สรุปกฎหมายลักษณะมรดก

Independence study

ผศ. ธัญลักษณ์ นามจักร

 LA 313 ภาคเรียนที่ 3/2563
เกณฑ์การวัดผล
สอบปลายภาค 70 คะแนน
งานที่มอบหมาย 30 คะแนน
 ตําราประกอบการบรรยาย

หลักกฎหมายมรดก
ศาสตราจารย์ ดร. ไพโรจน์ กัมพูสริ ิ
 ขอบเขตการใช้กฎหมายมรดก
› ป. พ. พ. บรรพ 6 ใช้บงั คับคดีแพ่งเกี่ยวกับมรดกทัว่ ราชอาณาจักร
ยกเว้น
คดีแพ่งเกี่ยวกับครอบครัวและมรดก
ซึ่งคู่ความทุกฝายเป็ นอิสลามศาสนิ ก (โจทก์ จําเลย ผูร้ อ้ ง ผูค้ ดั ค้าน)
มูลคดีเกิดในจังหวัด สตูล ยะลา ปัตตานี นราธิวาส
**เว้นแต่ เรื่องอายุความมรดกใช้ป.พ.พ.บังคับ

ให้ใช้กฎหมายอิสลามในเรื่องมรดก
 กองมรดก
ไม่ได้ทาํ พินยั กรรม มรดกตกทอดสู่ทายาท

บุคคลถึงแก่ความตาย ทําพินยั กรรมไว้ มรดกตกไปสู่ผูร้ บั ตามเจตนาผูต้ าย

กองมรดกทีไ่ ม่มที ายาท มรดกตกทอดสู่แผ่นดิน

› ความตายของเจ้ามรดก หมายความถึง ความตายตามธรรมชาติ
และความตายโดยผลของกฎหมาย (สาบสูญ)

› กรณี ผูต้ ายมีคู่สมรส จะต้องแบ่งทรัพย์สนิ ระหว่างสามีภริยา

ก่อน

› กองมรดกของผูต้ ายที่มีคู่สมรส = สินส่วนตัวทัง้ หมดของผูต้ าย

และสินสมรสระหว่างผูต้ ายกับคู่สมรสกึ่งหนึ่ ง
 การตกทอดของทรัพย์มรดก
› เจ้ามรดกตาย มรดกตกทอดไปยังทายาททันทีท่เี จ้ามรดกตายหรือ
ถูกศาลสัง่ ให้เป็ นคนสาบสูญ โดยทายาทไม่จาํ เป็ นต้องแสดง
เจตนาสนองรับ (มาตรา 1599 และมาตรา 1602)
ฎ 1939/2535 ป.กูเ้ งินไปจากโจทก์ เมื่อ ป.ตาย โจทก์มีสทิ ธิฟ้อง
จําเลยในฐานะทายาทของป. ให้ชําระหนี้ เงินกูไ้ ด้ตาม ป.พ.พ.
มาตรา 1737 โดยชัน้ นี้ ไม่ตอ้ งพิจารณาว่าจําเลยได้รบั มรดกของป.
หรือไม่
 มรดกคืออะไร (มาตรา 1600)

› หากเป็ น “มรดก” นํ าบรรพ 6 กฎหมายในเรื่องมรดกมาใช้บงั คับ

› หากไม่ใช่ มรดก จะนํ าบทกฎหมายเรื่องมรดกมาใช้บงั คับไม่ได้

มรดก (มาตรา 1600) ได้แก่
› ทรัพย์สนิ ของผูต้ าย
› สิทธิทกุ ชนิ ดของผูต้ าย
› หน้าที่และความรับผิด
เว้นแต่ ตามกฎหมายหรือโดยสภาพ เป็ นการเฉพาะตัวของผูต้ าย
โดยแท้
ทรัพย์สนิ ของผูต้ าย
› ป.พ.พ. มาตรา 137, 138
› สิทธิต่าง ๆ เช่น ลิขสิทธิ์ สิทธิในเครื่องหมายการค้า ทรัพยสิทธิ
หุน้ ในบริษทั หุน้ จํากัดความรับผิดในห้างหุน้ ส่วนจํากัด

สิทธิทกุ ชนิ ดของผูต้ าย

› หมายถึง “บุคคลสิทธิ” เท่านั้น เช่น สิทธิของผูเ้ ช่าซื้อ สิทธิของผู ้
ว่าจ้างตามสัญญาจ้างทําของ สิทธิเรียกร้องค่าชดเชยตามกฎหมาย
คุม้ ครองแรงงานเมื่อเลิกจ้าง สิทธิเข้าทําประโยชน์ในเขตปฏิรูป
ที่ดิน สิทธิในกิจการโรงเรียนเป็ นต้น
หน้าที่และความรับผิดของผูต้ าย
› ส่วนใหญ่ได้แก่หนี้ ที่ผูต้ ายก่อขึ้นในขณะที่ยงั มีชีวติ อยู่ เช่น
ผูต้ ายกูย้ มื เงินมา เมื่อตายลงเจ้าหนี้ ย่อมมีสทิ ธิฟ้องบังคับชําระหนี้ จาก
ทายาท
ผูต้ ายทําสัญญาจะขายนาให้โจทก์ แต่ตายก่อนจดทะเบียนโอน โจทก์
มีสทิ ธิฟ้องทายาทให้โอนนาตามสัญญาได้
เจ้ามรดกเป็ นผูค้ ้าํ ประกัน แม้ขณะเจ้ามรดกตาย ลูกหนี้ ยังไม่ได้ผิด
นัดหรือผิดสัญญา ความรับผิดตามสัญญาคํ้าประกันเป็ นมรดกตกทอดไปยัง
ทายาท
ความรับผิดของผูร้ บั อาวัลตัวสั
๋ ญญาใช้เงิน
ความรับผิดของผูร้ บั มรดกที่จดั การมรดกโดยมิชอบ
หนี้ จากมูลละเมิดที่ผูต้ ายทําไว้ก่อนตาย
***ทายาทไม่จาํ ต้องรับผิดเกินไปกว่าทรัพย์มรดกที่ตกทอด
แก่ตน (มาตรา 1601)
ฎ 2161/2558 การที่ทายาทของลูกหนี้ ตอ้ งรับผิดทัง้ สิทธิและหน้าที่
ของลูกหนี้ ซ่ึงเป็ นเจ้ามรดกก็เพือ่ ให้เจ้าหนี้ มีทางได้รบั ชําระหนี้ จาก
ทรัพย์สนิ ในกองมรดกเท่านั้น ไม่ทาํ ให้ทายาทนั้นต้องรับผิดชอบ
ชดใช้จากทรัพย์สนิ ส่วนตัวด้วย หากทายาทรับทรัพย์สนิ จากกอง
มรดกของผูต้ ายไปแล้วก็เพียงให้รบั ผิดไม่เกินทรัพย์มรดกที่ทายาท
ได้รบั ไป ตามมาตรา 1601 และมาตรา 1738 วรรคสอง โดยยังถือ
ว่าทรัพย์สนิ ที่ได้รบั ไปนั้นเป็ นกองมรดกอยู่
ทรัพย์สนิ สิทธิ หน้าที่ และความรับผิด ซึ่งจะตกทอดเป็ นมรดกนั้น
ต้องเป็ นสิง่ ที่เจ้ามรดกมีอยูก่ อ่ นหรือขณะถึงแก่ความตาย

หากได้มาภายหลังตาย หรือได้มาเพราะเหตุเจ้ามรดกตาย
ไม่เป็ นมรดก
 ทรัพย์สนิ ที่เป็ นของผูต้ ายขณะตาย /
ผูต้ ายมีสทิ ธิได้รบั อยู่แล้วก่อนตาย

› เงินสะสมที่ทางราชการหักเก็บไว้จากเงินเดือนข้าราชการทุกเดือน
และจ่ายคืนเมื่อออกจากราชการ
› ฎ1131/2506 เงินทุนสงเคราะห์ (ท.ส.ค.) ที่เก็บจากผูป้ ฏิบตั งิ าน
การรถไฟทุกเดือน และจ่ายคืนเมื่อออกจากราชการ
› ฎ 4538/2528 เงินทุนเลี้ยงชีพของธนาคารออมสิน จ่ายคืน
พนักงานเมื่อออกจากงาน
 สิทธิท่ผี ูต้ ายมีอยู่กอ่ นตายหรือขณะตาย

› ฎ 1269/2524 สิทธิเรียกร้องค่าชดเชยตามกฎหมายแรงงาน
› ฎ 368/2532 สิทธิในการบังคับคดีขบั ไล่บคุ คลออกจาก
อสังหาริมทรัพย์
› ฎ 7487/2538 กรรมสิทธิ์ในที่ดินที่ได้จากการครอบครองปรปักษ์
› ฎ 3208/2538 สิทธิเรียกค่าสินไหมทดแทนเพราะถูกทําละเมิด
› ฎ 622/2543 สิทธิหน้าที่ ความรับผิดในกิจการ ห้างหุน้ ส่วน
บริษทั ได้แก่ เงินลงหุน้ ค่าหุน้ ผลกําไร เงินปันผล
หน้าที่และความรับผิดที่ผูต้ ายมีอยูก่ อ่ นหรือขณะตาย
› ฎ 455/2512 หน้าที่โอนขายที่ดินตามสัญญา
ประนี ประนอมยอมความ
› ฎ383/3530 หน้าที่ชดใช้ค่าสินไหมทดแทนฐานละเมิด
สิทธิ หน้าที่ ความรับผิด ซึ่งไม่เป็ นการเฉพาะตัวของผูต้ ายโดยแท้

› หน้าที่ตามสัญญายืมใช้คงรูป
› สิทธิหน้าที่ ตามสัญญาซื้อขาย
› ความรับผิดของผูค้ ้าํ ประกันที่เกิดขึ้นแล้วขณะผูค้ ้าํ ประกันตาย
เป็ นมรดก
› สิทธิตามสัญญาจํานํ า จํานอง
› สิทธิการรับมรดกความในคดีแพ่ง
› สิทธิในการรับมรดกความคดีอาญา (ผูเ้ สียหายฟ้ องคดีไว้แล้ว)
› สิทธิในการได้ดอกผลของทรัพย์มรดก
ข้อยกเว้นที่ไม่ถอื เป็ นทรัพย์มรดก
 1. มีกฎหมายเขียนไว้ไม่ให้เป็ นมรดก
› สิทธิในการได้รบั อนุ ญาตให้ทาํ กินชัว่ คราวในป่ าสงวน ตาม พ.ร.บ. ป่ าสงวน
แห่งชาติ พ.ศ. 2507
› ใบอนุ ญาตให้ใช้คลืน่ ความถี่ ใบอนุ ญาตประกอบกิจการกระจายเสียงและ
กิจการโทรทัศน์ ตาม พ.ร.บ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่และกํากับการประกอบ
กิจการวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคม พ.ศ. 2553 /
พ.ร.บ.การประกอบกิจการกระจายเสียงและกิจการโทรทัศน์ พ.ศ. 2551
› หนี้ ตามสัญญากูย้ มื ตาม พ.ร.บ.กองทุนให้กูย้ มื เพือ่ การศึกษา พ.ศ. 2541
› ค่าสินไหมทดแทนตามมาตรา 446
› สิทธิเรียกร้องค่าทดแทนเกี่ยวกับการหมัน้ มาตรา 1440 (1),(3)
› สิทธิอาศัย มาตรา 1404 สิทธิเก็บกิน มาตรา 1418
› สิทธิผูเ้ ช่า มาตรา 544
 2. ทรัพย์สนิ หรือสิทธิท่ไี ด้มาหลังเจ้ามรดกตายโดยไม่มี
ความผูกพันใด ๆ มาก่อน หรืออาศัยความตายของเจ้ารดก
เป็ นเงือ่ นไขบังคับก่อน
› ฎ 132/2507 เงิน ช.พ.ค.
› ฎ 2501/2515 เงินสังขารานุ เคราะห์
› ฎ1953/2515 เงินช่วยพิเศษข้าราชการที่ถงึ แก่กรรม
› ฎ 4/2505 บํานาญตกทอด
› ฎ 4239/25558 เงินประกันชีวติ ตามสัญญาประกันชีวติ
› ฎ139/2530 สิทธิในเงินบําเหน็ จเพือ่ สงเคราะห์พนักงานไฟฟ้ า
นครหลวงที่ตกแต่ทายาทเนื่ องจากการตายของเจ้าพนักงาน
› ฎ 3656/2557 เงินสงเคราะห์กรณี ผูป้ ระกันตนตาย และเงิน
บําเหน็ จชราภาพของผูป้ ระกันตนที่ถงึ แก่ความตาย พ.ร.บ.
ประกันสังคม พ.ศ. 2533 บัญญัตใิ ห้จา่ ยแก่บคุ คลตามมาตรา
73(2) และทายาทผูม้ ีสทิ ธิตามมาตรา 77 จัตวา ตามลําดับ
เป็ นกรณี ท่กี ฎหมายบัญญัตไิ ว้เป็ นการเฉพาะทัง้ ประโยชน์
ทดแทนกรณี ดงั กล่าวเป็ นทรัพย์สนิ ที่ผูป้ ระกันตนที่ถงึ แก่
ความตายได้มาเนื่ องจากความตายหรือได้มาภายหลังที่ผุ ้
ประกันตนตาย และเป็ นสิทธิเฉพาะตัวของผูป้ ระกันตนโดย
แท้ ไม่เป็ นทรัพย์มรดก
3. สิทธิ หน้าที่ ความรับผิด ซึ่งโดยสภาพเป็ นการเฉพาะตัว
ของผูต้ ายโดยแท้
› สิทธิเรียกค่าทดแทนเกี่ยวกับการหมัน้ ตาม มาตรา 1440
› สิทธิอาศัย (ผูท้ รงสิทธิ ไม่รวมถึงผูใ้ ห้สทิ ธิ)
› สิทธิเก็บกิน
› ภาระติดพันในอสังหาริมทรัพย์
› สิทธิเรียกค่าเสียหายที่ไม่เป็ นตัวเงิน เช่น ค่าทําขวัญที่ตอ้ งได้รบั บาดเจ็บทน
ทุกขเวทนาและหน้าเสียโฉม แต่ถา้ ฟ้ องคดีแล้วเจ้ามรดกตาย ทายาทเข้า
เป็ นคู่ความแทนได้ (ฎ1859/2518)
› การได้รบั ใบอนุ ญาตต่างๆ เช่น ใบขับขี่ ใบอนุ ญาตให้มีอาวุธปื น วุฒบิ ตั ร
ทางการศึกษา สิทธิการสอบ สิทธิการขอประทานบัตรเหมืองแร่ หุน้ ส่วน
ในห้างหุน้ ส่วนสามัญ (ไม่รวมถึงห้างหุน้ ส่วนจํากัด หรือผูถ้ อื หุน้ ในบริษทั
จํากัด)
› ฎ 1471/2494 , ฎ 4985/2537 สิทธิของผูเ้ ช่า (ยกเว้นในสัญญาต่าง
ตอบแทนยิ่งกว่าสัญญาเช่าธรรมดา)
› สิทธิท่จี ะได้กรรมสิทธิ์ในทรัพย์สนิ ตามสัญญา
› สิทธิตามสัญญายืมใช้คงรูป
› สิทธิในการถอนคืนการให้ของผูใ้ ห้
› สิทธิในการร้องทุกข์ และถอนคําร้องทุกข์ (ยกเว้น ในความผิดที่
เกี่ยวกับทรัพย์สนิ )
› สิทธิหน้าที่ในฐานะผูจ้ ดั การมรดก