlerle garanti edilmektedir.
4
Uygun çerçeve ve ekipman seçimi yoluyla elde edilir.
dırma için genel kriterlere ilişkin ilk unsurlar ve sismik
alanlardaki bina için teknik talimatlar”)
• IEEE 693-1997 “Trafo Merkezlerinin Sismik Tasarı-
mında Önerilen Uygulamalar”
• IEEE 344-1987 “Nükleer Enerji Santralleri İçin Sınıf
1E Ekipmanının Sismik Nitelendirilmesi İçin Tavsiye
Edilen Uygulama”
• IEC 60980 “Nükleer enerji santralleri için güvenlik
sisteminin elektrikli ekipmanının sismik yeterliliği için
önerilen uygulamalar”
• IEC 60068-3-3 “Ekipmanlar için yönlendirici sismik
test yöntemleri”
• IEC 60068-2-6 “Testler- Test Fc: Titreşim (sinüzoidal)”
• IEC 60068-2-57 “Testler- Test Ff: Titreşim – Zaman
geçmişi yöntemi”

1.9.1 Bir iç hata nedeniyle oluşan ark koşullarında

test
En yaygın uluslararası standart, IEC 61641 Teknik Ra-
poru'dur (bkz. Ek A).
Bu test, panoların bir iç hata nedeniyle ark koşulları
altında tipik olarak operatör güvenliğiyle bağlantı bazı 1.9.3 Darbeye dayanıklı uygulama testi
gereksinimleri karşılayıp karşılamadığını belirler.
Askeri gemi gibi özel uygulamalarda, AG anahtarlama ve
Üretici ile kullanıcı arasında anlaşmaya tabi olan özel
kontrol donanımı tertibatları belirli titreşimler ve darbelere
bir testtir.
karşı dayanıklıdır.
Bu testin sonuçları bir test raporu şeklinde sunulur ve bir
Bu versiyon tipi için referans standartlar:
test sertifikasının amacı değildir. Sonuçların yorumlan-
ması, üretici ile kullanıcı arasında bir anlaşmaya tabidir.
• IEC 60068-2-6 / EN 60068-2-6 (titreşim)
• IEC 60068-2-27 / EN 60068-2-27 (darbe))

Bu durumda da, kurallar ve standartların genel görünü-

mü çok çeşitli olduğundan (deniz alanlarında kalabilmek
1.9.2 Sismik yeterlilik testi
için sayısız denizcilik sicili mevcuttur ve farklı özelliklere
Sismik yeterlilik testi, bir tertibatın ve muhafaza edilen sahiptir) test, test yöntemlerini ve ekipman tarafından
ilgili ekipmanın depremden kaynaklanan gerilmelere karşı garanti edilecek performansları önceden tanımlayarak
dayanıklılığını göstermek için tasarlanmıştır. gerçekleştirilecektir.
Sismik yeterlilik ile ilgili standartlar ve kurallar geniş ve
çeşitlidir; bu nedenle, test nesnesinin sağlaması gereken
performansları önceden tanımlamak esastır.
Geçerli standartlar arasında (ekipmanın tasarlandığı
devletler, ortamlar ve işlevlere göre farklılık gösterir)
aşağıdakilerden bahsedilecektir:
• Düzgün Yapı Kanunu 1997
• İtalyan Hükümeti Kararnamesi PCM No. 3274,
20/03/2003 “Primi elementi in materia di criteri

12 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

2 Elektrik arkı
2.1 Elektrik ark olgusu
Elektrik arkı; gazlı araçların yoğun bir iyonizasyonu,

2 Elektrik arkı
Elektrik arkı, iki nokta arasındaki gerilim, araya giren gazın anodik ve katodik gerilim düşüşleri (sırasıyla 10 V ve 40
yalıtım mukavemeti sınırını aştığında oluşan bir deşarj V), kolonun ortasındaki yüksek veya çok yüksek akım
sonucunda gerçekleşen bir olgudur. Daha sonra, uygun yoğunluğu (102-103 ila 107 A /cm2 sıralamasında), akım
koşulların varlığında, kaynak tarafındaki koruma cihazı kolonunun ortasında daima çok yüksek olan sıcaklıklar
açılana kadar elektrik akımını taşıyan bir plazma üretilir. (binlerce °C) ve (alçak gerilimde) uçlar arasında birkaç
mikron ile bir santimetre arasında değişen mesafelerle
Normal koşullar altında iyi izolasyon araçları olan gazlar, karakterize edilir.
sıcaklık yükselmesi veya diğer dış faktörlere bağlı olarak
kimyasal-fiziksel özelliklerinin değişimi sonucu iletken
hale gelebilir.
Elektrik arkının nasıl oluştuğunu anlamak için, bir devre
açılıp kapandığında ne olacağına bakılabilir. Bir elektrik
devresinin açılma aşaması esnasında koruyucu cihazın
kontakları ayrılmaya başlar, böylece akıma kademe
kademe düşen bir bölüm sağlar; bu nedenle akım, sı-
caklığın artmasıyla artan dirence uygundur. Kontaklar
ayrılmaya başlar başlamaz, devreye uygulanan gerilim,
havanın dielektrik mukavemetini aşar ve deşarj yoluyla
delinmesine neden olur. Yüksek sıcaklık, çevredeki ha-
vanın iyonlaşmasına neden olur ve bu da akımın elektrik
arkı biçiminde dolaşmasını sağlar. Termik iyonizasyonun
yanında, termiyonik etki nedeniyle katottan bir elektron
emisyonu da vardır; çok yüksek sıcaklığa
bağlı olarak gazda oluşan iyonlar
elektrik alanıyla hızlandırılır, katoda
çarpar, çarpışmada enerjiyi serbest bırakır ve
böylece elektron emisyonu oluşturan lokal bir ısınmaya
neden olur.

Elektrik arkı, uçlarındaki gerilim dağılmış ısı miktarını

dengelemek ve uygun sıcaklık koşullarını korumak için
yeterli enerjiyi sağlayana kadar devam eder. Ark uzar ve
soğutulursa, bakım eksikliği için gerekli koşullar ortadan
kalkar ve söner.
Benzer şekilde, fazlar arasındaki kısa devrenin sonu-
cu olarak bir ark da ortaya çıkabilir. Kısa devre, farklı
gerilimlerdeki iki iletken arasındaki düşük empedanslı
bir bağlantıdır. Potansiyel farkına bağlı olarak düşük
empedanslı bağlantıyı oluşturan iletken eleman (ör. mu-
hafazanın içindeki baralarda unutulmuş bir metalik alet,
yanlış kablolama veya muhafazanın içine giren bir hay-
vanın gövdesi), devrenin karakteristiklerine bağlı olarak
genellikle yüksek değerli bir akım ile iletilir.
Yüksek arıza akımının akışı, alt bölümün iletkenlerinin
erimesine kadar, kabloların veya devre baralarının aşırı
ısınmasına neden olur; iletken erir erimez, devre açı-
lışındakilere benzer koşullar ortaya çıkar. Bu noktada
ya koruyucu cihazlar müdahale edinceye kadar ya da
stabilite için gereken koşullar sağlanana kadar devam
edecek bir ark başlar.
2.2 Anahtarlama ve kontrol donanımı
tertibatları içindeki
elektrik arkının etkileri
Ana panoların yakınında, yani transformatörler veya
jeneratörler gibi büyük elektrikli makinelerin yakınında,
kısa devre gücü yüksektir ve dolayısıyla bir arıza sonucu
ortaya çıkan elektrik arkıyla ilişkili enerji yüksektir.
Bu olgunun karmaşık matematiksel tanımlamalarına gi-
rilmeden, bir hücrenin içindeki ark oluşumunun ilk anları
dört aşamada şemalandırılabilir:
1. sıkışma fazı: bu fazda, arkın oluştuğu havanın hacmi,
enerjinin sürekli olarak serbest bırakılması nedeniyle
aşırı ısınır; konveksiyon ve yayılma nedeniyle, hücre
içindeki kalan hava hacmi ısınır; başlangıçta, bir böl-
geden diğerine farklılık gösteren sıcaklık ve basınç
değerleri vardır;

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 13

 Teknik Uygulama Föyü
2. genişleme fazı: iç basınç artışının ilk anlarından itibaren,
aşırı ısınmış havanın dışarıya çıkmaya başladığı bir delik
2 Elektrik arkı
oluşur. Bu fazda basınç, maksimum değere ulaşır ve
sıcak havanın serbest bırakılması nedeniyle düşmeye
başlar;
3. emisyon fazı: bu fazda, ark enerjisinin sürekli katkısı
nedeniyle neredeyse tüm hava yumuşak ve hemen
hemen sabit bir aşırı basınç altında dışarı atılır;
4. termik faz: havanın atılmasından sonra, anahtarlama
donanımı içindeki sıcaklık neredeyse elektrik arkının
sıcaklığına erişir; böylece temas eden tüm metaller ve
yalıtım malzemeleri gazlar, dumanlar ve erimiş
madde parçacıklarının üretimiyle ile erozyona
uğradığında, ark sona erene kadar süren bu son
faz başlar.
Elektrik arkı açık konfigürasyonlarda oluşursa, tarif edilen
fazlardan bazıları mevcut olamazdı veya daha az etkiye
sahip olurlardı; bununla birlikte, basınç dalgası ve arkı
çevreleyen bölgelerin sıcaklığında bir yükselme olacaktır.
Elektrik arkının yakınında olmak oldukça tehlikelidir;
ne kadar tehlikeli olduğunu anlamak için bazı veriler
şunlardır:
• basınç: 20 kA’lık bir ark arızası ile ilişkili bir
elektrik arkı ile 60 cm’lik bir mesafeden bir kişi
225 kg’lık bir kuvvete tabi olabilir; dahası, ani
basınç dalgası kulak zarında kalıcı yaralan-
malara neden olabilir;
• ark sıcaklıkları: yaklaşık 7000-8000 °C;
• ses: elektrik ark ses seviyeleri 160 db’ye erişirken,
bir av tüfeği patlaması sadece 130 db’dir.
14 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
2.3 Elektrik arkının insanlar üzerindeki
etkileri
Yukarıdakilerden elektrik arkının insanlar ve ürünler
için bir tehlike kaynağı olduğu açıktır. Bir ark olayı
sonucu oluşan enerjinin serbest bırakılması nedeniyle
insanların maruz kaldığı tehlikeler şunlardır:
• yanıklar;
• malzemelerin atılmasına bağlı yaralanmalar;
• işitme hasarları;
• zehirli gazların solunması.
Yanıklar
Elektrik arkının ürettiği gazların yüksek sıcaklık
seviyeleri ve akkor metal parçacıklarının dışarı
atılması, insanlarda az ya da çok ciddi yanıklara
neden olabilir.
Alevler, karbonizasyona kadar tüm derecelerde yanığa
neden olabilir: ilgili tertibatın metal parçaları gibi kız-
gın katı cisimler üçüncü dereceden yanıklara neden
olurken, kızdırılmış buhar sıcak sıvılarınkine benzer
yanıklara neden olur; yayılan ısı genellikle daha az
şiddetli yanıklara neden olur.
Malzemelerin fırlamasına bağlı yaralanmalar
Elektrik arkından kaynaklanan metal parçacık-
ların veya diğer gevşek parçaların fırlaması, göz
gibi insan vücudundaki en zayıf kısımlarda ciddi
yaralanmalara neden olabilir. Arkın oluşturduğu
patlama nedeniyle fırlayan malzemeler, korneaya
nüfuz edebilir ve zarar verebilir. Lezyonların kapsamı,
bu cisimlerin özelliklerine ve kinetik enerjisine bağlıdır.
Ayrıca, göz merceği bölgesi, ark tarafından salınan
gazlar nedeniyle mukozada yaralanmalara neden
olabilir ve ultraviyole ve kızılötesi ışınların emisyonu,
radyasyon dalga boylarına bağlı olarak kornea ve
retinaya zarar verebilir.
İşitme
Daha önce de belirtildiği gibi, elektriksel ark
gerçek bir patlamadır ve sesi işitmede kalıcı
hasarlara neden olabilir.
Zehirli gazların solunması
Yanık yalıtım malzemeleri ve erimiş veya bu-
harlaşmış metaller tarafından üretilen dumanlar
zehirli olabilir. Dumanlar, tamamlanmamış yanma
nedeniyle oluşur ve karbon parçacıkları ve hava-
da asılı diğer katı maddelerden oluşur.
3 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları
ile ilgili genel bilgiler
3.1 Genel özellikler
AG anahtarlama donanımında, dikkate değer akım yo-
ğunluklarının oluşmasıyla ilişkili olan iki tür hata vardır:
• temas hatası
• ark hatası.
“Temas” terimi ile farklı potansiyeldeki iki veya daha
fazla yüklü parçanın birbiriyle temasa geçtiği bir hata
kastedilir; hata anında oluşan halkada anormal bir akımın
sirkülasyonunun ilişkilendirildiği faz-faz veya faz-toprak
kısa devreleri söz konusudur.
Aksi durumda, farklı bir potansiyelde iki veya daha fazla
iletken eleman arasına yerleştirilen yalıtım araçlarının (AG
panolarında hava) dielektrik mukavemetinde bir azalma
olduğunda bir ark hatası oluşur.
Ark, havanın yüksek iyonizasyonundan ötürü, ortamın
dielektriğinde bir bozulma ve bunun sonucunda içinden
akım aktığı anda ortaya çıkar.
Bir temas hatasında en zararlı etkiler, akımın yüksek
yoğunluğu ve ilgili hata direncinin düşük olması nede-
niyle (hata akımının geçtiği ortam iletken bir malzemedir),
yaygın olarak elektrodinamik tiptedir (I2 ile orantılıdır).
Tersine, bir ark hatasında, en yüksek gerilmeler termik
tiptedir ve Ra’nın ark direncinin aldığı yüksek değere bağlı
olarak RaI2’ye orantılıdır; çünkü hata akımı son derece
iyonize olsa da daima yalıtkan bir ortamda akar.
Bu tür gerilmeler, esas olarak şu şekilde kendini gösterir:
• hava sıcaklığındaki hızlı ve yoğun yükselişin neden
olduğu yüksek termik gradyanlar;
• basınç dalgası şeklinde yüksek basınç gradyanları;
• havanın yüksek iyonizasyonu ve bunun sonucunda
yalıtım mukavemetinin azalması.
Genel olarak, IEC 60439-1 standardına göre tasarlanmış
ve test edilmiş bir AG tertibatında bir ark hatasının olması
muhtemel değildir. Bununla birlikte, ortaya çıkması du-
rumunda, hem ekipmana hem de personele son derece
zararlı sonuçlar doğuracaktır (bkz. Bölüm 2.2 ve 2.3).
Bir ark hatasını hem teknik hem de teknik olmayan
sebeplerden meydana gelebilir; ikinci durumda en sık
görülenler şunlardır:
• personel hataları, özellikle bakım işlemleri sırasında;
• yeterince doğru yapılmayan kurulum işlemleri;
• yetersiz bakım, özellikle ağır çevre koşullarında.
Bir AG tertibatındaki bir ark hatasının teknik nedenleri
arasında şunlar hatırlanmalıdır:
Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
• yalıtımın bozulması; özellikle baraların destekleri ve
çekmeceli ünitelerin soketli kontaklarının yakınında
3 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler
(vakaların %75’i);
• aşırı gerilim; minimum açıklıklarda noktalar arasında
yıkıcı deşarjlar meydana getirir (vakaların %15’i);
• cihazın yapısal kusurları (vakaların %10’u).
Alçak gerilim standardı (IEC 60439-1), temas hatası için
kısa devre dayanma gücünün doğrulanmasını tip testi
olarak gerektirirken, ark hataları için kesin bir gösterim
sunmaz.
Bu konuyla ilgili 439-1 standardı tarafından verilen tek
gösterge, bir tertibatın içindeki ark olasılığını düşürmeyi
amaçlayan olası tüm tedbirleri almak zorunda olan üre-
ticiye yöneliktir.
Ancak hem İtalya hem de uluslararası düzeyde, AG terti-
batların iç arka dayanımını doğrulamak üzere bir kılavuz
belge mevcuttur.
Bu dokümandır IEC 61641 “Kapalı alçak gerilim anah-
tarlama ve kontrol donanımı tertibatları - Dahili hataya
bağlı ark koşulları altında test için kılavuz”dur (bkz. Ek A).
Tip 3 bir Teknik Rapor olduğundan, bu belgede bir stan-
dardın sahip olduğu geçerlilik yoktur ve dolayısıyla ilgili
testler TTA’nın durumunun elde edilmesi amacına yönelik
zorunlu bir tip testini temsil etmez.
Bununla birlikte, bu belge, arka dayanımlı bir tertibatın
temel özelliklerini ve karşılaması gereken şartları tanımla-
yan test yöntemleri asçısından sağlam bir teknik referans
sunmaktadır.
IEC 616411 belgesine göre, AG bir anahtarlama ve kontrol
donanımı tertibatı:
• iç ark durumunda personel için yaralanma/kaza
riskini sınırlar.
• panonun arızasını, arızadan etkilenen bölmeyle sınır-
landıracak, böylece etkilenmeyen parçanın güvenliği
sağlanacaktır (acil durum işlemleri).
1
Yeni baskısı çıkacaktır.
15
 Teknik Uygulama Föyü
3.2 İç ark korumalı anahtarlama ve kontrol
3 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler
donanımı tertibatlarının karakteristikleri
AG anahtarlama donanımı içinde ark olması durumunda
operatör ve tesisat güvenliği üç farklı tasarım felsefesi
üzerinden elde edilebilir:
1. mekanik olarak elektrik arkına dayanabilen tertibatlar
(pasif koruma)
2. iç arkın etkilerini sınırlayan cihazlarla donatılmış
tertibatlar (aktif koruma)
3. akım sınırlayıcı devre kesiciler ile donatılmış tertibatlar.
Bu üç çözüm (aynı zamanda bir araya getirilmiş), en-
düstriyel alanda dikkate değer bir gelişme bulmuş ve
AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatlarının ana
üreticileri tarafından başarıyla uygulanmıştır.
Buradan sonra ilk iki çözümü inceleyerek görüleceği üze-
re, ark arızalarına karşı “aktif” bir koruma doğası itibarıyla
“pasif” olana göre daha karmaşıktır.
Ark etkilerini sınırlayan ilave elektromekanik/elektronik
cihazların5 bulunması nedeniyle, doğası gereği arızalara
veya açma olmamasına tabi olabilir.
3.2.1 Mekanik olarak elektrik arkına dayanabilen
tertibatlar (pasif koruma)
Arkın sınırlanması ve ardından gazların çıkışı için yapısal
önlemlere sahip panolar bu tür tertibatlara aittir.
Bu türdeki anahtarlama donanımlarının kendine özgü
özellikleri şunlardır:
• iç arkın neden olduğu gerilmelere (aşırı basınç) da-
yanıklı, takviyeli mekanik çerçeve;
• arkla oluşan sıcak gazların boşaltılması için tertibat
içinde tercihli bir yolun oluşturulması.
Tesisat ve operatörün IEC 61641 belgesiyle belirlenen
emniyet gereksinimlerini karşılamak için her iki özellik
de vazgeçilmezdir.
Sonuç olarak, imalatçılar ark tarafından oluşturulan ba-
sınç dalgasına bağlı olarak kapıların yanlışlıkla açılmasını
(veya delinmesini) önlemek için tasarım önlemleri alırlar.
Ayrıca, kapılar üzerine yerleştirilebilen aletler, panonun
dışına atılmaksızın yaklaşık 1 bar (=1kg/cm2) aşırı basınca
dayanabilmelidir.
Böylece, ark yapmanın termik sonuçları (yüksek sıcaklıkta
boşaltılmış gazlar) anahtarlama donanımının iç kısmının
tasarlanması ile sınırlandırılır; böylece gaz çıkışları üst
kısımda (2m üzerinde) gerçekleşir ve operatör için potan-
siyel olarak tehlikeli olabilecek daha düşük yüksekliklerde
meydana gelmez.
5
Ark ve/veya aşırı basınç dedektörleri
16 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
Kapıların her birinin açılmasının gazlar için bir havalandır-
ma oluşturabileceği ve operatör için tehlikeli olabileceği
açıktır; bu nedenle genellikle bu tür anahtarlama dona-
nımlarında böylesi açıklıklardan kaçınılır.
Daha önce de belirtildiği gibi, IEC 61641 dokümanı, bir
ark olayı durumunda operatörün güvenliğine ek olarak,
anahtarlama donanımının tesisin emniyetini de güvence
altına alması gerektiğini belirtmektedir (bkz. Ek A).
Sonuç olarak, üretici ek tasarım önlemlerini alacaktır.
Pano, temel olarak ark durumunda fonksiyonel parçasını
koruyup arıza ortadan kaldırıldıktan sonra tesisin emni-
yete alınmasını sağlayacak şekilde üretilecektir.
Bu tür bir panonun iki tasarım karakteristiği olacaktır:
• arkın iki bitişik kolon arasında yayılmaması;
• baraları barındıran bölme ile koruma cihazının kurul-
duğu bölme arasındaki arkın yayılmaması.
Bu gereksinimlerin yerine getirilmesi, panonun böl-
melerine dahili bölünmenin sonucudur. Nitekim, bu, iç
“ark korumalı” alt bölümlerin, yani arkın oluştuğu yerde
sınırlandığı hücreler (pano gözleri) veya bölmelerin elde
edilmesini sağlar, böylece bitişik alanlara zarar gelmesini
önler.
3.2.2 İç ark etkilerini sınırlayan cihazlarla
donatılmış tertibatlar (aktif koruma)
Düşünülenden tamamen farklı bir tasarım felsefesi, arkı
sınırlayan cihazlar takarak iç ark direncini garanti altına
almayı içerir.
Bu yöndeki yaklaşımlar iki farklı tipte olabilir:
• oluşması ardından arkın tahrip edici etkilerini ark
dedektörleri ile sınırlandırmak
• oluşması ardından arkın tahrip edici etkilerini aşırı
basınç ile sınırlandırmak
Birinci olasılık, elektrik ark fenomeni ile ilişkili ışık akısını
algılayan ark dedektörlerini tertibat içine kurmaktır.
Ark algılandığında, bu cihazlar giriş devre kesicisine bir
açma sinyali göndererek devre kesicinin uygun devresin-
den daha kısa olan 1-2 ms’lik açma süreleri garanti edilir.
Bir ark dedektörünün çalışma mantığı şudur: pano için-
deki bir arkın oluşumu ark dedektörü tarafından algılanır,
çünkü bu fenomen ile yoğun bir ışık yayılımı ilişkilidir. Ark
kontrol sistemi, olayı tespit eder ve devre kesiciye bir
açma sinyali gönderir.
Yukarıdakilerin tamamı, birkaç milisaniyelik açma süre-
lerine sahiptir ve akım seçicilik sorunları nedeniyle geç
kalabilen devre kesici, aşırı akım rölesinin açma işleminin
yerini alır.
 Böylesi bir sistem, besleme devre kesicisinin açma bobi-

3 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

Şekil 1, bu cihazın bir pano içine yerleştirilebileceği olası
konumları göstermektedir. nine doğrudan etki ettiği için herhangi bir elektronik işlem
İdeal çözüm, her kolona en az bir dedektör yerleştirilmesi cihazına ihtiyaç duymaz.
ile sinyali taşıyan fiber optiklerin minimum uzunluğa
indirgenmesini sağlar. Açıkçası, cihazın sabit açma eşiklerine ayarlanması ge-
reklidir. Kurulu bir dahili aşırı basınca ulaşıldığında ark
Arktan bağımsız ışık kaynaklarının (lambalar, güneş ışı- dedektörü müdahale eder.
nımı vb.) neden olduğu istenmeyen bir açmayı önlemek Bununla birlikte, pano içerisinde bir ark arızasıyla oluşan
için, ana devre kesicinin girişine ilave bir akım sensörü aşırı basınç değerini önceden tanımlamak kolay değildir.
yerleştirilir.
Sadece bir ark olayı durumunda, hem ark arızasına bağlı
anormal akımı algılayan giriş sensörü, hem de ark ile ilişkili
ışık yayılımını algılayan sensör sistemin devreye girmesini
ve devre kesicinin açılmasını sağlar.

İkinci olasılık, aşırı basınç sensörlerini pano içine yerleş-

tirmektir.
Daha önce açıklandığı gibi, aşırı basınç dalgası, bir ark
durumunda bir tertibatın içinde oluşan diğer etkilerden
biridir.

Sonuç olarak, yaklaşık 10-15 ms’lik bir gecikme ile ark

kıvılcımlanması ile bağlantılı basınç zirvesi sinyalini gön-
derebilen bazı basınç sensörlerini kurmak mümkündür.
Sinyal, seçicilik korumalarının açma sürelerinin geçmesini
beklemeye gerek duymaksızın, besleme devre kesicisiyle
çalışır; bunlar daha uzundur.

Şekil 1 - Ark dedektörlerinin olası konumları

1.

2. Akım Algılama Birimi

Dedektörlerin konumunu gösteren örnek:

1. Yatay ve dikey bara sistemi
2. Devre kesici hücresi
Ark izleme

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 17

 Teknik Uygulama Föyü

3.2.3 Akım sınırlayıcı devre kesicilere sahip

anahtarlama ve kontrol donanımı
3 AG anahtarlama ve kontrol donanımı tertibatları ile ilgili genel bilgiler

tertibatları
Dahili bir arkın etkilerini sınırlamak için son bir olasılık
da akım sınırlayıcı devre kesicilerin kurulmasını öngörür.
Bu durumda, iki olası çözüm mevcuttur: Şekil a
• tesisatın parçalarını yüksek kısa devre akımında
ayırma (Şekil a);
• (her giriş bölmesinde) kısa devre akımını ve dolayı-
sıyla olası bir arkın şiddetini sınırlar (Şekil b).
a) durumunda, akım sınırlayıcı devre kesici, tesisin sağ
ve sol kısmını ayırarak tesisin sağlam kısmının etkilenen
kısmına verdiği arızanın katkısını sınırlar (bizim durumu-
muzda, ark arızası).
Is
Bu yetersiz kalırsa, en ekstrem çözüm, b)’dir. Burada
transformatörden gelen her besleyici, bir ark arızası
durumunda her bir bara yükseltici tarafından beslenen Şekil b
enerjiyi düşüren bir akım sınırlayıcı devre kesiciye sahiptir.

Panonun (veya onun bir bölümünün) ark direnci perfor-

mansları, kurulum gereksinimleri için yetersiz olduğunda
her iki çözüm de mekanik açıdan ark korumalı (pasif
koruma) tertibatlarda sıklıkla kullanılır,
Is Is Is
Örneğin, söz konusu pano, 65 kA’lık bir iç ark için mekanik
dayanıma sahipse ve tesisin kısa devre akımı 65 kA’dan
çok daha yüksekse, a) veya b) tipi çözümler, dahili bir ark
hatası durumunda güvenliği garantilemek için şüphesiz
uygun olacaktır.

18 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı
ABB SACE’nin6 MNS serisi alçak gerilim panoları, 0.3s
boyunca 100kA’ya kadar ark dayanım değerlerine erişe-
rek iç arka karşı pasif tip korumayı garanti edecek şekilde
tasarlanmış ve sertifikalandırılmıştır.
MNS serisi panolar, iç ark dayanım doğrulama testinin
yedi kriterinin tümünü yerine getiren IEC 61641-2007
standardına uygun olarak test edilmiş ve sertifikalandı-
rılmıştır (bkz. Ek A).
Dikkatli tasarım seçimleri sayesinde, MNS anahtarlama
donanımında, arkın kıvılcımlandığı bölme ile sınırlandırıl-
mıştır; böylece yalnızca operatörün güvenliğini sağlamak-
la kalmaz, ayrıca ark olayının meydana geldiği bölmenin
emniyetli şekilde yerleştirilmesini ve devreye girmesini
sağlayarak panonun korunmasını sağlar.
6
MNS3.0, MNS R, MNS iS versiyonları
Şekil 1 MNS serisi ark korumalı anahtarlama donanımı
MNS serisi panolar aşağıdaki versiyonlarda mevcuttur;
hepsi ark korumalıdır:
• PC3.0/MNS R, ana dağıtım panosu (Güç Merkezi)
• MNS3.0, Motor Kontrol Merkezi
• MNS iS “akıllı”, Motor Kontrol Merkezi
PC3.0/MNS R tipi primer dağıtım panosunun ana özel-
likleri aşağıda gösterilmiştir.
Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
4.1 Anahtarlama donanımının yapısal ve
fonksiyonel özellikleri (PC3.0/MNS R)
4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı
Anahtarlama donanımı çerçevesi
PC3.0 / MNS R çerçevesi, 25 mm DIN’lik bir adımla
önceden delinmiş modüler 2 mm kalınlığındaki çelik C
profillerine dayanmaktadır. Her birim modüler elemanlara
dayanır ve aşağıdakilerden oluşur:
• devre kesici bölmeleri;
• entrüman bölmeleri;
• bara bölmesi;
• kablo bölmesi.
Tüm bölmeler mekanik olarak diğerlerinden ayrılmıştır.
Anahtarlama donanımı, her iki yandan da kolayca uzatı-
labilmek için önceden ayarlanmıştır.
Topraklama
Anahtarlama donanımı, kısa devre değeri için uygun ve
topraklama şebekesine bağlantı için her iki tarafta da
önceden ayarlanmış bir kesite sahip sürekli bir elektro-
litik bakır topraklama barası ile tedarik edilir. Aşağıdaki
elemanlar topraklama barasına bağlanmıştır:
• ayrı bölmelerin metal çerçeve yapıları;
• devre kesicilerin yüklü olmayan metal parçaları;
• CT’ler ve VT’lerin topraklama sekonder sargıları.
Cihazın diğer yüklü olmayan metal parçaları, bölmenin me-
talik çerçevesi vasıtasıyla topraklama barasına bağlanır.
Aparatları takılı kapılar, esnek bakır örgüler vasıtasıyla
yapıya bağlanır. Tüm topraklama bağlantıları, kavrama
pulları ile birlikte verilen cıvata veya vidalarla yapılır.
19
 Teknik Uygulama Föyü
Devre kesici bölmesi
Anahtarlama donanımının ön kısmındaki bölme, hem
4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı
açık hem kompakt tip devre kesicileri barındırabilecek
uygunluktadır. Kilitli bir menteşeli kapı ile erişilebilir.
Devre kesiciler tek veya çoklu bölmeler içinde sabit,
soketli ve çekmeceli olarak mevcut tüm versiyonlarda
monte edilebilir. Operatör için azami emniyet seviyesini
sağlamak için, çekmeceli versiyonda açık ve kompakt tip
devre kesicilerin sökülmesi, kapalı kapı ile de yapılabilir.
20 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
Enstrüman bölmesi
Enstrüman bölmesi de anahtarlama donanımının ön kıs-
mına yerleştirilmiştir ve her bir fonksiyonel üniteye özel
veya daha fazla fonksiyonel ünite için ortak olabilir. Kilitli
bir menteşeli kapı ile erişilebilir. Ölçüm aletleri, koruma
röleleri, kontrol ve sinyal cihazları genellikle bölme kapısı-
na monte edilirken, devre kesiciler, kumanda devrelerinin
ve yardımcı rölelerin koruma sigortaları gibi diğer yardımcı
cihazlar bölmenin içine yerleştirilir.
Ekipman kablolaması esnek bakır kablolardan yapılır ve
özel kablolama kanallarında düzenlenir.
Her devre kesicinin terminal blokları birbirinden ayrılır ve
doğru şekilde tanımlanır.
Bara bölmesi Ana baralar
Bara bölmesi anahtarlama donanımının orta bölümünde PC3.0/MNS R ana baraları, 6300 A’ya kadar akımlar için

4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı

bulunur. Ana baralar, seçilen tasarıma bağlı olarak panelin mevcuttur. Ana baraların yanı sıra dağıtım baraları tama-
üstünde, merkezinde veya alt kısmında bulunabilir ve men ayrılabilir (gerekli formlama biçimine göre).
gücü çeşitli anahtarlama donanımı ünitelerine dağıta- Her PC3.0/MNS R paneli, her biri diğerinden ayrılmış
bilir. Mevcut konfigürasyonların bazılarında ana baralar (üst-orta-alt) üç baralı sistemle aynı anda donatılabilir.
doğrudan devre kesicilere bağlanabilir ve devre kesicileri
besleyebilir. Dağıtım baraları kolonda dikey olarak yerleş-
tirilmiş olup panel devre kesicilerini beslerler. Bara siste-
mi, sıcaklık, yükseklik ve nem açısından istenen nominal
akıma, kısa devre dayanımına ve çevresel koşullara göre
faz başına 1, 2 veya 3 baradan oluşabilir.
Baralar normalde çıplak bakırdır, ancak isteğe bağlı olarak
uygun bir şekilde işlenebilir: kalaylı, gümüş kaplamalı ve/
veya izoleli.

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 21

 Teknik Uygulama Föyü

Dağıtım baraları Kablo bölmesi

PC3.0/MNS R dağıtım baraları, 4000 A’ya kadar akımlar Kablo bölmesi, panelin arka tarafında bulunur.
4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı

için mevcuttur. Doğrudan ana bara sisteminden dallan-

dırılmış dağıtım baraları, sütunun sağında veya solunda Kilitli menteşeli kapılardan veya çıkarılabilir cıvatalı kapı-
dikey olarak monte edilir. Çıkış devre kesicilerini beslerler lardan erişilebilir. Amacı aşağıdakileri içermektir:
ve onlara sert veya esnek bakır baralar veya kablolar • güç terminalleri;
vasıtasıyla bağlanırlar. Her durumda, tüm bağlantılar, • çıkış kabloları;
hata akımlarının termodinamik gerilmelerine dayanacak • akım indirgeyiciler;
şekilde boyutlandırılır. • yardımcı terminal kutuları (varsa).

Dağıtım baraları

Bağlantı terminalleri

Kablo bağlantıları

Bakır bara
bağlantıları

Kablo girişi için çıkarıla-

bilir levhalar

22 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

Formlama biçimleri
PC3.0 / MNS R anahtarlama donanımı, IEC 60439-1

4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı

standardı, Ek D’ye uygun olarak formlama biçimlerini
elde etmeyi sağlar.

Bu formlama biçimlerinin kullanımı, operatörlerin anah-

tarlama donanımının iç kısımlarına güvenli bir şekilde
erişmesini sağlar ve tesisatın servis devamlılığını en iyi
şekilde sağlamak için devrelerden ve komşu bölmelerden
kaynaklanan olası bir hatayı önler.

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 23

 Teknik Uygulama Föyü
Tipik bölmeler ve kesitler
ABB SACE PC3.0/MNS R panoları, hem ABB açık tip
4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı
Emax devre kesicilerin hem de sabit, soketli ve çekmeceli
versiyonlardaki kompakt tip devre kesiciler olan Isomax
ve Tmax’in kurulumu için tasarlanmış ve üretilmiştir. Farklı
tasarım gerekliliklerine göre ana ABB koruma cihazlarının
ve piyasada bulunan ölçüm ve koruma araçlarının mon-
tajına izin verirler.
24 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları
Havalandırma
Kurulu bileşenlerin etkili bir şekilde doğal havalandırılma-
sını sağlamak için PC3.0/MNS R anahtarlama donanım-
ları, tüm iç bölgelerinde ayrı hava akışı oluşacak şekilde
tasarlanmıştır.
Bölmenin alt kısmındaki ön ve arka kapanma panellerine
doğal hava dolaşımı için ızgaralar yerleştirilir. Hava çıkışı,
tavan üzerindeki ve bölmenin üst kısmındaki arka kapan-
ma panelindeki ızgaralar içinden olur.
A = Koruma ekipmanı alanı
B = Bara alanı
C = Kablo alanı
B
A
Ünitenin doğal havalandırma diyagramı
4.2 Anahtarlama donanımının versiyonları Ark korumalı versiyon
İsteğe bağlı olarak, maksimum güvenlik düzeylerini elde

4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı

PC3.0/MNS R
etmek için Teknik Rapor IEC 61641’e uygun olarak test
Mevcut versiyonlar edilmiş bir versiyon mevcuttur. 726 V’de 500 ms boyunca
ABB PC3.0/MNS R anahtarlama donanımları, müşterilerin 75 kA’ya kadar kısa devre akımları için muhtemel iç arktan
gereksinimlerine göre aşağıdaki versiyonlarda/tiplerde kaynaklanan gerilmelere dayanabilirler. 300 ms için 100
mevcuttur: kA’ya karşılık gelen gerilmelere dayanabilir ve 726 V’lik
• iç mekan kurulumları için; gerilim değerinde değişiklik yapılmaz.
• güç kabloları için üstten ve alttan giriş;
• busbarlar için üstten ve alttan giriş;
• yardımcı kablolar için üstten ve alttan giriş;
• standart boya;
UL Standartlarına uyan ver-
• agresif ortamlar için özel boyama döngüsü;
siyon
• çıplak baralar;
UL 1558 standardına uygun ve
• izoleli baralar;
Kuzey Amerika pazarına yönelik
• koruyucu elektrolitik işlemi görmüş baralar;
bir çözüm mevcuttur.
• aleve dayanıklı kablolar ve teller;
• aleve dayanıklı ve halojensiz kablo ve teller;
• ark korumalı;
• koruma seviyesi IP30...54;
• formlama biçimleri 3a, 3b ve 4b.

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 25

 Teknik Uygulama Föyü

Güç Motoru Kontrol Merkezi entegre çözümleri

Bir bara geçiş paneli sayesinde çekmeceli motor kontrol
4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı

besleyici ünitelerini beslemek için Güç Motoru Kontrol

Merkezleri inşa etmek mümkündür.

Ayrıca, geçiş panelleri olmaksızın, arkadan erişimli MCC

kolonları kullanarak çekilebilir çekmecelerle Güç Motoru
Kontrol Merkezlerinin elde edilmesi mümkündür.
Bu çözümde, yardımcı bağlantılara her zaman önden
erişilirken, güç bağlantıları arkadan yapılır.

Önden görünüş Yandan kesit İÇ BÖLÜMLER

Çekmece/koruma ekipmanı alanı
Yardımcı kablo alanı
Güç kablosu bağlantı alanı (form 4b)
Güç kablosu girişi/çıkışı
Dikey busbar alanı

Ana bara
kompartmanı

Ön
2200

2200

1025/1200/1400/1600

600 200/300 600 200/300

800/900 Topraklama barası 1025/1200/1400/1600 800/900

Güç kablosu girişi

Ön

26 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

“Akıllı” anahtarlama donanımı tip devre kesicileri doğru bir tesisat yönetimine entegre
Diyalog işlevi olan elektronik bobinlerin kullanılması etmek için standart konfigürasyonda bir kişisel bilgisayara

4 ABB SACE ark korumalı anahtarlama donanımı

sayesinde, anahtarlama donanımı içine monte edilmiş
açık ve kompakt tip devre kesiciler, bir denetim sistemi
tarafından kontrol edilebilir ve yönetilebilir.
Elektronik koruma üniteleri ile donatılmış kompakt ve açık
kurulduğunda, alçak gerilim elektrik tesisatı üzerinde tam
kontrol sağlayan bir yazılımdan oluşan “kullanıma hazır”
bir sistem olan SD-View 2000, ABB SACE tarafından sağ-
lanır. Elektrik dağıtım sektöründeki tanınmış standart olan
Modbus® RTU, haberleşme protokolü olarak sağlanır.

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 27

 Teknik Uygulama Föyü

Ek A: Ark korumalı bir panoda test

Bu ek, ark korumalı bir pano üzerinde yapılan testi açık- Ark, en kısa mesafede bitişik iletkenleri bağlayan çıplak
lamaktadır. bakır bir kıvılcım teliyle fazlar arasında başlatılmıştır.
Ek A: Ark korumalı bir panoda test

Ark, üç fazlı bir hata haline gelebilecek şekilde üç fazda

Bu testin amacı, iç ark nedeniyle montaja bitişik alanda başlatılacak ve başlangıç noktası, meydana gelecek arkın
katı parçaların uçmadığını doğrulamaktadır; ark, üreticinin etkileri tertibatta en yüksek gerilmeleri üretecek şekilde
belirttiği muhtemel (prospektif) kısa devre değerine sahip seçilecektir. Tel boyutu, test akımına bağlıdır.
bir akımdan kaynaklanır. Daha doğrusu, aşağıdaki yedi
kritere olan uyum değerlendirilmelidir: Ark başlama noktaları, tecrübelere göre dâhili bir arkın
1. doğru bir şekilde sabitlenmiş kapılar, kapaklar vs. oluşabileceği yerlerde seçilecektir:
açılmıyor; • ana bara sistemlerinin bağlantı noktalarında;
2. tehlikeye neden olabilecek parçalar uçuşmuyor (bu • anahtarlama ve koruma cihazlarının kaynak tarafın-
hem büyük hem de sivri köşeli parçaları kapsar); daki yalıtımsız yüklü parçalarda;
3. yanma veya diğer etkiler sonucunda ark, muhafazanın • kablo terminali alanlarında.
serbestçe erişilebilen dış kısımlarında deliklere neden
olmuyor; Ayrıca, kıvılcım teli yalnızca erişilebilir çıplak iletkenlere
4. dikey olarak düzenlenmiş göstergeler ateş almıyor; bağlanacaktır.
5. muhafazanın ulaşılabilir parçaları için eş potansiyel
bağlantı düzenlemesi hala geçerli; Test devresinin uygulanan gerilimi, tertibatın en yüksek
6. ark, bitişik alanlarda yeniden ateşlemeye izin verilmeyen nominal gerilimine +% 5 tolerans ile eşit olacak ve ima-
tanımlanmış bir alanla sınırlı; latçı tarafından belirlenen muhtemel kısa devre akımı, bir
7. arızanın giderilmesinden, arızadan etkilenen fonksiyo- kalibrasyon osilogramı ile doğrulanacaktır. Akımın zirve
nel ünitenin izolasyonu veya çıkarılmasından sonra, değeri, kısa süreli dayanma akımını n faktörü çarparak
santralin sağlam kısmını emniyet altına almak mümkün elde edilir. n faktörünün standart değerleri ve ilgili güç
(acil durum işlemleri). Bu, bir dielektrik test ile 1 dakika faktörü değerleri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
süreyle nominal gerilimin 1.5 katında gerçekleştirilecek
şekilde doğrulanacaktır.
Test, daha önce bir ark testine tabi tutulmamış bir test
numunesinde gerçekleştirilecek ve montaj şartları, nor-
mal çalışmaya mümkün olduğunca yakın olacaktır. Test
örneği, iç bileşenleri ile tam donanımlı olacak ve kişinin
korunması için belirlenen tedbirler geçerli olacaktır.
Gazların veya çıkarılan katı parçaların istenmeyen etkilere
yol açmadığını doğrulamak için, montaj çerçevelerine
takılmış pamuklu bez parçalarından oluşan göstergeler
kullanılır. Bu göstergeler, maksimum 2m yüksekliğe ve
montajdan 30cm ± %5 uzaklıkta gazların yayılma olasılığı
bulunan tüm noktalara (bağlantı yerleri, denetim pence-
releri, kapılar vb.) yerleştirilecektir.

Kısa devre akımının

RMS değeri
kA cosj n
I≤ 5 0.7 1.5
5 < I ≤ 10 0.5 1.7
10 < I ≤ 20 0.3 2
20 < I ≤ 50 0.25 2.1
50 < I 0.2 2.2
Not Bu tablodaki değerler, uygulamaların çoğunluğunu temsil eder. Transformatör veya jeneratörlerin yakını gibi özel konumlarda, daha düşük güç faktörü
değerleri bulunabilir, böylece azami öngörülen maksimum akım, kısa devre akımının rms değeri yerine sınırlayıcı değer haline gelebilir.

28 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

 Test akımını doğrulamak için kullanılan empedans, test Devrenin akım taşıma kapasitesi, 462 V’lik (440 V +% 5)
sırasında kullanılanla aynı olmalıdır. nominal gerilimde 65 kA test akımı ile doğrulanır.

Ek A: Ark korumalı bir panoda test

Test süresi, üretici tarafından verilir. Elektrik koruma Aşağıdaki tablo test sırasında ölçülen değerleri göster-
cihazlarının tepki süresine göre seçilir. Bu cihazlarla ilgili mektedir.
ayrıntılar bilinmiyorsa, en az 0.1 saniyelik bir güç kaynağı
uygulanır. Normalde bu süre 0.5 saniyeyi geçmemelidir. 1_I1 2_I2 3_I3
Ortalama
değerler
Simetrik akım [kA] 65.9 65.0 65.7 65.5
Yukarıda belirtilen kriterler yerine getirildiğinde pozitif bir
Tepe akımı [kA] -129 144 -106
test sonucu elde edilir. Başlangıç [ms] 75.8 76.5 75.9
Üç test yapılır: Bitiş [ms] 409.4 408.5 409.4
A. kalibrasyon testi; Cosj 0.16
B. çıkış biriminin terminallerinde ark kıvılcımlı test;
Semboller:
C. Ana baralar arasında ark kıvılcımlı test. • 1_I1, 2_I2, 3_I3: üç fazdaki akımlar
• Cosj: güç faktörü

A. kalibrasyon testi
Aşağıdaki şekil, üç fazdaki hat-hat gerilimlerini (7_Ur1,
8_Ur2, 9_Ur3) ve akımlarını (1_I1, 2_I2, 3_I3) gösteren
osilogramı vermektedir.

1
4_Ur4 kV
1 k/div
-1
250
kA
1_I1
250 k/div
-250
1
kV
7_Ur1
1 k/div
-1
1
5_Ur5 kV
1 k/div
-1
250
2_I2 kA
250 k/div
-250
1
kV
8_Ur2
1 k/div
-1
1
kV
6_Ur6
1 k/div
-1
250
kA
3_I3
250 k/div
-250
1
kV
9_Ur3
1 k/div
-1
10
V
10_Cam
10/div
-10
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340 360 380 400 420
20 ms/div ms

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 29

 Teknik Uygulama Föyü

B. çıkış biriminin terminallerinde ark kıvılcımlı test

Devre kalibrasyonundan sonra, 0.62 V’lik (440 V +% 5) 1_I1/4_Ur4 2_I2/5_Ur5 3_I3/6_Ur6
Ek A: Ark korumalı bir panoda test

bir gerilimde 0.3s boyunca 65 kA’lık bir test akımı uygu- Maksimum akım [kA] 10.3 19.8 -19.8
lanarak, bir ark koruma testi yapılacaktır. Maksimum gerilim [V] 786 349 -746
Ark enerjisi [kJ] 1.28 22.7 22.3
Ark, çıkış birimlerinden birinin devre kesicisinin üst ter-
Toplam özgül enerji [A2s] 4.38E+04 1.43E+06 1.52E+06
minalleri arasında başlatılmıştır: akım süresi, arkın ken-
Ark gücü [W] 6.98E+06 5.52E+06 7.55E+06
diliğinden yok olması nedeniyle yalnızca 7.7 ms olarak Ark süresi [ms] 1.1 7.7 7.6
gerçekleşmiştir. Dolayısıyla, akım değeri de düşecektir.
Semboller:
Ark istenilen test süresinin ilk yarısı içerisinde tekrar ateş- • 1_I1, 2_I2, 3_I3: üç fazdaki akımlar
lenmeksizin giderilmiştir ve bu nedenle Teknik Rapor IEC • 4_Ur4, 5_Ur5, 6_Ur6: ark gerilimleri
• Cosj: güç faktörü
61641’e uygun olarak, bu test, ilk test ile aynı başlatma
noktasını kullanarak tekrarlanacaktır.
Aşağıdaki şekil, ark gerilimlerini (4_Ur4, 5_Ur5, 6_Ur6),
Ark, bu tekrarlama esnasında da tam amaçlanan sürenin
üç fazdaki faz-faz gerilimlerini (7_Ur1, 8_Ur2, 9_Ur3) ve
ilk yarısı içerisinde söndürüldüğünden, başka bir test
akımlarını (1_I1, 2_I2, 3_I3) gösteren osilogramı vermekte-
gerekli değildir.
dir. Osilogramda, arkın hızlı sönmesinden dolayı akımların
Aşağıdaki tablo test sırasında ölçülen değerleri göster-
kısa süresi fark edilebilir.
mektedir.

1
4_Ur4 kV
1 k/div
-1
50
kA
1_I1
50 k/div
-50
1
kV
7_Ur1
1 k/div
-1
1
5_Ur5 kV
1 k/div
-1
50
2_I2 kA
50 k/div
-50
1
kV
8_Ur2
1 k/div
-1
1
kV
6_Ur6
1 k/div
-1
50
kA
3_I3
50 k/div
-50
1
kV
9_Ur3
1 k/div
-1
2
V
10_Cam
2/div
-2
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340 360 380 400 420
20 ms/div ms

30 Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları

 C. Ana baralar arasında ark kıvılcımlı test Aşağıdaki tablo test sırasında ölçülen değerleri göster-
Ana baralar arasında ark başlatarak daima 462 V’de 65 mektedir.

Ek A: Ark korumalı bir panoda test

kA’lık bir başka test gerçekleştirilir; akımın fiili süresi, L1
ve L3 fazlarındaki arkın kendiliğinden sönmesi ve bunu 1_I1 2_I2 3_I3
takiben yeniden ateşlemeyle 0.3 s meydana gelir. Tepe akımı [kA] 55.7 -62.3 46.6
Süre [ms] 301.37 301.37 216.76
Özgül enerji [A2s] 2.53E+08 2.97E+08 1.12E+08

Aşağıdaki şekil, ark gerilimlerini (4_Ur4, 5_Ur5, 6_Ur6), üç

fazdaki faz-faz gerilimlerini (7_Ur1, 8_Ur2, 9_Ur3) ve akım-
larını (1_I1, 2_I2, 3_I3) gösteren osilogramı vermektedir.

1
4_Ur4 kV
1 k/div
-1
100
kA
1_I1
50 k/div
-100
1
kV
7_Ur1
1 k/div
-1
1
5_Ur5 kV
1 k/div
-1
100
2_I2 kA
50 k/div
-100
1
kV
8_Ur2
1 k/div
-1
1
kV
6_Ur6
1 k/div
-1
100
kA
3_I3
50 k/div
-100
1
kV
9_Ur3
1 k/div
-1
2
V
10_Cam
2/div
-2
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340 360 380 400 420
20 ms/div ms

Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol panoları 31

Teknik Uygulama Föyleri
QT1 QT7
ABB devre kesiciler ile alçak gerilim seçiciliği Üç fazlı asenkron motorlar
Genel özellikler ve koruma cihazlarının
koordinasyonunda ABB çözümleri

QT2 QT8
OG/AG trafo merkezleri: kısa devre hesaplama Elektrik tesislerinde güç faktörü düzeltme ve harmonik
teorisi ve örnekleri filtreleme

QT3 QT9
Dağıtım sistemleri, dolaylı temas ve toprak ABB devre kesiciler ile veriyolu haberleşmesi
hatasına karşı koruma

QT4 QT10
AG panoları içindeki ABB devre kesiciler Güneş enerjisi santralleri

QT5 QT11
Doğru akım uygulamaları için ABB devre IEC 61439 standardı Bölüm 1 ve Bölüm 2 ile
kesiciler uyumlu alçak gerilim panolarının oluşturulmasına
yönelik esaslar

QT6 QT12
Ark dayanımlı alçak gerilim anahtarlama ve kontrol Deniz sistemleri ve gemideki tesisatların genel
panoları özellikleri

QT13
Rüzgar enerjisi santralleri
Bize ulaşın
ABB Elektrik Sanayi A.Ş.
Organize Sanayi Bölgesi 2. Cadde No: 16
34776 Yukarı Dudullu / İstanbul
Tel : 0216 528 22 00
Faks : 0216 365 29 45
ABB Müşteri İletişim Merkezi
Tel : +90 850 333 1 222
Faks : +90 850 333 1 225
E-mail : contact.center@tr.abb.com
www.abb.com.tr
Not:
1SDC007105G0201 02/2008
ABB önceden haber vermeksizin teknik
değişikler yapma veya bu dokümanın
içeriğini değiştirme hakkını saklı tutmaktadır.
Satınalma siparişlerinde, üzerinde karşılıklı
anlaşılmış özellikler geçerli olacaktır. ABB, bu
dokümandaki olası hatalar veya bilgi eksiklikleri
için herhangi bir sorumluluk kabul etmeyecektir.
Bu doküman ve ilgili konu ile burada kullanılan
resimlerin telif hakkını saklı tutmaktayız.
ABB’nin yazılı izni olmaksızın, her türlü
kopyalama, üçüncü kişilerin kullanımı veya
içeriğinden yararlanma – tümü ya da bir kısmı
– yasaktır.
© Copyright 2019 ABB
Tüm hakları saklıdır.