1

თავი 1

სებასტიან ბარნაკი ბიბლიოთეკის სამკითხველო დარბაზიდან გამოვიდა

და გაცვეთილი ქურთუკის შემოსაცმელად ჰოლში მხოლოდ ერთი წუ-
თით შეყოვნდა. მის შემხედვარე მისის ოკამს თითქოს ხანჯალმა გაუარა
გულში. ეს პატარა, მშვენიერი არსება, არაამქვეყნიური სახითა და
უფერული კულულებით, მისთვის ერთადერთი, გარდაცვლილი და გამ-
ქრალი სიყვარულის ცოცხალი განსახიერება იყო.

შეამჩნია, ბიჭი მკლავს წვალებით უყრიდა სახელოში და თან ტუჩებს

აცმაცუნებდა. თავისთვის ლაპარაკობდა – ზუსტად ისე, ფრენკიმ რო-
გორც იცოდა. სებასტიანი მობრუნდა, ჩაუარა დახლს, სადაც ქალი იჯდა
და გასასვლელისკენ გაემართა.
– ცივი საღამოა, – მიაძახა ბიჭს, თითქოს უეცარმა იმპულსმა უბიძ-
გა, ცოცხალი აჩრდილი ცოტა ხნით შეეჩერებინა და გულში მტკივნეული
მოგონება გაეღვიძებინა. ფიქრებში ჩაძირული სებასტიანი შეკრთა, შე-
ჩერდა, შემობრუნდა და ერთი-ორი წამით უაზროდ მიაჩერდა. მერე,
როცა უკვე მიხვდა მწუხარე, დედობრივი ღიმილის მნიშვნელობას, თვა-
ლები სიბრაზისგან გაუქვავდა. ეს პირველი შემთხვევა როდი იყო. გეგო-
ნება, საბავშვო ეტლში მჯდომი აღუა იყოს და ვისაც მოუნდება, შეუძ-
ლია, თავზე ხელი მოუთათუნოს. მოიცა, ჭკუას ასწავლის მაგ ბებერ ძუკ-
ნას! მაგრამ არც ამჯერად აღმოაჩნდა საკმარისი სიმტკიცე და გამბედა-
ობა, მხოლოდ და მხოლოდ უმ წეოდ გაუღიმა და უთხრა – დიახ, მარ-
თლაც, რა ცივი საღამოაო.
ამასობაში, მისის ოკამს უკვე ჩანთა გაეხსნა და იქიდან თეთრი მუ-
ყაოს კოლოფიც ამოეძვრინა.
– ხომ არ ინებებ?
კოლოფი გაუწოდა. ფრანგული შოკოლადი იყო, ფრენკის საყვარელი
– სხვათა შორის, მისიც. მისის ოკამი გულგრილი არ გახლდათ ტკბილე-
ულობის მიმართ.
სებასტიანმა უნდობლად შეათვალიერა. აქცენტს თითქოს არა უშავ-
და, ტანსაცმელს ფორმა კი დაჰკარგვოდა, მაგრამ კარგი ხარისხის უნდა
ყოფილიყო. მსუ ქანი და ბებერი, სულ ცოტა, ალბათ ორმოცის მაინც იქ-
ნებოდა. ბიჭი შეყოყმანდა, ორი ძლიერი სურვილი გლეჯდა შუაზე – ერ-
თი, რომ ეს მომაბეზრებელი არსება თავის ადგილზე დაესვა, მაგრამ
„langues de chat“-ის გასინჯვაც არანაკლებ უნდოდა. ნამდვილი მოპსი,
2
– გაიფიქრა, როცა მის სულელურ, მშვიდ სახეს შეხედა, – ვარდისფერი,
უთმო მოპსი, თანაც რა უსიამოვნო სახის ფერი აქვს! გაფიქრება ვერც
კი მოასწრო, ისეთი გრძნობა დაეუფლა, თითქოს უკვე შეეძლო, პატიოს-
ნების შეულახავად, შოკოლადით პირი ჩაეტ კბარუნებინა.
– გმადლობთ, – უთხრა სებასტიანმა და ისეთი მომაჯადოებელი ღი-
მილი აჩუ ქა, შუახნის ქალებს განსაკუთრებით რომ აღელვებთ ხოლმე.
როცა ჩვიდმეტი წლისა თავს გონებრივად საკმაოდ მოწიფულად გრძნობ
და, ამავე დროს, დელა რობიას ცამეტი წლის ანგელოზის გარეგნობა
გაქვს, უნდა იფიქრო, რომ ბედმა დაგ ცინა და დაგამცირა. ისე, გასულ
შობას ნიცშე წაიკითხა და შეიტყო – კაცს თავისი ბედი უნდა უყვარდეს.
ამორ ფატი – მაგრამ, ბედის სიყვარული ჯანსაღი ცინიზმითაც უნდა შე-
აზავო. თუკი ადამიანები მზად არიან გადაიხადონ, რათა უფრო ახალ-
გაზრდულად გამოიყურებოდნენ, რატომ არ უნდა მისცე ის, რასაც
ითხოვენ?
– რა კარგია!
კიდევ ერთხელ გაუღიმა, პირის კუთხეები შოკოლადით მოთხუპნო-
და. მისის ოკამსაც ერთხელ კიდევ გაუარა გულში ხანჯალმა.
– მთელი ყუთი აიღე! – წამოიძახა ქალმა. ხმა უკრთოდა, თვალზე
მომდგარი ცრემლი სახეს უნათებდა.
– არა, არა, არ შემიძლია!
– აიღე, – არ ეშვებოდა ქალი. კოლოფი პირდაპირ ხელებში ჩაუდო –
თავისი ფრენკის ხელებში.
– ოჰ, გმადლობთ… – სებასტიანსაც ზუსტად ამის იმედი ჰქონდა, შე-
იძლება ითქვას, ელოდა კიდეც. მას ხომ სენტიმენტალური, ბებერი შტე-
რები სულ ასე ანებივრებდნენ.
– მეც მყავდა შვილი, – ნაწყვეტ-ნაწყვეტ განაგრძო ქალმა, – იცი,
ძალიან გგავდა, შენისთანა თმა და თვალები… – უცებ ცრემლი ჩამოუ-
გორდა. სველი სათვალე მოიხსნა და სლუკუნით სამკითხველო დარბა-
ზისკენ გაემართა.
სებასტიანი უყურებდა, ვიდრე თვალს არ მოეფარა. მოულოდნელად,
თავი დამნაშავედ და უნამუსოდ იგრძნო. ბიჭი იმისთვის მოკვდა, რომ
მას ფრანგული შოკოლადი მიედო; დედამისი ცოცხალი რომ ყოფილიყო,
იმავე ასაკის იქნებოდა, ეს საბრალო, სათვალიანი არსება რომ იყო, ხო-
ლო თვითონ რომ მომკვდარიყო, ალბათ დედამისიც ასეთი უბედური და
სენტიმენტალური გახდებოდა. უნებურად, ჯერ შოკოლადის გადაგ დება

3
დააპირა. მერე დაფიქრდა – არა, ეს ხომ სისულელე ან სულაც ცრურ-
წმენა გამოდიოდა. შოკოლადი ჯიბეში ჩაიცურა და ქუჩაში გასული, ბუ-
რუსიან საღამოს შეუერთდა.
მილიონები და მილიონები, – ჩურჩულებდა თავისთვის; და ბოროტე-
ბის შემზარაობაც ამ სიტყვის ყოველ გამეორებაზე თითქოს მძაფრდე-
ბოდა. ამქვეყნად მილიონობით ადამიანს ტკივილი ტანჯავს; მილიონი
ზუსტად ამ წუთს კვდება; მილიონობით კიდევ უფრო მეტნი მათზე
დარდით დაღრეჯილან, ბებერ კუდიანებს დამსგავსებიან და სახეზე
ცრემლი ეღვრებათ. მილიონობით ადამიანი შიმ შილობს, ეშინია, ავად
არის ან შეწუხებულია. მილიონობით დაწყევლილი, გაძევებული და გა-
ლახულია დანარჩენი ულმობელი მილიონების მიერ, და ყველაფერი
ნაგ ვის, სასმელისა და დაუბანელი სხეულის სუნით ყარს. გარშემო სუ-
ლის შემხუთველი სიბრიყვე და სიმახინჯეა. შიშიც ყოველთვის აქ არის,
მაშინაც კი, როცა თავს ბედნიერად გრძნობ – აქ არის, „ყოველ მოსახ-
ვევში და ყოველ კარს მიღმა“. ჰავერსთოქ ჰილს რომ მიუყვებოდა, იგ-
რძნო, როგორ მოეძალა უსაზღვრო, ამოუხსნელი სევდა. თითქოს აღა-
რაფერი არსებობდა ამ წუთს, არაფერს ჰქონდა მნიშვნელობა სიკვდი-
ლისა და ტკივილის გარდა.
მოულოდნელად, ისევ კიტსის ის ფრაზა გაახსენდა – „სამყაროს
უზარმაზარი ტკივილი!“ უზარმაზარი ტკივილი. გონება დაძაბა, მომ-
დევნო სტრიქონები რომ გაეხსენებინა – „ვერავინ დაიპყრობს ამ სიმაღ-
ლეს“. მოიცა, მერე როგორ მიდის?
„ვერავინ დაიპყრობს ამ სიმაღლეს, – უპასუხა აჩრდილმა, –
თუ არა მხოლოდ ის, ვისაც სამყაროს ტკივილი ტანჯავს,
ვერც მოსვენებას ვერ პოვებს…“
რა ზუსტია! ალბათ კიტსსაც, მისი არ იყოს, გაზაფხულის ცივ საღა-
მოს, ჰემფსთიდიდან მომავალს მოაფიქრდა ეს სიტყვები. მოუყვებოდა
ალბათ ქუჩას, თან დროდადრო ჩერდებოდა, ფილტვის პატარა ნაგ ლეჯი
რომ ამოეხველებინა და საკუთარ სიკვდილზეც დაფიქრებულიყო. სებას-
ტიანმა თავიდან დაიწყო, დანაწევრებით ჩურჩულებდა თავისთვის:
„ვერავინ დაიპყრობს ამ სიმაღლეს, – უპასუხა აჩრდილმა, –
თუ არა მხოლოდ ის…“
ღმერთო, რა საშინლად ჟღერდა, ხმამაღლა თუ წაიკითხავდი! რო-
გორ შეეძლო, ასეთი რამ დაეშვა? ისე, ჩვენ ში დარჩეს, ძველი კიტსი ხან-
დახან საკმაოდ დაუდევარიც გახლდათ, გენიოსობა ხშირად ვერ იცავდა

4
უნებური, უხეში ლაფსუსებისგან. „ენდიმიონ ში“ ისეთი რამეებია, ჟრუ-
ანტელი დაგივლის ტან ში. თანაც, როცა გაიაზრებ, რომ ეს ყველაფერი
ბერძნულია… სებასტიანმა დამცინავი თანაგრძნობით გაიღიმა. ოდესმე,
ბერძნულ მითოლოგიას საკადრისს მიუზღავს. მერე ისევ იმ ფრაზას მი-
უბრუნდა, ბიბლიოთეკაში ტარნის ელინისტური ცივილიზაციის კითხვი-
სას თავში რომ დაებადა. „ერიდე გამომშრალ ლეღვს!“ – აი, ასე დაიწყე-
ბა ლექსი. მაგრამ გამომშრალი ლეღვი შეიძლება სულაც არ იყოს ცუდი.
იქ ხომ მონებს, უვარგისი მონარჩენის გარდა, სხვას არაფერს აჭმევდნენ.
მაშინ – „ერიდე გამხმარ ლეღვს!“ ამ განსაკუთრებულ შემთხვევაში
„გამხმარს“ უფრო ზუსტი ხმოვანი ბგერა აქვს:
„ერიდე გამხმარ ლეღვს, ხოჭო ხორთუმას და როზგებს,
ერიდე სიკვდილით შეძრწუნებულ მოხუცებს…“
არ ვარგა, ძალიან მოსაწყენია და, უორდსუორთის ცუდი ლექსივით,
ეტყობა, რომ ნაძალადევად არის გამოყვანილი. „სიკვდილის შიშით შე-
პყრობილი“ ხომ არ აჯობებდა?
„სიკვდილის შიშით შეპყრობილი მოხუცები და ქალები…“
შეყოყმანდა, ფიქრობდა, როგორ შეიძლებოდა, გინეკეის მწუხარე-
ბით მოცული ცხოვრება ორი სიტყვით გამოეთქვა. მოულოდნელად, სი-
ნათლისა და ენერგიის მისტიკური ნებით, მშვენიერმა ფრაზამ გაუელვა
თავში: „…ქალები სატუსაღოში“.
სებასტიანმა ახლად შობილ წარმოსახვას გაუღიმა – ველური და
მოურჯულებელი გოგონების მთელი ზოოპარკი, ყურის წამღებად ხმაუ-
რიანი ვოლიერი დიდგვაროვანი ქვრივებისთვის. მაგრამ ეს უკვე სხვა
პოემისთვის იქნება – პოემისთვის, რომელშიც შურს იძიებს მთელ ქალ-
თა მოდგმაზე. ამ წუთს კი მას საქმე ელადასთან აქვს – ისტორიულ
უბადრუკობასთან და წარმოსახულ დიდებასთან, რაც იყო საბერძნეთი.
წარმოსახულთან, რამდენადაც მთელ ერს ეხებოდა, მაგრამ ზუსტად აღ-
ქმულთან ინდივიდის მიერ, ბოლოს და ბოლოს, პოეტის მიერ. როდისმე
და როგორმე სებასტიანი საკუთარ სიტყვას შეაწევს ელადას; ამაში ეჭვი
არ ეპარება. მაგრამ, ამავე დროს, არანაკლებ მნიშვნელოვანია, სულე-
ლად არავის მოაჩვენოს თავი. აზრის გადმოცემისას, ნოსტალგია ირონი-
ის გარკვეული დოზით უნდა შეარბილო, იდეალის ბრწყინვალებას კი
ცოტა აბსურდის სურნელი უნდა მოაფრქვიო. ამასობაში, მკვდარი ბიჭი
და სამყაროს უზარმაზარი ტკივილი სულ გადაავიწყდა, ჯიბის მარაგი-

5
დან „ლანგუე დე ცჰატ“-ს შეექცეოდა და ბოლოს, პირგამოტენილმა, შე-
აჯამა კომპოზიციისთვის გაწეული მომქანცველი შრომა:
„ერიდე გამხმარ ლეღვს, ხოჭო ხორთუმას და როზგებს,
ერიდე სიკვდილის შიშით შეპყრობილ მოხუცებს და
ქალებს სატუსაღოში“.
ისტორიისთვის საკმარისია. მოდი, ახლა ფანტაზიას გავუხსნათ გზა:
„იმ უსასრულო ივნისს…“
თავი გააქნია. „უსასრულო“ რაღაც ისე ჟღერდა, გეგონება, გეოგრა-
ფიის სულელურ გაკვეთილზე სკოლის დირექ ტორი ეკვატორულ ჰავაზე
ლაპარაკობსო. მოულოდნელად „მომაბეზრებელმა“ შესთავაზა თავი.
დამლაგებელი ქალებისთვის დამახასიათებელ კოკნის დიალექტთან და
ვარიკოზულ ვენებთან ასოცირებამ სიამოვნება მოჰგვარა:
„იმ მომაბეზრებელ ივნისს, როცა ალკიბიადე
გარს შემოერტყა თეთრწვერა პლატონს!“
საზიზღრობაა! არა, საკუთარი სახელები არ გვინდა. იქნებ „მუსკუ-
ლატურა“ ჩავრთოთ? მაშინ, ციური მანანასავით ცვიოდნენ „ძალოსნე-
ბი“. დიახ, დიახ. „ქედმაღალი ბუმბერაზები“. ხმამაღლა გაეცინა. და თუ
„პლატონს“ „სიბრძნით“ შეცვლი, ასე გამოვა:
„იმ უსასრულო ივნისს, როცა ქედმაღალი ბუმბერაზები
გარს შემოადგნენ თეთრწვერა სიბრძნეს“.
რამდენჯერმე სიამოვნებით გაიმეორა. ახლა მეორე სქესს მივხედოთ:
„უსმინეთ, ვინც ახლოს ხართ,
კამკამა ხმას და ფლეიტებს“.
წარბებშეჭმუხნილი სებასტიანი გზას მიუყვებოდა. ეს თავმომ წონე
მენადები, ეს პრაქსიტელეს ძუძუები და დუნდულები, ეს მოცეკვავეები
ლარნაკებზე – მართლაც ჯოჯოხეთურ ძალას ითხოვს, ამ ყველაფრიდან
რაიმე აზრი რომ გამოიტანო! ჯერ შეკუმ შე და მერე გამოადინე. ერთ
გუნდაში მოაქციე ყველა ავხორცი სახე და გამოწურე ლიქიორის სას-
მისში სიტყვების წვენი – ერთდროულად მწკლარტე და მათრობელი,
მჟავე და აღმგზნები. ჰო, სათქმელად ადვილია. როგორც იქნა, ტუჩები
ისევ აამოძრავა:
„უსმინეთ, – ისევ ჩაიჩურჩულა, –
ყური მიუგ დეთ, ვინც ახლოს ხართ,
ფლეიტის წკრიალს.
ბზრიალ-ბზრიალით დაეშვება ყოველი რიდე

6
 და გამოარღვევს მთვარიანი ღამის სიბნელეს“.
ამოიოხრა და თავი გააქნია. ჯერ არ ვარგა. მაგრამ, მაინც არა
უშავს. ამასობაში, შესახვევს მისდგომოდა. პირდაპირ სახლში წავიდეს,
თუ ბენთრიში შეიაროს, სიუზანი წამოიყვანოს და გზაში ახალი ლექსი
წაუკითხოს? ერთი წუთით შეყოყმანდა, მერე მეორე ვარიანტი ამჯობინა
და მარჯვნივ გაუხვია. ისეთ გან წყობაზე იყო – მსმენელი და დამფასებე-
ლი სჭირდებოდა.
„ბზრიალ-ბზრიალით დაეშვება ყოველი რიდე
და გამოარღვევს მთვარიანი ღამის სიბნელეს“.
მგონი, რაღაც მოკლე გამოუვიდა. შეიძლება, „ჰაეროვანი ტრიალისა“
და ფინალური, ცეცხლის ალისფრად აფეთქებას შორის სამი-ოთხი ხა-
ზის ჩამატება გახდეს აუცილებელი. მაგალითად, რამე პართენონზე რომ
დაწეროს, ან იქნებ აქილევსზე უფრო მხიარული გამოვიდეს:
„ფეხის წვერებზე შემდგარი,
ტკივილით ტუჩმოქცეული,
ის მაინც დიადს შეჰყმუის მუდამ“.
ღმერთო! უნებურად ცეცხლი მოაწვა ყელში და მაშხალასავით აენ-
თო: „ყვავილთა ზღვაში
მირიადი კუნძულის ცქერით
აშლილი ვნება…“
არა, არა, არა. ძალიან ბუნდოვანია, უაზროდ აბსტრაქ ტული!
„რა ვაჟკაცები, ხარისქედა,
რა ძუძუ-მკერდი, გედის კისერი,
ცეცხლოვანი ჟინის გიზგიზი
ალისფერ ალზე
ალისფერი კოცონებისა…“
მაგრამ „ალზე ალისფერს“ რეზონანსი არა აქვს. არაფერს გულის-
ხმობს. რა სიტყვაც მას სჭირდება, სიმხურვალის გაძლიერებასთან ერ-
თად, მის საკუთარ, სათუთად მოვლილ რწმენასაც უნდა გამოხატავდეს
– ტოლფასოვნებას ყველანაირი ექსტაზისა, პოეტურის, სექსუალურის,
თუნდაც რელიგიურის (თუ ხართ მიმდევარი) და მათ უპირატესობას
მოსაწყენ ყოველდღიურობაზე.
ისევ თავიდან დაიწყო. თითქოს იმედი ჰქონდა, რომ ამ გზით გადა-
ლახავდა დაბრკოლებას:
„რა ვაჟკაცები, ხარისქედა,

7
 რა ძუძუ-მკერდი, გედის კისერი,
ცეცხლოვანი ჟინის გიზგიზი
ალისფერ ალზე
ალისფერი კოცონებისა…“
გაჩერდა; უცებ, სიტყვები თავისით მოვიდა:
„ცეცხლის დაწმენდა, რომ გაანათოს
თვალისმომჭრელი შეწყვილება
ოლიმპოელთა“.
უკვე ბერთლისკენ შეუხვია, მართალია, მე-5 ნომრის ფანჯრებიც და
დარაბებიც მიხურული იყო, მუსიკის ხმა მაინც აღწევდა. სიუზანი ისევ
იმ სკარლატის უკრავდა, მთელი ზამთარი რომ ამუშავებდა. იცი, როგო-
რი მუსიკაა, – უეცრად გაუელვა თავში, – წარმოიდგინე, შამპანურის
დიდ ბოთლში ბუშტები ზედაპირზე ერთდროულად რომ ამოიფრქვნენ
და მშრალი და ჟღარუნა ხმით გასკდნენ. შედარება ისე მოეწონა, დაავი-
წყდა, შამპანური გასინჯულიც რომ არ ჰქონდა. ამასობაში ზარი დარე-
კა, თან ფიქრს განაგრძობდა – მუსიკა კიდევ უფრო ჟღარუნა იქნებოდა,
ბებერი ფაიფერის მეტისმეტად ტკბილხმოვან „ბლუტნერზე“ კი არა,
კლავესინზე რომ დაეკრათ.
სიუზანმა შემოსვლისთანავე მოჰკრა თვალი სებასტიანს, მის ლამა-
ზად გაჭრილ ტუჩებს და ფაფუკ თმას, ყოველთვის რომ უნდოდა შიგ თი-
თების შეცურება (ის კი ნებას არ რთავდა), ქარს რომ აეწეწა და ახლა
უფერულ, მომხიბვლელ კულულებად ეყარა. რა კარგად მოუფიქრებია
მასთან შემოვლა! სწრაფი, კმაყოფილი ღიმილი აჩუ ქა და შენიშნა, სე-
ბასტიანს თმაზე პაწაწინა წყლის წვეთები ეკიდა – კომბოსტოს ფოთ-
ლებზე რომ ჩნდება ხოლმე ნამი, ოღონდ უფრო პატარები, აბრეშუმის
ძაფზე აცმულ მძივებს ჰგავდნენ; ხელს თუ შეახებდი, ალბათ ყინული-
ვით ცივი იქნებოდა. გაფიქრება საკმარისი იყო – მარცხენა ხელის თი-
თები აებლანდა.
ამ დროს ბებერმა დოქტორ ფაიფერმა, გალიაში გამომ წყვდეული
ცხოველივით რომ მიდი-მოდიოდა ოთახში – მოჩაჩულ შარვალში გამო-
წყობილი პატარა, მსუ ქანი, ლომვეშაპის ულვაშიანი დათვი, – დიდი
ხნის ნაღე ჭი სიგარა პირიდან გამოიღო და გერმანულად დაუყვირა:
“მუსიკ! მუსიკ!”
სიუზანმა დიდი ძალისხმევით განდევნა გონებიდან აბრეშუმის ძაფ-
ზე დაფრქვეული ნამის წვეთები და სონატას მიუბრუნდა. შეწუხებულმა

8
იგრძნო, როგორ გაწითლდა.
ვარდისფერი ლოყები და ლამის წითელი, ჟღალი თმა – შაქრის ჭარ-
ხალი და სტაფილო, – გაიფიქრა სებასტიანმა, – თუ გაგიღიმა და ღრძი-
ლები დაგანახა, ეს უკვე ანატომიაა.
სიუზანმა ბოლო აკორდი აიღო და მასწავლებლის განაჩენის მოლო-
დინ ში, ხელები მუხლებზე დაიწყო. განაჩენი ხმაურით და სიგარის კვამ-
ლის თანხლებით მოვიდა: „კარგია, კარგია, კარგია!“ და დოქ ტორმა ფაი-
ფერმა ისე დაჰკრა მხარზე ხელი, როგორც ეტლში შებმულ ცხენებს წაა-
ხალისებენ ხოლმე. მერე სებასტიანს მიუბრუნდა:
– აი, პატარა არიელიც აქ ყოფილა! თუ, პატარა პაკი? – შეშუპებუ-
ლი ქუთუთოები დაახამხამა, დარწმუნებული იყო, რომ ძალიან დახვე-
წილად და კულტურულად იხუმრა.
პატარა არიელი, პატარა პაკი – დღეს უკვე მეორედ. ამჯერად ბო-
დიშსაც არ უხდიან, იმიტომ რომ ამ ბებერ მასხარას სასაცილო არსება
ჰგონია.
– ვინაიდან არც გერმანელი ვარ და არც შექსპირი მაქვს წაკითხუ-
ლი, ვერაფერს გეტყვით, – მჟავედ მიუგო სებასტიანმა.
– პაკი, პაკი! – დაიყვირა დოქ ტორმა ფაიფერმა და ისე გულიანად
გაიცინა, ქრონიკული ბრონქიტი გაიღიზიანა და სიცილი ხველაში გადა-
ეზარდა.
სიუზანი აფორიაქდა. ღმერთმა უწყის, ეს ყველაფერი როგორ შეიძ-
ლება დამთავრდესო. სკამიდან წამოხტა და, დოქ ტორ ფაიფერს ნახვე-
ლიანი ხიხინი ცოტათი ჩაუწყნარდა თუ არა, გამოაცხადა, დაუყოვნებ-
ლივ უნდა წავიდეო – თანაც, დედას სურდა, დღეს ადრე დაბრუნებული-
ყო შინ.
დოქტორმა ფაიფერმა ცრემლი მოიწმინდა, დიდი ხნის ნაღეყ სიგა-
რას ბოლო მოაკვნიტა, სიუზანს, როგორც ეტლში შებმულ ცხენს, ერთი-
ორჯერ მიეფერა და სთხოვა, ღვთის გულისათვის, არ დაგავიწყდეს, რაც
მარჯვენა ხელის თაობაზე დაგარიგეო. მერე მაგიდიდან გასული დაბა-
დების დღის აღსანიშნავად მადლიერი მოწაფის მიერ ნაჩუ ქარი, ვერ-
ცხლით მოვარაყებული კედრის ხის კოლოფი აიღო და სებასტიანს მი-
უბრუნდა. ერთი მოზრდილი, კვადრატული ხელის მტევანი მხარზე დაა-
დო, მეორით კი სიგარები ლამის ცხვირთან მიუტანა:
– ერთი აიღე, – ტკბილი ხმით უთხრა, – აიღე კარგი, მსუ ქანი „ჰავა-
ნა“. გარანტიას გაძლევ, ჩვილმაც რომ მოწიოს, გულს არ აურევს.

9
 – თავი დამანებე! – ცოფიანივით დაიყვირა ბიჭმა, თან ცრემლი ახ-
რჩობდა; მერე უცებ ჩაიკუზა, მოძალადეს მკლავიდან გაუსხლტა და
ოთახიდან გავარდა. სიუზანი უჩუმრად გაედევნა. დოქ ტორმა ფაიფერმა
კი სიგარა პირიდან გამოიღო და მიაძახა:
– გაჰყევი, გაჰყევი, მგონი, ჩვენი პატარა გენიოსი ტირის!

10
 თავი 2

– სებასტიან!
– გამიშვი! – მკაცრად უბრძანა სებასტიანმა და მკლავი გაითავისუფ-
ლა. არავის თანაგრძნობა და მზრუნველობა არ სჭირდებოდა.
აი, ისევ შეეშალა! ის კიდევ რატომ არის სულ ასე გაღიზიანებული?
ან როგორ შეიძლება, ფაიფერისთანა ბებერ ვირს ყურადღება მიაქციო?
ცოტა ხანს ჩუმად მიდიოდნენ, გვერდიგ ვერდ. კვლავ სიუზანმა და-
არღვია სიჩუმე:
– დღეს ლექსი არ დაგიწერია?
– არა, – იცრუა სებასტიანმა. „ღმერთების თვალის მომჭრელი შე-
წყვილება“ ჩაქრა და ფერფლად იქცა. წარმოდგენაც კი გულს ურევდა –
მხატვრულად წარმოეთქვა ეს სტრიქონები. ისეთი უსიამოვნო გრძნობა
ჰქონდა, გეგონება, გუშინდელი სადილის ცივ მონარჩენებს ლოღნიდა.
ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა. დღეს მოკლე სამუშაო დღე იყო, – ფიქრობ-
და სიუზანი, – და რადგან სესიების პერიოდია, ალბათ არც ფეხბურთს
ითამაშებდა. ნუთუ შუადღე ისევ იმ საშინელ არსებასთან, ესდეილთან
ერთად გაატარა? მომდევნო ლამპიონს რომ გაუსწორდნენ, სებასტია-
ნისკენ მზერა გააპარა. დიახაც, ნამდვილად ასე იყო, თვალებქვეშ ამო-
შავებოდა. ღორები! უეცრად ბრაზით აივსო – ბრაზით, რომელიც ეჭვია-
ნობამ შვა. ეჭვიანობით გამოწვეული სიბრაზე კი უფრო მტკივნეულია,
რადგან ძნელი გასამხელია. მას ხომ არავითარი უფლება არა აქვს; ბი-
ძაშვილ-მამიდაშვილი არიან, თითქმის და-ძმა, და როგორი მტკივნეუ-
ლიც არ უნდა იყოს, სებასტიანი მას არასოდეს სხვა თვალით არ შეხე-
დავს. სხვათა შორის, როცა ორი წლის წინ სთხოვა, ტიტველი დანახვე-
ბოდა, პანიკამ შეიპყრო და უარი უთხრა. რამდენიმე დღის მერე ეს ამბა-
ვი პამელა გრუვს გაანდო; პამელა კი, რომელიც ერთ-ერთ პროგრესულ
სკოლაში დადიოდა და ვისი მშობლებიც ბევრად ახალგაზრდები იყვნენ,
ვიდრე სიუზანის, სიცილით მოკვდა. განა შეიძლება, ასეთ რამეზე იდარ-
დო?! რატომაც არა, თურმე პამელა, მისი ძმა და მათი ბიძაშვილ-მამი-
დაშვილები ერთმანეთს ტიტვლები ენახვებიან. დიახ, და მისი ძმის ამხა-
ნაგებსაც. რატომ არ შეუძლია საბრალო სიუზანს, გააკეთოს ის, რაც
უნდა? ყველაფერი სულ ამ სულელური ვიქ ტორიანული მოკრძალების
ბრალია! სიუზანს საკუთარი და დედამისის მოძველებული შეხედულე-
ბების გამო შერცხვა. თუ კიდევ სთხოვდა სებასტიანი, იმ წამსვე გაიხდი-
11
და პიჟამას და, ცოტა ხნის ფიქრის შემდეგ გადაწყვიტა, რომაელი მატ-
რონას, თუ ვინც იყო, იმის პოზაში დადგებოდა, მამამისის კაბინეტში
ალმა-ტადემას ტილოზე რომ არის გამოსახული – გაღიმებული, მკლა-
ვებაწეული თმას რომ ივარცხნის. მომდევნო რამდენიმე დღე, სარკის
წინ ვარჯიშობდა, ვიდრე საბოლოო სრულყოფილებას არ მიაღწია. მაგ-
რამ, სამ წუხაროდ, სებასტიანს მეტი აღარ უთხოვია და ვეღარც თვითონ
გაბედა, ინიციატივა გამოევლინა. ამ ყველაფრის შედეგი იყო, რომ ახლა
სებასტიანს ვიღაც ბოზ ესდეილთან დაეყირა საქმე, მას კი არც უფლება
ჰქონდა და არც მიზეზი, ეტირა მაინც, ან სილა გაეწ ნა, რაც ძლიერ სურ-
და, ანდა ეჩხუბა და თმა მოე ქაჩა… და ეიძულებინა, ეკოცნა.
– ალბათ, დღევანდელი დღე შენს ძვირფასს მისის ესდეილთან გაა-
ტარე, – ამოღერდა, როგორც იქნა, თან ცდილობდა, აგ დებულად და
ქედმაღლურად ელაპარაკა.
სებასტიანი თავდახრილი მიდიოდა და ამ სიტყვების გაგონებაზე
ამოხედა.
– მერე შენ რა? – მიიღო, ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ პასუხად.
– არც არაფერი, – სიუზანმა მხრები აიჩეჩა და ჩაიცინა. გულში კი
თავის თავზე ბრაზობდა და რცხვენოდა. რამდენჯერ დაიფიცა, არ და-
ინტერესებულიყო მისი ბინძური ამბებით, არ დაეგ დო ყური შემზარავი
დეტალებისთვის, ძალიან ცხადად და აშკარა სიამოვნებით რომ მოუ-
თხრობდა. მაგრამ ცნობისმოყვარეობა ყოველთვის სძლევდა ხოლმე და
ყოველთვის დახარბებული უსმენდა. უსმენდა იმიტომ, რომ სებასტია-
ნის სხვა ქალთან წარმოდგენა ტკივილს ჰგვრიდა. უსმენდა იმიტომ,
რომ ისეთი გრძნობა ეუფლებოდა, თითქოს თვითონაც იზიარებდა მათ
სიყვარულს, გინდაც თეორიულად ან წარმოსახვაში და ეს ძალიან
აღელვებდა. მართალია, წარმოსახული ალერსი საშინლად არადამაკმა-
ყოფილებელი და აუტანელია, მაგრამ ხომ მაინც ალერსია.
სებასტიანმა ჯერ თვალი აარიდა; მერე უცებ მოტრიალდა და უცნა-
ური, მოზეიმე ღიმილით, თითქოს ეს-ესაა ვიღაც დაამარცხაო, უთხრა:
– დიახ, მასთან ვიყავი. თვითონ გამომიწვიე, რომ მეთქვა და მომი-
ტევე, თუ ეს შენს უმანკოებას შეაცბუნებს.
უხეშად ჩაიცინა და გაჩუმდა. ჩუმად განაგრძო გზა, თან ფიქრებში
გართული მარჯვენა საჩვენებელი თითის წვერით ცხვირს ისრესდა. რა
კარგად იცნობდა ამ ჟესტს! უტყუარი ნიშანი იყო, რომ ამ დროს ან

12
ლექსს წერდა, ან ფიქრობდა, როგორ აჯობებდა მოეყოლა რომელიმე
თავისი მოთხრობა.
მოთხრობები, საოცარი მოთხრობები! შეიძლება ითქვას, სიუზანმა
იმდენ ხანსვე და ისევე ემოციურად იცხოვრა რეალურ სამყაროში, რამ-
დენიც სებასტიანის გამოგონილში. იქნებ სებასტიანის სამყაროში ცხოვ-
რება უფრო საინტერესოც იყო; რადგან რეალურში საკუთარ, საკმაოდ
პროზაულ პიროვნებაზე უნდა ყოფილიყო დამოკიდებული, მაშინ როცა
წარმოსახულ ქვეყანაში სებასტიანის ღვთისგან მომადლებული, არაჩ-
ვეულებრივად მდიდარი ფანტაზია და მისი სიტყვების დინება აღაფრ-
თოვანებდა.
თავის პირველ მოთხრობებს, სიუზანს ახლაც ნათლად რომ ახსოვს,
სებასტიანი იმ ზაფხულს თენბიში, ზღვის სანაპიროზე უყვებოდა (1917
წლის ზაფხული უნდა ყოფილიყო), როცა ბავშვებს დაბადების დღე ერ-
თად გადაუხადეს და მათ სადღესასწაულო ტორტზე ხუთი სანთელი ენ-
თო. ზღვის წყალმცენარეებში ძველი, დაფლეთილი, წითელი რეზინის
ბურთი იპოვეს. სებასტიანმა იქვე პატარა გუბეში გაავლო ქვიშით ამოვ-
სებული ბურთი. ბურთს შიგნიდან რაღაც მე ჭე ჭივით წამონაზარდი
ჰქონდა. რატომ? ამას მხოლოდ მისი გამკეთებელი თუ გეტყოდათ, ხუთი
წლის ბავშვებისთვის კი ნამდვილი საოცრება იყო. სებასტიანმა საჩვენე-
ბელი თითი მე ჭეჭს შეახო და ჩაიჩურჩულა – ეს ჭიპია. ქურდულად მი-
მოიხედეს, უნდოდათ დარწმუნებულიყვნენ, რომ არავინ უსმენდათ: ჭი-
პებზე საუბარი ხომ დაუშვებელი იყო. ჭიპები ყველას შიგნით გვეზრდე-
ბა, – განაგრძო სებასტიანმა და როცა სიუზანმა ჰკითხა – „საიდან იცი?“
– უკვე დაწვრილებით აუწერა, თუ რას უკეთებდა ექიმი კარტერი პატა-
რა გოგონას მიმღებში, როცა მამიდა ელისმა ყურის გასასინჯად მიიყვა-
ნა. – გაჭრა, – აი, რა უქნა გოგონას ექიმმა კარტერმა, – დიდი დანით და
ჩანგლით გაჭრა, მისი ჭიპისთვის რომ შეეხედა. თუ მაგარი კანი გაქვს და
დანა-ჩანგლით ვერაფერს გახდებიან, მაშინ ყასბები ძვლების საჭრელად
რომ ხმარობენ, ისეთი ხერხით გაგხერხავენ. დიახ, ნამდვილად ასეა, –
გადაჭრით ამბობდა სებასტიანი, როცა სიუზანს შეძრწუნებასთან ერ-
თად უნდობლობაც გამოეხატა სახეზე, – ნამდვილად ასეა. მერე, თვალ-
საჩინოებისთვის ხელით დაიწყო ბურთის გახერხვა. ისედაც დამსკდარი
რეზინი სრესისგან სულ დაიშალა; ჭრილობა სულ უფრო და უფრო ფარ-
თოვდებოდა, რადგან ხერხი უფრო და უფრო ღრმად აღწევდა იქ, რაც
სიუზანისთვის უკვე ბურთი აღარ იყო, არამედ პატარა გოგონას, ანუ

13
პრაქტიკულად საკუთარი მუცელი. ჰ-ჰ-ჰ-ჰ-ჰ-ჰ-ჰ, ჰ-ჰ-ჰ-ჰ-ჰ-ჰ, – ღრმად
ყელში არაკრაკებდა ბგერას სებასტიანი და სისხლის გამყინავ, ხორცის
საჭრელი ხერხის ხმას გამოსცემდა. მერე, – თან განაგრძობდა, – როცა
საკმარისად გაგ ჭრიან, აი, ასე გადაიხსნები, – და ბურთი შუაზე გაბ-
დღვნა, – ჭიპს ამოაბრუნებენ, საპნით გარეცხავენ და ჭუ ჭყს წყლით ჩა-
მობანენ. გამძვინვარებულმა სებასტიანმა მისტიკური მე ჭე ჭი მოფხაყნა.
ფრჩხილმა რეზინზე ისეთი ყრუ ხმა გამოსცა, რომ შეძრწუნებულ სიუ-
ზანს კივილი აღმოხდა და ყურებზე ხელები მიიფარა. იმ დღიდან ექიმ
კარტერის მიმართ შიში გაუჩნდა და მის მიახლოებაზე ტირილი წასკდე-
ბოდა ხოლმე. ის კი არა, ახლაც, როცა უკვე იცის, რომ ეს ყველაფერი
სისულელეა, ექიმის პატარა შავი ჩანთისა და მიმღებში მინის კოლბე-
ბის, ბოთლებისა და მონიკელებული ხელსაწყოების დანახვისას, გაუაზ-
რებელი შეშფოთება იპყრობს და ვერასდიდებით ვერ ახერხებს, მოერი-
ოს თავს.
სებასტიანის მამა, ჯონ ბარნაკი, ხშირად რამდენიმე თვით სამოგზა-
უროდ მიდიოდა ხოლმე და მემარცხენე გაზეთებისთვის სტატიებს წერ-
და. სიუზანის მამა იმ გაზეთებს ბუხრის დასანთებადაც კი არ იყენებდა.
სებასტიანზე მზრუნველობა მამიდა ელისმა ითავა და თავის უმცროს
ქალიშვილთან ერთად ზრდიდა. სებასტიანი სიუზანზე მხოლოდ ერთი
დღით იყო უფროსი. ბიჭის პატარა სხეულის ზრდასთან ერთად, მისი ნა-
ადრევად განვითარებული და ავადმყოფურად მდიდარი, წარმოსახვით
სავსე გონება და ის მოთხრობები, რომელთაც სიუზანს უყვებოდა – უფ-
რო სწორედ, რომელთაც მისი თანდასწრებით წახალისებული, თავის
თავს უყვებოდა – სულ უფრო და უფრო ჩახლართული და გარემოებაზე
დამოკიდებული ხდებოდა. მოთხრობები ხანდახან მთელი კვირები ან
თვეები გრძელდებოდა უსასრულო სერიებად. სებასტიანი გზადაგზა
იგონებდა, როცა სკოლაში მიდიოდნენ ან უკან ბრუნდებოდნენ, როცა
ბავშვების ოთახში გაზის ბუხართან ვახშმობდნენ, ან კიდევ როცა ზამ-
თარში ავ ტობუსით მგზავრობდნენ. მაგალითად, ერთი ეპოსი მთელი
1923 წლის განმავლობაში უწყვეტლად გრძელდებოდა – ეპოსი ლარნი-
მანებზე. უფრო სწორედ, ლა-ა-ა-არნიმანებზე, რადგან ამ სახელს ყო-
ველთვის ჩურჩულით წარმოთქვამდნენ და პირველ მარცვალს მრა-
ვალმნიშვნელოვნად აგრძელებდნენ ხოლმე. ეს ლარნიმანები კაციჭამია
გოლიათები იყვნენ, გვირაბებში ცხოვრობდნენ, ზოოპარკში ზუსტად
ლომის გალიის ქვეშ გამოქვაბულიდან რომ იტოტებოდა.

14
 – უსმინე! – ჩაიჩურჩულებდა ხოლმე სებასტიანი, როცა კი მისი საყ-
ვარელი ვეფხვის გალიას გაუსწორდებოდნენ. – უსმინე! – და თან ფეხს
ტროტუარზე დააბაკუნებდა, – შიგნით სიცარიელეა, ნუთუ არ გესმის?
და მართლაც, სიუზანს ესმოდა და თრთოდა იმის გაფიქრებაზე, რომ
იქ, სადღაც, ხუთი ფუტის სიღრმეზე, ლარნიმანები ისხდნენ და ინგლი-
სის ბანკის საცავებიდან მოპარულ ფულს ითვლიდნენ, წვავდნენ მოტა-
ცებულ ბავშვებს და ამრავლებდნენ კობრებს, რათა ერთ მშვენიერ
დღეს, საპირფარეშოში დასაჯდომად რომ მოემზადებოდი, კაპიუშონია-
ნი თავი ამოეყო და დაესისინა. რა თქმა უნდა, სიუზანს ამ ყველაფრის
არ სჯეროდა. მაგრამ გჯეროდა თუ არა, მოსასმენად მაინც საშიში იყო.
ეს საშინელი ლარნიმანები – კატის თვალებით, თავიანთი ელექტრონუ-
ლი იარაღით და მიწისქვეშა ატრაქციონებით – განა მართლა ლომის
გალიის ქვეშ ცხოვრობდნენ (თუგინდ, ფეხის დაკვრაზე მართლაც სიცა-
რიელის ხმა გამოსულიყო მიწიდან), მაგრამ არც იმას არ ნიშნავდა, რომ
საერთოდ არ არსებობდნენ. და მათი არსებობის დამადასტურებელ ფაქ-
ტად მარტო ისიც გამოდგებოდა, რომ ლარნიმანები სიუზანს ხშირად
ესიზმრებოდნენ, ყოველ დილით კი კობრებს დაეძებდა.
მალე ლარნიმანების ამბავი წარსულს ჩაბარდა. მათი ადგილი ჯერ
დეტექტივმა დაიკავა; მერე (როცა სებასტიანმა რუსეთის რევოლუციაზე
დაწერილი მამამისის წიგნი წაიკითხა) ტროც კიმ; შემდეგ კი ოდისევსმა,
ვისი თავგადასავლებიც, 1926 წლის ზაფხულსა და შემოდგომაზე, ბევ-
რად თავაწყვეტილი იყო, ვიდრე ჰომეროსს ოდესმე უამბნია.
ოდისევსთან ერთად სებასტიანის მოთხრობებში უკვე გოგონებიც გა-
მოჩნდნენ. მართალია, ასე თუ ისე გოგონები ადრეულ ეპოსებშიც ფიგუ-
რირებდნენ, ოღონდ ძირითადად ექიმების, კანიბალების, კობრებისა და
რევოლუციონერების მსხვერპლთა სახით (სებასტიანი ხომ ძალას არ
იშურებდა სიუზანის შესაშინებლად, რას არ იგონებდა, მას რომ
შეძრწუნებული კივილი აღმოხდენოდა!). ახალ ოდისეაში ქალებს უკვე
სხვა როლი დაეკისრათ. მათ საძებნელად ეშურებოდნენ, მათ კოცნიდ-
ნენ, გასაღების ჭუჭრუტანიდან ტიტვლებს უთვალთვალებდნენ, შუაღა-
მისას ფოსფორისფრად განათებულ ზღვაში მოცურავეებს უცქერდნენ
და ოდისევსიც დაცურავდა.
აკრძალული თემები, – როგორი მომაჯადოებელი და რა აუტანლად
მომხიბვლელია! სებასტიანი ყოველთვის მშვიდად იწყებდა ამბის მოყო-
ლას უსასრულო სერიებად – ასე ვთქვათ, pianissimo და senza

15
espressione, გეგონება, ჩქარობდა, მომაბეზრებელი მონაკვეთი დროზე
მოემთავრებინა, ხუთი თითის ვარჯიში, მისი ოდისეას რომანტიკულ
რაფსოდიაში თითქოს განზრახ რომ იყო ჩამატებული. ჩianissimo,
senza espressione და უცებ, ბახ! როგორც ჰაიდნის კვარტე ტის შუაში
იღებს აკორდს სკრიაბინი, მოულოდნელად შეგაკრთობდა. და როგორც
არ უნდა ეცადა, ყველაფერი პამელასავით მშვიდად და ჩვეულებრივად
მიეღო, სიუზანი მაინც წამოიკივლებდა ხოლმე, ან წითლდებოდა და ყუ-
რებზე ხელებს იფარებდა, ან სულაც ოთახიდან გავარდებოდა, ვითომ
ერთი სიტყვის გაგონებაც აღარ უნდოდა. მაგრამ მაინც ყოველთვის
ბრუნდებოდა და ბოლომდე უსმენდა; ხანდახან, როცა ის თხრობას შე-
წყვეტდა პირდაპირი, მოურიდებელი შეკითხვის დასასმელად, თვითო-
ნაც იწყებდა ამ აუტანელ თემაზე საუბარს, თვალს ვერ უსწორებდა, ისე
ბუტბუტებდა, ხან კი თავშეუკავებლად და ხმამაღლა ლაპარაკობდა და,
სურვილის საწინააღმდეგოდ, ლაპარაკი ხშირად ხარხარში გადაიზრდე-
ბოდა ხოლმე. თანდათან ახალი ოდისეაც ამოიწურა. სიუზანმა მუსიკისა
და სკოლის ატესტატები აიღო. სებასტიანი თავისუფალ დროს ბერძენ
და ინგლისელ პოეტებს უთმობდა და საკუთარ ლექსებსაც წერდა. თით-
ქოს დროც აღარ რჩებოდა ზღაპრების მოსაყოლად და როცა ცოტა ხნით
ხვდებოდნენ, სებასტიანს ერჩია, თავისი ახალი ლექსი წაეკითხა მის-
თვის. სიუზანი თუ შეაქებდა, უმეტესად კი ასე ხდებოდა – მართლა ძა-
ლიან მოსწონდა მისი ლექსები – სებასტიანს სახე გაუნათდებოდა ხოლ-
მე.
„ჰო, არც ისე ცუდია“, იტყოდა აგ დებულად; მაგრამ ღიმილი და მო-
უსვენრად მოელვარე თვალები ამხელდნენ, რასაც სინამდვილეში ფიქ-
რობდა. ხანდახან ისეც ხდებოდა, რომ სიუზანს ზოგი რამ ან არ ესმოდა,
ან არ მოსწონდა და თუ გაბედავდა და ეტყოდა, სებასტიანი ბრაზით წა-
მოწითლდებოდა, სულელსა და მეშჩანს უწოდებდა; ან სარკასტულად
აღნიშნავდა, სხვას რას უნდა ელოდო ქალებისგან, მათ ხომ ქათმის ტვი-
ნი აქვთ, მუსიკოსებს კი – ტვინის ნაცვლად საერთოდაც მხოლოდ თითე-
ბი და მზის წნულიო. მისი სიტყვები სიუზანს ხანდახან გულს სტკენდა;
მაგრამ, უფრო ხშირად ღიმილს ჰგვრიდა და საკუთარი თავი, მისი ალა-
ლი ბავშვურობის ფონზე, მომხიბვლელად უფროსი, ჭკვიანი და, მიუხე-
დავად ბიჭის ფენომენალური ნიჭისა, უპირატესი ეჩვენებოდა. ასეთ
დროს სებასტიანისადმი სხვაგ ვარი – მზრუნველი, დედობრივი სიყვარუ-
ლის გრძნობა უჩნდებოდა.

16
 უცებ, სრულიად მოულოდნელად, მიმდინარე სემესტრის დაწყები-
დან რამდენიმე კვირის თავზე, სებასტიანმა მოთხრობების მოყოლა გა-
ნაახლა, ოღონდ ეს უკვე მხატვრული თხზულებები კი არა, ავ ტობიოგ-
რაფია იყო: სებასტიანმა მისის ესდეილზე დაიწყო თხრობა. არადა, ჯერ
სულ ბავშვი გახლდათ, ჯერ კიდევ უკიდურესად სჭირდებოდა დედობ-
რივი სიყვარული, სჭირდებოდა, დაცული ყოფილიყო საკუთარი ბავშვუ-
რობისგან; მაგრამ, ეს მოზრდილი ბავშვი, სიუზანი ჩუმად რომ აღმერ-
თებდა, ახლა სხვა ქალის საყვარელი გახლდათ – სიუზანზე უფროსის
და უკეთესის, მილიონჯერ უფრო გამოცდილის და მდიდრისაც, რომელ-
საც საუცხოო ტანსაცმელი და კოსმეტიკა ჰქონდა და რომელთან გაჯიბ-
რებაზე და მეტოქეობაზე ფიქრიც კი ზედმეტი იყო. სიუზანი არასოდეს
იმჩნევდა, გულთან ახლოს რომ მიჰქონდა სებასტიანის სასიყვარულო
ამბები; სამაგიეროდ, მისი დღიური სიმ წრით იყო სავსე და ხშირად ტი-
რილში ჩასძინებია. როგორც ეტყობა, ამაღამაც ექნება მიზეზი, თავი
უბედურად იგრძნოს.
მოღუშულმა სიუზანმა თანამგზავრისკენ გააპარა მზერა. ფიქრებში
წასული სებასტიანი ისევ ცხვირზე ისვამდა თითს.
– მიდი, მიდი, – უეცრად იფეთქა აღშფოთებულმა, – იზილე ეგ შენი
პატარა დინგი, სანამ სრულყოფილებას არ მიაღწევ!
სებასტიანი შეკრთა, სახეზე მღელვარება დაეტყო.
– რის სრულყოფილებას?
– შენი ლამაზი სიტყვებისა და გონებამახვილური მოსაზრებების, –
უპასუხა გოგონამ, – გგონია, არ გიცნობ? დაგენიძლავები, იმდენად
მორცხვი ხარ, რომ ვერც კი მოჰყვები… – უცებ გაჩერდა. მიხვდა, რომ
სიტყვით ვერ გადმოსცემდა, რასაც სებასტიანისა და იმ ქალბატონის
ოდიოზური, სასიყვარულო სცენის წარმოდგენა იწვევდა მასში. სხვა
დროს რომ მოესმინა სებასტიანს ასეთი დამცინავი შენიშვნა საკუთარ
უნიათობაზე – ან იმაზე, უცნობების თანდასწრებით ან ფართო საზოგა-
დოებაში ენა რომ ერთმეოდა და იბნეოდა ხოლმე – ალბათ გაბრაზდებო-
და. ამჯერად კი პირიქით, გამხიარულდა.
– ნუთუ არ შეიძლება, სულ პაწაწინა ტყუილი რომ მოვ ყვე? – თქვა
სებასტიანმა, – მხოლოდ და მხოლოდ ხელოვნების ხათრით.
– ალბათ გულისხმობ, საკუთარი თავის ხათრით – გინდა, ნოელ ქაუ-
არდის გმირს ჰგავდე.
– არა, უფრო კონგრივის, – შეეპასუხა ბიჭი.

17
 – ვისიც გინდა, – თქვა სიუზანმა, – შენ ხომ სულ ტყუი, ოღონდ ნამ-
დვილი სახე არავის აჩვენო, – გახარებული ჩანდა, საშუალება რომ მიე-
ცა, სიბრაზე გადმოეფრქვია და თან აღშფოთების ჭეშმარიტი მიზეზიც
არ გამოემჟღავნებინა.
– დონ ჟუანი, რომელსაც სალაპარაკოდ გამბედაობა არ ჰყოფნის, –
სიტყვა ჩააგ დო სებასტიანმა. ეს ფრაზა თავის დასამ შვიდებლად გამოი-
გონა, მას შემდეგ, რაც ბოვანებთან საშობაო საღამოზე საცოდავი შთა-
ბეჭდილება დატოვა, – შენ კიდევ ყველაფერს ასე პირდაპირ ნუ იგებ.
მისი მომაჯადოებელი ღიმილის დანახვაზე, სიუზანმა უკვე დათმო.
– კარგი, – ჩაიბუზღუნა, – ყველაფერს დაგიჯერებ, გინდაც ვიცოდე,
რომ მატყუებ.
ბიჭს სახე გაებადრა; დელა რობიას ანგელოზთაგან, ყველაზე ბედნი-
ერი ანგელოზი იყო.
– გინდაც იცოდე, – გაიმეორა და ხმამაღლა გაიცინა. საბრალო სიუ-
ზანი! მან „იცოდა“, რომ მთელი ეს მოთხრობილი საგმირო საქმეები მო-
ნაჩმახი იყო; მაგრამ, ისიც „იცოდა“, რომ ერთხელ სებასტიანი ფინჩლის-
კენ მიმავალი ავ ტობუსის მეორე სართულზე ახალგაზრდა, შავგვრემან,
მომხიბვლელ ქალს გამოელაპარაკა. ქალმა თურმე სახლში, ჩაიზე დაპა-
ტიჟა, მისი ლექსები რომ მოესმინა. შინ რომ მივიდნენ, ასე უთქვამს,
ქმართან ბედნიერი არ ვარო, მერე ბოდიში მოუხდია და სასტუმრო
ოთახიდან გასულა. ხუთი წუთის შემდეგ სებასტიანს საძინებელი ოთა-
ხის სანახევროდ გამოღებული კარიდან მოესმა – „მისტერ ბარნაკ, მის-
ტერ ბარნაკ!“ უკუნეთ სიბნელეში აღმოჩენილმა სებასტიანმა კისერზე
ქალის შიშველი მკლავები, სახეზე კი მისი ტუჩების შეხება იგრძნო. სიუ-
ზანმა ეს ყველაფერი იცოდა და კიდევ ბევრი სხვაც; მაგრამ ყველაზე
მშვენიერი ამ ამბიდან ის იყო, რომ მისის ესდეილი საერთოდ არ არსე-
ბობდა; მისი სახელი სებასტიანმა ტელეფონების წიგნ ში იპოვა, ხოლო
მშვენიერი, ოვალური, ფერმკრთალი სახე – ვიქ ტორიანული გრავიურე-
ბის წიგნ ში. დანარჩენი უკვე მისი წარმოსახვის ნაყოფი იყო. საბრალო
სიუზანი კი საუბრის მანერას უწუნებდა.
– დღეს შავი, მაქმანიანი საცვალი ეცვა, – დაიწყო სებასტიანმა
იმპროვიზაცია. ბერდსლის ილუსტრაციები მოაგონდა და გამხიარულდა,
არადა, დიდად არ მოსწონდა.
– რა ენაღვლება, რა! – აღმოხდა სიუზანს და თან სიმ წრით გაიფიქ-
რა თავის უხეშ, თეთრ, ბამბის საცვალზე. სებასტიანს კი ამ დროს

18
თვალწინ დაუდგა ობობას ქსელისმაგ ვარი არაბესკით მოხატული ლამა-
ზი გავა. დეკორატიული ჩინური ცხენის არ იყოს, – ჩაეცინა.
– ვუთხარი, არქეოლოგიის უკანასკნელი აღმოჩენა ხარ-მეთქი,
ჰემფსთიდის კოპლებიანი აფროდიტე.
– ტყუი! – თქვა სიუზანმა კატეგორიულად, – არაფერი მაგ დაგ ვარი
არ გითქვამს.
– პოემა უნდა დავწერო კოპლებიან აფროდიტეზე, – განაგრძო სე-
ბასტიანმა, ვითომ არად აგ დებდა გოგონას ნათქვამს. მის გონებაში ლა-
მაზი ფრაზები უკვე ღვივდებოდნენ. მოულოდნელად სებასტიანს ძახი-
ლი და სირბილის ხმა მოესმა.
– ვინ ეშმაკია?
შეჩერდნენ და უკან მოიხედეს.
– თომ ბოვანი იქნება, – თქვა სიუზანმა.
მართლაც ის იყო! სებასტიანს გაეღიმა.
– ხუთ შილინგზე გენიძლავები, რომ გეტყვის: „როგორ ხარ, სიუზი,
ისევ ლოთობ?“
ექვს-ნახევარი ფუტი სიმაღლისა და სამი ფუტი სიგანის ჟღალთმია-
ნი და მარად მომცინარი თომი „ქორნიშ რივიერა“ ექსპრესივით მოქან-
და.
– ბასტი, ძმაო, სწორედ შენ გეძებდი. აი, ქალბატონი სიუზიც აქ ყო-
ფილა. როგორ ხარ, სიუზი, ისევ ლოთობ?მ?
თომს გაეცინა და ძალიან ესიამოვნა, სიუზანმა და სებასტიანმაც უჩ-
ვეულოდ გულწრფელად რომ გაიცინეს.
– მოკლედ, – მიუბრუნდა სებასტიანს, – ყველაფერი მოვაგ ვარე.
– რა მოაგ ვარე?
– წვეულების პრობლემა. რახან შენ სემესტრის დამთავრებისთანავე
საზღვარგარეთ მიემგზავრები, წვეულება არდადეგების ბოლოსკენ გა-
დავდე.
გაიკრიჭა და სებასტიანს სიყვარულით მხარზე ხელი დაჰკრა. ნუთუ
ესეც, – გაიფიქრა სიუზანმა. რატომღაც ყველა განსაკუთრებულად
ეპყრობა სებასტიანს, ის კი ამით სარგებლობს. დიახ, სარგებლობს.
– რა, არ გაგიხარდა? – ჰკითხა თომმა. ბასტი მისი თილისმა იყო, მი-
სი ბავშვი. ძალიან უყვარდა ეს დახვეწილი და სრულიად არაჩვეულებ-
რივი არსება. არადა, ამავე დროს, მეტისმეტად ჰე ტეროსექსუალური
გახლდათ და თვითონაც ვერ იგებდა და ვერც სახელს ვერ არქმევდა ამ

19
უცნაურ გრძნობას. ყველაფერს გააკეთებდა, ბასტისთვის რომ ესიამოვ-
ნებინა.
იმის ნაცვლად, რომ კმაყოფილი გაბადრულიყო, სებასტიანი შეცბა.
– კი მაგრამ, თომ, – ენა დაება, – არ იყო საჭირო… იმის თქმა მინდა,
რომ ჩემ გამო ასე არ უნდა შეწუხებულიყავი.
თომმა გაიცინა და ეჭვის გასაქარწყლებლად მხარზე ხელი გადახვია.
– ეგ რა შეწუხებაა.
– სხვა ბიჭებზე არ გიფიქრია? – ხავსს ეჭიდებოდა სებასტიანი.
თომმა სებასტიანი დაამ შვიდა და უთხრა, რომ დანარჩენებისთვის
სულერთი იყო, გამოსათხოვარ საღამოს არდადეგების დასაწყისში გა-
მართავდა თუ ბოლოს.
– ქეიფი ქეიფია, – ფილოსოფიურად დაიწყო თომმა მსჯელობა, რო-
ცა სებასტიანმა სრულიად უადგილოდ შეაწყვეტინა.
– იცი, ამაზე ვერც ვიოცნებებდი, – ისეთი ტონით წარმოთქვა მან,
საუბრის დამთავრებას რომ ნიშნავდა.
სიჩუმე ჩამოვარდა. თომ ბოვანიმ ეჭვის თვალით შეხედა.
– ისე ლაპარაკობ, თითქოს მოსვლა არ გინდა, – დაიწყო დაბნეუ-
ლად.
სებასტიანი მიხვდა, რომ შეეშალა და საჩქაროდ სცადა თომის დარ-
წმუნება, ამქვეყნად ყველაფერზე მეტად სწორედ ეს მინდაო, რაც, სხვა-
თა შორის, სიმართლე იყო. სადილი „სავოიში“ და მერე იქიდან ღამის
კლუბში გაგრძელება უდავოდ შეუდარებელი შთაბეჭდილება იქნებოდა.
მაგრამ სებასტიანი იძულებული იყო, მიპატიჟებაზე უარი ეთქვა, თანაც
ყველაზე დამამცირებელი და ბავშვური მიზეზის გამო: საღამოს ტან-
საცმელი არ ებადა. და ახლა, როცა უკვე ეგონა, რომ საქმე მოგ ვარებუ-
ლი იყო, თომმა ხელახლა წამოჭრა პრობლემა. ჯანდაბა! როგორ ვერ
იტანდა ამ გაუთლელ ადამიანს, მისი თავს მოხვეული ძმაკაცობით.
– თუ გინდა მოსვლა, ასე რატომ ლაპარაკობ? – არ ეშვებოდა თომი.
მერე სიუზანს მიუბრუნდა, – ეგებ შენ მაინც მოჰფინო ნათელი საიდუმ-
ლოებას?
სიუზანი შეყოყმანდა. მან, რა თქმა უნდა, იცოდა, ბიძია ჯონმა სე-
ბასტიანს უარი რომ უთხრა საღამოს ტანსაცმლის ყიდვაზე, რაც დიდი
უსამართლობა იყო. მაგრამ განა ამაში არის რაიმე სამარცხვინო? ვერ
ეტყვის სებასტიანი გულწრფელად სიმართლეს?

20
 – იცი, – თქვა მშვიდად, – მგონი, იმიტომ… – მოკეტე, მოკეტე! –
გამძვინვარებულმა სებასტიანმა ისე უჩქმიტა მკლავზე, გოგონამ სიმ-
წრით იკივლა.
– ეგრე მოგიხდება, – ჩასჩურჩულა და მერე თომს მიუბრუნდა. სიუ-
ზანი ყურებს ვერ უჯერებდა, როცა ესმოდა, როგორ ეუბნებოდა სებას-
ტიანი თომს – აუცილებლად მოვალ და ძალიან მესიამოვნა, ჩემ გამო
რომ შეწუხდი და თარიღი შეცვალეო. ბოლოს თავისი ანგელოზის ღიმი-
ლიც აჩუ ქა.
– შენ რა გეგონა, წვეულებას უშენოდ გავმართავდი, ბასტი? – და
თომ ბოვანიმ ერთხელ კიდევ გადახვია მხარზე ხელი თავის თილისმას,
თავის ვუნდერკინდსა და უსაყვარლეს არსებას.
– ხომ იცი, მალე კანადაში მივდივარ და ღმერთმა უწყის, კიდევ რო-
დის გნახავ. შენ ან სხვა რომელიმე ჰავერსთოკელ ძმაკაცს, – საჩქაროდ
დაამატა. მერე სიუზანს მიუბრუნდა და მხიარულად სცადა თავის გა-
მართლება, – მარტოხელა მამაკაცების ქეიფი რომ არ იყოს, შენც დაგპა-
ტიჟებდი. ბებერი, კეთილი სიუზისთვის შეუფერებლად ბევრს დავლევთ,
– მხარზე ხელი დაჰკრა და გაიცინა, – ახლა კი უნდა გავვარდე. წესით,
არც უნდა გავჩერებულიყავი სალაპარაკოდ; მაგრამ გამიმართლა, უცებ
რომ შეგეფეთეთ. აბა, დროებით, სიუზი. დროებით, ბასტი. – მიტრიალ-
და და თავისი წონისა და ზომის მიუხედავად, პროფესიონალი მორბენა-
ლივით, ელეგანტურად გაიქცა. სებასტიანმა და სიუზანმა ისევ გზა გა-
ნაგრძეს.
– არ მესმის, – დიდი ხნის დუმილის შემდეგ თქვა სიუზანმა, – რა-
ტომ არ გინდა სიმართლის თქმა. დანაშაული ხომ არ არის, საღამოს პი-
ჯაკი რომ არ გაქვს! არც ლურჯი, სარჟის პიჯაკის ტარების წინააღმდეგ
არ მიუღიათ ჯერჯერობით ახალი კანონი. რესტორნიდან ამის გამო
არავინ გამოგაგ დებს.
– არ გინდა, გეხვეწები! – შეჰყვირა სებასტიანმა. მის კეთილგონივ-
რულ დასაბუთებულ მსჯელობას ჭკუიდან გადაჰყავდა.
– მაშინ მეც გამაგებინე, რატომ დაუმალე სიმართლე, – არ იშლიდა
სიუზანი.
– არ მაქვს სურვილი, გაგაგებინო, – ამაყად მოუმთავრა სებასტიან-
მა.
სიუზანმა ბიჭს შეხედა, მოეჩვენა, რომ ძალიან სასაცილოდ გამოი-
ყურებოდა და მხრები აიჩეჩა.

21
 – ალბათ იმის თქმა გინდა, რომ ვერაფერსაც ვერ ამიხსნი.
დუმილი ჩამოვარდა. სებასტიანმა კიდევ ერთი შეურაცხყოფა იგემა.
სიუზანი მართალი იყო – არ ჰქონდა სურვილი, აეხსნა, იმიტომ, რომ ახ-
სნა არ შეეძლო. ახსნა კი განა იმიტომ არ შეეძლო, რომ მიზეზი აკლდა,
არამედ იმიტომ, რომ მიზეზი მტანჯველად ინტიმური გახლდათ. ჯერ
იყო და, ის ძროხა ბიბლიოთეკაში; ვერც მკვდარი შვილი გაამართლებ-
და, დორბლებს რომ აყრიდა, გეგონება, ისევ სახვევებში გამოკრული
ჩვილი ყოფილიყო. მერე ფაიფერი, თავისი აყროლებული სიგარით. ახ-
ლა კი ეს ბოლო დამამცირებელი შემთხვევა. ბავშვური გარეგნობა რომ
ჰქონდა, ეს არ იყო მთავარი – მშვენივრად იცოდა, ბევრ თავისზე უფ-
როსს ასჯერ სჯობდა საზრიანობით. ასაკისთვის შესაფერისი ტანსაცმე-
ლი და ჯიბის ფული რომ ჰქონოდა, სხვა დამცირებებს კიდევ აიტანდა.
თუ ფულის ხარჯვა თავისუფლად შეეძლებოდა და პიჯაკი უკეთ ექნე-
ბოდა მორგებული, სახისა და სხეულის ცრუ სამხილს არად ჩააგ დებდა.
მაგრამ მამა კვირაში მხოლოდ ერთ შილინგს აძლევდა, აიძულებდა, მზა
ტანსაცმელი სცმოდა, სანამ სულ არ გაიცრიცებოდა და სახელოები არ
დაუმოკლდებოდა და კატეგორიულ უარზე იდგა, მისთვის სადილის პი-
ჯაკი ეყიდა. სამოსი კი ასაკს ადასტურებდა; ის იყო ბავშვი, გამოწყობი-
ლი ბავშვის ტანსაცმელში. და ახლა ამ შტერ სიუზანს სურს განუმარ-
ტოს, რატომ არ უთხრა სიმართლე თომს!
– “Amor fati”, - ციტატა მოიშველია გოგონამ, – შენ არ ამბობდი, ჩე-
მი დევიზიაო? – სებასტიანმა პასუხის ღირსადაც არ ჩააგ დო.
სიუზანი გვერდით მიჰყვებოდა, აკვირდებოდა მის სახეზე შეყინულ
ღიმილსა და დაჭიმულ სხეულს და გრძნობდა, როგორ ლღვებოდა ნელ-
ნელა სიბრაზე და როგორ გადადიოდა დედობრივ სინაზეში. საბრალო,
საყვარელი არსება! როგორ შეუძლია, ასე გაიუბედუროს თავი? თანაც,
ასეთი იდიოტური მიზეზით! სადილის პიჯაკის გამო დარდობს! სამაგიე-
როდ, ვისაც უნდა დაენიძლავება, რომ თომ ბოვანის გათხოვილ, ლამაზ
ქალთან რომანი არ ექნება. გოგონას გაახსენდა, მისის ესდეილის ხსენე-
ბამ ცოტა ხნის წინ როგორ გაამხიარულა სებასტიანი და ერთხელაც
სცადა.
– შავ მაქმანიან საცვალზე არ დაგიმთავრებია მოყოლა, – როგორც
იქნა, მწუხარე დუმილი დაარღვია.
მაგრამ ამჯერად პასუხი არ მიუღია; სებასტიანმა მხოლოდ თავი გა-
აქნია, ისე, რომ მისკენ არც გაუხედავს.

22
 – კარგი რა, – ტკბილი ხმით განაგრძო გოგონამ.
– არ მინდა, – როცა სიუზანმა მაინც არ დაიშალა, – არ გესმის, არ
მინდა! – კიდევ გაუმეორა. სიუზანის გულუბრყვილობა უკვე აღარ არ-
თობდა და გამოგონილი მისის ესდეილიც მისთვის კიდევ ერთი დამცი-
რება იყო.
ბიჭს ორი თვის წინანდელი, შემზარავი შემთხვევა მოაგონდა. ქამ-
დენ თაუნის სადგურის წინ მდგარი, ცისფერ კაბაში გამოწყობილი გო-
გონა დაუდგა თვალწინ – ვულგარული, მომხიბვლელი, შეღებილი ტუჩე-
ბით და ხშირი, ყვითელი თმით. რამდენჯერმე აუარ-ჩაუარა, ცდილობ-
და, შიში დაეძლია, რადგან მაინცდამაინც მხნედ ვერ გრძნობდა თავს.
დაახლოებით ისე, როგორც მათემატიკის პრობლემაზე დირექ ტორთან
საუბრებისას ემართებოდა ხოლმე. აი, კარის ზღურბლთან რომ შემო-
გაწვება გულისრევის გრძნობა. მაგრამ, როცა უკვე დააკაკუნებ, შეხვალ
და არაჩვეულებრივად სუფთად გაპარსული სახის პირისპირ დაჯდები,
გულისრევაც მალევე გადაგივლის. „სებასტიან, მგონი, ფიქრობ, რომ ვი-
ნაიდან ერთი განხრით საკმაოდ კარგად ხარ განვითარებული, გამარ-
თლებული იქნება, ხელი აიღო იმ საგნებზე, რომელთა სწავლა სიამოვ-
ნებას არ გგვრის“. ყველაფერი იმით მთავრდებოდა, რომ მოკლე სამუ-
შაო დღეებში სამი-ოთხი საათით ტოვებდნენ ხოლმე გაკვეთილების შემ-
დეგ, ან ერთი თვის განმავლობაში რამდენიმე დამატებითი პრობლემა
ჩნდებოდა დასაძლევი. ეს იყო და ეს. არაფერი განსაკუთრებული არ
ხდებოდა, გულისრევის შეგრძნება რომ გაემართლებინა. ამის გაფიქრე-
ბაზე თითქოს სიმხნევე მოემატა, ცისფრებში გამოწყობილ გოგონას მი-
უახლოვდა და უთხრა – „საღამო მშვიდობის“.
გოგონამ თავიდან ზედაც არ შეხედა: „შენისთანა ბავშვთან საქმეს
როგორ დავიჭერ! მერე თავი სად გამოვ ყო?“ სებასტიანს ბედად ჯიბეში
ბერძნული ლექსების წიგნი ედო და იძულებული გახდა, გოგონასთვის
წარწერა ეჩვენებინა – „სებასტიანს, მეჩვიდმეტე დაბადების დღის აღსა-
ნიშნავად. ბიძისგან, იუსტას ბარნაკისგან, 1928 წელი“. გოგონამ წარწე-
რა ხმამაღლა წაიკითხა, დაეჭვებულმა შეხედა, მერე ისევ წიგნს მიუბ-
რუნდა და ალალბედზე გადაშალა. – იდიშზეა, არა? – ცნობისმოყვარე
სახით შეხედა და ჰკითხა, – ახლა არ მითხრა, წაკითხვაც შემიძლიაო?
და როცა სებასტიანმა თავისი შესაძლებლობების წარმოსაჩენად „აგა-
მემნონიდან“ ნაწყვეტი წაიკითხა, გოგონა დარწმუნდა, რომ ბავშვთან
არ ჰქონდა საქმე. ახლა საკითხავი ისაა, ფული თუ აქვს? სებასტიანმა

23
საფულე გახსნა და ბიძამისის, იუსტასის საშობაოდ ნაჩუ ქარი თანხიდან
დარჩენილი ერთი გირვანქა აჩვენა. – კარგი, – თქვა გოგონამ. ოღონდ,
თვითონ საცხოვრებელი არ ჰქონდა; სად უპირებდა წაყვანას?
მამიდა ელისი, სიუზანი და ბიძია ფრედი, ყველანი უიკენდზე იყვნენ
წასული, სახლში მოხუცი ელენის გარდა არავინ იქნებოდა. ელენი ზუს-
ტად ცხრაზე წვებოდა ხოლმე და თანაც ისეთი ყრუ იყო, გინდ ყოფილი-
ყო სახლში, გინდ არა, მაინც ვერაფერს გაიგებდა. ასე რომ, შეიძლებო-
და, მასთან წასულიყვნენ, – შესთავაზა სებასტიანმა და ტაქსის გასძახა.
იმ კოშმარის გახსენებაზე, რაც მერე მოხდა, სებასტიანს ტან ში ჟრუ-
ანტელი უვლიდა. ჯერ ეს რეზინის კორსეტი და მისი უგრძნობი სხეული,
გამაღიზიანებელი ზერელე კოცნები, ლუდის, კარიესისა და ხახვის სუ-
ნით აქოთებული სუნთქვა. მერე თვითონ როგორ აღიგზნო – ისე გაშმაგ-
და, გეგონებოდა, თავს იმასხარავებდა. ბოლოს კი გვერდით მწოლი
ადამიანის ზიზღით გამოწვეული თავზარდამცემი სიცივე, თითქოს გვა-
მი გეხებოდა. გვამი, რომელიც იცინოდა და თანაგრძნობას გთავაზობდა.
წასვლის წინ გოგონამ სასტუმრო ოთახის ნახვა მოისურვა. მოკრძა-
ლებული სიმდიდრის დანახვაზე, თვალები შუბლზე აუვიდა. – ვა, ორი-
გინალია! – აღტაცებულმა წარმოთქვა, ოთახი გადაჭრა და ბუხრის თავ-
ზე სებასტიანის ბაბუის პორტრეტს ხელი გადაუსვა. როგორც ჩანს, ამან
ყველაფერი გადაწყვიტა, სებასტიანს მიუბრუნდა და განუცხადა, რომ
კიდევ ერთ გირვანქა სტერლინგს ითხოვდა. მაგრამ სებასტიანს კიდევ
ერთი გირვანქა სტერლინგი არ ჰქონდა. გოგონა დივანზე მოკალათდა.
ძალიან კარგი; ასე იჯდება, სანამ არ იპოვის. სებასტიანმა ჯიბეები ამო-
იცარიელა. ხურდებით სამი და თერთმეტი პენსი გამოვიდა. – არა, – არ
იშლიდა გოგონა, გირვანქაზე ნაკლებს არ ავიღებო და „ირლანდიური
თვალების“ მოტივზე ჩახლეჩილი კონტრალტოთი დაამღერა: „სტერ-
ლინგი! სტერლინგი! სტერლინგი!“
– არ გინდა, რა, – შეევედრა სებასტიანი. მაგრამ ღიღინი უკვე ხმამა-
ღალ სიმღერაში გადაიზარდა. „სტერლინგი, სტერლინგი, სტერლინგი-
ი-ი, საყვარელი, საყვარელი სტერლინგი…“ ლამის ატირებულმა სებას-
ტიანმა სიმღერა შეაწყვეტინა: ზედა სართულზე მოსამსახურეს ეძინა,
მეზობლებიც გაიგონებდნენ. – დაე, ყველა მოვიდეს! – თქვა ცისფერებში
გამოწყობილმა გოგონამ, – კეთილი იყოს მათი მობრძანება. – კი მაგრამ,
რას იტყვიან? – სებასტიანს ხმა უკანკალებდა, ტუჩები უთრთოდა. გო-
გონამ ზიზღით შეხედა და ხმამაღლა და უხამსად გაიცინა. – ეგრე მო-

24
გიხდება, მტირალა: აი, რას იტყვიან. რა დროს შენი ქალებია, სახლში
უნდა იჯდე და დედიკომ ცხვირი მოგხოცოს, – ტაქ ტში დაიწყო, – „მიდი
– ერთი, ორი, სამი, ყველა ერთად, ბიჭებო. როცა ირლანდიური სტერ-
ლინგები…“
სებასტიანმა დივნის წინ პატარა მაგიდაზე ოქროს ჩარჩოში ჩასმულ,
კუს ბაკნის ქაღალდის საჭრელ დანას მოჰკრა თვალი. ეს დანა ბიძამის
ფრედის აჩუ ქეს ოცდახუთი წლის თავზე, სითის და შორეული აღმოსავ-
ლეთის საინვესტიციო კომპანიასთან თანამ შრომლობის აღსანიშნავად
და უეჭველად ერთ გირვანქაზე მეტი ეღირებოდა. სებასტიანი დანას
დასწვდა და ცდილობდა, გოგონასთვის ხელში შეეჩეჩებინა. – აი, ეს აი-
ღე, – ემუდარებოდა. – ხოო? გაყიდვას რო დავაპირებ, იმ წუთას პოლი-
ციაში რო დარეკონ, არა? – დანა გვერდზე გასწია. ახლა სხვა ტონალო-
ბაში და ბევრად უფრო ხმამაღლა ამღერდა – „როცა ირლანდიური
სტერლინგები…“ – გაჩუმდი! – სასოწარკვეთილი ხმით იყვირა ბიყმა, –
გიშოვი სტერლინგს. გეფიცები, გიშოვი! გოგონამ სიმღერა შეწყვიტა, მა-
ჯის საათს დახედა და უთხრა – ხუთ წუთს გაძლევ. სებასტიანი ოთახი-
დან გავარდა, კიბეზე აირბინა და ერთ-ერთ კარზე ბრახუნი დაიწყო. –
ელენ! ელენ! – პასუხი არ ისმოდა. ქვასავით ყრუა! დასწყევლოს ღმერ-
თმა! კიდევ დააკაკუნა, თან ყვიროდა. უეცრად, ყოველგვარი გამოპასუ-
ხების გარეშე, ნაცრისფერ ფლანელის ხალათში გამოწყობილმა ელენმა
კარი გააღო – ჭაღარა თმა ორად ჰქონდა დაწ ნული, ვაშლივით მრგვალი
ლოყები ჩაცვივნოდა, ეტყობა, პროთეზი არ ეკეთა. და როცა ჰკითხა –
რა ხდება, ხანძარი ხომ არ გაჩნდა სახლშიო, სებასტიანი ვერც მიხვდა,
რას ეუბნებოდა. მერე, დიდი ძალისხმევით მოახერხა, თავისი ანგელო-
ზის ღიმილით შეეხედა – ღიმილით, რომლის წყალობითაც ელენს მთე-
ლი ცხოვრება თავის ჭკუაზე ატარებდა. – მაპატიე, ელენ, არ შეგაწუხებ-
დი, გადაუდებელი საქმე რომ არ იყოს. – რას ამბობ?! – ჰკითხა ქალმა
და ის ყური მიუშვირა, რომლითაც უკეთ ესმოდა. – როგორ ფიქრობ,
შეძლებ, ერთი გირვანქა რომ მასესხო? ქალმა უაზრო თვალებით შეხედა
და სებასტიანი იძულებული გახდა, ებღავლა: გირვანქა!!! – გირვანქა? –
ექოსავით გაიმეორა გაკვირვებულმა ელენმა. – ხო, მეგობრისგან ვისეს-
ხე, ახლა კართან მელოდება. ელენი, ჩრდილოურ ინტონაციას უკბილო-
დაც რომ ინარჩუნებდა, დაინტერესდა, რატომ არ შეიძლებოდა ვალის
დაბრუნება ხვალ. – იმიტომ, რომ მიდის, – აუხსნა სებასტიანმა, – ლი-
ვერპულში მიდის. – ააა, ლივერპულში, – სხვა ტონით წარმოთქვა

25
ელენმა, თითქოს ყველაფერს ნათელი მოეფინაო, – გემით ხომ არ მი-
დის? – ხო, იქიდან ამერიკაში მიდის! – ყვიროდა სებასტიანი, – ფილა-
დელფიაში! – თან საათს დასცქეროდა. მხოლოდ ერთი წუთი ან ცოტა
ნაკლები, მომდევნო ირლანდიური სიმღერის დაწყებამდე. სებასტიანმა
ელენს საყვარლად გაუღიმა – შეძლებ, ელენ? მოხუცმა ღიმილით უპა-
სუხა, ბიჭის ხელი წამით ლოყაზე მიიდო და უსიტყვოდ შებრუნდა
ოთახში, საფულის გამოსატანად.
ამ დღის მერე იყო სწორედ, ახლად დაბრუნებულ სიუზანს ბებერ
ფაიფერთან შეუარა და შინისკენ ერთად რომ მოსეირნობდნენ, პირვე-
ლად ახსენა მისის ესდეილი. მშვენიერი, კულტურული, საოცრად ვნები-
ანი მისის ესდეილი ახალგაზრდა, ძლევამოსილი საყვარლის მკლავებში
– მედლის მეორე მხარეს კი ცისფრებში გამოწყობილი გოგონა და გულა-
ზიდებული, დათრგუნვილი, აღნავლების პირას მისული ბავშვი.
გლენვილთან მათი გზები გაიყარა.
– პირდაპირ სახლში წადი, – როგორც იქნა, დუმილი დაარღვია სე-
ბასტიანმა, – მე მამას შევუვლი, – და სიუზანის პასუხს არ დალოდებია,
სწრაფად განაგრძო გზა.
სიუზანი იდგა და უყურებდა, სუსტი და უმ წეო, მაგრამ გაბედული
გადაწყვეტილებით გათამამებული, როგორ მიაბიჯებდა მედგრად ახა-
ლი, გარდაუვალი მარცხის განსაცდელად. თუ საბრალო ბიჭი ბიძია ჯო-
ნის დაჯაბნას იმედოვნებდა, მას კიდევ ერთი წყენა ელოდა.
ქუჩის ფარნის განათებაზე ბიჭის უფერული თმა ალმოდებულ შარა-
ვანდედს დაემსგავსა; მოსახვევში შეუხვია და თვალს მიეფარა. სიუზან-
მა გზა განაგრძო და ფიქრობდა – ცხოვრებაც ხომ მეტი არაფერია, თუ
არა მოსახვევების მონაცვლეობა. შეხვდები რაღაც უცხოს, ლამაზს, სა-
სურველს; მეორე წუთს კი ახალი მოსახვევი გამოჩნდება; ისიც შეუხვევს
და წავა. რომც არ წასულიყო, მას ხომ მისის ესდეილი უყვარს.
სიუზანი მე-18 ნომრის კიბეს აუყვა და ზარი დარეკა. კარი ელენმა
გაუღო და სანამ სახლში შეუშვებდა, ფეხები ერთხელ კიდევ გააწმენდი-
ნა ნოხზე.
– ჩემს ნოხს არ დაგასვრევინებ, – ჩვეული, ბრაზნარევი სიყვარულით
უთხრა ელენმა.
სანამ თავის ოთახში ავიდოდა, მისასალმებლად დედის ოთახში შეი-
ხედა. მისის პოლშოტი შეფიქრიანებული ჩანდა და ზერელედ აკოცა.

26
 – ეცადე, მამა არ გააღიზიანო, – დაარიგა დედამ, – რაღაც ამ საღა-
მოს ვერ არის გუნებაზე.
ო, ღმერთო, – გაიფიქრა სიუზანმა, რაც თავი ახსოვდა, სულ მამის
გუნებ-გან წყობებს უწევდა ანგარიშს.
– და ღია ცისფერი კაბა ჩაიცვი, – დააყოლა მისის პოლშოტმა, – მინ-
და, ბიძია იუსტასმა საუკეთესო ფორმაში გნახოს.
ძალიან არ ენაღვლება, რას იფიქრებს მასზე ბიძია იუსტასი! კიბეს
მიუყვებოდა და ისევ ფიქრებმა წაიღო. რა აზრი აქვს, გაეჭჯიბრო გა-
თხოვილ, მდიდარ ქალს, ტანსაცმელს პარიზში რომ ყიდულობს და ალ-
ბათ გაჟღენთილია – რა უცნაურია, სებასტიანს ეს არასოდეს აღუნიშ-
ნავს – ყველაზე ვნების აღმძვრელი სურნელით.
გაზის ღუმელი აანთო, გაიხადა და სააბაზანოში შევიდა. თბილ
წყალში ჩაწოლის სიამოვნებას მისტერ პოლშოტის აკვიატებული სურ-
ვილი უბათილებდა, ოჯახში მხოლოდ კარბოლის საპონი ეხმარათ. საა-
ბაზანოდან მისის ესდეილის კი არა, ახლად დაბანილი ძაღლის სუნით
გამოდიოდა ხოლმე. პირსახოცის ასაღებად რომ გადაიხარა, ტანზე იყ-
ნოსა. სისუფთავით ისე ყარდა, რომ ზიზღით სახე მოეჯდანა.
სებასტიანის ოთახი მის ოთახს უყურებდა. რადგანაც შინ არ ეგულე-
ბოდა, მოურიდებლად შევიდა, მაგიდის ზედა უჯრა გამოაღო და სამარ-
თებელი ამოიღო, რომელიც სებასტიანმა ორი თვის წინ, ჰიპოთეზური
წვერის გასაპარსად იყიდა.
გულდასმით გაიპარსა იღლიები, გეგონება, ამაღამ უმკლავებო კაბის
ჩასაცმელად და ღამის განცხრომისთვის ემზადებოდა; შემდეგ სამართე-
ბელი მამხილებელი ბეწვებისგან გაასუფთავა და თავისი ადგილი მიუ-
ჩინა.

27
 თავი 3

ამასობაში სებასტიანი გლენვილის მოედანს გასცდა. წარბებშეჭმუხ-

ნილი მიდიოდა და თან ტუჩს იკვნეტდა. ალბათ, ეს მისი უკანასკნელი
შანსი იყო, თომ ბოვანის წვეულებისთვის სმოკინგი ეშოვა. როგორც
იცოდა, იმ საღამოს მამამისს სადილად არ ელოდნენ, მეორე დილით კი
ჰადერსფილდში თუ სადღაც მიდიოდა კონფერენციაზე; ოთხშაბათ სა-
ღამომდე არ დაბრუნდებოდა, ხოლო ხუთშაბათს ერთად მიემგზავრე-
ბოდნენ ფლორენციაში. მოკლედ – ან ახლა, ან არასდროს.
„საღამოს ტანსაცმელი კლასის სიმბოლოა, დანაშაულია უსარგებ-
ლო ფუფუნებაზე ფულის ხარჯვა, როცა ადამიანები, შენ რომ არაფრით
არ ჩამოგივარდებიან, შიმ შილობენ“. სებასტიანმა წინასწარ იცოდა, რო-
გორ დაუსაბუთებდა უარს მამა. მაგრამ მან ისიც იცოდა, რომ ამ არგუ-
მენტების უკან სამართლიანი და გავლენიანი კაცი იდგა, რომელიც თუ
სხვის მიმართ მკაცრი იყო, საკუთარი თავის მიმართ კიდევ უფრო მკაც-
რი და მომთხოვნი გახლდათ და თუ ასეთ კაცს სწორად მიუდგ ებოდი,
შეიძლებოდა, ლოგიკურ დასკვნამდე არ ჩაღრმავებოდა თავისსავე არ-
გუმენტებს. სებასტიანმა დიდი ხნის და მწარე გამოცდილებით უკვე
იცოდა, ჯობდა, თავი მეტისმეტად მომთხოვნად არ მოეჩვენებინა – სა-
ღამოს სამოსი ისე უნდა სთხოვოს, რომ მამამ არც კი დაუშვას, თითქოს
ამაზე ოცნებობს. დარწმუნებული იყო, სხვა შემთხვევაში უარს მიიღებ-
და. უარი პირობითად ეკონომიკურ და სოციალურ ეთიკას დაეფუძნებო-
და, რეალური მიზეზი კი, როგორც სებასტიანი ეჭვობდა, ის იყო, რომ
მამას ზოგადად გამხელილი ოცნებების ჩაფუშვა სიამოვნებას ჰგვრიდა.
გადაჭარბებულ მგზნებარებას თავს თუ დააღწევდა, ეგ ებ მამა დაერწმუ-
ნებინა და კარგად ნაცნობი არგუმენტები აღარ მოეშველიებინა. ამ ყვე-
ლაფრის დასაგ ვირგვინებლად კი უზადო თამაში იყო საჭირო, ცოტა ეშ-
მაკობაც და, რაც მთავარია, საღი აზრის შენარჩუნება, სამ წუხაროდ,
კრიტიკულ მომენტებში ყოველთვის რომ ღალატობდა ხოლმე. მაგრამ
თუ საბრძოლო გეგმას წინდაწინ მოამზადებდა – მშვენიერ, კარგად მო-
ფიქრებულ სტრატეგიას…
აქამდე სებასტიანი თავჩაღუნული მიდიოდა, ტროტუარს თვალს არ
აცილებდა; უცებ თავი მაღლა ასწია, თითქოს ის სრულყოფილი და
ძლევამოსილი გეგმა ღრუბლიან ცაზე ელოდა, რათა შეემჩნია და ჩაჰ-
ბღაუ ჭებოდა. სებასტიანმა ზევით აიხედა და დაინახა კიდეც – არა, რა
28
თქმა უნდა, გეგმა არა, არამედ მეთოდისტური ეკლესია. ამ საღამოს
თუნდაც მარტო მის სანახავად ღირდა გლენვილის ჩამოვლა. ამდენი
უსიამოვნებების ლაბირინთში დაკარგულს, ეკლესია არც გახსენებია. ის
კი ახლა სწორედ მის წინ აღმართულიყო. ფასადის ქვედა ნაწილს გას-
წვრივ მდგარი გაზის განათების მომ წვანო შუ ქი ეცემოდა, ხოლო ზედა
მხარე, რაც უფრო სცილდებოდა განათებას, მით მეტად იმალებოდა ბინ-
დში. სულ ზემოთ კი ვიქ ტორიანული, აგურით ნაშენი წაწვეტებული
კოშკები მოჩანდა გაუმჭვირვალე, შავი, ბურუსიანი ლონდონის ჩაბნე-
ლებული ცის ფონზე. პატარა, მკაფიო დეტალები განურჩევლად იკარგე-
ბოდნენ საიდუმლოებით მოცულ სამყაროში, ლონდონის ბნელ, უკიდე-
განო ცაზე. სებასტიანი შეჩერდა და ეკლესიას მიაჩერდა; მიუხედავად
დღევანდელი არაერთი დამცირებისა და მღელვარებისა, და ვინაიდან
ჯერ კიდევ არ იცოდა, მამასთან მისულს, კიდევ რას უქადდა ბედი, რა-
ღაც უცნაურად ხალისიან გან წყობაზე დადგა, როგორიც ამ ეკლესიის
დანახვისას ეუფლებოდა ხოლმე.
სებასტიანის მუზა, უმძიმეს პერიოდში, უვარგისი მასალით აგებუ-
ლი და დღის შუქზე საკმაოდ შეუხედავი, ღამის განათებაზე უაღრესად
მომხიბვლელი და შთამბეჭდავი ხდებოდა ხოლმე. რომელი იყო ნამდვი-
ლი – პატარა სიმახინჯე, სადაც მისი უწმინდესობა უილკინსის მრევლი
კვირადილით იკრიბებოდა, თუ ეს ნამდვილი საოცრება, რომელსაც ახ-
ლა შეჰყურებდა? სებასტიანმა თავი გააქნია და გზა განაგრძო. ამ შეკი-
თხვას პასუხს ვერ მოუძებნიდა, ერთადერთი, რაც შეეძლო, მისი ხელახ-
ლა ფორმულირება იყო პოეზიის ენით:
„პატარა და უბადრუკი,
ილის ტაძრად გარდაქმნილი,
თუ ვინ იცის, ბურჟედ
ან სიწმინდის მშვენებად,
ელეფანტად ამოზრდილა ჟამი
– მრუმე შუ ქიდან,
მამა უილკინსს გაჰქცევია,
პოეზიის ბაღნარში…“
ნომერი 23, მაღალი, ბათქაშით შელესილი შენობა სხვა სახლებისგან
არაფრით გამოირჩეოდა. სებასტიანი სვეტებიან შესასვლელში შევიდა,
დარბაზი გადაჭრა და წამიერად განდევნილი, მაგრამ ხელახლა შემობ-
რუნებული უსიამოვნო წინათგრძნობით კიბეს აუყვა.

29
 ერთი სართული, მეორე, მესამე, ერთიც კიდევ, და უკვე მამამისის
ბინის კართან იდგა. ზარის დასარეკად ხელი ასწია, მაგრამ უკანვე და-
უშვა. თავს ვერ გრძნობდა კარგად, გული გაშმაგებით უცემდა. ისევ ის
გრძნობა, დირექტორთან შეხვედრის წინ რომ აქვს ხოლმე, ზღურბლთან
მომდგარი გულისრევა. საათს დახედა. ექვსს რვა ნახევარი წუთი აკ-
ლდა. რვა წუთი რომ დააკლდება, დარეკავს, შევა და როგორდაც წამო-
როშავს, რაც სათქმელი აქვს.
„მამა, შენ უბრალოდ ვალდებული ხარ, ნება დამრთო, სმოკინგი ვი-
ყიდო“. ხელი ასწია და ცერი მაგრად მიაჭირა ღილაკს. კარს იქით ზარის
ხმა გაბრაზებული კრაზანის ბზუილივით გაისმა. ნახევარი წუთი ელო-
და, მერე ზარი ერთხელაც დარეკა. კარს არავინ უღებდა. უკანასკნელი
იმედიც გადაეწურა. მაგრამ იმედგაცრუებასთან ერთად, სებასტიანმა
შვებაც იგრძნო, რადგან განსაცდელიც, შესაბამისად, გადაიდო. თომ ბო-
ვანის წვეულება ხომ ოთხი კვირის შემდეგ იყო. მამა რომ სახლში დახ-
ვედროდა, უსიამოვნო საუბარი არ ასცდებოდა.
ის იყო, კიბეზე დაშვება დაიწყო, რომ ნაცნობი ხმა გაიგონა და შე-
ჩერდა. – სამოცდაორი საფეხურია, – მოესმა მამის ხმა ქვემოდან.
– ღმერთო! – აღმოხდა უცხოელს, – სამოთხემდე აღარაფერი დარჩე-
ნილა.
– ეს სახლი სიმბოლოა, – ძლიერი, დახვეწილი ინგლისურით განაგ-
რძობდა ხმა, – კაპიტალიზმის ნგრევის სიმბოლო.
საუბრის დაწყების ეს პირველი ფრაზა სებასტიანისთვის კარგად
იყო ნაცნობი. ჩვეულებისამებრ, ასე ეხუმრებოდა ჯონ ბარნაკი სტუმ-
რებს, როცა ერთად დაადგებოდნენ ხოლმე უსასრულო კიბეს.
– ერთ დროს ეს სახლი მდიდარ ვიქ ტორიანულ ოჯახს ეკუთვნოდა.
ახლა უცოლო კაცების, საქმოსანი ქალებისა და უშვილო წყვილების ბუ-
დედ იქცა.
ხმა ძლიერდებოდა და, ჯონ ბარნაკის მოახლოებასთან ერთად, უფ-
რო და უფრო მკაფიოდ ისმოდა.
– … ამავე დროს, ის გაზრდილი უმუშევრობისა და შობადობის კლე-
ბის შედეგიც არის. ერთი სიტყვით, მერი სტოუპსისა და დამსხვრეული
იმედების, – ამ სიტყვებს ჯონ ბარნაკის მყახე, ხმამაღალი სიცილი მოჰ-
ყვა.
– ღმერთო! – ჩაიჩურჩულა სებასტიანმა. ამ ხუმრობას, თანმხლებ
სიცილთან ერთად, უკვე მესამედ ისმენდა.

30
 – სტოუპსი? – დაინტერესდა უცხოელი, როცა ბარნაკის მხიარულება
უკვე ნელ-ნელა დაცხრა, – უნდა ვიცოდე, რას ნიშნავს? to stope?
Stooper? Stopfen? – მაგრამ ვერც იტალიური, ვერც ფრანგული და
ვერც გერმანული ვერაფერში გამოადგა.
კემბრიჯული აქცენტით, ჯონ ბარნაკი გულმოდგინედ მოჰყვა გან-
მარტებას.
სებასტიანს არ უნდოდა მიმხვდარიყვნენ, რომ ყურს უგ დებდათ. კი-
ბეზე ჩაირბინა და როცა მოსახვევში ორ მამაკაცს შეეფეთა, მოჩვენები-
თი გაკვირვებული შეძახილი აღმოხდა.
მისტერ ბარნაკმა აიხედა და ექვსი საფეხურით მაღლა, პატარა, კოხ-
ტა სხეულში სებასტიანი კი არა, დედამისი, როუზი შეიცნო – ჰილარ-
დებთან მასკარადზე, ლედი კაროლინა ლემის სამოსში, ბაირონის პაჟი-
ვით, მოკლე ქურთუკსა და წითელ, ვიწრო ხავერდის ბრიჯში გამოწყო-
ბილი. სამი თვის თავზე ომი დაიწყო, ორი წლის შემდეგ კი იმ უზნეო,
იმბეცილი თომ ჰილარდის გამო მიატოვა.
– ოჰ, შენა ხარ! – ხმამაღლა წარმოთქვა მისტერ ბარნაკმა. მოყავის-
ფრო, გეგონება, ტყავგადაკრულ სახეზე გაკვირვების, სიამოვნების ან
რაიმე სხვა ემოციის ნიშან წყალიც კი არ შესტყობია.
მამის ეს თვისება ყველაზე მეტად აფორიაქებდა სებასტიანს; მისი
გამომეტყველებით ვერასოდეს გაიგებდი, რას გრძნობდა, ან რას ფიქ-
რობდა. ისე გაგიყრიდა მონაცრისფრო, არაფრის მთქმელ თვალს თვალ-
ში, თითქოს უცხო ადამიანი იყავი. სულიერ მდგომარეობას ყოველთვის
სიტყვით გამოხატავდა – ხმამაღალი, ავ ტორიტეტული, ვე ქილისთვის
დამახასიათებელი ხმით, აწონ-დაწონილ ფრაზებს გულმოდგინედ არ-
ჩევდა და ლამაზად გამოთქვამდა. ხან დუმილს არჩევდა, ხანაც შეეძლო,
სრულიად უმნიშვნელო თემებზე ელაპარაკა, მაგრამ მოულოდნელად
ისეთ ოფიციალურ განცხადებას მოისმენდით, გეგონებოდათ, მისი ხმა
სინას მთიდან მოდისო.
დაბნეულად მოღიმარი სებასტიანი მამასა და მის სტუმარს მიაჩერ-
და.
– ჩემი ვაჟი გახლავთ, – თქვა მისტერ ბარნაკმა.
ის უცნობი კი პროფესორი კაჩაგუიდა აღმოჩნდა. ცნობილი პროფე-
სორი კაჩაგუიდა, – დაურთო მისტერ ბარნაკმა. სებასტიანმა მოწიწებით
გაუღიმა და ხელი გაუწოდა; ალბათ ის ანტიფაშისტია, მამა ბოლო
დროს ხშირად რომ ახსენებდა. გონიერი კაცი ჩანს, – გაიფიქრა სებასტი-

31
ანმა, – საუკეთესო ხანის რომაელს ჰგავს, ოღონდ რადაც უჩვეულოდ
შეუფერებელი ჭაღარა ფაფარი რომანტიკულად შუბლზე გადაუვარ-
ცხნია, – მალული მზერა გააპარა, – თითქოს იმპერატორმა ავგუსტუსმა
ძალიან მოინდომა, ლისტს დამსგავსებოდა.
მაგრამ რა უცნაურად, ლამის პათოლოგიურად, კიდია უცნობის ტა-
ნი თავზე, – ფიქრობდა სებასტიანი, როცა უკვე ბოლო საფეხურებს
სძლევდნენ. გენიოს-იმპერატორს ვიწრო გულმკერდი, პატარა ბიჭის
მხრები და შუახნის ქალის თეძოები ჰქონდა, გაჩხინკულ ფეხებზე კი ღი-
ლებიანი ლაკის ფეხსაცმელი ეცვა. ლიფსიტა რომ იწყებს განვითარებას
და მერე უცებ წყვეტს, ასეთ დროს მხოლოდ თავი იზრდება, ორგანიზმის
დანარჩენი ნაწილი კი თავ კომბალას ზომის რჩება.
ჯონ ბარნაკმა კარი გააღო და შუ ქი აანთო.
– ვინაიდან მალე აპირებთ წასვლას, ჯობს, ვახშმის თადარიგი დავი-
ჭირო, – თქვა მან.
სებასტიანს ხელსაყრელი მომენტი მიეცა, საღამოს პიჯაკზე დალაპა-
რაკებოდა. მაგრამ, როცა დახმარება შესთავაზა, მამამ კატეგორიულად
უბრძანა, სადაც იყო, იქ დარჩენილიყო და სახელოვან სტუმარს გასაუბ-
რებოდა.
– მერე, როცა მე ყველაფერს მოვრჩები, შენ აქედან უნდა მოცოცხო,
– დაამატა ჯონ ბარნაკმა, – სერიოზული საუბარი გვექნება.
აი, ასე მოუჭრა მამამ სებასტიანს, ერთხელ კიდევ შეახსენა, რომ
მხოლოდ და მხოლოდ ბავშვი იყო. შემდეგ მისტერ ბარნაკმა შეჯიბრზე
გასული ათლეტივით სწრაფი, თავდაჯერებული ნაბიჯით დატოვა ოთა-
ხი.
სებასტიანი შეყოყმანდა. ჯერ იფიქრა, მამას არ დამორჩილებოდა,
სამზარეულოში შეჰყოლოდა და ბოლოს და ბოლოს, ყველაფერი გაერ-
კვია. მაგრამ სწორედ იმ წუთს, პროფესორი, რომელიც ოთახს ცნობის-
მოყვარედ ათვალიერებდა, მისკენ მიბრუნდა და გაუღიმა. – საოცრად
ასეპტიკურია! – მელოდიური ხმით და მომხიბვლელი, უცხოური აქცენ-
ტით წამოიძახა. ეს უსარგებლო, ზედმეტად ლიტერატურული ფრაზა
მხოლოდ იმას ემსახურებოდა, რომ ეჩვენებინა, რა სრულყოფილად
ფლობდა ინგლისურს.
თითქმის ცარიელ, მკაცრ ოთახში, ყველაფერი, წიგნების გარდა,
რძისფრად იყო შეღებილი, იატაკზე ნაცრისფერი ლინოლეუმი ეგო.

32
პროფესორი კაჩაგუინდა ერთ-ერთ მეტალის სკამზე ჩამოჯდა და ნიკო-
ტინისგან გაყვითლებულ თითებში მოქცეულ სიგარეტს მოუკიდა.
– აქ ყოველ წუთს ქირურგის მოლოდინ ში უნდა იყოს კაცი.
მაგრამ ოთახში ქირურგის ნაცვლად მისტერ ბარნაკი შემოვიდა,
თეფშებითა და დანა-ჩანგლებით ხელში. პროფესორი მისკენ მიტრიალ-
და, მაგრამ არაფერი უთქვამს; მხოლოდ ნაფაზი დაარტყა, რამდენიმე
წამით სუნთქვა შეიკავა და მერე იმპერატორის ნესტოებიდან ვნებიანად
გამოუშვა ბოლი. ჟინი რომ მოიკლა, მასპინძელს ოთახის მეორე ბოლო-
ში გასძახა:
– რაღაც წინასწარმეტყველური არის აქ, – ხელი ისე გაიქნია, მია-
ნიშნა, რომ ოთახს გულისხმობდა, – რაციონალური და ჰიგიენური მო-
მავლის ფრაგმენტი.
– გმადლობთ, – უპასუხა ჯონ ბარნაკმა, ისე, რომ არ ამოუხედავს.
მაგიდას ძალიან დიდი გულისყურით აწყობდა. ყველა წვრილმანს გამა-
ღიზიანებლად დიდ ყურადღებას აქცევდა, როგორც საერთოდ ნებისმიე-
რი საქმის კეთებისას სჩვეოდა ხოლმე. თანაც, არ ჰქონდა მნიშვნელობა,
რამდენად სერიოზული იყო საქმე. ისე შლიდა სუფრას, გეგონება, ლა-
ბორატორიაში ხელსაწყოებს აწყობსო, ან (დიახ, პროფესორი სავსებით
მართალი იყო), თითქოს რთულ ქირურგიულ ოპერაციას აკეთებდა.
– რაც არ უნდა იყოს, – მხიარულად განაგრძობდა პროფესორი, –
როცა საქმე ხელოვნებას ეხება, ვაღიარებ, რომ სენტიმენტალური ვხდე-
ბი. მე უფრო გუშინდელი დღით ვცხოვრობ. მაგალითად, იზაბელას ოთა-
ხი ავიღოთ, მანტუაში რომ აქვს. დეკორატიულ ხის ჩუ ქურთმებზე მუ-
დამ მტვერი დევს. ოთახი ხის ქანდაკებებითაა სავსე! – თან სიგარეტის
სპირალისებურ კვამლს თვალს აყოლებდა, – რამდენი არქეოლოგიური
ნაგავია. მაგრამ თან რა საოცარი სითბო იგრძნობა! რა აურაცხელი სიმ-
დიდრეა!
– სავსებით გეთანხმებით, – თქვა მისტერ ბარნაკმა. წელში გასწორ-
და და პირმართალი და თავდაჯერებული დაჰყურებდა სტუმარს, –
ოღონდ, საინტერესოა, ვისი ჯიბიდან მოდის ეს სიმდიდრე? – და პასუხს
არ დალოდებია, ისევ სამზარეულოსკენ გაემართა.
როგორც ეტყობა, სტუმარი საუბრის ეშხში შევიდა.
– შენ რას ფიქრობ, – მიუბრუნდა სებასტიანს. გულთბილად გაუღი-
მა; მაგრამ ლაპარაკი რომ განაგრძო, მალე გაირკვა, რომ სებასტიანის
აზრი სულაც არ ადარდებდა. მას მხოლოდ მსმენელი სჭირდებოდა.

33
 – შეიძლება, ჭუ ჭყი სილამაზის აუცილებელი პირობაც არის, – ამ-
ბობდა ის, – შეიძლება, ხელოვნება და ჰიგიენა ერთად ვერ თავსდება.
თუ საყვირში არ ჩააფურთხე, ვერდი არ გამოგივა. დაფიქრებულხარ იმ
შეუღწეველ, პატარა თავშესაფრებზე, მიქელანჯელომ მოსეს ხვეულ
წვერში მიკრობებისთვის რომ დატოვა?
ამას ტრიუმფალური პაუზა მოჰყვა, თითქოს აპლოდისმენტებს
ელოდა. სებასტიანმა აღტაცება მხოლოდ სიცილით გამოხატა. პროფე-
სორის ძალდაუტანებელი გონებამახვილობით ნამდვილად ნასიამოვნე-
ბი ჩანდა; იტალიური აქცენტი და უჩვეულო სიტყვები წარმოდგ ენას
მეტ ხიბლს სძენდა. მაგრამ პროფესორის იმპროვიზაციებს ბოლო არ
უჩანდა და მალე სებასტიანის გან წყობა მის მიმართ ძირეულად შეიცვა-
ლა. ხუთი წუთის შემდეგ, უკვე ღმერთს ევედრებოდა, ეს აბეზარი ბებე-
რი გაჩუმებულიყო.
ბატ კნის კატლეტის სუნმა და შიშხინის ხმამ, ბოლოს და ბოლოს, სა-
სურველი შედეგი გამოიღო. პროფესორმა მშვენიერი თავი უკან გადას-
წია და მრავალმნიშვნელოვნად შეიყნოსა ჰაერი.
– ღვთაებრივია! – შესძახა სტუმარმა, – როგორც ჩანს, მეორე ბარო-
ნიუსი გვყოლია აქ სამზარეულოში.
სებასტიანმა არ იცოდა, პირველი ბარონიუსი ვინ იყო, ამიტომ მზე-
რა აარიდა და სამზარეულოსკენ გაიხედა. მამა ზურგით იდგა, ჭაღარა-
შერეული თავი დაეხარა და მხრებში მოხრილი, ქურას დაჰყურებდა.
– მამათქვენი არა მარტო შესანიშნავი მოაზროვნეა, ის შესანიშნავი
მზარეულიც ყოფილა, – თქვა პროფესორმა.
დიახ, უბედურებაც სწორედ ესაა, – ფიქრობდა სებასტიანი, – რომ
არა მარტო შესანიშნავი მზარეულია (არადა, როგორ ეზიზღება ის ხალ-
ხი, ვინც ჭამას გადამეტებულ ყურადღებას უთმობს), არამედ შესანიშნა-
ვი წესრიგის მოყვარული, შესანიშნავი მთამსვლელი, შესანიშნავი ბუ-
ღალტერი, შესანიშნავი ბოტანიკოსი და ბუნების დამცველი, შესანიშნა-
ვი წერილებზე მოპასუხე, შესანიშნავი სოციალისტი, შესანიშნავი მარა-
თონელი, არამსმელი და არამ წეველი, შესანიშნავი მომხსენებელი და
სტატისტიკის მცოდნე, შესანიშნავი ყველაფერში, რაც კი ამქვეყნად არ-
სებობს. მოკლედ, ეს გახლდათ მოსაწყენი, რაციონალური, ქების ღირსი,
ჯანსაღი და თავაზიანი ადამიანი. რა იქნება, ასეთმა ადამიანმა ხანდა-
ხან რომ დაისვენოს? რა იქნება, მის აბჯარს ბზარი რომ გაუჩნდეს?

34
 პროფესორმა ცოტა ხმა აიმაღლა, იმ იმედით, რომ სამზარეულოდან
გამოსული შიშხინის ხმას გადაფარავდა.
– არაჩვეულებრივი გონებისა და დიდი გულის პატრონია, –
მთრთოლვარე, საზეიმო ხმით თქვა, მერე დაიხარა და, თუ ნიკოტინის-
გან გაყვითლებულ თითისწვერებს არ გავითვალისწინებთ, ქათქათა, პა-
ტარა ხელი სებასტიანს მუხლზე დაადო.
– იმედია, მამით ამაყობ.
სებასტიანმა უაზროდ გაუღიმა და თანხმობის დამადასტურებელი
ბლუყუნი ამოუშვა. ვერ გაეგო, რატომ აღნიშნავდა ყველა, ვინც მამა-
მისს კარგად იცნობდა, თითქოს მას დიდი გული ჰქონდა. – კაცმა, რო-
მელსაც შეეძლო, ძველ პარტიულ სისტემაში უმაღლეს მწვერვალზე
ასულიყო, თავისი პრინციპების გამო უარი განაცხადა, მათი თამაში
ეთამაშა. მაგრამ ვინ იცის? – პროფესორმა კონფიდენციალურად დაი-
დაბლა ხმა, – იქნებ ძალიან მალე დააფასონ. სოციალიზმი უფრო ახ-
ლოა, ვიდრე ჰგონიათ. ის კი მოვა, აუცილებლად მოვა… – და ხელი ისე
ასწია, გეგონებოდა, მისტერ ბარნაკის აპოთეოზს წინასწარმეტყველებ-
სო, – ფრანჩესკო ასიზელივით, რაც კი აბადია, ყველაფერს გულუხვად
გასცემს. მიზნისთვის იქნება, მოძრაობისთვის თუ ვიღაც ჩაგრულების-
თვის, არაფერი დაენანება – ერთ ადამიანსაც არ დატოვებს უყურადღე-
ბოდ.
– ერთს, ზუსტად ვიცი, რომ ტოვებს, – გონებაში შეუსწორა სებასტი-
ანმა, – ფული ყოველთვის საკმარისი აქვს პოლიტიკური ორგანიზაციე-
ბისთვის და, როგორც ჩანს, განდევნილი პროფესორებისთვისაც. მაგრამ,
როცა საქმე საკუთარი შვილის წესიერ სკოლაში წაყვანას, ან კარგი
ტანსაცმლისა და საღამოს პიჯაკის ყიდვას ეხება – მაშინ თითსაც არ გა-
ანძრევს.
სტუმარმა საუბარი ბრტყელ-ბრტყელი სიტყვებით განაახლა. სებას-
ტიანს უკვე ბრაზი ახრჩობდა. ამასობაში, როგორც იქნა, კატლე ტი შე-
მოიტანეს და მამის ხოტბა-დიდების მოსმენისგან განთავისუფლდა.
– მამიდა ელისს უთხარი, რომ სადილის მერე მოვალ, – სებასტიანი
უკვე კიბეზე ჩარბოდა, მამამ რომ მიაძახა, – ბიძია იუსტასი არ წავიდეს
ჩემს მოსვლამდე, რაღაც მაქვს შესათანხმებელი.
ქუჩის სიღრმეში მისი სამლოცველო ადრინდელივით იდგა, როგორც
ამოუცნობი მნიშვნელობისა და მიუწვდომელი სილამაზის სიმბოლო,

35
მაგრამ სებასტიანს ამჯერად ისე მწარედ ატ კინეს გული, რომ მისკენ
არც გაუხედავს.

36
 თავი 4

ღვინის ჭიქით ხელში, იუსტას ბარნაკი ბუხრის წინ პატარა ნოხზე

იდგა და მამის პორტრეტს შესცქეროდა. ნახატის შავი ფონიდან ბამბის
სართავი ქარხნის მეპატრონისა და ქველმოქმედის ძლიერი, კვადრატუ-
ლი სახე მანქანის ფარასავით ანათებდა.
იუსტასმა ფიქრიანად გააქნია თავი.
– რამდენიმე ასეული გინეა, – თქვა იუსტასმა, – ალბათ ამდენი და-
უჯდათ ეს ნივთი შემკვეთებს. ახლა კი ხუთ გირვანქად თუ გაყიდი, ჩათ-
ვალე, რომ გაგიმართლა. მე პირადად, – დასძინა და დისკენ მიბრუნდა,
რომელიც წელგამართული იჯდა დივანზე, – მე პირადად, ათ გირვანქა-
საც არ დავიშურებდი, ჩემთვის ასეთი რამ რომ არ ეჩუ ქებინათ.
ელის პოლშოტმა არაფერი უპასუხა. უყურებდა და ფიქრობდა, რო-
გორ შემაშფოთებლად მორეოდა ასაკი იუსტასს მას შემდეგ, რაც უკა-
ნასკნელად ნახა. ამ სამი წლის განმავლობაში კიდევ უფრო გასუ ქებუ-
ლა, სახე მომჩვარული რეზინის ნიღაბივით ეკიდა ყვრიმალებზე და რა-
ღაც ავადმყოფური ლაქები გასჩენოდა. პირი კი… უცებ მოაგონდა საო-
ცარი, მუდამ მომცინარი ბიჭი, ერთ დროს რომ ამაყობდა; როგორ არ შე-
ეფერებოდა უკვე დავაჟკაცებულს გოგონასავით ლამაზად გაჭრილი ტუ-
ჩები – ერთდროულად სასაცილოც იყო და გულის ამაჩუყებელიც. შეხე-
დავდი და მისდამი დედობრივი, მზრუნველი გრძნობა გაგიჩნდებოდა.
მაგრამ ახლა ნამდვილად შემაძრწუნებელი სანახავი იყო. სველი,
მორღვეული პირი, ბავშვურობისა და სიბერის კომბინაცია, ინფანტი-
ლურობისა და ეპიკურეიზმის. ჩაყვითლებულ თვალებქვეშ გაუფერულე-
ბული კანის პარკები ეკიდა. მხოლოდ იუმორით სავსე და ისევ მომცინა-
რე გამოხედვაში თუ შეიცნობდა თავის იუსტასს, ასე ძლიერ რომ უყ-
ვარდა.
მსხვილი საჩვენებელი თითი იუსტასმა ტილოზე დააკაკუნა.
– რა გაცეცხლება იცოდა?! მახსოვს, მაშინ როგორ აღშფოთდა, ამდე-
ნი ფული რაღაც ნახატში წავიდაო, როცა შეიძლებოდა მართლა სასარ-
გებლო რამის გაკეთება. მაგალითად, სასმელი შადრევნის, ან საზოგა-
დოებრივი საპირფარეშოსი.
„საზოგადოებრივი საპირფარეშოს“ გაგონებაზე მისმა დისშვილმა,
ჯიმ პოლშოტმა, „ივნინგ სტანდარტიდან“ ამოიხედა და ხმამაღლა გადა-
იხარხარა. იუსტასმა ინტერესით შეხედა მას.
37
 – მართალი ხარ, ჩემო ბიჭუნა, – მოჩვენებითი, ხუმრობანარევი
გულწრფელობით მიუგო, – ჩვენი იმპერია სწორედ ინგლისურ იუმორზე
დგას.
იუსტასი დივნისკენ გაემართა და დის გვერდით ფრთხილად ჩამოჯ-
და. მისის პოლშოტმა დივნის კიდისკენ ჩაიწია, ადგილი რომ დაეთმო. –
საბრალო, ბებერი მამა, – ძველ თემას აგრძელებდა იუსტასი.
– ვითომ, რატომ არის საბრალო? – საკმაოდ უკმეხად ჰკითხა ელის-
მა, – ჩემი აზრით, ჩვენ უფრო შესაბრალისები ვართ. იმან თავისი საქმე
ამომ წურავად და კეთილსინდისიერად შეასრულა. ჩვენს მიღწევებზე
რას იტყვი?
– ჩვენს მიღწევებზე? – გაიმეორა იუსტასმა, – ყოველ შემთხვევაში,
ჩვენი მიღწევები მამაჩვენის მიღწევებივით ნაგ ვის გროვაზე არ ყრია.
ინდოეთისა და იაპონიის კონკურენციის გამო ფაბრიკებში სამუშაო
დრო განახევრდა. პატერნალიზმი სახელმწიფო ჩარევით შეიცვალა, რაც
მას ეშმაკივით ეჯავრებოდა. ლიბერალური პარტია მოკვდა და დაიმარ-
ხა. გულწრფელი, გონიერი რაციონალიზმი ცინიკურ თავაშვებულობად
გადაიქცა. თუ ჩვენი ბებერი მამა არა, მაშ, ვინღა უნდა მებრალებოდეს?
– შედეგი არ არის მთავარი, – თქვა მისის პოლშოტმა და ცდილობ-
და, კამათის თემა შეეცვალა.
მისის პოლშოტი მამას აღმერთებდა; იმ მოგონებების დასაცავად, ახ-
ლაც რომ ეთაყვანებოდა, მზად იყო, უფრო დიდი მსხვერპლიც გაეღო,
ვიდრე ლოგიკურობის უარყოფაა.
– მთავარი არის მოტივი, მიზანი და თავდაუზოგავი შრომა – დიახ,
და თავის გაწირვაც, – ხაზგასმით დაამატა.
იუსტასმა ხრინ წიანი ხმით ჩაიხითხითა.
– მე კი ალბათ აუტანლად უნებისყოფო ვარ შენს თვალში, – თქვა
მან, – და სიმსუქნეც მხოლოდ ჩემი უზნეობის ბრალია, არა? ძვირფასო,
არასოდეს დაფიქრებულხარ, დედას რომ დიდხანს ეცოცხლა, ნეტა ისიც
ბიძია ჩარლზივით გასუქდებოდა?
– როგორ შეგიძლია, ასეთი რამის თქმა? – იყვირა მისის პოლშოტმა.
აღშფოთებას ვეღარ მალავდა, რადგან ბიძია ჩარლზი ნამდვილი
ურჩხული იყო.
– ხო, მაგრამ ის ურჩხული ამ ოჯახს ეკუთვნოდა, – უპასუხა ძმამ და
თავმომ წონედ მოითათუნა ხელი მუცელზე, – ურჩხული კვლავაც აქაა,
– თქვა და კარის გაღების ხმაზე მიბრუნდა.

38
 – აჰა, – შესძახა იუსტასმა, – აი, ჩემი მომავალი სტუმარიც!
ჯერ კიდევ თავისი სადარდებლითა და ბრაზით მოცული სებასტიანი
შეკრთა. ბიძია იუსტასი… ფიქრებში გართულს, სულ გადაავიწყდა. ის კი
გაბადრული უცქერდა.
– მუდამ ჩაფიქრებული და გულჩათხრობილი, – გულთბილად განაგ-
რძო იუსტასმა, – მხოლოდ დიად პოეტებს რომ ახასიათებთ.
სებასტიანი ბიძას მიეგება და ხელი ჩამოართვა. იუსტასს რბილი,
სველი და უცნაურად ცივი ხელი ჰქონდა. სებასტიანმა იგრძნო, რომ
ნაცვლად იმისა, ბიძის წინაშე თავი კარგად წარმოეჩინა, ალბათ ძალიან
შესაბრალისი გამომეტყველება ჰქონდა. ამის გაფიქრებაზე კიდევ უფრო
დაიმორცხვა და სულმთლად დამუნჯდა. სამაგიეროდ, გონება განაგ-
რძობდა მუშაობას. ბიძის პატარა თვალები, ფართო, მორღვეულ სახეზე,
სპილოს თვალებს ჰგავდა. პატარა, ელეგანტური სპილო ორბორტიან შავ
პიჯაკში და კუბოკრულ, ღია ნაცრისფერ შარვალში გამოწყობილიყო.
ოჰ, ამ ჩამოკიდებული მონოკლით ხომ პირწავარდნილი ხნიერი დენდი
იყო მუსიკალური კომედიიდან.
იუსტასი დას მიუბრუნდა.
– საოცარია, დღითი დღე როუზს ემსგავსება, – თქვა, – პირდაპირ
ფანტასტიკურია.
მისის პოლშოტმა უსიტყვოდ დაუქნია თავი. მიაჩნდა, რომ სებასტი-
ანის დედა ის თემა იყო, რომელზედაც ჯობდა, არ გელაპარაკა.
– აბა, სებასტიან, იმედი მაქვს, მზად ხარ აქ ტიური დასვენებისთვის,
– იუსტასმა ერთხელ კიდევ სათუთად გადაისვა ხელი მუცელზე, – შენ
წინაშეა მსოფლიო ჩემპიონი ღირშესანიშნაობათა დათვალიერებაში.
ავ ტორი რომანებისა – „განავარდება ფლორენციაში“, „ვატიკანი ციგუ-
რებზე“ და „ლუვრი ოთხმოც წუთში“. ჩემი რეკორდი ინგლისური საკა-
თედრო ტაძრების შემორბენაში ჯერჯერობით არავის მოუხსნია.
– იდიოტო! – გაეცინა მისის პოლშოტს.
ჯიმის სიცილი წასკდა. სებასტიანსაც გადავიწყებოდა საღამოს პიჯა-
კი და ისიც იცინოდა. კენტერბერის გარშემო მონოკლით ხელში და კუ-
ბოკრულ შარვალში გამოწყობილი მორბენალი კოპ წია სპილო ნამდვი-
ლად აბსურდული და სახალისო სანახაობა იქნებოდა.
ამ შუა მხიარულებაში, კარი ფართოდ, მაგრამ უხმაუროდ გაიღო.
ოთახში მისტერ პოლშოტი შემოვიდა – ჭაღარა, მწუხარე, ცხენივით სა-
ხეჩამოგრძელებული, გეგონება, სარკემ მისი გამოსახულება დაამახინ-

39
ჯაო. მის დანახვაზე ჯიმიმ და სებასტიანმა სასწრაფოდ შეწყვიტეს სი-
ცილი. მისტერ პოლშოტი ცოლისძმისკენ გაემართა მისასალმებლად.
– მშვენივრად გამოიყურები, – აღნიშნა იუსტასმა, ხელს რომ არ-
თმევდა.
– მშვენივრად? – თითქოს ეწყინაო, ისეთი ტონით გაიმეორა მისტერ
პოლშოტმა, – ერთი ელისს მოაყოლე ჩემს ფისტულაზე.
მიტრიალდა და ისეთი სიზუსტით, გეგონება, სასაქმებელს იმზადებ-
სო, ჭიქაში მესამედი ხერესი დაისხა.
მისი შემხედვარე იუსტასი გრძნობდა, როგორც ყოველთვის წარ-
სულში, რა ძლიერ ებრალებოდა საწყალი ელისი. წარმოიდგინეთ – ოც-
დაათი წელი გაატარო ფრედ პოლშოტთან ერთად! რას იზამ, ასეთია
ოჯახური ცხოვრება. მოულოდნელად, რაღაც მადლიერების სასიამოვნო
გრძნობა დაეუფლა, ამქვეყნად სულ მარტო რომ იყო.
სასიამოვნო გრძნობა ვერც იმან გაუ ქარწყლა, ოთახში სიუზანი კის-
რისტეხით რომ შემოვარდა. მართალია, ჩვიდმეტი წლის რომ იყო, სიუ-
ზანს ეს გარკვეულ ხიბლს მატებდა, მაგრამ ახალგაზრდული, ცოტა კო-
მიკური მომხიბვლელობის მიუხედავად, მაინც ვერაფრით შენიღბავდა
იმ ფაქტს, რომ ისიც პოლშოტი და, შესაბამისად, ენით აუწერელი შტე-
რი გახლდათ. ერთადერთი სასიკეთო, რაც ამ წუთს შეიძლებოდა, სიუ-
ზანზე გეთქვა, ის იყო, რომ თავის ძმას, ჯიმს, ნამდვილად სჯობდა. ოც-
დახუთი წლის ჯიმი მხოლოდ და მხოლოდ ცარიელი ადგილი იყო, მომა-
ვალი წარმატებული ბირჟის მაკლერი. რას იზამ, ფრედისთანა მამას
როცა ირჩევ, მეტის იმედი არც უნდა გ ქონდეს. აი, სებასტიანმა ჭკუა იხ-
მარა და ბარნაკისგან და ამქვეყნად ყველაზე მომხიბვლელი და ყველა-
ზე უპასუხისმგებლო ბოშისგან იშვა.
– ჩემს ფისტულაზე არ ელაპარაკე? – არ იშლიდა მისტერ პოლშოტი.
ელისმა თავი ისე მოაჩვენა, თითქოს არ გაუგონია.
– ძირითადად ფლორენციაში განავარდებაზე ვსაუბრობდით, – საკ-
მაოდ ხმამაღლა გამოუვიდა მისის პოლშოტს, – ისე, იქ ჩვენი ბიძაშვი-
ლის, მერის ვაჟი თუ ნახე ერთხელ მაინც?
– ბრუნო რონტინის გულისხმობ?
მისის პოლშოტმა კვერი დაუკრა და უკმაყოფილოდ დასძინა:
– ვერ ამიხსნია, რატომ უნდა გაჰყოლოდა ცოლად იმ იტალიელს.
– იტალიელებიც ადამიანები არიან.
– თავს ნუ იშტერებ, იუსტას. კარგად იცი, რასაც ვგულისხმობ.

40
 და რასაც ელისი გულისხმობდა, რა თქმა უნდა, აკვიატებული აზრი
და სნობიზმი იყო – კუნძულელების ანტიპათია უცხოელების მიმართ;
ბურჟუაზიის განაჩენი – ყველა წარუმატებელი ადამიანი თავისებურად
უზნეოა.
– მამა უსაზღვროდ კეთილი იყო მის მიმართ, – განაგრძობდა მისის
პოლშოტი, – რა არ შესთავაზა!
– ბრძენმა კარლომ კი ყველაფერი აურ-დაურია.
– ბრძენმა?!
– დიახ, ბამბის ბიზნესი ჩააგ დო და ტოსკანაში დაბრუნდა. განა ეს
მხოლოდ მის გონიერებაზე არ მეტყველებს?
იუსტასმა ხერესის ჭიქა დაცალა და მაგიდაზე დადგა.
– მის ვაჟს ისევ ის მეორადი წიგნების მაღაზია აქვს, – განაგრძო
იუსტასმა, – ის სასაცილო ბრუნო მართლა მიყვარს, არადა, თავისი რე-
ლიგიურობით ძალიან დამქანცველი ვინმეა. Gaseous Vertebrate-ის
მეტი მისთვის არაფერი არსებობს. მისის პოლშოტმა გაიცინა. ღმერთის
ჰეკელისეული განმარტება, უკვე ორმოცი წელი იყო, ბარნაკების ოჯახ-
ში ხუმრობის საგნად რჩებოდა.
– ისიც არ დაგავიწყდეს, რა პირობებში იზრდებოდა. ჯერ სულ პატა-
რა იყო, მერი თავის კვაკერების შეხვედრებზე რომ დაატარებდა. კვაკე-
რები! – რაღაც სკეპტიკურად გაიმეორა.
მოახლე შემოვიდა და აუწყათ, სადილისთვის მაგიდა გაწყობილიაო.
მუდამ ენერგიული ელისი სწრაფად წამოხტა ფეხზე. ძმას რაც შეეხება,
მძიმე-მძიმედ წამოიმართა. ოჯახის დანარჩენი წევრები მათ გაჰყვნენ.
მისტერ პოლშოტი ზღურბლთან შეჩერდა და როცა ბოლო ადამიანმა
დატოვა ოთახი, შუ ქი ჩააქრო.
სასადილო ოთახისკენ მიმავალ კიბეს რომ ჩაუყვნენ, იუსტასმა სე-
ბასტიანს მხარზე ხელი ჩამოადო და უთხრა:
– რომ იცოდე, რამდენი ხანია, ვცდილობ, მამაშენი დავიყოლიო, ჩემ-
თან გამოგიშვას. ალბათ იმის ეშინია, მდიდრულ ცხოვრებას გემო არ გა-
უგო. მაგრამ მიზეზად შეგ ვიძლია, კულტურასთან ზიარება მოვიგონოთ.
შენ რას იტყვი, ელის?
ელისმა უხალისოდ დაუკრა თავი. არ უყვარდა, როცა მისი ძმა მოზ-
რდილების საქციელს ბავშვების თანდასწრებით განიხილავდა ხოლმე.
– ფლორენცია ჰუმანიტარული განათლების ნაწილია, – თქვა მან.

41
 – სწორედაც რომ. და ეს ყველა ყმაწვილმა უნდა იცოდეს, – იუსტასს
სიტყვა არ ჰქონდა დამთავრებული, რომ კიბის თავზე შუ ქი ჩაქრა. რო-
გორ უგუნებოდაც არ უნდა ყოფილიყო ფრედი, ხელმომჭირნეობას არა-
სოდეს ივიწყებდა.
სასადილო ოთახში შესვლისთანავე იუსტასს თვალში ეცა წითელი
შპალერი და გაიფიქრა, როგორც ყოველთვის, საძაგელი სანახავიაო.
ყველამ თავისი ადგილი დაიკავა.
– ხბოს თავის სუპი, – თქვა ელისმა, როგორც კი მოახლემ წვნიანი
მაგიდაზე ჩადგა.
ხბოს თავის სუპი, აბა, სხვა რა იქნება! ძვირფასი ელისი ხომ არასო-
დეს ზოგავდა ნიყს, ძმას ყველაზე უგემური ინგლისური კერძებით გა-
მასპინძლებოდა. თითქოს განზრახ იქცეოდა ასე. ერთდროულად ალერ-
სიანი და ცოტა ირონიული ღიმილით, იუსტასმა მსხვილი ხელი დის
ხმელ თითებს დაადო.
– ჩემო ძვირფასო, რამდენი ხანია, შენს სადღესასწაულო სუფრას-
თან არ ვმჯდარვარ.
– მერე ვისი ბრალია? – მისის პოლშოტის ცოტა უკმეხ და გამომ წვევ
პასუხში მხიარულებაც იგრძნობოდა, – ისეთ ადგილს, ზომიერად ხელ-
გაშლილს რომ გეცხოვრა, ყოველთვის გთავაზობდნენ. მაგრამ შენ ხიზი-
ლალით მუცლის ამოყორვა უფრო გიზიდავდა.
იუსტასმა მართლა გულწრფელად გაიცინა. ოცდასამი წლის წინ,
როგორც ყველას მიაჩნდა, იმედის მომცემი რადიკალი პოლიტიკოსის
კარიერა მიატოვა, ცოლად გულით ავადმყოფი მდიდარი ქვრივი შეირ-
თო და ფლორენციაში გადასახლდა. ეს ამბავი, სხვადასხვა მიზეზით,
არც დამ და არც ძმამ არ აპატია. ჯონის აზრით, მისი საქციელი პოლი-
ტიკური პრინციპების შებღალვა იყო. ელისს კი გული მოსდიოდა, რომ
მან მამის ხსოვნა შეურაცხყო. ისინი გაღარიბებული, კეთილშობილი
ბარნაკების მესამე თაობის წარმომადგენლები გახლდნენ; და თუ დიდ
ბიძია ლუკას არ ჩავთვლით, რომელსაც არასოდეს ახსენებდნენ ხოლმე,
იუსტასი პირველი აღმოჩნდა, ვინც უდარდელთა და ფუფუნების მოყვა-
რულთა მტრულ ბანაკში გადავიდა.
– კარგი იყო, – ისეთი ტონით მიმართა დას, ბილიარდის თამაშის
დროს ზუსტ დარტყმას რომ შეუ ქებენ ხოლმე.
როცა წელიწადში შემოსავალი ექვსი ათასი გაქვს, შეგიძლია, შენს
თავს უფლება მისცე, დიდსულოვანი იყო. ისე, მაინცდამაინც არც სინ-

42
დისი აწუხებდა. ხანმოკლე, ხუთწლიანი ცოლქმრული ცხოვრების გან-
მავლობაში ცდილობდა, ისეთი კარგი ქმარი ყოფილიყო, როგორიც საბ-
რალო ემის უნდოდა. არც ის ესმოდა, რატომ უნდა ეგრძნო გონიერ და
დახვეწილ ადამიანს თავი დამნაშავედ, თუ პოლიტიკას დაემ შვიდობე-
ბოდა. ბინძური ინტრიგები სცენის მიღმა! გააზრებული ან გაუაზრებელი
თვალთმაქცობა ყოველ საჯაროდ წარმოთქმულ სიტყვაში! ვირის სიჯი-
უტით ერთი და იმავე უაზრობის გამეორება, ერთი და იგივე ალოგიკური
არგუმენტები და მდაბიო ადამიანებთან ურთიერთობა. ისევ ის ცუდი
ისტორია და უსაფუძვლო წინასწარმეტყველებები! ასე წარმოუდგენიათ
მამაკაცის უმაღლესი მოვალეობა. და თუ მან ცივილიზებული ცხოვრე-
ბის წესი არჩია, ვალდებულია, რცხვენოდეს.
– კარგი იყო, – გაიმეორა, – რა ულმობელი პურიტანი ხარ, ჩემო
ძვირფასო! მეტაფიზიკური განსჯის უნარი სრულიად არ გაგაჩნია.
– მეტაფიზიკა! – აგ დებული ტონით წარმოთქვა მისის პოლშოტმა,
თითქოს ასეთ სისულელეზე საუბარს არც იკადრებდა.
ამასობაში მოახლემ თეფშები გამოცვალა და შემ წვარი ცხვრის ჩა-
ლაღაჯი შემოიტანა. მდუმარე, მარად მოღუშული და ტანჯვით აღსავსე
გამომეტყველებით, მისტერ პოლშოტი ხორცის ჭრას შეუდგა.
იუსტასმა ჯერ მას შეხედა, მერე ისევ ელისს. ელისი, ის უბედური,
შიშნარევი მწუხარებით უცქერდა ფრედის – უდავოდ იმას ნატრობდა,
ამ უზნეო, მოზრდილ ბავშვს თავი არ შეერცხვინა უცნობებთან. და ალ-
ბათ, – ისევ ფიქრებში წავიდა იუსტასი, – ამიტომ არის, ასე უხეშად
რომ ელაპარაკება. ძმას იმიტომ ამათრახებს, როგორმე ქმრის ნაკლოვა-
ნებები რომ მიჩქმალოს, რაც არც ისე ლოგიკურია, არადა, ძალიან ადა-
მიანურია.
– იმედი მაქვს, შენ რომ გიყვარს, ისეა შემ წვარი, – მაგიდის ერთი
ბოლოდან გასძახა ფრედის.
მისტერ პოლშოტმა მხოლოდ ვიწრო მხრები აიჩეჩა. არ უპასუხია, ის
კი არა, არც კი გაუხედავს ცოლისკენ. – საწყალი ფრედი, ძალიან გააწ-
ვალა თავისმა ფისტულამ, – ელისმა სცადა, სასტუმრო ოთახში ჩადენი-
ლი შეცდომა გამოესწორებინა.
როცა მოხუცმა ელენმა ბოსტნეული შემოიტანა, მას ფეხდაფეხ ახ-
ლად წამოჩიტული კატის კნუტი შემოჰყვა და ელისის სკამის ფეხს გაე-
ხახუნა. ელისი დაიხარა და კნუტი ხელში აიყვანა.

43
 – რაო, ონეგინ, – მიეფერა კატას და ყურებს უკან მოუღიტინა, –
ონეგინი დავარქვი, – მხიარულად განუმარტა ძმას, – იმიტომ, რომ ახ-
ლახან გამოტირებული პუს-კინის მშვენიერი ქმნილებაა.
იუსტასმა თავაზიანად გაუღიმა.
თან ფიქრობდა – არავითარი ნუგეში, რაც კი ადამიანმა შეიძლება
ფილოსოფიაში, რელიგიაში, ხელოვნებაში, სიყვარულში ან პოლიტიკა-
ში პოვოს, საბრალო ელისს არ ღირსებია. მისი ერთადერთი ნუგ ეში ედ-
ვარდიანული იუმორი და ჟურნალ „პანჩის“ ყოველკვირეული გამოცემა
იყო. მაგრამ, მაინც კიდევ ეს ცუდი კალამბურები და 1912 წლის სტილის
ექსცენტრულობები ჯობდა, ვიდრე თავის შეცოდებას მოჰყოლოდა, ან
მაგიდის გარშემო მსხდომი სხვა დანარჩენი ოჯახის წევრებივით, უფლე-
ბა მიეცა ფრედისთვის, თავისი უჟმურობით დაეთრგუნა. და მართლაც,
ღმერთმანი, რა ძნელი იყო, მისი უჟმურობით არ დათრგუნულიყავი.
ცხვრის ხორცის დიდ ნაჭერს ამოფარებული ფრედ პოლშოტი ისეთ უარ-
ყოფით მუხტს ასხივებდა, ვერც ერთი მხრიდან ვერ მიუდგ ებოდი. ყვე-
ლა იქ მყოფი საკუთარ თავზე ნათლად გრძნობდა ამ გამოსხივების ძა-
ლას. ეს იყო სიცოცხლის აბსოლუტური ანტითეზა, სრული უგულებელ-
ყოფა ყველანაირი ადამიანური სითბოსი. იუსტასმა სიტუაციის განმუხ-
ტვა გადაწყვიტა.
– ფრედ, – ხალისიანად გასძახა, – რა ხდება შენს სითიში? როგორ
არის საუცხოო აღმოსავლეთი? ბიზნესი კარგად მიდის?
მისტერ პოლშოტმა ნაწყენმა ამოხედა, მაგრამ მალევე მიუტევა.
– უარესი ვითარება ძნელი წარმოსადგენია, – აღმოხდა ბოლოს.
იუსტასმა მოჩვენებითი შეშფოთების გამოსახატად წარბები აძგიბა.
– ღმერთო ჩემო! კი მაგრამ, ჩემს სამხრეთ ჩინეთის ბანკის დივიდენ-
დებზე როგორ იმოქმედებს?
– წელს, მგონი, მათ შემცირებაზეა ლაპარაკი.
– რას მეუბნები?!
– ოთხმოცი პროცენტიდან სამოცდახუთ პროცენტამდე, – თქვა მო-
ღუშულმა მისტერ პოლშოტმა; ბოსტნეულის გადმოსაღებად მიტრიალ-
და და ისევ დადუმდა. საბოლოოდ სრული სიჩუმე ჩამოწვა. იუსტასი
ცხვრის ხორცსა და ბრიუსელის კომბოსტოს მიირთმევდა და თან ფიქ-
რობდა – ეს უბედური არც ისეთი ცუდი კაცი იქნებოდა, ხანდახან მოთ-
მინება რომ დაეკარგა, ან დათრობა რომ შესძლებოდა, ანდა თავის მდი-
ვანთან დაწოლილიყო – ისე, ნეტავი იმ საცოდავ მდივანს! მაგრამ, ნუ-

44
რას უკაცრავად, ფრედის არ სჩვეოდა გაცხარება და არანაირი ზღვარ-
გადასული მოქმედებები. მიუხედავად იმისა, რომ ყოვლად აუტანელი
პიროვნება გახლდათ, შესანიშნავი ქმარი იყო. უყვარდა ოჯახური ცხოვ-
რება – ხორცის დაყრა, ბავშვების მატება, ისევე როგორც უყვარდა სი-
თის ხაზინადრის საქმე და ის თავისი, რა ჯანდაბაც ჰქვია, თანამდებობა
შორეულ აღმოსავლეთში. ყველა ამ საკითხში უანგარობისა და პატიოს-
ნების მაგალითი იყო. ფრედის ცოლის ღალატი ან ლანძღვა-გინება რომ
შესძლებოდა, მაშინ ხომ კომპანიის წვრილმან ფულსაც ჩაიჯიბავდა
ხანდახან. არა, არა, ფრედი სხვა გზით შოულობდა ფულს. ბევრიც არა-
ფერი სჭირდებოდა ამისთვის, უბრალოდ საკმარისი იყო, ის ყოფილიყო,
რაც გახლდათ.
მოულოდნელად მისტერ პოლშოტმა დიდი ხნის დუმილი დაარღვია
და მისავათებული, უემოციო ხმით, წითელი მოცხარის ჟელე მოითხოვა.
თითქოს საიქიოდან მოესმა ეს ხმაო, შეშფოთებულმა ჯიმიმ შეშლი-
ლივით მოავლო თვალი მაგიდას.
– აგერ არის, ჯიმ, – მშვიდად უთხრა იუსტასმა და ლანგარი მისკენ
გააჩოჩა.
ჯიმიმ მადლიერი სახით შეხედა და ლანგარი მამას გადააწოდა. მის-
ტერ პოლშოტს არც არაფერი უთქვამს, არც გაუღიმია, მხოლოდ ჟელე
გადაიღო. შემდეგ, ეტყობა, ამ უსიამოვნო რიტუალში ახალი მსხვერ-
პლის ჩართვა უნდოდა, ლანგარი ჯიმს კი არ დაუბრუნა, არამედ სიუ-
ზანს, თანაც იმ დროს, როცა მას პირთან უკვე ჩანგალი ჰქონდა მიტანი-
ლი. ლანგრით ხელში, სახეზე წამებულის სულგრძელი გამომეტყველე-
ბით, მისტერ პოლშოტს, როგორც ელოდა, ერთხანს დაცდა მოუწია. სი-
უზანმა სწრაფად ჩაიჩარა პირში ცხვრის ხორცი, დანა-ჩანგალი ხმაუ-
რით დაყარა თეფშზე და აჭარხლებულმა, გამოწვდილი ლანგარი ჩამო-
ართვა.
ამ ადამიანური კომედიის წინა რიგიდან მაყურებელმა იუსტასმა ღი-
მილით შეაფასა სიტუაცია. როგორი დახვეწილი ლტოლვა ძალაუფლე-
ბისკენ! რა ელეგანტური სისასტიკე! და რა საოცარი უნარი, გადასდო
სხვას შენი უხასიათობა, ყველაზე ხალისიან ადამიანსაც რომ დააბეჩა-
ვებს და სიხარულის ყველა მიზეზს გაუქრობს. არა, ფრედის ვერავინ
დასწამებდა – ტალანტი დამარხაო.
გეგონება, შუა ოთახში კუბო ასვენიაო, სუფრასთან სიჩუმე გამეფდა.
მისის პოლშოტი უიმედოდ ცდილობდა, რამე გონებამახვილური ეთქვა,

45
აღარც უტიფრობას მოერიდებოდა, ოღონდაც სასაცილო ყოფილიყო.
მაგრამ ვერაფერი, სულ ვერაფერი მოიფიქრა. ფრედიმ გაარღვია მისი
დაცვა, დაუწრიტა მეტყველების წყარო, სიცოცხლის ხალისი მოუსპო
და ყველაფერი ნაცარტუტად აქცია. და იჯდა ასე ელისი, ემოციებისგან
დაცლილი, მხოლოდ იმასღა გრძნობდა, რომ მთელი ამ ოცდაათი წლის
განუწყვეტელმა თავდაცვამ და კონტრშეტევებმა ძალიან დაქანცა. პა-
ტარა კნუტი, მის მუხლებზე რომ ჩასძინებოდა, თითქოს პატრონის და-
მარცხება იგრძნოო, ძაფის გორგალივით გაიშალა, გაიზმორა და უხმაუ-
როდ ჩამოხტა იატაკზე.
– ონეგინ! – დაუძახა მისის პოლშოტმა, ხელიც გაუწოდა. მაგრამ
კნუტი, თითქოს აბრეშუმის ყოფილიყოს, მუხანათურად გაუსრიალდა
თითებს შორის. უფრო ახალგაზრდა ან ნაკლებად გონიერი ქალი რომ
ყოფილიყო, ელისი ალბათ აქვითინდებოდა.
სიჩუმე მეტისმეტად გაიწელა. ბუხარზე მდგარმა თითბრის საათის
წიკწიკმა, როგორც იქნა, მიიქცია ყურადღება. იუსტასი, რომელიც სულ
ცოტა ხნის წინ ფიქრობდა, რა კარგი გასართობი იქნებოდა, ეც ქირა,
რამდენ ხანს შეიძლებოდა, ეს აუტანელი სიტუაცია გაგრძელებულიყო,
მოულოდნელად საოცარი სიბრალულით და სიბრაზით აღივსო. ელისს
აშკარად დახმარება სჭირდებოდა. ნამდვილი უსამართლობა იქნებოდა,
ამ არსებას, ამ სოლიტერს, თავისი ტრიუმფით ეზეიმა. იუსტასი სკამის
ზურგს მიეყრდნო, პირი მოიწმინდა და ხალისიანად გაიღიმა.
– გული არ გაიტეხო, სებასტიან, – მთელი მაგიდის გასაგონად გასძა-
ხა, – მომავალ კვირას, ჩემთან რომ წაგიყვან, იმედი მაქვს, ასეთი დაღ-
ვრემილი სახე აღარ გექნება.
თითქოს ჯადო მოეხსნაო, მისის პოლშოტს უცებ დაღლილობის
გრძნობამაც გაუარა და ლაპარაკის უნარიც დაუბრუნდა.
– ხომ იცი, – მხიარულად ჩაურთო ელისმა, როცა ბიჭი შეეცადა, ბი-
ძისთვის პასუხის გასაცემად რაღაც ამოელუღლუღებინა, – ჩვენს პატა-
რა სებასტიანს პოეტური ბუნება აქვს, – „რ“ ძველმოდურად და ირონი-
ულად გააგრძელა, – „ღვთაებრივი მწუხარების სიღრმიდან გადმოდენი-
ლი ცრ-რ-ემლები“.
სებასტიანი წამოწითლდა და ტუჩზე იკბინა. მამიდა ელისი უყვარდა
– უყვარდა იმდენად, რამდენადაც ელისი საერთოდ ვინმეს აძლევდა
უფლებას, ჰყვარებოდათ. მაგრამ, მიუხედავად თბილი გრძნობებისა, იყო
წუთები, და ახლა სწორედ ის წუთი იყო – როცა სიამოვნებით მოკლავ-

46
და. ამგვარი განცხადებებით მარტო ბიჭს კი არ აყენებდა შეურაცხყო-
ფას, არამედ ყველაფერ ლამაზს, პოეტურს, გენიალურს, ყველაფერს,
რაც ბანალურსა და საყოველთაოდ მიღებულს სცილდებოდა.
იუსტასი ძმისწულის გამომეტყველებას აკვირდებოდა და ბიჭი ძა-
ლიან შეებრალა. როგორ შეეძლო ელისს, ასეთი უხეში ყოფილიყო, –
ფიქრობდა იუსტასი, – თითქოს განზრახ აკეთებდა ამას, უგ ემური კერ-
ძებისა არ იყოს. ტაქტიანად სცადა, თემა შეეცვალა – ნეტავი, დღევან-
დელი ახალგაზრდები როგორ აფასებენ ტენისონს?
მაგრამ მისის პოლშოტი თემის შეცვლის საშუალებას არ აძლევდა.
მან ხომ სებასტიანის განათლება თავის თავზე აიღო და არ დაუშვებდა,
ბიჭი მერყევ, პოეტურ ხასიათს აჰყოლოდა. ფრედიც იმიტომ იქცეოდა
ასე, უგუნური დედის აღზრდილი რომ იყო.
– ან იქნებ, – ცოტა კადნიერი ტონით განაგრძო, თანდათან სულ უფ-
რო მკაცრად და დიდაქტიკურად, – იქნებ პირველ სიყვარულთან გვაქვს
საქმე. თუ არა და, საბრალო ბიჭს ნამდვილად ინგლისური მარილი
სჭირდება.
ინგლისური მარილის ხსენებაზე, ჯიმი თითქოს აფეთქდაო, ისეთი
სიცილი წასკდა. ალბათ კიდევ იმიტომ, იცოდა, ცხვრის ხორცის ჭამის
შემდგომი მოწყენილობა სულ მალე რომ ელოდა. სიუზანმა შეშფოთე-
ბით შეხედა სებასტიანს, რომელიც თანდათან უფრო და უფრო წით-
ლდებოდა. მერე ძმას დაუბღვირა, ოღონდ ჯიმის არც შეუნიშნავს.
– მოდი, ტენისონთან ერთად, დანტეც გავიხსენოთ, – გაიბრძოლა
იუსტასმა სებასტიანის საშველად, – გახსოვს, ჯოჯოხეთის მეხუთე წრე-
ში:
“Tristi fummo
Nell’ aer dolce che ded sol s’allegra”.((იტალ.) „და ედებოდა იქ
ჩვენს სულებს თანდათან ჭვარტლი“.დანტე ალიგიერი, „ღვთაებრივი კო-
მედია“)
და რადგანაც ასე მოწყენილი იყვნენ და სამარადისოდ ჭაობში ჯდო-
მა ჰქონდათ მისჯილი, თავიანთ „მსოფლიოს სევდას“ ტალახიდან ბუშ-
ტებად უშვებდნენ. ასე რომ, სიფრთხილე გმართებს, ყმაწვილო, – მოჩ-
ვენებითი მუ ქარით დასძინა, მაგრამ მისი ღიმილი მიანიშნებდა, რომ
გულით და სულით ბიჭს ემხრობოდა და კარგადაც ესმოდა მისი.
– იმქვეყნიური ამბები არ უნდა ადარდებდეს, – მკვახედ მიუგო მი-
სის პოლშოტმა. იმდენად ღრმად სწამდა, რომ უკვდავებაზე საუბარი

47
სისულელე იყო, ამ თემაზე ხუმრობის მოსმენის სურვილიც არ ჰქონდა,
– მე იმაზე ვდარდობ, რა ელის, როცა წამოიზრდება.
ჯიმიმ ისევ გაიცინა. სებასტიანის დავაჟკაცებაზე საუბარი სასაქმე-
ბელზე არანაკლებ სასაცილო მოეჩვენა.
მეორე გაცინებაზე უკვე მისტერ პოლშოტი გამოფხიზლდა. არც ამ
უღმერთო იუსტასისგან და არც ელისისგან უკეთესს არ ელოდა. ელისი
მუდამ გულგრილი იყო მისი სულიერი ტანჯვის მიმართ. მაგრამ ჯიმი
ხომ სხვანაირია. ის ყოველთვის თანაგრძნობით სავსე და თავაზიანი
იყო. ახლა რა დაემართა, უკვე მეორედ გაიცინა და ორმაგად ატ კინა მა-
მას გული. ერთი იმიტომ, რომ ემოციები ვერ მოთოკა და ამას გარდა,
მწუხარე ფიქრები შეაწყვეტინა. თითქოს იმედი გაუცრუა, და მისტერ
პოლშოტმა, მთელი ამ ხნის განმავლობაში თეფშს რომ მიშტერებოდა,
სევდიანად ახედა შვილს. ჯიმიმ თვალი აარიდა საყვედურით სავსე მზე-
რას და დაბნეულობა რომ დაემალა, პირი პურით გამოიტენა. როგორც
იქნა, მისტერ პოლშოტმა ჩურჩულით იკითხა:
– იცი, რა დღეა დღეს?
შენიშვნის მოლოდინ ში ჯიმი გაწითლდა და რამდენადაც გამოტენი-
ლი პირი ამის საშუალებას აძლევდა, ამოიბუტბუტა, თუ არ ვცდები,
ოცდაშვიდი მარტი უნდა იყოსო.
– ოცდაშვიდი მარტი, – გაიმეორა მისტერ პოლშოტმა და მრა-
ვალმნიშვნელოვნად დააქნია თავი, – ამ დღეს, თერთმეტი წლის წინ, ბა-
ბუაშენი გარდაიცვალა, – რამდენიმე წამს ჯიმის სახეში მიშტერებოდა;
კმაყოფილი ჩანდა, ბიჭი შეცბუნებას რომ ვერ მალავდა. მერე თვალები
ისევ დახარა, ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა, ახალგაზრდა კაცი კი თავს დამნა-
შავედ გრძნობდა.
ხოლო მაგიდის მეორე ბოლოში ელისი და იუსტასი ბავშვობას იხსე-
ნებდნენ და გულიანად იცინოდნენ. მისტერ პოლშოტმა თავს ძალა დაა-
ტანა, რომ ამ ქარაფშუტებისთვის, სხვისი კეთილშობილური გრძნობე-
ბისადმი ესოდენ გულგრილნი რომ იყვნენ, როგორმე მიე ტევებინა. შეუნ-
დე, ღმერთო, არ იციან, რას სჩადიან, – გაიფიქრა და ისევ თავის თავში
ჩაიკეტა. უაზრო ქაქანს უკვე აღარ უსმენდა და შეეცადა, 1918 წლის
ოცდაშვიდ მარტს დამკრძალავი ბიუროსთვის გაგზავნილი მოლაპარა-
კების ტექსტი დეტალურად აღედგინა გონებაში.

48
 თავი 5

სადილი რომ დასრულდა, ჯიმი და სიუზანი ჭადრაკის დაფას მიუს-

ხდნენ, დანარჩენები ბუხრის წინ მოკალათდნენ. სებასტიანი მონუსხუ-
ლივით შესცქეროდა ბიძია იუსტასს. იუსტასმა მოზრდილ „რომეო და
ჯულიეტას“ მოუკიდა, რომელიც ელისის პრინციპების მიუხედავად და
ხელმომჭირნე ფრედის გასაღიზიანებლად, განზრახ თან გამოიყოლა.
რიტუალი სიგარისთვის თავის წაჭრით დაიწყო; შემდეგ, როცა ის პირ-
თან მიიტანა, სასიამოვნო შეგრძნების მოლოდინ ში, სახეზე ბედნიერი
ღიმილი დაეფინა. სველი ტუჩები სიყვარულით შემოხვია სიგარას; ასან-
თი აანთო და მოუკიდა. უცებ სებასტიანს ბიძაშვილ მარჯორის ბავშვი
დაუდგა თვალწინ, ბრმად, ყნოსვით რომ აგნებდა ხოლმე საწოვარას და
მერე უხმოდ და სიხარულით გადარეული წოვდა. ოღონდ, ბიძია იუს-
ტასს უკეთესი მანერები ჰქონდა და საწოვარაც ყავისფერი და ექვსი
დუიმით გრძელი იყო. სებასტიანის გონებაში წარმოსახვები ამოტივ-
ტივდნენ და აბსურდული და იროიკომიკური სიტყვები თავისით დაე-
წყვნენ:
„სველ და ყავისფერ კერტს
ეწაფება ბავშვური ჟინით
მოხუცი კაცი,
და ალბათ ამ დროს თვალწინ უდგას
ჰოტენტოტთა ბელადის ცოლი“.
კარი მოულოდნელად გაიღო და მიჯახუნების ხმაზე სებასტიანს აზ-
რი გაუწყდა. ოთახში მისტერ ბარნაკი შემოვიდა და პირდაპირ მისის
პოლშოტისკენ გაემართა.
– ვწუხვარ, სადილად მოსვლა რომ ვერ მოვახერხე, – უთხრა და
მხარზე მოეხვია, – მაგრამ კაჩაგუიდასთან შეხვედრის ერთადერთ შანსს
ხელიდან ვერ გავუშვებდი. სხვათა შორის, მითხრა, – დასძინა და ძმას
მიუბრუნდა, – რომ მუსოლინის დანამდვილებით ყელის კიბო აქვს.
იუსტასმა სიგარა პირიდან გამოიღო და გულმოწყალედ გაუღიმა.
– ამჯერად ყელზე შეჩერდნენ? ჩემმა ანტიფაშისტმა ღვიძლი ამჯო-
ბინა.
ჯონ ბარნაკს გული მოუვიდა, მაგრამ თავს ძალა დაატანა, რომ არ
შეემჩნია.

49
 – კაჩაგუიდას ინფორმაციის სანდო წყარო აქვს, – ცოტა მშრალად
მიუგო.
– რაღაც ისე მახსოვს, თითქოს ვიღაცას უთქვამს – სურვილი მამაა
აზრისო, – გამაღიზიანებელი სიმ შვიდით თქვა იუსტასმა.
– ეჭვი არ მეპარება, რომ გემახსოვრება, – შეეპასუხა ჯონი, – თავის
გასამართლებლად გახსოვს მხოლოდ, რადგან პოლიტიკურ მიზნებს აბუ-
ჩად იგ დებ, მის გმირებს კი ამცირებ, – ჩვეული გაწონასწორებული და
დახვეწილი მანერით ლაპარაკობდა, მაგრამ აწეული და მომეტებულად
მთრთოლვარე ხმა მის შინაგან მღელვარებას ამხელდა, – ცინიკური რე-
ალიზმი – აი, გონიერი ადამიანის თავშესაფარი, როცა არაფრის მაქნი-
სია ამაზრზენ სიტუაციაში.
ელისმა მზერა ერთი ძმიდან მეორეზე გადაიტანა, თან ღმერთს
სთხოვდა, რა იქნებოდა, ყოველი მათი შეხვედრა კამათით არ დამთავ-
რებულიყო. რატომ ვერ ეგუებოდა ჯონი იმ აზრს, რომ იუსტასი უბრა-
ლოდ ერთი ბებერი გოჭი იყო? არა, ყოველთვის მოთმინება უნდა დაე-
კარგა. იუსტასიც, თავის მხრივ, ყოველთვის განზრახ იწვევდა – პოლი-
ტიკურ, წითელ დროშას უფრიალებდა და მოწამლულ ისრებს ესროდა.
მართლაც რომ, მათი საშველი არ იყო.
– ეზოპეს მეფე ჯირკი და მეფე ყარყატი ხომ გახსოვს? – თავაზიანად
განაგრძობდა იუსტასი, – მე ყოველთვის მეფე ჯირკი მომ წონდა. უბე-
დურებაში არ გაერიო – ერთ-ერთი საუკეთესო ღირსებაა.
ჯომ ბარნაკი ბუხართან იდგა, ხელებჩამოშვებული, ფეხები ოდნავ
განზე გაედგა, წელგამართული და დაჭიმული, როგორც ათლე ტი გარბე-
ნის წინ. ძმას ისეთი უდრეკი და მშვიდი მზერა მიაპყრო, სასამართლო
პროცესებზე მოწინააღმდეგე მხარის მოწმის ან უპრინციპო დამცველე-
ბისთვის რომ ჰქონდა გადანახული. ამ მზერის დანახვაზე, გინდაც
სხვისკენ ყოფილიყო მიმართული, სებასტიანს ყოველთვის შიშის ჟრუ-
ანტელი უვლიდა. იუსტასი კი კიდევ უფრო გემრიელად მოკალათდა
დივანზე, თვალები დახუ ჭა, სიგარის ბოლოს აკოცა და მოქაჩა.
– შენ ალბათ ფიქრობ, – დუმილი დაარღვია ჯონ ბარნაკმა, – რომ იმ
ღირსეულთა შორის ერთ-ერთი საუკეთესო ხარ.
იუსტასმა არომატული კვამლის ღრუბელი გამოუშვა და უპასუხა,
ძალ-ოონეს არ ვიშურებ, ასე რომ იყოსო.
– ძალ-ღონეს არ იშურებ, – გაიმეორა ჯონმა, – დარწმუნებული ვარ,
სამხრეთ ჩინეთში საიმედო აქციები გაქვს.

50
 იუსტასმა თანხმობის ნიშნად თავი დაუქნია.
– ჩინეთისა და იაპონიის რესურსებზეც მოითბე ხელი და, თუ არ
ვცდები, ჯითის წილშიც უნდა იყო.
– კი, საკმაოდ სასიამოვნო წილში, – თქვა იუსტასმა.
– სასიამოვნო იქნება, რა თქმა უნდა, როცა შენი წილი გვალვიან წე-
ლიწადშიც ოცდაათ პროცენტს შეადგენს, იმ ინდოელების შრომის ექ-
სპლუატაციით, ვისი შემოსავალი შენს ერთ სიგარასაც ვერ გასწვდება.
მისტერ პოლშოტი, აქამდე ყველასგან მივიწყებული, დაღვრემილი რომ
დუმდა, მოულოდნელად ჩაება საუბარში.
– ყველაფერი კარგად იყო, ვიდრე აგიტატორებს აიყვანდნენ, – თქვა
მან, – რაღაც კავშირები შექმნეს, მოძრაობა გააჩაღეს მესაკუთრეების
წინააღმდეგ. დასახვრეტები არიან, დიახ, დასახვრეტები!
ჯონ ბარნაკმა ირონიულად შეხედა.
– ნუ დარდობ, ფრედ, ლონდონის სითი ამ საქმეს მოუვლის.
– რას ლაპარაკობ? – გაღიზიანდა ელისი, – ლონდონის სითი ინდო-
ეთში ხომ არ არის?
– არა; მაგრამ იქ შეიარაღებული აგენტები ჰყავს და ისინი ფრედის
აგიტატორებს დახვრეტენ, ხოლო იუსტასი „არ ჩაერევა ამ უბედურება-
ში“, თავისი შეუდარებელი ღირსეულობით – არ ჩაერევა.
დუმილი ჩამოვარდა. სებასტიანმა, რომელსაც ძალიან უნდოდა, მა-
მის ჩაფლავებას ერთხელ მაინც შესწრებოდა, საცოდავი მზერა გააპარა
ბიძისკენ. მაგრამ იუსტასი, იმის ნაცვლად, რომ დადარდიანებული სა-
ხით მჯდარიყო, ჩუმად ხითხითებდა.
– შესანიშნავია! – სული მოითქვა თუ არა, წარმოთქვა მან, – შესა-
ნიშნავია! ჯონ, მოდი, ცოტა ხნით სარკაზმი გვერდზე გადადე და უბრა-
ლო პათოსითა და გულისწყრომით აღსავსე ხუთი წუთი დაგ ვითმე; პირ-
დაპირი, კაცური სენტიმენტალიზმით აღსავსე ხუთი წუთი. რის შემდე-
გაც მსაჯულები სათათბიროდ არც კი გავლენ, ისე მცნობენ დამნაშავედ.
სებასტიან, შენ ალბათ გეცოდინება იმ კეთილშობილი რომაელების ტო-
გას ოფიციალური სახელი, ძალაუფლების მოყვარული პოლიტიკოსი
ჯენტლმენები რომ იმოსებიან, რათა უფრო რესპექ ტაბელური იერი მიი-
ღონ, არა? – სებასტიანმა თავი გააქნია, – ღმერთო, რას ასწავლიან დღე-
ვანდელ დღეს ბავშვებს? რა თქმა უნდა, მისი ოფიციალური სახელია
იდეალიზმი. დიახ, ჩემო კარგო, – იუსტასი ახლა სიუზანს მიუბრუნდა,

51
როცა ამ უკანასკნელმა შეშფოთებულმა ამოხედა ჭადრაკის დაფიდან, –
სწორედ მოგესმა – იდეალიზმი.
იუსტასის ზურგს უკან ჯონ ბარნაკმა ნაძალადევად დაამთქნარა.
– უკვე მოსაწყენია ეს იაფფასიანი, მეჩვიდმეტე საუკუნის ფილოსო-
ფია.
– აბა, ერთი გვითხარი, – განაგრძო იუსტასმა, – რას უნდა ველო-
დოთ, როცა სამართლიანი ხალხი მოვა ძალაუფლებაში. ალბათ, გენე-
რალური პროკურორების რეჟიმს, არა?
– იუსტას, – მკაცრად თქვა მისის პოლშოტმა, – საკმარისია.
– საკმარისია? – თითქოს გაბრაზებულმა გამოაჯავრა იუსტასმა, –
შენ ფიქრობ, რომ ეს საცოდავი გენერალური პროკურორების რეჟიმი
საკმარისი იქნება? ძვირფასო, შენ უბრალოდ სათანადოდ ვერ აფასებ
ძმას, – შემდეგ ტონი შეცვალა და ძმას მიუბრუნდა, – კარგი, ჯონ, ახლა
ცოტა უფრო სერიოზულ თემას მივუბრუნდეთ. შენი გეგმებისა არაფერი
ვიცი; მაგრამ, რაც არ უნდა მოხდეს, ხვალ ფლორენციაში მივემგზავრე-
ბი. სამ შაბათს სიდედრს იქ უნდა დავხვდე.
– იმ ბებერ მისის გემბელს? – გაიკვირვა ელისმა და ქსოვა შეწყვიტა,
– არ მითხრა, რომ მის ასაკში ისევ ევროპის გარშემო მოგზაურობს.
– ოთხმოცდაექვსის გახლავთ, – თქვა იუსტასმა, – და კატარაქ ტას
თუ არ ჩავთვლით, არაფერს უჩივის.
– ღმერთო ჩემო! – აღმოხდა მისის პოლშოტს, – იმედი მაქვს, ამდენ
ხანს არ გამოვეკიდები ცას, – მრავალმნიშვნელოვნად გააქნია თავი.
იმის გაფიქრებაც კი ზარავდა, კიდევ ოცდათერთმეტი წელი ფრედის
უგუნებობები აეტანა, სახლისთვის მოევლო და სრულიად უმიზნოდ
ეცხოვრა.
იუსტასი ისევ ძმას მიუბრუნდა.
– და თქვენ ორნი როდისღა მიემგზავრებით?
– მომავალ ხუთშაბათს. მაგრამ ერთ ღამეს ტურინ ში გავათევთ, კა-
ჩაგუიდას ხალხს უნდა დავუკავშირდე, – განუმარტა ჯონმა.
– ესე იგი, სებასტიანს შაბათს ჩამომიყვან?
– სებასტიანი თვითონ მიხედავს თავს. მე მატარებლიდან გენუაში
ჩავალ.
– გამოდის, რომ შენ არ დამაფასებ?
ჯონ ბარნაკმა თავი გააქნია. გემი იმავე საღამოს დატოვებს გენუას.
მერე სამი-ოთხი კვირა ეგ ვიპტეში მოუწევს ყოფნა. კენიისა და ტანგანი-

52
იკის მოსახლეობის მდგომარეობაზე სტატიები აქვს მოსამზადებელი.
– ეგ ვიპტეში რომ იქნები, ბარემ ისიც დამიზუსტე, ჩემი აღმოსავლეთ
აფრიკის ყავის წილები რატომ მოიკოჭლებენ.
– მაგას ახლავე გეტყვი, – უპასუხა ჯონმა, – რამდენიმე წლის წინ
ყავაში დიდი ფული ჩაიდო და ახალი პლანტაციების მილიონობით აკრი
გადაიჭიმა. ლონდონის, პარიზის, ამსტერდამისა და ნიუ-იორკის ღადა-
რინელი ღორები პირდაპირ გადაეშვნენ ყავის ინვესტიციებში. შედეგად
კი მარცვლის იმდენად დიდი მოსავალი მივიღეთ, რომ ფასები საგ-
რძნობლად დაეცა. ასე რომ, როგორც არ უნდა დაიღვარონ ოფლად შავი
მუშები, სასურველ დივიდენდს მაინც ვერ აიღებთ.
– რა ცუდი სურათი დახატე.
– ჯერ სადა ხარ. მერე ნახე, სანამ შენ უბედურებაში არ ერევი, ხალ-
ხი უკვე აჯანყების ზღვარზეა, რაც შეიძლება, შინაც რევოლუციით დაგ-
ვირგვინდეს.
– ვიმედოვნებ, – თქვა იუსტასმა, – მაგას ვერ მოვესწრები. – ძალიან
დიდ იმედებსაც ნუ დაამყარებ.
– იქნებ იმ საცოდავი მისის გემბელივით შევაბერდეთ ერთმანეთს, –
ელისი ცდილობდა წარმოედგინა, როგორი სანახავები იქნებოდნენ ის
და ფრედი 1950 წლისთვის.
– არა მგონია, დაბერება დაგ ვცალდეს, – აღნიშნა თვითკმაყოფილმა
ჯონ ბარნაკმა, – ეს ბევრად მალე მოხდება, ვიდრე თითოეულ თქვენგანს
წარმოუდგენია, – საათს დახედა, – რა დრო გასულა. ხვალ მამლის ყი-
ვილს უნდა დავასწრო ადგომა. მომიტევეთ, სამუშაო მაქვს და უნდა
დაგ ტოვოთ. ღამე მშვიდობის, ელის.
სებასტიანის გულმა გამალებით დაიწყო ძგერა. როგორც იქნა, დად-
გა ის წუთი – უკანასკნელი ხელსაყრელი შემთხვევა როგორმე უნდა გა-
მოიყენოს. ღრმად ჩაისუნთქა, წამოდგა და მამისკენ გაემართა.
– ღამე მშვიდობის, მამა, – უთხრა და, ვითომც აქ არაფერიო, დასძი-
ნა, – ხო, მართლა, – რაც შეიძლებოდა უემოციო ტონით განაგრძო, – არ
ფიქრობ, რომ… მე… იმის თქმა მინდა, არ გგონია, რომ მე უკვე საღამოს
ტანსაცმელი უნდა მქონდეს?
– უნდა? – გაიმეორა მამამ, – გრამატიკულად ამას კატეგორიული
ბრძანებითი ტონი ჰქვია, მგონი, არა? – და მოულოდნელად, რაღაც ვი-
რის ყროყინისმაგ ვარი სიცილი აღმოხდა.

53
 შეცბუნებული სებასტიანი კი ლუღლუღებდა – როცა ბოლოს სთხო-
ვა, მაშინ ისე არ სჭირდებოდა. ახლა კი გამოუვალ მდგომარეობაშია,
რადგან წვეულებაზე დაპატიჟეს.
– ააა, წვეულებაზე დაგპატიჟეს? – თქვა მისტერ ბარნაკმა და მოა-
გონდა, რა ექსტაზით წარმოთქვამდა ხოლმე როუზი ამ, მისთვის ყოვ-
ლად საძულველ სიტყვას; როგორ აუციმციმდებოდა ხოლმე თვალები
მუსიკისა და ხალხის ყაყანის გაგონებაზე; ყოველდოე, საღამოს მოახ-
ლოებასთან ერთად, მისი ველური ბუნება სამხიარულოდ როგორ ემზა-
დებოდა.
– უფრო და უფრო კატეგორიული ხომ არ ხდები? – დამცინავად ჰკი-
თხა ჯონ ბარნაკმა.
– მამამ ამ ბოლო დროს დიდი ხარჯები გაიღო, – ჩაერია მისის პოლ-
შოტი, ძმის სიუხეშე ცოტათი რომ შეერბილებინა. მართლა ყველაფერი
როუზის ხომ არ უნდა დაბრალდეს. ჯონი ბავშვობიდან მძიმე ხასიათის,
მომთხოვნი ადამიანი იყო. ახლა კიდევ, ამ თავისი ახირებული პოლიტი-
კური პრინციპების გამო, ეტყობა, გადაწყვიტა, ყველას სიცოცხლე მოუ-
წამლოს. თუმცა ჯონ ბარნაკის პრინციპებისა და სებასტიანის მგრძნო-
ბიარე ხასიათის მიუხედავად, ცხოვრება მაინც გრძელდებოდა. ელისს
ძლიერ სურდა, როგორმე მათი შეჯახება თავიდან აეცილებინა. მაგრამ
ამ შემთხვევაში ჩარევამ სიტუაცია უფრო დაძაბა.
– ძვირფასო ელისს, – თავაზიანი, მაგრამ საკმაოდ მკაცრი ტონით
მოუყრა ჯონ ბარნაკმა, – საქმე ის არ არის, მე საშუალება მაქვს თუ არა,
შვილს საკარნავალო ტანსაცმელი ვუყიდო (და ისევ ხავერდის ბრიჯში
გამოწყობილი ლედი კაროლინა ლემის გამოსახულება დაუდგა თვალ-
წინ). საქმე ისაა, რამდენად სწორი იქნება ამის გაკეთება. იუსტასმა სა-
წოვარა პირიდან გამოიღო, რომ პროტესტი გამოეთქვა, უდავოდ სავო-
ნაროლაზე უარესად იქცევიო.
ჯონ ბარნაკმა მრავალმნიშვნელოვნად გააქნია თავი.
– ვერავითარ საერთოს ვერ ვხედავ ქრისტიანულ ასკეტიზმთან. საუ-
ბარი მხოლოდ და მხოლოდ ადამიანის წესიერებაზეა, შემთხვევითი
პრივილეგიები რომ არ უნდა გამოიყენოს. როგორც ფრანგები იტყვიან –
Noblesse oblige.
– ოღონდ, იცი, რაში ცდები? – თქვა იუსტასმა, – ამ შემთხვევაში კე-
თილშობილება კი არ გვავალდებულებს, არამედ შენ ავალდებულებ კე-
თილშობილს.

54
 – სებასტიანს არავითარი წარმოდგენა არ გააჩნია პასუხისმგებლო-
ბაზე. დროა, ამაზე ფიქრი დაიწყოს.
– განა იმავეს არ ამბობს მუსოლინი იტალიელებზე?
– ჩვენ ში დარჩეს, – ისევ ჩართო მისის პოლშოტი, გახარებული, რომ
სებასტიანის ბრძოლაში მოკავშირე გამოუჩნდა, – არ ღირს, ამ საცოდავ
სმოკინგს გადავ ყვეთ.
– საცოდავი სმოკინგი, – დაიწყო იუსტასმა, ეტყობოდა, ხუმრობით
აპირებდა დაძაბულობის განმუხტვას, – იაფფასიანი სმოკინგი. ოჰ, ეს
ყველაფერი პეორიელ ახალგაზრდა კაცს მაგონებს. სებასტიან, შენ ალ-
ბათ არ იცოდი, მეც პოეტი რომ ვარ. – შენ კი, ჯონ, ბავშვს საიდუმლო
ზიარების მადლს ართმევ.
სებასტიანს ნერვებმა უმტყუვნა და ჩვეულებრივზე ხმამაღლა გაი-
ცინა; მაგრამ მამის მწუხარე, გაუღიმარი სახის დანახვაზე, პირი მოკუმა
და სასწრაფოდ თავი მოთოკა.
იუსტასმა, რამდენადაც ჩამოსიებული ქუთუთოები ამის საშუალე-
ბას აძლევდა, სებასტიანს თვალი ჩაუპაჭუნა.
– გმადლობთ დაფასებისთვის, – უთხრა სებასტიანს, – მაგრამ ეტყო-
ბა, არავინ ხართ გართობის გან წყობაზე.
იუსტასის არასწორი სვლის გასაბათილებლად, მისის პოლშოტმა
ერთხელ კიდევ გაიბრძოლა.
– ბოლოს და ბოლოს, – თქვა და თან ცდილობდა, ისევ სერიოზული
ფონი მიეცა დისკუსიისთვის, – რა არის საღამოს სამოსი? უბრალოდ,
სულელური ტრადიციაა და სხვა არაფერი.
– სულელური რომ არის, ამაში გეთანხმები, – ჩვეული გაწონასწო-
რებული ტონით მიუგო ჯონმა, – მაგრამ, როდესაც ის კლასის სიმბო-
ლოდ იქცევა, უბრალოდ სულელურს ვეღარ დაარქმევ. – კი მაგრამ, მა-
მა, – შეაწყვეტინა სებასტიანმა, – ყველა ჩემი ასაკის ბიჭს სმოკინგი
აქვს, – თან ხმა უთრთოდა.
ჭადრაკის დაფაზე წახრილ სიუზანს სახიფათო სიგნალი მოესმა და
იმ წამსვე ამოხედა. სებასტიანი აჭარხლებულიყო და ტუჩები უკანკა-
ლებდა. მის წინ პატარა ბავშვი იდგა. პატარა, გულმოკლული ბიჭუნა,
ვის უმ წეობასაც მოზრდილები ასე ბოროტად იყენებდნენ. სიუზანი
კვლავ სიბრალულით აივსო, მაგრამ, ამავე დროს, გული მოსდიოდა –
როგორ შეიძლება, თავი ასეთ დღეში ჩაიგ დო? მართალია, ძალიან უყ-

55
ვარდა და ებრალებოდა, ბიჭის საქციელი საშინლად აღაშფოთებდა. თუ
თავის შეკავება არ შეუძლია, ხმა მაინც ჩაიკმინდოს!
რამდენიმე წამი ჯონ ბარნაკი უჩუმრად უყურებდა ვაჟს – მიშტერე-
ბოდა თავისი ბავშვური გარეგნობის, მოღალატე, ცხონებული ცოლის
გამოსახულებას. მერე სარკასტულად გაიღიმა.
– ყველა შენი ასაკის ბიჭს, – გაიმეორა, – განურჩევლად ყველას, –
თქვა, და როგორც სასამართლო პროცესზე ცდილობდა ხოლმე მოწინა-
აღმდეგის მოწმის განადგურებას, დამცინავად დასძინა, – სამხრეთ
უელსში უმუშევარი მაღაროელების შვილებსაც ასეთი ჩვევა ჰქონიათ –
ფრაკებისა და თეთრი ყელსახვევის ტარება, ღილ-კილოში გარჭობილ
გარდენიებზე რომ აღარაფერი ვთქვათ. ახლა კი, – უკვე გადაჭრით უბ-
რძანა, – მიბრძანდი საძინებელში და აღარასოდეს გაბედო ამგვარ სი-
სულელეზე დალაპარაკება.
სებასტიანი მიტრიალდა და უსიტყვოდ სწრაფად დატოვა ოთახი.
– მიდი, შენი ჯერია, – მოუთმენლად თქვა ჯიმიმ.
სიუზანი ისევ ჭადრაკს მიუბრუნდა. ზუსტად მისი დედოფლის წინ
შავი ცხენი შენიშნა და იმ წამსვე ხელი სტაცა.
– მოვ კალი! – დაუნდობლად შესძახა. შავი ცხენი იმ წუთას ბიძია
ჯონი იყო.
მაგრამ ჯიმიმ დაფაზე თავისი ეტლი გადააადგილა, სიუზანის დედო-
ფალს ყუთში გადაუძახა და საზეიმო ხმით შესძახა – ქიში!
ცოტა ხნის შემდეგ, პიჟამაში გამოწყობილმა და თავის საძინებელში,
გაზის გამათბობელთან მოკალათებულმა სიუზანმა დღიური გადაშალა.
„4+-ით – ისტორიაში. 4 – ალგებრაში. უარესიც შეიძლებოდა მომხდა-
რიყო. მის ს-მ ცუდი ნიშანი დამიწერა, რადგან მოუწესრიგებელი ვარ.
თავისი საყვარელი გლედისისთვის საყვედურიც არ უთქვამს. სკარლატი
უკეთ გამომდის, ფაიფერი ს-ს სიგარით ისევ გაეხუმრა, მერე თომ ბ შეგ-
ვხვდა და ს წვეულებაზე დაპატიჟა. ს ძალიან ნერვიულობს იმ საცოდავი
სმოკინგის გამო. ეს რომ არა, ძალიან გავბრაზდებოდი, რადგან დღეს მი-
სის ე-სთან იყო, მას კი შავი მაქმანიანი საცვლები ეცვა. მაინც ძალიან
მეცოდება. ამ საღამოს ბიძია ჯონი აუტანელი იყო. ხანდახან მართლა
მეჯავრება. ბიძია ი-მ სცადა, ს-ს მხარში ამოსდგომოდა, მაგრამ ვერა-
ფერს გახდა“. სიუზანი, ვიდრე ბიძია ჯონი და ბიძია იუსტასი არ დაემ-
შვიდობებოდნენ, სასტუმრო ოთახში იჯდა. სებასტიანთან უნდოდა შეს-
ვლა, ცოტათი მაინც რომ დაემ შვიდებინა, მაგრამ თან ეშინოდა, დედა-

56
მისი ან ჯიმი არ წასდგომოდნენ თავს. ჯიმი ალბათ გადაიხარხარებდა,
საპირფარეშოში რომ ეფეთებიან ხოლმე ერთმანეთს, ისე. არც დედა და-
ზარდებოდა დაცინვას. ბუხრის თავზე საათს ახედა. ახლა, მგონი, ხიფა-
თი უკვე აღარ ელოდა. ადგა, დღიური საწერი მაგიდის უჯრაში ჩადო და
გასაღებით გადაკეტა. გასაღები კი ჩვეულ ადგილას, სარკის უკან დამა-
ლა. მერე შუ ქი ჩააქრო, ფრთხილად გამოაღო კარი და დერეფან ში გაი-
ხედა. ქვედა სართულზე შუ ქი ჩაექროთ, მთელ სახლში სიჩუმე გამეფე-
ბულიყო. საკუთარი გულისცემა ესმოდა. სამი ნაბიჯით გადაკვეთა მან-
ძილი სებასტიანის ოთახამდე, სახელური უჩუმრად გადაატრიალა და
ოთახში შეიძურწა. ოთახში უკუნეთი სიბნელე არ იყო, რადგან ბიჭს და-
რაბები ღია დარჩენოდა. ქუჩისპირა განათება ჭერზე მოგრძო მწვანე
შუქს ირეკლავდა. სიუზანმა ზურგს უკან კარი მიკეტა, გაშეშდა და სმე-
ნად იქცა. ჯერ მხოლოდ საკუთარი გულისცემა ესმოდა, მერე ლოგინმა
ძლივს გასაგონად გაიჭრიალა. ამ დროს ქვითინისგან არეული სუნთქვის
ხმა მოესმა. სებასტიანი ტიროდა. თითქოს ვიღაცამ უბიძგაო, ნაბიჯი გა-
დადგა; ხელი გაიწოდა, ჯერ საწოლის რკინის თავს შეეხო, მერე საბანს,
მერე კი გადაკეცილ, რბილ ზეწარს. სიბნელეში ზეწარს მოჩვენების ფე-
რი დაჰკრავდა. ბალიში ბუნდოვნად ჩანდა და მის ფონზე სებასტიანის
თავის შავი სილუეტი იკვეთებოდა. თითები კეფაზე შეახო.
– მე ვარ, სებასტიან.
– მომ შორდი, – გაბრაზებით ამოილუღლუღა სებასტიანმა, – მომ-
შორდი!
სიუზანმა არაფერი უპასუხა. საწოლის კიდეზე ჩამოჯდა. დალაქის
მაკრატელს კისერზე კარგად ვერ აეღო ბუსუსები და თითის წვერებზე
დენს ურტყამდა.
– სებასტიან, ძვირფასო, გახსოვდეს, – ჩურჩულებდა სიუზანი, –
არავის მისცე უფლება, გაწყენინონ.
რა თქმა უნდა, სიუზანს მხოლოდ მზრუნველობის გრძნობა ამოძრა-
ვებდა. ისე ექცეოდა, როგორც პატარა ბავშვს. ბავშვი კი იმდენად უბე-
დური იყო, იმდენი დამცირება გადაეტანა, რომ აღარც სიამაყე და
აღარც ენერგია აღარ ჰყოფნიდა გასაბრაზებლად. მშვიდად იწვა და
თავს უფლებას აძლევდა, სიუზანის მანუგეშებელი სიახლოვით დამ-
ტკბარიყო.
სიუზანმა კეფიდან ხელი ასწია, მაგრამ ისევე გაუშეშდა ჰაერში.
სუნთქვაშეკრული ფიქრობდა – გაბედოს? არ გაუბრაზდება? გული უფ-

57
რო და უფრო გამალებით ეხეთქებოდა ნეკნებს. ნერწყვი ჩაყლაპა და გა-
დაწყვიტა, გაერისკა. ნელ-ნელა ჰაერში გაშეშებული ხელი ისევ ქვევით
დასწია, სანამ თითებით სებასტიანის თმას არ შეეხო – მკრთალს, ხვე-
ულს, ქარისგან აწეწილს, მაგრამ ახლა უჩინარს. თითებით მხოლოდ აბ-
რეშუმის აბურდულ გორგალს გრძნობდა, თან ყოველ წამს ელოდა მის
უხეშ ბრძანებას, თავი დაენებებინა. მაგრამ ბრძანება არ ისმოდა და სი-
ჩუმით გათამამებულმა სიუზანმა ხელი უფრო ღრმად შეაცურა თმაში.
სებასტიანი დანებდა ალერსს და ამ დანებებამ საოცარი სულიერი
სიმ შვიდე მოჰგვარა. მოულოდნელად და სრულიად აუხსნელი მიზეზით,
მიხვდა – ეს ხომ სწორედ ის იყო, რასაც ყოველთვის ნატრულობდა ოც-
ნებებში, როცა მისის ესდეილის, ან სულერთია რას დაარქმევდა, გამო-
გონილი, შავგვრემანი ქალის ოთახში სიბნელეში იწვა და საწოლზე ჩა-
მომჯდარი ქალი ზუსტად ასე უსვამდა თმაზე ხელს, დროდადრო დაიხ-
რებოდა და აკოცებდა – ან იქნებ შიშველი მკერდით შეეხებოდა. მაგრამ,
ეს ხომ სიუზანი იყო და არა მისის ესდეილი.
სიუზანი უკვე აღარ ერიდებოდა, ისე ეფერებოდა თმაზე. რამდენი
ხანია, ოცნებობდა ამაზე – თითები ყურს უკან რბილი, გადატ კეცილი
კანიდან ხშირ კულულებში მიიკვლევდნენ გზას.
– სებასტიან? – ჩასჩურჩულა. მაგრამ სებასტიანს არ უპასუხია.
ძლივს გასაგონად, უკვე მშვიდად სუნთქავდა.
ღამის სიბნელეს შეჩვეულმა, მის მძინარე სახეს დახედა და ისეთი
სიხარული იგრძნო, ისეთი ენით აუწერელი ნეტარება, როგორიც ხანდა-
ხან ეუფლებოდა, როცა მარჯორის ბავშვს აიყვანდა ხოლმე ხელში. ამას
ისიც ემატებოდა, რომ აკრძალულ რადაცას აკეთებდა. თითის წვერებში
დენი ურტყამდა, მკერდში კი ტკივილამდე მისულ სიამოვნებას გრძნობ-
და. დაიხარა და ლოყაზე აკოცა. სებასტიანი შეიშმუშნა, მაგრამ არ გაღ-
ვიძებია.
– ძვირფასო, – დარწმუნებული იყო, რომ მისი არავის ესმოდა, – ჩე-
მო საყვარელო და ყველაზე ძვირფასო.

58
 თავი 6

იმ შაბათ დილას, ცხრა საათიც არ იქნებოდა, იუსტასმა რომ გაიღვი-

ძა. ვერ გამოიძინა კარგად. რა გასაკვირია, გასულ საღამოს ხომ ერთ
პინტა პორტერზე და ორ-სამ ანჩოუსიან სენდვიჩზე ძლიერი არაფერი
მიუღია ძილის მოსაგ ვრელად.
რაღა თქმა უნდა, ტკივილით გაიღვიძა; მაგრამ გაუკვირდა, პირში
მომჟავო გემო არ ჰქონდა და არც კიდურები სტკიოდა ისე, როგორც
ჩვეულებისამებრ დილით იცოდა ხოლმე. წამოახველა და ნახველიც
ამოიღო, მაგრამ გულის გამაწვრილებელმა პაროქსიზმმა მალევე გაია-
რა. ცხელი შხაპისა და დილის ჩაის შემდეგ ხომ სულმთლად ახალგაზ-
რდულად იგრძნო თავი.
სააბაზანოს მრგვალი სარკის ქვემოთ, საიდანაც მისი საპარსი ქა-
ფით მოსვრილი სახე იცქირებოდა, ტერასებზე წამოჭიმულ კვიპაროსებს
ფლორენცია თითქოს ჩარჩოში მოექციათ. მონტე მორელოს თავზე სქე-
ლი ღრუბლები ისე ეკიდა, კორეჯოს პარმაში ქერუბიმების ფონად რომ
აქვს. საძინებლის სარკმლის წინ კი სუმბული კარგად დამუშავებული
ძვირფასი ქვასავით ათასფრად ბრწყინავდა – თეთრი ნეფრიტი, ლაზუ-
რიტი თუ ვარდისფერი მარჯანი.
– ღია ნაცრისფერი, – გასძახა მსახურს, ისე, რომ არც შემობრუნებუ-
ლა. მერე დაფიქრდა, ამ სამოსსა და ამ შესანიშნავ ამინდს რომელი
ჰალსტუხი მოუხდებოდა. ალბათ უფრო შავ-თეთრი. არა, ასე ხომ
თვითკმაყოფილ ბირჟის მაკლერს დაემსგავსება. დროისა და ადგილის
შესაფერისად, შოტლანდიური ქსოვილის ხომ არ აჯობებდა, ან „სალ-
კას“ ორაგულისფერი, მოწითალო. – ხო, და წითელი ჰალსტუხი, – დას-
ძინა, – ახალი!
საუზმისთვის გაწყობილ მაგიდას თეთრი და ყვითელი ვარდები ამ-
შვენებდა. ნამდვილად კარგად შეურჩევია! გვიდო ნელ-ნელა იხვეწება.
ქათქათა თეთრი კოკორი ამოაძრო, ღილ-კილოში ჩაიმაგრა და თეფშზე
თავისი ვენახის ყურძენი გადაიღო. ყურძენს მოჰყვა ფაფა, კვერცხში
ამოვლებული შემ წვარი ტოსტი, დაშაშხული თევზი, ხორბლის კვერი და
ბოლოს მარმელადი.
იუსტასი საუზმობდა და თან წერილებს კითხულობდა.
ერთი ბრუნო რონტინისგან იყო. ნეტავი, ფლორენციაში თუ დაბ-
რუნდა? თუ ასეა, ამ დღეებში მაღაზიაში სიამოვნებით შეუვლის, ცოტას
59
წაემუსაიფება და მის ახალ წიგნებსაც გადახედავს. ბრუნოს წერილს
ახალი წიგნების კატალოგიც ახლდა. ორი წერილი, ქველმოქმედების გა-
ღების თხოვნით, ინგლისიდან იყო – ისევ ის სისხლისმსმელი ობლები და
კიდევ ახალი შემოთავაზება – უკურნებელი სენით დაავადებულთა და-
სახმარებლად. რას იზამ, რამდენიმე გინეის გაგზავნა აუცილებლად მო-
უწევს, რადგან მოლი ქერევეი ყოფილა კომიტეტის წევრი. მაგრამ სასი-
ხარულო ცნობამ იტალიის ბანკის მენეჯერისგან უკურნებლების ამბავი
სულ გადაავიწყა და გაუბათილა. იმ ლიკვიდური კაპიტალის ორი ათას-
მა გირვანქამ, გასულ თვეში დასატრიალებლად რომ მისცა იტალიის
ბანკს, თოთხმეტი ათასი ლირა მოუტანა. ეს ყველაფერი მხოლოდ და
მხოლოდ დოლარისა და ფრანკის ყიდვა-გაყიდვით მომხდარა… და უდა-
ვოდ მოულოდნელი და ძალიან სასიამოვნო წარმატება იყო. უკურნებე-
ლი სენით დაავადებულებისთვისაც გაიღებს ცოტას და თავის თავსაც
დაბადების დღისთვის პატარა საჩუ ქარს გაუკეთებს. შეიძლება, საჩუ ქა-
რი რამდენიმე ახალი წიგნი იყოს; და ბრუნოს კატალოგი გადაშალა. ნე-
ტა, ვის რად უნდა სკუპოლის „სულიერი ბრძოლის“ პირველი გამოცემა?
კატალოგი გვერდზე გადადო და, ბოლოსთვის მოტოვებული, მოპსა შო-
ტელიუსის გრძელი, გაურკვეველი ხელით ნაჯღაბნი წერილის წასაკი-
თხად მოკალათდა. გერმანულის, ფრანგულისა და ინგლისურის სრული-
ად გამაოგნებელი ნაზავით, მოპსა ცდილობდა გადმოეცა, თუ როგორ
იქცევდა თავს მონტე კარლოში. ნეტა, როგორ ახერხებენ გ ერმანელები,
ასე შემზარავად სრულყოფილნი იყვნენ ყველაფერში. გნებავთ, სექსი
აიღეთ, ან ომი, მეცნიერება და თუ განათლება. ყოველთვის ყველაზე
ღრმად ჩადიან, ოღონდ ზევით ყველაზე გატალახებულები ამოდიან. გა-
დაწყვიტა, მოპსასთვის ნახატიანი საფოსტო ბარათი გაეგზავნა და ერ-
ჩია, ჯონ მორლის „კომპრომისზე“ წაეკითხა.
სწორედ მორლიზე მოაგონდა, საუზმის შემდეგ პატარა კუბური სი-
გარა მოეწია. პირველად ეს სიგარა ლონდონის თამბაქოს მაღაზიაში გა-
სინჯა და ისე მოეწონა, იქვე ათასი ცალი იყიდა. სიგარის სიყვარულის
გამო ექიმები სულ ბუზღუნებდნენ. ისიც იძულებული გახდა, პირობა
დაედო, დღეში მხოლოდ ორი მოეწია, ერთი ლანჩის და ერთიც სადილის
შემდეგ. მაგრამ ეს პატარა სიგარები იმდენად რბილი იყო, ერთი დიდი
„რომეო და ჯულიეტას“ ეფექ ტი რომ მოეხდინა, რამდენიმე უნდა მოგე-
წია. ასე რომ, ახლა ერთი რომ მოწიოს, ერთი ლანჩს დააყოლოს და ერ-
თიც კიდევ სადილს, სამართალი მაინც მის მხარეს იქნება. მოუკიდა და

60
თავი უკან გადასწია, მისი არომატით რომ დამტკბარიყო. მერე წამოდ-
გა, მსახურს დაავალა, კასა აჩაიოლიში დაერეკა და გაეგო, ნაშუადღევს
გრაფინია თუ შეძლებდა მის მიღებას. ამის შემდეგ ბიბლიოთეკისკენ
გასწია. ოთხი თუ ხუთი წიგნი, რომელთაც ერთდროულად კითხულობ-
და, სკამის გვერდით მდგარ მაგიდაზე ერთად დაეხვავებინა. სკამზე
დინჯად ჩამოჯდა. ერთი წამის ყოყმანის შემდეგ, პრუსტზე შეჩერდა.
ზოგადად, ათ გვერდს კითხულობდა ხოლმე, ვიდრე წიგნის შეცვლის
სურვილი გაუჩნდებოდა; ამჯერად, ექვსი გვერდიც არ ჰქონდა წაკითხუ-
ლი, ინტერესი დაკარგა და ინგლისურ, ილუსტრირებულ ქარგვის ისტო-
რიას მიუბრუნდა. ამ დროს, სასტუმრო ოთახში საათმა თერთმეტჯერ
ჩამოკრა, რაც იმის მაუწყებელი იყო, რომ ახლა სიდედრთან მისასალ-
მებლად სახლის დასავლეთ ფრთისკენ უნდა წასულიყო.
იუსტასი რომ შევიდა, ელეგანტურ, ლიმონისფერ კაბაში გამოწყო-
ბილ და კაშკაშაფერუმარილწასმულ მისის გემბელს მარჯვენა ხელზე
ფრანგი მოახლე მანიკიურს უკეთებდა, მარცხენა ხელით შპიცის ფინიას,
ფოქსი VIII-ს ეფერებოდა და თან სერ ოლივერ ლოჯის „რეიმონდს“ უს-
მენდა, რომელსაც მეგობარი ქალი უკითხავდა. იუსტასის დანახვისთა-
ნავე, ფოქსი მისის გემბელის მუხლებიდან გადმოხტა და წინ გავარდა,
იუსტასს გამეტებით უყეფდა და თან უკან-უკან იხევდა.
– ფოქსი! – დაუყვირა მისის გემბელმა თავისი ძაღლივით უხეში, ყუ-
რის წამღები ხმით.
– პაწია კერბერი, – სიყვარულით უთხრა იუსტასმა და მკითხველს,
რომელსაც წინადადება შუაში გააწყვეტინეს, მიუბრუნდა, – გთხოვთ,
ჩემ გამო ნუ გაჩერდებით, მისის თვეილ.
ვერონიკა თვეილმა უმანკო ოვალური სახე ასწია და მშვიდი, მაგრამ
დაჟინებული მზერა მიაპყრო. – რომ იცოდეთ, რამხელა სიამოვნებაა, –
თქვა ვერონიკამ, – მოჩვენებების შემდეგ სოლიდურ ხორციელთან შეხ-
ვედრა.
ხორციელს რომ წარმოთქვამდა, პირველი მარცვალი ცოტა გააგრძე-
ლა, აქცენტი უფრო ხორცზე რომ გაემახვილებინა.
იუსტასმა თვალი ჩაუპაჭუნა და გაიფიქრა – იმდენად ნაზი და მშვი-
დია, ჟან ენგრესის მადონასი არ იყოს, რეალურ პიროვნებად ვერ აღიქ-
ვამ, არადა, ქალური ღირსებებით შემკულია. მე ვიტყოდი, ცოტა მოჭარ-
ბებულადაც.
– ვშიშობ, რომ ზედმეტად სოლიდურ ხორციელს გულისხმობთ.

61
 ჩაიცინა და ნაცრისფერი ჟილეტის რბილ ქსოვილზე ხელი ჩაასრია-
ლა.
– ამ დილით როგორ გრძნობს თავს დედა დედოფალი? – დააყოლა
იუსტასმა და მისის გემბელის სკამისკენ გადადგა ნაბიჯი, – კლანჭებს
ილესავთ?
მოხუცმა ლედიმ წვრილი, გაბზარული ხმით ჩაიცინა. ძალიან ეამა-
ყებოდა, პირდაპირი, მოურიდებელი მოსაუბრისა და ღვარძლიანი ქა-
ლის რეპუტაციით რომ სარგებლობდა.
– რა გაიძვერა ხარ, იუსტას, – წრიპინა ხმაში მაინც მკაფიოდ ისმო-
და მბრძანებლური ტონი, რითაც ბევრი ხანდაზმული, არისტოკრატი
ქალბატონი სერჟანტ-მაიორს ენათესავება, – მომესმა, თუ მართლა
ხორცზე საუბრობთ? – დასძინა. უსინათლო თვალები ჯერ იქით მია-
პყრო, სადაც იუსტასი ეგულებოდა, შემდეგ კი მისის თვეილისკენ, –
ხორცით მოგაქვს თავი, იუსტას?
– რას იზამთ, მე ხომ თქვენსავით გრაციოზული არ ვარ, – უპასუხა
იუსტასმა და ღიმილით დახედა მის გვერდით სკამზე მჯდომ უსინათლო
მუმიას.
– სად ხარ? – იკითხა მისის გემბელმა; ცალი ხელი მანიკიურით
ჰქონდა დაკავებული, მეორეს ჯერ ჰაერში აცეცებდა, მერე პიჯაკის
ბორტს მისწვდა და იქიდან თითები ნაცრისფერ, გამობურცულ მასას გა-
დაუსვა, – ღმერთო! ვერც კი წარმოვიდგენდი! რამხელა ხარ, იუსტას! –
და წვრილმა ხმამ ისევ გაიწკრიალა. ამჯერად, დაბალჩინოსანი ოფიც-
რის ხმას მიაგავდა, – ნედიც კაი ზორბა იყო, – განაგრძობდა და ფიქრებ-
ში ღიპს, ახლა ხელი რომ ედო, თავისი ცხონებული ქმრის ღიპს ადარებ-
და, – იმიტომაც გარდაიცვალა ახალგაზრდა. სულ რაღაც სამოცდაო-
თხის იყო. მსუქნები სამოცდაათამდეც ვერ აღწევენ.
იუსტასი გრძნობდა, რომ საუბარმა მისთვის არასასიამოვნო მიმარ-
თულება მიიღო. გადაწყვიტა, ხუმრობით დაეძვრინა თავი და თემა შე-
ეცვალა.
– თქვენი ხანდაზმული სხეული ამას გადაურჩა, – მიუგო მხიარუ-
ლად, – ერთი ეს მითხარით, სიკვდილის შემდეგ რა ელით მსუქნებს?
– ადამიანები კი არ კვდებიან, – თქვა მისის გემბელმა, – ისინი გარ-
დაიცვლებიან. – კარგი, გარდაცვალების შემდეგ, – გამოასწორა იუსტას-
მა, მაგრამ მის ინტონაციაში იგრძნობოდა, რომ ამ სიტყვას ბრჭყალებში

62
გულისხმობდა, – გაღმაც ტანჯავთ ზედმეტი წონა? კარგი იქნება, თუ
მომდევნო სეანსის დროს ამას დამიზუსტებთ.
– როგორი ქარაფშუტა ხარ, – მკაცრად უთხრა დედა დედოფალმა.
იუსტასი მისის თვეილს მიუბრუნდა.
– ბოლოს და ბოლოს, მიაგენით თქვენთვის საჭირო კუდიანს?
– სამ წუხაროდ, უმეტესობა მხოლოდ იტალიურად ლაპარაკობს, –
უპასუხა მისის თვეილმა, – მაგრამ ლედი ვორფლესდენმა ვიღაც გვირ-
ჩია. ინგლისელია. ამბობს, გამოგადგებათო.
– მე საყვირიანი მედიუმი მინდოდა, – თქვა მისის გემბელმა, – მაგ-
რამ, როცა ამდენს მოგზაურობ, ვისაც იპოვი, იმას უნდა დასჯერდე.
ფრანგი მოახლე ადგა, სკამს ადგილი შეუცვალა, მეორე ხელი, რომე-
ლიც მისის გემბელს ფოქსის წითურ ბეწვზე ედო, აიღო და ფრჩხილების
გაქლიბვას შეუდგა.
– თქვენი ახალგაზრდა ძმისწული დღეს ჩამოდის, არა?
– ამ საღამოს, – უპასუხა იუსტასმა, – შეიძლება, სადილზე ცოტა
დავაგ ვიანოთ.
– მიყვარს ბიჭები. რა თქმა უნდა, თუ კარგი მანერები აქვთ, რაც
დღეს იშვიათია. იცი, ვერონიკა, მისტერ დე ვრისი მომაგონდა. დღეს, ნა-
შუადღევს, ჩაიზე გვეწვევა, – მშვიდი, დინჯი ტონით თქვა მისის გემ-
ბელმა.
– ვინ, დე ვრისი? – იკითხა იუსტასმა.
– შენ ის პარიზში გაიცანი, – მიუბრუნდა მისის გემბელი, – ჩემს საა-
ხალწლოდ გამართულ კოქტეილის წვეულებაზე.
– ნუთუ? – დაბნეულმა მიუგო იუსტასმა. იქ ხომ, მის გარდა, კიდევ
ხუთი ათასი კაცი იყო.
– ამერიკელია, – განაგრძო მისის გემბელმა, – მგონი, ძალიან მოვ-
ხიბლე, არა, ვერონიკა?
– ნამდვილად ასეა, – მიუგო ვერონიკამ.
– ზამთარში ხშირად მომინახულებდა ხოლმე. ახლა ფლორენციაშია.
– ფულს აკეთებს?
მისის გემბელმა კვერი დაუკრა.
– კვების პროდუქტებით, – თქვა მისის გემბელმა, – მაგრამ ყველა-
ფერზე მეტად მეცნიერებით არის დაინტერესებული. მე კი სულ ვეჩიჩი-
ნები, რომ აინშტაინმა რაც არ უნდა თქვას, ფაქ ტები ფაქ ტებად რჩება.

63
 – და არა მარტო აინშტაინმა, – ღიმილით მიუგო იუსტასმა, – ბა-
ტონმა პლატონმა, ბატონმა ბუდამ და ბატონმა ფრანჩესკო ასიზელმაც.
იუსტასს უცნაური, ღრუტუნისმაგ ვარი ხმა მოესმა და მოტრიალდა.
მისის თვეილი ძლივს გასაგონად იცინოდა.
– განა რამე სასაცილო ვთქვი? – იკითხა იუსტასმა.
ფერმკრთალმა, ოვალურმა სახემ ჩვეული მშვიდი იერი დაიბრუნა.
– ერთი ხუმრობა მომაგონდა, მე და ჩემი ქმარი ბევრს ვიცინოდით
ხოლმე.
– ფრანჩესკო ასიზელზე?
ქალი ერთი-ორი წამი უჩუმრად უყურებდა.
– ძმა ვირზე, – თქვა ბოლოს.
იუსტასი სიამოვნებით ჩაუღრმავდებოდა ამ თემას, მაგრამ ვინაიდან
მისტერ თვეილი ახალი გარდაცვლილი იყო, ტაქ ტიანად შეიკავა თავი.
– დილით ქალაქ ში თუ აპირებ ჩასვლას, – საუბარში ჩაერთო მისის
გემბელი, – იქნებ ვერონიკა გაიყოლო.
– დიდი სიამოვნებით.
– საყიდლებზე ვაგზავნი, – განაგრძობდა მოხუცი ქალი.
იუსტასი მისის თვეილს მიუბრუნდა:
– იქნებ ლანჩიც ერთად მიგ ვერთვა.
მიპატიჟებაზე უარის თქმა მისის გემბელმა დაასწრო.
– არა, იუსტას, მინდა, ტაქსი აიყვანოს და მალევე შინ დაბრუნდეს.
იუსტასმა თვალი მისის თვეილისკენ გააპარა, მისი რეაქცია აინტე-
რესებდა, მაგრამ ენგრესის მადონას არაფრის მთქმელ სიმ შვიდეს შეეჩე-
ხა.
– კარგი, მისის გემბელ, ტაქსით წამოვალ, – მშვიდად თქვა მისის
თვეილმა.
ნახევარი საათის შემდეგ, ზომიერად ელეგანტურ, შავ კაბაში გამო-
წყობილი ვერონიკა თვეილი შენობიდან მზის სინათლეში გამოვიდა. კი-
ბესთან მუ ქი ლურჯი, მოზრდილი და მეტისმეტად ძვირფასი შესახედა-
ობის „იზოტა“ ელოდა. ისე, პოლ დე ვრისი, – ფიქრობდა ვერონიკა, რო-
ცა მანქანაში ჯდებოდა, – სიმდიდრით მისტერ ბარნაკს არ უნდა ჩამოუ-
ვარდებოდეს.
– იმედი მაქვს, საწინააღმდეგო არაფერი გექნებათ, – ჰკითხა იუს-
ტასმა. ხელში დღიური ნორმის უკვე მეორე სიგარა ეჭირა.

64
 ვერონიკამ ამოხედა და ისე გაუღიმა, ტუჩები ერთმანეთისთვის არ
დაუცილებია. შემდეგ თავი გააქნია და კალთაში ჩაწყობილ თათმანიან
ხელებს დახედა.
მანქანა ჭიშკრიდან ნელა ჩაუყვა კვიპაროსებს შორის ციცაბო, დაკ-
ლაკნილ გზას.
– ჩემი კოლექციის ნიმუშებს შორის, – როგორც იქნა, სიჩუმე დაარ-
ღვია იუსტასმა, – მგონი, დედა დედოფალი ყველაზე საუცხოო ვინმეა.
შესანიშნავად შენახული ქვის ხანის მორიელია.
მისის თვეილმა ერთმანეთზე გადაჭდობილ საკუთარ ხელებს გაუღი-
მა.
– გეოლოგი არ ვარ, – თქვა მან, – მაგრამ ისე მოხდა, რომ ქვის ხანის
ექსპონატმა დამიქირავა.
– რაც, მე პირადად, ძალიან მაკვირვებს.
ქალმა ცნობისმოყვარე თვალებით შეხედა.
– ალბათ გულისხმობთ, რომ თავი ისე უნდა მე ჭიროს, თითქოს მისი
კომპანიონი ვარ, არა?
სიტყვა „კომპანიონი“, როგორც იუსტასმა შენიშნა, ოდნავ ხაზგასმით
იყო ნათქვამი და ბრონტესეულ მნიშვნელობას იძენდა.
– სწორედაც.
მისის თვეილმა იუსტასი კარგად შეათვალიერა, დაწყებული ქუდით,
კოხტად მორგებული მონაცრისფრო პიჯაკით, „სალკას“ ჰალსტუხით და
ღილ-კილოში გარჭობილი კოკრით დამთავრებული.
– მამათქვენი ისლინგ ტონელი ღარიბი მღვდელი არ უნდა ყოფილი-
ყო, – აღმოხდა ქალს.
– არა, ის ბოლტონელი შეურიგებელი ანტიკლერიკალი გახლდათ.
– ოჰ, მე რწმენას არ ვგულისხმობდი, – უპასუხა ქალმა და დელიკა-
ტური ირონიით გაიღიმა, – იმაზე ვლაპარაკობ, რასაც თქვენი სიდედრი
რეალურ ფაქტებს უწოდებს.
– მაგალითად? ქალმა მხრები აიჩეჩა.
– მაგალითად, კიდურების მოყინვას. ცივ სახლში ცხოვრებას. სირ-
ცხვილის გრძნობას ძველი და გაცვეთილი ტანსაცმლის გამო. მაგრამ,
კაცმა რომ თქვას, არც სიდუხჭირეს არ ვგულისხმობდი. მამათქვენი ალ-
ბათ ქრისტიანულ სათნოებებს არ ცნობდა.
– როგორ არა, – მიუგო იუსტასმა, – ის პროფესიონალი ქველმოქმე-
დი იყო. ხომ იცით შადრევნები, საავადმყოფოები, კლუბები.

65
 – მაგრამ ის მხოლოდ ფულს გასცემდა და მის სახელს აბრებზე წერ-
დნენ. თავად იმ საშინელ კლუბებში მუშაობა არ უწევდა.
– როგორც ეტყობა, თქვენ გიწევდათ, არა?
მისის თვეილმა თავი დაუქნია.
– მას შემდეგ, რაც ცამეტი წლის გავხდი. თექვსმეტის როცა შევ-
სრულდი, კვირაში ოთხჯერ ღამითაც ვმუშაობდი.
– გაიძულებდნენ?
მისის თვეილმა მხრები აიჩეჩა და იმ წამსვე არ უპასუხია. მამა გაახ-
სენდა – თვალწინ დაუდგა მისი ნათელი თვალები ტუბერკულოზით გა-
ტანჯულ აპოლინის სახეზე, მაღალი, ხმელი სხეული, ოდნავ წელში
მოხრილი, შეზნე ქილი გულმკერდით. მის გვერდით დედა იდგა, მომცრო
ტანის სუსტი არსება, მაგრამ ამავე დროს, ქმრის არაამქვეყნიურობით
გამოწვეული სიბეჩავის თავგამოდებული დამცველი, ჩიტივით ციც ქნა
ატლანტი, მზად რომ იყო, მთელი მატერიალური სამყაროს სიმძიმე
ეზიდა.
– იცით, არსებობს მორალური შანტაჟი, – თქვა ბოლოს ქალმა, –
როცა ადამიანები, რომლებიც გარშემო გახვევიან, პირველი ქრისტიანე-
ბივით ცხოვრობენ, უბრალოდ, არჩევანს არ გიტოვებენ.
– ალბათ, არა.
იუსტასმა სიგარა პირიდან გამოიღო და კვამლის ღრუბელი გამოუშ-
ვა.
– ეს ერთ-ერთი მიზეზია, რატომაც შორს უნდა დაიჭირო თავი უბი-
წო საზოგადოებისგან.
– თქვენი გერი ერთ-ერთი მათგანია, – თქვა მისის თვეილმა ხანმოკ-
ლე პაუზის შემდეგ.
– ვინ, დეიზი ოკამი?
ქალმა თავი დაუქნია.
– მაშ, მამათქვენი ქენონ… რა ჰქვია, ვისზეც განუწყვეტლივ ლაპა-
რაკობს დეიზი? – ქენონ ქრესუელი.
– ჰო, ქრესუელი, – იუსტასს სახე გაუბრწყინდა, – კარგი იქნება,
ერთხელ მაინც მოუსმინოთ.
– არაერთხელ მომისმენია, – მიუგო მისის თვეილმა.
დეიზი ოკამი, დოტი ფრიბოდი, ივონ გრეივსი – ღვთისმოსავი ქალბა-
ტონები. ერთი მსუ ქანი, ორი კიდევ გაჩხინკული. ერთხელ დახატა კიდე-

66
ვაც, ჯვრის წინ ჩაცუც ქულები, ჯვარზე კი ბოისკაუტები მამამისს აკ-
რავდნენ.
იუსტასის სიცილმა სიჩუმე დაარღვია – გერზე გაეცინა, უნებურად,
ქენონ ქრესუელზეც.
– არადა, იმ საცოდავს სულ უნდა, კეთილი საქმე აკეთოს, – თქვა
იუსტასმა თანაგრძნობით, – ერთი მხრივ, სხვა რა დარჩენია მას შემდეგ,
რაც ქმარი და შვილი დაკარგა.
– ის მანამდეც ესეთი იყო.
– მაშ, გამართლება არ ჰქონია, – დაასკვნა იუსტასმა.
მისის თვეილმა გაიღიმა და თავი გააქნია. ცოტა ხნის შემდეგ დასძი-
ნა, რომ სწორედ დეიზი ოკამმა წარუდგინა ის მისის გემბელს.
– იშვიათი გამართლებაა, – აღნიშნა იუსტასმა.
– და ჰენრიც მათ სახლში გავიცანი.
– ჰენრი?
– ჰენრი ჩემი ქმარი იყო.
– ჰო, ჰო, მახსოვს.
ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა. იუსტასმა სიგარა მოქაჩა და ცდილობდა
გაეხსენებინა, რამე თუ დასცდენოდა დედა დედოფალს ჰენრი თვეილის
შესახებ. როგორ არა, მისის გემბელის საადვოკატო ფირმაში მუშაობდა
და მის საქმეებს წარმართავდა – სასიამოვნო, განათლებული პიროვნე-
ბა. აპენდიქსი გაუსკდა და იმას გადაჰყვა, სულ რაღაც, ნეტავი რამდენის
იყოო, რა უთხრა, თავისი ჩვეული ეშმაკისეული სიზუსტით? მგონი, ოც-
დათვრამეტის. გამოდის, ცოლზე სულ ცოტა თორმეტი ან თოთხმეტი
წლით ყოფილა უფროსი.
– რამდენი წლის გათხოვდით?
– თვრამეტის.
– არისტოტელეს თუ დავუჯერებთ, საუკეთესო ასაკია. – მაგრამ მა-
მაჩემს თუ დავუჯერებთ, არა. უნდოდა, კიდევ რამდენიმე წელი მომეცა-
და.
– მამებს, როგორც წესი, მაინცდამაინც არ სიამოვნებთ ქალიშვილე-
ბის გათხოვება.
მისის თვეილმა მუხლებზე დაწყობილ ხელებს დახედა და ხმელთა-
შუა ზღვაზე გატარებული თაფლობის თვე მოაგონდა. მოაგონდა, რო-
გორ ცურავდნენ ზღვაში, როგორ სასიამოვნოდ აშტერებდა მზის აბაზა-

67
ნები, როგორ ნებივრობდნენ ნასადილევს მწვანედარაბებიან საძინე-
ბელში.
– სულაც არ მიკვირს, – თქვა ასე თვალებდახრილმა.
უკიდურესად დიდი სიამოვნების, მოურიდებლობისა და თავდავი-
წყების ტკბილმა მოგონებებმა ღიმილი მოჰგვარა. „ბუნება გარინდებუ-
ლიყო, და მე სიყვარულს გასწავლიდი“, – ჯონ დონის სიტყვებს ჰენრი
ამატებდა, რომ მას ნამდვილად სამაგალითო მოსწავლე შეხვდა. საკუ-
თარ თავს, როგორც ეტყობა, მასწავლებლად მიიჩნევდა. მაგრამ, სამ წუ-
ხაროდ, მასწავლებლობა ვერ იცავდა, საძაგელი ხასიათი ჰქონოდა და
მეტისმეტად ძუნ წი ყოფილიყო.
– მიხარია, თუ გათხოვებით თავი დააღწიეთ უსიამოვნო ცხოვრებას.
მისის თვეილმა თავიდან არ უპასუხა.
– როცა ჰენრი გარდაიცვალა, – თქვა ბოლოს, – ისეთი პირი უჩანდა,
რომ იქ უნდა დავბრუნებულიყავი, საიდანაც დავიწყე.
– ღარიბებთან და კარგებთან.
– ღარიბებთან და კარგებთან, – ექოსავით გაიმეორა ქალმა, – მაგ-
რამ, საბედნიეროდ, მისის გემბელს სჭირდებოდა, რომ ვინმეს მისთვის
წაეკითხა.
– და ახლა მდიდრებთან და ცუდებთან ცხოვრობთ, არა?
– პარაზიტივით, – მშვიდად თქვა მისის თვეილმა, – როგორც დიდე-
ბული ლედის მოახლე… საკითხავი ის არის, ორ ბოროტებას შორის რო-
მელს აირჩევ.
ხელჩანთა გახსნა და ცხვირსახოცი, რომელიც ყვავილებისა და ციბე-
ტინის სურნელს აფრქვევდა, ამოიღო და ცხვირთან მიიტანა. მამის სახ-
ლში ქრონიკულად კომბოსტოს სუნი და პუდინგის ოხშივარი იდგა. გო-
გონების კლუბში კი – გოგონების.
– მე პირადად, – თქვა მისის თვეილმა და ცხვირსახოცი გვერდზე გა-
დადო, – საკუთარ სახლში ყოფნას მირჩევნია, თქვენთან მუქთამჭამელი
ვიყო, რაც საშუალოდ ორმოცი შილინგია კვირაში.
ხანმოკლე სიჩუმე ჩამოვარდა. – თქვენ ადგილას, ალბათ, მეც იმავე
არჩევანს გავაკეთებდი, – თქვა ბოლოს იუსტასმა.
– არ გამიკვირდებოდა, – მიუგო მისის თვეილმა.
– მაგრამ, ვფიქრობ, მე ზღვარს გავავლებდი…
– ზღვარს ვერ გაავლებ, სანამ ამის საშუალება არ გექნება.
– ვერც მაშინ, როცა ქვის ხანის მორიელთან მუშაობ?

68
 მისის თვეილმა გაიღიმა.
– თქვენს სიდედრს საყვირიანი მედიუმი უნდოდა, მაგრამ იძულებუ-
ლია, იმას დასჯერდეს, ვინც უპოვეს.
– ხომ გესმით, – ქოშინით გაიცინა იუსტასმა, – როგორ ძალიან გაუ-
მართლა, თქვენ რომ გიპოვათ.
– მგონი, მე უფრო გამიმართლა.
– რაღა გეშველებოდათ, ერთმანეთი რომ არ გეპოვათ?
მისის თვეილმა მხრები აიჩეჩა.
– შეიძლება, ცოტა ფული წიგნების გაფორმებით მეშოვა.
– ხატავთ?
თავი დაუქნია და უპასუხა:
– ოღონდ, ეს საიდუმლოა.
– ვის უმალავთ?
– ნაწილობრივ იმიტომ ვმალავ, რომ უკვე ჩვევაში გადამივიდა. სა-
დაც მე ცხოვრობდი, მხატვრობას არ აფასებდნენ.
– ეთიკური თუ ესთეტიკური მიზეზით?
ქალმა ისევ მხრები აიჩეჩა:
– ვერ გეტყვით.
მაგრამ მოულოდნელად გაახსენდა, რა საშინლად განაწყენდა მისის
ქრესუელი, როცა მისი ესკიზების რვეულს, სამდღიანი შაკიკის დროს
ლოგინ ში რომ ხატავდა, შემთხვევით გადააწყდა. იმ დღიდან, მხოლოდ
საპირფარეშოში ხატავდა, თან პატარა ქაღალდის ნაგ ლეჯებზე, თუ გა-
დაყრიდა, მილში რომ არ გაჭედილიყო.
– ამას გარდა, – განაგრძო ქალმა, – გასაიდუმლოება თავისთავად
საინტერესოა.
– ვითომ?
– არ მითხრათ, რომ თქვენც ჩემი ქმარივით ფიქრობთ. ჰენრი ათი
წლით გვიან რომ დაბადებულიყო, ნამდვილად ნუდისტი იქნებოდა.
– თქვენ? თქვენ ხომ ათი წლით გვიან დაიბადეთ.
ქალმა მრავალმნიშვნელოვნად გააქნია თავი.
– მე პირადად, თუ ვინმეა ოთახში, სამრეცხაოში ჩასაბარებელი სა-
რეცხის სიასაც ვერ დავწერ. მაგრამ, ჰენრი… ის სულ სხვანაირი იყო, კა-
ბინეტის კარსაც არასოდეს კეტავდა. მისი შემხედვარე, თავს ცუდად
ვგრძნობდი ხოლმე.
ერთხანს გაჩუმდა.

69
 – ხომ იცით, ზიარების წირვას ერთი უცნაური ლოცვა რომ უძღვის –
„ყოვლისშემძლე ღმერთო, შენ გიღებთ ყველანი გულს, ყველა სურვილს
გიმხელთ, არაფერს გიმალავთ“. ამ თემაზე ჩანახატები მქონდა. დედას
განსაკუთრებით ამ ნახატების ნახვამ ატ კინა გული.
– მჯერა, რომ ატ კენდა, – ჩაიხითხითა იუსტასმა, – იქნებ, ოდესმე
მეც მაჩვენოთ ეს ნახატები.
მისის თვეილმა ჯერ ინტერესით შეხედა, მერე თვალი აარიდა. რამ-
დენიმე წამი არაფერი უთქვამს. შემდეგ დინჯად, თითქოს რაღაც გადა-
წყვეტილება მიიღოო, უპასუხა:
– თქვენ ერთ-ერთი ხართ იმ მცირერიცხოვან ადამიანთაგან, ვისაც
ვაჩვენებ.
– თავს დავალებულად ვგრძნობ, – თქვა იუსტასმა.
მისის თვეილმა ჩანთა გახსნა, სადაც, როგორც ჩანს, სურნელოვანი
ნივთების გარდა, შუაზე გახეული რვეულის ფურცელი ედო.
– ეს საუზმის წინ, დილით დავხატე.
იუსტასმა ფურცელი გამოართვა და მონოკლი გაიკეთა. ტუშით ნახა-
ტი უმცირესი დეტალები საოცრად გულდასმით შეესრულებინა. ხატვა
სცოდნია, – ასეთი იყო იუსტასის განაჩენი, მაგრამ რაღაც არასასიამოვ-
ნოდ ჩანდა ყველაფერი დაწვრილმანებული. ფურცლის ნაგ ლეჯი თვალ-
თან ახლოს მიიტანა და დააკვირდა. ნახატზე გამოსახული იყო ქალი,
ხაზგასმულად მკაცრ, მაგრამ უკანასკნელ მოდაზე შეკერილ კაბაში,
ლოცვანით ხელში. ეკლესიაში სკამების რიგს მიუყვებოდა და თან მავ-
თულზე გამობმულ მაგნიტის ნალს მიათრევდა. ნალი ისე იყო გამოკვე-
თილი, რომ თეძოებს მოგაგონებდათ. ცოტა მოშორებით, მიწაზე უზარ-
მაზარი,
გოგრისხელა თვალის კაკალი იდო და შეშლილივით უცქერდა მაგ-
ნიტს. თვალს ჭიაყელებივით
მკლავები გამოზრდოდა და ძლიერი, მარწუხებივით მოკაუ ჭებული
თითებით იატაკს
ჩაჰბღაუ ჭებოდა. მაგრამ, იმდენად ძლიერი იყო მიზიდულობის ძალა,
წინააღმდეგობის გაწევის
ფუ ჭი მცდელობა კი ისეთი უშედეგო, რომ ქვის ფილებზე მისი
ფრჩხილების კვალი ჩანდა. იუსტასმა მარცხენა წარბი ასწია, მონოკლი
რომ ჩამოვარდნილიყო.
– ერთი რამ ვერ გავიგე ამ იგავში, – თქვა, – რატომ ეკლესია?

70
 – ოჰ, რომელი ერთი მიზეზი გითხრათ? – უპასუხა მისის თვეილმა
და მხრები აიჩეჩა, – წესიერება ყოველთვის უფრო აძლიერებს ქალის
მიმზიდველობას. მკრეხელობა კი სიამოვნებას ცოტა მეტ ეშხს მატებს.
ისე, ეკლესია ის ადგილია, სადაც ადამიანები ჯვარს იწერენ. და რა
იცით, რომ შავ, ტყავის ყდაში ლოცვანის ნაცვლად „დეკამერონი“ არ
უდევს?
ფურცელი გამოართვა და ისევ ჩანთაში ჩაიდო.
– სამ წუხაროა, მარაოები მოდიდან რომ გადავიდა, – უკვე სხვა ტო-
ნით თქვა, – ან ის კაზანოვას დროინდელი თეთრი ნიღბები. ან კიდევ,
ქალები შირმის მიღმა რომ ლაპარაკობდნენ, „მოთხრობაში უფლისწულ
გენძის შესახებ“ რომ არის, ისე. რა შესანიშნავი იქნებოდა, არა?
– ვითომ?
თავი დააქნია და სახეზე უჩვეულო გამოცოცხლება დაე ტყო.
– შეიძლება, მღვდელთან საუბრობდე და თან ძალიან უცნაურ რამე-
ებს აკეთებდე… ვთქვათ, ერთა ლიგის ამბებზე ელაპარაკებოდე და ძა-
ლიან, ძალიან უცნაურ რამეს აკეთებდე!
– მაგალითად?
პასუხად ორუტუნისმაგ ვარი ხმა გამოსცა, რასაც პაუზა მოჰყვა.
– არ დაფიქრებულხართ, რამდენი საზიზღრობის გაკეთება შეუძლია
ადამიანს ისე, რომ არც გაწითლდეს?
– თქვენ შეძლებდით ასეთი საზიზღრობის გაკეთებას?
ქალმა თავი დაუქნია.
– ჩემგან კარგი მეცნიერი დადგებოდა.
– გამოგიტყდებით, მაგრამ ერთმანეთს ვერ ვუკავშირებ.
– ნუთუ ვერ ხედავთ, – ქალს მოუთმენლობა ეტყობოდა, – ბაყაყებსა
და თაგ ვებს კიდურებს აჭრიან, კურდღლებს კიბოს უჯრედებს უნერგა-
ვენ, კოლბებში გამუდმებით რაღაც დუოს – მხოლოდ იმიტომ, რომ ნა-
ხო, რა მოხდება, მხოლოდ იმიტომ, რომ სეირს უყურო. უნებურად ჩადე-
ნილი ბოროტმოქმედება – სულ ეს არის მეცნიერება.
– და თქვენც შეძლებდით ასე თავის შექცევას?
– რა თქმა უნდა, ოღონდ სახალხოდ არა.
– შირმის მიღმა, სადაც კარგები ვერ დაგინახავენ…
– შირმის მიღმა, – მშვიდად გაიმეორა ქალმა და უკვე სხვა ტონით
განაგრძო, – ახლა კი, უნდა დაგ ტოვოთ, სადღაც აქ ძაღლებისთვის რე-

71
ზინის ვირთხები იყიდება. ვირთხები შოკოლადის სურნელით. როგორც
ეტყობა, ფოქსი შოკოლადზეა შერყეული. აი, ისიც!
წინ გადაიხარა და ფანჯრის მინაზე ნაზად დააკაკუნა.
იუსტასმა თვალი გააყოლა, შემდეგ ქუდი ისევ დაიხურა და მძღოლს
უბრძანა, „ვეილის“ მაღაზიისკენ გაეხვია.

72
 თავი 7

ვეილი“ ბრიუსელში, პარიზში…

იუსტასმა კარი შეაღო და ხალხით გადავსებულ მაღაზიაში შევიდა.
„სადაც ყველაფერი სიამოვნებას განიჭებს, – ღიღინებდა იუსტასი, რო-
გორც ასეთ დროს სჩვეოდა ხოლმე, – ბრიუსელში, პარიზში, ფლორენცი-
აში და ვენაში არის კაცი, სახელად ვეილი“.
მაგრამ ამ დილით ქალი დახვდა, მისი მეუღლე, მადამ ვეილი. იუს-
ტასი რომ შევიდა, მადამ ვეილი კლიენტს აგულიანებდა, ჟორჟ ბრაკის
ნამუშევარი ეყიდა. კლიენტი აშკარად ანგლო-ინდოელი პოლკოვნიკი
უნდა ყოფილიყო. სანახაობა იმდენად სახალისო იყო, მთავარი მოქმედი
პირი კი იმდენად მომხიბვლელი, რომ იუსტასმა თავი ისე მოაჩვენა,
თითქოს ყოვლად საზიზღარი მაიოლიკით დაინტერესდა, რათა შესძლე-
ბოდა მიახლოებოდა და მათი საუბრისთვის ახლოდან უკეთ ესმინა და
ემზირა.
ნეტავი, როგორ გადმოვიდა ეს მარგალიტის, ოქროსფერ და თვალ-
წარმტაც ვარდისფერ ფერებში შესრულებული ჩინებული, ფუმფულა
ახალგაზრდა არსება რუბენსის ტილოდან? იქ ხომ მისი ნამდვილი სახ-
ლი იყო. და როგორ მოხდა, რომ რუბენსის მითოლოგიურ გმირს ტანთ
რაიმე მოსავს? მაგრამ, მიუხედავად მეოცე საუკუნისთვის შეუფერებელი
მორთულობებისა, ვეილის ფლამანდიელი ვენერა მაინც მომაჯადოებე-
ლი გახლდათ. ყოველივე ეს კი ბევრად უფრო ამძაფრებდა მისის ვეილი-
სა და პოლკოვნიკის ურთიერთობის აბსურდულობას. პატარა გოგონას
გულწრფელობით, რომელსაც მუყაითი შრომის შედეგად კარგად დაზე-
პირებული გაკვეთილის მოყოლა სურდა, მისის ვეილი კეთილსინდისიე-
რად იმეორებდა იმ უაზრო ფრაზებს, რომელთა წყალობითაც მისი ქმა-
რი თავის შეუდარებელ ჟარგონს ილამაზებდა ხოლმე. „ხელშესახები“,
„მრავლისმეტყველი ფორმები“, „მონახაზის ხელწერა“ – იუსტასისთვის
კარგად ნაცნობი, თანამედროვე კრიტიკისთვის დამახასიათებელი სტე-
რეოტიპები და ამას გარდა, ბატონი ვეილის საკუთარი ლევანტური, გე-
ნიალური გამოთქმები, როგორებიც იყო – „ოთხგანზომილებიანი ხედვა“,
„მარადიული ფერები“. ამ ფრაზებს მისის ვეილი ფრანგული აქცენტით
გამოთქვამდა, თან ისე მომხიბვლელად, ინგლისური მუსიკალური კომე-
დიის სცენაზე პარიზელი გოგონას უხამს ჟღურტულს მოგაგონებდათ.

73
აშკარად მოხიბლულ პოლკოვნიკს წითელლოყება სახე ვნებისგან კიდევ
უფრო ასჭარხლებოდა.
უცებ სწრაფი ნაბიჯების ხმა და ხმამაღალი, აღტაცებული შეძახილი
– „Monsieur Eustache!“ მოესმა. იუსტასმა მოიხედა. დაბალი, მხარბე-
ჭიანი, გასაოცრად ცქვიტი და ენერგიული, ეს თავად გაბრიელ ვეილი
იყო, რომელიც ბაროკოს პერიოდის ქანდაკებებსა და იტალიური რენე-
სანსის ავეჯს შორის შურდულივით მოქროდა მისკენ. იუსტასის ხელი
ორივე ხელში მოიქცია და დიდხანს და მგზნებარედ ართმევდა, თან გა-
მოუსწორებელი ბელგიური ინგლისურით ცდილობდა დაერწმუნებინა,
როგორ უხაროდა, ეამაყებოდა, აღელვებდა მისი ნახვა. მერე ცოტა ხმას
დაუწია და დრამატიზმით სავსე ჩურჩულით ამცნო, რომ პარიზიდან
ძმამ რაღაც გამოუგზავნა – ნამდვილი განძი. როგორც კი ნახა, თავს
აღუთქვა – არავის აჩვენებდა, არც ერთ სულიერს, თავად პირპონტ
მორგანსაც კი, ვიდრე მუსიე იუსტაჩი არ გახსნიდა ამ უმანკო პორთფო-
ლიოს, და არ დატ კბებოდა რჩეულით რჩეულთა შორის. და მერე როგორ
დატ კბებოდა! ეს ხომ დეგა იყო. დეგას ნახატი, როგორიც ჯერ არავის
უნახავს.
ჯერ კიდევ დაუცხრომელი მგზნებარებით გაუძღვა უკანა ოთახისკენ.
ოთახში, მოჩუ ქურთმებულ ვენეციურ მაგიდაზე შავი პორთფოლიო
იდო.
– აი, ისიც! – შესძახა და ისე გაიშვირა ხელი, თითქოს აღორძინების
ხანის სურათზე წმინდა ერაზმუსის ფერისცვალებისკენ ითხოვდა ხალ-
ხის ყურადღების მიპყრობას.
ერთი წამით დადუმდა, მერე გამომეტყველება, მოხუც ფაშასთან მო-
სარიგებლად მისული მონებით მოვაჭრესავით, ცბიერი და ვნებიანი გა-
უხდა და პორთფოლიოს გახსნა დაიწყო. იუსტასი აკვირდებოდა, ძლიერ
და მარჯვე ხელებს შავი, ნაზი ბალანი უფარავდა და მოკლე, მაგრამ
კარგად მოვლილი თითები ჰქონდა. ხელის ერთი მოქნევით მისტერ ვე-
ილმა მძიმე მუყაოს საფარი გადააგ დო.
– აბა, შეხედეთ!
ხმაში საზეიმო გან წყობა და თავდაჯერება იგრძნობოდა. ამ ახლად
წამოკოკრებული ძუძუებისა და შეუდარებელი ჭიპის დანახვაზე, ვერც
ერთი ფაშა, როგორ მობეზრებულიც არ უნდა ჰქონოდა ეს ყველაფერი,
უარს ვერ იტყოდა.

74
 იუსტასმა მონოკლი გაიკეთა და შეხედა. ნახშირში შესრულებული
ესკიზი იყო. შიშველი ქალი რომაული სარკოფაგისმაგ ვარ თუნუ ქის აბა-
ზანაში იდგა. ცალი, უხეში ფეხსაცმლის ტარებისგან დეფორმირებული
ფეხი აბაზანის კიდეზე ჩამოედო, თმა და მკერდი ცალ მხარეს გადაეხა-
რა, უკანალი საპირისპირო მხარეს გაეზნიქა. მუხლებში მეტად უხერხუ-
ლად მოხრილი, ქუსლს იხეხავდა. სრულიად აუხსნელი ოსტატობის წყა-
ლობით, ადვილად მიხვდებოდით, რომ მართალია, ქუსლი გასაპნული
ჰქონდა, ის ქრონიკულად გაშავებული უნდა ყოფილიყო.
მართლაც რომ, დეგას გარდა არავის შესწევს ძალა, ჩვენი ძალიან
პირადული ფიზიოლოგიის სიბეჩავე ასეთი ლამაზად და დახვეწილი
ფორმით წარმოაჩინოს.
– ის მანიასკო არ უნდა გეყიდვინებინა ჩემთვის, – ესღა თქვა ხმა-
მაღლა, – როგორღა შევძლებ ახლა რომელიმე მათგანის ყიდვას?
მონებით მოვაჭრემ ფაშასკენ მზერა გააპარა და სასურველი ეფექ-
ტის ნიშნები შენიშნა. – მაგრამ ისინი ხომ არც ისე ძვირია, – შეუბრუნა
სიტყვა, – და ისეთივე მყარი კაპიტალდაბანდებაა, გინდ სუეცის არხის
კომპანიაში გ ქონოდეს წილი. ახლა, მუსიე იუსტაჩ, მოდით, ამას შეხე-
დეთ!
პირველი გასწია, მაგრამ ახალი ნახატის მხოლოდ ფრაგმენტი გა-
მოჩნდა, ათასობით გემი მიცურავდა გაშლილ ზღვაში. გაბრიელ ვეილმა
სქელი, ლამაზად გაქლიბული საჩვენებელი თითი შემთხვევით დეგას
ქალის დუნდულებს მიადო.
– რა ფერთა შეხამება! – აღელვებული სუნთქავდა, – რა ხელწერაა!
იუსტასს სიცილი აუვარდა. მაგრამ, როგორც ყოველთვის, ბოლოს ამჯე-
რადაც მისტერ ვეილმა გაიცინა. ნელ-ნელა ფაშა თმობდა. შეიძლება
ამაზე დაფიქრება – ვთქვათ, თუ უზომოდ დიდ თანხას არ დაუსახე
ლებს.
– სულ რაღაც რვა ათასი ლირა, – ქლესით მიუგო მონებით მოვაჭ-
რემ. სულ რაღაც რვა ათასად, არა მარტო შედევრის მფლობელი ხდებო-
და, არამედ საიმედო დაზღვევას დაიბევებდა.
საკმაოდ კეთილგონივრული რჩევა იყო, მაგრამ იუსტასმა მაინც გა-
დაწყვიტა, შესწინააღმდეგებოდა.
არავითარ შემთხვევაში რვა ათასს ერთ სენტიმოსაც არ დააკლებს.
მაგრამ, თუ მისტერ იუსტაჩი ორივე ნახატს იყიდის და თან ნაღდ ფულს
გადაიხდის, შეიძლება, თოთხმეტადაც დაუთმოს.

75
 თოთხმეტი, თოთხმეტი… ბანკიდან მიღებული დილის წერილის მე-
რე, შეიძლებოდა გეთქვა, რომ ორ დეგას თითქმის მუქთად იძენდა. სინ-
დისი დაიმ შვიდა და ჩეკების წიგნი ამოიღო.
– თან წავიღებ, – თქვა, თითქოს ფეხის დამბანს ეუბნებოდა.
ხუთი წუთის შემდეგ, იღლიაში ამოჩრილი კვადრატული, ბრტყელი
ამანათით, იუსტასი კვლავ მზის შუ ქით განათებულ ტორნაბუონის ქუ-
ჩაზე გამოვიდა და ახლა ბიბლიოთეკისკენ გაემართა. აინტერესებდა, ლა
მეტრის „ადამიანი მანქანის“ ეგზემპლარი თუ ჰქონდათ. რა თქმა უნდა,
არ ჰქონდათ. უკანასკნელი ინგლისური და ფრანგული რეცენზიები გა-
დაფურცლა. ამაოდ ცდილობდა, რაიმე ისეთი მოენახა, წასაკითხად რომ
ღირდა. იქიდან ვიწრო და მარად ხალხით გადაჭედილ ქუჩას გაუყვა.
წამიერი ყოყმანის შემდეგ, გადაწყვიტა, ბარჟელოში თვალს წყალს
დავალევინებო და მერე, იქიდან ლანჩამდე ბრუნო რონტინისთანაც შე-
ივლიდა. უნდოდა, ბრუნოსთვის ეთხოვა, სებასტიანის გალიგაიზე წაყვა-
ნის ამბავი მოეგ ვარებინა.
ათ წუთში, ქარის სისწრაფით ჩაურბინა დონატელოს ქანდაკებებს
და ქუჩაში გასული, ბრუნოს წიგნის მაღაზიისკენ გაემართა.
დიახ, მართლაც რომ კარგი იქნებოდა, – ფიქრობდა გზადაგზა, – თი-
თოეული ჩვენგანის ცხოვრებაც, იმ ქანდაკებებივით, ღირსეული ყოფი-
ლიყო, ჭეშმარიტად კეთილშობილი. ვნებიანი ენერგია, შერწყმული სიმ-
შვიდესთან, დიდსულოვნება შერწყმული გრაციოზულობასთან. მაგრამ,
ვაი, რომ ეს არ არის ის თვისებები, რომელთაც ცხოვრებაში ვავლენთ,
რაც ძალიან სამ წუხაროა. თუმცა, როცა დონატელო ხარ, შენს სტილს
ვერ გადაუხვევ. ჯონი გაახსენდა, თავისი გატაცებებით – ვერაფრით ვერ
შეაჩერა არჩევანი ბაპტიზმსა და გატამელატას შორის. საბოლოოდ მისი
ცხოვრება… იუსტასმა აწონ-დაწონა და ბოლოს გადაწყვიტა, ჯონის
ცხოვრება შეიძლებოდა, ცუდი მხატვრის მიერ ომის თემაზე შექმნილი
ნახატისთვის შეგედარებინა. მხატვრისა, რომელიც დაიბადა, რომ ჟურ-
ნალები გაეფორმებინა, მაგრამ გაუმართლა – კუბისტების ნამუშევრები
ნახა და მაღალ ხელოვნებას ეზიარა. საწყალი ჯონი! არც გ ემოვნება გა-
აჩნია და არც სტილი…
ამ დროს უკვე ბრუნოს მოსახვევს მისდგომოდა. კარი შეაღო და პა-
ტარა, ბნელ, წიგნების რიგებით სავსე მღვიმეში შევიდა.
დახლთან კაცი იჯდა და ჭერზე დაკიდებული მწვანე აბაჟურის შუქ-
ზე კითხულობდა. ზარის წკარუნის ხმაზე წიგნი გადადო. ალბათ უფრო

76
მოვალეობის გამო შეწყვიტა კითხვა, თორემ მყიდველის შემოსვლით გა-
მოწვეული სიხარული მაინცდამაინც არ ეტყობოდა. წამოდგა და ახალ-
მოსულს შეეგება. ახალგაზრდა კაცი ასე ოცი წლისა იქნებოდა – მაღა-
ლი, მსხვილძვალა, ვიწრო და წინ წამოწეული, საკმაოდ დაძაბული და
სერიოზული, მაგრამ მაინც არც ისე ჭკვიანი ცხვრის სახით.
– Buon giomo, – გულთბილად მიესალმა იუსტასი.
ახალგაზრდამ სალმითვე უპასუხა, ოღონდ არ გაუღიმია. არა, იმი-
ტომ არა, რომ უპატივცემულობა გამოემჟღავნებინა, – გაიფიქრა იუს-
ტასმა, – უბრალოდ, ასეთ სახეზე ღიმილი ყოვლად წარმოუდგენელი იქ-
ნებოდა.
იუსტასმა ჰკითხა, ბრუნო სად არისო. ახალგაზრდა კაცმა მიუგო, და-
ახლოებით ერთ საათში დაბრუნდებაო.
– როგორც ყოველთვის, სადღაც დაეხეტება, – განმარტა იუსტასმა,
საკმაოდ უადგილო სილაღით. მისი მცდელობა, ტოსკანური იდიომების
ცოდნით წაეტრაბახა, ძირითადად მარცხით მთავრდებოდა ხოლმე, გან-
საკუთრებით, როცა იტალიურზე გადადიოდა.
– თუ გნებავთ, ასე განსაჯეთ, მისტერ ბარნაკ, – მიიღო პასუხად.
– ნუთუ მიცნობთ?
ახალგაზრდამ თავი დაუქნია.
– ერთხელ, გასულ შემოდგომას, მაღაზიაში შემოვედი, როცა თქვენ
ბრუნოს ესაუბრებოდით.
– და გასული არ ვიყავი, რომ ჩემი პიროვნება საგულდაგულოდ განი-
ხილეთ!
– ამას როგორ ამბობთ. თქვენ ხომ დიდი ხანია, ბრუნოს იცნობთ, –
უსაყვედურა ახალგაზრდამ.
იუსტასმა ჩაიცინა და მხარზე ხელი დაჰკრა. აშკარა იყო, ბიჭს იუმო-
რის გრძნობა არ გააჩნდა; მაგრამ ბრუნოსადმი ასეთი თავდადება და
ცხვრის ერთგულება საოცრად გულის ამაჩუყებელი მოეჩვენა.
– მე მხოლოდ და მხოლოდ ვიხუმრე, – უთხრა ხმამაღლა, – ბრუნო
ყველაზე უკანასკნელი ადამიანია, ვინც ზურგს უკან იჭორავებს. მთელი
ამ საუბრის განმავლობაში, ცხვრის სახეს პირველად მოეფინა ღიმილი.
– მიხარია, თუ ასე ფიქრობთ.
– არა მარტო ვფიქრობ, ხანდახან ვწუხვარ კიდეც. მაგრამ არაფერი
ისე არ აფუ ჭებს საუბარს, როგორც თანაგრძნობა. სხვისი ღირსებები თუ
არ ვაკრიტიკეთ, რიღათი გავერთობით. ჰო, მართლა, თქვენი სახელი არ

77
მიკითხავს, – დასძინა, ვიდრე ბიჭი სახეზე გამოხატულ ტკივილნარევ
პროტესტს სიტყვით გამოთქვამდა.
– მალპიგი, კარლო მალპიგი.
– ადვოკატ მალპიგის ხომ არ ენათესავები?
ბიჭი შეყოყმანდა; დაბნეულმა შეხედა.
– მამაჩემია, – თქვა ბოლოს.
იუსტასს გაკვირვება არ გაუთამაშებია; ცნობისმოყვარეობა კი გაეღ-
ვიძა. რატომ უნდა ყიდდეს მეტად წარმატებული ადვოკატის ვაჟი მეო-
რად წიგნებს? გადაწყვიტა, ყველაფერი გაერკვია.
– ბრუნო ალბათ ძალიან გ ეხმარება, – ასე დაიწყო იუსტასმა. თავისი
შორსმჭვრეტელობით გრძნობდა, რომ ეს უმოკლესი გზა იყო, ახალგაზ-
რდა კაცის ნდობა მოეპოვებინა.
არც შემცდარა. სულ ცოტა ხან ში, ცხვრისსახიანი ახალგაზრდა უკვე
ლამის გულს უშლიდა. დედა უბრალო ქალი იყო, ხშირად ავადმყოფობ-
და; მამა ორ უფროს და მასზე ნიჭიერ ვაჟს აშკარად უკეთ ექცეოდა;
როგორ დაკარგა რწმენა და რა დიდი გავლენა იქონია დარვინიზმმა; ამ-
ჟამად კაცობრიობის რელიგიით არის დაინტერესებული.
– კაცობრიობის რელიგია! – სიამოვნებით გაიმეორა იუსტასმა. რა
სასაცილოა, თუ ვინმე ისევ კაცობრიობას ეთაყვანება.
თეორეტიკული სოციალიზმიდან აქ ტიურ ანტიფაშისტამდე ერთი,
მოკლე, ლოგიკური ნაბიჯია. ლოგიკური განსაკუთრებით კარლოს შემ-
თხვევაში, რადგან მისი ძმები თურმე პარტიის წევრები იყვნენ და იერ-
არქიულ კიბეზე სწრაფად მიიწევდნენ მაღლა. თავად კარლო, აგერ უკვე
რამდენიმე წელია, აკრძალულ ლიტერატურას ავრცელებს, ფარულ შეხ-
ვედრებს ესწრება, გლეხებსა და მუშებს ესაუბრებოდა, იმ იმედით, რომ
როგორმე დაეყოლიებინა, საყოველთაო ტირანიისთვის წინააღმდეგობა
გაეწიათ. მაგრამ მისმა მცდელობებმა ვერანაირი შედეგი ვერ გამოიღო.
ხალხი მხოლოდ ფარულად ბუზღუნებდა, ან ჩურჩულით ანეკდოტებს
ჰყვებოდა, ან კიდევ ერთმანეთს თავიანთ უფროსებზე უწყინარ უხამსო-
ბებს უზიარებდნენ, საჯაროდ კი ყველა „დუჩე! დუჩე!“-ს გაჰყვიროდა.
დროდადრო კარლოს ნაცნობებს აპატიმრებდნენ, ან, ძველ ყაიდაზე, ცე-
მით უსწორდებოდნენ, ანდა კუნძულზე ასახლებდნენ. სულ ეს იყო და
ეს.
– და გინდაც სულ ეს არ ყოფილიყო, – ჩაერთო იუსტასი, – რომც შე-
გეგულიანებინათ, უფრო გაბედული და ძალისმიერი ნაბიჯები გადაედ-

78
გათ, განა რამე მოხდებოდა? ცოტა ხნით ამ ყველაფერს ანარქია მოჰყვე-
ბოდა. მერე, ანარქიისთვის რომ ეშველათ, ისევ ახალი დიქ ტატორი მო-
ვიდოდა, რომელიც თავის თავს უდავოდ კომუნისტს დაარქმევდა. აბა,
ისე როგორ უნდა განვასხვაოთ ერთმანეთისგან. ნამდვილად, ვერ გან-
ვასხვავებთ, – გაიმეორა და ჩაიხითხითა, – თუ, რა თქმა უნდა, კიდევ
იმაზე უარესი არ მოვა.
ახალგაზრდა კაცი კვერს უკრავდა.
– ბრუნომაც რაღაც მაგ დაგ ვარი თქვა.
– ბრუნო გონიერი კაცია.
– მაგრამ, მან კიდევ რაღაც დაამატა.
– აი, სწორედ მაგისი მეშინოდა.
კარლომ ყურად არ იღო, რომ შეაწყვეტინეს. გულწრფელ, ცხვრის
სახეზე სიმხურვალის ალმური მოედო.
– …მთელ სამყაროში ერთადერთი, რაც შეგიძლია გამოასწორო, ეს
მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი თავია. მხოლოდ შენი თავი. ყველაფე-
რი სწორედ იქიდან უნდა დაიწყო, და სხვა ადამიანებსა და გარემოებას
უნდა მოეშვა. დანარჩენი ისედაც მოგ ვარდება, თუ შენს პირად ამბებს
მოაწესრიგებ. სანამ სიკეთეს ჩაიდენდე, ჯერ შენ უნდა გახდე კეთილი.
ამის შემდეგ, იმგვარ სიკეთეს მაინც ვერ ჩაიდენ, სხვა დააზარალო. ერ-
თი ხელით რომ სიკეთე აკეთო და მეორით სხვას ტკივილი მიაყენო, ხომ
ჩვეულებრივი რეფორმატორი გამოდიხარ.
– ჭეშმარიტად გონიერი კაცი, – თქვა იუსტასმა, – არც ერთი ხელით
არაფერს გააკეთებდა.
– არა, არა, – შეეპასუხა ბიჭი სერიოზულად, გაღიმების გარეშე, –
გონიერი კაცი ყველაფერს თავისი თავის გარდაქმნით იწყებს, რათა შეძ-
ლოს, ხალხს დაეხმაროს და ამავე დროს, სიბინძურეში არ გაეხვიოს.
ამას მოჰყვა უთავბოლო, მგზნებარე საუბარი საფრანგეთის რევო-
ლუციაზე. იმ ხალხს, ვინც რევოლუცია მოახდინა, ჭეშმარიტად საუკე-
თესო ზრახვები ამოძრავებდა. მაგრამ მათი კარგი ზრახვები განდიდე-
ბის სიყვარულს, ამპარტავნობას, გულქვაობასა და ბოროტებას უიმე-
დოდ გადაეხლართა. ის, რაც განმათავისუფლებელი მოძრაობით დაი-
წყო, ტერორიზმში და ძალაუფლებისთვის კინკლაობაში გადაიზარდა
და ეს გარდაუვალიც იყო. ყოველთვის ასე არ ხდებოდა, როცა ხალხს სი-
კეთის გაკეთება სურდა, მაგრამ თვითონ სიკეთემდე ჯერ ბევრი აკლდა!
ბინძური და დამტვრეული ინსტრუმენტით წესიერ საქმეს ვერ აღასრუ-

79
ლებ. არ არსებობს სხვა გზა, ბრუნოს გზის გარდა, და ეს ის გზაა, რომ-
ლისკენაც…
მოულოდნელად ლაპარაკი შეწყვიტა. ახლადა გააცნობიერა, რომ
იუსტასი პოტენციური მყიდველი იყო და მორიდებით დასძინა – ვწუხ-
ვარ, – ისე უთხრა, თითქოს ბოდიშს უხდიდა, – არც კი ვიცი, ასე ენად
რატომ გავიკრიფე. ალბათ, ჯობდა, მეკითხა, რამის ყიდვა ხომ არ
გსურთ.
– რაც მსურდა, თქვენგან მივიღე, – ხალისიანი ღიმილით მიუგო
იუსტასმა და მერე ცოტა ირონიული, მაგრამ მეგობრული ტონით განაგ-
რძო, – ნებისმიერ წიგნს შევიძენ, თქვენ რასაც მირჩევთ. დაწყებული
არეტინოთი და მისის მოულსვორთით დამთავრებული.
კარლო მალპიგიმ ერთი წუთით შეხედა, ხმა არ გაუცია, ცოტა შე-
ყოყმანდა, მერე გადაწყვიტა, სიტყვაზე დაე ჭირა და ერთ-ერთ თაროს
მიაშურა. უკან საკმაოდ გაცვეთილი წიგნით ხელში დაბრუნდა.
– სულ რაღაც ოცდახუთი ლირა ღირს.
იუსტასმა მონოკლი გაიკეთა, წიგნი ალალბედზე გადაშალა და რაც
თვალში მოხვდა, ხმამაღლა წაიკითხა.
– სათნოება არასოდეს მოგაკლდება, თუ ეძებ სათნოებას. ღმერთი
არასოდეს მოგაკლებს სიყვარულს, თუ შენ არ უარყოფ მის სიყვარულს.
ღმერთი არასოდეს მიგატოვებს, თუ შენ არ განუდგები. ღმერთმანი! –
იუსტასმა წიგნი დახურა. ეს იყო წმინდა ფრანსუა დე სალის „ტრაქ ტატი
ღვთის სიყვარულზე“, – სამ წუხაროა, რომ დე სადი არ არის. მაგრამ მა-
შინ ხომ, – ამბობდა და თან ჯიბიდან საფულეს იღებდა, – ოცდახუთ
ლირაზე მეტის გადახდა მომიწევდა.

80
 თავი 8

იუსტასი რატომღაც დარწმუნებული იყო, რომ რესტორან ში აუცი-

ლებლად გადაეყრებოდა ვინმე მეგობარს და ამიტომ ლანჩის თადარიგი
წინდაწინ არ დაუ ჭერია და არც არავის შესთანხმებია. გადაწყვე ტილება
რომ მაინცდამაინც ბრძნული არ იყო, ამას რესტორან ში შესვლისთანა-
ვე მიხვდა. მარიო დე ლელისი რაღაც სადღესასწაულო სუფრის შუა-
გულში იყო ჩაკარგული და მხოლოდ შორიდან დაუქნია ხელი. მოპსას
მამა, პატივცემული მოხუცებული შოტელიუსი, ორ გ ერმანელთან ერ-
თად მაღალფარდოვნად არჩევდა მსოფლიო პოლიტიკას. რაც შეეხება
თომ პიუსს, ძალიან ინტიმურად საუბრობდა ლამაზ, სკანდინავიელ
ახალგაზრდა ქალთან და ძველი მეგობრის შემოსვლა არ შეუნიშნავს.
იუსტასი შეეგუა, რომ მარტო მოუწევდა სადილობა და შეთავაზე-
ბულ მაგიდას საკმაოდ მოღუშული მიუჯდა. მაგრამ ამ დროს გადაშლილ
მენიუს ჩრდილი დაეცა და მიხვდა, რომ მის სიმყუდროვეს ვიღაც ემუქ-
რებოდა. თავი ასწია. მის წინ ახალგაზრდა, ტანადი კაცი იდგა და
ბრდღვიალა, მოყავისფრო თვალებით დასცქეროდა. ცნობისმოყვარე,
მოქნილი ცხვირი და ფართო ნესტოები ჰქონდა.
– არა მგონია, გახსოვდეთ, – თქვა უცნობმა.
ინტონაციით მიხედვით, ახალი ინგლისიდან უნდა ყოფილიყო და
მასში ადგილობრივი მგზნებარება და ნასწავლი, აკადემიური პირდაპი-
რობა, სიფრთხილე და ერთფეროვნება უცნაურად იყო შერწყმული.
იუსტასმა, უარის ნიშნად, თავი გააქნია.
– ვშიშობ, არ მახსოვხართ.
– პატივი მქონდა, გასულ იანვარს პარიზში გამეცანით, მისის გემ-
ბელთან.
– აჰ, მგონი, თქვენ მისტერ დე ჯონგი უნდა იყოთ.
– დე ვრისი, – შეუსწორა ახალგაზრდა კაცმა, – პოლ დე ვრისი.
– მე თქვენზე ყველაფერი ვიცი, – უთხრა იუსტასმა, – ვიცი, ჩემს სი-
დედრს აინშტაინზე რომ ესაუბრებით ხოლმე.
თითქოს დენ ში შეაერთესო, ახალგაზრდა კაცს ღიმილმა სახე გაუნა-
თა.
– განა არსებობს ამაზე ამაღელვებელი თემა? – არც ერთი – მით
უმეტეს ლანჩის დროს, როცა ზუსტად ორის ნახევარია. თუ გნებავთ, ახ-
ლა ერთად გავარჩიოთ ეს თემა.
81
 როგორც ეტყობოდა, მისტერ ვრისიც ამ შეთავაზებას ელოდა.
– დიდი მადლობა, – თქვა, ორი სქელი ტომი, ხელში რომ ეჭირა, მა-
გიდაზე დადო, ჩამოჯდა, იდაყვებით მაგიდას დაეყრდნო და იუსტასის-
კენ გადაიხარა.
– ჩემი აზრით, აინშტაინზე წარმოდგენა ყველა ჩვენგანს უნდა ჰქონ-
დეს, – ასე დაიწყო.
– ერთი წუთით, – შეაჩერა იუსტასმა, – მოდით, ჯერ გადავწყვიტოთ,
რას მივირთმევთ.
– დიახ, დიახ, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, – დაეთანხმა დე ვრისი,
მაგრამ ცოტა არადამაჯერებლად გამოუვიდა, – როგორც პასკალი
იტყოდა, მუცლის გამართლებაც შეიძლება, – ზერელედ გაიცინა და მე-
ნიუ აიღო. ოფიციანტი რომ გაისტუმრეს, მისტერ დე ვრისი ისევ იდაყვე-
ბით ჩამოეყრდნო მაგიდას და თავიდან დაიწყო.
– როგორც უკვე მოგახსენეთ, ბატონო ბარნაკ, ყველამ რაღაც უნდა
იცოდეს აინშტაინზე.
– მათაც, ვისაც არ ესმის, რაზე გველაპარაკება?
– მაგრამ გაგება ხომ ყველას შეუძლია, – შეეპასუხა დე ვრისი, – ძნე-
ლი გასაგები მხოლოდ მათემატიკური ტექნიკაა. კანონი კი მარტივია –
ბოლოს და ბოლოს, კანონების სწორად გაგება ღირებულებებზე და
ცხოვრების წესზე გავლენას ახდენს.
იუსტასმა ხმამაღლა გაიცინა.
– ვერ წარმომიდგენია, ჩემმა სიდედრმა თავისი შეხედულებები ღი-
რებულებზე და წეს-ჩვეულებებზე იმისთვის შეიცვალოს, რომ ფარდო-
ბითობის თეორიას მიუსადაგოს.
– გეთანხმებით, ის ხომ საკმაოდ ხანდაზმულია, – აღნიშნა მისტერ
დე ვრისმა, – მე უფრო იმ ხალხზე ვფიქრობ, ვინც ახალგაზრდა და მეტ-
ნაკლებად დამყოლი ბუნებისაა. მაგალითად, ის ქალბატონი, მისის გემ-
ბელის ამხანაგად რომ მოაქვს თავი.
აჰა, აი, თურმე რატომ იჩენს ასეთ ყურადღებას დედა დედოფლისად-
მი! ამ შემთხვევაში, მაგნიტით მიზიდული თვალის ნახატი იგავი კი არა,
ისტორია ყოფილა.
– …მათემატიკა შეიძლება არ იცის, – განაგრძობდა ახალგაზრდა კა-
ცი, – მაგრამ ეს ხელს არ უშლის, აინშტაინის რევოლუციის მნიშვნელო-
ბა და გაქანება გააცნობიეროს.

82
 და შემდეგ მოჰყვა დაუცხრომელი ენთუზიაზმით ლაპარაკს რევო-
ლუციაზე, რომელიც გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის,
რაც რუსეთსა და იტალიაში მოხდა. რადგან ამ რევოლუციამ მთელი სა-
მეცნიერო აზროვნების მიმართულება შეცვალა, უკან დააბრუნა იდეა-
ლიზმი, სამუდამოდ დაუსვა წერტილი ვიქ ტორიანულ კოშმარულ სამყა-
როს. – რაც მე სულაც არ მომ წონს, – ჩაურთო იუსტასმა, – მე ნამდვი-
ლად მიყვარდა ის სამყარო, – და ოფიციანტის მიერ მორთმეულ ლაზა-
ნიაზე გადაიტანა ყურადდღება.
– ჩინებულია, – გამოტენილი პირით შეაფასა მან, – აქ ისევე კარგად
აკეთებენ, როგორც ბოლონიის პაპაგალოში. ყოფილხართ ბოლონიაში?
– იმედი ჰქონდა, საუბარს მისთვის უფრო სასიამოვნო თემაზე გადაი-
ტანდა.
მაგრამ პოლ დე ვრისი ბევრად უკეთ იცნობდა ბოლონიას, ვიდრე სა-
ჭირო იყო. გასულ შემოდგომას ერთი კვირით ჩასულა და იქ ყველა სა-
ინტერესო პიროვნებას გაეცნო უნივერსიტეტში.
– უნივერსიტეტში? – დაეჭვებით ჰკითხა იუსტასმა.
ახალგაზრდა კაცმა თავი დაუქნია, ჩანგალი დადო და განუმარტა,
რომ თურმე ბოლო ორი წლის განმავლობაში, ევროპისა და აზიის წამ-
ყვან უნივერსიტეტებში მოგზაურობდა და იქ მოღვაწე მნიშვნელოვან
ფიგურებს ეცნობოდა. ცდილობდა შეეგულიანებინა, დიდ პროექ ტში
ეთანამ შრომლათ – საერთაშორისო იდეოლოგიური პალატა დაეფუძნე-
ბინათ, მეცნიერულ-ფილოსოფიური სინთეზის გენერალური შტაბი შე-
ექმნათ.
– თქვენ კი ამ შტაბის სარდალი იქნებით, არა? – თავი ვერ შეიკავა
იუსტასმა, რომ არ ეკითხა.
– არა, არა, – შეეპასუხა დე ვრისი, – მხოლოდ და მხოლოდ ურთიერ-
თდამაკავშირებელი და თარჯიმანი. მხოლოდ ხიდის მშენებელი ინჟინე-
რი.
ამის იქით მისი ამბიცია არ მიდიოდა; მოკრძალებული ხიდის მშენე-
ბელი იყო – პონტიფიკოსი.
– „დიდი“ პონტიფიკოსი კი არა, – ამჯერად სხვა, დაყენებული ღიმი-
ლით თქვა მისტერ დე ვრისმა, – არამედ „პატარა“ პონტიფიკოსი. იმედი
აქვს, რომ ყველაფერი წარმატებით დაგ ვირგვინდება. ის ხალხი, ვისაც
ხვდება, საოცრად კეთილი და დაინტერესებულია და მზად არის, დაეხ-
მაროს. ამას გარდა, შეუძლია, იუსტასი დაარწმუნოს, რომ ბოლონია ან-

83
ტიკურ რეპუტაციას აღიდგენს. დიდი მიოწევები აქვთ კრისტალოგრა-
ფიაში; ბონომელის რაც შეეხება, თავის ბოლო ლექციებზე ესთეტიკის
შესახებ, თანამედროვე ფსიქოფიზიოლოგიაზე და მათემატიკის მრავალ
განზომილებაზე ისაუბრა. მისი ლექციები ესთეტიკაზე განუმეორებე-
ლია.
იუსტასმა ტუჩები მოიწმინდა და „კიანტი“ მოსვა.
– როგორ გამიხარდებოდა, ასეთი საქებარი სიტყვები ვინმეს თანა-
მედროვე იტალიურ ხელოვნებაზე რომ ეთქვა, – აღნიშნა და დიდმუც-
ლიანი ბოთლიდან ჭიქა შეივსო.
– დიახ, მართალს ბრძანებთ, დღევანდელ დღეს იტალიაში მოლბერ-
ტებზე შესრულებული ნახატები აღარ ფასობს. მაგრამ, სამაგიეროდ, შე-
სანიშნავი ნიმუშები გვაქვს სხვა სფეროში – გრანდიოზული სტადიონე-
ბი, ჰეროიკული კედლის მხატვრობა, ახალი ფოსტის შენობები. საბო-
ლოოდ, ეს მომავლის ხელოვნება იქნება. – ღმერთო! – აღმოხდა იუს-
ტასს, – აი, მაგას იმედია, ვეღარ მოვესწრები.
პოლ დე ვრისმა ოფიციანტს ანიშნა, რომ თითქმის ხელუხლებელი
თეფში შეეძლო აეღო. დამ შეულივით მოუკიდა სიგარეტს და განაგრძო:
– მე ვიტყოდი, თქვენ ინდივიდუალისტი ხართ. მაგრამ ინდივიდუა-
ლისტი კაცის ადგილს მალე სოციალური კაცი დაიკავებს. მოწესრიგე-
ბულ, ერთ აზრზე მდგარ საზოგადოებაში კულტურის ახალი დარგები
გაჩნდება და ახალი ესთეტიკური ღირებულებები მომ წიფდება.
– ესთეტიკური ღირებულებები, – მოუთმენლად გაიმეორა იუსტასმა,
– ეს ფრაზა ჩემ ში უნდობლობას იწვევს.
– ამას რატომ ამბობთ?
იუსტასმა კითხვითვე უპასუხა.
– რა ფერის შპალერია გაკრული თქვენი სასტუმროს საძინებლის
კედლებზე?
– შპალერის ფერი? – ექოსავით გამოსცა ახალგაზრდა კაცმა, – წარ-
მოდგენა არ მაქვს.
– მეც ასე ვფიქრობდი, – თქვა იუსტასმა, – და მაგიტომაც არ ვენდო-
ბი ესთეტიკურ ღირებულებებს.
ოფიციანტმა ინდაურის ფილე მოიტანა და სიჩუმე ჩამოვარდა. პოლ
დე ვრისმა სიგარეტი ჩააქრო და ორი-სამი ლუკმა ჩაიდო. კურდღელი-
ვით ჩქარა ღე ჭავდა. მერე ტუჩები მოიწმინდა, ახალ სიგარეტს მოუკიდა
და თავისი ნათელი თვალები იუსტასს მიაპყრო.

84
 – მართალი ბრძანდებით, – თქვა, – სრულიად მართალი. ჩემი გონე-
ბა ისეა დაკავებული სხვა ფასეულობებზე ფიქრით, რომ დრო არ მქონ-
და ამის დასაზუსტებლად.
ისეთი თავმდაბლობით და ისე გულღიად აღიარა, რომ იუსტასს ცო-
ტა გული აუჩვილდა.
– ამ დღეებში უფიცის გალერეა მოვინახულოთ, – უთხრა მან დე
ვრისს, – და მე მხატვრობაზე ჩემს აზრს გაგიზიარებთ, თქვენ კი მომიყე-
ვით, რა უნდა ვიცოდე მათ მეტაფიზიკურ, ისტორიულ და სოციალურ
მნიშვნელობაზე.
ახალგაზრდა კაცმა კმაყოფილი სახით დაუქნია თავი.
მოულოდნელად პოლ დე ვრისი უბიწო იდეების ფართო, ღია სივ-
რცეში გადაეშვა. პროფესორ უაითჰედზე მოჰყვა ლაპარაკს და მტკიცე-
ბას, რომ არაფერია იმაზე მნიშვნელოვანი, როგორც უბრალოდ ადგი-
ლის განსაზღვრა. რაც მეტს ფიქრობ კარგად მოწესრიგებულ სივრცეზე,
მით უფრო მნიშვნელოვანი გეჩვენება და ეს აღმოჩენა მით მეტად აღ-
გაფრთოვანებს. არსებობს იდეური ხიდი, რომელიც სხვადასხვა სამყა-
როს ერთმანეთთან აკავშირებს. გნებავთ, ელექტრომაგნიტური ველი
ფიზიკაში, ინდივიდუაცია ემბრიოლოგიაში და ზოგად ბიოლოგიაში, სო-
ციალური ველები მწერებსა და ადამიანებში…
– არ დაგავიწყდეთ, სექსუალური ველიც რომ არსებობს.
პოლ დე ვრისმა მოსაუბრეს ისე შეხედა, თითქოს განმარტებას
ითხოვდა, რომ შეაწყვეტინეს.
– ეს ისეთი რამაა, რომ თქვენისთანა კაცსაც უნდა შეემჩნია, – განაგ-
რძო იუსტასმა, – მაგალითად, როცა ახალგაზრდა ლედის საზოგადოება-
ში ბრძანდებით. ფარადეის დაძაბულობის ვექ ტორზე ხომ გსმენიათ.
ალბათ, ასეთ დროს გალვანომეტრით გაზომვა საჭირო არ არის, – დაას-
კვნა მან და ჩაიხითხითა.
– დაძაბულობის ვექტორი, – დინჯად გაიმეორა ახალგაზრდა კაცმა,
– დაძაბულობის ვექტორი.
როგორც ეტყობოდა, ამ სიტყვებმა ჩააფიქრა. წარბები შეიყმუხნა.
– რა თქმა უნდა, სექსსაც აქვს თავისი ღირსებები, – მოკლე პაუზის
შემდეგ აღმოთქვა, – მაგრამ, მე ვიცი, რომ თქვენ ეს სიტყვა არ გიყვართ.
– მე მხოლოდ სიტყვა არ მიყვარს, – მხიარულად მიუგო იუსტასმა.
– შეიძლება მისი დახვეწა და სუბლიმირება; უფრო ფართო მასშტა-
ბით განხილვა.

85
 პოლ დე ვრისმა სცადა, ჟესტით ეჩვენებინა სიდიდე.
იუსტასმა თავი გააქნია.
– მე პირადად, – თქვა, – ვიწრო და დაუმუშავებელი მირჩევნია.
სიჩუმე ჩამოვარდა. იუსტასმა პირი გააღო, რომ ეთქვა – სხვათა შო-
რის, მისის თვეილს საკმაოდ მძლავრი ველი არტყია გარსო, მაგრამ
ვიდრე რამეს იტყოდა, გადაიფიქრა. არ ღირს, გაირთულო ცხოვრება, ან
სხვას გაურთულო. მით უმეტეს, ირიბი შეტევა ბევრად უფრო ეფექ ტუ-
რია; ამას გარდა, დედა დედოფალი მთელი ერთი თვით ჩამოვიდა და
უამრავი დრო ექნებოდა გასართობად და ცნობისმოყვარეობის დასაკმა-
ყოფილებლად.
ფიქრებში წასულმა პოლ დე ვრისმა ახლა ცელიბატზე ჩამოაგ დო სა-
უბარი. ხალხს უკვე აღარ სჯერა ფიცისა და კანონების; მაგრამ, როგორც
იქნა, ჭეშმარიტი ინტელექტუალისთვის უბრალო და ეფექ ტური მე ქა-
ნიზმი მოიგონეს, გრძნობების მარწუხებსა და ოჯახური ცხოვრების დამ-
თრგუნველ პასუხისმგებლობას რომ თავი დააღწიოს. ისე, რა თქმა უნ-
და, ზოგიერთი ღირებულება ამას შეეწირა…
– რატომ, შეიძლება, ქორწინების ფიცს პატარა მრუშობები გონივ-
რულად შეუთავსო.
იუსტასი გაბადრული უცქერდა. მაგრამ ახალგაზრდა კაცს გამომე-
ტყველება არ შესცვლია და ჯიუტად სერიოზული სახით განაგრძობდა
საუბარს.
– შეიძლება, – თქვა, – ცელიბატს ახალი სახელი მოვუძებნოთ. რო-
მანტიკული სიყვარულის გამორიცხვას არ ვგულისხმობ, ვთქვათ, ქორ-
წინების აკრძალვას.
იუსტასს სიცილი აუვარდა.
– ბოლოს და ბოლოს, – თავისას მიერეკებოდა ახალგაზრდა, – სიყვა-
რული კი არ არის შეუთავსებელი ჭეშმარიტი ინტელექ ტუალის ცხოვრე-
ბასთან, უბრალოდ, წარმოუდგენელია, ამდენი დრო ცოლსა და ოჯახს
დაუთმო.
– თქვენი აზრით, ქალები გაიზიარებენ ამ მოსაზრებებს?
– რატომაც არა – თუ ისინიც იმავე ყაიდაზე იცხოვრებენ.
– ესე იგი, ინტელექტუალები მხოლოდ მდედრ მათემატიკოსებთან
უნდა დაწვნენ?
– რატომ მარტო მათემატიკოსებთან? პოეტებთან, მეცნიერებთან,
მუსიკოსებთან და მხატვრებთან.

86
 – ერთი სიტყვით, ყველა გოგონა, ვინც გამოცდას ჩააბარებს ან პია-
ნინოზე უტყაპუნებს, ან კიდევ ხატავს, – დაამატა, თითქოს ეს გვიან მო-
აფიქრდაოთო, – თქვენი აზრით, სახეცვლილი მარტოხელაა და უნდა
მხოლოდ გაერთოს?
ხედავთ, რა ვირია! – იუსტასი ლანჩს მიირთმევდა და თან ფიქრობ-
და. როგორი პათეტიკური და ალალი. თავის იდეებსა და სურვილებს
შორის იგ ლიჯება, ცდილობს, რაციონალური გზა გამონახოს აბსურდუ-
ლი სიტუაციიდან გამოსაძრომად და რაღაც სისულეებს ჩმახავს ღირე-
ბულებებზე, ჭეშმარიტ ინტელექ ტუალებზე და ქორწინების აკრძალვა-
ზე. საცოდავი!
– კარგი ბატონო, სექსუალური ველი კარგად გავარჩიეთ, შეგ ვიძლია,
შემდეგზე გადავიდეთ, – ხმამაღლა კი ეს უთხრა.
პოლ დე ვრისმა ერთი წამით უსიტყვოდ შეხედა, მერე დაყენებული
ღიმილი აჩუ ქა და თავი დაუქნია.
– შეგ ვიძლია, შემდეგზე გადავიდეთ, – გაიმეორა.
ნახევრად შეჭმული ინდაურის ნაჭერი გვერდზე გასწია, მაგიდას
იდაყვებით დაებჯინა და ერთხელ კიდევ გაშალა ფრთები.
– გნებავთ, ფიზიკის ველი აიღეთ, ან გნებავთ, სულიერი სფერო –
როცა ნებისმიერ საკითხს სამართლიანად, წინასწარ აკვიატებული იდე-
ების გარეშე მიუდგები, მიხვდები, რომ არსებობს ისეთი რამ, რასაც უბ-
რალოდ რეალური ფაქტები ჰქვია. ასე არ არის?
– ვითომ? – მხრები აიჩეჩა იუსტასმა. დამადასტურებელი საბუთები
წარმოუდგენლად უხვად ჰქონდა. მაგალითად, თუ ფსიქიკური კვლევის
საზოგადოების შრომებს გაეცნობით, ძნელი იქნება, მათ მოსაზრებებს
არ დაუჯეროთ. აი, რატომ იკავებს თავს, თითქოს პირი შეკრესო, ფი-
ლოსოფოსთა უმრავლესობა ამ შრომების წაკითხვისგან. ძნელია, როცა
მოძველებულ აკადემიურ სივრცეში გიწევს ცხოვრება.
– კარგი იქნება, ჩემს სიდედრს მოჩვენებებზე გაესაუბროთ.
რჩევა საჭირო არ აღმოჩნდა. თურმე, პოლ დე ვრისი მოხუცი ლედის
უკვე რამდენიმე სეანსს დასწრებია. სპირიტიზმისა და ფსიქოლოგიის და
ფიზიკის ფენომენებს შორის ნაპრალის ამოვსება პატარა პონტიფიკოსის
ერთ-ერთი საქმიანობა ყოფილა. უჩვეულოდ ძნელი საქმე, რომელთანაც
შე ჭიდება ადრე არც უფიქრია. ჯერ ხომ არავის ჩამოუყალიბებია ჰიპო-
თეზა ორი ურთიერთდაკავშირებული რეალობის არსებობის შესახებ. ამ
დროისთვის ყველაზე მეტი, რაც შეგ ვიძლია, ერთი სამყაროდან მეორეში

87
გადასკუპებაა. მაგრამ არის იმედი, რომ ოდესმე ვინმეს გონება გა-
უბრწყინდეს და უფრო ძლიერი სინთეზი აღმოაჩინოს. რადგან სინთეზი
უდავოდ ფიქრების ხიდია, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, გონებამ
ლოგიკურად და ინტუიციურად ტელეპათიიდან ოთხგანზომილებიან
კონტინუუმ ში გადაინაცვლოს, პოლტერგეისტიდან და გარდაცვლილთა
სულებიდან ნერვული სისტემის ფიზიოლოგიაში შეაღწიოს. სეანსების
გარდა, პოლ დე ვრისი მედიტაციითა და მისტიციზმით არის დაინტერე-
სებული. არსებობს ყოვლის მომცველი ველი – ბრაჰმა, პლოტინუსი, ეკ-
ჰარტი…
– ჰეკელისეული Gaseous Vertebrate, – აღნიშნა იუსტასმა.
ახალგაზრდა კაცი ძალიან ჩქარობდა, თითქოს არ უნდოდა, რომ
ვინმეს შეეწყვეტინებინა – ხომ არსებობს კიდევ სხვა ველები, რასაც
ქრისტიანები ზიარებას ვუწოდებთ, ბუდისტები კი…
მაგრამ იუსტასმა გადაწყვიტა, გასაქანი აღარ მიეცა.
– მოიცა, მაგაზე ნუ გაჩერდები, – სარკასტულად ჩაურთო, თან სიგა-
რას უკიდებდა, – უბიწო ჩასახვაზე ან პაპის უცოდველობაზე ვისაუბ-
როთ. იცით, ვის მაგონებთ? ახალგაზრდა კაცს კეიფ კოდიდან, რომელ-
მაც ღმერთს კვანტური თეორიის გამოგონება სთხოვა.
შანსი აღარ დაუტოვა, ხალისი დაუკარგა, ხელახლა საუბარში ჩარ-
თულიყო – მოჰყვა და მოჰყვა საყვარელ ლიმერიქებს, როგორც თავად
უწოდა – „ახალგაზრდა სპოკანელი ქალი“, „პეორიელი კაცი“, „ორი
ახალგაზრდა ჩეიენელი ქალი“. პოლ დე ვრისი იცინოდა, მაგრამ როგორც
იუსტასმა შეამჩნია, აშკარად უხალისოდ და ნაძალადევად. ის კი, თით-
ქოს ჯიბრზე, მაინც განაგრძობდა. აბა, როგორ გაახარებდა ამისთანა
პრეტენზიების მქონე ადამიანს, ბრმად რომ იბრალებდა, რელიგიური
ვარო, მხოლოდ იმიტომ, რომ შეეძლო, წარჩინებულ საზოგადოებაში მი-
ღებული უაზრობები მოეჩმახა რელიგიის შესახებ. შეიძლება, ის ცხვრის-
სახიანი ბიჭი ბრუნოს მაღაზიაში სრულიად აბსურდულ რადღაცებს ამ-
ბობდა, თავად ბრუნო სანდომიანი, მაგრამ დაბნეული იმბეცილია, მაგ-
რამ ისინი პრეტენზიულები მაინც არ არიან; რეალურად ახორციელებ-
დნენ, რასაც ქადაგებდნენ, მაშინ, როცა ეს ახალგაზრდა, პატარა პონ-
ტიფიკი…
იუსტასმა პირიდან სიგარა გამოიღო, კვამლის ღრუბელი გამოაყო-
ლა, ცოტა ხმა დაიდაბლა და უიჩიტა-ფოლსელ ეპისკოპოსზე საკუთარი
ლიმერიქი წაუკითხა.

88
 თავი 9

რესტორნიდან პირდაპირ ბანკს მიაშურა. მენეჯერმა თვალი მოჰკრა

თუ არა, როცა სალაროდან ფული გამოჰქონდა, ლამის მიირბინა მასთან
და აღფრთოვანებულმა ახარა – შემდეგ თვეში კიდევ უფრო დიდი მოგე-
ბის იმედი გვაქვსო.
ბანკიდან, დეგას ნახატებით და ღვთის სიყვარულზე შექმნილი
ტრაქტატით ხელში, იუსტასი პიაცასკენ გაემართა. ტაქსის გასძახა და
ლორინა აჩაიოლის მისამართი მისცა. ტაქსი რომ დაიძრა, საზურგ ეს
მიეყუდა და ბედს შეგუებულმა ამოიოხრა. ლორინა მისი ერთ-ერთი დი-
დი სატანჯველი იყო. ქალი რომ ავადმყოფი, გულის გამაწვრილებელი
და გამაღიზიანებელი ვინმე გახლდათ, ამას კიდევ არა უშავდა. ეს მხო-
ლოდ დასაწყისი იყო. მაგრამ ავადმყოფობისგან ძალაგამოცლილი და
ართრიტით დახეიბრებული ეს ქალი ოდესღაც ისე ვნებიანად უყვარდა,
რომ არც მანამდე და არც მას შემდეგ, ასეთი გრძნობა აღარ განუცდია.
სხვა ქალი, მის ადგილზე, ალბათ თავს ძალას დაატანდა და როგორდაც
ამ ამბავს დაივიწყებდა. მაგრამ ის ხომ ლორინა არ იქნებოდა. თითქოს
ჭრილობას იღიზიანებსო, შეეძლო, საათობით ელაპარაკა, როგორი ლა-
მაზი იყო ოდესდაც და რა მახინჯია ახლა, მოეგონებინა გარდასული
სიყვარული და თავი ყველაზე უბედურად, ყველასგან მიტოვებულ და
მივიწყებულ ადამიანად დაეხატა. როცა საკუთარ თავს კარგად გაიღი-
ზიანებდა, მერე უკვე მნახველს გადასწვდებოდა, შეშუპებულ თითს მი-
უშვერდა, თითქოს რაღაცაში ადანაშაულებსო და დაბალი (ერთ დროს
წკრიალა, მაგრამ ახლა ავადმყოფობისგან, თამბაქოსა და სიძულვილის-
გან გაუხეშებული) ხმით საყვედურობდა, რომ მხოლოდ მოვალეობის
გრძნობას მოჰყავდა მის სანახავად – ან კიდევ სიმხნევე არ ჰყოფნიდა,
საერთოდ დაევიწყებინა, რაც კიდევ უფრო უარესი იყო; მხოლოდ მაშინ
აღელვებდა, როცა ახალგაზრდა და ჯანსაღი სხეული ჰქონდა, ახლა კი
ძლივს ახერხებს, სიბრალულის გრძნობა მაინც გამოამჟღავნოს ბებერი
ხეიბრის მიმართ. იუსტასი, როგორც წესი, ედავებოდა, უარყოფდა
მტკივნეულად ცხად სიმართლეს და ამ წუთებში თვალთმაქცობის ჭაობ-
ში ეფლობოდა ხოლმე, უგ ვანო, ბანალურ ფრაზებს იშველიებდა, რაც
ძალიან არადამაჯერებლად ჟღერდა და ყველაფერი იმით მთავრდებო-
და, რომ ლორენა პირში შესცინებდა – დაუნდობლად აქილიკებდა, არა-
და, ამით საკუთარ თავს კიდევ უფრო მეტ ტკივილს აყენებდა, ვიდრე
89
მნახველს. მოკლედ, იუსტასს მძიმე შუადღე ელოდა. შეიძლება, ისევ თა-
ვის მოკვლით დაემუქროს, ან იქნებ…
– ბებინო! – ვიღაცამ ლამის ყურში ჩასძახა, – Bebino!
შემკრთალი იუსტასი მიტრიალდა. კები ვიწრო, ხალხით გადაჭედილ
ქუჩაზე იმდენად ნელა მიიკვლევდა გზას, რომ ფეხით მოსიარულეებიც
უსწრებდნენ. ამ კომიკური, ინფანტილური მეტსახელის (სხვადასხვა მი-
ზეზით, მხოლოდ მათ ორს რომ ესმოდათ) გამომგონებელს, მანქანის
ფანჯარაზე ხელი გამოედო და გვერდით მიჰყვებოდა.
– მიმი! – შესძახა იუსტასმა და თან ღმერთს სთხოვდა, ახლომახლო
ნაცნობი არავინ ყოფილიყო. ექსტრაორდინალურ, კაშკაშა წითელ ფე-
რებში გამოწყობილი მიმი ნამდვილ, პატარა, საყვარელ მეძავს კი არ
ჰგავდა, არამედ პატარა, საყვარელი მეძავის კარიკატურას. სხვათა შო-
რის, იუსტასს ყველაზე მეტად ეს მოსწონდა მასში. მიმის არაჩვეულებ-
რივად უბრალო, ვულგარული სტილი ჰქონდა.
იუსტასი წინ გადაიხარა, მძღოლისთვის რომ დაეძახა. კები გაჩერდა.
მისი აზრით, მიმი მანქანაში ნაკლებ ყურადღებას მიიპყრობდა.
– ჩემო ბებინო! – მის გვერდით სკამზე კომფორტულად მოეწყო და
იაფფასიანი სუნამოს სურნელი მოაფრვვია, – რატომ დამეკარგე?
კები დაიძრა და იუსტასი მოჰყვა მოყოლას, რომ რამდენიმე კვირა
პარიზში გახლდათ, მერე ინგლისში. მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ ესმინა,
მიმიმ ისევ საყვედურები და კითხვები დააყარა. ნუთუ ასე დიდი, დიდი
ხნით? რა, აღარ უყვარს? იქნებ რქებსაც ადგამს?
– ხომ გითხარი, რამდენიმე კვირით პარიზში ვიყავი, – გაუმეორა
იუსტასმა.
– შოლა, სოლა, – გულნატ კენი ხმით შეაწყვეტინა გოგონამ.
– …და მერე რამდენიმე კვირით ლონდონ ში, – განაგრძობდა იუსტა-
სი, თან ხმას უწევდა, რომ როგორმე ქალის ყურამდე მისულიყო მისი
ნათქვამი.
– მე კი, რასაც მოისურვებდი, უარს არაფერზე გეუბნებოდი, – მოყა-
ვისფრო თვალებზე ცრემლი მოსდგომოდა, – არაფერზე, – შესაბრალისი
ხმით თავისას მიუყვებოდა მიმი.
– არ გესმის, აქ არ ვიყავი! – მოთმინება დაკარგა იუსტასმა.
მოულოდნელად გოგონას გამომეტყველება შეეცვალა და საოცრად
გულწრფელი, ვნებიანი ღიმილი აჩუ ქა, მისი ხელი აიღო და ფუმფულა,
ნორჩ მკერდზე მიიდო.

90
 – წამოდი ახლა ჩემთან, – უთხრა, თითქოს მოთაფვლას ცდილობსო.
მერე გადაიხარა და ყურში ბავშვური ტონით ჩასჩურჩულა, – პატარა,
ცელქო ბებინო.
იუსტასმა ერთი წამით უსიტყვოდ შეხედა, მერე საათს დახედა. არა,
მატარებლის ჩამოსვლამდე ორივეს ვერ ასწრებდა. ან ერთი, ან მეორე.
წარსული თუ აწმყო. თანაგრძნობა დაეყენებინა წინ თუ გართობა. ბო-
ლოს გადაწყვეტილება მიიღო.
იუსტასმა მძღოლს შუშაზე მიუკაკუნა და უთხრა, რომ გადაიფიქრა,
ახლა სხვაგან სურდა წასვლა. მიმის ბინის მისამართი მისცა, სანტა
კროჩეს მახლობლად. მძღოლმა თავი დაუქნია, თვალი ჩაუკრა და მიახ-
ვედრა, რომ მისთვის ყველაფერი გასაგები იყო.
მიმი გამოსაცვლელად რომ გავიდა, იუსტასმა შინ დარეკა და სანტა
კროჩეს მთავარი შესასვლელის წინ, ხუთ საათსა და ორმოცდახუთ
წუთზე მანქანა დაიბარა. ახლა ლორინას ჯერი დადგა. ვიდრე დააკავ-
შირებდნენ, იუსტასმა პატარა მოთხრობა შეთხზა. – იუსტას? – მოესმა
დაბალი, ჩახლეჩილი ხმა. ხმა, რომელიც ოდესღაც ყველაფერს გააკეთე-
ბინებდა.
— Chere, je suis horriblement ennuye…((რანგ.) ძვირფასო, ძალიან
ვწუხვარ…) – იუსტასს თავაზიანი სიცრუე ინგლისურსა და იტალიურზე
უკეთ ფრანგულად გამოსდიოდა ხოლმე.
თავის ამბავს თანმიმდევრულად მოჰყვა – ძალიან, ძალიან ცუდ
დღეში ჩავარდა, კბილის პროტეზი გაუტყდა. მგონი, მთლიანად არ უნ-
და იყოს გამოსაცვლელი, ღვთის წყალობით – plutot un de ces bridges
— ces petit ponts qui sont les Ponts des Soupirs qu’on traverse
pour aller du palais de la jeunesse aux prisons lugubres de la
senilite. (mრანგ.) უფრო იმ ხიდების მსგავსი – აი, ის პატარა ოხვრის
ხიდები, ახალგაზრდობის სასახლიდან სიბერის ბნელ ციხეებში გადასას-
ვლელად რომ ვკვეთთ ხოლმე) საკუთარ ხუმრობაზე ჩაეცინა. მოკლედ,
საჩქაროდ დანტისტთან უნდა მივიდეს და სანამ ხიდს არ შეუკეთებენ,
იქ მოუწევს ყოფნა. ეს ყველაფერი კი იმას ნიშნავს, რომ დღეს ჩაიზე ვე-
ღარ მივა.
ვერც იოცნებებდა, ლორენამ ისე მშვიდად მიიღო მისი ნათქვამი. მე-
რე სიხარულით ამცნო, რომ ექიმ როსის ვენიდან რაღაც ახალი ლამპა
ჩამოუტანია, ამსტერდამიდან კი შესანიშნავი წამლები გამოუგზავნეს.
აგერ უკვე ოთხი დღეა, ტკივილებისგან განთავისუფლდა. მაგრამ, ყვე-

91
ლაფერი ამით როდი დამთავრდა. ჯანმრთელობის თემა რომ ამოწურა,
ჩვეული ტონით, როცა უშედეგოდ ცდილობდა ხოლმე საზეიმო გან წყო-
ბის დამალვას, მოუყვა, რომ თურმე ამას წინათ დ”ანუნციო ესტუმრა –
მანამდეც არაერთხელ სწვევია – და ძალიან პოეტურად გაუხსენებიათ
წარსული დდეები. ძვირფასმა ვან არპელსმა ახალი ლექსების კრებული
გამოუგზავნა და თან ძალიან ამაღელვებელი წერილებიც მოაყოლა. და
რახან წერილებზე ჩამოვარდა საუბარი, გაიხსენა, თავის წერილების კო-
ლექციას გადახედა და სახტად დარჩა, ვერც კი წარმოიდგენდა, თუ ამ-
დენი და ასეთი საინტერესო წერილი ჰქონდა.
– მე პირადად ეჭვი არ მეპარებოდა, ბევრი საინტერესო წერილი რომ
გექნებოდა, – უთხრა იუსტასმა და გაახსენდა, რა ლამის გიჟურ ვნებებს
უღვიძებდა ერთ დროს ეს ქალი, როცა სრულიად მოჯადოებული ჰყავ-
და. გაახსენდა ის ტკივილამდე მისული ეჭვიანობის გრძნობები. მერე რა
ნაირ-ნაირი კაცები ჰყავდა ლორინას – მათემატიკოსი გნებავთ თუ ვინ-
მე კომპანიის მფლობელი, უნგრელი პოეტი თუ ინგლისელი ბარონეტი,
თუ ესტონელი ჩემპიონი ჩოგბურთში. ახლა კი… და ახლანდელი ლორი-
ნა წარმოუდგა თვალწინ, უკვე ოცი წლით დაბერებული; ინვალიდის სა-
ვარძელში მჯდომი გასავათებული ხეიბარი, სპილენძისფერი კულულე-
ბით შუბლზე, დანტეს სიკვდილის ნიღაბს რომ წააგავდა.
– რამდენიმე შენი წერილი გადავარჩიე და მინდა წაგიკითხო, – ჩაეს-
მა იუსტასს ყურმილიდან.
– ალბათ, ახლა მეტისმეტად სულელური მოსასმენი იქნება.
– არა, არა, დამერწმუნე, საუცხოოა, – არ იშლიდა ქალი, – და ძალი-
ან ბრძნულიიც; et en meme temps si tendres ((Gრანგ) და ამავდროუ-
ლად ისეთი ნაზი) – cosi vibranti! ((იტალ.) ასეთი მთრთოლვარე) –
VIხIმიII? – გაიმეორა იუსტასმა, – არ მითხრა ახლა, რომ ოდესმე სხარტი
ვიყავი.
იუსტასმა ხმაურზე მიიხედა. ღია კარში მიმი იდგა. ჰაეროვანი კოცნა
გაუგზავნა და გაუღიმა; წითელი კიმონო შემოეცვა.
ტელეფონის ყურმილში კი ფურცლების შრაშუნის ხმა ისმოდა.
– აბა, ამას მოუსმინე, – ჩახლეჩილი ხმით დაიწყო ლორინამ, – „შენ
შეგწევს ძალა, უსაზღვროდ დიდი სურვილები გააღვიძო და რადგანაც
სურვილები უსაზღვროდ დიდია, მოკვდავ სხეულსა და გონებას მათი
დაშოშმინება არ ძალუძს“.

92
 – ღმერთო! – აღმოხდა იუსტასს, – ნუთუ, მართლა ჩემი დაწერილია.
მე ალფრედ დე მიუსეს უფრო მივაწერდი.
მიმი უკვე გვერდით ედგა. თავისუფალი ხელი ერთი-ორჯერ მეგობ-
რულად წაუთათუნა დუნდულებზე.
ჩახლეჩილი ხმა კი განაგრძობდა კითხვას: „როგორც ეტყობა, ჩემო
ლორინა, შენი სიყვარულისგან განსაკურნებლად ან სუფიზმის მიმდევა-
რი უნდა გავმხდარიყავი, ან წმინდა ხუან დე ლა კრუსი. მხოლოდ ღვთი-
ური ძალით თუ შეძლებ შენ მიერ გაღვიძებული ვნების დაშოშმინებას“.
იუსტასმა ჩაიხითხითა. მაგრამ იყო დრო, მოაგონდა, როცა ის სი-
ტყვები საკმაოდ გონივრულად ჟღერდა, რაც კიდევ ერთხელ ადასტუ-
რებდა, სადამდე შეიძლება, წყეულმა სიყვარულმა დასცეს კეთილგონი-
ერი არსება. ღვთის წყალობით, ყველაფერი წარსულს ჩაბარდა! ერთხელ
კიდევ ნაზად მიარტყა ხელი მიმის და გაუღიმა.
– Spicciati, Bebino! - hასჩურჩულა მიმიმ.
– აი, კიდევ ერთი შენი შესანიშნავი გამონათქვამი, – იმავე წამს მო-
ისმა ლორინას ხმაც, – „როცა ასე ძლიერ გიყვარს“…
მიმიმ მოუთმენლობისგან ყურზე უბწკინა.
– „… ისეთი გრძნობა გეუფლება, თითქოს ხელახლა იბადები“, – გა-
ნაგრძობდა ლორინა.
– ლორინა, ვწუხვარ, მაგრამ ჩემი აღტაცებით აღსავსე სიტყვები უნ-
და შეგაწყვეტინო, – უთხრა იუსტასმა, – იძულებული ვარ, გავთიშო…
არა, არა, არც ერთი წუთი, ძვირფასო. აი, ექიმიც, – შემდეგ მიმის გასა-
გონად იტალიურზე გადავიდა, – CCC0 II ძ8იII51მ,((იტალ.) აი, ექიმიც) –
რასაც ჩქმეტა მოჰყვა, – Adesso comincia Ia tortura((იტალ.) ჩემი წა-
მება იწყება).
ყურმილი დაკიდა, გოგონა მუხლებზე დაისვა და სქელი, კოტიტა თი-
თებით ფუმფულა ფერდებზე მოუღიტინა.
— No, no, Bebino… no! — Adesso comincia I8 ICIIVIIმ, – გაიმეორა
იუსტასმა, მაგრამ გოგონას ისტერიკული სიცილის ფონზე, მისი სიტყვე-
ბი ძლივსღა ისმოდა.
პატარა, მღვიმისმაგ ვარ მაღაზიაში ბრუნო რონტინი დახლთან იჯდა
და ახლად შეძენილ წიგნებს ფასებს ადებდა. თხუთმეტი ლირა, ოცი, ოც-
დახუთი, ორმოცი… მისი ფანქარი ერთი წიგნის ფორზაციდან მეორეზე
გადადიოდა. ლამპის შუ ქი, ზუსტად ბრუნოს თავზე რომ ეკიდა, მის
ღრმად ჩასმული თვალის ფოსოებს, ყვრიმალებსა და წაწვეტებულ

93
ცხვირს შავ ჩრდილს ჰფენდა. მოკაუ ჭებული ცხვირი წიგნებში ჩაერგო;
მაგრამ როცა ამოგხედავდა, საოცრად ნათელი ცისფერი თვალები და
ხალისიანი გამომეტყველება ჰქონდა.

94
 თავი 10

კარლო უკვე სახლში წასულიყო. მარტო იყო – სრულიად მარტო და

სავსე სიმყუდროვით გამოწვეული ენით აუწერელი შვებით. ფანჯრის
მიღმა ქუჩა საკმაოდ ხმაურობდა; მაგრამ ბრუნოს მაღაზიის რაღაც მა-
რადიულ, ბუნებრივ სიმ შვიდეს ხმაური ვერას აკლებდა. ბრუნო სწორედ
ამ სიჩუმის შუაგულში იჯდა და ფიქრობდა, რომ ეს „ლ“, რომელსაც ყვე-
ლა ფორზაცზე ციფრის წინ მონიშნავდა ხოლმე, მხოლოდ ლირას კი არ
ნიშნავდა, არამედ ყველაფერს ლამაზს, ან გნებავთ, ლტოლვას თავი-
სუფლებისკენ.
კარზე დაკიდებულმა ზარმა გაიწკრიალა და მაღაზიაში მუშტარი
შემოვიდა. ბრუნომ თავი ასწია და მის წინ ახალგაზრდა, ლამის ბავშვუ-
რი სახე დაინახა. მაგრამ ხედავთ, როგორ უძუნნია ბუნებას! თითქოს
დაენანა, მიხმარებოდა, რომ სრულყოფილად განვითარებულიყო. მხო-
ლოდ უსწორმასწოროდ გამოშვერილი კბილები გხვდებოდა თვალში და
სქელშუშიანი სათვალე. სათვალის შუშებს მიღმა – მართალია, მორ-
ცხვად ცდილობდა, ეს დაემალა – გონიერება გამოსჭვიოდა, რაც აშკა-
რად ჭეშმარიტებასთან საზიარებლად არ უნდა ჰქონოდა მიმართული,
უფრო თავდასაცავად, ან თვითრწმენისთვის, იმ შემთხვევაში, თუ დამ-
ცირებას დაუპირებდნენ.
უცნობმა ნერვიულად ჩაახველა და უთხრა, რომ „შედარებით
ღვთისმეტყველებაზე“ კარგ წიგნს ეძებდა. ბრუნომ, რაც კი მოეპოვებო-
და, ყველაფერი ამოულაგა – სტანდარტული იტალიური სახელმძღვანე-
ლოები, ფრანგული შრომები, კიდევ გერმანულიდან თარგმნილი ორი
ტომი.
– მე ამ ფრანგს გირჩევთ, – ჩვეული მშვიდი ხმით მიმართა ბრუნომ,
– სულ ორას სამოცდაათი გვერდია, რამდენიმე საათს მოანდომებთ.
პასუხად დამცინავი ღიმილი მიიღო.
– მე უფრო სერიოზულს ვეძებ.
ცოტა ხნით სიჩუმე ჩამოვარდა. უცნობი დანარჩენი წიგნების თვა-
ლიერებით იყო გართული.
– თუ სწორედ მივხვდი, მასწავლებლობას აპირებთ, არა? – ჰკითხა
ბრუნომ.
ახალგაზრდამ ჯერ დაეჭვებულმა შეხედა; მაგრამ, როცა გამყიდვე-
ლის გამომეტყველებაში ირონიის ან უპატივცემულობის კვალიც ვერ
95
შენიშნა, თავი დაუქნია.
დიახაც, მასწავლებლობას აპირებდა და გერმანულიდან თარგმნი-
ლით დაინტერესდა.
ბრუნომ ორი სქელი ტომი ხელში აიღო და დასძინა – როცა უნივერ-
სიტეტის პროფესორი გახდებით, მერე რას იზამთ?
ახალგაზრდას იტალიური სახელმძღვანელო ეჭირა.
– მერე დავწერ, – უპასუხა.
ჰო, აბა რას იზამ, – საკმაოდ სევდიანად, თავისთვის გაიფიქრა ბრუ-
ნომ, – მერე ვინმე ცოლადაც გამოგ ყვება. ის ან სრულიად იმედდაკარგუ-
ლი ვინმე იქნება, ან კიდევ უბრალოდ პროფესორებისადმი გულწრფელი
პატივისცემით შეპყრობილი.ისე, რა თქმა უნდა, ჯობია, დაქორწინდე,
ვიდრე გადაიწვა; მაგრამ ცხადზე ცხადი იყო, რომ ამისთანა კაცს ვერც
ქორწინება დააშოშმინებდა – ასეთი სუსტი და ნერვიული ტემპერამენ-
ტის მქონე ადამიანისთვის ხომ გაუნელებელი სიმძვინვარეა დამახასია-
თებელი. და ასე, პატივისცემისა და დიდების საფარქვეშ გაატარებს
ცხოვრებას, ღმერთის დაჩრდილვის სურვილი სიბერემდე გაჰყვება, ჩუ-
მად მოიწამლავს სიცოცხლეს, თვითგვემით მოპოვებული სიამოვნებით.
მაგრამ, რა თქმა უნდა, – სასწრაფოდ შეახსენა თავს, – ადამიანის ბო-
ლომდე ჩაწვდომა შეუძლებელია. ხომ ყოველთვის არსებობს ნებისყო-
ფის ძალა და სათნოება, თუ სურვილი გაგიჩნდება, შენს ცხოვრებაში შე-
მოუშვა.
– მე გავლენიანი მწერალი გავხდები, – ლამის ყვირილზე გადავიდა
უცნობი.
– ხო, აბა ვინმე გადამ წერი ან ფარისეველი ხომ არ გახდებით, – ღი-
მილით ამოილუღლუდა ბრუნომ, – მერე, მერე რას გააკეთებთ?
– მერე? – გაიმეორა ახალგაზრდამ, – რას გულისხმობთ ამ მერე მე-
რეში? მერე წერას განვაგრძობ.
არა, მის ბაკანს ჯერ ბზარი არ ჰქონდა. ბრუნო მიბრუნდა და წიგნე-
ბის მოყავისფრო ქაღალდში შეფუთვას შეუდგა. ახალგაზრდა კაცმა თა-
ვი შეიკავა, მდაბიურად ხელიდან ხელში გადაეცა მონეტები და ფული
დახლის კიდეზე დადო. ასეთი კაცისთვის, სექსუალურის გარდა, სხვა
ფიზიკური კონტაქტი ადამიანთან წარმოუდგენელია. ალბათ სექსიც
უფრო ხშირად იმედს უცრუებს, – ფიქრობდა ბრუნო, – შეიძლება, მის-
თვის ცოტა ზიზღის მომგვრელიც კია. ამანათი ბოლოჯერ გაკვანძა და
მიაწოდა.

96
 – უღრმესი მადლობა, – უთხრა ახალგაზრდას, – ისე, ოდესმე წერით
თუ გადაიღლები… – ცოტა შეყოყმანდა და ღრმა ცისფერ თვალებში
ცელქი სურვილი აუციმციმდა, – ან ნასწავლი ქარაფშუტობების კი-
თხვით, – განაგრძო მერე და თითი ამანათს დაადო, – გახსოვდეს, სერი-
ოზული წიგნების მართლაც დიდი მარაგი მაქვს, – მოპირდაპირე კე-
დელზე წიგნის თაროებისკენ გაიშვირა ხელი, – ლორენცო სკუპოლი,
ბჰაგავატაპურანა, დაო დე ძინი, გერმანული თეოლოგია…
რამდენიმე წამით ახალგაზრდა კაცი უსმენდა – უსმენდა ისეთი
უხერხული გამომეტყველებით, ვინმე პოტენციურად საშიშ მთვარეულ-
თან რომ აღმოჩნდები პირისპირ; მერე მაჯის საათს დახედა, რაღაც ამო-
ილუღლუდა, მგონი, მეჩქარებაო და სწრაფად დატოვა მაღაზია. ბრუნო
რონტინიმ ამოიოხრა და ისევ წიგნების დახარისხებას შეუდგა. ლ – ლი-
რასთვის, ეს ლ – კი იყოს ლტოლვა თავისუფლებისთვის. ათი ათასიდან
ერთი თუ შეძლებს თავისი ბაკნიდან გამოძრომას. არადამაიმედებელი
თანაფარდობაა. მაგრამ იმ უთვალავი კვერცხიდან განა რამდენი ქაშაყი
აღწევს სრულყოფილ ზომას? ისიც უნდა გვახსოვდეს, რომ ქაშაყის
ზრდას ხელი შეიძლება, მხოლოდ გარემო პირობებმა შეუშალოს. ადამი-
ანს რაც შეეხება, სულიერი მომ წიფების პროცესში მისი ყველაზე დიდი
მტერი საკუთარი თავია. მტერი გარედანაც უტევს, მაგრამ შინაგანი
მტერი ბევრად უფრო მძვინვარე, დაუნდობელი და მიზანდასახულია.
ასე რომ, ის მოზარდი, რომელიც ათი ათას გამოცდას გაივლის, მხოლოდ
ქების ღირსია. რაღაცამ უნდა მოგხიბლოს, კი არ დაგაღონოს. რაღაცამ,
რის გამოც ადამიანი მოთმინებას კარგავს ხოლმე და ღმერთსაც საყვე-
დურობს უსამართლობისთვის, მაშინ, როცა უმჯობესი იქნებოდა, მად-
ლობა ეძღვნა ღვთაებრივი სულგრძელობისთვის, მის გარდა კიდევ უამ-
რავი სხვაც რომ იღებს.
ლ – ლტოლვა თავისუფლებისკენ, ლ – ლამაზი… აუტანელი ხმაური-
სა და ტრანსპორტის გრუხუნის მიუხედავად, ბრუნო რონტინი სანუკვა-
რი სიჩუმით იყო გარშემორტყმული. კარზე დაკიდებულმა ზარმა ისევ
დაიწკარუნა. ბრუნომ აიხედა და ფეტრის შლაპის ქვეშ გაბადრული
იუსტას ბარნაკის მომჩვარული სახე შერჩა. მოეჩვენა, რომ ეს კაცი საფ-
ლავიდან ამოსულს ჰგავდა. აკლდამის კედლები სიზარმაცითა და ავ-
ხორცობით ამოეშენებინა, მაგრამ ის კი ახსოვდა, რომ ღმერთისთვის პა-
ტიება უნდა ეთხოვა. უსაზღვრო თანაგრძნობით აღვსილი ბრუნო შესა-
გებებლად წამოდგა.

97
 – როგორც იქნა, მოგაგენი, – შესძახა იუსტასმა. მერე იტალიურზე
გადავიდა, რადგან ასე უფრო იოლი იყო ფლორენციელი მხიარული
ბურჟუას როლის სრულფასოვნად შესრულება. სურდა, სერიოზული სა-
უბრისთვის თავი აერიდებინა. ბრუნოს შემთხვევაში მართლაც რომ სა-
სურველი იყო, სერიოზული საუბარი არ წამოგეწყო, – მთელი დღეა,
დაგეძებ.
– ჰო, მითხრეს, ამ დილით შემოგივლია, – ინგლისურად უპასუხა
ბრუნომ.
– და ვინც მიმიღო, – იუსტასი კვლავ ტოსკანურ კომედიას განაგ-
რძობდა, – შენი ყველაზე მგზნებარე ახალგაზრდა მოწაფე იყო! ისიც მო-
ახერხა, რომ განმანათლებლური ლიტერატურა მაყიდვინა, – მხიარუ-
ლად უთხრა იუსტასმა.
ახლა ეს წიგნი მიმის საძინებელში პიტიგრილის ნოველებისა და სხვა
ძილის მოსაგ ვრელი ლიტერატურის გვერდით დაიდებს ბინას.
– იუსტას, ხომ კარგად გრძნობ თავს? – უცებ სერიოზულად ჩაეკი-
თხა ბრუნო, რაც მოსაუბრის მხიარულ გან წყობას სრულიად არ შეესა-
ტყვისებოდა.
შემკრთალი იუსტასი მშობლიურ ენას დაუბრუნდა.
– ასე კარგად არასოდეს ვყოფილვარ, – უპასუხა მან, მაგრამ როცა
შენიშნა, რომ ბრუნოს შეშფოთებული და დაძაბული სახე არ ეცვლებო-
და, ხმაში გაღიზიანება გაუკრთა, – რა იყო? – ჰკითხა უკმეხად.
ნუთუ ისეთი რამ შეამჩნია, რაც მის მიმისთან ახლახან ყოფნას ამ-
ხელდა? განა იმიტომ წუხდა, რომ მიმისთანა ქალთან ყოფნა სირცხვი-
ლი იყო. არა, აუტანელი ის იყო, რომ მის პირად ცხოვრებაში იჭრებოდ-
ნენ. ბრუნოს, რამდენადაც ახსოვს, ყოველთვის ჰქონდა ეს უცნაური და
გამაღიზიანებელი ნიყი, მაინც ყველაფერს მიმხვდარიყო, რასაც კი არ
დაუმალავდი. თუ არა მისი გამჭრიახობა, მაშინ რა, პომადის ლაქა დარ-
ჩა?
– რას მომშტერებიხარ?
ბრუნომ ისე გაუღიმა, თითქოს უბოდიშებსო.
– მაპატიე, – უთხრა მან, – ვიფიქრე, ისე გამოყურები, როგორც… არ
ვიცი. როგორც კაცი, რომელსაც გრიპი ეწყება.
არა, ეს ნამდვილად საფლავიდან ამდგარი კაცის სახე იყო, – ფიქ-
რობდა ბრუნო. თითქოს მოულოდნელად საფლავიდან შიშმა წამოაგ დო.
რამ შეაშინა?

98
 იუსტასმა კი შვებით ამოისუნთქა, როცა მიხვდა, რომ საქმე მიმის არ
ეხებოდა.
– თუ გრიპი შემეყარა, ვიცი, ვინც მისურვებდა, – თქვა იუსტასმა, –
ხომ არ გგონია, შენი არამიწიერი გამომეტყველებისთვის თვალის შე-
სავლებად მოვედი. ამ საღამოს ჩემი ძმისწული ჩამოდის და გალიგაი
მინდა ვაჩვენო.
– რომელი ძმისწული? – ჰკითხა ბრუნომ.
– ჯონის ბიყია, – განუმარტა იუსტასმა, – შესანიშნავი პატარა არსე-
ბა. ჩვიდმეტის არის, მაგრამ ჯერ საოცრად ბავშვურია. გასაოცარ ლექ-
სებს წერს – ნიჭიერი ვინმეა!
– ჯონი ალბათ აუტანელი მამაა, – ხანმოკლე პაუზის შემდეგ თქვა
ბრუნომ.
– აუტანელს ვინ ჩივის. შტერია და მეტი არაფერი. ბიჭი ცუდად არის
მის მიმართ გან წყობილი და ეზიზღება ყველაფერი, რაც მამამისისთვის
ცხოვრების აზრს წარმოადგენს.
იუსტასს გაეღიმა. ძმის ნაკლოვანებების გახსენებამ სიამოვნება მოჰ-
გვარა.
– იცი, რა კარგი იქნებოდა, ადამიანები ხვდებოდნენ, მორალური
პრინციპები წითელასავით მოსახდელი რომ არის.
– წითელასავით?
– ჯერ უნდა შეგეყაროს, რადგან მხოლოდ დაავადებულს შეუძლია,
სხვას გადასდოს. მაგრამ, საბედნიეროდ, ყოველთვის გადამდებები არ
არიან.
– მართალი ხარ, – უპასუხა ბრუნომ, – არ არის აუცილებელი, ადა-
მიანს სიკეთის ინფექცია შეეყაროს, თუ ამის სურვილი არა გაქვს. ყვე-
ლაფერი ნებაყოფლობითია.
რა თქმა უნდა, ნება ყოველთვის თავისუფალია. ადამიანმა შეძლო,
უარი ეთქვა ფილიპო ნერიზე და ფრანსუა დე სალზე, თავად ქრისტეზეც
და ბუდაზეც. თავისთვის ეს სახელები რომ ჩამოთვალა, გულის წიაღში
რაღაც სიმხურვალე იგრძნო, პატარა ნაპერწკალი გააღვივა, რომელიც
ესწრაფოდა, მთელ მის არსებაში დაბუდებულ სხვა შუქს შეერთებოდა;
ერთი წუთით კიდევ გაგრძელდა ეს მარადიული ლტოლვა, რაც
იმავდროულად სრულყოფილების სასიამოვნო შეგრძნება იყო. მაგრამ
იუსტასის ხმამ ყურადღება გაუფანტა და მაღაზიაში დააბრუნა.

99
 – არაფერი ისე არ მართობს, – ხალისიანად აღნიშნა იუსტასმა, –
როგორც იმ წარმოდგენის ცქერა, როცა „უმ წიკვლო“ ადამიანები ცდი-
ლობენ, თავიანთი შეხედულებები თავს მოახვიონ სხვებს, შედეგად კი
ზუსტად იმის საწინააღმდეგოს იღებენ, რაც ჩაფიქრებული ჰქონდათ.
კომედიის უმაღლესი ფორმაა.
ჩაიცინა და ხიხინი მოაყოლა.
აკლდამის სიღრმიდან და წყვდიადიდან ამოსული სიცილის გაგონე-
ბაზე ბრუნო სერიოზულად შეფიქრიანდა.
– თუ შეძლებდი „უმ წიკვლოების“ მიტევებას, – მშვიდ ხმაში მგზნე-
ბარება მოისმა, – იქნებ საკუთარი თავის მიტევებაზეც დაფიქრებული-
ყავი.
– რის მიტევებაზე მელაპარაკები?
– მიტევებას, რომ ასეთი ხარ. უბრალოდ, ადამიანი რომ ხარ. დიახ,
ღმერთს შეუძლია მიტევება. შეუძლია, მოგიტევოს, გარიყული რომ იყა-
ვი და, ამგვარად, მოგეხმაროს, მას შეერწყა.
– ჩემისთანა სოლიდური ხერხემლიანი განა ჰაეროვანს შეერწყმება?
ბრუნომ ერთი წამით ჩუმად შეხედა. დაღლილი, მშვიდი თვალები
მხიარულად უბრწყინავდა; ბავშვური ტუჩებით ირონიულად იღიმებო-
და.
– „ყკვიანების“ კომედიაზე რაღას იტყვი? – თქვა ბოლოს, – თვითგა-
მორკვევის სახელით თვითგანადგურებას აღწევენ, რეალიზმის სახელით
კი – ილუზიას. ხანდახან ვფიქრობ, რომ უფრო სასაცილონი არიან, ვიდ-
რე „უმ წიკვლოები“.
ერთხანს დახლს უკან მიიმალა, იქიდან ტყავის ხელჩანთით გამოვი-
და.
– თუ ახალგაზრდა ძმისწულის დასახვედრად აპირებ წასვლას, სად-
გურამდე გამოგ ყვები.
როგორც აუხსნა, არეცოში მიემგზავრებოდა რვასაათიანი მატარებ-
ლით. ერთი მოხუცი, სამსახურიდან გადამდგარი პროფესორი თურმე
ბიბლიოთეკას ყიდდა. ორშაბათს კი პერუჯაში ძალიან მნიშვნელოვანი
აუქციონი იხსნება. მთელი ქვეყნიდან ჩამოდიან დილერები. იმედი
ჰქონდა, რაიმე საინტერესოს გადააწყდებოდა.
ბრუნომ შუ ქი ჩააქრო და ქუჩაში გავიდნენ. საღამოს ბინდი ძალიან
სწრაფად გადადიოდა ღამის წყვდიადში. იუსტასს მანქანა ელოდა. ჩას-
ხდნენ და სადგურისკენ გაუდგნენ გზას.

100
 – გახსოვს, ბოლოს ერთად როდის მივდიოდით სადგურში? – მოუ-
ლოდნელად, ხანმოკლე სიჩუმის შემდეგ ჰკითხა ბრუნომ.
– ბოლოს როდის ვიყავით სადგურში, – გაიმეორა დაფიქრებულმა
იუსტასმა.
უეცრად ყველაფერი მოაგონდა. ის და ბრუნო მის ძველ „პანარში“.
ემის დაკრძალვის შემდეგ იყო სწორედ. რივიერაზე ბრუნდებოდა – ლო-
რინასთან ბრუნდებოდა. არა, მისი ცხოვრების ეს ეპიზოდი ქების ღირსი
ნამდვილად ვერ იყო. ისე დაიჯღანა, თითქოს ქარმა საიდანღაც დამპა-
ლი კომბოსტოს სუნი მოიტანა. მერე შეუმჩნევლად მხრები აიჩეჩა. ბო-
ლოს და ბოლოს, რა მნიშვნელობა აქვს? განა რამე შეიცვლება, კიდევ
ასი წელი რომ გავიდეს? ის ხომ ყოველთვის ასეთი იქნება.
– ხო, მახსოვს – შენ Gaseous Vertebrate-ზე მესაუბრებოდი.
ბრუნომ გაიღიმა.
– ო, არა, მე ტაბუებს არ ვარღვევ. შენ თვითონ დაიწყე მასზე ლაპა-
რაკი.
– არ არის გამორიცხული, – დაჰყაბულდა იუსტასი.
ემის სიკვდილი, გიჟური ვნებები და ცხოვრების სამარცხვინო წესი
მაშინ ბევრი სასაცილო რამის ჩადენას აიძულებდა. უცებ მოგონებამ
გუნება წაუხდინა.
– საწყალი ემი, – ხმამაღლა ეს თქვა, თითქოს თავს ძალა დაატანაო.
მართალია, ბრუნოს თანდასწრებით ცდილობდა, სერიოზული არ ყოფი-
ლიყო, მაინც ზედმეტი ემოციურობა გამოამჟღავნა, – საწყალი ემი!
– არა მგონია, ემი საწყალი იყოს, – თქვა ბრუნომ, – ემი თავის
მდგომარეობას შეგუებული იყო. ვინც სიკვდილისთვის მზად არის, ის
შესაბრალისი არაა.
– მზად არის? მერედა, ამით რა იცვლება? – იუსტასის ტონ ში უკვე
გაბრაზება იგრძნობოდა, – სიკვდილი სიკვდილია! – დაასკვნა, თან კმა-
ყოფილი ჩანდა, რომ შეძლო, სერიოზული საუბარი კამათში გადაეყვანა.
– ფიზიოლოგიურად ასეა, – დაეთანხმა ბრუნო, – მე სულიერად მომ-
ზადებას ვგულისხმობ.
მანქანა პოლიციელის შემართულ ხელთან შეჩერდა.
– მოიცა, მოიცა, – ჩაერთო იუსტასი, – არ მოჰყვე ახლა სისულელე-
ებს უკვდავებაზე. არ დაიწყო შენებურად.
– და მაინც, – მშვიდად მიუგო ბრუნომ, – ანიჰილაცია კარგი რამ უნ-
და იყოს. თუ, რა თქმა უნდა, მოინდომებ და დაიჯერებ.

101
 იუსტასის აკლდამიდან თავდაჯერებული პასუხი მოისმა. – ყველას
ვერ ექნება სურვილი, ანიჰილაცია ირწმუნოს, ზოგი ჩვეულებრივ ურიგ-
დება ფაქტებს.
– რაც იმას ნიშნავს, რომ ზოგი დასკვნას გარკვეული ფაქ ტების სა-
ფუძველზე აკეთებს და არად აგ დებს სხვა ფაქ ტების არსებობას, რო-
მელთა საფუძველზე სხვები საწინააღმდეგოს ასკვნიან. არად აგ დებს,
იმიტომ, რომ სურს, „ცხოვრება იდიოტის მოყოლილი ამბავი“ იყოს. ერ-
თი წყეული ამბავი მეორეს ცვლის, სანამ ყველაფერი საბოლოო წყეული
ამბით არ დამთავრდება. ამის შემდეგ კი სულ აღარაფერი აღარ იქნება.
პოლიციელმა სასტვენს ჩაჰბერა; მანქანა დაიძრა, მაღაზიის ვიტრი-
ნის განათებამ იუსტასს სახეზე ნელა გადაურბინა და მომჩვარულ კანზე
ყველა შეშუპება და ყველა ნაკვთი გამოუჩინა. მერე ისევ ჩამობნელდა,
თითქოს სარკოფაგს თავი დაახურეს. სამუდამოდ დაახურეს, ყოველ
შემთხვევაში, ბრუნოს ასე მოეჩვენა და იმპულსურად, ხელი მხარზე და-
ადო.
– იუსტასს, – თანაგრძნობით უთხრა, – ძალიან გთხოვ…
იუსტასი უკვე შეშფოთდა. აშკარად რაღაც უჩვეულო ხდებოდა. ისე-
თი გრძნობა დაეუფლა, თითქოს უცებ დარაბები გადასწიეს – მზის სი-
ნათლე და ზაფხულის უკიდეგანო ცა რომ შემოეშვათ. დიდი ნეტარების
მომგვრელი სინათლე დაუბრკოლებლად შემოდიოდა და მაღაზიაში
ბრუნოს ნათქვამი მოაგონდა. „მიტევებული იქნები… მიტევებული იმის-
თვის, რომ ასეთი ხარ“. ერთდროულად შიშითა და სიბრაზით აღვსილმა,
უხეშად გაითავისუფლა მკლავი.
– რას შვრები? – ჰკითხა მკვახედ, – რა, მაჰიპნოზებ?
ბრუნომ არ უპასუხა. ბოლო, უშედეგო გაბრძოლებაც დამთავრდა,
სარკოფაგის თავსახური შიგნიდან ჩაიკეტა. ისე, კაცმა რომ თქვას, –
ფიქრობდა ბრუნო, – აღდგომა ხომ ნებაყოფლობითია. ჩვენ არავინ არა-
ფერს გვაძალებს, გარდა იმისა, რომ არსებობა განვაგრძოთ – ვიარსე-
ბოთ, ვიყოთ, როგორებიც ვართ და დროთა განმავლობაში ცოტ-ცოტა
გავუარესდეთ; სანამ სურვილი არ შეგ ვაწუხებს, გარდავისახოთ, სანამ
ჩვენს თავს ნებას არ დავრთავთ, გარდავისახოთ.

102
 თავი 11

გასაკვირი იყო, მაგრამ მატარებელს არ დაუგ ვიანია. სადგურში რომ

მივიდნენ, მგზავრები უკვე გასასვლელისკენ იკაფავდნენ გზას.
– პატარა ქერუბიმს თუ მოჰკრავ თვალს, ნაცრისფერ ფლანელის
შარვალში, – ეუბნებოდა ფეხის წვერებზე შემდგარი იუსტასი ბრუნოს
და გამვლელების თავს ზემოთ იცქირებოდა, – იცოდე, ეგ არის ჩვენი კა-
ცი.
ბრუნომ გაჩხინკული თითი გაიშვირა:
– ის ბიჭი, მგონი, შენს აღწერილს ჰგავს.
– აბა, რომელი?
– აი, ის პატარა ანგელოზი, ბოძს რომ ამოჰფარებია.
მოჰკრა თუ არა თვალი იუსტასმა ნაცნობ თავსა და ხვეულ თმას, ხე-
ლი დაუქნია და გასასვლელისკენ გაემართა.
– ეს გახლავს შენი დიდი ხნის წინ გადაკარგული ნათესავი, – უთხრა
იუსტასმა, როცა რამდენიმე წუთში ბიჭთან ერთად დაბრუნდა, – ბრუნო
რონტინი. მეორადი წიგნებით ვაჭრობს და სურს, ყველას სჯეროდეს
Gaseous Vertebrate-ის, – ბრუნომ და სებასტიანმა ხელი ჩამოართვეს
ერთმანეთს, იუსტასმა კი ხუმრობანარევი საზეიმო ტონით დასძინა, –
უნდა გაგაფრთხილო, რომ აუცილებლად შეეცდება, მოგაქციოს.
სებასტიანმა ბრუნოს შეხედა და ბიძის დახასიათების გავლენით, მის
თხელ სახეზე და ნათელ თვალებში მხოლოდ სულელური გამომეტყვე-
ლება და ფანატიზმი ამოიკითხა. მერე ბიძას მოუბრუნდა და გაუღიმა.
– ესე იგი, ეს არის სებასტიანი, – მშვიდად თქვა ბრუნომ, თითქოს
ბედისწერის მიერ შერჩეული სამიზნის სახელს წარმოთქვამდა.
– რატომღაც, ისრები გამახსენდა, – განაგრძო ბრუნომ, – სიყვარუ-
ლის ისრები, ამ სილამაზემ რომ შეიძლება გააღვიძოს და სილამაზის
პატრონს სიამოვნება მიანიჭოს; პატივმოყვარეობისა და თვითკმაყოფი-
ლების ისრები…
– მაგრამ, ისრები ხომ შეიძლება, ორივე მხარეს მიმართო, – თქვა
იუსტასმა.
– ეს წამებული იმდენსავე სიკეთეს გასცემს, რამდენსაც მიიღებს,
არა, სებასტიან? – კაცი კაცს რომ გაუგებს, ისეთი ღიმილით ჰკითხა სე-
ბასტიანს.
სებასტიანმაც შეიფერა, გაიცინა და თავი დაუკრა.
103
 იუსტასმა სიყვარულით მოხვია მხარზე ხელი ბიყს.
– აბა, წავედით! – შესძახა.
ხმაში საზეიმო გან წყობა ისმოდა. ის არათუ მანქანაში მომხდარის
გამო გაუსწორდა ბრუნოს, არამედ სებასტიანზე ზეგავლენის ყველა
გზაც მოუჭრა.
– წავედით, – გაიმეორა ბრუნომ, – მხოლოდ მანქანამდე მიგაცი-
ლებთ და ჩემს ჩანთას ავიღებ, – სებასტიანის ჩემოდანს დასწვდა და გა-
სასვლელისკენ გაემართა. სებასტიანი და იუსტასი უკან გაჰყვნენ.
რამდენიმე წუთის შემდეგ, „იზოტა“ მელოდიური ბარიტონით ასიგ-
ნალებდა და ხალხმრავალ ქუჩაში გზას მიიკვლევდა. სებასტიანმა მუხ-
ლებზე პლედი გადაიფარა და გაიფიქრა – რა კარგია, როცა მდიდარი
ხარ. რომ არა მამამისის იდიოტური იდეები…
– სასაცილო ვინმეა ეს ბებერი ბრუნო! – აღნიშნა იუსტასმა, ვითომ
შეწუხებული სახით, – რატომღაც ყოველთვის იმ უაზრო ანგლო-საქსონ
წმინდანებს მაგონებს, წმინდა ვილიბალდსა და წმინდა ვუნიბალდს,
წმინდა ვინასა და წმინდა ფრიდესვაიდს…
სახელებს ისე სასაცილოდ წარმოთქვამდა, რომ სებასტიანს სიცილი
წასკდა.
– მაგრამ, ამავე დროს, საოცრად კეთილი და მოსიყვარულე ადამია-
ნია, – განაგრძო იუსტასმა, – და თუ გაითვალისწინებ, რომ ერთ-ერთი
იმ უმ წიკვლოთაგანია, არც ისე მომაბეზრებელი მოგეჩვენება.
მოულოდნელად, ლაპარაკი შეწყვიტა, სებასტიანს მკლავზე დაეყ-
რდნო და მანქანის მარცხენა ფანჯრიდან თითი გაიშვირა.
– იქ, მაღლა, მედიჩების საფლავებია, – თქვა, – ნამდვილად დიდ ეს-
თეტიკურ სიამოვნებას მიიღებ. ოღონდ, მე ახლა არ მინდა მათი ნახვა.
დღესდღეობით დონატელოთი ვკმაყოფილდები. ისე, რასაკვირველია,
უნდა ვაღიარო, ამქვეყნად მართლაც საუკეთესო ქანდაკებებია. ეს კი
როსის ატელიეა, – იმავე შემართებით განაგრძო და კვლავ თითით მია-
ნიშნა, – გამოიწერ რიგიან ქსოვილს ინგლისიდან და ეს კაცი ისეთ სმო-
კინგს შეგიკერავს, გინდ სევილ როუზე გიყიდია, თანაც ნახევარ ფასში.
როგორმე დროს გამოვნახავთ ღირსშესანიშნაობების თვალიერებისას და
ზომების ასაღებად აქაც შევივლით.
სებასტიანმა ვერ გაბედა, ყურისთვის დაეჯერებინა, რაც გაიგონა და
ეჭვით ამოხედა.

104
 – თქვენ გულისხმობთ?.. ოჰ, დიდი მადლობა, ბიძია იუსტას, – შეჰ-
ყვირა, როცა მან ღიმილით თავი დაუქნია. იუსტასი ბიჭს უცქერდა. ქუ-
ჩის განათების წამიერ გამოკრთომაზე შენიშნა, რომ სახე ასწითლებოდა
და თვალები სიხარულით უელავდა. გული აუჩუყდა და ბიჭს მუხლზე
მიეფერა.
– მადლობა არ არის საჭირო, – უთხრა, – მე რომ „ვინ ვინ არის“-ში
შევეყვანეთ, იქ ამოიკითხავდი, ძირითადად, „ძმის გაღიზიანებით იქცევ-
და თავსო“.
შეთქმულებივით, ერთ ხმაში გაიცინეს.
– ახლა კი, – უთხრა იუსტასმა, – ცოტა დაიხარე, ფანჯრიდან ზემოთ
გააპარე თვალი და სიდიდით მეორე კვერცხს დაინახავ.
სებასტიანი ისე მოიქცა, როგორც დაარიგეს და მარმარილოს უზარ-
მაზარი კლდეები დაინახა. კლდეებს ზემოთ კი შენიშნა, როგორ ამო-
ცურდა ცაზე უშველებელი გუმბათი. რაც უფრო ზევით მიიწევდა, გუმ-
ბათი უფრო მუქდებოდა და საძირკვლიდან საცოდავად მოციმციმე გა-
ნათების შუ ქი თვით ღამეზე უფრო უკუნეთ და იდუმალ სიბნელეში გა-
დადიოდა.
– ხედავ, ჯერ სინათლეა, – თქვა იუსტასმა და გაშვერილი თითი
მაღლა ააყოლა, – მერე სიბნელე.
სებასტიანმა გაოცებულმა შეხედა. ნუთუ ისიც?..
– ხომ იცი სარკისებური სიმეტრია, – განაგრძობდა იუსტასი, – ხ-ისა
და ყ-ის სიდიდით იწყება და უცნობი სიდიდით სრულდება. ყველაზე
რომანტიკული განათებაა.
– მე მეგონა, მარტო მე ვამჩნევდი ამას, – აღმოხდა სებასტიანს.
– რა ოპტიმისტი ხარ! – იუსტასმა თანაგრძნობით გაიღიმა. კარგია
რამაა ახალგაზრდობა, როცა უმანკოების ყოველ დაკარგვაზე ფიქრობ,
რომ ასეთი რამ ჯერ არასოდეს მომხდარა, – ვიქ ტორიანული ეპოქის
გრავიორები და ოფორტისტები, მგონი, ამის მეტს ვერაფერს ამჩნევ-
დნენ.
სიჩუმე ჩამოვარდა. მანქანამ მოედნიდან კიდევ უფრო ვიწრო და
ხალხით გადაჭედილ ქუჩაზე შეუხვია.
– მე ამაზე ლექსი მაქვს დაწერილი, – თითქოს საიდუმლოს ამხელ-
სო, ისე წარმოთქვა სებასტიანმა.
– ის ხომ არა, საშობაოდ რომ გამომიგზავნე?
ბიჭმა თავი გააქნია.

105
 – არა მგონია, თქვენ მოგეწონოთ. ის ცოტა… არ ვიცი… ცოტა რელი-
გიურია; უფრო სწორად, თითქოს რელიგიაზეა, არადა, არ არის. მაგრამ,
ახლა რაც თქვით, რაც თქვენც შენიშნეთ… როცა საძირკვლიდან მოდის
სინათლე… – შეგიძლია, წამიკითხო?
სებასტიანი ორ ცეცხლშუა იწვოდა. თან რცხვენოდა და თან თავის
გამოჩენაც ძალიან უნდოდა. ბოლოს თანხმობის ნიშნად რაღაც ამოი-
ლუღლუღა:
„პატარა და უბადრუკი,
ილის ტაძრად გარდაქმნილი,
თუ, ვინ იცის, ბურჟედ
ან სიწმინდის მშვენებად“…
მანქანის კუთხეში მოკალათებული იუსტასი უსმენდა მშვიდ, ჯერ
კიდევ ბავშვურ ხმას და განათების მოთამაშე შუქ ზე ბიჭს აკვირდებოდა.
მას კი სახე მიებრუნებინა და ფართოდ გახელილი თვალებით და ანგე-
ლოზის სიმ შვიდით, სიბნელეს მიშტერებოდა. უდავოდ ნიჭიერი ბიჭია!
მაგრამ, რამაც ყველაზე მეტად ააღელვა და ლამის ცრემლი მოჰგვარა,
ბიჭის საოცარი გულწრფელობა იყო – გულწრფელობა, ალალი კეთილ-
სინდისიერება და სისპეტაკე. დიახ, სისპეტაკე, თუმცა ძნელი სათქმე-
ლია, საერთოდ რას ნიშნავს ეს სიტყვა. ცხადია, ბიჭი სექსით არის შე-
პყრობილი – ალბათ მასტურბაციით იქცევს თავს, ან იქნებ უკვე რომა-
ნიც ჰქონია, ვინ იცის, შეიძლება, თავისსავე სქესთან, მაგრამ რაც არ
უნდა იყოს, სისპეტაკე აშკარად იგრძნობა.
დეკლამაცია დამთავრდა, რასაც ხანგრძლივი სიჩუმე მოჰყვა. სიჩუმე
იმდენად გაიწელა, რომ სებასტიანი საგონებელში ჩავარდა. ნუთუ მისი
„პატარა და უბადრუკი“ არც ისე კარგია, როგორც თვითონ მიიჩნევს. ბი-
ძია იუსტასს ხომ ჩინებული გემოვნება აქვს; და თუ მისი აზრით, ლექსი
არ ვარგა, მაშინ… მაგრამ ამ დროს, როგორც იქნა, იუსტასმა ხმა ამოი-
ღო.
– ძალიან ლამაზი ლექსია, – უთხრა მშვიდად. თუმცა, ეს სიტყვები
ლექსზე მეტად უფრო მისი მოსმენით აღძრულ გრძნობებს ეხებოდა, მა-
ღალი გრძნობებისა და მზრუნველი სინაზის მოულოდნელ მოზღვავე-
ბას, – ძალიან კარგი, – სებასტიანს სიყვარულით მუხლზე დაადო ხელი.
მერე, ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ, დასძინა, – შენზე რამდენიმე წლით
უფროსი რომ ვიყავი, მეც ვწერდი ლექსებს.
– მართლა?

106
 – დოისონი და წყალი, – თქვა იუსტასმა და თავი გააქნია, – პერიო-
დულად, უაილდისეული გამონათებები, – გაეცინა, – დღესდღეობით ლი-
მერიქებს ვერ ვცდები. ძალიან მინდა წაგიკითხო „ახალგაზრდა სპოკანე-
ლი ქალი“.
წაუკითხა კიდეც. ამასობაში, მანქანამ თითქმის უკუნეთ სიბნელეში
შეუხვია. მდინარეზე მკრთალი შუ ქი ციმციმებდა; ხიდი გადაკვეთეს,
მანქანამ სიჩქარე აიღო და რამდენიმე წუთი ფართო სანაპიროზე მის-
რიალებდნენ. მერე მიხვეულ-მოხვეულ გზას აუყვნენ მარჯვნივ. სებას-
ტიანი მოჯადოებულივით იცქირებოდა ფანჯრიდან. ქუჩის პირას მდგა-
რი ლამპიონები პატარ-პატარა, ერთმანეთთან უცნაურად დაკავშირე-
ბულ სამყაროებს წარმოაჩენდნენ. გაძვალტყავებული თხა უკანა ფეხებ-
ზე შემდგარიყო და ღობიდან გადმოკიდებული გლიცინიით იტ კბარუნებ-
და პირს; შავ ანაფორაში გამოწყობილი მღვდელი ქალის ველოსიპედით
წვალებით ადიოდა ციცაბო ბორცვზე; უზარმაზარი მუხა ისე იყო დაგ-
რეხილი, ხისგან გამოკვეთილ რვაფეხას დამსგავსებოდა; კიბის ძირში
ჩამომსხდარი ჩახუტებული შეყვარებულები შეკრთნენ, მანქანისკენ მო-
იხედეს და ფარების შუქზე მათი მოცინარი თვალები და კბილები გა-
მოკრთა.
მალე მაღალ რკინის ჭიშკარს მიადგნენ და მანქანამ მუსიკალურად,
მაგრამ მბრძანებლურად დაასიგნალა – კარი გამიღეთო. დაბალი, ხან ში-
შესული კაცი სირბილით გამოვიდა სიბნელიდან, ჭიშკრის გასაღებად.
გზა კვიპაროსებს შორის მიიკლაკნებოდა; ცისფერი სუმბულის ბუჩ-
ქები ჩნდებოდა და ქრებოდა. მერე შადრევანს მოჰკრა თვალი, ნიჟარის
ფორმის ნიშაში. „იზოტამ“ ბოლოჯერ მოუხვია, ფარების შუქმა რამდე-
ნიმე ნიმფას, შიშვლები რომ იდგნენ კვარცხლბეკზე, სიცოცხლის ელფე-
რი დაუბრუნა და უზარმაზარ, თიხის ქოთან ში ჩარგულ ფორთოხლის
ხესთან შეჩერდა.
– აი, მოვედით, – თქვა იუსტასმა; იმავე წამს, თეთრ ჟილეტში გამო-
წყობილმა მსახურმა კარი გააღო და თავი მოწიწებით დაუკრა.
მაღალი, კვადრატული, სვეტებიანი მისაღები, ცილინდრული თა-
ღით, ეკლესიას მოგაგონებდათ. მსახურმა ნივთები ჩამოართვათ და
იუსტასი ქვის კიბეს აუყვა.
– ეს შენი ოთახია, – უთხრა სებასტიანს და კარი ფართოდ გააღო, –
ამან არ შეგაშინოს, – დაურთო და მოზრდილ, ბალდახინიან საწოლზე
მიანიშნა, – მატრასი ახალია, ძველებური მხოლოდ ჩუ ქურთმაა. აბაზა-

107
ნა იქ არის, – ისევ ხელით ანიშნა, – როგორ ფიქრობ, ჩაეტევი ხუთ წუთ-
ში, ტანზე რომ გადაივლო და მოწესრიგ დე?
სებასტიანი დარწმუნებული იყო, რომ ჩაეტეოდა და მართლაც, ხუთ
წუთში უკვე ქვედა სართულზე იყო. სანახევროდ შეღებული კარი
ოთახში გიპატიჟებდა; შევიდა და სასტუმრო ოთახში აღმოჩნდა. ოთახ-
ში ნაირ-ნაირი გამხმარი მცენარეების ნაზი, გამაბრუებელი სურნელი
იდგა. კესონირებულ ჭერზე დაკიდებული ლამპების შუ ქი ფაიფურის,
ვერცხლეულის, დამუშავებული ხის, ბრინჯაოს ქანდაკებებისა და სპი-
ლოსძვლის ზედაპირებზე ირეკლებოდა. ოთახში ღია ფერის, მეთვრამე-
ტე საუკუნის ვენეციური ავეჯი იდგა. ყვითელი ჩინური ხალიჩა გაწე-
ლილ მზის სხივს ჰგავდა. კედლებზე დაკიდებულ ნახატებს სხვადასხვა,
მრავალფეროვან სამყაროში გადაჰყავდი. პირველი, რაც სებასტიანს
თვალში მოხვდა, უცნაური, ნათელი, საოცრად ცოცხალი, მაგრამ ამავე
დროს, სტატიკური და გაშეშებული სამყაროს კარს გიღებდა, ყველაფე-
რი უთვალავი ფერით იყო შესრულებული – ქალები ტურნურებით, მა-
მაკაცებს ცილინდრები ეხურათ. მის გვერდით, გონდოლაში მსხდომი
ქალები ვენეციაში შეგიძღვებოდნენ. ბუხრის თავზე რომ ნახატი ეკიდა,
აშკარად მანიაკის სამფლობელოს ჰგავდა, სანთლის შუქ ზე ბერების წაგ-
რძელებული ფიგურები იყო გამოსახული. ბერები ტაძრის სარდაფში მა-
გიდის გარშემო ისხდნენ. სებასტიანი ბიძის ხმამ გამოაფხიზლა.
– ჩემი პატარა მანიასკოთი ტკბები? – ხელი გამოსდო იუსტასმა. –
კარგი თავშესაქცევია, არა?
სანამ ბიჭი უპასუხებდა, თავად განაგრძო საუბარი. – მოდი, ახლა
გაჩვენო, გუშინ რა ჩავიდინე, – უთხრა და გვერდზე გაიხმო, – აი!
ხელი გაიშვირა. ნიშაში, მოოქრულ და სადაფით ინკრუსტირებულ
პაპიემაშეს მაგიდაზე, მინის ზარის ქვეშ, ცვილის ყვავილები ეწყო. ცო-
ტა მაღლა პატარა, მეთოთხმეტე საუკუნის ნახატი ეკიდა. მოკლედ თმა-
შეკრე ჭილი ახალგაზრდა კაცები აყვავებულ ვაშლის ხეზე მიბმულ წმინ-
და სებასტიანს ისარს უმიზნებენ.
– შენი მოსახელეა, – უთხრა იუსტასმა, – იცი, საქმე ისაა, რომ ვიღა-
ცამ შეძლო და ბოლოს და ბოლოს, ყველაფერი ასე მარტივად გადმოსცა.
სასაცილოა, ასეთ სისულელეს მიუდგე, როგორც სერიოზულ ხელოვნე-
ბას. არადა, მშვენიერი სისულელეა; და ვიღაცას არ მოუნდება მისი ხე-
ლიდან გაშვება. ახლა, ჩემო ძვირფასო, მოდი, საჭმელად წავიდეთ. სასა-
დილო იქითაა, ბიბლიოთეკის შემდეგ.

108
 გზა განაგრძეს. გრძელი, წიგნებით სავსე გვირაბის ბოლოდან უხეში,
მჭახე ხმა და ვერცხლისა და ფაიფურის წკრიალი ისმოდა.
– როგორც იქნა, ჩვენც მოვაღწიეთ! – კარი შეაღო და მხიარულად
შესძახა იუსტასმა.
მუქ ლურჯ საღამოს კაბაში გამოწყობილმა დედა დედოფალმა, მუ-
მიის კისერზე შვიდწყება მარგალიტის მძივი რომ ეკეთა, თავი მისკენ
მიატრიალა, ისე, რომ არ შეუხედავს.
– ჩემი წესები კარგად მოგ ეხსენება, იუსტას, – თქვა ქალმა სერჟან-
ტის ხმით, – რვას რომ თხუთმეტი წუთი დააკლდება, სადილად აღარა-
ვის ველოდები. არავის. – ხაზგასმით გაიმეორა, – ჩვენ უკვე თითქმის
დავამთავრეთ სადილობა.
– კიდევ ცოტაოდენ ხილს ხომ არ მიირთმევთ? – მშვიდად წარმოთ-
ქვა მისის თვეილმა და ხელში ჩანგალი ჩაუდო, რომელზედაც მსხლის
ნაჭერი იყო წამოცმული. მისის გემბელმა მსხალი ჩაკბიჩა.
– სად არის ბიჭი? – იკითხა პირგამოტენილმა.
– აგერ არის.
იუსტასმა სებასტიანს ხელი წაჰკრა. სებასტიანმა მისკენ გამოწვდი-
ლი და სამკაულებით მორთული კლანძი შენიშნა და გაუბედავად ჩამო-
ართვა ხელი.
– დედაშენს ვიცნობდი, – გაისმა არასასიამოვნო ხმა, – ლამაზი, ძა-
ლიან ლამაზი ქალი იყო, მაგრამ ცუდად აღზრდილი. იმედი მაქვს, შენ
უკეთესად აღგზარდეს, – მსხალი შე ჭამა და ჩანგალი თეფშზე დადო.
სებასტიანი ჭარხალივით გაწითლდა და რაღაც დაუნაწევრებელი
სიტყვებით სცადა ეპასუხა, რომ თავადაც იმედი ჰქონდა.
– ნორმალურად ილაპარაკე! – მკვახედ მიუგო მისის გემბელმა, –
ერთადერთი, რასაც ვერ ვიტან, ეს ბუტბუტია. ვერონიკა, დღევანდელი
ახალგაზრდები სულ ასე ბუტბუტებენ?
– დიახ, მისის გემბელ.
– ოჰ, სხვათა შორის, ჩემო ბიჭუნა, ეს მისის თვეილია.
სებასტიანმა ნაბიჯი გადადგა და სუნამოს აურაში აღმოჩნდა. დაბნე-
ული თვალები მტრედისფერი კაბის კალთებს ააყოლა და გაკვირვების-
გან კინაღამ შეჰკივლა. ეს შავგვრემანი ქალი, ოვალური სახით, ხომ მე-
რი ესდეილი იყო.
– გამარჯობა, სებასტიან.

109
 საოცარია, მისი ხმა არასოდეს გაუგონია. ახლა კი ცხადი გახდა, რომ
მას სწორედ ასეთი ხმა ჰქონდა, დაბალი, მაგრამ სუფთა და მკაფიო.
– გამარჯობა.
ერთმანეთს ხელი ჩამოართვეს.
ერთადერთი განსხვავება წარმოდგენილ ქალსა და მის განსახიერე-
ბას შორის მხოლოდ თვალები იყო. სებასტიანის ოცნებებში, როცა ის
მერი ესდეილს შეხედავდა ხოლმე, ქალი ყოველთვის თვალებს ხრიდა.
თვითონ კი შეეძლო, თამამად და მბრძანებლურად ეც ქირა, მამამისი-
ვით. მაგრამ, ეს უკვე ოცნება აღარ იყო. რეალურ ცხოვრებაში, როგორც
ყოველთვის, საშინელი სიმორცხვე თრგუნავდა. თანაც, მისის თვეილის
შავი თვალები ახლა მას მიშტერებოდა და დინჯად და ოდნავი ირონიუ-
ლი ინტერესით აკვირდებოდა. ბიჭი ძალიან უხერხულად გრძნობდა
თავს, ვეღარ გაუძლო მზერას და თვალი აარიდა.
– ვერონიკა, შენ უდავოდ იცი, როგორ ლაპარაკობენ სამეფო ინგლი-
სურით, – მისის გემბელის ხმამ ისევ გაიჭრიალა, – ვიდრე ბიჭი აქ იქნე-
ბა, ერთი-ორი გაკვეთილი რომ ჩაგეტარებინა, არ აწყენდა.
– ჩემთვის არაფერი იქნება ამაზე სასიამოვნო, – თქვა ვერონიკა
თვეილმა, გეგონებოდა, წინადადება ვიქ ტორიანული ეტიკეტის სახელ-
მძღვანელოდან ამოიკითხაო. მან თვალები ისევ სებასტიანს მიაპყრო.
ლამაზად გამოყვანილი პირის კუთხეები ოდნავ შესამჩნევმა ღიმილმა
შეუთრთოლა. მერე მიბრუნდა და მისის გემბელის დატოვებული
მსხლის დაყრას შეუდგა.
– იქნებ, საწყალ ბიჭს ნება დართოთ, დაჯდეს და რამე შე ჭამოს? –
გასძახა იუსტასმა. თავად უკვე დამჯდარიყო კიდეც და სუპსაც ამთავ-
რებდა. როგორც იქნა, სებასტიანი მისთვის განკუთვნილი სკამისკენ გაე-
მართა.
– არ დამცალდა, შემემზადებინე დედა დედოფალთან შესახვედრად,
– ხალისიანად განაგრძობდა იუსტასი, – მის შემთხვევაში პირიქითაა –
უარესად წვიმს, ვიდრე ქუხს.
– იუსტას! არსად გამიგონია ასეთი მოურიდებელი ლაპარაკი! – ეს
ალბათ იმიტომ, რომ საკუთარ თავს არ უსმენთ.
მოხუცმა ქალმა ხუმრობა მოუწონა, ჩაიკაკანა და კბილის პროტეზი
მსხლის ნაჭერს ჩაასო. მსხლის წვენი ნიკაპზე ჩამოეღვარა და კორსაჟზე
დამაგრებულ ყვავილებს დაეწვეთა.

110
 – მისის თვეილს რაც შეეხება, – განაგრძო იუსტასმა, – ამ ახალგაზ-
რდა ქალს იმდენად კარგად არ ვიცნობ, რომ რამე გირჩიო. ბუტბუტის
გაკვეთილებზე თვითონ გაარკვევ ყველაფერს. მისის თვეილ, მასწავ-
ლებლობა თუ გიყვართ?
– გააჩნია, რამდენად გონიერი მოსწავლე შემხვდება, – სერიოზულო-
ბა შემატა მისის თვეილმა საუბარს.
– რამდენად გონიერი გეჩვენებათ ეს ბიჭი?
სებასტიანი ერთხელ კიდევ იძულებული გახდა, შავი თვალების
მშვიდ, მაგრამ დაჟინებულ მზერას გაჰქცეოდა. არადა, რა ლამაზი იყო
იმ მტრედისფერ კაბაში. გედივით კისერი ჰქონდა; მკერდი კი საკმაოდ
პატარა.
– ძალიან გონიერი იერი აქვს, – როგორც იქნა, თქვა მისის თვეილმა,
– მაგრამ, რა თქმა უნდა, – დასძინა, – როცა საქმე ბუტბუტთან გვაქვს,
ბოლომდე დარწმუნებით ვერაფერს იტყვი. ბუტბუტი განსაკუთრებული
შემთხვევაა. ასე არ არის?
ვიდრე იუსტასი უპასუხებდა, მისის თვეილს თავისებური უცნაური,
ღრუტუნისებური სიცილი აღმოხდა. მაგრამ ეს მხოლოდ წამიერი იყო;
მალე მისმა სახემ ჩვეული, იდუმალი სიმ შვიდე დაიბრუნა და დელიკა-
ტურად ახლა მანდარინის ფცქვნა დაიწყო.
მისის გემბელი სიძისკენ მიბრუნდა.
– შუადღისას მისტერ დე ვრისი მესტუმრა. ასე რომ, ვიცი, დღეს სად
მიირთვი ლანჩი.
– თქვენ ხომ კაცი ვერაფერს გამოგაპარებთ, – მიუგო იუსტასმა.
მისის თვეილმა სწრაფი მზერა სტყორცნა, როგორც თანამზრახ-
ველს, და მერე თვალები ისევ თავის თეფშს მიაპყრო.
– საკმაოდ ინფორმირებული ახალგაზრდა ჩანს, – განაგრძო იუსტას-
მა.
– მე ის მომ წონს, – მრავალმნიშვნელოვნად აღნიშნა დედა დედო-
ფალმა.
– ის კი პირდაპირ გაღმერთებთ, – ძლივს ფარავდა ირონიას იუსტა-
სი. მერე მისის თვეილს მიუბრუნდა, – მისის თვეილ, აინშტაინთან და-
კავშირებით რა წარმატებები გაქვთ?
– თავს არ ვზოგავ, წარმატებას მივაღწიო, – ისე უპასუხა ქალმა,
რომ არ შეუხედავს.

111
 – ეჭვი არ მეპარება, – თქვა იუსტასმა უწყინარი, მაგრამ გამომ წვევი
ტონით. მისის თვეილმა თვალები მიაპყრო; ამჯერად მის გამოხედვაში
თანამზრახველს ვერ ამოიკითხავდით და არც ხუმრობაში აპირებდა,
როგორც ეტყობოდა, აყოლას. ყინულივით ცივი მზერა ჰქონდა. მისმა
გულგრილობამ იუსტასი აიძულა, თემა შეეცვალა.
– დღეს ლორინას ვესაუბრე, – მიუბრუნდა მისის გემბელს.
– როგორ, ის ჯერ კიდევ ცოცხალია? – იკითხა განაწყენებულმა დედა
დედოფალმა, თითქოს გული ეტ კინაო, – მეგონა, მძიმედ იყო ავად.
– როგორც ჩანს, არც ისე მძიმედ, – მიუგო იუსტასმა.
– ეს დაავადება ხანდახან გაუთავებლად გრძელდება, – მისის გემბე-
ლის ხმამ ყველას ყური მოსყრა, – სებასტიან, მგონი, დიდი ხანი არ გა-
სულა, რაც დედაშენი გარდაიცვალა, არა?
– 1921-ში.
– რაა? – იყვირა ქალმა, – რაა? ისევ ბუტბუტებ?
– 1921-ში, – ცოტა ხმამაღლა გაიმეორა სებასტიანმა.
– რა გაკივლებს. ყრუ კი არ ვარ! – შეუყეფა სერჟანტმა, – მას შემდეგ
რაიმე კავშირი თუ გ ქონია?
– კავშირი? – იკითხა გაოგნებულმა ბიჭმა.
– მედიუმის საშუალებით, – აუხსნა იუსტასმა.
– აა, გასაგებია. არა, არ მქონია.
– იმედია, რელიგიური მოსაზრების გამო არა.
იუსტასმა ხმამაღლა გაიცინა.
– რა უაზრო შეკითხვაა.
– სულაც არ არის უაზრო, – უკმეხად მიუგო დედა დედოფალმა, –
ჩემი საკუთარი შვილიშვილი პროტესტს გამოთქვამს, რელიგიის გამო.
რაც, სხვათა შორის, მამათქვენის დამსახურება უნდა იყოს, ვერონიკა.
მისის თვეილმა ქენონის სახელით ბოდიში მოიხადა.
– რა თქვენი ბრალია, – დიდსულოვნად აღნიშნა დედა დედოფალმა,
– აი, დეიზი კი იდიოტია, მას რომ უსმენს. ქმარ-შვილი საიქიოში ჰყავს,
თვითონ კი ზის ასე, არაფერს აკეთებს. ცუდად ვხდები, როცა მახსენდე-
ბა. სკამი უკან გასწია და წამოდგა.
– მე უკვე გ ტოვებთ, ზევით ავდივარ, – თქვა, – ღამე მშვიდობის,
იუსტასს.
ვინაიდან იცოდა, რომ მაინც ვერ დაინახავდა, იუსტასმა თავი აღარ
შეიწუხა, წამომდგარიყო.

112
 – ღამე მშვიდობისა, დედა დედოფალო, – მიაძახა.
– შენ კი, ბიჭუნა, ხვალიდან ბუტბუტის გაკვეთილებს დაიწყებ. გასა-
გებია? წავედით, ვერონიკა.

113
 თავი 12

მისის თვეილმა მოხუც ქალს ხელი გაუყარა და კარისკენ გაემართა.

სებასტიანი წამოდგა, მათთვის კარი რომ გაეღო. მისის თვეილმა გვერ-
დით რომ ჩაუარა, სუნამოს სურნელი ნაზად მიელამუნა ნესტოებში –
ნაზად, მაგრამ რაღაც ცხოველურიც იყო ამ სუნ ში. თითქოს ოფლის სუ-
ნი უკუღმართად არეულიყო გარდენიისა და სანდალოზის ხის სურნელ-
ში. სებასტიანმა კარი მიხურა და უკან დაბრუნდა.
– დედა დედოფალთან საუბარი კარგი გასართობია, – უთხრა იუს-
ტასმა, – ისე, როცა ეს გართობა მთავრდება, შვებით ამოისუნთქავ კაცი.
ადამიანთა უმეტესობა ხუთ წუთზე მეტხანს ვერ ძლებს მის გვერდით.
აი, პაწია თვეილი სხვა საკითხია – ნამდვილი სამუზეუმე ნივთია.
უცებ საუბარი შეწყვიტა. შენიშნა, რომ სებასტიანს კამბალას ფილეს
ძალიან პატარა ნაჭერი ედო თეფზე. არადა, ამ კერძის რეცეპტის მოსა-
პოვებლად პუატიეს „სამ ხოხობში“ შეფ-მზარეულის მოსყიდვა მოუხდა.
სებასტიანმა მორჩილად გადაიღო კიდევ ერთი ნაყ ჭერი.
– ნამდვილი სამუზეუმე ნივთი, – გაიმეორა იუსტასმა, – მე რომ ოცი
წლით ახალგაზრდა ვიყო, შენ კი ხუთი წლით უფროსი. მოიცა, მგონი,
შენ სულაც არ გ ჭირდება, უფროსი რომ იყო, არა?
თვალები ეშმაკურად აუციმციმდა. სებასტიანი ძალიან შეეცადა, შე-
საფერისი ღიმილით ეპასუხა.
– არასოდეს გადადო ხვალისთვის ის სიამოვნება, რითიც დღეს შე-
გიძლია დატ კბე, – განაგრძობდა იუსტასი.
სებასტიანი ჩუმად უსმენდა. „მისი“ სიამოვნებები, – ფიქრობდა სიმ-
წრით, – მხოლოდ ფანტაზიის ნაყოფია. როცა სინამდვილეში რამე ხდე-
ბა, შიში იპყრობს, ისიც ვერ მოახერხა, რომ მისის თვეილისთვის თვა-
ლებში შეეხედა.
იუსტასმა სქელი ტუჩები მოიწმინდა და შამპანური მოსვა, ის-ის იყო
რომ დაუსხეს.
– 1916 წლის „რედერერია“, – თქვა, – მე პირადად ძალიან მომ წონს.
ვითომ გამოცდილმა გურმანმა, სებასტიანმაც ერთი-ორი მოწრუპა,
მერე ერთი ყლუპით ნახევარი სასმისი დაცალა. ფოლადის დანით გაფ-
ცქვნილი ვაშლის გემო არ ჰქონია, – გაიფიქრა.
– მეც ძალიან მომ წონს, – თქვა ხმამაღლა. უცებ სიუზანის სკარლა-
ტი მოაგონდა, – ის… ის სკარლატის მუსიკას ჰგავს, – თავს ძალა დაატა-
114
ნა, რომ ამოეთქვა და იმავე წამს გაწითლდა, რადგან მოეჩვენა, რომ მი-
სი შედარება რაღაც არაბუნებრივად ჟღერდა.
მაგრამ იუსტასი აღფრთოვანებული დარჩა.
– ძალიან მიხარია, – დასძინა, – მამაშენს სრულებით რომ არ ჰგავ-
ხარ. ეს მისი გულგრილობა ფუფუნების მიმართ ნამდვილად გასაოცა-
რია. კალვინიზმია და მეტი არაფერი. თანაც, კალვინის თეოლოგიას არ
ეფუძნება.
მეორედ გადაღებული თევზის ბოლო ლუკმა გადაყლაპა, სკამის
ზურგს მიეყრდნო და ნასიამოვნებმა მოავლო თვალი ლამაზად გაწყო-
ბილ მაგიდას, ამპირის სტილის ავეჯს, დომენიკინოს პეიზაჟს ბუხრის
თაროზე, სერვანდის გასწვრივ ტივოლის ლამის ბუნებრივი ზომის თხებ-
სა და ორ მსახურს, ჯადოქრებივით ჩუმად და მარჯვედ რომ მუშაობ-
დნენ.
იუსტასი ცოტა წინ გადაიხარა და გასაოცარი სისწრაფითა და დე-
ლიკატურობით, შანდლებს შორის ვერცხლის ლანგარზე ხილი გადაა-
ლაგა.
– სიწმინდის მშვენიერება, – თქვა, – სიწმინდის მშვენიერება. მომე-
წონა ეს სიტყვები შენს ლექსში. გახსოვდეს, ის მხოლოდ ეკლესიას არ
ეხება და ამით უფრო საინტერესოა, – ყურძენიც ლამაზად დაადო ხილს
ვერცხლის ლანგარზე და მერე ისევ სკამის ზურგს მიეყუდა, – ეჰ, ერთ
დროს ძალიან კარგი, მოხუცი მსახური მყავდა. არა მგონია, ოდესმე მისი
შემცვლელი ვიპოვო, – ამოიოხრა და თავი გააქნია, – იმ კაცს სადილი
ისე საზეიმოდ და დიდებულად შეეძლო წაეყვანა, თავი მადლენის სა-
დღესასწაულო მესაზე გეგონებოდა.
თევზს წიწილა მოჰყვა. იუსტასმა თემას გადაუხვია, მცირე დრო
ტრიუფელებს დაუთმო და მერე ისევ სიწმინდის მშვენიერებასა და
ცხოვრების, როგორც ხელოვნების, განხილვას დაუბრუნდა.
– მაგრამ ცხოვრებას ხელოვნებად არ აღიარებენ, – შესჩივლა მან სე-
ბასტიანს, – არ აფასებენ იმ ადამიანებს, რომელთაც იციან, როგორ
იცხოვრონ. მათ მოცლილებსა და დროის ფუ ჭად მფლანგველებს ეძახი-
ან. მორალის ნორმებს მამაშენისთანა ადამიანები საზღვრავენ – ან,
უკეთეს შემთხვევაში, ბრუნოსნაირები. ჩემისთანებს იშვიათად თუ ჩააგ-
დებინებენ სიტყვას და გინდაც ჩააგ დებინონ – რაც ერთი-ორჯერ მოხდა
მეთვრამეტე საუკუნეში – სერიოზულად არავინ აღიქვამს. არადა, და-
მერწმუნე, ჩვენ სხვა ყმაწვილებთან შედარებით გაცილებით ნაკლები

115
ზარალი მოგ ვაქვს. არ ვიწყებთ ომებს, არც ჯვაროსნულ ლაშქრობებს,
და არც კომუნისტურ რევოლუციებს ვაწყობთ. ჩვენი დევიზი ასეთია –
„იცხოვრე და აცალე სხვასაც, იცხოვროს!“ მაშინ როცა მათი დიდსულო-
ვანი იდეაა – „მოკვდი და დაე, სხვებიც დაიხოცონ!“ – „თავი შეაკალი
შენს იდიოტურ მიზანს და მოკალი ყველა, ვინც არ გეთანხმება!“ ჯოჯო-
ხეთი მხოლოდ მოკირწყლული კი არაა კეთილი ზრახვებით, არამედ
კედლებიც კეთილი ზრახვებით არის ამოყვანილი და ჭერიც ამითაა გა-
დახურული. დიახ, და შიგნითაც კეთილი ზრახვებით არის გაწყობილი.
მეორე ჭიქა შამპანურის შემდეგ, სებასტიანს ბოლო შენიშვნა რა-
ტომდაც ძალიან სასაცილო მოეჩვენა და ხითხითი აუვარდა, რაც თა-
ვისდა სამარცხვინოდ ბოყინით დაასრულა. გინდ ჯინჯერის ლუდი და-
გილევია და გინდ ეს. – შენ ალბათ გეცოდინება ლიმერიქი მოლდოველ
მოხუც კაცზე?
– ჩვენი მხსნელის რომ არ სჯეროდა, იმას გულისხმობთ?
იუსტასმა თავი დაუქნია.
– სამაგიეროდ დაადგინა, რომ, – იუსტასმა ციტატა დაიმოწმა, –
„თვითონ გახლდათ თავისი თავის პატრონი“. ისე, რომ იცოდე, ეს სიმარ-
თლეს არ შეესაბამება. მას სულაც არ უნდოდა, თავისი თავის პატრონი
რომ ყოფილიყო. ერთადერთი, რაც სურდა, ცხოვრებით დამტკბარიყო
და კარგი მანერები ჰქონოდა – „წესიერი ქცევის კულტი“. სხვა სიტყვე-
ბით, კონფუციონიზმი. მაგრამ, სამ წუხაროდ, ჩინეთში ბევრნი არიან ბუ-
დისტები, ტაოისტები და მრავალნაირი სამხედრო დიქ ტატორები. არსე-
ბობდნენ ისეთი საშინელი ადამიანები, როგორიც ნაპოლეონია, და კიდევ
ისეთი საშინელი ადამიანები, როგორიც არის პასკალი. იყო ერთი კორ-
სიკელი კაცი, რომელსაც ძალაუფლების გარდა, არაფრის სჯეროდა. და
იყო კიდევ ერთი პორტ როიალელი კაცი, რომელიც თავს იმ წარებდა,
რომ ერწმუნა ღმერთი აბრაამისა და ისააკისა და არ ერწმუნა ფილოსო-
ფოსებისა. და მათ შორის ჩვენი საწყალი მოლდოველი კაციც ხომ იყო,
რომელსაც შანსიც კი არ დაუტოვეს. არც ჩინეთში და არც არსად, – ცო-
ტა ხნით შეისვენა და შოკოლადის სუფლე გადაიღო.
– ცოდნა რომ ხელს მიწყობდეს, – ისევ განაგრძო, – ან საკმარისი
ძალ-ღონე მქონდეს, მსოფლიოს მოკლე ისტორიას დავწერდი. ოღონდ,
გეოგრაფიის ან ბუნებრივი პირობების, პოლიტიკის ან ეკონომიკის სა-
ფუძველზე არა. რადგან არც ერთი არაა ფუნდამენტური. მე ადამიანის
ტემპერამენტზე დაყრდნობით დავწერდი ისტორიას, რაც იქნებოდა მა-

116
რადიული, სამმხრივი ბრძოლა – მოლდოველი კაცისა, კორსიკელი კა-
ცისა და პორტ როიალელი კაცისა.
იუსტასმა შეისვენა და კრემის დამატება მოითხოვა. მერე განაგრძო.
ქრისტე, რა თქმა უნდა, არის პორტ როიალელი კაცი. ასევე ბუდა და
დანარჩენი ინდუსები. ასევე ლაო-ძიც. აი, მუჰამედს საკმაოდ ბევრი
ჰქონდა კორსიკელი კაცისა. შეიძლება, რამდენიმე ქრისტიან წმინდან-
საც და მკურნალსაც. რას არ აკეთებენ რჯულშეცვლილი ხულიგნები,
ძალადობასა და ყაჩაღობას კი თეოლოგიებით ამართლებენ. ამასობაში
ჩვენი მოლდოველი კაცი ყველამ მოიკვეთა და შეურაცხყო. ყველამ,
გარდა პუებლოელი ინდიელებისა, სადაც მოლდოვურ საზოგადოებაზე
არასოდეს არაფერი სმენიათ. საზოგადოებაზე, სადაც პატივმოყვარეობა
ცუდ ტონად ითვლება, რელიგია – ერესად, ლიდერობა – დანაშაულად
და მშვიდი და უდარდელი ცხოვრება – სათნოებად. ტაოს და ზუნის გა-
რეთ, მოლდოველი კაცი იძულებული იყო, პროტესტის გამოხატვას დას-
ჯერებოდა, დამჯდარიყო და განეცხადებინა, რომ სანამ ძალით არ გა-
ათრევდნენ, ფეხსაც არ მოიცვლიდა. კონფუციმ დიდი საქმე გააკეთა
კორსიკელებისა და პორტროიალელების დასაშოშმინებლად; მაშინ, რო-
ცა დასავლეთში ყველას პირზე ეპიკურე ეკერა; ბოკაჩოს, რაბლესა და
ფილდინგს არად აგ დებდნენ, უბრალო მწერლებად მიიჩნევდნენ. არავინ
იწუხებდა თავს ბენტამის ან ჯონ სტიუარტ მილის კითხვით. ბოლო
დროს კი პორტ როიალელ კაცს ისევე ცუდად ეპყრობიან, როგორც
მოლდოველ კაცს. აღარავინ კითხულობს ბენტამს; და აღარავინ კითხუ-
ლობს კემპისს. ტრადიციულ ქრისტიანობას თითქმის ისევე შეერყა ავ-
ტორიტეტი, როგორც ეპიკურიანიზმს. დღეს ფილოსოფია – მოქმედება
მოქმედებისთვის, ან ძალაუფლება ძალაუფლებისთვის – ყველასთვის
მისაღები გახდა.
– მოდი, ახლა ცოტა უფრო კომფორტულად დავსხდეთ და ყავა მი-
ვირთვათ, – ასე დაასრულა ლაპარაკი იუსტასმა.
სებასტიანი ბიძას სასტუმრო ოთახში შეჰყვა. სასმელი უცხო ხილი
იყო მისთვის და ცოტა გაბრუებული, დინჯად მიდიოდა.
– არა, გმადლობთ, – ზრდილობიანად იუარა, როცა ბევრად მოზ-
რდილი და ბევრად უფრო მუ ქი ფერის სიგარა შესთავაზეს, ვიდრე ის,
დოქტორ ფაიფერთან რომ ისიამოვნა.
– მაშინ სიგარეტი აიღე, – უთხრა იუსტასმა, თვითონ კი „რომეო და
ჯულიეტა“ სიყვარულით მოიქცია სველ ტუჩებში. პატარა ვერცხლის

117
ლამპიდან მოუკიდა და როგორც ჩვილი ეწაფება გემრიელ რძეს, ისე
ხარბად შეისუნთქა კვამლი. თამბაქოს გემო ახლაც ისევე ახალი და სა-
უცხოო ეჩვენა, როგორც ახალგაზრდობაში, თითქოს ეს სულ პირველი,
გასაოცარი ზიარება იყო სიამოვნებასთან, – სიგარის წევას დროზე უნდა
მიეჩვიო, – უთხრა სებასტიანს, – ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სიხარულია
ცხოვრებაში. ბევრად დიდხანს გრძელდება, ვიდრე სიყვარული და ემო-
ციურადაც ნაკლებად დამღლელია. ისე, – მიმი მოაგონდა და დასძინა, –
სიყვარულიც შეიძლება, საგრძნობლად გაამარტივო, – სებასტიანს ხელი
გაუყარა, – შენ ჯერ არ იცი, ცხოვრება რა საჩუ ქარს გიმზადებს, – გვერ-
დით ოთახში შეუძღვა და შუ ქი აანთო.
სინათლის შუქზე, მითოლოგიის საუცხოო ფრაგმენტი მოულოდნე-
ლად გაცოცხლდა. მწვანე მდელოზე ადონისს სძინავს თავისი ძაღლების
გვერდით, შორს ხმელთაშუა ზღვა მოჩანს, ქერათმიანი ვენერა დახრი-
ლა და ოქრომკედით ნაქარგ ქსოვილს ხდის ადონისს, მის ერთადერთ
სამოსს. ამასობაში, კუპიდონი მონადირის კაპარჭიდან ამოძრობილი ის-
რით ვენერას ხუმრობით ემუქრება.
– ღმერთების თვალის მომჭრელი შეწყვილება, – თავისთვის ჩაილა-
პარაკა სებასტიანმა. მოჯადოებულივით შესცქეროდა ნახატს და სი-
ტყვები თავისით წამოვიდა, – „განათებული ღვთიური ვნებით“… „სამო-
თხის წმინდა, ავხორცი უცოდველობა“. მაგრამ ამ თვალის მომჭრელ ამ-
ბავს ყველაზე მეტად ის ფაქ ტი ალამაზებდა, რომ ცოტა ირონიით იყო
შესრულებული, თითქოს შეუმჩნევლად გადაჰქონდა ყურადღება მარ-
ცხნივ, წინა პლანზე დასკუპებულ ორ თეთრ ბაყ ჭიაზე და ზემოთ, მუხის
ფოთლებში – ჩიტუნაზე, ცოტა მოშორებით, ნაპირზე კი სამი პელიკანი
და კენტავრი იდგნენ. ამით თითქოს გვეუბნებოდა, რომ ეს ყველაფერი
ცოტათი აბსურდული იყო.
– ნამდვილი სასიყვარული აქ ტი, – აღნიშნა იუსტასმა, – იშვიათად
არის ისე მშვენიერი, როგორც ეს პიერო დი კოზიმოს ჰგონია, – მიბრუნ-
და და დილით შეძენილი ნახატების ამანათის გახსნას შეუდგა, – დეგა
ბევრად დამაჯერებელია, – და სებასტიანს ესკიზი მიაწოდა. ესკიზზე გა-
მოსახული ქალი პირსახოცით კისერს იმ შრალებდა, – როცა ვიღაც შე-
გაცდენს, – უთხრა, – ის ამ ქალს უფრო ემსგავსება, ვიდრე აი, იმას, –
თავი ვენერასკენ გადააქნია.
შამპანურით გაბრუებულმა სებასტიანმა ჩაიხითხითა.

118
 – ან იქნებ უკვე შეგაცდინეს, – მხიარულად ჰკითხა იუსტასმა, – მაგ-
რამ, მგონი, ეს სულაც არ არის ჩემი საქმე, – დასძინა სასწრაფოდ, როცა
სებასტიანმა ისევ ჩაიხითხითა და გაწითლდა, – ისე, სამ რამეს გირჩევ.
გახსოვდეს, ნიჭს ყოველთვის მეტი ყურადღება დაუთმე, ვიდრე დროის
ტარებას. ასევე გახსოვდეს, ქალთან დროის გატარება ხანდახან შეიძ-
ლება, შეუთავსებელი იყოს არა მარტო შენს ნიჭთან, არამედ საერთოდ
გართობასთან. და რაც ყველაზე მთავარია, თუ ასე მოხდება, ერთადერ-
თი სტრატეგია გაქცევაა.
იმ წუთს შემოტანილ ორ უზარმაზარ ჭიქაში ცოტ-ცოტა ბრენდი და-
ასხა. ყავის ჭიქაში შაქარი ჩაიყარა, დივანზე მოკალათდა და ბიჭს ანიშ-
ნა, ჩემ გვერდით დაჯე ქიო.
სებასტიანმა პროფესიონალივით ჭიქა ოდნავ შეანჯღრია და ისე
მოსვა. ტექნიკური სპირტის სუნი ჰქონდა. მერე, შაქრის ნაჭერი ყავაში
ჩააწო და მოკბიჩა, ქინაქინას მიღების შემდეგ რომ იციან ხოლმე, ისე.
მერე კვლავ ნახატს შეხედა.
– ნეტა ამ ნახატს ვისი პოეზია მიესადაგება? – ფიქრებში წასულმა
იკითხა, – ვიიონის? – თავი გააქნია, – არა, აქ ტრაგედიასთან არა
გვაქვს საქმე. დონი კიდევ შეიძლებოდა. მაგრამ ეს კაცი მასავით სატი-
რიკოსი არ არის.
– იქნებ სვიფტი, – ჩაერთო იუსტასი, – მან ხომ არ იცის, როგორ
გადმოსცეს თავისი მსხვერპლის მომხიბვლელობა. წარმოსადეგი ქალბა-
ტონის ბარკლების მომაჯადოებელი ფორმები ან მოსწავლე გოგონას
ავადმყოფური თუ მოწითალო სახის ფერი. ის ხომ თვითონ ვერც ამ-
ჩნევს ყოველივე ამას და კიდევ უფრო ნაკლებად ცდილობს, ჩვენ დაგ ვა-
ნახვოს.
ერთდროულად გაიცინეს. იუსტასმა დარჩენილი ბრენდი სულმოუთ-
ქმელად გადაყლაპა და კიდევ დაიმატა.
– ჩოსერზე რას იტყვით? – იკითხა სებასტიანმა, ახლა სხვა კუთხი-
დან მიუდგა ნახატს.
– მართალი ხარ! – აღტაცებით შესძახა იუსტასმა, – სრულიად მარ-
თალი ხარ! მან და დეგამ იციან საიდუმლო – სიმახინჯის სილამაზე,
ღვთაებრიობის კომედია. ერთი მითხარი, არჩევანი რომ გ ქონოდა, „ოვ-
თაებრივი კომედიის“ ავ ტორობას ამჯობინებდი თუ „კენტერბერიული
მოთხრობების?“ – სებასტიანს პასუხისთვის დროც არ დაუტოვა, ისე გა-
ნაგრძო, – მე პირადად „კენტერბერიულ მოთხრობებს“ ავირჩევდი და

119
არც კი დავფიქრდებოდი. მით უმეტეს, როგორც მამაკაცი – დიდი უპი-
რატესობით ვამჯობინებდი ჩოსერობას. ორმოცი უმძიმესი წელი გამოი-
არა შავი ჭირის პერიოდში და მთელ მის შემოქმედებაში ამ უბედურება-
ზე ერთადერთი მინიშნება გვხვდება, და ისიც კომიკური. შესანიშნავი
დიპლომატი იყო და ამიტომ მიიჩნია, რომ ეს ამბავი არ ღირდა მოსაყო-
ლად, მაშინ როცა დანტე სულ პარტიების პოლიტიკაში მონაწილეობდა;
არჩევანის სიმცდარეს რომ მიხვდა, დარჩენილი ცხოვრება შფოთვაში,
თვითგვემასა და სინანულში გაატარა. პოლიტიკური ოპონენტები ჯო-
ჯოხეთისთვის გაიმეტა, მეგობრებს კი სალხინებელი და სამოთხე უბოძა.
ამაზე მეტი სისულელე ან სულმდაბლობა წარმოგიდგენია? რა თქმა უნ-
და, ამქვეყნად რიგით მეორე, ენის უდიდესი ვირტუოზი რომ არ ყოფი-
ლიყო, არავინ შეაწევდა კეთილ სიტყვას.
სებასტიანმა ისე გაიცინა, თითქოს უნდოდა ეთქვა, ყველაფერში გე-
თანხმებიო. ალკოჰოლით გაბრუება და უფრო მეტად კი ის ფაქ ტი, რომ
ბიძა მას სერიოზულად აღიქვამდა, თავის მოსაზრებებს უზიარებდა და
მისას აფასებდა, დიდ სიამოვნებას ჰგვრიდა. ცოტა ბრენდი მოსვა, შაქა-
რიც მიაყოლა, გემოს მოსაკლავად, და პირის წკლაპუნით იმ ნახატს შე-
ხედა, რომელზედაც ქალი იყო გამოსახული, პირსახოცით ხელში. მხია-
რულმა გან წყობამ პოეტური ნიჭიც წაახალისა და ლამის ერთ წამ ში
მთელი ტაეპი დაწერა. ჯიბიდან ფანქარი და თავისი ჩანაწერების პატა-
რა რვეული ამოიღო და წერა დაიწყო.
– რას აკეთებ?
სებასტიანმა არაფერი უპასუხა, ფურცელი ამოხია და ბიძას მიაწო-
და. იუსტასმა მონოკლი გაიკეთა და ხმამაღლა წაიკითხა:
„დეგას ნახატის დახატვას
სულ არ სჭირდება ბევრი –
თუნუ ქის ვარცლი, წყვილი დუნდულა
და აკოკრილი მკერდი“.
– ბრავო! – შესძახა იუსტასმა და სებასტიანს მუხლზე ხელი დაჰკრა,
– ბრავო!
მერე ბოლო სიტყვები გაიმეორა და იქამდე იცინა, სანამ ხველა არ
აუვარდა.
– იცი, რა მოვიფიქრე, – უთხრა ბიჭს, როცა სპაზმმა ცოტა გაუარა
და ერთი ჭიქა ყავა და ცოტა ბრენდი მოსვა, – მოდი, ეს ლექსი მე მაჩუ-
ქე, შენ კი სანაცვლოდ ამ ნახატს მიიღებ.

120
 – ამ ნახატს?
იუსტასმა თავი დაუქნია. მართლაც რომ უდიდესი სიამოვნებაა, რო-
ცა შეგიძლია, სიხარული მიანიჭო ადამიანს, რომელიც გულწრფელი, პი-
რუთვნელი აღტაცებით გპასუხობს.
– ოქსფორდში როცა ისწავლი, ბუხრის თაროს დეგას ნახატი დაგიმ-
შვენებს – დაახლოებით ისევე დაგეხმარება პრესტიჟის ასამაღლებლად,
როგორც კოლეჯის ნიჩბოსნობაში თავის გამოჩენა. ამას გარდა, შეგა-
ტყვე, რომ ხელოვნებაში ერკვევი.
მოულოდნელად იუსტასს თავში გაუელვა, ნეტა ჩემს გერს თუ მოე-
წონებოდა ეს ნახატიო. მისი გარდაცვალების შემდეგ ხომ ყველაფერი
დეიზი ოკამს უნდა დარჩენოდა. მარტო აქციები და წილები კი არა, ეს
სახლიც, თავისი ყველაფრით – ავეჯით, ხალიჩებით, ჩინური ფაიფური-
თა და ამ ნახატებით – მისი პატარა წმინდა სებასტიანით, მისი მანიას-
კოთი, მისი სერათი, მისი „ვენერათი და ადონისით”“. ამ ნახატის სას-
ტუმრო ოთახში ჩამოკიდებას დეიზი ალბათ უხამსობად მიიჩნევდა. მის
„გერლგაიდებს“, თუ რაც ჰქვიათ, შეიძლება ენახათ და თავში სხვა აზ-
რები გასჩენოდათ. შეიძლება, ის არსებები ვილაზეც მოეყვანა, სქესობ-
რივად მომ წიფებული მდედრების გუნდი, შეშუპებული და დამუწუკე-
ბული სახეებით. იბორიალებდნენ ამ სახლში და უხეშად დასცინებდნენ
ყველაფერს, რაც მათთვის მიუწვდომელი იქნებოდა. მხოლოდ გაფიქრე-
ბაც ცუდად ხდიდა. მაგრამ, – შეახსენა იუსტასმა თავის თავს, – ბოლოს
და ბოლოს, თვითონ ხომ ვერ მოესწრება ამას. ამიტომაც წინასწარ
დარდი სისულელეა. ისეთივე სისულელეა, როგორც სიკვდილზე ფიქრი.
სანამ ადამიანი ცოცხალია, სიკვდილი მხოლოდ სხვებისთვის არსებობს.
ხოლო როცა კვდება, საერთოდ აღარაფერი არსებობს. არც სიკვდილი
და აღარც არაფერი. ამიტომ, რა საჭიროა აუტ კივარი თავის ატ კიება?
მით უმეტეს, რომ ყველაფერს აკეთებ, ეს ამბავი რომ გადაავადო – დღე-
ში მხოლოდ ერთ ღვთაებრივ „რომეო და ჯულიეტას“ ეწევი და სადილს
მხოლოდ ერთ ჭიქა ბრენდის აყოლებ. მოიცა, მოიცა; უკვე ორი დაულე-
ვია და ამ წუთას ტუჩებთან რომ მიაქვს, მესამე უნდა იყოს. რა უჭირს,
შეეცდება, შემდეგში ასე აღარ მოიქცეს. დღეს სებასტიანის ჩამოსვლას
ზეიმობს. ყოველდღე ხომ არ ხვდება ვუნდერკინდებს. ბრენდი მოწრუპა,
მაგრამ იმ წამსვე არ ჩაუყლაპავს. სასაზე და ენის წვერზე დაბუდებულ
სიგარის არომატს მისი გემო რომ შეერწყა, სრულქმნილი ნეტარება იგ-
რძნო.

121
 სებასტიანს მიუბრუნდა:
– სულ რაღაც ერთი პენი, თქვენი პოეზიისთვის.
სებასტიანმა უხერხულად გაიცინა და დასძინა, რომ არ იმსახურებ-
და ასეთ საჩუ ქარს. მაგრამ, იუსტასი თავისას არ იშლიდა.
– …ვფიქრობ, ძალიან თავაზიანი ხართ, – სებასტიანის გონება ახლა
საჩუქრებზე ფიქრს მოეცვა. მერე ჩქარ-ჩქარა მიაყარა, თან, როგორც
ყოველთვის, გვიან ხვდებოდა, რომ ეს ზერელე სიტყვები დამაჯერებ-
ლობას იყო მოკლებული, – იცით, სულ იმაზე ვფიქრობ, რა იქნებოდა,
სმოკინგი რომ მქონოდა.
– მაგალითად, მუსიკალური კომედიის მთელ დასს იტალიურ რეს-
ტორან ში დაპატიჟებდი?
სებასტიანი ისე გაწითლდა, თითქოს უსირცხვილო ოცნებებში წა-
სულს, თავზე წაადგნენო. შეიძლება მუსიკალური კომედიის დასის გო-
გონებთან არა, მაგრამ იმ წუთს კი ნამდვილად ხედავდა თავის თავს „სა-
ვოიში“ თომ ბოვანის წვეულებაზე ორ გოგონასთან ერთად და ერთ-ერ-
თი გოგონა მისის თვეილად გადაქცეულიყო.
– ჰა, მართალი ვარ, თუ არა?
– არ ვიცი, შეიძლება მთლად არა.
– შეიძლება მთლად არა, – უბოროტო ირონიით გაიმეორა იუსტასმა,
– ალბათ, ხვდები, რომ ცხოვრებაში ბევრი იმედგაცრუება გელის.
– იმედგაცრუება?
– ქალების, წვეულებების და, საერთოდ, ყველაფრის გამო. ადამიანი,
რომელიც შემოქმედებითი ნიჭითაა დაჯილდოებული, რეალურ ცხოვრე-
ბაში იმედგაცრუების გარდა ვერაფერს იპოვის. ახალგაზრდა როცა ვი-
ყავი, ვწუხდი, რომ კარგი გემოვნებისა და ცოდნის გარდა, სხვა რაიმე
განსაკუთრებული ნიძი არ გამაჩნდა. ახლა კი სულ სხვაგ ვარად მეჩვენე-
ბა ყველაფერი. ეს შენისთანა ხალხი ვერ ირგებს ცხოვრებას, ჩემისთანე-
ბი კი მშვენივრად ეგუებიან, – ბრენდი რომ მოეწრუპა, საწოვარა პირი-
დან გამოიღო.
– შენი საქმე რაიმეს კეთება არ არის, – დაასკვნა ბოლოს იუსტასმა,
– არც ცხოვრება არ არის შენი საქმე. შენ მხოლოდ ლექსები უნდა წერო.
Vox et praeteria nihil. ((ლათ.) ხმა და არაფერი სხვა) ხმა კი არა, მთე-
ლი სამყაროს ხმები უნდა გესმოდეს. ჩოსერის, შექსპირის, მილერის,
დეზდემონასი, კალიბალის, კენტისა და პოლონიუსის. ყველასი განურ-
ჩევლად.

122
 – განურჩევლად, – მშვიდად გაიმეორა სებასტიანმა.
დიახ, რა კარგად თქვა, ეს სწორედ ის იყო, რასაც თავის თავზე ფიქ-
რობდა, ოღონდ სახელს ვერ არქმევდა, რადგან ასეთი შეხედულება არც
იმ ფილოსოფიურ და ეთიკურ ნორმებში არ ჯდებოდა, რომლებზედაც
აღზარდეს. ხმები, ყველა ხმა განურჩევლად. ამ აზრმა პირდაპირ
აღაფრთოვანა.
– რა თქმა უნდა, – განაგრძო იუსტასმა, – შეგიძლია, საათობით იკა-
მათო, რომ შენი ცხოვრება, გამოგონილ სამყაროში უფრო შთამბეჭდავი
და საინტერესოა, ვიდრე ჩვენი უაზრო არსებობა რეალურში. მზად ვარ,
დაგიჯერო. მაგრამ პრობლემა ის არის, რომ ამ შენი ლამაზი შემცვლე-
ლით ბოლომდე კმაყოფილი ვერ იქნები. ხანდახან ქვევით უნდა დაეშვა
– საღამოს ტანსაცმელში გამოწყობილი მუსიკალური კომედიის დასთან
ერთად იტალიურ რესტორან ში წახვიდე, ან პოლიტიკაში გაერიო და
კომიტეტის შეხვედრაზე (ღმერთო, დაგ ვიფარე!) მოგიწიოს დასწრება. ეს
გულის გამაწვრილებელი ამბები შენთვის მისაღები ვერ იქნება,
დაგთრგუნავენ, გაგაოგნებენ, შოკს მოგგვრიან, დაგასნეულებენ ან გაგა-
სულელებენ. მაგრამ მაინც გაცდუნებენ. მთელი შენი ცხოვრების მან-
ძილზე გაცდუნებენ, რომ ისეთ საქმეში ჩაება, რომელიც წინასწარ იცი –
გაგაუბედურებს. ხელს აგაღებინებენ იმ ერთადერთზე, რის გამოც ხალხი
გაფასებდა.
საუბარი საინტერესო მიმართულებით განვითარდა. მაგრამ ალ-
კოჰოლის წამახალისებელი ეფექ ტი წაშლილიყო და სებასტიანმა იგ-
რძნო, უცებ როგორ გაშეშდა. ვეღარაფერზე ვეღარ ფიქრობდა, ვეღარც
პოეზიაზე და ვეღარც სმოკინგზე. შეუმჩნევლად დაამთქნარა. ბიძის ხმა
შორიდან, თითქოს ბურუსის მიღმა ისმოდა. ბურუსი ხან უფრო სქელ-
დებოდა, ხან პირიქით იწმინდებოდა და სიტყვების აზრი მკაფიოდ ისმო-
და. მერე ისევ იბინდებოდა. – …Fascinato nugacitatis, - ამბობდა იუს-
ტასი, – „სიგ ლახისკენ ლტოლვა“ ინგლისურად სხვანაირად ჟღერს, მაგ-
რამ ბიბლიის ლათინურ თარგმან ში მშვენიერია! სიგ ლახისკენ ლტოლვა
– რა კარგად ნაცნობია ჩემთვის. და რა შემაშფოთებლად შთამბეჭდავი!
უაზრობა უაზრობისთვის. ვითომ არსებობს ალტერნატივა? კორსიკელი
კაცივით თუ არ მოიქცევი, ან ვინმე რელიგიური ფანატიკოსივით…
სებასტიანის გაშტერება თავბრუსხვევისა და გულისრევის შეგრძნე-
ბაში გადაიზარდა. ერთი სული ჰქონდა, ლოგინ ში დაწოლილიყო. წკრი-
ალა ხმით, საათმა თერთმეტის ნახევარი ჩამოკრა.

123
 – თერთმეტის ნახევარია. დრო, დრო და ნახევარი დრო, – თქვა იუს-
ტასმა, – უმანკოებასა და სილამაზეს დროის გარდა სხვა მტერი არ
ჰყავს, – დააბოყინა, – აი, ამიტომ მიყვარს შამპანური. პოეტურ გან წყო-
ბაზე გაყენებს, მთელი ორმოცდაათი წლის აბდაუბდა ნაკითხის საუ-
ცხოო ნაგავი ამოტივ ტივდება ხოლმე. „0 lente, lente curritte, noctis
equi! ო, ნელა, ნელა ირბინეთ, ღამის ცხენებო!“
სებასტიანს უნებურად ყბა ჩამოუვარდა და შემკრთალს გამოეღვიძა.
– რწმენა, – განაგრძობდა ბიძა, – რწმენის გარეშე არ შეუძლიათ.
სულ რაღაც სულელური იდეები სჭირდებათ, რეალობა რომ ვერ დაინა-
ხონ და მთვარეულებივით იცხოვრონ. ისტორია კი შედეგებს გვიჩვენებს!
– ბრენდი მოსვა და მთელი გრძნობით მოქაჩა სიგარა, – პირველად
ღმერთი იწამეს – Gaseous Vertebrate სამება კი არა, ერთი Gaseous
Vertebrate. და რა მოჰყვა ამას? ამას მოჰყვა პაპი, ინკვიზიცია, კალვინი,
ჯონ ნოქსი და რელიგიური ომები. მერე, ღმერთი მოსწყინდათ და კა-
ცობრიობის სახელით დაიწყეს ხოცვა-ჟლეტა. ახლა პროგრესი აღელ-
ვებთ. კაცობრიობა და პროგრესი. პროგრესი და კაცობრიობა. შემთხვე-
ვით, „ბუვარი და პეკუშე“ ხომ არ წაგიკითხავს?
სებასტიანი ძლივს გამოვიდა კომიდან, რომ ეპასუხა, არაო.
– მაგარი წიგნია! – აღტაცებით შესძახა იუსტასმა, – საუკეთესოა,
რაც ფლობერს აქამდე შეუქმნია. ერთ-ერთი შესანიშნავი ფილოსოფიუ-
რი ნაწარმოებია, და ალბათ უკანასკნელი. იცი, რატომ? იმიტომ, რომ
„ბუვარის და პეკუშეს“ მერე აღარაფერი სათქმელი აღარ გრჩება. დანტე
და მილტონი მხოლოდ და მხოლოდ ღმერთის მოქმედებას ამართლებენ.
ფლობერი ბევრად უფრო უღრმავდება თემას. ის ფაქ ტების გამართლე-
ბას ცდილობს. ფაქტების, რადგან ისინი ადამიანზე და თავად ღმერთზე
ზემოქმედებენ – და არა მხოლოდ Gaseous Vertebrate-ზე, არამედ კა-
ცობრიობის დებილი ფანტაზიის მიერ გამოგონილ ყველა დანარჩენ
პროდუქტზე. რა თქმა უნდა, ჩვენი ძვირფასი „გარდაუვალი პროგრესის“
ჩათვლით. გარდაუვალი პროგრესი! – გაიმეორა, – კიდევ ერთი გარდაუ-
ვალი ხოცვა-ჟლეტა კაპიტალიზმის, კომუნიზმის, ერეტიკოსების ან ფა-
შიზმის სახელით. ეგეც შენი „ოქროს მომავალი“. ზედმეტია იმაზე ლაპა-
რაკი, რომ მომავალი ვერ იქნება ოქროსი. იმ უბრალო მიზეზით, რომ
მზამზარეულად არაფერი არ მოდის. ხოცვა-ჟლეტის გასამართლებლად,
საფასური უნდა გადაიხადო. საფასური კი იმ სიკეთეს არ შეესაბამება,
რისთვისაც ხოცვა-ჟლეტა იყო გამიზნული. იგივე შეიძლება ითქვას

124
უსისხლო რევოლუციებზეც. საერთოდ, ტექნიკის ყველა მნიშვნელოვანი
წინსვლა თავის საზღაურს ითხოვს. უმეტეს შემთხვევაში, დებე ტი მეტ-
ნაკლებად კრედიტის თანასწორია. ზოგადად, პროგრესი არის – ნაბიჯი
უკან და ქვევით. უკან და ქვევით, – გაიმეორა. სიგარა პირიდან გამოი-
ღო და სიცილი წასკდა. უცებ ტკივილმა სახე მოუმანჭა და ხელი გულ-
თან მიიტანა.
– გულძმარვა, – თქვა და თავი გააქნია, – თეთრი ღვინის თანმხლები.
როგორმე უნდა შევეშვა თეთრ ღვინოს. ისე, შამპანურიც… – სახე ისევ
მოეღრიცა და ტუჩზე იკბინა. მერე თითქოს ტკივილმა იკლო. სავარძლი-
დან ძლივძლიობით წამოდგა და ღიმილით დასძინა, – საბედნიეროდ,
არაფერია ამქვეყნად, რასაც სოდა ვერ მოერევა.
საწოვარა ისევ პირში ჩაიდო და სასტუმრო ოთახიდან გავიდა, ჰოლი
გადაკვეთა და ქვედა სართულზე, საპირფარეშოსკენ გაემართა.
მარტო დარჩენილმა სებასტიანმა ბრენდის ბოთლს საცობი მოხსნა
და რაც ჭიქაში დარჩენოდა, ბოთლში ჩააბრუნა. მერე ცოტა გაზიანი
წყალი მოსვა და თავი გაცილებით უკეთ იგრძნო. წამოდგა, ერთ-ერთ
ფანჯარასთან მივიდა და ფარდა გადასწია. მთვარის შუ ქით განათებუ-
ლი ცის ფონზე, კვიპაროსები ბნელეთის ობელისკებივით აღმართულიყ-
ვნენ. ხეების ძირში ფერწასული ქანდაკებები სხვადასხვა მოძრაობაში
გაშეშებულიყვნენ. შორს, ქვემოთ, განათებული ფლორენცია მოჩანდა.
ეჭვი არ არის, ქამდენთაუნის არ იყოს, ფლორენციაშიც ბლომად
ჯურღმულები იქნება, ქუჩის კუთხეში ცისფერ კაბებში გამოწყობილი
მეძავებით, სიბინძურეც და ყველანაირი უბედურებაც. აი, აქ კი ყველა-
ფერი მოწესრიგებული, მრავლის მეტყველი და ლამაზია. აქ იმ სამყა-
როს პაწაწინა ფრაგმენტია, რომელშიც სასურველი იქნებოდა, თითოე-
ულ ჩვენგანს ეცხოვრა.
მოულოდნელად, წმინდა ინტელექ ტუალური ალღოთი მიხვდა, რომ
ამ ბაღზე აუცილებლად ლექსს დაწერდა. უკვე იცოდა კიდეც ის ლექსი.
არა, წყობა ან შინაარსი კი არა, მის არსსა და გან წყობას გრძნობდა,
გრძელი, სევდიანი ლირიკული ლექსის არსსა და გან წყობას. რამდენიმე
წამით, ჯერაც დაუწერელ, თუმცა თითქოს უკვე კარგად ნაცნობ ლექსზე
ფიქრით ტკბებოდა. მაგრამ შთაგონებამ მალე მიატოვა.
სებასტიანმა ფარდას ხელი გაუშვა, თავის სკამთან დაბრუნდა, დაჯ-
და და პოეზიის სირთულეებთან შესაჭიდებლად მოემზადა. ორ წუთში
უკვე ღრმა ძილით ეძინა.

125
 საპირფარეშოს ფანჯრის რაფაზე ონიქსის საფერფლე იდგა. იუსტას-
მა ფრთხილად დადო სიგარა და ხელსაბანის თავზე წამლების პატარა
კარადა გამოაღო. თუ ვინიცობაა, დღის განმავლობაში პირველი დახმა-
რება დასჭირდებოდა, კარადაში ყოველთვის საკმარისი მარაგი ეგულე-
ბოდა. ასე ცოტა თავსაც ზოგავდა და ზედა სართულზე ასვლა არ სჭირ-
დებოდა. როგორც ხშირად ამბობდა, ათი წლის განმავლობაში იმდენი
იარა კიბეზე ზევით-ქვევით, იგივე იქნებოდა, ევერესტი დაეპყრო.
თაროზე ჩამ წკრივებული წამლებიდან სოდა აიღო და ის იყო, თეთ-
რი აბები მარცხენა ხელისგულზე გადმოიყარა, რომ სპაზმის ახალმა,
უცნაურად ძლიერმა შემოტევამ დააფიქრა, ეყოფოდა კი ეს დოზა. ჭიქა
აავსო და ყოველ ყლუპს თითო აბს აყოლებდა. ორი, სამი, ოთხი, ხუთი,
ექვსი… მოულოდნელად, ისეთი ტკივილი იგრძნო, თითქოს მკერდში ცე-
ცხლის საჩხრეკი აძგერესო. თავბრუ დაეხვა, ხელის ცეცებით ბრმად გა-
უყვა კედელს და უნიტაზის ბაკის სრიალა ზედაპირს შეეხო. წვალებით
დაჯდა და იმ წამსვე თავი უკეთ იგრძნო. – იმ ოხერი თევზის ბრალი იქ-
ნება, – ჩაილაპარაკა. რეცეპტში ბევრი ცხიმი შედიოდა, თანაც ორჯერ
გადაიღო. დარჩენილი ორი აბიც დალია, წყალი მიაყოლა და ჭიქა ფან-
ჯრის რაფაზე დადგა. როგორც კი ხელი გაიშვირა, ტკივილი დაბრუნდა,
მაგრამ ახლა ახალი ფორმით; რაღაც უცნაური, გაუსაძლისი ტკივილი
იყო. სუნთქვა შეეკრა და როგორც არასდროს, ისე შეიპყრო შიშმა. ეს
იყო წმინდა და უმიზეზო შეძრწუნება, რომელიც რამდენიმე წამს გაგ-
რძელდა. მერე ტკივილი მარცხენა ხელზე გადავიდა და რაღაც გამაბრუ-
ებელი უსიამოვნო გრძნობა დაეუფლა, თითქოს წელს ქვემოთ ამოარ-
ტყესო, უმიზეზო შიში კი ნელ-ნელა გულის უკმარისობის ან სიკვდილის
შიშ ში გადაიზარდა.
სიკვდილი, სიკვდილი, სიკვდილი. გაახსენდა, ექიმმა ბერჯესმა რომ
უთხრა ბოლო კონსულტაციაზე: „ბებერი გული ბოროტად გამოყენებას
ვერ უძლებს“. მისი ცოლიც ხომ – ისიც… მაგრამ ის უცებ არ მომკვდარა.
რამდენიმე წელი იწვა, ექთნები თავს ეხვეოდნენ, გულის უკმარისობის-
თვის წვეთებს სვამდა. არაფერი ექნება საწინააღმდეგო, თვითონაც ასე
იცხოვროს; სიგარის წევასაც თავს დაანებებს.
მაგრამ ამჯერად აუტანელი ტკივილი სიკვდილის შიშთან ერთად
დაბრუნდა.
– მიშველეთ! – სცადა დაეყვირა, მაგრამ მხოლოდ სუსტი, ხრინ წიანი
ხმა გამოსცა, – მიშველეთ! რატომ არავინ მოდის? წყეული მსახურები!

126
ის ოხერი ბიჭი სადღაა, იქვე სასტუმრო ოთახში არ იჯდა… – სებასტიან!
– დაყვირების ნაცვლად ჩაიჩურჩულა, – არ მომცე უფლება, მოვ კვდე.
არ მომცე უფლება… – მერე, ხმაურით დაიწყო სუნთქვა. ჰაერი არ იყო,
არ იყო. უცებ ის დღე გაახსენდა, თორმეტი წლისა, საზიზღარ მყინვარ-
ზე ასაძრომად რომ წაიყვანეს, როგორ ახველებდა, მძიმედ სუნთქავდა
და მერე საუზმე იქვე ამოიღო. მამამისი, ჯონი და შვეიცარიელი მეგზუ-
რი გვერდით იდგნენ, ქედმაღლურად იღიმებოდნენ და ამ შვიდებდნენ,
არა უშავს, ეს უბრალოდ მთის ავადმყოფობის ბრალიაო. მოგონებაც
გაქრა და აღარაფერი დარჩა, გარდა ამ გაძნელებული სუნთქვისა, თვა-
ლების დახუჭვით მოგ ვრილი სიამოვნებისა. ყურებში ბაგაბუგი გაუდიო-
და, ტკივილი სულ უფრო ძლიერდებოდა, თითქოს ვიღაცის ულმობელი
ხელი მარწუხს უჭერდა და უჭერდა, სანამ ბოლოს – აჰ, ღმერთო! ღმერ-
თო! მაგრამ დაყვირება არ შეეძლო. მერე, თითქოს რაღაც გასკდა, დარ-
ტყმამ ფეხზე წამოაგ დო. სამი ნაბიჯი გადადგა კარისკენ და გასაღები
გადაატრიალა; მაგრამ, სანამ კარს გააღებდა, ფეხებმა უმტყუნა და დაე-
ცა. სახით დაეცა, ცოტა ხანს კიდევ წვალებით სუნთქავდა, უფრო და
უფრო უჭირდა სუნთქვა. ჰაერი აღარსად იყო; მხოლოდ სიგარის კვამ-
ლი.
მოულოდნელად სებასტიანს გაეღვიძა, მარცხენა ფეხი ისე დაჰბუჟე-
ბოდა, თითქოს ნემსებს ჩხვლეტდნენ. გარშემო მიმოიხედა და ჯერ ვერ
გაიხსენა, სად იყო. მერე ყველაფერი თავის ადგილზე დადგა – მგზავრო-
ბა, ბიძია იუსტასი და მერი ესდეილის უცნაური გარდასახვა. თვალში
ნახატი მოხვდა, ბიძამ დივანზე რომ დატოვა. გადაიხარა და ხელში აი-
ღო. დეგა, რომელიც ბიძამისმა იუსტასმა უნდა აჩუ ქოს. და კიდევ, საღა-
მოს სმოკინგსაც შეუკერავს! ჩუმად ჩაიცვამს ხოლმე, თორემ შეიძლება,
მამამ არ მისცეს უფლება. სიუზანი, იმედია, ნებას დართავს, მის ოთახში
შეინახოს. ან მამიდა ელისი, რადგან ამ საკითხში ისიც მას თანაუგ-
რძნობდა. და რაც მთავარია, საბედნიეროდ, მამამისი წასული იქნება,
როცა თომ ბოვანი წვეულებას გამართავს.
ბუხარზე მდგარი საათი დინგ-დონგ-დინგ-დონგს უკრავდა. სებასტი-
ანმა აიხედა და გაოცებული დარჩა – თორმეტს თხუთმეტი წუთი აკ-
ლდა. ბიძია იუსტასი უკვე დიდი ხნის გასული იყო ოთახიდან.
ფეხზე წამოხტა, კართან მივიდა და გაიხედა. ჰოლში არავინ იყო და
მთელ სახლში სიჩუმე გამეფებულიყო.
ძალიან ჩუმად, ვინმე რომ არ გაეღვიძებინა, მაინც გაბედა დაძახება:

127
 – ბიძია იუსტას!
არავინ უპასუხა.
ნუთუ უკვე ზევით ავიდა დასაძინებლად? ან იქნებ, – გაიფიქრა შე-
წუხებულმა, – დაბრუნდა, ნახა, რომ ეძინა და ხუმრობით, დაძინებული
დატოვა. ალბათ, ასე იქნებოდა. როგორ მოიკუნტა და დაიძინა პატარა,
დაღლილი ბავშვივით. სებასტიანი თავის თავზე ბრაზობდა, ასე ადვი-
ლად რომ დანებდა შამპანურს. ერთადერთი დამაიმედებელი ის იყო,
რომ ბიძია იუსტასს არ უყვარდა გაქილიკება, მხოლოდ და მხოლოდ გა-
ეხუმრებოდა და ყველაფერი ამით დამთავრდებოდა. მაგრამ სხვების
თანდასწრებით თუ გაეხუმრებოდა – იმ საშინელი ბებერი ეშმაკის, ან
მისის თვეილის; იმის წარმოდგენა, რომ მისის თვეილის თანდასწრებით
შეიძლებოდა, ბავშვივით მოჰქცეოდნენ, ძალიან უსიამოვნო და დამამ-
ცირებელი იყო. წარბებშეჭმუხნილმა სებასტიანმა ცხვირი მოისრისა.
ასე გვიან ბიძია იუსტასი ნამდვილად აღარ ჩამოვიდოდა ქვევით. ასე
რომ, თვითონაც დასაძინებლად წასვლა გადაწყვიტა.
სასტუმრო ოთახში შუ ქი ჩააქრო და საძინებელში ავიდა. სანამ სა-
დილობდა, ვიღაცას მისი ნივთები დაუბინავებია. ცოტა გაცვეთილი წი-
თელი პიჟამა დიდებულ საწოლზე იდო. მისი ცელულოიდის სავარცხე-
ლი, სამი მოტეხილი კბილით, ტუალეტის მაგიდაზე ბროლისა და ვერ-
ცხლის გარნიტურის ფონზე ძალიან შეუფერებელი ჩანდა. რას იტყოდა
მსახური ამ სავარცხლის დანახვაზე? ტანზე იხდიდა და თან ფიქრობდა,
წასვლის წინ ნეტა რამდენი უნდა ეჩუ ქებინა მსახურისთვის.
უკვე გვიანი იყო, მაგრამ შუაღამისას აბაზანაში ჩაწოლის ცდუნებას
ვერ გაუძლო. პიჟამა ხელზე გადაიკიდა, სააბაზანოში შევიდა, დაუფიქ-
რებლად კარი ჩვეულებისამებრ გადაკეტა და წყალი მოუშვა. თბილ
წყალში ჩაწოლა ესიამოვნა და ის მთვარის შუქ ზე დანახული ბაღი და
ახალი ლექსი მოაგონდა. რაღაც „ტინტერნის სააბატოს“ მსგავსი იქნება,
ან შელის რომ აქვს მონბლანზე – ოღონდ სრულიად განსხვავებული და
თანამედროვე. ის ყველა არაპოეტურ ხერხსაც გამოიყენებს და გამოხატ-
ვის პოეტურ მანერასაც; ლირიზმს ირონიით გააძლიერებს, სილამაზეს –
გროტესკით. „რაღაც გრძნობა, ბევრად ღრმად გადახლართული“ – ალ-
ბათ 1800 წლისთვის შესაფერისად ჟღერდა, მაგრამ ახლა არ ივარგებს.
დღეს გადახლართული უნდა უკავშირდებოდეს იმ საშინელებას, რო-
მელთანაც არის გადახლართული, რაც თავისთავად გულისხმობს ლექ-
სის სულ ახლებურ ფორმას, ცვალებადსა და უწესრიგოს, მუზა ბემოლ

128
მინორიდან სექს მაჟორზე მოდულირება რომ შეეძლოს. თავის პატარა
გამოგონებაზე ჩაეცინა და მერი ესდეილი წარმოუდგა თვალწინ, მთვა-
რით განათებულ ბაღში. მერი ესდეილი ქანდაკებებს შორის, მათსავით
ფერმკრთალი და მათზე უფრო შიშველი.
მაგრამ, რატომ მერი ესდეილი? ვითომ მისი ორეული არ აჯობებდა?
იმდენად ნამდვილია, რომ მოსვენება დაუკარგა, ლამაზი და ძალიან სა-
სურველი. ვინ იცის, იქნებ, მისის თვეილი ისეთივე ვნებიანი ქალია, რო-
გორც მისი წარმოსახული ესდეილი, ან, იქნებ, ისეთი ურცხვი და ავხორ-
ცი, როგორც ბიძია იუსტასის ნახატზე გამოსახული ვენერა. ფონად სამი
კომიკური პელიკანი და კენტავრი, წინა პლანზე კი სამოთხის წმინდა,
უცოდველი გარყვნილება, ვნებიანი აქ ტი, როცა ქალღმერთმა ზუსტად
იცის, რა უნდა თავისი მოკვდავი საყვარლისგან. აღელვებულმა სებას-
ტიანმა თავი ადონისად წარმოიდგინა, რომელიც ვენერას ნებდება.

129
 თავი 13

უკვე აღარაფერი სტკიოდა, აღარც ჰაერს ეძებდა და არც საპირფა-

რეშოს ქვის იატაკი ეჩვენებოდა ცივი და მაგარი.
არსაიდან ხმა არ ისმოდა, გარშემო უკუნეთ სიბნელეს დაესადგურე-
ბინა. მაგრამ ამ სიცარიელესა და სიჩუმეში თითქოს რაღაცას მიხვდა,
რაღაცას ჩასწვდა. მას არ ჰქონდა სახელი, ის არც პიროვნება ან წარსუ-
ლის მოგონება არ ყოფილა, მხოლოდ ცოდნა, ცოდნა იმისა, რომ მარტო,
არაფრის მქონე და მიუსაფარი ხარ.
ცოდნამ შეაღწია სიცარიელეში, შეაღწია სიბნელეში და უფრო და
უფრო შორს წავიდა. მას არაფერი აბრკოლებდა, რადგან საზღვრები
აღარ არსებობდა.
ცოდნა თვითონ იყო უსაზღვრო სიცარიელე, სხვა უსაზღვრო სიცა-
რიელის შიგნით. ეს იყო ცოდნა სრული არყოფნის, მტკივნეული უკმა-
რისობის, რომელიც სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა; რაღაცისკენ ილ-
ტვოდა, ის, რაც არ არსებობდა; რადგან ცოდნა იყო მხოლოდ და მხო-
ლოდ სიცარიელე, წმინდა და აბსოლუტური სიცარიელე.
სიცარიელე უსასრულოდ გაიჭიმა, უკმარისობის გრძნობა კი ძლიერ-
დებოდა, სანამ უსასრულო უიმედობაში არ გადაიზარდა.
უსასრულობა უკმარისობისა, უიმედო ცოდნა სიცარიელისა სიცარი-
ელეში, ყველგან, ყოველთვის, ყოფნას მხოლოდ ერთი აზრი აქვს…
მოულოდნელად, მარადიული აღარ მოეჩვენა მარადიული.
ის, რაც იყო ცოდნა არყოფნისა, გახდა ცოდნა ყოფნისა. სიჩუმესა და
სიბნელეში, გაჩნდა შეგრძნება რაღაც ახლის ცოდნისა. ის ჯერ ბუნდო-
ვანი და ძალიან შორს იყო. ცოდნა ყოფნისა ნელ-ნელა ახლოვდებოდა,
ბინდი იწმინდებოდა.
და იმის გაგებამ, რომ იყო კიდევ რაღაც, არყოფნის გარდა, შვება
მოჰგვარა, ძლიერი სურვილი დაკმაყოფილდა.
უკმარისობის გრძნობა სინათლემ შეცვალა და გაჩნდა საკუთარი
თავის შეცნობის გრძნობა. საკუთარი თავის შეცნობა, დამაკმაყოფილე-
ბელი ცოდნა, შეიძლება ითქვას, სიხარულის მომგვრელიც იყო.
დიახ, სიხარულის მომგვრელია, რომ გიცნობენ და ამით ნაწილი
ხდებოდი კაშკაშა ყოფნისა. კაშკაშა ყოფნისა, რომელიც აღწევს შენ ში.
უკვე იცოდა, რომ არყოფნა არყოფნის უარყოფამ შეცვალა, უკმარისო-
ბის გრძნობა კი – ნეტარებამ. ისევ სწყუროდა, მეტი სცოდნოდა, დიდი
130
სურვილი ჰქონდა, მეტი სცოდნოდა არყოფნის უარყოფაზე. ძლიერ
ლტოლვასაც გრძნობდა, მაგრამ, ამავე დროს, სურვილის დაკმაყოფილე-
ბასაც და კიდევ – ნეტარებას. მერე, როდესაც სინათლე სულ უფრო და
უფრო კაშკაშა გახდა, მოთხოვნილებაც გაიზარდა და ნეტარებაც.
ნეტარება და წყურვილი. წყურვილი და ნეტარება. უკიდეგანო სივ-
რცეში სინათლე შუქს ჰფენდა სილამაზის მონაცვლეობას. სიხარული,
გამოწვეული იმით, რომ იცი, და სიხარული, გამოწვეული იმით, რომ
შენ გიცნობენ, ყოველ სილამაზის მონაცვლეობაზე უფრო და უფრო
ძლიერდებოდა.
სინათლე ძლიერდებოდა და იზრდებოდა, ვიდრე მარადიულ სიხა-
რულში არ გადაიზარდა. მარადისობა ცოდნისა, უცვლელი ნეტარებისა.
მარად და მარად.
მაგრამ, ნელ-ნელა უცვლელმა შეცვლა დაიწყო.
სინათლე გაძლიერდა და ყოფნა უფრო აუცილებელი გახდა, ცოდნა,
კიდევ უფრო ამომ წურავი და ყოვლისმომცველი.
სინათლის გაძლიერებით მხიარული შეგრძნება იმისა, რომ გიცნო-
ბენ, მხიარული შეგრძნება იმისა, რომ ცოდნის ნაწილი ხარ, ნეტარების
საზღვრებმა შეზღუდეს და ასე ზღუდავდნენ მანამდე, სანამ მათ არ
დათმეს და ცოდნა სხვა ობიექ ტურ რეალობაში არ აღმოჩნდა, სადაც
მოკაშკაშე ყოფნასთან განუყოფლობის გრძნობა გარდაიქმნა შეცნობად,
რომ ეს მეტისმეტი სინათლე დამთრგუნველია. სადაც გარდაქმნილი
ურთიერთშეღდღწევა აღიქმებოდა, როგორც გამანადგურებელი ძალა
გარედან. სადაც ცოდნა იმდენად გამჭოლი, იმდენად ძლიერი სინათლე
იყო, რომ ვერავინ შეძლებდა გამკლავებას.
სინათლე ძლიერდებოდა.
ის, რაც იყო მარადიული ნეტარება, წარმოუდგენლად გახანგრძლი-
ვებულმა უხერხულობის შეგრძნებამ და წარმოუდგენლად გახანგრძლი-
ვებულმა ტკივილმა შეცვალა. ტკივილი მატულობდა და მატულობდა,
სანამ აუტანელი არ გახდა. ტკივილი, გამოწვეული იმით, რომ რაღაც
იძულებით, იმაზე მეტი გაიგე, ვიდრე შეიძლებოდა გაგეგო. ტკივილი,
გამოწვეული იმით, რომ მეტისმეტმა სინათლემ გაგანადგურა და გა-
უმჭვირვალე სიბნელედ გადაგაქცია. ტკივილი მტვრევისა, დანაწევრე-
ბისა პატარ-პატარა ფრაგმენტებად – მტვრად, არარსებულ ატომებად.
და ეს მტვერი და სიბნელე მისაწვდომი გახდა ცოდნით, რომ რაღაც
ამაზრზენის ნაწილი გახდი. ყველაფერი განიკითხა და იცნო საძაგ ლო-

131
ბად, სილამაზესა და რეალობას მოკლებულ საძაგ ლობად.
სინათლე კვლავ ძლიერდებოდა.
გაზრდილმა აუცილებლობის გრძნობამ, გარედან შემოჭრილმა ცოდ-
ნამ და შიგნიდან მოწოლილმა დამანგრეველმა სინათლემ ტკივილი უფ-
რო გააძლიერა. მტვერი და სიბნელე სირცხვილს აღძრავდა, რადგან
ამაზრზენი არყოფნის ნაწილი გამხდარიყო და სირცხვილისა და ტკივი-
ლის მარადიულ გრძნობას შეუერთდა.
მაგრამ, სინათლე ძლიერდებოდა და უკვე მტკივნეულად კაშკაშებ-
და.
სინათლემ ყველაფერი მოიცვა – ყველაფერი, გარდა ამ პატარა გა-
უმჭვირვალე თრომბის, გარდა არარაობის მიმოფანტული ატომებისა,
რომელთაც იციან, რომ გაუმჭვირვალე და დაცალკევებულნი არიან და
ამავე დროს, როგორც სინათლის ნაწილი, ყველაზე ამაზრზენი და სა-
მარცხვინო პრივაციაც.
სიკაშკაშე ყველა შესაძლებელ ზღვარს გასცდა, თითქმის თვალის
მომჭრელი გახდა, გარედან მოქმედებდა, შიგნიდან კი იშლებოდა. ამავე
დროს, უფრო ღრმა და სრულყოფილი ცოდნით იცოდი, რომ, სინათლის
გაძლიერებასთან ერთად, შედედებით გამოწვეული სირცხვილი პროგ-
რესირდებოდა.
ხსნა არსაიდან იყო – გარშემო მხოლოდ მარადიული უსაშველობა.
სიკაშკაშე ძლიერდებოდა, აუტანელი გამხდარიყო და კიდევ უფრო აუ-
ტანელი ხდებოდა.
მოულოდნელად და შემთხვევით მიხვდა, რომ ამ სიკაშკაშის ნაწილი
თუ აღარ იქნებოდი, ტკივილი სანახევროდ გაივლიდა.
საცოდავი მტვერი, პატარა და უწყინარი თრომბი, რომელსაც გარე-
დან თრგუნავდნენ, შიგნიდან კი აცამტვერებდნენ, მაინც წინააღმდეგო-
ბას წევდა, მაინც უარზე იყო, დაეთმო ცალკე არსებობის უფლება.
მოულოდნელად ახალმა გაუსაძლისმა გამონათებამ მიახვედრა, რომ
არ არსებობდა ისეთი უფლება, რასაც ცალკე არსებობის უფლება ჰქვია
და რომ ეს შედედება სამარცხვინო და უარსაყოფია, უნდა განადგურდეს
– უნდა სრულიად განადგურდეს და აუტანელი სიკაშკაშის სილამაზეს
შეერიოს.
რაღაც წამით, ორი წარმოდგენა თითქოს გაწონასწორდა და შეთან-
ხმდა – ცოდნა იმისა, რომ ცალკე ხარ და ამის უფლება გაქვს, და ცოდნა
იმისა, რომ ეს სამარცხვინოა და სინათლის ძალამ უნდა გაანადგუროს.

132
 თითქოს გაუწონასწორდა სილამაზის აუტანელი ძალა ტკივილისა
და სირცხვილის აუტანელ გრძნობას, სიბნელისკენ და გამოცალკევების-
კენ ლტოლვა გაუწონასწორდა სინათლის ნაწილად ყოფნის სურვილს.
და მერე, შემთხვევით რასაც მიხვდა, ისევ იმან შეცვალა ყველაფე-
რი: „სინათლის ნაწილი რომ არ ყოფილიყო, სინათლის ნაწილი რომ არ
ყოფილიყო…“
და უცებ აღარც იყო სინათლის ნაწილი. დარჩა შედედებული თრომ-
ბისა და გაფანტული მტვრის შეგრძნება და ისევ მტკივნეული ზეწოლა
გარედან და შიგნიდან, ოღონდ სირცხვილის გრძნობა გამქრალიყო და
რაც დარჩა, შეტევისთვის წინააღმდეგობის გაწევისა და საკუთარი უფ-
ლების დაცვის სურვილი იყო. სინათლე ისე აღარ კაშკაშებდა და ნაკლე-
ბად აუცილებელი გახდა. მოულოდნელად დაბნელდა. აუტანელ სინათ-
ლესა და სინათლის ასატან აღქმას შორის რაღაც უხეშად ჩაერია. რა-
ღაც გამოსახულებისმაგ ვარი, რაღაც მოგონების ტოლფასი. გამოსახუ-
ლება საგნების, თუ მოგონება, რაღაც ძალიან ნაცნობი და მაინც მიუწ-
ვდომელი.
თითქმის სულ დაბნელდა, სინათლე მკრთალად ბჟუტავდა. შუაში
მხოლოდ უცნობი, მაგრამ წარმოსახული, სადღაც მახსოვრობაში ჩარჩე-
ნილი საგნები იყო. მათ არც სახელი და არც ფორმა არ ჰქონდათ, მაგრამ
ნამდვილად იქ იყვნენ.
ახლა, როცა სინათლე სიბნელემ შეცვალა და მისი ნაწილი აღარ
იყო, სირცხვილის გრძნობაც გაქრა.
ნელ-ნელა ცოდნა დაიწმინდა და საგნები უფრო ნაცნობი გახდა. ეს
შედედებული საგანი – აქ, ის დაქუცმაცებული საგანი – იქ. მაგრამ, რა-
ტომ იყვნენ აქა-იქ საგნები? როგორ უნდა მიმხვდარიყავი?
ამას მოჰყვა ხანგრძლივი გაურკვევლობა, ხანგრძლივი სიარული
თვალის ცეცებით ამოუცნობი შესაძლებლობების ქაოსში.
მოულოდნელად იუსტას ბარნაკი მიხვდა. დიახ, ეს სიბნელე იუსტას
ბარნაკი იყო, ეს აყრილი მტვერი იყო იუსტას ბარნაკი. შედედებული
გუნდა, მის მიერ წარმოსახული სიგარა. გაახსენდა „რომეო და ჯულიე-
ტა“, ნელა რომ ქრებოდა მის თითებს შორის. სიგარის გახსენებამ ის
ფრაზა გაახსენა: „უკან და ქვევით“. ამან სიცილი გაახსენა.
რას ნიშნავს ეს სიტყვები? რატომ იცინის? პასუხი არ ჰქონდა. უბრა-
ლოდ „უკან და ქვევით“ და შემდეგ – ისტერიკული სიცილი და მოუ-
ლოდნელი ტრიუმფი.

133
 ძალიან შორს, ცილინდრული ფორმის, ნერწყვით დამბალი თამბა-
ქოს მიღმა, ამ სამი სიტყვის და თანმხლები სიცილის განმეორებების
მიღმა, სინათლე ბჟუტავდა, როგორც მუ ქარა. მაგრამ, გახარებული
იმით, რომ კვლავ რაღაცის გახსენება შეძლო, იუსტას ბარნაკი სინათ-
ლის არსებობას უკვე ვეღარ ამჩნევდა.

134
 თავი 14

დაწოლის წინ სებასტიანს ფარდა გადაწეული დარჩა და დილით,

რვის ნახევარზე ცოტა მეტი იქნებოდა, მზის სხივი სახეზე მოხვდა და
გააღვიძა. ფანჯრიდან ჩიტების ჭიკ ჭიკი და ეკლესიის ზარის ხმა ისმოდა.
ცა, ერთი-ორი მონაცრისფრო და თეთრი ღრუბელი რომ არა, მოკრია-
ლებული და ლურჯი იყო. მართალია, უზარმაზარ და დიდებულ საწოლ-
ში ნებივრობა სიამოვნებდა, სებასტიანმა გადაწყვიტა, სანამ სხვები გა-
იღვიძებდნენ, იქაურობა დაეთვალიერებინა.
ადგა, ტანზე გადაივლო, ნიკაპზე ხელი მოისვა, დააზუსტა, ღირდა
თუ არა გაპარსვა და არ მიიჩნია საჭიროდ. სუფთა პერანგი და შედარე-
ბით ახალი ნაცრისფერი ფლანელის შარვალი და შედარებით ნაკლებად
გაცვეთილი პიჯაკი ჩაიცვა, მამამ რომ უთხრა, ივნისამდე მოგიწევს ტა-
რებაო. თმა გადაივარცხნა, ქვევით ჩავიდა და მთავარი შესასვლელიდან
ეზოში გავიდა.
ბაღი თითქმის ისეთივე რომანტიკული აღმოჩნდა, როგორიც მთვა-
რის შუქზე მოეჩვენა, არქიტექ ტურული დიზაინის ყველა დე ტალი კარ-
გად ჩანდა, მცენარეული ორნამენტებიც და აპრილის ყვავილებიც. ტე-
რასაზე ექვსი ქალღმერთი იდგა სადარაჯოზე, ორ ცენტრალურ ქანდა-
კებას შორის ფართო კიბეს მწვანე მდელოზე გაჰყავდი. ნახევრად
მომრგვალებული მდელო დაბალი კედლით იყო შემოფარგლული, იქი-
დან თვალს თუ გააყოლებდი, დაინახავდი – შორს, ყავისფერი და მო-
ვარდისფრო სახურავების ქაოსიდან, ტაძრის გუმბათი ამოზრდილიყო.
სებასტიანმა კიბე ჩაამთავრა და კედლის უკან გადაიხედა. ქვემოთ ვენა-
ხი გამოჩნდა, ვაზი ჯერ არ იყო აყვავებული და ტოტები მზისკენ გაწ-
ვდილ მიცვალებულის ხელებს ჰგავდა. კვიპაროსების ძირში ბებერი
ლეღვი იდგა, ღერო თითქოს მუშტებით და მუხლისთავებით ჰქონდა და-
ფარული და ცის ფონზე, მისი ტოტები ძვალივით თეთრი ჩანდა. რა სა-
ოცრად იყო არეული თეთრი ცისფერში! ისევ მოესმა ეკლესიის ზარის
ხმა, კვამლის სუნი ეცა და ყვითელ პეპელას მოჰკრა თვალი. როცა კი-
ბისკენ გაბრუნდა და ზევით აიხედა, ისეთი გრძნობა დაეუფლა, თითქოს
მილტონის სამყაროში აღმოჩნდა, თითქოს „ლუსიდას“ ეპოქაში გადასუ-
ლიყო. საოცარი ჰარმონია! კიბის თავში, მაღალ კვარცხლბეკზე, ფერ-
მკრთალი არტემიდე და აფროდიტე ლამაზებიც ჩანდნენ და ცოტა აბ-

135
სურდულებიც! მათ შემხედვარეს, სებასტიანს შესაფერისი ფრაზები მო-
აფიქრდა:
„დიანას გვერდით ძაღლი მიჰყვება,
ხოლო ვენერას მორცხვი სიშიშვლით
ხავსიან კირქვას“…
მერე უცებ მიხვდა, რომ უნებურად მთელი პოემის არსს მიაგნო.
„კირქვა“– ეს სიტყვა ჩვეულებრივი ეპითეტივით მოუვიდა თავში, მაგ-
რამ, როგორც აღმოჩნდა, ის ჯერ დაუწერელი შედევრის გასაღები თუ
მთავარი ძაფი გახდებოდა. მისი არიადნე კი საუკეთესო მეცნიერი, ლომ-
ვეშაპის ბაკენბარდებიანი მაკდონალდი გახლდათ. გაახსენდა, ქიმიისა
და ფიზიკის გაკვეთილებზე ჩვეულებისამებრ კომაში რომ იყო ხოლმე
და ეს სიტყვები როგორ აფხიზლებდა. „განსხვავება ქვასა და ატომს შო-
რის ის არის, რომ ატომი უფრო ორგანიზებულია, ვიდრე ქვა. ატომი
არის მოდელი, მოლეკულა არის მოდელი და კრისტალი არის მოდელი;
მაგრამ ქვა, რომელიც ამ მოდელებისგან არის შემდგარი, უბრალო აღ-
რევაა. როცა სიცოცხლე ჩნდება, ის ეუფლება ატომებს, მოლეკულებსა
და კრისტალებს; ოღონდ ქვასავით ყველაფერს კი არ ურევს, არამედ
მათ თავის ახალ და უფრო კარგად მოფიქრებულ მოდელს უთავსებს“.
თუ სხვა ბავშვები მხოლოდ უსმენდნენ ბებერი მაკდონალდის უცნა-
ურ შოტლანდიურ აქცენტს, სებასტიანისთვის ამ ხუმრობას რაღაც ბუნ-
დოვანი, ამოუცნობი აზრი ჰქონდა. ახლა კი უფრო ნათელი და მისაწ-
ვდომი გამხდარიყო.
მთავარი მოდელი. შემდეგ, მოდელებისგან შემდგარი ქაოსი. შემდეგ,
ქაოსის ფრაგმენტებისგან შემდგარი ცხოვრების მოდელი. ამას რა მოჰ-
ყვება? ადამიანის სამყარო ხომ ქაოტურად ბინძური, უსამართლო და
სულელურია, ბევრად უდრეკი, ვიდრე ქვა. ქვისგან ძუძუები და სახე მა-
ინც შეიძლება გამოკვეთო. კაცობრიობის ხუთი ათასი წლის დაუღალავი
შრომის შედეგად მივიღეთ ჯურღმულები, ქარხნები და ოფისები. კიბის
თავს მიაღწია და ვენერას კვარცხლბეკის ფეხებთან ბრტყელ ქვაზე ჩა-
მოჯდა.
და ადამიანები, – ფიქრობდა სებასტიანი, – ცოცხალი მოდელები
არიან სივრცეში, საოცრად დახვეწილი, მდიდარი და რთული! კვალს
ტოვებენ დროში თავიანთი პირადი ცხოვრების მოდელებით, როგორც
ლინოლეუმის ერთფეროვან გამოსახულებაზე, როგორც კაფელის იდენ-
ტური ორნამენტის უწყვეტი რიგი საზოგადოებრივი ტუალე ტის კედელ-

136
ზე. და თუ რაიმე ორიგინალურს წამოიწყებენ, მათ მიერ შექმნილ გრაგ-
ნილებსა და ლამაზად გამოყვანილ წარწერებს ზოგადად აითვალწუნებ-
დნენ ხოლმე და უმეტესობას მალევე უცრუვდებოდა იმედი – და მერე
იყო ლინოლეუმი და ტუალეტის კაფელი, ტუალეტის კაფელი და ლინო-
ლეუმი, სიცოცხლის ბოლომდე.
სებასტიანმა სახლისკენ გაიხედა, ნეტა, მისის თვეილის ფანჯარა
რომელია? თუ იმ ბებერ კუდიანს მართლა სურდა, რომ მეტყველების
გაკვეთილებზე ევლო, მისის თვეილთან გამოლაპარაკების მშვენიერი
შანსი ეძლეოდა. შეძლებს, მერი ესდეილზე მოუყვეს? არადა, ურთიერ-
თობის კარგი დასაწყისი იქნებოდა. წარმოიდგინა, ხუმრობით როგორ
გამოუტყდებოდა და თავის სიყმაწვილის ფანტაზიას გაანდობდა და
ყველაფერი საბოლოოდ – ასე თუ ისე, დასრულდებოდა.
სებასტიანმა ამოიოხრა, კვიპაროსებს შორის, შორს გუმბათი მოჩან-
და, მერე ქანდაკებას ახედა. ქვემოდან დანახული ქალღმერთი უცნაური
მოეჩვენა. უცებ შენიშნა, მუხლზე მწვანე ხოჭო ახოხებოდა. ნეტა, თავი-
სი ჭკუით, რას აკეთებდა? ნეტა, მე თვითონ რას ვაკეთებ? – დაფიქრდა
სებასტიანი, – ვის უზარმაზარ მუხლზე მივცოცავ? რომელი მომავალი
მოვლენისკენ მივემართები. ნეტა, წინასწარ დაგეგმილია, გოლიათმა
ფრჩხილით წკიპურტი რომ უნდა გამკრას?
ფეხზე წამოდგა და შარვალი ჩამოიბერტყა: მერე ხოჭოს ნაზად წკი-
პურტი წაჰკრა. ხოჭო ზურგზე დავარდა და ფეხების ქნევა დაიწყო. სე-
ბასტიანი დაიხარა და დააკვირდა, ბრტყელ მუცელზე ძალიან პატარა
ტკიპები ახოხავდნენ. შეეზიზღა, ხოჭო გადმოაბრუნა და სახლისკენ გაე-
მართა. ამ დროს, ღრუბელს ამოფარებულმა მზემ გამოანათა და ბაღი
ისე განათდა, გეგონებოდა, ყველა ფოთოლი თუ ყვავილი შიგნიდან ას-
ხივებდა. სებასტიანმა გაიღიმა. მიდიოდა და სიუზანის სკარლატის სო-
ნეტის მელოდიას უსტვენდა.
კარი რომ შეაღო, შეშფოთებული ლაპარაკის ხმა მოესმა, ზღურბლს
გადააბიჯა და გაოცებულმა დაინახა, ჰოლი ხალხით იყო სავსე – რამდე-
ნიმე მსახური, ორი მოხუცი, თავწაკრული სოფლელი ქალი და ათი-
თორმეტი წლის შავთვალება გოგონა, რომელსაც ცალ ხელში ჩვილი
ეჭირა, მეორით ჭრელ ქათამს მიათრევდა.
მოულოდნელად ყველა გაჩუმდა. ჩაბნელებული დერეფნიდან ისეთი
ხმაური მოისმა, თითქოს რაღაც წვალებით მოჰქონდათ. ერთი წამის მე-
რე, მსახური გამოჩნდა, ზურგშექცევით მოდიოდა, ვიღაცის ფეხები ეკა-

137
ვა ხელში და იმ ვიღაცას ნაცრისფერი შარვალი ეცვა.უკან ლაქია და
მძღოლი მოჰყვნენ, სიმძიმეს სამივე წელში გაეწყვიტა. მსხვილი, მოყვი-
თალო ხელის მტევანი იატაკს მისთრევდა და როცა კაცები კიბეს
აუყვნენ, სებასტიანმა თვალი მოჰკრა გაღებულ პირსა და უსიცოცხლო,
ფერდაკარგულ თვალებს, რაღაცას უაზროდ რომ მიშტერებოდნენ. ნე-
ლა, დიდი სიფრთხილით, მიცვალებული კიბეზე აიტანეს და თვალს მოე-
ფარნენ. თავდაყირა დაკიდებულმა ქათამმა ფრთები ააფართხალა და
საცოდავად დაიკაკანა. ჩვილი ახითხითდა.
სებასტიანი შეტრიალდა და სასტუმრო ოთახში შევარდა. შეძრწუნე-
ბისა და გაოცების პირველმა რეაქციამ მუცელში ყველაფერი ამოუბრუ-
ნა, გული გამალებით უცემდა, დაჯდა და სახეზე ხელები აიფარა. ისეთი
შემზარავი გრძნობა დაეუფლა, როგორც მაშინ, ბებერმა მაკდონალდმა
გაკვეთილზე ბავშვებს პატარა ზვიგენის გაკვეთა რომ დაავალა. ეს კი
საცოდავი ბიძია იუსტასი იყო, მოულოდნელად გარდაცვლილი, მოუ-
ლოდნელად იმ საგნად ქცეული, კიბეზე რომ აიტანეს. ეს ყველაფერი
ალბათ მაშინ მოხდა, როცა მას ეძინა, აქ, ზუსტად ამ სავარძელში. ვინ
იცის, იქნებ დაუძახა; ვინ იცის, რომ გაეგონა, იქნებ ეშველა კიდეც. მაგ-
რამ არაფერი გაუგონია; მხოლოდ და მხოლოდ ეძინა. ღორივით ეძინა,
როცა ეს ადამიანი – მისი მეგობარი, ერთადერთი, ვინც ოდესმე წესიე-
რად მოჰქცევია და ვინც ესოდენ გულისხმიერი იყო მის მიმართ…
მოულოდნელად, თითქოს ელდა ეცაო, გაიფიქრა, რომ ახლა აღარც
საღამოს სამოსი აღარ ექნებოდა. გუშინ ბიძია იუსტასი შეჰპირდა; დღეს
პირობას ვეღარავინ შეუსრულებდა. თომ ბოვანის წვეულებას უნდა და-
ემ შვიდობოს; და ჯერაც არგაცნობილ გოგონებსაც. იმედგაცრუებამ და
საკუთარი თავის სიბრალულმა სებასტიანს ცრემლი მოჰგვარა. ოდესმე
ვინმეს ბედი ასე ულმობლად მოჰპყრობია?
მერე ბიძია იუსტასი გაახსენდა, არა როგორც ადამიანი, რომელიც
სადილის პიჯაკს შეჰპირდა, არამედ კეთილი, სიცოცხლით სავსე პიროვ-
ნება, გასულ საღამოს მეგობარივით რომ ესაუბრებოდა და ახლა შემზა-
რავი საგანი გამხდარიყო. სებასტიანს თავისი ეგოიზმის გამო შერცხვა.
– ღმერთო, რა საზიზღარი ვყოფილვარ, – ჩაილაპარაკა; და მთელი
ყურადღება ნამდვილი ტრაგედიისთვის რომ მიეპყრო, ჩურჩულით იმე-
ორებდა, – მოკვდა, მოკვდა.
მერე, მოულოდნელად თავი დაიჭირა, რომ კვლავ იმაზე ფიქრობდა,
თომ ბოვანს რა მიზეზს ეტყოდა გასამართლებლად. ავად გახდა? თუ ბი-

138
ძას გლოვობს?
ზარი დაირეკა, გამოღებული კარიდან სებასტიანმა დაინახა, ლაქია
როგორ გაემართა კარის გასაღებად. რამდენიმე ფრაზა ითქვა იტალიუ-
რად და მაღალ, გამხდარ, ელეგანტურად გამოწყობილ კაცს, ხელში პა-
ტარა შავი ჩანთა რომ ეჭირა, ზედა სართულისკენ გაუძღვნენ. სავარაუ-
დოდ, ექიმი იყო, გარდაცვალების დასამოწმებლად მოიყვანეს ალბათ.
ვინ იცის, გუშინ რომ მოეყვანათ, იქნებ ბიძია იუსტასი გადაერჩინა.
ექიმს კი იმიტომ არ დაუძახეს, – შეახსენა თავის თავს სებასტიანმა, –
რომ მას, სებასტიანს, ღრმა ძილით ეძინა.
მსახური ქვევით ჩამოვიდა და სამზარეულოსკენ გაემართა. დრო გა-
დიოდა. ბუხრის თაროზე მდგარმა საათმა ოთხჯერ დაუკრა დინგ-დონგ
და მერე ცხრაჯერ ჩამოკრა. იმავე წამს, ბიბლიოთეკის მხრიდან ლაქია
შემოვიდა, მიუახლოვდა სავარძელს, სადაც სებასტიანი იჯდა და რაღაც
უთხრა. ვინაიდან შორიდან ყავის არომატი და შემ წვარი ბეკონის სუნი
იგრძნობოდა, სებასტიანი მიხვდა, რომ სასაუზმოდ იწვევდნენ. გაოგნე-
ბითა და შეძრწუნებით გამოწვეულმა გულისრევის შეგრძნებამ გადაუა-
რა და უკვე შიოდა. სებასტიანი მაგიდას მიუჯდა. ათქვეფილი კვერცხი
ძალიან გემრიელი იყო; ბეკონი – ხრაშუნა და ცხარე; ყავა ხომ პირდა-
პირ ზღაპრული.
ის იყო მეორედ უნდა გადაეღო მარმელადი, რომ მოულოდნელად
შესანიშნავი იდეა დაებადა. დეგას ნახატი, ბიძია იუსტასმა რომ მისცა…
მომავალი რამდენიმე წელი ნეტა რაში გამოადგება? საძინებელში უნდა
დაეკიდა, რომ მოხუც ელენს მის დანახვაზე დაეწუწუნა, რა „უხამსობა-
აო“. სანამ ოქსფორდში შევიდოდა, ვერც გამოაჩენდა. ვითომ, უფრო
ყვიანური არ იქნება, გაყიდოს და იმ ფულით საღამოს ტანსაცმელი იყი-
დოს?
კარის გაღებაზე სებასტიანმა მიიხედა. კისერსა და მაჯებზე თეთრი
მაქმანით გაწყობილ შავ კაბაში ჩაცმული მისის თვეილი ჩუმად შემოვი-
და ოთახში. სებასტიანი ფეხზე წამოხტა, პირი მოიწმინდა და მიესალმა.
მისის თვეილს ხელში ფურცელი ეჭირა, მიანიშნა, შეგიძლია, დაჯდეო
და თვითონაც მის გვერდით დაჯდა.
– იცი ალბათ, რაც მოხდა?
სებასტიანმა, დამნაშავის სახით, თავი დაუქნია.
– ისეთი გრძნობაა… როგორ გითხრათ, თითქოს გრცხვენია, – ცდი-
ლობდა გამოესყიდა დანაშაული, საუზმისას არც ერთხელ რომ არ გახ-

139
სენებია საწყალი ბიძია იუსტასი, – იცით, – განაგრძო, – მრცხვენია, ცო-
ცხალი რომ ვარ.
მისის თვეილმა ჩუმად შეხედა, მერე მხრები აიჩეჩა,
– მაგრამ ცხოვრება ხომ ეს არის, – თქვა, – ფიზიოლოგიური უარყო-
ფა თავაზიანობის, კარგი მანერებისა და ქრისტიანობის. თუმცა, შენ
ქრისტიანიც არ ხარ, არა?
სებასტიანმა თავი გააქნია. მისის თვეილმა საუბარი განაგრძო და
სრულიად შეუფერებელი კითხვა დაუსვა:
– რამდენი წლის ხარ? – ჩვიდმეტის.
– ჩვიდმეტის?
ერთხელ კიდევ შეხედა, ყურადღებით შეხედა, მაგრამ იმდენად უსია-
მოვნოდ უემოციო გამომეტყველებით, რომ სებასტიანი გაწითლდა და
თვალები დახარა.
– მაშინ, – განაგრძობდა ქალი, – ორმაგად სულელურია, შენ თუ
იმის გრცხვენია, ცოცხალი რომ ხარ. შენს ასაკში უნდა იცოდე, რა არის
ნამდვილი ცხოვრების არსი. უსირცხვილობა და მეტი არაფერი; წმინდა
უსირცხვილობა.
ლამაზ სახეზე კომიკური ნიღაბი გამოესახა და ნაზად ჩაიღრუტუნა.
შემდეგ, ისევ აუღელვებელი გამომეტყველებით, ჩანთა გახსნა და იქი-
დან კალამი ამოიღო.
– უამრავი დეპეშაა გასაგზავნი, – განაგრძო საქმიანი ტონით, – შენ
შეგიძლია, დამეხმარო, ზოგიერთის მისამართი არ ვიცი.
ლაქია შემოვიდა და მოახსენათ, რომ მისტერ პიუსს დაუკავშირდა
და რომ მან შესთავაზათ, დაკრძალვისთვის რაც აუცილებელი იქნება,
ყველაფერს ჩემს თავზე ავიღებო.
– გმადლობთ, გვიდო.
ლაქიამ ლამის შეუმჩნევლად დაუკრა თავი, მიბრუნდა და ოთახიდან
გავიდა. თავისი მოვალეობა უმ წიკვლოდ შეასრულა; სებასტიანმა შე-
ნიშნა, რომ ნამტირალევი სახე ჰქონდა.
– ეს მართლაც რომ დიდი შეღავათი იქნება, – თქვა მისის თვეილმა.
სებასტიანმა კვერი დაუკრა.
– მთელი ეს დაკრძალვის გაუთავებელი და მოსაწყენი პროცედურე-
ბი, – წარმოთქვა სებასტიანმა, – საშინელებაა.
– არც ისეთი საშინელებაა, თუ გაიაზრებ, რომ სიკვდილი მაინც უფ-
რო სამარცხვინოა, ვიდრე სიცოცხლე.

140
 – უფრო სამარცხვინო?
– როგორ გითხრა, სასიყვარულო აქ ტის, ან ჭამის, ანდა კუ ჭის მოქ-
მედების დროს, არ იხრწნები მაინც. ხოლო როცა კვდები… – სახეზე
უსიამოვნო მიმიკა გამოეხატა, – ამიტომაა, ადამიანები ამდენ ფულს
რომ იხდიან წესის აგებაში, ბალზამირებაში და ტყვიის კუბოებში. მო-
დი, ტელეგრამებს მივხედოთ, – თქვა და გვარების სიას დახედა, – მისის
პოლშოტი, – წაიკითხა, – როგორ შეიძლება, ხმა მივაწვდინოთ?
სებასტიანი ზუსტად ვერაფერს ეტყოდა. მამიდა ელისი და ბიძია
ფრედი უელსში აპირებდნენ მანქანით გამგზავრებას. ალბათ ყველა-
ფერს აჯობებდა, ლონდონ ში გაეგზავნათ დეპეშა და შესაძლოა, გამარ-
თლებოდათ.
მისის თვეილმა მისამართი ჩაიწერა.
– უსირცხვილობაზე გამახსენდა, – თქვა ქალმა, თან ახალი ფორმა
აიღო დეპეშისთვის, – ერთმა გოგონამ ქალიშვილობა წითელ პარასკევს
დაკარგა, იერუსალიმ ში, წმინდა აღდგომის ტაძრის მახლობლად. მამა-
შენზე რას იტყვი?
– გუშინ ეგ ვიპტეში აპირებდა წასვლას… – დაიწყო სებასტიანმა.
მოულოდნელად ღია კარიდან უხეში ხმა მოისმა: „ვერონიკა, ვერო-
ნიკა!“
მისის თვეილს არ უპასუხია და არც რაიმე უთქვამს, წამოდგა და
სასტუმრო ოთახისკენ გაემართა. სებასტიანიც გაჰყვა. ფოქსი VIII ყეფით
შეხვდა მათ, ყეფდა და უკან-უკან იხევდა. სებასტიანმა ჯერ ძაღლს შე-
ხედა, მერე მის პატრონს. შავი კაბისა და შავი ქუდის ფონზე, დედა დე-
დოფლის ფერუმარილი კიდევ უფრო მყვირალა ჩანდა. დაბალ და ჩა-
მომხმარ მისის გემბლერს გვერდით მოახლე ედგა.
– ჩუმად! – დაიყვირა და უსინათლო თვალები იქით მიაპყრო, საი-
დანაც ყეფა ისმოდა, – ხელში აიყვანე, ჰორტენზია!
ჰორტენზიას ხელში ფოქსი მხოლოდ ღრენით კმაყოფილდებოდა.
– ბიჭიც აქაა? – დაინტერესდა მისის გემბელი და როცა სებასტიანი
მიუახლოვდა, თითქოს გამარჯვებული ტონით ჰკითხა, – რას იტყვი? სე-
ბასტიანმა ამოილუღლუღა, რომ მისი აზრით, საშინელება მოხდა.
– გუშინ არ ვეუბნებოდი?! – იმავე გან წყობით განაგრძო დედა დე-
დოფალმა, – ვერც ერთი მსუ ქანი კაცი სამოცდაათ წლამდე ვერ ცო-
ცხლობს. დეიზის ალბათ გაუგზავნეთ დეპეშა, არა?

141
 – დანარჩენ დეპეშებთან ერთად, რამდენიმე წუთში გავგზავნით, –
თქვა მისის თვეილმა.
– როგორი წარმოსადგენია, რომ ყველაფერი იმ ბატს უნდა დარჩეს!
– შესძახა დედა დედოფალმა, – ძალიან მაინტერესებს, როგორ მოიხ-
მარს? მთელი ეს იუსტასის ნახატები და ავეჯი.
მოულოდნელად მოახლეს მიუბრუნდა.
– რას დამდგარხარ? წადი და რამე გააკეთე. ვერ ხვდები, რომ აქ
აღარ მჭირდები?
ქალი უჩუმრად მიტრიალდა წასასვლელად.
– ფოქსი სად არის? – დაუყვირა დედა დედოფალმა, როცა ნაბიჯის
ხმა გაიგო, – დამიტოვე! ბეჭდებით მორთული კლანჭებით ძაღლი გამო-
ართვა.
– პატარა ფოქსი, – მისის გემბელი დაიხარა და ნიკაპი ძაღლის ბეწვს
შეახო. ძაღლმა სიყვარულის ნიშნად ალოკა. დედა დედოფალმა ხმამაღ-
ლა ჩაიხითხითა და თითით სახე მოიწმინდა. წვეტიან და საკმაოდ თმიან
ნიკაპზე ფერუმარილი გაეთხიპნა, – ჯერ მხოლოდ ორმოცდაცამეტისა
იყო, – განაგრძო და ყველას ზურგი შეაქცია, – უცნაურია, მაგრამ იმხე-
ლა ღიპი ჰქონდა, რა გასაკვირია. ბიჭო! – უხეშად გასძახა, – ხელი მომე-
ცი.
სებასტიანმა ბრძანება შეასრულა.
– მინდა, ის ადგილი ვნახო, სადაც გარდაიცვალა.
– იმის თქმა გინდათ?.. – დაიწყო სებასტიანმა.
– დიახ, იმის თქმა მინდა, – დაიყეფა დედა დედოფალმა, – ვერონიკა,
შენ შეგიძლია, აქ დარჩე.
სებასტიანი ნელი ნაბიჯით გაემართა კარისკენ.
– რატომ არ იღებ ხმას? – მომთხოვნი ტონით უთხრა მისის გემბელ-
მა, ცოტა ხანს ჩუმად რომ მიდიოდნენ, – სხვათა შორის, მე ფეხ-
ბურთშიც კარგად ვერკვევი, თუ ფეხბურთით ხარ დაინტერესებული.
– როგორ გითხრათ, არც ისე… მე უფრო პოეზია და რაღაც ეგეთები
მაინტერესებს.
– პოეზია? – გაიმეორა, – თავადაც წერ ლექსებს?
– ხანდახან.
– უცნაურია, – თქვა დედა დედოფალმა. მერე, ცოტა ხნის დუმილის
შემდეგ, განაგრძო, – მახსოვს, ერთხელ იმ სახლში ვცხოვრობდი, სადაც
სტუმრად მისტერ ბრაუნინგი ჰყავდათ. არასოდეს მინახავს, ვინმეს იმ-

142
დენი ეჭამოს საუზმეზე, რამდენიც მან ჭამა. არასოდეს. მხოლოდ მეფე
ედვარდს თუ შევადრი.
ჰოლიდან ბნელ დერეფან ში შეუხვიეს. კარი ისევ ღია იყო.
მისის გემბელი ხელის ცეცებით შევიდა. პირსაბანს შეეხო, ონკანი
გახსნა და დაკეტა, მერე, ისევ ხელის ცეცებით განაგრძო გზა, უნიტაზ-
თან რომ მივიდა, წყალი ჩამოუშვა. ფოქსიმ ყეფა დაიწყო.
– რომელი იყო ის რომაელი იმპერატორი? – წყლისა და ყეფის ხმა
მის ლაპარაკს ახშობდა, – საპირფარეშოში რომ გარდაიცვალა. მარკუს
ავრელიუსი თუ იულიუს კეისარი?
– მგონი, ვესპასიანე უნდა ყოფილიყო, – გაუბედავად ამოილუღლუ-
ღა სებასტიანმა. – ვესპასიანე? პირველად მესმის, – მრავალმნიშვნე-
ლოვნად წარმოთქვა დედა დედოფალმა, – რა სიგარის სუნია, სულ
ვაფრთხილებდი, ბევრს ნუ ეწევი-მეთქი. მომეცი ხელი.
ისევ გამოიარეს დერეფანი და სასტუმრო ოთახში დაბრუნდნენ.
– ვერონიკა, – დედა დედოფალმა უმისამართოდ მიმართა სიბნელეს,
– იმ მომაბეზრებელი ქალისთვის ხომ არ დაგირეკავს?
– ჯერ არა, მისის გემბელ.
– ნეტა, რატომ არ პასუხობდა, – მოხუცი ქალის ხმაში გაღიზიანება
და საყვედური იგრძნობოდა.
– შინ არ იქნებოდა, – მშვიდად უპასუხა მისის თვეილმა, – შეიძლე-
ბა, სეანსი ჰქონდა.
– სეანსი დილის ცხრა საათზე არ არსებობს. საერთოდ, ვიღაცას უნ-
და ტოვებდეს შინ, ტელეფონს რომ უპასუხოს.
– შეიძლება, მოსამსახურის აყვანის საშუალება არა აქვს.
– სისულელეა! – დაიყეფა დედა დედოფალმა, – ჯერ არ გამიგია, მე-
დიუმს მოსამსახურე არ ჰყოლოდეს. მით უმეტეს ფლორენციაში, სადაც
ძალიან იაფად აიყვან მოსამსახურეს. დაურეკე, ვერონიკა, ყოველ საათ-
ში ერთხელ დაურეკე, სანამ არ დაიჭერ. ახლა კი, ჩემო ბიჭუნა, ტერასა-
ზე მინდა გავისეირნო, შენ კი პოეზიაზე მესაუბრე. როგორ დაიწყე ლექ-
სების წერა?
– როგორ გითხრათ, – დაიწყო სებასტიანმა, – ეს, როგორც წესი…
გაჩერდა.
– ძალიან ძნელი ასახსნელია.
მისკენ მიტრიალდა და ანგელოზის ღიმილით გაუღიმა.

143
 – რა სულელური პასუხია! – თქვა დედა დედოფალმა, – იქნებ ძნელი
იყოს, მაგრამ შეუძლებელი ხომ არ არის.
სებასტიანს გვიან მოაგონდა, რომ მის ღიმილს ვერავინ დაინახავდა
და სერიოზული გამომეტყველება მიიღო.
– განაგრძე! – უბრძანა მოხუცმა.
სებასტიანი გულწრფელად შეეცადა:
– როგორ გითხრათ, ეს ისე ხდება… თითქოს მოულოდნელად რაღა-
ცას გაიგონებ. მერე, ის უკვე თავისით იზრდება – იცით, ისე იზრდება,
როგორც კრისტალი გაჯერებულ ხსნარში. – რაში?
– გაჯერებულ ხსნარში.
– ეგ რაღაა?
– ო, აი… რაშიც კრისტალი იზრდება. მაგრამ, სიმართლე რომ ით-
ქვას, – სწრაფად დასძინა, – ეს არც ისე ზუსტი მეტაფორაა. უფრო ყვა-
ვილს ჰგავს, თესლიდან რომ იზრდება. ან ქანდაკებას, იცით. ცოტ-ცოტა
თიხას რომ ამატებ და საბოლოოდ ქანდაკება გამოდის. ან, უკეთესია,
იცით, რას შევადარო…
დედა დედოფალმა მოაკეტინა.
– არც ერთი სიტყვა არ მესმის, რასაც ლაპარაკობ, – თქვა უკმეხად,
– და ახლა ყველაზე უარესად ბუტბუტებ.
– ვწუხვარ, – ამოილუღლულდა სებასტიანმა კიდევ უფრო გაუგ ებ-
რად.
– ვერონიკას ვეტყვი, ყოველ შუადღეს, მე როცა ვისვენებ, მეტყვე-
ლების გაკვეთილი ჩაგიტაროს. მოდი, ისევ პოეზიას მივუბრუნდეთ.

144
 თავი 15

უკან და ქვევით“, სიცილი და სიგარა. დიდხანს მეტი აღარაფერი ყო-

ფილა. ამის გარდა არაფერი გააჩნდა, სხვას ვერაფერს პოულობდა. მხო-
ლოდ ეს სამი სიტყვა ახსოვდა, მოულოდნელი ტრიუმფი და ნერწყვით
დამბალი, ცილინდრის ფორმის სიგარა. მაგრამ თითქოს აკმაყოფილებ-
და. ცოდნა სიამოვნებას ჰგვრიდა და აიმედებდა.
ამასობაში, ცნობიერების ზღვარზე სინათლე ისევ ბჟუტავდა; და მო-
ულოდნელად, ორი რამ მოაგონდა და შენიშნა – რაღაც შეცვლილიყო.
თავიდან სინათლე ყველაფერს მოიცავდა, ყველგან ერთნაირად ანა-
თებდა, მანათობელი სიჩუმე, უკიდეგანო და ერთფეროვანი. ახლაც
მშვენიერი და ამოუცნობი, მაგრამ ვიდრე ისეთი იყო, როგორიც ყოველ-
თვის, უკიდეგანო ნეტარება და ცოდნა ენერგიის შემოჭრამ შეზღუდა. ეს
ენერგია ამავე დროს ცოცხალი ცხაური იყო, უსასრულოდ ჩახლართუ-
ლი და დახვეწილი. ვრცელი ქსელი კვანძების, პარალელური ხაზებისა
და სპირალების, გაუგებარი ფიგურებით უცნაურად და დამახინჯებუ-
ლად წარმოდგენილი – და ეს ყველაფერი კაშკაშა, აქ ტიური და ცოცხა-
ლი იყო.
ერთხელ კიდევ პირადი ცხოვრების ფრაგმენტი დაუბრუნდა – ჩვეუ-
ლებრივი ფრაგმენტი, ოღონდ ამჯერად უცნაურად იყო დაკავშირებული
ერთ განსაკუთრებულ ფიგურასთან კაშკაშა ცხაურზე, სადაც უამრავი
ნასკვი ერთმანეთში გადახლართულიყო.
„უკან და ქვევით“, – მერე, მოულოდნელი ტრიუმფი და სიცილი.
მაგრამ, უცებ ეს ერთმანეთში გადახლართული ფიგურები ახალი,
უფრო მოზრდილი ცხოვრებისეული ფრაგმენტით შეიცვალა – გაახსენდა
პატარა ბიჭი, მუხლებს ზემოთ გატალახიანებული რომ ამობობღდა
თხრილიდან. გაახსენდა და დაიყვირა:,ვერ გიტან, ჯონ, ვერ გიტან!“ რო-
ცა ჯონმა უთხრა: „გადახტი, შე მხდალო!“ ის ისევ ყვიროდა: „ვერ გი-
ტან!“ და მერე ხმამაღლა გაიცინა.
სიცილმა სიგარა მოაგონა, ნერწყვით დამბალი, სიგარასთან ერთად,
სადღაც იქ, იმ ცოცხალი ცხაურის ცენტრში, ახსოვდა სასიამოვნო
გრძნობა, ტუჩებით ცერა თითს რომ წოვ, ისეთი. მოაგონდა, საპირფარე-
შოში რომ იჯდა ხოლმე და ძირტკბილას რომ წუწ ნიდა.
და ახლა, ასე ერთმანეთს რომ ცვლიდა წარსულის ფრაგმენტები,
უზარმაზარი მკვრივი ხორცი წარმოუდგა თვალწინ და მადეზინფიცირე-
145
ბელი საპნის სუნი ეცა. ვერაფერი ვერ მოახერხა, ღამის ქოთანზე რომ
დასვეს, ამიტომ ფრეილეინა ანამ მუხლებს შორის მოიქცია და ერთი-
ორჯერ მისცხო, მერე პირქვე დააწვინა საწოლზე და შპრიცის მოსატა-
ნად წავიდა… დიახ, დიახ, შპრიცის… იმ საგანს ინგლისური სახელიც
ჰქონდა; რადგან ხანდახან დედაც უკეთებდა ხოლმე ერთდროულად
ტკივილისა და შვების მომგვრელ ოყნას. მკვეთრი სინათლის ზოლები
ნელ-ნელა გაიფანტა და ახალ კვანძად დაბრუნდა; ის უკვე აღარ იყო
არც ფრეილეინა ანა და არც დედამისი; არამედ მიმი. მოულოდნელად
აღტაცების გრძნობამ შეიპყრო, გაახსენდა მიმის წითელი ხალათი, აბ-
რეშუმის ქვეშ სითბოსა და სიმკვრივის შეგრძნება.
თითქოს იცოდა, რომ სინათლეს, ცხაურის სიცარიელეში რომ აღწევ-
და, სხვა მხარე ჰქონდა – ვრცელი უემოციო სიჩუმე, ასკეტური სიწმინ-
დის სილამაზე, მაგრამ თან მომაჯადოებელი, წარმოუდგენლად მომხიბ-
ვლელი.
ძლიერი სინათლე ახლოვდებოდა და უფრო მნიშვნელოვანი ხდებო-
და. სინათლე ნეტარების ნაწილი იყო, სიჩუმისა და სილამაზის მსგავ-
სად. მარად, მარად.
სილამაზის ნაწილი რომ გახდა, ამავე დროს, ცოდნის ნაწილიც გახ-
და. და მოულოდნელად მიხვდა, თავისი ცხოვრებისეული ფრაგმენტები
რა სამარცხვინო მიზეზითაც გაახსენდა; მხოლოდ და მხოლოდ იმის-
თვის, რომ ეს თრომბი, სინათლისა და გაუმჭვირვალობის უკმარისობა
უნდა განადგურებულიყო; ჯერ უნდა განესაჯათ, უარი ეთქვათ, ეცნოთ
და მერე გაენადგურებინათ, რათა მას ადგილი დაეთმო სილამაზისთვის,
ცოდნისთვის და ნეტარებისთვის.
წითელი ხალათი გადაიხსნა და ამან სხვა მოგონება აღძრა – მრგვა-
ლი მკერდის, ცვილივით თეთრი ძუძუს თავებზე წყვილი ყავისფერი,
უსინათლო თვალი რომ ჰქონდა. მიმის ღრმად ჩასმული ჭიპი მოაგონდა,
რაღაც აბსურდულად მკაცრი. როგორი გაპრანჭული ლაპარაკი იცოდა.
მოულოდნელად, ლამის ძალდატანებით, სინათლის სილამაზე და
მის აღქმაში მონაწილეობის ტკივილი უკიდურესად გაძლიერდა. მაგ-
რამ, იმავე წამს, მიხვდა, რომ შეეძლო, არ მიექცია ყურადღება, უარი
ეთქვა მონაწილეობაზე და განზრახ, თავისი ცოდნა მხოლოდ წითელი
ხალათით შემოფარგლა. სინათლემ ისევ იკლო. ახლა მშვიდად შეეძლო
დარჩენილიყო საკუთარ მოგონებებთან და წარმოსახვებთან. შეეძლო,
დამტკბარიყო შეზღუდული, ძვირფასი მოგონებებით – დამტკბარიყო,

146
რათა ამოეცნო, რათა გაეთავისებინა. ისევ და ისევ სიგარები, ხალათები
და სიცილი და ფრეილეინა ანა ერთმანეთს სასიამოვნოდ ენაცვლებოდ-
ნენ…
მოულოდნელად ცხაურის შიგნით ისევ რაღაც გადაადგილდა და თა-
ვისი ცხოვრების ახალი ფრაგმენტი აღმოაჩინა… ნიცაში იყვნენ, ეკლესი-
აში მოცარტის Ve Verum Corpus-ს ((ლათ.) სალამს ვუძღვნი ჭეშმარიტ
სხეულს) გალობდა გუნდი – მამაკაცების ხმები ცარიელ სიბნელეს სევ-
დით და სინანულით ავსებდნენ, ბიჭების დისკანტი ჰარმონიული, მაგრამ
ლამაზად შეუსაბამო იყო ყველაფერ უმანკო და განსხვავებულთან, ყვე-
ლაფერთან, რაც შეცოდებამდე ხდებოდა, მანამდე, ვიდრე სიკეთესა და
ბოროტებას აღმოაჩენდნენ. ყოველგვარი ძალდატანების გარეშე, მუსიკა
გადადიოდა მშვენიერიდან კიდევ უფრო მშვენიერში. შემდეგ გაჩნდა
ცოდნა სრულყოფილების, ექსტატიკური ნეტარების, მაგრამ, ამავე
დროს, ძალიან სევდიანი იყო, უკიდურესად სევდიანი. AVe Verum,
Verum CcorpUS. ვიდრე მოტეტის ნახევარი შესრულდებოდა, იუსტასს
ლოყებზე ცრემლი გადმოეღვარა. ლორინასთან ერთად ეკლესიიდან რომ
გამოვიდა, მზე უკვე ჩადიოდა, სახურავების თავზე ცა ნათელი და მშვი-
დი ჩანდა. მანქანაში ჩასხდნენ და მონტე კარლოში დაბრუნდნენ. მო-
სახვევში, ორ მაღალ კვიპაროსს შორის მწუხრის ვარსკვლავი შენიშნა.
შეხედე! – თქვა, – თითქოს ისევ იმ ბიჭების ხმა ისმის! მაგრამ ოცი წუ-
თის შემდეგ უკვე კაზინოში იყვნენ. იმ საღამოს ლორინას წარმოუდგენ-
ლად გაუმართლა. ოცდაორი ათასი ფრანკი. შუაღამისას თავისი საძი-
ნებლის ხალიჩაზე გაშალა მთელი ეს ფული. ის გვერდით ეჯდა იატაკზე,
ხელი მოეხვია და გულში იხუტებდა. – AVe vVerum COrpUS – უთხრა
სიცილით. ჭეშმარიტი სხეული ეს იყო.
ახლა სხვა, მაგრამ თითქმის იდენტური წარმოსახვა გადაიკვეთა და
მოაგონდა, სკოლის კრიკეტის მოედანზე, მაღალ ბალახში რომ იწვა.
ძილ-ბურან ში, ნახევრად დახუ ჭული თვალებით შესცქეროდა გა-
უმჭვირვალე, ლამის ხელშესახებ ინგლისური ზაფხულის შუადღის სი-
ლურჯეს. შესცქეროდა და ამ დროს რადაც უცნაური მოხდა. არაფერი
შერხეულა, მაგრამ თითქოს უზარმაზარი წრიული ჟესტით, ფარდა გა-
დაიწია. ხეების თავზე ცისფერი სევდიანი საფარი ხელუხლებელი დარ-
ჩა, მაგრამ მაინც ყველაფერი გადასხვაფერდა, ყველაფერი პატარა ნა-
წილებად დაიშალა. შუადღის დასვენება, თამაშის ერთფეროვნება, ნაც-
ნობი საგნები და ამბები – ყველაფერი ნაწილებად დაიშალა. შინაგანმა,

147
უხილავმა მიწისძვრამ დაამსხვრია, ჩვეულებრივ მოვლენებში რაღაც
შემოიჭრა. სხვა, ყოფიერების უფრო მოწესრიგებული სისტემიდან ლავა
მოედინებოდა. არაფერი იცვლებოდა; მაგრამ, ის უკვე ყველაფერს
სხვაგ ვარად ხედავდა და გრძნობდა და იცოდა, რომ თვითონ შეძლებდა
ამ რევოლუციური, განსხვავებული სამყაროს ახლებურად აღქმას.
– თამაში რომ დამთავრდება, ქალაქ ში ხომ არ წავსულიყავით?
ზევით აიხედა. თიმი უილიამსი იყო – მაგრამ თიმიც კი, უცებ მიხ-
ვდა, უკვე სხვანაირი ეჩვენა, უკეთესი, უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე ის
ქრცვინისსახიანი არსება, ვისთანაც ლიტერატურასა და უხამსობებზე
უყვარდა საუბარი.
– დღეს რაღაც უცნაური რამ შემემთხვა, – გაანდო თიმის ნახევარი
საათის შემდეგ, უკვე ერთად მარწყვსა და ნაღებს რომ შეექცეოდნენ.
მაგრამ, მოყოლა დაასრულა თუ არა, თიმიმ მხოლოდ და მხოლოდ
გაიცინა, უთხრა, რა მოხდა, ხანდახან ყველას აქვს თვალებში წერტი-
ლები, შეიძლება, შეკრულობის ბრალიაო.
ეს არ იყო სიმართლე, რა თქმა უნდა. მაგრამ ახლა, როცა დამსხვრე-
ული სამყარო ისევ აღდგა, ფარდა ისევ გადაიწია და ლავა იქ დაბრუნ-
და, საიდანაც გადმოიღვარა, ყველაფერი როგორი სასიამოვნო და მშვე-
ნიერი გახდა! ჯობია, ყველაფერი იყოს ისეთი, როგორიც არის. ჯობია,
როგორც ყოველთვის, მოიქცეს ისე, როგორც აქამდე იქცეოდა, არ ღირს
გარისკვა რამე უცნაურის ან არაკომფორტულის გასაკეთებლად. ცოტა
ხნის ყოყმანის შემდეგ, გაიცინა.
შეკრულობის ბრალია. დიახ, შეკრულობის ბრალია. და თავისთავად
აეკვიატა მისამღერი ძველი სიმღერიდან „ბამბუკის ხის ქვეშ“.
შეკრულობის ბრა,
შეკრულობის ბრა,
შეკრულობის ბრაააააააააა, შეკრულობის ბრა, შეკრულობის ბრა,
შეკრულობის ბრა, ბრა, ბრა.

148
 თავი 16

კარგი, კარგი, – თქვა მისის თვეილმა, როცა აღარც ფოქსის ყეფა და

აღარც დედა დედოფლის წიკვინა ხმით წარმოთქმული საალერსო სი-
ტყვები აღარ ისმოდა, – ახლა ჩემი მოსწავლე ხარ. იქნებ, როზგი უნდა
წამომეღო. სკოლაში ოდესმე გაუროზგიხართ?
სებასტიანმა თავი გააქნია.
– არა? რა სამ წუხაროა! ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ როზგ ებს გან-
საკუთრებული ხიბლი აქვს.
შეხედა და ოდნავ შესამჩნევად გაიღიმა; მერე მიბრუნდა და ყავა
მოსვა. სიჩუმე გაიწელა.
სებასტიანმა თვალები მიაპყრო და მალულად მის სახეს სწავლობდა
– გაცოცხლებული მერი ესდეილის სახეს, ქალისა, რომელთან ერთადაც,
წარმოსახვაში, თავისი ჭკუით უკიდურეს სიამოვნებას აღწევდა. ის კი
ახლა მის გვერდით იჯდა და ოთახის მდიდრული ფერების ფონზე მოკ-
რძალებულად შავებში ჩაცმულს, წარმოდგენაც არ ჰქონდა, რა როლს
თამაშობდა სებასტიანის პირად სამყაროში, რას სჩადიოდა, რამდენის
უფლებას აძლევდა. სებასტიანი მესალინაზე ფიქრობდა, ქალი ალბათ
ლუკრეციაზე, მაგრამ ის ლუკრეცია ნამდვილად არ იყო, მით უმეტეს
ასეთი თვალებით, ასე რომ, შეეძლო, თავისი ქალურობით გარშემო სივ-
რცე ჩუმად გაეჟღინთა.
მისის თვეილმა სებასტიანს შეხედა. – ალბათ, – თქვა, – უპირველეს
ყოვლისა, უნდა დავაზუსტო, რატომ ბუტბუტებ, როცა მშვენივრად შე-
გიძლია, გამართულად და გარკვევით ილაპარაკო. რატომ?
– როგორ გითხრათ, როცა გრცხვენია…
– როცა გრცხვენია, – გაიმეორა მისის თვეილმა, – ყველაზე კარგი,
რაც შეგიძლია გააკეთო, მე ყოველ შემთხვევაში ასე ვიქცევი, აბაზანაში
უნდა წარმოიდგინო ის ადამიანი, ვისიც გრცხვენია.
სებასტიანმა ჩაიხითხითა.
– თითქმის ყოველთვის ამართლებს, – განაგრძო ქალმა, – ვინც ბებე-
რი და მახინჯია, ისე გროტესკულად გამოიყურება, რომ უემოციო სახეს
ვერ შეინარჩუნებ. ხოლო, ვინც ახალგაზრდა და ლამაზია, ისეთი მომ-
ხიბვლელი ხდება, რომ მთელი შენი შეშფოთება და პატივისცემა გავი-
წყდება. მიდი, დახუ ჭე თვალები და სცადე.
სებასტიანმა შეხედა და სახეზე სისხლი მოაწვა. – გინდათ, რომ?..
149
 წინადადების დამთავრება ვერ მოახერხა.
– არაფერი მაქვს საწინააღმდეგო, – მშვიდად მიუგო მისის თვეილ-
მა.
სებასტიანმა თვალი დახუ ჭა; და მერი ესდეილიც, შავ მაქმანიან საც-
ვალში, იქ გაჩნდა, ვარდისფერ დივანზე წამოწოლილი, როგორც ფრან-
სუა ბუშეს ნახატზე.
– ახლა ცოტა ნაკლებად გრცხვენია? – ჰკითხა ქალმა, როცა სებას-
ტიანმა თვალი გაახილა.
სებასტიანმა უხერხულად იგრძნო თავი, რადგან ქალმა უკვე რაღაც
იცოდა მის წარმოსახულ სამყაროზე და მრავალმნიშვნელოვნად გააქ-
ნია თავი.
– არა? – იკითხა მისის თვეილმა, მოღუდღუნე დაბალ ხმას ოდნავ
აუწია, – ეს ცუდია. ეტყობა, შენს შემთხვევაში ქირურგიული ჩარევაა
საჭირო. ქ-ქირურგიული, – გაიმეორა და ყავა მოსვა, თან ირონიულად
უყურებდა.
– არა უშავს, – დასძინა და ტუჩები შეიმ შრალა, – იქნებ ფსიქოლო-
გიური მეთოდით მივაღწიოთ რამეს. მაგალითად, არსებობს გაბრაზების
ტექნიკა.
სებასტიანმა სიტყვები ინტერესით გაიმეორა.
– გაბრაზება იცი, რაც არის?! – თქვა ქალმა, – მაგალითად, ბავშვი
კარგი ქცევისთვის რომ გაროზგო და დასაძინებლად გაუშვა. ან უკეთესი
იქნება, გაროზგო და დასაძინებლად გაუშვა, ყოველგვარი მიზეზის გა-
რეშე. ეს არის ნამდვილი გაბრაზება – სრულიად გულგრილი, აბსოლუ-
ტურად პლატონური.
თავისთვის ჩაეღიმა. უკანასკნელი სიტყვების მოყვანა მამამისს უყ-
ვარდა ხოლმე, როცა ქრისტიანულ მოწყალებაზე საუბრობდა. იმ წყეულ
მოწყალებაზე, ბავშვობა და სიყმაწვილე რომ მოუწამლა. თვითონ პა-
ტივცემული და უიღბლო ადამიანები შემოიკრიბა გარშემო და ის, რაც
მათი სახლი უნდა ყოფილიყო, მოსაცდელ ოთახს დაამსგავსა. ქალიშვი-
ლი საშინელ სიღარიბეში გაზარდა. აიძულებდა ღვთისმსახურებას, რაც
მას არ სურდა. აიძულებდა, თავისუფალი დრო სულელ და მდაბიო უც-
ნობებთან ერთად გაეტარებინა, როცა მას მარტო ყოფნას არაფერი ერ-
ჩია. და თითქოსდა დამატებითი ზიანის მისაყენებლად, ყოველ შაბათ
საღამოს ავალდებულებდა, ხმამაღლა წაეკითხა „|! კორინთელთა მი-
მართ, XIII“.

150
 – აბსოლუტურად პლატონური, – გაიმეორა მისის თვეილმა და ისევ
სებასტიანს შეხედა, – დანტესა და ბეატრიჩესი არ იყოს, – ერთი-ორი
წამის მერე ფიქრიანად დასძინა, – მაგ ლამაზი სახის გამო, ერთხელაც
იქნება, შარში გაეხვევი.
სებასტიანმა უხერხულად გაიცინა და სცადა, საუბრის თემა შეეცვა-
ლა.
– საერთოდ, საიდან მოდის სიმორცხვე? – ის არ მოდის, – თქვა ქალ-
მა, – ის მიდის. მას სიბრაზე განდევნის.
– სიბრაზე?
– აი, როცა არ იცი, როგორ მოიქცე, ან რა თქვა, ასეთ დროს შენს
თავზე ხომ ბრაზდები.
– კი მაგრამ, როგორ შეიძლება? იმის თქმა მინდა, თუ გრცხვენია…
– საკუთარი თავი არ უნდა დაინდო. თითქოს თავის მოკვლას აპი-
რებ. მიიდე საფეთქელზე რევოლვერი, კიდევ ხუთი წამი და სამყარო
აღარ იარსებებს. მანამდე კი აზრი არაფერს აქვს.
– როგორ არა აქვს, – შეეკამათა სებასტიანი, – და არც სამყარო შე-
წყვეტს არსებობას.
– არა; მაგრამ, ისეთი აღარ იქნება. სიბრაზე სრულიად ახალ სიტუა-
ციას ქმნის.
– არასასიამოვნო სიტუაციას.
– იმდენად არასასიამოვნოს, – დაეთანხმა მისის თვეილი, – რომ
სირცხვილი აღარც გეხსომება.
სებასტიანმა დაეჭვებით შეხედა.
– არ მიჯერებ, არა? – თქვა ქალმა, – მოდი, რეპეტიცია გავითამა-
შოთ. მე მისის გემბელი ვიქნები და გ კითხავ, ლექსებს როგორ წერ-მეთ-
ქი.
– ღმერთო, რა საშინელება იყო! – დაიყვირა სებასტიანმა.
– იცი, რატომ იყო საშინელება? იმიტომ, რომ შენ ვერ მიხვდი, რომ
ასეთ შეკითხვაზე მხოლოდ გაბრაზებულები პასუხობენ. გამეცინა, როცა
შენს ბუტბუტსა და ბლუყუნს ვუსმენდი ფსიქოლოგიურ ხერხებზე, რა-
საც ბებერი ლედი, რომც სდომებოდა, მაინც ვერ გაიგებდა. და რა თქმა
უნდა, არ სდომებია.
– კი მაგრამ, რა უნდა მეთქვა? მეკითხებოდა, როგორ დაიწყე წერაო.
– გეტყვი, – მიუგო მისის თვეილმა, – ყველაზე ცოტა, ხუთი წამი ხმა
არ უნდა ამოგეღო, მერე ძალიან ნელა და გარკვევით გ ეთქვა: „მადამ, მე

151
ფანქრით ვწერ ტუალეტის ქაღალდზე“. მიდი, გაიმეორე.
– არა, არ შემიძლია… მართლა…
თავისი სანდომიანი, მომხიბვლელი ღიმილით გაუღიმა. მაგრამ მისის
თვეილს გული კი არ მოულბა, დამცინავად გააქნია თავი.
– არა, არა, – თქვა, – არ მიყვარს ბავშვები. შენ კი, უნდა გრცხვენო-
დეს, ამ ხრიკებს რომ იყენებ. ჩვიდმეტი წლის კაცი ბავშვს კი არ უნდა
ბაძავდე, ბავშვებს უნდა ამრავლებდე. სებასტიანი გაწითლდა და ნერვი-
ულად გაიცინა. ქალის პირდაპირობა ძალიან მტკივნეული იყო; და მა-
ინც კმაყოფილი დარჩა, რომ სხვების მსგავსად, ისიც ბავშვივით არ ექ-
ცეოდა.
– ახლა კი, – განაგრძო მისის თვეილმა, – ამჯერად უნდა თქვა, გ ეს-
მის?
იმდენად მბრძანებლური და ცივი ტონით იყო ნათქვამი, რომ სებას-
ტიანი დამორჩილდა. – მადამ, მე ფანქრით ვწერ, – დაიწყო სებასტიან-
მა.
– ეგ არ არის სიბრაზე, – უთხრა მისის თვეილმა, – ეგ ზმუილია.
– მე ფანქრით ვწერ, – გაიმეორა სებასტიანმა უფრო ხმამაღლა.
– ფორტისიმო!
– …ფანქრით ტუალეტის ქაღალდზე…
მისის თვეილმა ტაში დაუკრა.
– ყოჩაღ!
გაიცინა და ნაზად ჩაიღრუტუნა. სებასტიანიც აჰყვა სიცილში.
– ახლა, – განაგრძობდა ქალი, – მე ყურში დაგარტყამ, ისე ძლიერად
დაგარტყამ, რომ გეტ კინება. შენ გაგიკვირდება, გაბრაზდები და დამიყ-
ვირებ: „შე ბებერო ბოზო“, ან რაღაც ეგეთს და მხიარულება დაიწყება.
მე თუთიყუშის ხმას გამოვცემ, შენ კი…
სასტუმრო ოთახის კარი გაიღო.
– ბატონი დე ვრისი, – გამოაცხადა ლაქიამ.
მისის თვეილს წინადადება შუაში გაუწყდა, ძველი გამომეტყველება
იმ წამსვე დაიბრუნა და ახალმოსულს უკვე სევდიანი მადონა შეეგება.
– მთელი დილა გასული ვიყავი, – თქვა პოლ დე ვრისმა, როცა მისის
თვეილს გაწვდილ ხელს ართმევდა, – თქვენი შეტყობინება არ მიმიღია,
ვიდრე ლანჩის შემდეგ სასტუმროში არ დავბრუნდი. რა შემზარავი ამ-
ბავია!

152
 – შემზარავი! – გაიმეორა მისის თვეილმა და თავი დააქნია, – სხვა-
თა შორის, ეს უბედური მისტერ ბარნაკის ძმისწული, სებასტიანია.
– თქვენთვის ალბათ ძალიან მოულოდნელი იქნებოდა, – სებასტიანს
ხელი ჩამოართვა.
სებასტიანმა თავი დააქნია და ჩაილუღლუდა, დიახო. პოლ დე ვრისი
ისევ მისის თვეილისკენ მიბრუნდა.
– იმისთვის მოვედი, რომ გამეგო, იქნებ რამეში გ ჭირდებით.
– პოლ, როგორი თავაზიანი ხართ.
თვალები ასწია და ყურადღებით შეხედა; ნაზად გაიღიმა, ისე, რომ
ტუჩები არ დაუცილებია. შემდეგ, თავი დახარა და კალთაში ჩაწყობილ
თეთრ ხელებს დახედა.
პოლ დე ვრისს სახე სიამოვნებისგან გაუნათდა; მოულოდნელად, სე-
ბასტიანი მიხვდა, რომ მას მისის თვეილი უყვარდა, ქალმა კი იცოდა და
ნებას რთავდა, ჰყვარებოდა.
ეჭვიანობის გრძნობამ შეიპყრო, რასაც ისიც ამძაფრებდა, რომ თვი-
თონ არ შეეძლო გამხელა, ან, თუ გაუმხელდა, თავს სულელად მოაჩვე-
ნებდა. თუ გამოუტყდებოდა სიყვარულში, ქალი უბრალოდ დასცინებ-
და. ეს კი მისთვის კიდევ ერთი დამცირება იქნებოდა.
– მგონი, ჩემი წასვლის დროა, – ჩაიბურტყუნა და კარისკენ გაემარ-
თა.
– ხომ არ გამირბიხარ? – ჰკითხა მისის თვეილმა.
სებასტიანი შეჩერდა და მოიხედა. ქალი ყურადღებით აკვირდებოდა.
სებასტიანმა თვალი აარიდა მის უცნაურ მზერას.
– წერილები მაქვს დასაწერი… – რაღაც მოიგონა და საჩქაროდ ოთა-
ხი დატოვა.
– დაინახე? – იკითხა მისის თვეილმა, როგორც კი კარი დაიხურა, –
საცოდავი შენზე ეჭვიანობს.
– ეჭვიანობს? – გაკვირვებულმა გაიმეორა ახალგაზრდა კაცმა.
არაფერი შეუტყვია. საერთოდ, იშვიათად ატყობდა ეგ ეთ რაღაცებს.
როცა მართლაც სერიოზული ამბებითა და იდეებით ხარ დაინტერესე-
ბული, ესეთი უმნიშვნელო, პატარა ყოველდღიური მოვლენები არ გა-
ღელვებს.
– ალბათ, მართალი ხარ, – უთხრა ღიმილით, – როგორც ღამის პეპე-
ლა მიილტვის ვარსკვლავისკენ, – ჭკვიანი, დიდსულოვანი ჰუმანისტის

153
სახით დასძინა, – უიმედო სიყვარული ლიბერალური განათლების ნაწი-
ლია. ასე სწავლობენ მოზარდები სუბლიმაციას.
– ვითომ? – ისე სერიოზულად იკითხა მისის თვეილმა, რომ ცოტა
უფრო მიხვედრილი კაცი ირონიას შეიგრძნობდა.
მაგრამ პოლ დე ვრისმა მხოლოდ და მხოლოდ მრავალმნიშვნელოვ-
ნად დაუკრა თავი.
– რომანტიკული სიყვარულის ფასეულობების აღმოჩენით, – თქვა, –
ასე აღწევენ სუბლიმაციას. ჰაველოკ ელისი ძალიან ლამაზად ამბობს
ერთი-ორ…
მოულოდნელად მიხვდა, რომ ეს სულაც არ იყო ის თემა, რომელზე-
დაც სურდა საუბარი და გაჩერდა.
– დასწყევლოს ღმერთმა ჰაველოკ ელისი! – თქვა, რასაც გრძელი პა-
უზა მოჰყვა.
მისის თვეილი მშვიდად იჯდა და ელოდა იმას, რაც ზუსტად იცოდა,
რომ მალე მოხდებოდა. მართლაც, პოლ დე ვრისი დივანზე გვერდით მი-
უჯდა და მისი ხელი თავის ხელებში მოიქცია.
ქალმა თვალებში შეხედა, დე ვრისი ვნებიანი, მაგრამ მოკრძალებუ-
ლი ღიმილით უცქერდა. მისის თვეილის სახეს ღიმილი არ მიჰკარებია,
ისევ ისეთი სევდიანი დარჩა, თითქოს სიყვარული იმდენად სერიოზული
რამ იყო, რომ ღიმილს მასთან არაფერი ესაქმებოდა. ეს რანაირი ნეს-
ტოები აქვს, – ფიქრობდა ქალი, – მორჩილი ძაღლივით მგრძნობიარე.
სასაცილო, მაგრამ, ამავე დროს, ცოტა უსიამოვნო. ისე, ყოველთვის ხომ
ორ ნაკლს შორის გიწევს არჩევანის კეთება. ისევ თავი დახარა.
ახალგაზრდა კაცმა მისი უგრძნობი თითები ტუჩებთან მიიტანა და
მოკრძალებით აკოცა. მაგრამ ამ დროს ქალის სუნამოს უხამსი და დამ-
თრგუნველი ტკბილი სურნელი იგრძნო; მისის თვეილის ქათქათა, ნაზი
კისერი მოხვდა თვალში და შავი აბრეშუმის კაბის ქვეშ მისი პატარა
მკერდი წარმოიდგინა. მოულოდნელად, ძლიერმა სურვილმა შეიპყრო.
ჩურჩულით წარმოთქვა ქალის სახელი, საკმაოდ მოუქნელად ერთი ხე-
ლი მხარზე შემოხვია, მეორით მისი სახე თავისკენ მიიბრუნა. მაგრამ სა-
ნამ კოცნას მოახერხებდა, მისის თვეილმა მოიშორა.
– არა, პოლ, გთხოვ.
– კი მაგრამ, საყვარელო…
ხელი ჩასჭიდა და ერთხელაც სცადა, თავისკენ მიეზიდა, მაგრამ ქა-
ლი გაქვავდა და თავი გააქნია.

154
 – არა-მეთქი, პოლ.
მისი ტონი იმდენად მბრძანებლური იყო, რომ კაცი დამორჩილდა.
– ჩემზე სულ არ დარდობ, ვერონიკა, – შესჩივლა.
მისის თვეილმა ჩუმად შეხედა, ერთი წუთით გადაწყვიტა, ისეთი სუ-
ლელური პასუხი მიეგო, როგორსაც იმსახურებდა, მაგრამ არ ღირდა.
მწუხარედ თავი დაუქნია.
– ძალიან მომ წონხარ, პოლ, მაგრამ, როგორც ჩანს, დაგავიწყდა, –
დასძინა მოულოდნელი ღიმილით და ტონი შეცვალა, – რომ მე რესპექ-
ტაბელური ქალი ვარ. ხანდახან მინდა, რომ არ ვიყო. მაგრამ ასეა!
დიახ, ასეა – გადაულახავი დაბრკოლება სახეცვლილი ცელიბატის-
თვის. მას კი ეს ქალი ისე ძლიერ უყვარდა, როგორც არავინ მანამდე. ისე
უყვარდა, რომ თავს ვერ ერეოდა, ლამის ჭკუას კარგავდა. მოსვენებას
არ აძლევდა მასზე ფიქრი.
ქალმა თავისი პატარა უსიცოცხლო ხელი, მას რომ ეჭირა, მოუ-
ლოდნელად წაართვა.
– გარდა ამისა, – მწუხარე ხმით განაგრძო, – საწყალი მისტერ ბარ-
ნაკი სულ გადაგავიწყდა.
– წყეულიც იყოს მისტერ ბარნაკი! – ვერ გაუძლო ამდენ თვალთმაქ-
ცობას პოლმა.
– პოლ, – შეწუხდა ქალი და სახეზე აღშფოთება გამოეხატა, – მარ-
თლა…
– ვწუხვარ, – კბილებში გამოცრა პოლმა.
იდაყვებით მუხლებს დაჰყრდნობოდა, თავი ხელებში ჩაერგო და ფე-
ხებს შორის ჩინური ხალიჩის ფრაგმენტს დასცქეროდა. განაწყენებული
ფიქრობდა, თურმე როგორ შეიძლება, დემონი შეგიჩნდეს. არ არსებობს
მისგან დაცვა, არც ეგზორციზმი; ყველაზე ახალი და მნიშვნელოვანი
წიგნებიც კი უძლურნი აღმოჩნდნენ. მისი გონება, ნაცვლად კვანტური
მე ქანიკისა თუ ემბრიონული ველისა, ამ ფერმკრთალ, ოვალურ სახეზე
ფიქრობდა მხოლოდ, მის ხმასა და სუნამოზე, ნაზ კისერსა და მკლავებ-
ზე. მაგრამ, თავს ხომ აღუთქვა, არასოდეს ცოლს არ მოიყვანდა, მთელ
დროსა და ენერგიას დიდ საქმეს შესწირავდა, ხიდების მშენებლობას,
რაც მისი ჭეშმარიტი მოწოდება იყო.
მოულოდნელად თმაზე მისი ხელის მიკარება იგრძნო, შეხედა, ქალი
უღიმოდა, შეიძლება ითქვას, რომ საკმაოდ ნაზად.
– ნუ ხარ მოწყენილი, პოლ.

155
 პოლმა თავი გააქნია.
– მოწყენილი, გაგიჟებული, მოკლედ, ძალიან ცუდად ვარ.
– ნუ იტყვი მაგას, პოლ, არასოდეს არ უნდა იყო ცუდად.
პოლმა ხელზე დაუწყო კოცნა. ქალმა რამდენიმე წამი ადროვა და
მერე ნაზად გასწია ხელი.
– ახლა კი, – თქვა, – მომიყევი იმ კაცზე, გუშინ რომ აპირებდი მის-
ვლას.
სახე გაუნათდა.
– ლორიას გულისხმობ?
ქალმა თავი დაუქნია.
– ძალიან შთამბეჭდავი იყო, – თქვა პოლ დე ვრისმა, – ეს არის ადა-
მიანი, რომელიც ჯუზეპე პეანოს შრომას გააგრძელებს. – რასელივით
ჭკვიანია? – ჰკითხა მისის თვეილმა, გაახსენდა ძველი საუბარი ამავე
თემაზე.
– მეც ზუსტად მაგას ვეკითხები ჩემს თავს, – შესძახა ახალგაზრდა
კაცმა.
– დიდი ადამიანები ერთნაირად ფიქრობენ, – თქვა მისის თვეილმა.
მომაჯადოებელი მხიარული ღიმილით ჯერ თავის შუბლზე მიირტყა
თითი, მერე მას მიარტყა.
– ახლა კი მინდა, პროფესორ ლორიაზე შენი საინტერესო მონა-
თხრობი მოვისმინო.

156
 თავი 17

ისევ „ბამბუკის ხის ქვეშ“ წამოიწყო, აკომპანემენტად თიმი უილიამ-

სის სიცილი ესმოდა, და ეს მეორდებოდა და მეორდებოდა:
შეკრულობის ბრალია,
შეკრულობის ბრა,
შეკრულობის ბრა…
მაგრამ, რა თქმა უნდა, ეს სიმართლე არ იყო. მან ყოველთვის იცო-
და, რომ ეს არ იყო სიმართლე.
ერთხელ კიდევ შეიგრძნო ყოვლის მომცველი სიჩუმე, რომელიც ანა-
თებდა, მოცარტის მუსიკაზე მეტად ლამაზი იყო, უფრო ლამაზი, ვიდრე
ცა მზის ჩასვლის შემდეგ, ან კვიპაროსებს შორის დანახული მწუხრის
ვარსკვლავი.
იგრძნო, კვიპაროსებიდან როგორ გადაინაცვლა ცხაურზე და შემოდ-
გომის ქარიან ღამეს, პესტუმ ში აღმოჩნდა. აი, კოპანის ღმერთი და
„წმინდა ჯერომეს უკანასკნელი ზიარება“ და კონსტებლის ის ნახატი
რომ არის ვიქტორიას და ალბერტის მუზეუმ ში და – დიახ! – „სუსანა და
მოხუცები!“ მაგრამ ეს არ ჰგავდა ტინტორეტოს სუსანას მარმარილოს-
ფერ, გრანდიოზულ შიშველ სხეულს. ეს მიმი იყო. დივანზე წამოწოლილ
მიმის მოკლე ფეხები მოეკეცა და მისი ფეხები, ფერადი ბალიშების ფონ-
ზე, ძალიან თეთრი ჩანდა.
მოულოდნელად ისევ არყოფნის ცოდნის ნაწილი გახდა და ეს იმდე-
ნად ამაზრზენი იყო, რომ საკუთარი თავის ზიზღის, სირცხვილის, განკი-
თხვისა და გაკიცხვის გარდა ვეღარაფერს გრძნობდა.
ტკივილს რომ გაჰქცეოდა, ისევ იქით გაიწია, სადაც ხალათი ეგულე-
ბოდა, სადაც ხელში არწევდნენ, სადაც სიგარა და სიცილი იყო. მაგრამ
ამჯერად სინათლემ არ იკლო, პირიქით, იმატა, აუტანლად გაძლიერდა
და წარმოუდგენლად ლამაზი გახდა.
შიში აღშფოთებაში გადადიოდა, სიბრაზეში და სიძულვილში. თით-
ქოს რაღაც სასწაულით ერთ წამ ში სულ აღიდგინა, რაც კი უხამსი გა-
მოთქმები იცოდა მშობლიურ ინგლისურზე, წვალებით ნასწავლ გ ერმა-
ნულზე, ფრანგულსა და იტალიურზე.
ბრაზი რომ მოაწვა და სიტყვების ნაკადს გზა მისცა, ამან მალევე
შვება მოჰგვარა. სინათლის აუცილებლობა შესუსტდა, და ცოდნის ნაწი-
ლიც აღარ იყო, რაც აიძულებდა, თავი სამარცხვინოდ ეცნო. აღარაფერი
157
დარჩენილიყო სილამაზის გარდა, შორს რომ მოჩანდა ფონად, როგორც
ცა, მზის ჩასვლის შემდეგ. მაგრამ ახლა ამ სილამაზის მიღმა დაინახა
და იცოდა, რომ ეს მხოლოდ და მხოლოდ სატყუარა იყო, თვითმკვლე-
ლობისკენ რომ შეეგულიანებინეთ.
თვითმკვლელობა, თვითმკვლელობა – ყველა ცდილობს, გვიბიძგოს
თვითმკვლელობისკენ. და ახლა, თავისი ცხოვრების იმ ფრაგმენტს ხე-
დავდა, როცა ბრუნოს წიგნის მაღაზიაში იყო, ბრუნო სადგურზე წასას-
ვლელად ემზადებოდა. როგორ უყურებდა იმ თავისი თვალებით, მშვი-
დად ესაუბრებოდა, რომ უნდა მისცე ნება, მოგიტევონ, ის კი არა, და-
ჰიპნოზებაც სცადა. აჰიპნოზებდა, რათა მას თავი გაენადგურებინა.
ისევ სხვა სიბრტყეზე გადასრიალდა და ცოდნა, რომელსაც მოუ-
ლოდნელად შეეხო, იმ წამსვე მიხვდა, ბრუნოს ცოდნა რომ იყო, უსიცო-
ცხლო და უმნიშვნელო. სასტუმროს ცარიელ საძინებელში ბრუნომ იცო-
და. და ეს, ამავე დროს, ყოვლისმომცველი სინათლის ცოდნა იყო, ამჯე-
რად ცისფერი. ცისფერი და მუსიკალური. სისტოლა და დიასტოლა უხ-
მოდ მღეროდნენ უხილავი ნიჟარის ხვეულიდან.
სილამაზე და სიმ შვიდე და სინაზე – იმ წამსვე იქნა შეცნობილი და
უარყოფილი. შეცნობილი მხოლოდ შესაძულებლად, მხოლოდ შესაგი-
ნებლად, იდიომატურად, ოთხ ენაზე.
წმინდა ვილიბალდი იაფფასიანი სასტუმროს საძინებელში ლოცუ-
ლობდა. წმინდა ვუნიბალდი თავის ჭიპს დაჰყურებდა. სასაცილო იყო.
უსირცხვილობა. და თუ ის სულელი მიიჩნევდა, რომ ასეთი ხრიკებით
შეიძლება, ვინმეს თვითმკვლელობა აფიქრებინო, მწარედ ცდებოდა. ვი-
თომ, ვინ ეგონა თავისი თავი, იმ წყეული სინათლით რომ თამაშობდა?
მაგრამ, ვინც არ უნდა ჰგონებოდა, ფაქ ტი ფაქ ტად რჩებოდა, რომ მხო-
ლოდ და მხოლოდ ბებერი ბრუნო იყო, საცოდავი წიგნით მოვაჭრე, არც
ისე გონიერი, ენის ჭარტალის ნიჭით დაჯილდოებული.
და მაშინ მიხვდა, რომ ბრუნო მარტო არ იყო, მისი ცოდნა – კი ერ-
თადერთი. გარშემო ცოდნის მთელი გალაქ ტიკა ერტყა. სინათლე ყვე-
ლაფერს მნიშვნელობას ანიჭებდა, უნივერსალური შესაძლებლობების
ფარგლებში, რადგან შესაძლებლობების არსებობას ხვდებოდი.
სასტუმროს საძინებელში იმ გამონათების ნაზი და მუსიკალური
ცოდნა უფრო და უფრო ყოვლისმომცველი ხდებოდა. მასთან ერთად სი-
ლურჯეც მეტ სიმკვეთრეს იძენდა და ნელ-ნელა გავარვარებულ სიწით-
ლეში გადადიოდა, მუსიკა კი ერთი მნიშვნელობიდან უფრო მაღალ

158
მნიშვნელობაში გადადიოდა და საბოლოოდ სიჩუმის სრულყოფილებას
აღწევდა.
„ვილიბალდი, ვუნიბალდი, იაფფასიან სასტუმროში. კარგია, თუ
გვერდით ნომერში გერმანელი წყვილი თაფლობის თვეს ატარებს“. თავს
იწონებს, სინათლით რისი გაკეთება შემიძლიაო. მაგრამ მაინც იმ სუ-
ლელ ძველმანებით მოვაჭრედ რჩება და დრომოჭმულ აბსურდულ ამ-
ბებზე ჭორაობს. „და თუ სერიოზულად ფიქრობს, რომ შეუძლია, ვინმე
ისე შეაშინოს, რომ სირცხვილის გრძნობა…“
უცებ, იუსტასი მიხვდა, რა იცოდა იმ სხვამ და იმავე წამს თავისი
ფრაგმენტული ყოფნა უსაზღვროდ მახინჯი მოეჩვენა. სირცხვილი, სირ-
ცხვილი… მაგრამ, თან უძალიანდებოდა, ეგრძნო სირცხვილი. წყეულიმც
იქნებოდა, ვინმეს თუ უფლებას მისცემდა, თვითმკვლელობისკენ ებიძგა.
დიახ, წყეულიმც იქნებოდა, წყეულიმც იქნებოდა!…
კაშკაშა სინათლეში და სიჩუმეში მისი ფიქრები ექსკრემენტების მა-
სებს ჰგავდა, ღებინების ხმა ესმოდა. და რაც უფრო ამაზრზენი ხდებოდა
ეს ყველაფერი, სიბრაზესა და სიძულვილს მით მეტად ვეღარ თოკავდა.
წყეული სინათლე! ის სისხლისმსმელი ძველმანებით მოვაჭრე! მოს-
ვენება დაკარგა და სულს ვეღარ ითქვამდა, ისეთი გაბრაზებული იყო.
გინება ოთხ ენაზე თავისით მოედინებოდა, გადმოდიოდა სიჩუმეში, სი-
ჩუმეში, რომელიც მეტ მნიშვნელობას სძენდა იმ საზიზღრობას, სიბრა-
ზე რომ გაუნელა.
სიბრაზისა და სიძულვილის ეიფორია მიყუჩდა, აღარაფერი დარჩა,
გარდა შიშველი, უარყოფითი შეგრძნებისა, რომ რაღაც შეიცვალა. აუხ-
სნელი სინათლე და შეუღწეველი სიჩუმე, რაც უსიამოვნო გრძნობას
უღვიძებდა, ისევ უბიძგებდა საკუთარი თავის გასამართლებისა და გან-
კითხვისკენ.
გამოჩნდა მისი ცხოვრების ახალი ფრაგმენტი. პრუსტის ათი გვერდი
და ჩქარი ნაბიჯით ბარჟელოს შემოვლა; წმინდა სებასტიანი ვიქ ტორია-
ნულ ორნამენტებს შორის და ახალგაზრდა პეორიელი კაცი. მაგრამ ეს
ყველაფერი, რაც ოდესღაც აღაფრთოვანებდა, ახლა საოცრად მოსაწყე-
ნი ეჩვენა, ის კი არა, სრულიად მავნებლურიც. და მაინც, უნდოდა წინა-
აღმდეგობის გაწევა; რადგან ალტერნატივა იყო თავის შეცნობა და თავ-
დავიწყება და სინათლისგან სრული დაუცველობა.
ახლა ისევ მიმი გამოჩნდა. ყველაფერი მეორდებოდა სინათლეში,
რომელთანაც ახლა უდავოდ გაიგივებული იყო – ის გრძელი შუადდეე-

159
ბი, სანტა კროჩეს ბაზილიკის უკან მის პატარა ბინაში. უსასრულო ცივი
ხახუნი; სტრიგილის ფხეკის ხმა ისევ და ისევ, თან სასიამოვნო აღგზნე-
ბის გარეშე. Adesso comincia Ia tortura. ახლა წამება იწყება. ვერ ჩერ-
დებოდა, იმიტომ, რომ არ აძლევდა თავს უფლებას, გაჩერებულიყო,
ეშინოდა, არ იცოდა, რა მოხდებოდა, თუ გაჩერდებოდა. საშველი არ
ჩანდა, გარდა ამ გზისა, რომელიც კიდევ უფრო შორს გიტყუებდა, რათა
დაეტყვევებინე.
მოულოდნელად ბრუნო რონტინი შეირხა და დაახველა. იუსტასმა
იცოდა, ის იმ პატარა, მკაცრ საძინებელში რომ იყო, სადაც პერუჯის ცი-
ცაბო მისადგომისკენ დაბალი სიჩქარით მიმავალი ტრანსპორტის ხმა
აღწევდა. შემდეგ, ამ უსარგებლო ცოდნაზე ფიქრი მშვიდად შეწყდა და
მხოლოდ სიჩუმემ და კაშკაშა სინათლემ დაისადგურა.
ან, იქნებ, კიდევ იყო სხვა გზა? საშუალება, რომლის წყალობითაც
ძველი განცდების ექსკრემენტებსა და განაჩენს გვერდს აუვლიდა? სი-
ჩუმეში და კაშკაშა სინათლეში იყო ის ზუსტი პასუხი, რომელსაც ეძებ-
და: არავითარი სხვა გზა არ არსებობდა, ერთადერთი გზა შუაში გადიო-
და. და რა თქმა უნდა, ეს ისედაც იცოდა და ისიც ზუსტად იცოდა, სად
მიიყვანდა ეს გზა.
ამ გზას თუ დაადგებოდა, იუსტას ბარნაკს რა ელოდა? იუსტას ბარ-
ნაკი მოკვდებოდა. დიახ, მოკვდებოდა, ამოწყდებოდა, მოისპობოდა. ამ
წყეული სინათლის გარდა არაფერი დარჩებოდა. ულმობელი სინათლი-
სა და სიჩუმის გარდა. ისევ ბრაზმა შეიპყრო: და შემდეგ, წამიც არ გასუ-
ლა, სასიამოვნო და გამახალისებელი სითბოს შეგრძნება გაქრა. აღარა-
ფერი იყო ცივი და შიშის მომგვრელი, მკვეთრი ცვლილების განცდის
გარდა. ცვლილებასთან ერთად, გაჩნდა მტკივნეული ცოდნა იმისა, რომ
თავისი ზიზღი და ანტიპათია ასევე ამაზრზენი იყო.
მაგრამ ტკივილი ერჩია რაიმე ცვლილებას; ჯობდა, ეს სცოდნოდა,
ვიდრე საერთოდ ყველანაირი ცოდნა ამოწყვეტილიყო. ოღონდ ეს არა!
თუნდაც გაუთავებელი თავის გასულელებები და გაუთავებელი გან-
ცხრომა, რომელთაც სიამოვნება არ მოჰქონდათ. პრუსტის ათი გვერდი
და ცვილის ყვავილები, წმინდა სებასტიანი. ისევ და ისევ. შემდეგ, ისევ
ის გვამივით ცივი შეგრძნებები, ალერსი, ბავშვივით ხელში დარწევა,
უსასრულო ვალდებულებების უხეიროდ შესრულება, აკომპანემენტად
„შეკრულობის ბრა“ და „ახალგაზრდა პეორიელი კაცი“. ათასჯერ, ასია-
თასჯერ გამეორდებოდა. უბოროტო ხუმრობა წმინდა ვილიბალდზე და

160
წმინდა ვუნიბალდზე, მისტერ ჩატერჯი თავის, მისტერ ჩატერჯი თა-
ვის… მერე, ისევ პრუსტის ათი გვერდი, ცვილის ყვავილები, წმინდა სე-
ბასტიანი, ისევ ყავისფერი უსინათლო თვალი ძუძუს თავზე და ტანჯვა
ნაძალადევი განცხრომისა, როცა ახალგაზრდა პეორიელი კაცი ჩურჩუ-
ლებდა კრედოს, ჩურჩულებდა სანქტუსს, ჩურჩულებდა უშეცდომოდ
იდიომატურ უხამსობებს განათებულ სიჩუმეში. მილიონი გამეორების
შემდეგ, თითოეული უფრო უაზრო ჩანდა, ვიდრე უკანასკნელი.
მაგრამ, სხვა არჩევანი არ იყო, თუ არა – დანებებოდი სინათლეს, თუ
არა – მომკვდარიყავი სიჩუმეში. მაგრამ, ოღონდ ეს არა, ოღონდ ეს
არა…
მოულოდნელად საშველი გამოჩნდა და ეს იყო ცოდნა, რომ არსე-
ბობდა სხვა ცოდნებიც. არა ბრუნოს საიდუმლო მცდელობები სინათლის
მეშვეობით. არა, არა. და ის სხვა შეცნობები მის ცოდნას ჰგავდა და რა-
ღაცნაირად მასთან იყო დაკავშირებული, მის საყვარელ და ამოუცნობ
ინდივიდუალობასთან. და მათი კავშირი უამრავი ფრთის ჩრდილს ჰგავ-
და, ხმა კი უთვალავი პატარა აღგზნებული ჩიტის ჟღურტულს, რაც აუ-
ტანელ სინათლეს აკავებდა და წყეულ სიჩუმეს ახშობდა. ამან შვება
მოჰგვარა და სული მოათქმევინა, დაუბრუნა დალოცვილი უფლება, ყო-
ფილიყო თავისი თავი, ისე, რომ ამ ფაქ ტის გამო სირცხვილს არ შეეწუ-
ხებინა.
და იყო მშვიდად, ჭიკ ჭიკსა და აურზაურში, რომლის ცენტრი თავად
გამხდარიყო და სიამოვნებით დარჩებოდა ასე სამარადისოდ. მაგრამ,
მისთვის კიდევ უკეთესი შემოენახათ. მოულოდნელად და გაუფრთხი-
ლებლად უფრო სასიამოვნო ფაზაში გადაინაცვლა და ეს რაღაც ახალი,
შვების მომგვრელი გრძნობა იყო. რაღაც ძალიან ძვირფასის მფლობელი
გახდა, რაც მთელი იმ გამეორებების განმავლობაში ერთმეოდა – ფიზი-
კური შეგრძნებების. ჟრუანტელის მომგვრელი სიამოვნება შეიგრძნო,
დახუ ჭულ თვალებს უკან თბილი სიბნელის; მოესმა სუსტი ხმები, ჯერ
გაურკვეველი, მაგრამ ხმა აშკარად წინიდან მოდიოდა; მსუბუ ქი შეხება
წელის ქვედა ნაწილში; ათასობით გაუგებარ პატარ-პატარა ტკივილს,
შეკუმ შვასა და დაჭიმვას გრძნობდა შიგნიდანაც და გარედანაც. და რა
უცნაური სიმძიმეა წელის ქვედა არეში! რა უჩვეულო შეგრძნებაა სიმ-
ძიმისა და შეკუმ შვის, გულმკერდიდან რომ ამოდის! – მგონი, უკვე
ტრანსშია, – თეატრალური ჩურჩულით თქვა დედა დედოფალმა.

161
 – მართლაც, ძალიან მძიმედ სუნთქავს, – დაეთანხმა პოლ დე ვრისი,
– ხვრინვა ზოგადად რელაქსაციის მაჩვენებელია, – დასძინა დიდი
მცოდნესავით, – ამიტომაა, ნერვიული ადამიანები იშვიათად…
მისის გემბელმა შეაწყვეტინა.
– თუ შეიძლება, ხელი გამიშვით, – თქვა, – ცხვირი მინდა მოვიხოცო.
სიბნელეში მისმა სამაჯურებმა გაიწკარუნა და შრაშუნისა და ფრუ-
ტუნის ხმა მოისმა.
– აბა, სად ხართ? – თქვა და ხელი გაიწოდა, – კეთილი, იმედი მაქვს,
ხელები ყველას კარგად გაქვთ ჩაჭიდებული.
– მე კარგად მაქვს, – უპასუხა ახალგაზრდა კაცმა.
თითქოს ლაღად ლაპარაკობდა, მაგრამ მარჯვნივ მჯდომის რბილ
ხელს წვალებით მოუ ჭირა ხელი და ესიამოვნა, როცა ხელის ნაზი მოჭე-
რით უპასუხეს.
სიბნელეში ალყაშემორტყმული მისის თვეილი კი სიყვარულის
უსირცხვილო არსზე ფიქრობდა.
– შენ რას იტყვი, სებასტიან? – იკითხა მისის გემბელმა და თავი მი-
ატრიალა.
– მეც, – უპასუხა სებასტიანმა და ნერვიულად ჩაიცინა, – მეც მაგ-
რად მაქვს ჩაჭიდებული ხელი.
ისე მაგრად, როგორც იმ აუტანელ დე ვრისს! მისის თვეილს ხელი
რომ მოუ ჭიროს, ის ალბათ ამას ხმამაღლა განაცხადებს და უბრალოდ
დასცინებენ. მერე რა, რაც არ უნდა მოხდეს, მაინც აპირებს, ასე მოიქ-
ცეს. თვითონ არ იყო, გაბრაზებაზე რომ ელაპარაკებოდა?! დე ვრისს ის
უყვარდა და, რამდენადაც სებასტიანს შეეძლო მიმხვდარიყო, ქალიც
სიყვარულით პასუხობდა. მაშ, ძალიან კარგი: ეს ყველაზე უჩვეულო გზა
იქნება, მიახვედროს, რომ უყვარს. მაგრამ როცა უკვე გასაბრაზებლად
უნდა მოე ჭირა ხელი, სებასტიანი შეყოყმანდა. ეყოფა გამბედაობა თუ
არა? საერთოდ, ღირს ამის გაკეთება თუ არა?
– ამბობენ, როცა ხელები ჩაჭიდებული აქვთ, ამით ვიბრაციას ეხმა-
რებიან, – განაცხადა დედა დედოფალმა.
– შესაძლოა, – კრიტიკულად აღნიშნა პოლ დე ვრისმა, – ელექტრო-
პოტენციალის უკანასკნელ გამოკვლევებს თუ გავითვალისწინებთ, ზო-
გიერთ კუნთის ჯგუფს… ხუთი წამის შემდეგ, – გულში ამბობდა სებას-
ტიანი, თან წარმოსახული რევოლვერი საფეთქელზე ჰქონდა მიბჯენი-
ლი, – ხუთ წამ ში სამყაროს აღსასრული დადგება. არაფერს აზრი აღარ

162
ექნება. მაგრამ, ვერაფერს ახერხებდა. – არაფერს აზრი აღარ ექნება,
აღარ ექნება, – უიმედოდ იმეორებდა, როცა უეცრად ხელი, რომელიც
ეჭირა, ამოძრავდა. მერე, შეცბუნებულმა სებასტიანმა იგრძნო, ხელის-
გულზე თითით პატარა წრეებს როგორ ხაზავდა. ისევ და ისევ, სასია-
მოვნო გრძნობა იყო, თითქოს დენს ურტყამდა. მერე, გაუფრთხილებ-
ლად გრძელი ფრჩხილი ხორცში შეარჭო. მხოლოდ ერთი წამით, მერე
თითები ისევ გაშალა, მოადუნა და სებასტიანს ისევ ის უგრძნობი და
ინერტული ხელი შესთავაზა, როგორიც თავიდან ჰქონდა.
– და მერე, – განაგრძობდა პოლ დე ვრისი, – უნდა გაითვალისწინო
შესაძლო მიტოტიკური განვითარებით, როგორც ფენომ…
– ს-ს! ის რაღაცას ამბობს.
სიბნელეში ბავშვივით წრიპინა ხმა გაისმა.
– ეს ბენიტა არის, – თქვა ხმამ, – ეს ბენიტაა!
– საღამო მშვიდობის, ბენიტა, – წამოიყვირა დედა დედოფალმა, მის
ხმაში გამოცოცხლება და პირფერობა ისმოდა, – რა ხდება იქით, მეორე
მხარეს?
– ყველაფერი კარგადაა! – თქვა წრიპინა ხმამ, რომელიც, როგორც
მისის ბაიფლიტს შუ ქის ჩაქრობამდე ამცნეს, სან ფრანცისკოს მი-
წისძვრის დროს დაღუპულ პატარა გოგონას ეკუთვნოდა.
– ყველაფერი კარგადაა. ყველა კარგად გრძნობს თავს. მხოლოდ სა-
წყალი გლედისია შეუძლოდ.
– დიახ, ძალიან ვწუხვართ, რომ მისის ბაიფლიტი თავს ცუდად
გრძნობს.
– ნამდვილად ცუდად გრძნობს.
– ძალიან სამ წუხაროა, – უპასუხა დედა დედოფალმა, თან მოუთ-
მენლობის დაფარვა უჭირდა. ის ხომ დაჟინებით სთხოვდა მისის ბაიფ-
ლიტს, სეანსი ჩაეტარებინა, მიუხედავად იმისა, რომ ქალს არ ჰქონდა
სურვილი, – მაგრამ იმედი მაქვს, ეს კავშირის დამყარებას ხელს არ შე-
უშლის.
წრიპინით თქვა: „ყველაფერს გავაკეთებ ამისთვის“, და გაყუჩდა.
შემდეგ მედიუმმა ამოიოხრა და ხვრინვა ამოუშვა. სიჩუმე გამოვარდა.
რას ნიშნავს ეს ყველაფერი, – ფიქრობდა სებასტიანი, – რა ჯანდა-
ბას ნიშნავს ეს ყველაფერი? გული უროსავით არტყამდა. რევოლვერის
ლულა ერთხელ კიდევ მიიტანა საფეთქელთან. ხუთ წამ ში სამყაროს
აღსასრული დადგება. ერთი, ორი, სამი… ხელი მოუ ჭირა. წამით დაე-

163
ლოდა. კიდევ ერთხელ მოუ ჭირა. ქალისგან საპასუხო რეაქცია არ მოჰ-
ყოლია, ის კი არა, თითქოს ვერც კი შენიშნა, რა მოხდა. სებასტიანმა იგ-
რძნო, როგორ მოეძალა მტანჯველი სიმორცხვე. – სულ მინდა, დაკ-
რძალვის შემდეგ რაც შეიძლება მალე ჩავატარო პირველი სეანსი, – აღ-
ნიშნა დედა დედოფალმა, – იქნებ დაკრძალვამდეც, თუკი მოვახერხებ
ამის მოგ ვარებას. არ უნდა გაუშვა ხელიდან, შესაძლებლობა თუ მოგე-
ცა.
ამას პაუზა მოჰყვა. შემდეგ, მგზნებარედ, მაგრამ თან ცოტა მონო-
ტონურად, პოლ დე ვრისმა სიჩუმე დაარღვია.
– სულ იმაზე ვფიქრობ, – თქვა, – მისტერ პიუსის გამოსათხოვარ მი-
მართვაზე საფლავთან. ძალიან ამაღელვებელი იყო, არა? რა ზუსტად
ჰქონდა სიტყვები შერჩეული. „ხელოვნების მეგობარი და ხელოვანი მე-
გობრობაში“. ამაზე უკეთ ვერ იტყოდა.
– მიუხედავად ამისა, – უხეშად აღნიშნა დედა დედოფალმა, – მას
აუტანელი თვისებები აქვს. ვერონიკა და ბიჭი რომ არ იყვნენ აქ, თომ
პიუსზე რაღაც-რაღაცები ვიცი და მოგიყვებოდი.
– აქ ვიღაც არის, – წრიპინა ხმამ ყველა შეაკრთო, – ძალიან უნდა
კავშირის დამყარება.
– უთხარი, რომ ველოდებით, – თქვა დედა დედოფალმა, ისეთი ტო-
ნით, თითქოს ლაქიას ბრძანებას აძლევდა.
– ოღონდ, – წრიპინა ხმა განაგრძობდა, – მგონი, არ იცის, რომ გარ-
დაცვლილია.
კურდღლის სუნს რომ იკრავს ძაღლი, პოლ დე ვრისი ისე გამოცო-
ცხლდა.
– რა საინტერესოა! – შესძახა, – არ იცის, რომ გარდაიცვალა. მაგრამ
ყველა ასე არ ამბობს, დაწყებული მაჰაიანა ბუდისტებით…
მაგრამ ამ დროს წრიპინა ხმამ რაღაც წარმოთქვა.
– ნუ აწყვეტინებთ! – უთხრა დედა დედოფალმა.
– უკაცრავად, – ამოილუღლუღა დე ვრისმა.
სიბნელეში მისის თვეილმა მას თანაგრძნობით მოუ ჭირა ხელი, თან
იმავე წამს, უხალისოდ მოკაკვა მეორე ხელის საჩვენებელი თითი და სე-
ბასტიანის ხელის გულზე რამდენიმე ასო მოხაზა, სიყვარული. შეკავე-
ბული სიცილი კი ამოხეთქვას ლამობდა.
– მას უხარია, ყველანი ერთად რომ ხართ, – მოულოდნელად ალაპა-
რაკდა წრიპინა ხმა, – ვერ წარმოიდგენთ, როგორ უხარია.

164
 – მთლად ასე ამაღელვებლადაც ვერ იტყოდა კაცი, – გაიფიქრა იუს-
ტასმა, – მაგრამ, პრინციპში სიმართლეა.
წყეული სინათლე ჩაექროთ; რაც ეს ახალი შეგრძნებები გაუჩნდა და
თითქოს ათასობით ბეღურის ჟღურტული ესმოდა, სიჩუმეზე უკვე ლაპა-
რაკი არ იყო. და თურმე შეიძლება, რადიკულიტი სასიამოვნო მოგეჩვე-
ნოს, ეს უცნაური და უცხო მუცლის ტკივილიც! დედა დედოფლის მუს-
კატის კაკლის სახეხივით უხეში ხმა – ასეთი ტკბილი მოცარტიც ვერ იქ-
ნებოდა! რა თქმა უნდა, სამ წუხაროდ, ამ ყველაფერმა, გარკვეული მი-
ზეზით, შუალედური ცოდნის ფილტრში უნდა გაიაროს. ან უფრო შუა-
ლედური უცოდინრობის; რადგან ყველაფერი რაღაც ორგანიზებული
სიდებილე იყო და სხვა არაფერი. თავის რჩეულ, პატარა ხუმრობებს
სთავაზობდა და ხუთიდან ოთხი ნამდვილი სისულელე გამოდიოდა. მა-
გალითად, სულ სხვაგ ვარად ისმოდა მისი ნათქვამი, როცა ის ახალგაზ-
რდა ამერიკელს სულიერ ფაქ ტორზე თუ რამე ეგეთზე ელაპარაკებოდა!
სებასტიანის ლექსიდან ციტატის მოყვანა უნდოდა დუნდულებზე და
აკოკრილ მკერდზე, მაგრამ, მისდა გასაოცრად, დუნდულები და ქანქარა
ახსენდებოდა. რა იდიოტობაა! ერთი კი მოახერხა და დედა დედოფალს
კარგი სიტყვა შეურჩია, ძალიან ზუსტი, ჭკუასუსტიც რომ მიხვდებოდა
მის მნიშვნელობას – „კლანჭები“.
და შემდეგ, რაღაც ძალიან უცნაური მოხდა.
– მართალია, – მოულოდნელად დაინტერესდა მისის თვეილი და მე-
ტისმეტად და ამავე დროს, დაუჯერებლად მიამიტი ტონით იკითხა, –
მართალია, რომ სადაც თქვენ ხართ, იქ ქორწინება არ არსებობს?
როგორც ჩანს, მისმა სიტყვებმა სასხლეტი მომართა; რაღაც ფსიქო-
ლოგიური დარტყმასავით იყო, ლამის ძალისმიერი გადაადგილება ცნო-
ბიერების – და იუსტასმა აღმოაჩინა, რომ იცის, თითქოს ნათლად ახ-
სოვს ერთი ამბავი, ოღონდ ეს ამბავი თავად მას არ შემთხვევია, საიდან-
ღაც იცის, შეიძლება, საერთოდ არც კი მომხდარა. განიერმხრებიან ქურ-
ქში გამოწყობილ მისის თვეილს თავზე უცნაური ქუდი ახურავს, რო-
გორც ვინტერხალტერის პორტრეტზე იმპერატორის მეუღლეს, ევგენი-
ას, და გემბანზე ზის, საზღვაო ფლოტის ოფიცრებით გარშემორტყმუ-
ლი. ამ დროს კაცმა, აჩეჩილი თმა რომ ჰქონდა, ამერიკული აქცენტით
მიკროფონ ში ჩაჰყვირა: „გემი „ლიბერთი“! ოთხას ორმოცდამეჩვიდმეტე
გემი „ლიბერთი!“ და, რა თქმა უნდა, ის უზარმაზარი რკინის ციცაბო
კლდე, მარცხენა მხარეს, გემი იყო. მისის თვეილი ფეხზე წამოდგა, ხელ-

165
ში მავთულზე გამობმული შამპანურის ბოთლი ეჭირა. შემდეგ კლდე
ამოძრავდა და დაიძრა, რასაც მხიარული შეძახილები მოჰყვა. და ვიდრე
ის იდგა და ადმირალსა და კაპიტნებს უღიმოდა, ამ დროს დე ვრისმა
მოირბინა და ბალისტიკის ახალ აღმოჩენებზე მოჰყვა საუბარს…
– მე ის ადამიანი არ ვარ, ვინც ქორწინებაზე ფიქრობს, – თქვა მხია-
რულად.
მაგრამ იმბეცილმა ასე გაახმოვანა: „ჩვენ აქ ქორწინებაზე არ ვფიქ-
რობთ“.
იუსტასს პროტესტის გრძნობა გაუჩნდა, მაგრამ გაღიზიანება იმ ახა-
ლი მოგონების გამოჩენამ გაუ ქარწყლა, რომელიც შესაძლოა, არც არა-
სოდეს მომხდარა. პატარა თვეილი დივანზე წამოწოლილა, ახალგაზრდა
ოფიცერთან ერთად. ომ ში რომ მიჰყავდათ ჯერ უწვერული ახალგაზ-
რდები, აი, ისეთთან. და რამდენის უფლებას აძლევდა თავს! სულ ის თა-
ვისი ოდნავ ირონიული ღიმილი ედო სახეზე, შავ, ნათელ თვალებში
ყალბი ცნობისმოყვარეობა გამოსჭვიოდა და, რასაც აკეთებდა, მუდამ
ფართოდ ჰქონდა გახელილი. ბიჭი კი ვერ აძლევდა გზას სიამოვნებას და
სიმორცხვესა და უხერხულობას მაგრად დახუ ჭული თვალების უკან მა-
ლავდა. მოძრავი სურათები ნელ-ნელა გაქრა და წარმოდგ ენამ დე ვრი-
სის რქებზე, ომისა და განცხრომის გარდაუვალ კავშირზე, წმინდა ჯვა-
როსნებისა და განურჩეველი შეწყვილების კავშირზე, იუსტასს სიცილი
მოჰგვარა. – უკან და ქვევით, ქრისტიანო ჯარისკაცებო, – თქვა, როცა
სიცილის შეტევებს შორის სული მოითქვა.
– ის ამბობს, ყველანი ქრისტიანი ჯარისკაცები ვართო, – წარმოთ-
ქვა წრიპინა ხმამ და მერე, თითქმის იმ წამსვე, – ნახვამდის, ჩემებო, ასე
ამბობს, ნახვამდის, ნახვამდისო.
იუსტასს სიცილი აუვარდა, სიცილი უფრო და უფრო ძლიერდებოდა,
ვიდრე მოულოდნელად არ მიხვდა, რომ ნეტარების შეგრძნება თანდა-
თან შენელდა, ხმები უფრო ბუნდოვნად და არეულად ესმოდა; პატარა
უცნაური შეხებები და დაჭიმულობის შეგრძნება ქრებოდა. ბოლოს სულ
არაფერი აღარ არსებობდა, აღარც რადიკულიტი და აღარც ის იდიოტი
თარჯიმანი. არაფერი, გარდა ძლიერი სურვილისა, დაებრუნებინა ის,
რაც დაკარგა, და ამ დროს, ხანგრძლივი დაბნელების მერე, სინათლის
წმინდა სიმყუდროვემ დაისადგურა. სინათლე კიდევ უფრო კაშკაშა და
აუცილებელი გამხდარიყო, უფრო შემაშფოთებლად ლამაზი. იუსტასმა
საფრთხე იგრძნო და მთელი თავისი ყურადღება პატარა თვეილსა და

166
სამხედრო ფორმაში გამოწყობილ ყმაწვილს მიაპყრო, ჯვაროსნებისა და
შეწყვილების აქტის კოსმიურ ანეკდოტს. – ქვევით და უკან, ქრისტიანო
ჯარისკაცებოო, – გაიმეორა. თავს ძალა დაატანა და მთელი გულით და
სულით გაიცინა.

167
 თავი 18

შვიდ საათზე ცოტა მეტი იქნებოდა, მეორე დილით სებასტიანი ბაღ-

ში რომ ჩავიდა. ისევ ისე მარტოს უნდოდა გაესეირნა, უნდოდა, ისევ
მილტონის „ლუსიდაში“ ხეტიალით, თავის ჯერ უსახელო და დაუწე-
რელ ლექსს მიახლოებოდა. გადაწყვიტა, რომ ლექსი დაიწყებოდა ბა-
ლუსტრადაზე მდგარი ვენერას აღწერით – უფორმო ქვას აზრი მისცემ-
და ფორმას. ქანდაკება ინდივიდუალური ცხოვრების განსახიერება იქ-
ნებოდა, შეძლებისდაგ ვარად იდეალურად შესრულებული, ხოლო მთე-
ლი ბაღი იდეალური და ჩინებული საზოგადოების ცხოვრების სიმბოლო.
იდეალურიდან და ჩინებულიდან სიმახინჯეზე, სიბოროტეზე, უნიჭობა-
სა და სიკვდილზე გადავიდოდა, რის შემდეგაც, მესამე ნაწილში, ექსტა-
ზი და ინტელექტი ხიდს გაავლებს ჭეშმარიტიდან იდეალურამდე – მა-
მამისის უკმეხობიდან მისის თვეილამდე და მერი ესდეილამდე, გვამი-
დან – თეოკრიტემდე და მარველამდე.
საინტერესოა, როგორ მოახერხებდა, მკითხველისთვის ისე მიეწოდე-
ბინა, რომ მოსაწყენი არ გამოსულიყო, მაგრამ ამას ვერ გაიგებდა, სი-
ტყვებზე მუშაობას სანამ არ დაიწყებდა. ჯერჯერობით ერთადერთი სი-
ტყვები, რაც თავში მოსდიოდა, საწყალ ბიძია იუსტასსა და წინა ღამის
სეანსს უკავშირდებოდა და ისინი თავიანთ ადგილს ლექსის მეორე ნა-
წილში დაიკავებდნენ.
– ეს საგანი ერთ დროს ადამიანი იყო, – თავისთვის იმეორებდა და
მზის გულზე ტერასაზე ადი-ჩადიოდა:
„ერთ დროს ამასაც კაცი ერქვა,
ახლა კი როგორც როიალი…“
არა, არა, ასე არ ვარგა: ზოგადად, როიალს „ბეხშტეინი“ აჯობებს:
„მუქთად გაყიდულ ბეხშტეინივით,
გამოათრიეს მუშებმა გარეთ“.
მომდევნო სტრიქონებს ჯერ კიდევ აზუსტებდა.
„მაგრამ ცარიელ ოთახში ვიღაც
კვლავ აწვალებდა უჩინარ კლავიშს“…
თავი გააქნია. „უჩინარი“ რატომღაც ჟურნალის ენას აგონებდა. სი-
ტყვა, რომელსაც უმიზნებდა, იყო „განკითხვის ჟამი“: „მაგრამ ცარიელ
ოთახში ვიღაც
კვლავ აწვალებდა უჩინარ კლავიშს,
168
 ისევ უკრავდა რაღაცას თითქოს,
განკითხვის ჟამის ჯინით თუ ჯიბრზე“.
სეანსიც რაღაც ეგეთი იყო. იმ იდიოტს წრიპინა ხმით ბიძია იუსტა-
სის პატარა ოხუნჯობებიდან ციტატები მოჰყავდა, თანაც შეცდომით.
სებასტიანი, ბოლოს და ბოლოს, მიხვდა, რომ ალბათ დეგას ნახატზე და-
წერილ მის ლექსს გულისხმობდა. ახლა „განკითხვის ჟამზე“ უნდა იფიქ-
როს. ვითომ, გამართლებული იქნება ეს კლიშე? ალბათ აჯობებს, ცოტა
გაწელოს წინადადება, საითაც მოუნდება, იქით რომ წაიყვანოს, დაკ-
ლაკნოს და ცოტა აბსურდული გახადოს, შეიძლება, „ჟამი“ და „გვამი“
კარგად გაირითმოს, ანდა კითხვითი ფორმით „ვინ არის?“ უფრო გააღ-
რმავებს თემას.
მოულოდნელად რაღაც მოხდა, რამაც სებასტიანს ფიქრის ნაკადი
შეუწყვიტა. კიბის თავზე გამოჩნდა პატარა გოგონა, იმ საშინელ დილას
რომ ნახა პირველად. ხელში ამჯერად არც ჩვილი სჭერია და არც ჭრე-
ლი ქათამი, ახლა დიდ კალათას მოათრევდა. გოგონა არ ელოდა მასთან
შეხვედრას, შეშინებული გაჩერდა და რამდენიმე წამს, უაზრო გამომე-
ტყველებიანი მიაჩერდა. სებასტიანმა გაუღიმა. გოგონა დარწმუნდა,
რომ საშიში სინიორი კეთილად იყო მის მიმართ გან წყობილი. თვითო-
ნაც გაუღიმა და მეტისმეტი პატივისცემის ნიშნად, ლამის ფეხაკრეფით
ჩაუარა, ტერასა გადაჭრა და მიწის გამარგვლას შეუდგა. ყვავილების
მწკრივი ფერადი და სურნელოვანი ზოლივით მიუყვებოდა ვილის ფა-
სადს.
სებასტიანმა გზა განაგრძო. მაგრამ ლექსზე ვეღარ ფიქრობდა, ბავ-
შვის გამოჩენამ რაღაც დაუძლეველი დაბრკოლება შეუქმნა. განა ხმაუ-
რობდა ან ცელქობდა, არა, პრობლემა უფრო ღრმად იყო. სებასტიანს
ყურადღება იმ ფაქტმა გაუფანტა, რომ ეს პატარა ბავშვი მძიმე საქმეს
ასრულებდა, როცა თვითონ ჯიბეებში ხელჩაწყობილი იქვე დასეირნობ-
და. ღარიბებთან სიახლოვე ყოველთვის უხერხულობის გრძნობას უღვი-
ძებდა, და თუ ისინი შრომობდნენ, როცა თვითონ არაფერს აკეთებდა,
მაშინ ხომ მით უმეტეს – სირცხვილის გრძნობაც ემატებოდა. შეიძლება,
ამის გამო მამის კვალს გაჰყვეს. მაგრამ მას ხომ პოლიტიკა ყოველთვის
ზედაპირული და უმნიშვნელო ეჩვენებოდა. ჩვეულებისამებრ, როცა
სირცხვილის ან უხერხულობის გრძნობა შეიპყრობდა, გაქცევით შვე-
ლოდა თავს. დღევანდელი სიტუაცია საერთოდ ყველაზე უარესი ეჩვე-
ნებოდა, რადგან ის, ვინც მის თვალწინ შრომობდა, პატარა ბავშვი იყო,

169
რომელსაც ახლა მუშაობის ნაცვლად უნდა ეთამაშა; და სიღარიბე, მის
გარშემო არსებული ფუფუნების ფონზე, რაღაც უცნაურად შეურა-
ცხმყოფელი ჩანდა. სებასტიანმა საათს დახედა, თუ ვინიცობაა, გოგონა
მას უყურებდა (არადა, არ უყურებდა), ძალიან ხელოვნურად გაითამაშა
სცენა, თითქოს ახლა გაახსენდა, რომ აგ ვიანდებოდა და ჩქარი ნაბიჯით
გაეცალა იქაურობას. ბევრი არ ჰქონდა გავლილი, რომ უცებ გაახსენდა,
მართლაც რომ ეჩქარებოდა. ლანჩის მერე ქალაქ ში აპირებდა ჩასვლას.
ნომინალურად, ღირშესანიშნაობების დასათვალიერებლად, სინამდვი-
ლეში კი სმოკინგისთვის ზომის ასაღებად – ოღონდ ჯერ, რა თქმა უნდა,
დეგა უნდა გაეყიდა. ოთახში აირბინა და უკან თავისი პორტფელით
ხელში დაბრუნდა. სასტუმრო ოთახში არავინ იყო, ბიძია იუსტასის სი-
გარის კვამლის გამჯდარი სუნი ნელ-ნელა იწმინდებოდა და მხოლოდ
ერთმანეთში არეული ხმელი ყვავილების არომატი იგრძნობოდა. მზის
სხივმა გრძელი ფანქარივით გადაკვეთა ოთახი და, თითქოს გამიზნუ-
ლად, ნახატზე სამი პელიკანი გაანათა.
ნახატები მარმარილოსზედაპირიან მაგიდაზე ეწყო, ცენტრალურ
ფანჯარასთან. სებასტიანი მივიდა, გახსნა ყავისფერი ქაღალდი და თა-
ვისი მემკვიდრეობით დანატოვარი ამოიღო. ნახატი ორ მუყაოს დამცავს
შორის იდო. ორი დუნდულა და აკოკრილი მკერდი. ნახატი პორტფელში
ჩადო და მერე ყავისფერი ქაღალდი ისევ ფრთხილად დაკეცა. დეგა და
საღამოს პიჯაკი – ახლა, როცა საწყალი ბიძია იუსტასი აღარ იყო და
მხოლოდ თვითონ გადაწყვეტდა, როგორ მოიქცეოდა.
მოულოდნელად ბავშვის სიმღერის ხმა მოესმა და შეცბა. გამოღებუ-
ლი ფანჯრიდან გადაიხედა და ზუსტად მის ქვემოთ ჩაცუც ქული ბავშვი
დაინახა, რომელსაც ცოტა ხნის წინ გამოექცა. გოგონას პატარა, და-
თხვრილი ხელები სწრაფად მოძრაობდნენ ჰიაცინტებს შორის, აქა-იქ
ბალახის ღერო ამოგ ლიჯა, ყველაფერი ხომ მოვლილი და მშვენიერი
უნდა იყოს სინიორისთვის.
– Gobborotondo, - მღეროდა თავისთვის, – Che fai iN questo
Mondo?
მერე, იგრძნო, ვიღაც რომ უსმენდა, ზევით ამოიხედა და სებასტიანი
დაინახა. დამნაშავესავით შეხედა შეშინებულმა; თითქმის უფერულ სა-
ხეზე ალმური მოედო.
– უკაცრავად, სინიორ, – ამოილუღლუდა, – უკაცრავად.

170
 სებასტიანი გოგონაზე არანაკლებ უხერხულად გრძნობდა თავს,
სწრაფად მოსცილდა ფანჯარას და პორტფელის ასაღებად დაიხარა.
– რას აკეთებ? – დაბალი ხმა მოესმა უკნიდან.
შეკრთა და მიიხედა. მისის თვეილი პასუხს არ დალოდებია, ფანჯა-
რასთან მივიდა და გადაიხედა.
– რას აკეთებ? – ჰკითხა იტალიურად.
ტერასიდან შეშინებულმა გოგონამ რადაც გაუგებრად უპასუხა.
მისის თვეილმა მხრები აიჩეჩა და ოთახში შებრუნდა.
– რაზე ელაპარაკებოდი ბავშვს?
– არ ველაპარაკებოდი… – ენა დაება სებასტიანს, – უბრალოდ… რო-
გორ გითხრათ, მღეროდა.
– შენ კი უსმენდი, ახლა კი დაჯდები უორდსუორთივით და ლექსს
დაწერ? უხერხულად გაიცინა.
– ეს ალბათ შენი ხელნაწერებია, არა? – მისის თვეილმა პორტფელ-
ზე მიანიშნა.
სებასტიანს გაუხარდა, იდეა რომ მიაწოდეს და თავი დაუქნია.
– დადე იატაკზე და ბაღში გავიდეთ.
სებასტიანი დამორჩილდა და მასთან ერთად მთავარი კარიდან ბაღ-
ში გავიდა.
– სეანსი როგორ მოგეწონა? – ჰკითხა ქალმა, უკვე ტერასაზე რომ
იყვნენ.
– საინტერესო იყო, – დაბნეულად მიუგო სებასტიანმა.
– საინტერესო? – გაიმეორა მისის თვეილმა, – სულ ეს არის?
სებასტიანი გაწითლდა და თვალი აარიდა. ქალმა მისცა შესაძლებ-
ლობა, რომ წინა საღამოს მომხდარზე რამე ეთქვა – რომ ეკითხა, რას
ნიშნავდა ეს ყველაფერი, მერი ესდეილზე რომ მოეყოლა. მაგრამ სი-
ტყვები არ ამოსდიოდა. არ ამოსდიოდა და მორჩა.
მისის თვეილი შესცქეროდა აწითლებულ, გაწამებულ სახეს და კინა-
ღამ პირში შესცინა. რა საოცრად კომიკურ სიტუაციაში შეიძლება ჩა-
ვარდე, როცა ასეთ მორცხვ ადამიანს გადაეყრები! როგორი შეურაცხყო-
ფაც არ უნდა მიაყენო, ერთ სიტყვასაც ვერ ამოღერღდავს.
– ნამდვილი პანჩი და ჯუდის შოუ! – თქვა ქალმა და დიდი ხნის დუ-
მილი დაარღვია.
– სეანსს გულისხმობთ?
მისის თვეილმა თავი დააქნია.

171
 – რაც არ უნდა იყოს, თითქოს რეალური ჩანდა, არა? ყოველ შემ-
თხვევაში, ხანდახან მაინც, – დასძინა სებასტიანმა, თავი დაიზღვია, მე-
ტისმეტად გულწრფელი პასუხის გამო თავის მართლება რომ არ დას-
ჭირვებოდა.
მაგრამ წინდახედულობა საჭირო არ აღმოჩნდა.
– რეალური, – დაეთანხმა ქალი, – სიკვდილი ისევე არაფრად აგ დებს
მოკრძალებასა და ღვთისმოშიშობას, როგორც სიცოცხლე.
კიბე ბოლომდე აიარეს, მისის თვეილი შეჩერდა და ქვემოთ, კვიპა-
როსებს შორის, ფლორენციის სახურავებს გადმოხედა – თავისი არსით
უსირცხვილო; მაგრამ ზედაპირზე ბრუნელესკი და მიქელანჯელო, კარ-
გი მანერები და ლანვენის ტანსაცმელი. ხელოვნება და მეცნიერება და
რელიგია. ცხოვრების ხიბლიც არსისა და გარეგნობის შეუსაბამობაში არ
არის? ცხოვრების ხელოვნება კი ერთი სამყაროდან მეორეში კოხტა ნახ-
ტომია. – სულ ასე ვერ ვიდგებით, – თქვა მისის თვეილმა და გზა განაგ-
რძეს. ვითომ ბუნებრივად და დაუფიქრებლად, სებასტიანს მხარზე ხელი
მოხვია.

172
 თავი 19

ნახატს ყიდი?
მისტერ ვეილმა გადაღლილი და ქედმაღლური გამომეტყველება მი-
იღო, როგორც ასეთ დროს სჩვეოდა ხოლმე. მაგრამ, ბიჭმა ჩანთა რომ
გახსნა და იქიდან დეგას ნახატი ამოიღო, რომელიც სულ რაღაც ოთხი
დღის წინ იმ უბედურ მუსიე იუსტასს მიჰყიდა, გაკვირვება ვერ დამალა.
– ეს ნახატი საიდან გაქვს?
– მაჩუ ქეს, – უპასუხა სებასტიანმა.
– გაჩუ ქეს?
– იქნებ ასეც არის, – გულში გაიფიქრა მისტერ ვეილმა. მაგრამ არა-
სოდეს ჰქონია საბაბი, ეფიქრა, რომ იუსტასი ჰომოსექსუალი იყო.
სებასტიანი მიხვდა, რომ მისტერ ვეილს რაღაც ეჭვი გაუჩნდა და გა-
წითლდა.
– ბიძამ მაჩუ ქა, – უთხრა, – შეიძლება, თქვენც იცნობდით მისტერ
ბარნაკს.
– მისტერ ბარნაკი თქვენი ბიძა იყო?
მისტერ ვეილის სახე შეეცვალა და გაიღიმა; სებასტიანის ხელი თა-
ვის ორივე ხელში მოიქცია და მგზნებარედ ჩამოართვა.
ის ხომ მისი ყველაზე ძვირფასი მუშტარი გახლდათ. ერთ-ერთი ყვე-
ლაზე ახლო მეგობარი, – ასე დაიწყო მისტერ ვეილმა, – პირდაპირ გაა-
ნადგურა ამ ტრაგიკულმა ამბავმა. ხელოვნებისთვის დიდი დანაკარგია.
ერთადერთი, რაც შეეძლო, გულწრფელად იზიარებდა მის მწუხარებას.
სებასტიანი კი ენის ბორძიკით მადლობას უხდიდა.
– და კარგმა ბიძამ ეს ნახატი გაჩუ ქა?
ბიჭმა კვერი დაუკრა.
– რაღაც რამდენიმე საათით ადრე…
– ვიდრე საბოლოოდ გამოგემ შვიდობებოდა, – თქვა გაბრიელ ვეილ-
მა პოეტურად, – ალბათ როგორი ძვირფასია თქვენთვის.
სებასტიანი ჭარხალივით გაწითლდა. თავის გასამართლებლად, ამო-
ილუღლუდა, ადგილი არ მაქვს ამ ნახატის დასაკიდებლადო, თუ რაღაც
ამდაგ ვარი. გარდა ამისა, სასწრაფოდ სჭირდებოდა გარკვეული თანხა –
ნიძლავი აქვს წაგებული, დასძინა ხატოვნად. სხვა შემთხვევაში, როგორ
შეელეოდა ბიძის ნაჩუ ქარ ნახატს.

173
 მისტერ ვეილმა თანაგრძნობით დაუქნია თავი; ოღონდ ანგარების-
გან უკვე თვალები უელავდა.
– ერთი ეს მითხარი, – ჰკითხა, – მაინცდამაინც ჩემთან რატომ მოხ-
ვედი?
– რაიმე მიზეზით არ მოვსულვარ, – უპასუხა სებასტიანმა. მისტერ
ვეილის მაღაზია უბრალოდ პირველი იყო, რომელიც მას გზად შემოხ-
ვდა.
რაც იმას ნიშნავდა, რომ არ იცოდა, ნახატი სად იყო ნაყიდი. მისტერ
ვეილმა მხიარულად გაიცინა და სებასტიანს მხარზე მიეფერა.
– შემთხვევა, – თქვა დამრიგებლურად, – ხანდახან სწორი არჩევა-
ნის გაკეთებაში გვეხმარება.
მერე ნახატს შეხედა, თვალები მოჭუტა და კრიტიკულად თავი უკან
გადასწია.
– კარგია, – თქვა, – კარგია. ოღონდ მისი საუკეთესო ნამუშევარი არ
არის, – თითი დუნდულებს მიადო, – მხედველობის დაქვეითება აშკა-
რად შეინიშნება, არა?
– მე ასე არ ვფიქრობ, – ვაჟკაცურად შეეპასუხა სებასტიანი თავისი
საკუთრების დასაცავად.
ცოტა ხნით სიჩუმე ჩამოვარდა.
– თუ ბიძამ კიდევ რამე გაჩუ ქა, – უთხრა მისტერ ვეილმა, ისე, რომ
თავი არ აუწევია, – სიხარულით მივიღებ შემოთავაზებას. ბოლოს მისი
კოლექცია რომ ვნახე, ძალიან მოვიხიბლე ჩინური ბრინჯაოს ნივთებით,
– მსხვილი, მარჯვე ხელები სახეს გაუსწორა, გეგონებოდა, რაღაც სა-
ნუკვარი ნივთი ეჭირა ხელში, – რა დიდებული! სისადავის როგორი შეგ-
რძნება! მაგრამ თან რა პატარები, ძალიან პატარები. ჯიბეშიც კი ჩაე ტე-
ვა კაცს.
სებასტიანს მიუბრუნდა და მლიქვნელურად გაუღიმა.
– ბრინჯაოს ნივთებში კარგად გადავიხდი, – უთხრა ბოლოს.
– მაგრამ ისინი ჩემი არ არის. მან მხოლოდ ეს ნახატი მაჩუ ქა.
– მხოლოდ ეს? – გაიმეორა მისტერ ვეილმა, თითქოს არ უჯერებდა.
სებასტიანმა თვალები დახარა. მისი ღიმილი უხერხულ მდგომარეო-
ბაში აგ დებდა. ნეტა, რა ჰქონდა ჩაფიქრებული?
– ამის გარდა არაფერი, – თქვა სებასტიანმა და ნანობდა, რატომ
სხვა ვაჭართან არ მივედიო, – თუ თქვენ ეს არ გაინტერესებთ…
ნახატის აღება დააპირა.

174
 – არა, არა! – შესძახა მისტერ ვეილმა და ხელი მკლავზე წაავლო შე-
საჩერებლად, – პირიქით, მე ყველაფერი მაინტერესებს, რაც კი დეგას
ოდესმე შეუქმნია – ყველაზე უმნიშვნელოც კი.
ათ წუთში ვაჭრობა დასრულდა.
– …ცხრამეტი, ოცი, ოცდაერთი და ოცდაორი, სწორია?
– გმადლობთ, – თქვა სებასტიანმა. ასლირიანების მსხვილი შეკვრა
გამოართვა და საფულეში ჩატენა. სახე ანთებოდა; თვალები გამარჯვე-
ბით გამოწვეული მოუთოკავი სიხარულით უელავდა. კაცი ხომ თავიდან
მხოლოდ ათას ლირას სთავაზობდა. მან კი გაბედა და სამი ათასი მოი-
თხოვა. ბოლოს ორი ათას ორასზე მორიგ დნენ. ისეთი გრძნობა დაეუფ-
ლა, რომ შეეძლო, თავისი თავით ეამაყა, საფულე ჯიბეში ჩაიდო და რო-
ცა ვაჭარს შეხედა, ის ლამის მშობლის გულმოწყალებით შესცქეროდა.
– ახალგაზრდა კაცმა იცის, როგორ გაყიდოს ნივთი, – თქვა მისტერ
ვეილმა და ერთხელ კიდევ მიეფერა, – ბიზნესს თუ გაჰყვები, კარგ კარი-
ერას გაიკეთებ.
– არა, ბიზნესი ჩემი საქმე არ არის, – უთხრა სებასტიანმა და როცა
მისტერ ვეილმა ინტერესით წარბები მაღლა ასწია, დასძინა, – იცით, მე
პოეტი ვარ.
პოეტი? მაგრამ, პოეტობა ხომ მისტერ ვეილის სიყმაწვილის ამბიცია
იყო. დარდიანი გულის ნადები ლექსად რომ გამოეხატა…
Let chats désespérés sont les chants les plus beaux,
El j’en sais d’immortels qui sont de purs sanglots. ((ფრანგ.) ზე-
ლამაზია ყველა ჰანგი უსასოობის, მათგან უკვდავი ისინია, ცრემლად
რომ მოდის. ალფრედ დე მიუსე)(მთარგ. სიბილა გელაძე))
– მაგრამ მოვალეობის გამო მე სხვა გზა ავირჩიე, – ამოიოხრა და სე-
ბასტიანს ოჯახის წევრებზე გამოჰკითხა. დარწმუნებული იყო, რომ
კულტურულ გარემოცვაში აღიზარდა და პოეტებისა და ხელოვნების
დამფასებლების ტრადიციას აგრძელებდა. როდესაც ბიჭმა უთხრა, მამა-
ჩემი ბარისტერიაო, მაინც თავისას განაგრძობდა, ალბათ თავისუფალ
დროს მამა მუზებს უთმობსო.
სებასტიანს ეჭვი ეპარებოდა, მამამისს საერთოდ თავისუფალი დრო
თუ ჰქონდა და იმის წარმოდგენამ, რომ შეიძლებოდა, თავისუფალი
დრო „ლურჯი წიგნების“ გარდა სხვა რამისთვისაც გაემეტებინა, გულია-
ნად გააცინა. მისტერ ვეილი განაწყენდა; ამიტომ, სასწრაფოდ სცადა

175
აეხსნა, რატომ გამხიარულდა ასე. – იცით, – თქვა, – მამაჩემი საკმაოდ
უჩვეულო ვინმეა.
– უჩვეულო?
სებასტიანმა თავი დაუქნია და, როგორც იცოდა, თავის სტილში,
ცოტა აბნეულად, ჯონ ბარნაკის მოღვაწეობაზე დაიწყო მოყოლა. იმჟა-
მინდელი გან წყობის გავლენით, შთამბეჭდავი სურათი დახატა – მამის,
როგორც ვე ქილის წარმატებაზე ბევრი ილაპარაკა, გააბუ ქა მისი პოლი-
ტიკური მნიშვნელობა და მსხვერპლის გაღების სურვილიც ცოტა შეა-
ლამაზა.
– რა სულგრძელი ადამიანი ყოფილა! – შესძახა მისტერ ვეილმა.
სებასტიანმა ისე მიიღო ეს სიტყვები, თითქოს მას ეხებოდა. ბე ჭებზე
სასიამოვნო სითბომ დაუარა.
– ფული საკმარისად აქვს, – განაგრძობდა სებასტიანი, – მაგრამ
სულ გასცემს. პოლიტიკურ დევნილებს ეხმარება და რადაც ამდაგ ვარ
საქმეებში იხდის.
სიამოვნებდა, სხვის მაგივრად რომ მოჰქონდა თავი და ისე გაიტაცა
საუბარმა, რომ სულ გადაავიწყდა, როგორ ეზიზღებოდა ის სისხლის-
მსმელები, მის ფულს რომ ითვისებდნენ და ამიტომ, სმოკინგის ღირსი
ვერ გამხდარიყო აქამდე.
– არის, მაგალითად, ერთი ყმაწვილი, სახელად კაჩაგუიდა…
– პროფესორი კაჩაგუიდა?
სებასტიანმა თავი დაუქნია. მისტერ ვეილმა სწრაფად მოავლო თვა-
ლი მაღაზიას და მართალია, იქ ვერავინ შენიშნა, მაინც დაბალ ხმაზე
განაგრძო საუბარი.
– მამაშენის მეგობარია?
– სადილად იყო ჩვენთან, – მიუგო სებასტიანმა სერიოზული სახით,
– ზუსტად ფლორენციაში წამოსვლამდე.
– მე პირადად, – თქვა მისტერ ვეილმა და ერთხელ კიდევ მოავლო
თვალი ოთახს, – მიმაჩნია, რომ ის დიდი პიროვნებაა. მაგრამ, ნება მო-
მეცი, რაღაც გირჩიო.
მრავალმნიშვნელოვნად თვალი ჩაუკრა, საჩვენებელი თითი სქელ
ტუჩებზე მიიდო და თავი გააქნია. – სიჩუმე ოქროა, – წარმოთქვა ორა-
კულივით.
კარზე დაკიდებული ზარის გაწკრიალებაზე, შეთქმულებივით ერ-
თდროულად მიიხედეს. ორმოც წელს მიტანებული ორი ქალბა-ტონი მა-

176
ღაზიაში შემოვიდა, ერთი პუტ კუნა და შავგვრემანი გახლ-დათ, მეორეს,
ქერათმიანს, სპორტული აღნაგობა ჰქონდა და სახეზე მზე მოჰკიდებო-
და. აღტაცებული მისტერ ვეილი ქალბატონებს შეეგ ება. სებასტიანი
გვერდზე გასწია, გადაახტა კომოდს, რომელიც ადამიანის ზომის ჯვარ-
ცმული ქრისტეს მარჯვენა მკლავს ქვემოთ იდგა, მიიჭრა ქალბატონებ-
თან და ხელზე ემთხვია. სებასტიანი მაღაზიიდან გამოიძურწა და სტვე-
ნა-სტვენით ბიძია იუსტასის მკერავის ატელიესკენ გაუყვა გზას.

177
 თავი 20

ქრისტიანი ჯარისკაცები, ჯარისკაცთან შეწყვილება; და ყველა ის

ომი, ის წმინდა ომი, ექო კი პასუხობდა: „ბოზი, ბოზი, ბოზი!“ ომის
ღმერთი იგივე ბორდელის ღმერთია, ყოველთვის ასე იყო, ამას წყალი
არ გაუვა, ბორდელის ღმერთია…
იუსტას ბარნაკს აღარ სჭირდებოდა ძალის დატანება გასაცინებლად.
სიცილმა თავისით ამოხეთქა, გაანადგურა ის, რაც უსიამოვნო სიჩუმის-
გან დარჩენილიყო და შორს მბჟუტავი სინათლის უკანასკნელი ანარეკ-
ლიც ჩააქრო.
სიცილი და ხმაური მთელ სამყაროს აზანზარებდა. ხმაურში მაინც
ისმოდა ექოს გამოპასუხება: „ბოზი და ბორდელი, ბოზი და ბორდელი“.
მოულოდნელად, ინტელექტუალური ცხოვრების მთელი მონაკვეთი
აღიდგინა. გაახსენდა ისტორიული ოხუნჯობების საკუთარი კრებული.
მილიონობით მსხვერპლი და ლინკოლნის გეტისბერგის მიმართვა და
მერე, ის ბედს შეგუებული და შეშინებული ზანგები, ჯორჯიისა და ლუ-
იზიანის ქალაქებში რომ გხვდებიან. ჯვაროსნული ომი თავისუფლების-
თვის, თანასწორობისთვის და ხალხთა ძმობისთვის და მერე, ნაპოლეო-
ნის ადზევება; და წმინდა ომი ნაპოლეონის წინააღმდეგ; ამას მოჰყვება
გერმანიის ნაციონალიზმის აღზევება, შემდეგ კი წმინდა ომი გერმანიის
ნაციონალიზმის დასამხობად, და დღეს ეს უმუშევარი ადამიანები, ცო-
ცხალ-მკვდრები რომ დგანან წვიმაში, მიყრუებულ ქუჩებზე.
ეს ჯონის ხმა იყო, ახლა რომ გაახსენდა – აღტაცებას იკავებდა და
ამის გამო უთრთოდა, ჩაურევლობის პოლიტიკის აღსასრულზე და რუ-
სეთის რევოლუციაზე ლაპარაკობდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,
ლონდონის მოსახლეობა ორ-ნახევარჯერ შემცირდა, რათა პოლიტიკუ-
რი ძალაუფლება ბანდიტების ერთი ჯგუფის ხელიდან ბანდიტების მეო-
რე ჯგუფის ხელში გადასულიყო; რათა ინდუსტრიალიზაციის პროცესი
ცოტა უფრო დაეჩქარებინათ და ცოტა უფრო დაუნდობლად წარმარ-
თულიყო, ვიდრე თავისთავად მოხდებოდა. „ქვევით და უკან, ანტიქრის-
ტიანო ჯარისკაცებო!“ სიცილი სულ უფრო და უფრო ძლიერდებოდა.
უსაზღვრო სიხარულით იყო სავსე, მთელი სამყაროს გამასხარავების
ტრიუმფით, ყოველი ადამიანის მიმართ განცდილი უპატივცემულობის
ექსტაზით.

178
 სისულელე და მკვლელობა, სიშტერე და განადგურება! ფრაზები თა-
ვისით მოვიდა. მოტივი ყოველთვის იდეალიზმი იყო, იარაღი ყოველ-
თვის სიმამაცე და ერთგულება – ჰეროიკული სიმამაცე და ერთგულება,
რომელთა გარეშე კაცები და ქალები ვერ შეძლებდნენ, ასეთი შემართე-
ბით გაეგრძელებინათ მკვლელობები და თვითმკვლელობები.
და მთელი ეს ცოდნის საგანძური უყოყმანოდ გადაეცემა ვნებათა
ღელვის სამსახურს! მთელი გენია და გონიერება განუხორციელებელი
და ეშმაკისეული მიზნების მიღწევის მცდელობებს ეძღვნება! უკანასკნე-
ლი წმინდა ომის დანატოვარი პრობლემები გადაილახება იმ მეთოდე-
ბით, რომელთაც ასობით ახალი პრობლემა მოაქვს. და ყოველი ახალი
პრობლემა ახალ ჯვაროსნულ ომს მოითხოვს, და ყოველი ახალი ჯვა-
როსნული ომი ახალ-ახალ პრობლემას უტოვებს მომავალ წმინდა ომს,
რათა ჩვეულებისამებრ გადაჭრას და გაამრავლოს.
ამას მოჰყვება რელიგიისა და მეცნიერების ტრიუმფები. პროტეს-
ტანტიზმის რეფორმა – გარანტი კაპიტალისტური ექსპლუატაციისა.
ფრანჩესკო ასიზელი მისტიკური სხეულის მიმდევარი გახლდათ, რაც
ამავე დროს, პოლიტიკური მანქანა და ბიზნესის ინტერესი იყო. ფარა-
დეი და კლარკ მაქსველი თავგადადებული შრომობდნენ, რათა ეთერი
ტყუილებისა და იდიოტიზმის პროპაგანდის წყაროდ ექციათ.
ახლა განათლების ტრიუმფებს არ იკითხავთ? – საწყალმა მამამისმა
ყვითელი აგურით ნაშენი პოლიტექნიკური ინსტიტუტისთვის ორმოც-
დაათი ათასი სტერლინგი გაიღო. განათლება, სავალდებულო და ნება-
ყოფლობითი. კითხვა ყველამ ისწავლა და შედეგად მივიღეთ ნორთკლი-
ფი და სიგარეტის, სასაქმებლისა და ვისკის რეკლამები. ყველა დადიო-
და სკოლაში და სკოლაში გატარებული წლები ჯარში გაწვევის პრელუ-
დია იყო. ყალბი ისტორიისა და თვითკმაყოფილების საოცარი კურსები!
საფუძვლიანი სწავლება ნაციონალიზმის რელიგიებისა! ღმერთი აღარ
უნდათ; მხოლოდ ორმოცი საიმედო საგარეო საქმეთა სამინისტრო.
და ერთხელ კიდევ, მთელი სამყარო სიცილმა შეაზანზარა.

179
 თავი 21

სადილი ვიწრო წრეში და ყოველგვარი ფორმალობების გარეშე გაი-

მართა; იუსტასიც ხომ, ბოლოს და ბოლოს, სისხლით ნათესავი არ ყოფი-
ლა. დედა დედოფალმა არც ლედი ვორფლესდენის დაპატიჟებაზე უა-
რის თქმა მიიჩნია საჭიროდ. და რაც შეეხება დეიზის ჩამოსვლის გამო
შინ დარჩენას, ამაზე უბრალოდ არც უფიქრია.
– ეულად მოგიწევს ჩემი შვილიშვილის გართობა, – განუცხადა სე-
ბასტიანს, ჩაის რომ მიირთმევდა.
– ეულად? მე მეგონა, მისის თვეილი?..
– ვერონიკა თან მიმყავს, რა თქმა უნდა.
მისის თვეილმა სიტყვა ჩააგ დო, დასამ შვიდებლად.
– დეიზი არც ისეთი საშინელია.
– საშინელი? – იკითხა დედა დედოფალმა ქედმაღლურად, – ნამდვი-
ლი ბლანმანჟეა.
– ასე რომ, ბუტბუტს გამართლება არ ექნება. არც იმას, თუ საერ-
თოდ არ ამოიღებ ხმას, – დასძინა მისის თვეილმა და შაქრის ნატეხი აი-
ღო, – რაც, როგორც შევნიშნე, შენი ნამდვილი დეფექ ტი უნდა იყოს.
– ახლა გამახსენდა, – თქვა დედა დედოფალმა, – როგორ მიდის
ბლუყუნის გაკვეთილები?
– იმედი მაქვს, ამ დღეებში თავად წარმოაჩენს.
– წარმოაჩენს? რას წარმოაჩენს?
მისის თვეილს იმ წამსვე არ უპასუხია. სებასტიანმა მუდარით შეხე-
და. მაგრამ ქალმა ისეთი გულგრილი ღიმილით უპასუხა, თითქოს „მა-
ღალ კომედიას“ უყურებდა.
– როგორ წერ ლექსს? – ჰკითხა ძალიან ჩუმად.
– რას ამბობ? – უხეშად ჰკითხა დედა დედოფალმა.
პასუხის მოლოდინ ში, დაჭმუჭნილი კუს კისერი ხან ერთ მხარეს მი-
აბრუნა, ხან მეორე მხარეს. – გთხოვ, – შეეხვეწა სებასტიანი, დაძაბუ-
ლობისგან ათრთოლებული ტუჩებით უხმოდ წარმოთქვამდა, – გთხოვ!
ერთი საშინელი წამი გავიდა, სებასტიანი ვერ ხვდებოდა, რას აპი-
რებდა ქალი. ის მისის გემბელს მიუბრუნდა.
– არაფერს, – ერთი სულელური ხუმრობა მოვიგონეთ ბუტბუტის
გაკვეთილზე.

180
 – მე არ მომ წონს, როცა სულელურ ხუმრობებს იგონებენ, – გაბრაზე-
ბული ხმით თქვა მოხუცმა ქალმა და უსინათლო თვალებით გაბრაზე-
ბული მზერა მიაპყრო მისის თვეილის მხარეს, – არ მომ წონს. სულაც არ
მომ წონს.
მისის თვეილი ჩუმად აკვირდებოდა ქვის ხანის მორიელს.
– ეს აღარ განმეორდება, მისის გემბელ, – თქვა ბოლოს.
მაგრამ როგორც კი გაიაზრა, სინამდვილეში რას ნიშნავდა მორჩი-
ლის მიერ წარმოთქმული ეს სიტყვები, თვალები აენთო და შეფარულმა
სიხარულმა სახეზე ღიმილი მოჰფინა. იმ დილით პოლ დე ვრისის წერი-
ლი მოუტანა ერთმა შიკრიკმა – ექვსი ნაბეჭდი გვერდი, სიგიჟის ზღვარ-
ზე მყოფის დაწერილი. მართალია, ჯერ ცოლობას არ სთხოვდა, მაგრამ
ცხადი იყო, მისის გემბელს მალე ახალი მეგობრის მოძებნა მოუხდებო-
და.
წამოდგა, ნაზად ჩაიარა სებასტიანის სკამს უკან, ერთი მომხიბვლე-
ლი კულული ამოარჩია და მთელი ძალით მოქაჩა. მერე, ისე, რომ ბიჭის-
თვის არც შეუხედავს, დედა დედოფალს მიუახლოვდა და ხელიდან,
მართლა კლანჭს რომ მიუგავდა, ფინჯანი გამოართვა.
– ახალს დაგისხამთ, – თქვა თავისი დაბალი, მუსიკალური ხმით.
სხვა ქალი, მის ადგილას, ალბათ განაწყენდებოდა, ასე უპატივცემუ-
ლოდ რომ მოექცნენ, მაგრამ ვინაიდან მისის ოკამი საკუთარ თავზე მა-
ღალი წარმოდგენის არ იყო, თითქმის არც გაჰკვირვებია, როცა მსახურ-
მა მისის გემბელის შეტყობინება გადასცა.
– ბებიაჩემი სადილად წასულა, – აუხსნა კომპანიონს, – ამ საღამოს
მარტოები ვიქნებით.
მან თავი დახარა და აქცენტით, რომელიც აშკარად ამხელდა, განათ-
ლება ერთ-ერთ უძველეს და ძვირად ღირებულ სასწავლებელში რომ არ
ჰქონდა მიღებული, უპასუხა, ძალიან სასიამოვნოაო.
მისტერ თენდრინგს, გამხდარ, შუახნის კაცს, მკაცრი სახის ნაკვთები
ჰქონდა, ცხიმიანი თმა, სიქაჩლის დასაფარად, უკან გადაევარცხნა. ცნო-
ბილი ბარისტერივით თუ ჰარლი-სთრითის სპეციალისტივით ჩაცმულს,
რაღაც დამაჯერებლობა აკლდა; ზოლიანი შავი შარვალი, ახალი რომც
ყოფილიყო, ხელოვნური შალის იყო, შავი პიჯაკი კი, ეტყობა, მზა ტან-
საცმლის მაღაზიაში ჰქონდა ნაყიდი. ერთადერთი, საყელო ჯდებოდა
პროფესიულ სტანდარტებში – თვალში საცემად მაღალი და უჩვეუ-
ლოდ გადახსნილი, მისტერ თენდრინგის მოტიტვლებულ კისერსა და

181
ადამის ვაშლს ვერ მალავდა და რადაც უსიამოვნო, თითქმის თავხედურ
შესახედაობას სძენდა. შავი, ტყავის პორტფელი, როგორც ჩანს, იმდე-
ნად მნიშვნელოვანი იყო, რომ ლაქიას არ გაატანა, როცა მან პალტო ჩა-
მოართვა.
– ალბათ, სადილამდე ოთახში გინდათ, ახვიდეთ, – უთხრა მისის
ოკამმა.
კაცმა ისევ დახარა თავი, ოღონდ ამჯერად არაფერი უთქვამს.
ლაქიას რომ მიჰყვებოდნენ, მისტერ თენდრინგი პატარა, ცნობის-
მოყვარე თვალებით ოთახებს ათვალიერებდა, სწავლობდა ნახატებს,
ფაიფურს, ხალიჩებს. იმის წარმოდგენაც კი, თუ რა რაოდენობით ფული
იყო დახარჯული სახლის ასე მოსაწყობად, დიდ სიამოვნებას ჰგვრიდა.
სიმდიდრის მიმართ ღრმა, მაგრამ უინტერესო პატივისცემით გახლდათ
გამსჭვალული, ფულიც უყვარდა, ოღონდ ზოგადად ფული უყვარდა,
არა საკუთარ აუცილებელ საჭიროებებზე დასახარჯად. ამ ეგზოტიკური
და უცხო ფუფუნებით გარშემორტყმულს, შური არ გასჩენია, მხოლოდ
და მხოლოდ კმაყოფილებასთან შერწყმული მოწიწების გრძნობა, როცა
წარმოიდგინა, რომ ის, ბოსტნეულის მაღაზიის მეპატრონის ვაჟი, ასეთი
ფუფუნებით სახლის შიგნიდან ტკბებოდა, რომ სტუმრად მიიღეს, რო-
გორც ახალი მესაკუთრის გადასახადების ექსპერტი და ფინანსური
მრჩეველი. მოულოდნელად მკაცრი სახე დაუმ შვიდდა, სკოლის მოსწავ-
ლესავით, თავის თანაკლასელს შეჯიბრში რომ მოუგო, და მისტერ თენ-
დრინგმა კმაყოფილებით გაიღიმა.
– მშვენიერი სახლია, – უთხრა მისის ოკამს და გარეუბნელი დან-
ტისტის მიერ დამუშავებული და იმდენად ბრჭყვიალა კბილები გამოა-
ჩინა, გუნდში მომღერალ გოგონასაც რომ არ შეეფერებოდა.
– მშვენიერი, – გაიმეორა ჩაფიქრებულმა მისის ოკამმა.
როგორ მტკივნეულად ნაცნობი ეჩვენებოდა ეს ყველაფერი. თითქოს
გუშინ იყო, სკოლის მოსწავლე საშობაო და აღდგომის არდადეგებზე აქ
რომ ჩამოდიოდა. ახლა ცოცხალი აღარავინ დარჩენილიყო. პირველი
მამა გარდაიცვალა. მაგრამ ის ისეთი მოხუცი იყო, მაღალი, ბუჩქივით
ხშირი წარბებით, განკერძოებული და ცოტა შიშის მომგვრელიც, რომ
თითქოს მისი წასვლით არაფერი შეიცვალა. მერე, დედის ჯერი დადგა,
დედა ორჯერ დაკარგა, ერთხელ, როცა ის იუსტასს გაჰყვა ცოლად, და
მეორედ, უკვე ხუთი წლის შემდეგ. ნელ-ნელა ტკივილმა გაიარა და თვი-
თონაც გათხოვდა. თოთხმეტი უბედნიერესი წელი გაატარა ფრენსისთან

182
და ფრენკისთან ერთად. ერთ ლამაზ, უქმე დღეს, როცა დიდი, მწვანე,
გამჭვირვალე ტალღები ნაპირს ეხეთქებოდა და ქაფს აფრქვევდა, გარ-
შემო კი თოლიები კიოდნენ, მამა-შვილი საბანაოდ წავიდა. მამამ ბიჭს
ხელი გადახვია და სიცილ-სიცილით გაუყვნენ გზას. ნახევარ საათში,
როცა თვითონ ნამცხვრითა და ცხელი რძით სავსე თერმოსით ხელში
ზღვის ნაპირზე ჩავიდა, დაინახა, მეთევზეებს წყლიდან ორი გვამი ამოჰ-
ქონდათ… ახლა ეს საცოდავი იუსტასი, რომელიც დედას ძლიერ უყვარ-
და, თვითონ კი, ზუსტად ამ მიზეზით, საშინლად ეზიზღებოდა. დედა
რომ გარდაიცვალა, იუსტასი მისი ცხოვრებიდან გაქრა. იშვიათად ნახუ-
ლობდა, უმეტესად სხვის ოჯახში, წელიწადში ერთხელ კი საქმიანი შეხ-
ვედრა ჰქონდათ ხოლმე ადვოკატთან, მერე იქიდან სავოიში პატიჟებდა
ლანჩზე და უცნაურ, გაუგებარ ლაპარაკს უსმენდა, სულ რომ არ ჰგავდა
მისთვის ნაცნობ საუბარს, შინ რომ იყო შეჩვეული. არადა, მართლა
კარგი კაცი იყო, თავისებურად სასიამოვნო და მხიარული. ნამდვილად
სასიამოვნო ადამიანი იყო, თანაც ჭკვიანი. და ახლა რცხვენოდა, ამდენი
ფულისთვის ხელიც რომ არ უხლია. იუსტასი მოკვდა და მთელი ფული
მას დარჩა – მთელი ფული და მასთან ერთად, ხარჯვის პასუხისმგებ-
ლობა. მას ხომ ფული ისე უნდა დაეხარჯა, როგორც ღმერთს ენდომებო-
და. ამ მომავლის ტვირთზე ფიქრში, მისის ოკამმა ამოიოხრა. მაგალი-
თად, ეს სახლი – რაში სჭირდება? ან ამდენი მსახური? ალბათ, უამრავი
მსახურია სახლში.
– როგორი მოულოდნელი იყო, – იტალიურად უთხრა ლაქიას, კიბე-
ზე რომ ადიოდნენ.
კაცმა თავი გააქნია, ძალიან სევდიანი სახე მიიღო და თვალზე ცრემ-
ლი მოადგა.
მისის ოკამს გული აუჩუყდა. მაგრამ, რაც არ უნდა ყოფილიყო, ამ-
დენ მსახურს მაინც ვერ დაიტოვებდა. იქნებ, მთელი წლის ხელფასი
შესთავაზოს, როცა თავის გადაწყვეტილებას გააცნობს… მაგრამ, მის-
ტერ თენდრინგი ამის უფლებას არ მისცემს. თვალი გააპარა მისკენ და
წვეტიანი ცხვირი და ისე მაგრად მოკუმული პირი დაინახა, გეგონებო-
და, ტუჩები საერთოდ არ ჰქონდა. არ მისცემს, – გაიმეორა გულში, – არ
მისცემს. კაცმა რომ თქვას, იმიტომაც არ წამოიყვანა – ყველაფერი ისე
რომ გაკეთდეს, როგორც წესი და რიგია, და რაიმე სისულელის ჩადენის
უფლება არ მისცეს. გაახსენდა, ქენონ ქრესუელი სულ რომ უმეორებდა:
„თაღლითობისთვის ორი ადამიანია საჭირო – მატყუარა და მოტყუებუ-

183
ლი. თუ შენ უფლებას მისცემ, მოგატყუონ, ამით უდანაშაულო ადამი-
ანს აცდუნებ. არასოდეს არავის მოატყუებინო თავი. არავის!“ შესანიშ-
ნავი რჩევაა, მაგრამ როგორ გინდა, მისდიო. და დღეს, – როცა მშვენივ-
რად გრძნობდა თავს, წელიწადში ათას ორასი რომ ჰქონდა, – წელიწად-
ში ექვსი ათასი გაუხდა, რასაც მთელი ეს ავეჯი და ხელოვნების ნიმუშე-
ბი დაემატა. ახლა რჩევის გათვალისწინება კიდევ უფრო გაუ ჭირდება,
თანაც მისკენ გამოწვდილი ხელები გამრავლდება. მისტერ თენდრინგი
იმიტომ დაიქირავა, რომ, სხვა მიზეზების გარდა, საკუთარი სენტიმენ-
ტალობისგან დაეცვა. და მაინც ვერ იშორებდა ფიქრს, რომ კარგი იქნე-
ბოდა, მსახურებისთვის ერთი წლის ხელფასი მიეცა. ბოლოს და ბოლოს,
მათი ბრალი ხომ არ იყო, იუსტასი ასე მოულოდნელად რომ გარდაიც-
ვალა; ზოგიერთი უკვე რამდენი წელი ემსახურებოდა მას… ისევ ამოი-
ოხრა. ნეტა იცოდეს, როგორ მოიქცეს სწორად! სულ არ იქნებოდა ძნე-
ლი, მხოლოდ თავისი თავი რომ ჰყოლოდა მისახედი. მაგრამ, რაც არ
უნდა გააკეთო, იმდენივეს გაანაწყენებ, რამდენსაც დააკმაყოფილებ.
უყურებ იმედგაცრუებულ ადამიანებს და ეჭვი გეპარება, სწორედ მოი-
ქეცი თუ არა, და ისევ თავიდან იწყება ეს საკუთარ თავთან კამათი…
ნახევარი საათის შემდეგ, თბილი აბაზანით ნასიამოვნები მისის ოკა-
მი სასტუმრო ოთახში დაბრუნდა. ოთახში არავინ ეგულებოდა და როცა
მის დანახვაზე უზარმაზარ სავარძელში მოკალათებული ფიგურა პატი-
ვისცემის ნიშნად სწრაფად წამოხტა ფეხზე, გაკვირვებული შეძახილი
აღმოხდა. ფიგურა მისკენ გამოემართა და როცა ისე მიუახლოვდა, რომ
ახლომხედველ მისის ოკამს უკვე შეეძლო სახის გარჩევა, ჰემფსთიდის
საჯარო ბიბლიოთეკაში გაცნობილი ბიჭი იცნო. სწორედ ის ბიჭი, ფრენ-
კის რომ აგონებდა; ფაქტობრივად, ფრენკი იყო. იქნებოდა, თუ ნებას
დართავდა, ერთი-ორი წელი ჰყოლოდა. იმ დღის შემდეგ, რაც რამდენი-
მე კვირის წინ ნახა, სულ დარდობდა, როგორ არ ჰკითხა სახელი და გვა-
რი, ან სად ცხოვრობდა. და ახლა, – ეს ხომ წარმოუდგ ენელი იყო, –
იუსტასის სასტუმრო ოთახში მის წინ იდგა.
– შეენ? – ჩურჩულით წარმოთქვა, – კი მაგრამ… ვინ ხარ?
ფრენკის აჩრდილმა მორცხვად გაუღიმა. – მე სებასტიანი ვარ, –
უპასუხა, – ბიძია იუსტასი ჩემი… ჩემი ბიძა იყო.
მისის ოკამს ფეხები მოეკვეთა და მძიმედ დაეშვა უახლოეს სკამზე.
კინაღამ გონება დაკარგა. თვალები დახუ ჭა და რამდენჯერმე ღრმად ჩა-
ისუნთქა. სიჩუმე გაიწელა.

184
 სებასტიანი თავს უხერხულად გრძნობდა, არ იცოდა, ასეთ დროს
ჯობდა, რაიმე ეთქვა თუ არა: „რა უცნაური დამთხვევაა!“ ან იქნებ: „რა
გემრიელი შოკოლადი მომეცით“. მაგრამ, მას შვილი ჰყავდა მკვდარი.
და ალბათ, შვილზე უნდა ეთქვა რაღაც. „ვერ მოვასწარი მეთქვა, რომ
ძალიან ვწუხვარ“. თუმცა, ყველაფერი სულელურად ჟღერდა, როცა ხე-
დავდა, რა საცოდავი შესახედავი იყო!
მისის ოკამმა სებასტიანს შეხედა და ხმადაბლა თქვა:
– აქ განგების ხელი ურევია.
თვალზე ცრემლი მოსდგომოდა, მაგრამ იღიმებოდა – ღიმილმა თით-
ქოს სახე გაულამაზა, – ღმერთს უნდა, შვილი დამიბრუნოს.
სებასტიანისთვის კი ეს ყველაფერი აუტანელი იყო!
ღმერთს უნდოდა, მისთვის ფრენკი დაებრუნებინა, – ფიქრობდა მი-
სის ოკამი; დიახ, შეიძლება, თვითონ უნდოდა დაბრუნება, რადგან
ფრენკი მისთვის ყველაფერი იყო, ზიარებაც, გამოცხადებაც და ყველა-
ფერი ღვთაებრივი.
– ღმერთი არის სიყვარული, – თქვა ხმამაღლა, – მაგრამ, სიყვარუ-
ლი რა არის? მე არ ვიცოდი, სანამ ჩემი პატარა ბიჭი არ გაჩნდებოდა.
მერე, დავიწყე სწავლა. და ყოველდღე უფრო და უფრო მეტს ვწავლობ-
დი. ყოველდღე, თითქმის თოთხმეტი წელი, სიყვარულის გამოხატვის
სხვადასხვა ფორმას ვსწავლობდი.
ისევ გაჩუმდა, ზაფხულის ის ქარიანი დილა გაახსენდა, მეთევზეებს
წვალებით რომ გამოჰქონდათ გვამები ნაპირზე. პირველი რამდენიმე
კვირა სიგიჟის ზღვარზე აღმოჩნდა, სასოწარკვეთილი, რასაც მოჰყვა
სიცარიელით სავსე თვეები, უიმედობა, გაქვავება, უკვე სიკვდილის პი-
რას მისულიყო. ქენონ ქრესუელი იყო ადამიანი, რომელმაც აქეთ მოაბ-
რუნა. იმ უბედურების შემდეგ, აღარავის ნახვა უნდოდა. გულის სიღ-
რმეში თვითონაც იცოდა, რომ მას შველა შეეძლო, ოღონდ არ უნდოდა,
ვინმეს ეშველა. სურდა, მარტოობაში ეტანჯა, ასე, სიცოცხლის ბოლომ-
დე. მაგრამ მისის ქრესუელმა მის ადგილსამყოფელს მიაკვლია და ერთ
წვიმიან ნოემბრის დღეს, ცოლ-ქმარი სამალავად შერჩეულ პატარა კო-
ტეჯს მიადგა. იმის ნაცვლად, რომ თანაგრძნობა გამოეხატა და დაემ-
შვიდებინა, ქენონ ქრესუელმა მას მხდალი და უნებისყოფო უწოდა, რო-
გორ გაბედა და განგებას შეეწინააღმდეგა, ის ხომ თვითნებურად სცო-
დავდა, რადგან ასეთ უპატიებელ სასოწარკვეთილებას მისცემოდა.

185
 ერთი საათის მერე, მისის ქრესუელი ბარგის ჩალაგებაში ეხმარებო-
და. იმ საღამოს გოგონების კლუბში დაბრუნდა და მეორე დღეს, კვირას,
დილის ზიარებას დაესწრო. ცხოვრებას დაუბრუნდა – ოღონდ ცხოვრე-
ბას ის ძველი მნიშვნელობა აღარ ჰქონდა. უწინ ღმერთი ყოველთვის
მის გვერდით იყო. მაგალითად, როცა საღამოს ფრენკის ოთახში შევი-
დოდა, ძილი ნებისა რომ ესურვებინა, ის საწოლიდან წამოხტებოდა,
თავისი წითელი პიჟამა ეცვა, მუხლებზე დგებოდა და ერთად წარმოთ-
ქვამდნენ ლოცვას. ახლა, ზიარების დროსაც კი, ღმერთის სიახლოვეს
ვეღარ გრძნობდა. მართალია, ის საცოდავი ბავშვები ძალიან უყვარდა,
მართალია, მზად იყო, მეტი ემუშავა, ვიდრე მაშინ, როცა მხოლოდ ბედ-
ნიერების მინიჭებისთვის მადლიერების გამოსახატავად მუშაობდა, უკვე
ის აღარ იყო. ისწავლა, როგორ მიეღო ღმერთის ნება; მაგრამ ღმერთის
სიახლოვეს ვეღარ გრძნობდა, ის არ ენახვებოდა.
მისის ოკამმა ჩანთიდან ცხვირსახოცი ამოიღო და ცრემლი მოიწმინ-
და.
– ალბათ ფიქრობ, რომ საშინლად სენტიმენტალური ვარ, – უთხრა
ბიჭს და ჩაეცინა.
– სულაც არა, – თავაზიანად იუარა სებასტიანმა.
მაგრამ ამ ერთხელ დედა დედოფალი მართალი აღმოჩნდა; ბლანმან-
ჟე ზედგამოჭრილი სიტყვა შეურჩევია.
– გამოდის, რომ ჯონ ბარნაკის ვაჟი ხარ.
სებასტიანმა თავი დაუქნია.
– ესე იგი დედაშენი…
მისის ოკამმა წინადადება არ დაასრულა. მაგრამ ტონი და სახის გა-
მომეტყველება ამხელდა, რასაც გულისხმობდა.
– დიახ, გარდაცვლილია.
– დედა გარდაცვლილია, – წყნარად გაიმეორა.
წარმოიდგინა უბედური ფრენკი, სულ მარტო დარჩენილი სასტიკ და
გულგრილ სამყაროში, არავის რომ არ ეყვარებოდა ისე, როგორც მხო-
ლოდ მას შეეძლო ჰყვარებოდა!
სებასტიანი კი ამ დროს ფიქრობდა – ნამდვილი ბლანმანჟე, ქრისტეს
სოუსით. ოთახში ლაქია რომ შემოვიდა და თქვა, სადილისთვის მაგიდა
გაწყობილიაო, სებასტიანმა შვებით ამოისუნთქა. მისის ოკამმა ამოიოხ-
რა, ხელსახოცი ჩანთაში ჩაიდო და ლაქიას დაავალა, სინიორს სთხო-

186
ვეთ, ჩამოვიდესო. მერე სებასტიანს მიუბრუნდა და მისტერ თენდრინგზე
დაუწყო მოყოლა.
– შეიძლება, თავიდან ცოტა… ხომ გესმის, ისეთი მოგეჩვენოს… –
ჟესტით მიახვედრა, დიდი ვერაფერიო, – მაგრამ კარგი ბუნების ადამია-
ნია, – დასძინა, – უნიტარიზმის მიმდევარია, ორი შვილი ჰყავს, პომი-
დორი მოჰყავს სახლის უკანა ეზოს სათბურში. საქმიანობას რაც შეეხება
– მის გარეშე არ ვიცი, რა მეშველებოდა. ვთხოვე, გამომყოლოდა და ამ
ყველაფერში გავერკვიე.
უხალისოდ მოავლო ხელი ირგვლივ, მიანიშნა, რომ იუსტასის ძვირ-
ფას ნივთებს გულისხმობდა.
– არც კი ვიცი, საიდან დავიწყო, – უიმედოდ ლაპარაკობდა.
ამ დროს ფეხის ხმა მოესმათ.
– აჰ, სწორედ თქვენზე ვლაპარაკობდი, მისტერ თენდრინგ. სებასტი-
ანს – სხვათა შორის, ის მისტერ ბარნაკის ძმისწულია – ვეუბნებოდი,
რომ თქვენ გარეშე თავს ვერაფერს მოვაბამდი.
კომპლიმენტით ნასიამოვნებმა მისტერ თენდრინგმა ოდნავ შესამ-
ჩნევად დაუკრა თავი და სებასტიანს ხელი ჩამოართვა. შემდეგ მისის
ოკამს მიუბრუნდა და ბოდიში მოუხადა დაგ ვიანებისთვის.
– ავეჯის კატალოგს ვადგენდი საძინებელში, – ასე აუხსნა; და მეტი
დამაჯერებლობისთვის ჯიბიდან პატარა, შავი უბის წიგნაკი ამოიღო და
ქალს მიაწოდა შესამოწმებლად.
– კატალოგს? – ცოტა გაკვირვებულმა გაიმეორა მისის ოკამმა.
მისტერ თენდრინგმა კიდევ უფრო მაგრად მოკუმა პირი და მრა-
ვალმნიშვნელოვნად დააქნია თავი. ფართოდ გადახსნილი საყელოდან
გამოშვერილი ადამის ვაშლი შეირხა, გეგონებოდა, ცოცხალი იყო, გეგო-
ნებოდა, თავისი პატარა, ემოციებით სავსე ცხოვრება ჰქონდა. კაცი აუ-
ღელვებლად, ბიზნეს წერილებსა და დოკუმენტებში ამოკითხული ფრა-
ზებით ალაპარაკდა:
– მისის ოკამ, თქვენ მე მომაწოდეთ ინფორმაცია, რომ ან გარდაც-
ვლილ მეპატრონეს ხანძრისგან და ქურდობისგან ქონება დაზღვეული
არ ჰქონია.
ყველას გასაოცრად, მისის ოკამმა გულიანად გაიცინა:
– ასე ამბობდა, საშუალება არ მაქვსო. კუბური სიგარების პატივის-
ცემის გამოო.

187
 სებასტიანს გაეღიმა; მისტერ თენდრინგმა კი წარბები შეჭმუხნა,
ადამის ვაშლი მოულოდნელად ჯერ ზევით ავიდა და მერე ჩამოვარდა,
თითქოს ისიც გაოცებული იყო, როგორ შეიძლებოდა, ასე წინდაუხედა-
ვად მოქცეულიყო ადამიანი.
– მე პირადად, – თქვა ცივად, – სერიოზულ საკითხებზე ხუმრობა არ
მიყვარს.
მისის ოკამი მის დამ შვიდებას შეეცადა:
– მართალი ბრძანდებით, სრულიად მართალი. მე უბრალოდ ვერ გა-
მიგია, რა კავშირი აქვს დაზღვევას თქვენს კატალოგთან?
მისტერ თენდრინგმა გულმოწყალედ გაიღიმა.
– სავარაუდოდ, – თქვა, – ისეთი წარმოდგენა იქმნება, რომ გარდაც-
ვლილ მეპატრონეს პირადი საკუთრების სია არასოდეს წარმოუდგენია
აღსარიცხად. ერთხელ კიდევ გაიღიმა, კმაყოფილი ჩანდა თავისი გამო-
ნათქვამით.
– ამას იწერდით თქვენს პატარა შავ უბის წიგნაკში? – ჰკითხა მისის
ოკამმა, – ეს აუცილებელია?
– აუცილებელი? – ლამის აღშფოთებულმა გაიმეორა მისტერ თენ-
დრინგმა, – ეს ხომ აუცილებელი პირობაა, §Iი8 ძყმ იძი.
ასე მოამთავრა ამ თემაზე საუბარი მისტერ თენდრინგმა. ცოტა ხნის
დუმილის შემდეგ, მისის ოკამმა თქვა, უკვე დროა, შევიდეთ სადილადო.
– სებასტიან, გამიძღვები?
სებასტიანმა შეცდომით მეორე მკლავი შესთავაზა და საშინლად
შერცხვა, როდესაც მისის ოკამმა შეუსწორა. ალბათ, ამ მდაბიოს წინაშე
სულელურად გამოიყურებოდა…
– რა სისულელეა, – ჩაიბუზღუნა, – მშვენივრად ვიცი, როგორც უნ-
და.
მაგრამ მისის ოკამი აღფრთოვანებული იყო მისი შეცდომით.
– ზუსტად ფრენკივით! – შესძახა აღტაცებულმა, – ვერც ის ვერ
იმახსოვრებდა, რომელი მკლავი უნდა შეეთავაზებინა.
სებასტიანს არ უპასუხია; მაგრამ ფრენკიზე ლაპარაკი აშკარად მო-
ბეზრდა.
ოთახში რომ შედიოდნენ, მისის ოკამმა მკლავზე ხელი მოუ ჭირა.
– როგორ გაგ ვიმართლა, პირველ საღამოს ყველა რომ წასულა! –
თქვა და უცებვე დასძინა, – იმის თქმა არ მინდა, თითქოს ბებია არ მიყ-
ვარდეს, მაგრამ ვერონიკა იმდენად…

188
 შეყოყმანდა, გაახსენდა, ქრესუელები როგორ განიცდიდნენ, მათი,
ჯერ კიდევ კიკინებიანი ქალიშვილის მშვიდი და ნათელი თვალებიდან
მოუსვენარი სული რომ გამოსჭვიოდა.
– იმდენად ლამაზი და ჭკვიანია, – თქვა ბოლოს, – მაგრამ, რაც არ
უნდა იყოს, მიხარია, აქ რომ არ არიან. იმედი მაქვს, შენც, – დასძინა და
ეშმაკურად გაუღიმა.
– ო, დიახ, – სებასტიანის პასუხს ცოტა დამაჯერებლობა აკლდა.

189
 თავი 22

მაგრამ საბოლოოდ, სადილი რომ დასრულდა, სებასტიანმა აღიარა,

მისის ოკამი არც ისე ცუდი ქალი ყოფილაო. მართალია, ცოტათი ბლან-
მაჟეს გაგონებდა, მაგრამ წესიერი ადამიანი ჩანდა. შეჰპირდა, რომ თა-
ვისი ქმრის ბიბლიოთეკიდან ჯეიმს ლოუბის კლასიკის ყველა ტომს აჩუ-
ქებდა და „ოქსფორდ პრესის“ გამოცემულ დონსაც. რაც მთავარია, გუ-
ლისხმიერი ადამიანი იყო და არც ისეთი სულელი. სებასტიანს კი გამო-
უტყდა, საეკლესიო ჰიმნს „დარჩი ჩემთან!“ ცრემლების გარეშე ვერ
ვმღერით, სამაგიეროდ, ჯორჯ ჰერბერტი მოსწონდა. ერთი ცოტა გამა-
ღიზიანებელი ჩვევა ჰქონდა, ყველა ნაცნობზე „ძვირფასი ესა და ეს“ უნ-
და ეთქვა, მაგრამ აშკარად იუმორის გრძნობით ჩანდა დაჯილდოებული
და სებასტიანს ორიოდე სასაცილო ამბავიც მოუყვა.
მისი ყველაზე დასაფასებელი თვისება კი ის იყო, რომ არასოდეს
თავს უხერხულად არ გაგრძნობინებდა. ამ საკითხში რაღაცით ბიძია
იუსტასს ჰგავდა; და, სებასტიანის აზრით, ამ ორივეს საიდუმლო პრე-
ტენზიულობის უქონლობაში იმალებოდა, არანაირად არ გავალდებუ-
ლებდნენ, პატივისცემით განმსჭვალულიყავი მათ მიმართ. როცა ის ბე-
ბერი ეშმაკი, დედა დედოფალი არათუ გავალდებულებდა, მისდამი პა-
ტივისცემა გამოგეხატა, არამედ შენს ღირსებას ფეხქვეშ თელავდა. შე-
იძლება, ცოტა უფრო ნაზად და დახვეწილად, მაგრამ მისის თვეილიც
ხომ იმავეს აკეთებდა. ისეთი გრძნობა გიჩნდებოდა, თითქოს სულ თავი-
სი პირადი მიზნისთვის გიყენებდა – ეს მიზანი კი, ძირითადად, შემაშ-
ფოთებლად უცნაური და წინასწარ ამოუხსნელი იყო. ხოლო მისის ოკა-
მი მხოლოდ იმას სთხოვდა, უფლება მიეცა, მის მიმართ აღფრთოვანება
გამოეხატა, რაც ნამდვილად სასიამოვნო აღმოჩნდა. იმდენად სასიამოვ-
ნო, რომ მალე სებასტიანს მის გვერდით სირცხვილის გრძნობა აღარ
აწუხებდა; ის კი არა, უკვე ბაქიაობაც დაიწყო და საკმაოდ გათამამდა.
სიუზანის გარდა – ისე, სიუზანი სათვალავში არც იყო ჩასაგ დები – მის-
თვის ასეთი მოწიწებით ყური არავის დაუგ დია. და შეგულიანებული
იმით, რომ მისის ოკამი აღტაცებას ვერ მალავდა, ხოლო მისტერ თენ-
დრინგი ჩუმად იჯდა და სრულ უფლებას აძლევდათ, მისი იქ ყოფნა სა-
ერთოდ არად ჩაეგ დოთ, ღვინის მეორე ჭიქის შემდეგ სებასტიანი ენად
გაიკრიფა. როცა საკუთარი აზრები შემოელია, არც შეყოყმანებულა და
ბიძია იუსტასის გამონათქვამები მოიშველია. სებასტიანი ვიქ ტორიანუ-
190
ლი ეპოქის შუა პერიოდისა და იტალიური პრიმიტივიზმის მსგავსებაზე
ლაპარაკობდა, რაც მშვენივრად გამოსდიოდა. მაგრამ, მართალია, ღვი-
ნომ ცოტა სიმხნევე შემატა და კეთილგონიერება წაართვა, მაინც ვერ
გაბედა, გაემეორებინა ბიძამისის მოსაზრება ვენერაზე და ადონისზე. ეს
მისის ოკამმა დაარღვია საბოლოოდ სიჩუმე, როცა სადილის დასრულე-
ბის შემდეგ, მასთან ერთად ნახატს შესცქეროდა.
– სასაცილო რამაა ხელოვნება, – თქვა და ფიქრიანად გააქნია თავი,
– ხანდახან მართლაც სასაცილოა.
სებასტიანმა გულმოწყალედ გაიღიმა და საკუთარი თავი ქალთან
შედარებით ბევრად უპირატესი მოეჩვენა. – ხელოვნების ნიმუშები ზნე-
ობის ტრაქტატები არ არის, – უთხრა დამრიგებლურად.
– ვიცი, ვიცი, – უპასუხა მისის ოკამმა, – მაგრამ, რაც არ უნდა
იყოს…
– რა უნდა იყოს?
– როგორ გითხრა, რატომ უნდა გაღელვებდეს ასეთი რამ?
მას არ აღელვებდა – ალბათ, მხოლოდ უარყოფით ემოციას იწვევდა,
ვინაიდან მთელი ამ საქმიანობის მიმართ უსიამოვნო გრძნობა ჰქონდა.
ვერ ხვდებოდა, სხვები ამდენს რატომ ფიქრობდნენ და ლაპარაკობდნენ
ხელოვნებაზე, რატომ წერდნენ ამდენ წიგნსა და პოემას, ხატავდნენ
ასეთ ნახატებს, ახლა რომ შესცქეროდნენ? ნახატს, თუ დიდი ხელოვნე-
ბის ნიმუში არ იყო, საერთოდ რატომ უნდა კიდებდნენ წესიერ სახლში,
სადაც ფრენკისნაირი ან სებასტიანისნაირი უცოდველი ბავშვები იზ-
რდებოდნენ…
– ხანდახან, – განაგრძო ქალმა, – მიჭირს გაგება…
– უკაცრავად, – მოულოდნელად შეაწყვეტინა მისტერ თენდრინგმა,
თან გზა გამოარღვია მითოლოგიურ ჩუდიზმსა და მოსაუბრეებს შორის.
ჯერ ჰორიზონტალურად გაზომა ნახატი, მერე ვერტიკალურად,
მარგალიტის კბილებში მოქცეული ფანქარი გამოიღო და უბის წიგნაკში
ჩაწერა: „ზეთში შესრულებული: ანტონიუსი და კლეოპატრა. 41 დუიმი
X 20 დუიმზე. ჩარჩოში ჩასმული“.
– გმადლობთ, – თქვა და სერას ნახატისკენ გაემართა. ოცდაექვსი
თექვსმეტზე; და მართალია, ჩარჩო მოოქრული და მოჩუ ქურთმებულია,
მაინც იაფფასიან შთაბეჭდილებას ტოვებს, ომის დროინდელი გემის კა-
მუფლაჟივით.

191
 მისის ოკამი და სებასტიანი დივანზე დასხდნენ და ვიდრე ყავას მი-
ირთმევდნენ, ქალმა მამაზე ჩამოუგ დო სიტყვა.
– როგორც მსმენია, საცოდავ, ძვირფას იუსტასთან კარგი ურთიერ-
თობა არ ჰქონია, არა?
– მამას ბიძია იუსტასი ეზიზღებოდა.
მისის ოკამი შეწუხდა.
– ასე რატომ ამბობ, სებასტიან.
– იმიტომ, რომ სიმართლეა.
და როცა მისის ოკამმა სცადა, თავისებურ ტკბილ, სენტიმენტალურ,
ბლანმანჟურ სტილში გაე ქარწყლებინა ყველაფერი – როცა დაიწყო ლა-
პარაკი ძმობაზე, რომ იქნებ თვალი თვალს მოშორდეს, მაგრამ ერთმანე-
თი არ უნდა შესძულდეთ, როგორ შეიძლება იმის დავიწყება, ძმები რომ
არიან – სებასტიანი უკვე შეწუხდა. – თქვენ მამაჩემს არ იცნობთ, –
უთხრა მოურიდებლად.
სულ გადაავიწყდა ის ჰეროიკული პორტრეტი, ცოტა ხნით ადრე გაბ-
რიელ ვეილს რომ დაუხატა და მამის ხასიათისა და მანერების განხილვა
დაიწყო. მისი მონაყოლით დადარდიანებული მისის ოკამი ცდილობდა,
დაემ შვიდებინა – ალბათ, უბრალოდ ერთმანეთს ვერ უგ ებენ და როცა
გაიზრდები, მიხვდები, რომ მამას მხოლოდ და მხოლოდ კეთილი ზრახ-
ვები ამოძრავებდაო. მაგრამ ასე კიდევ უფრო შეაგულიანა სებასტიანი,
რომელიც აღარაფერს აღარ ერიდებოდა და მისი გაღიზიანება უკვე ჩი-
ვილში გადაზრდილიყო. სებასტიანს საშინლად შეებრალა საკუთარი
თავი და გადაწყვიტა, ქალისთვის დარდი გაეზიარებინა.
მისის ოკამს გული აუჩუყდა. შეიძლება, მისტერ ბარნაკი მთლად
ისეთი ცუდი ადამიანი არ იყო, როგორც სებასტიანი ხატავდა, შეიძლე-
ბა, უბრალოდ, ცოტა უხეშსა და მეტისმეტად დაკავებულს, დრო არ
რჩებოდა სიყვარულის გამოსახატავად, მაგრამ სებასტიანისთანა
მგრძნობიარე ბავშვისთვის ეს საკმარისი აღმოჩნდა, თავი უბედურად
ეგრძნო. უფრო მეტიც, უსმენდა სებასტიანს და რწმუნდებოდა, რომ მათ
შეხვედრაში ნამდვილად ღმერთის ხელი ერია – საცოდავი უდედო ბავ-
შვი და საცოდავი დედა, რომელმაც შვილი დაკარგა – ღმერთმა იმიტომ
შეახვედრა, რომ ერთმანეთს დახმარებოდნენ და ერთმანეთის დახმარე-
ბით ღვთის სამსახურში გაძლიერებულიყვნენ.
ამასობაში, სებასტიანმა საღამოს სამოსზე ჩამოაგ დო ლაპარაკი.

192
 მისის ოკამს ახსოვდა, რა ლამაზად გამოიყურებოდა ფრენკი, ცამეტი
წლისას დაბადების დღის აღსანიშნავად სადილის პიჯაკი რომ უყიდა.
უკვე თითქოს პატარა აღარ იყო, მაგრამ გულის ამაჩუყებლად ბავშვუ-
რი ჩანდა. თვალები ცრემლით აევსო. მართლაც, როგორ შეიძლებოდა,
პოლიტიკური მოსაზრებების გამო მამას საწყალი სებასტიანი ასე გაეწი-
რა.
– ო, რა კარგად მოუფიქრებია ბიძია იუსტასს! – შესძახა გახარე-
ბულმა ქალმა, როცა სებასტიანი ამბის კულმინაციას მიუახლოვდა. სე-
ბასტიანი კი ცოტა განაწყენდა, ბედნიერი დასასრული ნაადრევად რომ
შეიცხადეს.
– ის მხოლოდ და მხოლოდ შემპირდა, – თქვა მოწყენილმა, – მერე…
ეს ამბავი მოხდა.
– და არაფერი მიგიღია?
სებასტიანმა თავი გააქნია.
– საბრალო, რა უიღბლო ყოფილხარ!
ამ თანაგრძნობით ნათქვამმა სიტყვებმა სებასტიანს შვება მოჰგვა-
რა. როცა ქალმა უიღბლობა ახსენა, ისე მოეწონა, რომ ნახატზე, ორი
ათას ორას ლირაზე და მკერავთან ვიზიტზე მოყოლა მკრეხელობად მი-
იჩნია. საერთოდ, არასოდეს მოსვლია თავში აზრად, ნახატი ეხსენებინა.
იმ წუთის გან წყობასა და სიტუაციას ამაზე საუბარი სრულიად არ შეე-
ფერებოდა. მისის ოკამი გადაიხარა, სებასტიანს ნაზად დაადო ხელი
მუხლზე, სახე სანდომიანმა ღიმილმა გაულამაზა და უთხრა: – სებასტი-
ან, ნება მომეცი, რაღაც გთხოვო.
სებასტიანმა გაუღიმა და გაკვირვებულმა წარბები ასწია.
– იუსტასი შეგპირდა, – თქვა ქალმა, – მაგრამ შეპირება ვერ შეგის-
რულა. სამაგიეროდ, მე შეგისრულებ. ხომ მომცემ ამის უფლებას, სებას-
ტიან?
სებასტიანმა ისე შეხედა, თითქოს ვერ ხვდებოდა, რას ეუბნებოდა და
როცა მიხვდა, სახეზე სისხლი მოაწვა.
– იმის თქმა გინდათ… სმოკინგს გულისხმობთ?
და სასწრაფოდ თვალი აარიდა.
– სიხარულით გავაკეთებდი ამას, – უთხრა მისის ოკამმა.
– ძალიან თავაზიანი საქციელია თქვენი მხრიდან, – ამოილუღლუღა
სებასტიანმა, – მაგრამ…

193
 – ბოლოს და ბოლოს, ეს ხომ საწყალი იუსტასის უკანასკნელი სურ-
ვილი იყო.
– ვიცი, მაგრამ…
სებასტიანი ყოყმანობდა, ვერ გადაეწყვიტა, საჭირო იყო თუ არა ნა-
ხატის ხსენება. ხომ შეიძლებოდა, ქალსაც ვეილივით ეფიქრა, რომ ნა-
ჩუ ქარი ნახატი არ უნდა გაეყიდა – ყოველ შემთხვევაში, ასე ჩქარა,
დაკრძალვისთანავე მაინც. თანაც, ვერც ნიძლავზე ეტყოდა რაიმეს. და
საერთოდაც, ნახატზე მოყოლა თუ უნდოდა, ეს ადრე უნდა გაეკეთებინა.
ახლა ამაზე ლაპარაკი მიანიშნებდა, რომ მისი თანაგრძნობით ნასია-
მოვნები, ბოროტად სარგებლობდა გულისხმიერებით. ნამდვილი სულე-
ლი თუ ვიღაც თაღლითი გამოდიოდა.
– და მით უმეტეს, – თქვა მისის ოკამმა, თითქოს კარგად ესმოდა,
რატომაც ყოყმანობდა ბიჭი, უბრალოდ, უცნობისგან საჩუქრის მიღება
ეუხერხულებოდა, – მით უმეტეს, მეც ამ ოჯახის წევრი ვარ.
როგორი მოკრძალებული ყოფილა! – კიდევ უფრო სანდომიანად გა-
იღიმა მისის ოკამმა.
სებასტიანი შეეცადა, უხერხულობის გრძნობა დაეძლია და ღიმი-
ლითვე ეპასუხა. უკვე გვიან იყო რაიმეს ახსნა. სხვა რაღა დარჩენოდა –
უნდა ეფიქრა, მოსახდენი მოხდებაო.
– თუ თქვენ მართლა ასე მიგაჩნიათ, – თქვა.
– ო, დიახ, დიახ! – შესძახა მისის ოკამმა, – მკერავთანაც ერთად წა-
ვიდეთ. რა კარგად მოვისაზრე, არა? სებასტიანმა თავი დააქნია და
უთხრა, ეს რა კარგად მოისაზრეთო.
– საუკეთესო მკერავი უნდა მოვძებნოთ.
– ერთი შევნიშნე, ტორნაბუონის ქუჩაზეა, – უთხრა ბიყმა, გადა-
წყვიტა, რადაც არ უნდა დასჯდომოდა, ტაძარს ახლოსაც არ გაჰკარე-
ბოდა.
ეს რა სისულელე ჩაიდინა, ასე ჩქარა რომ შეელია ნახატს! არ ჯობ-
და, ცოტა მოეცადა. ახლა ორი სმოკინგი ექნება. ვერც სამომავლოდ შე-
ინახავს რომელიმეს, რამდენიმე წელში ერთიც დაუპატარავდება და მე-
ორეც. მაგრამ უკვე აღარ ღირს ამაზე ფიქრი.
– ლონდონ ში რომ დაბრუნდები, – თქვა მისის ოკამმა, – იმედი მაქვს,
ჩემთან მოხვალ ხოლმე სმოკინგში გამოწყობილი და სადმე ერთად ვისა-
დილებთ.
– დიდი სიამოვნებით.

194
 – შენი ხათრით თეატრშიც ვივლი და კონცერტზეც, არადა, გული
არასოდეს მიმდიოდა.
თეატრი და კონცერტები…. სებასტიანს თვალები აუციმციმდა.
ახლა მუსიკაზე მოჰყვნენ საუბარს. როგორც აღმოჩნდა, სანამ ქმარი
ცოცხალი ჰყავდა, მისის ოკამი ხშირად დადიოდა კონცერტზე. მოცარ-
ტის მოსასმენად ზალცბურგში გახლდათ, ვაგნერის მოსასმენად – ბაი-
როიტში, მილან ში „ოტელოს“ დასწრებია. საპირწონედ სებასტიანმა
„ქუინს ჰოლში“ გატარებული რამდენიმე საცოდავი საღამო გაიხსენა.
თავის გამოჩენაც მოუნდა და ტრაბახით უთხრა, შეიძლება, თქვენც იც-
ნობდეთ ჩემს ძველ მეგობარს, შესანიშნავ პიანისტს, დოქ ტორ ფაიფერს,
რომელიც მართალია, სცენას დაემ შვიდობა, მაგრამ ახლაც ბრწყინვა-
ლედ უკრავსო. არა? თავის დროზე ევროპაში განთქმული პიანისტი იყო.
ამასობაში, მისტერ თენდრინგმა ყველა ნახატის ზომა აიღო და უკვე
ფაიფურზე და სპილოსძვლის ნაკეთობებზე მუშაობდა. ათასობით გირ-
ვანქა, – დროდადრო ამბობდა თავისთვის და კოკნის დიალექ ტზე მარ-
ცვლებს სიამოვნებით წელავდა. უჩვეულოდ მხიარულად გრძნობდა
თავს.
ათს თხუთმეტი წუთი რომ აკლდა, მოულოდნელად ჰოლში ჩოჩქოლი
ატყდა და დედა დედოფლის ხმა მოისმა.
– ჩემი საცოდავი, ძვირფასი ბებია უნდა იყოს, – მისის ოკამმა სებას-
ტიანს წინადადება გააწყვეტინა.
წამოდგა და ჩქარი ნაბიჯით კარისკენ გაემართა. ჰოლში მოახლეს
ის-ის იყო ბეწვის მოსასხამი მოეხსნა დედა დედოფლისთვის და ხელში
შპიცის ფინიას აწვდიდა.
– რაო, ფოქსი-ვოქსი, – წამოიძახა დედა დედოფალმა, – მოგენატრა
ბებიკო?
ფოქსიმ ნიკაპი აულოკა და მერე უცნობს შეუყეფა. – ძვირფასო ბე-
ბია!
ბრილიანტის ჭაღივით ბრდღვიალა მისის გემბელი იქით მიბრუნდა,
საიდანაც ხმა მოესმა.
– შენ ხარ, დეიზი?
და როცა მისის ოკამმა უთხრა, მე ვარო, გამხმარი, აგურისფრად შე-
ღებილი ლოყა მიუშვირა და ფოქსი, დეიზისთვის რომ არ ეკბინა, ცოტა
ქვევით ჩასწია.
მისის ოკამი კბენას გადაურჩა.

195
 – როგორ მიხარია თქვენი ნახვა! – ძაღლის წკავწკავის გადაფარვას
შეეცადა ის.
– ცხვირი რატომ გაქვს ცივი? – მკვახედ ჰკითხა დედა დედოფალმა, –
იმედი მაქვს, გაციებული არ ხარ.
მისის ოკამი არწმუნებდა, ასე კარგად არასოდეს ვყოფილვარო, მერე
მისის თვეილს მიუბრუნდა, ის ცოტა მოშორებით იდგა, ხმას არ იღებდა
და ღიმილით ადევნებდათ თვალს.
– შენც აქ ხარ, პატარა ძვირფასო ვერონიკა? – ორივე ხელი გაუწო-
და მას.
მისის თვეილმაც ორივე ხელი გაუწოდა ჩამოსართმევად.
– დღეს განსაკუთრებით ლამაზი ხარ, – გულწრფელი აღტაცებით
უთხრა მისის ოკამმა.
– გეყოფა, დეიზი, – დაიჩხავლა დედა დედოფალმა, – ღვთის გული-
სათვის, ნუ მატრაკვეცობ სკოლის მოსწავლესავით.
ეჯავრებოდა, თუ მისი თანდასწრებით ადამიანები ერთმანეთს კომ-
პლიმენტს ეტყოდნენ. მაგრამ, მისის ოკამი ვერ მიუხვდა გადაკვრით
ნათქვამს და თავისას აგრძელებდა.
– სულაც არ ვმატრაკვეცობ, – შეეპასუხა ბებიას, უკვე ხელი გაეყარა
მისთვის და სასტუმრო ოთახისკენ მიჰყავდა, – უბრალოდ, სიმართლეს
ვამბობ.
დედა დედოფალმა გაბრაზებით ამოიხვნეშა.
– არასოდეს მინახავს ვერონიკას სახე ასე გაბრწყინებული.
თუ მართლა ასეა, – ფიქრობდა მისის თვეილი, თან უკან მიჰყვებოდა
ბებია-შვილიშვილს, – გამოდის, ტყუილად ამაყობდა, რომ რკინის ალი-
ბით ჰქონდა სახე შენიღბული, არადა, თურმე ყველაფერი ზედ ეწერა.
გაბრაზებულმა წარბები შეიყმუხნა. ჰიპოთეზური ღმერთი არ ეყო-
ფოდა, ყველა გულს რომ უშლიდა და ყველას სურვილი რომ იცოდა. დე-
იზისთვის გულის გადაშლა ხომ ყველაზე დიდი დამცირება იქნებოდა.
მაგრამ, რაც მართალი მართალია, ამჯერად მისი პატიება შეიძლე-
ბოდა. ყოველ საღამოს ხომ არ სთხოვს ხელს პოლ დე ვრისი. მეორე
მხრივ, ალბათ სწორედ ყველაზე მნიშვნელოვან სიტუაციებში უნდა მო-
ახერხო, არ გასცე, სინამდვილეში რასაც გრძნობ. თუმცა მან აღელვების
ნიშნები ვერ დამალა და დეიზისთანა ბატმაც კი შეატყო. ისეთი არც
არაფერი მომხდარა. მაგრამ, უბრალოდ, ყველაფერი იმაზე მეტყველებ-

196
და, რომ მომავალში მეტი სიფრთხილე მართებდა და მუდამ ფხიზლად
უნდა ყოფილიყო.
ერთხელ კიდევ შეიჭმუხნა წარბები მისის თვეილმა; მერე, სახის ნაკ-
ვთები მოადუნა და შეეცადა, ძალიან ინდიფერენტული გამომეტყველე-
ბა მიეღო. აღარავითარი მამხილებელი სიხალისე. გარე სამყაროსთვის
მხოლოდ და მხოლოდ ბუნდოვანი, საკმაოდ განყენებული, თვალთმაქ-
ცური თავაზიანობა. ოღონდ, ამის მიღმა რა მხიარული საიდუმლოები
იმალებოდა, გამარჯვებით გამოწვეული, რა ამაღელვებელი, ენით გამო-
უთქმელი სიხარული!
ეს ყველაფერი სადილის მერე მოხდა, როცა ლორდმა ვორფლესდენ-
მა, მოყვარულმა ასტრონომმა, დაიჟინა, მისის თვეილი და გრაფის უმ-
ცროსი ქალიშვილი კოშკის თავზე გამომყვნენო, სადაც მას რეფრაქციუ-
ლი ტელესკოპი ედგა. არაჩვეულებრივი ინსტრუმენტიაო, ასე ტრაბა-
ხობდა. მაგრამ ახლომახლო მცხოვრები ახალგაზრდა ქალბატონების-
თვის ტელესკოპი სხვა მიზეზით გახდა ცნობილი. ეს ვარსკვლავთმჭვრე-
ტელი შეიყვანდა ახალგაზრდა ლედის თავის პატარა ობსერვატორიაში
და თითქოს იუპიტერის თანამგზავრის საჩვენებლად, ცდილობდა, ლე-
დიც და ტელესკოპიც საუკეთესო პოზიციაში დაეყენებინა, თან ხელს
უთათუნებდა და მგზნებარედ ლაპარაკობდა გალილეოზე. შემდეგ, თუ
თქვენ არაფერი საწინააღმდეგო არ გ ქონდათ, სატურნის რგოლებს და-
განახვებდათ, საბოლოოდ კი ნისლეულებსაც. გოგონები, რომელთაც
ნისლეულები ჰქონდათ ნანახი, მეორე დღეს საჩუქრად სუნამოს იღებ-
დნენ და ასევე ლამაზ მოსაწვევს, გვირგვინის გამოსახულებით და ხელ-
მოწერით: „მარად თქვენი მოსიყვარულე ვ“, რათა ერთხელ კიდევ შეს-
ძლებოდათ მისვლა და უკვე მთვარის დათვალიერება.
გრაფის ქალიშვილს ეტყობა, სუნამოს მარაგი გაუთავდა, რადგან
ობსერვატორიაში თითქმის ნახევარი საათი დაყო მოხუც ჯენტლმენთან
ერთად, რაც საკმარისი დრო აღმოჩნდა პოლისთვის, რომელიც დაუპა-
ტიჟებლად ავიდა კოშკზე, ღამის ცის საც ქერლად და ედინგ ტონზე სა-
ლაპარაკოდ; იქიდან ფლორენციისთვის რომ გადმოეხედა და ხმამაღლა
ეფიქრა, რა საოცარი სანახაობა იყო, მერე ცოტა ხნით გაჩუმებულიყო
და ახლა დანტეზე ეთქვა რამე, ისევ ცოტა ხნით გაჩუმებულიყო და ბო-
ლოს, მისთვის ხელი ჩაე ჭიდა და, ლამის სუნთქვაშეკრულს, ცოლობა
ეთხოვა.

197
 ის, რაც მოხდა, თავისთავად სასაცილო იყო, ამ ყველაფერს კიდევ
მოულოდნელი გამარჯვების სიხარულიც დაემატა და ქალმა ხმამაღლა
გაიცინა.
როგორც იქნა! მაგნიტმა თავისი საქმე შეასრულა; ფილოსოფიური
თვალი საბოლოოდ დანებდა ცხოვრების უსირცხვილობას. თოკის გადა-
წევის შეჯიბრში, გარეგნობასა და რეალობას შორის, რეალობამ გადას-
ძლია და ასეც უნდა ყოფილიყო, ასეც უნდა ყოფილიყო.
რა სასაცილო სანახაობაა! მაგრამ მისთვის ამ სასაცილო სანახაობას
მნიშვნელოვანი და სერიოზული შედეგი უნდა მოეტანა. ის გულისხმობ-
და თავისუფლებას; ძალაუფლებას გარემოცვაზე; გულისხმობდა პატარა
და უდარდელ სამყაროს გარეთაც და შიგნითაც – საკუთარ სახლსა და
სიმდიდრეს, ნომერს სასტუმრო „რიცში“, ასევე სულიერ სიმ შვიდესა და
მდიდარ ფანტაზიას.
– გამომყვები, ვერონიკა? – იმეორებდა აღელვებული, რადგან ქალს
სახე მიებრუნებინა და დუმილი ცოტა გაიწელა, – ძვირფასო, მითხარი,
რომ გამომყვები.
როცა დარწმუნდა, რომ შეძლებდა, ისე ელაპარაკა, თავი არ გამოემ-
ჟღავნებინა, ვერონიკა მისკენ მიტრიალდა.
– ძვირფასო პოლ… ძალიან აღელვებული ვარ… უზომოდ გაოცებუ-
ლი… თუ ნებას მომცემ, საბოლოო პასუხამდე ერთი-ორი დღე მოვიცა-
დოთ…
პატარა ობსერვატორიის კარი ღია იყო და ისმოდა, როგორ არიგებ-
და ლორდი ვორფლესდენი გრაფის ქალიშვილს, სერ ჯეიმს ჯონსი წაე-
კითხა. ამ შემთხვევაში, – ფიქრობდა ვერონიკა, – თვალი ასტრონომიუ-
ლი იყო; ოღონდ, ძველი მაგნიტი ისეთივე უსირცხვილო რჩებოდა, რამ-
დენიმე წლის შემდეგ კი ყველაფერი უსირცხვილო სიკვდილით დამთავ-
რდებოდა.
ამასობაში, სასტუმრო ოთახში დედა დედოფალმა ზუსტად ისე შეი-
ცხადა, მისტერ თენდრინგის აქცენტი რომ მოისმინა, როგორც შვილიშ-
ვილი შიშობდა და ელოდა. კაცმა თავაზიანად მოიკითხა მისი ჯანმრთე-
ლობა, მისის გემბელმა კი პასუხად სთხოვა, შენი გვარი დამიმარცვლეო.
და როცა კაცი ისე მოიქცა, როგორც სთხოვეს, თქვა: „რა უცნაური გვა-
რია!“ და რამდენჯერმე ისეთი ზიზღით გაიმეორა „თენდრინგ!“ თითქოს
განავალზე უხდებოდა ლაპარაკი. მერე დეიზის მიუბრუნდა და უხეში
თეატრალური ჩურჩულით ჰკითხა, ღვთის გულისათვის, ეს უბრალო

198
ადამიანი რატომ მოიყვანე აქო. საბედნიეროდ, მისის ოკამმა მოახერხა
გადაეფარა მისი ნათქვამი და საკმაოდ ხმამაღლა და დიდი ენთუზიაზ-
მით დაიწყო სებასტიანთან ადრინდელ შეხვედრაზე მოყოლა.
– ო, ესე იგი ფრენკის ჰგავს? – ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ იკითხა
დედა დედოფალმა, – მაშინ თავის ასაკთან შედარებით უმცროსს უნდა
ჰგავდეს, ბავშვური გარეგნობა ჰქონია.
– საყვარელი გარეგნობა აქვს, – წამოიძახა მისის ოკამმა გულუბ-
რყვილო აღფრთოვანებით, რაც სებასტიანს დედა დედოფლის სალან-
ძღავ სიტყვებზე არანაკლებ დამამცირებელი მოეჩვენა.
– სულ არ მომ წონს, ბიჭებს საყვარელი გარეგნობა თუ აქვთ, – განაგ-
რძო დედა დედოფალმა, – თომ პიუსისთანა კაცებსაც ვერ ვიტან, – მერე
ცოტა ხმა დაიდაბლა, – შენს პატარა კაცზე რას იტყვი, დეიზი, როგო-
რია?
– ბებია! – ძრწოლვით იყვირა მისის ოკამმა.
მერე შეშინებულმა მიმოიხედა და დამ შვიდდა, როცა დაინახა, რომ
მისტერ თენდრინგი კაბინეტში კაპოდიმონტის ფაიფურის ფიგურების
კატალოგს ადგენდა. – მადლობა უფალს, – ამოისუნთქა, – თქვენი ნათ-
ქვამი არ გაუგონია.
– არაფერი მექნებოდა საწინააღმდეგო, რომ გაეგონა, – მიუგო დედა
დედოფალმა, – კატორდული შრომა – აი, რას იმსახურებს ეგ ეთი ხალხი.
– მაგრამ, ის ეგეთი არ არის, თქვენ რომ გგონიათ, – გაღიზიანებული
და აღშფოთებული ჩურჩულით შეეპასუხა მისის ოკამი.
– ეს შენ ფიქრობ ასე, – მიუგო დედა დედოფალმა უკმეხად, – და თუ
გგონია, რომ ამ საკითხში ერკვევი, ძალიან გეშლება.
– არაფერის ცოდნა არ მინდა, – თქვა მისის ოკამმა, – ამ საკითხზე.
– მაშინ რატომ მოიყვანე აქ? ვერონიკასი მაინც არ მოგერიდა? ვე-
რონიკა! – გასძახა, – გვისმენ?
– შიგადაშიგ, – მორცხვად მიუგო მისის თვეილმა.
– ხედავ! – გამარჯვებული ტონით უთხრა დედა დედოფალმა მისის
ოკამს, – საბედნიეროდ, გათხოვილი მაინც იყო. ბიჭო, მითხარი, შენ რას
ფიქრობ ამაზე?
სებასტიანი გაწითლდა:
– კატორღულ შრომას გულისხმობთ?
– კატორღულ შრომას? – გაღიზიანებულმა გაიმეორა დედა დედო-
ფალმა, – მე გეკითხები, რას ფიქრობ, ჩემს შვილიშვილს ხელმეორედ

199
რომ შეხვდი?
– ა, ამას მეკითხებით! როგორ გითხრათ, უჩვეულო დამთხვევა მგო-
ნია. სასაცილო დამთხვევაა, არა?
მისის ოკამმა სებასტიანს მხარზე ხელი მოხვია და იმპულსურად თა-
ვისკენ მიიზიდა.
– მე ვიტყოდი, სასაცილო კი არა, ბედნიერი, – თქვა, – ღმერთის ნა-
ჩუ ქარი. მართლაც ღმერთის ნაჩუ ქარი, – გაიმეორა და, როგორც ყო-
ველთვის, იმ წამსვე თვალზე ცრემლი მოადგა.
– აქაც ღმერთი, იქაც ღმერთი, – უკმეხად გამოეპასუხა დედა დედო-
ფალი, – ძალიან ბევრს ლაპარაკობ ღმერთზე.
– სხვაზე რაზე უნდა ილაპარაკო?
– შენ რასაც ამბობ, მკრეხელობაა.
– კი მაგრამ, მე ის ღმერთმა გამომიგზავნა. და მეტი გრძნობა რომ
ჩაექსოვა ნათქვამ ში, სებასტიანი გულში ჩაიკრა. ის კი გაშეშებული იდ-
გა და იტანჯებოდა, უხერხულად გრძნობდა თავს, საჯაროდ ასეთ სულე-
ლურ სიტუაციაში რომ აღმოჩნდა – ამას მისის თვეილის სახეზეც ამოი-
კითხავდით. მისის თვეილს – როგორც მაშინ, მისის გემბელთან შესაპა-
სუხებლად რომ ამზადებდა და აწამებდა – ახლაც მაყურებლის გულ-
გრილი გამომეტყველება ედო სახეზე, თითქოს კომედიას უყურებდა.
– არათუ მკრეხელობა, – განაგრძო დედა დედოფალმა, – ცუდი ტო-
ნია სულ ღმერთზე ლაპარაკი. იგივეა, მთელი დღის განმავლობაში მარ-
გალიტის მძივი გეკეთოს, და არა მხოლოდ საღამოს კაბაზე.
– საღამოს სამოსზე გამახსენდა, – თქვა მისის ოკამმა, ცდილობდა,
საუბრისთვის სხვა მიმართულება მიეცა, – სებასტიანი და მე შევთან-
ხმდით, ლონდონ ში როცა დავბრუნდებით, ხშირად ვივლით კონცერტებ-
ზე და თეატრში, არა, სებასტიან?
სებასტიანმა თავი დაუქნია და უხერხულად გაიღიმა. ცოტა გულზე
მოეშვა, მისის ოკამმა მისი მხრიდან ხელი რომ აიღო და შეეძლო გას-
ცლოდა.
მისის თვეილი თავისი ლოჟიდან ყველაფერს აკვირდებოდა და წარ-
მოდგენით ნასიამოვნები ჩანდა. ეს წმინდა ქალი იტანჯებოდა, დედობ-
რივი გრძნობის გამოხატვის საშუალება რომ აღარ ეძლეოდა, სებასტი-
ანს კი აშკარად არ სიამოვნებდა, მისი ვნების მსხვერპლი რომ გამხდა-
რიყო და ამიტომ, საწყალი ქალი იძულებული იყო, ქრთამი შეეთავაზე-
ბინა. მაგრამ, უსირცხვილობას ხომ გამოხატვის არაერთი ფორმა აქვს –

200
ისეთი, რომელიც მოზარდისთვის დედობრივ სიყვარულზე უფრო მიმ-
ზიდველია; დეიზის მოპსის სახეზე უფრო ძლიერი მაგნიტებიც არსე-
ბობს, მაგალითად, მისი უბიწო, მაგრამ სავსე მკერდი. შეიძლება, კარგი
გასართობი აღმოჩნდეს, საინტერესო სამეცნიერო ექსპერიმენტად გა-
მოდგება… ჩაეღიმა. დიახ, ორმაგად გამხიარულდება, მას შემდეგ, რაც
ამ საღამოს ლორდ ვორფლესდენის კოშკში მოხდა.
კონცერტის ხსენებაზე დედა დედოფალმა, რომელიც ვერ იტანდა,
რამეს გამოჰკლებოდა, დაჟინებით მოითხოვა, სადაც წახვალთ, მეც აუ-
ცილებლად თან უნდა წამიყვანოთო. ოღონდ, რა თქმა უნდა, თანამედ-
როვე მუსიკა გამორიცხული იყო, ბახზე ეძინებოდა, ხოლო სიმებიან
კვარტეტებს რაც შეეხება, ვერ იტანდა დამქანცველ წრიპინსა და წრუ-
წუნს…
მოულოდნელად მისტერ თენდრინგი კვლავ გამოჩნდა ასპარეზზე.
– მომიტევეთ, – თქვა, როდესაც დედა დედოფალმა მუსიკაზე ამრე-
ზით ლაპარაკი დაასრულა და მისის ოკამს ფურცელი მიაწოდა.
– რა არის ეს?
– შეუსაბამობა, – უპასუხა მისტერ თენდრინგმა კვალიფიციური ბუ-
ღალტრის სერიოზულობით.
ფოქსის მდიდარი ძაღლის უტყუარი სმენა, ხედვა და ყნოსვა ჰქონდა
დაბალი ფენის წარმომადგენლების გამოსარჩევად და მისტერ თენ-
დრინგს შეუღრინა. – აბა, აბა, – უთხრა დედა დედოფალმა დასამ შვი-
დებლად. მერე მისის ოკამს მიუბრუნდა, – რაზე ლაპარაკობს ეს კაცი?
– არ შეესაბამება, – განმარტა მისტერ თენდრინგმა, – ქვითარი, რო-
მელიც გარდაცვლილმა მესაკუთრემ მიიღო იმ დღეს… გარდაცვალების
დღეს, პაკეტში არსებული საგნების რაოდენობას. მან ორი იყიდა, იქ კი
ერთია.
– ერთი რა? – ჰკითხა მისის ოკამმა.
მისტერ თენდრინგმა ცოტა დამცინავად გაიღიმა.
– თქვენ მას ალბათ ხელოვნების ნიმუშს უწოდებდით, – თქვა.
მოულოდნელად სებასტიანმა თავი შეუძლოდ იგრძნო.
– თუ არ შეწუხდებით, ერთი წუთით აქეთ მობრძანდით, – განაგრძო
მისტერ თენდრინგმა.
ყველა მას გაჰყვა. მისის ოკამმა დარჩენილი დეგა შეამოწმა, შემდეგ
კი ქაღალდი, რომელზედაც მისტერ ვეილის ხელმოწერა ორი ნახატის
შეძენას ადასტურებდა.

201
 – მომაწოდე, – თქვა დედა დედოფალმა, როდესაც აუხსნეს, რა ხდე-
ბოდა.
უჩუმრად გადაუსვა ხელი პასპარტუს, მერე სიფრიფანა ქვითარს და
მისის ოკამს დაუბრუნა. სახეზე აღელვება ეტყობოდა.
– მეორე მოუპარავთ, – თქვა თითქოს ნასიამოვნებმა.
მოუპარავთ! – გულში გაიმეორა სებასტიანმა. დიახ, ეგრე იქნება;
იფიქრებენ, რომ მან ნახატი მოიპარა. და რა თქმა უნდა, ახლაღა მიხ-
ვდა, ვერც ვერანაირად ვერ დაამტკიცებდა, რომ ბიძია იუსტასმა მას
ნახატი აჩუ ქა. სეანსის დროინდელი ის პატარა ოხუნჯობაც ვერ გამო-
ადგებოდა. „დუნდულები და ქანქარა!“ მისთვის მისახვედრი იყო, მაგ-
რამ რომც ეცადა, განა ვინმეს მიახვედრებდა?
ამასობაში, მისის ოკამი ბებიის ვარაუდს ეწინააღმდეგ ებოდა. მაგრამ
ბებერი ლედისთვის აზრის შეცვლა არც ისეთი ადვილი იყო.
– ამას უეჭველად რომელიმე მოსამსახურე გააკეთებდა, – თითქმის
დარწმუნებით ამბობდა ის.
შემდეგ გაიხსენა, მისმა მსახურმა საუკეთესო ბრენდის თითქმის
მთელი მარაგი რომ გამოუწრუპა, მოახლეს როგორ წაასწრეს, ემის ლა-
ლისთვლიან ბროშს რომ იპარავდა, მძღოლი იაფფასიან საწვავს ასხამ-
და, ხოლო მებაღე…
და ის ფაქტი, რომ ნახატი იმ წამსვე გაყიდა, კარგზე არაფერზე მე-
ტყველებდა. რა იქნებოდა, ბიძია იუსტასის გარდაცვალების დღესვე
რომ მოეყოლა ამის შესახებ! ან სეანსის მსვლელობისას მაინც; თან რა
მშვენიერი შესაძლებლობა მიეცა. ან კიდევ იმ დილით, მისის თვეილს
რომ შეხვდა, ან თუნდაც დღეს, მისის ოკამი საღამოს სამოსის ყიდვას
რომ შეჰპირდა. როგორმე უნდა გადაედგა ეს ნაბიჯი, გინდაც მისის
ოკამს ეფიქრა, რომ მოტყუებით აცოდებდა თავს. რა იქნებოდა, რა იქნე-
ბოდა… იმიტომ, რომ ახლა უკვე ძალიან დაგ ვიანებული იყო. ახლა რომ
ეთქვა, ყველა იფიქრებდა, თავს იმართლებსო, სახელდახელოდ გამოგო-
ნილ ამბავს დაემსგავსებოდა, ბიძია იუსტასის გულუხვობაზე რომ დაე-
წყო მოყოლა, თითქოს დანაშაულს მალავდა – ძალიან სულელური და
არადამაჯერებელი ტყუილი გამოვიდოდა. და მაინც, თუ არაფერს
იტყოდა, ღმერთმა უწყის, ეს ყველაფერი როგორ დამთავრდებოდა.
– მაგრამ ჩვენ არ გვაქვს უფლება, ვიფიქროთ, რომ ნახატი მოპარუ-
ლია, – თქვა მისის ოკამმა, როცა დედა დედოფლის მოგონებები უსინდი-

202
სო მოსამსახურეებზე ამოიწურა, – საწყალმა იუსტასმა ალბათ ნახატი
ამოიღო და სადღაც შეინახა.
– ვერსადაც ვერ შეინახავდა, – შეეპასუხა დედა დედოფალი, – იმი-
ტომ, რომ იუსტასი არსად არ წასულა, მთელი საღამო ამ ოთახში გაა-
ტარა, ბიჭთან ერთად, ვიდრე საპირფარეშოში გავიდოდა და გარდაიც-
ვლებოდა. ასე არ იყო, ბიჭო?
სებასტიანმა ჩუმად დაუქნია თავი.
– რა იყო, ხმას ვერ იღებ? – დაუყვირა სერჟანტმა.
– ო, უკაცრავად. არ მახსოვს… იმის თქმა მინდა, რომ კი, აქ იყო,
სულ აქ იყო…
– გესმის, ვერონიკა, როგორ ბუტბუტებს? – ჰკითხა დედა დედოფალ-
მა.
მისის ოკამი სებასტიანს მიუბრუნდა:
– შემთხვევით, არ დაგინახავს, ნახატი სადმე ხომ არ შეუნახავს?
სებასტიანი ერთი წამით შეყოყმანდა; მერე აუხსნელმა პანიკამ შეი-
პყრო და თავი გააქნია.
– არა, მისის ოკამ.
იგრძნო, რა საშინლად გაწითლდა და სახე რომ დაემალა, დაიხარა
და ნახატს ყურადღებით დააკვირდა.
– გეუბნებით, ნახატი მოპარულია, – გაიგონა, როგორ ტრიუმფალუ-
რად წარმოთქვა დედა დედოფალმა.
– ო, მისტერ თენდრინგ, რა საჭირო იყო ამის აღმოჩენა? – სინანუ-
ლით თქვა მისის ოკამმა.
მან რაღაც პროფესიული მოვალეობის თაობაზე დაიწყო ლაპარაკი,
როცა დედა დედოფალმა შეაწყვეტინა.
– მისმინე, დეიზი, – მიუბრუნდა მისის ოკამს, – არ მოგ ცემ უფლებას,
სენტიმენტალური იმბეცილივით მოიქცე. ენის მოჩლე ქით ელაპარაკები
გამოუსადეგარ მსახურებს, რომლებიც ვინ იცის, ცხვირწინ რას არ გაც-
ლიან!
– არ მჯერა, – იყვირა მისის ოკამმა, – უარს ვამბობ, დავიჯერო. და
საერთოდ, იმ საცოდავი ნახატის გამო არ ვდარდობ. ისეთივე სიმახინჯე
იქნებოდა, როგორიც ესაა…
– არ დარდობთ? – მისტერ თენდრინგმა ისეთი ტონით წარმოთქვა,
თითქოს მისი ყველაზე წმინდა გრძნობა შეურაცხყვეს, – კი მაგრამ,

203
იცით, რამდენი გადაიხადა მისმა მესაკუთრემ ამ ნივთში? – და ქვითარი
მისის ოკამს მიაწოდა, – შვიდი ათასი ლირა, მადამ, შვიდი ათასი ლირა.
სებასტიანი უცებ გამოფხიზლდა და ამოიხედა; თვალები გაჰფართო-
ებოდა და ყბა ჩამოვარდნოდა. შვიდი ათასი ლირა? იმ ნაძირალამ ათა-
სი შესთავაზა და კიდევ ბიზნესის ნიჭი შეუ ქო, ორი ათას ორასად რომ
მიჰყიდა. გაბრაზებულს და დამცირებულს, სისხლი სახეზე მოასკდა.
როგორ გაასულელეს, რა იდიოტი ყოფილა!
– ხომ ხედავ, დეიზი, – უთხრა გამხიარულებულმა დედა დედოფალ-
მა, – ამ ნივთის გაყიდვით ვიღაც მთელი წელი იცხოვრებდა.
ცოტა ხნით სიჩუმე ჩამოვარდა; მერე კი სებასტიანს უკნიდან მისის
თვეილის მუსიკალური ხმა შემოესმა.
– არა მგონია, რომელიმე მს-ს-სახურის გაკეთებული იყოს, – სისინა
ბგერა ცოტა გააგრძელა, – ვფიქრობ, სხვისი ხელი ურევია.
სებასტიანს გული ისე აუჩქარდა, როგორც ფეხბურთის თამაშის
დროს იცოდა ხოლმე. დიახ, ალბათ მაშინ დაინახა, პორტფელში რომ
დებდა ნახატს. და როცა მისის თვეილმა მისი სახელი წარმოთქვა, უკვე
საბოლოოდ დარწმუნდა.
– სებასტიან, – მშვიდად უთხრა მისის თვეილმა, მაგრამ მან პასუხის
გაცემა ვერ მოახერხა, მხოლოდ წელში გასწორდა, ქალი კი ისე უცქერ-
და, თითქოს კომედიას უყურებდა.
– მგონი, შენც იცი ის, რაც მე ვიცი.
სებასტიანმა ნერწყვი ჩაყლაპა და თვალი აარიდა.
– არა?
– ალბათ გულისხმობთ… – გაუგებრად წარმოთქვა სებასტიანმა.
– რა თქმა უნდა, – შეაწყვეტინა მისის თვეილმა, – რა თქმა უნდა! ის
პატარა გოგონა ხომ გახსოვს, ტერასაზე? – და თითი ფანჯრის მიღმა
სიბნელისკენ გაიშვირა.
შეშფოთებულმა სებასტიანმა თვალებში შეხედა. შავ თვალებში მხი-
არული სხივი უთამაშებდა; მოკუმულ ტუჩებს გეგონებოდა ეს-ესაა გუ-
ლიანი სიცილი გაუპობსო. – პატარა გოგონა? – ექოსავით გაიმეორა დე-
და დედოფალმა, – რომელი გოგონა? მისის თვეილმა მოყოლა დაიწყო,
სებასტიანმა კი მოულოდნელად დიდი შვება იგრძნო, როცა მიხვდა,
რომ შეიწყალეს.

204
 თავი 23

შვება მალე გაოგნებამ და უხერხულობის გრძნობამ შეცვალა, როცა

უკვე მარტო დარჩა თავის ოთახში, ტანზე გაიხადა და კბილები გაიხეხა.
სულ ის აზრი უტრიალებდა თავში, რატომ შეიწყალეს. ვითომ, მართლა
ბავშვის გაკეთებული ეგონა? ჯერ თავის დაჯერება სცადა, თითქოს მი-
სის თვეილი ნამდვილად ამას ფიქრობდა. მაგრამ მისი გონების რომე-
ლიდაც ნაწილი კატეგორიულ უარზე იდგა, მიეღო ასეთი მარტივი გან-
მარტება. მართლა ასე რომ ეფიქრა, სხვანაირად შეხედავდა. ან იქნებ,
კარგი გასართობი მოიგონა? თუ გოგონაზე ეჭვი არ ჰქონდა, მაშინ რამ
აიძულა, დაედანაშაულებინა? ყველაზე სწორი პასუხი იქნებოდა, რომ
ქალმა დაინახა, როგორ ჩადო პორტფელში ნახატი, მიიჩნია, რომ მას
ამის უფლება ჰქონდა და ახლა ცდილობდა, დაეცვა. მაგრამ, ისევ და
ისევ მისი უცნაური ღიმილის გახსენებაზე, ეს სწორი პასუხი უაზრობად
ეჩვენებოდა. ამასობაში, იმ საცოდავ ბავშვზეც ხომ უნდა ეფიქრა. მას
ხომ დაკითხავდნენ და დაჩაგრავდნენ; მის მშობლებზე ეჭვს აიღებდნენ;
და საბოლოოდ, რა თქმა უნდა მისის გემბელი პოლიციას გამოიძახებ-
და…
შუ ქი ჩააქრო, მხოლოდ მაგიდის ლამპა დატოვა ანთებული და
უზარმაზარ ლოგინ ში შეძვრა. ფართოდ გახელილი თვალებით იწვა და
ვინ იცის, მერამდენედ იგონებდა ვარიანტებს, თუ როგორ უყვებოდა მი-
სის თვეილსა და დედა დედოფალს იუსტასის მემკვიდრეობით დანატო-
ვარ ნახატზე, როგორ ეტყოდა მისის ოკამს, რომ უკვე ნაყიდი ჰქონდა
სმოკინგი იმ ფულით, რაც ნახატში აიღო, როგორ ღიმილით მოუმთავ-
რებდა მისტერ თენდრინგს ჯერ გამოუჩეკავ ეჭვებს. რა ადვილი იქნებო-
და და არავის ეჭვი არ გაუჩნდებოდა! მაგრამ რეალობა მტკივნეულად
და დამამცირებლად განსხვავდებოდა თავის დამ შვიდებისთვის მოგონი-
ლი ზღაპრებისგან. ახლა უკვე ძალიან გვიან იყო, ეთქვა, რაც მოხდა.
წარმოიდგინა, დედა დედოფალი რას იტყოდა. და ის მისის თვეილის
ოდნავ შესამჩნევი, ირონიული ღიმილი. მისის ოკამი თავისთვის დამახა-
სიათებელი სენტიმენტალობით მის გამო ბოდიშს მოიხდიდა, რაც ბებია-
მისის კომენტარებს ორმაგად გაამკაცრებდა. არა, ამის გამხელა უკვე
შეუძლებელი იყო. ერთადერთი, რაც ახლა შეეძლო გაეკეთებინა – თავი-
დან ეყიდა ნახატი და მერე „ეპოვა“ სადმე შენახული. მაგრამ მკერავმა
წინასწარ მოითხოვა თანხის გადახდა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ოცდაო-
205
რიდან ათი ბანკნოტი მიღებისთანავე დახარჯა. ასით წიგნები იყიდა და
სამოცი ლირა კუს ბაკნის პორტსიგარში გადაიხადა. ახლა ხელზე ათას-
ზე ცოტა მეტი ჰქონდა დარჩენილი. მისტერ ვეილს დაითანხმებდა? სევ-
დიანად გააქნია თავი. ფული უნდა ისესხოს. მაგრამ, ვისგან? და რა მი-
ზეზით?
მოულოდნელად კარზე დააკაკუნეს.
– მობრძანდით, – გასძახა.
– მე ვარ, – თქვა, მიუახლოვდა და მხარზე ხელი დაადო, – ვშიშობ,
საკმაოდ გვიანაა, – ბოდიშის მოხდით განაგრძო, – ბებია არ მიშვებდა,
მაგრამ არ შემეძლო, ძილი ნებისა არ მესურვებინა. სებასტიანი თავაზი-
ანად წამოიწია და იდაყვს დაეყრდნო, მაგრამ ქალმა უჩუმრად და ნა-
ზად ბალიშისკენ უბიძგა.
დიდხანს ჩუმად უყურებდა – უყურებდა თავის ფრენკის და ბედნიე-
რი ჩურჩულებდა, თავის ცოცხალ საჩუ ქარს ხედავდა, უყურებდა ამ კუ-
ლულებიან თავს, ღვთაებრივ რეალობად გარდასახულს, ვარდისფერ და
ოქროსფერ ბავშვურ თავს ბალიშზე. და მოულოდნელად, მოქცევის
მწვანე ტალღასავით მოეძალა სიყვარულის გრძნობა, ამდენი ხანი უი-
მედოდ რომ გაშრობოდა.
– ფრენკისაც წითელი პიჟამა ეცვა ხოლმე, – მართალია, ძალიან
ცდილობდა, მხიარულად ეთქვა, ხმა მაინც გაებზარა.
– მართლა?
სებასტიანმა თავისი მომაჯადოებელი ღიმილით გაუღიმა – ოღონდ,
ამჯერად გამიზნულად არა, უფრო იმიტომ, რომ ამ უცნაური ქალის
სიყვარული გულს უჩუყებდა. და უცებ მიხვდა, რომ ახლა სწორედ ის
მომენტი იყო, როცა შეეძლო, რაიმე ეთქვა ნახატზე…
– მისის ოკამ, – დაიწყო.
მაგრამ იგრძნო, როგორ არ უნდოდა, მას გაეგო, რის თქმასაც ცდი-
ლობდა და ზუსტად იმავე წამს მისის ოკამმაც დაილაპარაკა.
– შეიძლება, გაკოცო?
და სანამ ბიჭი უპასუხებდა, დაიხარა და ტუჩები შუბლზე შეახო. მე-
რე თმაზე მიეფერა – ეს ხომ ფრენკის თმა იყო. თვალები ცრემლით
ჰქონდა სავსე. კიდევ სურდა ეკოცნა, მაგრამ მოულოდნელად შეაწყვე-
ტინეს.
– უკაცრავად…

206
 მისის ოკამი გასწორდა, ორივემ კარისკენ გაიხედა. გაღებულ კარში
ვერონიკა თვეილი იდგა, ორ ნაწ ნავად დაწ ნული შავი თმა მხრებზე
ეწყო. თეთრ, გრძელ ხალათში მონაზონს ჰგავდა.
– უკაცრავად, რომ ხელი შეგიშალეთ, – უთხრა მისის ოკამს, – მაგ-
რამ ბებიათქვენი…
წინადადება არ დაასრულა, და გაიღიმა.
– კიდევ რამე სჭირდება?
– დაკარგულ ნახატთან დაკავშირებით უნდა რაღაცის თქმა.
– ოჰ, ღმერთო! – მისის ოკამმა ამოიოხრა, – უმჯობესია, წავიდე. გინ-
და, შუ ქი ჩავაქრო? – მიმართა სებასტიანს. მან თავი დაუქნია. მისის
ოკამმა შუ ქი ჩააქრო, ერთი წამით ლოყაზე ხელი მიადო და ჩაიჩურჩუ-
ლა – ღამე მშვიდობის. მერე ჩქარი ნაბიჯით გავიდა დერეფან ში, მისის
თვეილმა კი კარი მიხურა.
სიბნელეში მარტო დარჩენილი სებასტიანი იმას დარდობდა, ასეთი
გადაუდებელი რა ჰქონდა სათქმელი ნახატზე დედა დედოფალს. რა
თქმა უნდა, რომ მოესწრო მისის ოკამისთვის ყველაფრის თქმა, უკვე
მნიშვნელობა აღარ ექნებოდა. მაგრამ… თავი გააქნია. იმ ბებერ კუდიანს
რაც არ უნდა ეთქვა, ყოველთვის ყველაფერს ართულებდა. არადა, ასე-
თი შემთხვევა ალბათ აღარ მიეცემა; ვერც კი წარმოედგინა, როგორ შე-
იძლებოდა, პირდაპირ მიეხალა მისის ოკამისთვის. იმდენად ზარავდა
ამის წარმოდგენა, რომ ფიქრობდა, ხომ არ აჯობებს, მართლა უკან და-
ვიბრუნო ვეილისგან ნახატიო. მოულოდნელად წარმოსახული გარიგება
შეაწყვეტინეს და გაიგონა, კარი ჩუმად როგორ გაიღო. კედელზე, რო-
მელსაც მისჩერებოდა, სინათლის ზოლი ჯერ გაფართოვდა და მერე ისევ
შევიწროვდა. როცა უკვე კარის საკეტის ხმა მოესმა, სულ დაბნელდა.
სებასტიანმა უხილავი აბრეშუმის შრაშუნზე თავი მიაბრუნა. ის დაბ-
რუნდა და ახლა ყველაფერს ეტყვის. რამხელა შვება იგრძნო.
– მისის ოკამ, – თქვა, – ისე მიხარია…
ხელი ჯერ მუხლზე დაადო და მერე მხრამდე აასრიალა, უხეში მოძ-
რაობით საბანი გადახადა და გვერდზე გადააგ დო. ისევ მოესმა აბრეშუ-
მის შრაშუნის ხმა და ამ დროს სუნამოს სურნელი ეცა – ის ტკბილი
სურნელი, ოფლისა და გაზაფხულის სიგრილის ნაზავი.
– ოჰ, თქვენ ხართ, – შეშინებულმა ჩაილაპარაკა.
უხილავი სახე მისკენ დაიხარა, ტუჩებით ნიკაპს შეეხო, მერე მისი
ტუჩები იპოვა, თითები ნელ-ნელა ქვევით ჩაასრიალა და პიჟამას ღილე-

207
ბის გახსნა დაიწყო.

208
 თავი 24

ღვთაებრივად უცოდველმა ვნებამ ქშენით წმინდა ექსტაზს მიაღწია;

შიგადაშიგ მერი ესდეილის ნაზი და დახვეწილი გრძნობები გამოერეოდა
– ისეთი, როგორიც სებასტიანს წარმოედგინა და როგორსაც ნატრუ-
ლობდა. და რასაც ნამდვილად არ ნატრულობდა, ეს მისი ხელები იყო,
სიბნელეში ფრთხილად და ლამის ქირურგიულად რომ იკვლევდნენ
უსირცხვილობის არსს. არც მის გაუმაძღარ რბილ ტუჩებს, რომელთაც
მოულოდნელად კბილები ან ბასრი ფრჩხილები ენაცვლებოდა. და არც
ჩურჩულით ნათქვამ ბრძანებებს; არც იმ ჩუმ თავდავიწყებების შეტე-
ვებს და საკუთარი გაუბედავი და ცოტა შეშინებული ალერსის დროს,
მისი დაუკმაყოფილებლობის შეგრძნებას.
ილუზიებში სიყვარული მხიარული, ღვთაებრივი გაბრუება ეგონა;
მაგრამ რაც იმ ღამით მოხდა, ნამდვილი სიგიჟე იყო. დიახ, სუფთა სიგი-
ჟე; როცა ერთი მანიაკი, უკუნეთ სიბნელეში, მეორე მანიაკს ებრძოდა.
„ტყუპი კანიბალი ბედლამ ში…“ – ეს ფრაზა მოაფიქრდა, როცა მეო-
რე დილით ნაკბენებს ითვალიერებდა. ტყუპი კანიბალი, ერთმანეთს რომ
ანადგურებდნენ; სპობდნენ ყველაფერ კეთილგონიერსა და წესიერს;
აღგ ვიდნენ მიწიდან ცივილიზაციის დადგენილ ყველაზე ელემენტარულ
წესებს. და სწორედ იქ, იმ კანიბალების თავდავიწყებაში იდო ნამდვილი
მომხიბვლელობა. ბევრად ძლიერი განცდა, ფიზიკური სიამოვნების მიღ-
მა, რომ არაფერი გაკავებს, ეს იყო აბსოლუტური ჭკუიდან შეშლის ექ-
სტაზი.
მისის თვეილს მტრედისფერი კაბა ეცვა, კისერზე პატარა ლალის-
თვლიანი ოქროს ჯვარი ეკიდა, დედამ რომ აჩუ ქა მირონცხების დღეს.
– დილა მშვიდობის, სებასტიან, – უთხრა ბიჭს, როცა ის სასადილო
ოთახში შევიდა, – როგორც ჩანს, ჩვენ გარდა არავინ ისაუზმებს.
სებასტიანმა დამფრთხალი მზერა მოავლო ცარიელ სკამებსა და და-
კეცილ ხელსახოცებს. რატომღაც დარწმუნებული იყო, რომ ამ საშინ-
ლად უხერხული შეხვედრის დროს, თან მისის ოკამი ახლდებოდა.
– როგორც ჩანს…. ალბათ, მგზავრობის ბრალია… გადაიღლებოდნენ.
მისის თვეილი ირონიულად უყურებდა კომედიას თავისი პატარა პი-
რადი ლოჟიდან.
– ისევ ბუტბუტებ! ეტყობა, როზგის ყიდვა მომიწევს!

209
 დაბნეულობის დასამალავად, სებასტიანი დაიხარა და ვერცხლის
ლანგარს თავსახური ახადა, თითქოს აინტერესებდა, რა ჰქონდათ საუზ-
მედ. რა თქმა უნდა, ასე არ უნდა მოქცეულიყო, ფიქრობდა, უკვე ფაფას
რომ მიირთმევდა. როცა დარწმუნდა, მათ გარდა რომ არავინ იყო, უნდა
მისულიყო, კისერში ეკოცნა და წინა ღამის განცხრომაზე ყურში რამე
ეჩურჩულა. შეიძლება, არც ახლა იყო გვიან. მიიდე საფეთქელზე რე-
ვოლვერის ლულა და დათვალე ათამდე. ერთი, ორი, სამი, ოთხი… ფა-
ფის მათლაფით ხელში მისკენ წავიდა. ოთხი, ხუთი, ექვსი…
– იმედი მაქვს, კარგად გეძინა, – დაბალი ხმით უთხრა მისის თვეილ-
მა.
სებასტიანი შეცბა და თვალი ვერ გაუსწორა.
– დიახ, – ამოილუღლუდა, – ძალიან კარგად მეძინა, გმადლობთ.
კოცნაზე ლაპარაკიც ზედმე ტი იყო.
– ნუთუ? – გაკვირვებით იკითხა მისის თვეილმა, – ბუმ არ შეგაწუხა?
– ბუუმ?
– გინდა თქვა, – შეიცხადა ქალმა, – რომ ბუს კივილი არ გაგიგონია?
როგორ გაგიმართლა! ნეტა მეც ასე ღრმა ძილით მძინებოდა. თვალი
თითქმის არ მომიხუ ჭავს!
ყავა მოსვა და ტუჩები მოიწმინდა. კარაქიანი ტოსტის პატარა ლუკ-
მა მოკბიჩა და ისევ მოიწმინდა ტუჩები.
– შენი ვიყო, – განაგრძო, – დღეს ფრა ანჯელიკოს სანახავად სან
მარკოში წავიდოდი.
ამ დროს კარი გაიღო და სასადილო ოთახში მისტერ თენდრინგი შე-
მოვიდა, მას მისის ოკამი შემოჰყვა. ბუს კივილი არც მათ გაეგონათ – მი-
უხედავად იმისა, რომ მისის ოკამს, იმ საშინელი ნახატის გამო, თურმე
ძილი გაუტყდა და დიდხანს ვერ დაიძინა.
დიახ, ის საშინელი, ის ბინძური ნახატი. თავის უძლურებაზე გაბრა-
ზებული სებასტიანი თან კვერცხს ჭამდა და თან გულში ბავშვივით
ილანძღებოდა. მაგრამ გინებით პრობლემა ვერ გადაჭრა და შვების ნაც-
ვლად, უფრო დაამ წუხრა და საკუთარი თავის გამო შერცხვა.
– პოლიციის გამოძახებას აპირებთ? – დაინტერესდა მისის თვეილი.
სებასტიანის გულმა ერთი დარტყმა გამოტოვა. თეფშს მიშტერე-
ბულმა ღეყვა შეწყვიტა, რამე რომ არ გამოჰპარვოდა.
– ბებიას უნდა, – უპასუხა მისის ოკამმა, – მე ჯერ არა, ვიდრე მთელ
სახლში კარგად არ მოვძებნით.

210
 სებასტიანმა ღეჭვა განაგრძო – ესე იგი, მალე გამოიძახებენ; მისის
თვეილი მომხრე იყო, პატარა გოგონა მოეყვანათ და დაეკითხათ. – არა,
მე თვითონ მივალ და მშობლებს დაველაპარაკები, – უპასუხა მისის
ოკამმა.
– მადლობა ღმერთს! – გულში თქვა სებასტიანმა.
ეს ნიშნავდა, რომ მთელი დღე მის განკარგულებაში იქნებოდა, რაც
უკვე კარგი იყო. მაგრამ, ნეტა იცოდეს, რით დაიწყოს?
იდაყვზე შეხებამ შეაკრთო და ფიქრიდან გამოერკვა; ლაქია მისკენ
დახრილიყო და ლანგარს აწვდიდა, რომელზედაც ორი წერილი იდო. სე-
ბასტიანმა წერილები აიღო. ერთი სიუზანისგან იყო, გაღიზიანებულმა
ჯიბეში ჩაიდო და მეორეს დახედა. კონვერტზე უცნობი ხელით ეწერა,
მარკა იტალიური იყო. ვინ შეიძლება?.. იმედი ჩაესახა, იქნებ ის კაცი
წერდა გალერეიდან; მიხვდა თავის შეცდომას და ახსნას ცდილობდა;
ბოდიშს უხდიდა; და ჩეკსაც უგზავნიდა… სიხარულით გახსნა კონვერტი,
ერთადერთი იაფფასიანი ქაღალდი გაშალა, ხელმოწერას დახედა და
„ბრუნო რონტინი“ წაიკითხა. იმედგაცრუებას მოულოდნელი სიბრაზე
მოჰყვა. ის იდიოტი Gaseous Verterabte-ის რომ სჯეროდა, ქრისტესი,
რომელსაც სურდა, ყველას სისულელე ეწამა! ის იყო წერილს ჯიბეში
იდებდა, რომ გაიფიქრა, ვნახო ერთი, რას მწერსო.
„ძვირფასო სებასტიან, – ეწერა წერილში, – გუშინ დავბრუნდი და
გავიგე ეს ამბავი, ჩემთვის არაერთი მიზეზით დიდი მწუხარების მომ-
გვრელი. თუ გეგმები არ შეგეცვალა და ფლორენციაში რჩები, გახსოვ-
დეს, მე ერთ-ერთი უხუცესი მკვიდრი ვარ ამ ქალაქის და გამიხარდება,
თუ გზის გაკვლევაში დაგეხმარები. დილით ჩემს ბინაში შეგიძლია მიპო-
ვო, შუადღისას მაღაზიაში ვიქნები“.
– მაღაზიაში ვიქნები, – გაიმეორა სებასტიანმა ცოტა ირონიულად, –
იყავი მერე, ვინ გიშლის. მაგრამ იმ წამსვე თავში გაუელვა, რომ ეს სუ-
ლელი შეიძლებოდა, რაღაცაში გამოსდგომოდა. წიგნით მოვაჭრე და ნა-
ხატებით მოვაჭრე – იქნებ ისინი ერთმანეთს იცნობდნენ. შეიძლება, ვე-
ილს მისი თხოვნა გაეთვალისწინებინა; ბიძია იუსტასი ხომ ამბობდა,
ბრუნო მართალია შტერია, მაგრამ წესიერი ადამიანიაო. ფიქრებში წა-
სულმა სებასტიანმა წერილი დაკეცა და ჯიბეში ჩაიდო.

211
 თავი 25

დიახ, მთელი სამყარო მასთან ერთად იცინოდა. კოსმიური ხუმრობა

საკუთარ იმედგაცრუებაზე და კეთილი ზრახვების თანმდევ უბედურე-
ბაზე სიცილს ჰგვრიდა და ხარხარი ერთი პოლუსიდან მეორე პოლუსამ-
დე აღწევდა. უამრავი ხუმრობის კონტრაპუნქტი – ვოლტერისეული
ხმები, სისულელისა და სიშტერის დამარცხების ყურის წამღები კივილი;
რაბლესეული ხმები, ფაგოტისა და კონტრაბასისმაგ ვარი, მხიარულად
რომ გუგუნებენ ექსკრემენტებისა და შეწყვილების შემყურე, დაუძლევე-
ლი ცხოველური საწყისის შემყურე.
სამყაროს მხიარულებასთან უნისონ ში ირხეოდა, იცინოდა და სი-
ცილში აღფრთოვანება და სიამოვნებისა და გამარჯვების შეგრძნება
უფრო და უფრო ეძალებოდა. ამასობაში, ისევ გამოჩნდა სინათლე, კაშ-
კაშა სიჩუმის კრისტალი – გაშეშებული და მოელვარე. სინათლე ამჯე-
რად შიშს აღარ ჰგვრიდა, ისეთი ნაზი ცისფერი იყო, როგორც მაშინ,
ბრუნო თავის ხრიკებში რომ გამოიჭირა. კივილისა და გუგუნის მიუხე-
დავად, ყოვლის მომცველი, ცისფერი, დამამ შვიდებელი სიჩუმე გამეფ-
და, მაგრამ მისი ყოფნა ისეთი აუცილებელი აღარ იყო; ლამაზი, მაგრამ
არა ისე აუტანლად ძლიერი, თითქოს მორიდებით ითხოვდა, შეემჩნიათ.
აღარ იყო საჭირო, მისი ნაწილი გამხდარიყავი, არც საკუთარი თავის
გაკიცხვასა და შერცხვენას გავალდებულებდა. მხოლოდ სიმ შვიდეს დაე-
სადგურებინა. მაგრამ იუსტასი ასე ადვილი გამოსაჭერი არ იყო, სახელ-
დახელოდ მომზადებულიყო მისი პატარა მზაკვრობების წინააღმდეგ.
სიჩუმის ცისფერი კრისტალის თავაზიან თხოვნას დაცინვით უპასუხა.
დაცინვა უფრო და უფრო უხეში ხდებოდა, სინათლე კი უფრო მშვენიე-
რი, ხოლო სიჩუმე უფრო მორიდებით და ნაზად ითხოვდა მის ყურადღე-
ბას. არა და არა! ისევ ის განათლების, მეცნიერებისა და რელიგიის ტრი-
უმფები მოაგონდა და ხალისიანი გან წყობა შეშლილის აღტაცებაში გა-
დაეზარდა. პაროქსიზმს კოსმიური პაროქსიზმი მოჰყვა. რამხელა სიხა-
რულია, ძალაუფლებისა და გამარჯვების შეგრძნება! მაგრამ მოულოდ-
ნელად მიხვდა, რომ სიცილს ვეღარ აკონტროლებდა. სიცილი, მისი
სურვილის მიუხედავად, ისტერიკაში გადაიზარდა და საკუთარი მიზანი
ამოძრავებდა.
სიჩუმე აქა-იქ ნაზად, ცისფრად ანათებდა. საკმარისია! სინათლე
ხომ ყოველთვის მისი მტერი იყო, გინდ ცისფერი, გინდ თეთრი თუ წი-
212
თელი, ან მწვანე. ისევ აცახცახდა და დიდხანს, დიდხანს იგრიხებოდა
სიცილით.
შემდეგ, უცებ მისმა ცნობიერებამ გადაინაცვლა და ერთხელ კიდევ
ისეთი რამ მოაგონდა, რაც შესაძლოა, ჯერ არავის შემთხვეოდა.
ეპილეფსიურმა ჟრუანტელმა გაიარა და ღია ფანჯარა გამოჩნდა,
ფანჯარასთან საწყალი ჯონი იდგა და ქვევით იცქირებოდა. საშინელი
ალიაქოთი იყო ქუჩაში, ოქროსფერი მტვრის კორიანტელიდან ყვირი-
ლის ხმა ისმოდა! შავგვრემანი სახეები, პირდაფჩენილი და დამახინჯე-
ბული, მუშტებმოღერებული ხელები. ათასობით იქნებოდნენ. მზით
გაბრწყინებული მოედნიდან, ზუსტად ფანჯრის წინ, ვიწრო ქუჩაზე წვე-
როსანი ჩალმიანი პოლიციელები გრძელი ბამბუკის ჯოხების ქნევით მო-
იკვლევდნენ გზას. ურტყამდნენ თავებში და მხრებში, წვრილ მაჯებში,
პროტესტის ნიშნად მაღლა რომ აღემართათ, შეშინებულ სახეებში –
ურტყამდნენ და ურტყამდნენ. ამას ახალი კრუნჩხვა მოჰყვა. ისტერიკუ-
ლი სიცილი რომ ჩაწყნარდა, დანაწევრებული ფიგურები გამოჩნდა, რო-
გორც აღელვებული ტბის ზედაპირზე არეკლილი გამოსახულება. მაღლა
ცისფერი სინაზე მხოლოდ ცა კი არ იყო, არამედ სიჩუმის კაშკაშა კრის-
ტალი. პოლიციელები გამე ტებით ურტყამდნენ ადამიანებს. და იმ დაუნ-
დობელი, ამორტიზებული დარტყმების წარმოდგენა იმდენად ცხადი გა-
მოდგა, რომ გულს ურევდა.
– რა ამაზრზენია! – კბილებს შორის ცრიდა ჯონი, – ამაზრზენი!
– უარესი იქნებოდა, იაპონელებს რომ კალკუტამდე მიეღწიათ, – ამ-
ბობდა სხვა ხმა.
ჯონმა უხალისოდ დაუქნია თავი.
პროფესიონალი ლიბერალი ეგუებოდა ბამბუკის ჯოხების გამოყენე-
ბას! ამას კიდევ რამდენიმე კრუნჩხვა მოჰყვა. სიცილი მოულოდნელად
შემოუტევდა ხოლმე და როგორც გრიგალი ფლეთს აფრას, ისე ანადგუ-
რებდა; საჩეჩი აპარატის რკინის კბილებით კაწრავდა მისი არსებობის
არსს. ამ შუა წამებაში იუსტასმა იცოდა, რომ ზუსტად იმ ფანჯრის წინ
პატარა ბიჭს საფეთქელში ლატი მოხვდა და უგონოდ დაეცა მიწაზე.
ორი კაცი მისკენ დახრილიყო. უცებ, კონტრაბასის გუგუნ ში მოგონება-
სავით ჩაესმა სისხლის გამყინავი ყვირილი და მისთვის გაუგ ებარ ფრა-
ზას ვიღაცები შეძრწუნებული ხმით იმეორებდნენ. საფრთხის მოლო-
დინ ში, ხალხი პანიკას მოეცვა. იმ საშინელ ჭყლეტაში ორმა მეგობარმა
მაინც შეძლო დაჭრილი ბიძის აყვანა და, თითქოს რაღაც საიდუმლო

213
რიტუალს ასრულებდნენ, მისი უძლური სხეული მხრის სიმაღლეზე გაი-
დეს და ცისფერი სიჩუმისკენ გაემართნენ. ეს მხოლოდ რამდენიმე წამს
გაგრძელდა, ვიდრე შეშინებული ბრბო არ მოაწყდა და მხსნელებიცა და
გადარჩენილიც ფეხქვეშ არ გათელა და სევდიანმა სიცილმა ყველაფერი
დავიწყებას მისცა. დარჩა მხოლოდ მანათობელი სიჩუმე, ნაზი და მა-
ვედრებელი. ოღონდ, იუსტასისთვის ეს ხრიკები უკვე ნაცნობი იყო.
უეცრად სხვა გასისხლიანებული სახე დაინახა. არა, იმ უცნობი ინ-
დოელი ბიძის სახე არ იყო; დაუჯერებელია, მაგრამ ჯიმ პოლშოტის სა-
ხეს ხედავდა. დიახ, ჯიმ პოლშოტის! ცარიელი ადგილის, 1949 წლის-
თვის წარმატებული მაკლერი რომ შეიძლებოდა გამხდარიყო. სამხედრო
ფორმა ეცვა, ბამბუკის ხეების ძირში ეგ დო და სამი თუ ოთხი ყვითელკა-
ნიანი, თოფშემართული პატარა კაცი დაჰყურებდა.
– დაჭრილი ვარ, – იმეორებდა სუსტი ხმით ჯიმი, – ჩქარა ექიმს და-
უძახეთ! დაჭრილი ვარ, დაჭრილი…
სამივემ ერთდროულად, გულიანად გადაიხარხარა. და თითქოს ფა-
რული თანაგრძნობით განმსჭვალული, მთელი სამყარო შეირხა და, ერთ
გუნდად ქცეული, აქვითინდა.
მერე, ერთ-ერთმა კაცმა ფეხი ასწია და ჯიმს სახეში ჩაარტყა. ჯიმიმ
შეჰყვირა. რეზინის ჩექმის ქუსლი რამდენჯერმე მოხვდა სახეში და ყო-
ველი დარტყმა უფრო ძლიერი იყო. პირიდან და ცხვირიდან სისხლი
წასკდა და სახის გარჩევა აღარ შეიძლებოდა. შეძრწუნება, სიბრალული,
აღშფოთება – მაგრამ იმავე წამს ისტერიკულმა სიცილმა მტკივნეულად
იფეთქა. „ცარიელი ადგილი, – კვნესოდა მოგონება და შემდეგ, მოუთო-
კავი მხიარულებით, – 1949 წლის წარმატებული მაკლერი“.
მაკლერი გაშეშებული იწვა ბამბუკის ხეების ქვეშ:
ბამბუკების ქვეშ,
ბამბუკების ქვეშ,
შეკრულობის ბრა…
ავის მომასწავებელი სიჩუმე ჩამოწოლილიყო. მერე, ერთ-ერთმა
ყვითელკანიანმა რაღაც თქვა და ნათქვამის მნიშვნელობის უკეთ ასახ-
სნელად, ჯიმ პოლშოტს მკერდში ხიშტი ატაკა. მოღიმარე დანარჩენებ-
მაც მას მიბაძეს და ვიდრე ჯიმი ყვირილს შეწყვეტდა, სახეში, ყელში,
მუცელში და მუცლის ქვეშ ხიშტებს ასობდნენ.
ყვირილი შეწყდა. მაგრამ სიცილი გრძელდებოდა – ქვითინიც, ეპი-
ლეფსიაც და მოუთოკავი, ტკივილის მომგვრელი დაცინვაც.

214
 ამასობაში კი სცენები ერთმანეთს ცვლიდა – დასისხლიანებული სა-
ხე, შემზარავი ხიშტები, ყველაფერი როგორდაც არეული მიმის წითელ
ხალათთან. „ჩემი წამება იწყება“ – შემდეგ, ხელში რწევა, მოფერება და
უნიათობა. იმავდროულად, ჩაწიხლვა და ხიშტის ტაკება. ყველაფერთან
ერთად კი, წმინდა სებასტიანი, ცვილის ყვავილები და საცოდავი, ძვირ-
ფასი ემი, ლორინა მონტე კარლოში. V6 Vverum CorpUs, ჭეშმარიტი
სხეული, უსინათლო თვალები ძუძუს თავზე. თეთრ ხიშტებს კი ასობ-
დნენ და ასობდნენ, სირცხვილის მომგვრელი სიამოვნება, გაუთავებელი
ცივი ხახუნით. აკომპანემენტად – კივილი და გუგუნი, რკინის კბილებით
ფხაჭნა არსებობის არსისა. და სულ ასე და ასე, ტანჯვა-წვალებით. მაგ-
რამ იუსტასმა იცოდა, სინათლეს რაც ჰქონდა ჩაფიქრებული. იცოდა, ის
ცისფერი სიჩუმე რასაც სთხოვდა. არა, არა და არა! შეგნებულად წითე-
ლი ხალათისკენ მიბრუნდა, სადაც თავისი თავისთვის მისჯილი დასა-
ხიჩრებული სახე და სიცილისა და ვნების აუტანელი ტკივილი ეგულე-
ბოდა.

215
 თავი 26

დაახლოებით იმდენივე საფეხური იქნებოდა, რამდენიც გლენვილზე.

როგორც იქნა, მეხუთე სართულს მიაღწია. სანამ ზარს დარეკდა, სებას-
ტიანი სულის მოსათქმელად შეჩერდა, თან საკუთარ თავს შეახსენა,
რომ ზღურბლთან მომდგარი გულისრევის გრძნობა, ამ შემთხვევაში,
სრულიად გაუმართლებელი იქნებოდა. ვინ იყო, ბოლოს და ბოლოს, ეს
ბრუნო რონტინი? უბრალო ბებერი, თავაზიანი შტერი, იმდენად წესიე-
რი, რომ გაკიცხვას არ დაუწყებდა, და არც იმდენად ახლობელი, რომ
რაღაც უსიამოვნო ეთქვა. მით უმეტეს, სებასტიანი არ აპირებდა ცოდ-
ვების გამხელას, ან რაიმე ეგეთს. არა, არა, ამ საბაბით არ უნდოდა,
დახმარება ეთხოვა. უბრალოდ, საქმის კურსში ჩააყენებდა, თითქოს
მისთვის ეს ამბავი არც ისე მნიშვნელოვანი იყო. „შემთხვევით, ხომ არ
იცნობთ იმ კაცს, ვეილი ჰქვია, თუ არ ვცდები?“ – და ასე განაგრძობდა,
მსუბუ ქად და ლაღად; და ვინაიდან ბრუნო მამამისივით უხეშად არ შე-
აწყვეტინებდა, ყველაფერს ისე მოუყვებოდა, როგორც დაგეგმილი
ჰქონდა. გამოდის, ვერაფრით გაამართლებდა, ასე ცუდად რომ გრძნობ-
და ახლა თავს. სებასტიანმა რამდენჯერმე ჩაისუნთქა და ზარი დარეკა.
კარი ლამის იმ წამსვე გაიღო და ბებერი ბრუნო გამოჩნდა. უჩვეუ-
ლოდ გაფითრებულს, ნაცრისფერი სვიტერი და ღუნღულა, ჟოლოსფერი
ჩუსტები ეცვა.
სანდომიანი ღიმილით სახლში შეიპატიჟა.
– კარგია, რომ მოხვედი, – უთხრა სებასტიანს.
სებასტიანმა ხელი ჩამოართვა და ჩაილუღლუდა, ძალიან თავაზია-
ნი იყო თქვენი მხრიდან, წერილი რომ მომ წერეთო და, უხერხულობის
დასამალად, როგორც უცნობებთან საუბრისას სჩვეოდა, პირი მიაბრუ-
ნა. მაგრამ მის თავში ჩაბუდებული დამკვირვებელი და ფრაზების შემ-
თხზველი უქმად არ იჯდა. დღის შუქ ზე შენიშნა, ბრუნოს ძალიან ნათე-
ლი, ცისფერი თვალები ჰქონდა, ყვრიმალებში ჩასმული ცისფერი ცე-
ცხლი, გონიერება რომ გამოსჭვიოდა და არა ის არაბუნებრივი ცნობის-
მოყვარეობა, მისის თვეილის შავ თვალებში რომ ამოიკითხა გუშინ. მი-
სის თვეილმა მოულოდნელად აანთო შუ ქი და სებასტიანმა დაინახა,
როგორ გადაჰფარებოდა თავისი თეთრი სხეულით თადღივით, მუხლებ-
ზე და ხელებზე დამდგარი. გრძელი ნახევარი წუთი ჩუმად უყურებდა
თვალებში. ქალის შავ გუგ ებში სებასტიანმა საკუთარი მიკროსკოპული
216
გამოსახულება დაინახა. „ბუნება გარინდებულიყო, მე შენ სიყვარულს
გასწავლიდი“, – თქვა ბოლოს. მერე, ღრუტუნივით სიცილი აღმოხდა,
მკლავი გაიწვდინა ლამპისკენ და ოთახში ისევ დაბნელდა. სებასტიანმა
ბრუნოს ნათელ, მშვიდ და უჩვეულოდ გულისხმიერ თვალებში შეხედა.
– იცი, – უთხრა ბრუნომ, – გული მიგრძნობდა, რომ მოხვიდოდი.
– მართლა? ბრუნომ თავი დაუქნია, მერე მიბრუნდა და რაღაც გაუ-
გებარი სათავსოს გავლით პატარა ოთახში შეუძღვა, რომელიც საძინე-
ბელიც იყო და სასტუმროც. ერთადერთი, რითაც შეიძლებოდა დამტკბა-
რიყავი ამ ოთახში, ეს ხედი იყო, სახურავების თავზე, შორს, მთები მო-
ჩანდა. კაფელის იატაკის პატარა მონაკვეთი მზის შუქ ზე უზარმაზარი
ლალის თვალივით ელავდა.
– დაჯე ქი, – ორი სკამიდან შედარებით კომფორტული შესთავაზა
ბრუნომ, – საწყალი იუსტასი! – განაგრძო ფიქრიანად. სებასტიანმა შე-
ნიშნა, რომ წინადადებებს შორის სივრცეს ტოვებდა და რასაც ამბობდა,
ყველაფერი აწონ-დაწონილი ჰქონდა, – მომიყევი, როგორ მოხდა.
სიმორცხვის გამო დაბნეულმა, სუნთქვაშეკრულმა სებასტიანმა მო-
ყოლა დაიწყო.
ბრუნოს სახეზე უზომო სინანული გამოეხატა.
– ასე უცებ! – თქვა, როცა სებასტიანმა თხრობა დაასრულა, – სრუ-
ლიად მოუმზადებლად!
ამ სიტყვებმა სებასტიანს სიამოვნება მოჰგვარა და თავი უპირატე-
სად იგრძნო. გულში ირონიულად გაეღიმა. წარმოუდგენელია, რომ ამ
ბებერ იდიოტს ჯოჯოხეთის ცეცხლისა და მონანიების სჯერა. სებასტი-
ანმა დაყენებული უემოციო გამომეტყველებით შეხედა ბრუნოს, რომე-
ლიც ყურადღებით აკვირდებოდა.
– შენი აზრით, სასაცილოდ ჟღერს? – ჰკითხა, ცოტა ხნით განზრახ
გახანგრძლივებული დუმილის შემდეგ.
შემცბარი სებასტიანი გაწითლდა.
– მაგრამ მე არასოდეს… იმის თქმა მინდა…
– იმის თქმა გინდა, რასაც დღეს ყველა გულისხმობს, – მშვიდი ხმით
უთხრა ბრუნომ, – ბოლო წუთამდე არ იფიქრო სიკვდილზე; მერე, როცა
ვერსად გაექცევი, მორფინს შეიშხაპუნებ და კომაში ჩავარდები. კეთილ-
გონივრული, ადამიანური და მეცნიერულია, არა?
სებასტიანმა ჯერ არაფერი უპასუხა. არ უნდოდა, უხეშად გამოს-
ვლოდა, ბოლოს და ბოლოს, რაღაცის სათხოვნელად იყო მოსული. მაგ-

217
რამ, რა აბსურდულ რაღაცას ამბობდა.
– ვერაფერს ცუდს ვერ ვხედავ ამაში, – თქვა გაუბედავად, ოღონდ
ოდნავ გამომ წვევად.
იჯდა და პირქუშად გვერდზე იხდებოდა, ელოდა, ბრუნო როდის და-
იწყებდა დასაბუთებულ მსჯელობას. მაგრამ ის ხმას არ იღებდა. ბრუ-
ნომ თავდასხმისთვის მომზადებულ სებასტიანს მეგობრული სიჩუმით
უპასუხა, რაც ცოტა აბსურდული და უადგილო მოეჩვენა.
ბოლოს, როგორც იქნა, ალაპარაკდა.
– ალბათ მისის გემბელს მალე სეანსი ექნება. – უკვე ჰქონდა, – თქვა
სებასტიანმა.
– საცოდავი! რით ვეღარ დარწმუნდა ამდენ ხანს!
– მაგრამ, უნდა გითხრათ, რომ საკმაოდ დამაჯერებელი მომეჩვენა,
თქვენ ასე არ ფიქრობთ?
– რაღაც მართლა მოხდა, ამას გულისხმობ?
მისის თვეილის კომენტარი გაახსენდა და ჩაიხითხითა.
– რაღაც საკმაოდ უსირცხვილო.
– უსირცხვილო? – გაიმეორა ბრუნომ და გაკვირვებულმა შეხედა, –
რამ გაგახსენა ეს უცნაური სიტყვა?
სებასტიანმა უხერხულად გაიღიმა და თვალები დახარა.
– არ ვიცი, მაგრამ ზუსტი მომეჩვენა.
ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა. სებასტიანს ნაკბენი კიდევ სტკიოდა. ტყუპი
კანიბალი ბედლამ ში… მერე, ის წყეული ნახატი გაახსენდა და დროც გა-
დიოდა. როგორ ჩამოაგ დოს ამ თემაზე ლაპარაკი?
– უსირცხვილო, – ისევ გაიმეორა ჩაფიქრებულმა ბრუნომ, – უსირ-
ცხვილო. და მაინც, შენ ვერ ხვდები, რატომ არის საჭირო სიკვდილის-
თვის შემზადება?
– ის ძალიან ბედნიერი ჩანდა, – უპასუხა სებასტიანმა თავდასაცა-
ვად, – ლაღი და მხიარული, როგორც სიცოცხლეში. თუ ის მართლა ბი-
ძია იუსტასი იყო.
– ის, – გაიმეორა ბრუნომ, – ის.
– თქვენ არ გჯერათ?.. – ცოტათი გაკვირვებულმა ჰკითხა სებასტიან-
მა.
ბრუნო მისკენ გადაიხარა და ხელი მუხლზე დაადო.
– მოდი, შევეცადოთ, ეს ამბავი გავარკვიოთ, – თქვა, – იუსტასის
სხეულს პლუს უცნობი არამატერიალური X უდრის იუსტასს. დავუშ-

218
ვათ, საწყალი იუსტასი ისეთი მხიარული და ლაღი იყო, როგორიც შენ
მოგეჩვენა. ძალიან კარგი. დადგა მომენტი, როცა იუსტასის სხეული გა-
ნადგურდა; მაგრამ, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რაც მისის გემბელის
სეანსზე მოხდა, იძულებული ვართ, დავიჯეროთ, რომ ხ უდრეკად რჩება.
თუმცა, სანამ ჩავუღრმავდებით, მოდი, ჩვენს თავს ვკითხოთ, რა გავი-
გეთ ამ სეანსზე. ჩვენ გავიგ ეთ, რომ ხ-ს პლუს მედიუმის სხეული ტოლია
დროებითი ფსევდო იუსტასის. ეს არის ემპირიული ფაქ ტი. მაგრამ, ამა-
სობაში უნდა ვიცოდეთ, ზუსტად რა არის ხ. და რა მოხდება, თუ ის არ
იქნება დაკავშირებული მედიუმის სხეულთან? რა მოხდება? – დაჟინე-
ბით ითხოვდა პასუხს ბრუნო.
– ღმერთმა უწყის.
– სწორედაც. ამიტომ თუ ვთვალთმაქცობთ, თითქოს ჩვენც ვიცით.
და ნურც თავს მოვიტყუებთ, რომ X პლუს მედიუმის სხეული ბედნიერი
და ლაღი იყო, – სებასტიანის მუხლიდან ხელი აიღო და სკამს დაეყ-
რდნო, – სპირიტიზმის მთავარი ნუგეში, – ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ
განაგრძო, – არასწორ ლოგიკას ემყარება, მცდარი დასკვნები გამოაქვთ
სეანსის მსვლელობის დროს აღმოჩენილი ფაქ ტებიდან. მოხუც მისის
გემბელს სამერლენდზე გაუგია, კითხულობს სერ ოლივერ ლოჟს და
დარწმუნებულია, საიქიო ზუსტად ასეთია. მაგრამ სამერლენდი და ლო-
ჟი შეიძლება, მშვენივრად შეეთავსოს წმინდა ეკატერინე გ ენუელს და…
– შეყოყმანდა, – დიახ, თვით ჯოჯოხეთს.
– ჯოჯოხეთს, – გაიმეორა სებასტიანმა, – მაგრამ, თქვენ ალბათ არ
ფიქრობთ… – ბოლოჯერ უიმედოდ სცადა თავის დარწმუნება, რომ
ბრუნო ბებერი შტერი იყო და ხმამაღლა გაიცინა.
ხითხითი გულმოწყალე სიჩუმეში გადაიზარდა.
– არა, – როგორც იქნა, თქვა ბრუნომ, – მე არ მჯერა მარადიული
ტანჯვის. ოღონდ, მიზეზი, რატომაც არ მჯერა, სეანსზე არ აღმომიჩენია
და მით უმეტეს არც ამ სამყაროში არ აღმომიჩენია. სულ სხვა მიზეზით
არ მჯერა. ის დაკავშირებულია ბუნების ცოდნასთან…
შეჩერდა და გაღიმებული სებასტიანი ელოდებოდა, როდის წარმოთ-
ქვამდა სიტყვას „ღმერთი“.
– … Gaseous Vertebrate, - ბრუნომ სევდიანად გაიღიმა, – საწყალი
იუსტასი! ასე რომ ეძახდა, თითქოს თავს უფრო იმედიანად გრძნობდა.
თითქოს სახელით შეიძლება, ფაქ ტი გადაასხვაფერო.
ახლა, ეტყობა, მოქცევის კამპანიას იწყებს, – გაიფიქრა სებასტიანმა.

219
 მაგრამ ბრუნო ადგა, ფანჯარასთან მივიდა, მარჯვედ დაიჭირა ლე-
შის ბუზი, ჭიქის გარშემო რომ დაბზუოდა და გარეთ გაუშვა. ფანჯარას-
თან მდგარმა ლაპარაკი განაგრძო.
– სებასტიან, შენ რაღაც გაქვს სათქმელი, – თქვა, – მითხარი.
შეშინებული სებასტიანი ეჭვებმა შეიპყრო და თავი გააქნია.
– არაფერი, – დაარწმუნა, მაგრამ ერთი წამი არ გასულა და უკვე
ნანობდა, ხელსაყრელი შემთხვევა რომ გაუშვა.
– და მაინც, რაღაცის სათქმელად ხარ მოსული.
ღიმილით ლაპარაკობდა, და ვინაიდან ამ ღიმილში სებასტიანმა
ვერც ირონია და ვერც მზრუნველობა ვერ ამოიკითხა, დამ შვიდდა. –
სიმართლე გითხრათ, – ერთი-ორი წამი ყოყმანობდა, მერე საკმაოდ თე-
ატრალურად გაიცინა, – იცით, – როგორც შეეძლო მხიარულად დაიწყო,
– მომატყუეს, მომატყუეს, – მრავალმნიშვნელოვნად გაიმეორა; მოუ-
ლოდნელად, გადაწყვიტა, ყველაფერი ისე მოეყოლა, რომ მისტერ თენ-
დრინგის აღმოჩენილი დანაკარგი არ ეხსენებინა და არც თავისი დამამ-
ცირებელი უნიათობა. გაემხილა სიმართლე – უბრალოდ, ბავშვური გა-
მოუცდელობის მსხვერპლი რომ აღმოჩნდა, და მომხდარის გაუმჯობესე-
ბული ვერსია მოეყოლა.
– ათასი შემომთავაზა, როცა ბიძია იუსტასს შვიდ ათასად მიჰყიდა!
– აღშფოთებული ჰყვებოდა, – ნამდვილი თაღლითობაა და მეტი არაფე-
რი!
– როგორ გითხრა, – წყნარად თქვა ბრუნომ, – ვაჭრებს უცნაური
სტანდარტები აქვთ, – განსაკუთრებით გაბრიელ ვეილს, ალბათ უნდა
დაეყოლებინა, იმ კაცთან ადრინდელი შეხვედრიდან გამომდინარე. მაგ-
რამ სებასტიანისთვის რომ მოეყოლა, რაც ვეილზე იცოდა, ამით ვერც
ვერაფერს მოიგებდა და შეიძლებოდა, ზიანიც მიეყენებინა, – ვილაში
მცხოვრებლები რას ფიქრობენ? ალბათ, გაოცებული არიან.
სებასტიანმა იგრძნო, რომ გაწითლდა.
– გაოცებულები? – ჰკითხა, იმედი ჰქონდა, თავს ისე მოაჩვენებდა,
თითქოს ვერ გაიგო, რას გულისხმობდა.
– გაოცდებოდნენ, ნახატი რომ გაუჩინარდა. შენ კი ალბათ ამის გამო
შეწუხებული ხარ, არა?
ბიჭი ცოტა ხანს ჩუმად იყო და მერე თავი დაუქნია.
– ძნელია, რაიმე გადაწყვეტილება მიიღო, – თქვა ბრუნომ თანაგ-
რძნობით, – როცა აუცილებელი ფაქ ტები არ იცი.

220
 სებასტიანმა მორცხვად დაიწყო გამოტოვებული დეტალების მოყო-
ლა.
ვიდრე დაასრულებდა, ბრუნოს კომენტარი არ ჩაუგ დია.
– მართლა აპირებდი მისის ოკამისთვის ყველაფრის თქმას?
– უკვე უნდა დამეწყო, – არწმუნებდა სებასტიანი, – და ამ დროს
დედა დედოფალმა გამოიძახა.
– მის ნაცვლად მისის თვეილისთვის ხომ არ იფიქრე განდობა?
– მისის თვეილისთვის? ღმერთმა დამიფაროს…
– რისგან უნდა დაგიფაროს ღმერთმა?
– როგორ ვთქვა… – სებასტიანი ცდილობდა, შესაფერისი პასუხი მო-
ეფიქრებინა, – არ ვიცი. მისი ხომ არ არის ნახატი. რა ესაქმება ამ ამბავ-
თან.
– მაგრამ, პატარა გოგონასთან დაკავშირებით ეყვი მან გამოთქვა.
– ვიცი, თუმცა… ეგ არ მომსვლია თავში აზრად.
ტყუპი კანიბალი ბედლამ ში – როცა შუ ქი აანთო, თვალები უბრწყი-
ნავდა, ისეთი გამომეტყველება ჰქონდა, თითქოს საკუთარი ლოჟიდან
კომედიით ტკბებოდა.
– კარგი, – თქვა ბრუნომ და რამდენიმე წამით დადუმდა, – მე დაგიბ-
რუნებ ნახატს, – როგორც იქნა, განაგრძო მერე, – ოღონდ შემპირდი,
რომ პირდაპირ მისის ოკამთან წახვალ და ყველაფერს მოუყვები.
– ო, გპირდებით, – გახარებულმა შესძახა სებასტიანმა.
ბრუნომ გამხდარი ხელი გაუწოდა.
– ასე ნუ ჩქარობ! დაპირება სერიოზული რამაა. დარწმუნებული
ხარ, რომ შეძლებ პირობის შესრულებას?
– უეჭველად!
– პეტრეც დარწმუნებული იყო, მაგრამ მამლებს ჩვევად აქვთ, უდ-
როოდ დაიყივლონ…
ბრუნომ ირონიულად გაიღიმა, მაგრამ ამავე დროს, მის ღიმილში ნა-
ზი თანაგრძნობაც იგრძნობოდა.
გეგონება, ავად ვიყო, – გაიფიქრა სებასტიანმა, როცა ბრუნოს სახე-
ში შეხედა, ერთდროულად გულაჩუყებულიც იყო და გაღიზიანებულიც
– გულაჩუყებული, მის მიმართ ასეთი მზრუნველობა რომ გამოიჩინა და
გაღიზიანებული, რა მიზეზითაც გამოიჩინა გულისხმიერება: ავადმყოფი
ეგონა (მისი ნათელი, ცისფერი თვალებით თუ იმსჯელებდა, სერიოზუ-

221
ლად ავად ეგონა), თითქოს უძლური იყო, პირობა შეესრულებინა, მაგ-
რამ, ნამდვილად…
– კარგი, – თქვა ბრუნომ, – რაც მალე შევუდგებით საქმეს, აჯობებს.
სვიტერი გაიძრო, კარადიდან ძველი, ყავისფერი პიჯაკი გამოიღო და
მერე ფეხსაცმლის ჩასაცმელად ჩამოჯდა, თასმას იკრავდა და თან ლა-
პარაკობდა.
– როცა რაიმეს ვაშავებ, – თქვა, – ან თუ სისულელეს ჩავიდენ, ძა-
ლიან მეხმარება ჩემი შეცდომის დაწვრილებით განხილვა, ანგარიშის
დაწერას არ ვგულისხმობ; არა, ეს რაღაც გენეალოგიისმაგ ვარია, თუ
ხვდები, რისი თქმა მინდა, დანაშაულის ოჯახის ხე, ასე ვთქვათ. ვინ იყ-
ვნენ მშობლები, წინაპრები, შეძენილი ნათესავები? როგორი შთამომავ-
ლობა დარჩება ჩემს ცხოვრებას, ან სხვებისას? ვერ წარმოიდგენ, რა
შორს შეიძლება წაგიყვანოს ამ პატარა გულწრფელმა გამოკვლევამ. სა-
კუთარი ხასიათის პატარა კუნჭულებში ჩახედვამ, შენ გარშემო სამყა-
როზე დაკვირვებამ და შესაძლო შედეგების განჭვრეტამ. ხვდები, რომ
რაც არ უნდა გააკეთო ადამიანმა, უმნიშვნელო არაფერია და არც აბ-
სოლუტურად პირადული, – თასმა ბოლოჯერ განასკვა და წამოდგა, –
მგონი, ყველაფერი ვთქვი, – უთხრა სებასტიანს და პიჯაკი შემოიცვა.
– იმ ფულიდან, – ამოილუღლუღა სებასტიანმა და ჯიბიდან საფულე
ამოიღო, – დაახლოებით ათასი ლირა დამრჩა. თუ შეგიძლიათ, დანარ-
ჩენი მასესხოთ, როგორც კი მოვახერხებ, დაგიბრუნებთ…
ბრუნომ ბიჭს ფულის შეკვრა გამოართვა და ერთი ბანკნოტი უკან
დაუბრუნა.
– შენ ხომ ფრანსისკანელი არ ხარ, – თქვა, – ყოველ შემთხვევაში
ჯერჯერობით… ისე, ერთ დღეს, შეიძლება, საკუთარი თავისგან დაცვა
თუ დაგ ჭირდა… – თითქოს გამომ წვევად უთხრა და ეშმაკურად გაეღიმა,
დარჩენილი ფული შარვლის ჯიბეში ჩაიტენა და ქუდი დაიხურა.
– არა მგონია, დამაგ ვიანდეს, – უთხრა გასვლისას, – წიგნები საკმა-
რისად მაქვს თავის შესაქცევად, თუ ოპიუმით გინდა გაბრუება, მაგრამ
ეჭვი მეპარება, გინდოდეს. დიახ, იმედი მაქვს, არ გინდა, – გაიმეორა მო-
ულოდნელი გულწრფელობით; მერე მიტრიალდა და ოთახიდან გავიდა.
მარტო დარჩენილი სებასტიანი ისევ სკამზე დაჯდა.
ყველაფერი სულ სხვაგ ვარად წარიმართა, მაგრამ ძალიანაც კარგი.
გაცილებით უკეთ, ვიდრე ოცნებას გაბედავდა. ოღონდ, რა თქმა უნდა,
აჯობებდა, თავიდან იმ გალამაზებული ვერსიით არ დაეწყო. მერე მაინც

222
ხომ მოუწია სიმართლის აღიარება, რაც დამამცირებელი იყო. ალბათ,
არავინ გაუშვებდა ხელიდან შესაძლებლობას, ჭკუის სწავლებას მოჰყო-
ლოდა. მაგრამ ბრუნო ასე არ მოქცეულა. ძალიან მადლობელი იყო,
ბრუნომ სულგრძელობა რომ გამოიჩინა. ყოველგვარი ქადაგების გარეშე
გადაწყვიტა, დახმარებოდა – ნამდვილად უჩვეულო იყო. და სულელი
სულაც არ ჩანდა. მაგალითად, დანაშაულის გენეალოგიაზე რომ ესაუბ-
რებოდა…
– დანაშაულის გენეალოგია, – ჩაიჩურჩულა, – ოჯახის ხე…
გაიხსენა, რა ტყუილები უთქვამს, ტყუილების წინაპირობები, თან-
მხლები ამბები და შედეგები. რა თქმა უნდა, აუცილებელი არ იყო, გა-
მომტყდარიყო; მაგრამ, მეორე მხრივ, რომ არა მამამისის იდიოტური
პრინციპები, მოყოლა აუცილებელი არც გახდებოდა. და რომ არ არსე-
ბობდეს ჯურღმულები და არსებობდნენ საწყალი ბიძია იუსტასისნაირი
მდიდრები, მამამისს ის იდიოტური იდეები არ ექნებოდა. ისე, ბიძია
იუსტასი საოცრად კეთილი და წესიერი ადამიანი იყო. რასაც ვერ
იტყოდა იმ ანტიფაშისტ პროფესორზე – გაგიძნელდებოდა, მისი გ ერ-
წმუნა. საერთოდ, როგორი მომაბეზრებელი ადამიანები იყვნენ მამამი-
სის ეს მემარცხენე მეგობრები, დაბალი კლასიდან! რა წარმოუდგენლად
გაუხარელი ხალხი! ოღონდ, გაუხარელი და მომაბეზრებელი – მისთვის;
რაც ალბათ მისივე ბრალი იყო. იმ სმოკინგის არ იყოს, რატომ უნდა მი-
ენიჭებინა ამხელა მნიშვნელობა – იმიტომ რომ, სხვა ბიჭებს ჰქონდათ,
იმიტომ რომ, თომ ბოვანის წვეულებაზე გოგონები იქნებოდნენ. რა
ესაქმება სხვების საქციელთან ან აზრებთან; და ის გოგონებიც, როგორც
საბოლოოდ აღმოჩნდებოდა, მხოლოდ ტკბილ ოცნებებს გაუცრუებდნენ,
სამომავლოდ კი მოსვენებას დაუკარგავდნენ, წინა ღამის წარმოუდგენე-
ლი სიმორცხვისა და შეშლილობის რეალობის არ იყოს. კანიბალები
ბედლამ ში – და საგიჟეთის კარი ჩაიკეტა, რათა უკანასკნელი შანსი
წართმეოდა სიმართლის გამხელის. ამასობაში, ერთ ხალხით გადავსე-
ბულ სოფლის კოტეჯში პატარა აცრემლებული ბავშვი ცდილობდა თა-
ვისი უდანაშაულობის დამტკიცებას, როცა გაბრაზებულ შეკითხვებს
ისმენდა. და ცემით და დაშინებით რომ ვერ მოიპოვებდნენ ინფორმაცი-
ას, რომელიც ბავშვს არ გააჩნდა, მაშინ ბებერი ეშმაკი პოლიციას გამო-
იძახებდა; და უკვე ყველას დაკითხავდნენ, ყველას – მისი ჩათვლით. რა
მოხდება, თუ ვინმეს თავში აზრად მოუვა, ვეილთან გაგზავნონ, მერე
რაღას იტყვის, რა მიზეზით დამალა სიმართლე? და მერე… სებასტიანს

223
გააჟრჟოლა. კიდევ კარგი, ბებერი ბრუნო უშველის. ნახატს დააბრუნებს;
მისის ოკამს კეთილსინდისიერად მოუყვება ყველაფერს – ისე მომხიბ-
ლავად, რომ ის ატირდება და იტყვის, ზუსტად ფრენკისავით ლაპარა-
კობო – და ყველაფერი მოგ ვარდება. მისი ტყუილის შვილები ან აღარ
დაიბადებიან, ან აკვან შივე მოგუდავს, თავად ტყუილს კი ხმამაღლა
არავინ გაამხელს. შეიძლება ითქვას, არც არასოდეს თქმულა.
– არასოდეს, – ხაზგასმით თქვა სებასტიანმა, – არასოდეს.
გუნება გამოუკეთდა, სტვენა დაიწყო და მოულოდნელად, მოძალე-
ბული სიხარულით გონება გაუნათდა და მიხვდა, ეს დანაშაულის გენეა-
ლოგია მისი ახალი პოემის სქემას როგორ მიესადაგ ებოდა. ატომის მო-
დელები; მოლეკულების ქაოსი ქვაში. ცოცხალი უჯრედების მოდელი,
ორგანოებისა და ფიზიოლოგიური ფუნქციების მოდელი; მაგრამ, ადამი-
ანის ქცევის ქაოსიც ხომ არსებობს. და იმ ქაოსშიც არის კანონი და ლო-
გიკა; დეზინტეგრაციასაც სჭირდება გეომეტრია. ასე ვთქვათ, ვნების
კვადრატი ამაოებისა და უსაქმურობის კვადრატების ჯამის ტოლია. ახ-
ლა, თავის ტყუილებზე რას იტყვის? რას იტყვის გატეხილ სიტყვაზე და
ღალატზე? ფრაზები თავისით დაეწყვნენ გონებაში.
ჯიბიდან ფანქარი და უბის წიგნაკი ამოიღო და წერა დაიწყო. „…
მერყევი იუდას ამბორი“. იუდას მერე ჯვარცმა იქნება. მაგრამ სიკვდილს
ბევრი წინაპარი ჰყავდა, სიხარბისა და სიყალბის გარდა. სხვა ფორმები
არსებობდა ნებაყოფლობითი მოწამეობის გარდა. ერთი სტატია გაახ-
სენდა, სადღაც წაიკითხა, მომავალი ომის ხასიათს ეძღვნებოდა. „დახო-
ცილი ბავშვები“, – წერდა:
„გადაიფრინეს ბომბდამ შენებმა
და შეატოვეს ნაგ ვის გროვებად
დახოცილი ჩვილები ქუჩებს,
და კათედრიდან ათას მრუშთა მამა კალვინიც,
ლოგიკის ძალით, სასიკვდილოს გვივლენს განაჩენს“.
ერთი საათი გავიდა და სებასტიანმა გაიგონა, როგორ გადატრიალდა
გასაღები საკეტში. შემკრთალი და ცოტა არ იყოს გაღიზიანებული, აბ-
სტრაქციაში ჩაძირულს ხელი რომ შეუშალეს, კარისკენ მიტრიალდა.
ბრუნომ თვალი თვალში გაუყარა და გაუღიმა. – აი, ისიც! – თქვა
იტალიურად, ხელში ყავისფერ ქაღალდში გახვეული პაკეტი ეჭირა.
სებასტიანი უყურებდა, მაგრამ თითქოს ვერ ხვდებოდა, რაზე ელა-
პარაკებოდა. მერე გამოერკვა, მაგრამ იმდენად იყო დარწმუნებული,

224
რომ ბრუნო ყველაფერს წარმატებით დააგ ვირგვინებდა, ნახატის და-
ნახვამ დიდი ემოციები არ აღუძრა.
– ოჰ, ის ნახატი, – თქვა, – დეგა, – მერე მიხვდა, რომ თავაზიანობის
გარდა, მადლიერება და სიხარულიც უნდა გამოემჟღავნებინა, ხმას აუ-
წია და შესძახა, – დიდი მადლობა, გმადლობთ! მე ვერასოდეს… იმის
თქმა მინდა, რომ წარმოუდგენლად თავაზიანი ხართ…
ბრუნო უსიტყვოდ უყურებდა. პატარა ქერუბუმი ნაცრისფერ ფლა-
ნელის შარვალში, – გაიფიქრა, ის ფრაზა გაახსენდა, სადგურში რომ
უთხრა იუსტასმა. სწორად უთქვამს: მართალია, განზრახ რაღაცისთვის
გათვლილი, მაგრამ ანგელოზის ღიმილი ჰქონდა. ნამდვილად საყვარე-
ლი და არაამქვეყნიურად უცოდველი შესახედავი იყო, მაშინაც კი –
როგორც, მაგალითად, ამ წუთს – როცა აშკარად თამაშობდა. ისე, რა-
ტომ უნდა ეთამაშა? თუ ერთი საათის წინანდელ პანიკას გავითვალის-
წინებთ, რატომ არ უნდა იყოს ახლა გახარებული ან მადლიერი? – დაკ-
ვირვებით სწავლობდა სებასტიანის ლამაზ სახეს ბრუნო, მაგრამ ამაოდ
ეძებდა პასუხს საკუთარ კითხვაზე. ერთადერთი, რასაც პოულობდა, იყო
ულმობელი ფაქტი, რომ ანგელოზის გულუბრყვილობა მომაჯადოებ-
ლად ანათებდა მისი ბავშვური თვალთმაქცობიდან, თუმცა წინასწარ
დაგეგმილ ეშმაკობაში მაინც უწყინარობა გამოსჭვიოდა. ამ უწყინარო-
ბის გამო იქნება, ადამიანებს რომ ეყვარებათ – ყოველთვის ეყვარებათ,
თუგინდ მათი იმედი არ გაამართლოს ან დაპირება არ შეასრულოს. მაგ-
რამ ეს არ იყო ყველაზე სახიფათო, რაც შეიძლებოდა, მის ანგელოზო-
ბას გამოეწვია – სახიფათო ის იყო, რომ ამ ანგელოზს არ გააჩნდა სამო-
თხის ნეტარების განცდა და წარმოდგენა არ ჰქონდა ღმერთის არსებო-
ბაზე. არა, დაღალატებაზე და სიტყვის გატეხვაზე უფრო სახიფათო ის
იქნებოდა, რომ საკუთარი შინაგანი წესიერების გამო, მონანიების სა-
სარგებლო ტანჯვას თავს აარიდებდა. ანგელოზს რომ ჰგავდა, ამის გამო
მხოლოდ სხვებს კი არ ეყვარებოდათ, თვითონაც ეყვარებოდა თავი –
ყველა სიტუაციაში, ისეთი ურყევი სიყვარულით ეყვარებოდა, რომელ-
საც საშინელ უბედურებაზე ნაკლები ვერაფერს დააკლებდა. და ბრუნო
ერთხელ კიდევ შეძრა სებასტიანის მიმართ სიბრალულის გრძნობამ. სე-
ბასტიანმა, განგების თავაზიანმა და ბრწყინვალე სამიზნემ, მხოლოდ
მან იცოდა იმ უხილავი ისრების არსებობა – ტკივილნარევი გართობისა
თუ ქებით მოწამლული წარმატების; და მერე, თუ ღმერთი საკმარისად

225
მოწყალე იქნება, ტკივილის, დამცირებისა და დამარცხების ანტიდოტს
გამოუგზავნის…
– წერდი? – ჰკითხა, ბოლოს და ბოლოს, უბის წიგნაკი და ფანქარი
რომ შენიშნა.
სებასტიანი გაწითლდა და ნაწერი ჯიბეში დამალა.
– წასვლის წინ რაც მითხარით, იმაზე ვფიქრობდი, – უპასუხა, – გე-
ნეალოგიის არსებობაზე…
– შენი შეცდომების გენეალოგიაზე მუშაობდი? – იმედიანად ჰკითხა
კმაყოფილმა ბრუნომ.
– მთლად ასეც ვერ ვიტყოდი, მე… ახალ ლექსზე ვმუშაობ, და რა-
ღაცნაირად კარგად მოერგო… ბრუნო იმ საუბარს იხსენებდა, ახლახან
რომ ჰქონდა ვეილთან და სევდიანად ეღიმებოდა. გაბრიელ ვეილმა სა-
ბოლოოდ კი დათმო, მაგრამ მის დათმობას სულგრძელობის გარდა ყვე-
ლაფერს დაარქმევდი. სურვილის მიუხედავად – რადგან ძალიან ეცადა,
მეხსიერებიდან წაეშალა – ბრუნოს მაინც აგონდებოდა ვეილის უხამსი
სიტყვები, მისი ემოციური ჟესტები ხელებით, ბანჯგვლიანი ხელებით,
ოღონდ ლამაზი მანიკური რომ ჰქონდა გაკეთებული, და სიბრაზისგან
გაფითრებული და ლამის დამახინჯებული სახე. ამოიოხრა, ქუდი და ნა-
ხატი წიგნის თაროზე დადო და დაჯდა.
– პოეზიის სახარება, – თქვა წყნარად, – დასაწყისში იყო სიტყვა და
სიტყვა იყო ღმერთთან, და სიტყვა იყო ღმერთი. ასე თავდება პირველი,
უკანასკნელი და ერთადერთი დარიგება.
სიჩუმე ჩამოვარდა. სებასტიანს პირი მიებრუნებინა და იატაკს დას-
ცქეროდა. თავისი თავის გამო რცხვენოდა და თან ბრაზობდა, რომ
რცხვენოდა. ბოლოს და ბოლოს, პოეზიას დასაწუნი არაფერი სჭირს; ვი-
თომ, რატომ არ უნდა წეროს, თუკი ასე უნდა?
– შეიძლება ვნახო, რას წერდი? – ჰკითხა მერე ბრუნომ.
სებასტიანი გაწითლდა და ამოილუღლუღა, რაღაც თითქოს არ ვარ-
გაო, მაგრამ უბის წიგნაკი მაინც მიაწოდა.
– ვილიალის სქელი ტუჩები, – დაიწყო ხმამაღლა ბრუნომ, მერე ჩუ-
მად გააგრძელა. – კარგია! – თქვა, როცა კითხვა დაამთავრა, – ნეტა შე-
მეძლოს, მეც ასეთი ძალა ჩავაქსოვო სიტყვებში. ეს რომ შემძლებოდა, –
დასძინა ღიმილით, – იქნებ დრო იმისთვის დაგეთმო, რომ საკუთარი გე-
ნეალოგია შეგედგინა, ნაცვლად იმისა, რომ შენმა ნაწერმა ისე ააღელ-

226
ვოს სხვები, მათაც მოუნდეთ გენეალოგიის შედგენა. მაგრამ, იღბლიანი
ხარ, პოეტად რომ დაიბადე. თუ ეს უიღბლობა უფროა?
– უიღბლობა?
– ყოველი კეთილი ფერია პოტენციური ბოროტი ფერიაა.
– რატომ?
– იმიტომ რომ უმალ აქლემი გაძვრება ნემსის ყუნ წ ში, ვიდრე მდი-
დარი… – წინადადება არ დაამთავრა.
– მე არ ვარ მდიდარი, – შეეპასუხა სებასტიანი, თან აღშფოთებული
ფიქრობდა, მამამისის ხელმომჭირნეობამ რა დღეში ჩააგ დო.
– მდიდარი არ ხარ? შენი ლექსები წაიკითხე! – უბის წიგნაკი უკან
დაუბრუნა, – და მერე სარკეში ჩაიხედე.
– ო, მესმის… – ქალის თვალები არის სარკე, როცა საკმარისად მო-
გიახლოებს, – დასძინა ბრუნომ.
როცა საკმარისად მოგიახლოებს – როცა კომედიას უყურებს და მის
ნათელ თვალებში გარინდებული ბუნების მიკროსკოპული გამოსახულე-
ბა ირეკლება. სებასტიანმა არ იცოდა, რა ეთქვა და აინტერესებდა, რო-
გორ განაგრძობდა საუბარს ბრუნო. გულზე მოეშვა, როცა ის ნაკლებად
პირადულ თემაზე გადავიდა.
– და მაინც, – განაგრძობდა ჩაფიქრებული ბრუნო, – ერთი ნაწილი
შინაგანად მდიდარი ადამიანებისა წარმატებით ძვრება ნემსის ყუნ წ ში.
მაგალითად, ბერნარდი. და შეიძლება ავგუსტინე, ოღონდ მე რატომღაც
ყოველთვის მაინტერესებდა, ხომ არ იყო ის საკუთარი შეუდარებელი
სტილის მსხვერპლი. კიდევ – თომა აქვინელი და ცხადია, ფრანსუა დე
სალი. მაგრამ ცოტანი არიან, ცოტანი. მდიდრების უმრავლესობა ყუნ-
წ ში ეკვეხება, ან არც ცდილობს გაძრომას. ოდესმე კანტის ცხოვრებაზე
ხომ არ წაგიკითხავს? – ჩაურთო კითხვა, – ან ნიცშე?
სებასტიანმა თავი გააქნია.
– შეიძლება, უკეთესიც იყოს, რომ არ წაგიკითხავს, – თქვა ბრუნომ,
– ძნელია, ულმობლობას თავი აარიდო. და მერე დანტე… – თავი გააქ-
ნია და გაჩუმდა.
– ბიძია იუსტასი დანტეზე ლაპარაკობდა, – ჩაერთო სებასტიანი, –
უკანასკნელ საღამოს, ზუსტად…
– რას ამბობდა?
სებასტიანი ძალიან შეეცადა, თავიანთი საუბრის არსი გადმოეცა.

227
 – ალბათ მართალი იყო, – თქვა ბრუნომ, – ერთადერთი ის შემიძლია
დავამატო, რომ, რა თქმა უნდა, ვერც ჩოსერით გადაჭრი პრობლემას.
როცა ამქვეყნიური ხარ და იდეალურად წერ ამ სამყაროზე, არაფრით
უკეთესი არ არის, იყო ამქვეყნიური და იდეალურად წერდე საიქიოზე.
შენთვის არაფერით უკეთესი არ არის, ყოველ შემთხვევაში, სხვა საქ-
მეა, ხალხზე რა ეფექტს ახდენს… – გაიღიმა და მხრები აიჩეჩა. „მან რომ
იმტვრიოს წიგნზე თავი – რა ჰქნან ხელებმა? იმათ უშრომლად ამ ქვე-
ყანას რა ეშველება?“ (ჯეფრი ჩოსერი, „კენტერბერიული მოთხრობები“)
ან:
„მის ნებაშია თავ კიდული ჩვენის მშვიდობის,
თავად ზღვაა ყოველივე იმის შემცველი,
რაც კი განგებას და ბუნებას გაუჩენიათ“.(დანტე ალიგიერი, „ღვთა-
ებრივი კომედია”)
მეც ვიცი, რომელს ავირჩევდი. ისე, თუ გაიგე, რაც ახლა დანტედან
წავიკითხე?
სებასტიანმა თავი გააქნია, მაგრამ რაწამს უცოდინრობა აღიარა,
თავის გამოჩენაც მოუნდა. – ბერძნულად რომ ყოფილიყო, – თქვა, – ან
ლათინურად, ან ფრანგულად…
– სამ წუხაროდ, იტალიურადაა, – ჩაურთო ბრუნომ დასაზუსტებ-
ლად, – მაგრამ ღირს იტალიურის სწავლაც. თუნდაც მარტო ეს სიტყვე-
ბი რომ გაიგო, რამდენ სარგებელს მოგიტანდა. და მაინც, – დასძინა, –
რა ცოტა ხეირი მოუტანა ამ სიტყვებმა მის ავ ტორს! საწყალი დანტე –
როგორ ეფერება თავის თავს, გამორჩეული ოჯახიდან რომ არის! იმაზე
აღარაფერს ვამბობ, რომ ერთადერთი ადამიანია ამქვეყნად, ვინც სიკ-
ვდილამდე საიქიოშია ნამყოფი. და სამოთხეშიც კი ვერ ახერხებს, პო-
ლიტიკის გამო რომ არ განრისხდეს და ან ლანძღვას არ მოჰყვეს. განა,
რაზე ალაპარაკებს ბენედიქტსა და პეტრე დამიანს? ისინი არც სიყვა-
რულზე არ ლაპარაკობენ და არც თავისუფლებაზე, და არც ღმერთის
არსებობაზე. არა, არა; მთელ დროს იმას უთმობენ, – ისევე როგორც თა-
ვად დანტეს უყვარდა დროის ხარჯვა – რომ სხვა ადამიანების საქცი-
ელს განიკითხავენ და ჯოჯოხეთის ცეცხლით აშინებენ, – ბრუნომ სევ-
დიანად გააქნია თავი, – ნიჭის ასე გაფლანგვა კაცს ქვითინს მოანდო-
მებს.
– რატომ გგონიათ, რომ დანტემ ნიჭი გაფლანგა?

228
 – იმიტომ, რომ თვითონ ასე უნდოდა. შენ მკითხავ, რატომ უნდოდა,
თუკი დაწერა, მშვიდობა ღვთის ნებააო. აი, პასუხი – ასე მუშაობს გე-
ნია. გენიოსს შეუძლია, რეალობის ძირითად ბუნებას ჩასწვდეს და მი-
ღებული ცოდნა გადმოგ ვცეს. მისი გამოხატვის ფორმა ან მკაფიო და ნა-
თელია, როგორც მაგალითად: „მის ნებაშია თავ კიდული ჩვენის მშვი-
დობის“ , ან კიდევ შეფარული და ლამაზად დაწერილ სტრიქონებს შო-
რის თეთრ სივრცეში იმალება, ასე ვთქვათ. რასაკვირველია, ლამაზად
შეიძლება ყველაფერზე დაწერო, დაწყებული „ბათელი ქალით“ და
ბოდლერის „საშინელი ებრაელით“ და გრეის „მოწყენილი სელიმათი“
დამთავრებული. სხვათა შორის, მკაფიო განმარტებები რეალობაზე გაუ-
გებარია, თუ პოეტურად არ არის დაწერილი. სილამაზე არის ჭეშმარი-
ტება; ჭეშმარიტება – სილამაზე. ჭეშმარიტება სილამაზის შესახებ
სტრიქონებშია, ხოლო სილამაზე ჭეშმარიტებისა – სტრიქონებს შორის
თეთრ სიცარიელეში. თუ თეთრი სივრცე ცარიელია, მაშინ სტრიქონები
უბრალოდ… უბრალოდ, ინგლისის საეკლესიო ჰიმნების კრებული გამო-
ვა.
– ან უორდსუორთის ბოლო პერიოდის ლექსი, – სიტყვა ჩააგ დო სე-
ბასტიანმა.
– დიახ, და ადრეული შელიც არ დაგავიწყდეს, – თქვა ბრუნომ, –
ახალგაზრდა შეიძლება ისევე გამოუსადეგარი იყოს, როგორც მოხუცი, –
სებასტიანს გაუღიმა, – როგორც ვამბობდი, – სხვა გან წყობით განაგრძო,
– ნათლად თუ ფარულად, გენიოსები გამოხატავენ რეალობის ცოდნას.
მაგრამ, თავად იშვიათად იყენებენ ამ ცოდნას. რატომ? იმიტომ, რომ
მთელი მათი ენერგია და მონდომება კომპოზიციაზე მუშაობას ეძღვნე-
ბა. ისინი წერით არიან დაკავებული, და არა მოქმედებით ან ყოფნით.
და იმ მიზეზით, რომ ისინი დაკავებული არიან მოხვე ჭილ ცოდნაზე წე-
რით, მეტის ცოდნისგან თავს იკავებენ.
– ამით რისი თქმა გინდათ?
– ცოდნა ყოფნის პროპორციულია, – უპასუხა ბრუნომ, – ცოდნა ემ-
ყარება იმას, თუ ვინ ხარ შენ; და ვინ ხარ შენ, ეს უკვე სამ ფაქ ტორზეა
დამოკიდებული; რა გადმოგეცა მემკვიდრეობით, როგორ იმოქმედა შენ-
ზე გარემომ, და როგორ გადაწყვიტე, გარემო და მემკვიდრეობით გად-
მოცემული გამოიყენო. გენიოსებს მემკვიდრეობით რეალობის აღქმისა
და აღქმულის გადმოცემის განსაკუთრებული ნიჭი ეძლევათ. თუ გარემო
დამაჯერებლად კარგია, თავის შესაძლებლობებს გამოიყენებს. მაგრამ,

229
თუ ის მთელ ენერგიას წერას დაახარჯავს და არ შეეცდება მემკვიდრეო-
ბით მიღებულისა და შეცნობილის თავისი ცოდნის საფუძველზე გაუმ-
ჯობესებას, მაშინ ვერც ცოდნას ვეღარ გაიმდიდრებს. პირიქით, პროგ-
რესულად ნაკლები ეცოდინება, ვიდრე მეტი.
– ნაკლები, ვიდრე მეტი? – გაიმეორა სებასტიანმა.
– ნაკლები, ვიდრე მეტი, – არწმუნებდა ბრუნო, – ის, ვინც უკეთესი
არ ხდება, უარესი ხდება და მან, ვინც უარესი ხდება, ნაკლები იცის რეა-
ლობაზე. როცა პირიქითაა, როცა უკეთესი ხდები და მეტი იცი, ვერ უძ-
ლებ ცდუნებას, წერა შეწყვიტო, რადგან ის ერთგვარ დაბრკოლებად იქ-
ცევა, ცოდნა კიდევ რომ გაიღრმაო. და შეიძლება, სწორედ ესაა ერთ-ერ-
თი მიზეზი, რატომაც გენიოსები წარმოუდგენლად წვალობენ, არ გახ-
დნენ წმინდანები – რაც თვითგადარჩენაა. ასე რომ, დანტე ღვთის ნება-
ზე ანგელოზის სტრიქონებს წერს და მეორე წუთს, რისხვასა და ამპარ-
ტავნობას უხსნის გზას. უორსდსუორთი ღმერთს ეთაყვანებოდა და პა-
ტივისცემას, იმედსა და სიყვარულს ქადაგებდა, მაგრამ ამავე დროს,
ისეთ ეგოიზმს ავლენდა, რომ ნაცნობებს საგონებელში აგ დებდა. მილ-
ტონმა მთელი ეპოსი მიუძღვნა ადამიანის პირველ ურჩობას და ამას ხე-
ლი არ შეუშლია, თავისი ლუციფერის სადარი სიამაყე გამოემჟდავნები-
ნა. და ბოლოს, – სიცილით დასძინა ბრუნომ, – ყმაწვილი სებასტიანი
უმთავრესი პრინციპების მნიშვნელობას ხვდება – ბოროტების ურთიერ-
თკავშირს – და მთელ თავის ენერგიას მოქმედებას კი არ უძღვნის, რაც
მოსაწყენი ჰგონია, არამედ ლექსად აქცევს, რაც უფრო მოსწონს. „კალ-
ვინი, ათასობით მრუშის მამა“ – კარგია, ჩემთვის მისაღებია; მაგრამ რა-
იმე უფრო პირადული და პრაქ ტიკული რომ გაგეკეთებინა, აჯობებდა.
არ აჯობებდა? რაც არ უნდა იყოს, როგორც ადრე მოგახსენე, „დასა-
წყისში იყო სიტყვა, და სიტყვა იყო ღმერთთან, და ღმერთი იყო სი-
ტყვა“, – ბრუნო ადგა და სამზარეულოსკენ გაემართა, – ვნახოთ ერთი,
თუ რამეს გავიჯახირებთ ლანჩისთვის.

230
 თავი 27

ლანჩის მერე ცოტა თვალს წყალი დაალევინეს და სან მარკოს ფრეს-

კებისა და მედიჩების აკლდამის ნახვით მიღებული შთაბეჭდილებით და-
ხუნძლულმა სებასტიანმა, როგორც იქნა, შინისკენ გასწია. მზე უკვე იწ-
ვერებოდა, როცა ის ვილისკენ მიმავალ ციცაბო და მტვრიან გზას დაად-
გა; იქაურობა ცისფერ ჩრდილებს გაემდიდრებინა, ქვისა და ბათქაშის
გვერდით ხეები და ბალახი ზებუნებრივი მნიშვნელობით ბრწყინავდა.
ნეტარი, მთვარეულივით ფართოდ გახელილი თვალებით – როცა ხედავ
და ფიქრობ, ოღონდ შეგრძნებები და ემოციები შენ არ გ ეკუთვნის – მია-
ბიჯებდა ამ ხელშესახებ მშვენიერებაში, მიაბიჯებდა მოგონებებში,
სულ ახლახან ნანახსა და გაგონილში – უზარმაზარი მარმარილოს ქან-
დაკებები, გამჭვირვალე წმინდანები მონასტრის სენაკებში, და ბრუნოს
სიტყვები, მაშინ რომ უთხრა, მედიჩის კაპელიდან რომ გამოდიოდნენ.
„მიქელანჯელო და ფრა ანჯელიკო – აპოთეოზი და გაღმერთება“.
აპოთეოზი – პიროვნების განდიდება, როცა კაცი ან ქალი ღმერთის-
მაგ ვარი ხდება, ერთ-ერთი ოლიმპოელი, როგორც ის ჩაფიქრებული მე-
ომარი, ის შიშველი ტიტანები სარკოფაგის სახურავზე. და აპოთეოზის
საპირისპირო, გაღმერთება – პიროვნება იკარგება გულმოწყალებაში,
ერთიანობაში, ისე, რომ კაცები და ქალები შეძლებენ თქვან: „მე არა,
მხოლოდ ღმერთი ჩემ ში“.
ამასობაში სებასტიანმა ისევ იმ თხას მოჰკრა თვალი, გლიცინიით
რომ იტ კბარუნებდა პირს მისი ჩამოსვლის პირველ საღამოს. ამჯერად
ტოტს ღე ჭავდა და კარმენივით, პირის კუთხიდან ვარდი ისე ლამაზად
გამოსჩროდა, უნებურად „ტორეადორ, ტორეადორ!“ ჩაგესმოდა ყურში.
თხა ღეჭვა-ღეჭვით ღობიდან თავის ბაღში გადასკუპდა და იქიდან გა-
მოხედა. ყვითელი თვალის გუგებში ორი ვიწრო ნახვრეტიდან უშავესი
და უწმინდესი უგუნურობა გამოსჭვიოდა. სებასტიანმა ხელი გაიწვდინა
და გრძელ, სემიტურ ცხვირზე მიეფერა, ჩამოყრილ ყურებზე გადაუსვა
ხელი და ბოლოს, ერთ-ერთ ეშმაკის რქაზე წაავლო ხელი. კარმენმა
უკან გაიწია. ბიჭი მაგრად ჩაე ჭიდა რქას და სცადა, თავისკენ მიეზიდა.
მოულოდნელად თხამ თავი გაიქნია, ხელიდან გაუსხლტა და ხტუნვა-
ხტუნვით კიბეზე აირბინა, თან შავ ჯიქანს მიაქნევდა. ბოლო საფეხურზე
გაჩერდა და კურკლები ჩამოყარა, მერე ახალი ვარდი მოგ ლიჯა, ალბათ
მეორე აქტისთვის ემზადებოდა. სებასტიანი მიბრუნდა და, მთვარეული-
231
ვით ბედნიერმა, გზა განაგრძო. მაგრამ ის აზრი, ამდენი ტყუილი რომ
თქვა, მოსვენებას მაინც არ აძლევდა. მისის ოკამთან საუბარიც არ ას-
ცდებოდა. ვინ იცის, იქნებ საწყალი ბავშვი უკვე დაკითხეს, სცემეს ან
მშიერი დატოვეს. არა, არ თმობდა ბედნიერებას, სანამ აუცილებელი არ
იქნებოდა. კარმენი თავისი ვარდით და თეთრი წვერით; მარმარილო და
ფრესკები; აპოთეოზი და გაღმერთება. მაგრამ, რატომ არა აპოთეოზი
და კაპრიფიკაცია. ხმამაღლა გაიცინა. და მაინც, რაც მაშინ ბრუნომ
უთხრა, ტრამვაის როცა ელოდებოდნენ, ძალიან იმოქმედა. აპოთეოზი
და გაღმერთება – ორად ორი გზა, ენით აუწერელ მოწყენილობას რომ
გაექცე, სულელურ და დამამცირებელ შიშს, იყო მხოლოდ და მხოლოდ
შენი თავი, მხოლოდ და მხოლოდ ადამიანი. ორი გზა; მაგრამ, რეალუ-
რად, მეორე უფრო მიმზიდველი და იმედის მომცემი გამოდგა, პირველი
უბრალოდ საუცხოო ჩიხი აღმოჩნდა. ივლი ტრიუმფალური თაღების
ქვეშ, გვერდით მოიტოვებ ქანდაკებებსა და შადრევნებს და ასე მიაბი-
ჯებ საბოლოო იმედგაცრუებისკენ – დიდებულად და გმირულად, მთელი
შემართებით მიისწრაფვი საკუთარი პიროვნების გადაულახავი ჩიხის-
კენ. ჩიხი, რა თქმა უნდა, მარმარილოსია და შენი ძალაუფლების,
დიდსულოვნებისა და სიბრძნის კოლოსალური მონუმენტებით არის
მორთული, მაგრამ არაფრით ჩამოუვარდება საშინელ კედელს, რომლი-
თაც შენს ძველ და ძალიან ადამიანურ სატუსაღოში ნაკლოვანებები გა-
დატიხრე. როცა მეორე გზა… მაგრამ ამ დროს ტრამვაი მოვიდა.
– რამხელა სიკეთე გამოიჩინეთ ჩემ მიმართ, – სებასტიანს ენა ებმო-
და, როცა ბრუნოს ხელს ართმევდა და მერე მოულოდნელად გრძნობები
მოეძალა, – თქვენ ძალიან ბევრი რამის გაგებაში მომეხმარეთ… გპირ-
დებით, რომ შევეცდები. მართლა…
ბრუნოს წვეტიან სახეზე ღიმილი მოეფინა, ღრმად ჩასმული თვალე-
ბი გაუნათდა. თვალებში სიკეთე და თანაგრძნობა გამოსჭვიოდა.
დიახაც, გულში იმეორებდა სებასტიანი, როცა ტრამვაი ვიწრო ქუ-
ჩას მიუყვებოდა, შეეცდება. შეეცდება, იყოს პატიოსანი, მხოლოდ თავის
თავზე არ იფიქროს, იცხოვროს ადამიანებთან ერთად რეალურ ცხოვრე-
ბაში და მარტო სიტყვებით არ შემოიფარგლოს ცხოვრება. რა საშინელი
ვინმე ყოფილა! საკუთარი თავის მიმართ ზიზღი და სინდისის ქენჯნა
ჰარმონიულად ერწყმოდა გრძნობებს, ჩამავალი მზის სხივები და ის
ყველაფერი რომ უღვიძებდა, რასაც სხივები ეცემოდა – მისთვის არამ-
შობლიურ, მომაჯადოებელ სილამაზეს, გრძნობებს, სან მარკოსა და მე-

232
დიჩების აკლდამის ნახვამ რომ გაუღვიძა, ბრუნოს სიკეთემ და მისმა სი-
ტყვებმა რომ გაუღვიძა. ნელ-ნელა მონანიებით და მტკიცე გადაწყვე-
ტილების მიღებით გამოწვეული აღმაფრენა ჩაცხრა და ისევ პოეტური
გან წყობა დაუბრუნდა. უკვე ბოლო მოსახვევი დაეძლია და მაღალ ქვის
სვეტებს შორის, ნაჭედი რკინის ალაყაფის კარიც გამოჩნდა. კვიპაროსე-
ბი მისდევდნენ გზას, ვილის გავლით მთის კონტურში რომ იკარგებოდა.
სებასტიანი შეუმჩნევლად შევიდა კუტიკარიდან, ნაბიჯები ხრეშზე
ისეთ სასიამოვნო ხრაშუნა ხმას გამოსცემდა, ბურღულეულისგან დამ-
ზადებული ბურბუშელა გაახსენა.
უცებ, კვიპაროსებს შორის, დაახლოებით ოც ან ოცდაათ ნაბიჯში
დაინახა, მომცრო ფიგურა როგორ მორბოდა სამანქანო გზაზე. სებასტი-
ანი შეცბა, თითქოს მუცელში რაღაც ჩაწყდა და იცნო პატარა გოგონა,
მისი შელახული სინდისის განსახიერება, მაცნე იმ რეალობისა, რომე-
ლიც მთვარეულად ქცეულს, სულ აღარ ახსოვდა. გოგონამაც მოჰკრა
თვალი, გაჩერდა და მრგვალი, შავი თვალებით მიაჩერდა. როგორც სე-
ბასტიანს მოეჩვენა, სახე ჩვეულებრივზე მეტად გაჰფითრებოდა და,
თითქოს, ნამტირალევი იყო. ო, ღმერთო… გაუღიმა და „გამარჯობაო“
დაუძახა, მერე ხელი დაუქნია. მაგრამ, ვიდრე ცოტა კიდევ მიუახლოვ-
დებოდა, გოგონა შეშინებული მხეცივით მოსწყდა ადგილიდან და იმავე
ბილიკზე აირბინა, საიდანაც გამოჩნდა.
– შეჩერდი!
მაგრამ, რა თქმა უნდა, გოგონა არ შეჩერებულა; და როცა სებასტი-
ანმა ბილიკი აიარა, უკვე აღარ ჩანდა. ისე, რომც დასწეოდა, გაიფიქრა,
რა აზრი ექნებოდა, თვითონ იტალიური არ იცოდა, გოგონამ კი – ინ-
გლისური. სევდიანი შემოტრიალდა და სახლისკენ გაემართა. კარი რომ
შეაღო, არც მსახურები ჩანდნენ და არც სასტუმრო ოთახიდან გამოდიო-
და ხმაური. მადლობა ღმერთს. ფეხაკრეფით გაიარა ჰოლი და კიბეს
აუყვა. ბოლო საფეხურზე შეჩერდა, რაღაც ხმამ მიიქცია მისი ყურადღე-
ბა, თითქოს რომელიღაც კარს მიღმა ლაპარაკობდნენ. როგორ აჯობებს,
გაარღვიოს უხილავი ბლოკადა, თუ დაარტყას და უკან დაიხიოს? სებას-
ტიანი ყოყმანობდა, მაგრამ სწორედ ამ დროს, ბიძია იუსტასის ოთახის
კარი ფართოდ გაიღო და იქიდან მისის გემბელი გამოვიდა. ცალ ხელში
თავისი ფინია ეკავა, მეორე მისის ოკამისთვის გაეყარა. უკან ფერმკრთა-
ლი, ძროხასავით ქალი მოჰყვებოდათ და სებასტიანმა მედიუმი იცნო.

233
შემდეგ, მისის თვეილი, მის უკან კი – ვაიმე! – გაბრიელ ვეილი და მისის
ვეილი.
– ძალიან განსხვავდება დასავლური ხელოვნებისგან, – ამბობდა ვე-
ილი, – მაგალითად, გოთიკური მადონა თქვენ ში გრძნობებს არ აღძრავს,
არა, მადამ?
მისის თვეილსა და მედიუმს გვერდი აუარა და მისის ოკამს მკლავზე
ხელი მოჰკიდა.
– ასე არ არის? – არ იშლიდა ვეილი, როცა ქალი შეჩერდა და მისკენ
მიბრუნდა.
– სიმართლე გითხრათ, – დაბნეულად დაიწყო მისის ოკამმა.
– რას ლაპარაკობს? – მკვახედ იკითხა დედა დედოფალმა, – არც ერ-
თი სიტყვა არ მესმის.
– ეს ტრეჩენტოს პერიოდისთვის დამახასიათებელი დრაპირება, –
განაგრძობდა მისტერ ვეილი, – როგორი უხეში, როგორი გამომ წვევი! –
თითქოს რაღაც ეტ კინაო, ისეთი სახე მიიღო და ცალი ხელის თითები მე-
ორეს ნაზად შემოხვია, გეგონება, სათაგურში მოჰყოლოდა, – რა ბარბა-
როსობა!
სებასტიანი თვალს არ აშორებდა დერეფნის ბოლოს, საიდანაც ხმა
მოდიოდა და თან ნელა უკან-უკან ჩადიოდა. – არადა, ის ჩინური ნივ-
თი, – არ ჩერდებოდა მისტერ ვეილი, ფართო სახეზე გამომეტყველება
შესცვლოდა და ახლა აღტაცება ეხატა, – მაგალითად, ის პატარა ბოდ-
ჰისატვა!
სებასტიანმა კიდევ ერთი საფეხურით ჩაინაცვლა დაბლა, მაგრამ ამ-
ჯერად უხეში მოძრაობით ფოქსის ყურადღება მიიპყრო. ძაღლი დაიგ-
რიხა მისის გემბელის ხელში და გააფთრებულმა დაუყეფა.
– უი, სებასტიანი მოსულა! – სიხარულით შესძახა მისის ოკამმა, –
მოდი, ქალბატონი და ბატონი ვეილები უნდა გაგაცნო.
სებასტიანმა ეშაფოტისკენ მიმავალი დამნაშავესავით ნელა აიარა
კიბის საფეხურები. ყეფა სულ უფრო და უფრო ისტერიკული ხდებოდა.
– გაჩუმდი, ფოქსი! – უხეშად შეუყვირა დედა დედოფალმა, მერე
ბრძანება არგუმენტით შეარბილა, – ეს ხომ სრულიად უწყინარი ბიჭია,
სრულიად უწყინარი.
– სებასტიან ბარნაკი, ჩემი მამინაცვლის ძმისწული, – ასე წარუდგი-
ნა სებასტიანი ვეილებს მისის ოკამმა.

234
 სებასტიანმა ვეილს ახედა, ეგონა, ირონიულ ღიმილს წააწყდებოდა
და ვეილი განაცხადებდა – ადრეც შევხვედრივართ ერთმანეთსო. მაგრამ
ჯერ ცოლმა დაუკრა თავაზიანად თავი, მერე ქმარმა გაუწოდა ხელი და
უთხრა:
– ძალიან სასიამოვნოა თქვენი გაცნობა, სერ.
– ჩემთვისაც ძალიან სასიამოვნოა, – ამოილუღლუღა სებასტიანმა
და შეეცადა, ისე დაე ჭირა თავი, როგორც ჩვეულებრივ გაცნობის დროს
ეჭირა ხოლმე.
– ეჭვი არ მეპარება, – თქვა მისტერ ვეილმა, – თქვენც ბიძასავით
ხელოვნების მოყვარული ბრძანდებით.
– ო… დიახ…
– მხოლოდ ეს ჩინური კოლექცია რად ღირს! – ზეცისკენ აღაპყრო
ხელები მისტერ ვეილმა, – და ის ფაქ ტი, რომ უმეტესობას საძინებელში
ინახავდა, – განაგრძო მან და მისის ოკამს ზურგი შეაქცია, – სხვა
თვალს რომ არ დაენახა! რა დელიკატურობა! რა დახვეწილობა!
– შენ ადგილას, დეიზი, დიდ ნაწილს გავ ყიდდი, – ჩაურთო დედა დე-
დოფალმა, – ნაღდ ფულზე გაყიდე და „როლსი“ იყიდე. საბოლოოდ უფ-
რო მეტს დაზოგავ.
– მართალია! – ისეთი ტონით ამოთქვა მისტერ ვეილმა, გეგონება,
რაბინდრანათ თაგორის მოსაზრებაზე აღტაცებულ კომენტარს აკეთებ-
და.
– „როლს-როისის“ რა მოგახსენოთ, – თქვა მისის ოკამმა, რომელიც
იმაზე ფიქრობდა, თავის საწყალ გოგონებს როგორ მოახმარდა ფულს.
მერე ბებიასთან ამ თემაზე საუბარს თავი აარიდა და სებასტიანს მიუბ-
რუნდა, – მინდოდა, მისტერ ვეილს ნახატზე დავლაპარაკებოდი და ვე-
რონიკას დავარეკინე. მან კი თავაზიანობა გამოიჩინა და იმ წამსვე მოვი-
და.
– რა თავაზიანობა, – იუარა მისტერ ვეილმა, – სიამოვნებით შევას-
რულებ წმინდა მოვალეობას ჩემი გარდაცვლილი მეგობრის ხსოვნის გა-
მო, – და ხელი გულზე მიიდო.
– მისტერ ვეილი ძალიან ოპტიმისტურად არის გან წყობილი, – გა-
ნაგრძო მისის ოკამმა, – არ ფიქრობს, რომ ნახატს ვინმე მოიპარავდა.
აბსოლუტურად დარწმუნებულია, რომ ვიპოვით.
– დეიზი, სისულელეს ამბობ, – შეუყეფა დედა დედოფალმა, – რო-
გორ შეიძლება, დარწმუნებული იყო. ამიტომაც მოვაყვანინე მისის ბა-

235
იფლიტი – და რაც უფრო მალე დავიწყებთ სეანსს, მით უკეთესი.
სიჩუმე ჩამოვარდა, სებასტიანმა იცოდა, რომ დადგა ის წუთი, როცა
პირობა უნდა შეესრულებინა. თუ ვერ მოახერხებს, ახლავე დააბრუნოს
ნახატი და ახსნას, რაც მოხდა, მერე გვიან იქნება. თუმცა, ასე საჯაროდ
აღსარების თქმა, ამ საშინელი კაცის, დედა დედოფლისა და მისის თვეი-
ლის თანდასწრებით, წარმოუდგენლად შემზარავი ეჩვენებოდა. სებას-
ტიანმა ნერწყვი ჩაყლაპა და გამ შრალ ტუჩებზე ენის წვერი გადაისვა.
მაგრამ სიჩუმე მისის გემბელმა დაარღვია.
– ვერაფერი დამარწმუნებს, რომ ნახატი მოპარული არ არის, – მრა-
ვალმნიშვნელოვნად განაცხადა დედა დედოფალმა, – ვერავინ დამარ-
წმუნებს, იუსტასის გარდა.
– არც ის ფაქტი, რომ ნახატი უკვე ნაპოვნია?! – თქვა მისტერ ვეილ-
მა.
თვალები უციმციმებდა, იმ კაცის ტონი და გამომეტყველება ჰქონდა,
ეს-ესაა სიცილი რომ უნდა წასკდეს.
– ნაპოვნი? – გაიმეორა მისის ოკამმა.
და როგორც ილუზიონისტებს ამოჰყავთ ხოლმე ქუდიდან კურ-
დღლები, ვეილმა სებასტიანს მკლავიდან ბრტყელი პაკეტი გამოაძრო.
– ისევ ისეა გახვეული, – თქვა და პაკეტი გახსნა, – მეცნობა ჩემი ქა-
ღალდი, – მერე, ცოტა ტრაბახით, თითქოს ამჯერად კურდღლების ნაც-
ვლად მარტორქა ამოეყვანა, ნახატი მისის ოკამს გადასცა, – ეს ახალ-
გაზრდა ოხუნჯი ბიჭი, რა დაღვრემილი სახით დამდგარა… – გადაიხარ-
ხარა და სებასტიანს მხარზე ხელი დაჰკრა.
– რა ხდება? რა ხდება? – ყვიროდა დედა დედოფალი და უსინათლო
თვალებს აქეთ-იქით აცეცებდა, – ბიჭმა იპოვა?
– ნაპოვნია, – ფრანგულად განაცხადა მისტერ ვეილმა.
– კი მაგრამ, მეგობარო… სად იყო? იქ ხომ არა, მე რომ ვამბობდი,
არა?.. – მისტერ ვეილი ცოტა ხანს გაჩუმდა და სებასტიანს ყურში რა-
ღაც ჩასჩურჩულა, – სადაც მეფენიც ფეხით დადიან, არა?
სებასტიანი ერთი წუთით შეყოყმანდა და თავი დაუქნია.
– დიახ, საპირფარეშოში ვიპოვე, წამლების კარადასა და კედელს
შუა იდო, – ჩაიჩურჩულა მან.

236
 თავი 28

ტკივილი და ხარხარი. სისასტიკის კოშმარები, ცივი ვნებები და მოუ-

თოკავი სიცილი გაუთავებლად. და ყოველ გამეორებაზე, ხანგრძლივობა
იზრდებოდა, ტკივილი კი ძლიერდებოდა.
დიდი ხნის შემდეგ, შვება სასწაულივით რადაც ბიძგით მოვიდა და
ჩიტების ჟღურტულის ხმა ჩაესმა. ვიბრაციაც შეიგრძნო, თითქოს სხეუ-
ლი ჰქონდა. წინ სივრცეს ხედავდა, იმ სივრცეში ადამიანები ისხდნენ –
და მიხვდა, რომ გონებით ადამიანებთან იყო დაკავშირებული.
– ამ საღამოს შენი ორი მეგობარი იქნება ჩვენთან ერთად, – მოესმა
დედა დედოფლის დაბალჩინოსანი ოფიცრის ხმა, – მუსიე და მადამ –
სხვათა შორის, რა გვარის ხართ?
– ვეილი, – ერთდროულად უპასუხეს მამაკაცმა და ქალმა.
რა თქმა უნდა, ეს ხომ ფლამანდიელი ვენერა და მისი გადმობრუნე-
ბული ვულკანუსია.
– სადაც ყველაფერი სიამოვნებას განიჭებს, – გაიმღერა, – ეს ერთა-
დერთი კაცი არის ვეილი ბრუსელში, პარიზში, ფლორენციაში…
და როგორც ყოველთვის, იმ იმბეცილ თარჯიმანს ყველაფერი არას-
წორად ესმოდა. ამასობაში, ვაჭარმა ჩინურ ბრინჯაოს ნივთებზე ჩამო-
უგ დო საუბარი. წარმოგიდგენიათ, ასეთი საგანძურის მფლობელს რო-
გორი გემოვნება უნდა ჰქონოდა, როგორი ექსპერტი უნდა ყოფილიყო,
რა დახვეწილი გემოვნების პატრონი! შემდეგ, მისის ვეილმა რაღაც ძა-
ლიან სერიოზული და მნიშვნელოვანი თქვა თავისი ცელქი ფრანგი გო-
გონას აქცენტით, რაც ძალიან სასაცილოდ ჟღერდა.
შესანიშნავი სისულელე!
– მისი აზრით, სასაცილო ხართ! – თქვა თარჯიმანმა და ხმამაღლა
ჩაიხითხითა.
მაგრამ ეს ვეილები, მოულოდნელად მიხვდა იუსტასი, ისინი სასაცი-
ლოზე მეტი იყვნენ, რატომღაც ძალიან მნიშვნელოვან ადამიანებად მო-
ეჩვენნენ. რაღაც ამოუხსნელი მიზეზით, ეპოქალური პიროვნებები იყ-
ვნენ – დიახ, სხვაგ ვარად ვერ იტყოდა. ისინი ნამდვილად ეპოქალური
ადამიანები იყვნენ.
უკვე თითქმის მიმხვდარიყო, რატომაც იყვნენ ეპოქალურები, რომ
მოულოდნელად დედა დედოფალმა დაილაპარაკა.

237
 – ვფიქრობ, საიქიოში უკვე მოშინაურდი, – მისმა ხმამ ყველას ყური
მოსჭრა. – მოვშინაურდი! – სარკასტულად გაიმეორა იუსტასმა.
იმბეცილმა ეს ფაქტის სენტიმენტალურ აღიარებად მიიჩნია.
– ნამდვილად მოშინაურდა! – თქვა წრიპინა ხმით.
შემდეგ დედა დედოფალმა შესთავაზათ, რომ მათთვის, ვინც სეანსს
პირველად ესწრებოდა, აჯობებდა, რაიმე დამადასტურებელი ფაქ ტი
ეთქვა: და ამას მოჰყვა მთელი რიგი იდიოტური შეკითხვებისა. რამდენი
გადაიხადა ნახატში, ვეილისგან რომ იყიდა? პარიზის სასტუმროს სახე-
ლი თუ ახსოვდა, სადაც უკანასკნელად გაჩერდა? რა წიგნს კითხულობ-
და იმ დღეს, როდესაც გარდაიცვალა? შემდეგ მისის თვეილმაც აიმაღლა
ხმა და ორივე ვეილმაც; საუბარი ისეთი უთავბოლო გახდა, რომ უკვე
უჭირდა რამეზე ფიქრი და აღარც ნაცნობი ფაქ ტები ახსენდებოდა. თავ-
დასაცავად გადაწყვიტა, ყურადღება არ მიექცია მათი ნათქვამის მნიშ-
ვნელობისთვის, მხოლოდ სიტყვების ჟღერადობას აკვირდებოდა, სხვა-
დასხვა ბგერის ტემბრსა და სიმაღლეს. და გარედან შემოსულ ხმებს
კონტრაპუნქტულად ერწყმოდა სისხლის მიმოქცევის მოგუდული რიტ-
მისა და სუნთქვის ხმა, მისი დროებითი სხეულიდან რომ მოდიოდა.
გრძნობდა დაწოლას და სითბოს, სისველესა და ღუტუნს, პატარ-პატარა
ტკივილებს, გაუგებარ უკმაყოფილებას და გაუგებარ სიამოვნებას. ფი-
ზიოლოგიური რეალობის საგანძურს შეიგრძნობდა და ეს ისეთი მომხიბ-
ვლელი იყო, რომ სხვებზე აღარ დარდობდა, უაზრობად მიაჩნდა, მათ-
თან კავშირის დამყარებაზე ეზრუნა. საკმარისი ეჩვენებოდა, შეენარჩუ-
ნებინა ეს გრძნობა სივრცის, დროისა და ცხოვრების დინებისა. მეტი
არაფერი არ სჭირდებოდა. ეს უკვე სამოთხე იყო.
და მერე, იუსტასი მიხვდა, რომ იმ ბნელი, მოჟღურტულე ვოლიერის
მიღმა ისევ ის ცისფერი მანათობელი სიმ შვიდე სუფევდა. დელიკატური,
წარმოუდგენლად ლამაზი, როგორც ყველა ცისა და ყველა ყვავილის
არსი, როგორც ყველა მუსიკის ჩუმი პრინციპი და პოტენციალი. და იყო
ნაზი, დარდიანი და მავედრებელი.
ამასობაში ჰაერი ნელა შედიოდა და გამოდიოდა ნესტოებიდან. შე-
სუნთქვისას ცივი ეჩვენებოდა, მერე თბილი, რადგან გამოსუნთქულს
უკვე მნიშვნელობაც დაკარგვოდა; მკერდი იკუმ შებოდა და იბერებოდა,
დუნედ ატანდა ძალას და ძალდატანებით დუნდებოდა, ისევ და ისევ. რა
სასიამოვნო იყო, გესმინა სისხლის ტალდღებისთვის და საფეთქლებზე
ფეთქვა გეგრძნო. რა მომხიბვლელი იყო, დაფიქრებულიყავი ნივრისა

238
და შოკოლადის შერწყმულ სუნზე, წითელ ღვინოზე და – დიახ,
თირკმელზე, ენასა და სასაზე რომ დარჩენოდა. მერე, მოულოდნელად
პირისა და ხახის ყველა კუნთი ჰარმონიულად შეინძრა და ნერწყვი გა-
დაყლაპა; ერთი წუთის შემდეგ, დიაფრაგმის ქვემოდან სუსტი ბუყბუყის
ხმა მოესმა, რაც იმის მაუწყებელი იყო, რომ მონელების პროცესი შეუს-
ვენებლად გრძელდებოდა. სამოთხის სიმყუდროვის შეგრძნება გადასა-
მოწმებელი გახდა. მოულოდნელად, ისევ წმინდა სებასტიანი გაახსენდა,
ბრენდით გამთბარი სიგარის გემო სასაზე, გაახსენდა მიმი და ახალგაზ-
რდა პეორიელი კაცი, თავისი კრებული იდეალიზმის კურიოზულ თუ სა-
ბედისწერო შედეგებზე – მაგრამ სირცხვილის გრძნობა არ ახლდა ამ
მოგონებას, მხოლოდ სიამოვნებისა და მხიარული შემ წყნარებლობის.
ყოვლისმომცველი სინათლე ისევ ისეთი იყო; მაგრამ ეს შეგრძნება სხვის
სხეულში ყოფნისა საიმედო ბარიერი ეჩვენა, სინათლის შემოჭრისგან
თავი რომ დაეცვა. თითქოს აღარ დააძალებდნენ, შეეცნო თავი ისეთი,
როგორსაც სხვები იცნობდნენ. და ამ ვეილებს, ახლადა მიხვდა, საზი-
ზღარი ცოდნისგან გასათავისუფლებლად გამოიყენებდა. იქ მას უკუნე-
თი სიბნელე ელოდა, განგება ელოდა ცოცხალ სხეულში, რომელსაც ერ-
თი სული ჰქონდა, შთაენთქა, ილტვოდა, ხელში აეყვანა და დაერწია,
ესულდგმულა მისი მგრძნობიარე და სანგვინიკური არსებით.
მავედრებელმა სინათლემ კი მანათობელი სიჩუმე გააძლიერა. მაგ-
რამ იუსტასმა კარგად იცოდა, ეს რასაც ნიშნავდა, წინასწარ იყო მომზა-
დებული მისი ხრიკებისთვის. ამას გარდა, შესაძლებლობა მისცემოდა,
მოცარტით და კაზინოთი, მიმითი და მწუხრის ვარსკვლავით ესიამოვნა.
შესაძლებლობა მისცემოდა, სინათლის ეშმაკობებისგან დაეცვა თავი.
დაცვა სჭირდებოდა ვედრებისგან; ან უფრო შეთავაზებისგან, რაც ისე
მოუთმენლად, ისე ჭკუიდან გადამცდარივით…
უცებ იმბეცილის წრიპინი აღქმად იქცა, რომელმაც მნიშვნელობა
შეიძინა.
– ნახვამდის, მეგობრებო, ნახვამდის.
სიბნელიდან საპასუხო გუნდური დამ შვიდობება ნელ-ნელა ბუნდო-
ვანი და არეული გახდა. ყველა ის სასიამოვნო გზავნილი მისი სხეული-
დან იკარგებოდა. ჩიტების ვოლიერში სიჩუმე და სიწყნარე გამეფდა. მო-
ულოდნელად ისევ ამოგ ლიჯეს კომფორტული სამყაროდან, სადაც დრო
ჩვეულებრივად დიოდა, ადგილი მუდმივი და საიმედო ჩანდა – ისევ ქა-
ოსში აღმოჩნდა, ისევ აბნეული მოგონებების ექსტაზში, უმართავი წარ-

239
მოსახვების, აზრების, სიტყვების მოგონებების დინებაში, სადაც ყველა-
ფერი დამოუკიდებელი და თვითმართული იყო და მათ სტაბილურობას
ორი რამ განაპირობებდა – ყოვლისმომცველი სინათლე და ცოდნა იმი-
სა, რომ არსებობდნენ ცოცხალი ადამიანები, რომელთაც, თუ მოინდო-
მებდა, სინათლისგან თავს შეაფარებდა.
მაგრამ ერთხელ კიდევ გამოჩნდა ურთიერთობებისგან შემდგარი
ცხაური, თვითონ შუაში მოქცეულიყო და ერთი კვანძიდან მეორისკენ
მოძრაობდა, ერთი ფიგურული სხეულიდან მეორე უცნაურად შეცვლი-
ლი სხეულისკენ. მოძრაობდა, მოძრაობდა, ვიდრე მოულოდნელად
ფრთხილად არ დადო სიგარა ონიქსის საფერფლეზე და წამლების კარა-
და არ გამოაღო.
თითქოს ჩახლართულ ცხაურზე გადასრიალდა და დავარდა – მერე
მიხვდა, ისეთი რამ ახსენდებოდა, რაც ჯერ არ მომხდარიყო. ზაფხული
იწურებოდა, ცხელი და უღრუბლო დღე იყო იმ მანათობელ სიჩუმეში.
ნაზი და მანათობელი სიჩუმე არ იძვროდა, მიუხედავად იმისა, რაც იმ
გრძელ გზაზე ხდებოდა, ალვის ხეებში რომ გადიოდა. ათასობით ადამი-
ანი, საერთო საფრთხით შეძრწუნებული, ერთი მიმართულებით მოძრა-
ობდა. ზოგი ფეხით მიდიოდა, ზურგზე ბოხჩები მოეკიდებინათ, ხელში
ბავშვები აეტატებინათ; ზოგი მძიმედ დატვირთული ოთხთვალათი დას-
დგომოდა გზას; ზოგს ჩემოდანი დაემაგრებინა ველოსიპედზე ქამრებით
და ისე მიჰქონდა.
იქ ვეილიც იყო, ღიპიანი და გამელოტებული, ბავშვის ეტლი გაევსო
სხვადასხვა ტილოთი, ჰოლანდიური ვერცხლისა და ჩინური ნეფრიტის
ნაკეთობით, იმ ადგილას, სადაც წესით ბავშვი უნდა მჯდარიყო, მადო-
ნას ქანდაკება მთვრალივით ქანაობდა. უკვე შუახნის ფლამანდიელი
ვენერა გასუ ქებულიყო და ზღვის წავის ქურქში გამოწყობილი, კოჭლო-
ბით მისდევდა გვერდით, ხელში ცისფერი ტარსიკონის სამგზავრო კო-
ლოფი ეჭირა და იმეორებდა: „აღარ შემიძლია, აღარ შემიძლია“, ხანდა-
ხან კი უიმედოდ ამბობდა: „რაღად გვინდა სიცოცხლე, გაბრიელ“. ბავ-
შვის ეტლზე გადახრილ ვეილს არ უპასუხია, ის კი არა, არც გაუხედავს
მისკენ. მაგრამ ქალის გვერდით მიმავალი პატარა სუსტი ბიჭი, ტომარა-
სავით რომ ეკიდა გოლფის შარვალი, დედას ხელს უჭერდა ხოლმე და
როცა ის ნამტირალექვ სახეს მოაბრუნებდა, გასამხნევებლად უღიმოდა.
მარცხნივ, ნაყანევისა და ბოსტნების იქით, მთელი ქალაქი იწვოდა,
კვამლი მზის სხივებით განათებული ეკლესიის გუმბათებიდან ტალღე-

240
ბად ამოდიოდა და გადმობრუნებული კონუსის ფორმის სიბნელეს უერ-
თდებოდა. შორიდან სროლის ხმა არღვევდა ზაფხულის ჰაერს, მიტოვე-
ბული ფერმიდან დაფეთებული გამორბოდნენ მოუწველავი ძროხები და
ამ დროს ისევ გამოჩნდნენ თვითმფრინავები. თვითმფრინავები – და იმ-
წამსვე, კიდევ სხვა გრუხუნი მოისმა, ეს უკვე გზიდან. თავიდან ყრუდ
ისმოდა, მაგრამ მანქანების კოლონა ისეთი სისწრაფით მოქროდა, რომ
ხმა შემაძრწუნებლად გაძლიერდა. ადამიანები ყვიროდნენ, კიოდნენ და
პანიკით შეპყრობილნი ხევისკენ გაცვივდნენ – შეშლილებივით, შიშის-
გან თვალებგადათეთრებულები. და უცებ ვეილი გამოჩნდა, გიჟივით აყ-
ვირდა გადაყირავებული ეტლის დანახვაზე. ცხენი დაფრთხა, დაიჭიხვი-
ნა, ყალყზე შედგა, ოთხთვალა უკან გაგორდა და მისის ვეილს დაეჯახა.
ქალი წაბარბაცდა, ერთი-ორი ნაბიჯი გადადგა წონასწორობის დასაცა-
ვად, მაგრამ ქუსლი ქვას წამოჰკრა და პირდაპირ სამანქანო გზაზე დაე-
ცა. „მადამ!“ – შეჰყვირა პატარა ბიჭმა, მაგრამ სანამ ვინმე მოასწრებდა,
უკან გამოეჩოჩებინათ, მისის ვეილს საბარგომ გადაუარა. ქალი ჯერ კი-
დევ ფართხალებდა. ერთი წამით, კოშმარი შეწყდა და ხეებს შორის
კვამლში გახვეული ეკლესია გამოჩნდა, მზის შუქ ზე ძვირფას ქვასავით
ბრწყინავდა. პირველ საბარგოს მეორე მოჰყვა. ქალის სხეული უკვე
აღარ ინძრეოდა.
იუსტასი ისევ მარტო დარჩა სინათლესთან და სიჩუმესთან. მარტო
დარჩა ყველა ცისა და მუსიკის და სიკეთის პირველმიზეზთან, ყველა
ცისა და მუსიკის და სიკეთის პოტენციურ, გამოუმჟღავნებელ შესაძ-
ლებლობასთან. ერთი წამით, რაც მარადისობად მოეჩვენა, აბსოლუტუ-
რად შერწმული იყო მასთან. მერე, წვალებით დაბრუნდა ცოდნა, რომ
ისევ გამოეყო და საკუთარი ამაზრზენობისა და უხამსობის გამო შერ-
ცხვა.
იმავე წამს ეპოქის შემქმნელი ვეილები მოაგონდა და თითქოს იცო-
და, თუ გადაწყვეტდა ამ ფაქ ტის დაშვებას, ისინი დაეხმარებოდნენ, მო-
ჭარბებული სინათლისგან თავი დაეცვა.
საბარგო მანქანები ერთმანეთს მისდევდა. ყველა ერთნაირად მო-
ნაცრისფრო-მწვანე, ადამიანებით გადავსებული საბარგოდან ლითონის
ჟღარუნი ისმოდა. ვიდრე მეხუთე მანქანა გადაუვლიდა, მოახერხეს მი-
სის ვეილის ბორბლებქვეშიდან გამოთრევა და იქვე, ვიღაცის პალტო
გადააფარეს.

241
 ატირებული ვეილი მადონას ფრაგმენტების შეგროვებას ცდილობ-
და, იქნებ მოტეხილი თითი და გვირგვინის ნამსხვრევები სადმე ეპოვა.
მაღალმა, წითელლოყება ქალმა პატარა ბიჭს მხარზე ხელი მოხვია და
ალვის ხის ძირში დასვა. ბიჭს სახე ხელებში ჩაერგო, მოკუნტულიყო და
ქვითინისგან მთელი სხეული უთრთოდა. მოულოდნელად, იუსტასის
ფიქრები გარედან აღარ აღწევდა. აგონიას, მწუხარებასა და შეძრწუნე-
ბას ისე გრძნობდა, როგორც საკუთარ თავზე გადატანილ გამოცდილე-
ბას – არა სხვის, არამედ საკუთარ თავზე. ის, რაც იუსტას ბარნაკმა გა-
აცნობიერა, იგივე იყო, რაც ბიჭმა გააცნობიერა თავის თავზე; და ეს იყო
ნამდვილი გაცნობიერება. ამის შემდეგ, კიდევ რაღაც გადაადგილდა, და
ყველაფერი ისევ მხოლოდ და მხოლოდ სხვა ადამიანის მოგონება გახდა.
რა საშინელებაა! და მაინც, მიუხედავად ამისა, რა ნეტარების მომგვრე-
ლი იყო, გულის ფეთქვა რომ გესმოდა ყურებში! გაახსენდა თბილი, სა-
სიამოვნო გრძნობა, საჭმლით და სასმელით სავსე რომ იყო, სხეულის
შეგრძნება, სიგარის კვამლის არომატული სურნელი… მაგრამ, სინათლე
და მანათობელი სიჩუმე ისევ იქ რჩებოდა. ოღონდ ეს არა, ოღონდ ეს
არა. და მტკიცედ გადაწყვიტა, ყურადღება სხვა მხარეს მიეპყრო.

242
 თავი 29

საუზმე დაამთავრა თუ არა, სებასტიანი სახლიდან გამოიძურწა და

ლამის სირბილით ჩავიდა ტრამვაის გაჩერებაზე. ბრუნო უნდა ენახა,
რაც შეიძლება ჩქარა უნდა ენახა და ეთქვა, რა მოხდა.
ტრამვაის მოლოდინ ში, მისი გონება აქეთ-იქით დაქროდა, აუტანელ
დანაშაულის გრძნობას შეეპყრო, წუხდა, ესეთი დაუცველი რომ აღმოჩ-
ნდა მორალური ზეწოლისგან, რომელსაც ვერც ერთი ნორმალური ადა-
მიანი ვერ გაუძლებდა. პირობა გატეხა – პირობა (თავისი საქციელი
დამცირებითაც რომ დაეგ ვირგვინებინა), რომლის შესრულებას ტრაბა-
ხით იქადნებოდა. მაგრამ, ვინ წარმოიდგენდა, რომ ვეილი დახვდებოდა
სახლში? ვინ წარმოიდგენდა, რომ ის ასე უჩვეულოდ მოიქცეოდა? მის
მაგივრად ამბავი გამოიგონა და მერე თავს მოახვია. დიახ, თავს მოახვია
და საკუთარი სურვილის საწინააღმდეგოდ, აიძულა, ეცრუა, – იმეორებ-
და სებასტიანი თავის გასამართლებლად; რადგან ის არ იყო მზად, იმ-
დენი ხალხის თანდასწრებით ეღიარებინა სიმართლე. იმ დროისთვის,
როცა ტრამვაი მოვიდა, თავი უკვე დაირწმუნა, რომ ყველაფერი ასე
მოხდა. ის იყო პირი გააღო, მისის ოკამისთვის სიმართლე რომ მოეყო-
ლა, როცა ის ცხოველი შემოიჭრა საუბარში და აიძულა, პირობა გაე ტე-
ხა. მაგრამ უბედურება ის იყო, ფიქრობდა სებასტიანი, როცა უკვე
ტრამვაითი მიჯანჯღარებდა, ბრუნო ყველაფერს მოისმენდა და მერე,
ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ, ძალიან მშვიდად ისეთ შეკითხვას დაუს-
ვამდა, რომ მისი მოგონილი ამბავი ბუშტივით გასკდებოდა. და სებასტი-
ანი ისევ ახალ სამარცხვინო ტყუილს მოე ჭიდებოდა. არა, უკეთესი იქნე-
ბა, მივიდეს და ის უბედური სიმართლე ამოღერღოს – თავიდან გაქცე-
ვას აპირებდა, მაგრამ როცა კუთხეში მიიმ წყვდიეს, მადლიერი დარჩა,
ვეილი სიტყვის გატეხაში რომ მიეხმარა და გადაარჩინა.
აი, ბრუნოს მოსახვევს მიადგა. ტრამვაი გაჩერდა; გადმოვიდა და
ვიწრო ქუჩას დაადგა. მართლაც, გულის სიღრმეში მადლიერი იყო იმ
კაცის, ვინც ასე იოლად ათქმევინა ტყუილი.
– ღმერთო, რა საზიზღარი ვარ! – ჩაიჩურჩულა, – საზიზღარი!
ბოლონიური სოსისის უსიამოვნო სუნი იგრძნო და აიხედა. დიახ,
ბრუნოს სახლის გვერდით რომ პიცერია იყო, იქიდან გამოდიოდა. სე-
ბასტიანმა კარის ღიობში გაიარა და კიბეს აუყვა. მაღლიდან ფეხის ხმა
მოესმა; კიბის მეორე მოედანზე მოულოდნელად ვიღაც შენიშნა, ან ჯა-
243
რისკაცი იყო, ან პოლიციელი. ჭკუასუსტის არაბუნებრივი ამპარტავნო-
ბით მოაბიჯებდა. სებასტიანი კედელს აეკრა, გზა რომ მიეცა. წამსაც არ
გაუვლია, კიდევ სამნი გამოჩნდნენ კიბეზე. ერთი ფორმიანი კაცი წინ მი-
უძღოდათ, მეორე უკან მოსდევდათ, მათ შორის, გლედსტონის ჩანთით
ხელში, ბრუნო მოდიოდა. სებასტიანს რომ თვალი მოჰკრა, ბრუნომ იმ-
წამსვე წარბი შეიკრა და ტუჩები მოკუმა, თითქოს ანიშნა, ჩუმად იყავიო
და ოდნავ შესამჩნევად, თავი გააქნია. ბიჭი მიხვდა, პირი დახურა და
ისეთი სახე მიიღო, თითქოს რაც ხდებოდა, მას არ ეხებოდა. სამმა ადა-
მიანმა ჩუმად ჩაუარა გვერდით და რიგრიგობით გაუჩინარდნენ მოსახ-
ვევში. სებასტიანი იდგა და უსმენდა, როგორ იკარგებოდა ფეხის ხმა. იქ,
სადაც მუცელი უნდა ჰქონოდა, ავის მომასწავებელ სიცარიელეს
გრძნობდა. რას ნიშნავდა ეს ყველაფერი? რა ჯანდაბას ნიშნავდა ეს ყვე-
ლაფერი?
უკვე კიბე ჩაამთავრეს და ფეხის ხმა აღარ აღწევდა; ქუჩაში გავიდ-
ნენ. სებასტიანი გაედევნათ და სწორედ მაშინ გაიხედა, როცა უკანას-
კნელი პოლიციელი ჯდებოდა მანქანაში. კარი მიჯახუნდა და შავი „ფი-
ატი“ დაიძრა. სებასტიანი რამდენიმე წუთი იმ ადგილს მიშტერებოდა,
ოღონდ ვერაფერს ხედავდა, მერე ისევ ძალიან ნელი ნაბიჯით უკან გაბ-
რუნდა.
შემკრთალმა იგრძნო, როგორ შეეხო ვიღაც იდაყვზე და მიიხედა. მა-
ღალი, გამხდარი ახალგაზრდა კაცი მოჰყვებოდა გვერდით.
– ბრუნოს სანახავად მოხვედი? – ჰკითხა ინგლისურად.
სებასტიანს კარგად ახსოვდა მამამისის მონაყოლი პოლიციის ჯაშუ-
შებზე და პროვოკატორ აგ ენტებზე და ამიტომ იმ წამსვე არ უპასუხია.
როგორ ჩანს, ყველაფერი სახეზე დაეწერა, რადგან ახალგაზრდა კაცმა
წარბი შეიჭმუხნა და თავი გააქნია.– ნუ გეშინია, – თითქოს გაბრაზე-
ბულმა უთხრა, – მე ბრუნოს მეგობარი ვარ. მალპიგი – კარლო მალპიგი,
– ხელით ანიშნა, – მოდი, იქ შევიდეთ.
ეკლესიის შესასვლელს წინ ოთხი განიერი კიბე ჰქონდა. კიბე აიარეს
და მძიმე ტყავის ფარდა გადასწიეს, გამოღებული კარის წინ რომ ეკიდა.
მაღალი, კამაროვანი ჭერით გადახურული გვირაბის ბოლოს რამდენიმე
სანთელი ყვითლად ანათებდა ბინდში. საკმევლის სუნი იდგა. შავებში
ჩაცმული ქალი რომ არა საკურთხევლის წინ, შენობა ცარიელი იყო.
– რა მოხდა? – ჩაიჩურჩულა სებასტიანმა, როცა უკვე შიგნით შე-
ვიდნენ.

244
 ემოციებით დათრგუნვილი ახალგაზრდა კაცი წვალებით პასუხობდა
დამტვრეული ინგლისურით. ბრუნოს ერთი მეგობარი – ის პოლიციის
შტაბში მუშაობდა – გუშინ, გვიან ღამით მისულა და გაუფრთხილებია.
სწრაფი მანქანით საზღვრამდე მისვლას მოასწრებდა. ბრუნოს ხათრით,
კიდევ ბევრი ადამიანი წავიდოდა რისკზე. მაგრამ ბრუნოს უარი უთ-
ქვამს; არ შეეძლო ამის გაკეთება, უბრალოდ, არ შეეძლო.
ახალგაზრდას ხმა გაებზარა და სებასტიანმა დაინახა, მსხვილი
ცრემლები როგორ ჩამოუგორდა ლოყაზე.
– კი მაგრამ, რა დააშავა? – ჰკითხა სებასტიანმა.
– დაასმინეს, რომ კაჩაგუიდას აგენტებს იცნობდა.
– კაჩაგუიდას? – გაიმეორა სებასტიანმა; ხელახლა შემოუტია სიცა-
რიელის გრძნობამ და გაახსენდა, რა თავმომ წონედ უყვებოდა ვეილს,
მამამისი ანტიფაშისტებს რომ ეხმარებოდა, – ის კაცი… ის ვეილი ხომ
არ იყო? სანამ ახალგაზრდა კაცი თავს ასწევდა და უპასუხებდა, მოეჩვე-
ნა, რომ ძალიან დიდი დრო გავიდა. ცრემლით დასველებული სახე
უთრთოდა. მერე წამოდგა და ჩუმად გაჩერდა სებასტიანის წინ, ხელებ-
ჩამოშვებული; მაგრამ ხელებს ჩქარ-ჩქარა მუშტავდა, თითქოს ისინი
თავიანთ ნაწამებ ცხოვრებას გამოეცოცხლებინა. როგორც იქნა, სიჩუმე
დაარღვია.
– ყველაფერი შენ გამო მოხდა, – თქვა, ძალიან ჩუმად ლაპარაკობდა
და ისეთი სიძულვილით, რომ სებასტიანს გააჟრჟოლა, – შენ გამო მოხ-
და.
შემდეგ მისკენ ნაბიჯი გადადგა და ხელუკუღმა მისცხო სახეში. სე-
ბასტიანმა ტკივილისგან იყვირა, წაბარბაცდა და ბოძს მიეჯახა. ის კი
დაღრენილი და მუშტებმოღერებული ავბედითად უყურებდა; მერე, რო-
ცა სებასტიანმა სისხლის მოსაწმენდად ცხვირსახოცი ამოიღო, მოუ-
ლოდნელად ხელი დაუშვა.
– მაპატიე, – ამოთქვა გაუგ ებრად, – მაპატიე.
სწრაფად მიტრიალდა და ეკლესიიდან გავიდა.
პირველი საათი ხდებოდა, სებასტიანი ვილაზე რომ დაბრუნდა. ოდ-
ნავ შეშუპებული ტუჩი რომ არა, დილის თავგადასავლის მამხილებელი
არაფერი ეტყობოდა. ეკლესიაში სკამის რიგებს შორის იწვა, სანამ
ცხვირიდან სისხლის დენა შეუწყდებოდა, მერე წმინდა წყლით პირი და-
იბანა, ახალი ცხვირსახოცი იყიდა და მთელი ეს გან წმენდა ბრიტანეთის
ინსტიტუტის საპირფარეშოში დაასრულა.

245
 თხა ისევ იქ იყო, შენიშნა, როცა აღმართს მიუყვებოდა. მაგრამ სე-
ბასტიანმა იცოდა, რომ არ ჰქონდა უფლება, გაჩერებულიყო და თხის-
თვის შეეხედა. იმდენად ძლიერი იყო დანაშაულის გრძნობა, რომ არც
პოეტური ფანტაზიისთვის სურდა მიეცა გზა. მიაბიჯებდა ბილიკზე, ჩაუ-
არა ალაყაფის კარსა და კვიპაროსებს, ერთადერთი, რაც უნდოდა, სიკ-
ვდილი იყო.
ტერასაზე, ხავსმოდებული პომონას ქანდაკების წინ, დედა დედოფა-
ლი სულ მარტო იჯდა და თავის ძაღლს ეფერებოდა. სებასტიანმა თვა-
ლი მოჰკრა და გაჩერდა. რა იქნება, ფეხაკრეფით რომ გაიაროს, ეგ ებ
ვერც კი გაიგოს? მოხუცმა ქალმა უცებ თავი მაღლა ასწია და უსინათ-
ლო თვალები ცას მიაპყრო. გაოცებულმა სებასტიანმა დაინახა, რომ ქა-
ლი ტიროდა. ნეტა რა მოხდა? მერე, შენიშნა, ფოქსი უსიცოცხლოდ იწვა
მის მუხლებზე, როგორც ბეწვის საყელო, ქალები ყელზე რომ იხვევენ
და ზედ თავი და თათები რომ კიდია. ძაღლი აშკარად მკვდარი იყო. სე-
ბასტიანი გრძნობდა, რომ არ იქნებოდა სწორი, შეუმჩნევლად გაევლო
გვერდით და, როგორც შეეძლო, მძიმე ნაბიჯით გაემართა დედა დედოფ-
ლისკენ.
დედა დედოფალმა თავი მოაბრუნა.
– დეიზი, შენ ხარ? – და როცა სებასტიანმა უთხრა, ვინც იყო, – ო,
შენა ხარ, ბიჭო, – თქვა ცოტა გაღიზიანებული იმედგაცრუებით, – მოდი,
აქ დაჯე ქი, – მზისგან გამთბარ დაბალ კედელს მოუთათუნა ხელი, მერე
მოქარგული ცხვირსახოცი ამოიღო და ფერუმარილწასმული ლოყები-
დან ცრემლი მოიწმინდა.
სებასტიანი მის გვერდით დაჯდა. – საწყალი პატარა ფოქსი…. რა
დაემართა?
მოხუცმა ცხვირსახოცი გადადო და უსინათლო თვალები მიაპყრო.
– არ იცი?
სებასტიანმა უთხრა, რომ მთელი დილა ქალაქ ში გაატარა.
– იმ შტერ დეიზის ჰგონია, რომ უბედური შემთხვევა იყო, – თქვა
დედა დედოფალმა, – მაგრამ, ასე არ ყოფილა. ზუსტად ვიცი. იმათ მოკ-
ლეს, – ხმა სიძულვილისგან უკანკალებდა.
– მოკლეს?
მრავალმნიშვნელოვნად დაუქნია თავი.
– შური იძიეს. იმიტომ, რომ ჩვენ ბავშვი ქურდობაში დავადანაშაუ-
ლეთ.

246
 – ასე გგონიათ? – შეძრწუნებულმა ჩაიჩურჩულა სებასტიანმა. ბრუ-
ნო დაიჭირეს, ახლა ეს პატარა ძაღლი მოკლეს, და ყველაფერი იმიტომ,
რომ მან რაღაც გააკეთა, ან გაუკეთებელი დატოვა, – მართლა ასე ფიქ-
რობთ?
– გეუბნები, ვიცი, – უკმეხად უთხრა დედა დედოფალმა, – ვირთხის
წამალი მისცეს. ვირთხის წამალი. ვერონიკამ იპოვა დილით, ტერასაზე
ეგ დო.
მოულოდნელად რადაც არაადამიანური ხმით ატირდა და სახეზე
მიიხუტა ფუმფულა ბეწვი.
– პატარა ფოქსი, – ლაპარაკი უჭირდა, – პატარა ფოქსი-ვოქსი… –
მერე სახეზე ისევ სიძულვილი გამოეხატა, – პირუტყვები! წყეული პი-
რუტყვები!
სებასტიანი შეძრწუნებული უყურებდა. ეს მისი ბრალი იყო, მისი
ბრალი იყო.
ამ დროს მანქანის ხმა მოისმა.
– „იზოტაა“, – თქვა, მადლიერი იყო, რომ საუბრის თემის შეცვლა
მოახერხა.
მანქანამ შესასვლელ კიბეს ჩაუარა და ზუსტად მათ წინ გაჩერდა.
კარი გაიღო და მისის ოკამი პირდაპირ გადმოფრინდა იქიდან.
– ბებია! – გახარებულმა შეჰყვირა, – გიპოვეთ. – და მისის ოკამმა
პალტოდან გამოაძვრინა პატარა, ხელისგულზე რომ დაგეტეოდა, იმხე-
ლა სტაფილოსფერი ბეწვის გუნდა, ორი შავი თვალი და შავი დინგი
რომ ჰქონდა, – მამამისს სამი პრიზი აუღია, აი, გამომართვი!
მისის გემბელმა სამკაულებით მორთული კლანყები გაიწვდინა და
პაწაწინა ლეკვი გამოართვა. – რა პატარაა! – შესძახა.
– ოთხი თვისაა, – თქვა მისის ოკამმა, – ასე არ გვითხრა იმ ქალმა? –
მისის თვეილს მიუბრუნდა. ის ფეხდაფეხ მოჰყვებოდა.
– გასულ სამ შაბათს შეუსრულდა ოთხი თვე, – მიუგო მისის თვეილ-
მა.
– შავი ხომ არ არის? – იკითხა მოხუცმა ქალმა.
– ო, არა! ზუსტად მელიის ფერია.
– ესე იგი ესეც ფოქსი იქნება, – თქვა დედა დედოფალმა, – ფოქსი მე-
ცხრე, – პატარა არსება სახესთან მიიტანა, – რა ფუმფულა ბეწვი აქვს! –
ფოქსი IX-მ ნიკაპზე ენა აუსვა. დედა დედოფალმა მხიარულად ჩაიხი-
თხითა, – ესე იგი ვუყვარვარ? ესე იგი მოხუცი ბებია უყვარს? – მერე მი-

247
სის ოკამისკენ გაიხედა, – ხუთი ჯორჯი, – თქვა, – შვიდი ედვარდი, რვა
ჰენრი, მაგრამ მეცხრე არც ერთი მეფე არ ყოფილა.
– ლუი XIV-ზე რას იტყვი? – შეახსენა მისის ოკამმა.
– მე ინგლისზე ვლაპარაკობ, – მშრალად უთხრა დედა დედოფალმა,
– ინგლისში რვას არავინ გადასცილებია. ეს პატარა ფოქსი პირველია,
რომელიც მეცხრე გახდა, – ძაღლმა თავი დაღუნა და ინტერესით დაყ-
ნოსა ფოქსი VIII-ის გვამი.
– ჩემი პირველი შპიცი 76-ში ვიყიდე, – თქვა დედა დედოფალმა, –
თუ 74-ში? მოკლედ, ის წელი იყო, როცა გლედსტონმა თქვა, საშემოსავ-
ლო გადასახადი უნდა გავაუქმოო, მაგრამ იმ ბებერმა გაიძვერამ არ გა-
აუქმა! მანამდე მოპსები გვყავდა, ოღონდ ნედს არ მოსწონდა, რომ
ხვრინავდნენ. თვითონ ხვრინავდა და იმიტომ. მაგრამ პატარა ფოქსი-
ვოქსი არ ხვრინავს, არა? – და ისევ სახეზე მიიდო პატარა ლეკვი.
ლაქია მოჩვენებასავით ჩუმად მიუახლოვდათ და განაცხადა, ლან-
ჩისთვის მაგიდა გაწყობილიაო.
– რა თქვა, ლანჩიო? – იკითხა დედა დედოფალმა და სხვის დახმარე-
ბას არ დალოდებია, ლამის წამოხტა ფეხზე. ფოქსი VIII ყრუ ხმაურით
დავარდა მიწაზე, – უი, სულ აღარ მახსოვდა, კალთაში რომ მეწვა. ბი-
ჭო, მიდი, აიღე, ჰორტენზია მისთვის პატარა კუბოს აკეთებს, ჩემი ძვე-
ლი წითელი სატინის კაბის მონარჩენს ჩაუფენს. ვერონიკა, ხელი მომე-
ცი.
მისის თვეილი გვერდით ამოუდგა და სახლისკენ გაემართნენ.
სებასტიანი დაიხარა, ძლივს იკავებდა თავს, რომ ზიზღისგან გული
არ არეოდა და მკვდარი ძაღლი ხელში აიყვანა.
– საცოდავი პატარა ძაღლი! – თქვა მისის ოკამმა; დანარჩენებს უკან
რომ მიჰყვებოდნენ, სიყვარულით მხარზე ხელი შემოხვია სებასტიანს, –
კარგი დრო გაატარე ქალაქ ში? – მშვენიერი, გმადლობთ, – დაბნეულად
უპასუხა სებასტიანმა.
– ალბათ, ქალაქს ათვალიერებდი, – დაიწყო და უცებ შეწყვიტა, –
სულ დამავიწყდა. მამაშენის დეპეშა მოვიდა, როგორც კი გახვედი, –
ჩანთა გახსნა, დეპეშა ამოიღო და ხმამაღლა წაიკითხა: „მომავალ არ-
ჩევნებზე კანდიდატად დამასახელეს დაუყოვნებლივ მივდივარ სებასტი-
ან დამხვდი ოთხშაბათს დილის ოთხ საათზე გენუაში თომას კუკისა და
ვაჟის გვერდით!“ – საწყენია! – თქვა და თავი გააქნია, – მეგონა, არდა-

248
დეგების ბოლომდე აქ იქნებოდი. და, ღმერთო ჩემო, დროც აღარ რჩება
სმოკინგის შესაკერად.
– ვშიშობ, რომ არა, – თქვა სებასტიანმა.
დრო აღარ რჩება, გაიფიქრა, არც ერთი სმოკინგისთვის; რადგან ბი-
ძია იუსტასის მკერავმა მოსაზომებლად იმ დღეს დაიბარა, დიახ, და ფუ-
ლიც წინასწარ გადაახდევინა, როცა ის უკვე გენუაში იქნება. ყველაფე-
რი ამაო აღმოჩნდა – ყველა ის უბედურება, ყველა დანაშაული, ბრუნოს
დაპატიმრება და პატარა ძაღლის სიკვდილი. თომ ბოვანის წვეულების
პრობლემა გადაუჭრელი რჩებოდა და რაც უფრო ახლოვდებოდა, ყო-
ველდღე უფრო და უფრო მტკივნეულად აუცილებელი ხდებოდა.
– საწყენია! – გაიმეორა მისის ოკამმა.
– რა ხდება? – იკითხა დედა დედოფალმა.
– სებასტიანი მალე დაგვტოვებს.
– გაკვეთილები აღარ გვექნება, – თქვა მისის თვეილმა, – მაგრამ იქ-
ნებ უფრო თავდაჯერებული გახდეს.
– დარჩენილი დრო უნდა გამოიყენოთ, – თქვა დედა დედოფალმა.
– გამოვიყენებთ, გამოვიყენებთ, – დარწმუნებით თქვა მისის თვეილ-
მა და ჩაიღრუტუნა, – კიბესთან მოვედით, როგორც გეხსომებათ, ხუთი
საფეხურია. დაბალი და ფართო საფეხურებია. ეპილოგი
პრიმროუზ ჰილზე ზარბაზნები გაშმაგებით ისროდნენ; მართალია, ეს
ყველაფერი შორს ხდებოდა და თვითმფრინავების კოშმარული რეიდები
წარსულს ჩაბარდა, სებასტიანს აღელვებისგან მაინც ძველებურად გაა-
კანკალა – თითქოს ვიოლინო ყოფილიყო და აწყობისას, სიმებს სულ
უფრო და უფრო მტკივნეულად ჭიმავდნენ. ცოტა რომ გავიარო, იქნებ
შვება ვიგრძნო, – გაიფიქრა. ფეხზე წამოხტა, მაგრამ საკმაოდ მოუქნე-
ლად, და სავარძლის სახელურზე დაწყობილი ფურცლები სულ იატაკზე
მიმოფანტა. ასაკრეფად დაიხარა. ეგონა, ადვილად მისწვდებოდა, მაგ-
რამ არ გაუმართლა. – რა სულელი ვარ! – ჩაილაპარაკა. რამდენი ხანია,
ასეთი რამ აღარ მოსვლია. ცდილობდა, რაც შეიძლება მეტი სიფრთხი-
ლე გამოეჩინა. სანამ იატაკიდან ფურცლებს კრეფდა ცალი ხელით, რო-
მელიც შერჩენოდა, სროლის ხმა მიწყნარდა და დალოცვილმა სიჩუმემ
დაისადგურა. სებასტიანი ისევ დაჯდა.
საზიზღარი განცდაა! მაგრამ ერთი რამეში გეხმარება; შეუძლებელს
ხდის, ელოლიაო ილუზიას, თითქოს გაიგივებული ხარ სხეულთან, რო-
მელიც შენი სურვილისა და ზრახვების საპირისპიროდ მოქმედებს. ნეტი,

249
ნეტი! – ეს არა, ეს არა. ამაზე ფიქრიც ზედმეტია. და, რა თქმა უნდა, –
ფიქრობდა, – ადრე არასოდეს დაეჭვებულა, როდესაც სურდა, უარი ეთ-
ქვა გრძნობებზე, მაგრამ ვერ ახერხებდა. ერთადერთი განსხვავება ის
იყო, რომ იმ ვითარებებში, სხვა სხეულს რომ ნებდებოდა, ერთობოდა,
ახლა კი ეზიზღება.
ტელეფონმა დარეკა; ყურმილი აიღო:
– დიახ.
– სებასტიან, ძვირფასო!
მხოლოდ წამით მოეჩვენა, რომ სინტია პოინსი იყო და დაიწყო ფიქ-
რი, როგორ აჯობებდა, თავაზიანი უარი ეთქვა მიპატიჟებაზე.
– სებასტიან? – ჰკითხა ხმამ, პასუხი რომ ვერ გაიგონა; და სებასტი-
ანმა შვებით ამოისუნთქა, როცა მიხვდა, რომ შეეშალა.
– ა, შენ ხარ, სიუზან? – თქვა, – მადლობა ღმერთს!
– ვინ გეგონე?
– არა, არავინ…
– ალბათ, ერთ-ერთი ყოფილი გოგონა, რომელიც ეჭვიანობის სცენის
გასათამაშებლად რეკავდა, – სიუზანს მხიარული ტონი ჰქონდა, მაგრამ
ცოტა საყვედურიც იგრძნობოდა, – და რომელიც მაინცდამაინც არ მოგ-
წონდა, არა?
– რაღაც მაგ დაგ ვარი, – დაეთანხმა სებასტიანი. თუმცა, სინტია პო-
ინსი არა მარტო პასიურად ლამაზი, არამედ აქ ტიურად სენატიმენტა-
ლური და განათლებული სნობი იყო და მიუხედავად იმისა, რომ სანიმუ-
შო ახალგაზრდა დედა გახლდათ, კაცებში პოპულარობით სარგებლობ-
და, – ერთმანეთს ახალი წელი არ მივულოცოთ? – უკვე სხვა გან წყობით
ჰკითხა სებასტიანმა.
– მეც მაგიტომ გირეკავ, – უთხრა სიუზანმა.
და განაგრძო, რომ იმედოვნებდა, მისთვის ეს წელი ბედნიერი იქნე-
ბოდა, ოცნებობდა და ლოცულობდა, 1944 წელს, ბოლოს და ბოლოს,
მშვიდობა მოეტანა. ისიც უთხრა, სამივე შვილი გამიცივდაო, რობინს
მაღალი სიცხე ჰქონია. ისეთი არაფერი, რა თქმა უნდა, მაგრამ მაინც გა-
ნიცდიდა. დედამისი, საბედნიეროდ, უკეთ იყო, და ეს-ესაა კენეთისგან
ამბავი მოვიდა, თითქოს ინგლისში აგზავნიდნენ სამუშაოდ – და რა შე-
სანიშნავი საჩუ ქარი იქნება საახალწლოდ!
მერე ყურმილი მამიდა ელისმა გამოართვა და თავისი საყვარელი
ფრაზით დაიწყო: „როგორ არის ლიტერატურა?“

250
 – ჯერ კიდევ გონზეა, – უპასუხა სებასტიანმა, – მაგრამ სწრაფად
იძირება.
ხუმრობა, როცა მამიდა ელისს ვინმე ხელოვნებაზე, ან ფილოსოფია-
ზე, ანდა რელიგიაზე ესაუბრებოდა, სავალდებულო ეტიკეტი იყო.
– იმედია, შენს ახალ პიესას მალე წავიკითხავთ, – მოისმა მხიარუ-
ლი, უტიფარი ხმა.
– საბედნიეროდ, ბოლო პიესაში რაც ავიღე, იქიდან ცოტა კიდევ შე-
მომრჩა.
– დამიჯერე, არასოდეს ჩადო ინვესტიცია შორეულ აღმოსავლეთში.
მამიდა ელისმა ელეგანტურად იოხუნჯა თავის ფინანსურ კრახზე და
სიცილიც მოაყოლა; მერე ჰკითხა, კენტერბერის ეპისკოპოსზე და ამერი-
კელ კაპრალზე თუ ჰქონდა მოსმენილი.
ჰქონდა, თანაც რამდენჯერმე; მაგრამ ხათრი არ გაუტეხა და სთხო-
ვა, მომიყევიო. და როცა დაამთავრა, სებასტიანი შეეცადა, შესაბამისი
ხმა გამოეცა.
– მოიცა, სიუზანს რაღაც უნდა გითხრას, – უთხრა ბოლოს.
სიუზანს დავიწყებოდა ეკითხა, პამელა ახსოვდა თუ არა, ის აპრე-
ხილცხვირიანი გოგონა, პროგრესულ სკოლაში რომ დადიოდა. ბოლო
წლები აღარ ხვდებოდნენ და რამდენიმე კვირის წინ უნახავს. ისეთივე
განათლებული და კარგად ინფორმირებული ყოფილა. სტატისტიკაზე
მუშაობს მთავრობის აპარატში და თურმე ძალიან მომხიბვლელად გა-
მოიყურება.
სებასტიანს გაეღიმა. რა დაუღალავად ეძებს სიუზანი მისთვის საცო-
ლეს. ისე, შეიძლება, ერთ მშვენიერ დღეს მისი არჩევანი სწორი აღმოჩ-
ნდეს – და, რაღა თქმა უნდა, მადლობის მეტი რა ეთქმის. მაგრამ, ამა-
სობაში…
ამასობაში სიუზანი ეუბნებოდა, რომ მომავალ კვირას პამელა ლონ-
დონ ში ჩავიდოდა და კარგი იქნებოდა, ყველანი ერთმანეთს შეხვედ-
როდნენ.
ბოლოს და ბოლოს, დაამთავრა და სებასტიანმა ყურმილი დაკიდა.
როგორც ყოველთვის, ამ ტიპის საუბრები უცნაურ გრძნობას უღვიძებ-
და, ერთდროულად გულთბილ ირონიასა და სრულ იმედგაცრუებას.
მტანჯველ პრობლემას კი სიკეთე წარმოშობდა და არა ბოროტება –
ალალი, ჯანსაღი სიკეთე.

251
 გაახსენდა, ძვირფასი მამიდა ელისი, უსაშველო რევმატიზმის მიუხე-
დავად, რამდენ კარგ საქმეს აკეთებდა. ყოველგვარი დრამატიზმის გარე-
შე აგრძელებდა ცხოვრებას, თავისი შეუვალი უბრალოებით ზიდავდა
უბედურებას. საცოდავი ჯიმი მალაიზიაში მოკლეს; სახლი და ყველაფე-
რი, რაც ებადა, ხანძრის დროს დაეწვა; სინგაპურში და იავაზე დანაზო-
გის ცხრა მეათედი დაკარგა; ბიძია ფრედიმ ვერ გაუძლო შოკსა და დაძა-
ბულობას და ჭკუიდან შეიშალა. მამიდა ელისი ამ ყველაფერზე ბევრს
არ ლაპარაკობდა, თუმცა არც ცოტას არ ლაპარაკობდა, ძალიან იყო
დათრგუნვილი. მაგრამ ყოველთვის ინარჩუნებდა თავის სიხალისეს, არ
ივიწყებდა პატარ-პატარა ხუმრობებს და არც უტიფარ პასუხებს. თით-
ქოს გადაწყვიტა, სიცოცხლის ბოლომდე იუმორის გრძნობას არ შელეო-
და.
და სიუზანი, თავისი სამი შესანიშნავად აღზრდილი შვილით, ფას-
დაუდებელი წერილებით კენეთისგან, სადღაც შუა აღმოსავლეთიდან,
და თავისი კომენტარებით ომსა და მშვიდობაზე, სიკვდილსა და სიცო-
ცხლეზე, მშვიდი, მაღალი-საშუალო-ფენის მსოფლმხედველობის სიღ-
რმიდან ამოხეთქილი.
დედა, ქალიშვილი და სიძე – დრამატურგის თვალით დანახული სა-
მი შესანიშნავი კომიკური გმირი იყო, მაგრამ სხვა გაგ ებით, უკვე მორა-
ლისტის აზრით, ეს ყველაზე საიმედო და ძვირფასი გმირი იქნებოდა –
უშიშარი, სანდო და სხვისთვის თავგადადებული, თვითონ რომ არასო-
დეს ყოფილა და მხოლოდ გულის სიღრმეში იმედოვნებდა, რომ ოდესმე
შეძლებდა, ასეთი გამხდარიყო. აბსოლუტურად ალალი სიკეთე, მაგრამ
შეზღუდული, არსებობის მიზნისა და დასასრულის უგულებელყოფით.
სიუზანის, მამიდა ელისის, კენეთისა და მათნაირების გარეშე სამყა-
რო ნაწილებად დაიშლებოდა. მაგრამ მათთან ერთად ცხოვრება მუდმი-
ვი თვითმკვლელობის მუდმივ მცდელობას ჰგავდა. საყრდენი ბოძებიც
იყვნენ, მაგრამ ამასთან ერთად – ასაფეთქებელი დინამიტიც. მათი სი-
კეთის წყალობით, სისტემა ასე მშვიდად მუშაობდა და მათი შეზღუდუ-
ლობის გამო, სისტემა ძირეულად შეშლილიყო – იმდენად, რომ სიუზა-
ნის სამივე შესანიშნავი შვილი უეჭველად საზარბაზნე ან სატანკე ხორ-
ცი გახდებოდა, ან ათასჯერ დიდი, უახლესი და უკეთესი სამხედრო ია-
რაღის ხორცი, რომლითაც კენეთისნაირი ახალგაზრდა ინჟინრები
მსოფლიოს გაამდიდრებენ.

252
 სებასტიანმა ამოიოხრა და თავი გააქნია. არსებობდა ერთადერთი
საშველი; ოღონდ არავის უნდოდა, ეცადა.
სკამის გვერდით რვეული იდო იატაკზე. აიღო და გადაფურცლა,
ორმოცდაათი თუ სამოცი გვერდი იქნებოდა, ბოლო რამდენიმე თვის
უწესრიგო ჩანაწერები. ალბათ, წლის პირველ დღეს კარგი იქნებოდა,
კრიტიკულად შეეფასებინა და კითხვა დაიწყო.
არსებობს მაღალი უტილიტარიზმი და ასევე ჩვეულებრივი უტილი-
ტარიზმი.
„თქვენ კი უწინარეს ეძიეთ ღვთის სასუფეველი და მისი სიმართლე,
და ეს ყოველივე შეგემატებათ“. ეს არის კლასიკური გამოხატულება მა-
ღალი უტილიტარიზმისა, მასთან ერთად: „მე გაჩვენებ სინანულს“ (ჩვე-
ულებრივი, სასიამოვნო, ცოდვილი ადამიანების სამყარო) და „სინანუ-
ლის დასასრულს“ (სამყარო ადამიანებისა, რომლებიც ღვთიური საფუძ-
ვლის ერთობლივ ცოდნას ეზიარნენ).
დაბალ, პოპულარულ უტილიტარიზმში ნაგულისხმევი მას ეწინააღ-
მდეგება. „მე გაჩვენებ სინანულს“ (სამყაროს, როგორიც ახლაა) და „სი-
ნანულის დასასრულს“ (სამყაროს, როგორიც ის გახდება, როცა პროგრე-
სი, კიდევ რამდენიმე გარდაუვალი ომი, რევოლუცია და ლიკვიდაცია
თავის საქმეს გააკეთებს). და მაშინ – „თქვენ კი უწინარეს ეძიეთ ყველა
ეს დანარჩენი – საქებარი ღირსებები, სოციალური რეფორმები, დამრი-
გებლური საუბრები რადიოში და მეცნიერების უახლესი მოწყობილობე-
ბი – და ოდესმე, ოცდამეერთე ან ოცდამეორე საუკუნეში, ღვთის სასუ-
ფეველი შეგემატებათ“.
ყველა ადამიანი ილუზიების მსხვრევის თანასწორი და განუყოფელი
უფლებით იბადება. და სანამ ამ უფლების ფრიალს დაიწყებს, სამჯერ
„ვაშა“ უნდა შესძახოს ტექნიკური პროგრესისა და საყოველთაო განათ-
ლების სადიდებლად.
ესქილეს ვკითხულობდი ნემეზიდას გამო. მისი ქსერქსე ორი მიზე-
ზით ამთავრებს ცუდად. პირველი – იმიტომ, რომ აგრესიული იმპერია-
ლისტია. მეორე – ცდილობს, რაც შეიძლება დიდი კონტროლი მოიპო-
ვოს ბუნებაზე, ჰელესპონტზე ხიდების გადება იგულისხმება. ჩვენთვის
გასაგებია, რაოდენ ბინძურია პოლიტიკაში ძალაუფლებისთვის ლტოლ-
ვის გამომჟღავნება; მაგრამ სრულებით არ ვაქცევთ ყურადღებას ტექ-
ნოლოგიის განვითარების განუყოფელ საფრთხესა და ბოროტებას, ცხა-
დი ფაქტების მიუხედავად, ბავშვებს ჯიუტად ვასწავლით, რომ გამოყე-

253
ნებით მეცნიერებას არავითარი დებიტი არ აქვს, მხოლოდ მარად მზარ-
დი კრედიტი. პროგრესის იდეა ეფუძნება რწმენას, რომ დაუსჯელობის
გამო შეიძლება, წარმოუდგენლად თავდაჯერებული გახდე.
განსხვავება დღევანდელ მეტაფიზიკასა და წარსულ მეტაფიზიკას
შორის სიტყვის თამაშ შია. „ღმერთი არ დაისვენებს, სანამ აბსოლუტს
არ შექმნის, როცა მიზანს მიაღწევს, დაიკარგება, და მასთან ერთად,
რელიგიაც“, – ასეთია ბრედლის მოსაზრება, ანუ თანამედროვე მოსაზ-
რება. შანკარაც ბრედლივით ძლიერი აბსოლუტისტი იყო – მაგრამ, რო-
გორ განსხვავდებიან ერთმანეთისგან! შანკარასთვის არ არსებობს აბსო-
ლუტის მხოლოდ ერთი დისკურსიული ცოდნა, არამედ შესაძლებლობა
(საბოლოოდ კი აუცილებლობა) პირდაპირი ინტელექ ტუალური ინტუი-
ციისა, რომელიც ეხმარება თავისუფალ სულს, შეიცნოს თავისი ცოდნის
ობიექტი. „გათავისუფლების ყველა სხვა საშუალებას შორის უპირვე-
ლესი არის ბჰაკტი, ან ღვთაებათა ერთგული მსახურება. გულწრფელად
ეძებო საკუთარი ჭეშმარიტი ბუნება – როგორც ამბობენ, ეს არის ერ-
თგულება. სხვა სიტყვებით, ერთგულება შეიძლება განმარტო, როგორც
საკუთარი ატმანის ძიება“. და ატმანი, რა თქმა უნდა, ჩვენი სულიერი
საწყისია, რომელიც გაიგივებულია აბსოლუტთან. როგორც ჩანს, ძველი
მეტაფიზიკოსები არ კარგავდნენ რელიგიას; ისინი მას ყველა შესაძლო
უმაღლეს და უწმინდეს ფორმაში პოულობდნენ.
უმეტესი ფილოსოფიების სიმცდარე ფილოსოფოსი გახლავთ. ყვე-
ლას გვსიამოვნებს, როცა პროფესორი X-ის ნაცნობობით შეგ ვიძლია ვი-
ამაყოთ, მაგრამ ისიც ვიცით, რომ როგორიც არ უნდა იყოს მისი პირადი
მოსაზრება ბუნებასა და ყოფიერებაზე, სიმართლე ვერ იქნება. და საკუ-
თარ (ღმერთო, დაგ ვიფარე!) დიდ მოსაზრებებზე რაღას ვიტყოდით? სა-
ბედნიეროდ, არსებობდნენ წმინდანები, რომელთაც წერა შეეძლოთ და
ჩვენ და პროფესორებს თავისუფლად შეგ ვიძლია, ჩვენზე უკეთესებისგან
გადავიწეროთ.
მშვენივრად შეგ ვიძლია, თავიდან ავირიდოთ ის მანკიერებები, რომ-
ლისკენაც არ ვართ მიდრეკილნი. მე არ მიყვარს მაგიდასთან დიდხანს
ჯდომა, საერთოდ, გულგრილი გახლავართ „კარგი კერძების“ მიმართ,
ერთი-ორი წვეთი ალკოჰოლიც გულს მირევს; და რა გასაკვირია, რომ
ზომიერი მეთქმის. ახლა, ფულის სიყვარულს არ იკითხავთ? ჩემი წესიე-
რებისა და სიმორცხვის გამო თავის გამოჩენა არ მიყვარს, იმდენად და-
კავებული ვარ სიტყვებითა და იდეებით, რომ ქონების მოხვე ჭაზე არ

254
ვდარდობ, არც პირველ გამოცემებზე და არც „სასიამოვნო რადაცებზე“,
მეტისმეტად სკეპტიკური და წინდაუხედავი გახლავართ საიმისოდ, ინ-
ვესტიციებით თავი რომ შევიწუხო, თანაც ყოველთვის (თუ არ ჩავ-
თვლით ერთი-ორ სტუდენტობის დროინდელ იდიოტობას) საკმარისზე
მეტი მქონდა. ჩემი მუსკულატურისა და ნიჭის პატრონს, თან სიკვდილს
გადარჩენის უნარიც აღმომაჩნდა, ძალაუფლებისთვის ლტოლვა კიდევ
უფრო ნაკლები პრობლემაა, ვიდრე ფულისკენ ლტოლვა. მაგრამ, როდე-
საც საქმე ეხება პატივმოყვარეობისა და სიამაყის დახვეწილ ფორმებს,
გულგრილობას, უარყოფით სიბოროტესა და თანაგრძნობის უქონლო-
ბას, როდესაც საქმე ეხება შიშსა და ტყუილის თქმას…
მახსოვს, მახსოვს ის სახლი, სადაც „მაქვს მოგონება იმდენი, თით-
ქოს მეცოცხლოს ათასი წელი“ (შარლ ბოდლერი.) , სადაც მშვიდად იხ-
სენებ ემოციებს და სადაც არის „უბედურების ჟამს უდიდესი სატ კივა-
რი“(დანტე ალიგიერ) , სიკვდილი სიცოცხლეში, დღეები, რომლებიც
აღარ განმეორდება. ვინაიდან ცხრავე მუზა მეხსიერების ქალღმერთის,
მნემოსინეს ქალიშვილები იყვნენ, მეხსიერება არის პოეზიის საფუძვე-
ლი, და პოეზია, რასაკვირველია, საუკეთესოა, რაც ადამიანის ცხოვრე-
ბას შეუძლია შემოგთავაზოს. მაგრამ, არსებობს სულის ცხოვრება, რო-
მელიც ანალოგიურია – რა თქმა უნდა, უფრო მაღალ სივრცეში – ცხო-
ველის ცხოვრებისა. არის წინსვლა ცხოველური მარადისობიდან დრო-
ში, მახსოვრობისა და მოლოდინის ადამიანურ სამყაროში და იქიდან –
თუ გადაწყვეტ წასვლას – უკვე სულიერი მარადისობის სამყაროში. სუ-
ლის ცხოვრება ყოველთვის აწმყოშია, არ აქვს წარსული ან მომავალი;
ცხოვრება არის ახლა და აქ, არავითარი მოლოდინი ან მოგონება. არა-
ფერი ესაქმება იქ პათოსს, ან სინდისის ქენჯნას, ან ოცდაათი წლის წი-
ნანდელ ტკბილ მოგონებებს. არა, სულის ცხოვრება არის ცხოვრება
დროის გარეშე, ცხოვრება თავის არსში და მარადიულ პრინციპებში.
ამიტომაც მოითხოვენ დაჟინებით – ისინი, ვინც უკეთ არიან გათვით-
ცნობიერებულები – რომ მახსოვრობა უნდა მიჩქმალო და საბოლოოდ
გააქრო. თუ შეძლებ, წარმატებით ჩაიხშო მოგონება, როგორც იოანე
ჯვრისა ამბობს, აღმოჩნდები ისეთ მშვენიერ და სასურველ მდგომარეო-
ბაში, ღმერთთან შეერთებას ოდნავ რომ ჩამოუვარდება. ეს მტკიცებუ-
ლება პირველად რომ წავიკითხე, გაუგებარი მეჩვენა. მაგრამ ალბათ
იმიტომ, რომ იმ დროს ჩემი მთავარი საზრუნავი პოეზია იყო და არა სუ-
ლი. ახლა ვიცი, დამამცირებელი გამოცდილებით, რომ მოგონებები ამუ-

255
ქებენ და აბუნდოვნებენ მარადიული მიზნის აღქმას. მოგონების ჩახშო-
ბას გამოცდილება სჭირდება.
„ჩახშობა“ – ამ სიტყვამ აიძულა, თემიდან გადაეხვია და ნაცვლად
იმისა, რომ მახსოვრობის საშიშროებებზე ეფიქრა, მოგონებებში გადა-
ვარდა. პოლ დე ვრისი გაახსენდა, 1939 წელი იყო, საწყალი პოლი, რო-
გორ მოსაწყენად აღგზნებული და როგორ ინტელიგენტურად უაზრო,
ვილფრან შის პატარა კაფეში მისკენ მაგიდაზე გადმოხრილი გაუთავებ-
ლად ლაპარაკობდა და ლაპარაკობდა. თემა, რა თქმა უნდა, ცნობილი
„ხიდის იდეა“ იყო, მას ხომ უყვარდა დისკურსის სამყაროს დაკავშირე-
ბა. ერთი განსაკუთრებით „ამაღელვებელი“ იდეა, – უმტკიცებდა სებას-
ტიანს, რომელსაც აღიზიანებდა ეს ხაზგასმით წარმოთქმული სიტყვა, –
განზოგადება, რომელიც ეხებოდა ხელოვნების, მეცნიერების, რელიგიისა
და ეთიკის დამაცალკევებელ უფსკრულებს, და ხიდი, როგორი უცნაუ-
რიც არ უნდა მოგჩვენებოდათ, იქნებოდა „ჩახშობა“. ჩახშობა ცრურწმე-
ნის, თავდაჯერებისა და, ობიექ ტურობის გამო, თავად საღი აზრისაც;
ჩახშობა საკუთარი სურვილების და ღვაწლისა, უკეთ რომ აღიქვა არსე-
ბული სილამაზე და შექმნა ახალი; ჩახშობა ვნების, რაციონალურობისა
და უბიწობის ხათრით; ყველაფრის ჩახშობა საკუთარ თავში, გათავი-
სუფლებისა და ღმერთთან მიახლოების მიზნით. სებასტიანს ახსოვდა,
რომ დიდი ინტერესით უსმენდა – მაგრამ ინტერესს რაღაც მზრუნვე-
ლობის გრძნობაც ერთვოდა, როდესაც უსმენ ჭკვიან ადამიანს, რომე-
ლიც ამავე დროს შტერია, და რომლის ცოლთანაც წინაღამით იმრუშე.
ის საღამო იყო, ვერონიკამ ვერლენის სონეტი რომ გადაწერა მისთვის:
Ah ! les oaristys ! les premiéres maitresses !
L’or des cheveux, I’azur des yeux, la fleur des chairs,
Et puis, parmi I’odeur des corps jeunes et chers,
La spontanéité craintive des caresses… ((ფრანგ.)ოჰ! იდილია!
სულ პირველი სატრფონი ქალნი! ოქროს თმანნი, თვალ-ლაჟვარდნი,
უზადო კანით,მათ სურნელებას, ნორჩ და ძვირფას სხეულებს ამ-
დენს,ალერსის შიში, მოკრძალება სულ მუდამ თან სდევს.პოლ ვერლე-
ნი(მთარგმნ. სიბილა გელაძე))
ოღონდ ვერონიკას შემთხვევაში ქირურგიულ თვითნებობებს მოკ-
რძალებულს ვერაფრით ვერ დაარქმევდი. ელისაბედ არდენის დახმარე-
ბის მიუხედავად, ვერონიკას სხეული უკვე ოცდათხუთმეტი წლის იყო.
არც „საყვარელი“ არასოდეს ყოფილა, მხოლოდ ჭკუიდან გადასვლის

256
უძლეველი, შიშის მომგვრელი და მომაჯადოებელი საშუალება იყო,
ბევრად ძლიერი, ვიდრე რომელიმე სხვა ქალი, ვინც ოდესმე ჰყვარებია,
ან ვისთვისაც უფლება მიუცია, ჰყვარებოდა. და იმავე წამს, თავისი ცო-
ლი გაახსენდა, ორსულობას როგორ დაე ქანცა და სულ არ ჰგავდა იმ ჩი-
ტივით სწრაფ და მოცუცქნულ რეიჩელს, სინამდვილეში რომ იყო. გაახ-
სენდა, რასაც ჰპირდებოდა ვრისებთან ლე-ლავანდუში გამგზავრების
წინ, როგორ დებდა ერთგულების ფიცს, როცა იცოდა, რომ არ შეასრუ-
ლებდა, ისიც იცოდა, რომ რეიჩელი მალე ყველაფერს გაიგებდა. და რა
თქმა უნდა, გაიგო, თან ბევრად ადრე, ვიდრე თვითონ იმედოვნებდა. სე-
ბასტიანს გაახსენდა, რეიჩელს ერთი თვის თავზე მუცელი რომ მოსწყდა.
საავადმყოფოში დააწვინეს, რადგან სისხლი მოეწამლა. „ყველაფერი
შენი ბრალია“, – ჩაიჩურჩულა, როცა ცრემლიანმა მის საწოლთან ჩაი-
მუხლა, და თავი მიაბრუნა. მეორე დღეს კიბეზე ექიმმა გზა გადაუღობა:
„გამხნევდი, მეგობარო! ცუდი ამბავი გვაქვს შენთვის!“
ცუდი ამბავი, და ყველაფერი მისი ბრალი იყო, მისი ბრალი, იოდის
სუნთან ერთად გვამის სუნი გაახსენდა და ტუბეროზების თაიგული კუ-
ბოს თავზე. რეიჩელის კუბო, ბიძია იუსტასის კუბო, მათ გვერდით ორი-
ვეჯერ ვერონიკა იდგა, მონაზონივით ელეგანტური მწუხარებაში. რეი-
ჩელის დასაფლავებიდან ორი კვირის თავზე კი ისევ კანიბალები ბედ-
ლამ ში. …,ყველაფერი შენი ბრალია“, – მეორდებოდა ფრაზა უკიდურე-
სად განსხვავებული განცდის დროსაც, როგორც აბსოლუტი, როგორც
ღმერთისგან განსხვავებული. მაგრამ მაინც აგრძელებდა ასე ცხოვრებას,
იმიტომ, რომ ეს სულმდაბლობა იყო, იმიტომ, რომ განიცდიდა ამაზრზენ
გრძნობას, ერთმანეთში არეულ ვნებას, ანტიპათიასა და საკუთარი თა-
ვის ზიზღს, რაც მისთვის იმდენად მომნუსხველი თემა გახდა, რომ საბო-
ლოოდ ლექსების მთელი კრებული მიუძღვნა.
სწორედ იმ კრებულის ერთ-ერთ ლექსს ებრძოდა, როცა ნიცაში ინ-
გლისურ სანაპიროზე საყვარელ სკამზე მოკალათებულს გვერდით ვი-
ღაც მიუჯდა. გაღიზიანებულმა შეხედა, აინტერესებდა, ვინ დაარღვია
მისი წმინდა მყუდროება. და ეს ბრუნო რონტინი გახლდათ – ბრუნო
ათი წლის შემდეგ, ბრუნო, ყოფილი პატიმარი, იმჟამად ქვეყნიდან გან-
დევნილი და უკვე მძიმე ავადმყოფი. საშინლად დაუძლურებული მოხუ-
ცი კაცი წელში მოხრილიყო, მაგრამ ცისფერი, ცოცხალი თვალები მხია-
რულად უციმციმებდა და, როგორც ყოველთვის, უანგარო სიკეთეს ასხი-
ვებდა.

257
 შეშფოთებისგან დამუნჯებულმა სებასტიანმა მისკენ გამოწვდილ
ჩონჩხივით გამხმარ ხელს თავისი შეაგება. ეს მის გამო მოხდა! და რაც
კიდევ უფრო აუარესებდა სიტუაციას, მთელი ამ წლების განმავლობაში,
ყველაფერს აკეთებდა, საკუთარი დანაშაული მახსოვრობიდან რომ წაე-
შალა. თავიდან ალიბით და ბოდიშებით დაიწყო. ბავშვი იყო; და ბოლოს
და ბოლოს, ვის არ მოუჩმახავს რაღაც? ყველაფერი სისუსტის გამო მო-
იგონა და არა იმიტომ, რომ ვინმესთვის რამე დაეშავებინა. უიღბლო
შემთხვევა რომ არა, არავინ ატეხდა ასეთ ალიაქოთს. და, რაც მართალი
მართალია, ბრუნო იმსახურებდა, რაც დაემართა; ისეთი წიგნები ჰქონ-
და თავის მაღაზიაში. ის უბედური ნახატი უბრალოდ საბაბი აღმოჩნდა,
თორემ ადრე თუ გვიან მაინც დაიჭერდნენ. არანაირად არ იყო პასუხის-
მგებელი. ბრუნოს დაპატიმრებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ, სებასტია-
ნი სამ შობლოში გაემგზავრა; მამამ არჩევნებზე წაიყვანა და ძალიან
ისიამოვნა. შემდეგი წელი თავაუღებლად მუშაობდა, სტიპენდია რომ
მიეღო და საბოლოოდ, საკუთარი თავისა და ყველას გასაკვირად, მოი-
პოვა კიდეც ეს სტიპენდია. იმ შემოდგომას ოქსფორდში რომ ჩავიდა, მი-
სის ოკამმა ჩუმად სამასი გირვანქის ჩეკი აჩუ ქა, რაც ჯიბის ფულს სასი-
ამოვნოდ დაემატა; სიხარულით თავბრუდახვეული ფიქრობდა, როგორ
დახარჯავდა ფულს, მას ხომ თავისუფლება, ახალი წარმატებები და
ახალი სასიყვარულო თავგადასავლები ელოდა. ასე რომ, აღარ მიიჩნია
საჭიროდ ალიბისა და თავის გასასამართლებლის ძებნა და ამ ამბავს
მისთვის უბრალოდ მნიშვნელობა დაეკარგა. ახლა კი მოულოდნელად,
ეს ცისფერთვალება მომაკვდავი კაცი მოუსვენარი ლაზარესავით აღ-
მდგარიყო მისი გულმავიწყობის საფლავიდან – რატომ? გასაკიცხად,
განსაკითხად თუ დასასჯელად?
– ის ისრები! – თქვა ბოლოს ბრუნომ, – ყველა ის ისარი!
მაგრამ რა მოსვლოდა მის ხმას? რატომ ლაპარაკობდა ასე ჩუმად?
შიში სრულ პანიკაში გადაეზარდა.
ბრუნოს ღიმილში რაღაც ხალისიანი თანაგრძნობა შეიმჩნეოდა.
– თავიდან სწორად მიდიოდნენ, – ჩაიჩურჩულა, – განგების შერჩეუ-
ლი სამიზნისკენ…
სებასტიანმა თვალები დახუ ჭა, ჯობია, ის პატარა სახლი გაიხსენოს,
რომელიც ვანსში უყიდა მომაკვდავ ბრუნოს, ავეჯით გაწყობილი და ცუ-
დი გემოვნებით მორთული. მაგრამ ბრუნოს საძინებელს სამ მხარეს
ფანჯარა ჰქონდა, დიდი ვერანდა, სადაც ქარი არ იძვროდა და სასია-

258
მოვნოდ თბილოდა და საიდანაც გაზაფხულის მზიან დღეს გახედავდი
ხორბლის ყანებს, უფრო შორს კი, ხმელთაშუა ზღვისკენ, ფორთოხლისა
და ზეთისხილის ბაღები ჩანდა.
ზღვის ზედაპირზე მზის სხივების დიდებულ სიკაშკაშეს რომ შეს-
ცქეროდა, ხანდახან ბრუნო ჯაკომო ლეოპარდის სიტყვებს ჩურჩულებ-
და. „არაამქვეყნიური სიჩუმე და უძირო სიმ შვიდე“, – იმეორებდა უხ-
მოდ, მხოლოდ ტუჩებს ამოძრავებდა, სებასტიანი კი უკვე გ ებულობდა,
რასაც ამბობდა, – „ამ ზღვაში ტკბილად ჩავიძირებოდი“. ჩია მოხუცი
ქალი მადამ ლუიზა საჭმელს უმზადებდათ და სახლს ალაგებდა; ვიდრე
ექიმი ბორლი დაიჟინებდა, რომ უკანასკნელ რამდენიმე დღეს ბრუნოს-
თან პროფესიონალი მედდა მოეყვანათ, მანამდე სებასტიანი უვლიდა
ავადმყოფ მოხუცს. ის თხუთმეტი კვირა, ნიცაში შეხვედრიდან აბსურ-
დულად მოკრძალებულ დასაფლავებამდე (ბრუნომ პირობა ჩამოართვა,
რომ ოც გირვანქაზე მეტი არ უნდა დახარჯულიყო), სებასტიანისთვის
ცხოვრების ყველაზე შთამბეჭდავი და დასამახსოვრებელი დღეები გა-
მოდგა. ყველაზე დასამახსოვრებელი და, ერთგვარად, ყველაზე ბედნიე-
რი. რა თქმა უნდა, სევდიანი და მტკივნეული იყო, გეყურებინა, ავად-
მყოფი როგორ იტანჯებოდა, როცა უძლური იყავი, რაიმე გეშველა.
ტკივილსა და სევდას დანაშაულისა და შიშის გრძნობა და გარდაუვალი
დანაკარგის მოლოდინიც გაჰყვა. მაგრამ სებასტიანმა ამავე დროს იხი-
ლა ბრუნოს ხალისიანი უშფოთველობა, და კიდევ, ცოდნის ნაწილი რომ
გახდა, რატომაც მისი მხიარული გამომეტყველება სრულიად ბუნებრი-
ვი ჩანდა – მარადიული და უსასრულო ყოფნის ცოდნის ნაწილი; პირდა-
პირი და უტყუარი ინტუიციის, სურვილის მიუხედავად, გამოყოფა არ
არსებობდა, მხოლოდ წმინდა შეგრძნება ყოფნისა.
რადგანაც ყელის კიბო პროგრესირებდა, ბრუნოს ლაპარაკი სულ
უფრო და უფრო უჭირდა. მაგრამ ჩუმად რომ ისხდნენ ხოლმე ვერანდა-
ზე ან საძინებელში, ბევრ საკითხზე ის დუმილი უფრო მეტყველი იყო,
ვიდრე სიტყვით გამოთქმული – დაზუსტებულ ფაქ ტებზე, ლექსიკონებ-
ში რომ განმარტავენ და მხოლოდ ირიბად მიგ ვანიშნებენ უარყოფის სა-
შუალებით: „ეს არა, ეს არა!“ ლაპარაკს ხომ მხოლოდ ამგვარად შეეძლო
განემარტა, როცა ბრუნოს დუმილი, მის ცოდნად გადაქცეული, ყვირო-
და: „ეს!– ტრიუმფალურად და მხიარულად, – „ეს, ეს, ეს!“
რა თქმა უნდა, იყო ისეთი შემთხვევებიც, როცა სიტყვები აუცილე-
ბელი ხდებოდა, და მაშინ ბრუნო წერდა. სებასტიანი ადგა და მაგიდის

259
უჯრიდან კონვერტი ამოიღო, სადაც ფურცლის პატარა ნაგ ლეჯებზე
ბრუნოს დაწერილ თხოვნებსა თუ პასუხებს, კომენტარებსა და რჩევებს
ინახავდა. კონვერტი გახსნა, რაც ხელში მოხვდა, ამოიღო და კითხვა
დაიწყო.
„მეტისმეტი ხელგაშლილობა ხომ არ იქნება, ფრეზიების თაიგული
რომ გვეყიდა?“
სებასტიანს გაეღიმა, გაახსენდა, როგორ ესიამოვნა, ყვავილები რომ
უყიდა. „ანგელოზის სუნი აქვს“, – უთხრა ჩურჩულით.
„ნუ წუხხარ, – ეწერა მეორე გზავნილში, – ემოციების სიჭარბე ადა-
მიანის ბუნებაზეა დამოკიდებული, ღმერთი შეიძლება, გრძნობების გა-
რეშეც გიყვარდეს – მხოლოდ სურვილით. და ასევე შეუძლია შენს მოყ-
ვასს“.
შემდეგი მოკლე ჩანაწერი იმავე თემაზე იყო: „არ არსებობს საიდუმ-
ლო ან რაიმე ფორმულა, სიყვარულს სიყვარულით ისწავლი – ყურა-
დღებით თუ იქნები და გააკეთებ იმას, რასაც შენი დაკვირვების შედე-
გად მიხვდები“.
კიდევ ახალი ფურცლის ნაგ ლეჯი ამოიღო.
„სინანული სიამაყის შემცვლელია მონანიებისას, ეგოს თავის გასა-
მართლებელი, ღმერთის მოწყალებაზე უარს რომ ამბობ. იყო მიტევებუ-
ლი – თავდავიწყების მდგომარეობაა. ამაყ ადამიანს თვითგვემა ურჩევ-
ნია, რაც არ უნდა მტკივნეული იყოს – იმიტომ, რომ ნაგ ვემს ვერ დაივი-
წყებ; ის უცვლელი რჩება“.
სებასტიანს გაახსენდა, რატომაც დაუწერა ეს სიტყვები – რა საშინ-
ლად ეზიზღებოდა მაშინ საკუთარი თავი, რა დიდი სურვილი ჰქონდა,
როგორმე გამოესყიდა დანაშაული იმ კაცის მიმართ, რომელიც კვდებო-
და, გაუბედურებული და განაწყენებული რეიჩელის მიმართ, რომელიც
უკვე მკვდარი იყო. ნატრობდა, ძლიერი ტანჯვა ან დამცირება განეცა-
და, რაიმე გმირული საქმე ჩაედინა! თან რატომღაც ელოდა, რომ ბრუნო
უდავოდ მოუწონებდა. მაგრამ ის რამდენიმე წამი ჩუმად აკვირდებოდა,
მერე თითქოს სიბრაზემ გაუელვა თვალებში და ჩაიჩურჩულა: „შენ არც
ჟანა დ”არკი ხარ და არც ფლორენს ნაითინგეილი“. ფანქარი აიღო და
წერა დაიწყო. სებასტიანს გაახსენდა, როგორ გააოცა მისმა მშვიდმა,
უბოროტო ცინიზმმა: „შენ ამისთვის არ გამოდგები, ნიჭს გაფლანგავ, შე-
ნი ჰეროიკული ალტრუიზმი მხოლოდ ზარალს მოიტანს, იმიტომ რომ
საბოლოოდ ისე მოგწყინდება და ისე აღშფოთდები, ღმერთზე ფიქრიც კი

260
ზიზღს მოგგვრის. თავად დიდსულოვანი და პათეტიკური გამოჩნდები
სხვის თვალში, რასაც კარგი შესახედაობა დაემატება, და თუ აქამდე ქა-
ლების ორმოცდაათ პროცენტს უყვარდი, უკვე ყველა შეგიყვარებს –
როგორც დედა, ან საყვარელი, ან თანამოაზრე – ყველა განურჩევლად.
შენ კი, რა თქმა უნდა, საწინააღმდეგო არაფერი გექნება – ხომ მართა-
ლი ვარ?“ სებასტიანი შეეპასუხა, რაღაც უთხრა მსხვერპლის გაღების
აუცილებლობაზე. „არსებობს ერთადერთი შედეგიანი მოსანანიებელი
მსხვერპლშეწირვა, – იყო პასუხი, – მსხვერპლად გაიღო საკუთარი სი-
ჯიუტე, რათა ადგილი დაუთმო ღმერთის ცოდნას“. ცოტა ხნის მერე ქა-
ღალდზე დაწერა: „ნუ შეეცდები, სხვისი როლი ითამაშო, სულიერი მხა-
რე ღმერთში ეძებე, ფიზიკური გარეთ დატოვე“.
შეცბუნებულმა და ცოტა იმედგაცრუებულმა ბრუნოს ახედა, ის კი
გაღიმებული უყურებდა.
– გგონია, ადვილია? – ჰკითხა ჩურჩულით. მერე ისევ წერა განაგრძო.
მიმოყრილი ფურცლები აშრაშუნდა, სებასტიანი იმ პასუხს ეძებდა.
აი, რა ეწერა ქაღალდის ნაგ ლეჯზე:
„კრიზისის დროს სასწაულის მოხდენა ბევრად ადვილია, ვიდრე
ღმერთის უანგარო სიყვარული ყოველი დღის ყოველ წამს, კრიზისის
წარმოშობის მიზეზიც სწორედ ეს არის – ადამიანებს უჭირთ, წესიერად
მოიქცნენ, როცა არაფერი განსაკუთრებული არ ხდება“.
სებასტიანი კითხულობდა ბრუნოს ნაწერს და მოულოდნელად იგ-
რძნო საშინელი ტვირთის სიმძიმე. და მალე, ძალიან მალე, აღარც ბრუ-
ნო ეყოლებოდა გვერდით, რომ მიხმარებოდა.
– უშენოდ ვერ შევძლებ, – იყვირა. მაგრამ მოხუცებული არ აპირებ-
და, დაენდო.
„შენს საქმეს სხვა ვერ გააკეთებს, – წერდა ფანქარი, – თავისი თვა-
ლით ვერ დაგანახვებენ. ერთადერთი, რაც შეუძლიათ, გაგამხნეონ, რომ
საკუთარი თვალით დაინახო ყველაფერი”.
მერე, გეგონება, რაღაცის დამატება მოუნდა, ახალი ფურცელი აიღო
და დაწერა: „და, რა თქმა უნდა, როცა შენი თვალით ხედვას დაიწყებ,
მარტო აღარ იქნები. არავინაა მარტო, თუ თვითონ არ მოისურვებს“.
და თითქოს თვალსაჩინოებისთვის, დადო ფანქარი და მზით გაბრ-
წყინებულ ზღვას გახედა. ტუჩები აამოძრავა: „ის თავად ზღვაა ყოვე-
ლივე იმის შემცველი. ამ ზღვაში ტკბილად ჩავიძირებოდი… ამ ზღვაში
გემით დავიღუპებოდი“. თვალები დახუ ჭა. ერთი-ორი წუთის მერე ისევ

261
გაახილა, უცნაური სითბოთი შეხედა სებასტიანს და წვრილი, გამხმარი
ხელი გაუწოდა. სებასტიანმა ხელი მოჰკიდა და მოუ ჭირა. მოხუცი ცოტა
ხანს უყურებდა და ისევ დახუ ჭა თვალები. სიჩუმე გაიწელა. მოულოდ-
ნელად სამზარეულოდან მოესმათ, მადამ ლუიზა წვრილი ხმით თავის
საყვარელ, ორმოცი წლის წინანდელ ვალსს მღეროდა: „როცა ყველაფე-
რი დამთავრდება…“ უკვე ღონემიხდილ ბრუნოს სახე მხიარულმა ღი-
მილმა დაუსერა.
– დავმთავრდი, – ჩაიჩურჩულა, – დავმთავრდი? – რომ გაახილა,
თვალები შინაგანი სიხარულით უბრწყინავდა, – მაგრამ ის მხოლოდ ახ-
ლა დაიწყო!
სებასტიანი დიდხანს იჯდა გაუნძრევლად, სამ წუხაროდ, ცოდნა,
რომელსაც იმ დღეს ეზიარა, ძალიან განსხვავდებოდა ზოგადად ცოდ-
ნისგან. და, საბოლოოდ, ალბათ ეს მოგონებაც დაიკარგება. ამოიოხრა
და თავისი რვეული აიღო.
ომის დანაშაული – ლონდონისა და ჰამბურგის, ქოვენთრის, რო-
ტერდამის, ბერლინის. მართალია, შეიძლება, პოლიტიკაში სულ არ ყო-
ფილიყავი ჩართული, და საბედნიეროდ, არც გერმანიაში დაბადებული,
მაგრამ ნაკლებად ბანალური და მეტად ფუნდამენტური გაგებით, მაინც
დამნაშავე გამოდიოდი, თუნდაც მხოლოდ იმიტომ, თუ შეუვალი იქნე-
ბოდი, კმაყოფილი იმით, რომ დარჩი გასულიერებულ ემბრიონად, განუ-
ვითარებლად, განუხორციელებლად, გაუთვითცნობიერებლად. მეც თა-
ვად ვარ დამნაშავე, ასე რომ დავისახიჩრე თავი, ხელისგან მომ წვარი
ხორცის შავი, ცხიმიანი ლაქა დამრჩა.
შეხედეთ ნებისმიერ სურათს გაზეთში ან ჟურნალში. ახალი ამბები
(მხოლოდ ცუდი ამბები, არასდროს კარგი) ენაცვლება მხატვრულ ნა-
წარმოებს და ეს არის სამხედრო იარაღის, გვამების, ნანგრევების, ნა-
ხევრად შიშველი ქალების ფოტოები. ფარისევლურად ვფიქრობდი, რომ
კავშირი მათ შორის არ არსებობდა. როგორც სენსუალისტსა და ეს-
თეტს, არავითარი პასუხისმგებლობის გრძნობა არ გამაჩნდა იმის გამო,
რაც მსოფლიოში ხდებოდა. მაგრამ ესთეტიზმსა და ავხორცობას ჩვევად
აქვს ღმერთის შემოწმება. სურვილი რომ დაიკმაყოფილო, სულიერი
საწვიმარი უნდა გახდე, დროის პატარა კუთხეს უნდა გადაეფარო, რომ-
ლის ცენტრი თავად ხარ, მარადიული რეალობის ერთი წვეთიც რომ არ
მოხვდეს. მაგრამ დროის სამყაროს ერთადერთი იმედი ის არის, რომ მუ-
დამ იმით სველდება, რაც დროის მიღმა ხდება. ღმერთის შესამოწმებ-

262
ლად, ჩვენ გამოვრიცხავთ ერთადერთ გავლენას, რომელმაც შეიძლება,
ამბიციის ძალა, სიხარბე და ძალაუფლების სიყვარული გააბათილოს.
ჩვენი პასუხისმგებლობა ეგებ ნაკლებად თვალსაჩინო იყოს, ვიდრე მა-
თი; მაგრამ, არანაკლებ გულწრფელი. წვიმამ გადაიღო. აბლაბუდებზე
წვიმის წვეთები გაუნძრევლად კიდია. ხეებს თავზე ცა სახურავივით
ადევთ და ის მინდვრები სრული მორჩილების შიშველი სიმბოლოა.
ზოგჯერ მოსამართი ბეღურაც კი ინდომებს, აიშვას თავი. სველი ტო-
ტებიდან წვეთები ცვივა, აბსოლუტურად უცხო მუსიკის უცნაურ რიტ-
მში. მაგრამ, შემოდგომის სიჩუმეს არაფერი არღვევს, არც ჩავლილი სა-
ბარგოს გრუხუნი, არც გრძელი კრეშენდო და არც თვითმფრინავების
შეჯახების ხმა, არც იმ აფეთქების მოგონება და ჩემი გაუთავებელი ტკი-
ვილი, ყველაფერი რაღაცნაირად შეუთავსებელია სიჩუმესთან და შე-
საძლებელია მათი უგულებელყოფა. არადა, სფეროს ზედაპირზე რას
ჟღრიალებენ რკინის ხელსაწყოები! მაგრამ, აქ, მინის ცენტრში, სამი ბე-
ბერი რცხილა, ბალახი, მაყვლის ბუჩქი და ბაძგის ხე დგას და ელოდება.
და დროდადრო საკუთარი დამოუკიდებლობის გამოცხადების უაზრო
გამეორებებს შორის, ბეღურაც კი ჩერდება, სადღაც ცოცხალი ღობის
ძირში, რათა ერთი წამით მოუსმინოს სიჩუმეს სიჩუმეში; თავს სწევს,
ერთი-ორი წამით შეიცნობს საკუთარ არსებას და ელოდება, ლაბირინ-
თის სიბნელეში ელოდება გათავისუფლებას, რაზედაც ოდნავი წარმოდ-
გენაც არა გააჩნია. ჩვენ კი სრულყოფილი ცოდნა გვაქვს თავისუფლე-
ბაზე, მაგრამ დაგ ვავიწყდა, რომ არსებობს რაღაც, რასაც შეიძლება
ელოდო.
ის ბედნიერების შეგრძნება დაუბრუნდა, მარტო რომ იჯდა ხის ძირ-
ში წვიმაში. არა, რა თქმა უნდა, პეიზაჟთან ან რაიმე ცოცხალ არსებას-
თან საერთო არაფერი ჰქონდა. უორდსუორთი უნდა შეევსო დანტეს და
დანტე… ალბათ, ბრუნოსნაირ ადამიანს. მაგრამ, თუ შენ კერპთაყვანის-
მცემელივით არ აიღე პრინციპად მანიფესტაცია, თუ მოერიდე სულიერ
სიმაძღრეს და წარმოიდგინე, რომ ეს ექსტაზი მხოლოდ იმისთვის იყო,
რომ სხვაგან გადასაადგილებლად მიეწვიე, მაშინ, რა თქმა უნდა, მშვი-
დად შეგეძლო, ღრუბელივით მარტოს გეხეტიალა და ქაღალდზეც გადა-
გეტანა ფაქტები. ისევ კითხვა დაიწყო.
ჰუმანიტარებისა და ლიბერალი მორწმუნეების გასაოცრად, ღმერ-
თის უარყოფამ საგრძნობი სიცარიელე დატოვა. მაგრამ ბუნება ვერ
იტანს სიცარიელეს. ერი, კლასი და პარტია, კულტურა და ხელოვნება –

263
ყველა ნიშის შესავსებად გაქანდა. პოლიტიკოსებისთვის და იმ ადამია-
ნებისთვის, ვისაც ნიჭი დაგ ვყვა, ახალი ფსევდორელიგიები იყო, არის
(ვიდრე მთელ სოციალურ წყობილებას არ დაანგრევენ) და იქნება უკი-
დურესად სარგებლიანი ცრურწმენა. მაგრამ, დიდ ემოციებსაც ნუ დაა-
ხარჯავთ, sub specie aeteritatis (მარადიულობის ასპექ ტიდან განიხი-
ლეთ), რა ენით აუწერელი სისულელე, უცნაური და არაადამიანურია!
ჭორი, ოცნება, საკუთარი გან წყობით შეშფოთება და ემოციები – სუ-
ლიერი ცხოვრებისთვის ყველა მომაკვდინებელია. მაგრამ, სხვათა შო-
რის, საუკეთესო პიესა ან მოთხრობა უბრალოდ შელამაზებული ჭორი
ან ოსტატურად მოწესრიგებული ოცნებაა. და ლირიკული პოეზია რა-
ღაა? მხოლოდ „ვაიმე!“ ან „უი!“ ან „დასწყევლოს ღმერთმა!“ ან „საყვა-
რელო!“ ან „რა ღორი ვარ!“ – უცხო ანბანის შესაბამისი ასოებით არის
დაწერილი და რა თქმა უნდა, უფრო დახვეწილია.
ამიტომაა, ზოგიერთი წმინდანი ხელოვნებას მსჯავრს რომ ადებს.
არა მარტო ხელოვნებას – მეცნიერებას, განათლებასა და აზროვნებას.
გავიხსენოთ თომა აქვინელი; ვირტუოზი ფილოსოფოსი – მაგრამ მას
შემდეგ, რაც აღმოაჩინა ცოდნა თავდაპირველი ფაქ ტისა, რასაც დაუს-
რულებელი ჩახვეული თეორიები მიუძღვნა, საერთოდ უარი თქვა, ერთი
სიტყვა დაეწერა თეოლოგიაზე. მაგრამ რა მოხდებოდა, ოცი წლით ადრე
რომ მისულიყო იმ აზრამდე? მაშინ „სუმა“ არ იქნებოდა? და თუ ასე
მოხდებოდა, ის საფუძველი იქნებოდა თუ სინანული? არა, ამაზე პასუხი
რამდენიმე წლის წინ უნდა გაგ ვეცა. მაგრამ ახლა გამოჩნდნენ ფიზიკო-
სები, რომლებიც ეჭვობენ, რომ არისტოტელიზმი შეიძლება, საუკეთესო
ფილოსოფია არ იყოს, თანამედროვე მეცნიერების აღმოჩენების საფუძ-
ველზე (მაგრამ, ამასობაში, თანამედროვე მეცნიერება თანამედროვე კა-
ცებისა და ქალების ხელით ანადგურებს არა მარტო საგნებსა და სიცო-
ცხლეს, არამედ მთელი ცივილიზაციის კანონზომიერებებს. ჩვენ კი ახა-
ლი კითხვის ნიშნების შემყურე ვრჩებით).
ხელოვანისა და ინტელექტუალისთვის, რომელიც შეიძლება, ასევე
დაინტერესებული იყოს რეალობით და სწყუროდეს თავისუფლება, გა-
მოსავალი, როგორც ყოველთვის, ბეწვის ხიდზე გადის.
უპირველეს ყოვლისა, მას უნდა ახსოვდეს, რომ რასაც არ უნდა აკე-
თებდეს, როგორც ხელოვანი და ინტელექ ტუალი, არაფერი მიიყვანს
ღვთაებრივი საფუძვლის ცოდნასთან, გინდაც მისი შრომა პირდაპირ
უკავშირებოდეს ამ ცოდნას. პირიქით, მხოლოდ ყურადღებას გაფან-

264
ტავს. მეორე – ნიჭი ანალოგიურია განკურნებისა თუ სასწაულის მოხდე-
ნის უნარისა. მაგრამ „ერთი წვეთი კურთხეული მადლი ასჯერ მეტია,
ვიდრე ის მადლი, რასაც თეოლოგები „უსასყიდლოს“ უწოდებენ, და რო-
მელსაც მიეკუთვნება სასწაულის მოხდენის უნარიც. შეიძლება, ეს უნა-
რი გ ქონდეს და მაგრამ ცოდვილი იყო; რადგან სულის გადასარჩენად
აუცილებელი არ არის. როგორც წესი, უსასყიდლო მადლი უფრო საკუ-
თარი თავის სასარგებლოდ ეძლევათ, ვიდრე მოყვასის ჭკუის დასარი-
გებლად“. მაგრამ ფრანსუა დე სალს ისიც უნდა დაემატებინა, რომ არც
სასწაულები გვარიგებს ჭკუას და არც ხელოვნების საუკეთესო ნიმუშე-
ბი. ორივე შემთხვევაში, ჭკუის სწავლა შესაძლებლობაზეა დამოკიდე-
ბული.
მესამე, რაც უნდა გვახსოვდეს, ის არის, რომ სილამაზეს შესწევს ძა-
ლა, ჭკუა დაგ ვარიგოს; ჭორი, ოცნება და თვითგამოხატულება არსები-
თად არ არის დამრიგებლური. უმეტეს ხელოვნების ნიმუშებში, დადე-
ბითი და უარყოფითი ელემენტები გაწონასწორებულია. მაგრამ ხანდა-
ხან ძირითად პრინციპთან დაკავშირებით ანეკდოტებსა და ისტორიებს
იგონებენ, რითაც შემადგენელ ელემენტებს შორის სიცარიელეს ახალი,
უპრეცედენტო სილამაზით ავსებენ. როცა ასე ხდება, ჭკუის დამრიგებ-
ლობის შესაძლებლობა შეიგრძნობა და ნიჭის უსასყიდლო მადლი გა-
მართლებას პოვებს. ისიც სიმართლეა, რომ ზოგიერთი ვირტუოზული
ხელოვნების ნიმუშის კომპოზიცია მოსალოდნელია, არანაკლებ ფანტავ-
დეს ყურადღებას, როგორც, მაგალითად, სვინგი ან სარეკლამო ტექსტი.
და შესაძლებელია, წერდე ღმერთის შესახებ და როცა ძალიან ცდილობ,
თავი მოიწონო, ღმერთის გარდა აღარაფერზე გეფიქრება. არსებობს ერ-
თადერთი ანტიდოტი გულმავიწყობისთვის – მუდმივი გახსენება.
ნამდვილად ვერ იტყოდა, ჩემი თავი არ გამიფრთხილებიაო, – გაი-
ფიქრა სებასტიანმა და გაეღიმა. გადაფურცლა. მომდევნო ჩანაწერი ასე
იყო დასათაურებული: „მინიმალური სამუშაო ჰიპოთეზა“.
მატერიალური რეალობის კვლევას მართული ინტუიციით – კვლე-
ვას, რომელსაც საფუძვლად უდევს ჰიპოთეზა, ლოგიკური დასკვნებით
რაციონალური თეორიის ფორმულირებისკენ და საბოლოოდ, შესაბამი-
სი ტექნოლოგიური მოქმედებისკენ მივ ყავართ. ეს არის ბუნებისმეტყვე-
ლება.
თუ არ გვაქვს სამუშაო ჰიპოთეზა, არც მოტივი იქნება კვლევის და-
საწყებად, არც მიზეზი ექსპერიმენტის დასადგმელად, არც რაციონა-

265
ლური თეორია, რათა შესწავლილი ფაქ ტები მოაწესრიგო და აზრი მის-
ცე.
პირიქით რომ განვიხილოთ, სამუშაო ჰიპოთეზა გეხმარება, იპოვო,
რაც შენ უკვე იცი, დოგმატურად, და ყველაფერს დანარჩენს ყურადღე-
ბას აღარ აქცევ.
სხვა დანარჩენთან ერთად, რელიგიაც კვლევაა – კვლევა წმინდა ინ-
ტელექტუალური ინტუიციით წმინდა სულიერი რეალობისა ნიშნავს,
დახვიდე რაციონალურ თეორიამდე, რომელიც გაჩვენებს მის შედეგებსა
და შესაბამის მორალურ ქმედებებს.
მოტივაციისთვის და (მოსამზადებელ ეტაპზე) კვლევის ჩასატარებ-
ლად, რა სახისა და რამდენი სამუშაო ჰიპოთეზა გვჭირდება?
საერთოდ არ გვჭირდება, – ამბობენ სენტიმენტალური ჰუმანიტარე-
ბი; სულ ცოტა უორდსუორთი საკმარისია. შედეგი: მათ არა აქვთ მოტი-
ვი უფრო ენერგიული გამოკვლევის წამოსაწყებად; ვერ ახერხებენ, ახ-
სნან ფაქტები, რომლებიც გზად ხვდებათ; გულმოწყალებაში დიდ
წინსვლას ვერ აღწევენ.
სასწორის მეორე ბოლოს არიან პაპისტები, ებრაელები, მუსლიმანე-
ბი, ყველა ისტორიულად, ასპროცენტიანად გამოვლენილი რელიგიით.
ამ ხალხებს აქვთ სამუშაო ჰიპოთეზა შეუდარებელ რეალობაზე – რაც
ნიშნავს, რომ მონდომებული არიან, რამე გააკეთონ ცოდნის მოსაპოვებ-
ლად. მაგრამ, ვინაიდან მათი სამუშაო ჰიპოთეზა მეტისმეტად და გან-
ზრახ დოგმატურია, უმეტესობა აღმოაჩენს იმას, რაც ასწავლეს, რომ
უნდა ერწმუნა. და რაც მათ სწამთ, არის უთავბოლო სიკეთე, რაც არა-
თუ კარგი აღარ არის, არამედ უკვე ცუდია. დიდი წმინდანების უტყუა-
რი ჭვრეტა უმაღლეს სულიერ რეალობაზე, არეულია ნაკლებად სანდო
და ნაკლებად ფასეულ ფსიქოლოგიურ ინტუიციასთან უფრო დაბალი
დონის არსებობის შესახებ; და ამას ემატება წარმოსახვა, დისკურსიული
დასკვნები და სენტიმენტალიზმი, გადატანილი მეორეხარისხოვან ობი-
ექტურობაში და გაღმერთებული, თითქოს ღვთაებრივი ფაქ ტები ყოფი-
ლიყოს. მაგრამ, ყველა დროში, არსებობდნენ მეტისმეტად ჯიუტები,
რომლებიც აგრძელებდნენ კვლევას, შეიცნობდნენ მისაწვდომ სინათლეს
და უერთდებოდნენ ღვთაებრივ საფუძველს.
ჩვენისთანებისთვის, ვინც დაბადებით არც ერთი ორგანიზებული ეკ-
ლესიის წევრი არ არის, მაგრამ არ აკმაყოფილებს ჰუმანიზმი და დომე-
იზმი, ვისაც სულიერი უვიცობის სიბნელეში, ბოროტების სიბინძურეში

266
ან ცოტა უფრო მეტად რესპექ ტაბელურ სიბინძურეში დარჩენა არ
სურს, მინიმალური სამუშაო ჰიპოთეზა ასეთი იქნება:
რომ არსებობს ღვთაება ან ღვთაებრივი საფუძველი, რაც ყველა
მოვლენის გამოუვლენელი პრინციპია;
რომ საფუძველი არის ტრანსცენდენტური და იმანენტური;
რომ ადამიანებს შეიძლება უყვარდეთ, ჰქონდეთ ცოდნა და ფაქ ტობ-
რივად შეუერთდნენ ღვთაებრივ საფუძველს;
რომ მიაღწიონ გამაერთიანებელ ცოდნას, გააცნობიერონ უზენაესი
გაერთიანება, რაც არის დასასრული და მიზანი ადამიანის არსებობისა;
რომ არსებობს დჰარმას კანონი, რომელსაც უნდა დამორჩილდე და
არსებობს ტაო ანუ გზა, რომელსაც უნდა მისდიო, თუ გსურს, მიაღწიო
დასასრულს.
რომ რაც უფრო მეტია „მე ჩემთვის ჩემი“, მით უფრო მცირეა საფუძ-
ველი; და რომ ტაო არის გზა შეგუებისა და თანაგრძნობის, დჰარმა არის
კანონი მორჩილებისა და საკუთარი თავის დაძლევის შეცნობისა. ადამი-
ანებს უყვართ თავიანთი ეგო და არ სურთ მისი ჩახშობა, არ უნდათ გაი-
გონ, რატომ არ შეიძლება, „წარმოაჩინო საკუთარი პიროვნება“, ან „კარ-
გად გაატარო დრო“. ისინი ატარებენ დროს; მაგრამ, ამავე დროს, შედე-
გად იღებენ გარდაუვალ ომებს, სიფილისს, რევოლუციას, ალკოჰო-
ლიზმს, ტირანიასა და არჩევანს უაზრო კერპთაყვანისმცემლობას – რაც
არის ნაციონალიზმი – და სრული უსარგებლობის შეგრძნებასა და
იმედგაცრუებას შორის. ენით აუწერელი საშინელება! მაგრამ კაცობრი-
ობის ისტორიის მანძილზე კაცები და ქალები წვალებას ამჯობინებდნენ
რისკის გაწევას – ღვთაებრივი საფუძვლის შეცნობის მცდელობას. საბო-
ლოოდ მივიღეთ ის, რასაც ვითხოვდით.
თითქოს კარგად მიდიოდა, ფიქრობდა სებასტიანი, მაგრამ მომავალი
წლისთვის რაღაცების ჩამატება და მოწესრიგება აქვს დასახული. მაგა-
ლითად, უნდა განიხილოს კავშირი საფუძვლისა და მისი უმაღლესი მა-
ნიფესტაციის – ღვთაებას და პერსონიფიცირებულ ღმერთსა და ავატარ-
სა და გათავისუფლებულ წმინდანს შორის. და კიდევ, რელიგიასთან მი-
ახლოების ორი მეთოდი უნდოდა განეხილა: პირდაპირი მიახლოება,
როცა მიზანია საფუძვლის ცოდნასთან გაერთიანება, და არაპირდაპირი,
ამაღლება მატერიალური და სულიერი მანიფესტაციებით – რაც ყო-
ველთვის რისკთან არის დაკავშირებული. ამასობაში გაახსენდა,

267
ჰოტსპერის უკანასკნელ სიტყვებზე რომ ჰქონდა კომენტარი ჩაწერილი.
სწრაფად დაიწყო ფურცვლა და აი, იპოვა.
თუ აბსოლუტურად ყველაფერს იტყვი, ისე მოხდება, რომ არაფრამ-
დე დაიყვან. ამიტომაა, რომ შექსპირში ვერ მოძებნი ვერც ერთ ბოლომ-
დე ნათქვამ ფილოსოფიურ მოსაზრებას – მაგრამ, მეტაფიზიკური ქვე-
ტექსტებით, თავისი ლამაზი სიმართლის სისტემით; შედგენილი პოე-
ტური ურთიერთობის სცენებითა და სტრიქონებით; თვისებით, შეავსოს
ცარიელი სივრცე, თუნდაც ასეთ სიტყვებს შორის, როგორიცაა: „სულე-
ლის ენით მოთხრობილი ამბავი არის, / თუმც უმნიშვნელო, მაგრამ სავ-
სე აურზაურით“, მისი პიესები დიადი თეოლოგიური სუმას ტოლფასია.
და თუ თქვენ გადაწყვეტთ, ყურადღება არ მიაქციოთ უარყოფით მხა-
რეებს, რითაც ყველაფერს აწონასწორებს, მიხვდებით, უჩვეულო ცალ-
კეული გამონათქვამებით როგორ ამომ წურავად და ბოლომდე ამბობს
სიბრძნეს! სულ ვფიქრობ, მაგალითად, იმ ორ-ნახევარ სტრიქონზე, მო-
მაკვდავი ჰოტსპერი უნებურად ეპისტემოლოგიას, ეთიკასა და მეტაფი-
ზიკას რომ აჯამებს.
But thought’s the slave of life, and life time’s fool,
And time, that has survey of all the world,
Must have a stop. ((ინგლ.) მაგრამ სიცოცხლეს მონადა ჰყავს ჩვენი
ფიქრები, დროის მასხარად თვით სიცოცხლე გადაქცეულა, და დროც,
თავის მხრივ, ქვეყანას რომ გუშაგად უდგას, როცა იქნება, უნდა შეს-
დგეს. შექსპირი. ჰენრი IV, ნაწილი | (მთარგმნ. ვახტანგ ჭელიძე)) სამი
წინადადება, რომელთაგანაც მეოცე საუკუნემ მხოლოდ პირველს მია-
პყრო ყურადღება. აზრის ცხოვრებისთვის დამონება ჩვენი ერთ-ერთი
საყვარელი თემაა. ბერგსონი და პრაგმატისტები, ადლერი და ფროიდი,
დიალექტიკური მატერიალიზმის ბიჭები და ბიჰევიორისტები – ყველანი
ჩუმად გამოთქვამენ თავიანთ ვარიანტებს. გონება სხვა არაფერია, თუ
არა იარაღის გამომგონებელი იარაღი, რომელსაც გაუცნობიერებელი
ძალა აკონტროლებს, სექსუალური ან აგრესიული; პროდუქ ტი სოცია-
ლური ან ეკონომიკური ზეწოლისა; პირობითი რეფლექსების შეკვრა.
აქამდე სიმართლე იყო, მაგრამ თუ გაგრძელდა, მცდარი გამოვა.
რადგან თუ გონება სხვა არაფერია, მაშინ ვერც ერთი მისი მტკიცებუ-
ლება ვერ გამოთქვამს პრეტენზიას აღიარებულ სიმართლეზე. მაგრამ
ყველა „სხვა თუ არაფერ“ ფილოსოფიებს აქვთ ამაზე პრეტენზია. ამი-
ტომ, ისინი მართლები ვერ იქნებიან; რადგან, მართალი რომ იყო, იარ-

268
სებებდა მტკიცებულება, რომ მცდარი ხარ. აზრი ცხოვრების მონაა – ეჭ-
ვი არ არის. მაგრამ, ის კიდევ რაღაც რომ არ ყოფილიყო, ჩვენ ვერ შევ-
ძლებდით, მიგ ვეღო თუნდაც ასეთი ნაწილობრივ მართებული დასკვნა.
მეორე წინადადების მნიშვნელობა ძირითადად პრაქ ტიკულია.
ცხოვრება არის დროის მასხარა. დრო უბრალოდ თავისი დინებით უაზ-
რობად აქცევს ჩვენი ცხოვრების გეგმებსა და ინტრიგებს. არც ერთ
მნიშვნელოვან მოქმედებას არ დაუმსახურებია ყველაფერი ან არაფერი,
არამედ მხოლოდ მოსალოდნელი შედეგი, გარდა, რა თქმა უნდა, გაკონ-
ტროლებული ვითარებებისა ან სიტუაციისა, როცა შესაძლებელია, ყუ-
რადღება არ მიაქციო ინდივიდს, განიხილო მხოლოდ ფართო მასშტა-
ბით და საშუალო მათემატიკური კანონით, მაშინ ყველაფრის წინას-
წარმეტყველება შეიძლება. ყველა რეალურ ადამიანურ სიტუაციაში მე-
ტი მერყეობა იგრძნობა, ვიდრე ადამიანის გონებას ძალუძს, გაითვა-
ლისწინოს; და რაც დრო გადის, მერყეობა მის ბუნებაზე მოქმედებს. ეს
ცხადი და ნაცნობია. და მაინც, ერთადერთი რწმენა, მეოცე საუკუნის
ევროპელებისა და ამერიკელების უმრავლესობას რომ მოეპოვება, არის
მომავლის რწმენა – უფრო დიდი და უკეთესი მომავლისა, რომელსაც,
დარწმუნებული არიან, პროგრესი ისე გაუჩენთ, როგორც კურდღლებს
ქუდიდან. და იმის გამო, რასაც თავიანთი მომავლის რწმენა ჰპირდებათ,
მზად არიან, გაიღონ მსხვერპლად ერთადერთი რეალური საკუთრება –
აწმყო.
რაც დავიბადე, ოცდათორმეტი წლის განმავლობაში, დაახლოებით
ორმოცდაათი მილიონი ევროპელი და ღმერთმა უწყის, რამდენი აზიელი
განადგურდა ომებში და რევოლუციებში. რატომ? იმიტომ, რომ იმათმა
შვილთაშვილებმა, ახლა რომ კუწავენ და შიმ შილით ხოცავენ, ტკბი-
ლად იცხოვრონ 2043 წელს ჩვენი წელთაღრიცხვით. და (გააჩნია გემოვ-
ნებას ან პოლიტიკურ შეხედულებას, უელსის მიმდევარი ხართ თქვენ,
მარქსისტი, კაპიტალისტი თუ ფაშისტი) აღტაცებულები წარმოვიდ-
გენთ, ამ იღბლიან მათხოვრებს როგორი შესანიშნავი მომავალი ელით.
ზუსტად ისე, როგორც ჩვენი ვიქ ტორიანელი, დიდი ბაბუები წარმოიდ-
გენდნენ, რა შესანიშნავად გავატარებდით დროს მეოცე საუკუნის შუა
წლებში.
ჭეშმარიტი რელიგიის საზრუნავია, დროის შეგრძნება გაგიქროს.
კერპთაყვანისმცემელი რელიგიები მარადისობას დროით ანაცვლებდნენ
– ან წარსულით, ურყევი ტრადიციების სახით, ან მომავლით, უტოპიის-

269
კენ მიმავალი პროგრესით. ორივე მოლოხია, ორივე ითხოვს უზარმაზა-
რი მასშტაბის მსხვერპლშეწირვას. ესპანური კათოლიციზმი არის ტიპუ-
რი, ძველი დროის კერპთაყვანისმცემლობა. ნაციონალიზმი, კომუნიზმი,
ფაშიზმი, ყველა მეოცე საუკუნის სოციალური ფსევდორელიგია კი მო-
მავლის კერპთაყვანისმცემლობაა.
რამ განაპირობა ბოლო დროის ყურადღების გადაადგილება წარსუ-
ლიდან მომავალში? ინტელექ ტუალური პროგრესი ედემის ბაღიდან
უტოპიამდე; მორალური და პოლიტიკური წინსვლა თავსმოხვეული ორ-
თოდოქსობიდან და მეფეების ღვთიური უფლებებიდან საყოველთაო
მობილიზაციამდე, ადგილობრივი უფროსების შეუცდომლობამდე და
ქვეყნის აპოთეოზამდე. მაგრამ, რაც ადრე იყო და რაც წინ გველოდება,
დრო მას ვერაფრით ვერ ეთაყვანება ისე, რომ დაუსჯელი არ დარჩეს.
თუმცა, ჰოტსპერის შეჯამებას საბოლოო წინადადებაც აქვს; დრო
უნდა ჩერდებოდეს. არათუ „უნდა“, როგორც ეთიკური მოთხოვნა ან ეს-
ქატოლოგიური იმედი, არამედ შეუძლია გაჩერება მითითებულ დროში,
მწარე გამოცდილებიდან გამომდინარე. საჭიროა მხოლოდ, მარადიუ-
ლობის ფაქტი გავითვალისწინოთ, რათა შევძლოთ, აზრი სიცოცხლის
მონობიდან დავიხსნათ. და თუ ძალიან ყურადღებით და გულწრფელად
დავაკვირდებით მარადისობას, ჩვენი ცხოვრების უაზრობისგან და ეშმა-
კის გასულელებისგან გადარჩენასაც შევძლებთ. ღვთაებრივი საფუძვე-
ლი მარადიულია. ჯერ ის ეძებეთ და სხვა დანარჩენი – წარმოსახული
ცხოვრებიდან და საკუთარი თავის განადგურებისგან გათავისუფლებამ-
დე – შეგემატებათ. ევანგელისტურიდან შექსპირის გასაღებში თემის
ტრანსპოზიციით კი მივიღებთ: „ნუ იქნები უმეცარი იმ საკითხში, რაშიც
ყველაზე მეტად ხარ დარწმუნებული, და აღარც გაბრაზებულ მაიმუნად
არ დარჩები, ზეციური სამეფოს თვალწინ ისე არაბუნებრივად ნუ ით-
ვალთმაქცებ, რომ ანგელოზები აქვითინო“.
პოსტსკრიპტუმი გუშინ დაწერილზე. პოლიტიკაში იმდენად ღრმად
გვჯერა აშკარად მიუწვდომელი მომავლისა, რომ მზად ვართ, მსხვერ-
პლად შევწიროთ მილიონობით სიცოცხლე ოპიუმით გაბრუებულების
უტოპიურ ოცნებას ან მსოფლიო ბატონობას, ან კიდევ მარადიულ
უსაფრთხოებას. მაგრამ, როცა საქმე ეხება ბუნებრივ რესურსებს, ჩვენ
მსხვერპლად ვიღებთ საკმაოდ ზუსტად გათვლილ მომავალს, ამჟამინ-
დელი სიხარბის გამო. მაგალითად, ზუსტად ვიცით, რომ ნიადაგს თუ გა-
ვაოხრებთ, ის ნაყოფიერი აღარ იქნება, ტყეებს თუ გავანადგურებთ,

270
ჩვენს შვილებს არც ხე-ტყის მასალა დარჩებათ და სოფლებსაც წყალ-
დიდობა წაიღებს. მიუხედავად ამისა, ვანადგურებთ ნიადაგს და ვჩეხავთ
ტყეებს. ერთი სიტყვით, რთულ ადამიანურ საკითხებში, როცა წინას-
წარმეტყველება შეუძლებელია, ჩვენ აწმყოს მსხვერპლად ვწირავთ მო-
მავალს; მაგრამ, ბუნების მარტივ საკითხში, როცა ძალიან კარგად ვი-
ცით, რა შედეგსაც მივიღებთ, მომავალს ვწირავთ მსხვერპლად აწმყოს.
„ღმერთს თუ ადამიანის განადგურება უნდა, ჯერ ჭკუიდან შეშლის“.
ოთხ-ნახევარი საუკუნეა, რაც თეთრი ევროპელები თავს ესხმიან,
ავიწროებენ და ექსპლუატაციას უწევენ მსოფლიოს დარჩენილ ნაწილ-
ში მცხოვრებ ფერადკანიან მოსახლეობას. თავიდან კათოლიკე ესპანე-
ლებმა და პორტუგალიელებმა დაიწყეს; შემდეგ პროტესტანტმა ჰოლან-
დიელებმა და ინგლისელებმა განაგრძეს, შემდეგ კათოლიკე ფრანგებმა,
ბერძნებმა, მართლმადიდებელმა რუსებმა, ლუთერანმა გერმანელებმა
და კათოლიკე ბელგიელებმა. ყველგან და ყოველთვის, შევიწროებასა და
ექპლუატაციას თან ახლდა თავის რჯულზე მოსაქცევი, ჯვარი.
მსხვერპლს ხანგრძლივი მეხსიერება აქვს – ეს ის რეალობაა, რო-
მელსაც ვერც ერთი მჩაგ ვრელი ვერ იგებს. თავიანთი დიდსულოვნებით
ივიწყებენ, როგორ უტრიალდებოდათ კოჭები, როცა სხვას სახეში
წიხლს აზელდნენ და ახლა უკვირთ, იმ ადამიანს მათთვის ხელის ჩა-
მორთმევა რომ არ სურს და არც დიდ სურვილს ავლენს, მოინათლოს.
ის ფაქტი კი ფაქტად რჩება, რომ საზიარო თეოლოგია ერთ-ერთი
აუცილებელი პირობაა მშვიდობის დასამყარებლად. აშკარა და ოდიო-
ზური ისტორიული მიზეზებიდან გამომდინარე, აზიელთა უმრავლესობა
არ მიიღებს ქრისტიანობას და არც იმას უნდა ველოდოთ, რომ ევროპე-
ლები და ამერიკელები გადასანსლავენ მთელ ბრაჰმანიზმს ან ბუდიზმს.
მაგრამ, მინიმალური სამუშაო ჰიპოთეზა უმაღლესი საერთო ფაქ ტო-
რია.
ტელეგრაფის სამი ბოძი წაქცეული გდია მაღალ ბალახში, ჩემი სას-
ტუმროს ფანჯრის წინ – უწესრიგოდ გდია, უფრო დამოკლებული ჩან-
დნენ, მაგრამ თითქოს დაჟინებით აზუსტებდნენ (სრულიად აუხსნელად)
მესამე განზომილების არსებობას. მარცხნივ, მზე ამოსვლას იწყებს. თი-
თოეულ ბოძს თავისი თანმხლები ჩრდილი აქვს, ოთხი ან ხუთი ფუტის
სიგანის. ბალახზე ძველი ბორბლების ნაკვალევი, შუადღისას თითქმის
უჩინარი, ცისფერი სიბნელით სავსე კანიონებს ჰგავს. როგორც „ხედი“,
დიდი ვერაფერია, სრულიად არაფრის მთქმელი; და მაინც, გაუგ ებარი

271
მიზეზით, პოეზიის თემის მთელ სილამაზესა და მთელ მნიშვნელობას
მოიცავს.
დემოკრატია ნიშნავს, როცა შეგიძლია, უთხრა „არა“ შენს ბოსს, და
შენ ვერ ეტყვი შენს ბოსს „არას“ იქამდე, სანამ ლუკმა-პურის საჭმელად
საკმარისი საკუთრება არ გექნება. დემოკრატია ვერ დამყარდება იქ, სა-
დაც…
სებასტიანმა ერთი-ორი ფურცელი გადაშალა და თვალში შესავალი
სიტყვები მოხვდა, „შობის წინა საღამო“-თი დათარიღებული.
დღეს თითქმის ძალდაუტანებლად მოვიპოვე სიჩუმე – გონების დუ-
მილი, სურვილის დუმილი, წარმოიდგინეთ, საიდუმლო და ქვეცნობიერი
სურვილების დუმილიც კი, და შემდეგ ამ დუმილების გავლით ცოცხალი
და მარადიული სიჩუმის სიმ შვიდეში გადავედი.
შემეძლო გამომეყენებინა არაადეკვატური ვერბალური ნიშნები და
მეთქვა, რომ ეს იყო შერწყმა ჰარმონიულ ინტერვალთან, რაც ქმნის და
წარმოადგენს სილამაზეს. და როგორღაც განცდა თანამონაწილეობისა
გრძელდება ახლაც, როცა ვწერ. გრძელდება, ამ ჯოჯოხეთური სროლის
ხმის, ჩემი მოგონებების, შიშებისა და შფოთვის მიუხედავად. რომ შეიძ-
ლებოდეს, სულ ასე გაგრძელდეს…
მაგრამ გან წყობა ისევ გაეცალა, და ბოლო დღეებში… სებასტიანმა
თავი გააქნია. მტვერი და ნაცარი, მაიმუნები და სასოწარკვეთის უწმინ-
დური შეგრძნება. და იმიტომ, რომ ცოდნა, ჭეშმარიტი ცოდნა, თეორიე-
ბისა და წიგნ ში წაკითხულის მიღმა, ყოველთვის იყო გარდასახული მო-
ნაწილეობად იმაში, რასაც იცოდი, რომ ვერასოდეს ეზიარებოდი. საუ-
კეთესო, რაც შეიძლება, სიტყვების საშუალებით გამოხატო – შეახსენო
საკუთარ თავს, თუ რამ ოდესღაც გაგიცნობიერებია, ხოლო სხვებში გა-
აღვიძო სურვილი და შექმნა პირობა მსგავსი გაცნობიერებისთვის. ისევ
გადაშალა წიგნი.
მთელი საღამო ვისმენდი, როგორ ლაპარაკობდნენ მსოფლიოს მომა-
ვალ ორგანიზაციებზე – ღმერთო, დაგ ვიფარე! ნუთუ, დაავიწყდათ, რაც
ლორდმა აქტონმა თქვა ძალაუფლებაზე? „აბსოლუტური ძალაუფლება
აბსოლუტურად იხრწნება. ყველა დიდი ადამიანი ცუდი ადამიანია“. და
შეეძლო დაემატებინა, ყველა დიდი ერიც, ყველა დიდი კლასი, ყველა
დიდი რელიგია და პროფესიული ჯგუფი არის ცუდი – ცუდი იმდენად,
რამდენადაც თავის ძალაუფლებას იყენებს.

272
 ადრე იყო შექსპირის ეპოქა, ვოლტერის, დიკენსის. ჩვენი ეპოქა არც
რომელიმე პოეტის ან მოაზროვნის, ან მწერლის არ არის, ის დოკუმენ-
ტის ეპოქაა. ჩვენი წარმომადგენელი კაცი მოგზაური გაზეთის კორეს-
პონდენტია, ჩქარ-ჩქარა წერს ბესთსელერებს მივლინებებს შორის.
„ფაქტები თავიანთ თავზე მეტყველებენ!“ ილუზიაა! ფაქ ტები მუცლით
მეზღაპრის მარიონეტს ჰგავს, ბრძენი კაცის მუხლზე თუ ზის, შეიძლება,
ბრძნული რამე თქვას, ან არაფერი არ თქვას, ან, უბრალოდ, გაერთოს
აშკარა სისასტიკით.
უნდა მოვძებნო, სპინოზა რას ამბობს სინანულზე. როგორც მახსოვს,
მიაჩნია, რომ ის არსებითად არასასურველია, ვინაიდან ძლიერი გრძნო-
ბაა, და ზოგადად სასურველია, ვინაიდან სიკეთე მე ტი მოაქვს, ვიდრე
ზიანი. გუშინ ვფიქრობდი ამაზე, მთელი დღე დეიზი ოკამთან ერთად
რომ ვიყავი. ძვირფასი დეიზი! თავისი მეტისმეტი სინანულით რამდენ
სიკეთეს აკეთებს; მაგრამ, ვინაიდან სინანული ძლიერი ემოციაა, ის ასე-
ვე საღ აზრსაც უმახინჯებს და სასაცილო და საზიანო შეცდომებს სჩა-
დის, მეტისმეტად სენტიმენტალური ხდება და რადიკალურად მცდარი
აზრი ექმნება ცხოვრებაზე. მაგალითად, უყვარს ლაპარაკი იმაზე, რომ
ტანჯვა ადამიანს აკეთილშობილებს. მაგრამ, ცხადია, თუ ნამდვილად
სინანულის დიდი ემოციით არ ხარ დაბრმავებული, ეს სიმართლე ვერ
იქნება. ტანჯვამ შეიძლება და, ხშირადაც ხდება ასე, აგ ვიმაღლოს
გრძნობები და დროებით გააძლიეროს ჩვენ ში სიმამაცე, ამტანობა, შემ-
წყნარებლობა და ალტრუიზმი. მაგრამ, თუ ტანჯვა გახანგრძლივდა,
ნერვები გიმტყუვნებს და აპათიაში, უიმედობაში და აგრესიულ ეგოიზ-
მში გადავარდები. ხოლო თუ ზეწოლა მოიხსნა, ისევ ისეთ ნორმალურ,
უცვლელ მდგომარეობას დაუბრუნდები. ძალიან მოკლე დროით,
„ბლიცკრიგი“ უნივერსალური ძმობის სენტიმენტებს შობს; მაგრამ, გარ-
დასახვასა და გაკეთილშობილებას რაც შეეხება – ეს მხოლოდ გამონაკ-
ლისებს შეიძლება დაემართოს. უმეტესობა ჩემი ნაცნობებისა ომიდან
უცვლელი დაბრუნდა; საკმაოდ ბევრი – გაუარესებული; მხოლოდ ცოტა
– ადეკვატურად მოაზროვნე – გაკეთილშობილდა. დეიზის ისინი ძალიან
ეცოდება და მიაჩნია, რომ ყველანი უკეთესები გახდნენ. რაღაც მოვუყე-
ვი დენის ქ-ზე, რაც ტანჯვამ მოუტანა საწყალს – სმა დაიწყო, დაუდე-
ვარი და ცინიკოსი გახდა, არავითარი ღირსება აღარ აქვს.
ბუდისტი მწერლები განასხვავებენ თანაგრძნობასა და დიდ თანაგ-
რძნობას – სიბრალული, როგორც ინტუიციური, ემოციური შფოთვა, და

273
სიბრალული, გამოწვეული იმით, რომ შეძელი, არსს ჩასწვდომოდი, გა-
აცნობიერე ტანჯვის მიზეზი და დაადგინე ერთადერთი საშველი. მოქმე-
დება აზროვნებაზეა დამოკიდებული, აზროვნება კი, დიდი ალბათობით,
ლექსიკაზე. იმ ეკონომიკის, ფსიქოლოგიისა და სენტიმენტალური რე-
ლიგიურობის ჟარგონზე დაყრდნობით, დღევანდელ დღეს ადამიანის ბუ-
ნებასა და ბედ-იღბალზე ფიქრი უარესია…
მოულოდნელად ზარი დაირეკა. სებასტიანი შეკრთა. ვინ უნდა იყოს
ამ დროს? დენის ქემბინი, ალბათ. და ალბათ, ისევ მთვრალი. რომ არ გა-
აღოს? მაგრამ, არა, ასეც ვერ გაიმეტებს. საცოდავი, მის გვგ ერდით ცო-
ტათი შვებას გრძნობს. „ვიცი, ვიცი, – ამბობს ხოლმე, – ყოველთვის
მჯეროდა, რომ ასეა. მაგრამ, თუ ვიღაცას უნდა თავისი თავის განადგუ-
რება, რატომ უნდა შეუშალო ხელი“. მერე, ხმა უფრო უხეში გაუხდება,
სიტყვები უფრო მძვინვარე, უხამსი და მკრეხელური. რამდენიმე დღის
შემდეგ, ვითომც არაფერი, ისევ გამოჩნდება. სებასტიანი ადგა, გაიარა
დერეფანი და კარი გააღო. კაცი, რომელიც სიბნელეში იდგა, მამამისი
იყო. სებასტიანმა გაკვირვებისგან შეჰყვირა.
– კი მაგრამ, ახლა ატლანტიკის გაღმა არ უნდა იყო?
– ომის პერიოდის მოგზაურობების ხიბლი ესაა, – თქვა ჯონ ბარნაკ-
მა, დაყენებული უემოციო ტონით, დამ შვიდობებისა და შეხვედრისთვის
რომ ჰქონდა გადანახული, – არც გემების გასვლის განრიგი, არც წინას-
წარ შეტყობინება. რამე რომ იყოს, შემიკედლებ?
– კი, რა თქმა უნდა, – უპასუხა სებასტიანმა.
– დიდი პრობლემაც არ არის, – განაგრძო მამამ, როცა უკვე ჩემოდა-
ნი დადო და პალტოს ღილების გახსნა დაიწყო, – უბრალოდ, ვიფიქრე,
უმჯობესი იქნებოდა, დილით მომეძებნა გასაჩერებელი.
მკვირცხლად შევიდა სასტუმრო ოთახში, დაჯდა და ისე, რომ არც
შეუწუხებია თავი, სებასტიანი მოეკითხა, კანადაში და შტატებში მოგ-
ზაურობაზე დაიწყო მოყოლა. დომინიონ ში შესანიშნავი გადახრა იგ-
რძნობა მარცხნივ – რაც სრულიად განსხვავდება იმისგან, რაც სა-
ზღვრის მიღმა ხდება. მაგრამ, მოიგებენ თუ ვერა რესპუბლიკელები საპ-
რეზიდენტო არჩევნებს, ეს სხვა საკითხია. და საერთოდ, ვერც პარტია
და ვერც პრეზიდენტი ქვეყნის მომავალს ვერ უკარნახებს – ყველაფერი
ულმობელ ვითარებაზეა დამოკიდებული. ვინც არ უნდა იყოს, სახელ-
მწიფო კონტროლი გაძლიერდება, მეტად გაეწევა ანგარიში ომისშემ-
დგომ არეულობებს, გადასახადები კვლავ გაიზრდება…

274
 სებასტიანი ჟესტებითა და შორისდებულებით ადასტურებდა, რომ
ყურადღებით უსმენდა; ოღონდ მისი სიტყვები ნაკლებად აინტერესებ-
და. შეშფოთებული უყურებდა, როგორი დაღლილი ჩანდა მამა, ბოლო
ოთხი წლის განმავლობაში როგორ დაბერებულიყო! ამ ომის პერიოდში,
ინდოეთიდან ინგლისში და უკან ისევ ინდოეთში გაუთავებელმა სია-
რულმა ძალიან გადაღალა და დააბეჩავა. შემდეგ კი ზამთარში ორთვი-
ანმა მოგზაურობამ, ყოველდღე ლექციებითა და კონფერენციებით, თა-
ვისი შედეგი გამოიღო. სრულიად მოულოდნელად, ჯონ ბარნაკი სიმ წი-
ფის წლებიდან სიბერის დასაწყისში გადასულიყო. მაგრამ, რა თქმა უნ-
და, ფიქრობდა სებასტიანი, მამამისი საკმაოდ ამაყი კაცი იყო, ეს რომ
ეღიარებინა, მეტისმეტად მიზანდასახული და ჯიუტი, დაღლილობა რომ
გაემხილა. ასკეტური ასკეტიზმისთვის, ასე გააგრძელებს უაზროდ, სანამ
საბოლოოდ არ დაეცემა.
– … ყველაზე დიდი იმბეცილი, – ჟღერადობა შემატა ხმას ჯონ ბარ-
ნაკმა, – და, რა თქმა უნდა, ჯომ ტულის სიძე რომ არ ყოფილიყო, აზრად
არავის მოუვიდოდა მისი დანიშვნა. მაგრამ, ბუნებრივია, როცა შენი ცო-
ლი მსოფლიოში საუკეთესო მლიქვნელის დაა, შეიძლება, უმაღლეს თა-
ნამდებობას მიაღწიო.
მჭახე ხმით გაიცინა; გამოცოცხლდა და მოჰყვა ნეპოტიზმის შემ-
თხვევების განხილვას.
სებასტიანი უსმენდა – სიტყვებს არა, არამედ რაც იმ სიტყვების
უკან იმალებოდა და აშკარად ჩანდა; მწარედ რომ იყო განაწყენებული
პარტიასა და მთავრობაზე, ამდენი წელია, ხელისუფლებაში თანამდე-
ბობა რომ არ აღირსეს. სიამაყე არ აძლევდა უფლებას, ესაყვედურა;
მხოლოდ დაუნდობელ სარდონიკულ გამოთქმებს უნდა დასჯერებოდა,
გამოთქმებს ადამიანთა სისულელეზე და სიმდაბლეზე, მათზე, ვინც
უყურადღებოდ დატოვა. თუმცა, ბოლოს და ბოლოს, როცა არ შეგიძლია
თავის შეკავება და კოლეგებს ისე ელაპარაკები, როგორც ჭკუასუსტებს
ან არასრულწლოვან დამნაშავეებს, მაშინ არც ის უნდა გაგიკვირდეს,
თუ სხვას უფრო დააფასებენ.
ბებერი, დაღლილი, განაწყენებული. მაგრამ, ეს ყველაფერი არ იყო,
გაიფიქრა სებასტიანმა, თან დანაოჭებულ სახეს უყურებდა და მის მა-
ღალ და მბრძანებლურ ხმას უსმენდა, ახლა სრულიად უადგილო რომ
ეჩვენებოდა. ეს ყველაფერი არ იყო. ოდნავ შესამჩნევად, თითქოს მამა-
მისის სხეულს დეფორმაცია განეცადა – თითქოს მოულოდნელად ჯუჯა

275
ან კუზიანი გამხდარიყო. „ის, ვინც უკეთესი ვერ გახდება, უარესდება“.
მაგრამ, ასე სწრაფად როგორ მოხდა. „ის, ვინც ვერ იზრდება, პატარავ-
დება“. ალბათ, ეს უფრო სწორი იქნებოდა. ასეთი ადამიანი ცხოვრებას
დაამთავრებდა არა როგორც მომ წიფებული კაცი, არამედ როგორც და-
ბერებული ემბრიონი. ზრდასრული, პროფესიული ნიჭითა და მსოფლიო
სიბრძნით სავსე; ოღონდ, ემბრიონი სულით და (მიუხედავად, სიმტკიცის
და მოქალაქის ღირსებებისა) ხასიათითაც.
სამოცდახუთი წლისა ცდილობდა გაეკეთებინა ის, რასაც აკეთებდა
ორმოცდათხუთმეტი, ორმოცდახუთი და ოცდათხუთმეტი წლისა. მაგ-
რამ, მაშინ ახალგაზრდა საქმიანი პოლიტიკოსი იყო, ისეთი, როგორიც
უნდა ყოფილიყო, ახლა კი იყო ისეთი, როგორიც მოხუცი კაცი არ უნდა
ყოფილიყო; და ასე რომ წვალობდა, უცვლელი დარჩენილიყო, სრული-
ად ამაზრზენ ანომალიად გადაიქცა. კაცმა რომ თქვას, პიტერ პენის ხა-
ნაში, ზრდის შეჩერებისკენ მიდრეკილებით ძალიანაც არ გამოირჩეოდა.
მსოფლიო სავსე იყო სამოცდაათს მიღწეული კაცებით, რომლებიც ისე
იქცეოდნენ, თითქოს ოცდაათი წლისანი ან სულაც თინეიჯერები ყოფი-
ლიყვნენ, ნაცვლად იმისა, რომ სიკვდილთან შესახვედრად მომზადებუ-
ლიყვნენ, ნაცვლად იმისა, რომ ნაგ ვის გორაკის ქვეშ ჩამარხული საკუ-
თარი სულიერი რეალობა ეძებნათ. მამამისის შემთხვევაში, ნაგავი საუ-
კეთესო ხარისხისა იქნებოდა – ასკეტიზმი, სამოქალაქო სამსახური, ზო-
გადი განათლება, პოლიტიკური იდეალიზმი. სულიერი რეალობაც არა-
ნაკლებ საიმედოდ ექნებოდა დამარხული, შეიძლება აზარტული თამა-
შების ქვეშ, ან სექსუალური ვნებების. მაგრამ, ბანქოს მოთამაშე და
ბორდელებში მოსიარულე კაცს არ ჰგონია, რომ მისი საქციელი ქების
ღირსია და სირცხვილის გამო – ყოფილა ასეთი შემთხვევებიც – თავი
დაუნებებიათ; როცა კარგად ინფორმირებული წესიერი მოქალაქე ამდე-
ნად დარწმუნებულია, რომ მორალურად და ინტელექ ტუალურად მარ-
თალია, ის არასოდეს შეცვლის საკუთარი ცხოვრების გზას. „მებაჟე უფ-
რო გამართლებული წავიდა შინ, ვიდრე ფარისეველი“.
ამასობაში, ნეპოტიზმის თემიდან, როგორც მოსალოდნელი იყო, სა-
უბარმა ომის შედეგებზე გადაინაცვლა… სულ ახლახან, უსმენდა და თან
ფიქრობდა სებასტიანი, ამ ერთგულ კერპთაყვანისმცემელს თავისმა
ღმერთმა დაუღალავი ენერგია მიანიჭა, სანუკვარი სოციალური რე-
ფორმებისთვის რომ მოეხმარებინა, მაგრამ, იმის ნაცვლად, რამე სარგე-
ბელი მიეღო – იმის მსხვერპლი გამხდარიყო, რასაც ეთაყვანებოდა. მო-

276
მავალი და მომავლის პრობლემები, გასვრილი სინდისივით, მოსვენებას
არ აძლევდა.
ჯერ ახლო მომავალზე ლაპარაკობდა. – ევროპა ისეთ ქაოსს მოუ-
ცავს, რომ მომავლის გადმოსახედიდან, ომის წლები ქვეყნის ასაღორძი-
ნებლად უფრო ხელსაყრელი გამოჩნდება. ინგლისშიც კი, მართალია
შვებას იგრძნობენ, ომის პერიოდის ეკონომიკის უბრალოებისა და ორგა-
ნიზებულობის ნოსტალგია შემოაწვებათ. ხოლო აზიაში ამასობაში პო-
ლიტიკური არეულობები, შიმ შილი და ავადმყოფობები, შიდარასობრი-
ვი ზიზღი და გაცნობიერებული თუ გაუცნობიერებელი მომავალი რა-
სობრივი ომისთვის მზადება დაიწყება! – ჯონ ბარნაკმა ხელები აღმარ-
თა და მერე ისევ ჩამოყარა, თითქოს უიმედობის საჩვენებლად. და, რა
თქმა უნდა, ეს ყველაფერი არ იყო. თითქოს შურისძიების ფურიები აგუ-
ლიანებდნენ, მომავლის კვლევაზე განაგრძო საუბარი, კერძოდ, გარდა-
უვალ საფრთხეზე, მოსახლეობის რიცხვის ცვალებადობაზე. ინგლისში,
დასავლეთ ევროპაში, ამერიკაში ოცდაათი წლის შემდეგ საეჭვოა, მო-
სახლეობა გაიზარდოს და მოსახლეობის ორმოცდაათ პროცენტს ხან-
დაზმულის პენსია ექნება. და ამ დაუძლურებული ბებრების გვერდით
ორასი მილიონი რუსი იდგება, უმეტესად ახალგაზრდები, თავდაჯერე-
ბულები და იმპერიალისტურად მოაზროვნენი, როგორც ოდესღაც ჩვენ
ვიყავით, ეკონომიკური და დემოგრაფიული ექსპანსიის დროს. რუსეთის
აღმოსავლეთით კი, ჩინეთში, ხუთასი მილიონი მოსახლით, ნაციონა-
ლიზმისა და ინდუსტრიალიზმის აყვავება დაიწყება. და ჰიმალაის სამ-
ხრეთით ოთხასი თუ ხუთასი მილიონი ინდოელი შიმ შილობს და უიმე-
დოდ ცდილობს, თავისი ოფლით ნაშრომი გადაცვალოს არსებობისთვის
აუცილებელ ფულზე, საკმარისი რომ იყოს იმისთვის, კიდევ ხუთასი მი-
ლიონი დაემატოს მოსახლეობას.
– ომის მთავარი შედეგი, – განაგრძობდა მოწყენილი, – იმ პროცესე-
ბის აქსელერაციაა, ისედაც რომ მოხდებოდა – ნელ-ნელა და ნაკლებად
კატასტროფულად. რუსეთის მიერ ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის
დაპყრობის მცდელობა; ჩინეთის მიერ დარჩენილი აზიის დაპყრობა; და
მთელი აზიის ინდუსტრიალიზაცია. თეთრი კაცის ბაზარზე იაფფასიანი
ნაწარმი წამოედინება. და თეთრი კაცის რეაქცია იქნება კაზუს ბელი
მომდევნო რასობრივი ომისა.
„და ეს ომი…“

277
 ჯონ ბარნაკმა წინადადება არ დაამთავრა და იმჟამინდელი ინდოე-
თის უბედურებებზე დაიწყო მოყოლა – ბენგალიის შიმ შილობა, მალა-
რია, ციხეები, სავსე კაცებითა და ქალებით, რომელთა გვერდით თვი-
თონაც იბრძოდა სვარაჯისთვის (თვითმმართველობისთვის). მწარე
იმედგაცრუება იგრძნობდა მის ხმაში. არა იმიტომ, რომ პოლიტიკური
სიმპათიები გაიღო მსხვერპლად. არა, იმედგაცრუებას ფესვები უფრო
ღრმად ჰქონდა – ღრმად იმ რწმენაში, რომ პოლიტიკური პრინციპები
როგორი შესანიშნავიც არ უნდა იყოს, რეალურ პრობლემებს არ მიესა-
დაგება, რადგან პრობლემები უფრო არითმეტიკული იყო, ძალიან ცოტა
სახნავ მიწაზე ძალიან ბევრი ხალხი ცხოვრობდა. ტექნოლოგიისა და
პაქს ბრიტანიკის წყალობით, მალთუსის კოშმარები ყოველდღიური რე-
ალობა გახდა.
სებასტიანი სამზარეულოში გავიდა ჩაის დასაყენებლად. ღია კარი-
დან ჯერ საქსაფონის ხმა მოესმა, მერე მსახიობი ქალის ემოციური ლა-
პარაკი, მერე უფრო მშვიდად მოსაუბრე მამაკაცის ხმა. როგორც ჩანს,
მამა ახალ ამბებს უსმენდა.
ოთახში რომ შებრუნდა, ახალი ამბები დამთავრებული იყო. ჯონ
ბარნაკს თვალები მოეხუ ჭა და ნახევრად ეძინა. მოულოდნელად რომ
წაადგა თავზე, მამის სახე და მოშვებული სხეული ენით აუწერელ დაღ-
ლილობაზე მიანიშნებდა. სებასტიანმა ფინჯანი მაგიდაზე დადგა, ხმა-
ურზე ჯონ ბარნაკი შეკრთა და წამოჯდა. დაქანცულმა სახემ ისევ დაიბ-
რუნა ჩვეული უდრეკი გამომეტყველება, სხეულმა კი – ბრძოლისთვის
მზადყოფნა. – რუსებზე და ჩეხებზე გაიგე? – ჰკითხა.
სებასტიანმა თავი გააქნია. მამამ გაანათლა, ოცწლიანი პაქ ტის მეტი
დეტალები გარკვეულა.
– ხედავ? – დაასკვნა ტრიუმფალურად, – უკვე დაწყებულია – რუსე-
თის ჰეგემონია ევროპაში.
სებასტიანმა ფრთხილად მიაწოდა ფინჯანი. არც ისე დიდი ხნის წინ,
– ფიქრობდა, – ამას „რუსეთის ჰეგემონია“ კი არა „საბჭოთა გავლენა“
ერქმეოდა. მაგრამ ეს მანამდე იყო, ვიდრე მამამისი დემოგრაფიული
პრობლემებით დაინტერესდებოდა. და ახლა, რა თქმა უნდა, სტალინმა
ძველი რევოლუციური პოლიტიკა რელიგიისკენ შემოაბრუნა. საბერძნე-
თის მართლმადიდებლური ეკლესია ისევ გამოიყენეს ნაციონალიზმის
იარაღად. ახლა იქ სემინარიაა და პატრიარქი და მილიონი ადამიანი ხა-
ტების წინ ჯვარს ისახავენ.

278
 – ერთი წლის წინ, – განაგრძობდა ჯონ ბარნაკი, – ჩვენ ჩეხებს ამის
უფლებას არ მივცემდით. არასოდეს! ახლა, არჩევანი არ გვაქვს!
– გამოდის, რომ, – თქვა სებასტიანმა ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ, –
ხანდახან უნდა კარგად დაფიქრდე, როცა არჩევანი გაქვს.
– რას გულისხმობ? – ჰკითხა მამამ და ეჭვის თვალით შეხედა.
– რუსები იქნებიან თუ სხვა ვინმე, ადამიანს ყოველთვის ეძლევა თა-
ვისუფლება, ყურადღება მიაქციოს ცხოვრების დედაარსს.
ჯონ ბარნაკს ზიზღნარევი სიბრალული გამოეხატა სახეზე, მერე ხმა-
მაღლა გაიცინა, ნაგავსაყრელში ჯართით დატვირთულ ვაგონს რომ
ცლიან, იმ ხმას ჰგავდა.
– ოთხასი დივიზია, – თქვა, როცა პაროქსიზმმა გაუარა, – Gaseous
Vertebrate-ზე მაღალი კლასის შეხედულების წინააღმდეგ, – აღნიშნა
ძველებურ სტილში, ოღონდ, იმ განსხვავებით, რომ ძველი, კარგი სტი-
ლი უკვე ახალი სტილი გამხდარიყო თავისი თავის დამთრგუნველი ჯუ-
ჯისა, რომელმაც წარმატებით დაასრულა სულიერი აბორტი.
– და მაინც… – თქვა სებასტიანმა, – თუ შეეცდები… – ყოყმანობდა, –
თუ შეეცდები, მისი ერთ-ერთი აზრი გახდე, შეიძლება, ძირეულად შეიც-
ვალო.
– ეჭვიც არ მეპარება! – სარკასტულად წარმოთქვა ჯონ ბარნაკმა.
– და ეს განსხვავება გადამდებია, – განაგრძო სებასტიანმა, – შეიძ-
ლება, ისე სწრაფად გავრცელდეს, რომ იმ ხალხს, დიდ ბატალიონებს
რომ ავსებენ, იარაღის გამოყენება აღარ მოუნდეს.
ამას კიდევ ერთი ხმამაღალი სიცილი მოჰყვა და ამჯერად სებასტია-
ნიც აჰყვა.
– დიახ, – აღიარა, – საკმაოდ სასაცილოდ ჟღერს. მაგრამ, მილიონი-
დან ერთი შანსი ჯობს, ვიდრე საერთოდ არ გ ქონდეს შანსი. და ეს ის
არის, შენ რომ ნატრულობ. – არა, მე ეს არ მითქვამს, – შეეპასუხა მამა,
– ალბათ ზავი დაიდება, დიდი ხნით.
– ოღონდ, არა მშვიდობა.
– არა, ვშიშობ, რომ არა. ეს არ იქნება ნამდვილი მშვიდობა.
– იმიტომ, რომ მშვიდობა არ მოდის მათთან, ვინც უბრალოდ მუშა-
ობს მშვიდობისთვის – მხოლოდ, როგორც რაღაცის არამთავარი პრო-
დუქტი.
— Gaseous Vertebrates-L გულისხმობ, არა?

279
 – ზუსტად, – თქვა სებასტიანმა, – მშვიდობა ვერ იარსებებს იქ, სა-
დაც მეტაფიზიკაა, რომელიც ყველასთვის მისაღებია, მაგრამ ცოტა
ხვდება. – და როცა მამამ გაკვირვებულმა შეხედა, – პირდაპირი ინტუი-
ციით, – განაგრძო, – როგორც, მაგალითად, ლექსის სილამაზეს აღიქვამ,
ან ქალისას.
დიდი ხნით სიჩუმე ჩამოვარდა.
– ალბათ, დედა კარგად აღარ გეხსომება?
სებასტიანმა თავი გააქნია.
– პატარა რომ იყავი, ძალიან ჰგავდი. უცნაური იყო, ცოტა შემაშფო-
თებლად უცნაური, – მერე თავი გააქნია და დასძინა, – ვერასოდეს ვი-
ფიქრებდი, ამას თუ შეძლებდი.
– რას?
– რაზედაც ახლა ვსაუბრობთ. მე, რა თქმა უნდა, მიმაჩნია, რომ ეს
სისულელეა… – სწრაფადვე დაამატა, – მაგრამ, უნდა გითხრა… – სახე-
ზე მისთვის უჩვეულო შეცბუნება გამოეხატა, მერე თითქოს მოერიდა,
ზედმეტი სიყვარული არ გამოევლინა, – შენთვის ამას საზიანო არაფე-
რი მოუტანია.
– გმადლობ.
– მე ის ახალგაზრდა მახსოვს.
– ვინ?
– რონტინის ვაჟი, ბრუნო – ასე არ ერქვა?
– ასე ერქვა.
– ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება არ მოუხდენია. ნეტა, ვინმეს ოდესმე
თუ მოუხდენია მასზე შთაბეჭდილება, – ფიქრობდა სებასტიანი. მამა
ყოველთვის მეტისმეტად დაკავებული იყო თავისი საქმითა და იდეებით,
ვერ იცლიდა სხვა ადამიანების გასაცნობად. მისთვის ადამიანები პოლი-
ტიკოსის ან ეკონომისტის ტიპის ნიმუშები იყვნენ და არა ინდივიდუა-
ლური კაცები ან ქალები.
– და, როგორ ჩანს, რაღაც გაგებით, შესანიშნავი ადამიანი ყოფილა,
– განაგრძო ჯონ ბარნაკმა, – ბოლოს და ბოლოს, შენ ასე მიგაჩნია.
სებასტიანს გული აუჩუყდა. პირველი შემთხვევა იყო, როცა მამამ
კომპლიმენტი გაიღო მისთვის და აგრძნობინა, მთლად სულელი არ მგო-
ნიხარო.
– მე მას შენზე უკეთ ვიცნობდი, – უთხრა.

280
 ჯონ ბარნაკი სავარძლიდან წვალებით წამოდგა. – ძილის დროა, –
თქვა, თითქოს რაღაც ჭეშმარიტება დაადგინა, ცდილობდა, დაღლილო-
ბა დაემალა. სებასტიანს ზურგი შეაქცია, – შენ რა აღმოაჩინე იმ კაცში?
– რა აღმოვაჩინე? – მშვიდად გაიმეორა სებასტიანმა. არ იცოდა,
რით დაეწყო, იმდენი რამის თქმა შეეძლო. მისი პირდაპირობა, მაგალი-
თად, უჩვეულო გულწრფელობა, უბრალოება და პრეტენზიის უქონლო-
ბა. მისი სითბო, ყოველგვარ სენტიმენტალობას მოკლებული და არაამ-
ქვეყნიური – ოღონდ არაამქვეყნიური ადამიანური დონის მაღლა, არა
ქვევით, როგორც მისი გრძნობები. თუ, – როგორც საბოლოოდ მიხვდა, –
ბრუნო თხელი გამჭვირვალე საფარი იყო, რომელიც შემოხვეოდა არა
საკუთარ თავს, არამედ რაღაც ირაციონალურს – მშვიდობის, სიძლიე-
რისა და ცოდნის არაამქვეყნიურ სილამაზეს. მაგრამ, – ფიქრობდა სე-
ბასტიანი, ეს ის არ იყო, რისი გაგებაც მამას სურდა. როგორც იქნა, შე-
ხედა. – ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება იმან დამიტოვა, – თქვა, – ბრუ-
ნოს შეეძლო დაერწმუნებინე, რომ ეს ყველაფერი რამედ ღირს. არა სა-
უბრით, არამედ უბრალოდ, ყოფნით.
ამჯერად ჯონ ბარნაკს არ გასცინებია, მხოლოდ ჩუმად მოისვა ხელი
ნიკაპზე.
– თუ ჭკვიანი ხარ, – თქვა ბოლოს, – არ კითხულობ, ყველაფერი რა-
მედ ღირს თუ არა. შენს საქმეს აკეთებ და პრობლემას მეტაბოლიზმს
უტოვებ. ეს გაპოვნინებს ცხოვრების აზრს.
– იმიტომ რომ ეს შენ არ ხარ, – ამბობდა სებასტიანი, – არც ვინმე
ადამიანი, არამედ კოსმიური წესრიგის ნაწილი. ამიტომაა, ცხოველებს
მეტაფიზიკა რომ არ ადარდებთ. ისინი იდენტურები არიან საკუთარი
ფსიქოლოგიისა, იციან კოსმიური წესრიგის შესახებ. ადამიანები კი თავს
აიგივებენ ფულის კეთებასთან, სასმელთან, პოლიტიკასთან თუ ლიტე-
რატურასთან და არც ერთს საერთო არა აქვს კოსმიურ წესრიგთან. ბუ-
ნებრივია, მათთვის არაფერი წარმოადგენს აზრს.
– რა შეიძლება ვიღონოთ?
სებასტიანმა გაიღიმა, წამოდგა, რადიოს თითი გადაუსვა და თქვა –
შეიძლება, ახალ ამბებს უსმინო – როგორ კარგადაც არ უნდა ჟღერდეს,
ამბები ყოველთვის ცუდია. ან შეიძლება, გადაწყვეტილება მიიღო და
სულ სხვა რამეს მოუსმინო. სიყვარულით მოხვია მამას ხელი – ვნახოთ
ერთი, სტუმრის საძინებელი დასალაგებელი ხომ არ არის?

281