Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Σχολή Νομικών και Οικονομικών Επιστημών

Τμήμα Νομικής
Τομέας Ιστορίας Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του Δικαίου
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

«Ενδοοικογενειακή βία: κατά των γυναικών: Πολιτικές και δράσεις για

την πρόληψη, την αντιμετώπιση και την καταστολή του φαινομένου της
ενδοοικογενειακής βίας»

Διπλωματική Εργασία της Ελευθερίας Στ. Τζιουβάρα στο μάθημα της

Κοινωνιολογίας του Δικαίου

Επιβλέπων:Νικόλαος Ιντζεσίλογλου

Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2008

Περιεχόμενα Σελίδα
Εισαγωγή
1. Ο θεσμός της οικογένειας και η βία στην οικογένεια 2
2.Οριοθέτηση αντικειμένου μελέτης 4
3. Ιστορική αναδρομή του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας 5
I. Θεωρητική προσέγγιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής
βίας κατά των γυναικών: 10
1. Ορισμοί 10
2. Μορφές ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών 12
3. Έκταση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας 14
II.Eμπειρική προσέγγιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βία-
Αντιμετώπιση του φαινομένου μέσω της καταγραφής του 17
1.Συλλογή Στοιχείων στην Ελλάδα 17
2.Η Έρευνα του ΚΕΘΙ 17
3. Η Έρευνα στα Συμβουλευτικά Κέντρα (Αθήνας-Πειραιά)της Γενικής Γραμματείας
Ισότητας 19
ΙΙΙ. Νομοθετική Αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας 22
1. Νομοθετικό πλαίσιο/ αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας
και της κακοποιημένης γυναίκας από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης 22
2. Η Διεθνής νομoθετική πρακτική 23
3. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας στο πλαίσιο της ελληνικής νομοθεσίας 28
3.1 Το νομοθετικό πλαίσιο για την ενδοοικογενειακή βία πριν την ψήφιση του Ν.
3500/2006 για την Αντιμετώπιση της Ενδοοικογενειακής βίας 28
3.2.Το νομοθετικό πλαίσιο για την ενδοοικογενειακή βία με το ν. 3550/2006 32
3.3. Ο νόμος 3500/2006 «Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες
διατάξεις» 36
3.4 Πρακτική εφαρμογή και κριτική του Ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας 48
IV. Δράσεις και πολιτικές για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της
ενδοοικογενειακής βίας 52
1.Διεθνείς πολιτικές και δράσεις 52
2.Διεθνή Κείμενα 57
2.1Αναφορά στη βία κατά των γυναικών και δράσεις για την εξάλειψη της
από τον Ο.Η.Ε. 57
2.2Αναφορά στη βία κατά των γυναικών και δράσεις για την εξάλειψη της
από το Συμβούλιο της Ευρώπης 58
2.3Αναφορά στη βία κατά των γυναικών και δράσεις για την εξάλειψη
της από τα κοινοτικά όργανα 58
2.4 Η ενδοοικογενειακή βία και ως πρόβλημα δημόσιας υγείας 59
3.Πολιτικές και δράσεις σε εθνικό επίπεδο 59
V. Υποστηρικτικές δομές και η συνεισφορά τους στην αντιμετώπιση της ενδο-
οικογενειακής βίας 63
1.Φορείς και υποστηρικτές υπηρεσίες στην αρωγή της γυναίκας –θύμα της
ενδοοικογενειακής βίας 63
2. Μεταχείριση του δράστη της ενδοοικογενειακής βίας ως μέσο καταστολής της 65
VΙ. Συμπεράσματα 73
VΙΙ. Βιβλιογραφία 75

1
Εισαγωγή:

1. Ο θεσμός της οικογένειας και η βία στην οικογένεια

Κατά τα τελευταία 50 έτη έχει παρατηρηθεί ένα ιδιαίτερα αυξημένο ενδιαφέρον

σχετικά με τη μελέτη του θεσμού της οικογένειας και των θεμάτων που προκύπτουν στο
πλαίσιο αυτής. Το ενδιαφέρον αυτό εκφράζεται με το πλήθος των μελετών και των
ερευνών που διεξάγονται και με την ποικιλία των θεωρητικών προσεγγίσεων που
αναπτύσσονται, προκειμένου να ερμηνευτούν τα σχετικά με την οικογένεια φαινόμενα και
να προβλεφθεί η εξέλιξή τους.1
Η οικογένεια, ως κοινωνικός θεσμός2, έχει κοινωνικά σημαντικούς σκοπούς που
συνοψίζονται στην εξασφάλιση της συνέχειας της κοινωνίας και που αναλύονται στη
μεταβίβαση, από τη μία γενιά στην άλλη, του πολιτισμού ως τρόπου ζωής και τρόπου
ύπαρξης, των υλικών πραγμάτων και των κοινωνικών θέσεων. Ο θεσμός της
οικογένειας, έχει, αφενός ένα χαρακτήρα δημόσιο, καθώς, αφορά στην οργάνωση του
συλλογικού βίου και συνδέεται με την εν γένει θεσμοποίηση του βίου αυτού (νομοθεσία)
και με την υλική του διάσταση (τρόπο παραγωγής) και, αφετέρου, έναν χαρακτήρα
ιδιωτικό, καθώς, αφορά στην οργάνωση του ιδιωτικού βίου. Έτσι, η οικογένεια αποτελεί
έναν καθολικό θεσμό γιατί συνίσταται σε ένα σταθερό πλέγμα σχέσεων μεταξύ κοινωνικά
προσδιορισμένων ρόλων (σύζυγος, μητέρα, γιος, αδελφός κ.λπ.) και, επιπλέον,
εμπεριέχει λειτουργίες με τις οποίες προωθείται η ικανοποίηση στόχων βαρυσήμαντων
για τα άτομα και το σύνολο, ώστε ο θεσμός να εμφανίζεται -με παραλλαγές ασφαλώς- σε
όλες τις εποχές και σε όλες τις κοινωνίες.3
Όσον αφορά στις λειτουργίες του θεσμού της οικογένειας -παρά τις
διαφοροποιήσεις τους στο χώρο και στο χρόνο και τις διαφωνίες των κοινωνιολόγων ως
προς την ταξινόμησή τους- μπορούν να συνοψισθούν σε αναπαραγωγικές λειτουργίες,
σε οικονομικές λειτουργίες, σε εκπαιδευτικές και, τέλος, σε ψυχολογικές λειτουργίες, που
συνίστανται κυρίως στην ικανοποίηση της ανάγκης των ατόμων να αισθάνονται ασφαλή

1
Βλ. Μουσούρου Μ. Λ., Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας, εκδόσεις Κοινωνιολογική και
Ανθρωπολογική Βιβλιοθήκη-Gutenberg, Αθήνα, 1989, σελ. 10
2
Μιλώντας για κοινωνικούς θεσμούς αναφερόμαστε σε ένα σταθερό πλέγμα σχέσεων μεταξύ
κοινωνικά προσδιορισμένων ρόλων, ένα σύνολο τυποποιημένων τρόπων ατομικής ή/ και ομαδικής
δράσης. Η σταθερότητα και η τυποποίηση αποτελούν καίρια χαρακτηριστικά των θεσμών και
υποδηλώνουν τον εξωατομικό τους χαρακτήρα: η ατομική βούληση δεν καταργεί ούτε αλλάζει ένα
θεσμό.

3
Βλ. σχετικά, Μουσούρου Μ. Λ., ο.π., σελ. 15

2
και να απολαμβάνουν τη στοργή των άλλων. Οι ψυχολογικές λειτουργίες του θεσμού της
οικογένειας έχουν αποκτήσει στις μέρες μας ιδιαίτερα μεγάλη σημασία, καθώς στις
σύγχρονες κοινωνίες η ταχύτητα των κοινωνικών μετασχηματισμών δημιουργεί
ρευστότητα στις κοινωνικές σχέσεις και, κατ’ επέκταση, συναισθηματική ανασφάλεια στα
άτομα.4
Τέλος, η οικογένεια, ως κοινωνική ομάδα, έχει δομή, που αυτή συνίσταται σε ένα
σταθερό πλέγμα κοινωνικών θέσεων -υπό την έννοια ύπαρξης ιεραρχίας και
στρωματοποιημένης κοινωνικής ομάδας- και κοινωνικών ρόλων, δηλαδή συμπεριφοράς
που αναμένεται από τον κάτοχο μιας θέσης, σε ένα δίκτυο σχέσεων μεταξύ κοινωνικών
θέσεων και ρόλων. Παραδοσιακά, οι θέσεις και οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια εξαρτώνται
από το φύλο και την ηλικία, δηλαδή από χαρακτηριστικά που είναι δεδομένα για το άτομο
και δεν επηρεάζονται από την προσωπικότητα, τις ικανότητες ή τις επιθυμίες του.5
Καθώς η κοινωνία εξελίσσεται, από παραδοσιακή αγροτική σε σύγχρονη
βιομηχανική-αστική, οι κοινωνοί θεσμοί πολλαπλασιάζονται, αταργούνται ή
διαφοροποιούνται. Ο θεσμός της οικογένειας, ως κοινωνικός θεσμός, δεν αποτελεί
εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Σήμερα, έχουμε, αδιαμφισβήτητα, πλέον εισέλθει σε μια
νέα εποχή επαναπροσδιορισμού των ζητημάτων που αφορούν τόσο την οργάνωση του
ιδιωτικού βίου, όσο και το παρών και το μέλλον της οικογένειας.
Παρόλο, που η κοινωνία που ζούμε είναι διάτρητη από εικόνες και επεισόδια βίας,
όταν αναφερόμαστε στο θεσμό της οικογένειας και στη σημασία του ρόλου της μικρής
αυτής κοινωνικής ομάδας στην ομαλή λειτουργία και ανάπτυξη της κοινωνία μας, έχουμε,
σχεδόν πάντα, την αντίληψη ότι μιλάμε για ένα ασφαλές περιβάλλον. Ένα περιβάλλον
όπου κυριαρχούν συναισθήματα αγάπης και αλληλεγγύης, ενώ -η μεταξύ των μελών
τηςοικογένειας-συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από τρυφερότητα και στοργή.6 Οι
συγκρούσεις και οι βιαιότητες στο πλαίσιο της οικογένειας φαντάζουν εξωπραγματικές
για την αντίληψη του ευρύτερου πληθυσμού.
Εντούτοις, η βία7 στο πλαίσιο της οικογένειας είναι μια θλιβερή πραγματικότητα. Η
καθημερινότητα, καταδεικνύει, με αδιάσειστα στοιχεία, πως η ενδοοικογενειακή βία είναι

4
Βλ. σχετικά, Μουσούρου Μ. Λ., ο.π., σελ. 22-23

5
Βλ. σχετικά, Μουσούρου Μ. Λ., ο.π., σελ. 23-24

6
Βλ. Gelles R. J., Intimate Violence in Families, 3d ed., εκδόσεις Sage Publications, Newbury Park,
London, New Delhi, 1997, σελ. 1-4
7
7 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τη βία ως την εκούσια χρήση φυσικής δύναμης ή ισχύς -όπου

3
ένα φαινόμενο που, όχι μόνο υπάρχει, μα στις μέρες μας, έχει λάβει και ανεξέλεγκτες
διαστάσεις. Συνήθως, ασκείται από τους ισχυρότερους προς τους αδύναμους, συνεπώς,
οι δράστες είναι κατά κύριο λόγο άνδρες, ενώ τα θύματα γυναίκες, ηλικιωμένοι και
ανήλικοι.
Η άσκηση βίας στο πλαίσιο της οικογένειας αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του
δικαιώματος στη ζωή, στην ανθρώπινη ελευθερία, στην προσωπική, ψυχική και
σωματική ακεραιότητα, στην ίση αντιμετώπιση και προστασία από τον νόμο, στην
ισότητα μέσα στην οικογένεια. Το θύμα κακοποίησης γίνεται αντικείμενο βασανισμού,
απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης. Η ενδοοικογενειακή βία εκδηλώνεται με
πολλές και διαφορετικής βαρύτητας εγκληματικές πράξεις κάθε φορά, ενώ, το σίγουρο
είναι, πως αν αυτές οι πράξεις συνέβαιναν έξω από το σπίτι, θα τιμωρούνταν από το
νόμο και θακαταδικάζονταν από το κοινωνικό σύνολο χωρίς ενδοιασμούς.
Η επιθυμία μας να εξιδανικεύσουμε την οικογενειακή ζωή, είναι ως ένα βαθμό
υπεύθυνη για την τάση που υπάρχει να εθελοτυφλούμε ή να αποδεχόμαστε την
ενδοοικογενειακή βία. Επιπλέον, η ιδιωτική φύση των οικογενειακών ή διαπροσωπικών
σχέσεων ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την καλλιέργεια και διάχυση στο ευρύτερο
κοινωνικό σύνολο της άποψης ότι η κοινωνία στο σύνολό της δεν μπορεί ή δεν πρέπει να
παρεμβαίνει σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας8.

2. Οριοθέτηση αντικειμένου μελέτης

Αναμφίβολα, οι μορφές, η βαρύτητα και τα θύματα της βίας που εκδηλώνεται στο
πλαίσιο της οικογένειας, ποικίλουν ανάλογα με την περίπτωση. Εφόσον, κατά κύριο
λόγο, η ενδοοικογενειακή βία ασκείται από τα ισχυρότερα μέλη της οικογένειας προς τα
ασθενέστερα, τα συνήθης, θύματά της είναι ανήλικοι, ηλικιωμένοι και γυναίκες. Στη
συγκεκριμένη μελέτη δεν θα ασχοληθούμε με την καταγραφή και διερεύνηση του
φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας στο σύνολό της.
Με τον όρο «ενδοοικογενειακή βία», δεν εννοούμε τη βία που εκδηλώνεται,
αποκλειστικά και μόνο, στο πλαίσιο της «τυπικής» οικογένειας. Καθώς, τα κρούσματα

η ισχύ εμπεριέχει τον ψυχολογική καταναγκασμό, την απειλή, την ταπείνωση- απειλούμενης ή
πραγματικής, που στρέφεται στο ίδιο το άτομο, σε κάποιο άλλο ή σε μια ομάδα ή κοινότητα και που
είτε καταλήγει είτε έχει πολλές πιθανότητες να καταλήξει σε τραυματισμό, θάνατο, ψυχολογικό
τραυματισμό, αποστέρηση ή προβληματική ανάπτυξη. Ο ορισμός αυτός συνδυάζει την πρόθεση
διάπραξης της πράξης με την διάπραξη αυτή κάθ’ αυτή ανεξαρτήτως του αποτελέσματος που αυτή
προκαλεί και εξαιρεί τα ατυχήματα.

8
Βλ. Laslett B., The family as a public and private institution: an historical perspective, Journal of
Marriage and the Family, Aug. 1973, 35, σελ.480-492

4
κακοποίησης με δράστη τον ερωτικό σύντροφο μιας γυναίκας είναι πολλά, στη παρούσα
μελέτη διευρύνουμε τον ορισμό της οικογένειας, και ως οικογένεια εννοούμε την
κοινωνική ομάδα που αποτελείται από δύο ετερόφυλα άτομα που δεν έχουν δεσμό
συγγένειας μεταξύ τους, ενώ παράλληλα, αυτή η κοινωνική ομάδα χαρακτηρίζεται από
κοινή κατοικία, συναισθηματική και ερωτική σχέση και οικονομική συνεργασία.
Αντικείμενο της εισήγησής αποτελεί η αντιμετώπιση του φαινόμενου της
ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών, στα πλαίσια της ανάπτυξης πολτικών και
δράσεων για την πρόληψη και την καταστολή του τόσο στη διεθνή και όσο και την
ελληνική νομοθετική πρακτική, τις υποστηρικτικές δομές και η συνεισφορά αυτών στη
γυναίκα θύμα, και, τέλος, η ποινική μεταχείριση του δράστη ενδοοικογενειακής βίας.
Ιδιαίτερη αναφορά πραγματοποιείται στην ελληνική νομική πραγματικότητα και το
σχετικά πρόσφατο νόμο 3500/2006 για την ποινικοποίηση της ενδοοικογενειακής βίας ο
οποίος οριοθετεί το ποινικό περιεχόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και εισάγει νέους
θεσμούς για την αντιμετώπισή της ενώ εντάσσεται σε ένα ευρύ ευρωπαϊκό πλαίσιο
σχετικών νομοθετικών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας9.
Θεωρούμε πως χρήσιμο είναι πριν περάσουμε στο κύριο μέρος της εισήγησης και
αφού εισαγωγικά, έγινε μια προσπάθεια κατανόησης του θεσμού της οικογένειας, ως
προς τους σκοπούς, τις λειτουργίες και τα στερεότυπα που κυριαρχούν για την
οικογένεια στο ευρύ κοινό, να διευκρινίσουμε τις έννοιες «ενδοοικογενειακή βία» και
«κακοποιημένη γυναίκα», και να επιχειρήσουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή του
φαινομένου της βίας στο πλαίσιο της οικογένειας, καθώς και μια σύντομη θεωρητική
προσέγγιση προκειμένου να γίνει αντιληπτή η προσέγγιση της βίας κατά των γυναικών,
τόσο εκ μέρους της κοινότητας, όσο και των αρχών.

3. Ιστορική αναδρομή του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας

Η βία κατά των γυναικών, στις μέρες μας αναγνωρίζεται ως ένα μεγάλο κοινωνικό
στίγμα, μα, δεν συνέβαινε ανέκαθεν κάτι ανάλογο. Πριν από το 1960-1970, η προσέγγιση
στα ζητήματα της βίας κατά των γυναικών, γινόταν περιστασιακά και εξεταζόταν από μια
περιορισμένη επιστημονική σκοπιά.1020 Όσον αφορά στην ενδοοικογενειακή βία,
παραδοσιακά, δεν εξεταζόταν ως υπόθεση καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

9
« Η Ποινικοποίηση της ενδοοικογενειακής βίας»Μελέτη του Θεόδωρου Π. Παπαθεοδώρου,
ΠΟΙΝΔ/ΝΗ 2007, 71.
10
Βλ. σχετικά, Walker L. Ε. Α., ο.π., σελ. 9

5
των γυναικών, επειδή θεωρούνταν, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, υπόθεση
ιδιωτική και, συνεπώς, εκτός δικαιοδοσίας του νόμου και του διεθνούς δικαίου των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων.11
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Βρετανός φιλόσοφος John Stuart Mill (1869), σε
όλες σχεδόν τις ανθρώπινες κοινωνίες, από τα πολύ παλιά χρόνια, η γυναίκα βρισκόταν
κάτω από το ζυγό του άνδρα, που μέσα από το θεσμό του γάμου μπορούσε και είχε το
αναμφισβήτητο δικαίωμα να διαπράξει κάθε είδους βιαιότητα, καθιστώντας έτσι τη
γυναίκα θύμα, με την άσκηση πάνω της κάθε βαναυσότητας χωρίς να διατρέχει τον
κίνδυνο να κατηγορηθεί και να διωχθεί νομικά και ποινικά.12Αυτή την άποψη ενισχύει η
Walker L. η οποία σημειώνει πως το δικαίωμα των ανδρών να εξουσιάζουν τις συζύγους
τους κατοχυρωνόταν από το σύνολο των κοινωνικών θεσμών.13Η υποταγή των γυναικών
στους άνδρες και, αντίστροφα, η εξουσία των ανδρών στις γυναίκες, κατά το παρελθόν,
έχει επικυρωθεί και αναπαραχθεί από θεσμούς όπως η εκκλησία και η πολιτεία.1424
Ποικίλες ιστορικές μελέτες καταδεικνύουν τα παραπάνω [Pleck (1987) για την Αμερική,
May (1978), Tomes (1978) και Clark (1988) για την Αγγλία, Dobash & Dobash (1992) για
την ιστορία των γυναικείων κινημάτων που εναντιώθηκαν στην ανδρική βία στην Αμερική
και την Αγγλία τα πρόσφατα χρόνια].15
Ο Smith (1989), περιγράφει πως, το 1395, εκκλησιαστικό δικαστήριο της Νέας
Υόρκης αρνήθηκε να παραχωρήσει άδεια διαζυγίου στην Margaret Neffield, παρότι
κινδύνευε άμεσα, από τις επιθέσεις του συζύγου της, η σωματική της ακεραιότητα. Η
Margaret Neffield, όχι μόνο είχε κακοποιηθεί βάναυσα πολλές φορές από το σύζυγό της,

11
Βλ. Albertson F. M., Mykitiuk R., The public nature of private violence, The discovery of Domestic
violence, εκδόσεις Routledge, New York, London, 1994, σελ. 324
12
Βλ. σχετικά, Αντωνοπούλου-Μόσχου Χρ., Η βία στην οικογένεια, η γυναίκα ως θύμα, σελ. 55, στο
Δασκαλάκη Η., Παδοπούλου Π., Τσαμπαρλή Δ., Τσίγκανου Ι., Φρόνιμου Ε., Εγκληματίες και
θύματα στο κατώφλι του 21ου αιώνα, αφιέρωμα στη μνήμη του Ηλία Δασκαλάκη, εκδ. Εθνικό
Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα, 2000

13
θεσμοί όπως η θρησκεία και η νομοθεσία, κατά το παρελθόν, έχουν υποστηρίξει και αναπαραγάγει
το δικαίωμα εξουσίας των ανδρών πάνω στις γυναίκες. Βλ. σχετ. Walker L. Η κακοποιημένη
γυναίκα, σελ. 35

14
Βλ. Mullender A. Rethinking violence against women. The social work and probation response, εκδ.
Routledge, London, New York, 1996, σελ. 29

15
Βλ. σχετικά, Mullender A., ο.π., σελ. 29

6
αλλά, εκτός των ξυλοδαρμών, ο σύζυγός της, της είχε σπάσει τα κόκαλα και την είχε
απειλήσει με μαχαίρι.16
Η έκταση της ανδρικής αυθαιρεσίας στο πλαίσιο της οικογενειακής ζωής διαφαίνεται
και μέσα από τη νομοθεσία. Σύμφωνα με τον Davidson T., ο ναπολεόντειος αστικός
κώδικας, όπου εφαρμόστηκε κατά τον 19ο αιώνα και επηρέασε τη νομοθεσία της
Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ελβετίας και της Γερμανίας, παραχωρούσε απόλυτη εξουσία
στον άνδρα -αρχηγό της οικογένειας- και θεωρούσε ότι η συζυγική βία συνιστά αιτία
διαζυγίου μόνο εφόσον στοιχειοθετεί το αδίκημα της απόπειρας ανθρωποκτονίας.17
Γύρω στα 1824, το Ανώτατο Δικαστήριο του Μισισιπή εκχωρούσε στον άνδρα το
δικαίωμα να κακοποιεί τη γυναίκα του, εφόσον τηρούσε ορισμένες προδιαγραφές
συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, ο σύζυγος μπορούσε να τραβήξει τα μαλλιά, να
κλωτσήσει ή να σπρώξει τη γυναίκα του, δεν είχε όμως το δικαίωμα να την σκοτώσει.18
Παράλληλα, στο Αγγλικό Δίκαιο της ίδιας περιόδου, δινόταν στον άνδρα το
δικαίωμα να κακοποιεί τη σύζυγό του, με την προϋπόθεση ότι η βέργα του ξυλοδαρμού
δεν θα ξεπερνούσε σε πάχος τη διάμετρο του αντίχειρα του άνδρα. Ο συγκεκριμένος
νόμος έμεινε γνωστός στην ιστορία ως ο νόμος του αντίχειρα.19. Η οδυνηρή κατάσταση
της γυναίκας στην Αγγλία απεικονίζεται παραστατικά στο έργο του John Stuart Mill «Η
Υποταγή των Γυναικών», όπου ο συγγραφέας επικρίνει έντονα την κακοποίηση των
γυναικών, την οποία θεωρεί συνέπεια της άγριας και μίζερης ανδρικής φύσης.20
Στην Αγγλία, το ενδιαφέρον για το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, άρχισε να
αναπτύσσεται στα τέλη του 18ου αιώνα, ενώ, η σημαντικότερη νομική μεταρρύθμιση στις
Η.Π.Α. συνέβη το 1870, όταν η Αλαμπάμα και η Μασαχουσέτη εισήγαγαν τους πρώτους
νόμους για την συζυγική κακοποίηση. Η θεσμοθέτηση αυτών των νόμων απαγόρευε το
δικαίωμα του άνδρα-συζύγου να σπρώξει, να χαστουκίσει και γενικότερα να φερθεί βίαια
στη γυναίκα του.

16
Βλ. σχετικά, Mullender A., ο.π., σελ. 29-30

17
Βλ. Davidson T., Wife Beating, in Battered Women, εκδόσεις M. Roy, New York: Van Nostrand
Reinhold, 1977, σελ. 3

18
28 Βλ. σχετικά, Αντωνοπούλου-Μόσχου Χρ., ο.π., σελ. 55

19
Βλ. Barnett O., Miller-Perrin C., Perrin R., Family Violence Across the Lifespan, εκδόσεις Sage Publications,
Thousand Oaks, London, New Delhi, 1997σελ. 8, Βλ. σχετικά, Walker L., ο.π., σελ. 9

20
Βλ. John Stuart Mill, The Subjection of Women, Reprint of 1869 ed. London: Dent, 1955

7
 Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, πως ακόμη και πολύ αργότερα, συναντάμε περιστατικά
αναχρονιστικής αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε
περιστατικό που συνέβη στην Αμερική το 1975, και ο δικαστής που εκδίκαζε την
υπόθεση κακοποίησης μιας γυναίκας από τον επιχειρηματία σύζυγό της, κάλεσε στο
γραφείο του τους ενδιαφερόμενους και αντί για απόφαση τους ανήγγειλε πως αυτό το
ζήτημα είναι μια οικογενειακή υπόθεση και εφόσον δεν υπάρχει τόσο σοβαρή
κακοποίηση θα ήταν προτιμότερο να λυθεί το θέμα ως ιδιωτική υπόθεση.
Εδώ και αρκετά χρόνια πάντως, η κακοποίηση κατά των γυναικών, και δη η
ενδοοικογενειακή βία, έχει βγει από τα στενά πλαίσια του «οίκου» και δεν αποτελεί πλέον
ταμπού, ενώ, παράλληλα, οι περισσότερες χώρες του κόσμου τείνουν να αναγνωρίσουν
τη σοβαρότητα και τις κοινωνικές διαστάσεις του φαινομένου. Η πρώτη επίσημη
καταγγελία της ανδρικής βίας κατά των γυναικών πραγματοποιήθηκε το 1976 στις
Βρυξέλες κατά τη διάρκεια του 1ου συνεδρίου με θέμα «Εγκλήματα κατά των
γυναικών».21
Η δραστηριοποίηση των γυναικείων οργανώσεων σε επίπεδο ενημέρωσης του
κοινού, αποκάλυψε με ενάργεια «ενώπιον του Δήμου» τα μέχρι σήμερα δρώμενα «εντός
του οίκου».22Συγκεκριμένα, στα τέλη της δεκαετίας του ’60 ενεργοποιούνται μαζικές
αντιδράσεις και γίνονται συντονισμένες προσπάθειες προκειμένου να αντιμετωπισθούν
σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύσσονται
ευαισθητοποιούν την κοινότητα και δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα μέσα στο οποίο τα
άτομα είναι έτοιμα και πρόθυμα να ακούσουν για τη θυματοποίηση της γυναίκας. Το
ενδιαφέρον για την ενδοοικογενειακή βία δεν θα είχε λάβει τόσο σημαντικές διαστάσεις
στη δεδομένη χρονική στιγμή, αν δεν είχε συνδυαστεί με την ανάπτυξη των γυναικείων
κινημάτων.Η αναγνώριση ισότητας για τις γυναίκες στον επαγγελματικό και το δημόσιο
χώρο, άσκησε σημαντική πίεση για τη διεκδίκηση και επίτευξη ισότητας στον ιδιωτικό
χώρο, στις οικογενειακές σχέσεις.23
Η πρώτη καμπάνια ενάντια στην κακοποίηση των γυναικών, γνωστή ως 1ο κύμα
του φεμινισμού, έλαβε χώρα στη Μεγάλη Βρετανία στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ το
Κίνημα των Κακοποιημένων Γυναικών (Battered Women’s Movement) αναπτύχθηκε με

21
Βλ. σχετικά, Αντωνοπούλου-Μόσχου Χρ., ο.π., σελ. 55-56

22
Βλ. σχετικά, Walker L., ο.π., σελ. 10

23
Βλ. σχετικά, Barnett O., Miller-Perrin C., Perrin R., ο.π., σελ. 8

8
την έλευση του 2ου κύματος του φεμινισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής στις
αρχές του 1970. Ο πρώτος ξενώνας υποδοχής και φιλοξενίας γυναικών-θυμάτων
ενδοοικογενειακής βίας, παγκοσμίως, ιδρύθηκε το 1964 στην Καλιφόρνια, ενώ κατά τις
δεκαετίες 1970-1980 ιδρύθηκαν ξενώνες σε όλες τις μεγάλες Πολιτείες της Αμερικής.24
Για την Αγγλία ο πρώτος ξενώνας με το όνομα «Chiswick Women’s Aid» ιδρύθηκε το
1971.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα κοινωνικά στερεότυπα του παρελθόντος αναφορικά με
την ενδοοικογενειακή βία, με την πάροδο του χρόνου έχουν αλλάξει σε σημαντικό βαθμό.
Η γυναικεία κακοποίηση στο πλαίσιο της οικογένειας, συγκριτικά με παλαιότερες
χρονικές περιόδους, εμφανίζεται λιγότερο ανεκτή σήμερα.25

24
Βλ. Klein E., Campbe, J., Soler E., Ghez M., Ending domestic violence. Changing public perceptions
/ Halting the Epidemic, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delhi, 1997, σελ. 1-2

25
Βλ. σχετ. Davidson T., ο.π., σελ. 1-23, Ενώ κατά τη δεκαετία του 70’, σύμφωνα με τους Stark και
McEnvoy, το χαστούκισμα μιας γυναίκας χαρακτηριζόταν ως ανεκτή κοινωνική συμπεριφορά σε
ποσοστό 25% των ερωτηθέντων ανδρών και 16% των ερωτηθέντων γυναικών, μια δεκαετία
αργότερα, σύμφωνα με τον Gentian, το ποσοστό περιορίστηκε σε 3% του συνόλου των ερωτηθέντων
γυναικών.

9
Ι. Θεωρητική προσέγγιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής
βίας κατά των γυναικών:

1. Ορισμοί

Πριν προχωρήσουμε στο κύριο μέρος της εισήγησης, παραθέτουμε κάποιους

ορισμούς λέξεις-κλειδιών (βία κατά των γυναικών, ενδοοικογενειακή βία, κακοποίηση και
κακοποιημένη γυναίκα), για την περαιτέρω κατανόηση της μελέτης μας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο επίσημος ορισμός της βίας κατά των γυναικών αντιστοιχεί
στον ορισμό που προτάθηκε από τη Δανία και υιοθετήθηκε από τα υπόλοιπα Κράτη-
Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1995 στην 4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών και
αναφέρεται στις παραγράφους 113 και 118 της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου26.
Συγκεκριμένα, «κάθε σωματική, σεξουαλική, ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος
του θύματος από τον τωρινό ή πρώην σύζυγο, ή σύντροφο, ή άλλα μέλη της οικογένειας,
καλείται ενδοοικογενειακή βία».
Καθώς, παλιότερα η βία στην οικογένεια προσδιοριζόταν κυρίως ως η σωματική βία
του άνδρα ενάντια στις γυναίκες, η ερευνητική ομάδα των Straus, Gelles και
Steinmetz27διακρίνει την οικογενειακή βία σε δύο τύπους, τη «φυσιολογική βία» (normal
violence) και τη «σοβαρή/ καταχρηστική βία» (severe violence). Με τον όρο φυσιολογική
βία χαρακτηρίζουν τη βίαιη πράξη που πραγματοποιείται με την πρόθεση σωματικού
πόνου ή τραύματος σε κάποιο άτομο, ενώ ως σοβαρή/ καταχρηστική βία αποκαλούν τη
βίαιη συμπεριφορά που εμπεριέχει ισχυρή πιθανότητα τραυματισμού του ατόμου που
πλήττεται.
Σύμφωνα με τον Δ. Σπινέλλη28, «Με τον όρο ενδοοικογενειακή βία εννοούμε τη
χρήση δύναμης ή εξουσίας από ένα μέλος της οικογένειας (δράστης) προς ένα άλλο
μέλος της (θύμα), προκαλώντας έτσι επιβλαβείς συνέπειες». Ο όρος «βία» περιλαμβάνει
τη σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική βία και μπορεί να λάβει μορφή ενεργητική
(χτύπημα) ή παθητική (παραμέληση).

26
Βλ. Ηνωμένα Έθνη (Τμήμα Δημόσιας Πληροφόρησης), «4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών, Κίνα 4-15, Σεπτέμβριος
1995: Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου»,
δημοσίευση 1996, σελ. 10-11

27
. Pagelow M. D., Pagelow, L. W., Family violence, εκδ. Praeger, U.S.A, 1984, σελ. 20-21,
28
Βλ. Σπινέλλης Δ., Crime in Greece in Perspective, εκδόσεις Σάκκουλας Αντ. Ν., Αθήνα, 1997,
σελ. 11

10
 Η Mildred Daley Pagelow29 προσδιορίζει την κακοποίηση ως τον εκ προθέσεως
τραυματισμό της γυναίκας ή τον εξαναγκασμό της σε ακούσιες πράξεις ή το βίαιο
περιορισμό της αναφορικά με εθελούσιες δραστηριότητες, από ενήλικα άνδρα, με τον
οποίο διατηρεί σεξουαλική σχέση, ανεξάρτητα από το αν η βία επισυμβαίνει στο πλαίσιο
του έγγαμου βίου.
Έναν ευρύτερο ορισμό της κακοποίησης, δίνει η Χρ. Αντωνοπούλου - Μόσχου
προλογίζοντας την ελληνική έκδοση του βιβλίου «Η κακοποιημένη γυναίκα» της Lenore
Walker, χαρακτηρίζoντας ως κακοποίηση κάθε προσβολή της σωματικής και ψυχικής
ακεραιότητας του ατόμου, που ασκείται στα πλαίσια της εκμετάλλευσής του από εκείνον
που κατέχει θέση εξουσίας30.
Τέλος, ο ορισμός που χρησιμοποιεί η Lenore E. Walker31 για την κακοποιημένη
γυναίκα έχει ως εξής: «πρόκειται για μια γυναίκα που, στο πλαίσιο της στενής της σχέσης
με έναν άνδρα, κακοποιείται από αυτόν σωματικά, σεξουαλικά ή/ και
ψυχολογικά,τουλάχιστον δύο φορές32-χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα δικαιώματά της
και με σκοπό να εξαναγκαστεί να πράξει αυτό που εκείνος θέλει- συχνά με τη μορφή
συγκεκριμένου σχήματος συμπεριφοράς». Η Walker33 αναφέρει πως η κακοποιημένη
γυναίκα υφίσταται συστηματικά και επανειλημμένα βίαιη σωματική ή/ και ψυχολογική
συμπεριφορά από έναν άνδρα με σκοπό τον εξαναγκασμό της σε ακούσιες πράξεις. Για
να χαρακτηρισθεί μια γυναίκα ως κακοποιημένη θα πρέπει το ζευγάρι, κατά τη διάρκεια
της σχέσης του, να έχει περάσει από τον κύκλο της κακοποίησης τουλάχιστον δύο
φορές. Κάθε γυναίκα ενδέχεται να βρεθεί σε ένα κακοποιητικό επεισόδιο με έναν άνδρα
μια φορά στη ζωή της. Αν όμως βρεθεί και δεύτερη φορά σε μια ανάλογη κατάσταση και
παραμείνει, τότε χαρακτηρίζεται ως κακοποιημένη.

29
Βλ. Σχετικά, Pagelow D. M., Pagelow, L. W., ο.π., σελ. 40

30
Βλ. Walker L. Ε. Α., Η κακοποιημένη γυναίκα, μτφρ. Αντωνοπούλου Χ., εκδόσεις Ελληνικά
Γράμματα, Αθήνα, 1989, σελ. 9

31
Βλ. σχετικά, Walker L. Ε. Α., Terrifying Love (1989), Όταν η αγάπη σκοτώνει, μτφρ. Μοσχοπούλου
Π., εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα, 1997, σελ. 64

32
μιλώντας για δύο τουλάχιστον επεισόδια βίαιης συμπεριφοράς, η L. Walker αποκλείει περιστατικά
που συνέβησαν μόνο μία φορά στη ζωή του ζευγαριού και μπορεί να έγιναν κάτω από ιδιαίτερες
συνθήκες.

33
Βλ. σχετικά, Walker L. Ε. Α., Η κακοποιημένη γυναίκα, ο.π., σελ. 20

11
2. Μορφές ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών

Η κακοποίηση των γυναικών που λαμβάνει χώρα στους κόλπους της οικογένειας
διακρίνεται σε ποικίλες μορφές, με κυρίαρχες τη σωματική ή φυσική κακοποίηση, την
ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση και τη σεξουαλική κακοποίηση. Η
πραγματικότητα, τουλάχιστον στην πλειοψηφία των κακοποιημένων γυναικών,
καταδεικνύει πως η ενδοοικογενειακή βία δεν περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη μορφή βίας
(είτε σωματική, είτε ψυχολογική, είτε σεξουαλική) αλλά συντίθεται από όλες τις
παραπάνω μορφές, με διαφορετική βαρύτητα σε κάθε περίπτωση.34 Επιπλέον, η
ψυχολογική κακοποίηση (ταπείνωση, απειλές, κοινωνική απομόνωση, φόβος)
εμπεριέχεται στη σωματική, ενώ η σεξουαλική κακοποίηση συνοδεύεται τόσο από
σωματική όσο και από ψυχολογική κακοποίηση της γυναίκας συζύγου ή συντρόφου.35
Στη διεθνή βιβλιογραφία η ψυχολογική βία (psychological) αναφέρεται και ως μη
σωματική (non-physical) ή ως συναισθηματική (emotional). Η ψυχολογική βία δεν είναι
φανερή μορφή βίας, συνεπώς είναι πολύ πιο δύσκολα προσδιορίσιμη και μετρήσιμη
συγκριτικά με τις άλλες μορφές ενδοοικογενειακής βίας. Αυτό βέβαια δεν την καθιστά
ανώδυνη και δεν μειώνει τις συνέπειές της, καθώς είναι εξίσου επικίνδυνη με τη
σωματική και σεξουαλική βία για την ψυχολογική ακεραιότητα αλλά και την ίδια τη ζωή
των γυναικών που είναι θύματά της36. Οι Edlerson, Eisikovits και Guttmann (1985)
θεωρούν πως το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ζωής της κακοποιημένης γυναίκας είναι ο
τρόμος, πολύ περισσότερο δε, από τη σωματική κακοποίηση, που ενδέχεται να
συμβαίνει σπασμωδικά.37Η ψυχολογική βία κυμαίνεται από την ταπείνωση του θύματος
έως τη σοβαρή ψυχολογική του βλάβη και κοινωνική του δυσλειτουργία σε τομείς όπως
οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι επαγγελματικές επιδόσεις, η ανάληψη πρωτοβουλιών και η
διεκπεραίωση υποχρεώσεων.38
Επιπρόσθετα, περιλαμβάνει την εκούσια παραμέληση ικανοποίησης και
ανταπόκρισης του δράστη στις συναισθηματικές ανάγκες του θύματος.Η ψυχολογική βία
δεν καταλήγει πάντοτε σε σωματική, αλλά μια σωματικά κακοποιημένη γυναίκα έχει
σίγουρα υποστεί ψυχολογική κακοποίηση.39 Ενδεικτικά, οι πιο συνηθισμένες
συμπεριφορές ψυχολογικής/ συναισθηματικής βίας είναι η συναισθηματική πίεση και ο
εξαναγκασμός του θύματος, η εξύβριση και ο εξευτελισμός,η καταστροφή αντικειμένων
και η επίθεση σε κατοικίδια, ο υπερβολικός έλεγχος και ο περιορισμός, η παθολογική
ζήλια και η καχυποψία, ο οικονομικός έλεγχος και η απομόνωση του θύματος από το
στενό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Όπως προαναφέραμε, η εξύβριση και ο

34
Βλ. Gelles R. J., The Violent Home, εκδ. Sage Publications, Newbury Park, London, New Delhi,
1987, σελ. 25, Mullender A., Rethinking Domestic Violence, ο.π., σελ. 23, Walker L, ο.π., σελ. 93

35
Βλ. σχετικά, Walker L Ε. Α, ο.π., σελ. 93-94

36
«Η σωματική κακοποίηση μπορεί να διαρκέσει από πέντε λεπτά έως και δύο ώρες, η
συναισθηματική κακοποίηση όμως υπάρχει καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, ακόμη και όταν
κοιμάσαι», βλ. σχετικά, Mullender A., ο.π., σελ. 24

37
4Βλ. σχετικά, Gelles R. J., ο.π., σελ. 30

38
Βλ. σχετικά, Ενδο-οικογενειακή βία κατά των γυναικών, Πρώτη πανελλαδική επιδημιολογική
έρευνα, Αθήνα, 2003
39
Βλ. Αδαμάκη Ντ., Εγχειρίδιο για τις κακοποιημένες γυναίκες, Κέντρο Ερευνών για Θέματα
Ισότητας (ΚΕΘΙ), 2001, σελ. 5

12
εξευτελισμός, εμπεριέχονται στην ψυχολογική βία. Σύμφωνα με ερευνητές,40 ανάλογες
συμπεριφορές αποτελούν μια ιδιαίτερη μορφή ενδοοικογενειακής βίας, τη λεγόμενη
λεκτική βία, που όμως είναι άμεσα συνδεδεμένη με την άσκηση ψυχολογικής βίας.
Η λεκτική βία εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που κινούνται από
φωνές και εξυβρίσεις, έως λεκτικό εξευτελισμό, απειλές και λεκτική τρομοκράτηση του
θύματος.41Η λεκτική βία, σκοπό έχει να προκαλέσει ψυχικό πόνο και να πλήξει την
αυτοεκτίμηση του θύματος μέσα από τον υποβιβασμό και τον εξευτελισμό. Περιλαμβάνει
πράξεις ενεργητικές, όπως χυδαιότητες και υποτιμητικά σχόλια, και πράξεις παθητικές,
όπως νεκρική σιγή και κλίμα τρομοκρατίας.42Χαρακτηριστικές συμπεριφορές λεκτικής
βίας συνιστούν οι σαφείς ή οι υπονοούμενες απειλές βίας, καθώς και ο πνευματικός
υποβιβασμός μέσω της αποδοκιμασίας, της υποτίμησης, της πρόκλησης αισθημάτων
εξάρτησης, της μείωσης της αυτοεκτίμησης και της καλλιέργειας αισθημάτων
ανασφάλειας του θύματος.
Αξίζει να σημειωθεί, πως οι γυναίκες-θύματα ψυχολογικής βίας έχουν μεγαλύτερη
δυσκολία στο να την αναγνωρίσουν ως κακοποίηση και, κατά συνέπεια, είναι λιγότερο
ικανές στο να αμυνθούν ή να ανανήψουν από τις επιθέσεις ψυχολογικής υφής.
Η πιο φανερή μορφή ενδοοικογενειακής βίας ενάντια στις γυναίκες,
αναμφίβολα,είναι η σωματική βία, δηλαδή ο ξυλοδαρμός46. Η συγκεκριμένη μορφή βίας
προσδιορίζεται από τις διακυμάνσεις μεταξύ ενός χαστουκιού στο πρόσωπο έως τη
σοβαρή σωματική βλάβη.43 Σύμφωνα με τους Straus και Gelles44, η σωματική βία αφορά
στις πράξεις που γίνονται με την πρόθεση ή την προσλαμβάνουσα πρόθεση της
πρόκλησης σωματικού πόνου ή τραυματισμού σε ένα άλλο πρόσωπο. Η σωματική βία
ενδέχεται να ξεκινήσει με ένα απλό χαστούκι και να εξελιχθεί σε συχνούς βίαιους
ξυλοδαρμούς και σε ένα φαύλο κύκλο βίας, που φτάνει σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη
και σε φόνο.45 Ο όρος «σωματική βία» περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, βίαιες πράξεις όπως
ξυλοδαρμούς με γροθιές, κλωτσιές, χαστούκια, σπρωξίματα, τράβηγμα των μαλλιών,
κάψιμο, απόπειρα στραγγαλισμού και άλλες πράξεις που ενδέχεται να καταλήξουν σε
βαρύ τραυματισμό του ατόμου και να αποτελέσουν, λόγω της βαρβαρότητάς τους,
σοβαρή απειλή θανάτου για το θύμα.
Τέλος, οι βίαιες συμπεριφορές που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της οικογένειας
δεν περιορίζονται, μόνο, στην άσκηση σωματικής ή ψυχολογικής βίας. Ενδέχεται να
έχουν και μορφή σεξουαλικής κακοποίησης. Όταν μια γυναίκα υποχρεώνεται, μέσω
τηςάσκησης βίας ή της απειλής αυτής, σε ερωτική πράξη ή επαφή από τον σύζυγο46 ή
τον σύντροφο της, κακοποιείται σεξουαλικά.47 Οι απόπειρες εννοιολογικού
προσδιορισμού
40
Βλ. Infante et al στο Gelles R. J., Intimate Violence.., ο.π., σελ. 75

41
Βλ. σχετικά, Ενδο-οικογενειακή βία κατά των γυναικών, Πρώτη πανελλαδική επιδημιολογική έρευνα, Αθήνα, 2003,

42
Βλ. Infante et al στο Gelles R. J., Intimate Violence…, ο.π., σελ. 75

43
Βλ. Mullender A., ο.π., σελ. 19

44
Βλ. σχετικά, Ενδο-οικογενειακή βία κατά των γυναικών, Πρώτη πανελλαδική επιδημιολογική
έρευνα, Αθήνα, 2003
45
Βλ. σχετικά, Gelles R. J., ο.π., σελ. 72-74

46
Βλ. σχετικά, Αδαμάκη Ντ., ο.π., σελ. 3

47
συζυγικός βιασμός, Βλ. Barnett O. W., Miller-Perrin C. L., Perrin R. D., ο.π., σελ. 187

13
της σεξουαλικής βίας, κυμαίνονται από τους νομικούς ορισμούς έως και τους ορισμούς
που περιλαμβάνουν οποιαδήποτε πράξη σεξουαλικού περιεχομένου, κατά την οποία το
θύμα υφίσταται εξαναγκασμό. Η πρώτη εννοιολογική προσέγγιση επικεντρώνεται στο
ζήτημα της μη συναίνεσης ως απόρροια της χρήσης ή της απειλής βίας, ενώ, η δεύτερη
προσέγγιση, ως αφετηρία της έχει τη θεμελιώδη αρχή, σύμφωνα με την οποία,
οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη παραβιάζει την ελεύθερη βούληση της γυναίκας,
συνιστά σεξουαλική βία.48

3. Έκταση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας

Η οικογενειακή βία συνιστά μία από τις πιο κακοήθεις καταπατήσεις των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επειδή διαπράττεται, όχι από αγνώστους, αλλά, από μέλη της
ίδιας της οικογένειας, δηλαδή από ανθρώπους εμπιστοσύνης. Είναι εξαπλωμένη σε όλο
τον κόσμο, έχοντας επιπτώσεις στη φυσική και συναισθηματική υγεία των γυναικών,
απειλώντας την οικονομική τους ασφάλεια και υπονομεύοντας την αυτοεκτίμησή τους και
την δυνατότητα για ομαλή ανάπτυξη. Στις χειρότερες περιπτώσεις αποτελεί απειλή για τη
ζωή, όταν γυναίκες δολοφονούνται ή αυτοκτονούν από απελπισία.
Έως το 1970, τα ελάχιστα στατιστικά δεδομένα που υπήρχαν στη διάθεση του
κοινού, συντηρούσαν την άποψη ότι το φαινόμενο της βίας στο πλαίσιο της συζυγικής ή
της συντροφικής σχέσης, εμφανίζει χαμηλά ποσοστά. Η βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι η
οικογένεια προσφέρει ασφάλεια για τις γυναίκες και τα παιδιά, συντήρησε την παραπάνω
άποψη, ακόμη και κατά τη διάρκεια της δεκαετία του ’90. Έτσι, όταν πληθώρα
δημοσιεύσεων, σχετικά με περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, είδαν το φως της
δημοσιότητας, προκλήθηκε έκπληξη στο ευρύτερο κοινό για τις τεράστιες διαστάσεις του
φαινομένου. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τα περιστατικά της Lorena Bobbitt49 και των
αδελφών Menendez50, καθώς και περιπτώσεις κακοποίησης προσώπων με
υψηλή δημοσιότητα,. Όπως προκύπτει από θυματολογικές, κυρίως, έρευνες που έχουν
γίνει, η έκταση του φαινομένου της βίας που υφίστανται οι γυναίκες σύζυγοι/ σύντροφοι
στις σχέσεις τους, είναι εντυπωσιακή. Σύμφωνα, με την πρώτη μελέτη για τις
κακοποιημένες γυναίκες, που διεξήγαγαν οι Straus M., Gelles R. και Steinmetz S. (1976),

48
Βλ. σχετ., Αδαμάκη Ντ., ο.π., σελ. 5

49
μη αντέχοντας τους συνεχείς βιασμούς από το σύζυγό της, του έκοψε το ανδρικό του μόριο

50
δολοφόνησαν τους γονείς τους

14
το 27% των αμερικανικών οικογενειών ανέφερε ύπαρξη βίας.51 Ενδεικτικά, αναφέρουμε
και την, εθνικής εμβέλειας θυματολογική έρευνα, «Violence Against Women Survey» που
διεξήχθη στον Καναδά το 1993, και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μία στις έξι
παντρεμένες γυναίκες έχει υποστεί βία από το σύζυγό της και μία στις δύο γυναίκες έχει
βιώσει τουλάχιστον ένα επεισόδιο βίας από την ηλικία των δεκαέξι ετών.52 Θυματολογική
έρευνα, επίσης εθνικής εμβέλειας, που διεξήχθη στις Η.Π.Α., καταδεικνύει πως ετησίως
κακοποιείται μία στις δέκα γυναίκες53, ενώ ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών
για θέματα βίας κατά των γυναικών, αναφέρει πως το 85% των θυμάτων
ενδοοικογενειακής βίας στις Η.Π.Α. κατά το 1999, ήταν γυναίκες54.
Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας55, τουλάχιστον μία στις τρεις
γυναίκες έχει κακοποιηθεί -είτε σωματικά, είτε ψυχολογικά, είτε σεξουαλικά- κατά τη
διάρκεια της ζωής της, με σύνηθες δράστη κάποιο μέλος της οικογένειάς της ή κάποιο
άλλο γνώριμο σε αυτήν πρόσωπο, ενώ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι
σε ποσοστό μέχρι και 70% των περιπτώσεων δολοφονιών γυναικών, τα θύματα
δολοφονήθηκαν από τους άνδρες συζύγους/ συντρόφους τους56.
Η μελέτη για την βία μέσα στην οικογένεια που συντάχθηκε από το Κέντρο
Ερευνών της Unicef στη Φλωρεντία, παραθέτει ένα τρομακτικό κατάλογο τύπων βίας
που ασκείται ενάντια στις γυναίκες κατά τη διάρκεια της ζωής τους από μέλη της ίδιας
τους της οικογένειας57. Αρχίζει από την έκτρωση λόγω προτίμησης φύλου και
συμπεριλαμβάνει, εκτός από το φυσικό ξυλοδαρμό και άλλες «ορατές» μορφές βίας, τον
εξαναγκαστικό υποσιτισμό, την έλλειψη πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη και τον
αποκλεισμό από τη μόρφωση, τους βιασμούς και τον εξαναγκασμό σε πορνεία και
51
Bλ. σχετικά, Gelles R., ο.π., σελ. 14-16

52
Βλ. Statistics Canada, 1993, The Violence Against Women Survey Highlights, Daily Statistics
Canada,

53
Βλ. Sampselle C. M., Violence against women: nursing research, education, and practice issues,
εκδ. Hemisphere Publishing Corporation, New York, Washington, Philadelphia, London, 1992, σελ.
4-5, Πενταράκη Μ., ο.π., σελ. 25
54
Βλ. Διεθνής Αμνηστία, Ελληνικό Τμήμα, Στοπ στη βία κατά των γυναικών, http//:
www.amnesty.org.gr/campaigns/actforwomen/issues/issues_1.asp,
55
Βλ. Διεθνής Αμνηστία, Ελληνικό Τμήμα, Στοπ στη βία κατά των γυναικών, ο.π.,

56
Βλ. Διεθνής Αμνηστία, Ελληνικό Τμήμα, Στοπ στη βία κατά των γυναικών, ο.π

57
Βλ. «Ενδο-οικογενειακή βία εναντίον γυναικών και κοριτσιών», έκθεση του Κέντρου Ερευνών
Innocenti της Unicef στη Φλωρεντία, ημ. Εκδ. Μάιος 2000, http//:www.unicef.gr/reports
/domviol.php,

15
καταναγκαστική εργασία, καθώς, και την εξάπλωση του AIDS. Ενδεικτικά, στην Ινδία, το
ποσοστό των έγγαμων ανδρών που παραδέχθηκαν ότι κακοποιούν τις συζύγους τους,
αγγίζει το 45% (n=6.902, Uttar Pradesh, 1996), ενώ στο Ισραήλ, το 32% των γυναικών
ανέφεραν τουλάχιστον ένα περιστατικό φυσικής βίας από το σύζυγο/ σύντροφό τους και
το 30% ανέφεραν εξαναγκασμό σε σεξουαλική πράξη (n=1.862, 1997).
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, η
ενδοοικογενειακή βία αποτελεί τη βασική αιτία θανάτου και αναπηρίας για τις γυναίκες
ηλικίας 16 έως 44 ετών και ευθύνεται για περισσότερους θανάτους και προβλήματα
υγείας απ’ ότι ο καρκίνος ή τα αυτοκινητικά ατυχήματα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε πως
στη Ρωσία, ο αριθμός των γυναικών που δολοφονήθηκαν από το σύζυγο/ σύντροφο ή
συγγενή τους, κατά το 1999, αγγίζει τις 14.000.58 Επιπλέον, σύμφωνα με στοιχεία της
Ευρωπαϊκής
Ένωσης, μία στις πέντε γυναίκες υφίσταται κάποια μορφή βίας από το σύζυγο ή
το σύντροφό της, κατά τη διάρκεια της ζωής της59. Τέλος, σύμφωνα με έρευνα που
διεξήγαγε το Ευρωπαϊκό Λόμπυ Γυναικών60 ερευνώντας το σκοτεινό αριθμό
εγκληματικότητας στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ενδοοικογενειακή βία
αποτελεί τη συχνότερη μορφή βίας κατά των γυναικών.
Όσον αφορά στην έκταση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας στην
Ελλάδα, η ανυπαρξία ενιαίου συστήματος καταγραφής των περιστατικών κακοποίησης
από τις αστυνομικές αρχές, τα νοσοκομεία και τις κοινωνικές υπηρεσίες -όπου συνήθως
καταφεύγουν οι γυναίκες θύματα κακοποίησης- καθιστά αδύνατη την αποτύπωση της
έκτασης του φαινομένου. Μια πρώτη προσπάθεια, για τα ελληνικά δεδομένα,
επιδημιολογικής καταγραφής του φαινομένου στην Ελλάδα έγινε από το Κέντρο Ερευνών
για Θέματα Ισότητας, κατά το 2003. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, σε
πανελλαδικό επίπεδο (n: 1.200 γυναίκες, ηλικίας 18-60 ετών), το 56% των ερωτώμενων
βιώνει λεκτική ή/ και ψυχολογική βία, το 3,6% υφίσταται σωματική βία και το 3,5%
εξαναγκάζεται σε σεξουαλική επαφή. Επιπλέον, το 23,6% των γυναικών δηλώνει ότι
γνωρίζει κάποια γυναίκα από το συγγενικό ή/ και το φιλικό τους περιβάλλον που έχει
υποστεί βία από το σύζυγο/ σύντροφό της.

58
Βλ. σχετικά, Αμνηστία, Ελληνικό Τμήμα, Στοπ στη βία κατά των γυναικών,ο.π.

59
Βλ. Kulakowska E., Σεξιστικές βιαιότητες στο οικογενειακό περιβάλλον, Ελληνική έκδοση της Le
Monde Diplomatipue, 5oς χρόνος, Νο 236, 18 Αυγούστου 2002, σελ. 23-25

60
Βλ. European Women’s Lobby, Unveiling the Hidden Data on Domestic Violence in the EU,
European Policy Action Center of Violence Against Women, Autumn, 1999

16
II.Eμπειρική προσέγγιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βία-
Αντιμετώπιση του φαινομένου μέσω της καταγραφής του

1.Συλλογή Στοιχείων στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα δεν γινόταν καταγραφή των στοιχείων κατά φύλο και, κατά κανόνα
ούτε συστηματική καταγραφή των περιστατικών της βίας κατά των γυναικών. Είναι κι
αυτό ένα από τα αποτελέσματα της έλλειψης της κατάλληλης νομοθεσίας μέχρι και το
2006 και του ειδικού κονδυλίου. Δεν καταγράφονταν ούτε καν τα διαζύγια λόγω της βίας
στην οικογένεια, επειδή μέχρι το 2006 αυτή δεν αναγνωρίζόταν ως έγκλημα από το νόμο.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται κάποια αλλαγή: κάποια στατιστικά
στοιχεία μας δίνει το ΚΕΘΙ. Ας μη ξεχνάμε ότι ένα από τα καθήκοντα της Διϋπουργικής
Επιτροπής που σύστηθηκε το 2002, στα πλαίσια επεξεργασίας του Νομοσχεδίου για την
Αντιμετώπιση της Ενδοοικογενειακής Βίας, λόγος για τον οποίο θα γίνει αναλυτικά σε
επόμενο κεφάλαιο, ήταν και η καταγραφή των στοιχείων για όλες τις μορφές της βίας
κατά των γυναικών. Οι δε γυναικείες ΜΚΟ φροντίζουν και αυτές για τη συλλογή στοιχείων
από τα νοσοκομεία και τα αστυνομικά τμήματα, αν και αυτό δεν είναι εύκολο, επειδή τα
μέλη της διοίκησης αυτών των υπηρεσιών δεν επιθυμούν τη συνεργασία με τις ΜΚΟ των
γυναικών.

2.Η Έρευνα του ΚΕΘΙ 61

Σχετικά με τη μελέτη της έκτασης του φαινομένου της βίας κατά των γυναικών, θα
επαναλάβουμε ότι στην Ελλάδα, τουλάχιστον μέχρι το 2000, δεν υπήρχε γενικά η
συνήθεια των χρηματοδοτούμενων από το Κράτος ερευνών σχετικά με τις γυναίκες και
μάλιστα για την εναντίον τους βία.
Μόνο την τελευταία 10ετία το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας
(ΚΕΘΙ)πραγματοποίησε μία σημαντική έρευνα για την ενδο-οικογενειακή βία (το 2003)
62
, ενώ παράλληλα πραγματοποιήθηκε Δειγματοληπτική στατιστική αξιοποίηση
στοιχείων, που αφορούν στην κακοποίηση γυναικών που απευθύνθηκαν στα
Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α(Νοέμβριος
2006) 63

61
Εθνικό Παρατηρητήριο για την Αντιμετώπιση της Βίας κατά των γυναικών, Πρώτη Εθνική Έκθεση της Ελλάδας,
Νοέμβριος 2004
62
Ενδο-οικογενειακή βία κατά των γυναικών: Πρώτη πανελλαδική επιδημιολογική έρευνα, Κέντρο Ερευνών για
Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.), Αθήνα, 2003
63
Ενδοοικογενειακή βία, Δειγματοληπτική στατιστική αξιοποίηση στοιχείων που αφορούν στην κακοποίηση γυναικών
που απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, Νοέμβριος
2006

17
 Η έρευνα του ΚΕΘΙ, η οποία πρέπει να σημειωθεί ότι πραγματοποιήθηκε πριν την
ψήφιση και δημοσίευση του Ν. 3500/2006,αποτελεί την πρώτη προσπάθεια καταγραφής
σε πανελλήνιο επίπεδο του φαινομένου της βίας όπου ο δράστης είναι ο σύζυγος ή ο
σύντροφος του θύματος. Έγινε σε ένα δείγμα 1200 γυναικών ηλικίας 18-60 ετών, 56%
των οποίων δηλώνουν ότι έχουν υποστεί βία λεκτική και /ή ψυχολογική, για 56,2% απ’
αυτές ηβία διαρκεί επί 10 και πλέον χρόνια και, από αυτές που είναι θύματα σωματικής
βίας,το 37,6% καταγγέλλει βαριές σωματικές βλάβες, το 33,7% ελαφρές σωματικές
βλάβες και το 30,8% ότι έχει υποστεί σεξουαλική βία.Η έρευνα έδειξε επίσης ότι τα
περιστατικά βίας δεν είναι συνέπεια χρήσης αλκοόλ ή άλλων τοξικών ουσιών. Σχετικά δε
με τη «βία του παρελθόντος», 26,3% των θυμάτων που συμβιώνουν με ένα βίαιο άντρα
δηλώνουν ότι υπήρξαν μάρτυρες της βίας μεταξύ των γονιών τους και 29,2% από αυτές
υπήρξαν θύματα ενδο-οικογενειακής βίας κατά την παιδική τους ηλικία.
Η έρευνα καταλήγει με μια σειρά προτάσεων, μερικές από τις οποίες είναι οι
ακόλουθες:
-η καταγραφή των περιστατικών της ενδο-οικογενειακής βίας, γιατί αυτή
διευκολύνειτην μελέτη της έκτασης του φαινομένου και τον σχεδιασμό της
εφαρμοστέαςπολιτικής,
-η υιοθέτηση ενός πλαισίου συνεργασίας του κυβερνητικού παράγοντα με τις
μηκυβερνητικές οργανώσεις για την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής
αποτελεσματικότητας του αγώνα κατά αυτής της μορφής βίας,
-η δημιουργία κέντρων εκπαίδευσης στη μη βία των βίαιων ανδρών: η ένταξη
σεπρογράμματα εκπαίδευσης και η αλλαγή της συμπεριφοράς τους θα έχει
ευεργετικάαποτελέσματα τόσο για τα θύματα όσο και για την κοινωνία ολόκληρη
-η καθιέρωση ενός ελάχιστου εισοδήματος για τα θύματα που στερούνται
πόρωνζωής.
Όσο για τη βοήθεια των θυμάτων, πρέπει να θυμούμαστε πάντοτε ότι τα
θύματαδιστάζουν να προσφύγουν στη δικαιοσύνη. Σύμφωνα με μια έρευνα, μόνο το
6% των γυναικών θυμάτων της ενδο-οικογενειακής βίας την καταγγέλλουν στην
αστυνομία.Σημαντικό είναι το εύρημα της έρευνας σύμφωνα με το οποίο, και στις
μεγάλες ηλικίες τα θύματα της ενδο-οικογενειακής βίας είναι κυρίως γυναίκες, ωστόσο
ο αριθμός των ανδρών που καταγγέλλουν τα περιστατικά αυτής της βίας, είναι
μεγαλύτερος.
Πολλές γυναίκες θύματα βίας δεν καταγγέλλουν την βία του συζύγου ή
συντρόφουτους εξαιτίας της σκληρότητας του συστήματος δικαιοσύνης που

18
 προαναφέραμε,αλλά και της μεγάλης διάρκειας της ποινικής διαδικασίας και της
ανεπαρκούς υποδομής για την βοήθεια των θυμάτων. Αν η γυναίκα είναι μητέρα
ανηλίκων –κάτι που συμβαίνει πολύ συχνά- και θέλει να καταθέσει μήνυση, είναι
προφανές ότι θα αναρωτηθεί πώς είναι δυνατό να επιβαρυνθεί με τα έξοδα της δίκης,
χωρίς καμιάβοήθεια από την πλευρά του Κράτους, να αντιμετωπίσει συγχρόνως τα
έξοδαδιαβίωσης της οικογένειάς της και επί πλέον να διασφαλίσει την προστασία
τωνπαιδιών της και του εαυτού της, όταν ο δράστης της βίας θα βγει από τη φυλακή.

3. Η Έρευνα στα Συμβουλευτικά Κέντρα (Αθήνας-Πειραιά)της Γενικής Γραμματείας

Ισότητας64
Τα παρακάτω συμπεράσματα προέκυψαν από την ποσοτική ανάλυση και
επεξεργασία στοιχείων των γυναικών που έχουν υποστεί κακοποίηση και απευθύνθηκαν
στα Συμβουλευτικά Κέντρα Αθήνας - Πειραιά της Γενικής Γραμματείας Ισότητας
(Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης) κατά το χρονικό
διάστημα 01/01/2002 - 31/10/2006. Το δείγμα επεξεργασίας ανέρχεται στα 1870
περιστατικά65 κακοποίησης.
-Το 16% των γυναικών που απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα, κατά την
περίοδο 01/01/2002 έως 31/10/2006, είναι αλλοδαπές. Σημειώνεται ότι από το σύνολο
των αλλοδαπών γυναικών-θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, κατά προσέγγιση, 4 από τις
10 αλλοδαπές προέρχονται από τα Βαλκάνια.
-Το 67% των γυναικών που υπέστησαν κακοποίηση και απευθύνθηκαν στα
Συμβουλευτικά Κέντρα Αθήνας και Πειραιά είναι έγγαμες. Άξιο προσοχής είναι το
γεγονός ότι το 21%, δηλαδή 1 στις 5 γυναίκες, είναι διαζευγμένες ή σε διάσταση, δηλαδή
έχουν ήδη απομακρυνθεί από το δράστη πριν προσέλθουν στα Συμβουλευτικά Κέντρα.
-Ο μύθος ότι η κακοποιημένη γυναίκα είναι συνήθως χαμηλού μορφωτικού
επιπέδου δεν επιβεβαιώνεται66. Σύμφωνα με τη στατιστική αξιοποίηση στοιχείων που
αφορούν στην κακοποίηση γυναικών, 7 στις 10 γυναίκες είναι Δευτεροβάθμιας,
Τεχνολογικής ή Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. Άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι 3
στις 10 γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας είναι Τεχνολογικής ή Πανεπιστημιακής

64
Ενδοοικογενειακή βία, Δειγματοληπτική στατιστική αξιοποίηση στοιχείων που αφορούν
στην κακοποίηση γυναικών που απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής
Γραμματείας Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, Νοέμβριος 2006
65
Η αυξομείωση του αριθμού των επεξεργασθέντων περιστατικών οφείλεται στο ότι δεν απαντήθηκαν από τις γυναίκες
που προσήλθαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα όλα τα ερωτήματα.
66
Βλ. σχετ., Walker L., «Όταν η αγάπη σκοτώνει», μτφρ. Μοσχοπούλου Π., εκδ. Φυτράκη, Αθήνα, 1997, σελ. 148

19
Εκπαίδευσης και επίσης 3 στις 10 είναι Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Συνεπώς, η γυναίκα
ενδέχεται να καταστεί θύμα βίας ανεξαρτήτως του μορφωτικού επιπέδου της.
-Μια γυναίκα μπορεί να υπάρξει θύμα κακοποίησης ανεξαρτήτως της οικονομικής
της κατάστασης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από την επεξεργασία, 6 στις
10 γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση και προσήλθαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα
της Γενικής Γραμματείας Ισότητας ανέφεραν ότι βρίσκονται σε μέτρια ή καλή οικονομική
κατάσταση.
-1 στις 3 γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας -35%- παντρεύτηκε το δράστη
ενώ είχε δείγματα βίαιης συμπεριφοράς του (ψυχολογική, σωματική ή σεξουαλική
κακοποίηση) και πριν το γάμο μαζί του. Ωστόσο αυτά τα δείγματα βίαιης συμπεριφοράς
δεν αποτέλεσαν ανασταλτικό παράγοντα για την απόφασή της αυτή. Ο μη κοινωνικός
στιγματισμός της βίας οδηγεί στην αποδοχή της ως χαρακτηριστικό του ανδρικού ρόλου.
-Δράστης ενδοοικογενειακής βίας, σε ποσοστό 82%, είναι ο σύζυγος του θύματος,
σε ποσοστό 12% ο σύντροφος, ενώ, σε μικρότερα ποσοστά, παρατηρούνται και
περιπτώσεις κακοποίησης της γυναίκας από άτομο του οικογενειακού ή κοινωνικού της
περίγυρου (πατέρας, αδελφός, τέκνο, άλλο).
-Εξετάζοντας τη διάρκεια της σχέσης της γυναίκας με το δράστη, παρατηρείται ότι
κατά προσέγγιση 2 στις 3 γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας βρίσκονται σε αυτήν
τη σχέση περισσότερο από 10 έτη. Ως εκ τούτου διαπιστώνεται ότι οι κακοποιητικές
σχέσεις είναι συνήθως μακροχρόνιες. Πιθανόν αυτό να σχετίζεται με την κοινωνική ανοχή
στη βία, που οδηγεί στο στιγματισμό και την ενοχοποίηση του θύματος και αναγκάζει τις
γυναίκες στην αποδοχή της κατάστασής τους.
-3 στις 5 γυναίκες που υπέστησαν κακοποίηση και προσήλθαν στα Συμβουλευτικά
Κέντρα της Γ.Γ.Ι. ανέφεραν ότι βιώνουν ψυχολογική και σωματική βία.
-Η ίδια η κακοποιημένη γυναίκα αναζητά βοήθεια για την απεμπλοκή της από την
κακοποιητική σχέση. Αυτό διαφαίνεται από το γεγονός ότι 3 στις 4 γυναίκες-θύματα
ενδοοικογενειακής βίας έχουν αναζητήσει βοήθεια στο παρελθόν (Αστυνομία,
Δικαστήρια, Νοσοκομεία, Πρόνοια κ.λπ.), πριν απευθυνθούν στα Συμβουλευτικά Κέντρα
της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Είναι έκδηλη η ανάγκη της ύπαρξης εξειδικευμένων
δομών για την παροχή βοήθειας.
-Οι δράστες ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να είναι οποιουδήποτε μορφωτικού και
οικονομικού επιπέδου. Το φαινόμενο της βίας είναι διαταξικό. Συγκεκριμένα όσον αφορά
στο μορφωτικό επίπεδο των δραστών, κατά προσέγγιση 6 στους 10 δράστες είναι
Δευτεροβάθμιας, Τεχνολογικής ή Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. Ειδικότερα, κατά

20
προσέγγιση, 3 στους 10 δράστες είναι Ανωτέρας ή Ανωτάτης Εκπαίδευσης. Όσο δε
αφορά στην εργασιακή κατάσταση των δραστών, μόλις 1 στους 10 δράστες είναι
άνεργος.
-Η κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση τοξικών ουσιών σε καμία περίπτωση δεν
αποτελεί την κύρια αιτία εκδήλωσης βίας. Ωστόσο μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να
επιδρά έμμεσα στην εκδήλωσή της. 67 Σύμφωνα με την ποσοτική ανάλυση στοιχείων που
αφορούν στην κακοποίηση, 6 στους 10 δράστες ενδοοικογενειακής βίας δεν κάνουν
χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά, ψυχοφάρμακα).

67
Βλ. Gelles R. J., Intimate Violence in Families, 3d ed., εκδ. Sage Publications, Newbury Park, London, New Delhi,
1997, σελ. 57

21
ΙΙΙ. Νομοθετική Αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας

1. Νομοθετικό πλαίσιο/ αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας

και της κακοποιημένης γυναίκας από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης

Κατεξοχήν, η νομοθεσία χαράζει το νομικό πλαίσιο και δίνει τον ορισμό της βίας
κατά των γυναικών που χρησιμεύει ως βάση για μια αποζημίωση εκ μέρους του
Κράτους. Με την έννοια αυτή, η νομοθεσία αποτελεί δείκτη του βαθμού συναίσθησης της
κρατικής ευθύνης και της πολιτικής βούλησης, για αναγνώριση του προβλήματος και
δημιουργία νομικών μηχανισμών για προστασία και άμυνα των θυμάτων αυτής της βίας.
Εντούτοις, η νομοθεσία από μόνη της δεν διαθέτει δείκτη για τον τρόπο αντιμετώπισης
της βίας κατά των γυναικών, ούτε για τη δομή των σχετικών μηχανισμών ή για τις
δυνατότητες προσέγγισης του συστήματος εκ μέρους των γυναικών. .στόσο, παρά το
χάσμα που υπάρχει μεταξύ γράμματος και συγκεκριμένης εφαρμογής του νόμου, ο
νόμος, και ο αστικός και ο ποινικός, αναφέρεται στις μορφές βίας που αναγνωρίζονται,
στις πράξεις που αποτελούν βία και στα τυχόν μέτρα προστασίας.68
Σε έρευνα69που πραγματοποιήθηκε για την ενδοοικογενειακή βία, φαίνεται
ξεκάθαρα η διπλή και τριπλή θυματοποίηση που υφίστανται συχνά οι γυναίκες-θύματα
κακοποίησης. Η συνεχής θυματοποίηση των γυναικών συντηρείται από τις δομές του
Κράτους πο ενυπάρχουν σε όλες τις μορφές του νομικού συστήματος και στο σύνολο της
κοινωνίας. Η Carmen Pujol Algans70, περιγράφοντας την κατάσταση, αναφέρει: «Η
υποτίμηση του γυναικείου κόσμου είναι τόσο βαθιά, που είναι αδύνατο να εξαλείψουμε τη
βία των ανδρών σε βάρος των γυναικών. Τόσο, που κάθε αγωγή ή μήνυση, που
καταθέτει μια γυναίκα σε βάρος του συζύγου της δημιουργεί υποψίες σε βάρος της». Σε
παρόμοια συμπεράσματα καταλήγει η ιρλανδική μελέτη71για την αντιμετώπιση της βίας
στην οικογένεια. Η συγκεκριμένη μελέτη, υπογραμμίζει, ότι η έλλειψη υποστήριξης των

68
Βλ. «Προς ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τον έλεγχο της προόδου στον αγώνα εναντίον της βίας
κατά των γυναικών», ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Γενική Γραμματεία Ισότητας, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα,
Φεβρουάριος 2003, σελ. 15

69
Βλ. σχετικά, «Προς ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τον έλεγχο της προόδου στον αγώνα εναντίον
της βίας κατά των γυναικών», ο.π., σελ. 15
70
περικοπή της Carmen Pujol Algans από το «Ποινική Ανταπόκριση στην Οικιακή Βία. Απάντηση
στο Ποινικό Δικαστήριο από το 1992 μέχρι το 1998 στην Αυτόνομη Κοινότητα της Μαδρίτης,
Ιούνιος 1999

71
Βλ. σχετικά, «Προς ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τον έλεγχο της προόδου στον αγώνα εναντίον
της βίας κατά των γυναικών»,ο.π., σελ. 18

22
γυναικών κατά τη διαδικασία, είτε του αστικού, είτε του ποινικού δικαίου, είναι σημαντικός
παράγοντας που εμποδίζει τις γυναίκες να κάνουν πλήρη χρήση των δικαστικών μέτρων.

2. Η Διεθνής νομoθετική πρακτική

Όσον αφορά στη διεθνή νομική πρακτική, αξίζει να αναφέρουμε την αυστριακή
νομοθεσία για την ενδοοικογενειακή βία ως μοντέλο καλής πρακτικής. Η νομοθεσία αυτή,
που θεσπίστηκε το 1994, εξουσιοδοτεί την Αστυνομία να απομακρύνει το δράστη των
βίαιων πράξεων από την κατοικία του για ένα διάστημα έως επτά ημέρες. Εάν το θύμα
επιθυμεί να παρατείνει την περίοδο απομάκρυνσης, μπορεί να του χορηγηθεί από το
τοπικό δικαστήριο μια προσωρινή δικαστική εντολή άμεσης εφαρμογής και διάρκειας έως
τριών ετών. Αυτός ο τύπος της νομοθεσίας που προβλέπει την απομάκρυνση του
δράστη, επιτρέπει την αναστροφή του βάρους της απόδειξης και εξασφαλίζει στη γυναίκα
τη συνεχή στήριξη με την καταχώρηση της περίπτωσής της στο «Σχέδιο Παρέμβασης σε
θέματα Οικογενειακής Βίας» της Αστυνομίας. Επιπλέον, πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές
απαλλάσσουν τις γυναίκες θύματα οικογενειακής βίας από το βάρος της απόδειξης, με
αποτέλεσμα να αυξάνονται για τις γυναίκες οι πιθανότητες χρήσης δικαστικών μέτρων.72
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το άρθρο 572 του ιταλικού Ποινικού Κώδικα
αναφορικά με την κακομεταχείριση στο πλαίσιο της οικογένειας, η οποία περιλαμβάνει
ένα σύνολο βίαιων ενεργειών, τόσο σωματικών, όσο και ψυχολογικών. Θα πρέπει
ωστόσο, να επισημανθεί πως προκειμένου να ασκηθεί ποινική δίωξη ενάντια στον
εκάστοτε δράστη, είναι αναγκαία η ύπαρξη αποδεικτικών στοιχείων, τα οποία πρέπει να
επιβεβαιώνουν την επανειλημμένη διάπραξη της βίας73.
Στην Ολλανδία, έπειτα από πιέσεις της “Κοινότητας για Ανεξάρτητη Κοινωνική
Κατάσταση” (KZV) συμπεριλήφθηκαν στη νομοθεσία πρόσθετα κριτήρια, για τη
χορήγηση άδειας παραμονής, για ανθρωπιστικούς λόγους, στις γυναίκες που έχουν
υποστεί σεξουαλική βία στο πλαίσιο της σχέσης τους και δεν πληρούν τις προϋποθέσεις
για την απόκτηση ανεξάρτητης νομικής κατάστασης με πλήρη δικαιώματα.74

72
Βλ. σχετικά, «Προς ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τον έλεγχο της προόδου στον αγώνα εναντίον
της βίας κατά των γυναικών»,ο.π., σελ. 16-18

73
Βλ. Βλάχου Β., Γυναίκα-θύμα σωματικής βίας και το σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης,
διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα,
2003, σελ. 32

74
Βλ. σχετικά, «Προς ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τον έλεγχο της προόδου στον αγώνα εναντίον
της βίας κατά των γυναικών»,ο.π., σελ. 16

23
 Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε συνεργασία με την αστυνομία, συστάθηκε το Πρόγραμμα
Επαναλαμβανόμενης Θυματοποίησης, όπου ανταποκρίνεται άμεσα στα περιστατικά
οικογενειακής βίας. Η στρατηγική παρέμβασης που έχει θεσπιστεί διευκολύνει τη
συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για την άσκηση ποινικής δίωξης.
Στο Βερολίνο, το «Πρόγραμμα Παρέμβασης εναντίον της Οικογενειακής Βίας»
(BIG) συνέστησε μια λίστα ελέγχου, για την καθοδήγηση της αστυνομίας σχετικά με
την βελτίωση της ανταπόκρισης των αστυνομικών στα περιστατικά ενδοοικογενειακής
βίας και στην στενή παρακολούθηση ανάλογων περιστατικών. .ς αποτέλεσμα,
αυξάνονται οι υποθέσεις για τους δημόσιους κατήγορους, οι οποίοι υιοθετούν τις
αναφορές της αστυνομίας χωρίς να απαιτούν την κατάθεση μηνύσεων εκ μέρους των
γυναικών-θυμάτων.75
Στη Φινλανδία, ο νόμος προβλέπει την απομάκρυνση του άνδρα-δράστη
κακοποίησης από το σπίτι, ενώ στη Σουηδία, η εκδήλωση βίας στο πλαίσιο της
οικογένειας, θεωρείται αξιόποινη πράξη.76
Στις περισσότερες νομοθεσίες των κρατών μελών της Ε.Ε. (ιδίως των παλαιών,
προ της διεύρυνσης 15 κρατών μελών), με διαφοροποιήσεις βέβαια ανάλογα με τον
βαθμό ανάπτυξης της αντεγκληματικής τους πολιτικής και της εν γένει κοινωνικής τους
πολιτικής, τα ανωτέρω εγκλήματα αποτελούν επιβαρυντικές περιπτώσεις των
περιγραφομένων στους ποινικούς τους κώδικες βασικών εγκλημάτων 77.
Ακόμη, αποτελούν νέα εγκλήματα στο βαθμό που ορισμένες μορφές τους δεν
ορίζονταν στους ποινικούς τους κώδικες.
Η Ισπανία έχει την πρωτοκαθεδρία στη θέσπιση μέτρων όχι μόνο καταστολής αλλά
και πρόληψης, με πληθώρα μέτρων που αφορούν στην εκπαίδευση, την
ευαισθητοποίηση, την κοινωνική στήριξη των θυμάτων, όπως θα δούμε πιο κάτω.
Η Αυστρία, η Μεγάλη Βρετανία, η Κύπρος έχουν αυτή τη στιγμή ολοκληρωμένες
δράσεις σε επίπεδο απονομής ποινικής δικαιοσύνης, ενώ σχετικός νόμος ψηφίσθηκε ήδη
στη Γαλλία, χωρίς όμως να περιλαμβάνει ιδιαίτερα κοινωνικά μέτρα.
Από τις νέες χώρες η Βουλγαρία έχει θεσπίσει καλή νομοθεσία.
Ακόμη, πολλά αλλοδαπά και διεθνή κείμενα προβλέπουν την άμεση παροχή υλικής
και ηθικής αποζημίωσης στα θύματα.
75
Βλ. σχετικά, «Προς ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τον έλεγχο της προόδου στον αγώνα εναντίον της βίας κατά
των γυναικών»,ο.π., σελ. 18
76
Βλ. Ευρωπαϊκή Εκστρατεία κατά της βίας στην οικογένεια, Φυλλάδιο «Σπάζοντας τη Σιωπή»

77
Είναι σημαντική αυτή η επίταση της ποινής στον ΠΚ για λόγους εκπαιδευτικούς και αποτρεπτικούς.

24
 Στις σύγχρονες ευρωπαϊκές νομοθεσίες (και από το 2006 και της χώρας μας) η
ποινική αντιμετώπιση του όλου ζητήματος σε επίπεδο καταστολής κινείται στους εξής
άξονες:
-Διαμεσολάβηση στις ελαφρές πλημμεληματικές περιπτώσεις. Η διαδικασία αυτή
γίνεται μέσα στο σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης, από τον εισαγγελέα (στη
Γαλλία). Ακόμη, σε άλλες χώρες τηρείται εξωδικαστική διαδικασία παρέμβασης και
συμβουλευτικής από οικογενειακούς συμβούλους (έτσι γίνεται μεταξύ άλλων και στην
Κύπρο).Η δικαστική διαμεσολάβηση έγκειται στην κατόπιν συμφωνίας δράστη και
θύματος αναστολή της ποινικής δίωξης εφόσον ο δράστης ζητήσει συγγνώμη, καταβάλει
αποζημίωση στο θύμα και δεσμευθεί να παρακολουθήσει συμβουλευτικό πρόγραμμα. Η
ποινική δίωξη ισχυροποιείται εκ νέου αν ο δράστης επαναλάβει την πράξη του σε
διάρκεια ορισμένη χρονικά από το νόμο (3 χρόνια στη Γαλλία). Δεδομένου ότι άνευ
ετέρου η όλη διαδικασία θα σήμαινε άσκηση δικαστικής εξουσίας από εισαγγελέα, που
δεν είναι δικαστής, επομένως αντισυνταγματικότητα της όλης διαδικασίας, η όλη
διαδικασία εισάγεται για «επικύρωση» ή όχι σε τακτικό δικαστήριο.
Παράλληλα, δίνεται το δικαίωμα στο θύμα να ζητήσει δικαστικά την απομάκρυνση
του δράστη από την οικογενειακή κατοικία ή και την απαγόρευση επίσκεψης ορισμένων
τόπων όπου συχνάζει το θύμα ή την απαγόρευση της παρακολούθησής του ή και της
επικοινωνίας με αυτό για ορισμένο χρονικό διάστημα.
-Ταχεία εκδίκαση των υποθέσεων στην περίπτωση ακροαματικής διαδικασίας.
Στην περίπτωση που τα δύο μέρη, δράστης και θύμα δεν συμφωνήσουν για τη
διαμεσολάβηση ή κρίνει ο εισαγγελέας ότι το αδίκημα δεν έχει μικρής βαρύτητας
πλημμεληματική μορφή, ή τέλος δεν προβλέπεται από την εθνική νομοθεσία η
διαμεσολάβηση, ασκείται κανονικά η δίωξη και εφόσον προκύψουν ενδείξεις ενοχής ο
δράστης παραπέμπεται άμεσα στο ακροατήριο, σε σύντομο χρονικό διάστημα78.
Παράλληλα το δικαστικό όργανο μπορεί να επιβάλει διατάξεις ασφαλείας, δηλαδή τα πιο
πάνω απαγορευτικά μέτρα όπως τα προαναφέραμε. Αντί να επιβάλει άμεσα ποινή
εγκλεισμού, το δικαστήριο μπορεί να την αναστείλει και να διατάξει τη στέγαση του
δράστη σε κοινωνικό ξενώνα, όπως ονομάζονται οι ξενώνες για βίαιους άνδρες. Εκεί ο
δράστης συμμετέχει σε συμβουλευτικό πρόγραμμα το οποίο στοχεύει στην αναγνώριση
του προβλήματος εκ μέρους του και στην αναμόρφωσή του.

25
 - Αστυνομικές Αρχές - Επιμελητές Οικογένειας
Σύμφωνα με τις επιταγές των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών η αστυνομία
κατά τη λήψη της καταγγελίας79, θα πρέπει να τηρεί ορισμένες διαδικασίες που
διασφαλίζουν το σεβασμό του θύματος και τη μη περαιτέρω θυματοποίησή του καθώς
και την μη αποτροπή του από την καταγγελία80.
Τη συλλογή στοιχείων για την οικογένεια και τον δράστη επιμελείται σε πολλές
χώρες ειδική υπηρεσία Οικογενειακών Επιμελητών, που πλαισιώνει τον Εισαγγελέα και
το δικαστήριο, όπως στη δική μας νομοθεσία οι Επιμελητές Ανηλίκων πλαισιώνουν τον
εισαγγελέα και τον δικαστή των ανηλίκων (άλλωστε οι δικονομίες των χωρών αυτών
προβλέπουν ξεχωριστά οικογενειακά δικαστήρια).
Η υπηρεσία αυτή έχει ως έργο τη διερεύνηση των συνθηκών που επικρατούν στην
οικογένεια, ώστε να υποβοηθήσει τις εισαγγελικές και δικαστικές αρχές στο περαιτέρω
έργο τους. Συντάσσει έκθεση η οποία λαμβάνεται υπόψη στην ακροαματική διαδικασία.
Ακόμη συνεργάζεται με τις κοινωνικές και ιατρικές υπηρεσίες στις οποίες παραπέμπει τα
θύματα της ενδοοικογενειακής ή της συντροφικής βίας για την αρωγή και περαιτέρω
ενημέρωσή τους.
- Αποδεικτική διαδικασία στην ποινική δίκη
Σε πολλές νομοθεσίες προβλέπεται ότι θα γίνεται χρήση, κατά την κρίση του
δικαστηρίου, οπτικοακουστικών μέσων για την παροχή μαρτυρικών καταθέσεων ή
κατάθεσης του θύματος για την προστασία του, ώστε να μην διατρέχει κίνδυνο νέας
επίθεσης εκ μέρους του δράστη.
- Υπαίτια μη καταβολή διατροφής (μορφή οικονομικής βίας)
Υπάρχουν περιπτώσεις που παρά την ύπαρξη δικαστικής απόφασης που επιβάλλει
την καταβολή διατροφής στους συζύγους ή στους πατέρες ανηλίκων ή αναπήρων
τέκνων, αυτοί υπαίτια δεν την καταβάλλουν, συνήθως διακατεχόμενοι από συναισθήματα
εκδικητικότητας προς την εν διαστάσει ή τέως σύζυγο και αδιαφορίας για τα παιδιά τους.
Ως προς αυτό, υπάρχει στο ποινικό μας δίκαιο διάταξη για την υπαίτια μη καταβολή
διατροφής, η οποία επιβάλλει ποινή φυλάκισης στον δράστη, η οποία όμως, κατά τις
διατάξεις περί μετατροπής των ποινών σε χρηματικές, είναι μετατρέψιμη σε χρηματική.
Έτσι, έχουμε αντιμετωπίσει πολλές φορές στην πράξη το εξής πρόβλημα: λόγω των
προαναφερθέντων αισθημάτων εκδίκησης ή/και αδιαφορίας, η πλειονοψηφία των

79
Σε ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, η δίωξη γίνεται αυτεπάγγελτα και αποτελεί καθήκον των αστυνομικών
οργάνων να ζητούν την κίνηση της σχετικής διαδικασίας.
80
Ήδη εκδόθηκαν Οδηγίες του Αρχηγού της Αστυνομίας προς τα Αστυνομικά Τμήματα για την αντιμετώπιση των
καταγγελιών ενδοοικογενειακής βίας

26
υπόχρεων σε διατροφή προτιμά να πληρώνει την μετατροπή της ποινής, παρά να
καταβάλλει την διατροφή. Σε αρκετές χώρες όπου η μορφή αυτή της οικονομικής βίας
προβλέπεται, υπάρχει πρόβλεψη ότι η διατροφή καθώς και η αποζημίωση όλων των
μορφών βίας καταβάλλεται άμεσα από ειδικό Ταμείο Στήριξης Θυμάτων το οποίο έχει ως
πόρους ποσοστό από τα ποσά που προέρχονται από τις μετατροπές των ποινών και τις
χρηματικές ποινές.
Στο παρελθόν, αν υπήρχε γάμος και οι σύζυγοι συμβίωναν, αποτελούσε άγραφο
κανόνα, πως η σεξουαλική επαφή χωρίς τη συγκατάθεση και τη θέληση της συζύγου δεν
συνιστούσε βιασμό. Μέχρι πρόσφατα, πολλά κράτη παγκοσμίως, περιελάμβαναν τη
συζυγική εξαίρεση στους νόμους για το βιασμό, και ως βιασμό όριζαν την εξαναγκαστική
συνουσία με γυναίκα που δεν είναι σύζυγος του παραβάτη81. Κατά το έτος 1980 μόνον 3
κράτη παγκοσμίως προέβλεπαν ποινή για τον συζυγικό βιασμό και ακόμη 5 προέβλεπαν
κάποιες περιοριστικές διατάξεις. Εντούτοις, τα κράτη με την πάροδο του χρόνου,
κατήργησαν τη συζυγική ασυλία στους κανονισμούς τους και ενέταξαν τη σεξουαλική
κακοποίηση της συζύγου από τον σύζυγό της στο νομικό ορισμό του βιασμού.
Δυστυχώς, ακόμα και στις μέρες μας, αν και παραβάσεις ανάλογου περιεχομένου είναι
ευρύτατα διαδεδομένες, υπάρχει μικρή θεατότητα αυτών82. Γύρω στα 1990, ο συζυγικός
βιασμός διωκόταν σε 43 κράτη, ενώ το 1/3 των κρατών στις Η.Π.Α. κατήργησαν την
εξαίρεση του συζυγικού βιασμού. Η εξαίρεση του συζυγικού βιασμού καταργήθηκε στον
Καναδά, το Ισραήλ, τη Σκοτία, τη Νέα Ζηλανδία, τμήμα της Αυστραλίας στην Μεγάλη
Βρετανία και σε αρκετά ακόμη κράτη μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα από το 2006.
Επιπλέον, τα ανώτατα δικαστήρια σε πολλά κράτη καταδίκασαν την εξαίρεση του
συζυγικού βιασμού ως αντισυνταγματική αποστέρηση των δικαιωμάτων για ισότητα των
γυναικών. Αν ο βιασμός για μια άγαμη γυναίκα συνιστά έγκλημα, τότε η αρχή της
ισότητας απαιτεί ότι συνιστά έγκλημα και για μια έγγαμη γυναίκα επίσης83.
Είναι αισιόδοξο πως στις μέρες μας, οι χώρες μέλη της Ε.Ε. διαθέτουν νομοθεσία
και μάλιστα διαδοχικούς νόμους για την ενδοοικογενειακή βία, οι οποίοι συμπληρώνουν
τα κενά και βελτιώνουν συνεχώς το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο.
Επισημαίνεται, ότι όλες αυτές οι χώρες τιμωρούν την ενδοοικογενειακή βία,
σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική, είτε ως αυτοτελές ποινικό αδίκημα, είτε ως

81
Βλ. σχετικά, Allison J. A., Wrightsman L. S., ο.π., σελ. 87
82
Βλ. σχετικά, Groth N. A., ο.π., σελ. 174

83
Βλ. σχετικά, Allison J. A., Wrightsman L. S., ο.π., σελ. 89-90

27
επιβαρυντική περίσταση των βασικών αδικημάτων που προβλέπουν οι γενικές διατάξεις
του ποινικούτους δικαίου. Επίσης, οι περισσότερες από αυτές τις χώρες έχουν
ποινικοποιήσει το συζυγικό βιασμό. Αρκετές νομοθεσίες (Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία,
Ισπανία, Βέλγιο, Κύπρος, Ιρλανδία, κ.λπ.) αναγνωρίζουν τη δυνατότητα ή/ και
υποχρέωση των πολιτικών δικαστηρίων να διατάσσουν την απομάκρυνση του δράστη
από την οικογενειακή στέγη μετά από αίτηση του θύματος, καθώς και άλλα περιοριστικά
μέτρα (απαγόρευση επικοινωνίας με το θύμα, απαγόρευση προσέγγισης του θύματος
εντός συγκεκριμένης ακτίνας, απαγόρευση προσέγγισης των σχολείων των παιδιών,
κ.λπ.). Τέλος, ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι κάποιοι νομοθέτες έχουν λάβει
υπόψη τους τη σχετική Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης και έχουν προβλέψει στις
εθνικές νομοθεσίες τη δυνατότητα του θύματος να στραφεί κατά του Κράτους,
αξιώνοντας απ’ αυτό αποζημίωση, όταν ο δράστης είναι άγνωστου διαμονής ή
αφερέγγυος.84

3. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας στο πλαίσιο της ελληνικής

νομοθεσίας

3.1 Το νομοθετικό πλαίσιο για την ενδοοικογενειακή βία πριν την ψήφιση του Ν.
3500/2006 για την Αντιμετώπιση της Ενδοοικογενειακής βίας
Εφαρμόζοντας την Παγκόσμια Διακήρυξη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, το
Σύνταγμα της Ελλάδας, προβλέπει τη διασφάλιση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
για γυναίκες και άνδρες, συγχρόνως δε, υποχρεώνει και τα τρία σώματα (νομοθετικό,
εκτελεστικό, δικαστικό) να σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, ανεξάρτητα
από το φύλο τους, και να λαμβάνουν τα αναγκαία, για την προστασία τους, μέτρα. Το
ελληνικό Σύνταγμα, περιλαμβάνει γενικές διατάξεις για την προστασία του δικαιώματος
στην αξιοπρέπεια, ενώ στο άρθρ.4 αναγνωρίζεται η ισότητα των δύο φύλων. Εξάλλου, η
Ελλάδα έχει επικυρώσει πολυάριθμες Διεθνείς Συμβάσεις που αναφέρονται στα
ανθρώπινα δικαιώματα, ανάμεσα στις οποίες και τη Σύμβαση για την κατάργηση κάθε
μορφής διάκρισης σε βάρος των γυναικών (CEDAW).85
Η βία κατά των γυναικών, συμπεριλαμβανομένης και της συζυγικής/ συντροφικής
βίας, στην ελληνική πραγματικότητα, δεν αποτελούσε μέχρι το 2006 ειδική ρύθμιση των

84
Βλ. Πόρισμα της Ομάδας Εργασίας του ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και της βίας
κατά των συνοικούντων προσώπων, Γενική Γραμματεία Ισότητας, Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και
Αποκέντρωσης, σελ. 7

85
Βλ. «Πρώτη Εθνική Έκθεση της Ελλάδας», Εθνικό Παρατηρητήριο για την Αντιμετώπιση της βίας
κατά των Γυναικών, Νοέμβριος 2004, σελ. 7, Υπ.: έγινε νόμος του Κράτους (Ν.1342/83)

28
κανόνων του Δικαίου της ελληνικής νομοθεσίας, αλλά ρυθμίζόταν και αντιμετωπίζοταν με
τις διατάξεις του Π.Κ. που αναφέρονται γενικά στα εγκλήματα κατά της ζωής και της
ακεραιότητας του ατόμου, στα εγκλήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας, της τιμής και
της προσωπικότητας, καθώς, και στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας. Στο
πλαίσιο αυτών των γενικών κανόνων, υπήρχαν και ορισμένες διάσπαρτες εξειδικεύσεις
που αντιμετωπίζουν ζητήματα βίας κατά των γυναικών. Νομοθετικά, οι προβλεπόμενες
μορφές βίας ήταν αυτές που ρυθμίζονταν κυρίως από τις γενικές διατάξεις του Αστικού
και Ποινικού Δικαίου και αφορούν στις παρακάτω περιπτώσεις:
-σωματικές βλάβες: Π.Κ., κεφάλαιο ΙΣΤ, άρθρα 308 (απλή σωματική βλάβη), 308Α
(απρόκλητη σωματική βλάβη), 309 (επικίνδυνη σωματική βλάβη), 310 (βαριά σωματική
βλάβη), 311 (θανατηφόρος βλάβη), 314 (σωματική βλάβη από αμέλεια και 315
(έγκληση).
-εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής
εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής: Π.Κ., κεφάλαιο ΙΘ, άρθρα 336 (βιασμός), 337
(προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας), 338 (κατάχρηση σε ασέλγεια), 343 (ασέλγεια
δια καταχρήσεως εξουσίας) και 344 (έγκληση).
-εγκλήματα κατά της τιμής: Π.Κ., κεφάλαιο ΚΑ, άρθρα 361 (εξύβριση), 361Α
(απρόκλητη έργου εξύβριση) και 368 (έγκληση).
-προσβολή της προσωπικότητας: Αστικός Κώδικας, άρθρα 57 (δικαίωμα στην
προσωπικότητα), 59 (ικανοποίηση ηθικής βλάβης) και 932 (ικανοποίησης της ηθικής
βλάβης σε περίπτωση αδικοπραξίας).
-οι διατάξεις περί βιασμού είχαν μεταρρυθμιστεί με τον Ν. 1419/84. άλλοτε ανήκαν
στο κεφάλαιο που προστάτευε ως αυτοτελές αγαθό την κοινωνική ηθική, τα ήθη και είχε
τίτλο «εγκλήματα κατά των ηθών», ενώ σήμερα ανήκουν στο κεφάλαιο που οικονομικής
εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής. Ο βιασμός που οριζόταν ως εξαναγκασμός της
γυναίκας σε εξώγαμη συνουσία με σωματική βία ή απειλή σπουδαίου και άμεσου
κινδύνου συγχωνεύτηκε με τον εξαναγκασμό σε ασέλγεια και έγινε ως εξής:
εξαναγκασμός άλλου σε εξώγαμη συνουσία ή σε επιχείρηση ασελγούςπράξης με
σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου ή άμεσου κινδύνου. Σημειώνεται, πως ο συζυγικός
βιασμός δεν αποτελούσε ιδιαίτερο αδίκημα, καθώς δεν υπήρχε εξώγαμη συνουσία. ΄Ηταν
δυνατόν όμως να στηριχθεί στον εξαναγκασμό άλλου σε ανοχή ή επιχείρηση ασελγούς
πράξης με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου ή άμεσου κινδύνου, χωρίς βέβαια να
έχει υπάρξει σχετική νομολογία των δικαστηρίων μέχρι σήμερα.Μια από τις πιο

29
ενδιαφέρουσες προτάσεις του κ. Λ. Καράμπελα86, ήταν να εναρμονιστεί η χώρα μας με
το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που βασίζεται στην αρχή της ισότητας των
δύο φύλων, σύμφωνα με το οποίο, τιμωρείται ως βιασμός και ο εξαναγκασμός του ενός
συζύγου από τον άλλο σε συνουσία. «Αυτό, όπως επισημαίνεται στην έρευνα του,
μπορεί να γίνει και μόνο με την αφαίρεση από το κείμενο του σχετικού άρθρ.336 του Π.
Κ. της λέξης “εξώγαμης” (συνουσίας)».Κάτι που τελικά που συνέβη στην ελληνική νομική
και νομοθετική πραγματικότητα, το 2006 με την ψήφιση του ν. 3500/2006 για την
αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και περί του οποίου αναλυτικά θα γίνει λόγος
κατωτέρω.
Επιπλέον, η άσκηση βίας, έδινε το δικαίωμα στη σύζυγο-θύμα να διακόψει για
«εύλογη αιτία» την έγγαμη συμβίωση και να διεκδικήσει διατροφή από το σύζυγο-
δράστη, αν συντρέχουν και οι άλλες απαιτούμενες προϋποθέσεις (απορία, αδυναμία
ευρέσεως εργασίας, λόγοι υγείας κ.λπ.), χωρίς όμως και πάλι να γίνεται ειδική μνεία στην
άσκηση οικογενειακής βίας ως τεκμήριο ισχυρού κλονισμού του δράστη και την
αντιμετώπιση του δράστη ουσιαστικά και δικονομικά, όπως συνέβη μετά την ψήφιση του
ν. 3500/2006.
Στη συνέχεια παραθέτουμε κάποιους επιπλέον νόμους που ρυθμίζουν γενικότερα
το θέμα της βίας:
-ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης (άρθρα 1666 έως 1688 Α.Κ.) που
εισάγεται με το νόμο 2447/96, δίνει τη δυνατότητα στη γυναίκα, η οποία κινδυνεύει -μαζί
με τα παιδιά της- να εκτεθεί στον κίνδυνο της στέρησης εξαιτίας της ασωτίας, της
τοξικομανίας ή του αλκοολισμού του συζύγου της, να προσφύγει στη δικαιοσύνη και να
ζητήσει να υποβληθεί σε δικαστική συμπαράσταση ο άσωτος ή τοξικομανής ή
αλκοολικός σύζυγος.
-ο νόμος 2071/92 (εκσυγχρονισμός και οργάνωση του συστήματος υγείας-ιδικότερα
άρθρα 94 έως 100) ρυθμίζει θέματα ακούσιας νοσηλείας, δηλαδή νοσηλείας χωρίς τη
συγκατάθεση του ασθενούς, δίνει τη δυνατότητα στη σύζυγο που κινδυνεύει άμεσα η ζωή
της, ενδεχομένως και των παιδιών της, από την επικίνδυνη συμπεριφορά του
διαταραγμένου ψυχολογικά συζύγου της, να προστατεύσει τη ζωή της και τη ζωή των
παιδιών της.

86
Βλ. Καράμπελας Λ., Οι βιαστές και τα θύματά τους, Πορίσματα έρευνας για βιασμούς στην Ελλάδα, εκδόσεις,
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2001

30
 -ο νόμος 3226/2004 δίνει τη δυνατότητα στη γυναίκα με χαμηλό ή
ανύπαρκτοεισόδημα να ζητήσει δωρεάν νομική βοήθεια και, ειδικότερα στην περίπτωση
ενδοοικογενειακής βίας, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν το εισόδημα του συζύγου της.
-ο νόμος 3232/2004 δίνει τη δυνατότητα στη γυναίκα-θύμα βάναυσης
συμπεριφοράς του συζύγου της, σε περίπτωση που έχει πάρει διαζύγιο από το δράστη
και έχει αναγνωρισθεί η βίαιη συμπεριφορά του ως αιτία του διαζυγίου, να δικαιούται,
μετά θάνατον του συζύγου της, το 40% της σύνταξής του (αρκεί να υπάρχουν και οι
υπόλοιπες προϋποθέσεις που ο νόμος θέτει).
-τέλος, οι νόμοι 2910/2001 (περί αλλοδαπών), 3226/2004 (περί δικαιούχων νομικής
βοήθειας), 3064/2002 (για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και αρωγής σε
θύματα εγκλημάτων οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής) σε συνδυασμό με
το Π.Δ. 233/2003, προβλέπει για τις αλλοδαπές γυναίκες-θύματα βίας, μεγαλύτερη
δυνατότητα προστασίας και πρόσβασης στη δικαιοσύνη, τις κοινωνικές υπηρεσίες και τις
υπηρεσίες υγειονομικής και νοσοκομειακής περίθαλψης.87
Κατά τα ανωτέρω, ο όρος « ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών» απουσιάζε
από τον ελληνικό Ποινικό Κώδικα και δημιουργούνταν προβλήματα πρόληψης και
καταστολής του φαινομένου, που γίνονταν ιδιαίτερα αισθητά στις περιπτώσεις
ενδοοικογενειακής βίας. Συγκεκριμένα, επειδή κατά κανόνα λαμβάνονταν υπ’ όψιν μόνο
η σωματική βία που προσβάλει τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα του ατόμου -καθώς
είναι ορατή μορφή βίας και αποδεικνύεται-, δεν διώκονταν ποινικά ο δράστης
ψυχολογικής ή λεκτικής βίας. Παράλληλα, η απουσία συγκεκριμένου νομικού πλαισίου
για την ενδοοικογενειακή βία είχε δυσμενείς συνέπειες στην παρέμβαση της δικαιοσύνης
και στον τομέα παροχής προστασίας εκ μέρους της αστυνομίας.

3.2.Το νομοθετικό πλαίσιο για την ενδοοικογενειακή βία με το ν. 3550/2006

Στην πραγματικότητα, το ελληνικό Δίκαιο μεχρι και το 2006 αντιμετώπιζε τη βία
κατά των γυναικών με τις διατάξεις που προβλέπουν γενικά την τιμωρία των αδικημάτων
κατά του προσώπου (προσβολή κατά της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας), κατά
τηςε λευθερίας, της τιμής και της προσωπικότητας του ατόμου ή κατά της
σεξουαλικήςελευθερίας.Τα κείμενα που αναφέρονται σ’ αυτά τα αδικήματα
περιλαμβάνουν μερικές διατάξεις ειδικά για τη βία, που αναφέρονταν στις σωματικές

87
Ενδοοικογενειακή βία, Δειγματοληπτική στατιστική αξιοποίηση στοιχείων που αφορούν στην κακοποίηση γυναικών που
απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, Νοέμβριος 2004

31
βλάβες, καθώς και στην ψυχολογική και την συναισθηματική βλάβη (απρόκλητη
σωματική βλάβη -επικίνδυνη σωματική βλάβη -βαριά σωματική βλάβη -θανατηφόρος
βλάβη -βλάβηαπό αμέλεια). Η βία μεταξύ των συζύγων δεν αντιμετωπίζονταν με
ιδιαίτερες διατάξεις.Τα χτυπήματα και οι βλάβες, καθώς και οι πράξεις μείωσης της
προσωπικότητας που τυχόν υφίσταται η γυναίκα στα πλαίσια του γάμου,
αντιμετωπίζονταν όπως και η ψυχολογική βία που, παρόλο που δεν αποτελεί ιδιαίτερο
αδίκημα, εντάσσεται στις πράξεις «μείωσης της προσωπικότητας», έννοια που
συναντάμε και στον Αστικό Κώδικα.
Οι διατάξεις που αφορούν την τιμωρία και τα αστικά δικαιώματα είναι σημαντικές,
διότι αποτελούν το νομοθετικό πλαίσιο που δίνει τη δυνατότητα στον αστυνομικό και
στον δικαστή –τόσο του ποινικού όσο και του αστικού δικαστηρίου- να παρέμβει νόμιμα,
σε περίπτωση που είναι ανάγκη, όταν παραβιάζεται ο ισχύων κανόνας δικαίου. Αλλά,
όπως έχουμε ήδη πει, ο όρος "βία κατά των γυναικών" απουσιάζε απότον ελληνικό
Ποινικό Κώδικα και η απουσία αυτού του όρου δημιουργεί προβλήματα, που γίνονται
ιδιαίτερα αισθητά στις περιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας. Αναφέρουμε ενδεικτικά
μερικά από αυτά τα προβλήματα: 1)Επειδή κατά κανόνα λαμβάνονταν υπόψη μόνο η
σωματική βία που προσβάλλει τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα του ατόμου, δεν
διώκονταν ποινικά ο δράστης της ψυχολογικής βίας και των ψυχικών τραυμάτων που
δημιουργούνται από τη λεκτική βία ή από άλλες παρενοχλήσεις. 2) Η ενδο-οικογενειακή
βία δεν άνηκε στις καταστάσεις που εδίναν δικαίωμα στην παρέμβαση της δικαιοσύνης.
Κι αυτό παρά το γεγονός ότι με τις νέες διατάξεις του Οικογενειακού Δικαίου έγινε
προσπάθεια δημιουργίας ισότιμων σχέσεων των δύο φύλων στα πλαίσια του γάμου. 3)
Η απουσία του όρου είχε δυσμενείς συνέπειες και στον τομέα της παροχής προστασίας
εκμέρους της αστυνομίας. Μη υπάρχοντος νομικού πλαισίου δεν ήταν δυνατή ούτε η
δικαστική ούτε η αστυνομική επέμβαση. 88
Το σημαντικότερο βήμα, μετά το εμφανή κενό του νόμου για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειασής βίας, σημειώθηκε κατά το έτος 2002 όταν συστήθηκε Διυπουργική
Επιτροπή89 για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και κατέθεσε στον

88
Βλ. σχ. Εθνικό Παρατήριο Για την Αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, Πρώτη Εθνική Έκθεση της
Ελλάδας, Νοέμβριος 2004
89
Στην Επιτροπή συμμετείχαν εκπρόσωποι της Γ.Γ.Ι., του Κ.Ε.Θ.Ι., των Υπουργείων Δικαιοσύνης, Δημόσιας Τάξης,
Πρόνοιας, της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο προϊστάμενος της εισαγγελίας Αθηνών και δύο ειδικοί
επιστήμονες. Βλ. σχετ. παράρτημα Ε΄, σελ. 119, Βλ. επίσης, Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας, Μελέτη -
Προτάσεις στο τελικό Σχέδιο Νόμου του ΥΠΕΣΔΔΑ "για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής
βίας" (κατ’ ανάθεση υποβολής γνωμοδοτήσεως από την Γ. Γ. Ισότητας του ΥΠΕΣΔΔΑ),
http://www.kethi.gr,

32
Υπουργό Εσωτερικών νομοσχέδιο που περιείχε 34 άρθρα για την πρόληψη και
αντιμετώπιση του φαινομένου.
Τον Οκτώβριο του 2002, η Διϋπουργική Επιτροπή κατέθεσε στον Υπουργό
Εσωτερικών το σχετικό με το θέμα νομοσχέδιο που επεξεργάστηκε σύμφωνα με την
εντολή τουΤο νομοσχέδιο αυτό έδωσε ένα σαφή ορισμό της ενδο-οικογενειακής βίας,
περιείχε δε και σημαντικές καινοτομίες. Μεταξύ των άλλων:
- Εισήγαγε το επιθυμητό μοντέλο του σφαιρικού νόμου: συνενώνε σε ένα
μόνοκείμενο διατάξεις που κατά κανόνα εντάσσονται χωριστά στον ποινικό και τον
αστικό κώδικα, αποφεύγοντας με τον τρόπο αυτό τις πιθανές νομικές διενέξεις και τις
λοιπές δυσκολίες που συνεπάγεται η εισαγωγή μιας υποθέσεως σε διαφορετικάδ
ικαστήρια, ενώ συγχρόνως εξοικονομεί χρόνο, ενέργεια και δαπάνες.
- Προέβλεψε τη δημιουργία των αναγκαίων κοινωνικών υπηρεσιών για την
εφαρμογή και τη λειτουργία του νέου νόμου..
- Σύμφωνα με τον ορισμό που έδινε, αναγνώρισε την ενδο-οικογενειακή βία ως
ιδιαίτερα επιβαρυντικό γεγονός, που αξιώνει βαρύτερες ποινές. Ο ορισμός
περιλαμβάνει τόσο τη σωματική και τη σεξουαλική, όσο και την ψυχολογική βία.
- Με τον όρο «μέλη της οικογένειας» εννοεί τους νόμιμους συζύγους, τα ζευγάρια
που συμβιώνουν ως σύντροφοι, τους γονείς τους και τα παιδιά τους.
- Χαρακτήριζε ως έγκλημα το συζυγικό βιασμό.
- Εισήγε σειρά μέτρων για την προστασία των μαρτύρων.
- Επέτρεψε τη συμμετοχή των οργανώσεων που αγωνίζονται εναντίον της βίας
κατά των γυναικών στην προδικασία και στη δίκη.
- Μερίμνησε ώστε η κατάθεση του θύματος να λαμβάνεται από αστυνομικό του
ιδίου φύλου, ειδικά εκπαιδευμένου.
- Εισήγε , ως εναλλακτική ή συμπληρωματική λύση στις ποινές φυλάκισης,
την θεραπευτική αγωγή του δράστη της βίας, η οποία θα ενθαρρύνει τους άνδρες
να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις βίας που διαπράττουν.
- Εισήγε μέτρα δικαστικής παρακολούθησης, τα οποία ενισχύονται και με
μέτρα απαγορευτικά: απαγόρευση εισόδου του κατηγορούμενου για άσκηση βίας
στην κατοικία του θύματος, αν α) έχει ιστορικό επανειλημμένων πράξεων βίας εναντίον
μελών της οικογένειάς του ή έχει δύο πρωτόδικες καταδίκες τα τελευταία τρία χρόνια για
παρόμοια αδικήματα ή αν β) η βία που άσκησε προκάλεσε τέτοια σωματική, σεξουαλική
ή ψυχική βλάβη, που βάζει σε κίνδυνο τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα ή τη σεξουαλική

33
ή ψυχική υγεία του θύματος ή αν γ) αρνείται να υποβληθεί σε θεραπευτική αγωγή
αυτοελέγχου.
-Προέβλεπε την ταχεία εκδίκαση των υποθέσεων που αφορούν περιστατικά
ενδο-οικογενειακής βίας.
-Προέβλεπε την ίδρυση και λειτουργία ειδικού Ταμείου για τα θύματα της ενδο-
οικογενειακής βίας και μ’ αυτό τον τρόπο εκδηλώνεται η μέριμνα για την ορθή εφαρμογή
του προτεινόμενου νόμου.
Θα πρέπει ακόμη να προσθέσουμε την πολύτιμη εμπειρία της πολυθεματικής
συμβουλευτικής Επιτροπής, που επεξεργάστηκε το νομοσχέδιο για την καταπολέμηση
της βίας στην οικογένεια και που ήταν επιφορτισμένη ειδικότερα με
• τη μελέτη του προβλήματος στην Ελλάδα,
• την ενημέρωση και την πληροφόρηση του κοινού και των επαγγελματιών δια
μέσου συνεδρίων, σεμιναρίων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων,
• την ενθάρρυνση για ερευνητικές εργασίες σχετικές με το πρόβλημα,
• τη διευκόλυνση της δημιουργίας των κατάλληλων υπηρεσιών για την
αντιμετώπιση όλων των μορφών που εμφανίζει η βία στους κόλπους της
οικογένειας
• την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των πιο πάνω υπηρεσιών, καθώς
και με τον έλεγχο ως προς την εφαρμογή και τον σεβασμό της σχετικής
νομοθεσίας.
Τα μέλη της συμβουλευτικής Επιτροπής ήταν εμπειρογνώμονες στο θέμα της ενδο-
οικογενειακής βίας, γνωρίζουν καλά το θέμα της βίας στην οικογένεια και προέρχονταν
τόσο από τον δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα. Τα προερχόμενα από τον
δημόσιο τομέα μέλη διορίζονταν από τα Υπουργεία Εσωτερικών, Υγείας,Πρόνοιας και
Κοινωνικών Υπηρεσιών, Δικαιοσύνης, Δημόσιας Τάξης, Παιδείας, από τους οργανισμούς
της Δημόσιας Διοίκησης που έχουν την ευθύνη της κοινωνικής προστασίας και από την
Αστυνομία. Ως προς τον ιδιωτικό τομέα, επιλέχθηκαν από οργανώσεις και οργανισμούς
που ασχολούνται με το πρόβλημα. Όταν πρόκειται για θύμα μικρότερο των 18 ετών, η
Επιτροπή εμπλουτιζόταν με παιδοψυχολόγο, παιδίατρο, ψυχίατρο και έναν ειδικό σε
θέματα κοινωνικής αρωγής.
Το νομοσχέδιο συνοδεύονταν και από την εισαγωγική έκθεση που βασίζεται στις
φεμινιστικές αρχές και τις κοινοτικές αξίες, εμφανίζει δε μια ανάλυση φεμινιστική για την
βία κατά των γυναικών. Όσο για τον ορισμό της βίας, υιοθετεί τον ορισμό του
Προγράμματος Δράσης του Πεκίνου και δέχεται ως τέτοια «οποιαδήποτε παράνομη

34
πράξη ή παράλειψη ή συμπεριφορά ή και απειλή, που προκαλεί βλάβη ή πόνο
σωματικό, σεξουαλικό ή ψυχικό, και γίνεται από οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας σε
βάρος άλλου μέλους της, επίσης τη βία που ασκείται στα πλαίσια της οικογένειας με
σκοπό την επίτευξη σεξουαλικής επαφής χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος,καθώς και
τον περιορισμό της ελευθερίας του».
Ως συνέχεια της ως άνω πολιτικής και σημαντικότατο βήμα για την ελληνική
νομοθεσία, αναφορικά με το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, υπήρξε η
συγκρότηση Ομάδων Εργασίας για την έρευνα και την επεξεργασία σύγχρονου
νομοθετικού πλαισίου για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας από το
Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και από το Υπουργείο
Δικαιοσύνης, αντίστοιχα. Το πόρισμα της Ομάδας Εργασίας του Υπουργείου
Εσωτερικών90 εκδόθηκε στις 8 Ιουλίου του 2005.
. Η Ομάδα Εργασίας του Υπουργείου Εσωτερικών ερεύνησε, συνέλεξε και μελέτησε
τις νομοθεσίες, τις πολιτικές και τα μέτρα των κρατών-μελών της Ε.Ε., και, στη συνέχεια,
κάλεσε σε διαβούλευση εκπροσώπους εμπλεκόμενων φορέων. Έπειτα από τις
παραπάνω ενέργειες, κατέληξε στη διαπίστωση νομοθετικού κενού στην υπάρχουσα
νομοθεσία αναφορικά με την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και συνέστησε
την άμεση επεξεργασία αυτοτελούς ειδικού νόμου, παραθέτοντας συγκεκριμένες
προτάσεις91.

3.3. Ο νόμος 3500/2006 «Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και
άλλες διατάξεις»

Σ΄ αυτό το ιδεολογικό, πολιτικό, κοινωνικό και προνοιακό πλαίσιο ψηφίστηκε και

δημοσιεύτηκε στις 24/10/2006 (ΦΕΚ 232/24-10-2006) ο ν. 3500/2006: «Για την
αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις»92 ο οποίος αποτελεί το
πρώτο ελληνικό νομοθέτημα που αναφέρεται αυτοτελώς στο φαινόμενο της
ενδοοικογενειακής κακοποίησης και υποδηλώνει τη πρόθεση του νομοθέτη να
αποτρέψει φαινόμενα μετατροπής της οικογένειας σε τόπο ατιμώρητης καταπάτησης των

90
Βλ. σχετικά, Πόρισμα της Ομάδας Εργασίας του ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας και της βίας κατά των συνοικούντων προσώπων, ο.π.

92[
Δημοσιεύτηκε στις 24.10.2006, ΦΕΚ 232/24.10.2006 και η ισχύς του άρχισε τρεις μήνες μετά
τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (άρθρ. 28 ν. 3500/2006).

35
ανθρωπίνων δικαιωμάτων93. Υπογραμμίζεται ότι οι διατάξεις του νόμου πρωτίστως
αντιμετωπίζουν την κακοποίηση εναντίον των γυναικών94, αλλά τείνουν να παρέχουν
προστασία και σε ένα ευρύτερο κύκλο εμπλεκόμενων προσώπων όπως τα παιδιά ή οι
υπερήλικες υλοποιώντας παράλληλα τη συνταγματική υποχρέωση της Πολιτείας για
παροχή αυξημένης προστασίας στην οικογένεια (άρθρο 21 Συντάγματος)και
φιλοδοξώντας να αντιστοιχήσουν την εθνική νομοθεσία με αυτήν των κρατών-μελών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ως άνω νόμος, περιέχει διατάξεις αστικού δικαίου(άρθρ. 3 κ.ε.
ν. 3500/200), διατάξεις ποινικού δικαίου(άρθρ. 6 κ.ε., 24 ν. 3500/2006), διατάξεις
προνοιακής πολιτικής (άρθρ. 21, 22 ν.3500/2006) ενώ εισάγει τον καινοφανή για τα
ελληνικά δεδομένα95 θεσμό της ποινικής διαμεσολάβησης (άρθρ. 11κ.ε. ν. 3500/2006) σε
μία προσπάθεια να υιοθετηθούν διαδικασίες συμφιλίωσης και καταλλαγής μεταξύ δράστη
και θύματος, διαδικασίες που αν και δεν ήταν άγνωστες στη μακραίωνη πορεία του
δικαιικού μας πολιτισμού ήταν εν τούτοις παραγκωνισμένες από το προϊσχύον σύστημα
ποινικής δικονομίας. Ακόμη, στον πρόσφατο νόμο, υπογραμμίζεται με έμφαση η
υποχρέωση των εκπαιδευτικών να ανακοινώνουν και κατά συνέπεια να κινούν το
σύστημα ποινικής δικαιοσύνης για οποιαδήποτε περίπτωση θυματοποίησης μαθητών
τους στα πλαίσια του οικογενειακού περιβάλλοντος.
Εκ προοιμίου σημειώνεται ότι, παρά τις επιμέρους ατέλειες που είναι σημαντικό
να επισημανθούν στον πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο, δεν πρέπει να υποβαθμίζεται η
συμβολή της ιδεολογικής λειτουργίας του και γενικότερα του δικαίου αφού δε μπορεί να
παραγνωριστεί ότι η νομοθεσία επιτελεί σημαντική προληπτική, ιδεολογική και διδακτική
λειτουργία. Έτσι, με τον ως άνω νόμο ανάγεται για πρώτη φορά από τον εθνικό νομοθέτη
το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής κακοποίησης σε κοινωνικό πρόβλημα αφού
αναγνωρίζεται ότι δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση αλλά σοβαρή κοινωνική παθογένεια
που εκδηλώνεται πρωτίστως εις βάρος των γυναικών παραβιάζοντας ατομικές τους

93
Βλ. εισαγωγή, παρ.2 αιτιολογικής έκθεσης από 1.6.2006 στο σχέδιο νόμου «Για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας».
94
Βλ. Πόρισμα Ομάδας Εργασίας ΥΠΕΣΔΔΑ (2005), σύμφωνα με το οποίο η ενδοοικογενειακή κακοποίηση έχει
προσλάβει και στην Ελλάδα ανησυχητικές διαστάσεις με θύματα κυρίως γυναίκες οι οποίες αποτελούν το 80-90% των
θυμάτων κακοποίησης αλλά και παιδιά. Εκτενή αναφορά για διενεργηθείσες έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο για την
κακοποίηση εις βάρος των γυναικών , τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτής (κακοποίησης)
95
Σημειώνεται ότι η χώρα μας είναι υποχρεωμένη να συμμορφωθεί προς την απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της
Ευρωπαϊκής Ένωσης της 15.3.2001 σχετικά με το καθεστώς των θυμάτων γενικά σε ποινικές διαδικασίες (Επίσημη
Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L 82 της 22.3.2001), το άρθρο 10 της οποίας επιβάλλει στα κράτη-μέλη την
προώθηση της διαμεσολάβησης σε ποινικές υποθέσεις το αργότερο μέχρι την 22.3.2006.

36
ελευθερίες όπως η αρχή της ισότητας (άρθρο 4 Συντάγματος) και παρεμποδίζοντας σε
κάθε περίπτωση την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους (βλ. αιτιολογική
έκθεση, ό.π.).
Με το άρθρ. 1 του ν.3500/2006, δίδονται οι ορισμοί των εννοιών
«ενδοοικογενειακή βία», «οικογένεια» και «θύμα ενδοοικογενειακής βίας». Ειδικότερα, η
άσκηση ενδοοικογενειακής κακοποίησης συνιστά αξιόποινη πράξη και επισύρει τις
κυρώσεις που προβλέπονται είτε από το συγκεκριμένο νόμο εφόσον εκφράζεται ως
προσβολή της σωματικής ακεραιότητας και υγείας (άρθρ. 6 ν.3500/2006), της
προσωπικής ελευθερίας (άρθρ. 7 ν.3500/2006), της γενετήσιας ελευθερίας (άρθρ. 8 ν.
3500/2006) και της γενετήσιας αξιοπρέπειας (άρθρ. 9 ν. 3500/2006) είτε του Ποινικού
Κώδικα εφόσον προσλαμβάνει τις ακραίες μορφές της ανθρωποκτονίας ή της
θανατηφόρας σωματικής βλάβης (άρθρα 299 και 311 Ποινικού Κώδικα). Η έννοια της
οικογένειας είναι διευρυμένη και καθορίστηκε από την εγγύτητα της συγγένειας ή της
σχέσεως που συνδέει διάφορα πρόσωπα ενώ εισάγεται και το κριτήριο της
συγκατοίκησης προκειμένου να δικαιολογηθεί η αυστηρή αντιμετώπιση των εγκλημάτων
από το νόμο. Έτσι σύζυγοι (και τέως), γονείς και παιδιά (φυσικά ή θετά, κοινά ή του ενός
συζύγου) και συγγενείς πρώτου και δεύτερου96 βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας
ανεξάρτητα αν συνοικούν ή όχι υπάγονται στις αυστηρές ρυθμίσεις του νόμου. Πρόσωπα
που συνδέονται με απώτερη του δεύτερου και μέχρι τέταρτου βαθμού συγγένεια(π.χ
πρώτα ξαδέρφια)καθώς και πρόσωπα των οποίων επίτροπος, δικαστικός
συμπαραστάτης ή ανάδοχος γονέας έχει ορισθεί μέλος της οικογένειας
συμπεριλαμβάνονται στην έννοια της οικογένειας εφόσον όμως συνοικούν. Επίσης
περιλήφθηκαν στην έννοια της οικογένειας ώστε να προστατεύονται κατά το νόμο,
ανήλικα πρόσωπα τα οποία υπό οποιαδήποτε σχέση και για οποιονδήποτε λόγο,
συνοικούν στην οικογένεια. Τέλος, η έννοια της οικογένειας διευρύνθηκε, μη
περιοριζόμενη στην οικογένεια που στηρίζεται στην έγγαμη σχέση των συζύγων αλλά
περιλαμβάνει και την ελεύθερη συμβίωση και κατά συνέπεια ως εγκλήματα
ενδοοικογενειακής βίας αντιμετωπίζονται και οι πράξεις της μόνιμης συντρόφου του
άνδρα ή του μόνιμου συντρόφου της γυναίκας και των τέκνων τους κοινών ή του ενός εξ’
αυτών ή εξ υιοθεσίας εφόσον συντρέχει η προϋπόθεση της συνοίκησης. Τα πρόσωπα
που δεν εμπίπτουν κατά τα ανωτέρω στην έννοια της οικογένειας, αν βιαιοπραγήσουν,
96
Σημειώνεται ότι στο σχέδιο νόμου στην ως άνω ρύθμιση υπάγονταν από τους συγγενείς μόνο αυτοί του πρώτου
βαθμού αποκλείοντας τους συγγενείς δεύτερου βαθμού όπως αδέρφια και παππούδες με εγγόνια για τους οποίους
προβλεπόταν ως προϋπόθεση η συνοίκηση.

37
αντιμετωπίζονται κατά τις κοινές διατάξεις του αστικού και του ποινικού δικαίου.
Σημαντική κρίνεται η επέκταση της έννοιας του θύματος ενδοοικογενειακής βίας - ώστε
να αξιώνει την προστασία του αστικού και ποινικού δικαίου – ακόμη και σε πρόσωπα
που δεν είναι άμεσοι αποδέκτες της κακοποίησης αλλά είτε πρόκειται για μέλη
οικογένειας στην οποία εκδηλώθηκε ακραίας μορφής κακοποίηση (ανθρωποκτονία,
θανατηφόρα σωματική βλάβη) είτε πρόκειται για ανηλίκους ενώπιον των οποίων
τελέστηκε οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη ενδοοικογενειακής βίας. Θεωρείται δε,
διακεκριμένη παραλλαγή του εγκλήματος της ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης και ο
δράστης τιμωρείται αυστηρότερα, αν η πράξη του τελέστηκε ενώπιον ανήλικου μέλους
της οικογένειας (άρθρ. 6 παρ. 3 ν. 3500/2006). Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του
νόμου, ελήφθησαν υπόψη επιστημονικά δεδομένα σύμφωνα με τα οποία οι πράξεις
ενδοοικογενειακής βίας επιδρούν αρνητικά στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των ανηλίκων
με κίνδυνο το φαινόμενο να διαιωνίζεται.97[1 Η διαγενεακή μεταφορά αποτελεί ένα άλλο
χαρακτηριστικό της ενδοοικογενειακής βίας(γίνεται λόγος και για "κληρονομικότητα" της
βίας). Η συζυγική-γονική δυσαρμονία έχει επιζήμιες επιπτώσεις σε όλα τα μέλη της
οικογένειας ακόμη και σ' αυτά που δεν είναι άμεσοι αποδέκτες αφού και μόνη η έκθεση
στην ως άνω συμπεριφορά δρα διαβρωτικά προκαλώντας διαρκή ψυχολογική
καταπόνηση. Οι συνέπειες της συζυγικής κακοποίησης στα παιδιά είναι τόσο σοβαρές
ώστε γίνεται λόγος για μια ιδιάζουσας μορφής κακοποίησή τους. Τα παιδιά μαθαίνουν
ότι η βία είναι ένας αποδεκτός τρόπος επίλυσης διαφορών, μία κατάσταση απαραίτητη
στις οικογενειακές συναλλαγές αφού είναι συνήθης τρόπος χειρισμού του στρες και των
πιέσεων. Εξάλλου, ερευνητικά δεδομένα υπέδειξαν ότι απαντάται κάποιου είδους σχέση
μεταξύ της βίαιης επιθετικότητας στον έγγαμο βίο και των δύο τύπων επιθετικότητας που
παρουσιάζεται στην οικογένεια καταγωγής: την έκθεση σε βίαιη συμπεριφορά και τη
σωματική βία που βιώνει το ίδιο το άτομο ενώ παιδιά που είναι μάρτυρες βίας μεταξύ
των γονέων τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν επιθετική
συμπεριφορά ή ψυχοπαθολογία από ό,τι τα παιδιά που δεν έχουν ανάλογες εμπειρίες.
Για την έκταση της έμμεσης θυματοποίησης των παιδιών μέσα από τη θέαση βίαιων
συμπεριφορών στον οικογενειακό τους χώρο και την αρνητική επίδραση στην
ψυχοσωματική τους εξέλιξη ώστε να καθίσταται αναγκαία η σχετική ρύθμιση του ν.
3500/2006, είναι χαρακτηριστική η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων σε υποθέσεις

97
Βλ. αιτιολογική έκθεση ν. 3500/2006, γενικά χαρακτηριστικά, παρ. 3.

38
λύσης του γάμου όπου σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά είναι μάρτυρες των σκηνών
βίας μεταξύ των γονιών τους98.
Το άρθρο 2 του ν.3500/2006 χρησιμεύει καταρχήν ως σημείο ιδεολογικής
αναφοράς με ιδιαίτερη παιδαγωγική και συμβολική αξία που εισάγει τη νέα αντίληψη για
τη μηδενική ανοχή απέναντι στη βία μέσα στο σπίτι. Έτσι αποδοκιμάζεται γενικά η
άσκηση βίας μεταξύ των μελών της οικογένειας αναγόμενη σε παράνομη συμπεριφορά
είτε αξιόποινη σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου είτε όχι, που επισύρει συνέπειες
κυρίως στο χώρο του αστικού δικαίου. Βέβαια, η νομική έννοια της βίας είναι ευρύτατη,
παρόλ’ αυτά αντιμετωπίζονται από τις ποινικές τουλάχιστον διατάξεις οι βασικότερες
μορφές της όπως η σωματική βία, η παράνομη βία και απειλή, ο σωματικός και ψυχικός
βασανισμός, οι προσβολές της γενετήσιας ελευθερίας και αξιοπρέπειας.
Τα άρθρα 3, 4, 5, 15 του ν. 3500/2006 περιέχουν αστικού και αστικού δικονομικού
δικαίου διατάξεις που όπως ήδη αναφέρθηκε θα μπορούσαν να είναι και περιττά. Έτσι,
προστέθηκε στα (μαχητά) τεκμήρια99 κλονισμού του γάμου η άσκηση βίας από τον ένα
σύζυγο εναντίον του άλλου ώστε να μη χρειάζεται το θύμα της κακοποίησης να
αποδείξει τον κλονισμό της έγγαμης σχέσης στην περίπτωση που επιθυμεί τη διάζευξη.
Μέχρι σήμερα, η νομολογία του διαζυγίου με αντιδικία, έχει να παρουσιάσει πλήθος
περιστατικών ξυλοδαρμών, ύβρεων και εκβιασμών μεταξύ των συζύγων που αποτελούν
από τους συχνότερα προβαλλόμενους λόγους ισχυρού κλονισμού της έγγαμης σχέσης.
Η ως άνω κακοποίηση είναι ασφαλώς φυλετικά προσδιορισμένη με τον σύζυγο – θύτη να
κακοποιεί τη γυναίκα του κατ’ επανάληψη, ακόμη και αναίτια ή από ‘χόμπι’ ή όταν αυτή
διαμαρτύρεται για τη δική του συμπεριφορά, ή και όταν βρίσκεται σε ευάλωτη κατάσταση
(π.χ εγκυμοσύνη) ή προξενώντας της βαριές σωματικές κακώσεις που χρήζουν
νοσηλείας {Από την πληθώρα νομολογιακού υλικού βλ. ΕφΘεσσαλονίκης 2464/1989,
Αρμενόπουλος 1989, σελ. 867, ΠολΠρωτΘεσσαλονίκης (γαμικές διαφορές) 925/1990

98
Ενδεικτικά μόνο από την πληθώρα σχετικών αποφάσεων, αναφέρονται οι: ΜονΠρωτΘεσσαλονίκης (ασφαλ. μέτρα)
1934/1984 (αδημ.) σύμφωνα με την οποία ο πατέρας που ήταν ετερόφυλος, βίαζε τη μητέρα μπροστά στα παιδιά,
ΜονΠρωτΘεσσαλονίκης 1107/1988, Αρμενόπουλος 42, σε. 664, σύμφωνα με την οποία η συμμετοχή στην αντιδικία
των γονέων του, είχαν καταστήσει το παιδί άτομο χωρίς εμπιστοσύνη στον εαυτό του, με μεγάλη ανασφάλεια και
δυσμενείς μελλοντικές επιπτώσεις στην ψυχοδιανοητική του κατάσταση, ΕφΑθηνών 766/2001,Τράπεζα Νομικών
Πληροφοριών ΔΣΑ, σύμφωνα με την οποία οι σκηνές βίας των γονέων εκτυλίσσονταν μπροστά στο ανήλικο παιδί,
ΣυμβΠλημμΚαστοριάς 243/1999, Ποινικά Χρονικά 2001, σελ. 269, σύμφωνα με την οποία τα υπόλοιπα παιδιά της
οικογένειας παρευρίσκονταν κατά την τέλεση αιμομιξίας και βιασμού της αδερφής τους από τον πατέρα τους κ.α.,
99
Σύμφωνα με το ισχύον άρθρο 1439&2 του Αστικού Κώδικα τα υπόλοιπα τεκμήρια είναι η διγαμία, η μοιχεία, η
εγκατάλειψη και η επιβουλή της ζωής του ενάγοντα.

39
(αδημ.), ΜονΠρωτΘεσσαλονίκης (ασφαλιστικά μέτρα) 6089/1991 (αδημ.), ΕφΑθηνών
766/2001 (Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΔΣΑ), ΑΠ 161/2002, Ελληνική Δικαιοσύνη
100
43, σελ. 1378 κ.λ.π } . Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ανεξάρτητα από την έκταση και
τη βαρύτητά τους, θα έπρεπε παράλληλα να αποδείξει η σύζυγος στο δικαστήριο ότι
επρόκειτο για γεγονότα κλονιστικά της έγγαμης σχέσης γεγονός που αν και
αυταπόδεικτο, δεν θα αποτελούσε πρόβλημα αν δεν υπήρχε μια ιδεολογικά
προσδιορισμένη νομολογιακή πρακτική σύμφωνα με την οποία η χειροδικία θα
μπορούσε να μην αποτελεί κλονιστικό γεγονός από μόνη της αλλά κοινωνικά ανεκτή
πράξη όταν υπήρχε προσβολή ή υπόνοια προσβολής της συζυγικής πίστης που
‘δικαιολογούσε’ την άσκησή της.
Με το άρθρο 4 καθίσταται σαφές ότι η σωματική βία σε βάρος των ανηλίκων ως
μέσο σωφρονισμού από τους γονείς απαγορεύεται και δεν περιλαμβάνεται στα
επιτρεπτά σωφρονιστικά μέτρα του Αστικού Κώδικα.101[Σε αντίθετη δε περίπτωση,
αφορούν κακή άσκηση της επιμέλειας ώστε το Δικαστήριο να μπορεί και να πρέπει να
λάβει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο102. Στο σημείο αυτό και με δεδομένη κυρίως την
παιδευτική σημασία της εν λόγω διάταξης αφού όπως αναφέρθηκε ήδη παρέχεται
προστατευτική κάλυψη από τις υπάρχουσες διατάξεις του Αστικού Κώδικα,
επισημαίνονται τα ακόλουθα: Η άσκηση σωματικής βίας103 δεν θα έπρεπε να είναι η
μοναδική έκφραση κακοποίησης που απαγορεύεται ως σωφρονιστική συμπεριφορά εις
βάρος του παιδιού. Σκοπιμότερο θα ήταν στο νέο νόμο να απαγορεύονταν ρητά και

100
Βλ σχετ. Μπεχλιβάνη Ν., «Η βία στην οικογένεια: Νομική και κοινωνιολογική προσέγγιση». Διδακτορική διατριβή
στο Μάθημα της Κοινωνιολογίας του Δικαίου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και
Κοινωνιολογίας του Δικαίου, Θεσσαλονίκη, 2002
101
Άρθρο 1518&2βΑΚ: Η λήψη σωφρονιστικών μέτρων επιτρέπεται μόνο εφόσον αυτά είναι παιδαγωγικώς αναγκαία
και δεν θίγουν την αξιοπρέπεια του τέκνου.
102
Ο Αστικός Κώδικας και πριν την ψήφιση του νέου νόμου, διαπνεόμενος από παιδοκεντρικές αντιλήψεις και έχοντας
ανάγει την έννοια του συμφέροντος του παιδιού σε βασική του αρχή, περιέχει μεταξύ άλλων μια σειρά προστατευτικών
διατάξεων για τα παιδιά στις οποίες μπορεί να αναφερθεί ο εφαρμοστής του δικαίου στις περιπτώσεις κακοποίησής
τους στα πλαίσια της οικογένειας. Έτσι, αφενός περιέχει το ιδεολογικό πλαίσιο για την απαγόρευση άσκησης
σωματικής βίας ως σωφρονιστικού μέτρου αφού κατ’ εξοχήν θίγει την αξιοπρέπεια του παιδιού (βλ. παραπάνω άρθρ.
1518&2βΑΚ), αφετέρου προβλέπει κατασταλτικά μέτρα για τις περιπτώσεις που εκδηλώνεται αντίστοιχη συμπεριφορά
εκ μέρους των γονέων (άρθρα 1532 κ.ε. ΑΚ). Μάλιστα η ευρύτητα της διατυπώσεως ‘κάθε πρόσφορο μέτρο’ επιτρέπει
στο Δικαστή -ή στον Εισαγγελέα κατά το κρίσιμο για την προστασία του παιδιού διάστημα μέχρι να εκδοθεί απόφαση-
να γίνει ένας ξεχωριστός Συνήγορος του παιδιού και εξισορροπώντας ανάμεσα στο σεβασμό στην οικογένεια και στην
επέμβαση της Πολιτείας να φθάσει -αν χρειαστεί- και μέχρι το ‘διαζύγιο’ του ανηλίκου από τους γονείς του
103
Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση ως σωματική βία πρέπει να αντιμετωπίζεται κάθε πράξη επιβολής πόνου ή
σωματικής δυσφορίας με σκοπό το σωφρονισμό του ανηλίκου ή τον έλεγχο της συμπεριφοράς του.

40
άλλες πρακτικές στις οποίες δεν θα μπορούν να καταφεύγουν οι γονείς για το
σωφρονισμό των παιδιών τους όπως η υβριστική, σκληρή και υποτιμητική συμπεριφορά,
η κακομεταχείριση και γενικότερα η ψυχολογική κακοποίηση, πρακτικές που
υπονομεύουν την ψυχοσωματική ανάπτυξη των ανηλίκων παράλληλα όμως είναι
αντιπαιδαγωγικές και θίγουν την αξιοπρέπειά τους ώστε να μη βρίσκουν νομικό έρεισμα
στο ισχύον άρθρο 1518&2βΑΚ.
Η άσκηση ενδοοικογενειακής κακοποίησης επισύρει (και) την επιδίκαση
χρηματικής ικανοποίησης του θύματος λόγω ηθικής βλάβης που δεν μπορεί μάλιστα να
είναι μικρότερη των 1000 ευρώ εκτός και αν ο παθών ζητήσει μικρότερο ποσό. Με τον
τρόπο αυτό ο νέος νόμος (άρθρο 5) έμμεσα αναγνωρίζει ότι η άσκηση βίας μέσα στο
σπίτι είναι άδικη πράξη και επομένως υπάρχει αξίωση για αποκατάσταση της ηθικής
βλάβης, ρύθμιση η οποία θα έπρεπε να είναι περιττή αφού ο Αστικός Κώδικας παρέχει
αντίστοιχη δυνατότητα στο Δικαστή για κάθε αδικοπραξία. Το ότι όμως δεν ήταν καθόλου
αυτονόητο ότι ο ξυλοδαρμός της συζύγου συνιστούσε άδικη πράξη αλλά ενίοτε κρινόταν
ως δικαιολογημένος, προκύπτει από την άρνηση της νομολογίας (τουλάχιστον της
δημοσιευμένης) μέχρι τώρα, να επιδικάσει στη σύζυγο αντίστοιχη αποζημίωση.
Το κρισιμότερο ίσως σημείο σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης που
είναι η προσωρινή προστασία των θυμάτων, πραγματεύονται τα άρθρα 15 ( από τα
πολιτικά δικαστήρια) και 18 (από τα ποινικά δικαστήρια) του νέου νόμου. Έτσι
στην αντίστοιχη διάταξη του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας προστίθεται ενδεικτική
περιπτωσιολογία για τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας ώστε εις βάρος του δράστη
εκτός από τη μετοίκηση να μπορούν να επιβληθούν η απαγόρευση να προσεγγίζει τους
χώρους εργασίας ή κατοικίας του θύματος, τις κατοικίες των στενών συγγενών του104[21],
τα εκπαιδευτήρια των παιδιών και ξενώνες φιλοξενίας105[22]. Σημειώνεται ότι ήδη
προβλέπεται106 και εφαρμόζεται στην πράξη η δυνατότητα κατάθεσης αίτησης
μετοίκησης . Με δεδομένο όμως ότι ο νομοθέτης αναγνωρίζει τη δυσχερή θέση στην
οποία περιέρχεται το θύμα ενδοοικογενειακής κακοποίησης και επιθυμεί να εξασφαλίσει
την αποτελεσματικότερη προστασία του, θα ήταν χρήσιμο στο συγκεκριμένο άρθρο του

104
Ιδιαίτερα χρήσιμη ρύθμιση αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες με τα παιδιά τους
καταφεύγουν στο σπίτι των γονέων τους.
105
Για την καλύτερη προστασία των θυμάτων, είναι αναγκαίο το Δικαστήριο να ορίζει και τη χρηματική ποινή που
προβλέπεται από τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (άρθρο 947) για τις περιπτώσεις που ο δράστης παραβιάσει τα
επιβαλλόμενα μέτρα.
106
Άρθρο 735 Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας

41
νέου νόμου να προστεθεί εκτός από τη μετοίκηση και η δικονομική δυνατότητα της
προσωρινής διαταγής για την απομάκρυνση του δράστη ακόμη και χωρίς κλήτευσή του
μέχρι να εκδοθεί η απόφαση. Η ίδια προστασία για το θύμα με την επιβολή
περιοριστικών όρων στο δράστη παρέχεται και από τα ποινικά δικαστήρια.
Τα άρθρα 6, 7, 8, 9 του νέου νόμου θεσμοθετούν το αξιόποινο της
ενδοοικογενειακής βίας και στις τρεις μορφές της δηλαδή τη σωματική, την ψυχολογική
και τη σεξουαλική. Για πρώτη φορά η ποινική νομοθεσία αντιμετωπίζει τη βία στο σπίτι
με ειδικές - αυστηρότερες – διατάξεις αποκλίνοντας από τη μέχρι τώρα αντίληψη της
ενιαίας αντιμετώπισης των εγκλημάτων είτε διαπράττονται μέσα στους κόλπους της
οικογένειας είτε εκτός αυτής. Επιπλέον, ποινικοποιεί το βιασμό στα πλαίσια του γάμου
ενώ θεσπίζει την αυτεπάγγελτη δίωξη των σχετικών με την ενδοοικογενειακή βία
εγκλημάτων (άρθρο 17 ν. 3500/2006).
Συγκεκριμένα, με το άρθρο 6 αντιμετωπίζονται οι σοβαρότερες μορφές
ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης και ανάγονται σε διακεκριμένες παραλλαγές των
πράξεων που προβλέπονται από τις αντίστοιχες διατάξεις του Ποινικού Κώδικα περί
σωματικών βλαβών. Έτσι για την αναγωγή της ενδοοικογενειακής κακοποίησης σε
αξιόποινη συμπεριφορά θα πρέπει να προκληθεί σωματική κάκωση ή βλάβη της
(σωματικής ή ψυχικής) υγείας ακόμη και εντελώς ελαφρά, ως απόρροια όμως σ’ αυτή
την περίπτωση συνεχούς συμπεριφοράς. Εξάλλου ως διακεκριμένη παραλλαγή
σωματικής βλάβης προβλέπεται η μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού ή ψυχικού
πόνου (βασανιστήρια) που επιτυγχάνεται ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση του
θύματος και ανάγεται σε κακουργηματική πράξη. Ως "σωματική κάκωση" μπορεί να
νοηθεί κάθε απώλεια ή αλλοίωση της ύλης του σώματος που αντικειμενικά δημιουργεί
κατάσταση χειρότερη της προηγούμενης(απώλεια μελών σώματος, εγκαύματα,
εκχυμώσεις κ.λ.π). Η "βλάβη της υγείας" αναφέρεται σε κάθε πρόκληση ή επιδείνωση
μιας παθολογικής κατάστασης ή της λειτουργίας των ανθρωπίνων οργάνων(ασθένειες
εσωτερικών ή εξωτερικών οργάνων, δηλητηριάσεις κ.λ.π). Ζήτημα γεννάται κατά πόσο
υπάγεται στις διατάξεις περί σωματικών βλαβών του Ποινικού Κώδικα ή στις διατάξεις
του ν. 3500/2006 η άσκηση ψυχολογικής βίας που στο χώρο της οικογένειας δεν είναι
αμελητέα και μπορεί να εμφανίζεται ως πρόκληση ψυχικού πόνου ή ψυχικής οδύνης, ως
ψυχολογική απόρριψη ή συναισθηματική αποστέρηση, ως μη εκδήλωση στοργής και
αγάπης, υπό τη μορφή ταπεινώσεων κ.λ.π. Εφόσον οι ως άνω πράξεις δε συνεπάγονται
είτε βλάβη της σωματικής ή ψυχικής υγείας είτε διατάραξη του κεντρικού νευρικού
συστήματος είτε δημιουργία παθολογικής κατάστασης τότε, ακόμη και αν είναι βέβαιη η

42
πρόκληση ψυχικών τραυμάτων είναι αμφίβολο αν μπορεί να γίνει επίκληση των ως άνω
διατάξεων.
Ακόμη, παρέχεται αυξημένη προστασία στην έγκυο,107[ στο ανήλικο μέλος της
οικογένειας αλλά και σε κάθε άλλο μέλος της το οποίο για οποιονδήποτε λόγο αδυνατεί
να αντισταθεί (π.χ υπερήλικες, άτομα με ειδικές ανάγκες). Στο σημείο αυτό ο νομοθέτης
ανάγει ακόμη μία φορά την ανηλικότητα σε αυτοτελές έννομο αγαθό σε αντίθεση με τον
Ποινικό Κώδικα καθώς επίσης την ‘αδυναμία’ ή ‘μειονεξία’ κάποιων προσώπων τα οποία
κρίνει ότι χρειάζονται ιδιαίτερης προστασίας.
Στο άρθρο 7 αντιμετωπίζονται οι σοβαρότερες προσβολές της προσωπικής
ελευθερίας του θύματος ενδοοικογενειακής βίας αναγόμενες επίσης σε διακεκριμένες
παραλλαγές των αντίστοιχων πράξεων που προβλέπονται από τις διατάξεις του Ποινικού
Κώδικα. Σημειώνεται ότι η έννοια της βίας ως μέσο εξαναγκασμού του θύματος είναι
διευρυμένη, ώστε να αρκεί για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος και η βία κατά
πραγμάτων. Στα άρθρα 8 και 9 αντιμετωπίζονται τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας
ελευθερίας και αξιοπρέπειας ως ιδιαίτερης απαξίας εγκλήματα στα πλαίσια της
οικογένειας . Όπως προαναφέρθηκε ποινικοποιείται ο βιασμός μέσα στο γάμο108 ενώ η
σοβαρότητα της επίθεσης κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας δεν αναφέρεται στη
βαναυσότητα της προσβολής αλλά στη βαναυσότητα του τρόπου με τον οποίο
διαπράχτηκε (ιδιαίτερα ταπεινωτικός λόγος ή έργο).
Όλες τις παραπάνω πράξεις, ο νόμος τις ανάγει σε αξιόποινες είτε
πλημμεληματικές είτε κακουργηματικές και επιβάλλει αντίστοιχες κυρώσεις. Παράλληλα
όμως, προβλέπει και τη διαδικασία της ποινικής διαμεσολάβησης109 που φιλοδοξεί να
107
Δεν είναι λίγες οι φορές που άσκηση συζυγικής κακοποίησης δεν σταματά ούτε καν κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης
ο
της συζύγου. Βλ. ενδεικτικά, ΑΠ 1638/1983, Ποινικά Χρονικά ΛΔ, σελ. 527 όπου η σύζυγος-θύμα διένυε τον 5 μήνα
κύησης, ΑΠ 493/2002 (αδημοσίευτη) σύμφωνα με την οποία η κακοποίηση από τον σύζυγο ήταν συνεχής και
επαναλαμβανόμενη ακόμη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
108
Υπενθυμίζεται ότι μέχρι σήμερα μόνον ο εξαναγκασμός της συζύγου σε συνουσία δεν ήταν αξιόποινος ενώ αντίθετα
ο εξαναγκασμός της συζύγου από τον σύζυγό της σε άλλη ασελγή πράξη (π.χ παρά φύση συνεύρεση) υπαγόταν στη
διάταξη 336 του Ποινικού Κώδικα . Αξιόποινος ήταν (και εξακολουθεί βέβαια να είναι) ο βιασμός οποιουδήποτε άλλου
μέλους της οικογένειας που εφόσον αφορά συγγενείς εξ αίματος ανιούσας και κατιούσας γραμμής ή αδέρφια,
συντρέχει σε αληθινή συρροή και με το αδίκημα της αιμομιξίας .
109
Η αποδικαστηριοποίηση που ονομάζεται και εκτροπή, περιλαμβάνει κάθε παρέκκλιση από το σύστημα απονομής
δικαιοσύνης σύμφωνα με την οποία χωρίς να καταργείται η κείμενη νομοθεσία, κινούνται οι διαδικασίες παραπομπής
της υπόθεσης σε κοινωνικούς, προνοιακούς, παιδαγωγικούς ή ιατρικούς φορείς. Πρόκειται για διαδικασία που
επικράτησε ως διαμεσολάβηση και προβλέπεται τόσο από τη Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού όσο και τους
Κανόνες του Πεκίνου.Υπενθυμίζεται ότι αντίστοιχος θεσμός ποινικής διαμεσολάβησης στη χώρα μας είναι και το
πρόσφατα θεσπισμένο αναμορφωτικό μέτρο εις βάρος ανήλικου δράστη σύμφωνα με το οποίο προβλέπεται η

43
συνδεθεί με την άμεση ικανοποίηση του θύματος, την επιτάχυνση της απονομής ποινικής
δικαιοσύνης και την προώθηση θεσμικών διαλογικών δομών στην έννομη τάξη μας. Για
τα εγκλήματα που τελούνται στην οικογένεια λόγω της ιδιαιτερότητας του χώρου και των
έντονων ηθικών και συναισθηματικών σχέσεων που συνδέουν τους πρωταγωνιστές των
εγκληματικών πράξεων, η μη συμπλήρωση της οποιασδήποτε νομικής (αστικής ή/και
ποινικής ) προστασίας με ιατροκοινωνικά μέτρα, η μη θεραπευτική προσέγγιση και
συμβουλευτική παρέμβαση στην οικογένεια όπου έχει εκδηλωθεί βίαιη συμπεριφορά,
καθιστούν αβέβαιο το μέλλον της οικογένειας σε κρίση. Κάτω από αυτό το πρίσμα, το
ιδεολογικό πλαίσιο όπως εκφράζεται μέσα από τη θέσπιση του θεσμού της ποινικής
διαμεσολάβησης μπορεί να σηματοδοτήσει μια καινούργια αντίληψη για την
αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Ιδιαίτερη όμως προσοχή απαιτείται τόσο στο
σχεδιασμό όσο και στην εφαρμογή των επιμέρους διατάξεων καθώς επίσης και στην
οργάνωση και την κάλυψη των κενών στην προνοιακή υποδομή ώστε η εφαρμογή του
νέου θεσμού να μην αποτελέσει το πρόσχημα για μία απλώς ευνοϊκή μεταχείριση του
δράστη που θα αποφεύγει το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης υποβαλλόμενος σε ένα
θεραπευτικό – συμβουλευτικό σύστημα. Ειδικότερα, η ποινική διαμεσολάβηση μπορεί να
εφαρμοστεί σε περιπτώσεις διάπραξης πλημμελημάτων110 στον οικογενειακό χώρο ως
δυνατότητα συνδιαλλαγής και συμφιλίωσης μεταξύ δράστη και θύματος, με αποτέλεσμα
την εξάλειψη του αξιόποινου των συγκεκριμένων πράξεων. Οι προϋποθέσεις που
πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά προκειμένου να διαταχτεί η ποινική διαμεσολάβηση
από τον Εισαγγελέα, αφορούν το πρόσωπο του δράστη και είναι: η υπόσχεση ότι δεν θα
επαναλάβει την πράξη111, η αποδοχή της παρακολούθησης ειδικού θεραπευτικού

συνδιαλλαγή μεταξύ δράστη και θύματος για έκφραση συγνώμης και εν γένει εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης η
επιτυχής ολοκλήρωση της οποίας (συνδιαλλαγής) άγει σε αποχή από την ποινική δίωξη.
110
Αντίθετα η διάπραξη ακραίων μορφών κακοποίησης υπό μορφή κακουργημάτων έχει ως επακόλουθο τη διατήρηση
στο ακέραιο της ποινικής αξίωσης της Πολιτείας και την υποβολή του δράστη στο κυρωτικό πλαίσιο που ορίζεται από
την ποινική νομοθεσία.
111
Η πρακτική σημασία της πρώτης προϋπόθεσης είναι μάλλον αμφιλεγόμενη με δεδομένο ότι σε αντίστοιχες
υποθέσεις διαζυγίου με προβαλλόμενο λόγο (και) την άσκηση κακοποίησης από τον σύζυγο, αναφέρεται στα κείμενα

των αποφάσεων η επιδειχθείσα μεταμέλεια και η υπόσχεση ότι δεν θα επαναληφθεί η βίαιη συμπεριφορά,
υπόσχεση η οποία δεν τηρείται (βλ. ενδεικτικά Εφ Αθηνών 766/2001). Εξάλλου, ένα από τα
χαρακτηριστικά της ενδοοικογενειακής κακοποίησης είναι και το ότι ασκείται κατ’ επανάληψη
γεγονός που εξαρτά την τήρηση της πρώτης προϋπόθεσης από την επιτυχή έκβαση της δεύτερης.

44
προγράμματος112 και η αποκατάσταση των συνεπειών που προκλήθηκαν από την πράξη
του ή η καταβολή εύλογης χρηματικής ικανοποίησης. Εφόσον ο δράστης συμμορφωθεί
με τους ως άνω όρους για χρονικό διάστημα τριών ετών, τότε η σχετική διαδικασία
ολοκληρώνεται και εξαλείφεται η ποινική αξίωση της πολιτείας για το έγκλημα που
αφορά. Αν αντίθετα, ο Εισαγγελέας διαπιστώσει την υπαίτια μη ολοκλήρωση της
διαμεσολάβησης, τη διακόπτει με αποτέλεσμα να ανασυρθεί η δικογραφία από το αρχείο
και η ποινική διαδικασία να συνεχιστεί κατά τις οικείες διατάξεις του Κώδικα Ποινικής
Δικονομίας. Όσον αφορά τις αστικές συνέπειες, η συμφωνία των διαδίκων για την
έναρξη της διαδικασίας ποινικής διαμεσολάβησης ισχύει ως συμβιβασμός ως προς τις
χρηματικές αξιώσεις από το έγκλημα ενδοοικογενειακής βίας. Για το δικαίωμα διάζευξης,
η ως άνω συμφωνία των συζύγων δεν εμποδίζει την άσκησή του αφού μπορεί ο
απώτερος σκοπός του νόμου να είναι η ενότητα της οικογένειας πλην όμως δεν είναι
δυνατόν να αποκλειστεί το ενδεχόμενο το θύμα, αν και δηλώνει πρόθυμο για ποινική
διαμεσολάβηση, να επιθυμεί παρόλ’ αυτά τη λύση του γάμου.113Παρά τις επιμέρους
επισημάνσεις, ο πρωτότυπος για τα ελληνικά χρονικά θεσμός της ποινικής
διαμεσολάβησης θα κριθεί στην εφαρμογή του και κατά πάσα πιθανότητα θα
απασχολήσει εκτεταμένα την επιστήμη και τη νομολογία.
Κάθε προσπάθεια εκφοβισμού ή δελεασμού μαρτύρων, οι οποίοι καλούνται να
καταθέσουν στο πλαίσιο αστικής ή ποινικής δίκης για υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας
αντιμετωπίζεται ως πράξη παρακώλυσης της απονομής δικαιοσύνης. Σημειώνεται ότι
στη μη δημοσιοποίηση αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας ώστε να γίνεται λόγος για
«σκοτεινό αριθμό» αυτών των αδικημάτων, συμβάλλουν εκτός των άλλων και δυσκολίες
δικονομικού χαρακτήρα που σχετίζονται με την κίνηση της ποινικής δίωξης αλλά και την
αποδεικτική διαδικασία και κρίνουν σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα εφαρμογής των
υφιστάμενων κανονιστικών διατάξεων. Με την προαναφερθείσα ρύθμιση παρέχεται
προστασία στους μάρτυρες οι οποίοι επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις
προέρχονται από το συγγενικό ή φιλικό περιβάλλον του δράστη είναι περισσότερο
ευάλωτοι σε πιέσεις προκειμένου να μη καταθέσουν. Ας μη ξεχνάμε ότι κατά την

112
Αναφέρεται στην παρακολούθηση συμβουλευτικού - θεραπευτικού προγράμματος ειδικού για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας σε δημόσιο φορέα χωρίς να κατονομάζεται ο φορέας αυτός. Η επιτυχία της σχετικής ρύθμισης
προϋποθέτει την πλήρωση κενών στην προνοιακή υποδομή, ενώ υιοθετείται η συνεργασία των φορέων υγείας –
πρόνοιας με τις δικαστικές αρχές.
113
Η διατήρηση του δικαιώματος εκ μέρους του συζύγου – θύματος, αφορά μόνο τη διάζευξη και όχι τη διακοπή της
συμβίωσης για εύλογη αιτία για την οποία δεν υπάρχει ρητή πρόβλεψη στο νόμο.

45
εκδίκαση σχετικών αδικημάτων, πολλές φορές οι μαρτυρικές καταθέσεις αποτελούν τα
μοναδικά αποδεικτικά μέσα. Με την προστασία των μαρτύρων ώστε να αποφευχθεί η
σύγκρουση καθηκόντων που συχνά αντιμετωπίζουν τα μέλη της οικογένειας όταν
εξετάζονται σε σχετικές υποθέσεις, σχετίζεται η ανωμοτί εξέτασή αφού η συγγενική ή
φιλική σχέση με τους πρωταγωνιστές των αδικημάτων πιθανολογεί μια
προκατειλημμένη (θετική ή αρνητική) στάση απέναντι στο δράστη. Ιδιαίτερα για την
προστασία των ανηλίκων και για να αποφεύγεται πρόσθετη ψυχική ταλαιπωρία από την
ψυχοφθόρο ποινική διαδικασία, προβλέπεται ότι καταρχήν δεν κλητεύονται ως μάρτυρες
στο δικαστήριο αλλά διαβάζεται η κατάθεση που έχουν δώσει κατά την προδικασία.
Σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης, έντονος προβάλλει ο κίνδυνος
δευτερογενούς θυματοποίησης που αφορά την ταλαιπωρία αλλά και την έμμεση βλάβη
που υφίστανται τα θύματα από την καχύποπτη έως αποδοκιμαστική στάση του
κοινωνικού (συγγενικού-φιλικού) περιβάλλοντος ή των φορέων κοινωνικού
ελέγχου(αστυνομικοί, ανακριτικοί υπάλληλοι, δικαστικοί λειτουργοί, ιατροδικαστές κ.λ.π).
Σε μια προσπάθεια να αποτραπούν ο στιγματισμός της οικογένειας στο ευρύτερο
κοινωνικό περιβάλλον της και οι εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες σε όλα τα μέλη της,
κυρίως όμως στα ανήλικα, το άρθρο 20 θεσπίζει την ειδικότερη υποχρέωση των
ανακριτικών υπαλλήλων που άσκησαν ανακριτικά καθήκοντα σε υποθέσεις
ενδοοικογενειακής βίας να τηρήσουν το απόρρητο της ανάκρισης. Έτσι, η ρητή
συνταγματική επιταγή για το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του
ατόμου ενεργοποιείται και στις συγκεκριμένες υποθέσεις αφού απαγορεύεται κατά το
στάδιο της προανάκρισης που διενεργείται στα πλαίσια της αυτόφωρης διαδικασίας από
τις αρμόδιες αστυνομικές αρχές, να ανακοινώνονται σε οποιονδήποτε και με
οποιονδήποτε τρόπο τα στοιχεία του δράστη και του θύματος.
Μία ακόμη καινοτομία του νέου νόμου είναι η αυτεπάγγελτη δίωξη που
προβλέπεται για τα αδικήματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης και η εφαρμογή της
αυτόφωρης διαδικασίας εις βάρος του υπαιτίου. Αναφέρθηκε ήδη, ότι δικονομικές
δυσκολίες μπορεί να υπονομεύουν την προστασία που παρέχουν διατάξεις ουσιαστικού
ποινικού δικαίου. Έτσι για να λειτουργήσει το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης θα πρέπει
αρχικά να ασκηθεί ποινική δίωξη γεγονός το οποίο προϋποθέτει τη δημοσιοποίηση της
παράνομης συμπεριφοράς. Είναι όμως «κοινός τόπος» ότι ελάχιστες από τις αξιόποινες
πράξεις που συντελούνται στο χώρο της οικογένειας καταγγέλλονται ενώ δεν είναι λίγες
οι φορές που ανακαλείται η έγκληση από το θύμα με συνέπεια την παύση της ποινικής

46
δίωξης αφού τα σχετικά αδικήματα μέχρι σήμερα διώκονταν κατ’ έγκληση114. Ήδη με το
νέο νόμο η αυτεπάγγελτη δίωξη των σχετικών αδικημάτων αποτρέπει κάθε συναλλαγή ή
προσπάθεια επηρεασμού του θύματος από το δράστη προκειμένου ο τελευταίος να
αποφύγει την τιμωρία του.
Η αποτελεσματικότητα της ποινικής προστασίας δοκιμαζόταν –και υπονομευόταν
- έντονα από το μακρύ χρονικό διάστημα της ποινικής δίκης γεγονός το οποίο
προσελάμβανε ολέθριες διαστάσεις σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας αν ληφθεί
υπόψη ότι συνήθως εξακολουθούσαν να συγκατοικούν δράστης και θύμα. Στα πλαίσια
της προστασίας των θυμάτων που πρέπει να είναι άμεση, παράλληλα με τις
δυνατότητες που προβλέπονται από τις διατάξεις αστικού δικονομικού δικαίου
(βλ.παραπάνω), το άρθρο 17&2 προβλέπει ότι στις περιπτώσεις πλημμελημάτων
ενδοοικογενειακής βίας εφαρμόζεται η ίδια διαδικασία που ισχύει για τα επ’ αυτοφώρω
καταλαμβανόμενα αδικήματα. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η ταχεία απονομή της
δικαιοσύνης και αποτρέπεται η διαιώνιση της εντάσεως στις σχέσεις μεταξύ των μελών
της οικογένειας.115
Τέλος, ο νέος νόμος περιέχει και διατάξεις προνοιακής πολιτικής μέσα από τη
θέσπιση της ηθικής και υλικής αρωγής των θυμάτων. Στα άρθρα 21 και 22
προβλέπονται αφενός η κοινωνική συμπαράσταση από Φορείς που λειτουργούν είτε ως
ΝΠΔΔ είτε ως ΝΠΙΔ ειδικά για το σκοπό αυτό116[, αφετέρου η υπαγωγή των θυμάτων στις
ευνοϊκές διατάξεις για την παροχή του ευεργετήματος πενίας ώστε να μην επιβαρύνονται

114
Βλ. σχ. Μπεχλιβάνη Ν.,ο.π., όπου κατά την καταγραφή περιστατικών ενδοοικογενειακής κακοποίησης μέσα από
βουλεύματα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών και αποφάσεις του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης,
εντοπίστηκαν αρκετές περιπτώσεις ανάκλησης της έγκλησης είτε κατά το στάδιο της προδικασίας είτε στο ακροατήριο.
115
Για τον ίδιο λόγο εξάλλου, στο προσχέδιο νόμου προβλεπόταν ότι σε περίπτωση που ζητηθεί από τον
κατηγορούμενο αναβολή επί τριήμερο, θα διατασσόταν υποχρεωτικά η κράτησή του. Παρόλ’ αυτά, ο νομοθέτης δεν
τόλμησε να εισάγει την ως άνω ρύθμιση και στο τελικό σχέδιο νόμου ώστε να είναι ολοκληρωμένη η άμεση και
προσωρινή προστασία του θύματος.
116
Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση (ό.π. παραπάνω), πρόκειται για φορείς που λειτουργούν υπό την εποπτεία του
Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καθώς και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η αόριστη και
γενική όμως αναφορά σε φορείς την ύπαρξη των οποίων κανείς και κυρίως καμία δεν γνωρίζουν ώστε να
προστρέξουν σε βοήθεια, ίσως δημιουργήσει προβλήματα στην αποτελεσματικότητα της εν λόγω διάταξης. Θα ήταν
σκοπιμότερη είτε η ρητή αναφορά σε συγκεκριμένους φορείς στο κείμενο του νόμου είτε η πρόβλεψη για έκδοση
εκτελεστικού διατάγματος για τον καθορισμό των ως άνω φορέων. Βλ. αντίστοιχα για κοινωνική προστασία των
θυμάτων εμπορίας ανθρώπων που προβλέπεται από το ν. 3064/2002 και για την οποία προστασία εκδόθηκε το
εκτελεστικό διάταγμα π.δ 233/2003 όπου αναφέρονται συγκεκριμένοι φορείς μέσα από τους οποίους υλοποιείται η ως
άνω προστασία.

47
με τα δικαστικά έξοδα –εφόσον αδυνατούν να τα καταβάλλουν117. Επιπλέον, στο άρθρο
23 επισημαίνεται η υποχρέωση των εκπαιδευτικών των δύο πρώτων βαθμίδων
εκπαίδευσης είτε δημόσιων είτε ιδιωτικών σχολείων, να ενημερώνουν την εισαγγελία ή
την αστυνομία για οποιοδήποτε περιστατικό θυματοποίησης μαθητών τους στο χώρο της
οικογένειάς τους που αντιλήφθηκαν κατά την εκτέλεση του εκπαιδευτικού τους έργου.
Επισημαίνεται ότι η σχετική υποχρέωση είναι ήδη θεσμοθετημένη και αφορά αντίστοιχη
υποχρέωση κάθε δημόσιου υπαλλήλου (σε οποιονδήποτε δηλαδή εργασιακό χώρο) για
οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη αντιλαμβάνονται κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους
(άρθρο 37 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας). Η επαναδιατύπωση ουσιαστικά της εν λόγω
διάταξης υπογραμμίζει την ευρύτητα του εκπαιδευτικού έργου και την ιδιαίτερη συμβολή
των εκπαιδευτικών στην αποκάλυψη και συνακόλουθη αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας.

3.5 Πρακτική εφαρμογή και κριτική του Ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας
Επίσημα στοιχεία μέσα στη διετία που παρήλθε από την έναρξη ισχύος του νέου νόμου
που να καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του μέχρι και σήμερα δεν υπάρχουν,
τόσο σχετικά με την αναμενόμενη αύξηση των γυναικών-θυμάτων που απευθύνθηκαν,
μέσα στα προστατευτικά του πλαίσια στις αρμόδιες αρχές και στη Δικαιοσύνη, όσο και
για την ουσιαστική και και κατά γράμμα εφαρμογή του από τα Ελληνικά Δικαστήρια και
τους εμπλεκόμενους φορείς.Νομολογιακά, δε μπορεί κανείς να βγάλει ασφαλή
συμπεράσματα καθώς το διάστημα εφαρμογής είναι μικρό για την εξαγωγή ενδεικτικών
συμπερασματών.
Ασφαλώς ο νέος νόμος πέτυχε την μέχρι ένα βαθμό επαναθέσπιση ήδη υπαρχουσών
μορφών προστασίας για τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας και έχει μεγάλη αξία σε
συμβολικό, ιδεολογικό και παιδαγωγικό επίπεδο. Η ονοματοποίηση της βίας μέσα στο
σπίτι στο πλαίσιο τόσο του αστικού όσο και του ποινικού δικαίου μπορεί να
σηματοδοτήσει μια αλλαγή στο αξιακό μας σύστημα. Η ανάδυση της ενδοοικογενειακής
κακοποίησης από το χώρο της ιδιωτικότητας και η αναγωγή της από ιδιωτική υπόθεση
σε δημόσιο ζήτημα, φαίνεται να διατυπώνει μια νέα αντίληψη απέναντι στην

117
Το ευεργέτημα πενίας προβλέπεται ήδη από τον Κώδικα Πολιτικής αδυναμίας και παρέχεται σε όλους εκείνους που
αποδεδειγμένα δεν μπορούν να καταβάλουν τα έξοδα της δίκης. Ειδικά για τα θύματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης,
ο νέος νόμος επεκτείνει την ευνοϊκή αυτή ρύθμιση και σε περιπτώσεις προσωρινής οικονομικής αδυναμίας

48
περιρρέουσα ανοχή για τη βία μέσα στο σπίτι αφενός με την αναγννώρισή της ως
κοινωνικού προβλήματος αφετέρου με τη μηδενική ανοχή απέναντι σε αυτή.
Κρίνεται, όμως σκόπιμη η επισήμανση της σημαντικότητας της πρόληψης στην
οποία δεν αναφέρεται ο νέος νόμος και που μπορεί να αφορά σε μία σειρά μέτρων
όπως:
-Υιοθέτηση ευέλικτων πολιτικών, που θα προωθούν την ισότητα των φύλων μέσα
στην οικογένεια και θα καλύπτουν όλα τα μέλη.
-Πληροφόρηση και ενημέρωση του πληθυσμού σε θέματα που αφορούν τη
λειτουργία της οικογένειας, την πρόληψη και προαγωγή της υγείας και ειδικότερα την
ψυχική υγεία και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Στην κατεύθυνση αυτή
εντάσσονται η ανάπτυξη μιας νέας ιδεολογίας για την παιδική ηλικία και την προστασία
της, η "εκπαίδευση" των παιδιών να αντιδρούν σε οποιαδήποτε επαφή τους είναι
δυσάρεστη, η αλλαγή στάσης όλων απέναντι στην επιθετικότητα και σεξουαλικότητα, η
επιμόρφωση των επαγγελματιών που ασχολούνται με παρόμοια περιστατικά.
-Εξάλειψη θεσμών που νομιμοποιούν και επιβραβεύουν τη βία μέσα στην
κοινωνία και την οικογένεια (χρήση βίας στα Μ.Μ.Ε). Ιδιαίτερα σημαντική θα
αναδεικνυόταν η συμβολή των Μ.Μ.Ε εάν αξιοποιούνταν για την προβολή εκπαιδευτικών
και ενημερωτικών προγραμμάτων και παράλληλα αυτοπεριορίζονταν στην αδιάκριτη
παρουσίαση οικογενειακών θεμάτων. -Μείωση της κοινωνικής απομόνωσης με την
ένταξη κάθε οικογένειας στον κοινωνικό ιστό της ευρύτερης οικογένειας.
-Συστηματική αξιολόγηση των ρόλων και των σκοπών των υπηρεσιών πρόνοιας
για την οικογένεια και επαναπροσδιορισμός τους. Παράλληλη κάλυψη των κενών
προστασίας.
-Προγράμματα νομικής βοήθειας, υπηρεσιών συμβουλευτικής και ενημέρωσης,
ανάπτυξη κέντρων οικογενειακού προγραμματισμού, λήψη μέτρων προληπτικής
ιατρικής. Προγράμματα εκπαίδευσης, επιμόρφωσης γονέων. Στράτευση των ΜΜΕ για τις
καμπάνιες ενημέρωσης
. -Διάχυση και περαιτέρω ανάπτυξη προγραμμάτων όπως "Βοήθεια στο σπίτι",
"Νοσηλεία στο σπίτι", "Άμεση επέμβαση σε περιπτώσεις έκτακτης οικογενειακής
ανάγκης" κ.λ.π.
-Αξιοποίηση εθελοντών υπό προϋποθέσεις. Ενθάρρυνση προγραμμάτων που
στηρίζονται στη γειτονιά. -Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση όλων των επαγγελματιών
που ασχολούνται με την οικογένεια και με περιστατικά θυματοποίησης των μελών

49
της(εκπαιδευτικοί, παιδίατροι, αστυνομικοί, δικαστές, επαγγελματίες υγείας-πρόνοιας)
ώστε να εντοπίζουν έγκαιρα παρόμοια περιστατικά.
Εξάλλου, και η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών στην
Τριακοστή έβδομη συνεδρίαση της στις 15 Ιανουαρίου – 2 Φεβρουαρίου 2007118 στα
τελικά/συμπερασματικά σχόλια της για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών
στην Ελλάδα αναφέρει ενδεικτικά για την ψήφιση του ν. 3500/2006 :
«…..Ενώ καλωσορίζουμε την ψήφιση του Νόμου για την Καταπολέμηση της
Ενδοοικογενειακής Βίας, το 2006, ιδιαίτερα την συμπερίληψη του συζυγικού βιασμού
στα ποινικά αδικήματα και την απαγόρευση της σωματικής βίας κατά των ανηλίκων, η
Επιτροπή εκφράζει ανησυχίες ότι η χρήση της διαδικασίας μεσολάβησης σε ποινικές
υποθέσεις για ορισμένες μορφές ενδοοικογενειακής βίας, κατ’ αίτηση του εισαγγελέως,
ενδέχεται να οδηγήσει σε επαναθυματοποίηση γυναικών οι οποίες έχουν υποστεί βία.
Η Επιτροπή συνιστά στο κράτος να διεξάγει μελέτες και να παρακολουθεί στενά τον
Νόμο για την Καταπολέμηση της Ενδοοικογενειακής Βίας, ιδιαίτερα της διαδικασίας
μεσολάβησης, προκειμένου να διασφαλίσει ότι η νομοθεσία εφαρμόζεται κατά τρόπο
που σέβεται και προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών και δεν καταλήγει σε
ατιμωρησία των δραστών. Η Επιτροπή καλεί το κράτος να υλοποιήσει εκπαιδευτικά
προγράμματα για δικαστές οι οποίοι ασχολούνται με την μεσολάβηση σε ποινικές
διαδικασίες για υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας, ώστε να ενισχυθεί η ικανότητά τους
να ασχολούνται με τη βία κατά των γυναικών επιδεικνύοντας ευαισθησία ως προς το
φύλο. ….»
Επίσης, ανησυχίες εκφράζει και η Διεθνής Αμνηστία, στην Ετήσια Έκθεση της που
δημοσιεύτηκε στο Λονδίνο στις 23 Μαΐου 2007, όπου αναφέρει σχετικά με την ψήφιση
του νέου νόμου για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα119:
«…..Τον Οκτώβριο, η Βουλή θέσπισε νόμο για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής
βίας, ο οποίος δίνει έμφαση στη διατήρηση της οικογένειας και όχι στα δικαιώματα των
θυμάτων, τα οποία στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων είναι γυναίκες.
Σύμφωνα με τον νόμο, η δικαστική διαμεσολάβηση γίνεται με πρωτοβουλία εισαγγελέα και
όχι με αίτημα του θύματος, απουσιάζει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την άμεση

118
CEDAW /C/GRC/CO/6, «Τελικά/συμπερασματικά σχόλια της για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών :
Ελλάδα», Δημοσίευση 2 Φεβρουαρίου 2007, σελ.4

2 Φεβρουαρίου 2007
119
Διεθνης Αμνηστία, Ετήσια Έκθεση 2007, Λονδίνο, 23 Μαΐου 2007, σελ. 2

50
εφαρμογή των εντολών περιορισμού του δράστη, ενώ μέχρι το τέλος του έτους δεν είχαν
κατανεμηθεί κονδύλια στον προϋπολογισμό για να διασφαλιστεί η εφαρμογή του
νόμου…..»

51
VΙ. Δράσεις και πολιτικές για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της
ενδοοικογενειακής βίας
Για πολλούς αιώνες, η βία στο πλαίσιο της οικογένειας, ήταν ταμπού. Κανείς δεν
μιλούσε γι’ αυτήν, κανείς δεν παραδεχόταν ότι υπάρχει, κανείς δεν προσπαθούσε να την
αποτρέψει. Ωστόσο, σήμερα, χάρη στις δραστηριότητες των οργανώσεων των γυναικών
και των επακόλουθων εκστρατειών ευαισθητοποίησης του κοινού, το θέμα έχει
δημοσιοποιηθεί περισσότερο. Πλέον, το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών και
ιδιαίτερα της ενδοοικογενειακής βίας, απασχολεί έντονα τη διεθνή κοινότητα. Από τη
δεκαετία του 1980 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η
Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς επίσης δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, ενέτειναν τις
προσπάθειες και το ενδιαφέρον τους για τα θύματα της οικογενειακής βίας. Μιας βίας
συχνά αθέατης, επαναλαμβανόμενης και επίμονης.
1. Διεθνείς πολιτικές και δράσεις
Το ζήτημα της προόδου των δικαιωμάτων των γυναικών αφορά τα Ηνωμένα Έθνη
από την ίδρυση κιόλας της οργάνωσης. Οι ανησυχητικές διαστάσεις της βίας κατά των
γυναικών παγκοσμίως δεν είχαν αναγνωριστεί ρητά από τη διεθνή κοινότητα έως το
1979, όταν υιοθέτησε η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών τη Συνθήκη για την
Αποβολή όλων των μορφών Διάκρισης ενάντια στις Γυναίκες (CEDAW). Μέχρι εκείνο το
σημείο, οι περισσότερες κυβερνήσεις έτειναν να θεωρούν τη βία ενάντια στις γυναίκες,
κατά ένα μεγάλο μέρος, σαν ιδιωτικό θέμα μεταξύ των ατόμων και όχι ως ένα κυρίαρχο
πρόβλημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που απαιτεί την κρατική επέμβαση.
Η Συνθήκη σχετικά με την Αποβολή όλων των μορφών Διάκρισης ενάντια στις
Γυναίκες (CEDAW)120, συχνά περιγράφεται ως διεθνής λογαριασμός των δικαιωμάτωνγια
τις γυναίκες που καθορίζει ποια συμπεριφορά συνιστά διάκριση κατά των γυναικών και
οργανώνει μια ημερήσια διάταξη για την εθνική δράση ούτως ώστε να πάψει να
υφίσταται αυτή η διάκριση. Η αναγκαιότητα για μια Συνθήκη για τα δικαιώματα των
γυναικών προέκυψε από την πρώτη Παγκόσμια Διάσκεψη σχετικά με τις γυναίκες στην
Πόλη του Μεξικού το 1975, και αποτελεί το αποκορύφωμα περισσότερων από 30 ετών
εργασίας από την Επιτροπή Ηνωμένων Εθνών για τη θέση των Γυναικών και των
κρατών-μελών του Οργανισμού121. Έως το Μάιο του 2004 είχαν επικυρώσει τη Συνθήκη

120
τέθηκε σε ισχύ ως διεθνής σύμβαση στις 3 Σεπτεμβρίου 1981

121
Βλ. CEDAW, Treaty for the Rights of Women, History and Background, www.cedaw.org

52
177 κράτη-μέλη122. Η Συνθήκη καθορίζει τη διάκριση ενάντια στις γυναίκες όπως
«...οποιοδήποτε διάκριση, αποκλεισμό ή περιορισμό που γίνονται βάσει του φύλου που
έχει την επίδραση ή το σκοπό ή την αναγνώριση, την απόλαυση ή την άσκηση από τις
γυναίκες, ανεξάρτητα από την οικογενειακή κατάστασή τους, σε μια βάση της ισότητας
των ανδρών και των γυναικών, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών
ελευθεριών στον πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, αστικό ή
οποιοδήποτε τομέα».
Τον Σεπτέμβριο του 1992, η Επιτροπή Ηνωμένων Εθνών για τη θέση της γυναίκας
δημιούργησε μια ειδική ομάδα εργασίας και της έδωσε ξουσιοδότηση να συντάξει μια
δήλωση σχεδίων σχετικά με τη βία ενάντια στις γυναίκες. Το επόμενο έτος, η Επιτροπή
Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στο ψήφισμα το 1993/46 της 3ης
Μαρτίου, καταδίκασε όλες τις μορφές βίας και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων που κατευθύνονται συγκεκριμένα ενάντια στις γυναίκες123. Τη συγκεκριμένη
χρονική περίοδο αρκετές χώρες έλαβαν σημαντικά μέτρα προς τη βελτίωση των νόμων
τους σχετικά με τη βία ενάντια στις γυναίκες124. Παραδείγματος χάριν, τον Ιούλιο του
1992, το Μεξικό αναθεώρησε το νόμο του για το βιασμό, στην Αυστραλία καθιερώθηκε
Εθνική Επιτροπή για τη βία κατά των γυναικών με σκοπό να συντονίσει την ανάπτυξη
της πολιτικής, την επιβολή νομοθεσίας, καθώς και την κοινοτική εκπαίδευση για τη βία
ενάντια στις γυναίκες, ενώ η κυβέρνηση του Καναδά ανήγγειλε μια νέα τετραετή
πρωτοβουλία για την οικογενειακή βία με στόχο να κινητοποιήσει την κοινοτική δράση,
να ενισχύσει το νομικό πλαίσιο του Καναδά και να παρέχει φιλοξενία στις κακοποιημένες
γυναίκες και τα παιδιά. Μερικές χώρες εισήγαγαν
μονάδες αστυνομίας εκπαιδευμένες ειδικά για την εξέταση της συζυγικής επίθεσης,
οι οποίες αποτελούνται εξ ολοκλήρου από γυναίκες.
Παρόλο που συνηθίζουμε να λέμε ότι βρισκόμαστε στον αιώνα της ισότητας,
χρειάστηκε μια Διεθνή Διάσκεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η Διάσκεψη
Κορυφής της Βιέννης το 1993, για να αναγνωρισθούν τα δικαιώματα των γυναικών ως
θεμελιώδη δικαιώματα. Μέχρι τότε, είχε επικρατήσει η αντίληψη ότι η παραβίαση των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφορά μόνο τις σχέσεις του ατόμου με το Κράτος ή τις
δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο δημόσιο χώρο. Συνεπώς, δεν αναγνωρίζονταν

122
Βλ. CEDAW, Treaty for the Rights of Women, History and Background, www.cedaw.org

123
Βλ. σχετικά, «Human Rights, Questions and Answers», ο.π,
124
Βλ. σχετικά, «Human Rights, Questions and Answers», ο.π,

53
ως παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πράξεις που λάμβαναν χώρα στο
πλαίσιο της οικογένειας, καθώς θεωρείται ιδιωτικός χώρος.
Λαμβάνοντας υπόψη την ανησυχητική αύξηση του αριθμού περιπτώσεων βίας κατά
των γυναικών σε όλο τον κόσμο, η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων ενέκρινε το
ψήφισμα 1994/45 την 4η Μαρτίου 1994, με το οποίο αποφασίστηκε ο διορισμός Ειδικού
Εισηγητή για τη Βία ενάντια στις Γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των αιτιών και των
συνεπειών της125.Αποτέλεσμα αυτών των βημάτων, το πρόβλημα της βίας κατά των
γυναικών έχει επιστήσει την αυξανόμενη πολιτική προσοχή.
Η Τέταρτη Παγκόσμια Διάσκεψη για τις Γυναίκες126, που πραγματοποιήθηκε στο
Πεκίνο το 1995, επαναβεβαίωσε το γεγονός ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια πρέπει να
χαίρουν πλήρως και ισότιμα όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών
ελευθεριών τους και ότι αυτό όχι μόνο αποτελεί προτεραιότητα των Κυβερνήσεων και
των Ηνωμένων Εθνών αλλά και κρίνεται απαραίτητο για την πρόοδο των γυναικών. Σε
μια του δήλωση στη 4η Παγκόσμια Διάσκεψη σχετικά με τις γυναίκες στο Πεκίνο τον
Σεπτέμβριο του 1995, ο Γενικός Γραμματέας Ηνωμένων Εθνών, Boutros-Ghali,σημείωσε
ότι η βία κατά των γυναικών είναι ένα καθολικό πρόβλημα που πρέπει να καταδικαστεί
παγκοσμίως, ενώ παράλληλα εξέφρασε τη διαπίστωση ότι η βία στην οικογένεια
αυξάνεται συνεχώς.127 Το Πρόγραμμα Δράσης, που υιοθετήθηκε από τη Διάσκεψη του
Πεκίνου, θεώρησε την έλλειψη σεβασμού των δικαιωμάτων των γυναικών ως
ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως ένα από τα 12 «καθοριστικά σημεία» όπου απαιτείται
δράση των κυβερνήσεων και της διεθνούς κοινότητας128.
Στο Πρόγραμμα γίνεται έκκληση για την εφαρμογή όλων των συμβάσεων για τα
ανθρώπινα δικαιώματα, κυρίως την εφαρμογή της Σύμβασης για την Εξάλειψη Όλων των
Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών. Επίσης, τονίζεται η σπουδαιότητα της
εξασφάλισης της ισότητας, τόσο νομικά όσο και πρακτικά, όπως και της απόκτησης της
στοιχειώδους νομικής παιδείας.

125
Βλ. σχετικά, «Human Rights, Questions and Answers», ο.π.,

126
209 Βλ. Ηνωμένα Έθνη (Τμήμα Δημόσιας Πληροφόρησης), «4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών, Κίνα 4 – 15,
Σεπτέμβριος 1995: Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου», δημοσίευση 1996, σελ. 9-11
127
Βλ. Ηνωμένα Έθνη (Τμήμα Δημόσιας Πληροφόρησης), «4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών, Κίνα
4-15, Σεπτέμβριος 1995: Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου», ο.π., σελ. 9-11
128
Βλ. Ηνωμένα Έθνη (Τμήμα Δημόσιας Πληροφόρησης), «4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών, Κίνα
4-15, Σεπτέμβριος 1995: Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου», ο.π., σελ. 9-13

54
 Όσον αφορά στην ευρωπαϊκή κοινότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαδραματίζει
σημαντικό ρόλο περιλαμβάνοντας το θέμα της βίας στο πλαίσιο της οικογένειας μεταξύ
των κύριων θεμάτων του πολιτικού προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος της
είναι να καλλιεργήσει τη συνεργασία και το συντονισμό των κρατών-μελών, να
υποστηρίξει τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) που δραστηριοποιούνται στον
τομέα αυτόν, να βελτιωθούν τα στατιστικά στοιχεία και να περιορισθούν οι περιπτώσεις
άσκησης βίας εις βάρος των γυναικών, να προωθήσει προληπτικά μέτρα και να
εξασφαλίσει καλύτερη προστασία των θυμάτων.Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, το
θέμα της βίας εις βάρος των γυναικών εθίγη για πρώτη φορά στο πλαίσιο της
ανακοίνωσης του 1996 σχετικά με τη σωματεμπορία γυναικών, μετά την οποία ξεκίνησε
η πρωτοβουλία Daphne με προϋπολογισμό τρία εκατομμύρια ευρώ (1997). Το ίδιο έτος,
το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρότρυνε την Επιτροπή να ξεκινήσει μια εκστρατεία για να
προωθηθεί η μηδενική ανοχή (zero tolerance) της κακοποίησης των γυναικών. Οι
διασκέψεις διεθνών εμπειρογνωμόνων στην Κολονία και τη Βιέννη, τον Δεκέμβριο του
1998 και τον Μάρτιο του 1999 αντίστοιχα, πρότειναν ένα σύνολο 62 προτύπων και
συστάσεων για το πώς θα καταπολεμηθεί η κακοποίηση των γυναικών από τους άνδρες.
Αδιαμφισβήτητα, αυτές οι παραγωγικές διασκέψεις επηρέασαν την πολιτική της
Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα αυτό. Μια Τρίτη διάσκεψη με θέμα τη βία κατά των
γυναικών πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο υπό την εποπτεία της φινλανδικής
προεδρίας. Η εκστρατεία ολοκληρώθηκε με διάσκεψη που διοργανώθηκε σε συνεργασία
με την πορτογαλική προεδρία, τον Μάιο του 2000. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε σε
εφαρμογή ως συνέχεια του προγράμματοςDaphne Ι από το 2000-2003, και το Daphne ΙΙ
(2004-2008) για την εξάλειψη όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών.Αποτέλεσμα
αυτών των πρωτοβουλιών ήταν νέες νομοθετικές προτάσεις και περαιτέρω
πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο, όπως η υιοθέτηση των εθνικών σχεδίων δράσης και η
βελτίωση των συνθηκών των γυναικείων καταφυγίων σε πολλά κράτη- μέλη. Οι
ακόλουθες αρχές εντοπίσθηκαν ως κοινά στοιχεία που θα υποστηρίξουν το μελλοντικό
έργο στον τομέα αυτό:
-Η βία στο πλαίσιο της οικογένειας δεν συνιστά ιδιωτική υπόθεση.
-Η προσοχή μετατοπίζεται από τις ευθύνες του θύματος στις ευθύνες του δράστη
κακοποίησης.
-Πρέπει να αυξηθεί η προστασία των θυμάτων και των μαρτύρων της κακοποίησης.
-Οι μετανάστριες, ως πληθυσμός, είναι ευπρόσβλητες σε περιστατικά
ενδοοικογενειακής βίας, γι’ αυτό χρειάζονται κατάλληλη προστασία.

55
 -Πρέπει να διεξαχθούν περαιτέρω έρευνες, προκειμένου να αποκαλυφθεί η έκταση
της
βίας μέσα στην οικογένεια και το κοινωνικοοικονομικό της κόστος.
Η ευρωπαϊκή εκστρατεία κατά της βίας μέσα στην οικογένεια -με την επίβλεψη
πέντε διαδοχικών ευρωπαϊκών προεδριών, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας, της
Αυστρίας, της Φινλανδίας και της Πορτογαλίας- διήρκεσε έως το Μάιο του 2000.
Τον Ιανουάριο του 2000, ένα νέο τετραετές πρόγραμμα Daphne ξεκινά, με στόχο
την καταπολέμηση της κακοποίησης των γυναικών και των παιδιών τους, το οποίο
προσέφερε οικονομική στήριξη στις Μ.Κ.Ο. ύψους 20 εκατομμυρίων ευρώ. Εδώ και
περισσότερα από 20 χρόνια οι Μ.Κ.Ο. για τις γυναίκες οργανώνουν εκστρατείες για να
φέρουν στο φως το φαινόμενο της κακοποίησης των γυναικών στο πλαίσιο της
οικογένειας. Ενδεικτικά, η ευρωπαϊκή εκστρατεία κατά της βίας μέσα στην οικογένεια δεν
θα είχε υλοποιηθεί χωρίς το πρωτοποριακό έργο των μη κυβερνητικών
οργανώσεων. .στόσο, οι δραστηριότητα των Μ.Κ.Ο. δεν αφορά μόνο το «σπάσιμο
της σιωπής», αλλά επεκτείνεται τόσο στην άσκηση πίεσης προκειμένου να συντελεσθούν
νομοθετικές αλλαγές στην νομοθεσία των κρατών-μελών και να διώκονται οι άρρενες
δράστες, όσο και στην υιοθέτηση πολιτικών από τις επίσημες κυβερνήσεις που να
προσφέρουν μεγαλύτερη προστασία στις γυναίκες-θύματα κακοποίησης.
Κατά το έτος 1997, το Ευρωπαϊκό Γυναικείο Λόμπι (EWL) ίδρυσε το Ευρωπαϊκό
Κέντρο Πολιτικής και Δράσης για την Κακοποίηση των Γυναικών και το Ευρωπαϊκό
Παρατηρητήριό του για την Κακοποίηση των Γυναικών, όπου διαδραματίζει σημαντικό
ρόλο στο συντονισμό της εθνικής και διεθνούς δράσης στον τομέα της κακοποίησης. Τον
Μάρτιο του 1999, το Ευρωπαϊκό Γυναικείο Λόμπι (EWL) παρουσιάζει τα πρώτα
αποτελέσματα της έρευνάς του σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία129. Μια ενδεικτική
και σύντομη πισκόπηση σημαντικών διεθνών κειμένων που αναφέρονται στην
αντιμετώπιση και και καταστολή της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών,
κατάδεικνύει την θεωρητική τουλάχιστον ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας
απέναντι στο φαινόμενο.
Σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σημειώνεται πρόοδος για να ληφθεί
περισσότερο υπόψη στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής και έκδοσης νομοθεσίας η βία
μέσα στην οικογένεια. Αν και ο δρόμος είναι μακρύς ακόμη, το γεγονός ότι το θέμα
συζητείται από το Συμβούλιο των Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συνεδριάσεις

129
Έκθεση στατιστικών στοιχείων λειτουργίας της γραμμής S.O.S., Δίπλα σου, Δίκτυο
Γυναικών Ευρώπης, Αθήνα, 2003

56
των υπουργών δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων των κρατών-μελών αποτελεί
απόδειξη της προόδου που έχει επιτευχθεί.

2. Διεθνή κείμενα

2.1. Αναφορά στη βία κατά των γυναικών και δράσεις για την εξάλειψή της από τον
ΟΗΕ130

-Με την απόφαση 34/180 της 18 Δεκεμβρίου 1979, η Ολομέλεια του ΟΗΕ
υιοθέτησε την «Σύμβαση για την εξάλειψη κάθε μορφής διακρίσεων σε βάρος των
γυναικών», που ετέθη σε ισχύ την 3.9.1981. Το άρθρο 16 της Σύμβασης αυτής ορίζει ότι
:«τα κράτη μέλη λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να εξαλείψουν τις διακρίσεις σε
βάρος των γυναικών σε όλα τα ζητήματα που απορρέουν από το γάμο και τις
οικογενειακές σχέσεις». Ειδικότερη μνεία στη βία κατά των γυναικών έγινε στην
παγκόσμια διάσκεψη γυναικών στο Ναϊρόμπι της Κένυα, το 1985.

-Το 1993 στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Διάσκεψης για τα Δικαιώματα του
Ανθρώπου, που διεξήχθη στη Βιέννη, η βία λόγω φύλου αναγνωρίσθηκε ως
«παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών».

-Με την απόφαση 48/194 της 20.12.1993 του ΟΗΕ έγινε διακήρυξη για την
εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, στο άρθρο 1 αυτής ορίζεται η βία κατά των
γυναικών ως «κάθε πράξη βίας κατά του γυναικείου φύλου, που δημιουργεί ή μπορεί να
δημιουργήσει βλάβη ή οδύνη σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική,
συμπεριλαμβανομένης της απειλής διάπραξης αυτών των πράξεων, καθώς και η
απαγόρευση ή ο περιορισμός της ελευθερίας, ανεξαρτήτως του αν οι πράξεις αυτές
λαμβάνουν χώρα στη δημόσια ή την ιδιωτική ζωή».

-Στο άρθρο 2 της ίδιας διακήρυξης ορίζεται η βία στο γάμο ή στο ζευγάρι ως βία
κατά των γυναικών.

-Το Πρόγραμμα Δράσης του Πεκίνου, που υιοθετήθηκε στις 15.9.1995 στην 4η
Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για τις Γυναίκες, ενισχύει αυτή τη θέση και καλεί τις κυβερνήσεις

130
Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, http://www.un.org,

57
να λάβουν μέτρα για την πρόληψη και εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, αναφέρεται
δε ειδικά στην ενδοοικογενειακή βία.

2.2. Αναφορά στη βία κατά των γυναικών και δράσεις για την εξάλειψή της
από το Συμβούλιο της Ευρώπης131

Το Πρόγραμμα Δράσης για τον αγώνα κατά της βίας σε βάρος των γυναικών,
όπως προκύπτει από την τελική έκθεση της ομάδας ειδικών, που εκδόθηκε το έτος 2000,
στο πλαίσιο των εργασιών του Συμβουλίου της Ευρώπης, στοχεύει μεταξύ των άλλων
μορφών βίας κατά των γυναικών, και στην βία και την κακομεταχείριση στην οικογένεια.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε ακόμη, στις 8.10.2004 τη Σύσταση

1681/2004, με τίτλο «Καμπάνια για τον αγώνα ενάντια στην ενδοοικογενειακή βία σε
βάρος των γυναικών στην Ευρώπη». Σε αυτή αναφέρεται η ανάγκη δράσης τόσο σε
επίπεδο πρόληψης, όσο και σε επίπεδο αντιμετώπισης του εγκλήματος και υποστήριξης
των θυμάτων.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης όρισε το έτος 2006 ως έτος διάχυσης της

πληροφόρησης και ανάληψης δράσεων για την εξάλειψη της ενδοοικογενειακής βίας σε
βάρος των γυναικών.

2.3. Αναφορά στη βία κατά των γυναικών και δράσεις για την εξάλειψή της
από τα κοινοτικά όργανα

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στη σύνοδο της 16.9.1997 υιοθέτησε τη Σύσταση

για την αναγκαιότητα ευρωπαϊκής καμπάνιας για την «μηδενική ανοχή στη βία κατά των
γυναικών». Η καμπάνια αυτή πραγματοποιήθηκε με πλήθος εκδηλώσεων σε όλες τις
ευρωπαϊκές χώρες, και στη χώρα μας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε σε εφαρμογή το Πρόγραμμα Daphne Ι από το

2000-2003, και το Daphne ΙΙ (2004-2008) για την εξάλειψη όλων των μορφών βίας κατά
των γυναικών.

131
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Πληροφόρησης
gυναικών,http://www.europa.eu.int/comm/dg10/women/violence/index3_fr.html

58
 2.4. Η ενδοοικογενειακή βία ως πρόβλημα και της δημόσιας υγείας

Η Σύσταση 1582/2002 του Συμβουλίου της Ευρώπης, της 27.9.2002, αναφέρει

πως «σύμφωνα με τις στατιστικές, για τις γυναίκες από 16-44 ετών, η ενδοοικογενειακή
βία ήταν ο κύριος λόγος θανάτου και αναπηρίας, έχοντας το προβάδισμα ακόμη και στις
θεωρούμενες ως κύριες αιτίες, όπως ο καρκίνος, τα αυτοκινητιστικά ατυχήματα και οι
πόλεμοι».

Ειδικότερα, όπως αναφέρει μελέτη του Φεβρουαρίου 2001, την οποία υπέβαλε σε
επιτροπή σχεδίου νόμου του γαλλικού κοινοβουλίου για την πρόληψη της βίας κατά των
γυναικών ο καθηγητής Roger Henrion, η βία κατά των γυναικών είναι πρόβλημα
δημόσιας υγείας, καθώς έχει τόσο άμεσες όσο και χρόνιες συνέπειες στην υγεία τους.
Έτσι, πέρα από τα ορατά τραύματα ή τις χρόνιες διαταραχές της σωματικής υγείας,
δημιουργεί και κίνδυνο ψυχικής ανισορροπίας, επιφέροντας κατάθλιψη, αυτοκτονίες,
εξάρτηση από ουσίες όπως το αλκοόλ, τα ναρκωτικά ή τα ψυχοτρόπα φάρμακα
(σύμφωνα άλλωστε με εθνικής εμβέλειας έρευνα του Υπουργείου Εσωτερικών της
Γαλλίας, τον ίδιο χρόνο, το 22% των γυναικών που ερωτήθηκαν και παραδέχτηκαν ότι
είχαν υποστεί βία από το σύντροφό τους, δήλωσε πως έκανε χρήση ψυχοτρόπων
φαρμάκων μέσα στους τελευταίους 12 μήνες).

3. Πολιτικές και δράσεις σε τοπικό επίπεδο

Αναφορικά με την ελληνική κοινότητα, πρόσφατα επιτεύχθηκαν αξιοσημείωτες
βελτιώσεις στο Εθνικό Θεσμικό Πλαίσιο για την ισότητα των δύο φύλων. Κατά το έτος
2000 συστάθηκε Διυπουργική Επιτροπή για την Ισότητα των Φύλων και Διυπουργική
Επιτροπή για τη Βία κατά των γυναικών, με στόχο την επεξεργασία πολιτικών σχετικά με
την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών132. Επιπλέον, το 2001,
τροποποιήθηκε το αρθρ. 116 παρ.2 του Ελληνικού Συντάγματος για την υποχρέωση της
πολιτείας να λαμβάνει ειδικά μέτρα για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των
γυναικών133.
Στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος Δράσης για την αντιμετώπιση του
φαινομένου της Βίας κατά των γυναικών, η Γενική Γραμματεία Ισότητας (ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α.)
132
Βλ. Γενική Γραμματεία Ισότητας, Πολιτικές και Δράσεις, http://www.isotita.gr, . H
Διυπουργική Επιτροπή λειτούργησε έως το τέλος του 2003

133
Βλ. σχετικά, Γενική Γραμματεία Ισότητας, ο.π.,

59
υλοποίησε δράσεις σε τέσσερις τομείς που αφορούν στην ενημέρωση και
ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου, στην εκπαίδευση και στην διαρκή
επιμόρφωση των εμπλεκομένων επαγγελματιών (κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι,
γιατροί, δικαστές, αστυνομικοί), στην αναθεώρηση του Νομοθετικού Πλαισίου με την
προώθηση σχετικών προτάσεων ώστε να αντιμετωπισθεί το Φαινόμενο της Βίας και στη
δημιουργία δομών και ποστηρικτικών Υπηρεσιών προς τις γυναίκες (ψυχοκοινωνική
υποστήριξη, κοινωνική εργασία, νομική συμβουλευτική) σε συνεργασία με την Τοπική
Αυτοδιοίκηση και τις Μ.Κ.Ο.134. Αναφορικά με την προβολή σεξιστικών προτύπων από
τα Μ.Μ.Ε., η Γενική Γραμματεία Ισότητας και η Διυπουργική Επιτροπή για την Ισότητα
(απόφαση της 23/10/2003) εισηγήθηκαν συνεργασία της Γ.Γ.Ι., του Υπουργείου Τύπου,
του ΕΡΣ, της ΕΣΗΕΑ και Διαφημιστικών Εταιρειών για την εφαρμογή ενός Κώδικα
Δεοντολογίας για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου135.
Επιπρόσθετα, το θέμα της βίας κατά των γυναικών αποτέλεσε επί Ελληνικής
Προεδρίας της Ε.Ε. βασική προτεραιότητα. Ως μέρος της συνεχιζόμενης
παρακολούθησης του προγράμματος δράσης του Πεκίνου, έπειτα από την ιδιαίτερα
σημαντική πρόοδο στην καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών εκ μέρους της
Ισπανικής Προεδρίας, η Ελληνική Προεδρία θεώρησε άμεση προτεραιότητα την συνέχεια
των πρωτοβουλιών και των προσπαθειών στον τομέα αυτό. Το Μάιο του 2003
διοργανώθηκε Συνάντηση Εμπειρογνωμόνων, σε συνέχεια της συζήτησης μεταξύ των
κρατών-μελών με θέμα την ενδοοικογενειακή βία και τη διακίνηση των γυναικών με
σκοπό τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση, με στόχο, αφενός, όσον αφορά στην
ενδοοικογενειακή βία, την προώθηση μεθοδολογικού εργαλείου παρακολούθησης και,
αφετέρου, για το θέμα της διακίνησης των γυναικών, να προταθούν συγκεκριμένες
δράσεις σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο για την προστασία των θυμάτων, για τις
οποίες είναι αναγκαία η συνεργασία Μ.Κ.Ο. και κυβερνητικών φορέων. Κατά τη διάρκεια
της ελληνικής προεδρίας, εξαγγέλθηκε η ίδρυση του Εθνικού Παρατηρητηρίου για την
αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών. 136

134
Βλ. σχετικά, Γενική Γραμματεία Ισότητας, ο.π.,

135
Βλ. σχετικά, Γενική Γραμματεία Ισότητας, ο.π.,

136
Βλ. σχετικά, Γενική Γραμματεία Ισότητας, ο.π.,

60
 Πιο πρόσφατα, στο πλαίσιο των «Εθνικών Προτεραιοτήτων Πολιτικής και των
Αξόνων Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2004-2008» που υιοθετήθηκαν από την
Κυβερνητική Επιτροπή -2 Νοεμβρίου 2004- η πρόληψη και η καταπολέμηση της βίας με
θύματα τις γυναίκες, συναρτάται με την επίτευξη του στόχου της κοινωνικής συνοχής και
ορίζεται ως άξονας προτεραιότητας. Πέρα από την κοινωνική υποδομή, άξονες με
ιδιαίτερη βαρύτητα αποτελούν η νομοθεσία137, η εκπαίδευση των εμπλεκομένων
επαγγελματιών, η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου πληθυσμού και η
έρευνα. Τέλος, τον Απρίλιο του 2005, το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, αναγνωρίζοντας
την ιδιαιτερότητα του ρόλου της αστυνομίας στην αντιμετώπιση, τόσο του φαινομένου της
ενδοοικογενειακής βίας, όσο και της ίδιας της κακοποιημένης γυναίκας, εξέδωσε
εγχειρίδιο που περιλαμβάνει κατευθυντήριες οδηγίες προς του αστυνομικούς που
έρχονται σε επαφή με περιστατικά κακοποίησης138.
Σαφέστατα το τολμηρότερο και σημαντικότερο εγχείρημα, σε εθνικό επίπεδο στον
αγώνα κατά της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών υπήρξε η ψήφιση του
αναλυτικώς ανωτέρω παρουσιαζόμενου Ν. 3500/2006.
Στον απολογισμού του έργου της Γενικής γραμματείας Ισότητας ( Μάρτιος 2004-
Δεκέμβριος 2007)139 που εκδόθηκε σχετικά με την αντιμετώπιση κατά της
ενδοοικογενειακής βίας αναφέρονται οι εξής δράσεις:
α. Συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης για την επεξεργασία του νόμου
3500/2006 για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας, με σκοπό την
προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων της γυναίκας και του παιδιού.:
των εκπαιδευτηρίων των παιδιών, ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότερη
προστασία των θυμάτων και των παιδιών τους.β. Στον νέο Δημοτικό και Κοινοτικό
Κώδικα (ν. 3463/2006) προβλέφθηκε, ως νέα αρμοδιότητα των ΟΤΑ πρώτου βαθμού, η
συμβουλευτική στήριξη των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και βίας μεταξύ
συνοικούντων προσώπων.
γ. Συνεχίζεται η παροχή αρωγής στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας μέσω των δύο
Συμβουλευτικών Κέντρων (Αθηνών και Πειραιώς) της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, τα
οποία παρέχουν συμβουλευτική, ψυχολογική και νομική υποστήριξη.

137
Συγκρότηση Ομάδων Εργασίας για την έρευνα και την επεξεργασία σύγχρονου νομοθετικού
πλαισίου για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας από το Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και
Αποκέντρωσης και από το Υπουργείο Δικαιοσύνη
138
Βλ. «Η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας», Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, κλάδος
διοικητικού, διεύθυνση οργάνωσης-νομοθεσίας, Τυπογραφείο Ελληνικής Αστυνομίας, Απρίλιος
2005.
139
Γενική Γραμματεία Ισότητας, Υπουργείο Εσωτερικών, Απολογισμός Έργου 2004-2007, Δεκέμβριος 2007, σελ. 5-7

61
δ. Πραγματοποιήθηκε μετάφραση και έκδοση του φυλλαδίου για την ενδοοικογενειακή
βία στα αραβικά και περσικά και επίκειται η έκδοσή τους στα αλβανικά, ρώσικα και
γαλλικά. Η έκδοση του φυλλαδίου για την ενδοοικογενειακή βία στα αραβικά και περσικά
κρίθηκε αναγκαία στο πλαίσιο εφαρμογής του Μνημονίου Συνεργασίας με την Ύπατη
Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα (βλ. και κατωτέρω υπό Ε.1).
ε. Η .Γ.ΓΙ. συμμετέχει στην καμπάνια του Συμβουλίου της Ευρώπης για την
καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας. Για το σκοπό αυτό έχουν οριστεί
εκπρόσωποι (High Level Official και Focal Point) και έχει καταρτιστεί σχέδιο δράσης, το
οποίο ήδη υλοποιείται.
στ. Σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας
Διοίκησης (ΙΝΕΠ-ΕΚΔΔ) πραγματοποιούνται σεμινάρια επιμόρφωσης και
ευαισθητοποίησης Δικαστών, Εισαγγελέων, αστυνομικών και λειτουργών υγείας
και κοινωνικής φροντίδας, με σκοπό την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση
υποθέσεων ενδοοικογενειακής βίας και trafficking.
ζ. Σχετικά με την ερμηνεία και εφαρμογή του νέου νόμου 3500/2006, η Γενική Γραμματεία
Ισότητας, πραγματοποίησε εκδήλωση με θέμα: «Νεότερα Δεδομένα για την
Ενδοοικογενειακή Βία» (28/3/2007), σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ποινικών και
Εγκληματολογικών Ερευνών του Παν/μίου Αθηνών. Επίσης, πραγματοποίησε ημερίδα
με θέμα: «Ενδοοικογενειακή Βία: Προοπτικές μετά το ν. 3500/06» (28/6/2007), σε
συνεργασία με την Εισαγγελία Εφετών Αθηνών και με το Εργαστήριο Ποινικών και
Εγκληματολογικών Ερευνών.
η. Η Γενική Γραμματεία Ισότητας επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το περιστατικό
κακοποίησης μαθήτριας σε σχολείο της Εύβοιας, που συνέβη τον Οκτώβριο του 2006.
Τη νεαρή μαθήτρια επισκέφτηκαν ψυχολόγος και κοινωνική λειτουργός του
Συμβουλευτικού Κέντρου της Γ.Γ.Ι. Επίσης ακολούθησε γραπτή παρέμβαση στο
Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο για την ευαισθησία και τη σύνεση την οποία τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης επιβάλλεται να επιδεικνύουν κατά την προβολή τέτοιων γεγονότων.

62
V. Υποστηρικτικές δομές και η συνεισφορά τους στην αντιμετώπιση της ενδο-
οικογενειακής βίας

1. Φορείς και υποστηρικτές στην αρωγή της γυναίκας –θύμα της

ενδοοικογενειακής βίας
Ανάμεσα στις συντονισμένες προσπάθειες αντιμετώπισης του φαινομένου της
eνδοοικογενειακής βίας, σημαντική θέση κατέχουν οι υποστηρικτικές δομές, δηλαδή τα
προγράμματα συμβουλευτικής και φιλοξενίας των γυναικών-θυμάτων, που, κατά τις
τελευταίες δεκαετίες, εφαρμόζονται στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες. Στόχος
όλων αυτών των προγραμμάτων, είναι η δημιουργία συμβουλευτικών κέντρων και
χώρων υποδοχής για την κακοποιημένη γυναίκα και τα παιδιά της, καθώς, και η
δημιουργία χώρων φιλοξενίας. Οι παροχές των συμβουλευτικών κέντρων, αφορούν στην
ψυχοκοινωνική στήριξη των θυμάτων και στην παροχή νομικής συμβουλευτικής. Οι
χώροι φιλοξενίας λειτουργούν ως προσωρινό «καταφύγιο» των γυναικών-θυμάτων
ενδοοικογενειακής βίας, και των παιδιών τους, προκειμένου να δραπετεύσουν από το
βίαιο περιβάλλον που διέμεναν.
Οι συγκεκριμένες υποστηρικτικές δομές, παρέχοντας στα θύματα κακοποίησης
στήριξη και ένα ασφαλή χώρο διαμονής, αποσκοπούν στη βοήθεια των γυναικών,
προκειμένου, να επανακτήσουν την αυτοκυριαρχία και την ψυχική τους ηρεμία, να
επαναπροσδιορίσουν την κατάσταση και να προγραμματίσουν τα μελλοντικά τους
σχέδια. Παράλληλα, ανάλογες υπηρεσίες αγωνίζονται για την προώθηση των
δικαιωμάτων των θυμάτων κακοποίησης, την προώθηση νέων νομικών και κοινωνικών
υπηρεσιών, καθώς και αλλαγών του ποινικού συστήματος.
Διεθνώς, σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, λειτουργούν πολυάριθμες
υποστηρικτικές υπηρεσίες, που στοχεύουν στην στήριξη και την παροχή υπηρεσιών στις
γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Ενδεικτικά, αναφέρουμε140: .
.-Στην Καλιφόρνια, «San Diego Domestic Violence Council», «The Domestic
Violence and Sexual Assault Coalition of Nevada Country», «Marin Abused
Women Services (MAWS)», «Center for Domestic Violence Prevention».
-«Help for Abused Women and their Children (HAWC)», στη Μασαχουσέτη.
- «Safe House», στη Νεβάδα.
-Στη βόρεια Καρολίνα, «Domestic Violence Shelter and Services». - Στην
Πενσυλβανία, «Domestic Abuse Counseling Center».

140
“Domestic Violence Agencies on the Internet”, sponsored by the Paladin Group – Grant
Mentors, http://www.silcom.com/-paladin/madv/dvagencies.htm

63
 -Στη Νέα Ζηλανδία, «Auckland Domestic Violence Centre».
-«The Freedom Program», στο Ηνωμένο Βασίλειο.
-Στην Αυστραλία, από το 1998, το «Domestic Violence and Incest Resource
Centre (DVIRC).
Όσον αφορά στην ελληνική πραγματικότητα, ενδεικτικά, παραθέτουμε τις
υποστηρικτικές δομές για την ενδοοικογενειακή βία που λειτουργούν σήμερα141:
-Συμβουλευτικό Κέντρο για τη Βία κατά των Γυναικών, Αθήνας και Πειραιά, της
Γενικής Γραμματείας Ισότητας (ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α.)
-Το Κέντρο Έρευνας και Υποστήριξης Θυμάτων Κακοποίησης και Κοινωνικού
Αποκλεισμού (ΕΚΥΘΚΚΑ - μέλος του Δικτύου για την καταπολέμηση της
ανδρικής βίας) στα Ιωάννινα, που λειτουργεί Δίκτυο Βοήθειας για κακοποιημένες
γυναίκες και παιδιά, καθώς και Συμβουλευτική Υπηρεσία και Ξενώνα
-Το Μακεδονικό Ινστιτούτο Εργασίας στη Θεσσαλονίκη, που λειτουργεί Κέντρο
Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών και τηλεφωνική γραμμή SOS για κακοποιημένες
και γυναίκες που έχουν υποστεί βιασμό
-Σύλλογος Στήριξης Κακοποιημένων γυναικών στο Βόλο
-Κέντρο Κοινωνικής Υποστήριξης Γυναικών στη Θεσσαλονίκη
-Στην Αιτωλοακαρνανία, το Κέντρο Εκπαίδευσης και Μέριμνας Οικογένειας και
Παιδιού (ΚΕΣΥΥ-ΚΕΜΟΠ «Ο Πλάτων»)
-Στην Πρέβεζα, το Κέντρο Έρευνας και Στήριξης Θυμάτων Κακοποίησης
Ευπαθών Κοινωνικών Ομάδων και Προστασίας Μονογονεϊκών Οικογενειακών
(ΚΕΣΘΥΚΕΚΟ)
-Το Σπίτι της Γυναίκας, στις Σέρρες
-Το Κέντρο Στήριξης Γυναικών, στην Καρδίτσα
- Το Γραφείο Κοινωνικών Θεμάτων, στη Χίο
Από το 2002 έως σήμερα, το Ελληνικό Τμήμα του Δικτύου Γυναικών Ευρώπης
λειτουργεί δωρεάν τηλεφωνική γραμμή, η οποία παρέχει ψυχολογική, κοινωνική και
δωρεάν νομική βοήθεια, σε εθνικό επίπεδο και σε 12ωρη βάση. Παράλληλα, συστάθηκε
και λειτουργεί συμβουλευτική υπηρεσία στην Αττική, όπου ανάμεσα στις δράσεις της
είναι και η εκπαίδευση εθελοντών κοινωνικών επιστημόνων για τη λειτουργία της
τηλεφωνικής γραμμής. Επίσης, το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας (ΕΚΑΚΒ)

141
Βλ. Γενική Γραμματεία Ισότητας, Πολιτικές και Δράσεις,Φορείς και υποστηρικτές για την αρωγή θυμάτων βίας,
http://www.isotita.gr

64
λειτουργεί ως θεσμοθετημένη κρατική υπηρεσία του Υπουργείου Υγείας και για την
αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας.
Όσον αφορά στους ξενώνες φιλοξενίας των γυναικών-θυμάτων κακοποίησης, και
των παιδιών τους, εάν υπάρχουν, αναμφίβολα υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις. Οι
ξενώνες που φιλοξενούν ανάλογα περιστατικά είναι αυτός του Δήμου Αθηναίων -σε
συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας-, ο ξενώνας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών
(ΚΕΣΟ), ο ξενώνας των Καθολικών, και στην περιφέρεια, από το 2000, ο ξενώνας του
ΕΚΥΘΚΚΑ στα Ιωάννινα και το Σπίτι της Γυναίκας στις Σέρρες. Στο Σπίτι της Γυναίκας
λειτουργεί και κινητή μονάδα που παρέχει βοήθεια σε γυναίκες-θύματα κακοποίησης με
κινητικά
προβλήματα, ενώ υπάρχει και εθελοντική ομάδα γυναικών που δραστηριοποιείται
σε επίπεδο παροχής υπηρεσιών για θύματα βίας.

2. Μεταχείριση του δράστη ενδοοικογενειακής βίας

Οι συντονισμένες προσπάθειες που αφορούν στην πρόληψη και αντιμετώπιση του
φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, δεν θα μπορούσαν παρά να περιλαμβάνουν και
παρεμβάσεις υπέρ των δραστών. Ψυχοθεραπευτές, ψυχίατροι και ψυχολόγοι, δικηγόροι
και κοινωνικοί επιστήμονες, ιατρικό προσωπικό, καθώς και εκπρόσωποι του επίσημου
κοινωνικού ελέγχου, περιβάλλουν το δράστη κακοποίησης μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο
της μεταχείρισής του. Πέρα από την ποινικοποίηση των πράξεων του δράστη, οι
παρεμβάσεις αντιμετώπισης της συμπεριφοράς του δράστη περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά
και συμβουλευτικά/ θεραπευτικά προγράμματα, που στόχο έχουν τη μείωση της ανάγκης
του δράστη για έλεγχο και κυριαρχία της συζύγου/ συντρόφου του, καθώς και την
επαναφορά του σε πρότυπα μη βίαιης συμπεριφοράς.142
Όσον αφορά στα εκπαιδευτικά προγράμματα μεταχείρισης του δράστη
κακοποίησης, βασική υπόθεση αυτών των προγραμμάτων αποτελεί η ύπαρξη σχέσης
μεταξύ της κουλτούρας της κοινωνίας και του θεσμού της οικογένειας, και της εκδήλωσης
βίαιης συμπεριφοράς. Η βία, είναι αποτέλεσμα κοινωνικής μάθησης και κεντρική θέση
στην ερμηνεία της βίαιης συμπεριφοράς του δράστη, καταλαμβάνει η οικογένεια και τα
γονεϊκά πρότυπα, που επιδρούν και διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του, σε συνάρτηση
με την κουλτούρα και τα στερεότυπα ρόλων, που είναι διαποτισμένη η κοινωνία. Μέσα

142
198 Βλ. Hamberger K., Hastings J. E., Counseling Male Spouse Abusers: Characteristics of Treatment Completers
and Dropouts, Violence and Victims, Vol. 4, No. 4, 1989, σελ. 275-285

65
από αυτά τα προγράμματα, οι ειδικοί σύμβουλοι βοηθούν τους συμμετέχοντες να
αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους, χωρίς να επικαλούνται δικαιολογίες -π.χ.
αδυναμία ελέγχου του θυμού και των αντιδράσεων τους- και να αναγνωρίσουν πως η βία
που ασκούν είναι μια εκούσια συμπεριφορά. Απώτερος στόχος ανάλογων
προγραμμάτων μεταχείρισης του δράστη κακοποίησης είναι η εκμάθηση, μέσα από
ποικίλες πρακτικές, νέων, μη βίαιων συμπεριφορών, όπως ο διάλογος και η
διαπραγμάτευση, η άμεση και ειλικρινής επικοινωνία, η αποφυγή συγκρούσεων με τη
σύζυγο/ σύντροφό.
Στόχος των συμβουλευτικών και θεραπευτικών προγραμμάτων είναι η προσπάθεια
διερεύνησης των παραγόντων που συντελούν στην εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς και
η παροχή βοήθειας στους συμμετέχοντες δράστες κακοποίησης. Μία από τις κυριότερες
πρακτικές των θεραπευτικών και συμβουλευτικών προγραμμάτων είναι η αύξηση
ελέγχου του θυμού του δράστη, ώστε να μην έχει βίαιες αντιδράσεις. Οι δράστες
κακοποίησης, προκειμένου να χρησιμοποιούν, όσο το δυνατόν, θετικά τις εσωτερικές
συγκρούσεις που βιώνουν και να μη ξεσπούν σε βίαιες συμπεριφορές, διδάσκονται τη
διαχείριση του θυμού τους. Επιπρόσθετα, η αύξηση της υπευθυνότητας του δράστη για
τις πράξεις του, η ενδυνάμωση της αναγνώρισης και έκφρασης των συναισθημάτων του,
η μείωση της κοινωνικής του απομόνωσης και της παθολογικής του εξάρτησης από τη
σύζυγο/ σύντροφό του, θεωρούνται καλές πρακτικές μεταχείρισης του δράστη
κακοποίησης. Όταν ο δράστης βρει διέξοδο έκφρασης των συναισθημάτων του, αρχίζει
να επικοινωνεί ουσιαστικά και ειλικρινά, καθώς και να παραδέχεται την αδυναμία του.
Έχοντας κάνει αυτό το πολύ σημαντικό βήμα, αναμένεται, στη συνέχεια, να μειωθεί η
εξουσιαστική του ανάγκη έναντι της συζύγου/ συντρόφου του, που κατά το παρελθόν
εκδήλωνε, προκειμένου να αισθάνεται ισχυρός και δυνατός.
Μέσα από έρευνες διερεύνησης της αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών και
θεραπευτικών προγραμμάτων μεταχείρισης των δραστών κακοποίησης, καταδεικνύεται
ικανοποιητική μείωση της σωματικής βίας που ασκούν οι συμμετέχοντες άνδρες-
δράστες, στις γυναίκες-θύματα, δεν υπάρχουν όμως ανάλογα αποτελέσματα όσον
αφορά στην άσκηση λεκτικής και ψυχολογικής βίας143.
Κλείνοντας, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στην Ελλάδα, οι δράσεις πρόληψης
της ενδοοικογενειακής βίας επικεντρώνονται σε εκπαιδευτικά προγράμματα σχετικά με
την ισότητα των φύλων, ενώ οι δράσεις αντιμετώπισης του φαινομένου επικεντρώνονται

143
Βλ. σχετ., Hamberger K., Hastings J. E., ο.π., σελ. 275-285

66
στην ποινική μεταχείριση του δράστη και στην μεταχείριση του θύματος. Η οπτική
πρόληψης ή καταστολής του φαινομένου, μέσω παρέμβασης στους δράστες
κακοποίησης, απουσιάζει παντελώς από την ελληνική πραγματικότητα, γεγονός που
πρέπει να μας προβληματίσει. Ένας από τους πιθανούς λόγους που συμβαίνει αυτό,
είναι η έντονη φεμινιστική θεώρηση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας από τους
εμπλεκόμενους φορείς, σύμφωνα με την οποία, ο δράστης κακοποίησης δεν μπορεί να
ξεφύγει από τη βία.

67
VI Συμπεράσματα
Μία από τις σημαντικότερες δυσχέρειες, αναφορικά με την πρόληψη και την
αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας στο πλαίσιο της οικογένειας, είναι το λεγόμενο
«πέπλο σιωπής» που καλύπτει ανάλογα περιστατικά. Οι περιπτώσεις ενδοοικογενειακής
βίας που καταγράφονται και βλέπουν το φως της δημοσιότητας αποτελούν μόνο
την κορυφή ενός παγόβουνου. Ενδεικτικά αναφέρουμε, πως σε παγκόσμιο επίπεδο,
υπολογίζεται, ότι δεν καταγράφονται σε επίσημες στατιστικές 60 εκατομμύρια γυναίκες,
θύματα των ίδιων των οικογενειών τους, δολοφονημένες εκ προμελέτης ή μέσω
παραμέλησης144.
Όσο και αν γίνονται προσπάθειες να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις ώστε οι
γυναίκες-θύματα κακοποίησης να μπορούν εύκολα να μιλήσουν για το πρόβλημά τους,
πολλές απ’ αυτές αδυνατούν να σπάσουν τη σιωπή τους και να προχωρήσουν στην
καταγγελία του δράστη. Οι γυναίκες που βιώνουν καθημερινή βία από το σύζυγο/
σύντροφό τους, τείνουν να αρνούνται την κατάσταση, άλλοτε γιατί ειλικρινά πιστεύουν ότι
τα πράγματα θα βελτιωθούν και άλλοτε από ντροπή, ενοχή και φόβο. Ειδικά ο φόβος ότι
μπορεί να χάσουν τα παιδιά τους, τις απωθεί να αντιδράσουν και τις κάνει να
αποκρύπτουν το πρόβλημά τους. Η κατάσταση εμπλέκεται και από άλλους παράγοντες
όπως είναι η επιθυμία να προστατέψουν το σπίτι ή τα παιδιά, ή η αγάπη για έναν
σύντροφο για τον οποίο εφευρίσκουν δικαιολογίες. Η οικονομική εξάρτηση και ο φόβος
απώλειας των παιδιών είναι υπαρκτοί αλλά όχι οι κύριοι παράγοντες που οδηγούν στη
μη παραδοχή της συζυγικής βίας. Άλλωστε, και οικονομικά ανεξάρτητες γυναίκες
υπομένουν συζυγική βία.
Οι κυριότεροι λόγοι αποτροπής της κακοποιημένης γυναίκας να καταγγείλει το
δράστη και να δημοσιοποιήσει το πρόβλημά της συνοψίζονται στους ακόλουθους145:

144
Βλ. «Έρευνα του Κέντρου Ερευνών Innocenti της Unicef στη Φλωρεντία», Ημερομηνία Έκδοσης: Μάιος,
2000, http//: www.unicef.gr/reports/domviol.php,

145
Βλ. σχετικά, Jacobson N. S., When men batter women… ο.π, σελ. 215-215., Παπαμιχαήλ Στ., ο.π.,
σελ. 138

68
 - η χρόνια κακοποίηση, με τις επακόλουθες διαταραχές μετατραυμετικού στρες για
το θύμα, καταρρακώνουν την ψυχολογική του κατάσταση και το
καθιστούν αδύναμο να δραστηριοποιηθεί και να φροντίσει για την ασφάλεια
και τη βελτίωση της ζωής του.
- Ο φόβος και η καθημερινή τρομοκρατία που βιώνει το θύμα κακοποίησης,
λειτουργούν αποτρεπτικά στην καταγγελία του δράστη, καθώς μετά την καταγγελία, ο
δράστης μπορεί να εξαγριωθεί περισσότερο, συνεπώς το θύμα διατρέχει μεγαλύτερο
κίνδυνο.
- Η έλλειψη υποστηρικτικών δομών ενημέρωσης και υποστήριξης του θύματος
κακοποίησης, ή απλά η άγνοια του θύματος για τις ενέργειες που μπορεί να προβεί και
τα δικαιώματά που μπορεί να ασκήσει, είναι ακόμα ένας λόγος αποτροπής της γυναίκας
να καταγγείλει την κακοποίηση.
- Τέλος, η αρνητική εμπειρία και ο στιγματισμός που μπορεί να είχε βιώσει μια
κακοποιημένη γυναίκα από προηγούμενη επαφή της με εμπλεκόμενους φορείς στην
ενδοοικογενειακή βία (αστυνομία, εισαγγελία, ιατρικό σύστημα και άλλες υποστηρικτικές
δομές) ενδέχεται να λειτουργεί αποτρεπτικά στην απόφαση της γυναίκας να προχωρήσει
σε καταγγελία του δράστη.
Η επανειλημμένη θυματοποίηση της κακοποιημένης γυναίκας αποτελεί ένα
τεράστιο θέμα. Η αντίληψη, ότι οι ίδιες οι γυναίκες που βιώνουν κακοποίηση στη σχέση ή
το γάμο τους, ευθύνονται για την κακοποίησή τους, είναι αρκετά διαδεδομένη, τόσο στο
ευρύ κοινό, όσο και στους εμπλεκόμενους με το θέμα επαγγελματίες. Πολλές φορές όταν
οι γυναίκες που βιώνουν βία μέσα στην οικογένεια σπάνε τη σιωπή τους, απευθύνονται
για βοήθεια και προχωρούν σε διεκδικητικές πράξεις ισοτιμίας ή καταγγελίες, όχι μόνο δε
βρίσκουν την απαιτούμενη συμπαράσταση και δικαίωση, αλλά, αντίθετα καθοδηγούνται
στην υποταγή, και διάμεσου των καθιερωμένων σχημάτων ανισότητας και ταμπού,
επιχειρείται η αυτοενοχοποίησή τους146.
Παρά τις αξιόλογες προσπάθειες, τόσο από κυβερνητικούς όσο και από μη
κυβερνητικούς οργανισμούς, εξακολουθεί να υπάρχει ελλιπής ενημέρωση και
εκπαίδευση σε άτομα που στελεχώνουν υπηρεσίες και έρχονται σε άμεση και πρώτη
επαφή με τέτοια περιστατικά (αστυνομικοί, νοσηλευτές, ιατροί). Στις περισσότερες
περιπτώσεις, ο πρώτος επίσημος φορέας που απευθύνεται μια κακοποιημένη γυναίκα,
έπειτα από κάποιο σοβαρό επεισόδιο σωματικής βίας, είναι τα επείγοντα περιστατικά
146
Βλ. σχετικά, Walker L Ε. Α., ο.π., σελ. 32

69
των νοσηλευτικών ιδρυμάτων, δηλαδή το ιατρικό σύστημα. Σε αυτό το στάδιο συναντάμε
αρκετά προβλήματα ως προς την αντιμετώπιση της κακοποιημένης γυναίκας, μα και του
φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας γενικότερα. Συχνά δε, η γυναίκα-θύμα
κακοποίησης έρχεται αντιμέτωπη με προκαταλήψεις και μύθους που προσδίδουν σε
αυτή την ευθύνη για τη βίαιη συμπεριφορά του δράστη.
Όσον αφορά στο σύστημα του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, η κατάσταση δεν
διαφοροποιείται. Η αντίληψη ότι η κακοποίηση είναι ένα οικογενειακό πρόβλημα, μια
υπόθεση ιδιωτική, που πρέπει να ρυθμίζεται στους μέσα στους κόλπους της οικογένειας
ή της σχέσης, χωρίς την παρέμβαση νομικών μηχανισμών ή άλλων φορέων, δυστυχώς,
είναι διαδεδομένη ακόμα και στους κύκλους του επίσημου κοινωνικού ελέγχου και
πολλές φορές λειτουργεί αποτρεπτικά στην απόφαση του θύματος για καταγγελία του
δράστη κακοποίησης. Επιπρόσθετα, η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθησίας των
εμπλεκόμενων επαγγελματιών, οδηγεί στην αναποτελεσματική αντιμετώπιση του
περιστατικού κακοποίησης. Η γυναίκα-θύμα, σπανίως ενημερώνεται για τα δικαιώματα
που ο νόμος της παρέχει, ή παραπέμπεται σε εξειδικευμένες υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής
στήριξης των θυμάτων κακοποίησης.
Επιπλέον, μιλώντας για τα ελληνικά δεδομένα, τα κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας
που λειτουργούν στη χώρα μας, δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες των
γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Λειτουργικά προβλήματα, όπως η έλλειψη
προσωπικού, το ωράριο λειτουργίας, οι περιορισμένες θέσεις στους ξενώνες και η
γραφειοκρατική διαδικασία εισαγωγής στους ξενώνες, καθιστούν την άμεση
αντιμετώπιση ενός σοβαρού περιστατικού ενδοοικογενειακής βίας ιδιαίτερα δύσκολη και,
παράλληλα, λειτουργούν αποτρεπτικά στην απόφαση της γυναίκας να απομακρυνθεί
από την κακοποιητική σχέση. Τέλος, καθώς, οι γυναίκες φοβούνται ότι θα τεθούν υπό
κρίση ή ότι θα αναγκαστούν να παραδεχθούν ότι απέτυχαν, δεν εμπιστεύονται τους
επαγγελματίες των κοινωνικών υπηρεσιών, πράγμα που συνιστά ένα, επίσης, μεγάλο
εμπόδιο στην αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας.
Η παραπάνω συνοπτική αναφορά, δεν αποσκοπεί στην αφοριστική προσέγγιση
του τρόπου αντιμετώπισης των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Κάθε άλλο, τα
τελευταία χρόνια, γίνονται αξιόλογες προσπάθειες, τόσο από μέρους της πολιτείας, με
σημαντικότερη βέβαια την ψήφιση του Ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας, όσο και από ιδιωτικές πρωτοβουλίες, που στοχεύουν στην
εκπαίδευση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, τόσο του ευρύτερου πληθυσμού, όσο και
των εμπλεκόμενων επαγγελματιών με το φαινόμενο της κακοποίησης.

70
 Η διατύπωση προτάσεων αναφορικά με την πρόληψη και την αντιμετώπιση του
φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, με θύματα γυναίκες, προϋποθέτει την ύπαρξη
σχεδιασμού συγκεκριμένων πολιτικών και δράσεων, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές
επίπεδο. Παράλληλα, απαιτείται η συνεργασία μεταξύ κυβερνητικών και μη κυβερνητικών
οργανώσεων και δομών, με απώτερο στόχο την ανάπτυξη πολιτικών και πρακτικών για
την, όσο το δυνατόν, αποτελεσματικότερη και αμεσότερη αντιμετώπιση του φαινομένου.
Συγκεκριμένα, κρίνεται απαραίτητη μια πολυεπίπεδη και συστηματική προσέγγιση του
φαινομένου σε τρία επίπεδα, την πρωτοβάθμια πρόληψη, την δευτεροβάθμια αρέμβαση
και την τριτοβάθμια παρέμβαση. Η πρωτοβάθμια πρόληψη αφορά δράσεις που στόχο
έχουν τον περιορισμό των αιτιών που προκαλούν άμεσα ή έμμεσα το πρόβλημα, η
δευτεροβάθμια παρέμβαση σχετίζεται με την αποτελεσματικότητα παρέμβασης τις
Πολιτείας, και όχι μόνο, κατά τη διάρκεια περιστατικών κακοποίησης, ενώ η τριτοβάθμια
παρέμβαση αφορά στις υποστηρικτικές δομές στήριξης και παροχής υπηρεσιών στη
γυναίκα-θύμα κακοποίησης.
Συγκεκριμένα, όσον αφορά στην πρωτοβάθμια πρόληψη, θα πρέπει, καταρχάς, να
ληφθεί σοβαρά υπόψη η πολυπλοκότητα του φαινομένου, αναφορικά με τους
παράγοντες που ενοχοποιούνται για την εκδήλωσή του, και η επικινδυνότητα του
φαινομένου, αναφορικά με τις συνέπειές του σε μίκρο και σε μάκρο-επίπεδο ανάλυσης.
Οι δράσεις θα πρέπει να επικεντρωθούν στη διαπαιδαγώγηση του κοινού, με βασικές
αρχές την κατάρριψη του στερεότυπου της ανδρικής υπεροχής και κυριαρχίας στο
πλαίσιο της οικογένειας και τη διακήρυξη της ισότητας των δύο φύλων σε όλους τους
τομείς. Επιπρόσθετα, η Πολιτεία μπορεί να παρέμβει στο συγκεκριμένο επίπεδο
πρόληψης της ενδοοικογενειακής βίας θεσμοθετώντας νομικό πλαίσιο για την αποτροπή
ανάλογων συμπεριφορών. Τέλος, σημαντικό ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν και τα
μέσα μαζικής ενημέρωσης, ενημερώνοντας και ευαισθητοποιώντας τον ευρύτερο
πληθυσμό για την έκταση και τις συνέπειες του φαινομένου, αλλά και προωθώντας την
προοπτική της ισότητας των φύλων.
Σε επίπεδο δευτεροβάθμιας παρέμβασης απαιτείται η άμεση και αποτελεσματική
παρέμβαση των αρχών στα επεισόδια ενδοοικογενειακής βίας, καθώς επίσης και η
ύπαρξη δομών για την παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών στη γυναίκα-θύμα
κακοποίησης, όπως ιατρική περίθαλψη, νομικές συμβουλές, ψυχοκοινωνική στήριξη και
άμεση φιλοξενία αυτής και των παιδιών της. Βασικό συστατικό αυτού του επιπέδου
παρέμβασης αποτελεί η ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου, που να δίνει τη δυνατότητα
παρέμβασης, στις αρχές.

71
 Παράλληλα με την ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου για την ενδοοικογενειακή βία,
απαιτείται η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των εμπλεκόμενων επαγγελματιών
(αστυνομικοί, δικηγόροι, δικαστικοί, ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, κοινωνικοί,
λειτουργοί, ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι), με στόχο την καλύτερη αναγνώριση της
ενδοοικογενειακής βίας και των μορφών της, αλλά και την κατανόηση της ψυχοσύνθεσης
της κακοποιημένης γυναίκας. Η ανάπτυξη δικτύου υποστηρικτικών υπηρεσιών
(συμβουλευτικά κέντρα, καταφύγια, κέντρα ψυχοκοινωνικής στήριξης) και ησωστή
λειτουργία τους, καθώς, και η συνεργασία αυτών μεταξύ τους, αλλά και με τα αστυνομικά
τμήματα, είναι καθοριστική στο στάδιο απεμπλοκής της κακοποιημένης γυναίκας από το
βασανιστή σύζυγο/ σύντροφό της.
Στο επίπεδο της τριτοβάθμιας παρέμβασης, η κακοποιημένη γυναίκα έχει ανάγκη
από ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον, που θα της προσφέρει την απαραίτητη
ψυχική ηρεμία και υποστήριξη έως ότου πάρει η ίδια της αποφάσεις της. Σε αυτό το
στάδιο εντάσσονται τα καταφύγια, η νοσηλεία –εάν απαιτείται-, η ψυχοθεραπεία -τόσο
της ίδιας της κακοποιημένης γυναίκας, όσο και των παιδιών της, αν χρειάζεται-, η
συμβουλευτική απασχόλησης, η παρέμβαση κοινωνικών λειτουργών (επιδόματα
πρόνοιας, παιδικοί σταθμοί, διευθέτηση γραφειοκρατικών θεμάτων, κυρίως για
αλλοδαπές, όπως άδεια παραμονής, πράσινη κάρτα, κ.λπ.).
Η προσπάθεια μελέτης του φαινομένου της βίας στο πλαίσιο της οικογένειας,
προκειμένου να σχεδιασθούν οι κατάλληλες πολιτικές και δράσεις πρόληψης και
παρέμβασης, θα μπορούσε να ενισχυθεί από την διεξαγωγή ερευνών με αντικείμενο
μελέτης τους παράγοντες εκδήλωσης και ενίσχυσης του φαινομένου, την έκταση του
φαινομένου, τις κοινωνικές αναπαραστάσεις και τις στάσεις του κοινωνικού συνόλου και
των εμπλεκόμενων επαγγελματιών, την ψυχολογική κατάσταση των ίδιων
τωνκακοποιημένων γυναικών και τους λόγους παραμονής τους σε μια κακοποιητική
σχέση.
Στην καταγραφή και διερεύνηση του φαινομένου θα μπορούσε να συμβάλει η
ύπαρξη ενιαίου συστήματος καταγραφής των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας από
τους άμεσα εμπλεκόμενους φορείς (αστυνομία, νοσοκομεία, συμβουλευτικά κέντα,
καταφύγια), κάτι που, δυστυχώς, δεν συμβαίνει έως σήμερα.

72
V.II ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
- Αρτινοπούλου Β., Αιμομιξία. Θεωρητικές προσεγγίσεις και ερευνητικά δεδομένα, εκδ.
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1995
- Αρτινοπούλου Β., Μαγγανάς Α., Θυματολογία και όψεις θυματοποίησης, με τη συμβολή
των Αλεξιάδη Σ., Τσήτσουρα Α., Fattah Ez. ,εισαγωγικό σημείωμα Φαρσεδάκης Ι., εκδ.
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1996
- Βλάχου Β., Γυναίκα-θύμα σωματικής βίας και το σύστημα απονομής της ποινικής
δικαιοσύνης, διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών
Επιστημών, Αθήνα, 2003
- Δασκαλάκη Η., Παδοπούλου Π., Τσαμπαρλή Δ., Τσίγκανου Ι., Φρόνιμου Ε.,
Εγκληματίες και θύματα στο κατώφλι του 21ου αιώνα, αφιέρωμα στη μνήμη του Ηλία
Δασκαλάκη, εκδ. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα, 2000
- Μαγγανάς Α., Θέματα Εγκληματολογικά και Ποινικού Δικαίου, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη,
Αθήνα, 1999
- Μιχαηλίδη-Παπαδάκη Ε., Η επιθετικότητα στην οικογένεια, στο σχολείο και στην
κοινωνία, Β΄ έκδοση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1996
- Μουσούρου Μ. Λ., Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας, εκδ. Κοινωνιολογική και
Ανθρωπολογική Βιβλιοθήκη-Gutenberg, Αθήνα, 1989
- Μπεχλιβάνη Ν., «Η βία στην οικογένεια: Νομική και κοινωνιολογική προσέγγιση».
Διδακτορική διατριβή στο Μάθημα της Κοινωνιολογίας του Δικαίου, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο, Τμήμα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του Δικαίου,
Θεσσαλονίκη, 2002
- Πενταράκη Μ., Έκταση μορφές και συνέπειες της βίας που υφίστανται έφηβες,
μαθήτριες λυκείου, στις συντροφικές τους σχέσεις, διδακτορική διατριβή, Πάντειο
Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα, 2003
- Σπινέλλης Δ., Crime in Greece in Perspective, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας., Αθήνα, 1997
- Τσιγκρής Α. Α, Η σεξουαλική βία κατά γυναικών και παιδιών: έκθεση για την Ελλάδα,
εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2002
- Φαρσεδάκης Ιακ., Η κοινωνική αντίδραση στο έγκλημα και τα όριά της: μερικές
ιστορικές, συγκριτικές, θεωρητικές και πρακτικές επισημάνσεις, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη,
Αθήνα, 1991

73
ΞΕΝΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
- Barnett O. W., Miller-Perrin C. L., Perrin R. D., Family violence across the lifespan: an
introduction, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delhi, 1997
- Dobash R. E., Dobash R., Women, Violence and Social Change, εκδ. Routledge,
London, 1992
- Dobash R. E., Dobash R., Rethinking violence against women, εκδ. Sage Publications,
Thousand Oaks, California, 1998
- Gelles R. J., Intimate Violence in Families, 3d ed., εκδ. Sage Publications, Newbury
Park, London, New Delhi, 1997
- Gelles R. J., The violent home, εκδ. Sage Publications, Newbury Park, London, New
Delhi, 1987
- Hampton R. L., Senatore V., Gullotta Th. P., Substance abuse, family violence and
child welfare: bridging perspectives, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, 1998
- Hearn J., The Violences of Men: how men talk about and how agencies respond to
men's violence to women, εκδ. Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi,
1998
- Herman J. L., Η βία: επακόλουθα ψυχικά τραύματα και θεραπεία, μτφ. Εύη Νάντσου,
εκδ. Θετίλη, Αθήνα, 1996.
- Jasinski J. L., Williams L. M., Straus M. A., Partner violence: a comprehensive review
of 20 years of research, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, California, 1998
- Kantor G. K., Jasinski J. L., Out of the darkness: contemporary perspectives on family
violence, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delhi, 1997
- Kashani J. H., Wesley A. D., The impact of family violence on children and adolescents,
εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, California, c1998
- Klein E., Campbell J., Soler E., Ghez M., Ending domestic violence. Changing public
perceptions / Halting the Epidemic, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London,
New Delhi, 1997
- Levinson D., Family violence in cross-cultural perspective, εκδ. Sage Publications,
Newbury Park, London, New Delhi, 1989
- McLaughlin E., Muncie J., The Sage Dictionary of Criminology, εκδ. Sage Publications,
Thousand Oaks, London, New Delhi, 2001
- Mullender A., Rethinking violence against women. The social work and probation
response, εκδ. Routledge, London, New York, 1996
- Pagelow M. D., Pagelow, L. W., Family violence, εκδ. Praeger, U.S.A, 1984
- Pelling M., Purdie R., Matrimonial and domestic injuctions: practice and precedents, 2η
έκδοση, εκδ. Butterworths, London, 1987
- Van Hasselt V. B., Morrison R. L., Bellack A. S., Hersen M., Handbook of family
violence, εκδ. Plenum Press, New York, London, 1988
- Viano E. C., Intimate violence: interdisciplinary perspectives, εκδ. Hemisphere
Publishing Corporation, N. Y., 1992
- Walker E. L., Terrifying Love, Όταν η αγάπη σκοτώνει, μτφρ. Μοσχοπούλου Π., εκδ.
Φυτράκης, Αθήνα, 1997
- Walker E. L., Η κακοποιημένη γυναίκα, μτφρ. Ανθούλιας Τ., εκδ. Ελληνικά Γράμματα,
Αθήνα, 1989
- Wolfe D. A., Wekerle C., Scott K., Alternatives to violence. Εmpowering youth to
develop healthy relationships, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London, New
Delhi, 1997
- Wolfgang E. M., Ferracuti F., The subculture of violence, Η υποκουλτούρα της βίας,
μτφρ. Μηλιώνη Φ., Βιβλιοθήκη Εγκληματολογίας, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα,
1995

74
- Yllo K., Bograd M., Feminist perspectives on wife abuse, εκδ. Sage Publications,
Newbury Park, Beverly Hills, London, New Delhi, 1988

ΕΡΕΥΝΕΣ - ΕΚΘΕΣΕΙΣ - ΕΝΤΥΠΑ

- CEDAW /C/GRC/CO/6, «Τελικά/συμπερασματικά σχόλια της για την Εξάλειψη των
Διακρίσεων κατά των Γυναικών : Ελλάδα», Δημοσίευση 2 Φεβρουαρίου 2007, σελ.4
-Διεθνης Αμνηστία, Ετήσια Έκθεση 2007, Λονδίνο, 23 Μαΐου 2007, σελ. 2
- Ενδο-οικογενειακή βία κατά των γυναικών: Πρώτη πανελλαδική επιδημιολογική έρευνα,
Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.), Αθήνα, 2003
- Ευρωβαρόμετρο 51.0, Η γνώμη των Ευρωπαίων πάνω στο ερώτημα της βίας μέσα
στην οικογένεια, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Πληροφόρησης Γυναικών, Οκτώβριος
1999
- Ενδοοικογενειακή βία, Δειγματοληπτική στατιστική αξιοποίηση στοιχείων που αφορούν
στην κακοποίηση γυναικών που απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής
Γραμματείας Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, Νοέμβριος 2006
- 4η – 5η Εθνική Έκθεση της Ελλάδας (περίοδος 1994-2000) προς την Επιτροπή του
.Η.Ε. για την εξάλειψη κάθε μορφής διάκρισης σε βάρος των γυναικών, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α.,
γενική Γραμματεία Ισότητας, Αθήνα, Δεκέμβριος 2000
- Προς ένα Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για τον έλεγχο της Προόδου στον Αγώνα εναντίον
της Βίας κατά των Γυναικών, Ευρωπαϊκό Λόμπυ Γυναικών, ανατύπωση και έκδοση στα
ελληνικά από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, 2003
- Πόρισμα της Ομάδας Εργασίας του ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας και της βίας κατά συνοικούντων προσώπων, Γενική Γραμματεία
Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, 08/07/2005
- Ενδοοικογενειακή βία - ο ρόλος της Πολιτείας, ομιλία της Γενικής Γραμματέως Ισότητας,
κας Τσουμάνη Ε., στο επιστημονικό συμπόσιο με θέμα: «Σύγχρονοι μηχανισμοί βίας και
καταπίεσης», Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και
Γενικής Παιδείας, Σχολή Μωραϊτη, Αθήνα, Απρίλιος 2005
- Αδαμάκη Ντ., Εγχειρίδιο για τις κακοποιημένες γυναίκες, Κέντρο Ερευνών για Θέματα
Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.) Αθήνα, 2001
- Πρώτη εθνική έκθεση της Ελλάδας, Εθνικό Παρατηρητήριο για την αντιμετώπιση της
βίας κατά των γυναικών, Αθήνα, Νοέμβριος 2004
- Έκθεση στατιστικών στοιχείων λειτουργίας της γραμμής S.O.S., Δίπλα σου, Δίκτυο
Γυναικών Ευρώπης, Αθήνα, 2003
- Η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, Κλάδος
Διοικητικού,, Διεύθυνση Οργάνωσης-Νομοθεσίας, Τυπογραφείο Ελληνικής Αστυνομίας,
Απρίλιος, 2005
- Η γνώμη των ευρωπαίων πάνω στο ερώτημα της βίας μέσα στην οικογένεια,
Ευρωβαρόμετρο 51.0, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Πληροφόρησης, INRA, Βρυξέλλες,
Οκτώβριος, 1999
- Σπάζοντας τη σιωπή, Ευρωπαϊκή εκστρατεία κατά της βίας στην οικογένεια, Υπηρεσία
επίσημων εκδόσεων των ευρωπαϊκών κοινοτήτων, εκδ. ΚΕΘΙ, 2000

ΑΡΘΡΑ
- Βαλανδρέα Γ., Το σύνδρομο της Στοκχόλμης, Ποινική Δικαιοσύνη, 1/2001, έτος 4ο, σελ.
67-68
- Μαγγανάς Α., Διεθνές Συμπόσιο θυματολογίας: Προβλήματα και προοπτικές, Η΄
Διεθνής Κίνηση, Ποινική Δικαιοσύνη, 12/2002, έτος 5ο, σελ. 1310-1315 - Σειρινοπούλου
Μ., Γυναίκα θύμα σεξουαλικής βίας, Υπεράσπιση, τεύχος 1, 1997, σελ. 199-235

75
- Claes J. A., Rosenthal D. M., Men who batter women: a study in power, Journal of
Family Violence, Vol. 5, No. 3, 1990, σελ. 215-224
- Goode W., Force and Violence in the Family, Journal of Marriage and the Family, 33,
1971, σελ. 624-636
- Hamberger K., Hastings J. E., Counseling Male Spouse Abusers: Characteristics of
Treatment Completers and Dropouts, Violence and Victims, Vol. 4, No. 4, 1989, σελ.
275-285
- Johnson M. P., Patriarchal terrorism and common couple violence: Two forms of
violence against women, Journal of Marriage and the Family, Vol. 57 (2), 1995, σελ.
283-293
- Laslett B., The family as a public and private institution: an historical perspective,
Journal of Marriage and the Family, Aug. 1973, 35, σελ. .480-492
- Rhodes R. N., McKenzie B. E., Why do battered women stay? Three decades of
research, Aggression and Violent Behavior, VOL. 3, No. 4, 1998, σελ. 391-406

ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ
- Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, Έκθεση για τη βία κατά των γυναικών, 2002,
http://www.un.org
- Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, UN Crime Commission (CCPCJ), United Office on
Drugs and Crime, http://www.unodc.org/unodc.html
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Πληροφόρησης Γυναικών, Ευρωβαρόμετρο 51.0,
http://www.europa.eu.int/comm/dg10/women/violence/index3_fr.html,
- Διεθνής Αμνηστία, Δελτίο Τύπου, Η Διεθνής Αμνηστία ξεκινά παγκόσμια εκστρατεία για
τη βία κατά των γυναικών, Καρκίνωμα για την κοινωνία – θηριωδία για τα ανθρώπινα
δικαιώματα, It’s in our hands, Stop Violence against Women,
http://web.Amnesty.org/actforwomen/reports-index-eng,
- Διεθνής Αμνηστία, Ελληνική Επιτροπή, Η βία κατά των γυναικών – γεγονότα και
αριθμοί, http://www.amnesty.com,
- Διεθνής Αμνηστία, Στοπ στη βία κατά των γυναικών, Ελληνικό Τμήμα,
εκστρατείες,http://www.amnesty.org/campaigns/actforwomen/issues/issues_1.asp,
- Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, http://www.who.int
- Γενική Γραμματεία Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Επίκαιρες βελτιώσεις στο Εθνικό Θεσμικό
Πλαίσιο για την Ισότητα των Φύλων, 2002, http://www.isotita.gr,
- Σκούταρη Ρ., Ενδοοικογενειακή βία, Τοποθέτηση στη συνεδρίαση του φόρουμ,
http://users.otenet.gr/-scoutari/keimena/endooikogeneiaki.htm,
- Κοντοδήμα Ε., Βία κατά των γυναικών: το πρόβλημα, η αντιμετώπιση, οι διεκδικήσεις,
http://www.istoselides.gr/news/article.phd?sid=2434,

76
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αρτινοπούλου Β., Αιμομιξία. Θεωρητικές προσεγγίσεις και ερευνητικά δεδομένα, εκδ.
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1995
- Αρτινοπούλου Β., Μαγγανάς Α., Θυματολογία και όψεις θυματοποίησης, με τη συμβολή
των Αλεξιάδη Σ., Τσήτσουρα Α., Fattah Ez. ,εισαγωγικό σημείωμα Φαρσεδάκης Ι., εκδ.
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1996
- Βέλτσος Σ. Γ., Κοινωνιολογία των θεσμών ΙΙ, Οικογένεια και φαντασιακές σχέσεις. Από
τις γενεαλογικές-γραμμικές στις κρατικές οργανώσεις, εκδ, Παπαζήση, Αθήνα, 1979

77
- Βλάχου Β., Γυναίκα-θύμα σωματικής βίας και το σύστημα απονομής της ποινικής
δικαιοσύνης, διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών
Επιστημών, Αθήνα, 2003
- Δασκαλάκη Η., Παδοπούλου Π., Τσαμπαρλή Δ., Τσίγκανου Ι., Φρόνιμου Ε.,
Εγκληματίες και θύματα στο κατώφλι του 21ου αιώνα, αφιέρωμα στη μνήμη του Ηλία
Δασκαλάκη, εκδ. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα, 2000
- Μαγγανάς Α., Θέματα Εγκληματολογικά και Ποινικού Δικαίου, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη,
Αθήνα, 1999
- Μαγγανάς Α., Το εγκληματικό φαινόμενο στην πράξη: σεξουαλική εγκληματικότητα,
ανήλικοι-θύτες και θύματα, κοινωνική αντίδραση, μεταχείριση των παραβατικών,
σχολιασμός δικαστικών αποφάσεων, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2004
- Μαρίνου Ε., Η κοινωνική ταυτότητα των κακοποιημένων γυναικών, μεταπτυχιακή
εργασία, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα, 2003
- Μιχαηλίδη-Παπαδάκη Ε., Η επιθετικότητα στην οικογένεια, στο σχολείο και στην
κοινωνία, Β΄ έκδοση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1996
- Μουσούρου Μ. Λ., Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας, εκδ. Κοινωνιολογική και
Ανθρωπολογική Βιβλιοθήκη-Gutenberg, Αθήνα, 1989
- Σπινέλλης Δ., Crime in Greece in Perspective, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας., Αθήνα, 1997
- Τσιγκρής Α. Α, Η σεξουαλική βία κατά γυναικών και παιδιών: έκθεση για την Ελλάδα,
εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2002
- Φαρσεδάκης Ιακ., Η κοινωνική αντίδραση στο έγκλημα και τα όριά της: μερικές
ιστορικές, συγκριτικές, θεωρητικές και πρακτικές επισημάνσεις, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη,
Αθήνα, 1991
ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Barnett O. W., Miller-Perrin C. L., Perrin R. D., Family violence across the lifespan: an
introduction, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delhi, 1997
- Dobash R. E., Dobash R., Violence against Wives. A case Against the Patriarchy, εκδ.
The Free Press, New York, 1983
- Dobash R. E., Dobash R., Women, Violence and Social Change, εκδ. Routledge,
London, 1992
- Dobash R. E., Dobash R., Rethinking violence against women, εκδ. Sage Publications,
Thousand Oaks, California, 1998
- Fineman M., Mykitiuk R., The public nature of private violence: the discovery of
domestic abuse, εκδ. Routledge, New York, 1994
- Finkelhor D., The dark side of families: current family violence research, εκδ. Sage
Publications, Newbury Park, California, 1983
- Gelles R. J., Intimate Violence in Families, 3d ed., εκδ. Sage Publications, Newbury
Park, London, New Delhi, 1997
- Gelles R. J., The violent home, εκδ. Sage Publications, Newbury Park, London, New
Delhi, 1987
- Hampton R. L., Senatore V., Gullotta Th. P., Substance abuse, family violence and
child
welfare: bridging perspectives, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, 1998
- Hearn J., The Violences of Men: how men talk about and how agencies respond to
men's
violence to women, εκδ. Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi, 1998
- Herman J. L., Η βία: επακόλουθα ψυχικά τραύματα και θεραπεία, μτφ. Εύη Νάντσου,
εκδ. Θετίλη, Αθήνα, 1996.
- Jasinski J. L., Williams L. M., Straus M. A., Partner violence: a comprehensive review
of 20 years of research, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, California, 1998

78
- Kantor G. K., Jasinski J. L., Out of the darkness: contemporary perspectives on family
violence, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delhi, 1997
- Kashani J. H., Wesley A. D., The impact of family violence on children and adolescents,
εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, California, c1998
- Klein E., Campbell J., Soler E., Ghez M., Ending domestic violence. Changing public
perceptions / Halting the Epidemic, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London,
New Delhi, 1997
- Levinson D., Family violence in cross-cultural perspective, εκδ. Sage Publications,
Newbury Park, London, New Delhi, 1989
- McLaughlin E., Muncie J., The Sage Dictionary of Criminology, εκδ. Sage Publications,
Thousand Oaks, London, New Delhi, 2001
- Mignon S., Larson C., Holmes W. M., Family Abuse: The Consequences, Theories and
Responses, εκδ. Allyn & Bacon, New York, 2002
- Mullender A., Rethinking violence against women. The social work and probation
response, εκδ. Routledge, London, New York, 1996
- Pagelow M. D., Pagelow, L. W., Family violence, εκδ. Praeger, U.S.A, 1984
- Pelling M., Purdie R., Matrimonial and domestic injuctions: practice and precedents, 2η
έκδοση, εκδ. Butterworths, London, 1987
- Van Hasselt V. B., Morrison R. L., Bellack A. S., Hersen M., Handbook of family
violence, εκδ. Plenum Press, New York, London, 1988
- Viano E. C., Intimate violence: interdisciplinary perspectives, εκδ. Hemisphere
Publishing Corporation, N. Y., 1992
- Walker E. L., Terrifying Love, Όταν η αγάπη σκοτώνει, μτφρ. Μοσχοπούλου Π., εκδ.
Φυτράκης, Αθήνα, 1997
- Walker E. L., Η κακοποιημένη γυναίκα, μτφρ. Ανθούλιας Τ., εκδ. Ελληνικά Γράμματα,
Αθήνα, 1989

- Wolfe D. A., Wekerle C., Scott K., Alternatives to violence. Εmpowering youth to
develop healthy relationships, εκδ. Sage Publications, Thousand Oaks, London, New
Delhi, 1997
- Wolfgang E. M., Ferracuti F., The subculture of violence, Η υποκουλτούρα της βίας,
μτφρ. Μηλιώνη Φ., Βιβλιοθήκη Εγκληματολογίας, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα,
1995
- Yllo K., Bograd M., Feminist perspectives on wife abuse, εκδ. Sage Publications,
Newbury Park, Beverly Hills, London, New Delhi, 1988
ΕΡΕΥΝΕΣ - ΕΚΘΕΣΕΙΣ - ΕΝΤΥΠΑ
- Ενδο-οικογενειακή βία κατά των γυναικών: Πρώτη πανελλαδική επιδημιολογική έρευνα,
Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.), Αθήνα, 2003
- Ευρωβαρόμετρο 51.0, Η γνώμη των Ευρωπαίων πάνω στο ερώτημα της βίας μέσα
στην
οικογένεια, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Πληροφόρησης Γυναικών, Οκτώβριος 1999
- Ενδοοικογενειακή βία, Δειγματοληπτική στατιστική αξιοποίηση στοιχείων που αφορούν
στην κακοποίηση γυναικών που απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής
Γραμματείας Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, Νοέμβριος 2004
- Έρευνα στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού: ανθρωποκτονία και γυναίκες, Κέντρο
Ερευνών για Θέματα Ισότητας, επιστ. Υπεύθυνος Καρύδης Β., έρευνα μη δημοσιευμένη
- 4η – 5η Εθνική Έκθεση της Ελλάδας (περίοδος 1994-2000) προς την Επιτροπή του
Ο.Η.Ε.
για την εξάλειψη κάθε μορφής διάκρισης σε βάρος των γυναικών, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Γενική
Γραμματεία Ισότητας, Αθήνα, Δεκέμβριος 2000

79
- Προς ένα Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για τον έλεγχο της Προόδου στον Αγώνα εναντίον
της Βίας κατά των Γυναικών, Ευρωπαϊκό Λόμπυ Γυναικών, ανατύπωση και έκδοση στα
ελληνικά από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, 2003
- Πόρισμα της Ομάδας Εργασίας του ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. για την αντιμετώπιση της
ενδοοικογενειακής βίας και της βίας κατά συνοικούντων προσώπων, Γενική Γραμματεία
Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Αθήνα, 08/07/2005
- Ενδοοικογενειακή βία - ο ρόλος της Πολιτείας, ομιλία της Γενικής Γραμματέως
Ισότητας, κας Τσουμάνη Ε., στο επιστημονικό συμπόσιο με θέμα: «Σύγχρονοι
μηχανισμοί βίας και καταπίεσης», Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και
Γενικής Παιδείας, Σχολή Μωραϊτη, Αθήνα, Απρίλιος 2005
- Αδαμάκη Ντ., Εγχειρίδιο για τις κακοποιημένες γυναίκες, Κέντρο Ερευνών για Θέματα
Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.) Αθήνα, 2001

- Πρώτη εθνική έκθεση της Ελλάδας, Εθνικό Παρατηρητήριο για την αντιμετώπιση της
βίας κατά των γυναικών, Αθήνα, Νοέμβριος 2004
- Έκθεση στατιστικών στοιχείων λειτουργίας της γραμμής S.O.S., Δίπλα σου, Δίκτυο
Γυναικών Ευρώπης, Αθήνα, 2003
- Η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, Κλάδος
Διοικητικού,, Διεύθυνση Οργάνωσης-Νομοθεσίας, Τυπογραφείο Ελληνικής
Αστυνομίας, Απρίλιος, 2005
- Η γνώμη των ευρωπαίων πάνω στο ερώτημα της βίας μέσα στην οικογένεια,
Ευρωβαρόμετρο 51.0, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Πληροφόρησης, INRA, Βρυξέλλες,
Οκτώβριος, 1999
- Σπάζοντας τη σιωπή, Ευρωπαϊκή εκστρατεία κατά της βίας στην οικογένεια, Υπηρεσία
επίσημων εκδόσεων των ευρωπαϊκών κοινοτήτων, εκδ. ΚΕΘΙ, 2000
ΑΡΘΡΑ
- Βαλανδρέα Γ., Το σύνδρομο της Στοκχόλμης, Ποινική Δικαιοσύνη, 1/2001, έτος 4ο, σελ.
67-68
- Μαγγανάς Α., Διεθνές Συμπόσιο θυματολογίας: Προβλήματα και προοπτικές, Η΄
Διεθνής
Κίνηση, Ποινική Δικαιοσύνη, 12/2002, έτος 5ο, σελ. 1310-1315
- Σειρινοπούλου Μ., Γυναίκα θύμα σεξουαλικής βίας, Υπεράσπιση, τεύχος 1, 1997, σελ.
199-235
- Laslett B., The family as a public and private institution: an historical perspective,
Journal of Marriage and the Family, Aug. 1973, 35, σελ. .480-492
- Rhodes R. N., McKenzie B. E., Why do battered women stay? Three decades of
research, Aggression and Violent Behavior, VOL. 3, No. 4, 1998, σελ. 391-406

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ
- Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, Έκθεση για τη βία κατά των γυναικών, 2002,
http://www.un.org, 11/04/2005
- Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, UN Crime Commission (CCPCJ), United Office on
Drugs and Crime, http://www.unodc.org/unodc.html, 17/10/2005
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Πληροφόρησης Γυναικών, Ευρωβαρόμετρο 51.0,
http://www.europa.eu.int/comm/dg10/women/violence/index3_fr.html, 10/04/2005
- Διεθνής Αμνηστία, Δελτίο Τύπου, Η Διεθνής Αμνηστία ξεκινά παγκόσμια εκστρατεία για
τη βία κατά των γυναικών, Καρκίνωμα για την κοινωνία – θηριωδία για τα ανθρώπινα
δικαιώματα, It’s in our hands, Stop Violence against Women, 2004,
http://web.Amnesty.org/actforwomen/reports-index-eng, 12/05/2005
- Διεθνής Αμνηστία, Ελληνική Επιτροπή, Η βία κατά των γυναικών – γεγονότα και

80
αριθμοί, AI Index: ACT 77/034/2004, http://www.amnesty.com, 12/03/2005
- Διεθνής Αμνηστία, Στοπ στη βία κατά των γυναικών, Ελληνικό Τμήμα,
Εκστρατείες,http://www.amnesty.org/campaigns/actforwomen/issues/issues_1.asp,
13/05/2005
- Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, http://www.who.int
- Γενική Γραμματεία Ισότητας, ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Επίκαιρες βελτιώσεις στο Εθνικό Θεσμικό
Πλαίσιο για την Ισότητα των Φύλων, 2002, http://www.isotita.gr, 12/05/2005
- Σκούταρη Ρ., Ενδοοικογενειακή βία, Τοποθέτηση στη συνεδρίαση του φόρουμ,
http://users.otenet.gr/-scoutari/keimena/endooikogeneiaki.htm, 13/05/2105
- Κοντοδήμα Ε., Βία κατά των γυναικών: το πρόβλημα, η αντιμετώπιση, οι διεκδικήσεις,
http://www.istoselides.gr/news/article.phd?sid=2434, 13/05/2005
- Cordova Luis, Rights-Women: Latin American Laws on Domestic Violence, Inter Press
Service (IPS), http:// www.ips.fi/koulut/199750/8.htm, 08/06/2005

81