ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΛΟΝΙΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Καλοπροαίρετος Σεξισμός: Θεματική Ανάλυση

Συνεντεύξεων

Κουριώτης Θωμάς - Μάριος

Ματσατσίνη Υφαντή Χριστίνα

1
Περιεχόμενα

Περίληψη......................................................................................................................4

1. Εισαγωγή..................................................................................................................5

1.1. Κλασική θεώρηση σεξισμού...................................................................................5

1.2. Θεωρία αμφίθυμου σεξισμού..................................................................................6

1.2.1. Συνέπειες καλοπροαίρετου σεξισμού...................................................................8

1.2.2. Λόγοι αποδοχής καλοπροαίρετου σεξισμού......................................................11

1.3. Θεωρία δικαιολόγησης του συστήματος...............................................................13

2. Μεθοδολογία...........................................................................................................15

2.1. Συμμετέχοντες.......................................................................................................15

2.2. Εργαλεία................................................................................................................15

2.3. Διαδικασία.............................................................................................................18

2.4. Θεματική ανάλυση περιεχομένου.........................................................................19

3. Αποτελέσματα.........................................................................................................20

3.1. Καλοπροαίρετος σεξισμός....................................................................................20

3.1.1. Ευγένεια ............................................................................................................21

3.1.2. Προστασία..........................................................................................................22

3.1.3. Φροντίδα.............................................................................................................23

3.1.4. Υπευθυνότητα....................................................................................................24

3.1.5. Υποβάθμιση της γυναίκας..................................................................................25

3.1.6. Καλοπροαίρετος σεξισμός: Ρόλοι των δύο φύλων............................................27

3.2. Εχθρικός σεξισμός................................................................................................28

3.2.1. Αδικία.................................................................................................................28

2
3.2.2. Μερική αναγκαιότητα........................................................................................29

3.2.3. Εχθρικός σεξισμός: Ρόλοι των δύο φύλων.........................................................30

3.3. Ισότητα..................................................................................................................31

3.3.1. Αναγκαία η ισότητα των δύο φύλων..................................................................31

4. Συζήτηση.................................................................................................................32

Βιβλιογραφικές αναφορές..........................................................................................37

Παράρτημα.................................................................................................................40

3
Περίληψη

Η παρούσα έρευνα εξετάζει τον καλοπροαίρετο σεξισμό, ο οποίος αποτελεί μια

λανθάνουσα μορφή σεξισμού και εκδηλώνεται στα πλαίσια μιας φαινομενικά

ευγενικής, ιπποτικής συμπεριφοράς από το ανδρικό στο γυναικείο φύλο.

Συγκεκριμένα, ερευνούνται οι τρόποι με τους οποίους αυτός γίνεται αποδεκτός, η

επίδραση που ασκεί στην ισότητα των δύο φύλων και η συσχέτισή του με την πιο

παραδοσιακή μορφή σεξισμού, τον εχθρικό σεξισμό. Είναι μια ποιοτική μελέτη

συνεντεύξεων με δέκα συμμετέχοντες, τα δεδομένα της οποίας κατηγοριοποιήθηκαν

με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης περιεχομένου. Με βάση τα αποτελέσματα

φαίνεται η σχέση των δύο μορφών σεξισμού να είναι άμεση και συμπληρωματική,

ενώ ο καλοπροαίρετος γίνεται αποδεκτός μέσω της ταύτισής του με έννοιες οι οποίες

έχουν θετικό χαρακτήρα. Με αυτόν τον τρόπο δεν αναγνωρίζεται ως υποβαθμιστικός,

παρά το γεγονός ότι προωθεί τους παραδοσιακούς ρόλους για τη συμπεριφορά τόσο

των ανδρών όσο και των γυναικών. Ταυτόχρονα επιδρά άμεσα στην ισότητα των δύο

φύλων υποβαθμίζοντας τη γυναίκα, ενώ φαίνεται να σχετίζεται με τη θεωρία

δικαιολόγησης του συστήματος όντας ένα φαινόμενο που συντελεί στη διατήρηση

της καθεστηκυίας τάξης.

4
1. Εισαγωγή

1.1. Κλασική θεώρηση σεξισμού

Ο σεξισμός ως φαινόμενο μέχρι πριν τα μέσα της δεκαετίας του 1990 αντιμετωπίζεται

από την επιστημονική κοινότητα μέσω θεωριών που τον ερμηνεύουν, ως αρνητική

προκατάληψη και ρατσιστική-εχθρική συμπεριφορά (Swim, Aikin & Hall 1995).

Συγκεκριμένα, αυτό που γίνεται αντιληπτό ως σεξισμός είναι η αναπαραγωγή

απόψεων που με εμφανή τρόπο προβάλλουν την φαινομενική ανωτερότητα του άντρα

έναντι της γυναίκας χωρίς αυτή να μπορεί να βασιστεί σε αξιόπιστα στοιχεία που να

την αποδεικνύουν (Albee, 1981). Ένας άλλος τρόπος μελέτης αυτού του φαινομένου

είναι μέσω της διάκρισης παραδοσιακού (old-fashioned) και μοντέρνου (modern)

σεξισμού. Τέτοιου είδους έρευνες δείχνουν πως σεξισμός δεν θεωρείται μόνο η

υιοθέτηση και αναπαραγωγή απόψεων που είναι ξεκάθαρα υποβαθμιστικές για τις

γυναίκες, αλλά αυτός λαμβάνει και άλλες πιο δυσδιάκριτες μορφές. Παραδοσιακός

σεξισμός θεωρείται η αποδοχή των παραδοσιακών ρόλων των φύλων, η διαφορετική

αντιμετώπιση αντρών και γυναικών, καθώς και η υιοθέτηση στερεοτύπων σχετικά με

την ανικανότητα του γυναικείου φύλου.

Ως παραδοσιακοί ρόλοι των φύλων ορίζονται κάποια κοινωνικά στερεότυπα που

καθορίζουν την επιτρεπτή συμπεριφορά ενός ατόμου με βάση το φύλο του. Το

πρότυπο του ανδρικού φύλου προσδίδει στον άντρα τα χαρακτηριστικά του

εργαζόμενου και του υπεύθυνου για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Αντίστοιχα, το

γυναικείο πρότυπο ορίζει πως η γυναίκα πρέπει να είναι καλή σύζυγος, μητέρα,

νοικοκυρά και «ρομαντικό αντικείμενο», που υπηρετεί τον άντρα (Glick & Fiske,

2001).

5
Στον αντίποδα αυτού, βρίσκεται ο μοντέρνος σεξισμός που χαρακτηρίζεται από την

άρνηση της ύπαρξης καταπίεσης, από τον ανταγωνισμό απέναντι στις απαιτήσεις των

γυναικών και από την έλλειψη στήριξης πολιτικών, οι οποίες προστατεύουν τα

δικαιώματα των γυναικών (Swim et al., 1995).

1.2. Θεωρία αμφίθυμου σεξισμού

Με βάση αυτή τη λογική διαφοροποίησης των τρόπων έκφρασης και εμφάνισης του

σεξισμού διαμορφώνεται το 1996 η θεωρία του αμφίθυμου σεξισμού (ambivalent

sexism) από την οποία προκύπτουν νέα δεδομένα μελέτης του φαινομένου με

εμπεριστατωμένο τρόπο (Glick & Fiske, 1996). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία ο

σεξισμός έχει διττό τρόπο έκφρασης. Συγκεκριμένα, με βάση τους Glick και Fiske

υπάρχουν δύο είδη σεξισμού: ο εχθρικός (hostile) και ο καλοπροαίρετος (benevolent).

Η διάκριση των σεξιστικών αντιλήψεων σε καλοπροαίρετες και εχθρικές βασίζεται

στον τρόπο με τον οποίο αυτές εμπεριέχουν και ενσωματώνουν τις εξής τρεις

αντιλήψεις που ενστερνίζεται το ανδρικό φύλο απευθυνόμενο στο γυναικείο: την

πατριαρχία, τη διαφορετικότητα των φύλων και την ετεροσεξουαλικότητα. Αυτές οι

τρεις διαστάσεις αποτελούν κοινό στοιχείο τόσο του καλοπροαίρετου, όσο και του

εχθρικού σεξισμού και δείχνουν πως σχετίζονται άμεσα με ζητήματα κοινωνικής

ισχύος, ταυτότητας φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού.

Ως εχθρικός ορίζεται ο σεξισμός που εκδηλώνεται με μορφή σεξιστικής αντιπάθειας

(sexist antipathy) και σχετίζεται με την υιοθέτηση στερεοτύπων και συμπεριφορών

αρνητικών απέναντι στις γυναίκες. Στα πλαίσια αυτού οι παραπάνω διαστάσεις

εκφράζονται με τη μορφή της κυριαρχικής πατριαρχίας (dominative paternalism) (η

άποψη πως οι γυναίκες δεν μπορούν να είναι ανεξάρτητες), της ανταγωνιστικής

διαφοροποίησης φύλων (competitive gender differentiation) (η άποψη ότι μόνο οι

6
άντρες έχουν τα προσόντα για την ανάληψη ηγετικών ρόλων στην κοινωνία) και της

επιθετικής εκδήλωσης της ετεροσεξουαλικότητας (heterosexual hostility) (η σύνδεση

της ερωτικής έλξης των αντρών προς τις γυναίκες με μια επιθυμία επικυριαρχίας

πάνω σε αυτές) (Glick & Fiske, 1996). Ως καλοπροαίρετος ορίζεται ο σεξισμός που

εκδηλώνεται με τη μορφή μιας υποκειμενικά ευνοϊκής, ιπποτικής ιδεολογίας που

προσφέρει προστασία και στοργή σε όσες γυναίκες ενστερνίζονται τους

παραδοσιακούς ρόλους των φύλων (Glick & Fiske, 2001). Σε αυτή την περίπτωση

εμφανίζονται η προστατευτική πατριαρχία (protective paternalism) (η άποψη ότι οι

γυναίκες πρέπει να προστατεύονται από τους άντρες), η κολακευτική διαφοροποίηση

των φύλων (complementary gender differentiation) (η άποψη ότι οι γυναίκες έχουν

κάποιες ικανότητες- κατά κύριο λόγο στο νοικοκυριό- που δεν τις διαθέτουν οι

άντρες) και η ετεροσεξουαλική οικειότητα (heterosexual intimacy) (η άποψη ότι οι

γυναίκες εκπληρώνουν τις ρομαντικές ανάγκες των αντρών) (Glick & Fiske, 1996).

Επομένως, ο καλοπροαίρετος και ο εχθρικός σεξισμός φαίνεται να περιγράφουν

διαφορετικές συμπεριφορές και τρόπους αντιμετώπισης της γυναίκας, γεγονός που

προαναγγέλλει την αρνητική συσχέτιση μεταξύ τους. Ωστόσο, παρατηρείται πως

υπάρχει είτε μικρή, θετική συσχέτιση μεταξύ τους, είτε μηδενική. Αυτό δείχνει πως

είναι έννοιες οι οποίες δεν αντιβαίνουν η μία στην άλλη, αλλά μπορούν να

συνυπάρχουν και πιθανώς να αλληλοσυμπληρώνονται. Το γεγονός ότι και οι δύο

αυτές μορφές σεξισμού μπορούν να υιοθετούνται ταυτόχρονα από ένα άτομο παρά τις

διαφοροποιήσεις τους εξηγείται λαμβάνοντας υπόψη πως και οι δύο βασίζονται και

σχετίζονται με τα παραδοσιακά στερεότυπα που υπάρχουν για τους ρόλους των

φύλων (Glick & Fiske, 2001).

Η θεωρία του αμφίθυμου σεξισμού, επομένως, βοηθά στην ως ένα βαθμό κατανόηση

του τρόπου που επιβιώνει αυτός στην εποχή μας ως φαινόμενο. Συγκεκριμένα, ο

7
εχθρικός σεξισμός, ο οποίος προσομοιάζει με την κλασική έννοια του σεξισμού των

προηγούμενων δεκαετιών, είναι πιο εμφανής , τα αρνητικά του αποτελέσματα

γίνονται άμεσα αντιληπτά από τους περισσότερους και έτσι εύκολα καταδικάζεται.

Αντίθετα, ο καλοπροαίρετος σεξισμός αποτελεί μια «ύπουλη» μορφή αυτού του

φαινομένου, καθώς δεν γίνεται εύκολα αντιληπτός λόγω της ευγενικής του φύσης.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να τον αποδέχονται και τα δύο φύλα χωρίς να γίνονται

άμεσα κατανοητές οι επιζήμιες συνέπειές του. Κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές και από

την έρευνα των Barreto και Ellemers (2005) που μελέτησαν τις στάσεις ανδρών και

γυναικών απέναντι σε φαινόμενα εχθρικού και καλοπροαίρετου σεξισμού. Σύμφωνα

με τα αποτελέσματα που προέκυψαν, φαίνεται πως όσοι υιοθετούν συμπεριφορές

εχθρικού σεξισμού αναγνωρίζονται εύκολα από τους συμμετέχοντες ως σεξιστές, ενώ

όσοι υιοθετούν συμπεριφορές στα πλαίσια του καλοπροαίρετου δεν κατακρίνονται,

αλλά αντίθετα χαίρουν της αρεσκείας των ερωτώμενων.

1.2.1. Συνέπειες καλοπροαίρετου σεξισμού

Η αποδοχή αυτή όμως του καλοπροαίρετου σεξισμού, επιφέρει μία σειρά αρνητικών

αποτελεσμάτων εξαιτίας της στενής του συγγένειας με τον εχθρικό. Σύμφωνα με

έρευνες ο καλοπροαίρετος ενισχύει και δικαιολογεί τον εχθρικό και η αποδοχή του

καταλήγει μακροπρόθεσμα να οδηγεί σε σταδιακά αυξανόμενη δεκτικότητα απέναντι

στον εχθρικό και από τις ίδιες τις γυναίκες. Ο Sibley και οι συνεργάτες του (2007)

μελέτησαν αυτή τη συσχέτιση και την κλιμακούμενη αποδοχή σε διάστημα έξι και

δώδεκα μηνών. Βάσει των αποτελεσμάτων η αύξηση της δεκτικότητας του εχθρικού

μέσω του εναγκαλισμού του καλοπροαίρετου έγινε ορατή σε συμμετέχουσες οι

οποίες σημείωναν υψηλό σκορ στην κλίμακα μέτρησης του δεξιού αυταρχισμού

(right- wing authoritarianism).

8
Ταυτόχρονα, αυτός ο εναγκαλισμός από το γυναικείο φύλο έχει ως αποτέλεσμα την

μη εμπλοκή των γυναικών σε συλλογικές δράσεις και την απροθυμία κινητοποίησης

ενάντια στο σεξισμό, αφού οι «καλοπροαίρετες» συμπεριφορές δεν προσμετρούνται

ως υποβαθμιστικές. Με αυτόν τον τρόπο παρακωλύεται οποιαδήποτε προσπάθεια

αντιμετώπισης του φαινομένου και δημιουργείται γενικότερα αντίσταση στην

κοινωνική αλλαγή. Αντίθετα, παρατηρείται πως ο εχθρικός σεξισμός έχει αντίρροπα

αποτελέσματα ενισχύοντας την προθυμία συλλογικής δραστηριοποίησης με στόχο

την κοινωνική αλλαγή (Becker & Wright, 2011).

Ένα σημαντικό πλήθος ερευνών δείχνει πως ο καλοπροαίρετος σεξισμός

συσχετίζεται άμεσα με την προώθηση της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων.

Συγκεκριμένα, δημιουργεί ένα πρότυπο γυναικείας συμπεριφοράς, το οποίο πρέπει να

ασπάζονται οι γυναίκες, ώστε να αξίζουν ευγενική μεταχείριση από το ανδρικό φύλο.

Αυτό το πρότυπο καταλήγει να θέτει ουσιαστικά περιορισμούς στο τι είναι επιτρεπτό

και τι όχι για μία γυναίκα, αναπαράγοντας έτσι συντηρητικά στερεότυπα για τους

ρόλους των φύλων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής αυτής της λογικής είναι

η αποτύπωσή της στις διαπροσωπικές σχέσεις, με τον άνδρα να αποτελεί τον

αποκλειστικά υπεύθυνο για τη λήψη πρωτοβουλιών στα ερωτικά-σεξουαλικά

ζητήματα, ενώ η υιοθέτηση ενός τέτοιου ρόλου από τη γυναίκα θεωρείται ανάρμοστη

και απρεπής (Viki, Abrams & Hutchison, 2003).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μια σειρά ερευνών που μελετά τη συσχέτιση του

καλοπροαίρετου σεξισμού με την προώθηση της ανισότητας στο εργασιακό

περιβάλλον, όπου ίσως αυτός γίνεται και πιο εμφανής. Σύμφωνα με τον Glick (2013)

η αντιμετώπιση των εργαζόμενων γυναικών από πλευράς εργοδοσίας με κριτήριο το

φύλο τους έχει αρνητικές επιδράσεις ακόμα και αν αυτή είναι θετικά διακείμενη.

Συγκεκριμένα, εργοδότες, οι οποίοι αξιολογούν με εξυμνητικά σχόλια τις

9
απασχολούμενες στην επιχείρησή τους, τείνουν να τους αναθέτουν καθήκοντα και

υποχρεώσεις, που έχουν λιγότερες και χαμηλότερου επιπέδου απαιτήσεις συγκριτικά

με αυτές που αναθέτουν στους άντρες. Αυτό αφενός περιορίζει το περιθώριο των

γυναικών να αναδείξουν και να αναπτύξουν τις ικανότητες και τα ταλέντα τους και

αφετέρου έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την μείωση των πιθανοτήτων επαγγελματικής

τους ανέλιξης. Ακόμα, αυτό που παρατηρείται να επισυμβαίνει όταν οι γυναίκες δεν

αποδέχονται τον καλοπροαίρετο σεξισμό στην εργασία μέσω αυτών των «ευγενικών»

συμπεριφορών και δεν συμμορφώνονται στο πρότυπο της γυναίκας που έχει ανάγκη

την βοήθεια, είναι η επίπληξη και η δημιουργία εχθρότητας σε βάρος τους. Ένα

ακόμα παράδειγμα του αντίκτυπου που έχει ο καλοπροαίρετος σεξισμός στον

εργασιακό τομέα είναι η αρνητική επίδρασή του στην γνωστική απόδοση των

γυναικών στην εργασία, καθώς και η δημιουργία μιας εικόνας για τον εαυτό με κύριο

χαρακτηριστικό την αίσθηση ανικανότητας. Γυναίκες, οι οποίες συμμετείχαν σε μία

προσομοίωση συνέντευξης για την εύρεση εργασίας και αντιμετωπίστηκαν με

καλοπροαίρετο σεξισμό, ακολούθως σημείωσαν χαμηλότερο σκορ σε ένα γνωστικό

τεστ στο οποίο υποβλήθηκαν σε σχέση με όσες αντιμετωπίστηκαν με εχθρικό

σεξισμό ή με ουδέτερο τρόπο (Dardenne, Dumont & Bollier, 2007).

Παράλληλα, η αποδοχή του καλοπροαίρετου σεξισμού φαίνεται πως επιδρά αρνητικά

στην αυτο-εικόνα και τις προσωπικές φιλοδοξίες των γυναικών όλων των ηλικιακών

ομάδων. Σύμφωνα με την έρευνα του Glick (2013), η αποδοχή του από γυναίκες που

φοιτούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχει ως αποτέλεσμα την μειωμένη σχολική

τους απόδοση και τις χαμηλές προσδοκίες για την ένταξή τους στην τριτοβάθμια.

Αντίστοιχα, εκείνες που βρίσκονται ήδη στην τριτοβάθμια σημειώνουν μικρότερες

φιλοδοξίες για την μελλοντική οικονομική τους ανεξαρτησία και στοχεύουν σε

μεγαλύτερο βαθμό στην εύρεση ενός συντρόφου που θα μπορεί να τις εξασφαλίζει

10
οικονομικά. Τέλος, η αποδοχή του καλοπροαίρετου σεξισμού συνδέεται με την

αποθάρρυνση της γυναίκας από μια επιτυχή επαγγελματική σταδιοδρομία, καθώς η

αφοσίωση στην καριέρα θεωρείται πως συνδέεται με τη μείωση της θελκτικότητας

της προς τους άνδρες.

1.2.2. Λόγοι αποδοχής καλοπροαίρετου σεξισμού

Με αυτά τα δεδομένα προκύπτει το ερώτημα για ποιο λόγο ο σεξισμός αυτού του

είδους εξακολουθεί να γίνεται αποδεκτός. Η απάντηση κατά ένα μέρος φαίνεται να

έγκειται στο γεγονός ότι λόγω της ευγενικής του φύσης δεν γίνεται αντιληπτός σε

κοινωνικό επίπεδο ως σεξισμός, αλλά νομιμοποιείται ως τυπική ευγένεια (Viki et al.,

2003) και συνάδει με τους κανόνες σωστής συμπεριφοράς που μπορεί να ισχύουν

διαπολιτισμικά (Glick & Fiske, 2001).

Ταυτόχρονα , ο καλοπροαίρετος σεξισμός λειτουργεί σαν ένα είδος προστασίας για

τις ίδιες τις γυναίκες απέναντι στην εκδήλωση επιθετικών και εχθρικών

συμπεριφορών από το άλλο φύλο. Σύμφωνα με την έρευνα της Fischer (2006), οι

γυναίκες συμμετέχουσες αντιδρούσαν διαφορετικά στον τρόπο με τον οποίο οι άντρες

αντιμετώπιζαν το γυναικείο φύλο. Συγκεκριμένα, αυτές κλήθηκαν να σχολιάσουν

υποτιθέμενα ερευνητικά δεδομένα για τις συμπεριφορές των ανδρών απέναντι στις

γυναίκες, συμπεριφορές οι οποίες παρουσιάζονταν είτε ως αρνητικές, είτε ως θετικές,

είτε ως ουδέτερες. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως απέναντι σε εχθρικές συμπεριφορές

οι συμμετέχουσες υιοθετούσαν απόψεις που συνάδουν με τον καλοπροαίρετο

σεξισμό, γεγονός που δεν παρατηρήθηκε στις άλλες δύο συνθήκες.

Στο πλαίσιο της παραπάνω λογικής, αυτό που έχει διαπιστωθεί, είναι πως σε

περιβάλλοντα που οι εχθρικές συμπεριφορές απέναντι στις γυναίκες αποτελούν

σύνηθες φαινόμενο, είναι αντίστοιχα πιο εύκολη η αποδοχή του καλοπροαίρετου

11
σεξισμού. Σε χώρες όπου ο σεξισμός ενυπάρχει ως φαινόμενο σε μεγάλο βαθμό, οι

άνδρες φαίνεται πως δημιουργούν την απειλή μέσω των επιθετικών συμπεριφορών

του εχθρικού σεξισμού, αλλά ταυτόχρονα παρέχουν και τη λύση με την προστασία,

τη φροντίδα και την τρυφερότητα που εξασφαλίζει ο καλοπροαίρετος σεξισμός. Σε

αυτές τις συνθήκες οι γυναίκες βρίσκονται απέναντι στο εξής δίλημμα: είτε την

απόρριψη του καλοπροαίρετου και ακολούθως την αντιμετώπιση του εχθρικού, είτε

την αποδοχή του καλοπροαίρετου και την αποφυγή του εχθρικού σεξισμού. Αντίθετα,

σε κοινωνίες που φαίνεται να υπάρχει μεγαλύτερη ισότητα μεταξύ των δύο φύλων,

παρατηρείται πως οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να απορρίψουν τον σεξισμό και

στις δύο μορφές του, καθώς η απόρριψη του καλοπροαίρετου δε σχετίζεται άμεσα και

γραμμικά με την υιοθέτηση εχθρικών συμπεριφορών απέναντι σε αυτές (Glick et al.,

2000).

Τέλος, ένας λόγος που ο καλοπροαίρετος σεξισμός μπορεί να γίνεται αποδεκτός είναι

πως επιφέρει προσωπικά οφέλη για κάθε γυναίκα και άντρα ξεχωριστά παρόλο που

σε κοινωνικό επίπεδο προάγει την ανισότητα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα

των Connelly και Heesacker (2012), ο καλοπροαίρετος σεξισμός συσχετίζεται θετικά

με τη θεωρία δικαιολόγησης του συστήματος (System Justification Theory). Αυτό

σημαίνει πως η αίσθηση ότι ο καλοπροαίρετος σεξισμός αποτελεί θετικό φαινόμενο

είναι αυξημένη σε δείγματα πληθυσμού που θεωρούν γενικότερα πως η καθεστηκυία

τάξη είναι δίκαιη. Το παραπάνω προκύπτει σαν δεδομένο τόσο από άντρες όσο και

από γυναίκες, ανεξαρτήτως από το αν η κοινωνική ομάδα στην οποία

συγκαταλέγονται πλήττεται ή ευνοείται από τις επιπτώσεις αυτού του φαινομένου.

12
1.3. Θεωρία δικαιολόγησης του συστήματος

Η θεωρία αυτή προσπαθεί να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους τα άτομα

υπερασπίζονται το κυρίαρχο σύστημα ακόμα και αν αυτό προωθεί την ανισότητα, την

αδικία ή την εκμετάλλευση. Μάλιστα, αυτή η τάση υπεράσπισής του φαίνεται πως

ενυπάρχει ακόμα και στις ομάδες που γίνονται δέκτες της αδικίας που δημιουργεί το

ίδιο το σύστημα. Κάτι τέτοιο μοιάζει να συμβαίνει όταν οι λόγοι υπεράσπισης του

συστήματος ξεπερνούν την τάση ενός ατόμου να υπερασπίζεται τον εαυτό του (ego-

justification) ή την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει (group-justification) (Jost &

Banaji, 1994).

Ένας βασικός άξονας χάρη στον οποίο αναδύεται αυτή η τάση δικαιολόγησης, είναι η

ύπαρξη ψευδούς συνείδησης (false consciousness), δηλαδή η υιοθέτηση κάποιων

ανακριβών απόψεων από τα άτομα, οι οποίες εναντιώνονται στο προσωπικό τους

συμφέρον και προωθούν τη διατήρηση της ανισότητας σε βάρος των ίδιων και της

κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκουν (Jost, 1995). Σύμφωνα με τον Jost,

αναγνωρίζονται τουλάχιστον έξι μορφές εκδήλωσης ψευδούς συνείδησης: η άρνηση

της ύπαρξης αδικίας/εκμετάλλευσης, η μοιρολατρική στάση απέναντι στην προοπτική

για κοινωνική αλλαγή, η λογικοποίηση της κοινωνικής νόρμας, η λανθασμένη

απόδοση ευθύνης, η ταύτιση με τον καταπιεστή, η αντίσταση στην κοινωνική

αλλαγή. Ακόμα, η τάση υπεράσπισης του συστήματος ενισχύεται και από μερικά

βραχυπρόθεσμα οφέλη που αυτό φαινομενικά μπορεί να επιφέρει τόσο σε αυτούς που

ευνοεί όσο και σε αυτούς που αδικεί. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια

ψευδαίσθηση δικαιοσύνης και ικανοποίησης με το υπάρχον σύστημα, επισκιάζοντας

τις αδικίες που συντελούνται και την ανισότητα που αυτό θρέφει (Jost & Hunyady,

2002). Ένας ακόμα λόγος που οδηγεί στην δικαιολόγηση του συστήματος είναι η

κάλυψη τριών διαφορετικών ανθρωπίνων αναγκών. Αυτές είναι οι γνωσιολογικές,

13
που σχετίζονται με την ανάγκη ύπαρξης δομημένης τάξης και συνοχής, οι

υπαρξιακές, που σχετίζονται με την ανάγκη διαχείρισης απειλών και εκτάκτων

καταστάσεων και οι σχεσιακές, που σχετίζονται με την ανάγκη ύπαρξης κοινών

αντιλήψεων με τον κοινωνικό περίγυρο. Επομένως, όσο πιο έντονες είναι αυτές οι

ανάγκες σε ένα άτομο, τόσο πιο εύκολα αναμένεται να υιοθετεί απόψεις που

προασπίζουν το σύστημα, το οποίο τις ικανοποιεί (Hennes, Nam, Stern & Jost,

2012).

Μέσα στο πλαίσιο αυτής της θεωρίας, η δικαιολόγηση του συστήματος έχει ως

φυσικό επόμενο τη δημιουργία αντίστασης στην αλλαγή. Από τη στιγμή που το

σύστημα θεωρείται δίκαιο και σωστά δομημένο, οποιαδήποτε αλλαγή σε αυτό

εκλαμβάνεται ως απειλητική για αυτό και αποφεύγεται. Ωστόσο, η αλλαγή μπορεί να

γίνει αποδεκτή κάτω από ορισμένες συνθήκες. Συγκεκριμένα, η αποδοχή της έγκειται

στο κατά πόσο αυτή θεωρείται αναπόφευκτη, καθώς και κατά πόσο αυτή συμβαδίζει

με το υπάρχον σύστημα. Οι μόνες αλλαγές που μπορούν να συντελεστούν, δηλαδή,

είναι αυτές που λογίζονται ως απαραίτητες και δεν αμφισβητούν την καθεστηκυία

τάξη στον πυρήνα της, αλλά απλώς μετασχηματίζουν μερικές όψεις της, διατηρώντας

τους βασικούς της πυλώνες απαράλλακτους (Kay, Jimenez & Jost, 2002).

Με βάση το θεωρητικό πλαίσιο γύρω από τον καλοπροαίρετο σεξισμό και όλες τις

παραπάνω έρευνες που δείχνουν σε τι βαθμό ο καλοπροαίρετος σεξισμός γίνεται

αποδεκτός σε διάφορες χωροχρονικές συνθήκες, η παρούσα έρευνα προσπαθεί να

προσφέρει μια περαιτέρω εμβάθυνση στο ζήτημα. Συγκεκριμένα, αυτό που

διερευνάται είναι η αποδοχή του καλοπροαίρετου σεξισμού στα δεδομένα της

ελληνικής κοινωνίας και οι τρόποι με τους οποίους επέρχεται αυτή η αποδοχή, το πώς

αυτός επιδρά στην ισότητα μεταξύ των δύο φύλων και ποια είναι η σχέση του με τον

εχθρικό σεξισμό.

14
2. Μεθοδολογία

2.1. Συμμετέχοντες

Το δείγμα της παρούσας έρευνας αποτελείται από δέκα άτομα, εκ των οποίων πέντε

άντρες και πέντε γυναίκες. Η ηλικία των συμμετεχόντων κυμαίνεται από τα εικοσιένα

έως τα τριάντα έτη, επομένως εντάσσονται όλοι στην ίδια ηλικιακή ομάδα. Οι οκτώ

είναι φοιτητές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε διαφορετικά ιδρύματα της Ελλάδας,

ενώ οι άλλοι δύο απόφοιτοι και εργαζόμενοι. Όλοι οι ερωτώμενοι έχουν ελληνική

ιθαγένεια και είναι μόνιμοι κάτοικοι της χώρας.

Η επιλογή του συγκεκριμένου δείγματος έγινε με στόχο τη συλλογή απόψεων με την

ύπαρξη όσο δυνατόν μεγαλύτερης ποικιλίας στα ζητήματα που ερευνήθηκαν. Ακόμα,

η προσέγγιση των ατόμων αυτών έγινε με βάση αντικειμενικές χωροχρονικές

συνθήκες που διευκόλυναν τη διαδικασία της έρευνας. Το δείγμα αποτελούταν από

πρόσωπα του ευρύτερου κοινωνικού περίγυρου των ερευνητών, τα οποία δήλωσαν

έντονο ενδιαφέρον για συμμετοχή, γεγονός που επέτρεπε την εύκολη πρόσβαση σε

αυτά.

2.2. Εργαλεία

Για τη συλλογή των δεδομένων της παρούσας έρευνας εκπονήθηκαν δώδεκα

ημιδομημένες συνεντεύξεις από τις οποίες οι πρώτες δύο χρησιμοποιήθηκαν

δοκιμαστικά για τη διόρθωση και την τελική μορφοποίηση των θεματικών που

εξετάστηκαν. Με αυτόν τον τρόπο θεωρήθηκε πως θα ήταν πιο αποτελεσματική η

διεξαγωγή ατομικών συνεντεύξεων, παρά η δημιουργία ομάδων εστίασης.

Επιλέχθηκε ο ημιδομημένος τύπος συνέντευξης αφενός για να συλλεχθούν οι

επιθυμητές πληροφορίες για τις συγκεκριμένες θεματικές που ερευνήθηκαν και

15
αφετέρου για τη συγκέντρωση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου όγκου πληροφοριών

μέσω μη κατευθυντικών ερωτήσεων ανοιχτού τύπου, που έδιναν μεγαλύτερη

ελευθερία στους συμμετέχοντες. Οι ερωτήσεις των συνεντεύξεων προσαρμόστηκαν

ανάλογα με το φύλο του συνεντευξιαζόμενου που αυτές απευθύνονταν. Ένα

παράδειγμα είναι η παρακάτω ερώτηση, όπως αυτή παρουσιάζεται αρχικά στις

γυναίκες και έπειτα στους άντρες: «Σου έχει συμβεί να είσαι σε ένα μπαρ να

φλερτάρεις με κάποιον και να έρθει να σου μιλήσει; Πώς σου φάνηκε; Θα πήγαινες

εσύ πρώτη να μιλήσεις σε κάποιον; Το έχεις κάνει;» «Σου έχει συμβεί να είσαι σε ένα

μπαρ να φλερτάρεις με κάποια και να πας να της μιλήσεις; Πως θα σου φαινόταν να

έρθει εκείνη πρώτη; Σου έχει συμβεί;»

Η συνέντευξη αποτελούταν από είκοσι έξι κύριες ερωτήσεις κάποιες από τις οποίες

περιείχαν υποερωτήματα και συνέθεταν τρεις βασικές θεματικές ενότητες: τον

καλοπροαίρετο σεξισμό, τις σχέσεις φύλων και τον εχθρικό σεξισμό. Η τελευταία

ερώτηση δεν εντάχθηκε σε κάποια από αυτές τις ενότητες και παρείχε τη δυνατότητα

προσθήκης δεδομένων και προβληματισμών που ενδεχομένως δεν μπόρεσαν να

εκφράσουν οι συνεντευξιαζόμενοι σε κάποιο άλλο σημείο. Η πρώτη θεματική

περιελάμβανε ερωτήσεις, οι οποίες εξέταζαν τη γνώμη των συμμετεχόντων πάνω σε

συμπεριφορές και ζητήματα που σχετίζονταν με τον καλοπροαίρετο σεξισμό, όπως

αυτός μπορεί να εμφανίζεται στην προσωπική-ερωτική ζωή, στην οικογένεια, το

νοικοκυριό και ευρύτερα στην κοινωνία. Αυτή η ενότητα απαρτιζόταν από έντεκα

ερωτήσεις, περισσότερες από τις άλλες δύο θεματικές, καθώς ήταν ο κύριος άξονας

της παρούσας έρευνας και έχρηζε μεγαλύτερης ανάλυσης. Η τοποθέτηση της

θεματικής σε αυτή τη θέση έγινε κατόπιν των δοκιμαστικών συνεντεύξεων,

προκειμένου να μην επιβάλλουν οι συνεντευκτές τη σύνδεση των συμπεριφορών του

καλοπροαίρετου σεξισμού με αυτές του εχθρικού . Η δεύτερη θεματική περιελάμβανε

16
επτά ερωτήσεις, οι οποίες εξέταζαν τη γνώμη των συμμετεχόντων για τις σχέσεις των

δύο φύλων και τις απόψεις τους για την ισότητα ανδρών και γυναικών στην ελληνική

κοινωνία του σήμερα. Η τρίτη και τελευταία ενότητα αφορούσε την τοποθέτηση των

συνεντευξιαζόμενων πάνω σε συμπεριφορές και ζητήματα που σχετίζονταν με την

εκδήλωση του εχθρικού σεξισμού σε διάφορους τομείς όπως η εργασία, η οικογένεια

και η κοινωνική ζωή. Αποτελούταν συνολικά από επτά ερωτήσεις και η θέση της

ήταν στο τέλος της συνέντευξης διότι αναφερόταν στον σεξισμό με την παραδοσιακή

του μορφή, γεγονός που δυσκόλευε την εκμαίευση ανεξάρτητων απαντήσεων στις

άλλες θεματικές ενότητες και οδηγούσε στην αναπαραγωγή πολιτικά ορθών απόψεων

όταν τοποθετούταν νωρίτερα.

Για τη δημιουργία των ερωτήσεων της πρώτης και της τρίτης θεματικής ενότητας

χρησιμοποιήθηκαν βοηθητικά κάποιες προϋπάρχουσες κλίμακες μέτρησης για το

σεξισμό και τις στάσεις απέναντι στις γυναίκες. Συγκεκριμένα για τον καλοπροαίρετο

σεξισμό αντλήθηκε υλικό από το Ambivalent Sexism Inventory (Glick & Fiske,

1996) και το Paternalistic Chivalry Scale (Viki et al., 2003), ενώ για τον εχθρικό

σεξισμό πάλι από το Ambivalent Sexism Inventory (Glick & Fiske, 1996) και το

Attitudes toward Women Scale (Spence et al., 1973). Για τη δημιουργία των

ερωτήσεων της δεύτερης θεματικής ενότητας χρησιμοποιήθηκαν αυτούσιες

ερωτήσεις από την έρευνα «Προωθώντας την ισότητα των φύλων κατά τη μετάβαση

από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας: δράσεις συμβουλευτικής και

επαγγελματικού προσανατολισμού με την οπτική του φύλου» (Δεληγιάννη-Κουϊμτζή,

Γωνίδα & Μπάκα, 2005).

17
2.3. Διαδικασία

Στα πλαίσια της παρούσας έρευνας πραγματοποιήθηκαν αρχικά δύο δοκιμαστικές

συνεντεύξεις, μία ατομική και μία με ομάδα εστίασης που απαρτιζόταν από τρία

άτομα, παρουσία και των δύο ερευνητών. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από

αυτές ως προς τη διαδικασία ήταν πως η ομάδα εστίασης δεν ήταν κατάλληλη για την

άντληση πληροφοριών, καθώς οι συμμετέχοντες δεν μπορούσαν να αναπτύξουν

ολοκληρωμένα το σκεπτικό τους σε όλα τα ερωτήματα και η συζήτηση σε πολλά

σημεία ξέφευγε εύκολα από τους άξονες προς διερεύνηση. Ακόμα, παρατηρήθηκε

πως οι συνεντευξιαζόμενοι δεν διέθεταν την απαραίτητη άνεση και οικειότητα για να

απαντήσουν ειλικρινά σε όλα τα ερωτήματα, που αφορούσαν τις διαπροσωπικές

σχέσεις, παρουσία ενός ερευνητή του αντίθετου φύλου. Για αυτούς τους λόγους οι

απαντήσεις από αυτές τις συνεντεύξεις δεν λήφθηκαν υπόψη στην ανάλυση των

δεδομένων της έρευνας, αλλά συνέβαλαν στη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τις

υπόλοιπες.

Για τις ακόλουθες συνεντεύξεις επιλέχθηκαν δέκα συνεντευξιαζόμενοι, οι οποίοι

δήλωσαν ότι επιθυμούσαν να συμμετάσχουν εθελοντικά, αφού διαβεβαιώθηκαν για

την ανωνυμία και την τήρηση εχεμύθειας σχετικά με τα λεγόμενά τους, ενώ έγινε

σαφές πως δεν υπάρχουν σωστές και λανθασμένες απαντήσεις. Το πλήρες θέμα της

έρευνας δεν γνωστοποιήθηκε πριν την εκπόνηση των συνεντεύξεων, αλλά

ενημερώθηκαν απλώς ότι θα λάμβαναν μέρος σε μια έρευνα για τις σχέσεις των

φύλων στα πλαίσια μιας πτυχιακής εργασίας. Οι συνεντεύξεις ήταν ατομικές με την

παρουσία ενός μόνο ερευνητή και ενός συνεντευξιαζόμενου πάντοτε του ίδιου φύλου

και μαγνητοφωνούνταν με την συγκατάθεση των συμμετεχόντων. Έλαβαν χώρα στη

Θεσσαλονίκη, την Καλαμάτα και το Ναύπλιο σε χώρους με όσο το δυνατόν

περισσότερη ησυχία και λιγότερες εξωτερικές παρεμβολές. Η διάρκεια των

18
συνεντεύξεων κυμάνθηκε από εικοσιπέντε έως πενήντα πέντε λεπτά χωρίς να έχει

τεθεί κάποιος περιορισμός χρόνου στους ερωτώμενους. Μετά την ολοκλήρωση και

των δέκα συνεντεύξεων πραγματοποιήθηκε απομαγνητοφώνηση και τα δεδομένα που

προέκυψαν υπέστησαν επεξεργασία με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης

περιεχομένου.

2.4. Θεματική ανάλυση περιεχομένου

Η θεματική ανάλυση περιεχομένου αποτελεί μια ποιοτική μέθοδο κατηγοριοποίησης

δεδομένων η οποία έγκειται «στην αναζήτηση θεμάτων τα οποία φαίνεται να είναι

σημαντικά για την περιγραφή του υπό εξέταση φαινομένου» και «αποτελεί μια μορφή

αναγνώρισης επαναλαμβανόμενων μοτίβων στα δεδομένα» (Fereday &Muir-

Cohrane, 2006). Συγκεκριμένα, η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τον εντοπισμό των

βασικών νοημάτων που αποτελούν κοινό τόπο στα δεδομένα και στη συνέχεια την

ταξινόμησή τους σε μεγαλύτερες κατηγορίες. Παρότι αυτός ο τρόπος ανάλυσης έχει

αμφισβητηθεί για το αν αποτελεί ολοκληρωμένη επιστημονική μέθοδο, καθώς δεν

συνδέεται στενά με κάποια συγκεκριμένη θεωρητική προσέγγιση στην έρευνα

ποιοτικής μεθοδολογίας, έχει αναγνωριστεί ως αυτόνομη ποιοτική μέθοδος έρευνας

και διαθέτει πλέον ολοκληρωμένες περιγραφές για τον τρόπο εξαγωγής

αποτελεσμάτων υψηλής ποιότητας. Με βάση τα παραπάνω γίνεται σαφές πως η

θεματική ανάλυση περιεχομένου χαρακτηρίζεται περισσότερο από ευελιξία, παρά

ελευθερία και ότι καλό είναι να εντάσσεται κάθε φορά σε ένα συγκεκριμένο

επιστημολογικό και θεωρητικό πλαίσιο (Willig, 2015).

Από τη θεματική ανάλυση των δεδομένων της παρούσας έρευνας εντοπίστηκαν οι

αρχικοί, κοινοί κωδικοί σε όλες τις συνεντεύξεις και προέκυψαν οι εξής ανώτερες

κατηγορίες: καλοπροαίρετος σεξισμός, εχθρικός σεξισμός, ισότητα, οι οποίες ήταν

19
σύμφωνες με τους άξονες των ερωτήσεων. Στη συνέχεια εντοπίστηκαν τα επιμέρους

θέματα κάθε κατηγορίας, τα οποία στον καλοπροαίρετο σεξισμό ήταν η ευγένεια, η

προστασία, η φροντίδα, η υπευθυνότητα και η υποβάθμιση της γυναίκας, στον

εχθρικό σεξισμό ήταν η αδικία και η μερική αναγκαιότητα, ενώ στην ισότητα

εντοπίστηκε μόνο ένα θέμα, αυτό της αναγκαιότητας της ισότητας των δύο φύλων.

Ταυτόχρονα από την ανάλυση των απαντήσεων προέκυψαν οι προβαλλόμενοι ρόλοι

για τα δύο φύλα τόσο από τον καλοπροαίρετο όσο και από τον εχθρικό σεξισμό.

3. Αποτελέσματα

3.1. Καλοπροαίρετος σεξισμός

Σύμφωνα με τα δεδομένα από το μεγαλύτερο μέρος των συνεντεύξεων, οι

συμπεριφορές που η βιβλιογραφία εντάσσει στον καλοπροαίρετο σεξισμό,

παρουσιάζονται ως αποδεκτές και επιθυμητές. Ο λόγος που δεν απορρίπτονται ούτε

από το ανδρικό ούτε και από το γυναικείο φύλο, έγκειται στην ταύτισή τους με άλλες

έννοιες και συμπεριφορές που έχουν θετικό πρόσημο και θεωρούνται ορθές και

αποδεκτές από τη σύγχρονη κοινωνία. Ενώ, λοιπόν, πράξεις που έχουν σεξιστικό

χαρακτήρα, καθώς προωθούν ένα συγκεκριμένο μοντέλο συμπεριφοράς του ανδρικού

προς το γυναικείο φύλο, δημιουργούν μια σχέση υποτέλειας μεταξύ τους και

αποτελούν εκδηλώσεις του καλοπροαίρετου σεξισμού, θα έπρεπε να καταδικάζονται,

παρατηρείται πως επενδύονται με έναν μανδύα ευπρέπειας με αποτέλεσμα να

παραχαράσσεται η αρνητική τους φύση και να συνδέονται με έννοιες όπως η

ευγένεια, η προστασία, η φροντίδα και η υπευθυνότητα. Αντίθετα, μόνο ένα πολύ

μικρό μέρος των συμμετεχόντων αντιλαμβάνεται άμεσα τα ζημιογόνα

χαρακτηριστικά των συμπεριφορών αυτών και τις καταδικάζει ως υποβαθμιστικές.

20
Τα θέματα που εντοπίστηκαν από την ανάλυση των συνεντεύξεων σε σχέση με τον

καλοπροαίρετο σεξισμό, τόσο αυτά που περιέχουν θετικές αποτιμήσεις του όσο και

ένα που περιέχει αρνητική κριτική για το φαινόμενο, παρουσιάζονται στη συνέχεια.

3.1.1. Θέμα 1ο: Ευγένεια

Χειρονομίες όπως το κέρασμα στο πρώτο ραντεβού, το άνοιγμα μιας πόρτας, η

παραχώρηση προτεραιότητας σε ένα άτομο και η συμμετοχή στις δουλειές του

σπιτιού χαρακτηρίζονται και από άνδρες και από γυναίκες ως πράξεις που δηλώνουν

ευγένεια και σεβασμό προς τον άλλο. Αυτός ο χαρακτηρισμός, όμως, τους αποδίδεται

κυρίως όταν έχουν απεύθυνση από τον άνδρα στη γυναίκα.

Πάρα πολύ ωραία και πάρα πολύ ευγενική κίνηση. […] Ναι θέλω να κερνάνε. […]Στο

πρώτο ραντεβού όχι δεν κερνάω εγώ. Περιμένω να κεράσει ο άλλος. (Συν. Γυναίκα 2 )

Αντιθέτως, όταν μια γυναίκα επιχειρήσει τα παραπάνω απευθυνόμενη σε έναν άντρα,

οι πράξεις αυτές αντιμετωπίζονται πολύ διαφορετικά. Παύουν να χαρακτηρίζονται ως

ευγενικές και προσδιορίζονται ως αδιάφορες, ως περίεργες-ασυνήθιστες , ως μη

αποδεκτές και ως ενδείξεις για μία αποτυχημένη μελλοντική πορεία της σχέσης.

Να θέλει να κεράσει η γυναίκα ναι μου έχει τύχει. Αλλά δεν την άφησα. Και πιστεύω ότι

θα διαμορφώσει και τη μετέπειτα πορεία της σχέσης αυτό. Προς το κακό. (Συν. Άντρας

3)

Δε θα άφηνα την κοπέλα μου- τη γυναίκα μου να ανεβάσει μια βαλίτσα στον πέμπτο

όροφο. Πιο εύκολα θα παρουσιαστεί ένα πρόβλημα στη μέση της από ότι σε εμένα. Δε

θεωρώ ότι είναι διάκριση. Καταρχάς θεωρώ ότι είναι στοιχειώδης ευγένεια[…] (Συν.

Άντρας 3)

21
Με αυτά τα δεδομένα απορρέει το συμπέρασμα, πως παρόλο που οι παραπάνω

συμπεριφορές-χειρονομίες μπορεί να ενέχουν το στοιχείο της ευγένειας, η οποία δεν

είναι εγγενώς σεξιστική, καταλήγουν να αποτελούν σεξιστικές συμπεριφορές, καθώς

βασίζονται ξεκάθαρα στη διάκριση των φύλων και θέτουν περιορισμούς στην

ελευθερία δράσεων του καθενός από αυτά. Το γεγονός αυτό γίνεται εμφανές και στην

έρευνα του Viki και των συνεργατών του (2003), οι οποίοι υποστηρίζουν πως ένας

από τους βασικούς λόγους που δεν γίνεται αντιληπτός ο καλοπροαίρετος σεξισμός

είναι η νομιμοποίησή του ως τυπική ευγένεια στα πλαίσια των διαπροσωπικών-

ερωτικών σχέσεων.

3.1.2. Θέμα 2ο: Προστασία

Το δεύτερο θέμα που εντοπίζεται στην περιγραφή των συμπεριφορών

καλοπροαίρετου σεξισμού είναι αυτό το οποίο περιλαμβάνει την ταύτισή του με την

παροχή προστασίας και ασφάλειας. Και πάλι όμως, η ταύτιση αυτή γίνεται μόνο αν οι

συμπεριφορές αυτές εκπορεύονται από άνδρες προς γυναίκες και όχι το αντίθετο. Η

διαπίστωση αυτή ταιριάζει και με τον όρο της προστατευτικής πατριαρχίας των Glick

και Fiske (1996), σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες είναι επιτακτικό να

προστατεύονται από τους άντρες. Πιο συγκεκριμένα, συμπεριφορές που περιορίζουν

την ελευθερία των κινήσεων του γυναικείου φύλου και δημιουργούν γενικότερα το

πρότυπο του άντρα-προστάτη και της γυναίκας-προστατευόμενης, δεν αποτιμώνται

αρνητικά, αλλά δικαιολογούνται με φενάκη την ανάγκη της γυναίκας για προστασία.

Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται πολύ γλαφυρά μέσα από παραδείγματα που

παραθέτουν οι συμμετέχοντες, τα οποία δείχνουν πως η απαραίτητη συνοδεία μιας

γυναίκας από έναν άντρα σε «επικίνδυνα» μέρη αντιμετωπίζεται ως κάτι φυσικό,

αναγκαίο και όχι υποβαθμιστικό ή περιοριστικό.

22
[…] Αν είμαι με έναν άντρα δεν θα με πλησιάσει ο άλλος ρε παιδί μου. Αν δει ένα

ζευγάρι θα πάει να πλησιάσει την κοπέλα; Ενώ αν δει δύο κοπέλες θα τις

πλησιάσει.[…] (Συν. Γυναίκα 5)

[…]Ναι γιατί παρόλο που πιστεύω στην ισότητα μεταξύ των δύο φύλων, όπως και να το

κάνουμε ο άντρας είναι το δυνατό φύλο και το ισχυρό. Θα ήθελα εγώ προσωπικά να

είμαι σε μια σχέση που να νιώθω ασφάλεια με τον άλλο. Να μη φοβάται πιο πολύ από

εμένα σε μία κατάσταση. Να έχεις ένα στήριγμα. […] (Συν. Γυναίκα 2)

3.1.3. Θέμα 3ο: Φροντίδα

Το θέμα αυτό περιλαμβάνει περιγραφές του καλοπροαίρετου σεξισμού που τον

συνδέουν με την τρυφερότητα και τη φροντίδα. Συμπεριφορές όπως η μέριμνα για

ευχάριστες εκπλήξεις από μέρους του άντρα, ο εορτασμός σημαντικών ημερομηνιών

μιας σχέσης (επέτειος, γενέθλια συντρόφου), η ανάληψη ευθυνών που απαιτούν

κάποια σωματική καταπόνηση, παρουσιάζονται ως ιπποτικές κινήσεις που

αποδεικνύουν το ενδιαφέρον του άνδρα προς τη γυναίκα και κρίνονται ως

απαραίτητες σε μία σχέση.

[…] θεωρώ ότι είναι κάτι όμορφο η γυναίκα. Τα όμορφα τα πράγματα τα φροντίζεις.

(Συν. Άντρας 3)

[…] Βλέπεις τη γυναίκα σαν κάτι αξιοθαύμαστο που κάθεσαι και το χαζεύεις γιατί είναι

κάτι πολύ λαμπερό και όμορφο. […] Πως είναι μια βασίλισσα για την κοινωνία ας

πούμε κάτι που είναι σε μια γυάλινη σφαίρα και όλοι το θαυμάζουν. (Συν. Γυναίκα 4)

Χρησιμοποιώντας ως όχημα ρομαντικές και περιποιητικές κινήσεις εδραιώνεται η

αντίληψη ότι η γυναίκα χρήζει ιδιαίτερης μεταχείρισης λόγω της λεπτεπίλεπτης και

όμορφης φύσης της. Τέτοιου είδους ρομαντικά ιδεολογήματα αφενός συμπληρώνουν

23
την παραπάνω λογική της γυναίκας που έχει ανάγκη την προστασία, και αφετέρου

θέτουν πιο γερές βάσεις στην αμφισβήτηση της ισότητας μεταξύ των φύλων. Πράξεις

και συμπεριφορές, όπως η ειλικρίνεια και η στοργή , οι οποίες μάλλον θα έπρεπε να

θεωρούνται αυτονόητες γενικότερα στις σχέσεις των ανθρώπων, παρουσιάζονται με

αυτόν τον τρόπο μεμονωμένα ως χαρακτηριστικά που οφείλει να υιοθετεί ο

«σωστός» άντρας απέναντι στην «εύθραυστη» γυναίκα.

3.1.4. Θέμα 4ο: Υπευθυνότητα

Η αποδοχή του καλοπροαίρετου σεξισμού με το προσωπείο της φροντίδας είναι

άμεσα συνδεδεμένη και με έναν άλλο χαρακτηρισμό που του αποδίδεται στο τέταρτο

θέμα, την υπευθυνότητα. Συγκεκριμένα, στις συνεντεύξεις αποτελεί

επαναλαμβανόμενο μοτίβο αναφοράς η ευθύνη του άντρα να προσεγγίσει πρώτος

ερωτικά μία γυναίκα που τον ενδιαφέρει, καθώς και η προβολή της διαχείρισης και

επίλυσης πιεστικών και δύσκολων καταστάσεων ως ανδρικά καθήκοντα.

[…]Εμένα προσωπικά μου αρέσει να νιώθω το αίσθημα της σιγουριάς. Να είμαι

σίγουρη ότι ο άλλος ότι και να μας συμβεί θα μπορέσει να με βοηθήσει, θα μπορέσει να

μας γλιτώσει, θα μπορέσει να σκεφτεί και για τους δυο μας. (Συν. Γυναίκα 1)

Μου αρέσει να ‘μαι κυνηγός. […] η εμπειρία μου έχει δείξει πως ο άντρας είναι αυτός

που πρέπει να κάνει την πρώτη κίνηση. Αν η μια κοπέλα διαλέξει να κάνει αυτή την

πρώτη κίνηση δεν θα πάει καλά το πράγμα. (Συν. Άντρας 5)

Πρέπει να μπορείς να δώσεις σιγουριά στη γυναίκα. Όταν της δείχνεις ότι βοηθάς

νιώθει κι αυτή σίγουρη για τον εαυτό της και καταλαβαίνει ότι είσαι εκεί. (Συν. Άντρας

5)

24
Η εδραίωση της εικόνας της ευαίσθητης γυναικάς έχει ως φυσικό επόμενο την

υιοθέτηση μιας αντίληψης σύμφωνα με την οποία είναι επιτακτικό ο άνδρας να είναι

το άτομο που έχει ως χρέος του να αναλαμβάνει πιο ηγετικό ρόλο στη σχέση. Μία

τέτοια αντίληψη είναι ολοφάνερα σεξιστική καθώς εκδηλώνει και νομιμοποιεί την

επικυριαρχία του ανδρικού φύλου στο γυναικείο, από τη στιγμή που η γυναίκα δεν

μετέχει ισότιμα στη λήψη αποφάσεων. Αυτό το στοιχείο, όμως, παραγνωρίζεται, διότι

μεταφράζεται ως ανάληψη πρωτοβουλιών, αίσθηση ελέγχου και σιγουριά.

3.1.5. Θέμα 5ο: Υποβάθμιση της γυναίκας

Ένα ακόμα στοιχείο που αποδίδεται στον καλοπροαίρετο σεξισμό και

διαφοροποιείται από όλα τα προηγούμενα είναι ο υποβαθμιστικός του χαρακτήρας.

Τα προηγούμενα θέματα είχαν ως κοινή συνισταμένη την θετική στάση απέναντί του,

ενώ το παρόν θέμα φορτίζει με αρνητικό πρόσημο τις συμπεριφορές που εντάσσονται

στον καλοπροαίρετο σεξισμό. Ωστόσο, αξίζει να τονιστεί ότι αυτό το στοιχείο

απορρέει από πολύ μικρό δείγμα των συνεντεύξεων. Αναλυτικότερα, οι

συμπεριφορές που αποτελούν εκδηλώσεις του καλοπροαίρετου σεξισμού

αντιμετωπίζονται ως κοινωνικά κατασκευάσματα, τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την

διαιώνιση της ανισότητας των φύλων. Όπως αναφέρεται από τους συμμετέχοντες, η

ανισότητα προωθείται, διότι οι παραπάνω συμπεριφορές δημιουργούν διακρίσεις με

βάση το φύλο και για αυτό το λόγο λειτουργούν υποβαθμιστικά για τη γυναίκα.

Επομένως, γίνονται αποδεκτές μόνο όταν είναι απαλλαγμένες από αυτή τη διάκριση.

Αυτό που μου έρχεται στο μυαλό είναι το στερεότυπο του καλού «αντρίκου» που έχει τη

γυναίκα στα «ώπα-ώπα» και την προσέχει και την κάνει και τη «ράνει» και τα λοιπά.

Αυτό μου φαίνεται αρκετά υποτιμητικό για το άλλο άτομο. […] (Συν. Άντρας 2)

25
[…] Όταν πρόκειται για το αποτέλεσμα της επιβολής μιας δομής που επιτάσσει μια

κυριαρχία είναι κάπως παράξενο. Δεν νομίζω όμως ότι αυτά τα πράγματα πέφτουν από

τον ουρανό. […] (Συν. Άντρας 2)

Οι άντρες πρέπει να φροντίζουν και να προστατεύουν τις γυναίκες με τον ίδιο τρόπο

που και μια γυναίκα πρέπει να φροντίζει και να προστατεύει έναν άνδρα. […] (Συν.

Άντρας 2)

Παρά την παραπάνω μεμονωμένη διαφοροποίηση γίνεται σαφές ότι ο

καλοπροαίρετος σεξισμός δεν εκλαμβάνεται από τους περισσότερους συμμετέχοντες

ως μία μορφή σεξιστικής συμπεριφοράς με υποβαθμιστικό για τις γυναίκες

χαρακτήρα. Αντιθέτως, παρατηρείται πως συμπεριφορές με τις οποίες αυτός

εκδηλώνεται χαρακτηρίζονται από κάποιους συνεντευξιαζόμενους ως αναγκαίες,

αυτονόητες και γοητευτικές. Το γεγονός αυτό φαίνεται να ενισχύει την άποψη πως η

φύση του καλοπροαίρετου σεξισμού είναι ύπουλη και δεν είναι εύκολο να αντιληφθεί

κανείς άμεσα τα αρνητικά αποτελέσματα που αυτός επιφέρει. Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αυτού του «υπόγειου» τρόπου λειτουργίας είναι η αποδοχή και

υιοθέτηση συμπεριφορών με σεξιστικό/ιπποτικό χαρακτήρα ακόμα και από άτομα

που θεωρητικά είχαν απορρίψει το στερεότυπο του άντρα ιππότη ως σωστό μοτίβο

συμπεριφοράς.

Ο ιπποτισμός είναι ένα στερεότυπο που έχει διαμορφωθεί με τη πάροδο του χρόνου με

βάση τα χαρακτηριστικά του φύλου.[…] Εννοείται πως θα πληρώσω εγώ στο πρώτο

ραντεβού, γιατί θεωρώ ότι τον τιμάς τον άλλο και τον σέβεσαι και του δείχνεις

παραπάνω αυτά που νιώθεις για αυτόν. (Συν. Άντρας 4)

26
3.1.6. Καλοπροαίρετος σεξισμός: Ρόλοι των δύο φύλων

Όλοι οι παραπάνω χαρακτηρισμοί και οι απόψεις που διατυπώθηκαν για τον

καλοπροαίρετο σεξισμό φαίνεται συνολικά να διαμορφώνουν κάποια πρότυπα

συμπεριφοράς για το κάθε φύλο. Αξιοσημείωτο είναι πως τα χαρακτηριστικά που

προσδίδονται στα πρότυπα αυτά προέρχονται από δεδομένα που προκύπτουν τόσο

από άνδρες όσο και από γυναίκες συνεντευξιαζόμενους.

Έτσι, το ανδρικό πρότυπο που διαμορφώνεται στα πλαίσια του καλοπροαίρετου

σεξισμού, προβάλει τον άνδρα ως το ισχυρό φύλο. Ο άνδρας, δηλαδή, είναι αυτός

που διακατέχεται από λογική σκέψη, οφείλει να προστατεύσει τον εαυτό του και τη

γυναίκα από ενδεχόμενους κινδύνους και οφείλει να είναι διεκδικητικός και

δυναμικός ώστε να αποπνέει ασφάλεια και σιγουριά. Παράλληλα, χρειάζεται να είναι

ευγενικός και σε ένα βαθμό υποστηρικτικός, αναλαμβάνοντας μερικές από τις

ευθύνες του σπιτιού και της φροντίδας των παιδιών. Από την άλλη το γυναικείο

πρότυπο αναδεικνύει το γυναικείο φύλο ως πιο παθητικό. Ο βασικός ρόλος της

γυναίκας συνοψίζεται στην καλή νοικοκυρά-μητέρα που θα πρέπει να είναι κατά

κύριο λόγο υπεύθυνη για τη φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού. Ταυτόχρονα

διακατέχεται από ευαισθησία και συναισθηματισμό. Επομένως, έχει ανάγκη την

προστασία από το ανδρικό φύλο και οφείλει να είναι θελκτική, προσαρμοσμένη στα

πρότυπα του «ωραίου» φύλου.

Τα παραπάνω πρότυπα όσον αφορά το ρόλο του άνδρα και το ρόλο της γυναίκας,

όπως διαμορφώθηκαν φαίνεται να συγκλίνουν σε μεγάλο βαθμό και να αναπαράγουν

τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων. Μια διαφοροποίηση που ενδεχομένως

παρατηρείται, είναι αυτή στο κομμάτι της ευγένειας του ανδρικού προτύπου. Η

συμμόρφωση και η αναπαραγωγή των παραδοσιακών ρόλων των φύλων ενισχύει και

27
προωθεί την ανισότητα, καθώς οριοθετεί την ελευθερία κινήσεων τόσο των ανδρών

όσο και των γυναικών και περιορίζει τα δικαιώματα που μπορεί να έχει ένα άτομο

ανάλογα με το φύλο του. Επομένως, ο καλοπροαίρετος σεξισμός, παρόλο που δεν

αναγνωρίζεται σαν ένα υποβαθμιστικό φαινόμενο, μοιάζει να προωθεί τους

παραδοσιακούς ρόλους των φύλων, όπως έχουν αναφέρει και σε προηγούμενες

έρευνες οι Glick και Fiske (2001). Λαμβάνοντας υπόψη τους χαρακτηρισμούς που

διατυπώνονται για αυτόν, καθίσταται σαφές πως αυτοί οι ρόλοι γίνονται αποδεκτοί

από το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των ερωτώμενων.

3.2. Εχθρικός σεξισμός

Από την ανάλυση των συζητήσεων που αφορούσαν συμπεριφορές που εντάσσονται

από τη βιβλιογραφία στον εχθρικό σεξισμό, εντοπίστηκαν θέματα που

περιλαμβάνουν απόψεις κατά κύριο λόγο αρνητικά διακείμενες απέναντί του, καθώς

οι περισσότεροι συνεντευξιαζόμενοι τον απορρίπτουν, ενώ μόνο ένα μικρό δείγμα

αυτών φαίνεται να αποδέχεται μερικώς κάποιες εκφάνσεις του.

3.2.1. Θέμα 1ο: Αδικία

Οι πράξεις και οι απόψεις που διακατέχονται από τον εχθρικό σεξισμό

χαρακτηρίζονται άδικες και κατακρίνονται, διότι οι συμμετέχοντες τις αναγνωρίζουν

ως άμεση υποβάθμιση του γυναικείου φύλου. Χαρακτηριστική είναι η διαφωνία τους

με την εμφάνιση συμπεριφορών εχθρικού σεξισμού στον εργασιακό τομέα, καθώς

θεωρείται μη επιτρεπτή και αβάσιμη η παροχή μεγαλύτερων πιθανοτήτων ανέλιξης

και υψηλότερων μισθολογικών απολαβών στο ανδρικό φύλο.

28
Έχουν ακριβώς τα ίδια προσόντα και ο άντρας παίρνει περισσότερα λεφτά; Δεν θα

έπρεπε. Αν έχουν τα ίδια προσόντα γιατί να πάρει ο άντρας περισσότερα λεφτά από τη

γυναίκα. […] (Συν. Γυναίκα 3)

[…] οι άντρες όπως είναι διαμορφωμένη η κοινωνία μιλάνε με πιο προνομιακούς

όρους σε σχέση με τις γυναίκες στον εργασιακό τομέα. Αυτό είναι άδικο. (Συν. Άντρας

4)

Ακόμα, θεωρείται άδικο να αποτελούν κριτήριο για την πρόσληψη και την απόλυση

μιας εργαζόμενης τα ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά του γυναικείου φύλου (π.χ.

εγκυμοσύνη), ενώ ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται αναντίστοιχο της πραγματικότητας η

άποψη ότι οι άντρες μπορούν να ανταπεξέλθουν καλύτερα στο κομμάτι της εργασίας.

[…]Η γυναίκα μπορεί απλά να κυοφορήσει και το έχουν δει ως μειονέκτημα.

Επιχειρησιακά αυτό δεν το βλέπουν καθόλου ως βιολογικό πράγμα. Το βλέπουν ότι

απλά θα λείψει. […] (Συν. Γυναίκα 5)

3.2.2. Θέμα 2ο: Μερική αναγκαιότητα

Ένα πολύ μικρότερο μέρος του δείγματος φαίνεται να αποδέχεται μερικές όψεις του

εχθρικού σεξισμού , βασίζοντάς τες σε μια φαινομενικά αντικειμενική ανισότητα

μεταξύ των φύλων. Σύμφωνα με τα παραπάνω, θεωρείται πως η γυναίκα είναι

σωματικά πιο αδύναμη από τον άντρα και για αυτό το λόγο δικαιολογείται μερικώς ο

περιορισμός της ελευθερίας κινήσεών της (π.χ. απαραίτητη η συνοδεία από άντρα σε

«επικίνδυνα» μέρη) ή η υιοθέτηση ορισμένων στερεοτυπικών ρόλων όταν αυτό

κρίνεται αναγκαίο (π.χ. προτιμότερη η ενασχόληση της γυναίκας με το νοικοκυριό),

διατύπωση που ταυτίζεται με τον όρο της κολακευτικής διαφοροποίησης των δύο

φύλων των Glick και Fiske (1996). Παρόλα αυτά, αυτή η αποδοχή έγκειται σε

29
μεμονωμένα σημεία, καθώς συνολικά ακόμα και αυτοί οι συμμετέχοντες φαίνεται να

απορρίπτουν τον εχθρικό σεξισμό στις υπόλοιπες διατυπώσεις τους.

Νομίζω ότι στη γυναίκα δεν αρμόζουν κάποια τυχόν «σκοτεινά» μέρη που μπορεί να

συχνάζει ένας άντρας. […] Οι γυναίκες πρέπει να προσέχουμε λίγο περισσότερο από ότι

προσέχουν οι άντρες. Είμαστε πιο ευαίσθητες σωματικά και πρέπει να προσέχουμε το

που κινούμαστε και το πώς κινούμαστε σε αυτά τα μέρη που κινούμαστε. […] Με γεια

της και χαρά της (να αφοσιωθεί στην καριέρα της μια γυναίκα). Αν κάποια είναι

ευτυχισμένη με έναν άλλο δρόμο που έχει διαλέξει πέρα από την οικογένεια δεν θα με

πείραζε καθόλου. (Συν. Γυναίκα 1)

Ε το επαγγελματικό έχει να κάνει καθαρά με τον άνθρωπο όχι με το φύλο. […] πιστεύω

η γυναίκα είναι η πιο κατάλληλη να κάτσει σπίτι […].(Συν. Άντρας 5)

3.2.3. Εχθρικός σεξισμός: Ρόλοι των δύο φύλων

Αντίστοιχα με τον καλοπροαίρετο σεξισμό, ρόλοι για το κάθε φύλο διαμορφώνονται

και μέσα στα πλαίσια του εχθρικού σεξισμού, με βάση τα λεγόμενα όλων των

συνεντευξιαζόμενων. Συγκεκριμένα, το ανδρικό πρότυπο είναι αυτό του ισχυρού

άνδρα, ο οποίος ασχολείται με την εργασία και είναι απαλλαγμένος από οποιοδήποτε

καθήκον σχετίζεται με τη φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών. Ταυτόχρονα είναι

αυτός που προστατεύει τη γυναίκα λόγω της σωματικής του υπεροχής. Το γυναικείο

πρότυπο που δημιουργείται είναι αυτό της καταπιεσμένης γυναίκας. Βασικός της

ρόλος είναι η διεκπεραίωση των υποχρεώσεων στο σπίτι και απέναντι στα παιδιά.

Συγκριτικά με τον άντρα είναι λιγότερο ικανή και υπολογίσιμη στον εργασιακό

τομέα, καθώς και χρήζει προστασίας διότι είναι το «αδύναμο» φύλο. Η ελευθερία της

βούλησής της, επομένως, είναι αρκετά πιο περιορισμένη. Τα παραπάνω πρότυπα

συμπεριφοράς φαίνεται να ταυτίζονται πλήρως με τους παραδοσιακούς ρόλους των

30
φύλων (Glick & Fiske, 2001). Για αυτό το λόγο αναγνωρίζονται ως υποβαθμιστικά

για τη γυναίκα, καθώς προωθούν την ανισότητα και απορρίπτονται από όλους τους

συμμετέχοντες.

3.3. Ισότητα

3.3.1 Θέμα: Αναγκαία η ισότητα των δύο φύλων

Ένα ακόμα θέμα που προκύπτει από την ανάλυση των συνεντεύξεων, είναι οι

απόψεις των συμμετεχόντων σχετικά με την ισότητα των δύο φύλων. Αυτό που

αποτελεί κοινό τόπο όλων ανεξαιρέτως, είναι η ανάγκη ύπαρξης της ισότητας που

συνεπάγεται την αναγνώριση ίσων δικαιωμάτων τόσο για τον άντρα όσο και για τη

γυναίκα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο κομμάτι της αποτύπωσης και

αποκρυστάλλωσης της παραπάνω άποψης στην πράξη, καθώς θεωρείται πως πολλές

φορές κάτι τέτοιο ακόμα και αν κατοχυρώνεται νομικά και θεσμικά δεν εφαρμόζεται

επί της ουσίας. Επίσης, παρά το γεγονός ότι παρατηρείται μια σχετική διαφοροποίηση

απόψεων στην αναγνώριση ή μη της ύπαρξης ισότητας στο σήμερα, όλοι οι

ερωτώμενοι συγκλίνουν στο ότι έχουν συντελεστεί βήματα προόδου συγκριτικά με το

παρελθόν. Αυτό που γίνεται σαφές, όμως, ακόμα και από όσους θεωρούν πως η

ισότητα έχει επιτευχθεί, είναι η ανάγκη της κοινωνικής ανύψωσης της γυναίκας,

πράγμα που φαίνεται να αντιβαίνει στην παραπάνω άποψή τους.

Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ισότητα, αλλά πιστεύω ότι χρόνο με το χρόνο βελτιώνονται τα

πράγματα προς μια καλύτερη κατεύθυνση. (Συν. Άντρας 1)

[…]Προφανώς όλοι έχουμε τα ίδια δικαιώματα, προφανώς έχουμε τις ίδιες

υποχρεώσεις και τις ίδιες ευκαιρίες. […]Θα ήθελα να αποβληθεί ακόμα και το

παραμικρό κατάλοιπο από το ότι ο άντρας είναι ανώτερος από τη γυναίκα. […]Το

31
βλέπω και λίγο ότι υπάρχει πρόοδος σε σχέση με την παραδοσιακή Ελλάδα του

παρελθόντος[…]. (Συν. Γυναίκα 4)

Μπορεί νομικά να υπάρχουν νόμοι που να προωθούν την ισότητα, όμως δεν νομίζω ότι

κάτι τέτοιο έχει επιτευχθεί. Δηλαδή μπορεί ένας εργοδότης να απορρίψει μια γυναίκα

μόνο και μόνο για αυτό, αν και νομικά η γυναίκα έχει το δικαίωμα να εργαστεί σε αυτή

τη θέση. (Συν. Άντρας 2)

4. Συζήτηση

Όπως προκύπτει από τα δεδομένα των συνεντεύξεων, φαίνεται πως η ισότητα μεταξύ

των φύλων είναι κάτι επιθυμητό από όλους τους συμμετέχοντες. Σε αυτή τη βάση θα

ήταν αναμενόμενο να κατακρίνεται και να απορρίπτεται τόσο ο καλοπροαίρετος όσο

και ο εχθρικός σεξισμός, αφού ο σεξισμός και στις δύο εκφάνσεις του αντιβαίνει στην

ισότητα και προάγει τα παραδοσιακά πρότυπα για το ρόλο κάθε φύλου. Κάτι τέτοιο

σύμφωνα με τα παραπάνω φαίνεται να συμβαίνει ξεκάθαρα λαμβάνοντας υπόψη τις

απόψεις που διατυπώνονται για τον εχθρικό σεξισμό. Ωστόσο, το σκεπτικό αυτό δεν

επιβεβαιώνεται στην αντιμετώπιση του καλοπροαίρετου σεξισμού, ο οποίος όχι μόνο

δεν απορρίπτεται, αλλά θεωρείται απαραίτητος, καλοδεχούμενος και σε μερικές

περιπτώσεις αυτονόητος.

Αντιπαραβάλλοντας τους ρόλους που προωθούν ο καλοπροαίρετος και εχθρικός

σεξισμός, παρατηρείται μεγάλη σύγκλιση μεταξύ τους. Η μόνη διαφοροποίηση που

εντοπίζεται είναι η ευπρέπεια και η ευγένεια που διακατέχει το ανδρικό πρότυπο

σύμφωνα με τον καλοπροαίρετο, σε αντίθεση με αυτό που προβάλει ο εχθρικός, το

οποίο είναι απαλλαγμένο από οποιοδήποτε τέτοιο στοιχείο. Ωστόσο, παρά την κοινή

32
τους απόληξη παρατηρείται η εξής αντίφαση: οι συμμετέχοντες αποδέχονται τα

πρότυπα όταν προβάλλονται μέσω του καλοπροαίρετου και τα απορρίπτουν όταν

προβάλλονται μέσω του εχθρικού σεξισμού. Ίσως η εξήγηση σε αυτό το φαινόμενο

να έγκειται στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές αυτές οι δύο

μορφές σεξισμού.

Η διαφορετική αντίληψη που έχουν οι συμμετέχοντες για τα δύο είδη σεξισμού και η

μη αναμενόμενη αντιμετώπιση του καλοπροαίρετου ίσως μπορεί να εξηγηθεί

εστιάζοντας στην ιδιαίτερη φύση του τελευταίου. Συγκεκριμένα, η ταύτισή του με

θετικές έννοιες, όπως η ευγένεια, η προστασία, η φροντίδα και η υπευθυνότητα, έχει

ως αποτέλεσμα να επισκιάζεται ο πραγματικός του χαρακτήρας, να μην γίνεται

αντιληπτός ως σεξισμός και με ύπουλο τρόπο να αναπαράγεται (Viki et al., 2003).

Ταυτόχρονα, η αποδοχή του ίσως έγκειται και στα φαινομενικά οφέλη που μπορεί να

προσφέρει ατομικά στην κάθε γυναίκα, πράγμα που μπορεί σε ένα βαθμό να

συγχέεται λανθασμένα με την κοινωνική της ανύψωση, η οποία βάσει των

απαντήσεων αποτελεί βασική επιδίωξη για την επίτευξη της ισότητας. Αντίθετα, ο

εχθρικός σεξισμός εκδηλώνεται με πιο εμφανή τρόπο και ταυτίζεται με τη

στερεοτυπική εικόνα του τι θεωρείται σεξισμός. Επομένως, η προώθηση της

ανισότητας μέσω αυτού είναι κάτι πολύ πιο εύκολα αναγνωρίσιμο και για αυτό το

λόγο κατακρίνεται, καθώς δε θεωρείται ότι συμβαδίζει με τα ορθά πρότυπα

συμπεριφοράς στο σήμερα.

Το συμπέρασμα που ενδεχομένως προκύπτει είναι πως παρά τη διαφορετική τους

αντιμετώπιση τα δύο αυτά είδη σεξισμού σχετίζονται άμεσα (Glick & Fiske, 2001). Ο

εχθρικός αποτελώντας μια ορατή και ξεπερασμένη μορφή σεξισμού δεν έχει πλέον τη

δυνατότητα να συντηρεί και να αναπαράγει την ανισότητα και την υποτέλεια του ενός

φύλου στο άλλο με τη δυναμική που συνέβαλε σε αυτό ένα προηγούμενο διάστημα.

33
Η κυριαρχία του ανδρικού φύλου, επομένως, όταν ο εχθρικός σεξισμός δεν είναι

αποδεκτός, έρχεται να εξασφαλιστεί μέσω του καλοπροαίρετου. Αυτό κάνει

κατανοητό το γεγονός ότι ο δεύτερος αποτελεί μια μορφή εξέλιξης του πρώτου, αλλά

και τον τρόπο με τον οποίο καταφέρνει να επιβιώνει ο σεξισμός ως φαινόμενο

αποκτώντας ένα πιο «εκσυγχρονισμένο» και εξευγενισμένο πρόσωπο. Με αυτά τα

δεδομένα, φαίνεται ότι ο καλοπροαίρετος σεξισμός δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται

σαν κάτι ακίνδυνο και αθώο. Αντίθετα, πρέπει να αναδεικνύεται ο επιζήμιος

χαρακτήρας του και να αντιμετωπίζεται αντιστοίχως.

Ωστόσο, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε η αντιμετώπιση του καλοπροαίρετου να

μην καταλήγει σε δαιμονοποίηση και τυφλή απόρριψη των εννοιών με τις οποίες

αυτός ταυτίζεται. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι απόψεις, όπως: «ο άνδρας πρέπει να

είναι ευγενικός», «οι άνδρες πρέπει να φροντίζουν και να προστατεύουν τις

γυναίκες», «ο άνδρας πρέπει να έχει ηγετικό ρόλο», είναι σεξιστικές, δεν σημαίνει

αυτομάτως πως η ευγένεια, η προστασία, η φροντίδα και η υπευθυνότητα είναι εξ

ορισμού υποβαθμιστικές. Αυτός ο χαρακτηρισμός πρέπει να τους αποδίδεται όταν

έχουν συγκεκριμένη κατεύθυνση με βάση το φύλο. Σε διαφορετική περίπτωση είναι

κατανοητές, καθώς αποτελούν ανάγκες που μπορεί να καλύψει και συμπεριφορές

που μπορεί να υιοθετήσει κάθε άτομο ανεξάρτητα από το φύλο του.

Με δεδομένο, λοιπόν, το ότι ο καλοπροαίρετος σεξισμός αφενός έχει σαν απόληξή

του την διαιώνιση της ανισότητας μεταξύ των φύλων και αφετέρου γίνεται σε μεγάλο

βαθμό αποδεκτός όπως φάνηκε από τα αποτελέσματα της έρευνας, φαίνεται πως

συγκαταλέγεται ως μία ιδεολογία η οποία λειτουργεί στα πλαίσια της θεωρίας

δικαιολόγησης του συστήματος (Jost & Banaji, 1994). Η ανάγνωσή του με βάση τη

δικαιολόγηση του συστήματος έρχεται να συμπληρωθεί και από το γεγονός ότι είναι

μία αντίληψη, η οποία αντιμάχεται τη ριζική κοινωνική αλλαγή (Kay et al, 2002).

34
Συγκεκριμένα, ο καλοπροαίρετος σεξισμός, όπως φάνηκε προηγουμένως, αποτελεί

μία μορφή εξέλιξης του εχθρικού σεξισμού, καθώς είναι το αποτέλεσμα

αναπροσαρμογών κάποιων χαρακτηριστικών αυτού, οι οποίες δεν καταργούν το

σύστημα καταπίεσης και δεν απειλούν με κανένα τρόπο τη συνέχισή του. Η θεώρηση

τέτοιων αναπροσαρμογών ως μορφές προόδου και βελτίωσης εμποδίζουν την

πραγματική αλλαγή, δηλαδή την εξάλειψη της ανισότητας, πράγμα που θα κλόνιζε

και θα αμφισβητούσε το ίδιο το σύστημα (Becker & Wright, 2011).

Οι λόγοι δημιουργίας ιδεολογημάτων δικαιολόγησης του συστήματος εμφανίζονται

με έναν τρόπο και στον ίδιο τον καλοπροαίρετο σεξισμό. Η υιοθέτησή τους, σύμφωνα

με τη θεωρία, έγκειται κατά ένα μέρος στα βραχυπρόθεσμα οφέλη που το σύστημα

μπορεί να προσκομίζει στα άτομα λειτουργώντας αντισταθμιστικά στο αρνητικό

αντίκτυπο που έχει η αδικία και η ανισότητα που αυτό προάγει. Τέτοιου είδους οφέλη

φαίνεται να προσφέρει και ο καλοπροαίρετος σεξισμός, είτε με τη μορφή

καθημερινών διευκολύνσεων για τις γυναίκες, είτε με τη δημιουργία ενός αισθήματος

αυτοπεποίθησης για τους άντρες, με αποτέλεσμα να παραβλέπουν πως σε βάθος

χρόνου υπάρχουν επιζήμιες συνέπειες. Ταυτόχρονα, ο καλοπροαίρετος σεξισμός

φαίνεται να σχετίζεται με την ψευδή συνείδηση, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για

την ανάδειξη του φαινομένου της δικαιολόγησης του συστήματος, από τη στιγμή που

αυτός δεν γίνεται αντιληπτός ως αδικία και εκμετάλλευση, αλλά θεωρείται κάτι το

δίκαιο ακόμα και από το γυναικείο φύλο που είναι και αυτό που πλήττεται άμεσα από

τις συνέπειές του.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, γίνεται εύκολα αντιληπτό το γεγονός ότι ο

καλοπροαίρετος σεξισμός υπάγεται σε έναν γενικότερο μηχανισμό, ο οποίος

καταφέρνει να νομιμοποιεί την αδικία που προωθεί το σύστημα, στις συνειδήσεις

τόσο των κοινωνικών ομάδων που αδικούνται όσο και εκείνων που ευνοούνται. Έτσι,

35
γεννιέται εύλογα ο προβληματισμός για το ότι η νομιμοποίηση αυτή, ενδεχομένως,

αποτελεί μόνο μια όψη του υπάρχοντος καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο τόσο

με αυτόν όσο και με άλλους ποικίλους τρόπους και δικλείδες ασφαλείας, καταφέρνει

διαχρονικά να παγιώνει την αδικία και την ανισότητα. Σε αυτά τα πλαίσια, ο σεξισμός

δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα φαινόμενο αποκομμένο από όλα τα

υπόλοιπα μέσα που προωθούν την καταπίεση, αλλά θα πρέπει να θεωρηθεί κομμάτι

μιας αναγκαίας, συνολικής κοινωνικής αλλαγής έτσι ώστε να επιτευχθεί η

αντιμετώπιση και επίλυσή του. Τέλος η γενική αυτή αποδοχή τέτοιων ιδεολογιών που

νομιμοποιούν την καταπίεση και την ανισότητα, ίσως είναι αποτέλεσμα

συγκεκριμένων μηχανισμών του συστήματος που καταφέρνουν να τις αναπαράγουν

και να τις προωθούν, γεγονός που δημιουργεί έντονο ενδιαφέρον για περαιτέρω

μελέτη και έρευνα του τρόπου λειτουργίας αυτών. Θα ήταν σημαντική, ενδεχομένως,

η πραγματοποίηση μιας ποσοτικής έρευνας για τη συσχέτιση του καλοπροαίρετου

σεξισμού και της θεωρίας δικαιολόγησης του συστήματος με δεδομένα που να

απορρέουν από ένα μεγαλύτερο δείγμα συμμετεχόντων.

Ένας από τους βασικούς περιορισμούς της παρούσας έρευνας είναι το μικρό μέγεθος

του δείγματος (10 άτομα) το οποίο δεν είναι αντιπροσωπευτικό και η εξαγωγή

γενικευμένων συμπερασμάτων είναι αμφίβολη και απαιτεί μεγάλη επιφύλαξη. Ακόμα

η ένταξη όλου του δείγματος στην ίδια ηλικιακή ομάδα μπορεί να θεωρηθεί ένας

επιπλέον περιορισμός, όπως και η ισχύς των δεδομένων μέσα στο συγκεκριμένο

χωροχρονικό πλαίσιο. Τέλος, οι ερωτήσεις των συνεντεύξεων ήταν διαμορφωμένες

έτσι ώστε να απευθύνονται αποκλειστικά σε ετεροφυλόφιλα άτομα.

36
Βιβλιογραφικές Αναφορές

Albee, George W. (1981). The prevention of sexism. Professional Psychology, Vol

12(1) , 20-28.

Barreto, M., & Ellemers, N. (2005). The burden of benevolent sexism: How it

contributes to the maintenance of gender inequalities. European Journal of Social

Psychology, 35(5), 633-642.

Becker, J. C., & Wright, S. C. (2011). Yet another dark side of chivalry: Benevolent

sexism undermines and hostile sexism motivates collective action for social change.

Journal of Personality and Social Psychology, 101(1), 62-77.

Connelly, K., & Heesacker, M. (2012). Why is benevolent sexism appealing?:

Associations with system justification and life satisfaction. Psychology of Women

Quarterly, 36(4), 432-443.

Dardenne, B., Dumont, M., & Bollier, T. (2007). Insidious dangers of benevolent

sexism: Consequences for women’s performance. Journal of Personality and Social

Psychology, 93(5), 764-779.

Δεληγιάννη-Κουϊμτζή,Β., Γωνίδα,Ε. & Μπάκα,Α. (2005). Προωθώντας την ισότητα

των φύλων κατά τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας: δράσεις

συμβουλευτικής και επαγγελματικού προσανατολισμού με την οπτική του φύλου.

Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Fereday, J. & Muir-Cochrane, E. (2006). Demostrating rigor using thematic analysis:

a hybrid approach of inductive and deductive coding and theme development,

International Journal of Qualitative Methods,5(1): 80-92.

37
Fischer, Ann R. (2006). Women's Benevolent Sexism As Reaction to

Hostility. Psychology of Women Quarterly 30 (4): 410–6.

Glick P. (2013). “BS at work: how benevolent sexism undermines women and

justifies backlash,” in Paper Presented at the Harvard Business School symposium

Gender & Work: Challenging Conventional Wisdom. Boston, MA.

Glick, P., & Fiske, S. T. (1996). The ambivalent sexism inventory: Differentiating

hostile and benevolent sexism. Journal of Personality and Social Psychology, 70(3),

491-512.

Glick, P., & Fiske, S. T. (2001). An ambivalent alliance: Hostile and benevolent

sexism as complementary justifications for gender inequality. American Psychologist,

56(2), 109-118.

Glick, P., Fiske, S. T., Mladinic, A., Saiz, J. L., Abrams, D., Masser, B., et al. (2000).

Beyond prejudice as simple antipathy: Hostile and benevolent sexism across cultures.

Journal of Personality and Social Psychology, 79(5), 763-775.

Good J. J., Rudman L. A. (2010). When female applicants meet sexist interviewers:

the costs of being a target of benevolent sexism. Sex Roles, 62, 481–493.

Hennes, E.P., Nam, H.H., Stern, C., & Jost, J.T. (2012). Not all ideologies are created

equal: Epistemic, existential, and relational needs predict system-justifying attitudes.

Social Cognition, 30, 669-688.

Jost, J. T. (1995). Negative illusions: Conceptual clarification and psychological

evidence concerning false consciousness. Political Psychology, 16, 397-424.

38
Jost, J. T., & Banaji, M. R. (1994). The role of stereotyping in system-justification

and the production of false consciousness. British Journal of Social Psychology,

33(1), 1-27.

Jost, J. T., & Hunyady, O. (2002). The psychology of system justification and the

palliative function of ideology. European Review of Social Psychology, 13, 111-153.

Kay, A., Jimenez, M. C., & Jost, J. T. (2002). Sour grapes, sweet lemons, and the

anticipatory rationalization of the status quo. Personality and Social Psychology

Bulletin, 28, 1300-1312.

Sibley, C. G., Overall, N. C., & Duckitt, J. (2007). When women become more

hostilely sexist toward their gender: The system-justifying effect of benevolent

sexism. Sex Roles, 57(9-10), 743-754.

Spence, J. T., Helmreich, R., & Stapp, J. (1973). A short version of the Attitudes

Toward Women Scale (AWS). Bulletin of the Psychonomic Society, 2, 219-220.

Swim, J. K., Aikin, K. J., Hall, W. S., & Hunter, B. A. (1995). Sexism

and racism: Old-fashioned and modern prejudices. Journal of Personality

and Social Psychology, 68, 199-214.

Viki, G. T., Abrams, D., & Hutchison, P. (2003). The “true” romantic: Benevolent

sexism and paternalistic chivalry. Sex Roles, 49(9-10), 533-537.

Willig, C. (2015). Ποιοτικές Μέθοδοι Έρευνας στην Ψυχολογία: Εισαγωγή. Αθήνα:

Gutenberg.

39
Παράρτημα

Οδηγός Συνέντευξης

Καλοπροαίρετος Σεξισμός

1. Σου αρέσει ο άνδρας να είναι ιππότης; Με ποιόν τρόπο; (Γ)

Πρέπει ο άνδρας να είναι ιππότης; Με ποιόν τρόπο; (Α)

2. Σου έχει συμβεί να είσαι σε ένα μπαρ να φλερτάρεις με κάποιον και να έρθει να

σου μιλήσει; (Γ)

Πώς σου φάνηκε; (Γ)

Θα πήγαινες εσύ πρώτη να μιλήσεις σε κάποιον; Το έχεις κάνει; (Γ)

Σου έχει συμβεί να είσαι σε ένα μπαρ να φλερτάρεις με κάποια και να πας να της

μιλήσεις; (Α)

Πως θα σου φαινόταν να έρθει εκείνη πρώτη; Σου έχει συμβεί; (Α)

3. Στο πρώτο ραντεβού με κάποιον σου έχει συμβεί να σε κεράσει αυτός; (Γ)

Πώς σου φάνηκε; (Γ)

Το έχεις κάνει εσύ; (Γ)

Στο πρώτο ραντεβού με κάποια έχει συμβεί να την κεράσεις εσύ; (Α)

Πως θα σου φαινόταν να σε κεράσει εκείνη; Σου έχει συμβεί; (Α)

4. Πολλοί άντρες ανοίγουν τις πόρτες στις γυναίκες, τις αφήνουν να περάσουν πριν

από αυτούς, τους τραβάνε την καρέκλα για να κάτσουν. Εσένα σου έχει τύχει ποτέ;

(Γ)

40
 Πώς σου φάνηκαν αυτές οι κινήσεις; (Γ)

Θα έκανες εσύ τα παραπάνω σε έναν άνδρα; Γιατί; (Γ)

‘Έχει τύχει να ανοίξεις την πόρτα σε κάποια γυναίκα, να την αφήσεις να περάσει πριν

από εσένα, να της τραβήξεις την καρέκλα για να καθίσει; (Α)

Για ποιο λόγο το έκανες; Θα έκανες το ίδιο και σε έναν άνδρα; (Α)

Θα δεχόσουν τις αντίστοιχες κινήσεις εσύ από μία γυναίκα; Γιατί; (Α)

5. Πως πιστεύεις ότι ο άνδρας μπορεί να παραμείνει ιππότης στα πλαίσια ενός γάμου;

6. Σε μια μελλοντική δική σου οικογένεια ποιος θα είναι υπεύθυνος για το

νοικοκυριό;

7. Αντίστοιχα και η φροντίδα των παιδιών;

8. Πιστεύεις ότι οι άνδρες πρέπει να φροντίζουν και να προστατεύουν τις γυναίκες;

9. Λέγεται πως οι γυναίκες είναι πιο λεπτεπίλεπτες και πως συγκριτικά με τους

άνδρες έχουν μεγαλύτερη αίσθηση της κουλτούρας και του καλού γούστου.

Συμφωνείς ή διαφωνείς;

10.Υπάρχει η άποψη ότι ένας άνδρας, ανεξάρτητα από το πόσο πετυχημένος είναι,

δεν είναι ολοκληρωμένος σαν άνθρωπος αν δεν έχει την αγάπη μιας γυναίκας. Ποιά

είναι η γνώμη σου;

11. Κάποιοι υποστηρίζουν πως όλες οι παραπάνω συμπεριφορές που αναφέρθηκαν

υποβαθμίζουν τη γυναίκα ενώ άλλοι λένε πως αποτελούν απλές και καλοπροαίρετες

συμπεριφορές. Τι λες;

41
Σχέσεις φύλων

1. Πώς βλέπεις τις σχέσεις ανδρών και γυναικών σήμερα;

2. Πιστεύεις ότι υπάρχει ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα;

3. Πιστεύεις ότι άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα στη ζωή;

4. Τι θα ήθελες να αλλάξει όσον αφορά τη θέση των δύο φύλων στην ελληνική

κοινωνία;

5. Πώς θα περιέγραφες τις σχέσεις σου με το άλλο φύλο;

6. Πιστεύεις ότι επικοινωνείς καλά με τα άτομα του αντίθετου φύλου;

7. Πιστεύεις ότι καταλαβαίνεις τις ανάγκες τους; Είναι διαφορετικές;

Ποιές θα έλεγες ότι είναι οι ανάγκες ενός άνδρα και ποιές μιας γυναίκας;

Εχθρικός Σεξισμός

1. Πιστεύεις ότι κάποιο από τα δύο φύλα καταπιέζεται περισσότερο; Αν ναι πώς

νομίζεις ότι γίνεται αυτό;

2. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες δεν θα έπρεπε να συχνάζουν ακριβώς στα

ίδια μέρη με τους άνδρες και να έχουν ακριβώς την ίδια ελευθερία κινήσεων με

αυτούς. Τι γνώμη έχεις πάνω σε αυτό;

3. Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι οι άνδρες βγάζουν περισσότερα χρήματα

από τις γυναίκες σε αντίστοιχα επαγγέλματα. Πώς σου φαίνεται αυτό;

4. Κάποιο υποστηρίζουν ότι το παραπάνω συμβαίνει γιατί οι άνδρες έχουν

περισσότερες πιθανότητες επαγγελματικής ανέλιξης από τις γυναίκες. Τι γνώμη έχεις

για αυτό;

42
5. Πώς σου φαίνεται το γεγονός ότι οι γυναίκες δικαιούνται περισσότερες μέρες

άδειας από τους άνδρες; (π.χ. άδεια εγκυμοσύνης, μητρότητας)

6. Σήμερα είναι πιο πιθανό μια γυναίκα να εγκαταλείψει την καριέρα της και να

αφοσιωθεί στην οικογένειά της, παρά ένας άνδρας. Τι πιστεύεις γι αυτό;

7. Τι γνώμη θα είχες για μια γυναίκα που θα επέλεγε να αφιερωθεί στην καριέρα της

και να μην κάνει οικογένεια;

8. Από αυτά που συζητήθηκαν σου γεννήθηκαν κάποιοι προβληματισμοί ή σκέψεις;

Υπάρχει κάτι που θες να προσθέσεις;

43