ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
“Η ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ”
EDUG-521
Ειδική Εκπαίδευση: Έρευνες και Σύγχρονες Τάσεις

Εργασία:
«Κοινωνικό περιβάλλον και παραβατικότητα ανηλίκων.»

Από την
Τσουρουνάκη Γεωργία
Αρ. Φοιτητικής Ταυτότητας: UN234N167
(Ακροατήριο 15)

Υπεύθυνος καθηγητής: Καθ. Στασινός Δημήτρης

Διδάσκουσα: Δρ Τέλη Αφροδίτη
Εξάμηνο: Χειμερινό 2023

1
 Περιεχόμενα
1.Εισαγωγή για την Παραβατική Συμπεριφορά.......................... 3
2.Επιπτώσεις Κοινωνικού Περιβάλλοντος.................................. 4
Ο Ρόλος της οικογένειας..............................................................4
Ο Ρόλος του Σχολείου................................................................. 5
Κοινωνικοί Παράγοντες.............................................................. 6
3. Προληπτικές Προσεγγίσεις και Προγράμματα........................7
4. Συμπεράσματα.........................................................................8
5. Βιβλιογραφία:.......................................................................... 9

2
 1.Εισαγωγή για την Παραβατική Συμπεριφορά

Εισήγηση στο Υπουργείο Παιδείας

Θέμα: «Κοινωνικό περιβάλλον και παραβατικότητα ανηλίκων»

Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι,

Νομίζω πως θα συμφωνήσετε μαζί μου, ότι το θέμα της παραβατικότητας των νέων

έχει αυξηθεί κατά πολύ τα τελευταία χρόνια. Η συχνότητα που παρατηρούμε ακραία

φαινόμενα βίας, σε μικρές ηλικίες, μας απασχολεί σχεδόν σε εβδομαδιαίο επίπεδο,

χωρίς να βλέπουμε καμία βελτίωση της κατάστασης, εδώ και καιρό. Δυστυχώς

έχουμε συνηθίσει σε ειδήσεις όπως:

«Το περασμένο Σάββατο πέντε 16χρονοι επιτέθηκαν και λήστεψαν ανήλικο στην

πλατεία Αγίας Παρασκευής. Οι δύο εξ' αυτών χαστούκισαν τον νεαρό, ενώ ένας

τρίτος βιντεοσκοπούσε το συμβάν. Οι δράστες έκλεψαν το πορτοφόλι του θύματος

και στην συνέχεια τον απείλησαν, ότι εάν δεν τους δώσει το απόγευμα της ίδιας

μέρας 350 ευρώ θα τον ξυλοκοπήσουν.» (Ant1news, 2023) και “Μεταμόρφωση.

Δεκατριάχρονος συλλαμβάνεται για επίθεση με σιδερογροθιά και άγριο ξυλοδαρμό

εις βάρος 17χρονου. Ήταν μέλος ομάδας περίπου δέκα ανηλίκων που φέρεται να

συμμετείχαν στην επίθεση.” (Γιάνναρου, 2022).

Η λίστα με τις επίσημα καταγεγραμμένες εφαρμογές αυτής της πρωτοφανούς βίας,

μπορεί να είναι ατελείωτη. Όπως, ακριβώς κι οι διαστάσεις της, στην σημερινή

κοινωνία αλλά και στο άτομο. (Στασινός

Η συνεχής έκθεση των παιδιών σε ακραία περιστατικά, ενισχύει το αίσθημα του

«φυσιολογικού» γι’ αυτές τις καταστάσεις, ενώ παράλληλα οδηγεί το άτομο στην

αυτοκαταστροφή από πολύ μικρή ηλικία. Οι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν

στην εμφάνιση τέτοιων συμπεριφορών, μπορεί να είναι ενδογενείς (χαρακτηριστικά

της προσωπικότητας του ατόμου) ή και εξωγενείς, όπως για παράδειγμα, το

οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, το οικονομικό υπόβαθρο, τα μέσα

3
κοινωνικής δικτύωσης, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο εγκλεισμός λόγω Covid, η

γενικότερη παρακμή της κουλτούρας και η απουσία υγιών προτύπων. Όλα αυτά τα

στοιχεία, μπορούν να ενισχύουν την αντιδραστική συμπεριφορά των ανηλίκων και να

οδηγούν σε παραβατική συμπεριφορά, στο μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων.

2.Επιπτώσεις Κοινωνικού Περιβάλλοντος

Ο Ρόλος της οικογένειας.

Οι ενδοοικογενειακές σχέσεις και η λειτουργία αυτής, μπορεί να επηρεάσουν

εκτενώς, την ανατροφή και φυσικά την συμπεριφορά των παιδιών. Μέσα στην

οικογένεια, το παιδί πρέπει να έρχεται σε επαφή με αξίες, όπως ο σεβασμός προς τους

άλλους, η εργατικότητα, η κατανόηση και η αλληλεγγύη, ενώ ταυτόχρονα είναι

σημαντικό να υπάρχει ένας μόνιμος, ανοιχτός διάλογος μεταξύ της οικογένειας, ώστε

το παιδί να αισθάνεται, ότι μπορεί να συζητήσει και να εκφραστεί στον γονέα,

σχετικά τους προβληματισμούς του και οτιδήποτε το απασχολεί. Ωστόσο, είναι συχνό

φαινόμενο που οι ανήλικοι που προβαίνουν σε παραβατικές συμπεριφορές να

προέρχονται από περιβάλλοντα με μεγάλη ελευθερία, ενδοοικογενειακή βία, χρήση

απαγορευμένων ουσιών ή ακόμη και από γονείς με παραβατικό παρελθόν, χωρίς

όμως να είναι και ο κανόνας. (Τσολακη, 2022)

Πράγματι, ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, μπορεί να ενισχύσει την

παραβατικότητα ανηλίκων. Σε πρώτο επίπεδο, αυτό μπορεί να γίνει, μέσω της

οικογένειας, η οποία μπορεί να είναι υπεύθυνη για την δημιουργία αρνητικών

παραδειγμάτων, τα οποία τα παιδία αναπόφευκτα μιμούνται, λόγω νεαρής ηλικίας και

έλλειψης κοινωνικών γνώσεων και ικανοτήτων. Από την άλλη, οικογένειες που

ταλαιπωρούνται από οικονομικά προβλήματα και ανέχεια με τα παιδιά να στερούνται

συνήθως τα βασικά, όσον αφορά στην παίδευσή τους, όπως την προσοχή και την

επιτήρηση που χρειάζονται από τους γονείς, για να αναπτύξουν έναν βασικό αξιακό
4
κώδικα και άμυνες απέναντι στις αρνητικές επιρροές, εμφανίζουν πιο εύκολα

παραβατικές συμπεριφορές. (Κατσιγαράκη, 2011). Δραματικό ρόλο σε ακραίες

συμπεριφορές μπορεί να έχουν κι οι ψυχολογικές συγκρούσεις, η κατάθλιψη και η

αίσθηση του «άδικου», που μπορεί να εμφανίσει ένα παιδί εξαιτίας της έλλειψης ενός

γονέα είτε από θάνατο ή ακόμα και εγκατάλειψη. Ακόμα, να σημειωθεί, ότι τα

βιώματα που σχετίζονται και πηγάζουν από φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, είναι

πιθανό να συμβάλλουν στην εμφάνιση της παραβατικότητας ενός παιδιού (Ζάχαρης,

2003).

Ο Ρόλος του Σχολείου.

Οι Farrington (1993) και Olweus, (1991), ισχυρίζονται πως στα πλαίσια της τάξης

παρατηρείται ένα πολύ ευρύ φάσμα αρνητικών συμπεριφορών, οι οποίες

περιλαμβάνουν ήπιες ή πιο σοβαρές μορφές επιθετικότητας όπως, επιθετικά

πειράγματα με σκοπό τη γελοιοποίηση, άμεσες ή έμμεσες απειλές και εκφοβισμοί,

σωματικές παρενοχλήσεις, προκλητικές τάσεις και αντιδραστικότητα στον

εκπαιδευτικό, χρήση σωματικής βίας εναντίον προσώπων και αντικειμένων και

γενικώς, επιθετικά ξεσπάσματα.

Όπως φαίνεται λοιπόν, το γεγονός ότι το σχολείο βρίσκεται σχεδόν στον πυρήνα της

εκδήλωσης τέτοιων συμπεριφορών, το καθιστά πρωταγωνιστή στην αντιμετώπιση

του φαινομένου των βίαιων συμπεριφορών. Καθηγητές, γονείς και παιδιά πρέπει να

βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία και ενημέρωση, για το πώς μπορεί κάποιος να

οδηγηθεί σε τέτοιες ενέργειες, τις επιπτώσεις της παραβατικής συμπεριφοράς αλλά

και για τους τρόπους αποτελεσματικής αντιμετώπισής της. Κυρίως όμως, πρέπει να

γίνονται παρεμβάσεις με βιωματικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, οι οποίες σκοπό θα

έχουν να προάγουν τον σεβασμό και την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των παιδιών.

5
Αυτά τα στοιχεία μπορεί να φανούν βοηθητικά στην μετέπειτα μετάβαση των παιδιών

από τον μικρόκοσμο του σχολείου, στον μακρόκοσμο της κοινωνίας.

Κοινωνικοί Παράγοντες.

Η κοινωνικο-οικονομική κρίση είναι ακόμα ένας παράγοντας που συμβάλλει στην

αύξηση της βίας μεταξύ των νέων. Κατά τον κ. Κουράκη, λοιπόν, μία αντίδραση

απέναντι στις δύσκολες συνθήκες που διανύουμε, μπορεί να χαρακτηριστεί υγιής.

Όμως, η «χαλάρωση» των κοινωνικών δεσμών και οι εκάστοτε κοινωνικές

αναστατώσεις μπορεί να πυροδοτήσουν τέτοιες αρνητικές συμπεριφορές. Σε αυτόν,

ακριβώς, το λόγο οφείλεται, εν μέρει και ο βίαιος τρόπος με τον οποίον, τελείται, από

κάποιον ανήλικο ένα έγκλημα, το οποίο σε προηγούμενες συνθήκες, θα τελούνταν με

πολύ λιγότερη βιαιότητα. Σε κάθε περίπτωση, η αντιμετώπιση πρέπει να γίνεται στα

πλαίσια της σωστής παιδείας και της εύρεσης των πραγματικών προβλημάτων πίσω

από τέτοιες αντιδράσεις. (ArtOfCrimeMagazine, 2011)

Τέλος, όσον αφορά στους παράγοντες της παραβατικότητας, δεν θα μπορούσαμε να

μην συμπεριλάβουμε και την εκτενή απασχόληση των νέων με την τεχνολογία και τα

μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η έξαρση του φαινομένου της βίας σχετίζεται άμεσα

με τα προηγούμενα, αυτό όμως που «φταίει» στην παρούσα φάση δεν είναι η εξέλιξη

της τεχνολογίας αλλά η παντελής πολλές φορές, απουσία, κοινωνικών αξιών. Οι

ήρωες-πρότυπα, που προβάλλονται προωθούν την απόκτηση φήμης και οικονομικής

ευμάρειας από την μια στιγμή στην άλλη, και ζουν κυρίως από το εύκολο κέρδος,

μέσω της χρήσης και της διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, χωρίς μια φυσιολογική

εργασία, με εθισμό στη βία και το σεξ. Συμπερασματικά, μπορεί εύκολα να δει

κάποιος ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου οι αξίες περνούν από σημαντική κρίση.

Επομένως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η τεχνολογία είναι απλώς τα μέσα,

6
μέσω των οποίων, αυτές οι «διαστρεβλωμένες» αξίες επηρεάζουν την σύγχρονη

κοινωνία και τους νέους. (Τσολακη, 2022)

3. Προληπτικές Προσεγγίσεις και Προγράμματα.

Η αντιμετώπιση των παραβατικών εφήβων θεωρείται δύσκολη και μακρόχρονη, με

φτωχά αποτελέσματα. Ο D.Winnicott (2013). Οι ερευνητές που ασχολούνται με την

πρόληψη της παραβατικής συμπεριφοράς των νέων, θεωρούν, ότι για να προληφθεί

η παραβατική συμπεριφορά κατά την εφηβεία απαιτείται σε προηγούμενη ηλικία η

εκμάθηση τεχνικών επίλυσης προβλημάτων και η βελτίωση των σχέσεων με την

οικογένεια και τους συνομηλίκους (Mann et al., 1990). Σε ότι αφορά την ατομική

ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή -συμπεριφοριστική προσέγγιση έχει να δείξει αξιόλογα

αποτελέσματα. Η παρέμβαση έχει διπλό στόχο: επιχειρεί να βελτιώσει τις κοινωνικές

δεξιότητες του εφήβου, την ικανότητά του για ηθικές αξιολογήσεις καθώς και το

επίπεδο ανοχής του στη ματαίωση (Gueua & Slaby, 1989).

Ακόμα, οι Burch, Curry και Lampron (1984) ανακάλυψαν πως η εκπαίδευση στην

επίλυση προβλημάτων βοήθησε να μειωθεί η επιθετικότητα και η χρήση ουσιών σε

ένα δείγμα παραβατικών εφήβων και να βελτιωθεί η αυτοεκτίμηση τους. Άλλες

κοινωνικoγvωστικές παρεμβάσεις εστιάζουν στη σχέση ανάμεσα στη γνώση και το

συναίσθημα. Κύριος στόχος είναι αυτός ο συσχετισμός να τροποποιηθεί ή να

βελτιωθεί έτσι ώστε να αλλάξει και η συμπεριφορά του εφήβου και γενικότερα η

ικανότητα προσαρμογής του στην κοινωνία και το σχολικό περιβάλλον (Kazdin,1990,

Schneider, 1989). Ακόμα, η ένταξη της Θεατρικής Αγωγής σε ομάδες παιδιών και

εφήβων φαίνεται πως έχει θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη των κοινωνικών τους

ικανοτήτων και στην βελτίωση της ποιότητας των κοινωνικών τους επαφών.

(Ιωαννίδης, 2021)

7
 4. Συμπεράσματα.

Η επιλογή κάποιας προσέγγισης - παρέμβασης για παιδιά και εφήβους με παραβατική

συμπεριφορά δεν μοιάζει να είναι εύκολη υπόθεση. Ένας άνθρωπος μπορεί να

επηρεάζεται από πλήθος παραγόντων, οι οποίοι με την σειρά τους, χρήζουν

εμπεριστατωμένης έρευνας και μελέτης.

Είναι σημαντική η προγενέστερη αξιολόγηση της κατάστασης και ο σχεδιασμός

ειδικού προγράμματος παρέμβασης από ειδικούς (εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι,

κοινωνικοί λειτουργοί) στον τομέα, αναλόγως με την περίσταση, στον χώρο του

σχολείου. Το σχολικό περιβάλλον οφείλει να ενημερώνεται συνεχώς και να

καταρτίζει – εκπαιδεύει επαρκώς, το εκπαιδευτικό προσωπικό ενώ ταυτόχρονα πρέπει

να είναι κοντά στην οικογένεια.

Η αντιμετώπιση της παραβατικής συμπεριφοράς των νέων στα σχολεία είναι

πρωτίστως έργο της Πολιτείας, η οποία οφείλει να φροντίζει για δωρεάν παροχές

αξιολόγησης και παρέμβασης σε περιπτώσεις παραβατικότητας.

Οι νέοι και τα παιδιά έχουν ανάγκη, πιο πολύ από ποτέ, την καθοδήγηση σε αξιακά

θέματα, κυρίως σε αυτούς τους καιρούς, που οι βασικοί πυλώνες της κοινωνίας, όπως

η οικονομία και ο ανθρωπισμός, περνούν από μεγάλες, συνεχείς κρίσεις και

δοκιμάζονται (οικονομική κρίση, Covid, πόλεμοι). Στην περίπτωση του σχολικού

εκφοβισμού και της αστείρευτης βίας, είναι σημαντικό να δοθεί το παρόν της

Πολιτείας προτείνοντας αποτελεσματικές και άμεσες προσεγγίσεις στο οικείο ζήτημα.

5. Βιβλιογραφία:

 Ant1news. (2023, December 19). Αγία Παρασκευή: Ανήλικοι χτύπησαν και

λήστεψαν παιδί. . . τραβώντας και βίντεο. ant1news.gr.
https://www.ant1news.gr/eidiseis/article/684100/agia-paraskeyi-anilikoi-
xtypisan-kai-listepsan-paidi--trabontas-kai-binteo

8
 ArtOfCrimeMagazine. (2011, November 27). Συνέντευξη με τον καθηγητή Ν.
Κουράκη - Part 2 [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?
v=iEJiQIzjgjs

 Farrington, D. P. (1993). Understanding and preventing bullying. In M. Tonny,

& N. Morris (Eds.), Crime and justice. University of Chicago Press.

 Giannarou. L. (2022, November 12). Άγρια η νεανική παραβατικότητα. Η

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. https://www.kathimerini.gr/society/562133236/agria-i-
neaniki-paravatikotita/

 Guerra, N. G., & Slaby, R. G. (1989). Evaluative factors in social problem

solving by aggressive boys. Journal of Abnormal Child Psychology, 17(3),
277–289. https://doi.org/10.1007/BF00917399

 Katsigaraki, E. (2011). Η σύγχρονη εγκληματικότητα, η αντιμετώπιση και η

επιστήμη της εγκληματολογίας. Στο Α. Χαλκιά (Επιστ. Επιμ.), Τιμητικός
τόμος για τον Ιάκωβο Φαρσεδάκη (τόμος 1, σσ. 293-306). Αθήνα: Νομική
Βιβλιοθήκη.

 Kazdin, A. E. (1993). Adolescent mental health: Prevention and treatment

programs. American Psychologist, 48(2), 127–141.
https://doi.org/10.1037/0003-066X.48.2.127

 Lochman, J. E., Burch, P. R., Curry, J. F., & Lampron, L. B. (1984). Treatment
and generalization effects of cognitive–behavioral and goal-setting
interventions with aggressive boys. Journal of Consulting and Clinical
Psychology, 52(5), 915–916. https://doi.org/10.1037/0022-006X.52.5.915

 Mann, B. J., Borduin, C. M., Henggeler, S. W., & Blaske, D. M. (1990). An

investigation of systemic conceptualizations of parent-child coalitions and
symptom change. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 58(3), 336–
344.
 https://doi.org/10.1037/0022-006x.58.3.336

 Olweus, D. (1991). Bully/victim problems among schoolchildren: Basic facts

and effects of a school based intervention program. In D. J. Pepler & K. H.
Rubin (Eds.), The development and treatment of childhood aggression (pp.
411–448). Lawrence Erlbaum Associates, Inc.

9
 Winnicott, D. W. (2013). Deprivation and delinquency. In Routledge eBooks.
https://doi.org/10.4324/9780203753880

 Zaharis, D. (2003). Επιθετικότητα και αγωγή. β΄ έκδοση, Γρηγόρη.

10