(ILO) vb.
kuruluşlar uluslararası kamusal mal
02 MALİYE TEORİSİ
KAMU KESİMİ TARAFINDAN ÜRETİLEBİLEN MAL VE
HİZMETLER
1) TAM ( PÜR, SAF ) KAMUSAL MALLAR ( Samuelson )
Sosyal mallar, kollektif mallar ve bölünemez,
fiyatlandırılamaz mallar da denebilir.
Kamusal mal tanımlamasını ilk defa çağdaş anlamda A.P.
SAMUELSON yapmıştır.
Faydası tüm topluma ait olan ve bölünemeyen mal ve
hizmetlerdir. (2001 KMS)
Faydası bölünemeyen (dolayısıyla fiyatlanamayan), bir fiyat
karşılığında piyasada satılamayan ve bireylerin tüketiminden
mahrum bırakılmadıkları mal ve hizmetlere tam kamusal
mallar denir. (2005 KPSS)
Ulusal güvenlik, adalet, iç güvenlik, diplomasi, genel
polis hizmetleri, savunma hizmetleri gibi…
Kollektif nitelikteki bu hizmetler, bütün vatandaşlara
yöneliktir. Bu hizmetler, devlet bütçesi tarafından finanse
edilirler.
Bunların toplumsal ihtiyaçları karşılamaya dönük olması,
başka bir ifadeyle tüm topluma yönelik bulunması kamusal
finansmana başvurulmasının nedenini oluşturmaktadır.
Kamusal malların iki temel özelliği vardır;
— Dışlanamama (tüketiminden hiç kimse mahrum
bırakılamaz).
— Ortak tüketim (birlikte tüketim vardır).
birlikte faydalaniyoruz
Yukarıdaki özelliklerin dışında kamusal malların diğer
özellikleri;
fayda bölünemez ayri ayri fiyatlandirilamaz
— Kamusal mallar bölünemez mallardır (fiyatlandırılamaz).
— Piyasaya konu olmaz. Pazarlanamaz
— Nüfus artışının etkisi yoktur. (2012 KPSS)
— Kamusal (zorunlu) finansman gerektirir (vergi).
— Üretim kararları politik otorite tarafından verilir.
— Dışsal ekonomiler oluşturur.
— Siyasal bir süreç gerektirir.
— Tüketiminde bireyler arasında rekabet yoktur.
— Özel kesimde üretilemez.
— Tam kamusal malların sunulmasında ortaya çıkan en
önemli konu BEDAVACILIK SORUNU’dur.
vergi kaciranlar
Bedavacılık sorunu, kişilerin kamusal mal ve hizmetlerden
yararlanmak istedikleri halde bu mal ve hizmetlerin
finansmanına katılmak istememeleridir.
a) Uluslar arası ( Küresel ) kamusal mallar
İnsanların birlikte tükettikleri, organizasyonu küresel bir
yönetimce sağlanan mal ve hizmetlerdir. Tam kamusal
mallarda olduğu gibi tüketimde rekabetin olmaması ve
tüketimden mahrum bırakılamama gibi iki kriterin
sağlanması gerekmektedir.
Bu mallar ekonomik, sosyal konularla ilgili olabildiği gibi
çevresel ve kurumsal konularla da ilgili olabilir.
Salgın ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için verilen
uluslararası sağlık hizmetleri, sağlıkla ilgili uluslar arası
çalışmalar (WHO), UNESCO, uluslar arası çalışma örgütü
-1-
sunmaktadırlar.
b) Yerel kamusal mallar: Deniz feneri, sokakların
temizlenmesi, aydınlatılması, suyolları, haşarat kontrolü,
trafik lambaları gibi…
Kamusal mallara olan talebin açıklanmamak istenmesinin
sebebi; Bu malın maliyetine katlanmamak içindir. Örneğin
Viktorya gölünün temizlenmesinde Kenya’nın temizleme
çabalarına karşılık Tanzanya ve Uganda her hangi bir çaba
göstermemektedir.
2) YARI KAMUSAL MALLAR ( Musgrave )
— Yarı bölünebilir, yarı fiyatlandırılabilir ya da karma
mallarda denilir. Pazarlanabilir. Tüketimde rekabet vardır.
— Tüketimden mahrum bırakma vardır. Hem bireye hemde
bireyin içinde bulunduğu topluma fayda sağlar.
— Topluma faydası kamusal mal gibi bireylere faydası özel
mal gibi olan mallardır.
— Devlet yarı kamusal malları sübvanse ederek üretimini
veya tüketimini teşvik eder.
En tipik örnekleri “ Eğitim, Sağlık”
Bu mallar kamu ekonomisi tarafından üretilmekle beraber
tam kamusal mal niteliğinde değildirler. Çünkü parçalar
halinde bölünebilir ve fiyatlandırılabilirler.
Topluma faydası kamusal gibi, bireylere faydası özel mal
gibi olan eğitim ve sağlık gibi mallardır.( hizmetlerdir.)
Bireye faydası olan fakat topluma da faydası olan mal ve
hizmetlerdir.
Üretimleri tamamen özel sektöre bırakılmaz, çünkü özel
sektörün temel amacı kar maksimizasyonudur. Bu
durumda gelir düzeyi düşük olanlar bu hizmetlerden
yararlanamaz.
Dışlama mümkündür.
Sıkışıklık maliyeti: İlave bir bireyin her hangi bir yarı
kamusal maldan yararlanması sonucu diğer bireylerin aynı
maldan kullanımının azalmasıdır.
Yarı kamusal mallarda "sıkışıklık maliyeti" adı verilen bir
maliyet ortaya çıkar. Bunun anlamı bir malı kullanmak için
daha fazla bireye izin vermenin fırsat maliyetinin o malı
daha önce kullananların faydalarındaki azalmadır.
Örneğin; kamuya açık bir havuzda havuza girenlerin
sayısının artması bu anlamda bir sıkışıklığa yol açabilir.
İtfaiye ve zabıta hizmetleri de yarı kamusal (sıkışan) mallara
verilebilecek başka örneklerdir.
Belli bir sayıda itfaiye aracının olduğu bir bölgede, hizmet
verilen kişi sayısı arttıkça kişi başına düşen faydada bir
azalma olabilir. Bunun sebebi herhangi bir yangın
durumunda itfaiye araçlarının başka bir görevde olma
ihtimalidir.
Yarı kamusal mallarda değişimin bedeli genelde harçtır.
3) ÖZEL MAL VE HİZMETLER
— Bölünebilir, fiyatlandırılabilir mallarda denilebilir.
KİT ürünleri, elektrik, su, telefon, doğal gaz
Bu malların faydaları toplum bireyleri arasında
bölünebilmektedir. Başka bir ifadeyle
fiyatlandırılabilmektedir.
Kelime başlığına bakarak özel malları, özel sektörün ürettiği
mallar olarak görmemek gerekir.
KİT'lerin (İDT + KİK) ürettikleri mallar da özel maldır.
Kamusal mallar dışsal fayda sağlarken, özel mallar içsel
fayda sağlar yani kullanana faydası vardır.
Özel malların özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz;
— Tam bölünebilir mal ve hizmetlerdir,
— Tüketiminde rekabet vardır,
— Bireysel fayda sağlar,
— Fiyatlandırılır,
— Dışlama (mahrum bırakma) mümkündür.
Kamu kesimi şu durumlarda özel mal üretir;
- Bir mal üretilirken sıfır maliyetle ikinci bir malın/yan
ürünün de üretilmesi: Örneğin; elektrik elde edilirken barajın
yapılması sonucunda suya da sahip olunması.
( Baraj + elektrik + su )
- Ölçek ekonomilerinden yararlanma; azalan maliyet
koşullarından yararlanma (Doğal tekel mallarında
geçerlidir.) (Devlet üretimi ve tüketiciye sunulmasını kendi
belirler. Elektrik ve doğal gaz dağıtımı gibi…) (2003 KPSS)
(2004 KPSS)
- Mali tekel ( Devletin amacı gelir elde etmektir. ) (Mali
tekel; Dolaylı vergilere giren bir tüketim vergi türüdür.
Devlet, bazı malların üretimini tekeline alır ve bunların
fiyatlarını yüksek tutarak vergi gelirini sağlar. Bunun içinde
tekelinde bulundurduğu malların satışlarında dolaylı vergi
tahsil eder.)
NOT: Sosyal refah devleti anlayışı ile birlikte devlet
sadece kolektif ihtiyaçları değil, özel ihtiyaçları da
karşılamaya başlamıştır. (2007 KPSS)
4) ERDEMLİ MALLAR ( MERİT VEYA
DEĞERLENDİRİLMİŞ MALLAR ) ( Musgrave )
Erdemli mallar, halkın sağlığı açısından gerekli olduğu halde
yeterli halde gelir, bilgi, eğitim düzeyi olmadığı için talebi
yetersiz olan mallar ve hizmetlerdir.
Belirli kalite koşullarını sağlayan mallar erdemli mallardır.
(2008 KPSS)
Bu mallar aslında özel mal veya yarı kamusal maldır. Bu
malları erdemli mal yapan devlet tarafından ücretsiz
sunulması, piyasa fiyatlarının altında satılması ve (
emniyet kemeri gibi ) kullanımının zorunlu tutulmasıdır.
Erdemli ve erdemsiz mallarla ilgili olarak devlet
"Paternalistik" bir anlayış ile piyasaya müdahale
etmektedir. (2011 KPSS)
Paternalist devlet toplumu oluşturan fertlerin
ihtiyaçlarını bir babanın çocuklarının ihtiyaçlarını
düzenleyişindeki gibi düzenlemeye çalışmaktadır.
Erdemli mallar belirli kişi ya da kişi gruplarına özel fayda
sağlarken topluma da sosyal fayda sağlar.
Bunun yanında bu malların toplumun sağlığına katkı
sağlayacak mallar da olması gerekir.
-2-
Ücretsiz aşı kampanyaları (aşı, ortak tüketim için
üretilmemekte ve tek tek bireylerin kullanımına sunulan bir
hizmettir. Ancak sağlık ocaklarında ve kamuya ait yerlerde
yapılan aşılardan da herhangi bir ücret alınmamaktadır),
ücretsiz toplu sünnetler, okullarda çocuklara dağıtılan sütler,
gibi
Kamu tarafından sağlığa faydalı olması sebebiyle zorunlu
tutulan mal ve hizmetler de erdemli mal
sınıflandırmasına dâhil edilebilir.
Öğrenci bursları ve yeşil kart, sosyal konutlar inşa edilmesi,
kreşler, öğrencilere yönelik yurtlar, huzur evleri, kadın
sığınma evleri erdemli mallar arasında sayılır.
ERDEMSİZ (DEMERİT) MALLAR, düşük kalitede ve zararlı
mallardır. Bunlar toplum sağlığına zarar veren mallardır.
Devlet tarafından satılan içki, sigara ve kumar gibi
Erdemsiz (demerit) mallar negatif dışsallık yayar. Yani bu
malı tüketen birey ve onun yaşadığı topluma maliyet
yükleyen mallardır.
Erdemli - erdemsiz mallarda devlet müdahalesi olmadığı
takdirde bir kısım mallara karşı tercih çarpıklığı ortaya
çıkabilir. Bu tercih çarpıklığı genellikle erdemli malların
yeterince üretilmesi veya erdemsiz malların fazla tüketilmesi
şeklinde ortaya çıkar. cevre edinme
sosyal güvenlik
5) KULÜP MALLAR ( J. Buchanan )
mali fayda(orduevi)
Pozitif dışsallıkları olan ancak faydası sadece belirli bir
grubun üyesi olan bireylerin yararlandığı mal ve
hizmetlerdir. Kulübe üye olanların tüketebildikleri mallardır.
Örneğin; polis evinden sadece polisler faydalanabilir. Bedel
ödetme kulübe üye olma ile gerçekleşmektedir. Kulübe üye
olmayanlar söz konusu malı tüketemezler.
Dolayısıyla kulüp mallarda tüketimden mahrum bırakma
özelliği vardır. Yarı kamusal mallardan farklı olarak kulüp
malların faydasından sadece kulüp üyeleri faydalanır. SGK,
kooperatifler, spor klüpleri, lojmanlar, ordu evleri, öğretmen
evleri gibi…
Bu mallarda üye sayısı arttıkça “ kalabalıklaşma
maliyetleri” de oluşur.
kendiliginden ortaya cikar(amacimiz disinda)
DIŞSALLIKLAR herhangi üretim veya tüketimden 3. kisilerin
zarar görmesi(ortamda sigara icilmesi gibi)
İlk kez K. Wicksell tarafından ortaya atılmış, Marshall
tarafından geliştirilmiştir. pozitif dissallik(fayda)
negatif dissalk(zarar)
Dışsallık, toplumun belirli bir üyesi tarafından yapılan üretim
veya tüketim sonucunda doğan fayda veya maliyetlerin
toplumun diğer üyelerine yansımasıdır.
Dışsallık; bir ekonomik birimin faaliyeti dolayısıyla diğer
ekonomik birim veya birimler üzerinde dolaylı olarak görülen
olumlu veya olumsuz etkilerdir. (2006 KPSS)
Dışsallıkların özellikleri; (2008 KPSS) (2010 KPSS)
firmann atiklarini nehre birakmasi
1) Üretim veya tüketim sürecinde ortaya çıkabilir. Kaynak
dağılımında etkinliğin bozulmasına yol açar.
2) Neden oldukları fayda ve zararlar piyasa dışıdır. Pozitif ve
negatif olabilir.
sigara dumaninin zararinin ücreti yoktur
3) Pazarlanamaz, fiyatlandırılamaz ( Bu yüzden yaydıkları
fayda ve maliyetler piyasa dışıdır. )
saglikta hep pozitif dissallk vardr
bu yüzden devlet önem vermektedir
 4) Negatif dışsallıklarda “ Marjinal sosyal maliyet > Marjinal
özel maliyet ”
(Marjinal özel maliyet + Marjinal dışsal maliyet = Marjinal
sosyal maliyet)
ÜRETİCİDEN TÜKETİCİYE DIŞSALLIK
Bir üretim faaliyetinin tüketicilerin fayda fonksiyonlarını
fiyat mekanizması dışında olumlu veya olumsuz yönde
etkilemesidir.

5) Pozitif dışsallıklarda “ Marjinal sosyal fayda > Marjinal Bir fabrikanın yaptığı parktan insanların faydalanması, bir
özel fayda ” firmanın internetteki web sitesinden bir tüketicinin günlük
(Marjinal özel fayda + Marjinal dışsal fayda = Marjinal haberleri takip etmesi olumlu dışsallık örnekleri iken;
sosyal fayda)
Zeytincilikle uğraşan bir firmanın zehirli suyu tarlalara
6) Bir piyasa başarısızlığı olduğunda devlet müdahalesi akıtması sonucunda ortaya çıkan kokunun bölge halkını
gereklidir. rahatsız etmesi, belediye otobüsünün egzozundan çıkan
S1 gazın insanların sağlığını bozması olumsuz dışsallıklara
S örnek olarak verilebilir.
+Dissallik varsa
S2 devlet tesvik eder
TÜKETİCİDEN TÜKETİCİYE DIŞSALLIK

- Dissallik varsa Bir tüketim faaliyetinin tüketicilerin fayda fonksiyonlarını

devlet ceza keser fiyat mekanizması dışında olumlu veya olumsuz yönde
etkilemesidir.
D
Bir alışveriş merkezinin manav reyonunda elma sandığı
içinde çürük elmaları seçip temizleyen bir tüketici kendinden
7) Negatif dışsallıklarda fazla üretim sonra gelen tüketicilere olumlu bir dışsallık yaymış olur.

8) Pozitif dışsallıklarda düşük üretim oluşur. ( Devlet Veya tarihi geçmiş bir yoğurdu reyon görevlisine söyleyerek
müdahalesi yokken ) kaldırtan bir tüketici de kendisinden sonra belki de tarihine
bakmadan o yoğurdu alacak tüketiciye olumlu anlamda bir
Fazla üretim olduğunda, devlet vergileri arttırdı. Arz eğrisi dışsallık sağlamış olur.
sola kayar (S1 ). Üretim azalır.
Misafirin gittiği evde sigara içerek sigara kullanmayan ev
DIŞSALLIKLAR sahibini rahatsız etmesi,

Kütüphanede bağırarak konuşan bir kişinin diğer ders

Pozitif (Olumlu) Negatif (Olumsuz)
(Dışsal Ekonomi) (Dışsal Ekonomisizlik)
1) Üreticiden - üreticiye
2) Üreticiden - tüketiciye
3) Tüketiciden - tüketiciye
4) Tüketiciden - üreticiye
ÜRETİCİDEN ÜRETİCİYE DIŞSALLIK
Bir üretim faaliyetinin diğer bir üreticiyi fiyat mekanizması
dışında olumlu veya olumsuz yönde etkilemesidir.
Olumlu etkilemeye örnekler verilecek olursa; yan yana
bulunan bir elma bahçesi ile bal üretim faaliyetinde arılar
elma bahçesinde bal yapmak için çiçekten çiçeğe
konarlarken tozlaşmayı da sağlarlar ve bu şekilde hem bal
üretimi hem de elma üretimi artar.
sadece
okuyun Veya hizmet içi eğitim alarak bir firmadan ayrılan işçinin yeni
işinde önceki işinde öğrendiği bilgileri kullanması.
Bir fabrikanın atık sularını göle boşaltması sonucunda
göldeki balıkların ölmesi ve gölde balıkçılık yaparak
geçimlerini sağlayan balıkçıların durumlarının kötüleşmesi,
bir maden işletmesinin zehirli atıklarını nehre akıtmasının o
nehir suyuyla sulama yapan çiftçileri etkilemesi.
Bir fabrikanın bacasından çıkan dumanın arıları olumsuz
etkilemesi ve bal üretiminin azalması, avlanma bölgeleri gibi
sınırlı kullanım kapasitesine sahip yerlerin aşırı kullanımı
sonucu ortaya çıkan tahribat olumsuz dışsallıklara örnek
olarak verilebilir. Negatif dışsallıkların diğer adı "dışsal
ekonomisizlik"tir.
-3-
çalışanların motivasyonlarını bozması,
Gecenin yarısında yerde ceviz kırarak aşağıdaki komşuyu
rahatsız etmek,
Bir evde ısınmak için kullanılan yakıtın bacadan çıkan
dumanının yandaki evin balkonunda asılı çamaşırları
kirletmesi tüketiciden tüketiciye olumsuz dışsallık
örnekleridir.
sadece
okuyun
TÜKETİCİDEN ÜRETİCİYE DIŞSALLIK
Bir tüketim faaliyetinin üreticileri fiyat mekanizması
dışında olumlu veya olumsuz yönde etkilemesidir.
Geçmişte bir başbakanımızın TV'de kuşburnu çayı içmesi
vatandaşları da kuşburnu çayı içmeye yöneltmiş ve
kuşburnuna talebin artması ile kuşburnu satışları atmıştır.
Bir başka örnek ise bir öğrencinin aldığı spor ayakkabısı bir
diğer öğrenci arkadaşına övmesi sonucunda o ayakkabıya
talebin artmasıdır ve ayakkabı satışlarının artması
sonucunda firmanın gelirlerinin artmasıdır.
Ancak burada bir hususa dikkat etmek gerekir.
Eğer ayakkabıyı alan öğrenci bu ayakkabının iyi olduğu
imajına bir reklam sonucunda ulaşsaydı burada dışsallık
ortaya çıkmazdı.
Çünkü reklam para karşılığında yapılmaktadır. Öğrenci diğer
öğrenci arkadaşına ayakkabıyı överken herhangi bir ücret
almadığı için burada dışsallık vardır. Eğer öğrenci bu
övgüyü bir para karşılığında yapsaydı dışsallıktan
bahsedilemezdi.
Dışsallık söz konusu olduğunda devletin çeşitli
müdahale yöntemleri bulunmaktadır: Bunlar; vergileme,
sübvansiyon, miktar kısıtlamaları, mülkiyet haklarının
düzenlenmesi
Örneğin, kirliliği azaltmak için firmaların faaliyetlerine miktar
kısıtlaması getirilebilir.
Örneğin; altın üretiminde kullanılan siyanürün çevreye olan
zararları sebebiyle kullanımı kısıtlanabilir.
Bunlara ilave olarak devlet, çeşitli ülkelerde olduğu gibi
"çevre kirletme hakları" oluşturarak firmaların negatif
dışsallık yayan faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için bu
hakları satın almalarını zorunlu kılabilir.
VİNER’E GÖRE DIŞSALLIKLAR
Parasal Dışsallıklar Teknolojik Dışsallıklar
1) PARASAL DIŞSALLIKLAR: Dışsallık, malın fiyatına
yansıtılabiliyorsa buna parasal dışsallık denir. Parasal
dışsallık tüketici veya üreticinin reel gelirini etkiler.
Parasal dışsallık piyasa üzerinde etkili olduğundan gerçek
anlamda dışsallık olarak kabul edilmez.
Gerçek dışsallık; piyasa sisteminde fiyatlandırılamayan ve
piyasa başarısızlığına neden olan dışsallıktır.
Parasal dışsallıkta türünde diğer ekonomik birimler
üzerindeki etkiler dolaylı olarak (piyasa mekanizmasından
geçerek) etkilerini gösterir.
Örneğin; bir petrol istasyonunun, yakınında yeni otoyol
girişinin açılmasıyla, artan trafikten olumlu biçimde
etkilenmesi ve kârının artması (olumlu parasal dışsallık).
Örneğin; Hatay’daki metro çalışmalarının esnafı olumsuz
etkilemesi, gelirinin %50 azalmasına sebep olması
2) TEKNOLOJİK DIŞSALLIK: Üretim veya fayda
fonksiyonlarında değişmelere yol açarak doğrudan reel
etkiler meydana getiren dışsallıktır.
Örneğin; bir otomobil üreticisi motoru dışarıdan alıyor.
( Motor teknolojisindeki gelişim üreticiyi olumlu etkiler)
MARJİNAL DIŞSALLIK
İlave bir üretim veya tüketim faaliyeti sonucunda diğer
kişilerin fayda ya da zarar görmesidir.
Örneğin; Evde müziğin sesini açan Mehmet’in komşusu
Ahmet’i rahtsız etmesi
İNFRA MARJİNAL DIŞSALLIKLAR
İlave bir üretim veya tüketim faaliyetlerinden kişilerin
etkilenmemesi, fayda ve maliyet fonksiyonlarının
değişmemesidir.
Örneğin; Balkonu kapatan ağacın budanması sonrası
ortaya çıkan deniz manzarası karşısında Caner’in kayıtsız
kalması
-4-
DIŞSALLIKLARA KARŞI ÇÖZÜM YOLLARI
1) Dışsallıkların Devlet Müdahalesi İle Çözülmesi
2) Dışsallıkların Piyasa Mekanizmasında Çözülmesi
A) DIŞSALLIKLARIN DEVLET MÜDAHALESİ İLE
ÇÖZÜLMESİ
1) VERGİLER ( Pigovian Vergiler ) alkol sigaraya yüksek vergi
— A.C. Pigou tarafından ortaya atılmıştır.
— Negatif dışsallıkların vergi ile içselleştirilmesidir.
— Emisyon vergileri de denir.
Dışsal maliyetlerin firma tarafından içselleştirilmesini
sağlamak için, bu maliyetlere eşit miktarda vergi konulması
dışsallıklarla mücadelede kabul görmüş en önemli
müdahale yöntemlerinden biridir. Bu tür vergiye Pigou
vergisi adı verilir.
Örneğin; Çevreye zarar veren kişilere ve kurumlara zarar
kadar vergi getirilmesi
Özellikle dışsallıklarla mücadelede vergiler negatif
dışsallıkların içselleştirilmesinde kullanılan en önemli
kamusal müdahale araçlarındandır.
Pigovian vergiler, oluşan marjinal özel maliyetler ile
marjinal sosyal maliyetler arasındaki fark kadar uygulanacak
vergilerdir.
2) NEGATİF DIŞSALLIKLARIN YASAKLANMASI
Kamu öncelikle dışsal maliyetler ilgili olarak bir liste
oluşturarak mevcut durumu sağlıklı bir şekilde saptar ve
mücadele edilecek alanları belirler.
Devlet çeşitli ölçümlerden sonra (çevre kirliliği) bir takım
idari düzenlemelerle (emir - yasak) dışsallık yayan
faaliyetlerle mücadele edebilir.
Örneğin, yapılacak bir tesisin arıtma tesisi kurmadan ruhsat
alamaması emir şeklinde düzenlemeyken, insan sağlığına
zararlı maddelerin çıkarılmasının engellenmesi yasak
şeklinde idari düzenlemedir.
Bunun yanında firmaların kirliliği yok edici filtre ve arıtma
cihazı kullanmasını sağlayıcı önlemler almalarını sağlamak
günümüzde en çok uygulanan çözümlerdendir.
Örneğin, turizm bölgesinde inşaat çalışmalarının
yasaklanması ( Ruhsat uygulaması )
3) DÜZENLEYİCİ ÖNLEMLER ALMAK
Kirlilik yaratan firmalar için düzenleyici önlem almak
Örneğin; filtre takma zorunluluğu
4) SÜBVANSİYON VERMEK
özel okul acana vergi indirimiyle tesvik vermek
Pozitif dışsallık yayan firmalara sübvansiyon verilir.
Sübvansiyonlar, ekonomik amaçlı mali yardımlardır.
Sübvansiyon uygulamaları, devlet gerçek ya da tüzel
kişilere yaptığı mali para ya da hizmet olarak yaptığı
karşılıksız yardımlardır.
Sübvansiyonlar ağırlıklı olarak pozitif dışsallıkların
içselleştirilmesinde uygulanmaktadır.
Negatif dışsallıkların azaltılması içinde sübvansiyon
verilebilir.
5) PAZARLANABİLİR KİRLETME HAKLARI ( Permiler )
Permiler, belli bir kirlenme düzeyine kadar kirlenme hakkı
verir. Pazarlanabilir belgelerdir. ( Özel bir durumdur )
Firmalara satılır ve firmalarda bunu başkalarına satabilir.
Devlet işletmelere belirli miktarda kirlilik yayma hakkı veren
permiler dağıtması ve bu permilerin piyasada alınıp
satılarak, kirlilik yaratan emisyonların kontrol altında
tutulmasıdır.
Bu sistemde emisyonlarını kısan bir firma, emisyon yayma
hakkını, daha fazla üretim yapmak isteyen başka bir firmaya
satabilmektedir.
Bu sistemin vergiler veya cezalardan üstün tarafı, üretim
konusunda oluşacak kirlilik konusunda belirsizlik olmaması,
devletin ne kadar kirlilik yaratılacağına baştan
kendisinin karar vermesidir.
Bu konuda Avrupa Birliği Emisyon Ticaretleri Sistemi,
2008'den bu yana üye ülkeler arasında bu ticaretin
kurumsal yapısını hızla oluşturmaya başlamıştır.
B) DIŞSALLIKLARIN PİYASA MEKANİZMASINDA
ÇÖZÜLMESİ
Dışsallıkların devlet müdahalesi olmadan piyasa aktörleri
tarafından çözülebileceği fikri esasta Marshall’a aittir.
Bu fikir sonrasında Coase, Scitovsky, Hicks ve Kaldor
tarafından geliştirilmiştir.
1) CAOSE YAKLAŞIMI:
Devlet müdahalesi olmadan, mülkiyet haklarının
düzenlenmesi yoluyla dışsallıkların çözümlenmesidir.
Dışsallıklar tarafların karşılıklı anlaşması ve mülkiyet
haklarının dağılımına bağlı olarak bir tarafın diğer tarafa
tazminat ödemesi yoluyla ortadan kaldırılır.
Anlaşma ve tazminat ile üretimde sosyal optimum düzeye
ulaşılır.
Devlet burada mülkiyet haklarını düzenlemeli ve pazarlık
maliyetlerini düşürmelidir.
2) HİCKS – KALDOR TANZİM PRENSİBİ:
Negatif dışsallığa neden olan tarafın diğer tarafa zarar
sonucu tazminat ödemesidir.
3) SCİTOVSKY PAZARLIK MODELİ:
Taraflar aralarında pazarlık yaparak dışsallık problemini
kendi aralarında çözerler.
PİYASA BAŞARISIZLIKLARI
Piyasaların etkin çalışmasını sağlayan koşulların ya hiç
ortaya çıkmamasını ya da herhangi bir şekilde ters yönde
çalışması piyasa başarısızlığı olarak bilinir.
-5-
Piyasa başarısızlıkları tam rekabet piyasasından
uzaklaşma durumunda ortaya çıkar. ( Neo Klasikler ortaya
atıyor. )
Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri
1) Piyasaya giriş çıkış serbesttir. (Mobilite)
2) Alıcı – satıcı sayısı çoktur. (Atomisite)
3) Fiyat veridir. (Alıcı – satıcı fiyatı belirlemez)
4) Tam bilgi (Enformasyon ilkesi) (Bir tüketici bir malın bütün
özelliklerini, nereden kaç liradan satıldığını bilir. Mal
homojendir.)
PİYASA BAŞARISIZLIKLARININ NEDENLERİ
1) Tam kamusal, yarı kamusal ve ortak malların varlığı
— Ortakların Trajedisi: Ortak mallarda devlet müdahalesi
olmadığı takdirde kaynak kullanımında etkinsizliğin ortaya
çıkmasıdır.
2) Erdemli – Erdemsiz malların varlığı
— Fiyatların veri olması özelliğini ortadan kaldırıyor.
3) Dışsallıkların varlığı
Mal ve hizmetlerin sosyal optimuma göre daha az veya
daha fazla arzına neden olan özel bir piyasa başarısızlığıdır.
4) Eksik piyasalar ve eksik rekabet
— Eksik rekabet piyasaları:
Monopol: İkamesi güç bir malın piyasada tek satıcısı, çok
sayıda alıcısı bulunur.
Düopol: İki üretici ve çok sayıda tüketicinin bulunduğu
piyasadır.
Monopolcü Rekabet Piyasası: Piyasada çok sayıda satıcı
ve alıcı vardır.
Oligopol: Piyasadaki alıcı sayısı, birbirini etkileyecek kadar
az sayıdadır.
Monopson: Piyasaya tek alıcının hâkim olduğu durumdur.
5) Doğal Tekellerin varlığı
— Doğal tekel mallarını ya devlet kendi üretir veya kendi
kontrolünde özel sektöre bırakır. Doğal tekellerde son birim
maliyeti fiyatlandırması yapılması durumunda zarar ortaya
çıkar. Haliyle yüksek fiyatlama olur.
6) Asimetrik bilgi ve bilgi eksiklikleri
— Taraflardan birinin ötekinden daha fazla bilgiye sahip
olması sonucu ortaya çıkar. 3 soruna yol açar;
a) Ahlaki Risk ( Moral Hazard ): Tek tarafın bilgiyi kendi
yararına, toplum ve diğer kişilerin zararına kullanması
b) Ters Seçim Sorunu: Limon problemi olarakta bilinir.
Bir iktisadi sözleşmenin, ilgili bilgileri edinmenin maliyetinin,
söz konusu işlemin iyi mi yoksa kötü mü olduğunu
belirlemeyi zorlaştıracak kadar yüksek olması yüzünden,
eksik ya da yanlış bilgi üzerine kurulması nedeniyle tercihlerine oy verirler. Oy çoğunluğuna göre
taraflardan birinin aleyhine olacak biçimde oluşması. kazanamayacak projeler kabul edilir.

Örneğin, kazalı bir arabanın kazasız gibi gösterilmesi Kabul edilen 2 projede harcama gerektiren proje ise kamu
sonucu, düzgün bir araba yerine kazalı bir arabanın harcamaları artarak kaynakların etkinsiz kullanımına yol
alınması açar.

c) Asil – Vekil Problemi: Milletvekillerinin, avukatların,

aracı kurumların temsil ettiği asilleri yanlış, eksik 6) Rant Kollama (Rant Seeking)
bilgilendirerek kendi çıkarına göre hareket etmesi.
a) Baskı ve çıkar gruplarının ekonomik rant kollama
7) Ekonomideki risk ve belirsizlikler çabasıdır (Kamu harcamaları artar).

8) Makro ekonomik istikrarsızlıklar b) Hükümetlerin bazı faaliyet alanlarına girişi sınırlandırarak

yapay olarak rant yaratmalarıdır.
9) Yetersiz büyüme hızı

10) Gelir dağılımda adaletsizlik 7) Mali Aldanma (Fiskal İllussion)

Kamu harcamaları açık finansman (borçlanma) yöntemiyle

karşılandığında bireyler harcamaların yararlarını aşırı
DEVLET BAŞARISIZLIKLARI (Kamu Tercihi Yaklaşımı) iyimser olarak tahmin ederlerken, cari ve gelecekteki vergi
yükünü olduğundan düşük bir yük olarak algılarlar.
J. Buchanan tarafından ortaya koyulmuştur.
Kamu harcamalarının borçlanma ile finanse edilmesi
Asıl problem piyasa başarısızlığı değil; devlet durumunda halk kendisinden vergi almayan iktidarı başarılı
başarısızlığıdır. Devlet şekle sokulduğu takdirde, piyasa bularak desteğini devam ettirir.
düzelecektir.
Bu durum halkın ileride daha büyük vergi yükü ile
Devlet başarısızlığı, siyasi aktörlerin davranışlarından karşılaşmasına yol açar.(Kendisi olmasa da gelecek nesil
kaynaklanmaktadır. yüklenir) Arrow, Buchanan, Niskanen, Tullock (Anayasal
İktisat)

DEVLET BAŞARISIZLIKLARININ NEDENLERİ

DEVLET TÜRLERİ

1) Seçmenlerin ilgisizliği ve bilgisizliği

1) Liberal Devlet (Jandarma Devlet, Tarafsız Devlet)

2) Politikacıların oylarını maksimize etme çabası
3) Seçmenlerin faydalarını maksimize etme çabası
— Politik Mübadele: Seçmenler kendilerine yönelik
hizmetleri arttıran ya da mali yükleri azaltan hükümete oy
vererek faydalarını maksimize ederler.
Her iki tarafında faydasını arttırır.
4) Bürokratların bütçelerini maksimize etme amacı
Niskanen, bürokratların itibar, güç, terfi ve yüksek maaş
(4P) istekleri sebebiyle kamu kaynakların etkinsiz
kullanıldığını savunmuştur.
4P
— Prestige (itibar)
— Power (güç)
— Promotion (terfi)
— Payment (maaş)
Klasik iktisatçıların savunduğu devlet modelidir. Serbest
piyasa ekonomisinde neyin, ne miktarda, nasıl üretileceğine
faktör sahipleri ( üretim faktörleri) karar verir.
Tarafsız devlet sadece kamusal mal üretir. Ekonomiye
ekonomik ve sosyal hayata müdahale etmez.
2) Sosyal (Müdahaleci) Devlet
J.M Keynes tarafından savunulur.(Modern maliyeciler)
Devlet istikrar, büyüme, kalkınma gibi ekonomik amaçlarla
veya gelir dağılımında adaleti sağlamak gibi aktif biçimde
ekonomik ve sosyal hayata müdahale eder.
Sosyal devlet ile birlikte devlet kollektif ve özel ihtiyaçlara
doğru yönelmiştir. (2007 KPSS)
Modern maliye yaklaşımı 1929 Ekonomik Buhranı'ndan
sonra ortaya çıkmıştır. 1929 Dünya Bunalımı'nın maliye
düşüncesi üzerindeki temel etkisi liberal anlayışı yansıtan
tarafsız devlet yaklaşımının yerini müdahaleci devlet
yaklaşımına bırakmasıdır.

Keynesyen yaklaşımdan etkilenmiştir, sosyal devleti

5) Oy ticareti / Logrolling (Oy değiş – tokuşu) savunur, önemli olan makroekonomik dengedir; bütçe
(Kütük yuvarlama) (2011 KPSS) açık veya fazla verebilir.

Parlamentoyu oluşturan siyasi partilerin karşılıklı olarak Sosyal müdahaleci devletle sosyalist devlet
çıkarları doğrultusunda anlaşmalarıdır. Motivasyon karıştırılmamalıdır. Sosyalist devlet sisteminin diğer adı
fazladır. totaliter müdahaleci sistemdir (Kollektivist Sistem). Neyin, ne
miktarda ve nasıl üretileceğine, kimlere nasıl dağıtılacağına
Siyasi partiler birbirlerinin projelerine destek vererek 2 devletin doğrudan karar verdiği sisteme verilen addır.
projenin de kabul edilmesini sağlarlar. Birbirlerinin
-6-
3) Organik Devlet
Bireylerin oluşturduğu topluluktan ayrı ve üstün, adeta ilahi
bir varlık olarak görülen devlet modelidir. Devleti yaşayan bir
organizma olarak görürler.
“Devlet için birey” yaklaşımına dayanır. Asıl olan devletin
bekasıdır. Örneğin; sosyalizm, faşizm, nazizm,
fundamentalizm (İsrail, İran)
4) Mekanik Devlet
“Birey için devlet” anlayışına dayanır. Asıl olan bireydir.
Örneğin; Minimal, sosyal demokrat veya muhafazakâr
tipleri vardır.
5) Leviathan Devlet Modeli (2012 KPSS)
Herkesin kendi çıkarlarını maksimize ettiği devlet
anlayışıdır. T. Hobbes’un ileri sürdüğü bir kavramdır.
Büyük bir kamu sektörü ciddi sorunlar yaratabilir.
(Thomas Hobbes felsefede materyalizmi, etikte haz
ahlakını, siyasette monarşiyi benimseyen İngiliz filozoftur.
En tanınmış eseri "Leviathan"dır. Leviathan, Tevrat'ta geçen
bir canavarın adıdır ve Hobbes'ta her şeye egemen
olan devletin simgesidir.)
Kamu harcamalarını asıl arttıran durum politikacıların,
bürokratların, teknokratların (teknik işlerde çalışanlar)
yapılarındaki daha fazla büyüme ve güç kazanma
eğilimidir.
6) Süzgeç Devlet
Keynesyen iktisat teorisi devletin tüketici olduğu
varsayımına karşıdır. Devlet sahip olduğu hazinde kamu
gelirleri bir araya getirilir ve buradan gerekli yerler harcama
yapılır. Hazine bir anlam da süzgeç görevi görür.
Türkiye'de Uygulanan İktisadi Sistem
— Türkiye hiçbir zaman sosyalizm yapmamıştır.
— 24 Ocak 1980 öncesinde karma ekonomi modeli
uygulanmıştır.
— 24 Ocak 1980 öncesinde bir dönem ithal ikameci
kalkınma modeli uygulanmıştır.(döviz tasarrufu sağlar)
— 24 Ocak 1980 sonrasında ekonomide liberalleşme
süreci başlamıştır.
— 24 Ocak 1980 sonrasında ihracata dayalı büyüme
modeline geçilmiştir.
— 03 Ekim 2005 tarihi itibarıyla AB, Türkiye'de uygulanan
iktisadi sistemi "işleyen bir piyasa ekonomisi sistemi"
olarak tanımlamıştır.
-7-
MALİ YAKLAŞIMLAR
Geleneksel Günümüzdeki Bireysel
A) GELENEKSEL MALİ YAKLAŞIMLAR
1) Kurumsal Yaklaşım (2005 KPSS)
Devletin faaliyetlerini (kamu maliyesini) hukuki ve idari
bakış açısından inceleyen yaklaşımdır.(Bütçe hukuku, vergi
hukuku gibi)
2) Yapısal Yaklaşım
Devlet faaliyetlerini ekonomik açıdan inceler.
(Alternatif maliyetler, kaynak kullanımında etkinlik)
Kaynak kullanımında hangisi (Devlet / özel) etkin ise o
kaynak kullanılır.
3) Değişim Yaklaşımı
Vergiler, kamu hizmetlerinin değişim bedeli olarak ele alınır.
Lindahl tarafından ortaya atılmıştır.
Bu yaklaşımda vergiler kamu hizmetlerinin bedelidir ve
devlet faaliyetlerinin optimum düzeyi, vergilerin üretilen
devlet hizmetlerinin marjinal maliyetine eşit olduğu noktada
oluşur.
4) Refah Yaklaşımı
Kamu maliyesi aracılığıyla (devlet faaliyetleriyle) toplum
refahının nasıl arttırılabileceği üzerinde duran yaklaşımdır.
Bu yaklaşımda toplumdaki bireylerden hiçbirinin refahını
azaltmadan toplum refahının arttırılması amaçlanır.
Ekonomide kaynak tahsisinde, üretimde ve bölüşümde
etkinliğin eş anlı olarak sağlanması durumunda İktisadi
Etkinlik sağlanmış olur. İktisadi etkinlik aynı zamanda
Pareto Optimalitesini ( etkinliği ) sağlar.
Bir kişinin durumunu kötüleştirmeden bir başka kişinin
durumunu iyileştirmek mümkün değildir ve maksimum
toplumsal refaha ulaşılmıştır.
Refah ekonomisinin birinci temel teoremine göre, belli
koşullar altında her rekabetçi piyasa dengesi Pareto etkin ya
da Pareto optimaldir.
Pareto optimalite kriteri; Hiç kimsenin refahı
azaltılmaksızın bazı bireylerin refahının artırılamadığı
durumdur. Pareto optimumunda kaynaklar öyle dağılmıştır ki
bir bireyin durumunu iyileştirmek ancak bir diğerinin
durumunu kötüleştirerek mümkün olabilir.
Pareto iyleştirmesi ise; Hiç kimsenin refahını azaltmaksızın
bazı bireylerin refahını artıran her türlü değişiklik toplumun
da refahını artırır.
İkincil gelir dağılımı: Devletin transfer harcamaları yoluyla
birincil gelir dağılımına müdahale ederek gerçekleştirilen
gelir dağılımıdır.
Devlet ekonomiye müdahale ederek gelir dağılımını
düzeltmeye çalışır.
Faydacı Sosyal Refah Fonksiyonu
Bentham ileri sürer. Toplumun refahı, tek tek bireylerin
faydalarının toplamına eşittir.
Bazı bireylerin faydaları azalmış olsa dahi, toplam fayda
artıyor ise, bu durum kabul edilebilir bir politikadır.
Rawls’cı Sosyal Refah Fonksiyonu
Toplum refahı artmasının yolu, toplumda en kötü durumda
olan bireyin refahını arttırmaktır.(Farklılık ilkesi)
Cehalet perdesi: Bir bireyden ötekine refah aktarımı
sağlayan kararlardan en kötü durumda olana fayda
sağlayacak olan politika seçilmelidir. Çünkü bireyler
kendilerinin ileride hangi konumda olacaklarını bilemezler.
5) Gelir Yaklaşımı
Devlet faaliyetlerinin milli gelir üzerindeki etkilerini
inceleyen yaklaşımdır.
Bergson – Samuelson Sosyal refah Fonksiyonu;
Sosyal refah birey tercihlerinin toplanması ile değil, toplum
tercihlerinin sıralanması ile bulunur.
B) GÜNÜMÜZDEKİ (MODERN) MALİ YAKLAŞIMLAR
1) Hukuki Yaklaşım
Fransız ve Alman maliye okulunun yaklaşım biçimidir.
Maliye ancak mali hukuk ve vergi hukuku ile başarılı olur.
İktisadi ve sosyal yönü ihmal ediyor. Mali olayların
incelenmesinde hukuki boyut önemlidir.
2) İktisadi Yaklaşım
Anglo Sakson maliye okulunun yaklaşım biçimidir. Pigou,
Dalton, Hicks, R. Musgrave, F.Due temsilcileridir.
Bu yaklaşım kamu maliyesi yerine kamu ekonomisi deyimini
kullanmakta, maliyeyi iktisadi bir kimliğe sokmaktadır.
Devletin vergi ve benzeri nitelikteki kamusal mali yük
uygulamalarını ve borçlanma aracılığıyla yarattığı
ekonomik etkileri ön planda tutar.
3) Siyasi yaklaşım
4) Psikolojik ve sosyolojik yaklaşım
C) BİREYSEL MALİ YAKLAŞIMLAR
1) Arrow’un İmkânsızlık Teoremi
Arrow, demokratik bir toplumda sosyal tercih veya diğer bir
ifadeyle seçim fonksiyonunun 5 koşulundan bahsetmiştir
(sosyal refah fonksiyonunun bireysel tercihleri yansıtmasının
beş koşulu vardır).
Bu koşullar; ortak rasyonellik, yurttaş egemenliği,
diktatörlüğün olmaması, sosyal ve bireysel değerler
arasındaki pozitif bağlılık, sosyal tercihin sunulan
seçenekler dışında çözüm aramaması.
Arrow'a göre bireysel tercihlerle toplumsal tercihler
birbiriyle tutarlı değildir.
Başka bir ifadeyle seçmenler birbirleriyle aynı
tercihlerde bulunmazlar.
-8-
Bireysel kararlar iktisadi karardır ancak bunun yanında
ortak (toplumsal) kararlar siyasi kararlardır, iktisadi
kararlarla siyasi kararlar arasında tutarsızlık bulunmaktadır.
Oy çokluğu kuralının uygulanması ile bireysel tercihlerden
toplumsal tercihlere ulaşılamaz. Basit çoğunluğun sonuç
vermediği durumlara oylama paradoksu denir.
2) Black Yaklaşımı (2008 – 2009 KPSS)
Black'e göre seçmen tercih sıralamasının tek doruklu
(zirveli) olması halinde oylama sonuçlarının belirsiz
olmayacağını, oylamanın ortanca seçeneğin tüm öteki
seçeneklere karşı kazanması ile sonuçlanacağını öne
sürmüştür.
3) Tinbergen Yaklaşımı
Her ekonomide en azından milli savunma ve benzeri
kamusal malları üreten bir kamu kesimi mevcuttur. Bu
durum, ekonominin esas yapısının kapitalist özelliğe sahip
olmasına engel değildir.
Bir hükümet aynı zamanda birden çok amaca ulaşmak
isterse, kullanacağı araçların sayısı amaçların sayısına
eşit olmalıdır.
Araçların sayısı = Amaçların sayısı
Politika değişkeni (Amaç değişkeni değildir)
Amaçların sayısı araçların sayısından fazlaysa hükümet
politikaları başarıya ulaşamaz.(araç sayısı yetersiz olursa)
4) Pigou ve Dalton'a göre Marjinal Analiz Yaklaşımı
Sosyal refahın kamu harcamaları yoluyla maksimize
edilebilmesi için vergilemeden sağlanan marjinal liranın
harcanmasının yaratacağı sosyal fayda ile mükellefe olan
maliyetinin eşitlenmesi gerekmektedir.
Buna, Kamu kesimi denge (etkinlik) koşulu MSM = MSF’
dir.
Pigou – Dalton;
Eğer kamu harcamalarının sosyal faydası vergilerin sosyal
maliyetinden büyükse mali rant (MSM<MSF).
Kamu harcamalarının sosyal faydası vergilerin sosyal
maliyetinden küçükse mali sömürü (MSM>MSF)
doğacaktır.
5) Downs'un Demokrasinin Ekonomik Teorisi
(2009 KPSS)
Demokrasilerde seçimle iş başına gelen siyasi idarelerin
davranış modelini incelemiştir. Hükümetlerin maliye
politikaları ile ulaşmak istedikleri tek amaç oy
maksimizasyonudur.
Downs'a göre, hükümetlerin uyguladıkları maliye politikaları
ile tek amaçları sağladıkları siyasal desteği maksimize
etmektir.
Hükümetlerin izleyecekleri en iyi politika seçmen
çoğunluğunun desteğini kazanacak politikaları
uygulamaktır.
Her hükümet iktidar olmayı amaçlar. Hükümetler kamu
harcamaları politikasının kendilerine sağladığı marjinal oy
kazancı, vergi politikasının sebep olduğu marjinal oy
kaybına eşit oluncaya kadar harcama politikalarını
sürdüreceklerdir.
6) Niskanen’in Bürokratik Üretim Modeli
Bürokrasinin sistematik olarak analizini yapan ilk isim
Niskanen'dir.
Bürokratlar sebebiyle toplumun arzu ettiği harcama düzeyi
aşılmakta ve kamu kesimi aşırı ölçüde genişlediği için
sosyal kaynak tahsisinde etkinsizlik ortaya çıkmaktadır.
Bu model;
— Bir arz modelidir.
— Kamu idarelerinin sunduğu kamusal hizmetlerin
üretimini belirleyen faktörleri analiz eder.
— Bürokratik sistemde tam rekabetteki toplam
harcamalardan daha fazla harcama yapılmaktadır.
— Kamu kesimi aşırı genişlediği için sosyal kaynak
tahsisinde etkinsizlik ortaya çıkmaktadır.
7) Buchanan ve Tullock'un Maliyetlerin Minimizasyonu
Yaklaşımı
Bu yaklaşıma göre her kamusal faaliyet fertlere iki çeşit
maliyet yükler:
Karar alma maliyeti ve dışsal maliyetler. (Bağımlılık
Maliyeti) (2010 KPSS)
Bu ikisinin toplamına "karşılıklı bağımlılık maliyeti" denir.
Karar alma maliyeti: Gerekli oy oranı arttıkça artan
maliyetlerdir.(ikna etme maliyeti gibi)
Dışlama maliyeti: gerekli oy oranındaki azalışa bağlı olarak
artmaktadır.
Oy birliğine ulaşılırsa dışsal maliyetler sıfırlanmış olacaktır.
Bir diktatör yönetimi varsa bu sefer karar alma maliyetleri
sıfırlanacaktır. Çünkü diktatörün başkasının onayını alması
gerekmemektedir.
Bu yaklaşıma göre;
— Amaç, karşılıklı bağımlılık maliyetini minimize etmektir.
— Siyasal karar alma süreçlerinin etkinliği neden oldukları
maliyetlere bağlıdır.
— Her kamusal faaliyet bireylere dışsal maliyetler ve karar
alma maliyetleri yükler.
— Bu maliyetlerin büyüklüğü kamusal kararın ilgilendirdiği
fertlerin sayısıyla ters orantılıdır.
— Oy birliği sağlanamazsa, kamu kesimi dışsal sosyal
maliyet üretmiş olur. Oy birliği sağlanırsa azınlık
kalmayacak ve dışsal maliyetler sıfırlanacaktır.
— Ne kadar az oy ile karar alınırsa karar alma maliyetleri
o kadar azalacaktır, ancak bu durumda dışsal maliyetler de
bir o kadar artacaktır.
8) Anayasal İktisat Yaklaşımı
J. Buchanan, Hayek, Tullock anayasal iktisadı
savunmaktadır.
Kamunun ekonomik faaliyetleri asgari düzeyde tutulmalı,
liberal politikalar uygulanmalıdır.
Devlet, piyasa ekonomisinin işleyişine karışmamalıdır.
Devletin, vergi, borçlanma, para basma gibi mali yetkileri
anayasalara konacak kesin hükümlerle sınırlandırılmalıdır.
-9-
AB'ye üye olmak isteyen ülkelerin bütçe açıklarının
GSYH'ya oranının %3'ü aşmaması ve kamu borç
stokunun GSYH’ nin %60'ını aşmaması anayasal iktisada
örnek olarak verilebilir.
9) Musgrave Yaklaşımı
Klasiklerin savundukları ve liberal devletlerin yaptığı
geleneksel hizmetlerin dışında devletin üç temel mali
fonksiyonundan bahseder;
Tahsis fonksiyonu (kaynak tahsisinde etkinliği sağlamak),
İstikrar fonksiyonu (tam istihdam ve fiyat istikrarını
sağlamak)
Dağıtım fonksiyonu (gelir dağılımında adaleti sağlamaya
çalışmak).
10) Samuelson'un iktisadi Rasyonalite Yaklaşımı
Devlet, özel sektörün yeterli olmadığı alanlarda
tamamlayıcı bir fonksiyon ifa edecektir.
İktisattan ayrı olarak mali iktisadın varlığını ilk defa ortaya
koymuştur.
Bunun yanında bölünebilir ve bölünemez mal ayrımını ilk
kez yapan da Samuelson'dur.
Bölünebilir mallar özel sektörce üretilmeli iken, bölüne-
mez mallar (kamusal mallar) kamu kesiminde
üretilmelidir.
11) Breton Yaklaşımı (Temsili Hükümetin Ekonomik
Teorisi)
Temsili çoğunluk sistemiyle yönetilen demokratik ülkelerde
kamu harcamaları ile vergilerin özelliklerini
açıklamaktadır.
Kamu politikalarında talep, arz ve dengeyi etkileyen
faktörleri ele almaktadır.
Kamu politikası alanı kamu harcamalarıyla
sınırlandırılmakta, aynı zamanda yasama ve düzenleme
konularındaki kamusal eylemleri de kapsamaktadır.
Hükümet liberal anlayışsa kamusal mal üretimini azalır.
Hükümet sosyal demokrat ise kamusal mal üretimi artar.
12) McKean Yaklaşımı (Hükümetin Görünmez Eli
Teorisi)
Hükümetin görünmez eli "pazarlık sürecidir". Kamusal
eylemlerden zarar görenlerin zararının hükümet tarafından
tazmin edilmesi gerektiğini savunmaktadır.(Devlet mal
sonucu özel kesime zarar veriyorsa bunu tazmin etmelidir.)
Bu teoride pazarlık süreci hükümetin görünmez eli olarak
nitelendirilmektedir.
13) Seligman’ın Yaklaşımı
Sosyal sınıflar arasında kendiliğinden var olan gelir ve
servet farklarını düzeltmek devletin görevi değildir. Ancak
devlet böyle bir farklılığa da neden olmamalıdır.
Devlet elinde iki kefesi eşit bir terazi tutmalıdır. Tek oranlı
vergiyi savunur.
NOT: Anayasal iktisatçılar da Seligman gibi düz oranlı
vergiyi savunur.
14) Jackson – Brown Modeli

Devletin temel görevi regülâsyon yapmaktır. Devlet

tekelleşmeleri önlemelidir.

-10-