Η κοινωνική ανάπτυξη και η

ανάπτυξη της προσωπικότητας

στην παιδική ηλικία
Ζαχάρω Ιωακείμ
 Εισαγωγή

Κατά τη διάρκεια της παιδικής

ηλικίας λαμβάνει χώρα η κοινωνική
ανάπτυξη καθώς και αυτή της
προσωπικότητας μέσα από μία
σειρά επιρροών και περίπλοκων
διεργασιών (Τhompson, 2006).
H κοινωνική ανάπτυξη καθώς και
αυτή της προσωπικότητας,
διαμορφώνονται μέσω βιολογικών
και κοινωνικών παραγόντων.
 Σχέσεις με γονείς

 Στην παιδική ηλικία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο οι

σχέσεις που αναπτύσσονται με τους γονείς.
 Ήδη από τη βρεφική ηλικία τα παιδιά αναπτύσσουν ισχυρούς δεσμούς
με τους φροντιστές τους, μέσω της αλληλεπίδρασης που έχουν με
αυτούς, μέσω μία βιολογικής τάσης αρχικά, αλλά στη συνέχεια λόγω
της ασφάλειας που νιώθουν (Cassidy, 2008).
 Οι συναισθηματικές προσκολλήσεις αναπτύσσονται σχεδόν σε όλα τα
βρέφη που έχουν γονείς που η ανταπόκριση τους χαρακτηρίζεται από
ευαισθησία κάνοντας τα να νιώθουν εμπιστοσύνη απέναντι τους
(Belsky & Pasco Fearon, 2008).
 Σχέσεις με γονείς

 Με την πάροδο της ηλικίας, οι σχέσεις των παιδιών με τους γονείς

αλλάζουν.
 Από την προσχολική ηλικία και μετά, τα παιδιά αποκτούν προτιμήσεις
που δεν ταιριάζουν πάντα με τις γονεϊκές προσδοκίες με αποτέλεσμα
να προκύπτουν συγκρούσεις.
 Η διαχείριση των συγκρούσεων αυτών από τους γονείς επηρεάζεται
και τις σχέσεις τους με τα παιδιά.
 Όταν οι γονείς έχουν προσδοκίες που είναι λογικές, έχουν καλή
επικοινωνία με τα παιδιά τους και δεν χρησιμοποιούν εξαναγκασμό,
τότε τα παιδιά γίνονται πιο ικανά και με αυτοπεποίθηση (Baumrind,
2013).
 Σχέσεις με γονείς
Οι οικογενειακές σχέσεις
επηρεάζονται σημαντικά από τις
συνθήκες έξω από το σπίτι.
Για παράδειγμα, το Οικογενειακό
Μοντέλο Άγχους περιγράφει πώς οι
οικονομικές δυσκολίες συνδέονται
με τις καταθλιπτικές διαθέσεις των
γονιών, οι οποίες με τη σειρά τους
οδηγούν σε συζυγικά προβλήματα
και κακή ανατροφή των παιδιών
που συμβάλλουν στη φτωχότερη
προσαρμογή των παιδιών (Conger
et al.,, 2010).
 Σχέσεις με γονείς

 Μέσα στο σπίτι, το διαζύγιο συνήθως συνδέεται με

οικονομικές πιέσεις για τα παιδιά και τους γονείς, την
επαναδιαπραγμάτευση των σχέσεων γονέα-παιδιού (με τον
έναν γονέα συνήθως ως κύριο κηδεμόνα και τον άλλο να
περιορίζεται στην επίσκεψη) και πολλές άλλες σημαντικές
προσαρμογές για τα παιδιά.
 Το διαζύγιο συχνά θεωρείται από τα παιδιά ως μια θλιβερή
καμπή στη ζωή τους, αν και για τα περισσότερα δεν
συνδέεται με μακροπρόθεσμα προβλήματα προσαρμογής
(Emery, 1999).
 Σχέσεις με συνομηλίκους

 Οι σχέσεις γονέα-παιδιού δεν είναι οι μόνες σημαντικές σχέσεις στη

ζωή ενός παιδιού.
 Οι σχέσεις με τους συνομηλίκους είναι επίσης σημαντικές.
 Η κοινωνική αλληλεπίδραση με ένα άλλο παιδί που είναι παρόμοιο σε
ηλικία, δεξιότητες και γνώσεις προκαλεί την ανάπτυξη πολλών
κοινωνικών δεξιοτήτων που είναι πολύτιμες για το υπόλοιπο της ζωής
(Bukowski et al., 2011).
 Στις σχέσεις με τους συνομηλίκους, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να
ξεκινούν και να διατηρούν κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με τους
άλλους.
 Σχέσεις με συνομηλίκους

 Μαθαίνουν δεξιότητες για τη διαχείριση των

συγκρούσεων, όπως ο συμβιβασμός και η
διαπραγμάτευση.
 Το παιχνίδι περιλαμβάνει επίσης τον αμοιβαίο, μερικές
φορές πολύπλοκο, συντονισμό στόχων, ενεργειών και
κατανόησης.
 Για παράδειγμα, ως βρέφη, τα παιδιά έχουν την πρώτη
τους συνάντηση με το να μοιράζονται τα παιχνίδια τους με
άλλους.
 Σχέσεις με συνομηλίκους

 Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού προσποίησης στην προσχολική ηλικία

δημιουργούν αφηγήσεις μαζί, επιλέγουν ρόλους και συνεργάζονται
για να παίξουν τις ιστορίες τους και στο δημοτικό σχολείο μαθαίνουν
να συνεργάζονται και να υποστηρίζουν το ένα το άλλο
συναισθηματικά και στρατηγικά για έναν κοινό στόχο.
 Μέσα από αυτές τις εμπειρίες, τα παιδιά αναπτύσσουν φιλίες που
παρέχουν πρόσθετες πηγές ασφάλειας και υποστήριξης σε αυτές που
λαμβάνουν από τους γονείς τους (Bukowski et al., 2011).
 Σχέσεις με συνομηλίκους

 Ωστόσο, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους μπορεί να είναι

προκλητικές αλλά και υποστηρικτικές (Rubin et al., 2011).
 Η αποδοχή από άλλα παιδιά είναι μια σημαντική πηγή
επιβεβαίωσης και αυτοεκτίμησης, αλλά η απόρριψη από
τους συνομηλίκους μπορεί να προμηνύει προβλήματα
συμπεριφοράς αργότερα (ειδικά όταν τα παιδιά
απορρίπτονται λόγω επιθετικής συμπεριφοράς).
 Σχέσεις με συνομηλίκους

 Με την αύξηση της ηλικίας, τα παιδιά αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις

του εκφοβισμού, της θυματοποίησης των συνομηλίκων και της
διαχείρισης των πιέσεων συμμόρφωσης.
 Η κοινωνική σύγκριση με τους συνομηλίκους είναι ένα σημαντικό μέσο
με το οποίο τα παιδιά αξιολογούν τις δεξιότητες, τις γνώσεις και τις
προσωπικές τους ιδιότητες, αλλά μπορεί να τους κάνει να αισθάνονται
ότι δεν ταιριάζουν καλά με τους άλλους.
 Επίσης, με την προσέγγιση της εφηβείας, οι σχέσεις με τους
συνομηλίκους επικεντρώνονται στην ψυχολογική οικειότητα, που
περιλαμβάνει την προσωπική αποκάλυψη, την ευαλωτότητα και την
πίστη (ή την προδοσία της), η οποία επηρεάζει σημαντικά την οπτική
του παιδιού για τον κόσμο.
 Σχέσεις με συνομηλίκους

 Κάθε μία από αυτές τις πτυχές των σχέσεων με

συνομήλικους απαιτεί την ανάπτυξη πολύ διαφορετικών
κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων από αυτές
που εμφανίζονται στις σχέσεις γονέα-παιδιού.
 Επίσης, απεικονίζουν τους πολλούς τρόπους με τους
οποίους οι σχέσεις με τους συνομηλίκους επηρεάζουν την
ανάπτυξη της προσωπικότητας και της αυτοαντίληψης
(Rubin et al., 2011).
 Κοινωνική κατανόηση

 Η εμπειρία των παιδιών από τις σχέσεις στο σπίτι και την
ομάδα συνομηλίκων συμβάλλει σε ένα διευρυνόμενο
ρεπερτόριο κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων
και επίσης στην κοινωνική κατανόηση.
 Σε αυτές τις σχέσεις, τα παιδιά αναπτύσσουν προσδοκίες
για συγκεκριμένα άτομα (που οδηγούν, για παράδειγμα,
σε ασφαλείς ή ανασφαλείς δεσμούς με τους γονείς),
κατανοούν πώς να αλληλεπιδρούν με ενήλικες και
συνομηλίκους και αναπτύσσουν αυτοαντίληψη με βάση το
πώς ανταποκρίνονται οι άλλοι σε αυτούς.
 Κοινωνική κατανόηση

 Είναι αξιοσημείωτο ότι τα μικρά παιδιά αρχίζουν να

αναπτύσσουν κοινωνική κατανόηση πολύ νωρίς στη ζωή
τους.
 Πριν από το τέλος του πρώτου έτους, τα βρέφη γνωρίζουν
ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν αντιλήψεις, συναισθήματα και
άλλες ψυχικές καταστάσεις που επηρεάζουν τη
συμπεριφορά τους και οι οποίες είναι διαφορετικές από τις
ψυχικές καταστάσεις του ίδιου.
 Κοινωνική κατανόηση

 Τα βρέφη γνωρίζουν σε πρώιμο στάδιο ότι οι άνθρωποι

έχουν διαφορετικές ψυχικές καταστάσεις και αυτό τα
παρακινεί να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι
αισθάνονται, σκοπεύουν, θέλουν και σκέφτονται οι άλλοι
και πώς αυτές οι ψυχικές καταστάσεις επηρεάζουν τη
συμπεριφορά τους.
 Αρχίζουν δηλαδή, να αναπτύσσουν μια θεωρία του νου,
και παρόλο που η κατανόησή τους για τις ψυχικές
καταστάσεις ξεκινά πολύ απλά, επεκτείνεται γρήγορα
(Wellman, 2011).
 Κοινωνική κατανόηση

 Προσεκτικά σχεδιασμένες πειραματικές μελέτες δείχνουν

ότι μέχρι τα τέλη της προσχολικής ηλικίας, τα μικρά
παιδιά καταλαβαίνουν ότι οι πεποιθήσεις των άλλων
μπορεί να είναι λανθασμένες παρά σωστές, ότι οι
αναμνήσεις μπορούν να επηρεάσουν το πώς αισθάνονται
και ότι τα συναισθήματα κάποιου μπορεί να κρύβονται από
τους άλλους (Wellman, 2011).
 Η κοινωνική κατανόηση αυξάνεται σημαντικά καθώς
αναπτύσσεται η θεωρία του νου των παιδιών.
 Συμπεράσματα

 Η κοινωνική ανάπτυξη και η ανάπτυξη της προσωπικότητας δομείται

από τις κοινωνικές, βιολογικές και αναπαραστατικές επιρροές που
συζητήθηκαν παραπάνω.
 Αυτές οι επιρροές καταλήγουν σε σημαντικά αναπτυξιακά
αποτελέσματα που έχουν σημασία για τα παιδιά, τους γονείς και την
κοινωνία.
 Τα επιτεύγματα κοινωνικής και ανάπτυξης της προσωπικότητας
προέρχονται από την αλληλεπίδραση πολλών κοινωνικών, βιολογικών
και αναπαραστατικών επιρροών.
 Βιβλιογραφία

 Baumrind, D. (2013). Authoritative parenting revisited:

History and current status. In R. E. Larzelere, A. Sheffield,
& A. W. Harrist (Eds.). Authoritative parenting:
Synthesizing nurturance and discipline for optimal child
development (pp. 11-34). Washington, DC: American
Psychological Association.
 Belsky, J., & Pasco Fearon, R. M. (2008). Precursors of
attachment security. In J. Cassidy & P. R. Shaver (Eds.).
Handbook of attachment: Theory, research, and clinical
applications (pp. 295-316). New York, NY: Guilford.
 Βιβλιογραφία

 Bukowski, W. M., Buhrmester, D., & Underwood, M. K.

(2011). Peer relations as a developmental context. In M.
K. Underwood & L. H. Rosen (Eds.). Social development
(pp. 153-179). New York, NY: Guilford.
 Cassidy, J. (2008). The nature of the child’s ties. In J.
Cassidy & P. R. Shaver (Eds.), Handbook of attachment:
Theory, research, and clinical applications (pp. 3-22). New
York, NY: Guilford.
 Βιβλιογραφία

 Conger, R. D., Conger, K. J., & Martin, M. J. (2010). Socioeconomic

status, family processes, and individual development. Journal of
marriage and family, 72(3), 685-704.
 Emery, R. E. (1999). Marriage, divorce, and children’s adjustment.
Thousand Oaks, CA: Sage.
 Rubin, K. H., Coplan, R., Chen, X., Bowker, J., & McDonald, K. L.
(2011). Peer relationships in childhood. In M. Bornstein & M. E. Lamb
(Eds.). Developmental science: An advanced textbook (pp. 519-570).
New York, NY: Psychology Press/Taylor & Francis.
 Βιβλιογραφία

 Thompson, R. A. (2006). Conversation and developing

understanding: Introduction to the special issue. Merrill-
Palmer Quarterly (1982-), 1-16.
 Wellman, H. M. (2011). Developing a theory of mind. In U.
Goswami (Ed.). Wiley-Blackwell handbook of childhood
cognitive development (pp. 258-284). New York, NY:
Wiley-Blackwell.