Osvajanje Bosne 1463 Godine U Narativnim

Osmanlı İdaresinde Balkanlar
Editörler:
Prof. Dr. Alaattin AKÖZ - Prof. Dr. Slobodan ILIĆ
Prof. Dr. Doğan YÖRÜK - Phd, Assistant Professor Danko LEOVAC

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ OSMANLI TARİHİ VE MEDENİYETİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ YAYINLARI: 5

ISBN: 978‐625‐7057‐67‐7

Kitapta yer alan makalelerden yazarları sorumludur.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ MATBAASI
Akademi Mah. Yeni İstanbul Cad. Selçuk Üniversitesi Kampüsü No: 351, 42130 Selçuklu / Konya
MATBAA SERTİFİKASI: 43463

Konya, Kasım 2020

PALET YAYINLARI
Mimar Muzaffer Cad. Rampalı Çarşı No: 42 Meram / Konya
Tel. 0332 353 62 27
T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINCI SERTİFİKASI: 44040
SUNUŞ
XIII. yüzyıl sonlarında Bizans uç bölgesinde kurulan Osmanlı beyliği kısa süre
içinde devlet haline gelmiş, sınırlarını Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarına kadar
genişletmiştir. İstanbul’un ilhakıyla tam bir imparatorluk hüviyetine bürünmüş,
hükmettiği coğrafya üzerinde var olan çok dilli, çok dinli ve çok etnisiteli yapıyı uzun
süre devam ettirebilmiştir. Devletin bünyesindeki çeşitlilik bir yandan asgari
düzeyde ortak değerlerin inşasına ve birlikte yaşama kültürüne olumlu katkılar
sunarken, bir yandan da özellikle Fransız ihtilalinden sonra en kırılgan halkaları
oluşturmuştur. Modern öncesi döneme ait bu klasik özellikler, değişim çağında
imparatorlukları uzun ve yorucu yeni sorunlarla baş başa bırakmıştır. Yine de Asya
ve Avrupa’daki imparatorluklar varlıklarını XX. yüzyıl başlarına kadar
koruyabilmişler, I. Dünya Savaşı’nın ardından Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Rus
Çarlığı gibi geleneksel imparatorluklar bu sürecin sonunda çökmüş ve bunların
yerine ulus devletler yükselmeye başlamıştır.
XIX. yüzyıldan günümüze kadar Osmanlı egemenlik coğrafyasında kurulan
50’den fazla devletin tecrübe ve birikimleri ile toplumsal hafızalarının önemli bir
kısmında Osmanlı mirası göz ardı edilemeyecek kadar büyüktür. Öyle ki XX.
yüzyılda ortaya çıkan Ulus devletlerin toplumsal, siyasal ve ekonomik yapıları bu
miras üzerine bina edilmiştir. Bu durum Türkiye ve Türkiye dışında Osmanlı
çalışmalarına yönelik ilgi ve merakın da her geçen gün daha fazla artmasına zemin
hazırlamıştır.
Bu çerçevede, ilki; 7-9 Ekim 2016 tarihleri arasında Saraybosna’da, “Prof. Dr.
Nejat Göyünç Anısına”, ikincisi; 12-14 Eylül 2017 tarihleri arasında Bakü’de, “Doğu
ve Batı Türklüğünün Ortak Tarihi Devirleri ve Münasebetleri” temalı Uluslararası
Osmanlı Araştırmalarında Yeni Eğilimler Kongresi serisinin üçüncüsü; 5-7 Eylül
2019 tarihleri arasında Belgrad’da “Osmanlı ve Balkanlar” temasıyla
gerçekleştirilmiştir. Balkanlar, günümüzde Ortadoğu ve Kafkaslar gibi dünyanın en
sıcak çatışma bölgelerinden biri olarak gösterilmektedir. Her ne kadar, bu
çatışmanın kaynağı, temelde, XIX. Yüzyılda başlayan XX. Yüzyılda devam eden
ulusçuluk hareketleri ve bu anlayışın getirdiği parçalanmış siyasi yapılara
atfedilmişse de XIX. Yüzyıl öncesinde de sözü edilen bölgelerdeki kırılganlık
tarihçilerin aşina oldukları bir durumdur. Resmiyette 1352 yılında Çimpe Kalesi’nin
alınmasıyla başlayan Osmanlıların Balkanlardaki varlığı, XV. ve XVI. Yüzyıllarda
daha da genişlemiş, ancak XIX. Yüzyıldaki siyasi ve askeri gelişmeler neticesindeki
toprak kayıplarıyla zaafa uğramış, 1912-1913 Balkan Savaşları ve 1914-1918 I.
Dünya Savaşı’yla birlikte bu coğrafyadaki mevcudiyeti büyük ölçüde tasfiye
edilmiştir. Böylelikle, yaklaşık altı asır devam eden bölgedeki Osmanlı hâkimiyeti
son bulmuştur. Bu devletin siyasî ve kurumsal yapılanmasının büyük ölçüde
Anadolu ve Rumeli coğrafyası üzerinden şekillendiği dikkate alındığında, Osmanlı
OSMANLI İDARESİNDE BALKANLAR I • ii
tarihi, bir Türk tarihi olduğu kadar aynı zamanda Balkan milletlerinin de ortak tarihi
ve geçmişidir. Osmanlı mirasının ortak değerler üzerinden konuşulması ve
tartışılmasının başta akademik çevreler olmak üzere milletlerarası siyasî, sosyal ve
kültürel ilişkilere de olumlu katkılar sağlayacağı muhakkaktır.
İmparatorluktan ulus devlete geçiş sürecinde Osmanlı Devleti’nin
komşularıyla/rakipleriyle ilişkileri, bünyesindeki farklılıkları zenginliğe dönüştürme
çaba ve gayretleri ile siyasî, sosyal, ekonomik, dinî ve kültürel yapılanması,
kongrenin ana temasını oluşturmuş, Osmanlı dünyası üzerine çalışan farklı
disiplinlerdeki akademisyenlerin aynı platform etrafında bir araya getirilmesi
hedeflenmiştir. Bu çerçevede, yerli ve yabancı 90 civarında akademisyenin
katıldığı, 84 bildiri 21 oturumda sunulmuş, Osmanlı ve Balkanlar konusu daha çok
kongreye ev sahipliği yapan Belgrad ve Sırbistan özelinde tartışılmıştır. Bildiri
metinlerinden 58’i tarafımıza ulaştırılmış, bunlardan 33’ü Türkçe, 15’i İngilizce, 8’i,
Sırpça, 2’si de Boşnakça dillerinde yazılmıştır. İki cilt halinde yayımlanması
planlanan makaleler kendi içinde alt konu başlıklarına ayrılmamış, bunun yerine
yazarların soy adlarına göre bir sıralamaya gidilmiştir. Bildiri metinlerinin terkibinde
her ne kadar standart bir atıf ve kaynakça metodu benimsenmişse de yazarların
bireysel tercihlerine de müdahale edilmemiştir.
Makaleler incelendiğinde, kongrenin adına ve temasına uygun olarak, özgün
ve yetkinliğinin dışında, yeni konu ve bakış açıları getirdikleri görülecektir. Bu
bakımdan, sempozyumun gerçekleştirilmesi hususunda desteklerini esirgemeyen
kurum ve kuruluşların adlarını şükranla anmamız gerekir. Öncelikle kongreye ev
sahipliği yapan Belgrad Üniversitesi’ne, maddi ve manevi desteklerinden dolayı
Selçuk Üniversitesi’ne, Türkiye Cumhuriyeti Belgrad Büyükelçiliği’ne, Atatürk
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Başkanlığı’na, Belgrad
Yunus Emre Enstitüsü’ne teşekkürü bir borç biliriz. Ayrıca kongremizi katılımlarıyla
onurlandıran dönemin Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih
Kurumu Başkanı Prof. Dr. Refik TURAN’a, Türkiye Cumhuriyeti Sırbistan
Büyükelçilik Müsteşarı Ayşe UZER’e ve eserin basılmasına ve bilim dünyasına
sunulmasına sağladığı katkılar nedeniyle Selçuk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr.
Metin AKSOY’a müteşekkir olduğumuzu belirtmek isteriz.
Editörler
INTRODUCTION
Ottoman Principality, founded in the frontiers of Byzantium in the last decades
of the 13th century, emerged in a short time as a state which expanded its borders
to Europe, Africa and Asia. By the conquest of Constantinople it assumed all
prerogatives of an empire, and succeeded for a long time to maintain the multi-
lingual, multi-religious and multi-ethnic structure that existed on the geography they
ruled. While the diversity within the state has contributed positively to the
construction of the minimum common values and the culture of living together, on
the other hand it became, in particular in the aftermath of the French Revolution,
the most fragile ring of the chain holding the Empire together. In the age of change,
these classic features of the pre- modern period left the empires with some new
and long-term problems. Nevertheless, the empires of Asia and Europe has been
able to maintain their existence until the beginning of the 20th century. Following
World War I, the traditional empires, such as the Ottoman Empire, the Austro-
Hungarian Empire, and the Russian Tsardom, collapsed at the end of the process,
and were replaced with nation-states.
With the experience and knowledge of more than 50 states established in the
Ottoman sovereignty geography from the 19th century until today, the place of the
Ottoman legacy in the important part of the collective memory is too big for being
neglected. Consequently, the social, political and economic structures of the nation
states that emerged in the 20th century have been built on the Ottoman heritage.
This fact paved the way for the constantly increasing interest in the Ottoman studies
both in Turkey and abroad.
In this framework, three international congresses concerning the new
tendencies in the Ottoman studies were realized, the first one 7-9 October 2016 in
Sarajevo, organized in memory of the late Prof. Dr. Nejat Göyünç, the second one
12-14 September in Baku, entitled "The Common Historical Periodization between
the Eastern and Western Turks, and their Relations," and the third one 5-7
September in Belgrade entitled as "The Ottomans and the Balkans." In the recent
times, the Balkans are presented as one of the most fervent conflict areas in the
world, next to the Middle East and Caucasus. Although the roots of the conflicts are
generally attributed to the nationalist movements which started in the 19th and
continued throughout the 20th century, and the fragmented political structures they
produced, the fragility of the region was not unknown to historians also before the
19th century. The Ottoman presence in the Balkans officially started with the
capture of the fortress of Tzympe in 1352, was in the 15th and 16th centuries
extended, however as a consequence of the political and military developments of
the 19th century, and the territorial losts, in the aftermath of the Balkan Wars (1912-
1913), and the WWI (1914-1918) in great extent ceased to exist in these
OSMANLI İDARESİNDE BALKANLAR I • iv
geographies. So, the Ottoman rule in te area which approximately lastes six
centuries was terminated. Keeping in mind that the Ottoman political and state
organisation was in a great extent shaped in Anatolian and Rumelian geographies,
the Ottoman history is as much as being history of Turks, also common history and
past of the Balkan peoples. Without any doubt, the discussion and evaluation of the
Ottoman legacy as a common value will positively contribute to the political, social
and cultural relations between the nations.
The main topics of the conference are the relations between the Ottoman
state in the transition period from an empire to a national state, with its
neighbors/rivals, striving to render its inner differencies to a common value, as well
as its political, social, economic, religious and cultural organisation, and its aim is
to bring together scholars from the different academic disciplines, who work on the
Ottoman world. In this framework, 84 papers organised in 21 sessions, with the
participation of about 90 Turkish and foreign academics, were presented and
discussed. Next to the Ottoman and Balkan history, a particular emphasis was given
to the topics related to Serbia and Belgrad, as the host of the congress. We received
alltogether 58 papers for publication, among them 33 in Turkish, 15 in English, 8 in
Serbian, and 2 in Bosniak. Although initially planned as a two-volume edition
according to the sub-topics of the presentations, we decided to arrange the paper
according to surnames of the presenters. The standard citation and literature
system for the composition of the papers was suggested, however we respected
the personal preferences of the authors.
An insight into the papers will allow us to see not only that they were prepared
in accord with the name and the general topic of the congress, that they are original
and scholarly relevant, but that they also brought new topics and new perspectives.
From this aspect, we fill need for expressing our gratitude to the organisations and
institutions which offered their support. First of all, we thank the University of
Belgrade, the host of the congress; the Selçuk University which offered moral and
material support; the Embassy of the Republic of Turkey in Belgrade, the
Presidency of the Turkish Historical Association of the Atatürk Culture Language
and History High Association, and the Yunus Emre Institute in Belgrade. Likewise,
we want to express our gratitude to Prof. Dr. Refik TURAN, the former president of
the of the Turkish Historical Association of the Atatürk Culture Language and
History High Association, who honored us with his contribution; Ms Ayşe UZER, the
counselor at the Embassy of the Republic of Turkey in Serbia, and the President of
the Selçuk University Prof. Dr. Metin AKSOY for his contribution regarding the
preparing of the volume for the press and its presentation to the scholarly audience.
Editors
İÇİNDEKİLER – 1. CİLT
SUNUŞ ................................................................................................................................................. i
INTRODUCTION ................................................................................................................................ iii
Avusturya-Osmanlı Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: “1683 Yılı ve 1699 Karlofça Barış Anlaşmasına
Kadar Vukuu Bulan Büyük Türk Savaşı
Fatma AKAY-TÜRKER ....................................................................................................................... 1
Osmanlı Yazmalarında Belgrad

Alaattin AKÖZ .................................................................................................................................... 7
Balkanlarda İşlenen Suçlara Verilen Kısas Hükümlerinin Değerlendirilmesi (1874-1909)

Ahmet AKSIN ................................................................................................................................... 33
Soviet Policy in The Balkans And The Mediterranean During The Initial Period Of The Cold War
(1945-1953)
Anatoly ANIKEEV ............................................................................................................................. 43
16. Yüzyılda Serhadde Bir Osmanlı Sancağı’nın İdarî ve Askerî Yapısı: Pojega
Sadık Müfit BİLGE ............................................................................................................................ 63
The Trade Relations With The Ottoman Empire From 1876 To 1886. The Tariff War Triggered By
The Ottoman Government In 1886
Liliana BOȘCAN ............................................................................................................................... 85
Fetih Ve Çekilme Dönemlerinde Osmanlıların Balkan Politikaları: Tarihi Arka Plan Ve Sonuçları
Üçler BULDUK ................................................................................................................................ 101
Хришћанске госпође у Османској Царевини

Ljiljana ČOLIĆ ................................................................................................................................ 113
Osmanlı Kültürünün Macar Kültürüne Etkilerinden

Éva CSÁKI ...................................................................................................................................... 129
XVI. Yüzyıl Sonlarında Rumeli’de Osmanlı Yol Sistemi

Cemal ÇETİN .................................................................................................................................. 135
Cami-i Cisr Vakıfnameleri Işığında Osmanlı Tırnovası’nda Para Vakıfları

Ayşe DEĞERLİ ............................................................................................................................... 153
1905 İşkodra Depremi

Alpaslan DEMİR ............................................................................................................................. 169
XVIII. Yüzyıl Başlarında Düzeni Bozanlara Karşı Alınan Tedbirler (1700-1730 Manastır Örneği)
Mehmet DEMİRTAŞ........................................................................................................................ 185
OSMANLI İDARESİNDE BALKANLAR I • vi
Zeta Beyleri: Crnojević Ailesi Hakkında Yeni Osmanlı Belgeleri

Feridun M. EMECEN ...................................................................................................................... 203
Osmanlı’da Çiftlik Tartışmalarına Bir İlave: Tahrir Defterlerindeki Akıncı Çiftlikleri Neyi İfade Eder?
Emine ERDOĞAN ÖZÜNLÜ ........................................................................................................... 211
On Altıncı Yüzyıl Sonlarında İsmail Geçidi Kazasında Müslüman Ve Gayrimüslim Erkek Adları
Mehmet Akif ERDOĞRU ................................................................................................................ 229
Цинцари - трговци на мало између Хабзбуршке Монархије и Турске у XVIII веку

Vladan GAVRILOVIĆ ...................................................................................................................... 245
1830-31 Sayım Sonuçlarına Göre Siroz (Serez) Şehri Müslüman Nüfusu Üzerine Bir Değerlendirme
Turan GÖKÇE ................................................................................................................................. 253
Bosna Timar Ruznamçe Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Başlarında Bosna Eyâleti Timar ve
Zeametleri
Zafer GÖLEN .................................................................................................................................. 279
Türk-Hunların Balkanlardaki Faaliyetleri

Saadettin Yağmur GÖMEÇ ............................................................................................................ 299
Avusturya-Macaristan İdaresi Döneminde Bosna-Hersek’te Boşnak Kimliği Ve Boşnak Vatanı

Meselesi Üzerine Tartışmalar
Tufan GÜNDÜZ ............................................................................................................................... 309
Brotherly Letters To Belgrade: Sheikh Lâmekânî's Mystical Correspondence With The Sufis Of
Belgrade
Slobodan ILIĆ ................................................................................................................................. 321
Tırhala Sancağı Ve İdarecileri (1750-1800)

Mehmet İNBAŞI .............................................................................................................................. 325
Citizenship Of Autonomous Principality Of Serbia

Miloš JAGODIĆ .............................................................................................................................. 347
Osmanlı Devleti - Karamanoğlu Beyliği İlişkilerinde Venedik Elçilerinin Rolü

Mehmet Ali KAPAR ........................................................................................................................ 361
Başlangıcından 18. Yüzyılın Sonuna Kadar Balkanlarda Osmanlı İdaresi: İdari Taksimat Ve Statü
Orhan KILIÇ .................................................................................................................................... 375
Fatih’in Kanunları Ve Kanun-i Osmânî’nin Tekâmülündeki Rolü

Yunus KOÇ ..................................................................................................................................... 407
Belgrad Antlaşması (18 Eylül 1739)

Osman KÖSE ................................................................................................................................. 421
OSMANLI İDARESİNDE BALKANLAR I • vii
Перспективе ѕа решавање балканског питања у плановима Руске и Османске

Империјепочетком двадесетог века
Liudmila KUZMICHEVA ................................................................................................................. 451
Bir Voyvodanın Serencamı: Atina Voyvodası Haseki Ali Ağa

Özer KÜPELİ ................................................................................................................................... 461
1856 And The Principality Of Serbia – Insight, Changes And Importance

Danko LEOVAC .............................................................................................................................. 485
Entangled Trajectories: From Unity Of Islam To Albanian Nationalism

Denis LJULJANOVIC ..................................................................................................................... 495
Osvajanje Bosne 1463. godine u narativnim izvorima osmanske provenijencije

Amer MASLO - Emina MOSTIĆ ..................................................................................................... 513
OSMANLI İDARESİNDE BALKANLAR I • 513
Osvajanje Bosne 1463. godine u narativnim izvorima osmanske

provenijencije
Amer MASLO - Emina MOSTIĆ
АПСТРАКТ
Osmansko osvajanje većeg dijela Bosanskog Kraljevstva 1463. godine predstavlja jedan od prijelomnih
historijskih događaja koji se desio na prostoru današnje Bosne i Hercegovine. U ovom radu predstavljeni su
osmanski narativni izvori u kojima se spominje osvajanje Bosne, a koji su nastali u drugoj polovini 15. i prvoj
polovini 16. stoljeća. Osim dobro poznatih imena poput Ašikpašazadea, Tursun Bega, Nešrija, Oruč Bega i
Sadedina, prezentirana su i pisanja ostalih, na našim prostorima manje poznatih ili nepoznatih, autora
spomenutog perioda kao što su Enveri, Mehmed-paša iz Karamana, Hadidi, Ibn Kemal, Muhjidin Mehmed, Lutfi-
paša i nekoliko anonimnih pisaca. Cilj autora ovoga rada je da se na osnovu većeg uzorka predstavi narativ o
osvajanju Bosne koji je bio dominantan u osmanskoj historiografiji tog vremena.
Ključne riječi: Osvajanje Bosne, 1463. godina, Ašikpašazade, Tursun Beg, Nešri, Oruč Beg, Sadedin,
Enveri, Mehmed-paša iz Karamana, Hadidi, Ibn Kemal, Muhjidin Mehmed, Lutfi-paša, anonimne hronike
THE CONQUEST OF BOSNIA IN OTTOMAN NARRATIVE SOURCES
ABSTRACT
The Ottoman conquest of a major part of the Bosnian Kingdom is one of the most important historical
events that have occurred on the territory of today's Bosnia and Herzegovina. Authors of this paper present
Ottoman narrative sources written in 15. and 16. century which share information about the conquest of Bosnia.
Besides well-known names like Aşıkpaşazade, Tursun Bey, Neşrî, Oruç Beğ and Hoca Sâdeddin Efendi; in this
paper one can find other authors, less known in our historiographies like Enverî, Karamanlı Nişancı Mehmed
Paşa, Hadîdî, Kemalpaşazâde, Muhyiddin Mehmed, Lutfi Paşa and a few anonymous chroniclers as well. Aim
of this paper is to present the narrative that was preset among Ottoman historians about the conquest of Bosnia
based on a larger number of sources.

MA / Orijentalni institut Univerziteta u Sarajevu Zmaja od Bosne 8B, Sarajevo, amermaslo9@gmail.com

MA / Orijentalni institut Univerziteta u Sarajevu Zmaja od Bosne 8B, Sarajevo, eminavakali@gmail.com
Keywords: Ottoman conquest of Bosnia, 1463, Aşıkpaşazade, Tursun Bey, Neşrî, Oruç Beğ, Hoca
Sâdeddin Efendi, Enverî, Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, Hadîdî, Kemalpaşazâde, Muhyiddin Mehmed, Lutfi
Paşa, Anonymous chroniclers.
***
Višedecenijski pritisak osmanske države na prostor Bosanskog Kraljevstva
rezultirao je osmanskim prisustvom u skoro svim porama života tadašnje Bosne.
Mreža koju su oko Bosne pažljivo plele Osmanlije, tako što su vojnim i političkim
djelovanjem ciljano slabili državnu strukturu Kraljevstva, dovršena je 1463. godine,
kada je bosanski kralj Stjepan Tomašević postao samo jedan u nizu balkanskih
vladara koji su eliminirani prilikom ekspanzionističkih pohoda sultana i njegovih
trupa na ovom poluostrvu.1 Vojska, predvođena sultanom Mehmedom II, osim što
je s historijske pozornice uklonila kralja Stjepana Tomaševića, pohodom iz 1463.
godine eliminirala je i Bosansko Kraljevstvo, barem u onom obliku u kojem smo ga
do tog vremena poznavali. Tada je na prostoru Bosne započela višestoljetna
osmanska vladavina koja je imala snažan utjecaj na sve daljnje procese koji su se
odvijali na ovim prostorima, a posljedice osvajanja Bosne i života pod sultanovom
vlašću mogu se prepoznati u nacionalnim, kulturno-historijskim, vjerskim i političkim
identitetima naroda koji danas nastanjuju prostor Bosne i Hercegovine.
Osmanski narativni izvori o osvajanju Bosne ne spadaju u grupu izvora koji
su često korišteni u historijskim istraživanjima na prostorima bivših jugoslavenskih
zemalja. Razloga za to je više, ali kao glavni izdvaja se jezička barijera. Istraživači
bosanskog srednjovjekovlja koji su se bavili srodnim temama, uglavnom nisu
poznavali niti osmanski jezik na kojem su pisane ove hronike, niti moderni turski na
koji su one uglavnom prevođene u posljednjem stoljeću. To je bitan faktor koji je
utjecao na činjenicu da su hronike „zapadnjačke“ provenijencije u značajnoj mjeri
zastupljenije u istraživanjima ove teme na našim prostorima. S druge strane,
ovdašnji osmanisti nisu se u svojim radovima detaljnije doticali osvajanja Bosne i
prikaza tog događaja u ranim osmanskim hronikama. U skladu s time, raspolažemo
1 Pregled historiografije o padu Bosanskog Kraljevstva vidjeti kod: Emir O. Filipović, „Historiografija o padu Bosanskog Kraljevstva“,
u: Stjepan Tomašević (1461.-1463.): slom srednjovjekovnoga Bosanskog Kraljevstva, ur. Ante Birin, Zagreb-Sarajevo, 2013, 11-28;
Krajem 2014. godine na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, pod mentorstvom Dubravka Lovrenovića, odbranjena je
doktorska disertacija pod naslovom „Bosansko kraljevstvo i Osmansko carstvo od 1386. do 1463. godine” autora Emira O. Filipovića.
Djelimično prerađeni tekst spomenute doktorske disertacije u momentu pisanja ovoga rada bio je u pripremi za objavljivanje. O
odnosima Bosanskog Kraljevstva i Osmanlija u periodu od 1391. do 1463. godine pisao je i Ostoja Railić u svojoj magistarskoj radnji
„Босна и Османлије (1391-1463)“ odbranjenoj na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2014. godine pod mentorstvom
Marka Šuice, iz koje je 2017. godine proistekao i rad: Остоја Раилић, „О односима Босне и Османлија (1386-1463)“, Гласник
Удружења архивских радника Републике Српске, год. IX, број 9, 2017, 23-45. O osmanskoj ekspanzionističkoj politici i širenju na
Balkan i ostatak Evrope u periodu nakon 1453. godine vidjeti: Palmira Brummett, „Ottoman expansion in Europe, ca. 1453 -1606“, u:
The Cambridge History of Turkey - The Ottoman Empire as a World Power, 1453-1606, ed. Suraiya N. Faroqkhi, Kate Fleet,
Cambridge University Press, New York, 2013, 44-73.
izuzetno malim brojem radova na južnoslavenskim jezicima u kojima su

predstavljena pisanja osmanskih hroničara o osvajanju Bosne 1463. godine.
U jugoslavenskoj i u historiografijama nastalim nakon raspada Jugoslavije
najviše su korišteni opisi koje su zabilježili Ašikpašazade (Aşıkpaşazade) i Tursun
Beg (Tursun Bey). Razlog tome leži u činjenici da je još 1932. godine Gliša Elezović
priredio prijevode dijelova hronika ove dvojice osmanskih historičara koji se odnose
na južnoslavenske zemlje.2 Elezovićev poduhvat nije ponukao istraživače da se u
budućnosti odluče na slične korake pa je do danas nastao izuzetno mali broj radova
koji donose opise osvajanja Bosne 1463. godine iz pera osmanskih hroničara iz
druge polovine 15. i 16. stoljeća. U Napretkovoj Povijesti Bosne u potpunosti je
iskorišten prijevod koji je priredio Gliša Elezović,3 dok je 2013. godine objavljen rad
Dine Mujadževića „Pad Bosne 1463. prema osmanskim narativnim izvorima“ u
kojem je autor, uz odgovarajući kritički aparat, analizirao zabilješke Ašikpašezadea
i Tursun Bega.4 Godinu kasnije dostupan je postao i rad Adnana Kadrića „Uvod u
epsku stereotipiju u osmanskim poetiziranim hronikama: Od Boja na Kosovu do
osvajanja Bosne“, u kojem je autor na bosanski jezik preveo stihove o osvajanju
Bosne koje su zapisali Hadidi i Enveri.5 Većina drugih osmanskih hroničara iz druge
polovine 15. i 16. stoljeća, koji su u svoje rukopise uvrstili i zabilješke o osvajanju
Bosne, ili se ne spominju ili se usputno spominju u radovima koji su nastali na ovim
prostorima. Godine 2018. u Turskoj je objavljen rad Conquest of Bosnia in the Light
of Ottoman Chronicles koji potpisuje Ayşe Seyhan. Autorica je, prateći zapise
nekoliko hroničara, pokušala rekonstruirati sliku osmanskog osvajanja Bosne, bez
prevelikog kritičkog osvrta na zapise osmanskih hroničara o ovoj temi.6
***
Enveri (Enverî; umro krajem 15. stoljeća)
Raspolažemo izuzetno malim brojem biografskih podataka o Enveriju, čak
nije poznato ni njegovo puno ime. Živio je sredinom 15. stoljeća, a iz njegovog djela
Dusturname (Düstûrnâme) saznajemo da je poznavao arapski i perzijski jezik, te
2 Глиша Елезовић, „Турски извори за историју Југословена: Два турска хроничара из XV века”, Братство, XXVI, Друштво Св.
Саве, књ. 41, Београд, 1932, 51-125.
3 Marko Perojević, Poviest hrvatskih zemalja Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do godine 1463, Knjiga 1, Hrvatsko kulturno
društvo Napredak, Sarajevo 1998, 576-578.
4 Dino Mujadžević, „Pad Bosne 1463. prema osmanskim narativnim izvorima“, u: Stjepan Tomašević (1461.-1463.): slom
srednjovjekovnoga Bosanskog Kraljevstva, ur. Ante Birin, Zagreb-Sarajevo, 2013, 29-45; Još 2011. godine Aleksandar Krstić je
objavio rad o padu Srbije, na osnovu zapisa koje su ostavili Ašikpašazade i Tursun Beg. Vidjeti: Александар Крстић, „Пад Србије
из угла освајача: Ашикпашазаде и Дурсун-бег“, Пад Српске деспотовине 1459. године, Зборник радова САНУ, ур. М.
Спремић, Београд, 2011, 303–320
5 Adnan Kadrić, „Uvod u epsku stereotipiju u osmanskim poetiziranim hronikama: Od Boja na Kosovu do osvajanja Bosne“, u:
Sarajevski filološki susreti II – Zbornik radova (knj. II), Bosansko filološko društvo, Sarajevo, 2014, 37-45.
6 Ayşe Seyhan, „Conquest of Bosnia in the Light of Ottoman Chronicles”, Journal of Ottoman Civilization Studies, vol. 4, no. 7,
OSMED, 2018, 152 – 161.

da se zanimao za historiju i poeziju. Bio je u službi sultana Mehmeda II, dok mu je

mecena bio Mahmud-paša Anđelović. Upravo s njima dvojicom je učestvovao u
mnogim osvajačkim pohodima, poput onih u Vlaškoj, Lezbosu i Bosni. 7 Tekst
Dusturname koji je pisan u formi mesnevije Enveri je završio 1465. godine, a
posvetio ga je Mahmud-paši.8
Informacije koje Enveri donosi o osvajanju Bosne nisu opširne. On piše da je
9
867. hidžretske godine sultan (han) stigao u Bosnu i zarobio bosanskoga kralja.
Prema riječima Enverija, on je osvojio cijelu Bosnu i Jajce. Sultan je zatim te
prostore dao na upravu sinu Ishak-bega. Međutim, „nevjernici“ su ubrzo protjerali
Ishak-begovog sina. Po gubitku Hercegovine Isa-beg je opozvan iz Bosne, a na
njegovo mjesto je postavljen ugledni i uspješni Mehmet-beg Minetović (Minnet-
oğlı). Enveri je nešto opširnije opisao osmansku opsadu Jajca koja se desila 1464.
godine, a također je pisao i o događajima pred Zvornikom iste te godine.10
Mehmed-paša iz Karamana
(Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa; umro 886/1481. godine)
Mehmed-paša iz Karamana (Mehmed Paşa b. Ârif Çelebi el-Celâlî es-
Sıddîkī) rođen je u Konji (Konya).11 Sin je Arifa Čelebija (Ârif Çelebi) koji je jedan
od unuka Mevlane Dželaludina Rumija.12 Osnovno obrazovanje je stekao u Konji,
a nakon osvajanja Istanbula dolazi u prijestolnicu, gdje je boravio pod zaštitom
velikog vezira Mahmud-paše. U Istanbulu je prvo radio kao muderis, a zatim kao
divanski pisar, nišandžija, da bi na kraju napredovao do titule velikog vezira. 13
Pored državne službe, interesirao se i za nauku, naročito za književnost i historiju.
Nakon pohoda na Albaniju 1466. godine napisao je Historiju osmanskih sultana na
arapskom jeziku (Tevârîẖ-ul-Selâṭîn-ul-‘Oṯmâniye). 14 Djelo je podijeljeno u dva
dijela: prvi govori o osmanskim sultanima do Mehmeda II, a drugi je u potpunosti
posvećen Mehmedu II i opisuje njegovu vladavinu do 1480. godine.15
Kada je riječ o osvajanju Bosne, Mehmed-paša iz Karamana nudi skroman
opis. Piše da je uzvišeni sultan 867. godine po hidžri došao u zemlju koja se naziva
Bosna. Uspio je osvojiti taj prostor i ubiti prokletog kralja Bosne. Ovaj autor je
7 Abdülkadir Özcan, „Düstûrnâme-i Enverî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 10, Istanbul, 1994, 49.
8 Ibid.
9 867. hidžretska godina obuhvata period od 26. 09. 1462. do 14. 09. 1463. godine. (http://www.i-
takvim.com/takvimler/hicri_takvim_cevir.php, pristupljeno 14.5.2019.)
10 Necdet Öztürk, Fatih Devri Kaynaklarından Düstûrnâme-i Enverî – Osmanlı Tarihi Kısmı (1299-1466), Kitabevi, Istanbul, 2003, 60,
68.
11 Yusuf Küçükdağ, “Karamânî Mehmed Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 24, Istanbul, 2001, 449.
12 Hüseyin Nihal Atsiz, Osmanlı tarihleri I, Türkiye Yayınevi, Istanbul, 1949, 331.
13 Küçükdağ, “Karamânî Mehmed Paşa”, 450.
14 Atsız, Osmanlı tarihleri I, 330.
15 Küçükdağ, “Karamânî Mehmed Paşa”, 451.
zabilježio da je sultan u Bosnu dolazio i naredne godine, gdje je osvojio preostale

tvrđave, gradove i mjesta.16
Ašikpašazade (Aşıkpaşazade; umro nakon 889/1484. godine)

Pravo ime Ašikpašazadea je bilo Derviš Ahmed. Bio je potomak Ašik-paše,
uglednog sufijskog pjesnika iz vremena emira Orhana, zbog čega se ovaj autor u
savremenoj literaturi naziva Ašikpašazade (potomak Ašik-paše). Podatke o životu
ovog autora pronalazimo isključivo u njegovom djelu Tevârîh-i Âl-i Osmân, pa tako
znamo da je rođen oko 1400. godine u okolini Amasje (Amasya). Odrastao je u
tekijskom okruženju, mnogo je putovao i upoznao je veliki broj istaknutih ljudi tog
vremena. 17 Ponekad je bio pratilac Murata II u njegovim pohodima te je stekao
njegovu naklonost, a bio je blizak dvoru i u vrijeme Mehmeda II.18 Posljednje godine
života proveo je pišući djelo Tevârîh-i Âl-i Osmân, koje je završio 1484. godine kada
je imao oko 85 godina. Kako se nakon toga gube informacije o njemu, pretpostavlja
se da je ubrzo nakon završetka pisanja djela umro.19
U djelu Tevârîh-i Âl-i Osmân, u poglavlju „Kako je osvojena zemlja Bosna i
šta je sultan tamo radio“, Ašikpašazade piše kako je sultan (padişah) nakon
osvajanja Smedereva poslao izaslanika kralju Bosne20 i poručio mu da je potrebno
da isplati harač ili će ga napasti. Sultanov izaslanik je prenio poruku bosanskom
kralju, ali ovaj je naredio da ga uhvate i ubiju. Pored kralja se nalazio njegov
predstavnik (vezir) koji ga je upozorio da bi takvim postupkom mogao uništiti sebe
i zemlju Bosnu (Bosna vilâyeti). Dalje ga je savjetovao da je potrebno ispraviti
grešku i pustiti izaslanika. Kralj je to i učinio, ali je izaslanik sultanu ispričao sve što
je znao i vidio u Bosni. Nošen „islamskim žarom“ (gayret-i islâm) sultan je sakupio
vojsku i u ime islama krenuo u rat (gazâ) protiv Bosne. Kada je osmanska vojska
ušla u Bosnu, kralj je pobjegao u jednu od svojih tvrđava,21 dok je sultan započeo
opsadu Jajca. Kada je sultan dobio informacije o tome gdje se kralj nalazi, naredio
je Mahmud-paši da krene prema kralju i da ga opkoli. Ašikpašazade dalje piše da
je Mahmud-paša to i učinio te da je po dolasku pred tvrđavu u kojoj je bio kralj
poručio da bi želio porazgovarati s čovjekom od kraljeva povjerenja. Kralj je poslao
16 Atsız, Osmanlı tarihleri I, 335.

17Abdűlkadir Özcan “Aşikpaşazâde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 4, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 1991, 6-7.
18 Atsiz, Osmanlı tarihleri I, 211.
19 Özcan, “Aşikpaşazâde”, 7.
20 U trenutku osmanskog zauzimanja Smedereva bosanski kralj je bio Stjepan Tomaš. Iako Ašikpašazade ne navodi ime kralja, prateći
hronološki slijed dešavanja u njegovom djelu, a s obzirom na to da se spominje samo jedan bosanski kralj znamo da se radi o
Stjepanu Tomaševiću. Izaslanstvo koje se spominje u većem broju hronika koje smo nabrojali, ako je zaista poslano u Bosnu s
navedenim zadatkom, ono je svoju misiju obavilo nekoliko godina nakon osvajanja Smedereva u vrijeme vladavine Tomaševog sina.
Inače, Stjepan Tomašević je kralj, čije se ime ne spominje, ali na kojeg se misli kada se spominje kralj Bosne u hronikama koje smo
uvrstili u ovaj izbor.
21 Poredeći s drugim izvorima, možemo zaključiti da se radi o tvrđavi Ključ.
svog predstavnika koji je upoznao Mahmud-pašu s funkcijom koju vrši na kraljevom

dvoru. Kada je Mahmud-paša uvidio da je riječ o bliskom kraljevom saradniku upitao
ga je: „Znaš li ko je vladar koji vas je napao?“ na što je on odgovorio da je riječ o
jednom od turskih begova (Türk beglerinden). Prema pisanju Ašikpašazadea,
Mahmud-paša nije bio zadovoljan ovim odgovorom te je kraljevom predstavniku
rekao da je riječ o vladaru koji je osvojio Istanbul, Trabzon, Lezbos (Midili), Srbiju
(Laz elini) i Moreju te koji je mnoge osvojene zemlje podario svojim podanicima.
Mahmud-paša je dao prijedlog da se kralj pokloni sultanu, pristane da plaća harač
i da sultanu na upravljanje pojedine bosanske tvrđave. Nakon što je saznao
određene informacije o sultanu i njegovoj moći, znajući da je poput „gavrana
zarobljenog u kavezu“ (kafasa girmiş kuzkuna dönmiş), bosanski kralj je pristao na
prijedlog koji mu je ponudio Mahmud-paša. Kralj se sastao s Mahmud-pašom,
nakon čega su otišli kod sultana. Ašikpašazade piše da sultan nije bio zadovoljan
sklopljenim dogovorom zbog čega je prekorio Mahmud-pašu, smatrajući da je
zakomplicirao osvajanje Bosne, zbog čega Ašikpašazade iznosi tvrdnju da je
upravo od tog momenta prisutna netrpeljivost u odnosima između sultana i
Mahmud-paše. Dalje se navodi da su osvojene i oblasti Kovačevića i Pavlovića, a
da su njihovi predstavnici s kraljem zatvoreni u posebne odaje (kapucılar çadırı).
Kako bi izbjegao implementaciju dogovora Mahmud-paše i bosanskog kralja, sultan
je odlučio da se savjetuje s ulemom. Među ulemom se posebno isticao mevlevijski
šejh Bistami (Ali Bistâmî), zvani Musanifek (Musannifek). Upravo je on, prema
riječima Ašikpašazadea, izdao fetvu prema kojoj je bilo dozvoljeno i pohvalno ubiti
takve „nevjernike“ poput bosanskog kralja. Bistami je prvi potegao sablju te su kralj,
a kasnije i drugi uhvaćeni bosanski velikaši ubijeni. Na kraju poglavlja nalaze se
informacije o bogatstvima Bosne, pa Ašikpašazade navodi da niko nije uskraćen
niti za roba niti za neki drugi imetak. Sultan je u osvojene tvrđave postavio svoje
ljude, a u Jajcu je pronađen i kraljev mlađi brat. Zapisano je i da su sva ova
dešavanja iz 867. hidžretske godine, a da je za njih zaslužan sultan Mehmed.22
Tursun Beg (Dursun/Tursun Bey; umro nakon 896/1491. godine)

Biografskim podacima o životu Tursun Bega raspolažemo zahvaljujući
njegovom djelu. Njegovo pravo ime je Tûr-ı Sînâ, a proslavio se pod pseudonimom
Tursun/Dursun Beg. Rođen je dvadesetih godina 15. stoljeća, najvjerovatnije 1426.
godine. Vrlo mlad je upravljao timarom i stekao je kvalitetno obrazovanje.23 Nalazio
se u sviti sultana Mehmeda II pri osvojenju Istanbula i nakon toga je nastavio vršiti
22 Елезовић, „Турски извори”, 80-82; Mujadžević, „Pad Bosne 1463.”, 33-36; Hüseyin Nihal Atsiz, Osmanlı tarihleri I, 212-213.
23 Mertol Tulum, “Dursun Bey“, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 10, Istanbul, 1994, 6.
službu kod sultana. Učestvovao je u brojnim pohodima Mehmeda II i Mahmud-paše,

među kojima su i drugi pohod na Beograd, pohod na Bosnu i Albaniju.24 Tursunovo
djelo Târîh-i Ebü’l-Feth (Historija oca osvajanja) nastalo je oko 1490. godine i nudi
opširne podatke o osvajanjima i pohodima Mehmeda II i Mahmud-paše. Djelo
započinje prvim stupanjem Mehmeda II na prijestolje (1444. godina), a završava se
pohodom Hadim Ali-paše 1488. godine.25 Datum nastanka djela se prihvata i kao
najraniji datum smrti autora.26
Najopširniji opis osvajanja Bosne 1463. godine susrećemo u Historiji koju je
napisao Tursun Beg. Poglavlje u kojem piše o osvajanju Bosne i načinu na koji su
uhvaćeni bosanski kralj i njegov brat, Tursun Beg započinje opisom Bosne. Za
Bosnu, koju je sultan odlučio osvojiti 867. hidžretske godine, autor kaže da je
prostrana zemlja čije su visoke planine obrasle šumom i u kojoj se nalaze izuzetno
jaka, teško osvojiva utvrđenja. Bosna je, prema njegovim riječima, zemlja sa
srebrenim i zlatnim rudnicima i zemlja prirodnih ljepota koju krase voda i vazduh.
Upravo je to utjecalo na iznimnu ljepotu bosanskih mladića i djevojaka, po čemu su
oni poznati u cijelome svijetu, „poput Sunca“. Tursun Beg, za razliku od ostalih
autora, nudi opis geografskog položaja Bosne i piše da se sjeverno od Bosne nalazi
Ugarska, dok je na zapadu i jugu okružena morem. O bosanskom kralju piše da je
plaćao porez i da je imao sporazum s osmanskom državom, ali da ga je prekinuo
kada je zauzeo tvrđavu Smederevo, smatrajući da na nju ima pravo kao suprug
despotove kćeri (misli se na Maru Branković). Tursun Beg navodi da je „zlobni“ kralj
Bosne postao kralj tako što je ubio svoga oca. Sultan je pozivao kralja da primi
islam, što je ovaj odbijao, a njegovu tvrdoglavost Tursun Beg poredi s onom Ebu
Džehla (Ebû-cehl). Autor dalje zapisuje i da je, pored svih teškoća, sultanov poziv
da se krene u rat protiv Bosne prihvatio veliki broj muslimana, prvenstveno iz
vjerskih razloga jer je sevap ratovati u udaljenim zemljama, ali i zbog materijalnih
beneficija. Nakon puta prema Bosni koji je trajao otprilike dva mjeseca, prethodnica
osmanske vojske je uskoro bila pred Bobovcem, najistaknutijim gradom Bosne.
Upravo tu se desila velika bitka u kojoj je došlo do značajnog prolijevanja krvi, koje
nije bilo očekivano. Ipak, Osmanlije uspijevaju osvojiti ovaj grad čuven po njegovoj
jačini i neosvojivosti i prije nego što je sultan stigao da ga vidi. Tursun Beg piše da
su, uz Božiju pomoć, osmanske vojskovođe poprilično lako uspjele ući u grad
Bobovac. Informacija o uspjehu islamske vojske je imala snažan eho, pa su tako
„nevjernici“ odlučili sultanu predati ključeve Visokog i mnogih drugih gradova, nakon
čega su se ti gradovi poklonili sultanu i odlučili plaćati harač. Bez obzira na ovakav
24 Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, h. Mertol Tulum, Baha Matbaası, Istanbul, 1977, XII-XIV.
25 Tulum, “Dursun Bey“, 7.
26 Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, XVIII.
rasplet, u Bosni je i dalje postojao značajan broj „nevjernika“ koji su odlučili nastaviti
borbu i bunu te su se povukli u nepristupačna mjesta, što autor smatra
nepromišljenim potezom, postavljajući retoričko pitanje kako će se osmanskoj vojski
oduprijeti pećine ako to nisu mogli uraditi gradovi. Nakon ovog dijela Tursun Beg
pravi digresiju u kojoj u superlativu piše o sultanu Mehmedu i njegovim osvajanjima,
ističući da su njegovi ratni poduhvati veći od onih koje je imao Timur (Timur Lenk),
o čijim podvizima su napisane brojne historije. Autor je u nastavku opisao nekoliko
vrsta nenaseljenih i nedostupnih mjesta koje je vidio u Bosni, a u kojima su se krili
neprijatelji s ciljem da pruže što bolji otpor pobjedonosnoj vojsci. Neprijatelji su
poređeni s narodom Semud (Semûd) te su ukratko pobrojani poduhvati koje su
poduzeli sultan, Mahmud-paša i druge vojskovođe u kojima su savladani i
nemilosrdno kažnjeni „nevjernici“. Navedeno je i da je postojao veliki broj
stanovnika Bosne koji su skakali u provalije kako ne bi dospjeli u osmansko
zarobljeništvo, a svaki osmanski vojnik je zarobio značajan broj robova, koji su bili
vitki i visoki, dok su im oči bile sjajne poput mjeseca. U nastavku Tursun Beg piše
da je sultan svoje šatore postavio u Travniku te je od domaćih ljudi dobio informacije
da se bosanski kralj nalazi u Jajcu, nakon čega je izdao carsku naredbu prema kojoj
je Mahmud-paša s rumelijskom vojskom morao krenuti put Jajca. „Zli kralj“, kako ga
naziva autor, povukao se prema gradu Sokolu, a kada je to saznao Mahmud-paša
po dolasku na obalu Vrbasa u nahiji Jajce, odlučio je svoje napade usmjeriti prema
Sokolu. Tamo su naišli na izuzetno jak otpor branitelja, a uskoro su dobili i
informaciju da se kralj sklonio u grad Ključ. Kako se između Sokola i Ključa nalazio
teško prohodan klanac, Mahmud-paša je organizirao ratno savjetovanje. Iako su
starješine smatrale da Mahmud-paša snagu treba usmjeriti prema opsadi Jajca, on
u konačnici odlučuje da nastavi tražiti bosanskog kralja, nazivajući ga svojom
ranjenom lovinom. Iste noći, zahvaljujući brojnim bakljama koje su je učinile
svjetlijom od dana, Mahmud-paša je na čelu vojske kroz spomenuti klanac krenuo
prema Ključu. Tursun Beg piše da je u blizini Ključa Mahmud-paši stigla vijest od
Omer-bega, sina Turhan-begova, da se kralj nalazi u gradu i da se ne nada napadu.
Mahmud-paša je rasporedio vojsku. Nakon što su prešli veliku rijeku (misli se na
rijeku Sanu), odvila se krvava bitka u kojoj su „nevjernici“ poraženi i prije nego što
je stigao Mahmud-paša. Kada se uvjerio u moć osmanske vojske, bosanski kralj se
s pratnjom povukao u visoku kulu. Po dolasku Mahmud-paše podgrađe je
zapaljeno, a ponuđena je i predaja pod uvjetom da se kralju poštedi glava. Kralj je
pristao na predaju te je poslan u tabor „pobjedonosnog“ sultana. S druge strane,
Mahmud-paša je doznao da se kraljev brat nalazi u Zvečaju i krenuo je prema toj
utvrdi, ali gradska posada, uvidjevši da se ne može nositi s opsadom, bila je
prisiljena predati kraljevog brata. Tursun Beg sultana Mehmeda naziva ocem
osvajanja i navodi da se grad Jajce predao sultanu kada su vidjeli zarobljenog kralja
i njegovog brata, bez obzira ne to što, prema riječima autora, tom gradu nije bilo
ravnoga po jačini i neosvojivosti. Pred sultana su izvedeni zarobljenici i on je odlučio
da neke pokloni, dok je drugima dopustio da ostanu u gradu. Prema Tursun Begu,
predaja Jajca je označila kraj rata, jer je upravo tada zemlja Bosna sa svojim
gradovima i mjestima ušla u sastav osvojenih zemalja. Sultan je nakon toga naredio
Mahmud-paši da krene protiv hercega, kojeg autor naziva psetom. Međutim,
Tursun-beg piše da je herceg pobjegao prema moru te da je Mahmud-paša osvojio
veći dio njegovih zemalja. Također, navodi da je herceg kasnije u prijestolnicu
poslao svoga sina (misli se na Ahmed-pašu Hercegovića), dvorskog miljenika,
tražeći milost, a njegov sin je putem ženidbe postao sultanov srodnik te je dobio na
upravu provinciju Anadoliju i postao je komandant flote. Dalje piše da je herceg kroz
godinu ili dvije ovaj svijet zamijenio paklom, nakon čega su njegove zemlje
priključene islamskim zemljama. Autor piše i o zarobljavanju dvojice nezavisnih
„begova“ koji su se nalazili na čelu oblasti Kovačevića i Pavlovića. Svoj opis
zaključuje informacijom da su u ovom pohodu oslobođena i zauzeta četiri vilajeta
(Bosna, Hercegovina, oblast Kovačevića i oblast Pavlovića) te da su u njima bili
postavljeni sandžakbeg, kadije, emini u rudnicima, dok je raja bila prisiljena plaćati
džiziju. Nakon toga se sultan sa svojom vojskom i ogromnim ratnim plijenom vratio
u prijestolnicu. U nastavku Historije koju je napisao, Tursun Beg se osvrnuo i na
ponovni dolazak sultana u Bosnu i neuspješnu opsadu Jajca nad kojim su vlast
preuzeli Ugri.27
Oruč Beg (Oruç Beğ; umro nakon 908/1503. godine)

Podaci o Oruč Begu su oskudni i crpimo ih isključivo iz njegovog djela
Tevârîh-i Âl-i Osmân. Živio je u doba vladavine Mehmeda II i Bajazida II. Rođen je
u Edirnama. Tamo je vršio službu divanskog pisara. Ne zna se kada je tačno
napisao svoju Historiju, pretpostavlja se da je to bilo za vrijeme vladavine Bajazida
II.28 Pošto događaji koje opisuje u ovom djelu idu do 1503. godine, pretpostavlja se
da je ubrzo nakon toga umro.29
27 Елезовић, „Турски извори”, 111-118; Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, 121-128; Tursun Beg, The History of Mehmed the Conqueror
(ed. Halil Inalcik, Rhoads Murphey), Bibliotheca Islamica, Minneapolis – Chicago, 1978, 50-52. Mujadžević, „Pad Bosne 1463”, 39-
44.
28 Abdülkadir Özcan, “Oruç b. Âdil”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 33, Istanbul, 2007, 425-426.
Atsiz smatra da je svoju hroniku Oruč Bej napisao najranije 842. godine, tj. na početku vladavine Bajazida II. Također, smatra da je
događaje koji su se desili mnogo kasnije dodao neki prepisivač. Atsız, Üç Osmanlı Tarihi, Ötüken Neşriyat A.Ş, Istanbul, 2011, 15.
29 Özcan, “Oruç b. Âdil”, 425-426.
Oruč Beg piše da je po dolasku u Bosnu sultan Mehmed osvojio tvrđavu Jajce
i druge oblasti. Kralja Bosne je zatvorio, a potom i ubio 868. hidžretske godine.
Osvojio je i Hercegovinu i oblast Kovačevića. Iste zime, kako piše Oruč Beg, stigla
je ugarska vojska i preuzela tvrđavu Jajce. Kao razlog ovakvog ishoda autor navodi
da su čuvari tvrđave Jajce izdali sultana i predali je. Njih je sultan kasnije našao,
doveo u Edirne i ubio. Nakon što su Ugri osvojili Jajce, krenuli su prema Zvorniku.
Nisu osvojili Zvornik jer se u njima, kako Oruč Beg kaže, javio strah i pobjegli su.30
Naredne godine (869. hidžretske31) sultan se vratio u Bosnu i uspio je osvojiti sve
(Bosnu, Hercegovinu i oblast Kovačevića) osim Jajca.32
Nešri (Neşrî; umro nakon 926/1520. godine)

Nešri je osmanski historičar čije je puno ime vjerovatno Hüseyin b. Eyne Bey.
U izvorima se spominje i kao Mevlana/Mehmed Nešri (Mevlânâ Neşrî i Mehmed
Neşrî). Veći dio svoga života proveo je u Bursi. Vršio je različite državne službe od
vremena Murata II do Sulejmana Zakonodavca. Pretpostavlja se da je umro na
početku vladavine Sulejmana II, 1520/21. 33 Svoje djelo Kitâb-i Cihan-nümâ je
završio 1492. godine i posvetio ga je Bajazidu II. U odnosu na druge osmanske
hronike nastale u tom periodu, ovo djelo pruža detaljnije i raznovrsnije opise
događaja iz 14. i 15. stoljeća.34 Djelo je koncipirano u šest tomova i zamišljeno je
kao historija cijelog svijeta. Šesti tom je posvećen historiji Osmanlija i to je jedini
tom koji je do danas sačuvan.35
U djelu Kitâb-i Cihan-nümâ Nešri, između ostaloga, donosi i priču o osvajanju
Bosne, gdje piše da je sultan, nakon što je zauzeo Smederevo, odlučio poslati svog
izaslanika kralju Bosne i poručiti mu da je dužan plaćati harač. U suprotnom,
zaprijetio mu je da će ga napasti. Sultan je tom prilikom želio upozoriti kralja i zbog
problema koje je pravio Ali-begu Mihalogluu (Mihaloğlu Ali Bey). Kada je izaslanik
došao kod kralja i predao mu sultanovu naredbu, kralj je naredio da se izaslanik
uhvati i ubije. U blizini se našao jedan od kraljevih saradnika koji je kralja spriječio
u njegovoj namjeri, rekavši mu da nije pametan potez izazivati srdžbu izaslanikovog
vladara koji je jedan od najmoćnijih. Kralj je ubrzo nakon toga odlučio osloboditi
sultanovog izaslanika. Po dolasku kod sultana, izaslanik mu je ispričao sve što ga
je zadesilo zbog čega je sultan obuzet „islamskim žarom“ okupio vojsku i krenuo u
30 Atsız, Üç Osmanlı Tarihi, 120.

31 869. hidžretska godina obuhvata period od 03. 09. 1464. do 23. 08. 1465. godine. (http://www.i-
takvim.com/takvimler/hicri_takvim_cevir.php, pristupljeno 25. 05. 2019.godine)
32 Ibid, 121.
33 Abdülkadir Özcan, „Neşrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 33, Istanbul, 2007, 20.
34 Mehmed Neşrî, Kitâb-i Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, (priredili Faik Reşit Unat i Mehmed A. Köymen), vol I, Türk Tarihi Kurumu
Basımevi, Ankara, 1949, IX.

35 Özcan, “Neşrî”, 21.
Bosnu. Dok su bili u blizini Vučitrna (Vilitçrin), do sultana je stigla vijest da je kralj
Bosne zapalio Agačhisar (Ağaç-hisar). Prema Nešriju, ta vijest je rasrdila sultana
pa je on poslao Mahmud-pašu u napad. Mahmud-paša je prvo stigao pred Bobovac,
te ga je osvojio za tri dana postavivši svoje ljude u tvrđave, dok je stanovnike koje
zatekao poslao u Istanbul. Uskoro nakon toga Mahmud-paša dobija informaciju da
se kralj krije u Ključu. Po dolasku u Ključ Mahmud-paša je opkolio grad i zatražio
da porazgovara s nekim od kraljevih predstavnika. Nešri je na sličan način kao
Ašikpašazade prenio razgovor između Mahmud-paše i kraljevog predstavnika koji
je rezultirao kraljevom predajom, pod uvjetom da se pokloni sultanu, preda svoje
utvrde i pristane na plaćanje harača, a zauzvrat će mu biti pošteđen život. Autor
dalje piše da sultan nije bio zadovoljan dogovorom koji je sklopio Mahmud-paša s
kraljem, jer je time direktno ugrozio ostvarivanje sultanovih planova koji su
podrazumijevali uklanjanje bosanskog kralja kako bi se spriječilo izbijanje nemira u
budućnosti. Mahmud-paša je s kraljem doveo i predstavnike porodica Kovačević i
Pavlović, čije su oblasti također osvojene, pred sultana te su i oni zatvoreni u
posebne odaje (kapıcılar çadırı). Sultan je odlučio da se konsultira sa ulemom,
među kojom se posebno isticao šejh Ali Bistami, zvani Musanifek, koji je izdao fetvu
prema kojoj je bilo dozvoljeno ubiti kralja Bosne. Upravo je Bistami prvi potegao
sablju i obezglavio kralja, a zatim su ubijeni i drugi plemići. Nešri priču o osvajanju
Bosne završava opisujući bogatstva koja su Osmanlije zaplijenile i taj opis je sličan
onome koji je zabilježio Ašikpašazade. Također, navodi da je kralj poslao poziv
upravitelju Hercegovine (Hersek Beyi) da se preda, a kada ovaj to nije učinio, sultan
je prilikom povratka iz Bosne osvojio u potpunosti i Hercegovinu. Za dešavanja koja
je zapisao, Nešri je naveo da su se desila 867. hidžretske godine. Kao i većina
drugih autora, i Nešri je ponudio opis neuspješne opsade Jajca i borbe oko Zvornika
868. hidžretske godine.36
Hadidi (Hadîdî; umro nakon 937/1530-31. godine)

Izvori ne bilježe puno ime autora koji se u svom djelu predstavlja kao Hadidi
i ostavlja informaciju da je živio u vrijeme vladavine Bajazida II.37 Njegov pseudonim
ukazuje na mogućnost da se njegova porodica bavila obradom željeza. Vršio je
određene službe u Carstvu, poput nazira Sulejman-pašina vakufa. Jedino sačuvano
djelo autora je Historija koju je napisao u stihovima. Djelo započinje klasičnom
predajom o pretku Osmanlija Sulejman-šahu, a završava opisom dolaska Ibrahim-
36 Mehmed Neşrî, Kitâb-i Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, (priredili Faik Reşit Unat i Mehmed A. Köymen), vol II, Türk Tarihi Kurumu
Basımevi, Ankara, 1957, 761-771; 868. hidžretska godina obuhvata period od 15. 09. 1463. do 03. 09. 1464. godine. (http://www.i-
takvim.com/takvimler/hicri_takvim_cevir.php, pristupljeno 3.6.2019. godine)
37 Hadîdî, Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523), h. Necdet Öztürk, Marmara Üniversitesi, Istanbul, 1991, XXVII.
paše na mjesto velikog vezira 1523. godine.38 U njemu autor donosi neke originalne
podatke, kao što su oni o historiji kovanja novca kod Osmanlija te o osmanskim
osvajanjima u Rumeliji. Budući da je njegovo djelo u velikoj mjeri vokalizirano, iz
njega možemo ispravnije pročitati određene toponime. Pretpostavlja se da je umro
nakon 1530. godine.39
Hadidi, slično drugim autorima, kao razlog osmanskog upada u Bosnu navodi
neplaćanje harača. Autor piše da je sultan poslao izaslanika koji je upozorio
bosanskog kralja da će ga Osmanlije napasti ako odloži plaćanje. Kralj je tom
prilikom zarobio izaslanika, nakon čega ga je izbacio iz svoje tvrđave. Po povratku
izaslanika u Istanbul, sultan, ljut zbog ponašanja kralja, naređuje da se vojska okupi
i šalje spahije prema Bosni. Dok su još putovali, saznali su da je kralj pobjegao u
neku drugu tvrđavu. Sultan je na tu informaciju reagirao tako što je Mahmud-paši
naredio da s vojskom krene za kraljem. Kada je Mahmud-paša stigao pred tvrđavu,
tražio je da razgovara s nekim od kraljevih ljudi. Dalje Hadidi opisuje kako kraljev
izaslanik nije bio svjestan snage i moći sultana koji je dolazio da osvaja njegovu
domovinu. Mahmud-paša mu je govorio o sultanu i predlagao da se kralj preda,
poljubi sultanovu ruku, prepusti upravu nad nekim tvrđavama i da pristane na
plaćanje harača, što je kralj u konačnici i uradio. Saznavši za Mahmud-pašin
dogovor s kraljem, sultan ukazuje paši na grešku koju je učinio i govori da je njegov
cilj bio da preuzme sve kraljeve posjede kako bi spriječio daljnje probleme na tim
prostorima. U nastavku Hadidi piše o dvije oblasti (Kovačevića i Pavlovića) koje su
bile podređene kralju Bosne i o zatvaranju njihovih „namjesnika“ s kraljem. I kod
Hadidija susrećemo priču prema kojoj je sultan tražio učenjaka koji mu je trebao
reći je li po islamu dozvoljeno ubiti „nevjernike“ koje je zatvorio. Među vojskom se
nalazio učenjak šejh Ali Bistami koji je, s vjerske strane, odobrio ubistva bosanskog
kralja i velikaša. Dalje spominje kako su Osmanlije pronašle kraljevog mlađeg brata
i pobrinule se za njega. Opisana je i Bosna kao iznimno bogata zemlja u kojoj su
vojska i akindžije zaplijenili veliko bogatstvo i zadovoljni se vratili prema Edirnama.
Hadidi je ova dešavanja datirao u 870. hidžretsku godinu.40
Ibn Kemal ili Kemalpašazade (Kemalpaşazâde; umro 940/1534. godine)

Njegovo pravo ime je Šemsuddin Ahmed b. Sulejman, a slavu je stekao pod
imenom Kemalpašazade ili Ibn Kemal, po svom djedu Kemal-paši koji je bio učitelj
Bajazidu II još dok je bio princ. Ibn Kemal je bio izuzetno ugledan čovjek već u doba
38 Necdet Öztürk, „Hadîdî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 15, Istanbul, 1997, 14-16.
39 Ibid, 15.
40 Hadîdî, Tevârih-i Âl-i Osman, 266-270; 870. hidžretska godina obuhvata period od 24. 08. 1465. do 13. 08. 1466. godine.
(http://www.i-takvim.com/takvimler/hicri_takvim_cevir.php, pristupljeno 4.6.2019.godine)

Bajazida II, a naročito u vrijeme sultana Selima i Sulejmana.41 Rođen je 15. maja
1469. godine u Edirnama ili Tokatu.42 Vršio je brojne dužnosti pri osmanskoj vojsci,
nakon čega je prešao među ulemu pa je uz dodatno obrazovanje vršio službu
muderisa u nekoliko medresa. S vremenom je napredovao sve do funkcije
šejhulislama. Umro je u aprilu 1534. godine.43 Njegova hronika je nastala u vrijeme
Bajazida II, na poticaj samog sultana. Djelo je prvobitno napisano u osam tomova i
opisivalo je događaje od perioda nastanka Osmanskog Carstva do 1510. godine.44
Kasnije je prošireno na ukupno deset tomova, a svaki tom je posvećen vladavini
jednog sultana. Danas je sačuvan original samo sedmog toma. Ostali dijelovi su
kasniji prijepisi.45
Ibn Kemal je čitavo jedno poglavlje svoga djela posvetio osvajanju Bosne, za
koje je napisao da se desilo 867. godine. Sultan je, prema njegovim riječima, te
godine odlučio osvojiti Bosnu i priključiti je islamskim zemljama. Za Bosnu piše da
je bila vrlo dobro čuvana i da su se u njoj nalazili veliki gradovi i čvrste tvrđave.
Sjeverno, južno i zapadno od Bosne bili su „nevjernici“, tako da je jedina pristupačna
strana s koje je sultan mogao doći u Bosnu bila istočna. Vladar Bosne je bio kralj
koji je ranije plaćao godišnji harač sultanu. Međutim, na nagovor vlaškog vojvode,
kralj je te godine odbio platiti harač sultanu, dok je sultanovog izaslanika zatvorio.
Poslije ga je oslobodio, ali nije uspio spriječiti sultanovu srdžbu te je sultan odlučio
krenuti u rat protiv Bosne. Osmanskoj vojsci su trebala skoro dva mjeseca da stigne
do Bosne. Po dolasku u Bosnu uslijedile su borbe za Bobovac, a branitelji tvrđave
su uvidjeli da se neće moći oduprijeti izuzetno jakoj vojsci te su odlučili predati grad.
Čuvši za ishod na Bobovcu sultanu su se ubrzo predali Visoko i još neki gradovi u
Bosni. U osvojene tvrđave sultan je postavio ljude od povjerenja, dok je
stanovništvo tih mjesta preselio u Istanbul. Autor piše da se nakon ovih dešavanje
krenulo u potragu za kraljem te da se sultan ulogorio kod Travnika, gdje su mu stigle
informacije da se kralj nalazi u Jajcu. Sultan je dao zaduženje Mahmud-paši da
krene u lov na kralja, što je ovaj i uradio s rumelijskom vojskom. Kada je stigao do
Vrbasa, Mahmud-paša je saznao da je kralj pobjegao u Sokol, pa je vojsku usmjerio
tamo. Osmanska vojska je Sokol opkolila s dvije strane kako bi spriječila da kralj
pobjegne, ali ih je kralj preduhitrio te je ranije krenuo prema Ključu. Kako se između
Sokola i Ključa nalazio nepristupačan klanac, Mahmud-paša je odlučio poslati
izvidnicu koja je za zadatak dobila da provjeri nalazi li se kralj u Ključu. Uskoro je
41 Ibn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter, h. Şerafettin Turan, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991, IX.
42 Şerafettin Turan, „Kemalpaşazâde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 25, Ankara, 2002, 238.
43 Ibid.
44 Ibn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter, XIX-XXI.
45 Ibid, XXIV.
dobio potvrdan odgovor, nakon čega je poslao Omer-bega, Turhanovog sina, s

vojskom kao prethodnicu. Pored brojnih problema prilikom prelaska klanca i rijeke
(Sane), vojska je stigla do Ključa, gdje uskoro dolazi do borbe u kojoj su Osmanlije
uspjele pobijediti malobrojne i razbacane branitelje oko Ključa. Uvidjevši moć
Osmanlija, kralj je ponudio predaju, nudeći gradove i svoje blago u zamjenu za svoj
život. Mahmud-paša je prihvatio kraljevu ponudu, ali je ubrzo saznao da se kraljev
brat nalazi u tvrđavi Zvečaj i odlazi tamo gdje posada tvrđave bez borbe predaje
kraljevog brata Mahmud-paši. Po zarobljavanju kraljevog brata, Mahmud-paša je
krenuo prema Jajcu da se pridruži sultanu i izruči mu kralja i njegovog brata. Kada
su „nevjernici“ u Jajcu vidjeli da su zarobljeni kralj i njegov brat, odlučuju predati
grad. Sultan je bio izrazito ljut na kralja jer je, saznavši da osmanska vojska kreće
prema Bosni, spalio Agačhisar (Ağaç-hisâr) i pobjegao. Zbog toga se sultanu nije
svidio dogovor koji je s kraljem sklopio Mahmud-paša. Kako bi ga izbjegao, odlučio
je da se konsultira sa šejhom Ali Bistamijem. Nakon toga, Ali Bistami je izdao fetvu
prema kojoj je bilo dozvoljeno likvidirati kralja, a kao olakšavajuća okolnost je uzeta
činjenica da je bosanski kralj ubio svoga oca i da je zaslužio takvu kaznu. Ibn Kemal
navodi da je naposljetku kralj ubijen i da je Bosna data na upravu Mehmet-begu
Minetoviću (Mehmed Beğ Minnet-oğlu). U nastavku je autor pisao o osvajanju
Hercegovine i oblastima Pavlovića i Kovačevića, prenoseći slične podatke kao
Tursun Beg.46
Muhjidin Mehmed (Muhyiddin Mehmed; umro 957/1550. godine)

Muhjidin Mehmed b. Alâeddin Ali el-Cemâli bio je pisar, pjesnik i historičar.
Poeziju je pisao pod pseudonimom Muhyî (živi, koji daje život). Potjecao je iz učene
porodice, njegov predak je čuveni šejhulislam Molla Fenari.47 Stekao je kvalitetno
obrazovanje i bio je predavač u istanbulskim medresama. Prije penzije je kratko bio
i kadija u Edirnama. Kao godina njegove smrti prihvata se 957/1550. 48 Bio je
poliscijentista, naročito se isticao u islamskim naukama, medicini, književnosti –
poeziji i historiji. Njegovo jedino do danas sačuvano djelo je Tevârih-i Âl-i Osman.49
Ovo djelo predstavlja autorovu kompilaciju tada postojećih i njemu dostupnih
anonimnih hronika. Osim što jedanput spominje djelo Mesâbih Şerhi, 50 imena
drugih izvora ili autora od kojih je preuzeo podatke o događajima kojima nije bio
svjedok ne susrećemo.51 Značaj ovog djela je u tome što nailazimo na različitosti u
46 Ibn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, 223-236.

47 Hasan Hüseyin Adalıoğlu, Muhyiddin Cemâlî'nin Tevârih-i Âl-i Osman'ı, - Master teza, Marmara Üniversitesi, Istanbul, 1990, I.
48 Ibid, X.
49 Ibid, XII.
50 Riječ je o djelu iz oblasti hadisa. Muhjidin je ovo djelo spomenuo prilikom opisa osnivanja Istanbula i izgradnje Aja Sofije. Ibid, XIII
51 Ibid.
pisanju imena ljudi i mjesta te na sitne razlike u historijskim podacima koji

dopunjavaju cjelokupnu sliku.52
Muhjidin Mehmed ukratko opisuje dešavanja vezana za osvajanje Bosne.
Naime, on piše kako je sultan otišao u zemlju Bosnu (vilâyet-i Bosna) u kojoj je
osvojio tvrđavu Jajce i zarobio kralja Jajca (misli se na kralja Bosne). Nakon ubistva
kralja osvojio je cijelu zemlju Bosnu, a kasnije i zemlju Hercegovinu (Hersek
vilâyetün). Hidžretske 868. godine vratio se u Konstantinopolj. 53 Odmah zatim
Muhjidin Mehmed opisuje ugarski kontranapad i zauzimanje tvrđave Jajce. On piše
da je sultan, saznavši za vijest o gubitku Jajca, ponovo započeo opsadu ove
tvrđave, ali je nije uspio osvojiti zbog čega se povukao. Uskoro je stigla vijest da je
ugarski kralj opkolio Zvornik. Sultan Mehmed se tada vratio u Sofiju, a čast da
predvodi vojsku prema Zvorniku dodijelio je Mahmud-paši. Prema opisu Muhjidin
Mehmeda, prije dolaska osmanske vojske pred Zvornik, Božijom voljom „nevjernici“
su osjetili veliki strah od dolaska „islamske vojske“ pa su odlučili pobjeći. Muslimani
su se po dolasku zadovoljili pronađenim blagom, te su ubili i zarobili brojne
„nevjernike“. Za ove događaje Muhjidin Mehmed piše da su se desili 869. godine
po hidžri.54
Lutfi-paša (Lutfi Paşa; umro 970/1563. godine)
Za Lutfi-pašu se pretpostavlja da je rođen 1488. godine i da vodi porijeklo s
Balkana. Prema svemu sudeći, on je na dvor sultana Bajazida II došao
posredstvom devširme. Ostvario je zavidnu političku karijeru. U doba sultana
Selima napredovao je u službi i došao do pozicije sandžak-bega i beglerbega, da
bi kasnije u vremenu sultana Sulejmana obavljao funkcije vezira i velikog vezira.55
Osim politikom, bavio se historiografijom i poezijom te je bio poznat kao zaštitnik
učenjaka i pjesnika. Djelo Tevârih-i Âl-i Osman ima veliki broj sličnosti s ostalim
djelima istog imena, ali prednost ovog djela je činjenica da je velikom broju
događaja iz vremena sultana Selima i Sulejmana autor prisustvovao. Umro je oko
1563. godine.56
Lutfi-paša osvajanju Bosne u svome djelu i ne pridaje preveliku pažnju.
Navodi da je sultan Mehmed II 867. hidžretske godine stigao u zemlju Bosnu
(Bosna vilâyeti) i osvojio tvrđavu Jajce. Zatim piše da je sultan preuzeo upravu i
nad mnogim drugim mjestima u Bosni, među kojima navodi oblast Kovačevića i
Hercegovinu. Nakon ovih osvajanja sultan se vratio u Konstantinopolj. Kod Lutfi-
52 Ibid, XX.
53 U primjeru koji se čuva u Beču navedena je 869. hidžretska godina. Ibid, 107.
54 Ibid, 107-108.
55 Lütfi Paşa, Tevârih-i Âl-i Osman, h. Kayhan Atik, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2001, 5-9.
56 Mehmet İpşirli, “Lutfi Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 27, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2003, 234-236.
paše ne pronalazimo informacije o sudbini bosanskog kralja. Slično drugim

autorima i Lutfi-paša piše o dešavanjima vezanim za Jajce i Zvornik 868. hidžretske
godine, pa tako navodi da se sultan, nakon što nije uspio osvojiti Jajce, vratio u
Sofiju, dok je Mahmut-paša uspio razbiti opsadu Zvornika od Ugra i tom prilikom je
zaplijenio veliko bogatstvo.57
Sadedin (Hoca Sâdeddin Efendi, umro 1008/1599. godine)

Sadedin je rođen 1536/37. godine u Istanbulu. Vodi porijeklo iz učene
porodice. Njegov djed se doselio iz Tabriza u Istanbul.58 Nakon što je neko vrijeme
bio muderis u Bursi, biva postavljen za učitelja osmanskih prinčeva. Vršeći tu
funkciju dobio je nadimak Hoca (hodža=učitelj). 59 Kasnije je dolaskom sultana
Murata III na prijesto napredovao i vršio je dužnost savjetnika sultana. Time je
postao direktan svjedok dešavanja u Carstvu u to vrijeme. Sudjelovao je u
osmanskim osvajanjima, a pred kraj života je postavljen i na dužnost šejhulislama.60
Umro je 2. oktobra 1599. godine u Istanbulu.61 Svoje djelo je počeo pisati za vrijeme
vladavine Selima II. U njemu opisuje događaje od osnivanja Carstva do 1520.
godine.62 Iako je riječ o autoru iz druge polovine 16. stoljeća, odlučili smo da ga
zbog opširnog teksta koji je napisao o osvajanju Bosne uvrstimo u ovaj izbor.
Opis osmanskog osvajanja Bosne Sadedin, započinje, kao i drugi autori koje
smo naveli, nabrajanjem uzroka zbog kojih je osmanski sultan odlučio napasti
Bosnu. Tako on piše da bosanski kralj nije plaćao harač te se počeo protiviti
sultanovoj upravi praveći problem Ali-begu Mihalogluu. Također, kralj je prijetio
sultanovom izaslaniku smrću, što je dodatno rasrdilo sultana. Tako je u proljeće
867. hidžretske godine sultan odlučio krenuti u pohod protiv Bosne te se uputio
prema Skoplju, a kada je bio oko Vučitrna (Vulçetrin), stigla mu je informacija da je
kralj spalio Agačhisar (Agaç hisar). To je, prema autorovim riječima, razljutilo
sultana, zbog čega je život bosanskog kralja smatrao bezvrijednim te šalje
Mahmud-pašu s vojskom da uhvate kralja. Mahmud-paša je došao pred tvrđavu
Bobovac (Lofça), koju je nakon trodnevne opsade uspio osvojiti. Do Mahmud-paše
su stigle vijesti da se kralj krije u Jajcu te se odlučio uputiti tamo. Ipak, „pogani” kralj
ga je preduhitrio i pobjegao u Sokol, a zatim u Ključ (Külüc). Kao i nekoliko drugih
autora, i Sadedin piše da se između Sokola i Ključa nalazio teško premostivi klanac,
zbog kojeg su neki uglednici predlagali povratak vojske prema Jajcu. Ipak,
57 Lütfi Paşa, Tevârih-i Âl-i Osman, 187.

58 Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-Tevarih, h. Ismet Parmaksızoğlu, tom I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1979, III.
59 Şerafettin Turan, „Hoca Sâdeddin Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 18, Istanbul, 1998, 196.
60 Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-Tevarih, tom I, IV.
61 Ibid, VI.
62 Turan, “Hoca Sâdeddin Efendi”, 198.
Mahmud-paša ne prihvata tu opciju te odlučuje da nastavi lov na kralja. Uskoro je

Mahmud-paša uspio prijeći klanac, nakon čega je poslao Omer-bega, sina Turhan-
begova, kao prethodnicu. Omer-beg je uhvatio nekoliko ljudi koji su znali gdje je
kralj i poslao ih je prema Mahmud-paši. Prema autoru, oni su saopćili Osmanlijama
da se kralj nalazi u Ključu i da je bezbrižan, jer je bio uvjeren da osmanska vojska
neće moći proći klanac. Omer-beg nije čekao da paša stigne nego je iskoristio
činjenicu da most preko velike rijeke (Sana) nije bio srušen te ga je prešao i napao
tvrđavu. Kralj je to video i, misleći da je riječ o akindžijama, poslao je vojsku da se
bori i naredio je da se most sruši. „Nevjernici” su izvršili snažan napad na vojsku
koju je predvodio Omer-beg, ali uskoro je stigao Mahmud-paša i odlučio je da s
vojskom krene preko rijeko bez obzira na rizik. Sadedin piše da je upravo to donijelo
prevagu Osmanlijama te da su „nevjernici”, kada su vidjeli o kakvoj vojsci je riječ,
pobjegli. Mahmud-paša je proglasio opsadu tvrđave, što je potrajalo nekoliko dana,
a kralj koji je ličio na „vranu zatvorenu u kavezu” uskoro je počeo moliti za milost. U
Mahmud-paši je proradila milost te je obećao kralju da će mu poštedjeti život ako
se preda. Mahmud-paša je nakon toga krenuo u tvrđavu Zvečaj (Orçay) u kojoj su,
vidjevši zarobljenog kralja, odlučili predati kraljevog brata. U to vrijeme sultan je
boravio pred Jajcem, a kada su branitelji Jajca čuli kakva je sudbina zadesila kralja
i njegovog brata, i oni su se predali Osmanlijama. Sultan je stanovništvo tvrđave
odlučio preseliti u Istanbul. Osmanskom vladaru nije odgovarao sporazum
Mahmud-paše i kralja, jer je bio mišljenja da ostavljanje kralja u životu otvara
mogućnost javljanja novih pobuna na tom prostoru. Također, nije bio zadovoljan
time što je Mahmud-paša poslao akindžije u osvojene prostore Bosne, jer će tako
zemlja biti razorena. Kako bi zaobišao dogovor Mahmud-paše i kralja sultan se
odlučio konsultirati sa učenjacima, nakon čega je šejh Ali Bistami, zvani Musanifek,
izdao potrebnu fetvu kojom se kraljevo ubistvo smatra potrebnim i pohvalnim
djelom. Autor se osvrnuo i na osvajanje oblasti Kovačevića i Pavlovića, te
Hercegovine. On piše da su u istom pohodu uhvaćeni „vladari” oblasti Kovačevića
i Pavlovića, da su odvedeni u posebne odaje i ubijeni u isto vrijeme kada i bosanski
kralj. Na taj način je osvojena Bosna i uprava nad njom je dodijeljena Mehmet-begu
Minetoviću (Minnet Bey oğlu). Ovim pohodom profitirale su i akindžije i spahije koje
su sa sobom iz Bosne odnijele mnoga blaga. Kada je riječ o Hercegovini, Sadedin
piše da je Hercegovina bila prostor koji se nalazio uz Bosnu i da je graničila s
franačkom obalom. Vladar tih prostora, čuvši za sudbinu Bosne, odlučio se povući
na jedan od otoka na franačkoj obali. Sultan je Mahmud-pašu zadužio da osvoji
Hercegovinu, dok je on odlučio da se vrati u Istanbul. Mahmud-paša je osvojio
mnoge tvrđave u Hercegovini, a zaplijenio je i mnoga blaga koja su obogatila
osmansku riznicu. Kada je vidio šta mu se dešava sa zemljom, vladar Hercegovine

je počeo preklinjati za milost te je poslao vrijedne poklone i svoga sina sultanu u
Istanbul. Sultan je prihvatio molbu te je Hercegovinu podijelio između sebe i vladara
Hercegovine. Sin vladara Hercegovine je prihvatio islam, napredovao je u političkoj
karijeri do titule vezira, a kasnije je postao i sultanov zet. Ubrzo nakon ovih
dešavanja vladar Hercegovine je umro i Osmanlije su preuzele upravu i nad
njegovim dijelom ove oblasti. Sadedin je napisao i da je tada ta zemlja postala
zemlja u kojoj se šire sultanova pravednost, zakoni i običaji islama te su sve strane
tog prostora ukrašene islamskim građevinama. I Sadedin, poput drugih autora, u
nastavku svoga djela daje opis drugog sultanovog pohoda na Bosnu, neuspjele
opsade Jajca i dešavanja vezanih uz ugarski napad na Zvornik.63
Anonimne hronike
U okviru ovog rada osvrnut ćemo se i na opis osmanskog osvajanja Bosne
zabilježen u tri anonimne hronike. Već u vrijeme vladavine sultana Bajazida II
susrećemo se s pojavom osmanskih anonimnih hronika. Uglavnom je bilo riječ o
djelima jednostavnog jezika, koja su pisana na sličan način i čiji je sadržaj u velikoj
mjeri isti. Razlog pisanja ovakvih djela, prema svemu sudeći, bila je želja da se
običnom narodu približi historija osmanske države.64 U kritičkom izdanju anonimnih
hronika koje je priredio Alper Iğci, na uzorku od tri anonimne hronike koje se čuvaju
u Beču, Berlinu i Istanbulu, kratko je opisano osvajanje Bosne. Naime, navedeno je
da je 868. hidžretske godine sultan Mehmed stigao u Bosnu, osvojio tvrđavu Jajce
i druge oblasti (bunca vilâyetleri). Naredne godine ponovo je stigao u Bosnu gdje je
„prokletog” kralja Bosne zarobio i ubio, a njegovu zemlju u potpunosti osvojio. Tada
su osvojene i oblast Kovačevića i Hercegovina, nakon čega se sultan 869. godine
vratio u svoju prijestolnicu.65 S druge strane, Friedrich Giese je, na uzorku od 13
anonimnih hronika koje se čuvaju širom Evrope, također kratko opisao osvajanje
Bosne. Prema ovom kritičkom izdanju anonimnih hronika, sultan je 867. godine po
hidžri pohodio zemlju Bosnu (Bosna vilâyeti). Tada je osvojio Jajce i mnoge druge
tvrđave te uhvatio kralja Bosne i ubio ga. Tako je sultan u potpunosti osvojio zemlju
Bosnu. Nakon što je osvojio oblast Kovačevića i Hercegovinu, vratio se u Istanbul
868. hidžretske godine. Također, u Giesovom kritičkom izdanju ukratko je opisan i
pohod sultana na Jajce nakon što je ovaj grad u kontranapadu preuzeo ugarski
63 Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-Tevarih, tom III, 70-76.

64 Alper Iğci, Anonim Tevârih-i Âl-i Osman (687-920/1288-1514) Inceleme ve Metin - Master teza, Marmara Üniversitesi, Istanbul,
2011, XIII-XIV; Obiman rad o anonimnim hronikama priredio je austrijski turkolog Friedrich Giese. Vidjeti: Friedrich Giese, Die
altosmanischen anonymen Chroniken, Teil II, Leipzig 1925.
65 Iğci, Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, 56.
kralj, a opis dešavanja oko Zvornika identičan je onome koji nudi Muhjidin
Mehmed.66
Naredni rukopis u kojem je opisano osvajanje Bosne je Anonimna historija iz
Burse. Napisana je jednostavnim jezikom, bez previše riječi stranog porijekla i čuva
se u Biblioteci rukopisa i starih štampanih izdanja Burse (T.C. Bursa Yazma ve Eski
Basma Eserler Kütüphanesi). Za ovo djelo u kojem se opisuje historija Osmanlija
pretpostavlja se da je nastalo krajem 15. ili početkom 16. stoljeća.67 U hronici se
navodi da je sultan stigao u Bosnu, osvojio Jajce i mnoge druge oblasti 868.
hidžretske godine. Zatim je naredne godine opet došao u Bosnu osvojio je u
potpunosti i ubio njenog kralja, nakon čega se vratio u prijestolnicu.68
***
U savremenoj turskoj historiografiji više autora se bavilo pitanjima o
osmanskim hronikama nastalim u 15. i 16. stoljeću. U radovima, mahom turskih
autora, na različite načine su problematizirane hronike ovog perioda te se nastojalo
ukazati na njihove različitosti u sagledavanju historije osmanske države te prilika u
osmanskoj državi za vrijeme života autora. Uglavnom je prihvaćena tvrdnja Halila
Inaldžika, prema kojoj su postojale dvije različite „linije” osmanske historiografije
koje su egzistirale u 15. stoljeću. Prvu „liniju” su predstavljali oni autori koji su bili
izuzetno bliski dvoru, dok su drugu sačinjavali oni autori koji su bili manje bliski
dvoru. 69 Ovakva klasifikacija mogla je upravo predstavljati uzrok zbog kojeg su
određeni autori, često anonimni, blago, gotovo između redova, upućivali kritike na
račun uglednika u osmanskoj državi. Inaldžik je, također, iznio mišljenje da su ove
dvije linije objedinjene u Nešrijevom djelu krajem 15. stoljeća.70 Ipak, i pored razlika
koje su vidljive prilikom analiziranja kompletnog sadržaja ovih hronika, na osnovu
informacija koje dobijamo o pohodu sultana Mehmeda II na Bosnu 1463. godine
možemo, zaključiti da su autori druge polovine 15. i prve polovine 16. stoljeća
uglavnom imali usaglašen diskurs prilikom pisanja o osmanskom osvajanju Bosne.
Mujadžević pravilno primjećuje da u osmanskim hronikama gotovo da ne postoji rat
koji je nepravedan i neopravdan,71 pa od toga nije odstupao ni pohod sultana na
Bosnu. Svaki od spomenutih hroničara pozitivno i s odobravanjem je posmatrao
osmansko širenje prema zapadu, a jedan od sastavnih dijelova ekspanzionističkog
mozaika koji je osmanska država željela sklopiti bilo je i Bosansko Kraljevstvo.
66 Giese, Die altosmanischen anonymen Chroniken, 115.

67 Şamil Çan, XVI. Yüzyila Ait Anonim bir Tevârih-i Âl-i Osman (Gramer Incelemesi – Metin – Sözlük) – Master teza, Dumlupınar
Üniversitesi, Kütahya, 2006, 1.
68 Ibid, 111.
69 Halil İnalcık, “The Rise of Ottoman Historiography”, u: Historians of the Middle East, ed. P. M. Holt and Bernard Lewis, Oxford
University Press, London, 1964, 154-155.

70 Ibid, 160.
71 Mujadžević, “Pad Bosne 1463”, 34.
Korišteni vokabular u opisivanju bosanskog kralja podsjeća na onaj koji su

još Ugri koristili prilikom ratnih pohoda na Bosnu krajem 14. i u prvoj polovini 15.
stoljeća. 72 Osim što je „nevjernik” kao i njegov narod, bosanski kralj je, između
ostaloga, i prokletnik,73 zlobni kralj,74 podmukli prevarant75 te onaj koji je skrenuo s
puta,76 dok je, recimo, herceg Stjepan Vukčić Kosača nazvan psetom.77 S druge
strane, o osmanskom sultanu se pisalo u superlativu, pa je tako on uzvišeni
pobjedonosni sultan 78 te borac na Božijem putu. 79 Posebno su interesanti opisi
fiktivnog razgovara između Mahmud-paše i izaslanika bosanskog kralja, koji su,
prije svega, iskorišteni kako bi se dodatno veličali sultan i njegova vojska.
Komparirajući opise Bosanaca s opisima Osmanlija, jasno primjećujemo da su
osmanski hroničari ovog vremena i kroz korišteni vokabular pokušavali diskreditirati
Bosnu i njenog kralja i legitimirati vojni pohod koji je rezultirao padom te zemlje.
Kod autora kod kojih susrećemo detaljnije opise osmanskog zauzimanja
Bosne opravdanost sultanovog pohoda se ne može dovesti u pitanje. Tome u prilog
ide i činjenica da u vrijeme kada su nastajali ovi rukopisi nije postojala kritička
historiografija, a kritiziranje svoga vladara i svoje zemlje nije bio ustaljen trend. Cilj
je, gotovo uvijek, bio pokazati svoga vladara kao pravednoga u sukobu s drugima.
Primjetno je da od toga ne odstupaju ni osmanske hronike nastale u drugoj polovini
15. i u 16. stoljeću, pa tako uvidom u veći broj osmanskih hronika tog vremena,
možemo doći do zaključka da je tada u osmanskoj državi bio prisutan dominantan
narativ prema kojem je osvajanje zemlje Bosne bio pohvalan potez, koji je izazvan
neprijateljskim djelovanjem bosanskog kralja. Hroničari su uspjeli u svoja djela
inkorporirati informacije, ponekad izvorno neutemeljene, kojima su osmanski pohod
na Bosnu iz 1463. godine prikazali kao politički i vjerski opravdan. Tako konstruiran,
narativ o osvajanju Bosne je zaživio u onovremenoj osmanskoj historiografiji. Osim
toga, takav narativ je imao utjecaja na osmansku historiografiju u kasnijim
stoljećima, ali i na savremenu tursku historiografiju, što vidimo na primjeru rada koji
je napisala Ayşe Seyhan. Bosanski kralj je predstavljen kao negativac. On je glavni
krivac za napad na Bosnu. Kada bi se izvodio zaključak samo na osnovu osmanskih
hronika, Stjepan Tomašević bio bi označen krivim zato što je odbio plaćati harač,
što je učestvovao u dešavanjima oko Smedereva i što je zarobio osmanskog
72 Uporediti s: Dubravko Lovrenović, „Modeli ideološkog isključivanja: Ugarska i Bosna kao ideološki protivnici na osnovi različitih
konfesija kršćanstva”, Prilozi, 33, Institut za istoriju, Sarajevo, 2004, 20-33.
73 Iğci, Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, 56.
74 Ibn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, 224.
75 Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-Tevarih (III), 70.
76 Ibid.
77 Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, 128.
78 Ibn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, 223.
79 Hadîdî, Tevârih-i Âl-i Osman, 266.
izaslanika. Sve pobrojano je uzrokovalo srdžbu sultana koji je odlučio krenuti u

napad na Bosnu. Potreba za demoniziranjem kralja Bosne je posebno uočljiva u
djelima Tursun Bega i Ibn Kemala, koji za bosanskog kralja pišu da je prijesto
preuzeo ubistvom svoga oca, čime pokušavaju potvrditi i opravdati sultanovu i
odluku šejha Ali Bistamija prema kojoj je pohvalno ubiti bosanskog kralja.80 Kako je
religija bila izuzetno važan segment osmanske državne ideologije, interes koji sui
male Osmanlije u osvajanju Bosne bilo je potrebno opravdati i s vjerske strane. U
skladu s time, hroničari su pisali da je sultan dao da se bosanski kralj pogubi tek
nakon savjetovanja s ulemom i nakon fetve koju je izdao šejh Ali Bistami prema
kojoj je ubistvo kralja predstavljalo dio „svetog rata” a sam čin je predstavljen kao
potrebno i pohvalno djelo. Hroničari vrlo često ističu i činjenicu da je osmanska
vojska ratovala u ime islama, što je predstavljalo dodatno opravdanje za njihove
pohode, a učesnici u takvim pohodima su „zaradili sevap”. 81 U brojnim
komparacijama koje su prisutne, možda je najdalje otišao Tursun Beg koji je
bosanskog kralja i njegove podanike uporedio s negativnim likovima iz
muslimanske svete knjige Kur´ana. Stjepana Tomaševića i njegovu tvrdoglavost
poredi s Ebu Džehlom, nekadašnjim vladarom Meke i velikim protivnikom
Muhameda a.s., dok je narod Bosne, i pored komplimenata u uvodnom dijelu
uporedio s drevnim narodom Semud, u Kur´anu prikazanom kao nevjerničkim
narodom koji je uništen.82 Na kraju važno, je spomenuti da je u cjelokupnoj priči
zanemaren presudan detalj. Osmanski napad na Bosnu bio je neizbježan i rezultat
je višedecenijskih osmanskih pritisaka vršenih na ovu balkansku zemlju. U tadašnjoj
konstelaciji snaga Bosna je bila nemoćna i bez adekvatne inozemne pomoći nije se
mogla na pravi način suprotstaviti tada najjačoj vojnoj sili na svijetu. Osmanska
država je tu priliku iskoristila i osvajanjem Bosne je napravila važan korak u
pokušaju širenja prema ostatku Evrope.
80 Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, 122; Ibn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, 233; Priča prema kojoj je Stjepan Tomašević ubio svoga oca,
kralja Stjepana Tomaša, nastala je u svrhu propagande s ciljem dodatne diskreditacije posljednjeg bosanskog kralja. Amer Maslo,
„Historiografske interpretacije o smrti bosanskog kralja Stjepana Tomaša”, Radovi Filozofskog fakulteta (Historija, Historija umjetnosti,
Arheologija), knjiga 5, Filozofski fakultet UNSA, Sarajevo, 2018, 189-212.
81 Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, 122.
82 Ibid, 124.
IZVORI I LITERATURA
ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin, Muhyiddin Cemâlî'nin Tevârih-i Âl-i Osman, -
Master teza, Marmara Üniversitesi, Istanbul, 1990.
ATSIZ, Hüseyin Nihal, Osmanlı tarihleri I, Türkiye Yayınevi, Istanbul, 1949.
ATSIZ, Hüseyin Nihal, Üç Osmanlı Tarihi, Ötüken Neşriyat A.Ş, Istanbul,
2011.
BRUMMETT, Palmira „Ottoman expansion in Europe, ca. 1453 -1606“, u: The
Cambridge History of Turkey - The Ottoman Empire as a World Power, 1453-1606,
ed. Suraiya N. Faroqkhi, Kate Fleet, Cambridge University Press, New York, 2013,
44-73.
ÇAN, Şamil, XVI. Yüzyila Ait Anonim bir Tevârih-i Âl-i Osman (Gramer
Incelemesi – Metin – Sözlük) – Master teza, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya,
2006.
ЕЛЕЗОВИЋ, Глиша, “Турски извори за историју Југословена: Два турска
хроничара из XV века”, Братство, XXVI, Друштво Св. Саве, књ. 41, Београд,
1932, 51-125.
FILIPOVIĆ, Emir O, “Historiografija o padu Bosanskog Kraljevstva”, u:
Stjepan Tomašević (1461.-1463): slom srednjovjekovnoga Bosanskog Kraljevstva,
ur. Ante Birin, Zagreb-Sarajevo, 2013, 11-28.
GIESE, Friedrich, Die altosmanischen anonymen Chroniken, Teil II, Leipzig,
1925.
HADÎDÎ, Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523), h. Necdet Öztürk, Marmara
Üniversitesi, Istanbul, 1991.
HOCA SADETTIN EFENDI, Tacü't-Tevarih, h. Ismet Parmaksızoğlu, tom I i
III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1979.
IBN KEMAL, Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter, h. Şerafettin Turan, Türk Tarih
Kurumu, Ankara, 1991.
IĞCI, Alper, Anonim Tevârih-i Âl-i Osman (687-920/1288-1514) Inceleme ve
Metin - Master teza, Marmara Üniversitesi, Istanbul, 2011.
İNALCIK, Halil, “The Rise of Ottoman Historiography”, u: Historians of the
Middle East, ed. P. M. Holt and Bernard Lewis, Oxford University Press, London,
1964, 152-167.
İPŞIRLI, Mehmet, “Lutfi Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 27, Türkiye
Diyanet Vakfı, Ankara, 2003, 234-236.
KADRIĆ, Adnan, “Uvod u epsku stereotipiju u osmanskim poetiziranim
hronikama: Od Boja na Kosovu do osvajanja Bosne“, u: Sarajevski filološki susreti
II – Zbornik radova (knj. II), Bosansko filološko društvo, Sarajevo, 2014, 24-47.
КРСТИЋ, Александар, “Пад Србије из угла освајача: Ашикпашазаде и

Дурсун-бег“, у: Пад Српске деспотовине 1459. године, Зборник радова САНУ,
ур. М. Спремић, Београд, 2011, 303–320.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Karamânî Mehmed Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi,
vol. 24, Istanbul, 2001, 449-451.
LOVRENOVIĆ, Dubravko, “Modeli ideološkog isključivanja: Ugarska i Bosna
kao ideološki protivnici na osnovi različitih konfesija kršćanstva”, Prilozi, 33, Institut
za istoriju, Sarajevo, 2004, 9-57.
LÜTFI PAŞA, Tevârih-i Âl-i Osman, h. Kayhan Atik, Kültür Bakanlığı, Ankara,
2001.
MASLO, Amer, “Historiografske interpretacije o smrti bosanskog kralja
Stjepana Tomaša”, Radovi Filozofskog fakulteta (Historija, Historija umjetnosti,
Arheologija), knjiga 5, Filozofski fakultet UNSA, Sarajevo, 2018, 189-212.
MUJADŽEVIĆ, Dino, “Pad Bosne 1463. prema osmanskim narativnim
izvorima“, u: Stjepan Tomašević (1461.-1463.): slom srednjovjekovnoga
Bosanskog Kraljevstva, ur. Ante Birin, Zagreb-Sarajevo, 2013, 29-45.
MEHMED NEŞRÎ, Kitâb-i Cihan-nümâ: Neşrî Tarihi, (h. Faik Reşit Unat ve
Mehmed A. Köymen), vol I-II, Türk Tarihi Kurumu Basımevi, Ankara, 1949-1957.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Aşikpaşazâde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 4,
Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 1991, 6-7.
ÖZCAN, Abdülkadir Özcan, “Neşrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 33,
Istanbul, 2007, 20-22.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Düstûrnâme-i Enverî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 10,
Istanbul, 1994, 49-50.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Oruç b. Âdil”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 33, Istanbul,
2007, 425-426.
ÖZTÜRK, Necdet, “Hadîdî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 15, Istanbul, 1997,
14-16.
ÖZTÜRK, Necdet, Fatih Devri Kaynaklarından Düstûrnâme-i Enverî –
Osmanlı Tarihi Kısmı (1299-1466), Kitabevi, Istanbul, 2003.
PEROJEVIĆ, Marko, Poviest hrvatskih zemalja Bosne i Hercegovine od
najstarijih vremena do godine 1463, Knjiga 1, Hrvatsko kulturno društvo Napredak,
Sarajevo, 1998.
SEYHAN, Ayşe, “Conquest of Bosnia in the Light of Ottoman Chronicles”,
Journal of Ottoman Civilization Studies, vol. 4, no. 7, OSMED, 2018, 152 – 161.
TULUM, Mertol, “Dursun Bey”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 10, Istanbul,
1994, 6-7.
TURAN, Şerafettin, “Hoca Sâdeddin Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol.

18, Istanbul, 1998, 196-198.
TURAN, Şerafettin, “Kemalpaşazâde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 25,
Ankara, 2002, 238-240.
TURSUN BEG, The History of Mehmed the Conqueror, ed. Halil Inalcik,
Rhoads Murphey, Bibliotheca Islamica, Minneapolis – Chicago, 1978.
TURSUN BEY, Târîh-i Ebü’l-Feth, h. Mertol Tulum, Baha Matbaası, Istanbul,
1977.
Web stranice: http://www.i-takvim.com/takvimler/hicri_takvim_cevir.php

Osvajanje Bosne 1463 Godine U Narativnim

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osvajanje Bosne 1463 Godine U Narativnim

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Osmanlı İdaresinde Balkanlar

Osmanlı Yazmalarında Belgrad

Balkanlarda İşlenen Suçlara Verilen Kısas Hükümlerinin Değerlendirilmesi (1874-1909)

Хришћанске госпође у Османској Царевини

Osmanlı Kültürünün Macar Kültürüne Etkilerinden

XVI. Yüzyıl Sonlarında Rumeli’de Osmanlı Yol Sistemi

Cami-i Cisr Vakıfnameleri Işığında Osmanlı Tırnovası’nda Para Vakıfları

1905 İşkodra Depremi

Zeta Beyleri: Crnojević Ailesi Hakkında Yeni Osmanlı Belgeleri

Цинцари - трговци на мало између Хабзбуршке Монархије и Турске у XVIII веку

Türk-Hunların Balkanlardaki Faaliyetleri

Avusturya-Macaristan İdaresi Döneminde Bosna-Hersek’te Boşnak Kimliği Ve Boşnak Vatanı

Tırhala Sancağı Ve İdarecileri (1750-1800)

Citizenship Of Autonomous Principality Of Serbia

Osmanlı Devleti - Karamanoğlu Beyliği İlişkilerinde Venedik Elçilerinin Rolü

Fatih’in Kanunları Ve Kanun-i Osmânî’nin Tekâmülündeki Rolü

Belgrad Antlaşması (18 Eylül 1739)

Перспективе ѕа решавање балканског питања у плановима Руске и Османске

Bir Voyvodanın Serencamı: Atina Voyvodası Haseki Ali Ağa

1856 And The Principality Of Serbia – Insight, Changes And Importance

Entangled Trajectories: From Unity Of Islam To Albanian Nationalism

Osvajanje Bosne 1463. godine u narativnim izvorima osmanske provenijencije

Osvajanje Bosne 1463. godine u narativnim izvorima osmanske

Amer MASLO - Emina MOSTIĆ

THE CONQUEST OF BOSNIA IN OTTOMAN NARRATIVE SOURCES

izuzetno malim brojem radova na južnoslavenskim jezicima u kojima su

OSMED, 2018, 152 – 161.

da se zanimao za historiju i poeziju. Bio je u službi sultana Mehmeda II, dok mu je

zabilježio da je sultan u Bosnu dolazio i naredne godine, gdje je osvojio preostale

Ašikpašazade (Aşıkpaşazade; umro nakon 889/1484. godine)

16 Atsız, Osmanlı tarihleri I, 335.

svog predstavnika koji je upoznao Mahmud-pašu s funkcijom koju vrši na kraljevom

Tursun Beg (Dursun/Tursun Bey; umro nakon 896/1491. godine)

službu kod sultana. Učestvovao je u brojnim pohodima Mehmeda II i Mahmud-paše,

Oruč Beg (Oruç Beğ; umro nakon 908/1503. godine)

Nešri (Neşrî; umro nakon 926/1520. godine)

30 Atsız, Üç Osmanlı Tarihi, 120.

Basımevi, Ankara, 1949, IX.

Hadidi (Hadîdî; umro nakon 937/1530-31. godine)

Ibn Kemal ili Kemalpašazade (Kemalpaşazâde; umro 940/1534. godine)

(http://www.i-takvim.com/takvimler/hicri_takvim_cevir.php, pristupljeno 4.6.2019.godine)

dobio potvrdan odgovor, nakon čega je poslao Omer-bega, Turhanovog sina, s

Muhjidin Mehmed (Muhyiddin Mehmed; umro 957/1550. godine)

46 Ibn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, 223-236.

pisanju imena ljudi i mjesta te na sitne razlike u historijskim podacima koji

paše ne pronalazimo informacije o sudbini bosanskog kralja. Slično drugim

Sadedin (Hoca Sâdeddin Efendi, umro 1008/1599. godine)

57 Lütfi Paşa, Tevârih-i Âl-i Osman, 187.

Mahmud-paša ne prihvata tu opciju te odlučuje da nastavi lov na kralja. Uskoro je

osmansku riznicu. Kada je vidio šta mu se dešava sa zemljom, vladar Hercegovine

63 Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-Tevarih, tom III, 70-76.

66 Giese, Die altosmanischen anonymen Chroniken, 115.

University Press, London, 1964, 154-155.

Korišteni vokabular u opisivanju bosanskog kralja podsjeća na onaj koji su

izaslanika. Sve pobrojano je uzrokovalo srdžbu sultana koji je odlučio krenuti u

КРСТИЋ, Александар, “Пад Србије из угла освајача: Ашикпашазаде и

TURAN, Şerafettin, “Hoca Sâdeddin Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol.

You might also like