ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Μάθημα 521: Ειδική Εκπαίδευση: Έρευνες και Σύγχρονες Τάσεις

Καθηγητής : Δρ Στασινός Δημήτριος
Ακροατήριο: 1

1η εργασία

Βιώματα Ατόμων στο Φάσμα του αυτισμού και επιδράσεις στον κοινωνικό τους
περίγυρο

Φοιτήτρια : Βιδάλη Γεωργία

Φοιτητικός αριθμός : U231N0077

Λευκωσία, 2023
Περιεχόμενα
Εισαγωγή..............................................................................................................................- 1 -

Ενότητα 1: Το Φάσμα του Αυτισμού.................................................................................- 2 -

1.1. Εννοιολογικός Προσδιορισμός του Φάσματος του Αυτισμού...............................- 2 -

1.2. Κλινικό προφίλ των ατόμων με αυτισμό...............................................................- 2 -

1.3. Βιώματα Ατόμων στο Φάσμα του Αυτισμού.........................................................- 4 -

1.3.1. Συναισθηματικά Βιώματα..................................................................................- 4 -

1.3.2. Κοινωνικά Βιώματα...........................................................................................- 5 -

1.4. Επιδράσεις στον κοινωνικό τους περίγυρο............................................................- 6 -

Ενότητα 2: Ρόλος των κοινωνικών περιβαλλόντων στην αντιμετώπιση των προκλήσεων

που βιώνουν τα άτομα με αυτισμό......................................................................................- 6 -

2.1. Οικογένεια..............................................................................................................- 6 -

2.2. Σχολείο...................................................................................................................- 6 -

2.3. Κοινωνία................................................................................................................- 7 -

Συμπεράσματα......................................................................................................................- 7 -

Βιβλιογραφία........................................................................................................................- 8 -

i
 Εισαγωγή

« Τα αυτιστικά άτομα (sic) βιώνουν ακόμη βαθιά μειονεξία ως αποτέλεσμα συνήθους

συνύπαρξης καταστάσεων στις οποίες περιλαμβάνονται η επιληψία, οι μαθησιακές
δυσκολίες και η γλωσσική διαταραχή. Θεραπείες και υποστήριξη γι΄ αυτές τις περιπτώσεις
συνεχίζουν να έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα, καθώς συχνά σχεδιάζονται και
αξιολογούνται χωρίς τη συμμετοχή αυτιστικών ατόμων (sic). Επιπλέον, πολλές από τις
προκλήσεις που βιώνουν τα αυτιστικά άτομα (sic) έχουν αντίκτυπο στην οικογένεια και
πέραν αυτής-γονείς και αδέλφια βιώνουν στρες και έχουν χειρότερη ποιότητα ζωής» (Fletcher
S. & Happe F, 2022).
Η παρούσα εργασία, πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος με τίτλο: «Ειδική
Εκπαίδευση: Έρευνες και Σύγχρονες Τάσεις». Στόχος της είναι η σύνταξη ενός κειμένου που
αφορά τα βιώματα των ατόμων στο φάσμα του αυτισμού αλλά και τις επιδράσεις που έχει
στον κοινωνικό τους περίγυρο.
Η εργασία χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη γίνεται αναφορά στον
εννοιολογικό προσδιορισμό της ΔΑΦ, στο κλινικό προφίλ των ατόμων, τα βιώματα τους
αλλά και τις επιδράσεις που έχει η διαταραχή στο οικογενειακό περιβάλλον. Στο δεύτερο
κεφάλαιο, γίνεται αναφορά στο ρόλο των κοινωνικών περιβαλλόντων στην αντιμετώπιση των
προκλήσεων που βιώνουν τα άτομα με ΔΑΦ. Η εργασία ολοκληρώνεται με τα
συμπεράσματα.

1
 Ενότητα 1
Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος

1.1. Εννοιολογικός Προσδιορισμός ΔΑΦ

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η ΔΑΦ χαρακτηρίζεται από

κοινωνικοσυναισθηματικές και επικοινωνιακές δυσκολίες. Το κυριότερο
χαρακτηριστικό της είναι τα στερεοτυπικά και επαναλαμβανόμενα πρότυπα
συμπεριφοράς και ενδιαφερόντων. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί
ότι η εκδήλωση καθενός από αυτά τα χαρακτηριστικά διαφέρει σημαντικά σε
κάθε άτομο, ανάλογα με την ηλικία και το περιβάλλον (Fletcher S. & Happe F,
2022).
Αν και δεν υπάρχει σαφής αιτιολογία για τη ΔΑΦ, μέσω ερευνών έχει
αναγνωριστεί ένα προγεννητικό και περιγεννητικό βιολογικό υπόβαθρο. Πιο
συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά σε γεγονότα όπως η αιμορραγία, η φαρμακευτική
αγωγή και μολύνσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. (Στασινός, 2020).
Ωστόσο, στην βιβλιογραφία τονίζεται και η αναφορά των Muhle κ.α. (2018), ότι
οι παράγοντες αυτοί δεν προσδίδουν «μια ειδική αιτία αυτισμού» (Fletcher S. &
Happe F. 2022 ,σελ. 102).
Η συχνότητα της ΔΑΦ, με την πάροδο του χρόνου, φάνηκε να αυξήθηκε
δημιουργώντας μια προφανή μεταβλητότητα η οποία οφείλεται στη διεύρυνση
των κριτηρίων διάγνωσης αλλά και στην ενημερότητα και την εγρήγορση τόσο
των γιατρών όσο και της κοινωνίας. Πλέον, εντοπίζεται σε όλες τις χώρες του
πλανήτη, σε κάθε ηλικία, φύλο και κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον.
Συγκεκριμένα, σύγχρονες έρευνες εκτιμούν ότι οι παγκόσμιες τιμές συχνότητας
του κυμαίνονται ανάμεσα στο 0,3% και το 1,2% ,εκ των οποίων οι χαμηλότερες
προέρχονται χώρες με μη επαρκώς ανεπτυγμένα συστήματα φροντίδας υγείας.
Επιπλέον, αναφέρεται αλλαγή στην αναλογία φύλου, η οποία από 5:1 μειώθηκε
σε 3:1 υπέρ των αρρένων και έναντι των θηλέων (Fletcher S. & Happe F, 2022).

1.2. Κλινικό προφίλ των ατόμων με ΔΑΦ

Οι έρευνες, αυτές, πέραν από τη συχνότητα και την αιτιολογία έχουν

μελετήσει, τα χαρακτηριστικά των παιδιών που υπάγονται στο φάσμα του

2
αυτισμού. Τα βασικά χαρακτηριστικά του, είναι τα συμπεριφορικά και τα
γνωστικά. (Fletcher S. & Happe F, 2022)
Συμπεριφορικά Χαρακτηριστικά
Μεταξύ των συχνότερων συμπεριφορικών συμπτωμάτων του ,βρίσκονται τα
κοινωνικά και επικοινωνιακά ελλείματα. Έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα
παρουσιάζουν δυσκολία να αλληλοεπιδράσουν και να συσχετιστούν με άλλα
άτομα αλλά και να κατανοήσουν τις κοινωνικές συνθήκες και να εναρμονίσουν
με αυτές τη συμπεριφορά τους. Επιπλέον, μερικές φορές, φαίνεται να υπάρχει
έλλειψη ενδιαφέροντος ή ακόμα και δυσκολία λήψης πρωτοβουλιών έναρξης
μιας αλληλοεπίδρασης τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα να αλληλοεπιδρούν
κοινωνικά σε χαμηλότερο από το αναμενόμενο της ηλικίας τους επίπεδο.
Προχωρώντας συχνά απουσιάζει η μη λεκτική επικοινωνία, δηλαδή
εκφράσεων του προσώπου, βλεμματικής επαφής και χειρονομιών. Όλα αυτά
δείχνουν μια τάση των ατόμων με ΔΑΦ να απομονώνονται κοινωνικά, κάτι το
οποίο παρατηρείται ακόμα και στο οικογενειακό περιβάλλον, όπου δεν
προσκολλιούνται με τους γονείς. Αν εκδηλώσουν συγκινησιακή συμπεριφορά με
κάποιον γονέα, είναι πιο πιθανό να συμβεί με τη μητέρα και με έναν
αποδιοργανωμένο τρόπο (ΣτασινόςΔ. 2020, Fletcher S. & Happe F 2022)
Προχωρώντας, χαρακτηρίζονται από την διάθεση να μη διαταράσσεται η
ρουτίνα τους ή το περιβάλλον τους αλλά και από ξεσπάσματα σε περίπτωση που
αυτό δε συμβεί. Εκτός των ξεσπασμάτων συμπεριφοράς, εμφανίζονται και
επαναλαμβανόμενες στερεοτυπικές κινήσεις του σώματος ή χαρακτηριστικών
του προσώπου. Επιπλέον, παρατηρείται και μια σειρά χαρακτηριστικών
συμπεριφορών οι οποίες εξαρτώνται από την προσωπικότητα και τις εμπειρίες
του κάθε παιδιού. Μπορεί, δηλαδή να παρατηρηθεί επιθετικότητα, ξεσπάσματα
οργής, υπερευαισθησία/υποευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα, φοβίες ή
ακόμα και μηδενική συναισθηματική αντίδραση σε εξωτερικά ερεθίσματα.
Το επόμενο χαρακτηριστικό που παρατηρείται είναι η περιορισμένη και
διαστρεβλωμένη χρήση του προφορικού λόγου τους. Συχνά παρουσιάζουν
ηχολαλία και επαναληπτικό λόγο, ενώ η προσωδία τους ακούγεται άχρωμη και
μονότονη. Εκδηλώνουν δυσκολίες στην κατανόηση σχημάτων λόγου, όπως η
μεταφορά και η ειρωνεία, αλλά και οδηγιών. Επιπλέον, λόγω της δυσκολίας τους

3
 να κατανοήσουν τις κοινωνικές συνθήκες, ο λόγος τους πολλές φορές δεν είναι
αποδεκτός.
Τέλος, εκδηλώνουν δυσκολία και σε δεξιότητες παιχνιδιού, ειδικότερα στη
κατάκτηση συμβολικού παιχνιδιού, παιχνιδιού ρόλων αλλά και στη συμμετοχή
σε ομαδικά παιχνίδια και παιχνίδια με κανόνες (Στασινός Δ. 2020, Fletcher S. &
Happe F 2022).
Γνωστικά Χαρακτηριστικά
Μεταξύ των συχνότερων συμπτωμάτων του σε γνωστικό επίπεδο, βρίσκεται η
έλλειψη σε δεξιότητες Θεωρίας του Νού και οι επιτελικές δυσλειτουργίες. Η
θεωρία του νου είναι πολύ σημαντική για την κατανόηση του φυσικού και
νοητικού κόσμου και η έλλειψη αποτελεί το βασικό λόγο που δεν μπορούν να
προσαρμοστούν στις κοινωνικές απαιτήσεις και να προβλέψουν τις προθέσεις και
τη συμπεριφορά των άλλων. Προχωρώντας, οι επιτελικές δυσλειτουργίες
εμποδίζουν τα άτομα να διαχειριστούν το χρόνο τους, να διατηρήσουν τη
προσοχή τους και να αναπτύξουν αυτοέλεγχο και αυτορρύθμιση. Τέλος, στα
γνωστικά χαρακτηριστικά, εντάσσονται η δυσκολία κριτικής, αλλά και έλλειψη
δεξιοτήτων αξιοποίησης προσωπικών εμπειριών και επεξεργασίας ακουστικών
ερεθισμάτων (Στασινός Δ. 2020, Fletcher S. & Happe F 2022).

1.3. Βιώματα Ατόμων στο Φάσμα του Αυτισμού

Τα χαρακτηριστικά του αυτισμού, σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση από τα

περιβάλλοντα στα οποία ζει, επιδρούν σημαντικά στα βιώματα και τις
προκλήσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει το άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής
του.

1.3.1. Συναισθηματικά Βιώματα

Όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο βιώνουν τα ίδια τα χαρακτηριστικά, αυτά
επιδρούν σημαντικά στη συναισθηματική τους κατάσταση. Ένα πρώτο
συναίσθημα είναι η ματαίωση, την οποία μπορεί να βιώσουν όταν δεν μπορούν
να επικοινωνήσουν τις ανάγκες τους ή ακόμα κι όταν το περιβάλλον στο οποίο
ζούνε περιορίζει τις δράσεις που κάνει έτσι ώστε να έχει αυτοέλεγχο (πχ
στερεοτυπικές κινήσεις). Επιπλέον, μπορεί να νιώσουν σύγχυση, ή και άγχος
λόγω της δυσκολίας τους να ακολουθήσουν κανόνες και να αποδεχτούν μια
πιθανή αλλαγή στο πρόγραμμα και τη ρουτίνα τους. Τέλος, ένα συναίσθημα που

4
 μπορεί να βιώσουν είναι η ντροπή, σε καταστάσεις στις οποίες δεν μπορούν να
χρησιμοποιήσουν ορθά τον προφορικό λόγο (Στασινός Δ. 2020, Fletcher S. &
Happe F 2022).

1.3.2. Κοινωνικά Βιώματα

Ανάλογα με την κοινωνία στην οποία ανήκει ένα άτομο στη ΔΑΦ, μπορεί να
αντιμετωπίσει διάφορες προκλήσεις. Μια κοινωνία βασισμένη στο ιατρικό
μοντέλο, δίνει έμφαση στα συμπτώματα της αναπηρίας και στην
κατηγοριοποίηση του ατόμου, με αποτέλεσμα οι ανάπηροι να θεωρούνται από
τους πολίτες ως ελλαττωματικοί και εξαρτώμενοι από τους «φυσιολογικούς».
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, αντί να γίνεται μια προσπάθεια συμπερίληψης και
παροχής ίσων ευκαιριών, να εκδηλώνονται προς τα άτομα με ΔΑΦ συμπεριφορές
λύπησης που βασίζονται σε προκαταλήψεις που έχουν αναπτυχθεί εξαιτίας της
κοινωνίας. Σημαντικό παράδειγμα την Ελλάδα, αποτελεί και η συχνή η χρήση
της λέξης «αυτιστικός» ως βρισιάς (Στασινός Δ. 2020, Fletcher S. & Happe F
2022).
Προχωρώντας στην εκπαίδευση, όπως και στην ευρύτερη κοινωνία, ένα παιδί
με ΔΑΦ μπορεί να αντιμετωπίσει βιαιοπραγία, κοροϊδία ή και λύπηση από τα
υπόλοιπα παιδιά ή και τους δασκάλους λόγω των χαρακτηριστικών της
διαταραχής. Μια μη επαρκής εκπαίδευση των δασκάλων, όχι μόνο δεν επιτρέπει
την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων αλλά μπορεί να τις επηρεάσει αρνητικά.
Λόγω μαθησιακών δυσκολιών που μπορεί να παρουσιάζει το παιδί με ΔΑΦ, ένας
ελλιπώς-ενημερωμένος δάσκαλος μπορεί να μην λαμβάνει υπόψιν τις ανάγκες
και τις δυνατότητες του κι έτσι να προκαλέσει την περιθωριοποίηση του,
θεωρώντας ότι «δεν μπορεί να συμμετέχει». Έτσι το παιδί, όχι μόνο θα στερείται
το δικαίωμα του στην εκπαίδευση αλλά θα είναι αναγκασμένο να βρίσκεται σε
ένα περιβάλλον στο οποίο δεν αισθάνεται αποδεκτό. Αυτό, πέραν του γεγονότος
ότι δεν αφήνει το παιδί να ανακαλύψει την ταυτότητα και τις ικανότητες του,
μπορεί να το ματαιώσει και να οδηγήσει σε κατάθλιψη και σε ακόμα μεγαλύτερη
απομόνωση (Στασινός Δ. 2020, Fletcher S. & Happe F 2022).
Τέλος, σε μια τέτοια κοινωνία, είναι πιθανό να προκληθούν πολλά αρνητικά
βιώματα στην επαγγελματική πορεία του ατόμου. Η ανικανότητα που τους
προσδίδει το ιατρικό μοντέλο, έχει ως αποτέλεσμα το άτομα με ΔΑΦ να μην
βρίσκουν δουλειά καθώς θεωρείται ότι δεν μπορούν να δουλέψουν. Αυτό έχει ως

5
 αποτέλεσμα να εξαρτώνται από επιδόματα του κράτους, και να μην μπορούν να
εξελιχθούν επαγγελματικά (Στασινός Δ. 2020, Fletcher S. & Happe F 2022).

1.4. Επιδράσεις στον κοινωνικό τους περίγυρο

Εκτός από το ίδιο το άτομο, η διάγνωση αλλά και τα χαρακτηριστικά της

ΔΑΦ επηρεάζουν σημαντικά το κοινωνικό τους περίγυρο, και κυρίως την
οικογένεια στην οποία μεγαλώνουν. Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ότι υπάρχει
μεγάλη πιθανότητα, μετά τη διάγνωση, να εκδηλωθούν στα μέλη της οικογένειας
σοκ ,θλίψη, άρνηση, θυμός, πανικός αλλά και ενοχή. Αυτά τα συναισθήματα,
μπορεί να προκαλέσουν ένα έκρυθμο οικογενειακό περιβάλλον και να οδηγήσει
σε ανεπιθύμητες καταστάσεις, όπως η αδιαφορία για τις ανάγκες των υπόλοιπων
μελών της οικογένειας αλλά και συναισθηματικές διαταραχές μεταξύ των μελών
της (Νότας Σ, 2006).

Ενότητα 2
Ρόλος των κοινωνικών περιβαλλόντων στην αντιμετώπιση των
προκλήσεων που βιώνουν τα άτομα με αυτισμό

Στη παρούσα ενότητα αναφέρεται ο ρόλος των κοινωνικών περιβαλλόντων

στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αναφέρθηκε ότι βιώνουν τα άτομα με
αυτισμό. Τα κοινωνικά, αυτά, περιβάλλοντα αποτελούν την οικογένεια, το
σχολείο και την ευρύτερη κοινωνία.

2.1. Οικογένεια

Η οικογένεια αποτελεί το πρώτο περιβάλλον με το οποίο συναναστρέφεται

κάθε παιδί. Μέσω αυτού, σχηματίζει τις πρώτες ιδέες για τον εαυτό του και
λαμβάνει ερεθίσματα που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του. Για αυτό, είναι πολύ
σημαντικό μια οικογένεια στην οποία ανήκει ένα παιδί με ΔΑΦ να απευθυνθεί σε
ειδικούς θεραπευτές και να προβεί σε πρώιμη παρέμβαση. Οι ειδικοί θεραπευτές,
συνεργαζόμενοι με την οικογένεια, θα βοηθήσουν στην ομαλή αντιμετώπιση των
μετά της διάγνωσης σταδίων και στην διατήρηση ενός υγιούς ρόλου στη ζωή του
παιδιού. Έτσι, το παιδί θα λαμβάνει τα κατάλληλα ερεθίσματα για να αναπτυχθεί
και να εξελιχθεί.

6
2.2. Σχολείο

Προχωρώντας στο ρόλο του σχολείου, είναι γνωστό ότι όλο και περισσότερα
παιδιά με ΔΑΦ εντάσσονται στα γενικά σχολεία. Προκειμένου να επιτύχει η
συμπερίληψη αυτή είναι πολύ σημαντικό να στελεχώνει το πλαίσιο αυτό
εξειδικευμένο προσωπικό που είναι ικανό να εφαρμόζει κατάλληλα θεραπευτικά
προγράμματα Τα προγράμματα, αυτά, αφορούν κυρίως τη συμπεριφορά των
παιδιών με ΔΑΦ και επιλέγονται, με βάση τις ανάγκες του κάθε παιδιού,
προκειμένου να τα βοηθήσουν στη μετέπειτα ζωή τους. Ένα από αυτά τα
προγράμματα είναι το TEACCH, το οποίο παρουσιάζει οπτικοποιημένες τις
δραστηριότητες του παιδιού. Επίσης, μπορεί να αξιοποιηθούν και μέθοδοι
εκπαίδευσης σε θέματα επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης (Στασινός Δ, 2020).
Εκτός του εξειδικευμένου προσωπικού, πολύ σημαντικό ρόλο έχει να
υπάρχουν πλήρως-ενημερωμένοι δάσκαλοι οι οποίοι θα μπορούν να
συμπεριλάβουν στην διαδικασία της διδασκαλίας τα παιδιά με ΔΑΦ. Έτσι, θα
αποφευχθεί η περιθωριοποίηση τους και θα βοηθηθούν στην ανακάλυψη της
ταυτότητας τους.

2.3. Κοινωνία

Το τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό περιβάλλον, είναι η ευρύτερη κοινωνία

η οποία επηρεάζει όλα τα προαναφερόμενα. Από αυτήν εξαρτάται ο ρόλος του
σχολείο στη ζωή των παιδιών στη ΔΑΦ αλλά και η συμπεριφορά που θα
εκλαμβάνουν από τους υπόλοιπους πολίτες όταν μεγαλώσουν. Για αυτό το λόγο
είναι πολύ σημαντικό, οι δράσεις της να βασίζονται στο κοινωνικό μοντέλο της
αναπηρίας και να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να ενημερωθούν για αυτήν. Με
αυτόν τον τρόπο τα άτομα με ΔΑΦ, δεν θα θεωρούνται πλέον αδύναμα, ανίκανα
ή εξαρτημένα, αλλά θα τους δίνονται ίσες ευκαιρίες σε κάθε τομέα.

Συμπεράσματα

Τόσο η διάγνωση όσο και τα χαρακτηριστικά της ΔΑΦ, επηρεάζουν

σημαντικά τα βιώματα των ατόμων που υπάγονται σε αυτήν αλλά και τη
ποιότητα ζωής της οικογένειας τους. Για αυτό το λόγο, είναι πολύ σημαντικό τα
κοινωνικά περιβάλλοντα από τα οποία πλαισιώνονται, να αρχίσουν να

7
αναγνωρίζουν το ρόλο τους και να αναλαμβάνουν δράση προκειμένου να
συμπεριληφθούν και να νιώσουν ισότιμοι με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Βιβλιογραφία

 American Psychiatric Association (2018). Diagnostic and statistical

manual of mental disorders: 5th ed. Washington, DC: APA
 Fletcher-Watson, S & Happé, F. (Μτφρ., Επιμ. Δ Στασινός (2022).
ΑΥΤΙΣΜΟΣ. Μια Νέα Εισαγωγή στην Ψυχολογική Θεωρία και
Σύγχρονες Απόψεις. Αθήνα: Gutenberg
 Νότας, Σ. (2006). Οι γονείς & τα αδέρφια των παιδιών με αυτισμό.
Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. ΣΥΛΛΟΓΟΣ
ΓΟΝΕΩΝ ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ ΑΥΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΤΟΜΩΝ: Ν.
ΛΑΡΙΣΑΣ
 Nelson, L. (2013). Target ladders: Autistic Spectrum (Differentiating for
inclusion). Cheshire (UK): LDA.
 Στασινός, Δ. (2020). Η Ειδική Συμπεριληπτική Εκπαίδευση 2027. Η
ελκυστική εκδίπλωσή της στο Νέο ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς
πρωταθλητές. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση (γ΄ αναθεωρημένη έκδοση