H E RKES İÇİN BUDİZM

BUDA, "UYANMII Kili",

"AYDINlANMII Kili" DEMEKTiR.
BUDA CEVHERi iÇiN KENDi
UYANII POTANSiYELiNiZE
SIGINIRSINIZ.

BUDA KENDi GERÇEK DOGASINI

VE DÜNYANIN GERÇEK
DOGASINI KEifETMEK iÇiN BiR
HACERAYA ATilDI.

BUDIZM 101
BUDA VE DÖRT ASiL GERÇEK'TEN, DHARMA VE NiRVANA'YA BUDiZM
HAKKINDA BiLMEK iSTEDiGiNiZ HER �EY

BUDA, fARKINDALIGI, iYiLiGi

VE jEfKATi ÖGRETTi. BUDA'NIN
ÖGRETiLERiNDEN YAVAI YAVAI
GELilEN DiNLER AiLESi OlAN
BiR ÇIRPIDA BUDiZM, iNSANIN iYiLiGi iÇiN
ÇALilAN EN MUHTEjEM ETiK

BUDA VE ı
SiSTEMLERDEN BiRiDiR.

� -- ---
•

BUD I ZM ARHAT, SANSKRiTÇEDE "KlYMETLi

�1 C\
� :1
OlAN" DEMEKTiR. ARHAT,
AYDINlANMil ZiHNE ERiiMil, TÜM
ARZU VE iSTEKLERDEN KURTULMUI

l ___ __ �
KijiDiR.

ARNIE KOZAK
Çeviren: Yazgı Evrim Denizci
Dr. Arnie Kozak Bodhisattva yeminlerini 1 985'te Saygıdeğer Dalai
Lama'nın huzurunda etmiştir ve Barre Center'daki Budist Çalışmalar
Fakültesi'nde eğitim vermektedir. 708 Metaphors for Mindfulness ve
Mindfulness A toZ gibi pek çok kitabın yazarı olan Dr. Kozak lisanslı bir
psikolog ve Vermont Üniversitesi Tıp Fakültesi psikiyatri bölümünde
klinik profesör yardımcısıdır. Vermont Burlington'da yaşamaktadır.
 Arnie Kozak

BUDIZM
101
BUDA VE DÖRT ASiL GERÇEK TEN DHARMA VE
' ,

NiRVANA YA BUDiZM HAKKINDA BiLMEK iSTEDiGiNiZ HER �EY

'

Ingilizceden çeviren:
Yazg ı Evr i m Den izci
Say Yayınları
Herkes Için Budizm

Budizm 101: Buda ve Dört Asil Gerçek'ten, Dharma ve Nirvana'ya Budizm Hak­
kında Bilmek Istediğiniz Her Şey 1 Arnie Kozak
Özgün adı: Buddhism 707: From Karma to Four Truths, Your Guide to Understanding the
Principles of Buddhism

© 20ı7 Simon & Schuster, Ine.

Türkçe yayın hakları Kesim Ajans aracılığıyla © Say Yayınları

Bu eserin tüm hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılan kısa
alıntılar hariç yayınevinden yazılı izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kop­
yalanamaz, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.

ISBN 978-60S-02-0738-S
Sertifıka no: ı0962

Ingilizceden çeviren: Yazgı Evrim Denizci

Yayın koordinatörü: Levent Çeviker
Editör: Sinan Köseoğlu
Kapak uygulama: Artemis Iren

Baskı: Lord Matbaacılık ve Kağıtçılık

Topkapı-Istanbul
Tel.: (02ı2) 674 93 S4
Matbaa sertifika no: 4SSOı

ı. baskı: Say Yayınları, 20ı9

2. baskı: Say Yayınları, 2020

Say Yayınları
Ankara Cad. 221ı2 • TR-34ııO Sirked-Istanbul
Tel.: (02ı2) sı2 2ı S8 • Faks: (02ı2) sı2 SO 80
www.sayyayindlik.com ·e-posta: say@sayyayindlik.com
www.facebook.com/sayyayinlari • www.twitter.com/sayyayinlari
www.instagram.com/sayyayincilik

Genel dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti.

Ankara Cad. 22/4 • TR-34ııO Sirked-istanbul
Tel.: (02ı2) S28 ı7 S4 ·Faks: (02ı2) sı2 SO 80
internet satış: www.saykitap.com ·e-posta: dagitim@saykitap.com
 iÇi NDEKi LER

G iR i Ş
...........................................................................................•........................ ?
BUD iZ M NED iR? .............................................................................................. 9
EK SE N ÇAGI ......................................................•............................•................ 13
BUD A, D HAR MA VE SAN G H A .................................................................. 1S
BUD A .......................................................................•.......•................................ 18
D HAR MA ......................................................................................................... 21
SAN GH A .......................................................................................................... 23
U PAYA ............................................................................................................... 28
S iDD AR TA GOTAMA ....................................•.•............................................. 30
OR TA Y OL ........................................................................................................ 38
DÖRT ASi L G ER Ç EK ...........................................•........................•................ 43
DUKK H A G ER ÇEG i ....................................................................................... 4S
DUKK HA'NI N S E BE BiN i N GER ÇEKL iG i ..........•........................................ S1
DUKK H A'NI N DUR MASI GER Ç EG i S3
...........................................................

DUKK HA'NI N DUR MASI NA GÖ TÜRE N Y O L GER ÇEGi ....................... SS

DOGRU BAKl Ş, D OGRU K AR AR S9
...............................................................

D OGRU KONU ŞMA, DOGRU D AVR ANl Ş,

D OGRU GEÇ i M Y OLU .................................................................................. 64
D OGRU ÇABA, D OGRU FARKI ND ALIK ,
DOGRU K ONSANTR ASYON ...................................................................... 67
BEŞ OGR ETI .................................................................................................... 71
C A N LI YI Y OK ETM E .......................................................................... ............ 73
ÇALMA VE C i NSELL iG i i ST i SMAR ETM E ................................................ 76
YALAN S ÖYLEME V E SARHOŞ OLMA ..................................................... 79
S P iR i T Ü EL GEL i Ş i M E MAN i OLAN BEŞ K O NU ..................................... 82
DÖR T Ö LÇ Ü LEMEZ LE R ............................................................................... 84
K AR MA ............................................................................................................. 87
BU D i ZMDE Y EN i DEN DOGUŞ KAV RAMI ... ............................................ 93
BU D i ST KOZMOS ......................................................................................... <>'>
A LEM LER ......................................................................................................... <)()
BAG I M LI KÖ K ............................................................................................... ı 02
BODHI SATTVALAR ..................................................................................... l 0'1
BU DA' DA N SONR A BU D i ZM ................................................................... l 06
KON S EYLER .................................................................................................. ll O
ER KEN DÖ N E M BU D i ZM .......................................................................... 1 15
TH ER AVADA VE MAHAYA N A .................................................................. 1 19
BU D i ZM i N YAYI LIŞI .................................................................................... 1 24
DAHA U ZA K DOGU ................................................................................... 1 31
VAJR AYAN A .................................................................................................. 1 34
ALTI G E L E N E K .............................................................................................. 1 38
DALAI LAMA ................................................................................................ 1 44
Ç i N BU D i Z M i ................................................................................................ 14 8
JAPONYA ....................................................................................................... 1 52
ZEN BU D i ZM ............................................... ................................................. 1 56
ZAZEN ............................................................ ................................................ 1 60
ZEN YEM EG i ................................................................................................. 1 66
ÇAY S ER EMON i LER i ............................. ...................................................... 1 68
NEDEN M E D i TASYON? ............................................................................. 17 3
TEKR AR LI ŞAR Kl LAR , i MG ELEM E VE YÜRÜ YÜ Ş ................................ 183
HAC .................................................................................................................186
BÜ YÜ YEN BU D i ST ...................................................................................... 1 90
BU D i ZM' D E KADl N LAR ............................................................................1 92
BU D i ST SANAT ............................................................................................ 1 95
BATI' DA BU D i ZM ........................................................................................ 207
DÜ NYEV i B U D i ZM ...................................................................................... 2 10
H ER ŞEYDE FAR KI N DA LI K .......................................................... .............. 213
FAR KI N DA LI KLA YOGA ............................................................................. 21 8
AKTi V i ST BU D i STLER . ................................................................................ 21 9
GÜ N LÜ K H AYATI A BU D i Z M ................................................................... 225
DER i N L ER ...................................................................................................... 234
i ŞYER i N D E FAR KI N DALI K ......................................................................... 237
DiZ i N ............................................................... ......................................... 239
 GiRiŞ

D ü nya n ı n en büyü k beş d i n i nden b i ri o l a n B u d izm'i seçen

S OO m i lyo n u n üzer i nde kişi var. 2500 yı l d ı r s ü re n va roluşu bo­
yu n ca çoğalttığı bilgel i k, doğdu ğu yer o l a n eski H i ndista n'da
olduğu gibi bugün de h a l e n yaşa m ları d ö n ü ştür üyor.
G i l Fronsdal tar a fı n d a n i ngil izeeye çevrilen kıymetli ş i i r­
sel metin Dhammapada şu sözlerle b a ş l a r: "Zi h i n deneyi m i n
ö n ü nde gider, o n u yön et i r, o n u n yaşa n m a s ı n ı sağ l a r:' B u fikir,
B u d izm'i n ka l bi d ir. B ud i stler tüm d e n eyi m le ri n i far kında l ı kla
yaşarlar.
Buda, ası l adı Siddarta Gota ma olan bir H i nt pr ensiyd i. Sid­
d a rta, bir ded i ğ i n i n i k i ed i l m ed i ğ i bir şata fat i ç i n d e yaşasa da,
etr a fı m ızda gör d ü ğ ü m üz -ke n d i m iz d e d a h i l- her şeyi n geçip
g i d eceğ i n i n farkına va rd ı . Uzun sol u k l u m e d itasyon l ar son u ­
c u n da, m utl u l uğa er işe b i l mek için, b u d ü nyadaki h e m mad­
d esel hem de ti nsel olana d uyd uğ u m uz a rzuyu bir kenar a
koymamız gerektiğ i n i i dr a k etti. Bud izm h ayatta ki en değerl i
şeyler i şöyle s ı ralar :

• Buda: H er kesin ayd ı n la n m a pota nsiye l i

•
Dharma: Buda'n ı n öğr etiler i n i n derlern esi
• Sangha: Uyg u layı c ı l ar ı n or ta k l ı ğ ı

Ö zg ür l üğe giden yol, kiş i n i n Sekizl i Asi l Yol pr ati kler i n i ,

ya n i sekiz disi p l i n i (doğru bakış, doğr u kar ar, doğr u kon uşma,
d o ğr u davr a n ı ş, doğr u g eçi m yol u, doğr u ça ba, doğr u far k ı n ­
d a l ı k, doğr u med itasyon ) uyg u lamasıyla kavr a n ı r v e bu yol l a
kişi, ıstır a b ı n son i a n m a h a l i n e, ya n i B u d istl eri n N i rva na ded i ğ i
h a l e er işebi l i r.
Budizm 101, bu d i n i geleneği ta n ıtacak. B u kita pta Bu­
dizm' i n temel pr ensipleri n i ve Japonya'd a ki Zen B u d izm'iyle,

7
 haşmetl i H i ma laya Dağ l a rı n ı n tepeleri ndeki ta p ı n a kl arda y -

şanan Ti bet Bud izm'i ska l a s ı nda k i farklı B u d i st g elenek leri­

ni öğre neceksi n iz. Tü m B u d istl er için orta k o l a n çeki rdek bir
inanç d izisi olsa da, tek b i r Bud izm yoktur; g e n i ş ve çeşitl i Bu­
d ist i n a n ı şları, bu i n a n ı ş l a rı n ü l kelere ve gelenekiere göre de­
ğişen uyg u lamaları va rd ı r.
B u d izm g ü n ü m üzde Batı top l u m u nda yayı l m a kta ve top­
l u m u n yüzleştiği b i rçok zorl u k k a rşısında b i r bakış açısı ka­
za n d ı rm a kta. Bel ki siz de med itasyon ve fa rkı n d a l ı k gibi bazı
Budi st uygul a m a l a rla, fa rk ı n d a o l madan tan ı şıyar ve pr ati k
ya pıyor o l a b i l i rsiniz.
i ster Bud izm'i n köke n leriyle ve a l ı ştırma l a rı n ı n doğasıyla
i l g i l e n i n, ister iyi l i kle bezeli, fa r k ı n d a l ı k i l bir h ayat yaşa maya
başl a m a n ı n yol u n u yarda m ı n ı b i l mek istiyo r ol u n, Budizm 101
tüm soru larınıza ya n ıt verecek.
Ti bet Bud izm'i n i n ru h a n i l ideri Dalai La ma "M utl u l u k, hazır
ve nazı r bir şey değ i l d i r. Sizin ken d i fi i l ieri n izde n doğar;' diyor.
Budizm 101 'de d ü nyaya bu yen i bakış yol u n u öğrenecek ve
Bud izm p ratiği ya pa n l a r ı n kend i öz mutl u l u kl a rı n ı nası l oluş­
turd u klarını, iç huzuru n a s ı l ya ka l a d ı kları nı keşfedeceksin iz.

8
BUDiZM NEDiR?
Din midir, felsefe midir?

B u d izm d ü nya n ı n en büyü k d i n lerinden b i ri d i r. H ı ristiya n l ı k, i s l a m

v e H i nd u izm'i n a rd ı ndan d ü nyada en fazla i n sa n ı n m e n s u p o l d u ­
ğ u b i r i n a n ı ştır. Bu noktada şu soru doğ a b i l i r: Bud izm h e r yön üyle
b i r d i n mid ir?

BUDiZM DiN Mi YOKSA FELSEFE Ml?

B i r ta n rısı, d ü nyayı yaratan ve ya rattı kları n ı n hayatiarına müdaha­
le eden yüce b i r varl ı ğ ı b u l u n mayan b i r d i n i n i z ola b i l i r m i ? Bud ist
b i l g i n Damien Keown'a g ö re Bud izm, d i n h us u s u n d a ortak o l a n
yed i ö lçüt bağ l a m ı nda d eğerlendirild i ğ i n d e, ta nrısı ol maya n b i r
d i n o l a ra k düşü n ü lebi l i r. Yed i ölçüte baka l ı m :

•
Uyg u lana b i l i r ve Ritüel leri olan
•
Deneyi msel ve Duyg usal
• Ö ykü leyen ve Efsanevi
• Ö ğ reti s u n a n ve Felsefi
• Eti k ve Yasal
•
Sosyal ve Ku ru msal
•
Cismani

Uyg u lanabilir ve Ritüeli Olan

R i t ü e l öğeleri, ö rn eğ i n Katol i k Ki l i s e s i y l e ka rş ı l a şt ı rıl d ı ğ ın d a
p e k sade ve te ferruatsız g ö r ü n se de, B u d i zm'i n e l b ette a n l a ş ıl ı r
b i reysel usul l eri ve ritüel l eri va rd ı r, çoğ u d a keş i ş l i k yaşa ntısıyla
il i ş ki l i d i r. Fa rkl ı B u d i st g e l e n e kl e ri ritüel l e re fa rk l ı v u rg ul a r ya­
p a rl a r.

9
Budizm 1 0 1

Deneyimsel ve Duygusal
Den eyi msel l i k, Bud izm'in en ön e m l i boyutu. Buda'n ın ken d isi de
örn e k teş k i l eden bir kişiyd i . Hayatın ı in an ç yol uyla d eğ i l bizzat de­
n eyim sel u yg u l a mayla d ön üştü rd ü . Budist uyg u laman ın özü de,
in an ı l m a ktan ziyade, d en eyi m l en i r.

Öyküleyen ve Efsanevi
Bud izm'd e m itler ve efsan e l e r va rd ı r ve Buda'n ın hayatın ı ka psa­
yan, S i d d a rta Gota ma o l a ra k b i l in en tari h i kişi l i ğ in yaşamöyküsü­
nü an l atan ların yan ı s ı ra, bir mesel o l a ra k okun a bi lec ekler de bun ­
lara d a h i l d i r. Jataka öykü l eri d e d a h i l pek ç o k öykü leyen an latı m
b u l un u r. Gerçekten de -öl ü m ün d en yüzlerce y ı l son ra ken d isin i
on u rlan d ı rm a k için ku l l an ı lan - "Siddarta" a d ı b i l e b u mitoloj in in
bir parça s ı d ı r.

Öğreti Sunan ve Felsefi

Profesör Keown, Budizm doktrin in d en ba hseder ve "eğer 'doktrin '
derken , d in i öğ retilerin a k ı l l a tuta r l ı olan sistematik form ü lasyo­
n un u an l ı yo rsa k;' Budizm bu bağ la mda ken d i için d e bir doktrin e
sa h i p o l a r a k n itelen d i ri l e b i l i r.

Etik ve Yasal
Etiğ i, den eyimsel uyg u l a m a l arın temeline koyan Bud izm d ünyan ın
en a h laki d in lerinden biri olara k on urlandırıl ıyor. Budizm'in özünde­
ki eti k, "Zarar vermeyeceksin " d ü sturudur. Budizm esasen, huzura
giden bir yoldur. Ö rn eğin Da lai La ma -ülkesin d e kimi ta h m in lere
göre bir m i lyon dan fazla c an a kıyan ve 6000 Bud ist manastırın ı yok
eden - Çin işgalin e barışç ı l bir karşı koyuştan yan a oldu.

Sosyal ve Kurumsal
Sangha B u d ist ca miası d ı r ve in san l ı ğ ın en eski kurumsal ya p ı l a rın ­
dan birid i r. Fa kat sangha, Vati kan ta rzı merkezi otoriteye sa h i p l i k

lO
 Budizm Nedir?

bağ l a m ı nda bir kurum d eğ i l d i r. Sangha, B ud a'n ı n öğ rettikleri n i çe­

şitli yol l a rla prati k eden, d ü nya n ı n her u l u s u n d a n ve kültü ründen
g e l e n bir i nsa n tabakas ı d ı r.

Cismani
B u d i stler, nefes kesen m a nastı rlar, m a ğ a ra l a r ve Buda oym a l a rı
ya pt ı l a r. Kra l Ash o ka tüm H i nd i sta n'ı bezeyen b i r stupa'lar (ku bbe
biçi m l i ya pılar) m i rası bı ra ktı. Bud ist sa natı ren klid i r ve öykü l eyi­
ci öğelere sa h i ptir. Budistler, Buda'n ı n d oğ d u ğ u ve öldüğü yerler
gibi kutsal mevki lere ve ayd ı n lanara k ilk ö ğ ü d ü n ü verdiği yerl ere
h a c yolculu kları düze n l ed i ler.

Fark edebileceği n iz üzere Budizm, b i r tan rısı o l mamasına ve

B u d a'n ı n da bir ta nrı olara k görülmemesi n e ka rş ı n, b i r d i n i n baş­
kaca kriterleri n i karş ı l a m a ktad ı r. Ö yle ki, B u d izm'i ken d i d i n i n ize
a d a pte edebi l i r ya da onu, kendi d i n i i n a n ç l a rı n ıza entegre edebi­
leceğ i n iz bir deneyimsel uyg u lamalar d izisi, örneğ i n med itasyon,
o l a ra k ka b u l edebi l i rs i n iz. Ya da çoğ u n l u ğ u n ya pt ı ğ ı gibi Budizm'e,
bütü n üyle d ü nyevi bir tavı rla, tı pkı 2500 yı l ö n ce tü m ritüel lerden,
i n a n ı ş la rdan ve öğretiden kaçınara k acı s ı n ı sona erd i rme arayış ı n a
ç ı k a n Buda'n ı n ya ptığ ı g i bi, yaşa ma u ğ ra ş ı n a d a i r b i r felsefi sistem
olarak da ya klaşa b i l i rs i n iz. Sizi n de ayn ı B u d a g i b i uya n ma pota n­
siye l i n iz va rd ı r.

B U DA'YA KARŞI BU DiZM

Kita p boyu nca Buda (Sidda rta Gota ma'n ı n h ayatı ve öğretileri) ve
Bud izm (2500 yı l boyu nca d ü nya n ı n fa r k l ı bölgeleri nde gelişen
d i n i g e lenekler) a rasında b i r fa rk gözetil ecekt i r. Genel olara k Bu­
d i z m Buda demek değ i l d i r, ç ü n kü bu sosya l org a n izasyon lar yüz­
yı l l a r boyu nca yer değişti rmiş ve gel işim göstermiştir.

ll
Budizm 1 0 1

İlk Kanıt
Budizm'in varlığına dair ilk yazılı kanıt, Buda'dan 130 yıl sonra bu­
lundu. Kuzey Hindistan'daki Maurya imparatorluğu kralı Ashoka,
MÖ 269-23 2 tarihli ve Budizm'e referanslaryapan kitabelere ulaştı.

Hem Buda hem de B u d izm, Batı'da kişisel g e l i ş i m ve sosyal

değ i ş i m kon u sunda cezbed ici ve s ü rekli a rtan g ü çler olageldiler.
Bud izm'i kucaklamadan d a B u da'yı kuca klaya b i l i rs i n iz. Buda her­
hangi b i r i na n ı ş ya da men su p l u k gerekti rmez, b u yüzden de ister
müthiş d i n d a r o l u n ister ta n rıta n ı maz, kend i i n a n ç sistemin izl e çe­
l işmez. B u d a'n ı n öğretileri evre n se l d i r, za mana ve kültüre aşkı n d ı r­
lar. Eğer b i r zi h n i n iz va rsa, Buda sizinl e bağ la ntı l ı d ı r.

12
EKSEN ÇAGI
Spiritüel lnsanl ığın Başlangıcı

B uda, Ek sen Çağ ı 'n d a, M Ö 800 -M Ö 200 yı l l a rı a rasın d ak i dön e m de

yaş ad ı ve öğreti sun d u . in san l ığ ın bu dön e m i , i b ran i peygam ber­
leri Ezek iel, Zek e riya ve Yeremya'n ın yan ı s ı ra Kon fü çyüs, Lao Tzu,
Ze rdüş t, Sok rates ve P laton'un felsefelerin in de do ğ uş u old u . Ve
el bette k i Ek sen Çağı, Bu d a'n ın yaş a d ı ğ ı ve dünyaya damgasın ı
v u rd u ğ u ş a rtları taş ıyord u .

"Bu dünyanın yolunu şaşırmış (dukkha yani gam, keder ve acıyla

dolu) olduğuna dair kanılar, Eksen Çağı'nda doğan spiritüelliğin
temelini attı. Bu dönüşümde rol alanlar -tıpkı Gotama (Buda)
gibi- kendilerini huzursuz hissettiler. Bir çaresizlik duygusuyla
tükeniyor, ölümlü olma fikri zihinlerine saplanıyor ve dünyaya
karşı müthiş bir yabancılaşma dehşeti içinde yaşıyorlardı.

-Karen Armstrong, Buddha

Tarımdak i geliş meler g ıda k ayn ak la rın ın çoğ a l masın a n e d en

o l u rk en , ticari ve siyasi güçle d o l u p taşan ş eh i rler doğ uyord u. Go­
tama'n ın büyüd ü ğ ü H in d i stan d iya rı d a, k u rban ritüelleri ya p ı l an
ş eh i rl erden bi riyd i . Vedik d ünya görüş ü ( itaat isteyen Veda H in d u
metin lerin e bağ l ı l ık i steyen bir görüş) k astl a rd an oluşuyord u ve
bun a göre bütün evren k u rban la r veri lerek d estek len iyord u. Bra h ­
man ra h i p sın ı fı, bu ritüellerin ol mazsa o l m azıyd ı . Ö b ü r d ünyaya
ve ö l ü m e aşk ın ruha inan mak , Gota ma'n ın b u l un d u ğ u orta m d a
h ü kü m sü ren d ün ya görüşün ün bi r öğesi yd i. Cenn et mertebesin e
geçe b i l mek için k işi a h l a k i b i r hayat s ü r m e l i ve k işin in ceddi, özel

13
Budizm 1 0 1

ritüel leri (shraddha) uyg ul ayaca k Brah man keşişlerin e iş sağ la ma­
l ıyd ı . Kişi a hl a ksız ise ya da a i lesi on u yüzüstü b ı ra k m ı şsa, ru h u on u
terk edeb i l i rd i .

Karma v e samsara g i b i Bud izm'le il g i l i pek ç o k kavra m Brahma­

n izm'den g el i r. Bra h m an m isti sizmin in amacı, kişin in atman' ın ı ya
da ru h un u, Bra h man'l a (ya ratıcı r u h ) birl eştirmesi ve böylece yen i­
den doğ u mdan ve sa msa ra'dan (öl ü m ve yen iden doğ u m dön g ü­
sü) kurt u l masıd ı r. Bu b i ri eşi m yog an ın en yü ksek form u d u r ve bu
n i hai kurtu l u ş moksha o l a ra k a d l an d ı rıl ı r.

Ünlü Shramana
Buda'nın bir çağdaşı da shraman a (münzevi ermiş) Mahavira'dır.
Mahavira, Jainizm'in kurucusudur.

Buda, Ved i k H in d istan'dan gelen bilgel i ğ in ötesin e geçti. Son­

suz ru h kavra m ın ı reddetti ve rad i ka l bir gözlem yaptı; ben l i k ola­
ra k d ü ş ün ü l en , bir şey d eğ i l, b i r sü reçtir ve d a i m i değ i ş i r. I stı rabın
n eden i yaln ızca, bir beden in için d e yaşamak (beden ve zi h in düa­
l izmin i va rsayan bir inan ı ş) d eğ i l, ayn ı za man d a on a bağlan maktır.
Yan i ı st ı ra p, her şey deva ml ı değişi rken yekpare b i r ben l i k d uyu­
m un a tutun man ın, geçici hazi a ra sarıl man ın ve acı tecrübeleri
uzağa atmaya çal ışman ın son uc u d u r. Buda, ıstı ra ba son verebile­
cek bir yön tem keş fetmeyi başa rd ı ve bu yön tem, on u den e mekl e
il gil en en herkes ta rafın d an yen i d en emn iyet için d e ü retilebil i r. Bu
yöntem yü ksek veya h u t na d ide b il in ç hall erin e u laş ma kl a i l g il i de­
ğil, gerçe k l i ğ in doğasın ı a p a ç ı k g örmekle il g il id i r. Ö zg ü rl eşmeye
götü ren de bu açık zi h in d i r.

14
BU DA, DHARMA VE SANGHA
Rol Modeli, Öğretil � r ve Topluluk

Buda, hayatta ki en kıymet l i şeyleri n 1 ) Buda ( h e rkesi n farkı n da l ı k

pota n siyel i), 2 ) dharma v e 3) sangha (uyg u layıcı l a r ı n topl u l u ğ u )
o l d u ğ u na işaret etti. Demek k i Buda, Buda'n ı n ken d i si değil, ken d i
uya n ı şıyla teşkil ettiği örnekti.

D h a rma'n ı n çeşitli a n l a m l a rı vard ı r. B u d izm'de d h a rma, Bu­

da'n ı n öğ reti leri n i n derlem i d i r. Buda'n ı n yaşad ı ğ ı za m a n l a rda g ez­
g i n m ü nzevi ler b i rbi rleriyle ka rş ı laşır ve " Ki m i n d h a rm a yol u nda­
sm ?" d iye sorarlard ı . Buda ken d i n e özg üyd ü; başka b i r öğretme n i n
d h a rma' sı n ı ta kip etmed i ve kendi d ü ş ü n cesiyle a n l ayış kaza n d ı .
D h a rma ayn ı za manda Buda'n ı n öğreti leri n i n işa ret ettiği d a h a
d e ri n gerçekleri de gösterir. Du kkha g erçeği n e v e N i rva na olası­
l ı ğ ı n a yönlendiri r. Dharma ayn ı za manda "d oğal yasayı'; olayl a r ı n
gerçekl i ğ i n i aya n beyan g ö rebil meyi gösteri r.

Ayn ı biçimde önem taşıya n diğer u n s u r da topl u l u k, ya n i san­

g h a'd ı r. Erken dönemde sang ha, Buda ve o n u n yol u n u izleyen­
lerd e n oluşuyord u. Bu kişiler, daha önceki beş m ü nzevi arkadaşı
ve yol u n u takip eden ve sayı l a rı giderek a rtan, a ra l a rı nda yoks u l
çi ft ç i l e r, va rl ı k l ı tüccarlar v e kralların d a b u l u n d u ğ u insa n la rd ı .
i n sa n l a r b u top l u l uğa genel l i kle Buda'n ı n öğ ütleri n i duyd u kta n
son ra katıl ıyord u bu öğüt veren kon uşma l a r ı st ı ra p l a ra son verme
a rzu s u n a dair i l h a m uya n d ı rıyord u. Bu topl u l uğ a ister bir keşi ş is­
ter s ı radan bir uyg u layıcı o l a ra k katı l m a k m ü m kü n d ü .
i ki bin beş yüz yıl sonra b u g ü n bu terc i h ler h a l a geçerl i d i r ve
sa n g h a, i n sa n l ığ ı n deva m eden en eski ku ru m l a rı n d a n birid i r. Fa­
kat yine de ya pısı, resmi b i r ku ru msa l l ı k içermez. Merkezi bir oto­
ritesi, yı l l ı k konferansları yoktur ve bir üye l i stesi bu l u n maz. Dört
Asi l Gerçek'i ve yüzyı l l a r boyu nca gel i ş m i ş d iğer B u d i st öğreti l e ri,

15
Budizm 707

uyg u l a m a ları ve ritüelleri uyg u l aya n ayn ı fi k i rdeki bi reylerden olu­

şan ve katı ol mayan b i r g r u pt u r.

"Buda'ya sığınırım,' dediğlnizde, 'Buda da bana sığınır,' dediği­

nizin anlaşılması gerekiyor. Çünkü ikinci kısım olmaksızın birin­
ci kısım tamamlanmış olmuyor. Buda aydınlanmaya, kavrayışa ve
sevgiye yalnız kavramlar olarak değil, gerçek varlıklar olarak ihtiyaç
duyuyor. Onlar hayata gerçek etkilerde bulunan, gerçek şeyler ol­
malı."

-Thich Nhat Hanh, Being Peace

Buda'ya s ı ğ ı n ma k, yüce ve kuvvetli bir g ü ç ta ra fı n d a n saklan ı p

koru n d u ğ u n uz a n l a m ı n a g e l m ez. B u , kend i n izi Buda'yla uyumla­
mak ve bir Buda olmak için çabalamak demek. Benzer biçimde,
öğreti lerle b i rl i k old u ğ u n uzda d a d h a rma'ya sığ ı n m ı ş o l u rsunuz.
Sangha ise yal n ızca b i r ü ye l i k ya da sosya l b i r d estek değ i l d i r. Bir
grupla bera ber med itasyon ya pm a k farklı b i r tecrübe getirir. Da ha
dik otu r m a n ızı ve uyg u la m a n ıza d a h a fazla güç katman ızı sağ lar.
Size m a n evi, kel i melerle a n latıla maya n ve kuvvet l i b i r şey de kata r.
San g h a h e r şeyi bir arada tuta n za m ktır.

BIR DHARMA Ml, BiRDEN ÇOK DHARMA Ml?

Bud izm d eğişim ler yaşaya ra k ve başka kü ltü rleri ve d i n leri bir­
bi rleri n e e nteg re edere k d ü nyaya yayı ldı. H i nd i stan'd a n doğ uya
yönelen yolcu l u ğ u boy u n ca, Çi n'deki Taoizm'den ve Kon fü çyüsçü­
l ü k'ten, J a ponya'daki Ş i ntoizm'd e n ve Tibet'teki Bön geleneğ i nden
etkiler a l d ı . Bud izm Batı ' ya o n d okuzuncu yüzyı l d a u laştı. Bu Doğ u
gelenekleri, çeşitl i d u ru m ve koşu l l a rla Batı'ya g e l d i ve b u rada yi­
nelend i l e r. Peki ama Batı l ı l a r bu gelenekleri uyg u layı p, o n l a ra ön­
cü l ü k yaptı kça yen i bir Bud izm mi doğ uyor? Bir Batı d ha rma'sı var

16
 Eksen Çaği

m ı ? Ya da bir Amerikan d h a rma's ı ? Bu soru l a r ı med itasyon hocas ı

J o s e p h Goldstein One Dharma i s i m l i kita b ı nd a soruyor. Asya l ı la rı
ı stı ra pta n ku rta ra n Batı l ı la rd a işe ya ra maya b i l i r. Ayn ı za manda b u
ö ğ reti l eri Batı toprağında yeşertmeye ça l ı ş m a n ı n o n l a rı ca nsıziaş­
m a ya d a çü rütü p başka laşt ı rma riski de va r.

B u d a'n ı n temel öğretileri, mezhepçi o l m aya n b i r Budist pra­

tik fo r m u için gerekeni sağ l a r. Ta mamı Dört Asil Gerçek içeri ğ i n ­
ded i r v e Bud izm'i n özü ıst ı ra b ı n v e mem n u n iyetsizl i ğ i n (dukkha)
ü stesi nden gelerek farkı n d a l ı k ve şefkatle yaşa m a kt ı r. Bud izm'i n
m a n i festoları olan tüm d h arma'larda orta k o l a n şud u r: Fa rkı nda
ol, şefkatli ol. Şa i r Jane H i rs h field'in sekiz kel i m e l i k B u d izm ta n ı m ı
d a tek b i r dha rma'ya işa ret ed iyor ola b i l i r, " H e r şey değişir; h e r şey
bağ l a ntı l ı d ı r; fa rk ı n d a ol:'

17
B UDA
ilk Cevher

Buda bir i n s a n d ı ve bir sem b o l d ü . Buda'ya s ı ğ ı n m a n ı n a n l a m ı,

o n u n h ayatı boy u n ca baş ard ı k l a rı ö n ü n d e sayg ıyla eğ i l me ktir.
Buda'ya s ı ğ ı n m a n ı n a n l a m ı, o n u n temsil etti kleri -ke n d i ayd ı n­
l a n m ı ş d o ğ a n ız- ö n ü n d e eğ i l m e kti r. Buda'n ı n ken d i s i b i r örnek­
t i r ve b u örnek sizi s a m s a ra n e h ri nden karşıya g eçi ren b i r sal
ol a b i l i r. N e h ri b i r kez g eçti ğ i n izd e, a rtık sa l ı ta ş ı m a n ıza da gerek
ka l maz. B u yön üyle B u d a, n e bir ta n rı d ı r n e d e bir aziz; o ya l n ız
b i r rol m o d e l d i r.
Ö zel l i kle geleneksel B u d i st k ü l t ü rleri i ç i n d e o l a n k i m i leri Bu­
da'ya bir ku rtu l u ş kay n a ğ ı o l a ra k baka b i l i rl er. Ti bet'te o n a E fen­
d i Buda d e n i l i r. Oysa Batı'd a d a h a çok, fed a ka rl ı ğ ı n, açgözl ü ­
l ü kte n, n e fretten v e veh i m d e n ku rtu l u ş u n d esta n s ı h i kayes i n i n
ka h ra m a n ı d ı r. O h e r şeye sa h i pti v e son ra h i ç b i r şeyi yoktu, son­
ra O rta Yo l'u b u l d u . U z u n bir ka riyer ve m u azza m öğ reti leriyle,
Bud izm'le i l g i l enen h erkes i n izl eyebi leceğ i ayrı ntı l ı b i r yo l çizd i .
Ard ı n d a özg ü rleşmeye g öt ü re b i l ecek b i r yö nte m l e r repertuarı
b ı ra kt ı . O büyü k bir yog iyd i ve b u g ü n de, ı st ı r a p h ayatı n d a n, öz­
g ü rl e ş m e h ayat ı n a g i d e n kökl ü b i r d ö n ü ş ü m pota nsiye l i n i tem­
s i l ediyor.

Kal ıcı M i ras

Buda b i l i n mezl i k içinde bir h ayat sü rüyor olsa d a, iç görüleri n i,
onu d i n lemeye gön ü l l ü o l a n l a rl a paylaşmaya ka ra r verd i . Böyle
ya pa ra k d a, i n sa n l ı ğ ı ve d ö n ü ş ü m, şefkat ve m utl u l u k pota nsiyeli­
n i kökten değiştird i .

B u da-doğası, ya n i h erkes i n içi ndeki Buda, ya ratı l maz, açığa çı­

ka rtılı r. Ş u anda va rd ı r fa kat belki h ı rs ve nefret öykü leri n iz onu

18
 Buda

kuytu l a rda koym u ştur. Buda-doğası elde e d i l e n b i r şey değ i l d i r;

b i r istika met değ i l d i r. Şu a n d a ta m da b u ra da d ı r. Buda, insa n l ı ğ a
b u pota nsiyeli gösterm i ştir.

B u d i st yol uyg u la m a l a rı n ı ya pmak Buda doğası n ı u laşılabi l i r ve

berra k k ı l maya ya rd ı m edecek. Kend i n izi b u uyg u l a m a l a ra ta m a n ­
l a m ıyla veri rseniz Buda g i b i s i z de ayn ı sı navlard a n g eçersiniz. B u
y o l zorl u d u r fa kat her şeye değer. Med itasyon m i n d erinde otu r­
m a k i ç i n zorla n d ı ğ ı n ızı h issettiğin izde, M a ra'n ı n ayartma i a n n a
g öğ ü s geren Buda'n ı n kara r l ı v e daya n ı kl ı b i r şeki l d e otu ru ş u n u
i mg e l eyeb i l i rsin iz. Bu i mge, med itasyonda otu rmaya deva m et­
m e n izi sağ lar.

Budai, Buda Değildir

Çin restoranlarında gördüğünüz şişman ve keyfi yerinde "Buda",
Sidarta Gotama ya da Shakyamuni Buda değildir. O, Çin'deki Budai
ya da Japonya'daki Hotei'dir. Genellikle gülümserken ya da kahka­
ha atarken betimlenir. Bir halk figürüdür fakat genellikle tarihi ki-
şilik olan Buda ile karıştırılır.

B u d a sizden kendisine i n a n m a n ızı ya da o n a d u a etmenizi iste­

m ez. Yaşa d ı ğ ı n ız huzur ve g ö n ü l rahatl ı ğ ı, kutsa l bir m üdahale i l e
d eğ i l, ken d i çaba n ızla gelir. B u d a size ta m a m e n ken d i başına ç ı k­
m a kta özg ü r old u ğ u nuz b i r yol gösteri r. Körü körü ne b i r biat söz
kon u s u değ i l d i r; sadece prati k etme va rd ı r. B u n u kend i niz görü n :
B u d izm'de Buda'ya s ı ğ ı n m a k m ü m kü n d ü r.

Yaşayan Buda
B u d a'n ı n, "ayd ı n l a n d ı kları" i d d iasında olan i n s a n l a rd a n kaçınd ı ğ ı n ı
d a a kl ı m ızda bu l u n d u ra ra k, Buda'ya sığı n m a n ı n d ü zg ü n b i r öğ ret­
m e n b u l ma k anla m ı na geleceğ i n i bilel i m. Ken d i cem i yet hayatı-

19
Budizm 1 0 1

n ızda y a d a ü l ken izdeki özel d h a rm a merkezlerin de size d h a rma'yı

öğ retme n itel iğin e sa h i p b i r B u d ist tan ıya b i l i rsin iz. Ken d in ize Bu­
da'n ın öğreti lerin i som utlaşt ı ra n bir öğretmen b u l un . Yaşayan bir
Buda i l e tan ı ştığın ızda, şefkatin ve iyi l i ğ in m ü m kün alabild iğin e
tan ı k l ı k edersin iz.

20
DHARMA
I kinci Cevher

Üç Cevherin i kincisi d h a rma'd ı r. Dha rma, Pa l i Deri e m i 'ndeki sutra­

l a r gibi geleneksel ve orij i n a l öğ reti lerin ya n ı s ı ra modern öğreti­
leri de ka psaya n B u d i st el yazmaları n ı n ve d ü ş ü n ü n ü n bütü n b i r
kol e ksiyo n u d u r. Dharma, h e m sözlü hem d e yazı l ı ola ra k nesi lden
nesle geçmiş tüm söylenen sözlerd i r.

B u g ü n d h a rm a'n ı n b u l u nacağ ı pek çok kaynak va r: Kita p l a r,

DVD'Ier, MP3 ça larlar, i nternet videoları ve kayded i l m i ş dharma
kon uşmaları. Ayrıca uyg u l a m a merkezleri ve B u d i st manastı rla rı
d a b u l u n makta d ı r. B u d izm'i n modern i l et i ş i m teknoloj i leri bağ­
Iantısıyia Batı d ü nyasında tom u rcukla n ması, d h a rm a için benzer­
siz b i r zem i n o l u ştu ruyor.

Nalanda Üniversitesi
Joseph Goldstein'a göre Nalanda Üniversitesi'nin yıldızı beş ile on
ikinci yüzyıllar arasında parladı. "O zamanın gezginlerinin raporla­
rına göre tüm Budist dünyasından iki binin üzerinde öğretmen ve
on binden fazla keşiş orada yan yana çalıştı ve pratik yaptı. Bugün
hepimiz tek bir kampüste toplanmış olmasak da, yolculuğun ve ile­
tişimin kolaylaşması mevcut öğretilerin benzer biçimde bollaşma­
sına neden oldu."

i ki t i p d h a rma va rd ı r: o ku n u p d uyu l a b i l ecek o l a n -kişiden ki­

şiye i l eti len- dharma ve fa rkına va rı l a n d h a rm a . Fa rkına va rı l a n
d h a rm a Dört Asil Gerçek'i n p ratik ed i l mesi yol uyla deneyi m lenen­
d i r, g e rçekl iğin i d ra k i d i r veya uya n ı ştı r.

21
Budizm 1 0 1

Dharma sizi çevreler. H e r h a n g i b i r deneyi m sizi d h a rma'ya

uya n d ı ra b i l i r. Ken d i n izi d ışarıda oturmuş, g üzel b i r g ü n ü n m uci­
zeleri n i n keyfi n i çıkarı rken b u l d u ğ u nuz oldu m u ? B i rden bir kuş u n
sesi n i d uya rsı n ız, çağrısı safi v e tat l ı d ı r, için ize işler. Ken d i n izi o a n ı n
içinde bütü n üyle kaybede r v e ya l n ızca o kuş u n sesi n i d i n lersin iz.
O kuş d h a rma'd ı r; o kuş size uya n ışla i l g i l i b i r şey öğ retmekted i r.
O anda, " ben" h i kaye n iz kaybo l u r ve tüm h i kayelerin d u rd u ğ u o
yeri d evra l a n bir gerçe k l i ğ e uya n ı rs ı n ız. Her şey b i r dharma ola bi­
l i r: Bir ku ş, b i r sanat eseri, bir fi ncan kahve, bir köpeğin havlaması,
yağ m u r, h atta zor tecrübeler de d ha rma'd ı r. H e r bir deneyim, bir
gerçekl i ğ i n açığa çıkış olası l ı ğ ı n ı taş ı r.

Saygıdeğer Üstat
Roshi, aydınlanmış zihne ulaşmayı ümit eden kişinin, öğrencisi
olarak birlikte çalışması gereken Zen ustasının adıdır. Japoncada
"saygıdeğer üstat" anlamına gelir.

Zen ü stad ı Suzu ki Roshi bize, zi h n i m izi arı tutm a n ı n zor oldu­
ğunu söyl üyor. Japon l i sa n ı n d a "ace m i n i n zi h n i " a n la m ı na gelen
shoshin ifadesi va rd ı r. B u d izm'd e candan i stenen, b u acem i zi h n i,
bu açı k l ı ğ ı ve zem i n i h e r za m a n m u h afaza etmekt i r. Suzuki bize
şöyle d e r: "Ace m i n i n zi h n i nd e pek çok olası l ı k b u l u n u r; usta n ı n
zi h n i n d e i s e p e k az:' D h a r m a'yı m utlak, ta n ı m la n a b i l i r v e sabit ger­
çekl i k o l a ra k a n lamayı n . H e r şeyi n değişirnde o l m a s ı g i bi, dharma
da değişi mde. Deneyi m i ed i ğ i n iz şeye açık o l u n ve b i l hassa, spiri­
tüel bir yolda ol mayla il i n ti l i peşin h ü kü m l ü fi kirlerden kaç ı n ı n . Ay­
d ı n l a n m ı ş zi h i n yol u nd a ö ğ re n d i kleriniz b ı ra k ı n serbest ka l s ı n l a r,
siz zi h n i n izi ya l ı n ve temiz tutu n .

22
SANGHA
Üçüncü Cevher

S a n g ha, Bud izm'i uyg u layı c ı l a rı n ı n topl u l u ğ u d u r. Buda'n ı n yol u n ­

d a n i l k gidenler d e d a h a önceden arka d a ş ı o l a n b e ş münzeviy­
d i. Başta böyle olsa da, Buda son ra la rı zaten e l i n i eteğ i n i çek m i ş
ola n l a ra d e ğ i l , s ı radan insan lara öğ retm eye baş l a d ı . Yashas isi m l i
g e n ç v e va r l ı k l ı b i r adam o n u izledi ve B u d a'n ı n g özeti minde ay­
d ı n l a n maya erişti. Yashas'ı n babası da B u d a'yı izled i fa kat keş i ş
o l m a d a n (upasaka) uyg u l a m a l a r ya ptı . B u d izm'i upasaka olara k
izleye n ler manast ı r ku ra l l a r ı n ı izlemezlerd i a nc a k Üç S ı ğ ı na k ya d a
Ü ç Cevher öğretileri n i n -Buda, d harma v e s a n g ha- uyg u lamala rı­
n ı ya parlard ı . Yashas'ı n a n nesi de Üç Cevher'e s ı ğ ı n d ı ve i l k kad ı n
upasaka oldu. Facebook'u n olmadığı za m a n l a rda, B u d a öğ retile ri
MÖ a ltıncı yüzyı l ı n sosya l ağ a raçla rıyla, ya n i Yashas'ı n a rkadaşları
ve o n u n a rkadaşları n ı n a rkadaşları yol uyla popüler o l d u . Bilgiler
yayı l ıyord u. Buda ayd ı n l a n a n i l k altmış kişiyi öğ reti l e ri yayma k i ç i n
g ö n d e rd i . Budist b i l g i n Kevin Tra i nor, B u d a'd a n şöyle a l ı ntı ya p ı ­
yor: " D a h a da uzağa g i d i n keşişler daha fazla kişi n i n faydası için,
daha fazla kişi n i n iyi l i ğ i için, d ü nyada şefkat için, ta n rıların ve in­
sa n l a r ı n esen liği, hakkı ve m ut l u ğ u içi n:'

Keşiş Olmayan Bir İnsan Aydınlanmaya Ulaşabilir mi?

Vachagotta Buda'ya yaklaştı ve keşiş olmadan onun yolundan gide­
rek Buda uygulamalarını yapanların "yüksek ruhani hallere" ulaşıp
ulaşamayacağını sordu. Buda Vachagotta'ya "Evet," dedi ve bunu
yapan "bir ya da iki değil, yüz ya da beş yüz de değil, çok daha fazla
kişi olduğunu" söyledi.

23
Budizm 1 0 1

B u d a kast sistem i n i red d etti a ncak yi ne d e sangha'ya herkes

ka b u l ed i l m iyord u. Eğer b i r b o rçl uysa nız, h ı rsızl ı k ya p m ı şsa n ız
ya da kaç m ı ş b i r köl eysen iz h o ş ka rşılan maya b i l iyord u n uz. Buda
m u htemelen bu ku ra l l a rı sa n g h a'n ı n bir biçi m d e bağ l ı olduğu va r­
l ı k l ı efe n d i leri küstü r m e m eye d i k kat ederek koyd u . Bu bakımdan
o yete n e k l i b i r politikacıyd ı ve h ayatın nesnel g e rçekleri nden ayrı
düşm üyord u. Sangha kra l l a r ı n ve zeng i n lerin h i mayesine bağ l ıyd ı .
Buda'n ı n sosya l norm l a rd a n ters d ü ştüğü en ta rtışmalı konu, ka­
d ı n la ra kutsa l ra h i be ( b h i kkh u n i ) u nvan ı vermesiyd i . Anca k halası­
n ı n,uzu n ca s ü ren rica l a rı n ı n d a b u nda büyü k etkisi o l d u .
B u d a ve s a n g h a öze l l i k l e, b u g ü n Kuzey H i n d ista n olara k b i ­
l i n e n b ö l g ed e gezi n i p d o l a ştı l a r. Ü ç a y s ü ren m u son yağ m u rları
za m a n ı n d a zengin patro n l a rca i n şa edilen özel ya p ı l a rda kona klı­
yorlard ı . Ayrıyeten yağ m u rl a r s ı ra s ı nda dışa rı çıkan ca n l ı türleri n i n,
örneğ i n soluca n ların, ken d i l e r i n e zarar vermesinden de korktu k­
ları i ç i n yağ m u r mevs i m i n d e seya hat etmek iste m iyorlard ı .

Bir Meditasyon İnzivası Ne Kadar Sürer?

Uygun inziva süresi üç aydır ve bu süre sangha keşişlerinin (bhikku)
ve rahibelerinin (bhikkuni) kapalı yerlere sığınınayı istediği üç aylık
muson yağınurlarına denk düşer. Bu süre pek çok insan için elveriş­
li olmadığından, popüler olan on günlük inzivalardır.

M a n a st ı r hayatı (vihara) med itasyon, başlat ı m ritüelleri, akl i ça­

l ı ş m a l a r ve sonradan Pa li Deri e m i h a l i n i a l m ı ş ezberden oku m a l a r­
dan o l u ş u r. i ki inziva geleneği d o ğ m u ştur: keşişlerin yoğ u n şeki lde
med ita syon uyg u la m a l a rı ya pt ı ğ ı ormana s ı ğ ı n m a formu ndaki ve
keşişlerin yerli h a l ka eğiti m ve ritü eller yol uyla fayda sağ la d ıkl a rı,
ayn ı za m an d a kendi uyg u l a m a l a r ı n ı da ya pt ı k l a rı köy ma nastı rla­
rında yaşa m biçi m i ndeki i nziva l a r. Bazı yerlerd e ise keşi şler mağa­
ra l a rd a i nzivaya çeki l i rlerdi. B u topl u l u kların çoğ u n u da karizmatik
l iderler yönetm işlerd i r.

24
 San gha

ORTAKLAŞALI K SÖZLEŞM ESi

Top l u l u ğ u n sıradan üyeleri upasaka (erke k) ve upasika {kad ı n ) ola­
ra k b i l i n i r. Uyg u l a ma l a rı ken d i h a l i nde ya p a n b i r kişi, topl u l u ğ u n
d i ğ e r üyeleriyle b i rl i kteyken Ü ç Cevheri ( Üç S ı ğ ı n a k) resmen n a k­
ledere k, Beş Ta l i m ata bağ l ı l ı k sözü verd i ğ i n d e bu u nva n ı alabi l i r.
S ri La n ka'daki g i bi kimi geleneksel Bu dist to p l u m l a rd a med itasyo­
na az önem veri l i rken, cöm e rtl i k (dana) ve a h l a kl ı l ı k (sila) üzeri n e
d a h a fazla vurg u ya p ı l ı r.

D a n a n ı n en temel ed i m i , gezgin keşişlere yem e k i kra m etm e k­

ti r. Ya da Sri La n ka'da old u ğ u gibi kad ı n l a r hazırlad ı kl a rı yemekleri
m a n a stırlardaki keşişlere g ötü rü ri er. Ti bet'te bu cöm e rtl i k "çay i k­
ra m ı " biçi m i n i a l a b i l i r ki bu serernon ide tü m keşişlerin Tibet Çayı
a l a b i l m esi için pa ra bağ ı ş ı ya p ı l ı r. Ayrıca keş i ş o l maya n l a r, ma ntra­
l a r ı n ve sutraların ezberden oku n ma l a rı na "sponsor" d a olabi l i rler.
Yi n e para, g iysi, çiçekler ve tütsüler de veri l e b i l i r.

Cömertl i k, spi ritüel p rati ğ i n önem l i b i r böl ü m ü d ü r. Vermek,

nesnelere ego-te m e l l i bağ l a n m a n ı n ü ste s i n d e n g e l m e k demekt i r.
Ayrıca bir bağ la ntı l ı l ı k h issi n i n fi l izlen mesi n e d e ya rd ı m eder. B u ­
da'n ı n geçmiş hayatları n ı n a kleden Jataka h i kayelerine göre Buda,
yavr u s u n u besieyebilmek için g ü ç b u l m aya ça l ı şan b i r dişi ka pla­
na y ü ce gön ü l l ü l ü kle ken d i n i s u n m u ştu r. Böylesi özveri l i ha reket­
l e r keşi ş olmaya n uyg u layıcı için erdem d o ğ u r u r ve bu erde m i n
o l a g e l i şi Asya kü ltürleri n d e temel bir m otiva syon o l u şturu r.

Özel d u r u m l a rda, keşiş ol maya n üyeler d e e k ku ra l l a ra uyaca k­

l a rd ı r; örneğ i n öğle yemeğ i nden son ra b i r şey yememek ( l i m o n
v e s u ha riç), dans etmemek, şarkı söyle m e me k, m üzik d i n leme­
rn e k ya da ça l m a m a k, bed e n i g üzel koku l a rla, çiçe k l i askılarla vs.
s ü s l e m emek ya da yüksek ve konforl u yata k l a rda uyumamak g i b i
(keşiş l e r bu kısıtl a m a l a ra zaten uyarla r) . Asya'd a keşiş sın ıfı n d a n
o l m aya n l a r i ç i n odak noktası med itatif d i s i p l i n lerden v e kutsa l
yerl e re ya pılan yol c u l u kl a rd a n çok, doğru tutu m ve davran ıştı r.

25
Budizm 1 0 1

Ti bet'te d u a çemberi n i d ö n d ü rm e k ve b u esnadaki uyg u lamalar,

s ı ra d a n kişi için temel p ratiklerd i r.

"Buda'ya sığınırız çünkü Buda bizim büyük öğretmenimizdir. . .

Yasaya, dharma'ya sığınırız çünkü o bizim ilacımızdır . . . Buda'nın
topluluğuna, sangha'ya sığınırız çünkü orada mükemmel dostlar
vardır . . .
"

-Dainin Katagiri

Med itasyo n u n uzu ya p m a k i ç i n otu rd u ğ u n uzda, Law & Order

dizi s i n i izlemek varken neden b i r m i nderi n üzeri nde otu ruyoru m
d iye d ü ş ü n meye baş l a m a n ız o l a s ı d ı r. Belki s ı ra s ı ra iş b i ri kmiştir
ya da evi n temizlenmesi gere kiyord u r. Sizi yol d a tutaca k bir sang­
ha'n ız yoksa, med itasyo n d a n vazg eçmen ize neden olabilecek ses­
ler kafa n ızda giderek b üyüye b i l i r ve deva m etmen izi söyleyen o
küçük sesi boğacak b i r h a l a l a b i l i r. Sangha sizi tekra r o yola geti rir
ve orada tuta r. Sang h a m üt h i ş bir cesaretlend i rici g ü ç o l a b i l i r.

CÖM ERTLiK
D a n a ("ba ğ ı ş"), tüm d ü nyad a k i a s l i Bud ist uyg u la m a l a rd a n birid i r.
Verici o l m a k b i r özveri h issi o l u şturur ve açgözl ü l ü k ya n g ı n ı n ı n
panze h ri o l u r. Verici o l m a k, B u d i st pratikleri ya pan kişi n i n bir şef­
kat hissi g e l i ştirmesine, benci l l i ğ i ve ka l ı m l ı b i r özbe n l i k kavra m ı n ı
aşmasına ya rd ı m eder.

Kra l l a r ı n, tücca rla r ı n ve B u d a'n ı n yaşa d ı ğ ı za m a n l a rda ve son­

rası nda yaşa m ı ş h a l k ı n cöm e rt l i ğ i olmasayd ı, b u g ü n Bud izm d iye
bir şey o l m azd ı . Verici o l m a k e rd e m getirir a n c a k salt erdeme eriş­
mek için tasarlanmaz; o, özgeci bir neşe h a l i n d e yaşa n m a l ı d ı r.

Bazı B u d i stler, erd e m i n başka l a rına da a kta r ı l a b i l eceğ i ne ina­

n ı rl a r, öyl e ki sizin cöm e rt eyle m l eri n iz tüm i n sa n l ı ğ ı n hayrı na su-

26
 San gha

nu l a b i l i r. Örneğ i n Ti bet'te ölen kimse n i n a i l e üyeleri o n u n yeniden

doğ u ş u na ya rd ı mcı ol ması adına erd e m l e r a rz ederler. Kra l l a r d a
b u kon uya cidd iyetle ya klaşı rlard ı . Örneğ i n Sri La n ka kra l l a rı t ü m
iyi fi i l ieri n i n yazı l d ı ğ ı "erde m d efterleri" tutaria rd ı v e ö l ü m döşe­
ğ i n d e olduklarında ken d i l erine oku n m a s ı n ı sağ l a r, böylelikle zi­
h i n l e r i n i ra hatlatı rlard ı .

P rofesör Tra i n or'a göre Kra l Sirisa n g h a bod h i yüce gön ü l l ü l ü­

ğ ü n t i m sa l i d i r. Dörd ü ncü yüzyı lda yaşa m ı ş b u Sri La n ka kra l ı, ha­
zi nedarı n ı n planladığı b i r da rbeyle ta htı n d a n oldu. Gota ma nasıl
s a rayı b ı ra ka ra k yol l a ra d ü ştüyse, o da öyle gezg i n b i r keşiş oldu.
Pa ra n ayaya ka p ı l a n yen i kra l, Si risan gh a bod h i 'ye g österi len sevg i­
d e n e n d i şe d uyd u ve keş i ş i n başına öd ü l koyd u . B i r g ü n, yoks u l bir
adam yemeğ i n i Sirisa n g h a bod h i i l e payla ştı ve ona üzerine ko n a n
ö d ü l d e n bahsetti . Kra l bu h a beri d uyd u ğ u n a v e hem bu cömertli­
ğ i n i n karşı l ı ğ ı o l a ra k, hem d e kendi cöm e rt l i ğ i nde d e m ü kemmel­
l i ğ e u l aşmak için yoks u l adama kel lesi n i a l ma s ı n ı söyled i . Yoksu l
a d a m d u ra ksad ı ğ ı anda da, Si risang h a bo d h i ken d i kafası n ı ken d i
kest i !

27
U PAYA
Öğretide Esnekl ik

Upaya ("m a h a retl i yol l a r") bir ö ğ retmen i n öğrenciye u laşma be­
ceri s i n i ifa d e eder ve B u d ist kavra m ların öğ reti l m esinde esnek
bir ya k l a ş ı m ben imser. Buda, bütün fa rkı nda l ı k d üzeylerindeki
insanlara u l aştı . Mesaj ı n ı, kişi n i n kendi deneyi m i n e uyariadı ve
b u n u öykü leri, kıssa l a rı ve m etaforları maharetle k u l l a n a ra k yaptı.
Metafor lar, onun öğ reti lerinden b i r nehrin b i r köyü n içinden a ktı­
ğ ı gibi a ka r. Maharetli o l m a k, d h a rma'yı erişi lebi l i r kı l ma becerisi
demekt i r. S ı kıntı l ı gençlere fa rkı n d a l ı ğ ı müzik yol uyla öğretmek
u paya'n ı n g ü n ü m üzdeki bir örneği olabi l i r. Medita syon hocası
S h i nzen You n g da böyle yapıyo r. i Pod'u n uzla ayd ı n l a n m a k? işte
size u paya!

Buda'nın Metaforlan
Buda, 2500 yıl önceki dünyanın bilindik öğelerini kapsayan meta­
forlar kullandı: Öküz arabaları, yangın, dağlar, yağmur, yaylar ve
oklar. Buda bugün öğretiyor olsaydı, DVD'ler, e-mail, ve uzaktan
kumanda aletlerindeki durdur butonları gibi teknolojik öğeleri de
kullanırdı.

GELENEKSEL BiR METAFOR

Kisa Gota m i 'n i n h i kayesi, bize B u d a'n ı n za ma n l a rı n d a n geleneksel
bir metafo r s u n ar. Da h a bebek ya ş ı n d a ki oğ l u n u bir hasta l ı k son u­
cu kaybede n Gota mi, şifa becerileri iyice ta n ı n ı r o l m u ş Buda'n ı n
peşi nde biçare koşa rd ı . B u d a o n u n ya lvarışiarı n ı d i n ledi v e ö l ü m ü
hiç ta n ıyı p b i l memiş b i r evd en b i r h a rdal toh u m u geti rebi l i rse oğ-

28
 Upaya

l u n u yeniden hayata dönd ü receğ ine söz verd i . Kad ı n hevesle işe
koyu l d u fa kat çok geçmeden ö l ü m ü n h e r ca n l ıya dokund u ğ u n u n
fa rkına va rd ı . Buda'n ı n ya n ı na geçici l i k kavra m ı n ı "a l g ı lam ış" b i r
şeki l d e dönmüştü, oysa ondan konuyla i l g i l i t e k b i r öğüt d uyma­
m ı şt ı . Buda daha en baş ı n d a öğüt verm i ş o lsayd ı, m u htemel d i r ki
sözleri d uymazd a n g e l i n ecekti.

ORiJi NAL METAFOR

Ayd ı n la n ma teri m i B u d izm'le ya kından i l i nt i l i d i r. H i nt ineiri ağacı
a ltı n d a Buda'n ı n yaşa d ı ğ ı deneyim d e çoğ u za m a n ayd ı n l a n m a
o l a ra k ta n ı m l a n ı r. E l bette b u bir metaford u r. O t ü m engellerin ve
aya rtmaların üstesinden g e l d i ğ i nde, "ışı kla r" g e l d i ve o "ayd ı n la n ­
d ı :' B u d i st sanatı, Gota ma'yı genel l i kle baş ı n d a ı ş ı k saçan bir çem­
ber ile beti mler. Fakat en iyi m etafor b u m u ? Buda kendisi n i n b i r
buddho olduğ u n u v e b u n u n ayd ı n l a n m ı ş d e ğ i l, "uyanmış" a n l a m ı ­
na g e l d i ğ i n i söylemektedi r. Ayd ı n l a n m a kel i m es i n i n a n lamı, san ki
g ö ksel ve başka d ü nya l a rd a n bir şey gibi bir etki b ı ra k ı r. Oysa uya­
nış kel i m esi, her g ü n ya p ı l a n ve onu d ü ş ü n e b i l eceği n izden d a h a
o l a ğ a n v e erişebi l i r k ı l a n bir t ı n ı veri r.

29
SiDDARTA GOTAMA
Buda

Budist m eti n l e r Buda'n ı n h ayat ı n d a n pek az biyog rafı k olay a kta­

rır. Ancak ta rihçiler on u n va r o l d u ğ u, uzu n ve gönençli bir hayat
yaşad ı ğ ı kon u su nda hemfi ki r l e r; ö ğ retisini s u n m a k için kı rk yıl bo­
yu nca t ü m H i nd i stan'ı d o l a ş m ı ş ve seksen yaş ı n d a bu d ü nyadan
göçm ü ştü r. Buda'n ı n öğ reti l e ri her n e kadar söz l ü tekra rlarla ko­
ru n m u ş ve yazıya i l k kez ö l ü m ü nd e n yüzlerce y ı l son ra a kta rı l m ı ş
olsa l a r da, ç o ğ u kısı m l a r ı n d a g üven i l i r v e sa h ici s u n u m l a r olduk­
ları d ü şü n ü l ü r. Yine de b u n u kesi n kes bilmek i m ka n sız ve yüzyı l l a r
boyu nca bazı meti n l erin eklen d i ğ i d e açı k.

iÇIMiZDEN BiR OLAN GOTAMA

Bilginler Buda'n ı n hayatı n d a ki ta ri h i gerçekler h u su s u nda pek az
noktada uzlaşabil iyorlar. B u n u n bir d ereceye kada r sebebi, Buda'n ı n
d a h a son ra Pal i Deriemi'n i o l u ştu ra n öğ retilerinde yaşam öyküsüyle
ilgili pek az ayrı ntı paylaşması. B ud a'n ı n hayat öyküsü ndeki önem­
l i kon u l a r ı n pek azı b i l i niyor. Son yı l l a ra kadar B uda'n ı n ölüm tarih i
M Ö 483 y a da 486 yı l l a rı olara k d ü ş ü n ü l üyord u . Anca k yen i kan ıtlar
onun MÖ 400'e kadar yaşam ı ş olabi leceğini gösteriyor. Doğ u m u da
söz kon u s u tarihlerden birinden seksen yıl öncesine denk d üşüyor
(ya MÖ 566-563 ya da MÖ 480 g i bi daha ya kın b i r tarih). Buda'n ı n
yaşamöyküsü ne dair pek ç o k ayrı ntı, MS ikinci yüzyı lda Ashvogosa
tarafından yazı lan Budacharita m a nzumesinden öğre n i l iyor.

Efsa ne ve Metafor
Buda efsanesi ren kl i d i r ve bizi m g e rçekliğe çağdaş b i l i m i n bakış
açısıyla ya klaş ı m ı m ızı zora soka r. Örneğin Siddarta Gota ma ne i l k
Buda'd ı r n e de son u nc u o laca kt ı r. Geleneksel B u d ist kozmolojisi,

30
 Siddarta Gotama

l i n ee r bir za man h issine bağ l ı değ i l d i r. Öyle ki, geçm i şten gelen
sonsuz sayıda Buda va rd ı r ve gelecekte d e olacaktı r. Böyle bir
d ü nya görüşü za m a n ı n salt b i r yönde -ileriye- g ittiğ i n i ve evre n i n
yaşı n ı n s o n l u b i r za man o l d u ğ u n u söyleyen fiz i k yasa l a r ı n ı çiğner.
N eyse ki b u rada ve efsa nelerin metaforlarla b u l u ştuğ u başka yer­
l e rd e, B uda'n ı n öğ retilerinden ya da h ayat ı n d a örnek teşki l eden
şey l e rden fayda sağ laya b i l mek için geleneksel fı kirlerin kel i mesi
kel i mesine tatbiki gerekmiyor.

Asil mi Değil mi?

Siddarta Gotama bir prens, annesi Kraliçe Mahayama ve babası
Kral S uddhodhana olarak tasvir edilseler de, daha yüksek bir ola­
sılığa göre anne ve babası soylular sınıfından olsalar dahi, kral ve
kraliçe değildiler. Babası, Himalaya dağlarının eteklerindeki küçük
bir devlete hükmetmekteydi. Ailenin kraliyet sınıfına yükseltilmiş
olması, Buda'nın yaşamı etrafında şekillenen mitolojiye dair bir şey
de olabilir.

B u d a'n ı n kendisine old u ğ u g i bi, hayat h i kayesine de fa rkl ı ba­

kış a ç ı l a rıyla ya klaş ı l a b i l i r. Kel i m e a n l a m ıyla e l e a l ı n ı rsa bu hayat
s i h i r, m ucize ve kera m etleri a n l atır; metafo r i k a n l a mda ba k ı l d ı ­
ğ ı n d a ise, m u t l a k e rg i n i n h izmetinde olan b i r fed a karl ı k kıssasıd ı r.
B u öykü lemen in bel l i öğeleri n i n ona d ra m a katmak için oluştu ğ u
bel l iyse de, tari h i gerçekler bakı m ı n d a n kat k ı l a rı azd ı r. Siddarta
Gota m a, H i m a laya dağları n ı n etekleri n d e, Kuzey H i nd i sta n'la G ü ­
n ey N epal'i n s ı n ı rı nda, soylu bir a i l eye d oğ d u . A n nesi Mahamaya,
babası Sudd hod hana idi ve uzun yı l l a rd ı r çoc u k l a rı o l maya n b u
a i l eye b i r hediyeyd i . Çü n kü a rtı k doğa n evlatları bir prens, kra l l ı ­
ğ ı n k ü ç ü k ancak va rl ı k l ı bölgesindeki S h a kya kla n ı na h ü kmedecek
va ris o l a caktı.

31
Budizm 7 0 7

Buda'n ı n Doğuşu
Söyle n ceye g ö re, B u d a'n ı n a n n e s i Ma ha maya rüya s ı n d a vücudu­
nun sağ ta rafı n d a n ra h m i n e g i re n beyaz b i r fi l g ö rd ü . Efsanede
a n iat ı l a n a göre de, d oğ u m b ü t ü n üyle acısııd ı r ve Maha maya
ken d i s i n e d a l l a rı n ı s u n a n b i r a ğ a c ı n d esteğ i n i a l ı r. Geleceğ i n
Buda's ı a n nesi n i n ra h m i n d e n üzeri nde h i ç ka n o l m a d a n ç ı ktı
ve h e m yü rüye b i l iyo r hem d e ko n uşa b i l iyo rd u . Bazı kaynaklara
göre d oğ u m ka na l ı n ı n " k i rl i l i ğ i n d e n" kaçı n a n G ota ma, a n nesi n i n
ka rn ı n ı n ya n k ı s m ı n d a n ç ı k m ı şt ı . Bebek, " B e n d ü nya n ı n h ü kü m­
da rıyı m ;' d iye b i l d i rd i . A n nesi i s e b i r hafta so n ra b u d ü nyadan
göç ü p g itti .

Brahma Nedir?
Brahmalar rahiptirler ve Hindistan'da soyla devam eden en
yüksek kast sisteminin en tepesinde bulunurlar. Kadim Hindis­
tan'da, Hinduizm kast sistemine göre dört farklı insan sınıfı bu­
lunur: Yöneticiler ve savaşçılar ( Kshatriya), işadamları ve sanat­
çılar (Vaishya), Brahmalar ve vasıfsız işçiler ya da dokunulmazlar
(Shudra) .

Hemfi k i r o l u na n b i r söylenceye göre (el bette çeşit l i va ryasyon­

la rıyla b i rl i kte), Siddarta h e n üz b i rkaç g ü n l ü kken babası Sudd ho­
dhana bir g rup Bra h m a ra h i b i n i saraydaki şölene davet eder ve
ra h i plerin yen i doğa n ı n g e l eceğ i n i söylemeleri n i bekler. Bra h ma­
lard a n sekizi, Siddarta'n ı n t ü m toprakların büyü k ve g ü ç l ü yöne­
ticisi ya da büyü k bir spi ritüel l i d e r olacağ ı kon u s u nda uzlaşı rlar.

S i d d a rta sa rayd a n ayrı l ı r d a , g e rçek d ü nya n ı n nası l b i r şey

o l d u ğ u n u görü rse, b ü y ü k b i r v a ro l u şsal kriz yaşaya b i l eceğ i n i ve
yön ü n ü s p i ritüel d ü nyaya çevi reb i l eceğ i h a k k ı n d a uyarıda da
b u l u n u rl a r. Eğer sarayı n kem e r l i d uva rları a ra sı nd a ka l ı rsa, d ü n -

32
 Siddarta Gotama

ya n ı n yüce b i r yön eticisi o l a b i l ecekti r. Anca k ra h i pl e r a ra s ı n d a k i

Kon d a n na isi m l i b i r ra h i p, g e n ç çocu ğ u n ayd ı n l a n m ı ş b i risi ola­
cağ ı n ı söyler ve genç Sidda rta'yı etk i l eyi p evi n d e n ayrı l m a s ı n a
ve s p i ritüel b i r yol c u l u ğ a b a ş l a m a s ı n a n e d e n o l a c a k d ö rt işa reti n
uya rı s ı n ı yapa r.

Kra l Adayı Büyüyor

S u d d hod hana oğ l u n u n spi ritüel bir lider o l m a s ı n ı asla isteme­
mekle beraber, topra klara h ü kmedecek bir evlad ı n d a hasret i n i
d uyuyord u . Sidda rta'yı zor fa kat spiritüel b i r yol a ç ı k m a ihtimal­
lerine karşı koru maya baş l a d ı ve onu, genç b i r çocuğ u n imgele­
m i n i n ötesinde bir servete ve l ü kse boğ a r a k sa rayda tecrit etm e
kararı a l d ı .

LÜ KSLER V E HAZLAR LA DOLU GENÇLiK

Efsa n eye göre S i d d a rta, kra l l ı k h ü km ü n d e yaşaya n h a l kı n yo k­
s u l l u ğ u na ve hasta l ı ki a n n a m a ruz ka l m a s ı n d iye, etrafı g üzel l i k­
l e r l e çevri l i h a l d e, sa rayı n d uva rları a ra s ı n d a tutsa k yaşıyord u .
i stey i p i steyebileceğ i h e r şeye d e sa h i pt i . H ayatı h a z v e l ü ks i ç i n ­
d e geçiyord u . Yeten e k l i b i r koş u cu, a kı l l ı ve ç e k i c i b i r genç a d a m
o l uyo rd u .

S i d d a rta sekiz yaşındayken b i r öğ le son ra s ı b i r H i nt i neiri ağacı­

nın a l t ı n a otu rdu, şehir yen i ürün hasad ı n a hazı rla n ı rken ta rla ların
sa ba n l a s ü rü l ü şü n ü izled i. Top rağın s ü rü l ü ş ü n ü n zem i n i bozd u­
ğ u n u ve sü reç boyu nca böceklerin uğrad ı ğ ı fel a keti g ö rdü. Genç
çoc u k sa n ki böceklerle b i r ve bağl ıym ışça s ı n a t ü m va rl ı ğ ı n ı saran
bir kede r h issetti. Oysa gün g üzel d i ve H i nt i n e i ri ağac ı n ı n gölge­
s i n d e m ü kemmel bir seri n l i k va rd ı . içine neşe d oğ d u ve bir an l ı ğ ı ­
na m e d itatif bir bahtiya rl ı k h issetti. Böcekler i ç i n h i ssettiği şefkat
ve sevg i onu kendi nden ç ı ka r m ı ştı, bir a n l ı ğ ı n a özg ü rd ü ve bu hal,
h ayat ı n ı n gidişatı n ı n da ha bercisiydi.

33
Budizm 1 0 1

Budizm ' in Annesi

Annesi ölen Siddarta, teyzesi Prajapati tarafından büyütüldü. Ona
sıklıkla "Budizm'in Annesi" denir çünkü kadınların Buda'nın top­
luluğuna girmesinde merkezi bir rol oynamıştır. Neticede Buda,
onun kadın keşişler tabakası kurmasına izin verdi ve böylece ka-
dınlar da Budist uygulamalar dünyasına katılmış oldular.

S i d d a rta on altı yaş ı n d ayken kuzeni, g üzel Ya sod h a ra i l e ev­

lendi. Yi rm i dokuz yaş ı n d ayken h ayatı tıpkı d a h a önceki gibi l ü ks
içindeyd i, ş i m d i yen i o l a n ya l n ız, eşi n i n i l k çoc u klarına h a m i l e ol­
masıyd ı . Keyifsiz olan ve eşi n i keyiflend i rmeye d e g ü cü yetmeyen
Yasod h a ra eşine ken d i yö n ü n ü tayin etmesi için ya lva rd ı . Böylece
Siddarta kra l l ı ğ ı n ka p ı l a r ı n d a n d ı şa rı adım attı.

DÖRT i ŞARET
S idda rta d ı ş d ü nyada g ezmeye başladığında h e r g itti ğ i yerde mut­
l u l u k, sağ l ı k gördü, g üzel karşı l a n d ı . Sonra b i rden b i r adam gördü;
beyaz saçl ıyd ı, sol m u ş d erisi b u ru ş m uştu ve elinde yü rümek için
tutu n d u ğ u bastonuyla bita p g ö r ü n üyord u . S i d d a rta yoldaşı ve
uşağı C h a n d a ka'ya eğ i l i p sord u, " B u da ned i r?"
C h a n d a ka önlerindeki kişi n i n yaşlanmış b i r a d a m o l d u ğ u n u ve
herkesin b i r g ü n böyle yaş l a nacağ ı n ı söyled i. S i d d a rta kederlen­
di, yaş l ı a d a m ı n görü ntüsüyle sa rs ı l d ı . Ve böylesi bir ıstıra p varken
ken d i ba h çesindeki g üzel m a nza ra l a rı n keyfi n i ç ı karmaya nasıl de­
va m ede b i l eceğ i n i sord u kend i ne.
Sa rayı n d ı ş ı na ya pt ı k l a rı ikinci yolcu l u kta genç p ren sin karşısı­
na ya ra l a rı ndan ilti h a p a ka n bir h a sta çıktı. C h a n d a ka ona herkesi n
hasta o l a b i leceğ i n i, herkes i n acı çekebileceğ i n i söylemek zorunda
ka l d ı . Üçü ncü yolcu l u ğ u nda bir i badethanedeki cenaze merasimi­
ne ta n ı k o l d u ve ölü b i r bed e n l e karşılaştı. C h a n d a ka, Sidda rta'ya
ö l ü m ü açıkladı ve o n u n herkes i ç i n kaçı n ı l maz o l d u ğ u n u a n l attı .

34
 Siddarta Gotama

Bilge
Buda'dan kimi zaman Shakyamuni olarak da bahsedilir, Shakya
klanından geldiği için "Shakya Klanı'nın Bilgesi" anlamına gelir.

C h a ndaka ile sa raydan ç ı ktı kları dörd ü n c ü ve son g ezi nti lerin­
d e S i d d a rta d i pten kesi l m i ş saçla rı, elinde boş kasesi, sarı giysis i n i
omzu n a atm ış bir yog iyle ka rşı l a ştı. Chanda ka bu m ü nzevinin tü m
d ü nya n i metleri n i bı ra ktı ğ ı n ı ve böyle ya para k h u zu ru b u l d u ğ u n u
açı kla d ı . Siddarta kend i yol u n u n da bel ki b u o ld u ğ u n u d ü ş ü n m e ­
y e baş l a d ı . Ayn ı gece, sa raydaki bol l u k o n u d e r i n d e n ra hatsız etti.
B u d ö rt işaret izle r bı ra ktı, l ü ks ü n ve zen g i n i i kierin gözü ne çektiği
perd eyi ka ldırıp attı. Ş i m d i d ü nya, ıstırap ve acıyla dolu görü n ü ­
yord u .

ÇlKlŞ
Yasod h a ra, Siddha rta'ya b i r e rkek evlat verd i kten son ra doğ u m ve
ö l ü m döngüsü Sidda rta'ya sonsuz ve b u n a ltıcı g e l d i; d oğ u m do­
ğ u m ü stüne ve ö l ü m ölüm ü stüne (sa msara: o l u ş u n sonsuz dön­
güsü) yaşan ıyord u . Ailesi n i sevmesine ve çoc uğ u n u n d oğ u m u n a
sevi n mesine ka rşın, doğ d u ğ u g ü n dü nyaya "çı km aya" kara r verd i.
Efsan eye göre herkes uyu rken sa raydan g iz l i ce ç ı ktı, g izem l i b i r
d u r u m d u r ki sa ray m u hafızları da uyuya ka l m ı ş l a rd ı .

Sad ı k yoldaşı Chandaka g ece ka ra n l ı ğ ı n d a o n u ta k i p etti fa kat

çok geçmeden Siddarta tarafından sa raya g e ri yai i a n d ı . Sidda rta
ş i m d i ken d i yol u ndayd ı ve sarayı n dışına ç ı k a r ç ı k m az, u p uzu n g ü­
zel saçla r ı n ı tek h a m lede kesti, m ü cevherle r i n d e n ve i pek kıyafet­
leri n d e n ku rtu ldu ve gezg i n b i r m ü barek a d a m ı n g iyd i ğ i orada n
b u ra d a n topla n m ı ş kıyafetl e rden giyd i .

O n u d ı şarı çıkmaya sevk e d e n bir başka olay da, sa rayda d ü ş ü p

ka l ktığ ı g üzel kad ı n la rla verd i ğ i bir partid e n s o n ra ta n ı k olduğu

35
Budizm 1 0 1

d u ru m d u . Gece n i n b i r ya rısı n d a uyand ı ğ ı n d a o g üzel kad ı n ları

ağızları yarı açık, salya l a n a k m ı ş, na hoş halde uyu rken görd ü . O
anda h e r şeyi n, g üzel l i k d e d a h i l, g eçici l i ğ i n i fa rk etti.

Gerfek mi Kıssa mı?

Buda'nın sarayın duvarları dışına çıkarak, hastalığa, yaşlılığa ve
ölüme ilk kez tanık olması anlatılan her şeye inanılan bir saflık
manzarasını düşünmeye iter. Babası onu bu olayları görmekten
korumuş olsa bile, aile üyeleri ve uşakları Gotama'nın sarayda ge­
çirdiği ilk yirmi dokuz yıl içinde yaşlanmış, ölmüş ve hastaianmış
olmalıydılar. Bu hikayenin, Siddarta'nın hayatın varoluşsal gerçek­
leri karşısında yaşadığı ve onu daha iyi bir hayat yolu bulmaya iten
şoku gösteren edebi bir araç olarak görülmesi daha iyi.

Özg ü r b i r va ro l u ş i ç i n d e yaşamaya yem i n etti. A i l e, spi ritüel

a rayış içinde olan kişi n i n h ayatı n ı n bir pa rçası d eğ i l d i r; Gota ma tek
başı na yol a çıkmak zor u ndayd ı . H a n g i araç gere kiyorsa o n u ku l la­
narak, a i l e s i n i n ve tüm i n sa n l ı ğ ı n h ayrı için ı stı ra ba b i r son verme
g ü d ü s ü n ü taşıyord u .

Yol u Keşfetmek
Kosa la kra l l ığ ı ndaki orm a n l a r bereketli ve yeş i l d i, s h ramana olara k
adland ı r ı l a n v e gerçeği a raya n kişi lere e v sa h i pl i ğ i ya pıyorlard ı .
Siddarta b u kişi lerden o l d u . B u m ü nzevi ler d i lenci y a da topluma
ters düşmüş ve yitip gitmiş k i ş i l e r olarak görü l m ezler; kutsa l bir
hayat a rayı ş ı nda o l m a k ken d i başına kıymet l i b i r nedend i r. Genç
prens ken d i n e bir öğ ret m e n b u l ma k üzere yol a koyu l d u ve uza k­
lara gi de rek, mevcut guru l a rd a n (öğ retmenler) dersler a l a ra k Ganj
ovası n ı aştı . O za ma n ı n i k i ta n ı n m ış g u rusuyla, A l a ra Ka lama ve
U d ra ka Rama putra i l e vakit geçird i ve bu kişi l e ri n öğretmek d u ru­
m u nd a o l d u kları her şeyi ö ğ re n d i .

36
 Siddarta Gotama

S i d d a rta bir med itasyon dehasıyd ı ve ( Pa l i m eti n lerinde dha­

yana ya da jhana denilen) yü ksek med itasyon h a l l e ri n e erişti. An­
ca k m ed itasyo n u n o kişiyi kend i n e çeken derin h a l i nd e n çıkt ı kta n
s o n ra kend i n i yeniden ıst ı ra p l a r Alem i ' n d e b u l d u . Fazla da öteye
g e ç m e m işti.

S i d d a rta beş m ü nzeviye katı ldı, ayd ı n l a n maya u laşmak ve öz­

g ü r l ü ğ ü keşfetmek için çileci l i ğ i n i l keleri n i d e n eyi m l ed i . Çileci l i ­
ğ i n negatif karmayı yok ettiğ i n e v e kişiyi sa m sa ra'd a n ku rta rd ı ğ ı ­
na i n a n ı l ıyord u . Ç i l eci n i n i na n c ı n a göre b u h ayatta yeterince acı
çeki l i rse belki b i r sonraki doğu mda bağ ı ş l a n m a o l u rd u . Çileci l e r
zi h n i n g ücü yol uyla bedensel zevklerden ku rtu l mayı a ra d ı l a r. S i d ­
da rta b u öz-yadsımayı, çileyi, med itasyo n u v e yog i a l ı ştı rma l a rı n ı
tecrü be etti, ken d i n i maddesel d ü nya n ı n b a ğ l a r ı n d a n ku rta rmayı
a ra d ı . Öz ben l i ğ i n i aşabi l i rse, kendini sam sa ra'n ı n sonsuz döng ü ­
l e ri n d e n ku rta ra b i l eceğ i n e v e yeniden d oğ u m d a n özg ü rleşebile­
ceğ i n e inandı.

37
ORTA YOL
Aydınlanma Yolu

Bir med itasyon d e h a s ı o l a ra k ken d i n i ka n ıtla m ı ş o l d u ğ u ndan, bir

çileei o l a ra k da deha o l mayı d e n e d i, hayatta ka l m a k için ya l n ızca
bir piri n ç tanesi yiyor ya da ça m u rl u su içiyord u . Beş yoldaşı gibi
o da ya l n ız paçavra d a n kıyafetl e r g iyiyor, her t ü r l ü hava koş u l u n­
da d ı şar ıd a uyuyord u . Ken d i n i ö lçüsüz bir açlığa ma ruz b ı ra ktı ve
kendi d ı ş k ı s ı n ı bile yed i ğ i o l d u . M ü m kü n olan en ra hatsız yerlerd e
uyu d u ve d ışsa l ıst ı ra bı n , i ç s e l ı s t ı r a b ı sonsuza dek y o k edeceğ i n i
d ü ş ü nerek a ğ ı r bir m a h r u m iyet h a l i n e bürü n d ü . Ç o k hasta landı,
ka b u rg a l a rı derisine ya p ı ştı, saçı dökü l d ü ve derisi lekelenerek
çöktü. Yi n e d e heves lerle ve özl e m l erle dol u p taşıyord u . Yedi yıl
s ü ren b u ça ba onu a rtı k ö l ü m e ya klaştı rıyord u .

" Ne yapmaya gayret ediyorsanız edin, uzun zamana yayılmış ölçü­

lü bir çaba mühimdir. Daha en başında uç noktada çalışmak, çok
fazlasını yapmaya uğraşmak ve kısa süre sonra bunu soniandırmak
gidişatı bozar."

-Dalai Lama

Bere ket vers i n ki S ujata a d ı n d a ki genç b i r kız ona yulaf la­

pası verd i ve Gota ma çi l eci l i ğ i n a h d i n i boza ra k yemeği aldı. Bu
olay, ayd ı n la n ı ş ı n ı n ve bed e n s e l hazları u ç l a rd a yaşa m a k i l e fi­
ziksel i htiyaçları hepten redd e d i ş a rasında o rta yo l u b u l u ş u n u n
başla n g ı cıyd ı . H i nt i n e i ri a ğ a c ı n ı n a ltındaki med itasyon tecrübe­
sini hatı r l a d ı ve a m a c ı n ı g e rçekleştirmesi için bir başka b i r yol
o l d u ğ u n u kavra d ı . B i r deri b i r kem i k Siddarta yed i ğ i yemekten
kaza n d ı ğ ı bir nebze g üç l e b i r H i nt i n e i ri ağacı n ı n a lt ı n a otu rd u

38
 Orta Yol

ve ye n i b i r yem i n etti: Arad ı ğ ı n ı b u l a n a kad a r b u a ğ a c ı n altı n d a n

ka l k mayaca ktı.

UYA Nl Ş
Ken d i n e iyi ba ka ra k sağ l ı ğ ı n ı yeniden kaza n m aya başlaya n S i d ­
d a rta d ü nyadaki h a reketleri n i n b i l i ncine va rd ı v e çevresine n a s ı l
t e p k i verd i ğ i ne d i kkat etti, d ü ş ü nceler zi h n i n d e n g eçerken o n l a rı
izled i . Yed i ğ i n i n, uyud u ğ u n u n ve yürüd ü ğ ü n ü n fa rkına va rarak
yed i, uyudu ve yü rüdü. Yavaş yavaş her davra n ı ş ı na ve d ü ş ü n cesi­
n e d i kkati n i verir oldu. Fa rk ı n d a l ı k, d i kkatin, g e ç m i ş ya da gelecek
d ü ş ü n celerinden uza kta ve ş i m d iyle i l g i l i ya rg ı l a r taş ı m adan, ya­
şa n a n a nda olması s ü recid i r. Ş i m d ide yaşa n a n deneyi m l e temasta
o l m a kt ı r. Fa rkı nda l ı k, Sidda rta'yı içinde d o ğ a n her a rzuya ve b u
a rzu l a r ı n nası l d a geçici old u ğ u na uya n ı k h a l e g eti rd i . H e r şey de­
ğ i şti: H e r şey geldi ve her şey geçti.

Tü m va rlıkların birbi riyle bağ ı ntı l ı o l d u ğ u n u a n la d ı . Meyve,

yağ m u r yağ d ı ğ ı nda gökyüzünden besi n i n i a l a n topra ğ ı n bağ l ı ol­
d u ğ u ağaca bağ l ıyd ı . Topra k böcekleri ve h ayva n la rı besl iyord u,
h ayva n l a r gökyüzü n ü n yağ m u rlarıyla bes l e n e n topra ktan gelen
a ğ a ç l a rda olan orman meyveleri n i yiyorla rd ı . H ayva n l a r öldü, bit­
kiler ö l d ü, Siddarta da öyle. Hayat, bağ lantı l ı l ı k ve değişimle do­
l uyd u . Olan her şey geçici l i k h a l i ndeyd i . Va r o l a n her şey öl üyord u .
O d a ö l ü rdü, düşü nceleri ö l ü rd ü . An ö l ü r v e b i r başka a n kendi ye­
r i n i a l a ra k doğard ı.

Yiti m le ilgili kayg ı duysa da, yitim d e değişim kad a r kaçı n ı l­

mazd ı . Değişimle bera ber korku gel iyord u . Korkuyla bera ber d e
d u kk h a . Bu sözcü ğ ü n doğrudan bir i n g i l izce ka rş ı l ı ğ ı b u l u n m u­
yor ve genel l i kle "ıstı ra p" o l a ra k tercüme ed i l iyor. Siddarta'n ı n sa­
rayı n d ış ı na çıkt ı ğ ı n d a görd ü ğ ü biçi m lerdeki ı st ı ra p l a rd ı r b u n lar:
hasta l ı k, yaş l ı l ı k ve ölüm. Du kkha ayrıca, daha eksiksiz b i r şeye d e
teka b ü l e d e r v e "yayı l ı mcı hoşn utsuzl uk" y a d a va r l ı k l a ra dair b i r
"merkezden sa pma" duyu m u manası nda, "iyi h a l i n" d ı ş ı nda olma

39
Budizm 1 0 1

ya da "ça rpık" a n l a m l a rıyla d a tercüme ed i l i r. Bazen "stres" olarak

da çevri l i r.

Buda'nın İsimleri
Buda pek çok isimle bilinir; bunlar arasında doğum ve aile ismi olan
Siddarta Gautama (Pali metinlerinde adı Siddhattha Gotoma'dır) ;
Shakya klanının bilgesi olarak Shakyamuni; bütünüyle uyanmış
anlamına gelen Buda; ve mükemmelleşmiş ya da gerçeği bulmuş
anlamında Tathagata.

AYDlNLANMA
H i nt i n e i ri ağacı n ı n altında otu r m u ş, düşü nceleri n i n gel i p gidişini
izleyerek med itasyon yapa rken, zi h n i, egosu n u n s ı n ı rlama ların­
dan ku rtu l m aya başlad ı . D ü ş ü n celer uzaklaşıp g i d erken o, yaşadı­
ğ ı her anda ta m bir va ro l u şl a b u l u nd u . H i nt i n e i ri ağacı n ı n a ltında­
ki bu va ro l u ş genel l i kl e ayd ı n l a n ma -nihai ayd ı n la n m a ve ıstırabı
aşma- o l a ra k tasvi r ed i l i r. O a n ayrıca uya n ı ş o l a ra k d a tarif ed i l i r.

Bu za m a n za rfı nda B u d a'n ı n baş hasmı Mara o rtaya ç ı ktı. Mara,

a rzuya, s ı ra sıra dizi i m i ş g üzel kad ı n lara ve S i d d a rta'yı yol u ndan
a l ı koymaya ça l ışan cezbediei g ö rü n ü m lere dair b i r metafor olara k
a n l a ş ı l a bi l i r. Yı l g ı n l ığa ka p ı l m aya n Siddarta med itasyona deva m
etti ve M a ra'n ı n kuvvetlerin i, baş ı n d a n aşağıya dökülen çiçek ya p­
ra kları na çevird i . Ma ra'n ı n son fesad ı ona, "Sidda rta" d iye adlandı­
rı lan ken d i vizyo n u n u g öste rmek o l d u . Fakat Siddarta bu ben liğ in
de değ i ş m ez olmad ı ğ ı n ı, g e rçek ol m a d ı ğ ı n ı ve b a ğ l a n maya değer
olmad ı ğ ı n ı bil iyord u . G e l ece ğ i n Buda'sı, uya n ı ş ı na ve Ma ra'n ı n
oluştu rd u ğ u ya n ı l sa m a l a rı aştı ğ ı n a ta n ı k l ı k etmek üzere toprağa
doku n m a k üzere sağ e l i n i ka l d ı rarak o meşh u r d u ru ş u n a büründü.
Tü m hile h u rdası n ı ku l l a n a n M a ra ise pes ed i p g itti.

40
 Orta Yol

"Yalnızca düşmanın davranışlarıyla karşılaştığınızda gerçek içsel

gücü öğrenebilirsiniz . Bu açıdan bakıldığında, düşmanlar bile kuv­
vetin, cesaretin ve kararlılığın öğretmeni olabilirler."

-Dalai Lama

S i d d a rta gece boyu nca med itasyona d eva m etti ve yazı l ı m e ­

t i n l erden öğre n d i ğ i m ize g öre, önce t ü m g e ç m i ş yaşa m l a r ı n ı tec­
rübe etti, son ra ise başka l a rı n ı n geçm iş yaşa m la rı n ı ve en son u n d a
bağ ı l köken olara k b i l i nen "gerçekl i ğ i n nedense i l i kl e koşu l l a n a n
d oğ a s ı n ı " keşfetti .

Buda
Söylenceye göre göre -şi m d i a rt ı k Bod h i ağacı, Ayd ı n la n ma Ağacı
o l a ra k b i l i nen- H i nt i n e i ri ağacı n ı n altı n d a geçird i ğ i za man son­
ras ı n d a Siddarta değişm işti. Başka insa n l a rl a ka rşı la şt ı ğ ı nda o n l a r
b u d e ğ i ş i m i a n l aya b i l iyorlard ı . B u d a ayd ı n la n m aya erişmes i n i n
h e m e n a rd ı ndan b i r gezg i n l e b i rl i kte yü rü d ü . Ada m B uda'n ı n yü­
z ü n d e ki a l ı ş ı l m ı ş ı n d ı ş ı ndaki ayd ı n l ı ğ ı ve d i ng i n tavırlarını görd ü .

"Arkadaşım, s e n ki m s i n ?" d iye sord u B u da'ya. " B i r ta n rı m ı s ı n ?"

" H ayır;' dedi Buda.

"Bir tür büyücü m ü ?"

" H ayı r;' d iye ya n ıtlad ı Buda tekra r.

" B i r i nsan m ı s ı n ?"

" H ayır:'

"Peki a rkadaşım, nesin o za man?"

Buda ceva p verd i, "Ben buddho'yum (ayd ı n l a n m ı ş olan):'

B u isim ona ya kıştı ve Siddarta, Buda o l d u . i l k baş l a rda bu keşfı

kon u s u nda çel işki l iyd i, i nsanların b u n u a n l a m ayaca k l a rından kor-

41
Budizm 1 0 1

kuyord u . Öğ retmen l i k ya p maya başlama ka ra rı a l ması için biraz

müddet g e rekti, bu öğ retme n l i k kırk yıl sürecekti. i l k öğrencileri
bir deri bir kem i k ka l m ı ş eski m ü nzevi a rkadaşları oldu, o n l a ra i l k
olara k Dört Asi l Gerçek' i öğ retti. lsi pata na'daki b u i l k öğ üt, Dhar­
ma Ça rkı'n ı n i l k çevri lişi o l a ra k b i l i n i r.

42
DÖRT ASi L GERÇEK
Budizm'in kalbi

Buda kend isini b i r d i n i n kurucusundan ço k bir hekim olara k g ö r­

d ü . B i r doktor olara k i n sa n ı n bu hasta l ı k l ı h a l i n e tedavi önerd i . B i r
h e k i m olarak i n sa n ı n h a l i n i n ( i l k Asi l Gerçek) teş h i s i n i ya ptı, b i r eti­
yol oj i (bu halin sebebi ni; i ki nci Asi l Gerçek) s u n d u, hasta l ı k seyri n i
b i ld i rd i (Üçüncü Asi l Gerçek) v e tedavi i ç i n reçete (Dörd ü ncü Asi l
G e rçek) verd i. Dharma - b u öğ retilerden ya n s ıya n gerçek- bu tı p
i l m i d i r. Uya n m a n ız için salt i htiyacı n ız da b u Dört Asi l Gerçek'tir.

VARlŞ YERi DEG iL, ARAÇ OLAN ÖGRETiLER

B u d a b i r metafor s u n d u : O n u n öğ ret i l e ri, g e rçeği a raya n kişi­
yi s a m sa ra (gerçe k l i ğ i n d evri d a i m i nite l iğ i n i a n lata n bir kel i me)
n e h ri n i n ka rşısına geçi ren bir sa l d ı . Bir d efa karşıya geçi l d i ğ i n d e
sa l ı n ı s ka rtaya çıka r ı l ması kon u s u nda uya r ı d a b u l u n d u . Gerçekl i k
kişisel o l m a l ıyd ı v e o sa l b i r g ü n yeniden ku l l a n ı l ı r diye i n sa n ı n
s ı rt ı n d a taşınmama l ıyd ı . B u şekilde s ı rt ı n ı ıd a taşıd ı ğ ı n ız öğret iler
dog m a olma riski n i taş ı rl a r ve Bu da b u n d a n kaç ı n mayı isted i. H e r
g e rçe k l i k i l k e l d e n deneyi m lenmeli v e b i r ö ğ retmen i n, buna Bu­
da'n ı n kendisi de d a h i l, otoritesi n i taşı m a m a l ı d ı r.

ISTlRAPTAN KURTULMAK
Buda'n ı n öğ retileri ıstıra pta n ku rtu l ma n ı n, a c ı d a n özg ü rleşmen i n
b i r yo l u d u r. Buda, Orta Yo l'u öğ retti. Aşırı h azzı n (fizi ksel zevkl e r
üzeri n e ku ru l m u ş bir hayatı n ) y a da aşırı a c ı n ı n (bir ç i l eci n i n haya­
tı g i bi) d ai m i bir ı st ı ra ba ve bu ıstı raba esi r o l m aya götürd ü ğ ü n ü
b i l iyo rd u . lsi pata na'daki i l k öğ üdü nde B u d a, Dört Asi l Gerçek' i ve
N i rva n a'ya giden yol u an latt ı . Bu gerçekl i kl e ri ya l n ızca üzeri ne d ü ­
ş ü n ü l ecek fi kirler olara k değ i l, bir davra n ı ş p rog ra m ı o l a rak s u n d u .

43
Budizm 7 0 7

Kör İnançtan Uzak Durmak

Buda, "Buda'ya yolda rastlarsanız, işini bitirin," diye uyarıyordu.
Peki bunu diyerek şiddeti mi savundu? Elbette hayır; o, kendisini
izleyenleri, öğreticileri, özellikle de aydınlandıklarını iddia edenleri
kör inançla izlernemeye teşvik ediyordu.

i l k öğ ü d ü nde, b h i k ku l a rd a n (keşişler) biri o l a n Kondanna için

ka ra n l ı k açıldı ve keşiş Kon d a n na, Buda kon u ş u rken uya n ı ş ı ya­
şad ı . Sonra s ı n d a bu olaydan, sa n ki her za m a n b i l d i ğ i fa kat böyle
a n i den a pa ç ı k bel i rlemes i n e a n l a m veremed i ğ i bir şey olara k bah­
sedecekti.

Dört Asi l Gerçek ş u n l a rd ı r:

• D u kkha Gerçeğ i
• D u kkha'n ı n Sebebi Gerçe ğ i
• D u kkha'n ı n D u r m a s ı G e rçeği
• D u kkha'n ı n Durması n a Götü ren Yol Gerçeğ i

Buda'n ı n tıbbi uyg u l a m a s ı n a d ö n e rsek; Hasta l ı k d u kkha'd ı r ve

va ro l u ş u n h e r bir a n ı nı zeh i rl e r. D u k kha'n ı n sebebi şiddetli istekler
ya da a rzu l a rd ı r. Hasta l ı ğ ı n seyri iyid i r; i n sa n ı n çektiği acı la rın ço­
ğ u n u n sebebi yi ne ken d i s i d i r. B u ka rmaşa n ı n ötes i n d e bir yer va r­
d ı r ve o yer N i rva na'd ı r. N i rva na'ya ( reçete) u la ş m a k, Sekizli Asi l Yol
(Gi riş böl ü m ü n d e s ı ra l a n a n ) i l e o l u r. Bu Yol u izl emek, iyi leşmen i n
v e ru h sağ l ı ğ ı kaza n ma n ı n yol u d u r.

44
D U KKHA GERÇEGi
i l k A s i l Gerçek

B u d a'n ı n sözleriyle başlaya l ı m; "Istıra b ı n Asi l G e rçek' i n ed i r Ey Ke­

şişler? Doğ u m ı st ı ra pt ı r, hasta l ı k ıstı ra pt ı r, yaşl ı l ı k ı st ı ra ptır, ö l ü m
ı st ı ra pt ı r. Acı, keder, g a m v e çaresizl i k ıst ı ra ptı r. N a h o ş olanla birl i k
ıstı ra ptır, hoş olandan ayrı l m a k ıstıra pt ı r. i nsa n ı n isted iğini a l m a ­
m a s ı , ıstıraptı r:'
D u kkha çoğ u kez "ıst ı ra p" diye terc ü m e ed i l i r ve kesi n l i kle ı s­
t ı ra b a işa ret eder. Buda'n ı n yaşad ığı d ü nya, savaşı, büyük yoks u l ­
l u kl a rı v e sa l g ı n hasta l ı kları tan ıyan bir d ü nyayd ı . Bu ıstırabın g e r­
çekl i ğ i ve insa n ı n kend i ö l ü m l ü doğası yad s ı n d ı ğ ı nda, kişi r u h e n
g e l i şe m ezd i. Ek o l a ra k, baş ka l a rı n ı n ıstı ra b ı d a yads ı n a mazd ı .

Dalai Lama ' nın Bilgeliği

Kundun adlı filmde genç Dalai Lama'ya ıstırabın nedenleri sorulur.
Dalai Lama ağırbaşlı bilgeliğinin peşi sıra gelen kendine özgü mi­
zahıyla şöyle cevap verir: "Şu kafadaki beyni iyice bir sıkıştırmak
gerek. Kişi önce, acısına fuzuli yere kendisinin sebep olduğunu an­
lar. İkinci olarak bunun sebeplerini kendi hayatmda araştırır. Bu
araştırma, acıya son vermek için kişinin kendi becerisine güven­
mesidir. Son olarak da huzura giden bir yol bulmak için bir arzu
doğar. Çünkü tüm canlılar mutluluğu arzularlar. Herkes kendi arı
benliğini bulmayı diler."

Ancak d u kkha, yaş i a n m a k, hasta l ı k ve ö l ü m g i b i belirg i n ıstı ra p

for m l a r ı n ı n ötesi n e geçer. O aynı za manda hayatı n her a n ı n ı ça r­
pıta n ve her yere sinen b i r hoşn utsuzl u ğ a işa ret ede r. Buda, d u k­
kha'n ı n bu yön ü n ü, esasen sözcüğ ü n ken d isiyle tarif eder. Du kk­
ha'd a k i "d u" kötü demektir ve "ka" çark. B u da, d u kkha'n ı n özü n ü

45
Budizm 1 0 1

a n lata b i l m e k için "kötü çark" m etaforunu seçti. D u kkha, ıstı ra pta n

fazlasıd ı r. Tek tekerleği d i n g i l i n de n çıkmış b i r ö küz a ra ba s ı d ı r o,
a ra ba n ı n h e r ha reketi n i sa pt ı r ı r; ya d a kırık ve eğ i m l i b i r tekerlekti r,
b i r pa rçası o l m aya n b i r tekerlekt i r. B u tümsek tü m sek hoşn utsuz­
l u klar veya hut vaziyeti n yol u nd a olmadığı hissiyatı, d u kkha'n ı n
önem l i b i r yön ü d ü r. B u d izm, "Ya ş a m ıstıraptı r;' d ü stu ruyla d i l lere
düşm üşt ü r. Fakat bu doğru d eğ i l d i r ve kasvetl i b i r ta blo çizmek­
ted i r. Hayatı n zorl u kl a rı n ı n ya n ı s ı ra, keyifl eri, sevi nçl eri de va rd ı r.
Yi ne de, h i ç b i r şey d u kkha'd a n kaça maz çü n kü hayatı n keyifleri
d a h i kısa s ü re l i d i r; her şey geçici d i r. Ve yine, her yere sinen bir hoş­
n utsuzl u k h issiyatı olara k d u kkha, çoğ u m utsuzl u ğ u n da kişi n i n
ken d i n d e n kaynakla n d ı ğ ı n ı bel i rt i r. B u i se, gerçe k l i ğ i n v e ben liğ in
doğası n ı ya n l ı ş a n l a m a kta n kayn a k la n ı r.

"Bu yol, varlıkların anlaşmasının, üzüntü n ün ve feryadzn aşılmasznzn,

acının ve kederin kaybolmasznın, doğru yolun bulunmasının, Nirva­
na'nın farkzndalığının direkt yoludur. "

-Buda 'nın, Dört Asil Gerçek v e farkındalığın önemi hakkındaki

konuşmasından.

Şöyle d ü ş ü n e l i m . Eğer d u kkha, kişi n i n ken d i n e ya ptığı bir şey

ise, bu ked e rden bir çıkış yol u da va rd ı r. Ve Dört Asil Gerçek'i n öğ­
rettiği nden bize ka lan bu i h ti m a l i n ta kend isid i r.

VAROLUŞUN ÜÇ iŞARETi
Du kkha, va ro l u ş u n üç işa reti n i n i l ki d i r. Ta n ı m l ayıcı d ı r; teşhistir. Di­
ğer iki işa ret, o n u n za n l ı l a rı d ı r; hasta l ı ğ ı n böl ü m l e ri d i r. Za n l ı anic­
ca, en doğru şeki lde "geçic i l i k" o l a ra k tercü me ed i l e b i l i r. Her şey
d u rmaksızın değişmekted i r.

46
 Dukkha Gerçeği

Münzevi Olmak
Aydınlanma yaşamak için -tıpkı bir keşiş gibi- dünyadan elinizi
ayağınızı çekmek istediğiniz oldu mu? Buda bu yolun herkese açık
olduğuna ve kim olursanız olun Nirvana'ya ulaşabileceğinize inan­
dı. Bazen en meydan okuyucu uygulama, günlük hayatın dikkat
çeken yönleri karşısında daha fazla çabalamak zorunda olmaktır.
Aydınlanma elbette bir manastırdayken daha kolay olsa da, her
yerde mevcuttur.

D i ğ e r za n l ı o l a n anatta'yı tercüme etm e k zor o l masa da, Ba­

tılı bir zi h n i n bunu a n l a m a s ı zord u r. An atta, "ben yokluğu" ya da
"ben l i ğ i n yokl uğu" demekt i r. Anatta "ben" o l a ra k teza h ü r eden
şeyi n katı, ka l ı m l ı ya da sabit b i r şey o l m a d ı ğ ı n ı a n latı r. Bu "ben"
h e r n e ise, anicca'ya m a ruzd u r. "Ben" a n d a n ana değişir fa kat ver­
d i ğ i g ö rü ntü meta net görü ntü s ü d ü r. Pek çok d i n e g ö re, ruh olara k
b i l i n e n sonsuz b i r ki m l i k b u l u n m a ktad ı r. Öyle k i ru h, bedenden
ve zi h i nden daha uzun yaşar ve d ü nya hayatı b itti kten son ra d a
yaşa m aya deva m eder. B u d a , ebed i b i r ru h fi kri n i redded iyor. B u
b e n n a s ı l bir görü n ü m veri rse versin, sabit d eğ i l d i r v e sürekli d e ­
ğ i ş m e kted i r.

H e r şey g i bi, ben l i k d e b i r sü reçt i r. Da h a d a öte s i ke n d i n iz

o l a ra k a n l a d ı ğ ı n ı z şey b i r k i m l i k metafo ru d u r ve ş u yaşa n a n
a n ı n, geçmişten uza n a n benzer a n l a r y a d a g e l ecekten b e k­
l e n e n benzer a n l a r üstü n e ku ru l u o l d u ğ u ya n ı l s a m a s ı n ı ta ş ı r.
Va rl ı k l a rı ka rş ı l a ştı rma sü reci, katı b i r b e n l i k d uyu m u n u ya d a
e g o y u doğ u r u r ki b u d a b i r sü reçte n çok b i r va rl ı km ı ş g i b i g e l i r.
Ya şa d ı ğ ı mız ma d d i d ü nyad a bu ego ben l i ğ e çok faz l a enerj i ve­
ri l iyor. Ego, ta n ı m l a na ra k, ko r u m a a l t ı n a a l ı n ıyor; ben l i k sayg ı s ı ­
n ı n çoğaltı l m a s ı ş a rt koş u l uyor v e b u g e n e l l i kl e ta kı ntı l ı yol l a r l a
ya p ı l ıyor.

47
Budizm 1 0 1

Ü Ç ATEŞ (ZEHiR)
Üç ateş; h ı rs (aşırı tutku, a rzu, ş i d d et l i istek), n efret (ti ksinme, sa l­
d ı rga n l ı k) ve hezeya n d ı r ( b i l g i s i z l i k, keşmekeş). B u n la r üç zeh i r
olarak da b i l i n i rler. Uya n m a m ı ş zi h i n, bu üç zeh re y a da ateşe için­
den ç ı k ı l m ayaca k biçi m d e d o l a n m ı şt ı r. Üç zeh i r, d u kkha'yı, an ic­
ca'yı ve a natta'yı ya n l ı ş a n l a m a kta n ve dolayı sıyla h ı rsın, nefretin
ve h ezeya n ı n zeh i rleri n i n, d u k k h a'n ı n baş l ı ca sebepleri olduğu­
n u n a n l a ş ı l mamasından d o ğ a r.

Bu kavra m ların hepsi b i rbi riyle ya kından i l g i l i d i r. Geçi rd i ğ i n iz

bir g ü n ü n çeşit l i a rzu larla ve uza k d u rmak isted i ğ i n iz şeylerle -
isted i ğ i n i z ve istemed i ğ i n iz şeylerle- dol u p taşt ı ğ ı o l u r. B u n l a r
maddi şeyler olabi l i r, d uy u m s a l y a d a d uygusal şeyler ola b i l i r. Ka­
lıcı ol maya n b i r şeye b i r ka l ı m l ı l ı k h issi yükleye b i l i r ve ka l ı m l ı bir
ben l i k ya d a ego algısı tuza ğ ı n a d a d ü şebi l i rs i n iz {en azı ndan bir
kez o l m u şt u r!).

Bu ateşler hep ve her yerde bir tehdit o l u r, B u d a'n ı n öğ reti le­

ri de her b i ri n i n panze h ri n i verir. H ı rs zehri için, cömertliği (dana)
önerir. N efrete karşı sevg i d o l u sa m i miyeti (metta) ve şefkati (koru­
na) önerir. Hezeya na karşı b i l g e l i k olası l ı ğ ı n ı (prajna), daha sahici
bir gerçekl i k deneyi m i n e uya n mayı önerir.

BEŞ KÜMELENME
Buda ben l i ğ i n doğas ı n ı a n l a m a k i ç i n bi reyi beş g r u ba ya da bi rbiri­
ne bağ l ı beş kümeye ayı rd ı . lsi pata na'daki ikinci öğ ü d ü nd e b i l d i r­
d i ğ i beş kü melenme aşa ğ ı d a k i şekildedir:

•
M ad d e kümelen mesi {göz, k u l a klar, bu ru n, boğaz, eller vs.).
•
H islerin kü melen m esi {hoş, n a h oş, nötr).
•
A l g ı kümelenmesi.
•
i stençler ya da zi h i n sel terti p l e r kü melenmesi.
•
B i l i n çl i l i k kü melen mesi (ceva p).

48
 Dukkha Gerçeği

H e r b i r kümelenme değ i ş i m l e ka rşı ka rşıya d ı r. Bed e n i niz s ü re k­

l i d e ğ i ş i r. Kırk yaş ı n d a n fazlaysa n ız bun u n d o ğ ru o l d u ğ u n u siz d e
b i l iyors u n uz. Asl ı nda vücu d u n uzun birçok h üc resi h e r yed i yı l d a
b i r d e ğ i ş i r, vücu d u n uzun h e r bir atomu yed i yı l d a b i r değişir. H e r
b i r atom ! Fizi kse l l i k nokta s ı n d a n baktığ ı m ızda ş u a n için izde b i r
sene ö n c e o l a n h i ç b i r şey yo kt u r. Öyleyse k i m d eva m l ı d ı r k i ? H i s l e r
v e d uy u m l a r da daima değ i ş i r. Fikirler d eğ i ş i r. Örneğ i n geçm işte
Noel Ba ba'ya i n a n ıyord u n uz, şimdi kred i ka rt l a r ı n a ve hesap özet­
leri n ize. istençler de d eğ i ş i r; istençler, n iyetleri n iz ya da b i l i n ç l i
o l a ra k yaptığ ı n ız terci h ler o l a ra k düşü n ü le b i l i r. Ya n i deni lebi l i r ki
i ste n ç l e r ed imleri n izin teme l i d i r.

B u i stem l i ha reketler d e değişirler. B u g ü n n iyetle n d i ğ i n iz şey

ya r ı n ya pacağ ı n ızı etkiler. Ve son olarak b i l i n c i niz (ya da ceva b ı n ız)
va rd ı r ve o da d a i m a değ i ş i r. Ku lağ ı n ızla b i r şey d uya rs ı n ız ve zih­
n i n izle d uyd u ğ u n u z sesin b i l i ncinde o l u rs u n uz. Duyd u ğ u n uz sese
g ö re d avran maya karar veri rsi n iz. Buna ceva ben davra n ışları n ız da
d eva m l ı olara k değ i ş i r.

Deneyi m lemed i ğ i n iz şeye göre davra n a m ayaca ğ ı n ıza göre

(d uymad ı ğ ı n ız b i r sese g ö re davra n mazs ı n ız), b u beşinci küme­
l e n m e n i n, bilinçl i l i ğ i n, va ro l u ş u n u n diğer kü m e l e n m elere bağ l ı
b u l u nd u ğ u n u a n l a rs ı n ız. Fizi k bede n in izd eki d uyumsal a l g ı l a ra
bağ l ı olan, n iyetiniz üzere gerçekleştird i ğ i n iz ed i m i n iz ya da ce­
va b ı n ız, onu öneeleyen h e r bir fenomene m ut l a k bağ l ı d ı r. Bu ise
B u d a'n ı n bağtl köken adını verd i ğ i öğretid i r.

Sizi n "ben" diye adla n d ı rd ı ğ ı nız kişi b u beş kü m elenmeden

başka h içbir şey d eğ i l d i r. B u kümelen m e l e r d eva m l ı olara k değ i ­
şirler. S o n u ç olara k, "ben" dediğiniz k i ş i d e d eva m l ı değişir. Sabit
b i r "ben" yoktu r. Ka l ıcı bir ben l i k, tutu nacak bir şey yoktur. Bu son­
suz d ö n g üden çıkma n ı n tek yol u, bağ l a n ı p d u rd u ğ u n uz sabit b i r
ben l i k a l g ı s ı n ı n b i r ya n ı lsamadan i ba ret o l d u ğ u n u görmektir. B u
bağ l ı l ı ktan serbest ka l m a k, ken d i n izi ı st ı ra pta n ku rta rmaktır.

49
Budizm 1 0 1

B u b e ş kümelen m e h e p b i rl i kte d u kkha'yı, ya n i ı stırabı oluş­

turur. B i r n e h ri d ü ş ü n d ü ğ ü n üzde o n u n sü rekli o l a ra k değiştiğ ini
görürs ü n üz. Nehrin b i r köşes i n i görüp de, o n u n sabit old uğ unu
bel irlemek üzere gözle m ya p m a k için d u ra mazs ı n ız. Siz de tıpkı
nehir g i bi, s ü rekli olarak d e ğ i ş i rsin iz.

so
D U KKHA'N I N SEBEB i N i N G E RÇEKLiG i
i kinci Asil Gerçek

B u d a d e r ki; "Ey keşişler i şte bu, Istı ra b ı n d oğ u ş u n u n Gerçekl iğid i r.

Bu a rzu (tanha) ya da şiddetli istektir, ki yen i d e n d oğ u ma sebep
o l u r, tutku l u zevkle bağ l a ntıdad ı r ve her yerde ( 1 ) d uyumsal haz­
l a r ı n a rzusu, (2) va ro l u ş a rzu s u ve (3) yokl u ğ u n a rzusu biçimleri n ­
deki yen i hazzı a ra r:'
i ki n c i Asi l Gerçek tek b i r kel i m eyle özetlenebi l i r: arzu ve (ıst ı ra­
bın) doğuş gerçeğ i olara k b i l i n i r. Arzu, tıpkı azg ı n bir n e h i r gibi sizi
sa m sa ra'ya (ol u ş u n sonsuz d ö n g ü sü) taş ı r.

Buda'nın öğretisi
Bir büyük buluttur ki
Tek bir çeşit yağmur yağar ve
Her biri kendi meyvesini versin diye
Tüm insan çiçeklerine su verir.

-Lotus Sutra 5

Ateş Öğüdü'nde Buda şu uyarıyı yapa r: "Keşi şler, h e r şey ya n ı ­

yar. N e ya n ıyor? Gözler ya n ıyor, görsel b i l i n ç ya n ı yor, g ö rsel form­
l a r ya n ı yor. . . Ne ile ya n ıyorla r? Arzu n u n ateşiyle, n efreti n ateşiyle,
ya n ı l s a m a n ı n ateşiyle ya n ıyorla r:' Kısaca b u n l a r ü ç ateşti r. Buda'n ı n
uya rı s ı beş d uyu y u s u n a ra k d eva m eder v e özg ü rl ü ğ e giden b i r yol
o l a ra k bağ lanmamaya yönel i k b i r davetle son l a n ı r. Istı rap d uya rsı­
nız çü n kü bel l i şeylere uza n ı r, bel l i şeyle ri e l i n izi n tersiyle iters i n iz
ve g e n e l l i kle de h e r şeyin s ü rekli olara k değ i ştiğ i n i (a n i cca) i d ra k
etmeyi u n utu rsu n uz. Buda'n ı n b u tem b i h i , d uy u l a r ı n m a h ku m iye­
ti o l a ra k değ i l, onlarla olan i l i ş k i m izi gözden g eçirmek için bir çağrı

sı
Budizm 1 0 1

olara k yo ru m l a n ma l ı d ı r. Duyu l a r ı n ız size e m i rl e r veriyor sizi bela­

ya s ü r ü k l ü yor, aşırı bir tasaya mı d ö n ü şüyor? Yi n e B uda'n ı n çağ rısı
Orta Yol o l u yor; d uyu msal d e n eyi m l ere ne fazlaca d a l m a k ne de
o n l a rd a n ta mamen uza k o l m a k.

ARZUN U N KAYNAGI
Arzu, d uyumdan gel i r ve d uy u m , d uyum u n doğ u ş u n a neden olan
bir i rti batta n sebept i r. Istırap ve a rzu döngüsü biti m sizce sü rer. Ör­
neğ i n için izi kem i ren b i r eks i k l i k h issi (d uyu m ) d uya rs ı n ız ve yen i
v e g ü ç l ü b i r a raba rekla m ı (duyu m u zorlaya n y a da bu d u ru mda
şişiren bir i rti bat) görü r ve h ayat ı n ızı sonsuza kada r değişti receğ i­
ne i n a n ı rs ı n ız. Özsayg ı n ız, a ra ba n ı n reklamı ve a ra bayı satın alabil­
me i hti m a l i, nedense!, bağ ı ntı s al ve birbi rleri ne bağ l ı d ı r (a ra ba n ı n
satın a l ı n ışı, kend i n izi kötü h i ssederken ka rş ı l a ştığ ı n ız rekla m ı n
görüntüs ü n e daya n ı r). Sizi n d e büyük i hti m a l l e zaten bildiğiniz
üzere, böylesi bir sat ı n a l ı ş, sizi ka l ı c ı bir mutl u l uğ a g ötü rmez.

Ancak ıstıra b ı n i l k e l d e n en büyük sebebi, b i r şeyi istemektir,

a rzu d u r. B u a rzu maddi nesnelerle s ı n ı r l ı değ i l d i r, yine de onlar,
çok fazla ı st ı ra ba sebep o l u rl a r. B u a rzu, d i n g i n b i r ya pıya, ofis a r­
kadaşı n ız kon u s u ndaki seçi m i n ize, sağ l ı k l ı b i r h ayata, iyi eğiti m l i
bir köpeğe v e idea l l ere, fi kirle re v e görüşlere kad a r uza n ı r.

GERÇEGi ÖRTEN
Böyle bir d o l u şeye d uyd u ğ u n uz a rzu sizi va r l ı kla rı o l d u ğ u gibi
görmekten a l ı koyar. H erkes b i r n o ktaya kad a r "ben" ve "ben i m"
düşü nce l e ri n e bağ l ı d ı r. Tü m bu ş i dd etli özlem acıya götürür. Yok­
l u k h i ssi n e ka p ı l d ığ ı n ız ve b u boş l u ğ u nesneler ve deneyi m lerle
d old u rmayı dened i ğ i n iz o l d u m u ? B u n u n ya rd ı m ı oldu m u peki?
Büyü k i ht i m a l l e hayır. i şte ıstı ra b ı n doğuşu gerçeği bud u r. Arzu,
sizi hiçbir yere gidememek üzere tuzağa d ü ş ü r ü r.

52
D U KKHA'N I N DU RMASI GERÇEGi
Üçüncü Asil Gerçek

Buda d iyor ki; "Ey Budist keşişler, bu Istıra b ı n Du rması Gerçeği'd i r

(nirodha). Şiddetli isteğin (tanha) mutlak bitişidir, o istekten ayrı lış,
ondan vazgeçiş, onu reddediş, ondan özgü rleşmek, ona bağlılığı
sonl a n d ı rmaktır:' Bu hale ulaşmayı Buda, N i rvana'ya erişmek olara k
tan ı m l a r.
Nirvana kel i m e a n l a m ı o l a ra k "ateşi n sağ u yarak sön mesi" ya d a
"sön mek" a n l a m ı na g e l i r. Peki, sönen ned i r? Sönen, bu üç ateşe
(klesha), h ı rs, nefret ve hezeya n, olan bağ l ı l ı kt ı r. B u d a'n ı n i kinci Asil
Gerçek'i an latı rken kon u ştu ğ u ya n g ı n ı sönd ü rm e k g i b i d i r. Hayata
a rzu yeri ne bilge l i kle (prajna) ya klaştığ ı m ızda keder sona erebi l i r.
B u fa rkındalığa med itasyon ol madan eri ş m e k zord u r. B u n u ya pa­
ra k d e n eyi m i n değişen doğ a s ı n ı an be a n i n ce l e riz. Böyle ya ptığı­
m ızda bu üç işa retin içinden geçerek ötesi n i g ö r ü r ve a rtık o n l a r
ta rafı n d a n ya n ı ltı l m ayız. B u işaretleri tekra r ede l i m; d u kkha (ıstı­
ra p; yayı l ı rncı hoşn utsuzl u k), a n icca (geçici l i k) ve a n atta'd ı r (ben l i k
yokl u ğ u ) .

B u d i st b i l g i n Todd Lewi s'e göre N i rva na, " b i reyse l l i ği aşan

gayri ş a h s i b i r h a l " ve "e bed i, s ü ku netl i, ya l ı n ve ö l ü msüz . . . ve
koz m o staki tek ka l ı cı gerçe kl i kti r:' ikinci yüzyı l d a yaşa m ı ş bir
fi lozof o l a n N a g a rj u n a ( B u d izm tari h i n d e B u d a'd a n sonra sözü
geçen i k i nci kişid i r) N i rva na'n ı n g izem i n e g ize m e k l eyere k ta­
n ı m l a m a s ı n ı şöyle ya par; "Samsara ve Nirvana a ra s ı n d a en ufa k
b i r fa r k d a h i yo ktu r:' Demek i sted iği, N i rva na'n ı n bütü n koşu l l a ­
rın, b ü t ü n katego r i l e r in ötesi n d e o l d u ğ u ve kavra m s a l b i r zi h i n l e
kavra n a m ayaca ğ ı d ı r. O, ente l e ktin ötesi n e g eçer v e a n l a ş ı l m a s ı
i ç i n bizzat de neyi m l e n m e l i d i r.

53
Budizm 1 0 1

Buda, Uya n ı ş ı n Fa ktörü ' n ü şöyle bel i rtir:

• Fa rkında l ı k
• M u hakeme (bir edi m i n becerisini ya da becerisizliğin i bil mek)
• Kararl ı l ı k
• Esri k l i k
• Di n g i n l i k
• Konsa ntrasyon
• Ağ ı rbaşl ı l ı k

i leri med itasyon, geçmiş karmayı ya da d eneyi m lenen eski

koşu l ları ya kıp bitirmeyi sağ l a r. B u sa nki bir hayat boyu nca süren
deneyi m l erle zi h n i n ize attığ ı n ız d ü ğ ü m leri çözmek g i b i d i r. Her bir
deneyi m çözü l ü r, her bir şa rt, şartl ı halinden ku rtu l u r, karma n ı n
h e r b i r pa rçası ya kı l ı r v e b u sizi u ya n ışa d a h a d a ya klaştı rır. Mutlak
kavrayış g e rçekleşti ğ i n d e d e m ü kemmel ve bütüncül ayd ı n lan­
maya -samyak-sambodhi- e r i ş i rs i n iz. Sözcükler b u deneyi m i an­
latmakta başarısız ol uyor ki b u yüzden med itasyon için otu rma l ı
ve b u n u ken d i n iz tecrübe etme l i s i n iz. "Büyü k m utl u l u k" b u tecrü­
beyi tarife ya klaşan kel i m e l e rd e n sadece biri d i r.

54
DUKKHA'NIN DURMASINA GÖTÜREN YOL GERÇEGi
Dördü ncü Asil Gerçek

N i rva n a'ya u laşmak için Sekizl i Asi l Yol u g e ç m e n iz g e rekir. Bu yol

üç böl ü me ayrı l a b i l i r: bilgel i k ve içgörü (prajna; doğru bakış, doğ­
ru ka ra r); ahlakl ı l ı k (sila; doğru konuşma, doğru davra n ı ş, doğru
geçim yol u); ve med itasyon (samadhi); d o ğ ru çaba, doğru fa r­
k ı n d a l ı k, doğ ru konsantrasyon). Bu, bütü n üyle yeterli bir yol d u r.
Başkaca bir a racı gerekmez. H a k i katen d e, b u d ü e l l o daveti, kend i
ku rtu l u ş u n uz için ça l ı şmaya b i r çağrıd ı r.
B u d izm inançta n çok, davra n ı ş üzeri n e b i r d i n d i r. Yi ne a nla ksa l
o l m a ktan ziyade, Buda'n ı n okla vuru lan a d a m m etaforunda ya n­
sıtt ı ğ ı g i bi, kılgısa l d ı r. i nsa n l ı k tı pkı o okla ya ra l a n m ı ş b i r i nsan g i ­
bid i r, o k i s e d u kkha. Zihi nsel faa l iyetler p rati k uyg u l a m a ların öte­
s i n e g eçtiğinde, bu okun h a n g i ağaçta n ya p ı l d ı ğ ı n ı , k i m i n attı ğ ı n ı
v e oku n vücuda h a n g i açıyla sapland ı ğ ı n ı ö ğ re n m ed e n önce o n u
vücutta n çeki p ç ı ka rmakta tereddüt etmeye benzer. O a n d a e n
ö n e m l i şey, felsefi ku ra msal d ü ş ü n meler d e ğ i l t ı b b i ya rd ı m - m e ­
d itasyon yol uyla iyi leşti ren d h a rma- a l m a kt ı r.

Beşinci yüzyı lda yaşaya n Budist öğret m e n B u d d hog hosa a h ­

l a kl ı l ı ğ ı v e med itasyo n u, üzerinde özg ü r l ü ğ e u la şt ı ra n bilgeliği ta­
şıya n iki "bacak" o l a ra k a d l a n d ı rır. Ahlakl ı l ı k m e d itasyo n u n temeli­
d i r ve med itasyon da bilgel i ğ i n . i kisi birbiri n i n üzerinde teme l l e n i r
v e d i ğ e r iki u n s u r olmadan b i lgeliğe sa h i p o l a mazs ı n ız.

Bu d u rum Orta Yol olara k b i l i n i r. Aşırı bedensel h azzı ya da nef­

s i n d e n aşırı vazgeçmeyi teşvi k etmez. Aş ı r ı l ı k l a rd a n uzak d u ra n
ölçü l ü b i r yold u r.

55
Budizm 7 0 7

"Ey keşişler, bu, ıstırabın durmasına götüren Yolun Gerçekliği' dir.

Sekizli Asil Yol'dur bu ve (1) Doğru Bakış, (2) Doğru Karar, (3)
Doğru Konuşma, (4) Doğru Davranış, (S) Doğru geçim Yolu, (6)
Doğru Çaba, (7) Doğru Farkındalık, (8) Doğru M editasyon'dan
oluşur."

-Yol Gerçekliği (Magga)

Orta Yol ya da Sekizl i Asil Yo l, N i rvana'yı ve B u d i st yaşa m ı fa rk

etmek için bir ha reket pla n ı d ı r. Bu Yol ' u n sekiz "doğru" veya "bilge"
olma yön lerini içeren üç böl ü m ü va rd ı r ve her b i r böl üm, bu dai­
m i sü reç içeresinde b i r d i ğeri için b i r platform d u r. B u sekiz veçhe
b i rb i riyle etki leşir ve ya rd ı m l a ş ı r. i s i mden de a n l a ş ı l a bi leceğ i gi bi,
a n l a m l ı bir spi ritüel hayat i ç i n her b i ri birbiri içre b ü kü l en bir alan
o l u ştu r u r l a r.

"Doğru" kel i mesiyle n e d e n m e k isten iyor? B u d a doğru sözcü­

ğ ü n ü bir şeyi n uyg u n o l d u ğ u n u bel i rtmek için ku l l a n ı r. Doğru ye­
rine bilgece kel i mes i n i d e ku l l a n a b i l i riz. Aşa ğ ı d a ki l isteye ba kaca k
o l u rsa n ı z Buda ya l n ızca bel i r l i h a reketleri sa l ı k veren ya hut yasa k­
laya n b i r öğüt vermez, ç ü n kü u yg u n hareket bağ l a m l a i l g i l i d i r. Ah­
lak ku ra l l a rı bile böyle davra n m ayı em retmez. B i l a kis bu doğru ya
da bilge ya klaş ı m l a r doğrudan, h a n g i ed i m lerin m utl u l uğa hangi­
leri n i n ı stı raba götürd ü ğ ü n ü d e n eyi m i emekten i l e ri g e l i r. Amaç,
bu d ü a l i st doğru ve ya n l ı ş kavra m la r ı n ı aşmakt ı r. Buda ne diyo r
hatı rlaya l ı m, "Istı rabın ve o n u n s o n l a n ı ş ı n ı n öğ ü d ü n ü veriyorum:'

i şte Sekizl i Asi l Yol :

• Doğru Ba kış
• Doğru Ka ra r
• Doğru Konuşma
• Doğru Davra n ı ş

56
 Dukkha'nm Durmasma Götüren Yol Gerçeği

• Doğ ru Geçim Yo l u
• Doğ ru Çaba
• Doğ ru Fa rkı nda l ı k
• Doğ ru Konsantrasyon

Yol'un Üç Bölümü
Sekizl i Asi l Yol ü ç fa rklı kategoriye böl ü n e bi l i r. H e r b i r kategori için
Pa l i d i l i ndeki esas sözc ü k pa ra ntez içinde veri l d i :

• Bilgelik (praj na)

• Ahlakl ı l ı k (sila)
• Med itasyon (sa m a d h i )

Sekizl i Yol ' u n b ü t ü n a d ı m ları bu üç kategori n i n b i ri nden geçer.

B i l g e l i k, bir ve ikinci s ı rayı tutar: doğru b a k ı ş ve doğ ru ka ra r. Ah­
l a kl ı l ı k, üç, dört ve beşi o l u şturur: doğru kon u ş ma, doğru davra­
nış ve doğru geçi m yol u . M ed itasyon ise d i ğ e r ü ç a d ı m ı o l u ştu ru r
(altı, yed i ve sekiz): doğru ça ba, fa rkı nda l ı k ve konsa ntrasyon. B u n ­
l a r fa rklı s ı ralar v e beti m l e m elerle ortaya ç ı k a bi l i r. S ı ralama krit i k
ö n e m d e değ i l d i r çü n kü s ü reç l i neer d eğ i l d i r; Yol ' u n her bir bö l ü ­
m ü d i ğerleriyle etki leşi m d ed i r.

Bilgelik, Ahlakl ı l ı k ve Meditasyon

B i l g e l i k doğru bakış ve doğru ka ra rdan m a m u l d ü r ve bu ikisi Sekiz­
li A s i l Yol 'da ustalaşma n ı n en zorlu uyg u la m a l a rı o l a ra k d ü ş ü n ü l e ­
b i l i r. Bilgel i k, med itasyo n u n d i rek son ucu o l a ra k sa h i p old u ğ u n uz
prati k deneyi m l e r ve içg ö rü lerle kaza n ı l ı r. Ya l n ızca i d ra k yo l uyla,
m eti n ler okuyara k ya da ritü e l l erde bu l u n a ra k kaza n ı l maz.

A h l a kl ı l ı k ya da eti k davra n ı ş doğru ko n u şma, doğru davra n ı ş

v e d o ğ ru geçi m yol u ndan o l u ş u r. Bu üç öğen i n d e özü, iyi l i k v e şef­
katt i r. Budist prati kteki a h l a kl ı l ı k şefkatli b i r ka l p ve zi h i nden gel i r,
söyledi kleri n izle, yaptı kları n ızla ve seçti ğ i n iz işlerle ifade ed i l i r.

57
Budizm 1 0 1

Son olara k da doğru çaba, doğru fa rkında l ı k v e doğru konsa ntras­

yon la bütü n leşen zi h i nsel d i s i p l i n l erden oluşan m ed itasyon gelir.

Uygulama
Bu sekiz adım s ı ra s ı ra uyg u l a n m a k için değ i l d i r, onların her bi ri her
za man ve keza ayn ı a n d a uyg u la n a b i l i r. Her yen i gün uyg u lama
için b i r fı rsattır. Orta Yol, bir davra n ı m progra m ı d ı r. B u a d ı m ları bir
tekerleğ i n parmakları g i bi d ü ş ü n e b i l i rsiniz. Bu Dharma Çarkı ' n ı n
dön mesi i ç i n bütün pa r m a k l a r d üzg ü n hizada ça l ı ş m a l ı d ı r. Her b i r
a d ı m ı n a n l a m ı n ı anlad ı ğ ı n ı z v e b u a d ı m ları g ü n l ü k hayatın ızda uy­
g u lama çabasına g i riştiğ i n iz a nda, D h a rma Çarkı d ö n m eye başlar
ve siz daha m utlu bir hayat yol u na g i rmiş olursun uz.

58
DOGRU BAKlŞ, DOGRU KARAR
Bilgelik Adımları

Doğru bakış, Dört Asi l Gerçek' i n tüm bütü n l ü ğ üyle a n laşılmasıd ı r.

Doğ ru ka ra r nefretten (ve za l i m l i kten) ayrı l ı ğ ı ifade eder. Bu fa ktö r­
ler B u d a'n ı n öğ retilerine özg ü d ü r. Ahlakl ı l ığ a ve med itasyona da­
ya n a n bu bakış a ç ı l a rı n ı n e n yü ksek noktas ı d a p raj n a deneyi m i d i r
(va rl ı kların mutlak gerçekl i ğ i n e d a i r b i l g e l i k y a d a içgörü).
B u d ist Todd Lewis praj na'yı kısa ve öz b i ç i m d e, "i nsan deneyi­
m i n d a i m i akışı içerisinde, gerçekliği ya n ı l m a ksızın g örmeye ola­
n a k veren bir me leke" olara k koya r. Böylesi b i r görü biçimi, m a razi
o l m a ksızın varo l u şsa l d ı r (yaşa m ı n son l u s ı n ı rl a rı n ı n fa rkı ndad ı r) .
B u iç g ö r ü size h ayat ı n kıymet l i oluşu n u ve ı st ı ra b ı n isti lac ı l ı ğ ı n ı
gösteri r, b u n u sadece kend i n i z i ç i n d eğ i l başka l a rı açısından d a
gör m e yetisi s u n ar. Bu da d o ğ a l olara k t ü m va r l ı k l a ra d uyu lan b i r
şefkate (karu na) götü rü r v e o n l a ra ya rd ı m e t m e a rzusu doğar.

"Zihin deneyimin önünde gider, onu yönetir, onun yaşanmasını

sağlar."

-Buda

Doğru ba kış, olayları, koş u l l u deneyi m le r i n ötesi n e geçerek

tecrü be etme becerisid i r. Geçmiş tecrü belerin ta rafl ı fi ltreleri n i
o rta d a n ka l d ı r ı r v e gerçe k l i ğ i esasına d a h a ya k ı n b i r biçimde de­
n eyi m lemen ize ya rd ı mcı o l u r. Bu da peş i n h ü kü m l ü l ü ğü, ya rg ı l a rı
ve � m ü rl ü k a l ı şka n l ı kl a r boyunca gelişti r i l e n tepkisel l iği serbest
b ı ra k m ayı gerektirir. Meditasyon (ve b i l eşenleri doğru çaba, fa r­
k ı n d a l ı k ve konsa ntrasyon) peşin h ü kü m l e r i n izi, ya rg ı lamaların ızı

59
Budizm 1 0 1

ve tepkise l l i ğ i n izi tan ı m la m a n ıza v e deneyi m i n izin nasıl da a ktif

old u k l a rı n ı görmen ize ya rd ı m c ı o l u r.

Doğ ru bakış, d u kkha'yı, d u kkha'n ı n sebepl e ri n i, o n u nasıl

d u rd u ra ca ğ ı m ızı ve böyl esi b i r h ayata nasıl yön e l eceğ i m izi an la­
maktı r. Amaç, ken d i n ize, başka l a rı n a ve d ü nyaya verd i ğ i n iz zararı
aza lta ra k, h ayatı iyi yaşa m a kt ı r. Amaç olayla rı, o n l a ra önkoş u l l a r,
eği l i m le r ve saptı r ı m l a r eklemeden deneyi m l e m e ktir. Bu, her za­
man mevcut olan ve fa kat h e p o ra d a olsa da bazen b u l utların ka­
pattığı g ü n eşi yen iden gö rmeye benzeyen doğal m utl u l uğ u bul­
mak g i b i d i r. Anda o l m a k, doğru bakışı pratik etm e kt i r.

Sekiz Kanca
Pathamalokadhamma Sutta d a B u d a şöyle ses l e n i r:
'

i n sa n l a r a rası nda bu şeyle rd i r ki, ya n i

Kaza n ç, kayı p, statü, m e v k i i , itibarsızl ı k, k ı n a m a, övg ü, haz
ve acı,
Doğ a l o l a ra k geçici, bel i rsiz ve değişime m a ruzd u r,
B i l g i l i ve her za man fa r k ı n d a kişi a n l a r bu n l a rı,
Ve d ü ş ü n ü r hep değişen ve yer değiştiren olarak o n l a rı
B u n u n i ç i n d i r ki haz veren şeyler baskı ya pa maz zi h i n lerine,
Ve nahoş o l a n l a ra karşı da tep k i l e ri yoktur,
(Dü nyaya d a i r) Tü m iste m l e ri ve hoşlan mayı ş l a rı bırakırlar.
Bundan ötesinde, tanırlar temiz ve acıdan azade nirvana yolunu
U l a ş ı r l a r va rol u ş u n diğer kıyı s ı n a ve b il irler b u n u
Dosdoğru.

Buda kaçı n ı l ması gereken sekiz d ü nyevi ko n u ha kkında bizi

uyarır. B u d ö rt karşıt çift l i yukarıdaki sutra'da ifade ed i l m iştir.

•
Pa ra d a n , maddi zen g i n l i kl e rd e n keyif a l m a k; b u n l a rd a n ayrı
d ü ş ü n ce dertlenmek

60
 Doğru Bakış, Doğru Karar

•
Övgüden ve egoyu ş i ş i ren şeylerd e n keyif a l m a k; eleştiri ya
da onayl a n m a m a ka rşısı nda dertle n m e k
•
iyi bir itibarı ya da kişisel i maj ı koru m a ktan keyif a l m a k; kişi­
sel imaj ya da itibar aza l ı nca dertle n m e k
•
Hoşa giden şeylerle i rti batta n keyif a l ma k; hoşa gitmeyen­
lerle i rti batta o l u nca d e rtlenmek

B u n lar zi hne sa pianan sekiz kancad ı r ve b u n edenle kişiyi d u k­

kha ( ı st ı rap; her yere sinen hoşn utsuzl u k ve benzeri) ka rşısında sa­
vu n m asız yapan tutu mlard ı r. Kişinin öz değeri n i, m u tl u l u ğ u n u ve
iyi h a l i n i bunlara bağ lamamak kon usunda B u d a uyarı ya pmakta d ı r.
Bahsedilen bu sekiz kanca ya doğrudan sizin kontrolünüzde de­
ğildir (yani başkası n ı n bize yaptığı bir şeydi r) ya da devamlı değiş­
tiğinden dolayı (geçiciliğin temel gerçeği) kontrol altına alınamaz.
Buda bize olaylardan keyif a l mamamız gerektiğini söylemez, geçi­
ciliğe dair bir bilgelikle ölçül ü hale getiri l med i kleri sü rece keyifler ve
hazl a r çift tarafl ı bıçak olabi l irler. Buda bize kendimizi çok ciddiye al­
mamamızı söylüyor. Kendimizi korumaya çok da enerj i harcamama­
m ızı söylüyor. Öz değerinizi başkaları n ı n sizin l e ilgili düşündüklerine
daya n d ırmayın. işin aslı, kend i öz değerin izi d ü ş ü n meye daha az va­
kit harcarken, yaşad ı ğı nız deneyi me dikkati n izi daha fazla verin, d iyor
(el bette bunu yaparken başkalarına yard ı m etmek ya da en azından
onlara zarar vermemeye odaklanmamak için d e bir neden yok).

"Özgeci bir önyargısızlığın, sevginin ve şiddete başvurmamanın

bilgelik tarafında olduğuna burada değinmek ilginç ve önemli. Bu,
bize, gerçek bilgeliğin bu asil niteliklerle donatıldığını ve bencilce
arzunun, kötü niyetİn ve şiddetin bilgelik eksikliğinden kaynaklan­
dığını gösteriyor . . .
"

-Walpola Rahula

61
 Kaza n ç, kayı p, statü, iti b a rsızl ı k, suçlanma, övü l m e, haz ve acı
kaçı n ı l ma s ı gereken sekiz ka ncad ır ve sizi mütemad iyen ku şata bi­
l i rler. O n l a ra karşı koya m a m a k kaçı n ı l maz olabi l i r. B u n u n a l terna­
tifi ise, yaşa nan her bir a n ı n ka n cayı fa rk etmek ve ken d i n izi onun
çengel i n d e n ku rta rma k i ç i n b i r fı rsat olmasıd ı r. Fa rkı nda l ı k a l ı ştır­
ması kend i n izi kancada n ku rta rmaya ya rd ı mc ı d ı r. Fa rkında olmak
nasıl da ka ncaya takı l d ı ğ ı n ızı ve korku n u n sizi esir a l masına izi n
verd i ğ i n izi görmektir.

DOGRU KARAR
Doğru ka ra r n iyetleri içeri r. H e r şeye ya klaşı m ı n ızdaki o ru h -iyi l i k,
şefkat ve d ü nyadaki va rl ı kl a ra za ra r vermeme ru h u - doğru ka ra r
vermed e esastır. A m a ç " b e n " v e "ben i m" gibi ego-bağlantı l ı kayg ı­
lardan uza klaşmak, motivasyo n l a r ı n ızın ego g ü d ü m l ü değ i l, daha
özgeci o l d u ğ u bir hayata yön e l m e ktir.

ASi L BIR SÜREÇ

Sekiz Aşa m a l ı Asi l Yol b i r s ü reçti r. O n u her an m ü ke m mel biçimde
uyg u layacağı m d iye ken d i n izi üzmeyi n . Bir saba h için izde herkese
ka rşı m ü ke m mel bir sevg iyle d o l u o l a rak ka l kmayı ve bu sevg iyi
kend i n i d ü ş ü n meme h a l i n d e bitmez tükenmez biçimde ifade et­
meyi beklemeyi n . Koş u l l a n a ra k şu an içinde b u l u nd u ğ u nuz hale
gelmeniz uzun yı l la r aldı ve d eğ i ş i k l i kler ya pmak d a za man a lacak.
Bu yol b u n u başa rma k i ç i n yöntem l e r sunar.
i nsa n l a r ı n en büyü k ya n ı l sa m a l a rı ndan b i risi ayrı l ı k ya n ı l sama­
sıd ı r. Bu, "ben'; "senden" ayrıyı m ve d a h i sadece i n s a n l a rdan değil,
her şeyde n ayrıyım i l l üzyon u d u r. Şimdi kua ntu m fiziğ i n i n de des­
tekled i ğ i kad i m gelenek ş u d u r ki, her şey birbi riyle bağ lantı l ı d ı r.
Bizi m katı nesneler o l a ra k d e n eyi m ied iğimiz h e r şey çoğ u n l u kla
boş uzayd ı r.
Her şeyin bi rbi riyle bağ l a ntı l ı o l d u ğ u n u b i l i rsen iz, davra n ışla­
r ı n ız da fa rklı o l u r. Her şey ya l n ızca bağ lantı l ı değil, aynı za man-

62
 Doğru Bak1ş, Doğru Karar

da s ü rekli bir akış h a l i n d e d i r, deva m l ı d eğ i ş m e kted i r. Bi lgel i k, sizi

b u n u fa rk etmeye ve yol u n keyfi n i çıkarmaya d avet eder. Gerçekl i k
özdeklerin b i r kol e ksiyo n u d eğ i l, b i r s ü reçti r. D ü nya, b u na bedeni­
niz d e d a h i l, enerj i ve madden i n biteviye s ü ren, b i r b i ri n e bağ l ı ve
kişiler ü stü bir d a n s ı d ı r. Bu ya l n ızca "ben" ve " be n i m" lisanı vasıta­
sıyla ta n ı lama ve bağ lanma s ü reci sebebiyle kişisel h a l e gelir. Dört
Asil G e rçek size bu gerçeğ i n doğrudan d e n eyi m i n i s u n a b i l i r. H e r
şeyi n b i rbirine bağ l ı olması h a l i deneyi m l e n d i ğ i nde, d ü nyaya v e
d i ğ e r c a n l ı lara duyulan şefkat d o ğ a l olara k a rta r.

63
DOG RU KON UŞMA, DOGRU DAVRANlŞ,
DOG RU GEÇiM YOLU
Ahlakl ı l ı k Adı m ları

Bu üç terbiye, a h l a kl ı l ı k ve eti k t u t u m la i l g i l i d i r ve özü nde iyi l i k ve

şefkat ru h u taş ı r.

DOGRU KONUŞMA
Kon u ş m a k enerj i k b i r g ü çt ü r ve h e m iyi l i k ya p m a k için hem d e
za ra r vermek için ku l l a n ı l a b i l i r. D o ğ r u kon u ş m a k için, gerçeğ i söy­
lemeli ve d ed i kod u g i b i g e reksiz i letişim lerden kaçı n m a l ı s ı n ız. Uy­
g u n o l a n ı söyled i ğ i n izde n h e r za m a n emin ola masa n ız da, yanlış
şeyi söylediğ i n izi m u hte m e l e n b i l i rsiniz. Doğ ru sözler söyleme
uyg u la m a s ı n ı ya parken kaçı n m a k isteyebi l eceğ i n iz konuşma ör­
nekleri aşağıda:

• Ya l a n la r
• Kara l a ma k
• La n etleyen ya da kötü söz l e r ku llanan b i r d i l
• Sesi n i gereğ i n d e n fazla yü kseltmek
• Sert sözler
• Çok fazla kon u ş m a k (sü re k l i kon uşma)
• Ded i kodu
• N efret to h u m u ekmek

Kon u ş madan önce d ü şü n ü n ve d i l i n ize sa h i p ç ı k ı n .

DOGRU DAVRANlŞ
Doğ ru davra n ı ş, "Za ra r verme" -en azı ndan bunu b i l e isteye ya p­
ma- yön e rgesi i l e a n l a ş ı l a bi l i r. Peki, çizg iyi n ereye çekeceğ iz?
Hayva n ları yemek za ra r vermek m i ? Hayva n ü r ü n leri n i ku l la n m a k
fen a l ı k ya p m a k m ı ? Buda'n ı n yaşad ı ğ ı za m a n l a rda keşişler yemek
rica ederlerken ta ba k l a r ı n a n e kon u rsa yerlerdi, ta b i i ki ca n l ı va r-

64
 Doğru Konuşma, Doğru Davramş, Doğru Geçim Yolu

l ı kl a r o n l a r için kasıtlı öld ü rü l m ediği s ü rece. Da l a i La ma tıbbi se­

bepler nedeniyle et yiyor. Peki, bitki leri yem e k za ra r vermek m i d i r?
M a h aya na oku l l a rı nda za ra r verme riski n i aza l t m a k için vejeta r­
yen l i k daha fazla önemsen i rd i . Theravada m a n astı r kural ları ise et
t ü ket i m i n i yasa klamıyor. Doğ ru davra n ı ş, doğ ru kon uşmaya ben­
zer. Ed i m i niz çevrenizle uyu m içinde o l m a l ı ve h u s u m ete değ i l,
eri n ce g ötü rmeli. Başka l a r ı n a za ra r verecek h iç b i r şey ya pmamaya
ça l ı ş ı n . Zararlı old u ğ u aya n beya n bel l i o l a n davra n ı ş l a r ş u n l a rd ı r:

• Ça lmak
• Ca n almak (insa n l a r ı n ya da başka yarat ı k l a r ı n ca n ı n ı a l m a k)
• Kişiyi, ta biatı ya da h uzuru yıkıma u ğ ratmak
• Fazla müsamaha

Doğru davra n ı ş seksüel soru m l u l u ğ u d a kapsar, eşi n i a ldatm a k

v e fu h u ş yan l ı şt ı r. içkiyi v e keyif verici i l a ç l a rı za ra r l ı g i d işatlar yo­
l u nd a ku l lanmakta n uzak d u rm a k da doğru davra n ı ş l a ra d a h i l d i r.

DOGR U GEÇiM YOLU

Doğ ru geçi m yo lu, ça l ı ştı ğ ı n işte kötü l ü k etm e kten uzak d u rm a k
d e m e kt i r. Buda'n ı n za m a n ı n d a ki keşişler, b u kon uya yoksu l l u k ye­
m i n i ederek d i kkat çekm işlerd i r. O günden b u g ü n e keşişler m ü l ki ­
yetlerden feragat etmişlerd i r, sadece bir kafta n l a rı, yemek rica et­
tikleri b i r tasları ve bi rkaç başka eşya ları va rd ı r. Bed e n i n duyu msa l
a l g ı l a m a ları hususunda old u ğ u gibi b u rada d a a m a ç her şeyde n
e l i n i eteğ i n i çekmek deği l, bağ lanma h a l i n e d a h a az ka p ı l m a kt ı r.
Servet ed i n meyi ya da l ü ks eşya l a ra sa h i p o l m ayı yasaklaya n b i r
k u r a l yoktur. Kon u ya l n ızca, b u m a d d i va r l ı k l a r l a ku rd u ğ unuz i l iş­
kiyle i l g i l id i r. işin aslı servet sa h i bi olmak g e l e neksel ba kışa göre
iyi ka r m a n ı n bir işa reti olabi l i r. Ka rmanızın mevkii ne o l u rsa olsun,
maddi varlıklar, cömert l i k ves i l esiyle başka l a rı n a ya rd ı m etmeniz
için bir fı rsat olabi l i r.

65
Budizm 7 0 7

"Nitekim Sekizli Yol bir öz-dönüşüm yoludur: zihinsel, duygusal ve

ahlaki bir yeniden yapılanmadır; kişiyi bencil ve kısıtlı hedeflerden,
bütünleurneye götüren olasılıklar ve fırsatlar ufkuna yöneltir."

-Budist bilgin Damien Keown

Doğ ru geçim yolu, sizd e n iş kon u su ndaki seçi m leri n ize ba k­

man ızı ve yed i ğ i n iz aşı sofra n ıza, başka insa n l a ra ya da ca n l ı l a ra
za ra r vererek mi, yoksa k i mseye za ra r vermeden m i koyd u ğ u nu­
za ka ra r vermenizi ister. Hatta za ra r verme m e n i n d e ötesinde bir
a d ı m daha ata r ve başka l a r ı n a ya rd ı m eden işler ya pman ızı teşvik
eder. Sizi, o n u rl u ve şerefl i bir hayat yaşa maya davet eder.

Bug ü n ü n çal ı şma h ayatı bakı m ı ndan düşü n ü ld ü ğ ü nd e, doğru

geçim yol u kavra m ı bazı kafa ka rı ş ı k l ı kianna neden olabi l i r. Za ra r­
sızl ığı, s u l h u ve başka l a rı n ı i ncitmemeyi teşvik eden faa l iyetlerle
meşg u l o l m a k istiyors u n u z. Peki, ba rmen l i kte doğru geçi m yol u
i l kesi uyg u la n a b i l i r m i ? B u ta m a m e n size bağ l ı d ı r. Mesleğ i n iz me­
d itasyon uyg u lamaları n ızı nasıl etkil iyor? Ya rd ı m c ı m ı oluyor, yok­
sa a ksatıyo r m u ? Hem zararsızi i ğ ı p rati k ed i p h e m de petrol ara­
ya bi l i r m i s i n iz? N ü kleer s i l a h l a rl a ça l ı ş ı p, ken d i n iz ve başka ları için
h uzuru koruya b i l i r m i s i n iz? Doğ ru geçim yol u sizden mesleğ i n izi
i n celemen izi ister. Ça l ı ş m a za m a n ı n ızı, enerj i n izi ve çaban ızı, dün­
yadaki huzur ve iyi l i k a d ı na sa rf edebi l i r m i s i n iz?

Buda'n ı n, hiçbir sava ş ı n a d i l bir savaş olmad ı ğ ı n ı d ü ş ü ndüğü­

n ü de b u rada ekleye l i m . Dolayı sıyla askeri b i r meslek doğru geçim
yol u o l a ra k d ü ş ü n ü l e m ez. Ş i d d et i çeren ed i m l e r B u d a'n ı n öğ retisi­
ne açı kça ters düşmekted i r.

66
DOG RU ÇABA, DOGRU FARKI N DALI K,
DOG RU KON SANTRASYON

Meditasyon Adım ları

S o n ra ki üç disiplin i n ta m a m ı zi h i nsel d i r ve m editasyon uyg u lama­
l a rıyla d i rekt i li ş ki l i d i r.

DOGR U ÇABA
Bu p rati k bir nebze çaba g e re kti rdiği içi n u yg u n derecede ça ba
h a rca d ı ğ ı n ızdan e m i n o l m a n ız gerekir ki bu da, aşırı tem be l l i kle,
aşı rıya kaçm a n ı n a rasında b i r yere uyg u n d üşer. Doğru çaba ayn ı
za m a n d a uyg u nsuz tutu m l a rd a n ve davra n ı ş l a rd a n da ku rtu l ma k
a n l a m ı n a gelir. Atı l y a da kötü cü l d üşünceler a kl ı n ıza geldiğinde,
yaşa n a n anda ola n l a ra d i kkati n izi vereb i l m e k i ç i n gerekli d üzeyde
ça bayı h a rcamal ısı n ız.

B u d a'n ı n ayd ı n l a n m a fa rkı n d a l ı ğ ı n a u la ş m a k için harca d ı ğ ı

büyü k ça bayı hatı rlayı n . Ma ra'n ı n ord u l a rı i ç i n d e otu ruyord u ve
son u ç l a n d ı rmak üzere yola ç ı ktığı şeyi son u ç l a n d ı ra n a kadar ye­
ri n d e n k ı m ı ldamad ı . Med itasyon s ı rasında h u z u rsuz h i ssed ip yeri­
n izde d u ramad ı ğ ı n ızda, ka ra r ı n ızı yenilernek i ç i n tüm d i n g i n l iğiyle
otu ra n Buda'yı düşünebi l i rs i n iz. Buda'n ı n öğ reti lerinden ya rarlan­
m a k i ç i n çaba harca n m a l ı d ı r. B u n u n kestirme b i r yol u d a yoktu r.

DOGRU FARKI NDALlK

Doğ ru fa rkında l ı k, b i r doğru kon santrasyon tem e l i g e re ktirir. Fa r­
kı nda l ı k med itasyo n u n u (vipassana) yapa rken va ro l u ş u n üç işa­
ret i n i d o ğ rudan deneyi m lersi n iz. Nefes a l ı p veri ş i n ize ya da be­
d e n i n izdeki duyu m ların yü kse l i p a l ça l m a s ı n a d i k kati n izi vererek
geçici l i k (an icca) deneyi m i n i doğrudan yaşarsın ız. Zi h n i n izin acı
veren h i kayelerle nasıl meşg u l olduğunu ya d a kayı p l a rı ve yok-

67
Budizm 7 0 7

s u n l u kl a r ı sa ptad ı ğ ı n ı g ö rd ü ğ ü n üzde doğ r u d a n b i r ıst ı ra p (d u kk­

ha) tecrü besi yaşa rsın ız.

Uyg u la ma l a rı ya ptı kça ve zi h n i niz konsantra syon kaza n ı p, can­

lı o l m a n ı n fenomonoloj i k e n e rj i le ri n i yaşaya ra k anda ka l d ı kça, be­
n i n yokl u ğ u n u (anatta) doğ r u d a n deneyi m l ersin iz. Bu kim ve kim
meditasyon ya pıyor? Fa rkı n d a l ı ğ ı, ben ve benim tan ı m lamaları
o l m a ksızı n deneyi m l ersi n iz. B u med itasyon uyg u l a ması, sizi sam­
sa ra'da tutan bağ l a n m a p ra n g a l a r ı n ı aşınd ı ra b i l i r ve ayn ı za manda
bilgeliğe -olayların g e rçek d o ğ a s ı n ı berra k bir şeki lde görmeye­
terfi etti rebi l i r. Med itasyon, nedensel l i k zi n c i ri n i ya da B uda'n ı n
bağ ı m sız kökü n faa l iyeti o l a ra k a d l a n d ı rd ı ğ ı şeyi deneyi m iemek
için bir a l a n ta n ı r.

Doğ ru fa rkında l ı k, h ayat ı n ızı, yaşad ı ğ ı n ız anda yaşa mak ve

ya ptığ ı n ız her şeyi fa rkı nda l ı kl a ya pmak demektir. Yemek yed iği­
nizde yem e k yersi niz. Ka p kaca ğ ı yı kad ı ğ ı n ızda kap kacağı yıkar­
s ı n ız. Kita p okuduğ u n uzda kita p okursu n uz. A ra bayı s ü rerken de
d i kkati nizi a ra bayı s ü r m eye ver i rsi n iz (Ne kavra m a ma!)

Farkındalık, Buda'nın özüdür. Anın içine derinine nüfuz ettiğiniz­

de, siz de yaşayan bir Buda olursunuz. Gerçekliğin doğasım görür­
sünüz ve bu içgörü sizi ıstıraptan ve keşmekeşten kurtarır.

-Thich Nhat Hanh

Doğ r u fa rkı nda l ı k d i kkati n izi g e lecekten çekmen izi ister, özel­
l i kle d e b u geleceğe yön e l e n d i k kat, kayg ı form u n u a l ıyorsa. Doğ­
ru fa rkı n d a l ı k sizden d i kkat i n izi geçmişten de k u rta rman ızı ister,
özel l i k l e bu geçm işe yön e l i k d i kkat, pişma n l ı k form u n u a l ıyorsa.
Di kkati n izi gelecek ve geçm i şten ku rta rd ı ğ ı n ızda, o a rtı k, ana yö­
n e l i r.

68
 Doğru Çaba, Doğru Farkmdal1k, Doğru Konsan trasyon

B uda, d üşüncele ri n i, d uyu m l a rı n ı, bedens el fon ksiyo n l a rı n ı ve

zi h n i n i gözlemlerken doğru fa rkı ndal i ğ ı d e n eyi m l iyord u. Fa rkı n ­
d a l ığ ı n a n a hta rı, zi h n i deneyi m i n izin içeri ğ i n i, i y i y a d a kötü, iste­
nen ya da istenmeyen, doğru ya da ya n l ı ş b i çi m i n d e ya rg ı l a m a ­
m a kt ı r. Doğ ru fa rkı ndal ı k v e doğru ça ba b i rl i kte ça l ı ş ı r. Doğ ru çaba
o l m a d a n doğru fa rkında l ı k o l maz çünkü fa r k ı n d a l ı k çaba n ı n uy­
g u n b i r dereces i n i gerektirir. Fa rkında l ı k o l m a d a n da çaba boşa d ı r.

D ü ş ü nceleri n iz ve ed i m l e ri n izin fa rkı n d a o l d u ğ u n u zda, g ü n l ü k

h ayatı n ız ı n etik i d a resi d e m ü m kü n o l u r. B u d a b i lgelikle bağ lan­
t ı l ıd ı r. Yaşad ı ğ ı n ız doğrudan deneyi m l e, hangi ed i m l erin beceri l i
o l u p m ut l u l uğa göt ü rd ü ğ ü n ü, hangi ed i m l e r i n beceriden yoks u n
o l u p ı stı ra ba göt ü rd ü ğ ü n ü fa rk edersin iz. B u s ü reç g ö rg ü ld ü r; ya n i
o n u g e rçek zama n l ı şeki lde, a n b e an test edebi l i rs i n iz.

DOGRU KONSANTRASYON
Yol boyu nca i lerleme, med itasyo n u gerekli k ı l a r. Z i h n i n iz hasm ı n ız
değil, m üttefi ki n iz o l m a l ı d ı r. Buda med itasyo n u ken d i icat etmedi;
b u tek n i kler onun yaşa d ı ğ ı za m a n l a rda ve o n d a n önceki binlerce
yı l boyu nca uyg u l a n ıyord u (ancak fa rkı n da l ı k m etod u Buda'n ı n
icad ı d ı r) . Buda, çileci öğ retmen leri n i n ya n ı n d ayken d e ri n samad h i
( konsa ntrasyon) h a l i n e u l a ş m ı ştı.

B u t ra n s benzeri h a l ler bütü n üyle derin o l m a la r ı n a rağ men,

med ita syon biti m i n d e Buda'yı hep sa msa ra'd a b ı ra ktı l a r. Bu tek
nokta lı yoğ u n meditasyo n u n diğer riski ise, daha ve daha fazla u lvi
deneyi m i isteten g izli bir özle m i teşvik etm e s i o l d u . B u bakı mdan
b u tra n s h a l l eri gerçekl i kten özg ü rleşmeyi d eğ i l, o n d a n kaçışı do­
ğ u rd u . Konsa ntrasyon zi h i n terbiyesi için önemli b i r tem e l oluşt u r­
m a k l a beraber Buda'n ı n a ra d ı ğ ı m utlak çöz ü m o l m a d ı . Sekizl i Asi l
Yol d o ğ ru konsa ntrasyona e k olara k doğru fa rkı ndal ı k ve doğru
ça bayı d a ka psa r. Fa rkı nda l ı k, va rl ı kların geçici l i ğ i n e en doğrudan
tem a s eden yönterndi ve Buda'n ı n kend i uya n ı ş ı n ı fa rk etmesine
ya rd ı m c ı oldu.

69
Budizm 1 0 1

Doğ ru konsantra syon do ğr u fa rkında l ı k i ç i n ö n e m l i b i r temel­

d i r. Konsa ntrasyo n u n doğru for m l a r ı n ı uyg u laya ra k daha fazla far­
kında l ı k sağlarsın ız. N efese yoğ u n laşmak, doğru konsantrasyon
için ku l l a n ı la n bir tek n i kt i r.

Örneğ i n netesi n izi i ç i n ize çekme ve n etesin izi d ışarı verme

duyu m l a r ı n ı n fa rkı n d a o l a ra k d i k kati n izi sol u k a l ıp verişin ize çe­
virebi l i rs i n iz. Eğer d i kkat i n iz d üş ü nceler, i m aj l a r ya da d uyg u l a rla
dağ ı l ı rsa, yeniden nefes a l ıp verişi n ize odak l a n a ra k d i kkat i n izi geri
a l a bi l i rs i n iz. Di kkati n i z g e l eceğe g ider ya da geçmişte sürü klen­
meye başlarsa da, yine o an n efes a l ıp verişin ize d i kkat kesilebi­
l i r, kend i n izi bu fa ntezilerd e n ve a n ı lard a n ku rta ra b i l i rs i n iz. Bu
ta rz med itasyon tek n o kta l ı o l a ra k adland ı rı l ı r ç ü n kü odağ ı n ız tek
bir n o kta d a d ı r ve siz o n o ktaya geri dönmeye d eva m edersin iz.
Doğ ru kon sa ntrasyo n u uyg u layarak a n ı n fa rkı n d a l ı ğ ı n ı yaşayabi­
l i rs i n iz. Doğru konsantrasyon, d oğ r u fa rkı n d a l i ğ ı d estekler. Doğ ru
çabayla b i r l i kte, Sekiz Aşa m a l ı Yol ' u n sama d h i ( m ed itasyon) olara k
b i l i nen ü ç öğes i n i o l u şt u r u r l a r.

70
BEŞ ÖGRETi
Ahlaki Yaşama Rehberleri

B u d a'n ı n öğ retileri özünde, d ü nyada a h l a k l ı yaşa m a k için bir yö­

nerge s u n a r. B i l g e l i k kaza n maya ça l ı şarak, ken d i n ize, başka i n ­
sa n l a ra v e tüm gezegene verd i ğ i n iz za ra rı m i n i m ize eders i n iz.
Med itasyo n u ben i mseyerek, her g ü n kü kaos u n ve bel i rsizl ikle bil­
m eceye dönmüş bir d ü nya n ı n orta yeri n d e h uzu r b u l ma k için b i r
yol tutarsın ız. A h l a k l ı davra n ı ş med itasyo n u n v e b i l g e l i ğ i n b i r esa­
s ıd ı r fa kat s ı rf a h l a k l ı o l m a k a d ı n a ya da sosya l kontrol sağ l a m a k
a d ı n a a h laklı davra n mazs ı n ız. A h l a k l ı davra n ı rs ı n ız ç ü n kü b u n u n
sizi d a h a yü ksek m ut l u l uğa g ötü rd ü ğ ü n ü b i l i rs i n iz.
Bu beş ahlaki öğ reti (si la), On Emi r'le (ya l a n söyle meyeceksin,
ça l m ayaca ksın, ö l d ü rmeyeceksi n ve d iğerleri) k i m i a l a n l a rda ça kı­
ş ı r ve Altın Ku ra l ı d a (sa na ya p ı l ması n ı i ste m ed i ğ i n şeyi başkasına
ya p m a ) kapsa r. Sila'yı "a h l a kl ı l ı k" olara k çevi r m e k ka rışı k l ı k doğ u ­
ra bi l i r; b u yüzden etik kel i m esi d a h a iyi b i r seçi m o l a b i l i r. Uyg u ­
l a ma n ı n v e uya n ı ş yol u n u n esası eti k kavra m la rd ı r. O n l a r bir t ü r
a h la k i iffet d uyum uyla değ i l, gerekl i l i k b i l i nciyle yeri n e getiri l i r.
Beş Öğ reti ş u n l a rd ı r:

• Ca n i ıyı Yok Etme

• Çalma
• C i nsel istismar suçu işleme
• Ya lan söyleme
• Sa rhoş olma

B u bozu k ed i m lerden ka l a n döküntü l e r zi h n i n ken d i n i terbiye

etm e becerisini boza r. Buda beş si la'n ı n ya n ı n d a, bizi beş başka
boz u k davranış kon u s u n d a da uyarıyor, böylece boz u k davra­
n ı ş l i stesindeki maddeler ona çıkıyor. Kaçı n ı l m a s ı g e re ken bu on

71
Budizm 1 0 1

maddel i k l iste, beden i n izle ya p ı l ma ması gereke n l e r {öl d ü rme, ça l­

ma, cinsel l i k yaşarken za ra r verme), kon uşu rken ya p ı l maması ge­
reke n l e r {ya l a n söyleme, sözc ü k l eri kaba ve şiddetle ku l l a n ma, de­
d i kod u yapma, boş kon u ş ma) ve zi h i n l e ya p ı l m a ması gereken ler
{a rzu l a r içinde ken d i n i kaybetm e, nefrete ka p ı l m a ve ya n l ı ş bakış
açı l a r ı n a saplan ma) o l a ra k g r u p l a n ı r.

Pek çok Bud ist gelenekte yem i n etmek, bu beş si la uyg u lama­
sına {öl d ü rme, ça l ma, ya l a n söyleme, cinsel i sti s m a rda b u l u nma
ve sa rhoş olma) sad a katle bağ l a n d ı ğ ı n ızı gösterir. Amerika l ı Bu­
d i st öğ retmen Joseph Goldstei n bu eti k tal i matları plajdaki "Dik­
kat, G ü ç l ü Dip Akıntı l a rı " yaza n tabelaya benzetir. Buda bu uya rı
işaret i n i koya n ca n ku rta ra n, ö ğ reti ler de uya n ı ş yaşad ı ğ ı n ız bir ha­
yat s ü r m e şablonları d ı r.

72
CAN LIYI YOK ETME
i l k Öğreti

Sa b a h birini öld ü r ü p, öğ len konsa ntrasyon ve fa rkı n d a l ı kla medi­

tasyon ya pmak zord u r.
Yaşaya n her ca n l ı ken d i h ayatta ka h m ı n ı ve ken d i n e özg ü m ut­
l u l u ğ u n u a ra r. Bu öğ reti sizden, davra n ı şta b u l u n u rken b u n u d ü ­
ş ü n m e n izi ister. H ayat ı n kutsa l l ı ğı n a sayg ı i ster. Başka l a rına zara r
verecek, fela kete s ü rü kl eyecek şeyler ya p m a . Ahirnsa (za ra r ver­
m e m e) uyg u laması b u d u r. Öldü rme, sa katla m a ya da sa l d ı rm a .
Yen i d e n doğuşa i n a n a n B u d i stler zara r verd i ğ i n iz ca n l ı n ı n önceki
hayatı n ııda an n e n iz olabileceğ i n e d i kkat çekerler. Zara r verme­
m e k a kl a da uyg u n d u r çü n kü za ra r vermeye aya r l ı b i r zihin h a l i n i n
size d e za ra rı olacaktır.

Buda Doğası
Buda hissi olan tüm varlıkların Buda doğası taşıdıklarını ve te­
melinde iyi olarak düşünüleceklerini anlattı. Buda doğası uyanış
potansiyelidir. Buda, ne yapmış olurlarsa olsunlar ya da dış görü­
nüşleri ne olursa olsun herkesin Buda-doğasına sahip olduğunu
öğretti.

i nsan türü söz kon u suysa ana hatlar a ç ı kça bel l i d i r fa kat h ay­
va n l a r a l e m i ne g e l d i ğ i m izde d i k kate a l ı n m a s ı g e reken h u s u s l a r
d a h a karmaşıkla ş ı r. B i r sivrisi neği ö l d ü r m e k uyg u n m u ? Peki ya
o sivrisinek sıtma taşıyorsa ? Teh l i keli b i r hayva n d a n kendin izi ko­
ruya b i l i r misin iz? Peki ta rl a l a r s ü rü l ü rke n h e ba o l a n böcekler ve
sol u c a n l a r ne olacak? Ta r l a l a r sürü l ü rke n böcekleri n yaşad ı k l a rı
h a bitat mahva l d u ğ u nda Siddarta'n ı n yaşa d ı ğ ı üzü ntüyü hatı rl ıyor

73
Budizm 1 0 1

m u s u n uz? Tü m öğ reti l e rd e o l d u ğ u g i b i esas o l a n n iyetti r. Kasti

olarak zarar vermek, b i l m ed e n za ra r vermekten fa rkl ı d ı r çünkü
kasten ya p ı l a n şeyde fa rkl ı b i r zi h i n hali va rd ı r ve bu yüzden de
fa rkl ı ka r m i k son uçlar doğ u r u r.

Ancak işler iyice ka rmaşıklaşıyor. Peki, g eyi k avla rsa n ız d u r u m

ne o l u r? B u n u n bir h ayva n ı kasten öldürmek o l d u ğ u kes i n fa kat
Birleşik Devletler' i n bazı bölgelerinde geyi k pop ü l a syon u o kadar
yoğ u n ki çoğ u otoyo l l a rd a ca n veriyor, bi rçoğ u n u n da a rabalara
ve i n sa n l a ra za ra rı o l u yor. Peki, h a n g i eylem d a h a az zara ra yol
açıyor? Ya hayat ta rzları bel l i b i r sayg ı içinde h ayva n l a rı avlamak
ve o n l a rı besi n, ısınma ve a l et i ç i n ku l la n m a k o l a n Eski molar gibi
yaşaya n Amerika l ı yerl i l erin, d u ru m u ne olaca k? Bu insanların
uya n ı ş ı engellenmiş d u ru md a m ı ? El bette ki hayı r, b u rada çı ka rta­
bileceğ i n iz sonuç "ku ra l l a rı n" o l m ayışı ve ku ra l l a ra bağ lanmamak
gerektiğ i d i r (sizi uya n ı şta n uza kl a şt ı ra n esasında b u d u r) .

Ne kad a r çabalarsa n ız ça b a l ayı n, bir başka ca n l ıya za ra r ver­

meden hayat ı n ızı s ü rd ü rm e k i m ka n sız olabi l i r. Bu öğ reti sizi ca n l ı
hayat ı n a sayg ıyla ya klaşmaya, davra n ışları n ız kon u s u nda iyi liği ve
şefkati ö n d e tutmaya d avet eder. H a rekete g eçerken üç ateşi har­
laman ız, öze l l i kle nefrete, sald ı rg a n l ığa ve şiddete yönelmemeniz
kon u s u n d a sizi uyarır.

B u n u başa rmak i ç i n hayatl a ku rd u ğ u n u z i rti bat kon u s u nda

daha d ü ş ü neeli olmak ve g iyi m i n izd e, beslen m e n izd e ve d iğer tü­
keti m lerin izde hayva n ü r ü n leriyle n e kadar h aş ı r neşir old u ğ u n uza
d i kkat etm e k zoru nda ka l a b i l i rs i n iz. Büyük s ü r ü l e r h a l i nde ka pa l ı
yerlere h a psed i l m iş, ya l n ızca m ı s ı r yiyerek beslenen v e a ntibiyo­
tikler veri l e n büyükbaş h ayva n l a rı n eti n i yemekle, çimen yiyerek
kırlarda yuvarlanarak büyü m ü ş yaş l ı bir hayva n ı n etiyle besien­
rnek a ra s ı n d a za ra r vermek ba k ı m ı ndan göre l i fa rkl ı l ı kl a r olabi l i r.

i ntiha rı, kü rtaj ı ve ö l ü m ceza s ı n ı destekleyen çağdaş mesele­

lerde ise daha fazla açmazia ka rş ı l a ş ı l a b i l i r. B u rada yi n e deni lebi l i r

74
 Canlty1 Yok Etme

ki m utlak kura l l a r for mü l e e d i l emez ve siz uyg u n davra n ışı sezmek

i ç i n kend i öz b i l g i n izi ve b i l g e l i ğ i n izi ku l l a n ma l ıs ı n ız. Her bir ko­
n u n u n her i ki yön ü n e d a i r çeşit l i a rg ü m a n l a r ü reti l e bi l i r ve ayrıca,
Kato l i klerin Vatikan Ki l i sesi g i bi, pol iti ka g ü d ecek yerleşik, merkezi
b i r B u d ist otorite d e yokt u r.

75
ÇALMA VE CiNSELLiGi iSTiSMAR ETME
i kinci ve Üçüncü Öğretiler

Bu öğ reti, ya l n ızca som ut m a d d e l eri değil, soyut değerleri de, fi­

kir ya da za man g i bi, ça l ma m a kl a i l g i l i d i r. Başka l a r ı n a karşı bir cö­
mertl i k h i ssi gel işti rmeye ve b a ş ka l a r ı n ı n m a l ı n a m ü l kü n e de za ra r
vermemeye davet eder.

CÖMERTLi K
Sa h i p o l d u ğ u nuz şeyl e r, ya n ı ltıcı b i r katı ben l i k d uyu m u n u teşvi k
edeb i l i r, zi h n i n izde "ben" ve " be n i m" gibi düşü nceler doğ u rabi l i r.
Bu d u ru m u n eşya lar ve nesneler bedava bir şeki l d e elde ed i l med i­
ğinde o rtaya ç ı ktığı a ç ı kt ı r, a nca k aynı d u ru m cömertliğin eksi kliği
halinde d e o l u ş u r. Cöm e rtl i ğ i n eksikliği, başka l a rı ndan ayrı oldu­
ğ u m uza dair ya n ı ltıcı d uyu m u besler. Ayrıca b u öğ reti, açgözl ü l ü k
ateşine d e işaret eder. Açg özl ü l ü k sizi, sizi n ol maya n ı a l m aya gü­
d ü ler. Fa kat b u rada ba h sed i l e n sadece ça l m a k d eğ i l d i r. Size dü­
şen a d i l paydan daha fazla sı n ı i stem e h ı rsıd ı r. Batı l ı l a r bu konuda
d ü nya n ı n g e ri ka l a n ı n a g ö re ayrıca l ı kl ı ve hatta Batı'da bile bazıları
d iğerleri n e göre daha ayrıca l ı kl ı . B i rleşik Devletler'deki pek çok ço­
cuğ u n yeteri nce yiyecek yemeği yok ve buna rağ m e n "yiyebildiği­
niz kad a r yiyin" ta rzı a ç ı k büfe l e r çok popüler ve b u n l a r tek amacı
aç gözl ü l ü k ateşi n i besl e m e k olan eğlence biçi m le ri .

B e l k i b i r a ra ba n ı n arka s ı n d a şöyle bir yazıya rastla m ışsın ızd ı r:

"Sade yaşa ki başkaları da sade yaşayabilsin:' B u rada yine a ş ı rı düş­
kü n l ü k ve ta m yoksu n l u k a rası n d a ki orta yolda yü rü meyi hatı rlı­
yoruz. B u çağrı, sa h i p old u ğ u n uz h e r şeyi b ı rakmaya yöne l i k değ i l .
D a h a ziyad e, materya l d ü nyadaki eylem leri nizin tes i ri n i, kendini­
zi ve başka l a r ı n ı nas ı l etki l ed i ğ i n i d ü ş ü n meye b i r davet. Orta Yol
parasa l g üven l i k hissiyle de zıtla ş m az. N i hayetinde Buda da san-

76
 Çalma ve Cinselliği istismar Etme

g h a'n ı n maddi i htiyaçla rı n ı ka rşılamak zor u n d ayd ı ve ken d i l eri n i

Sekiz Aşam alı Asi l Yol'a a d a m ı ş olanlar i ç i n parklar, i badethaneler
ya pan, g ıda ve d i ğe r maddi kaynakları sağ l aya n kra l l a r ve s ı ra d a n
i n sa n l a rı n desteğ i n i kaza n a ra k b u n u başa rd ı .

Para v e Kaynaklar
Dünya Bankası verilerine göre dünya nüfusunun en zengin yüz­
de 1 6'lık kesimi dünya kaynaklarının yüzde 80'inini tüketiyor. En
yoksul yüzde 20 ise yüzde l , S'luk kısmını. Endüstrileşmiş varlıklı
toplumlar kozmetiğe, parfüme, eğlenceye, ilaçlara ve alkole, ayrıca
askeri harcamalara milyarlarca dolar harcıyor. Bu harcamalar ise
dünyada temel eğitime, suya, temizlik önlemlerine, sağlığa ve bes­
lenıneye ihtiyaç duyan ülkelere bu işler için harcanandan çok daha
fazla.

CiNSELLiGi iSTiSMAR ARACI YAPMA

C i n se l l i k güçlü b i r yaratımsal s ü reçtir ve isti s m a r ed i l d iğinde bü­
y ü k za rara yol aça b i l i r. Manevi topl u l u kl a r d a c i n sel l i ğ i n istis m a r
ed i l iş i n e bağ ı ş ı k l ı k kaza n m ı ş ya pı l ar d eğ i l le r; b u n u bize Kato l i k
Kilises i n i n skandal ları da a ç ı kça göstermekted i r. B u d ist ca m i a l a r­
da b i l e insanların cinsel l i k l e i l g i l i uyg u n s u z d u ru m l a ra d ü ştüğ ü
g ö rü l m üştür. Bu öğ reti sizi cinsel l i ğ i n g ü c ü n ü d ü ş ü n meye ve b u
kon uda, h e m ken d i niz hem de başka l a rı i ç i n sayg ı v e soru m l u ­
l u kla, d i kkatle davra n m aya davet eder. B u ö ğ reti, O n Emi r'de d e
benzer biçimde işa ret ed i l d i ğ i üzere, isti s m a r o l d u ğ u bariz cinsel­
lik b i ç i m lerinden kaçı n m a kon u s u nda kes i n kes b i r uya r ı d ı r. Ancak
c i n se l l iğ i n kuvveti n i n za ra r verici biçi m d e ku l l a n ı laca ğ ı hiçbi r şey
ya p ı l mamasını hatırlatması bağ lamı nda d a h a g e n i ş kapsa m l ı d ı r.
Pü riten kökleri n e rağmen Amerika Birleşik Devletleri kültü rü n d e
cinsel l i k çok fazla yer ka p l a r. Seks her yerde; rekla m l a rda, tel eviz-

77
Budizm 1 0 1

yon l a rda, videolarda v e fi l m l erd e. Porno end ü strisi m i lya r dolarl ı k

b i r end ü stri. Seks bağ ı m l ı l ığ ı g i d e rek büyüyen k l i n i k b i r problem.
Seks h e r yerde ve tıpkı M a ra kuvvetleriyle ça rpışan Buda g i bi siz
de, g ü n l ü k hayatta b u a l a n d a fa rkında l ı k g e l i şti rmeniz için size
meyd a n o kuyan olaylarla karşı l aşacaksın ız. Seks, a rzu ateş i n i n ta m
da orta s ı n a d üşer. Seks g i b i geçici b i r fenomende ka l ıcı b i r mut­
l u l u k arıyo rsan ız, h üsra n a u ğ r a maya mecbu rsu n uz. Buda, i nsafsız
bir ta rzla, i htirasın peşi n d e koşa ra k ka lıcı mutl u l u ğ u n b u l u nama­
yacağı n ı öğ retti.

Orta Yol ' u n tüm yön leri n d e o l d u ğ u gibi b u öğ reti de iffet tas­
la mayı ya da daha da i leri g i d e rek hayayı tem b i h l eyen öğütler
vermez. Tü m öğ reti lerd e o l d u ğ u g i b i bu öğ reti d e bir çağrıd ı r; cin­
sel l i k a l a n ı nda da fa rkı n d a l ı k i l o l m aya davett i r ki b u alanda b i l inçli
olmak zor l u bir kon u çü n kü c i n se l l i k, deri n l e re kök sa lan biyolo­
j i k b i r d ü rt ü m üzd ü r ve m edya tem e l l i kü ltürel koş u l l a n d ı rmalar­
la ka mçı l a n m a ktad ı r. B u öğ reti keza özel i l işkileri n iz içre, ahenkli,
güven l i ve zevkle bir a rada yü rüyen özgeci sevg iyi beslerneye bir
davett i r.

78
YALAN SÖYLEME VE SARHOŞ O LMA
Dördüncü ve Beşinci Öğretiler

Buda, d i l i b i r baltaya benzetti. Sözler başka l a r ı n ı ya ra laya b i l i r; söz­

l e r sizi yaralaya bi l i r, hatta ken d i n ize söyl ed i ğ i n iz sözler de size za­
ra r verebi l i r. Dörd ü ncü öğ reti şu dört hasta l ı kl ı davra n ı ş ı ka psıyo r;
ya l a n söylemek, ka ba kon u ş m a k, ded i kod u ya p m a k ve manasız,
boş kon uşmak.
B u öğreti, Sekiz Aşa m a l ı Asil Yol 'da sözü g eçen d üzg ü n kon u ş­
ma esa s ı n ı n benzerid i r. Yal a n söyleme, k i mseyi kötü leme, h içbir
şeki l d e sa hteka rl ı k ya pma, i kiyüzlüce kon u şma, ya l a n ı teşvik ede­
rek d estekleme, b i l g iyi ya n l ı ş s u n ma ve h a i n ce d ed i kodu ya pma.
H içbir şa rtta ve koşulda veya olan olayla rda, g e rçeğe karşı la kayt
o l m a . Ya ptığ ı n her şeyde doğrucu ol ve çevren e sevg i ve iyi l i k get i r.

Konuşmanın Beş Seyri

Buda kendisini izleyeniere konuşmanın beş seyrini öğretti. Buna
göre konuşmalar, "zamanlı ya da zamansız, hakiki ya da uydurma,
nazik ya da kaba, iyiyle ya da kötüyle ilişkili, iyilik fikriyle ya da
içsel bir nefret fikriyle yapılıyor" olabilir.

Sözl e r kuvvetlid i r ve b u radaki davet, sözc ü kleri kul lanma ko­

n u s u n d a fa rkı nda l ı kl ı ve b i l i n ç l i o l m a n ızd ı r. Ya l a n söylememenin
ya n ı s ı ra acı, eleşt i rel, öfke l i ve (kendi şa h s i d ü ş ü n celeri n izi de
ka psayacak şeki lde) kavgacı sözlerden kaçı n m a n ızı da teşvik eder.
Buda, ta kipçileri n i ded i kod u n u n verebileceğ i za ra r yüzü nden asla
d ed i ko d u ya pmamaya da teşv i k etti.

E n n i hayeti nde konuşmada d i kkate a l ı nacak şey, a n l a m l ı ko­

n u ş m a k ve boş ya da gereksiz konuşmalarla za m a n geçirmekten

79
Budizm 7 0 7

uza k d u rm a kt ı r. Kon u ş m a ka b i l iyeti m ü ke m m e l b i r ka pasited i r

v e m a a l esef hafife a l ı na b i l e n b i r değerd i r. Ç e n e ça l ı p dedikod u
ya p m a k ve boş kon u ş m a k yeri n e sessiz ka lsayd ı n ız her şey nasıl
saki n l e ş i rd i ? B u ikazla r kon u s u n d a gerekeni ya p m a n ı n doğal yol u
i s e i d ra k l i olmaktır. Zi h n i n iz ya l a n la, ten kitle, d e d i kod uyla ve za­
ma n ı n ızı boş kon u ş m a l a rl a g eçi rmekle b u l a n m ı ş olma dığ ında,
d i n le m e k için de bir a l a n açabi l i rs i n iz (ve u ma r ı m kon u ştuğunuz
kişiden g üzel sözler d uya rsı n ız!).

SARHOŞ OLMA
Bu öğ reti n i n b i r d izi yoru m u va r. Bir uçta, h e r t ü rden sarhoşl u k
verici maddeye, b i r kade h içkiye b i l e kesinkes yasak va r. Bazı öğ­
reticiler bu yasağa kafe i n ve tütü n ü de kata r. Diğer uçta ise, sa r­
hoş l u ğ u teti klemeye yetecek ve sonuçta kend i n i bozmaya sebep
olaca k d e recede maddeyi b ü nyeye a l mak yasa kt ı r. Diğer bir söy­
leyişle, eğer sarhoş old uysan ız, b i r beceri göstererek med itasyon
ya pmak zord u r.

J a po nya Zen ta p ı n a k l a r ı n d a k i Yen i Yı l kutl a m a l a rında sake iç­

mek bir gelenekti r. Tü m ö ğ ret i l e rd e olduğu g i b i b u rada da sadece
kurallan izlemek yeri n e g ö rg ü l -a m p i ri k, ken d i deneyi m i n ize da­
ya nan- b i r ya klaşım g östere bi l i rs i n iz. Vücud u n uza a l d ı ğ ı n ız her
bir m a d d e konusunda fa rkı n d a l ı k i l olma n ı n o rta yol sü recin izi
destekled i ğ i n i de göreceks i n iz. B u d a'n ı n uyarı s ı şöyle: "Öiçü l ü l ü­
ğ ü n ken d i s i de d a h i l o l m a k üzere, yaptığ ı n her şeyi ölçü l ü l ükle
ya p:'Ya n i k u ra l l a ra, s ı rf k u ra l l a ra uyma n ı n hatı rına bağ l a n m a . Çün­
kü bu d a b i r tür bağ l a n m ad ı r, özg ü rl ü ğ ü n ü e n g e l l eyen bir başka
hapisha n e d i r.

Medya, besin ler ve e ğ l ence d e, "sarhoş l u ğ u n" ve zeh i rlen me­

nin başka form ları o l a b i l i rler. Bu öğ reti tü keti m i n tüm biçi mleri
ka rş ı s ı n d a fa rkı nda l ı ğ ı n ız o l mas ı yl a i lg i l i . Böylesi bir tü ketim sizi
ıst ı raba mı götü rüyor, yoksa geçici bir ra hat l ı k mı sağ l ıyor, bunu
a n l a m a kla, geçici ra hatl a m a l a rı n, yen i yeni ıstı ra p bata k l ı kianna

80
 Yalan Söyleme ve Sarhoş Olma

d ü ş ü rd ü ğ ü n ü görmekle i l g i l i . Bu öğ reti, od a ğ ı m ıza açgözl ü l ü k

ateş i n i a l ma m ızı söyl üyor. Neden tü ketiyo rs u n ? Fa rkı nda l ı kla m ı
t ü ketiyors u n ? B u kad a r t ü ketmek zoru nda m ıs ı n ?

Eti k öğretiler, uya n ışı, şefkati v e b i l g e l i ğ i teşvik e d e n fa rkı n­

d a l ı k i l yaşam için b i r temel sağl ıyor. Bu ö ğ reti l e re "us l u kız" ya d a
"us l u d e l i ka n l ı " o l m a k için de ğil, bu öğ reti l e r i n ken d i içi ndeki d e ­
ğeri n i fa rk etmekten dolayı uyars ı n ız. Böyle d avra n m a k bilgel i kt i r
v e b u n u doğruda n deneyi m l eyerek a n la rs ı n ız. Za ra r vermeden
davra n ma k a n la m l ı d ı r ve uyg u laman ıza katkıda b u l u n u r. Ayrıca
etrafı n ızdaki d ü nyayı daha iyi bir yer ha l i n e g eti r i r.

81
SPiRiTÜEL GELiŞiME MAN i OLAN BEŞ KONU
Aydınlanma Yolundaki Engeller

Beş öğ retide ta n ı m l a n a n eyl e m l e r, gerçeğe uya n ı k bir hayat yaşa­

yıp b u n a göre uyg u l a m a l a r ya pa rken size engel o l a n l a r şeylerd i r
d iyebi l i riz. Buda, Beş Öğ retiye v e on za ra r l ı davra n ı şa ek olara k,
spi ritüel s ü reç önündeki beş m a n iyi de ta rt ı ş m ı şt ı r.
Bize m a n i olanlar:

1 . Şüphe
2. Arzu
3 . H u s u met
4. Ted i rg i n l i k ve Vicd a n Aza b ı
S. Üşe n g e n l i k v e Uyu ş u kl u k

Fa rkı n d a l i ğ ı ve med itasyo n u d eneyi mlerken zi h n i n izde oluşan

Beş M a n i n i n her biri n i fa rk edeceksin iz. Ya ptığ ı n ız şeyi n a n l a m l ı
o l u p o l m a d ı ğ ı n ı, buna değ i p d e ğ m ed iğinden ş ü p h e d uyacaksın ız.
Ya paca k b i r d o l u daha iyi i ş i n iz yok mu? B u rada böylece oturma­
n ı n ö n e m i ne? Ci nsel d ü ş l e r d e d a h i l olmak üzere tüm a rzu biçim­
leri, sizi med itasyon a m a c ı n ızda n ayırmak üzere bir a raya gelecek.
Hayatı n ızdaki i nsan l a r ve d u r u m l a r hakkında d ü ş ü n ü p d u ru rken
öfkeyl e, n efretle ve h u s u m et l e baş edeceks i n iz. H uzursuzl u k ve
ted i rg i n l i k baş gösterecek ve m e d itasyon m i n de ri n izden ka l kmak
isteyeceks i n iz. Uyu ş u kl u k ve üşengeçlik çökü nce uyku n uz gelecek
ve ken d i zi h n i nizi incelemektense ka lkıp televizyon izlemek iste­
yeceks i n iz.

SIZE MAN I OLANLARlN Ü STESI N DEN GELMEK

B u aya k bağ l a r ı n ı n her bi riyle a y r ı ayrı i l g i l e n i p üzeri n d e ça l ı ş ı l m a l ı .
Onlara yol d a d a h a da i l e riye g i d e rken ka rşılaştı ğ ı n ız l ütufl a r olara k

82
 Spiritüe/ Gelişime Mani Olan Beş Konu

da b a k ı l a b i l i r. Etkisizleşti ri l m e l eri için ise d o ğ ru çaba g erekir. Bu

d i re n ç l e ri kırmak için çaba sa rf etmel isin iz, tıpkı Bod h i Ağacı n ı n
a l t ı n d a M a ra'n ı n sa l d ı rı l a rıyla boğ uşan B u d a g i bi. O n l a r ı n h içbi ri n i
kişisel a l g ı la mayı n .

Kbema
Yirmi beş kitabı bulunan tanınmış Budist yazar Ayya Khema,
1979'da Sri Lanka'da bir Budist rahibe olarak onurlandırıldı ve ona
"güvenlik" anlamına gelen Khema ismi verildi. 1987 yılında Bu­
dizm tarihindeki ilk uluslararası kadın Budist rahipler konferansını
düzenledi ve konferans, dünya çapındaki ilk Budist kadınlar orga­
nizasyonu Sakyadhita'nın kurulmasıyla sonuçlandı. 1987 yılında
New York'ta Birleşik Devletler' e hitap eden ilk Budist Khema idi.

B u engel lere d o l a n ıp ka l ma m a k önem l i . O n l a rl a özdeşleşme­

yi n . O n l a rı herkes yaşar. Bu h isleri gözle m l eyip g özle m l eyemed iği­
n izi, o n l a r doğar ve g eçip g i d erlerken ya l n ızca izl e m e kte ka l ıp ka­
l a m a d ı ğ ı n ızı fa rk ed i n . Ayya Khema'n ı n When the lron Eagle Flies ta '

söyle d i ğ i g i bi, "Istı ra b ı n d u ru ş u ıstı rabın sona ermesi g e rçeği nden

kayn a k l a n maz. Istı rap çeke n i n bu h a l iyle va ro l u şu n u n sonianma­
sından kaynakla n ı r:'

83
DÖRT ÖLÇÜLEMEZLER
Sınırsız i kametgahlar

Bud izm'd e iyi l i k, a paçı k b i r e rd e m d i r ve bir h ayat sol u ğ u d u r. iyi l i k,

Brahma Viharas ya da S ı n ı rsız i ka m etgah l a r ve Dört Ölçü lemezler
olara k b i l i nen lerle cisi m leşi r. Dört Ölçülemezler; iyi l i k, şefkat, pay­
laşımcı sevi nç ve ölçü l ü l ü ğ ü kapsar. Bir a raya g e l d i kleri nde d uy­
gusal zekayı o l u şturd u kları da d üş ü n ü lebi l i r.

B u d a, kişi Dört A s i l Gerçek'i fa rk etti ğ i n d e b u n itel i klerin do­

ğal o l a r a k doğd uğ u n u a n l a d ı . B i r bakıma b u n itel i kler B u d ist bir
hayat yaşa m a n ı n son u ç l a rı yd ı l a r. I st ı ra b ı n n e d e n l e ri n i a n l ayıp,
o n u a ş m a yol la r ı n ı a ra d ı ğ ı n ızda b u n ite l i k l e r ken d i l e ri n i bel i rg i n
k ı l a b i l i r l e r. H e r b i ri n i n özü n d e k i ş i n i n kend i ken d isiyle iştiga l i n i n
ol m ayı ş ı b u l u n u r. " B e n , b a n a ve ben i m" i l e o l a n ta k ı nt ı l ı zi h i n­
sel meşg u l iyetlerin izi sona e rd i re b i l d i ğ i n izde, başka l a r ı n a iyi l i k,
şefkat for m unda ayı ra b i l eceğ i n iz ve o n l a r ı n g üzel ba htlarından
m u tl u l u k d uya b i l eceğ i n iz pek çok enerj i ka l ı r. A rt ı k koruyu p kol­
l ayaca ğ ı n ız b i r ben ka l ma d ı ğ ı nda, ölçü l ü l ü k yer l i yeri n i a l ı r ve
her d u ru m u dengeli ve s a k i n b i r biçimde göğ ü s l eyebi l i rs i n iz. B u
nite l i kl e r i n her b i ri n i n ken d i s i n e benzeyen a m a ken d i s i o l maya n
bi r "ya k ı n h a s m ı ': b i r d e ta m z ıd d ı o l a n b i r "uza k h a s m ı " va rd ı r.

iYi LiK (METTA)

Buda, "Sevg i n izi ve şefkati n izi sizden daha çok h a k edecek biri n i
b u l m a k i ç i n tüm evre n i a ra şt ı ra b i l i rsiniz a n c a k böyle bir k i ş i hiçbir
yerde b u l u n mayaca kt ı r. Siz d e evrendeki herkes kad a r kendi sev­
gi ve şefkati n izi hak eders i n iz;' d e r. iyi l i kle, kend i n iz, sevd i kleriniz,
size ya bancı olanlar ve hatta d ü ş m a n ların ız için b i l e hep g üven l i k,
h uzu r, iyi h a l ve özg ü r l ü k d oğ u ra n h isleri d i lers i n iz. iyi l i ğ i n ya kın

84
 Dört Ölçülemezler

h a s m ı , bend i l ikle g ü d ü lenen b i r şefkatti r. iyi l i ğ i n uza k hasmı ise

d ü ş m a n l ı ktır.

ŞEFKAT (KARUNA)
Karuna, ıstı raba korkmadan ta n ı kl ı k etme yeten eğ i d i r. O n u n l a b i r
açı k l ı k, fera h l ı k v e d i n g i n l i k taşıya ra k duyg ud a ş o l a b i l mektir. Şef­
kat, a nd a ola n ı fa rk etmeyi ve o n u ka l b i n d e b u l u n d u rm a gön ü l l ü ­
l ü ğ ü n ü g e rektirir. Tü m bütü n l üğ ü n üzle o a n d a b i r başkası n ı n ya­
n ı n d a o l u rsanız şefkat h a l i ndesiniz demekt i r. Şefkati n ya kın hasm ı
acı m a k ya da halden a n l a m a kt ı r. Şefkati n uza k h a s m ı ise zal i m l i ktir.

PAYLAŞIMCI SEVi NÇ (MUDiTA)

Mudita ya rgıdan ve kıya s l a m a ktan vazgeçmenizi g e re ktirir. Baş­
ka l a rı n ı n başarısı ve m u tl u l u klarıyla m u t l u o l m ayı, başkaları n ı n
m u tl u l u klarını ta kd i r etmeyi gerekti ri r. M u d ita kıska n ç l ı ğ ı n, çe­
kem e m e n i n, ca n atm a n ı n ve g ücenmen i n panze h rid i r; bunların
h epsi d e mud ita'n ı n uza k hası m l a rıd ı r. M u d ita egoist ol mayan,
bağ l a n m aya yer vermeyen iyi m serl i ktir. M u d ita, ka ra l a r bağ laya­
ra k d ü ş ü n meyi engellemek s u retiyle ka r u na'yı dengeler; ka runa
ise santimanta l l i ğ i ve bilg isiz iyi m serl i kten kaçı n m a k s u retiyle mu­
dita'yı d e ngeler. M u d ita'n ı n ya k ı n hasmı taşkı n l ı k; b i r bağ lanma ve
biti ş m e h i ssiyle örtüşen hara retli bir zi h n i h a l d i r.

Ö LÇÜLÜLÜK (UPPEKHA)
Upekkha d i l i m ize gene l l i kle "ö lçü l ü l ü k" o l a ra k çevri l i r. Bu çevi ri,
söz kon u su ölçü l ü l ü k h a l i n i n önem l i bir yön ü n ü de ya ka lar ki bu
her t ü r l ü koşulda, en zo rlayıc ı şa rtlarda b i l e d i n g i n, sakin ka labil­
mekt i r. Upekkha "i l g i " olara k da tercüme ed i le bi l i r ve bu i l g i acı l ı
b i r d u ru m dayken nasıl d i n g i n ka l ı nacağ ıyla bağ l a ntı l ı d ı r. Ya n i b i r
şeyle i l g i lend iğinizde o şeyi n kendisine, o n a d a i r size acı veren
ken d i h i kayen izden daha çok d i kkat kes i l i rs i n iz. Ölçü l ü l ü k, her

85
Budizm 1 0 1

b i r d u r u m a b i lgece b i r ka b u l getirir. Kayıtsızl ı k, ölçü l ü l ü ğ ü n ya k ı n

hasm ı d ı r. Ölçü l ü l ü k ya l n ız, s i z i b u noktaya geti ren tatsızl ı kta n ay­
rışmak demek değ i l d i r, o l a n ı biteni net b i r şeki lde görmektir. Şid­
detle a rzulama ve sarı l m a yol u yl a bağ l a n m a k da ölçü l ü l ü ğ ü n uza k
has ı m f a n d ı r.

86
KARMA
Soru m l u l uğun Doğası

Karma Budizm1n temel kavramlardan biridir. Karmanın anlamını ve

içeriğini doğru kavramak Buda'n ı n öğretileri n i n özgü rleşti rici potan­
siyelini a n lamanıza yard ı m edecekti r. Karma, soru m l u l u kla -sorum­
l u l u k a l mak ve bir şeyin diğerini nasıl etkilediğini anlamakla- ilgilidir.

KARMAYLA iLGiLi BiLiNDiK YANLlŞ ANLAŞI LMALAR

Karma Sanskritçede "fi i l " ya d a "ed i m" d e m e kt i r. Anca k edim kel i ­
mesi ta m olarak ka rmayı ka rş ı l a maz ç ü n kü karma, ed i m deni nce
basitçe a n laşılandan daha fazla mana taş ı r. Karm i k e d i m ler hem
h a reket ta rzları olabi l i r, hem d e d üşü nceler ve d u yg u l a r olabi l i r.

Ka rma Bud izm'i n en pop ü l e r kavra m l a r ı n d a n biri ve belki d e

en az a n laş ıla n ı d ı r. Ka rma üzeri ne düşü n m e n i n b i rçok yol u yerda­
m ı va r. Bir ta nesi "loka l " ka rma'd ı r: şimd i ki ed i m lerinizin (menta l
ola n l a r da dahil) gelecek deneyi m leri n iz üzeri n d e bir etkisi va rd ı r.
Diğeri ise "ırak" ka rma'd ı r: Bu hayatta ki ed i m le r, g e l ecek hayatta ki
d oğ u m la r üzeri nde bir etki ya pa rlar. Yen i d e n d oğ u m fi krine daya­
nan ı ra k karma elbette ki bug ü n Batı d ü nya s ı n d a k i çoğ u kişiye pek
ya ba n c ı gelebi l i r. B i l i m sel açıdan bakı l d ı ğ ı n d a yen i d e n doğ u m u n
b i r ka n ıtı yok ve B u d a da öğ reti lerinde l o ka l ka rma'ya d a h a fazla
v u rg u ya pıyor çünkü karma'n ı n önemini a n l a m a k için yen iden do­
ğ u m fi krine başvu rmaya gerek yok. Doğ r u d a n d e n eyi m i n iz loka l
karma'n ı n ça l ı ştığ ı n ı bel l i edebi l i r. Şimdi d ü ş ü n d ü ğ ü nüz daha son­
ra h issedeceğ i n izi etki leyecek. Ş i m d i ya pt ı ğ ı n ız, g e lecekte bel l i b i r
za m a n d a meyvesi n i verecek. Bu kon u, "Ne e kersen o n u biçers i n"
d iye ifade ed i len evrensel dengeden fa rkl ı d ı r ve fa kat en yayg ı n
ya n l ı ş a niaş ı l ma da bud u r.
Ka rma hakkı ndaki en yayg ı n ya n l ı ş ka n ı la r ı açı klaya l ı m .

87
Budizm 1 0 1

Yanlış Kanı: Karma Dışsal Bir Kuvvetten Gelen Misil lernedir

"On u n ka rması kötü" sözüyle b iris in in başına gelen u ğ u rsuzl u k­
lardan ba h sed i l d i ğ i n i k i m b i l i r kaç kez duym u ş s u n uzd u r. Batı'da
ka rma s ı k l ı kla "göze g öz dişe d iş" ya da m i s i l i e rn e kura l ı g i bi yo­
ru m l a n ı r: b i r başkasına çekt i rd i ğ i n iz neyse aynı şeki lde cezalandı­
rı l ı rs ı n ız. Fa kat böylece, karma'n ı n Bud ist a n l a m ı ya n l ı ş a n l a ş ı l m ı ş
o l u r. B u d a'n ı n öğretisi n e g öre, geçmiş hata l a r ı n bed e l i n i ödemez,
geçm işteki iyi ed i m l e ri n iz için d e ö d ü l lend i r i l m ezsi n iz; daha ziya­
de, siz, yapt1klarımz ya da yapmaya n iyetlend iklerin izsi n izd i r. Ko­
n uya ek o l a ra k, ka rma ken d i fi i l i erin izi n hayatı n ızı şeki l lendirdiği
bir sü reçti r.

S antideva
Santideva Hintli bir Mahayana keşişidir ve meşhur Nalanda Üni­
versitesi'nde çalışmış bir mekteplidir. Yedinci yüzyılın ikinci ya­
rısında doğmuştur ve bodhisattva'nın hayat tarzını öğretmesiyle
bilinir.

Buda ta n rısal bir kuvveti n va rl ı ğ ı n ı ta n ı madı, b u n d a n ötü rü de

ka rma, d ı şsal ve nesnel bir h ü kü m vericiyle i l i ş ki l e n d i ri l medi. San­
tideva'n ı n (yed inci ve sekizi nci yüzyı lda yaşa m ı ş B u d ist öğ retmen)
sözleriyle a kta ra l ı m : "Istı rap kişi n i n kendi ed i m i n i n bir son ucudur,
d ışsa l b i r kuvvetten gel e n b i r ceza d eğil... Bizle r ken d i yazg ı m ızın
yaza rla rıyız; ve son uçta yaza rl a r o l a ra k bizler... Özg ü rüz:'

Yanlış Kan ı : Karma Tü m Eylem leri içerir

Ka rma ya l n ızca maksat l ı edi m l e ri içeri r. Dolayı sıyla siz bir örü mce­
ğ i n üzeri n e ya n l ı ş l ı kla basa rsa n ız, karmayı çağ ı rmazs ı n ız. Kastı nız
olmadan örü mceği öld ü rd ü n üz fa kat ona za ra r verme n iyetinde
değ i l d i n iz.

88
 Karma

Ancak garaj ı n ızda yaşaya n o size göre l a n et ö rü m ceği öld ü r­

m eye d a h a önce ka ra r verd iyseniz ve pl a n l ı p rog ra m l ı garezi n izle
üzeri n e basıp o n u ezd iyseniz kin ve nefretl e d a l l a n ı p budakla n a n
ka r m i k a lt bağ ları da deneyi m l eyeceksin iz. Ka rmayı b i r a n ı n gele­
cekteki a n ları koş u l l a n d ı rması biçim iyle a n l a rsan ız, neden ve so­
n u ç bağ l a ntı l ı zinciri görebi l i rsin iz. Zi h n i n iz sa l d ı rg a n l ı kla b u l a n ­
d ı ğ ı n d a, b u n u n bel i rl i etki l eri olacakt ı r. Zi h n i n izde yer eden su l h
old u ğ u nda ise, b u n u n d a bel i rl i etkileri olacakt ı r. B u etki ken d i
zi h n i n izde olacak v e ken d i davranış ta rzı n ızı etki leyecek, bu d a
dolayısıyla başkalarına etki edecektir.

Ey keşişler, zihinsel bir istençtir, benim karma dediğim. İsteyen kişi

ki, bedeni, konuşması veyahut zihni vasıtasıyla edirnde bulunur.

-Buda

"iyi" ve "kötü" ka rma kavra m la r ı n ı b i r ken a ra b ı ra km a n ı n fay­

dası o l a b i l i r ç ü n kü ayrı m sadece kafa karı ş ı k l ı ğ ı ya rat ı r ve ya n l ı ş
ka n ı l a rı g üçlend i ri r. B u n u n yerine, bece ri l i v e becerisiz ed i m leri
d ü ş ü n ü n . Ed imlerin hem ha reket ta rzı nı, hem d e zi h i nsel edi m leri
(d ü ş ü n celer, d uyg u l a r ve zi h n i n ize angaje ettiğ i n iz ve besled i ğ i n iz
i m aj l a r) kapsad ı ğ ı n ı hatırla rsa n ız, bel i rl i ed i m lerin ya rarlı son uç­
l a ra g ötürd ü ğ ü n ü keşfeders i n iz; böyle o l u n ca siz d e kend i n izi iyi
h i ssede rsiniz etrafı n ızdakiler de.

Caddede yürü rken g ü l ü m serseniz ken d i n izi iyi h i sseders i n iz ve

etrafı n ızdaki ler de kend i n i iyi h i ssederler. Bu edi m beceriyle ya p ı l ­
m ı şt ı r (iyi ka rma). Bel i rl i ed i m lerin de za ra rl ı sonuçlara götü rd ü­
ğ ü n ü keşfedersin iz; ya n i siz kötü h issede rs i n iz ve etrafı n ızda kiler
de kötü h i ssederler. Bağ ı r ı p çağ ı r ı rsan ız, ten kitlerd e b u l u n u rsa n ı z
ve kö peği tekmelerseniz berbatl ı k h i sleri i ç i n d e kaybolaca ks ı n ı z,
sonra s ı nda pişma n l ı k gelecek ve etrafı n ızd a k i l e re de za ra r verici

89
Budizm 7 0 7

etki ya paca k. B u d a becerisiz e d i m d i r (kötü ka rma). H ı rs, nefret ve

hezeya n denen üç ateşl e davra n d ı ğ ı n ızda ed i m i n iz becerisizd i r;
b u n l a r ı n zıddı olan cömert l i k, iyi l i k ve bilgel i k l e davra n d ı ğ ı n ızda
ed i m i n iz beceri l i d i r.

ETi K BiR MERKEZ OLARAK KARMA

Bud izm'd e edim ler önem l i d i r. Bu nedenle d e karma, hayat ı n ızın
eti k p u s u l a s ı olara k iş görü r. Ka rma, karmaşık b i r kavra m d eğ i l d i r.
Öyle ki ş u kadar basitt i r: Ya ptığ ı n ız, söyled i ğ i n iz ve h issettiğ i n iz
her şeyi n b i r etkisi olaca k.

Edimlerin Etkileri
Bazı ka rma tü rleri n i n etki l e ri n i d e r h a l yaşarsın ız; bazı ka rm i k edim­
ler ise m eyveleri n i gelecekte verirler. Karma her şeyi n bir şeki lde
birbi riyle bağlantı l ı old u ğ u kavrayış ı n ı gösteri r.

Fakat ed i m leriniz g ü n l ü k etk i lerden çok d a h a fazlas ı n ı taşı r.

Ka rma d a i m i bir değ i ş i m s ü rec i d i r. Şu anda beceri l i ed i m leriniz
olu rsa, daha son raki ka r m a n ızı değiştirebi l i rs i n iz. Bud istler için
karmaya i n a n mak yol gösteren eti k b i r pusu lad ı r. B u n u n la birlik­
te geç m i ş e d i m leri n iz i ç i n kayg ı l a n mayın ve o n l a ra saplan mayı n.
Bug ü n ü n üzle i l g i l e n i n . A n d a yaşayı n ve a n ı d ö n ü ştürün. Böylece
geleceğ i de değişti rebi l i rs i n iz.

Budist gelenekte B u d i stler, h ayatlarını, beceri l i karma larını

fazi letler d o ğ u ra ra k g e n i şlet m e k s u retiyle yaşamayı ü stleni rler.
B u n u da, yiyecek rica eden B u d i st keşişlere yemek i kra m ederek,
manastı ra para ya rd ı m ı ya parak ve iyi fi i l ler eyl eyerek ya parlar. Ha­
yatı Budist ö ğ retilerine ve a h l a ki prensi pleri ne göre yaşad ı ğ ı n ızda,
erdeml eri otomatik olara k çoğa l t m a ve becerisiz ya d a yı kıcı kar­
man ızı s ı n ı rlama yol u nda o l u rs u n uz.

Ka rma ve yeniden d oğ u m l a i l g i l i nihai gerçek ne o l u rsa ol­

s u n, başka l a rına veri len zararı aza lta ra k yaşa nan, daha az bencil

90
 Karma

ve d a h a çok cömert o l m a k a rayışıyla s ü rd ü rü le n hayı r l ı bir hayata

b i r zararı dokuna maz (işin a s l ı a raştı rma l a r cömert kişilerin d a h a
m utl u o l d u ğ u n u gösteriyor) . Karmayla i l g i l i d i ğ e r b i r önemli h u s u s
ise, bütün ıstı ra b ı n ka rma n ı n s o n u c u ol mayı ş ı d ı r. Lokal koş u l l a r ı n
(örneğ i n yü ksek ateş v e vüc u d u n içindeki, v i ra l b i r enfeksiyon g i b i
d u r u m l a rın) ka rmayla h i ç b i r i lgisi yokt u r. Sadece derin bilgel i k
( p raj n a ) yol uylad ı r k i hangi ıstırapların g eç m i ş karmaya hangi leri­
nin lokal koş u l l a ra bağ l ı old u ğ u n u bileb i l i rs i n iz.

KARMA VE YEN iDEN DOGU M

Geleneksel Bud ist d ü nya görüşünde yaşa m l a r v e yeniden doğ u m ­
l a r a ra s ı ndaki devi n i m rastge l e b i r ha reket d eğ i l d i r; b u devi n i m l e r
ş i m d i ki hayatın ızdaki eylem leri n izle bel i rl e n i r. B u bağ l a mda sizle r
ken d i yaptı kları n ızı n va risi o l u rs u n uz. Peter H a rvey'i n Introducti­
on to Buddhism 'de bel i rtti ğ i g i bi, nefret ed i m lerinde b u l u n u rsanız
(cinayet, tecavüz, ensest ya da bedene za rar vermek g i bi şiddet
eyl e m leri) b i r cehennem hayatına yeniden doğarsın ız. Bu noktad a
yi n e, kasted i len ha rfiyen m i yoksa metaforik ceh e n n e m m i d i r so­
rusu o rtaya çı ka r. Düşmanca ve sa l d ı rg a n ca eylenen becerisiz ya
da bozu k eylemler kişiyi cehennemva ri b i r h a l e koya r.

B u d a'n ı n ayd ı n la n m a gecesinde 1 00.000 geçmiş yaşa m ı n ı ha­

t ı rlad ı ğ ı söylenir. Böylesi b i r ifade nas ı l yoru m l a n ı r? Buda'n ı n erken
d ö n e m öğretilerinde yen ide n değ u m a n e d e n l i kriti k bir önem
atfed i l iyor? Buda'n ı n yaşad ı ğ ı za ma n l a r ı n kad i m H i n d i stan'ı ndaki
kü ltüre l orta m, çeşitli ta n r ı l a r ve ta n rıça l a r b u l u n a n engin ve ren k l i
b i r evrendi. B u d a her ne kada r öğütleri n d e ta n r ı l a rd a n v e devalar­
d a n b a hsettiyse de onları a l ı ş ı lagelen ta n r ı l a r fi krindekine ta n n ­
l a ra benzer görmed i. Bu ta n r ı l a r da tıpkı i n sa n l a r g i bi sa msa raya
s ı k ı ş m ı şl a rd ı .

Yen i den doğ u m, bereketiyle gelen b i r m etaford u r. Batı l ı b i r

B u d i st o l m a k y a da Buda'n ı n öğ reti leri nden ya ra r l a n m a k i ç i n yen i ­
den d o ğ u ma i n a n m a k gerekli değ i l . B i r yön üyle ye niden doğ u m,

91
Budizm 1 0 1

b i r metafo r olara k ş i m d i v e b u ra d a deneyi m lenenler bakı m ı ndan

güçlü b i r kavra m. Öte ya n d a n Ti betli Budistler yen iden doğ u m
kavra m ı n ı h a rfiyen gerçek o l a ra k beni mser v e kü ltü rleri n i, inanç­
ları n ı ve ritüellerini bu olası l ı k üze r i n e ku rarlar.

Ölüler Kitabı
Tibet'in Ölüler Kitabı, ölüm süreciyle ilgili klasik Budist bilgeliğini
yansıtır. Budist evreni, ölümden ve doğumdan ne bekleneceğinin
ve bu sürece nasıl etki edilebileceğinin renkli tasvirini yapar. Bu ki­
tap ölüm ve ölme fikriyle başa çıkma konusunda Batı dünyası üze­
rinde etkili olmuştur.

i ster m etaforik ister g e rçek o l s u n, "yeniden d oğ u m" a s l ı nda

şimdiki h ayat ı m ızı n her a n ı n d a b u l u n u r. Sol u k a l ıp verd i ğ i n izde
nefesiniz b i r doğ u m ve ö l ü m d ö n g ü süne g i rer. Yaşa m ı n ız devam
ederken d ü ş ü n sel ve d u yg u sa l d ö n g ü l ere g i rers i n iz; her şey de­
va m l ı d eğ i ş mekted i r. O l u ş u n d ö n g ü s ü bud u r ve h ı rsla, nefretle ve
hezeya n l a karakterize old u ğ u nd a sonu gelmeyen ıstı rap döngü­
lerine götü r ü r. Budist uyg u l a m a n ı n a macı, hayatı n her anına sıza n
bu o l u ş d ö n g ü l erinden özg ü rl e ş m e kt i r.

92
B U D iZMDE YEN iDEN DOGU Ş KAVRAMI
B i r M u m Alevi Gibi

Eğer bir ben ve r u h yoksa a k l ı n ıza şu soru ta k ı l a b i l i r: Yeniden do­

ğuşu d eneyi mleyen ned i r? Ka rm ik meyve l e r d i ğ e r hayata nası l ta­
ş ı n a bi l i r? Yen iden d oğ u ma i na n a n lara göre " ben" ve "be n i m" ka l ı c ı
d eğ i l d i r a ncak menta l enerji, y a da Budistlerin söyled i ğ i kel i meyle
samskara, şahsi o l m aya n b i l i nç form u nd a d eva m eder. Misal, Ti­
bet l i B u d i stlerin yeniden doğd u ğ u na i n a n d ı kları enerj i budur.
A n c a k insan d oğ u m u değerli ve nad i r d iye d ü ş ü n ü l ecek o l u rsa,
i n s a n va rlığı evri l m eden önce bu evre n i n m i lya r l a rca yıl ne ya ptı ­
ğ ı n ı d a sorg u la n m aya başla n a b i l i r. Lineer za m a n a n layışına göre,
i n sa n l ı k tari h i n i n bir göz kı rpma s ü resi n e d e n k d üştü ğ ü jeoloj i k
zam a n l a r ı n eng i n l i ğ i d ü ş ü n ü l d ü ğ ü nde, i n sa n h ayat ı n ı n nadide
oluşu fi kri de biraz insan m erkezli ka l ıyor. Kon u yine bu fi kirleri
h a rfiyen kab u l etmeden B uda'n ı n öğ reti l e ri n d e n fayd a l a n ı p fay­
d a l a n m ayacağ ı m ız soru suna gel iyor. Ceva p ise şu; kes i n kes fayda­
l a n a bi l i riz.

Budist Zamanı Ne Kadar Sürer?

Buda'nın doksan bir zaman kalpa'sını hatırladığı söylenir. Bir kal­
pa müthiş fazla bir zaman dilimidir. Örneğin gökyüzüne yükselen
kilometrelerce bir dağ olsaydı ve bu dağ saf granitten yapılmış ol­
saydı ve bir kuşun ağzında taşıdığı ipek bez bu dağa yüzyılda bir
çarpsaydı, bir kalpa, bu çarpışla bu dağdan geriye bir şey kalmaya­
na kadar geçecek zaman olurdu.

Yen iden doğ u m fi kri n i her h a l ü ka rda hoş b u l uyor o l a b i l i rs i n iz.

B u d ist yeniden doğ u m fi kri, daha önced en a ş i n a old u ğ u n uz diğer
ree n ka rnasyon kavra m l a r ı n d a n fa rkl ı d ı r. B i r kişisel öz o l madığı için

93
Budizm 1 0 1

"sen" yen i d e n doğamazs ı n . B i r şeyler ileriye doğru taş ı n ı r a ncak bu

sizi n kişi l i ğ i n iz ya da "ru h u n uz" d eğ i l d i r. B u n u bir mum ışığı g i bi
d ü ş ü n e b i l i rs i n iz. B i r m u m ı ş ı ğ ı b i r d iğeri n i ya ka b i l i r. Alev diğer
m u ma "g eçer" fa kat kend i ndeki k i m l iğ i biricikt i r. Doğ u m ve yeni­
den doğ u m sistem i n d e kişi n i n i ç i n e doğa b i l eceği pek çok d ü nya
ve pek çok d u ru m -sonsuz d ü nya l a r ve yen ide n doğacağ ı sonsuz
d u r u m l a r- va rd ı r.

Bu d ö n g ü ler ister g e rçek d oğ u m la r olara k, i ster b i r sonraki

yaşa n a n an içine doğ u ş o l a ra k a n laşılsın lar, ya l n ızca i nsan va rl ı ğ ı
biçi m l i d oğ u m ları kapsa mazlar. H ayvan l ar, ru h l a r, ta n r ı l a r, tita nla r
ve cehen n emde yaşaya n l a r d a va rd ı r. Erken dönem B u d i stleri H i nt
kast siste m i n i reddettikleri için, yen iden doğ u m b i r ta n rıdan b i r
i nsana, b i r hayvan d an b i r ta n rıya h a reket biçi m i nd e d e olabi l i r.
Daha yü ksek b i r hayat form u n a u laşma tem i natı yoktu r. Her b i r
yaşam for m u ö l ü m le, b u yüzd e n d e yeniden doğ u m la ka rşı ka rşı­
yad ı r. Batı'daki çoğ u B u d i st b u a l e m leri ve for m l a rı m etaforik ya da
m itsel o l a ra k ka b u l ederler.

94
B U DiST KOZMOS
üç Alem

B u d i st kozmolojisine g ö re va roluşun ü ç alemi ya da t ü rü va rd ı r:

A rzu A l e m i, Form Alemi ve Form-Olmaya n A l e m . Bu a l e m ler med i­
tatif d eneyi m lerin ya da jhanaların (doğ ru konsantrasyo n l u medi­
tatif h a l ler) meyveleri o l a ra k d ü ş ü n ü lebi l i r. Üç aleme ka rş ı l ı k gelen
sekiz j h a n a va rd ı r. Arzu A l e m i ' ndeyseniz ilk med itatif hale henüz
u l a ş m a d ı nız demekt i r. Form Alemi birden d ö rd e kad a rki med itatif
h a l le re, Form-Ol mayan Alem ise en yüksek med itatif h a l l ere (beş­
ten sekize) karş ı l ı kt ı r.
A rzu Alemi H ayat Çarkı' n ı kapsa r ve ka rma, ı stı rap ve açgöz l ü ­
l ü k, n efret v e hezeya ndan ol uşan üç ateşi n ötes i n e g eçip N i rva na
ku rtu l u şuna u laşma motivasyo n u için güçlü b i r m etafo rd u r.

95
ALEM LER
Özell ikleri

Arzu A l e m i ' nde ken d is i içre her a n doğa bileceğ i n iz altı kategori
b u l u n u r. B u alemler b i r çem be r o l u ştururlar ve hiçbiri de bir di­
ğeri nden "daha üstün" d eğ i l d i r. Her an ona doğabi leceğ i n iz, an­
lık olan ve böyle a n l ı k olandan d a h a deva m l ı olan h a l l eri temsil
ederler. B u modelde beti m l e n e n a ltı alemden her bi ri, hayatınızın
herha n g i b i r ya da b i rçok noktas ı n d a deneyi m i eyecek o l d u ğ u n uz
bir h a l o l a ra k an laşı l a b i l i r. Çemberi n tam da m erkezinde, göbekte,
üç ateşi (kleshôlar) tem s i l eden üç hayva n va rd ı r:

• Aç g özl ü l ü k ya da a rzu h o rozla

• N efret ya da öfke yı l a n l a
• H ezeya n ya da b i l g isizl i k d o m uzla tem s i l ed i l i r.

Altı a l e m ş u n la rd ı r:

• Ta n rı a l e m i
• Kıskanç ta n r ı l a r ı n (tita n l a r) a lemi
• H ayva n alemi
• Aç h aya letler a l e m i
• Cehennem a l e m i
• i ns a n alemi

Sona u l aştı ğ ı n ııda b i r ta n r ı s a l b i r va rl ı k m ı yoksa aç bir hayalet

mi olaca ğ ı n ız büyü k ölçüde ka r m a n ıza, niyetierin ize ve eylem leri­
n ize bağ l ı d ı r. N i rva na ise b u a l e m ierin ötesinded i r.

Arzu A l e m i ' n i n böyle a d l a n d ı r ı l ma s ı n ı n sebebi, varl ıkların bu

alemde, nesneleri duyula rıyla a l g ı l a ma ları ve a rzu ed i l i rl i ğ i ve a rzu
ed ilemezl i ğ i deneyi m l e m elerid i r. A rzu, ıstıra b ı n köke n i d i r ve arzu

96
 Alemler

A l e m i ' n d e çok fazla ıstıra p va rd ı r. Form ve Form-O l m aya n alemler

ayn ı d e n eyi m lere m a ruz d eğ i l d i r.

Bhadra Kalpa
John Snelling'in yazdığı The Budist Handbook adlı kitaba göre, doğula­
bilecek en talihli çağ, bir Bhadra Kalpa'dır. Bir Bhadra Kalpa boyunca
en az 1000 Buda doğacaktır (320.000.000 yıllık bir periyod içinde).
Her bir Buda dharma'yı keşfedecek ve onu SOO ile 1500 yıl arasındaki
bir sürede her yerde öğretecektir, ta ki karanlık bir çağ çökene ve öğreti
kaybolana değin. İnsanlık şu anda bir Bhadra Kalpa içindedir.

Tanrı Alemi
Bir psikanalist ve Budist uyg u layıcı olan Mark E pstei n'a göre ta nrı
a lemi, "hasta lığa meyi l l i olmayan, m üzikten ve d a n stan keyif alan ve
en yü ksek yoğ u n l u kta deneyim ler olara k ortaya ç ı ktığı söylenebile­
cek, iştirak edenin haz tecrübesi içre çözü n d ü ğ ü ve sevi lenle kay­
naşara k ego sınırlarını geçici olara k sökü p att ı ğ ı bir varyantın engin
b i r versiyon unda i kamet eden süptil bed e n l i va rlıkların" alemidir.
"Diğer bir deyişle bu, iyi hissettiren fakat geçici olan bir haldir. Ta nrı
Alemi'nde yirmi a ltı kadar "konak" olabi l i r fakat b u rada kayıtsızl ığa
b i r eği l i m vard ı r. Eğer hayat haz ve m utl u l u ktan uçmakta n iba retse
aşkı n l ı k motivasyon u nereden gel iyor? Ayrıyeten bu a l e m kendine
d ön ü k olmaya hayli (bu rada bod h isattval a r yokt u r) meyi l lidir ve ıs­
tıra p, h e r ne kada r göze çarpan bir biçimde o l masa da, s ü rmektedi r.

Kıskanç Tanrılar (Titanlar) Alemi

Dr. E pstei n'a göre kıskanç tanrılar alemi, "bir h üs ra n ı n, bir d u ru m de­
ğişikliği n i n ya da yen i bir deneyi mle bağ la ntı n ı n ü stesi nden gelmek
için i htiyaç d uyulan enerjiyi temsil eder. B u rası ego n u n, idareni n ve
u ğ ra ş ı p didinmenin alemid i r. Kıskanç tan r ı l a r meditasyon uyg u la-

97
Budizm 1 0 1

manızı ego-g ü d ü rn l ü b i r yön e çekebilir ve bu d u ru m görünmez bir

teh l i ke, b i r tuzak oluştu rur. Uğ ra ş ı p didinmenin üstesinden, uğraşıp
didi nerek gelinemez. Diğer b i r söyleyişle, med itasyondan d uyulan
sevi ncin hep daha, d a h a fazla ol ması arzusu n u n tuzağ ına yakala­
nabi l i rsi n iz. Jhanalard a n b i ri n i n zevki ni tatmış ve zi h n i n iz şimdi bu
deneyi m i yen iden yaşamaya sabitlenmiş olabilir. Kıskanç tanrılar
bazen, i n sa n n itel ikleri n i ele geçirmiş ve bu n u g ü ç elde etmek için
ku llanan titanlar ya da savaşçı i b l isler (asu ra l a r) olara k tasvi r edi l i r.
Onlar daima fena bir ru h h a l i nd e d i rler, daima b i risine ya da birileri­
ne sıkı ntı çıkarırlar ve s ü k u n u ya da h uzuru temsil etmezler.

Hayvan Alemi
Hayva n Alemi'nde a rzuya ve içg ü d üye, öze l l i k l e c i n sel l i kle ve d u­
yu ların h azla rıyla i l g i l i o l a n içg ü d ü lere ya ka l a n ı rs ı n ız. B u rası fa r­
kında l ı ğ ı n olmadığı ve o l as ı l ı kl a t ü m ü de size çok ta n ı d ı k gelen
hal leri n a le m i d i r. Hayva n l a r b i l g isizl i k ka pa n ı n a d ü ş m ü şlerd i r ve
içg ü d üyle devi nen davra n ı ş l a rd a n kaçış yol l a rı yoktu r. Hayva n a le­
m i saf a rzu d u r ve a rzuyla g e l e n ı stı ra pla beze n i r.

"Bu hayatın nasıl da çabucak sonlanacağını unutmayasın, bir yaz

şimşeğinin çakışı ya da bir el sallayış gibi biter o. Şimdi dharma'yı
uygulamak için fırsatın var, başka hiçbir şeyle ziyan etme tek anını
dahi."

-Bilge, şair ve Tibet Budizmi'nin ileri

gelenlerinden Dilgo Khyentese Rinpoche

Genel B u d ist ba kış açısı n a g ö re hayva n l a r, iyi ka rma o l u ştur­

mak için yeterli fa rkı n d a l ı ğ a sa h i p değ i l lerd i r (bi l i nçli n iyetl i l i k
h a l i n i n eksi kliği sebebiyle). " B i r köpeğ i n Buda-doğası o l a b i l i r mi ?"­
sorusu B u d i stler a rası nda görüş ayrı l ığ ı na sebep o l a n b i r soru d u r.

98
 Alemler

Aç Hayaletler Alemi

Dörd ü n c ü a lem h uz u rsuz ru h l a rd ı r (pretalar). Aç haya l etler en i l ­

g i nç p reta form u d u r. A ç haya l etin i ğ n e d e l i ğ i kada r b i r a ğ z ı va rd ı r
v e koca b i r midesi va rd ı r ve böylece h i ç b i r za m a n d oymaz. Kü ç ü k
ağızl a rı ndan v e d a r boyu n l a rı ndan yeterli m i kta rd a bes i n a s l a g e ­
çemez, böyle o l u rsa da m üth i ş b i r a c ı h i ssed i l i r. Bu, a ş ı rı a rzu biçi­
m i n i a l a n açgözl ü l ü k ve h ı rs için b i r metafo rd u r.

Cehennem Alemi
Cehennem alemi korku, hatta paranoya seviyesine vara n korkuyla
karakterize edi lebil i r. Burası b u l unmak isteyeceğ iniz bir yer değildir.
Kon u cefa ve eziyet olduğu nda, erken dönem B u d istlerinin de herkes
gibi can l ı bir hayal g üçleri vard ı . Mecazen, sonsuzca kesilip biçilebi lir,
mütemadiyen yakıla bilir, dondurulabilir, yen ilebilir, dövülebilir ya da
sayısız biçimde eziyet görebil i r, son rasında da ölüp tekra r uyanara k
bunları tekrar tekrar yaşayabilirdi niz. Cehennemin bazı bölüm leri
berbat kabuslar, katlanılamaz algısal deneyim l e r ve korkunç imgeler
içerir. Cehennemde yerleşik olanlar nefreti ve d u kkha'n ı n nüfuz edi­
ci ve kendi kendini yiyip bitiren endişe halini sem bolize eder. Arzu
Alemi'nde on kada r cehennem vard ı r ve burada oturanlar acı ve ıs­
tıraptan kaçabilmek için her birinden geçmek zoru ndadı rlar. Kızg ı n
ateşte kalacağınız ( cehennem ierin sekiz tanesi) y a da soğu ktan buz
keseceği n iz (yine cehennemlerden sekiz tanesi) cehennemler ve par­
çalanacağınız veya can l ı canlı yeneceğiniz yerler vard ı r.

Üçü ncü alem i b l isti r (asu ra) ve bu raya öfke h ü kmeder. Anca k
Asya kıta s ı nda bu i b l isler m etafo r olara k görü l mediği d e o l u r. Kötü
ru h l a r y ı k ı m geti rir ya da fitne fesada yol aça r l a r.

Insan Alemi
Diğer ta rafta n ise, i n sa n a l e m i yaşa m a n ı n a rzu ed i l d i ğ i bir alem d i r.
Bu ra n ı n Budist kozmostaki h e r şeyin merkezi o l d u ğ u söylenebi l i r.
Ayd ı n l a n ma ve samsara'dan çıkmak için tek şa n s ı n ız i n san alemi

99
Budizm 1 0 1

içinde b u l u n u r. Yaşa d ı ğ ı n ız h e r a n , eylemleri n ize v e n iyetieri n ize

bağ l ı o l a ra k alem lerd e n herha n g i biri nde ola b i l i rs i n iz. Samsa ra'yı
bu deneyim alemierin sonsuz d ö n g üsü olara k da an layabi li riz. i n ­
s a n a l e m i kendi uya n ı ş ı n ı n toh u m u n u taş ı r.

H e r n e kadar i n sa n la r ı n h a l a çok olu msuz kişisel öze l l i kleri olsa

da, b i r aç hayalet, hayvan ya da cehennem va rl ı ğ ı n ı n hayat ı n ı n aşı­
rı o l u msuzlu klarından a r ı n m ı ş l a rd ı r. Burası ka rmanızın biteceği bir
hald i r. Yen iden dağ u ma h arfiye n i nanan B u d i stler, i nsan a l e m i n i
gelecekteki doğ u m ları etk i l eye b i l e n tek a l e m o l a ra k görürler.

FORM ALEMi
Form Alemi (rupa) ve i l g i l i med itatif ha l ler, "da h a i leri ta n rı lar" me­
taforu yol uyla anlaşı l a b i l i r. B u med itatif h a l l e r bed e n i n formuyla
bağ l a ntı ku rm a n ı n ka rş ı l ığ ı d ı rl a r ve vipassa na med itasyo n u n u n
temel i d i rler. Ayrıca i m g e l ern eyi içeren med itasyo n biçi m l e riyle de
i l g i l i d i rler.

Form Alemi j h a n a l a rı ş u n l a rd ı r:

• i nzivadan doğ a n esri m e ve keyif

• Konsa ntrasyo n d a n d oğ a n esrime ve keyif
• Keyifl i uyu m göste r m e k l e yaşa nan ölçü l ü l ü k ve fa rkında l ı k
• N e haz ne de a c ı o l d u ğ u nda yaşan a n ö l çü l ü l ü k ve fa rkın­
dalık

B u d a şöyle ded i : "Bedensel zevkten ken d i n i u s u lca çekip, be­

cerisiz zi h i nsel nite l i kten u za k tutu nca kişi, i l k j hana'ya g i rer ve
orada ka l ı r. i l k jhana ş u d u r: i nzivaya çeki l m e kten doğan, dolay­
sız d ü ş ü n ce ve değerl e n d i r m e n i n eşl i k ettiği esri m e ve keyif:' i l k
jhana b i r sonraki için tem e l o l u r. Buda b u n u, " Ko n sa ntrasyondan
doğan esrime ve keyif, d o l aysız d ü ş ü nce, değerl e n d i rmeden öz­
g ü rleşmiş fa rkı nda l ı ğ ı n birleşim i-içsel emn iyet" d iye açıklar. i ki nci
jhana ü ç ü n e ü n ü n yol u n u açar, " Derken esri m e n i n zayıfl a masıyla

1 00
 Alemler

kişi, ö l ç ü l ü, fa rkı nda ve uya n ı k ka l ı r, bed e n i n i ç i n deki h azzı sezer:'

Buda d ö rd ü ncü j h a na'yı ta n ı m l a maya şöyle d eva m eder; "Derken
h azzı n ve acı n ı n terkiyle o, ö l çü l ü l ü ğ ü n ve fa rkı n da l ı ğ ı n a rı l ı ğ ı n a
g i ri p o rada ka l ı r, n e h a z ne acı b u l u n u r. Otu r u r, arı v e ı ş ı k l ı bir fa r­
k ı n d a l ı kla bedene yayı l ı r:'

FORM OLMAYAN ALEM

En yü ksek jhanalara u l a ş m a k, Form Olmaya n Aleme (arupa) u laş­
m a ktı r. Siddhartha, öğretmenleri Alara Ka l a m a ve Ud ra ka Rama­
putra ile m editasyon yapa rken en yüksek j h a n a l a ra e rişti. Bu na­
d ide ve olağanüstü h a l l erde n geri dönd ü ğ ü nd e ise kend i n i yine
sa m s a rada buldu. B u yüzden d e, bu kon u m la r h e r n e kadar keyifl i
olsa l a r da özg ürleşmeyi tem s i l etmezler. N i rva n a med itasyonla gi­
rilen b i r hal değil, t ü m koş u l l u ve ya pı l a n m ı ş va ro l u şta n serbest
ka l m a kt ı r.

B u med itatif h a l l e r derin b i r konsantra syona d aya n ı r. Buda b u

med itasyon evreleri n i "form a l g ı lamaları n ı n bütü n üyle aşıl ması,
ve d i re n m e a l g ı l a rı n ı n kaybo l m a s ı n ı n buna eşl i k etmesi" olarak
ta n ı m la d ı . Pratiği yapa n ki m se "sonsuz uzay ı " deneyi m i eyecek ve
sonra s ı nda sonsuz uzayı aşarak "sonsuz b i l i n ç l i l iğe" g eçecektir.
Sonsuz bilinçliliği aşara k da " h i ç l i k boyutu n d a" olacakt ı r. Bu h i ç l i k
boyut u n u n kendisi de aşı l ı r v e med itasyo n u uyg u layan kişi "a l g ı ­
l a ma n ı n y a da a l g ı l a mayış ı n o l m a d ı ğ ı " boyutu d e n eyi m ler. Bu d u ­
ru m l a r beşle sekiz a rasındaki jhanalarla örtü ş ü r.

Form Olmaya n j h a n a l a r ş u n l a rd ı r:

• Sonsuz uzay
• Sonsuz b i l i n çl i l i k
• H içlik
• A l g ı laman ı n ya da a l g ı l a mayışın o l m a m a s ı

1 01
BAG I M LI KÖK
Oluşun Nedensel Döngüsü

Bağ ı m l ı kök Buda'n ı n öğ reti l e ri n i n en özg ü n ü ve esaslısıd ı r. l stı rabı

ve d u kkha'n ı n o her yere sinen hoşn utsuzl u ğ u n u d a i m i kılan sü­
reci ifa d e eder. Noa h Levi n e bağ ı m l ı kök s ü rec i n i Against the Stre­
am a d l ı kitabı nda örnekl e n d i r i r. S ü recin on i ki a d ı m ı şu n l a rd ı r: ( 1 )
bilgisizlik, (2) zihinsel biçimlendirmelere (ya n i d ü ş ü n celer, d uyg u l a r,
imgelere) ve onlar da (3) bilinçliliğe götü rür. B u ise (4) maddi formu
(ya n i b i l i ncinde olu nacak b i r şey) gerektirir ve o da (S ) altt duyu­
ma (zi h n i n diğer d uyu m u na ek o l a ra k bild i ğ i m iz a ltı d uyu) sa h i ptir
ve (6) bağlanttyt ü reten uya rıcıyı o l u şturur ve bağ l a ntı, d uyumsal
izlen i m l e ri doğ u rarak (7) hisleri (ya n i ya hoşa giden ya g itmeyen
ya da nötr o l a n l a rı) meyd a n a g etirir ki bu h i s l e r de (8) can atmayt
(h issi ya kova la mayı ya da o n u uza k tutmayı) ü reti r. Bu can ata ra k
istem ek ya da isteme m e k (9) stktea tutmaya (ya da itmeye) götü rür
ki bu (1 O) oluşu (ya n i d e n eyi m l e özdeşleşmeyi; o n u şa hsi a l mayı)
ü reti r. B u i se, doğumun (sı kıca t u t u ş u n etrafı nda form a l ma n ı n) yo­
l u n u açar ki ıst ı raba ya da h e r yere sinen hoşn utsuzl uğa götü rü r.
Şöyle b i r örnek d ü ş ü n ü n . B i r geçmiş ya da gelecek öykü sünde
kaybo l m u ş halde ( b i l g isizl i k) otomati k ad ı m l a rla caddede yürü­
yors u n uz. Bir ba r görü p " B i r b i ra iyi gider" (zi h n i biçimlendirme)
d iye d ü ş ü n üyors u n uz. Ba ra g i rm eye karar veri p içki ısmarla mayı
pla n l ıyors u n uz (bilinçl i l i k) . Ba ra doğru yü rüyorsu n uz. içerideyken
duyu m l a r ı n ız, şişeleri n d izi l i ş i n i n g ö rü ntüsüyle, koku larla ve ses­
lerle bağ l a ntı ku ruyor ( m a d d i form). Şişeye doku n m a hissini, bira­
n ı n tad ı n ı d ü ş ü n üyors u n uz ve s o n ra da kaç b i ra s i pa ri ş edeceğ i n izi
i m g e l iyors u n uz (altı d uyu). B i ra l a r iyi görün üyo r ve b u a rada viski
seçkis i n i d e fa rk ediyors u n uz (bağla ntı). Bu bağ l a ntı sizde hoş bir
d uyu m beklentisi (hisl er) d oğ u ruyo r. Bir s ü ra h i (yaklaşık 3 l itre)
b i ra ve b i r kadeh viski söyl e m eye ka ra r veriyorsu n uz (ca n atmak).

1 02
 Bağtmft Kök B

B i rayı ve viskiyi içiyor, sonra b i r viski d a h a söyl üyors u n uz, üste l i k

d e b u n u yeterince içti ğ i n izi b i lerek (sıkıca tutma, pençeye a l ma)
ya p ıyors u n uz. Sonra da böyle çok içip sa rhoşl u ğ a d ü ş mekten öyle
p i ş m a n ol uyors u n u z ki keşke ba ra hiç g i r meseyd i m d iyors u n u z
(oluş). Zayıfl ı ğ ı n ızda n dolayı kendi ken d i n izi payl ıyor; ken d i n izi
"kaybeden" biri olara k adia n d ı rıyors u n u z (doğ u m ) . Ve m ideniz de
sa n c ıyor (ıstırap).

i şte ka rma s ü reci n i n işleyişi. Bir an d iğ e r i n e öncü l ü k ed iyor.

Davra n ı ş, düşü nceler ve hisler hep birl i kte b i rbirleri n i biteviye b i r
sü reçte etkil iyor. E ğ e r fa rkı n d a l ı ğ ı nız yoksa, s ü reç ıst ı ra ba götü re­
cekt i r. Fa rkında o l m a k o l u ş d ö n g ü s ü n ü kırma, samsa radan çıkma
ve ı stı ra pta n sa kın ma fı rsat ı n ı veriyor.

KOZMOSU ANLAMLANDIRMAK
Deva l a r ister gerçek ister m etaforik o l a ra k d ü ş ü n ü l s ü n ler, Bu­
dizm'e renkli bir unsur kata rlar. Budizm'i n daha d ü nyevi biçi m i n e
zıtl ı k o l u şturan b a k ı ş açıs ı n ı Profesör Kev i n Tra i nor'u n S r i Lan ka'da
ta n rı Kata ragama'ya ta pı n ı l m a s ı n ı tasvi r eden sözleri nde b u l uyo­
ruz: " i badet eden ler, kavu rucu kurnda yuva r l a n m a k, ya nakları n ı,
d i l leri n i ve vücutla rı n ı n diğer bölgeleri n i ş i ş l e rl e ya da kanca larla
d e l m e k, ya nan kö m ü rlerin üzeri nde yürü m e k gibi çok çeşitli sert
fiziksel uyg u la m a l a r ya para k Kata ragama'n ı n l ütfu n u kaza n maya
ça l ı ş ı rl a r:' Da ha ya k ı n za m a n l a rda ortaya ç ı ka n bu ta rz i badet, "Ge­
leneksel Sri La n ka B u d izmi'ni temsil eden d uyu msal ve duyg u s a l
kısıtl a m a ideal lerinden" ziyade, d ü nya n ı n yükselen n üfusu n u n
ta n rı-gibi gördü kleri b i r fig ü rden acilen d u yg usal b i r iftihar kaza n ­
m a i htiyacıyla açıkla nabi l i r.

H i çbir şey ayn ı ka l m ıyor.

1 03
BODH ISATTVALAR
Aydınlanmış Olanlar

Theravad a öğrencis i n i n bir arhat -ruhani o l a ra k ayd ı n la n m ı ş bi­

rey- o l m aya çabalad ı ğ ı g i bi, M a hayana öğrencisi d e bir bod h isatt­
va o l m aya çabalar. B i r bod h i sattva ya zaten ayd ı n l a n maya erişmiş
ya da ayd ı n la n maya erişmeye hazı r olan, anca k nihai ayd ı n la n ı ş ı n ı
h i sse sa h ip tüm va rl ı kl a rı koru m a k i ç i n yen i d e n samsara döngü­
süne g i rerek erteleyen kişid i r. Bir bod hisattva m utlak şefkatted i r,
Ma haya n a Budistleri d e ayd ı n l a n maya ya l n ız bi reysel o l a rak ça­
ba l a m a k l a değil, başka l a rı n ı n da ayd ı nlanması n a ya rd ı m etmekle
erişi leceğ i n e i n a n ı rl a r.
H e r bod h isattva Dört Büyü k Yem i n i gerçekleştirmeye niyet
eder:

1 . H i s l i va rl ı klar sayısızd ı r: Kor u m aya yem i n ederi m .

2. A rzu l a r tüken m ezd i r: B i r son vermeye yem i n ederi m .
3 . D h a rmalar eng i n d i r: i y i c e ö ğ renmeye yem i n ederi m .
4. B u d a yol u erişi l e m ezd i r: Erişmeye yem i n ederi m .

Bod h i sattva l a r sonsuz sa m s a ra döngüsüne yeniden doğ mayı

gön ü l l ü isterler, ç ü n kü böylece ken d i ayd ı n l a n m a h a l lerine u laş­
maları i ç i n başkalarına da h ep ya rd ı m edebi l i rl e r. Bilgeliğe i hti­
yaçları va rd ı r ki başka l a rı n a N i rva na yol u nda n a s ı l ya rd ı m edebi­
lecekle ri n i kavraya b i l s i n le r. Bod h i sattva lar tüm va r l ı k l a ra şefkat ve
sevg i yönelti rler. Tü m h i s l i va rl ı kl a ra faydalı o l m a a maçlarına u l aş­
mak için de u paya (beceri l i a raçl a r) ku l l a n ı rlar.

Beceri l i a raçlara içki n o l a n ise bilgeliktir, ayd ı n l a n ma yol u nda

her bir h i s l i va rlığa nası l ya rd ı m edebileceğ i n i ayı rt etme ka bil iye­
tid i r. B i l g e ka l be bodhicitta d e n i r ki bod hisattva l a r ı n başka l a rı n ı n
ıstı ra p i a n n a a ç ı k o l m a l a rı n ı sağ l aya n n itel i kt i r. S o nuç olara k b i r

1 04
 Bodh1sattvalar

bod h i sattva olmak isteyen kişi, bod h icitta g e l işti rmeli ve ü retmeli­
d i r. Bod hisattva kavra m ı nd a n da an laya b i l eceğ i n iz üzere Mahaya­
na g e lenekleri ister kel i m e a n l a m l a rıyla a n l a ş ı l s ı n, ister metaforik
a l ı n s ı n , açıkça yeniden doğ u m kavra m i a r ı n a daya n ı r.

B i r bod h isattva, Bod h i citta gelişti rmen i n ya n ı s ı ra Altı M ü ke m ­

m el l i k için de gayret gösteri r.

1. Konsantrasyon (med itasyon)

2. Bağ ışlayı c ı l ı k

3. Ahlakl ı l ı k
4. Sa b ı r

S. Sebat

6. Bilgelik

Tü m h i ssiyatl ı varl ıkların yararı için, yen i d e n d eğ u ma bel i rg i n

b i r m u tabakat yapmaya n Mahaya nacı l a r, Theravada uyg u layıcıia­
rına ü stten ba ka r ve o n l a rı shravakalar ("d i n l eyiciler") olara k ad­
l a n d ı rı rlar. Mahayanacılara g ö re b i r arhat (ayd ı n la n m ı ş b i ri) o l m a k
yeter l i d eğ i l d i r; k i ş i b i r Buda o l m a k i ç i n ça b a l a m a l ı d ı r. Bu vaat o l ­
mayı n ca Theravada, B u d i st uyg u lama n ı n r u h u na -herkese fayd a l ı
o l m a d i leği- değil, evra k ı n a h ü rmet gösteriyor d iye a n laşı l ı r. B i r
k i ş i yen iden değ u ma i n a n m ıyorsa bu fa rk d a a l a kasızlaşır, anca k
Buda'n ı n yaşad ı ğ ı za m a n l a rda bu tartı ş m a l a r ı n d a h a hara retl i ve
g ü ncel a rg ü m a n l a r içerd i ğ i kes i n d i r.
S o n 2500 yıl boyu nca b i r Buda o l mad ı ğ ı için, b u tartışma d a
b u g ü n bağla m ı n ı yiti rmiş görün üyor. B i r bod h isattva'yı gelece­
ğ i n bir Buda'sı olara k da a n l aya b i l i riz. Bod h i sattva yem i n leri ka b u l
ed i l d i ğ i nde sadece ayd ı n l a n maya doğru d eğ i l, b u d a l ı ğ a doğru d a
çet i n b i r yolcu l u ğ a ç ı kı l m ı ş ol uyor. Bu yol d a ki l e re i y i şa nsları B i r
bod h isattva şefkat v e bilgel i kle yü rü r v e söz kon u s u erdem ler M a ­
haya n a gelenekleri nde d a h a ba rizd i r v e siste m l i yü rür.

1 05
BU DA'DAN SON RA B U D iZM
Sangha'n ı n Yayılışı

Buda, öğ reti leri n i yaya ra k ve ken d i s i n i izleye n i e re uya n ı ş ı n nasıl

olabileceğ i n i göstererek tüm H i nd i sta n'ı dolaşt ı . Sang ha, Dört Asi l
Gerçek uyg u laması ya p a n b i n l e rce kişiye va ra n a d eğ i n genişledi.
Bu böl ü m d e Buda'n ı n son za m a n larına ve sa n g ha'n ı n nası l bü­
yüyü p H i nd ista n ve ötesi n e g eçtiğ i n e bakıyoruz. Büyük kra l la rca
desteklenen bu başla n g ı ç l a r, b u g ü n Bud izm diye a d l a nd ı rı lan şe­
yin g e l i ş m esine yard ı m c ı o l d u .

BUDA' N I N S O N GÜNLERi
Buda seksen yaşı ndayd ı . H i n d i stan'da kargaşa za m a n l a rıyd ı ve Ma­
gadha kra l ı Ajatasattu, kra l l ı ğ ı n ı n doğusu ndaki c u m h u riyetiere bir
sal d ı rı pla n l ıyor, onları yok etme k istiyordu. Dökü len ka ndan uzak
kalmaya ka ra r verm iş olan Buda kuzeye, Ganj havzası n ı n hud utları­
na yöneldi. Ölüm ya klaşı rken, Buda b u dünyada n ayrıl maya hazırla­
nıyor, giderek artan bir ten h a l ı k içinde yaşıyor, sa kin ve h uzu rlu yer­
leri arıyord u . Hastayd ı ve bu d ü nyad a n göçmeden önce sa ng ha'n ı n
bilin mesi gereken h e r şeyi b i l d i ğ i n e emin olmak istiyord u.

Sade Bir Hayat

Buda'yı b u g ü n ü n kimi d i n i l i d erleri gibi etrafı zeng i n l i klerle ve
kend i si n e bayı lan kişi l e rce çevri l i o l a rak haya l etmek kolay gelebi­
l i r. Anca k Buda, yemek ka b u l ed e re k geçinen bir keşiş olara k ka l­
dı ve çoğ u n l u kla d ışa rıda, m a n g o ağaçları n ı n o l d u ğ u koru larda,
elinde tasıyla yemek isteyerek yaşad ı . O za ma n ı n Kosola kra l ı olan
çocukl u k a rkadaşı Pase n a d i 'n i n s a rayında da çokça va kit harcad ı.
Sa ngha ve kra l hususi o l a ra k ken d i leri için ya p ı l a n ya p ı l a rda da
ka l d ı l a r ve H i nd i sta n'da ü ç ay s ü re n m uson yağ m u rl a rı za m a n ı n­
da, ora l a rda vakit geçird i l er.

1 06
 Buda 'dan Sonra Budizm

B u d a'n ı n ö l ü m ü uzu n s ü re yoldaşl ı k ett i ğ i A n a n d a için öze l l i k­

le sarsıcı oldu. Ananda Buda'n ı n yerine ki m i n g eçeceğ i n i mera k
ed iyor, öğ reti leri n i d eva m etti recek s ı radaki kişi n i n k i m olacağ ı n ı
d ü ş ü n üyord u . Oysa Buda yeri ne geçecek k i m seye i htiyaç d uy u l ­
mad ı ğ ı n ı bil iyord u. Her i nsan, "kend i n e ı ş ı k " o l u rd u . Her bir kişi,
B u d a'n ı n koyd u ğ u prensipleri uyg u l aya ra k ken d i n e g üven l i olabi­
l i r ve uya n ı ş yol u nda ça l ı şa b i l i rd i . Sa n g h a'n ı n b i r otorite figürü n e
i htiyacı yoktu. B u d a o n l a ra b i l meleri gereken her şeyi öğretmişti.

Son G ün ler
B u d a g ü çsüzleşiyor ve yor u l uyord u. Bu hayatı b ı rakmaya hazı rd ı .
Boz u k e t yed iği i ç i n ö l m e ka ra r ı n ı b i l i nçli şeki l d e a l d ı ğ ı çıka rı m ı ya­
p ı l a b i l i r, fakat ya n ı nda bu l u na n la ra ayn ı et s u n u ld u ğ u nda o n l a r ı n
yem e lerine izi n d e verme m işti r. Kokm u ş et yem e h i kayesi çokça
a n iatı l sa da Buda esasında, bu bozu k g ı d a n ı n iyice beter ettiği
d a h a ciddi bir tıbbi d u r u m sebebiyle ölmüş d e olabi l i r.

Kralların Öğretmeni
S . N. Goenka, Pali Deriemi tanıtımında, Buda'nın dhamma (dhar­
ma) gezintileri (carika) sırasında yüzbinlerce kişiye öğretilerini
sunduğunu söyler. Buda ayrıca öğretilerinde pragmatik ve politikti,
krallara öğüt verdi: "Kral, vatandaşlarını kendi çocuklarını korudu­
ğu gibi korumalıdır." Elbette büyük Kral Ashoka'ya da, hak hukuk
tanıyan bir idare kurması konusunda ilham verdi.

S a n g ha'ya, sad ece ken d i deneyi m l e m i ş o l d u kl a rı n ı öğ rettiği­

n i ve b i r başka s ı n ı n tek b i r sözü n ü bile ku l l a n m ad ı ğ ı n ı hatı rlattı.
O n l a ra da ayn ısı n ı ya pma l a r ı n ı söyled i . Ken d i s i n i n öğ rettiği disip­
l i n leri uyg u l a ma l ı ve her za m a n -tü m öğ reti l e ri n i n en önem l i s i
d e b u d u r- başkalarına iyi davra n ma l ı, d ü nya n ı n tü m ü ne şefkatl e
ya k l a ş m a l ıyd ı l a r.

1 07
Budizm 1 0 1

B u d a s o n yemeğ i nde, C h u n d a isimli b i r n a l bant tara fından

kend i s i n e veri len çürü m ü ş eti ka b u l etti. C h u n d a eti Buda'n ı n sa­
daka kasesine koyd u ve B u d a m i n nettarl ı k içi n d e eti yed i . Buda
yemeği yerken orada ki m se o l m a ması ve yem e ğ i n kimseye veri l­
memesi, bitirince d e ta ba ğ ı n ve ka l a n l a r ı n hemen i m h a ed i l me­
sinde ı s ra r etti. Rahatsız l a n m a s ı ve yaklaşan ö l ü m ü nden sorum­
l u l u k duymaması için C h u n d a'yı ya n ı başına çağ ı rd ı ve ona yemek
için teşekkür etti.

Bes i n zeh i rlenmesi n e u ğ raya n Buda m u htemel ölüm yeri ola­

cak Kus h i nagara'ya g itti . Orada sa ngha'ya soru ları olup o l madı­
ğ ı n ı, a n i a ş ı l maya n b i r şey ka l ı p ka l m ad ı ğ ı n ı sord u . Son nefesine
kadar d a d iğerleri n i n ya ra rı için ça l ı ştı ve ya l n ızca sang ha'n ı n i hti­
yaçl a rı n ı d ü şü n d ü . Fa kat hiç ki m se soru sorm a k için gelmedi.

Böyle o l u n ca Buda, ceva b ı n ı a ra d ı kl a rı soru l a r ı Buda'ya de­

rin h ü rmetleri nden d o l ayı sorma d ı kl a rı n ı d ü ş ü n ü p, d u ru m u n
bu o l u p o l m a d ı ğ ı n ı sord u . E ğ e r h a l böyl eyse, soru l a r ı n ı b i r a rka­
d a ş l a rı va s ı ta s ıyla sora b i l i rl e r d iye d ü ş ü n d ü . Yi n e h i ç kimse gel­
m eyi nce ö ğ reti l e ri ko n u s u n d a u sta o l d u k l a r ı n ı a n l a d ı ve Karen
Armstro n g ' u n Buda ad l ı kita b ı n d a bize b i l d i rd i ğ i üzere son sözle­
ri n i söyled i : "Tü m ferd i şeyl e r g eçer gider. Ö zg ü r l ü ğ ü n ü gayretle
ça l ı ş m a k l a a ra:'

Buda, d h a rma'yı kı rk-kı rk beş yı l öğ rettikten s o n ra ö l d ü . Büyük

bilge n i n göçüşüne ve son sözleri n e ta n ı k l ı k etm e k i steyen ka la­
ba l ı kl a r orada topla n d ı . O n u n yüzü nde bir g ü l ü m semeyle öldüğü
söyle n i r.

Buda'n ı n cenazesi g e l e n e k o l d u ğ u üzere ya k ı l d ı, kü l l eri ve on­

dan yad i g a r ka l a n l a r izleye n i e re d a ğ ı t ı l d ı ve stu pal a rda saklandı.
Bu g ün H i n d ista n'a gittiğ i n izde b u eski eserlerin bazı l a rı n ı hala
ziya ret edebi l i rsiniz. Buda ken d i si n i b i r d i n i n ku rucusu olara k arz
etmese d e, b u l u nd u ğ u yerler ve uzun yolcu l u kl a ra ç ı ktığı yerler
2500 yüzyı l d ı r kutsa l sayı l d ı .

1 08
 Buda 'dan Sonra Budizm

H i n d ista n, Ti bet ve G ü n ey Asya ü l keleri n d e stu pa l a r gene l l i k l e,

m erkezi nde ku le olan ku bbe biçi mindeki ya p ı l a rd ı r. Ç i n, Kore ve
Japonya'da ise pagoda olara k b i l i nen çok kat m a n l ı ya pıla rd ı r. Ge­
leneğe göre, yatıştırıcı enerj i ler ya nsıta n h u z u r verici yerler olarak
ka b u l ed i l i rler.

Buda'yı Izleyenler
Buda öğrenci leri n i iyi eğit m i şti. Ken d i n d e n e m i n o l m aya ya pt ı ğ ı
v u rg u sang ha'yı i y i bir d u ru mda bıra k m ı şt ı . Ard ı nd a öğ reti leri n i ,
d h a r m a'yı b ı ra k m ı şt ı v e sang ha, dharma'yı izled i kleri ta kd i rd e
ken d i l erine kı lavuz olacağ ı n ı b i l iyord u.

Ancak Buda'n ı n ö l ü m ü nden kısa s ü re s o n ra, u nva n ı n ı yen i

kaza n m ış olan b h i kku lard a n b i ri olan S u b ha d d a i sya n etti. Buda
-on l a ra ne yapaca kları n ı ve nasıl ya paca k l a rı n ı söyleyerek üzerle­
ri n d e baskı kura n kişi- gittiğ i n e göre a rt ı k ne isterlerse ya pmakta
özg ü rd ü l er. Seçme özg ü r l ü kleri vard ı .

B u d a'n ı n en i y i öğrenci l erinden biri o l a n Sayg ıdeğer M a h a ­

kassa pa, Subhadda'n ı n beya n ı karşısında altüst o l d u . Derhal b i r
kon sey topla nmasına v e Buda'n ı n öğ reti leri n i n yü ksek sesle oku n ­
ması n a kara r verd i . Ö ğ reti leri ya kın za m a n d a s e s l e sözle bel i rtme ­
d i kleri takdi rde, yozlaştırı l ı p yok ed i l meleri k ı sa s ü rmeyecekti.

1 09
KON S EYLER
Kuralın Belirlenmesi

Pa l i Derie m i 'n i n g ü n ü m üz baskı s ı n a göre, 2500 yı l ı aşkın süre

boyu n ca altı Dha m m a (Sa n s k ritçede Dharma) Kon seyi (Dham­
ma-Sangitas) ya da "Dha m ma N a k l i " oldu. Sü reç şöyled i r: "Buda'n ı n
temel öğ reti leri i l ki n yaşça büyü k b i r keşiş ta ra fı nd a n nakled i l d i ve
daha s o n ra tüm ku ru l ta ra fı n d a n o n u n peşi s ı ra tekra r l a n d ı . Katı lan
tüm keşişlerin oyb i rl i ğ iyle d e b u naklin özg ü n olduğu onaylandı:'
Buda'n ı n ö l ü m ü nden beş yüz y ı l kada r son ra top l a n a n Dörd ü ncü
Konsey'de ise bu "naki l l erin" ya n i ezberden oku m a l a r ı n yazıya dö­
kü l m esi ö nerisi s u n u l d u .

BiRiNCi KONSEY: RAJAGRIHA KONSEYI

Buda'n ı n ö l ü m ü nden üç ay son ra 500 kıdem l i keşi ş (arhat) Rajagri­
ha'da b u g ü n ilk konsey o l a ra k b i l i nen buluşma için bir a raya gel­
d i ler. Rajagriha eski H i n d i sta n'ı n d ö rt büyü k kra l l ığ ı ndan Magad­
ha'n ı n (d i ğ e rl eri Kosa la, Va nsa ve Ava nti'd i r) başşeh riyd i . Keşişlerin
ümidi B u d izm'i n ku ra l l a r bütü n ü n ü ya p ı l a n d ı r m a k ve Buda'n ı n
kati öğ reti l e r i n i ol uşt u r m a kt ı .

Ananda v e Upali'n i n Konsey'de ayrıca l ı k l ı b i r görevleri vard ı .

Buda'n ı n u z u n süreli yol d a ş ı o l a n Ana nda, B u d a'n ı n öğ reti leri n i n
nakled i l m esinden soru m l uyd u . B uda'n ı n ya n ı baş ı nda çokça yı l l a r
geçi rd i ğ i için, öğretileri s ı kl ı kl a i şittiğ i düşü n ü l d ü . U pa l i i s e sang­
ha'n ı n d i s i p l i n ku ra l l a rı n ı n (vinaya) belirlenmesiyle i l g i l i ödevlen­
d i ri l d i .

l lo
 Konseyler

Saygıdeğer Kişi
Arhat Sanskritçede "saygıdeğer olan" demektir. Bir arhat, aydınlan­
mış zihne erişmiş olandır ve tüm şiddetli arzu ve can atmalardan
özgürleşmiştir. Bir arhat'ın daha fazla öğrenebileceği bir şey yoktur
ve Buda'nın tüm öğretilerini içselleştirmiştir.

Arhatların her biri öğ reti leri d i l e geti rd i le r, sözcü klerin doğru

o l m a s ı n a da öze l l i kle d i kkat etti ler. Ö ğ reti l e ri tekra r tekra r naklet­
tiler ve her bir tekra r ı n doğru l u ğ u nda uzlaş ı l m a s ı için kontrol etti­
ler. i l k kon sey yed i ay s ü rd ü .

Kon seyi n üyeleri ezberled i kleri öğret i l e ri ü l ke n i n her yerine,

B u d a'n ı n öğrenci l e ri n i n b u l u n a b i l eceğ i tü m yerlere taş ı d ı lar. Böy­
l e l i k l e B uda'n ı n öğ retisini d i lden d i l e yaym a geleneği kuru l d u ve
g e l e n e k yüzyı l l a r boyu yaşa d ı .

i K i N C i KONSEY: VESALi KONSEYI

i l k Kon sey'den yüzyıl sonra, manastı r ku ra l l a rı kon usu n d a ki ihtila f­
ları g i dermek için i kinci Kon sey topla n d ı . B u ko n sey Va ishali'deyd i
(Vesa l i ) ve 700 a rhat katı l d ı . Konseyi n kı dem l i üyeleri sa ng ha'n ı n
bazı üyeleri n i n O n Ö ğ retiyi (Ah l a k l ı Yaşa m i ç i n Beş Ö ğ reti ve diğer
öğ reti l e r) ha fi fe a l d ı kl a rı ve disiplini genel o l a ra k baş l a d ı kları ko­
n u s u n d a emindiler.

B i r g r u p keşiş, öğ reti leri eskisine göre yu m u şata n b i r d izi deği­

ş i kl i k ya ptı lar. Ö rneğ i n sa n g h a'n ı n para ka b u l etmesi n i n uyg u n ol­
d u ğ u n u d ü ş ü n üyorlard ı ve para ku l l a n ı m ı n ı yasaklaya n öğ reti n i n
gere k l i o l u p o l mad ı ğ ı n ı ta rtı şt ı l a r.
S o n u ç olara k b i r grup keşiş On Ö ğ reti n i n g eçerl i l i ğ i üzeri nde
görüştü ler. M u h a l i f keşişler, Vajj i a n l a r, d a h a a z oy a l d ı l a r. Yi ne d e
ka b u l l e n meyerek kıdem l i leri n konseyi n d e n ayrı l d ı l a r. Böylece Bu­
d izm i ki d ü şü nce o ku l u na böl ü n m ü ş o l d u : Theravada ve Mahaya-

111
Budizm 7 0 7

n a . Kıdem l i üyeler The ravada O ku l u'na bağ l ı ka l d ı l a r; Vajjian keşiş­

leri ise öğ retiler ve felsefe n i n yoru mu kon u s u nda farklı d üşünen
Mahaya n a oku l u n u kurmak ü zere kıdem l i lerd e n koptular.

KRAL ASHOKA VE ÜÇÜNCÜ KONSEY: PATALi PUTRA KONSEYI

Ü çüncü Konsey M Ö 326 y ı l ı n d a toplandı; konseye 1000 keşiş katıl­
d ı ve d o kuz ay sürd ü . H e m d ha r m a hem de öğ reti ler kon usundaki
bitmek b i l m eyen ihtila fl a r n eticesinde bu kon seyi n top l a n masına
gerek d uyuldu. O za m a n l a rd a Kra l Ashoka, H i nd i sta n'da, Büyü k
i skender'i n yü kseld i ğ i za m a n l a rda büyü k babası Chadragupta
Mau rya ta ra fı ndan kuru l a n b ü y ü k b i r imparatorl u ğ u yönetiyord u.
Ta htı ka n l ı bir savaşla e l e geçi r m i şti ve za l i m za ferleriyle n a m sa lan
acımasız b i r l iderd i . Fa kat Kra l Ashoka, idaresi n i n sekizi nci yı l ı nda
Ka l i n g a'daki daha da korku n ç bir m eydan sava ş ı n d a ki ka n l ı kıyı m­
la - ı OO,OOO'i n üzeri n d e i n sa n ı n katled i l m işti- sarsı l d ı ve bu olay
ken d i s i n d eki kuvvetli değişi m i n geri pla n ı n ı hazı rla d ı .

Ashoka ve Budizm 'in yayılışı

Budizm'in Hindistan'ın sınırları ötesine geçmesinde ve dünyanın
büyük dinlerinden biri olmasında çokça sorumluluğu olan kişi Kral
Ashoka'dır. Kral, Batı'da Yunanistan'a, Doğu'da Çin'e kadar tem­
silciler gönderdi. Diğer dini disiplinleri hoş gördü ve onlara saygı
gösterdi, savaş yerine barışa destek verdi ve halkı için okullar, has­
taneler ve yetimhaneler kurdu. O büyük bir ulusun iyilik ve açık
fikirlilikle, barışı ve temiz kalpliliği destekleyerek yönetilebileceği­
nin canlı kanıtıydı.

Ashoka hemen b i r keş i ş i n ya n ı n a va rd ı ve keşi ş ona kudretli

kra l ı n g ü c ü n ü kötü l ü k yeri n e iyi l i ğ e ku l lanabi l eceği n i söyled i . Ke­
şiş b i r B u d i st'ti. Ashoka çok geçmeden kı l ı c ı n ı d h a rma i l e değiş­
tird i .

1 12
 Konseyler

Avla n mayı ve kavga etmeyi b ı ra ktı, m e d itasyon ya pmaya ve

i ns a n i i ş lerle uğraşmaya başlad ı . Askerleri yeri n e, d h a rma'yı olabi­
l ecek h e r yere, H i nd i sta n'ı n s ı n ı rl a rı n ı aşarak kom ş u u l u s lara yaya n
m i syon e r keşişleri o ld u. Ü lkenin her yeri n e top l a m 84.000 stupa
ve b i n le rce manastır ya pt ı rd ı . Yen i i n a n ı ş l a rı n ı kaya l a r ı n üzeri n e
yazd ı rd ı . Bu yazıtlar b u g ü n H i nd istan, Nepal, Pa kista n v e Afg a n is­
tan'da görülebi l i r.

B u kita beler Kra l Ashoka'n ı n Ferma n l a r ı o l a ra k b i l i negeld i ve

içlerinde ölçü l ü h a rcama ya pma, çocuklara d oğru d ü rü st oku l eğ i­
ti m i verme, herkese tıbbi tedavi sağlama ve d üzg ü n d avra n ı ş l a r ı n
ö d ü l l e n d iril mesi g i b i çeşitli vaatler d e b u l u n uyord u . Dha rma'yı
ö m rü n ü n son u n a kada r uyg u lamaya ve -ne ya p ıyor o l u rsa olsun­
u l u s u n a fayda l ı olacağına söz verd i; tüm i n s a n l a ra ve t ü m d i n iere
sayg ı d uyu l mas ı n ı da destek l edi .

Prensipiere Göre Yaşamak

"Dharma iyidir. Peki Dharma neyi içerir? Onda çok az günah ve
nezaketle, cömertlikle, dürüstlükle ve arılıkla yapılagelen pek çok
iyi edim vardır." Ashoka böyle diyor ve yanında çalışan görevlile­
rin de bu prensipiere göre yaşamalarını bekliyordu (Günümüzün
meclislerinin böyle olduğunu bir düşünün?) Ashoka bir dharmaraja
(adil kral) idi, yasası ve örnek oluşuyla dharma'yı destekleyen bir
hükümdardı.

Böylesi ru hani cömertli kle ya ptığı uyg u la m a l a r beraberinde

da h a az sadı k uyg u layıcı ların da Budizm'e gi rmeleri n i sağladı ve bu
yüzde n Budist pratiğin arı l ığ ı bozu ldu. Ash o ka kurd u ğ u manast ı r­
larda n bu güçsüz bağ lantı ları ayı klama n ı n yol u n u a rad ı ve ka lan
özg ü n ve istikrarlı keşişlerle topla nacak yen i b i r konsey çağrısı ya ptı .
Ü çü ncü Konsey'de öğretiler tekrarland ı v e yen i, a r ı nd ı r ı l m ı ş b i r
derl e m e ortaya kond u . Dokuz misyoner a rh at, d harma'yı H i nd is-

113
Budizm 1 0 1

ta n'ı n fa rk l ı bölgeleri n e v e d i ğ e r ü l kelerin e n g i n s ı n ı rlarına kada r

yaym a l a rı i ç i n uza klara g ö n d e ri l d i l er.

DÖRD Ü NCÜ KONSEY: B i R KUZEYDE, BiR G Ü N EYDE

i ki ta n e Dörd ü ncü Kon sey ya p ı l d ı . Biri n i n M Ö 29 yı l ı nda, bug ü n e
değ i n d i lden d i l e a ktarı l m ı ş ö ğ reti l eri yazıya döken S O O keşişin
katı l ı m ıyla Sri La n ka'd a topla n d ı ğ ı düşü n ü l ü r. i kinci Konsey'in ise
MS birinci yüzyı lda H i n d ista n'd a topla n d ı ğ ı söyle n i r. Bu konsey,
bug ü n kü Pa kista n'ı n ve Kuzey H i ndistan'ı n b u l u nd u ğ u toprakla­
rı n yön eticisi Kra l Ka n i s h ka tara fı nd a n yöneti Idi. Kra l Ka n i s h ka Bu­
da'n ı n öğ reti leri n i severd i ve ken d isine d h a rm a'yı a n l atması için
s ı k l ı k l a b h i kkus görevl e n d i ri rd i .

Ka n i s h ka çok geçmeden d h a rma öğretileriyle uyum içinde ol­

mad ı kl a rı n ı fa rk etti ve d u yd u ğ u fa rkl ı l ı kl a r d o lasıyla büyü k strese
g i rd i . B i r tavsiye üze ri n e fa rk l ı l ı kları seçip ayı rmak için bir konsey
topl a d ı . 500 keşiş Dörd ü n c ü Kon s ey'de yen i b i r derlem o l u şturdu.

Bu konsey Mahaya n a'n ı n yazıya dökü l m ü ş d e rl e m i n i n, Maha­

ya na öğreti s i n i n topla n m a s ı n ı n d a başlangıcı o l d u . Ancak Thera­
vada B u d i stleri bu kon seyi ta n ı m azlar.

Therevada geleneğ i n d e o l a n Beşinci Konsey 1 87 1 'de S u r­

ma'daki Mandalay'da top l a n d ı . 2400 keşiş, Ti pita ka'yı ( Ü ç Sepet)
mermer l evhal ara beş ay i ç i n d e yazd ı lar. Alt ı n c ı Konsey 1 954'te
Rangoon'd a toplandı, bu kon seye Theravada geleneğ i n i n yaşan­
d ı ğ ı t ü m ü l kelerden 2500 keşi ş katı l m ı ştı.

1 14
ERKEN DÖN EM BU DiZM
Kitabeler ve Bölünmeler

i kinci Konsey'i n ya p ı l d ı ğ ı za m a n l a rda Bud izm fa rkl ı d ü ş ü nce oku l ­

l a rı n a b ö l ü n m eye ba ş l a m ı ştı. Sonrasında Kra l Ashoka'n ı n devri n ­
d e d h a rma d i ğ e r ü l kelere v e kültü rlere yayı l ı rken, farkl ı gelenekler
d e doğdu. Bunlar H i nayana ve Ma haya na g e l e n e k leriyd i. H i n aya­
na Kra l Ashoka'n ı n h ü k m ü altında yayı l a n g e l e n e kti.
H i nayana on sekiz B u dist o ku l u nd a n o l u ş a n b i r g rubu i fa­
d e eder ve b u n l a r ı n ya l n ızca bi ri, Therevada, b u g ü n sü rmekte­
d i r. Ken d i gelenekleri n i "Büyü k Araç" d iye a d l a n d ı ra n Ma haya n a
B u d i st l e ri, d iğer Bud ist geleneklere, -pek çok B u d i st'çe uyg u n
b u l u n mayan- " H i n aya na" ya n i "Küçük Araç" i s m i n i verir. Bug ü n
B u d izm'i n Theravada geleneğ i n i i fade etm e k i ç i n H i naya na sözcü­
ğ ü n ü ku l l a n ı l m ıyor.

PALi D ERLEMi
Deri e m i n orijinal Pa l i d i l i ndeki bir versiyon u, i n g i lte re'deki Pa l i
Metni Top l u l u ğ u ta ra fı ndan, d iğeri ise H i nd i sta n'daki Vipassa n a
Araşt ı r m a Enstitüsü ta ra fı n d a n yayı n l a n d ı . B u ciltler B uda'n ı n öğ­
ret i l e ri n i sunarlar. Pitakalar (sepetler) o l a ra k b i l i n e n Pa l i Derlemi,
Dörd ü n c ü Konsey'de pa l m iye ya pra k i a n n a yazı l d ı ve böylece ge­
l eceğ i n oku l l u jenerasyo n u n a ve sa ngha'ya bozu l m a m ı ş olara k
u l a şt ı . Ve fa kat bu orij i n a l yazı l a r o zama n d a n b e r i kayı ptı r.

Deri em üç "sepetten" o l u ş uyord u . Vinaya ( d i si p l i n i n m a nastı rla

i l g i l i yasası), keşişler ve ra h i beler a rası ndaki uyu m u n nasıl sağ la­
n ı p, d eva m edeceğiyle i l g i l i g ü n l ü k uyg u l a m a la r ı ka psa r. Suttalar
( h a l ka yönel i k söylevler) t ü m Jataka Ö ykü l e ri, Dhammapada ve
çeşitl i konuşmalar da d a h i l o l m a k üzere The ravada B u d izmi'n i n
merkezi öğ reti leri n i n koleksiyo n u n u içeri r. B u rada 1 O.OOO'i n üze-

115
Budizm 7 0 7

rinde söylem va rd ı r. Ü ç ü n c ü sepet, Buda'n ı n sutta lard a ki öğreti­

leri n d e n o ö ld ükten s o n ra d e rlenen Budist psikoloji kitapçı kları
Abhiddhamma'd ı r.

Theravada Budizm'inin Yayılışı

Theravada Budizmi Burma, Kamboçya, Laos, Sri Lanka ve Tay­
land'a yayıldı. Mahayana, Çin, Japonya, Kore, Moğolistan, Nepal,
Rusya, Tibet ve Vietnam'a yayıldı. Bugün yaşayan Theravada'nın
kaynağı, İkinci Konsey'deki kıdemli keşişlerin aktardıklandır.

Söylevler tipik o l a ra k, B u da'yla olan bağia ntıyı vurgu lama

açı s ı n d a n "Duyd u m ki..:' d iye başlar. Ayrıca kon u şma n ı n yeri ve
Buda'n ı n seslendiği d i n l eyici l e r i n kim o l d u k l a rı da bel i rti l i r. Pa l i
Deri e m i 'n i n sutta (sutra ) böl ü m ü Digha N i kaya ( U z u n Söylevler},
Maij h i m a N i kaya (Orta-Uzu n l u kta ki Söylevler), Sa myutta N i kaya
(Bağ lantı l ı Söylevler), A n g utta ra N i kaya ( N u m a ra l a n m ı ş Söylevler)
ve Kh u d d a ka N i kaya'd a n ( K ı sa Meti n ler) o l u ş u r.

A b h i d h a m ma, "zi h n i n, zihni fa ktörleri n, m a d d e n i n ve bun ları

aşa n fenomenin ka rş ı l ı k l ı i l iş k i l e ri n i ve fo n ksiyo n l a r ı n ı açıklaya n
derin b i r öğ reti ler incelemesidi r". Pa l i d i l i n d e abhi, "m utlak" a n la­
mına g e l d i ğ i için A b h i d h a m m a "mutlak gerçek l i k" ya da mutlak
öğ reti l e r demekti r. A b h i d h a m m a d ü nyaya m utlak ayd ı n lanma
perspekti finden bakan b i r b a k ı ş açısı olara k d ü ş ü n ü lebi l i r.

Pita ka Buda yaşa rken ve ö l ü m ü nden sonraki y ı l l a rda deva m

eden söz l ü geleneğ i n yazı l ı versiyo n u d u r. Deri e m i n sesli okunma­
s ı yaz ı ld ı kta n sonra d a s ü rd ü ve bugün de hala d eva m eder. Pa l i
Deri e m i B u rma'da, S r i La n ka'd a v e Kam boçya'd a yüzyı l l a r boyu nca
koru n d u . Bu fa rkl ı ü l ke l e rd e o rtaya çıkan versiyo n l a r ı n ta mamı da
a n l a m o l a ra k ayn ıyd ı, bu da içeriğ i n doğru l u ğ u n u n ka n ıtıyd ı .

1 16
 Erken Dönem Budizm

MAHAYANA KiTABELERi
M a h aya na Budistleri n i n Sa n skritçe yazı l m ı ş ken d i yazıtları vard ı .
B u m et i n lerin içeriğ i şöyled i r:

1 . Sutralar (Buda'n ı n sözleri): Ka l p Sutrası, Lotus Sutra ve El­

mas Sutra'yı içeri r
2. Shastralar: Sutra l a r üzeri ne yoru m l a r
3. Ta ntralar: M i st i k meti n ler

M a h aya na Budizmi büyü d ü kçe yen i m eti n l e r eklendi. Maha­

ya n a boş l u ğ u n (a natta ya d a "ben i n ol mayış ı n a benzeyen") her
şeye yayı l d ı ğ ı n ı söyler ve erken dönem m eti n l e ri n i n bu konuda
n et o l m a d ı ğ ı n ı ileri s ü rerek Abhidharma'yı e leşti rir. Ma h aya na h iç­
bir şeyi n ka lıcı olmad ı ğ ı n ı, n i rva na d a h i l h e r şeyi n boş olduğ u n u
ö n e s ü rer. N i rvan a erişi lebilecek b i r şey d eğ i l d i r. Bütü n kavra m l a r
bağ l a n m aya g i d e r v e bu n e d e n l e prajnaparamita'yı (bilgel i ğ i n
m ü ke m m el l iğ i ' n i ) deneyi m ierne yol u nd a g ö rü n m ez b i r teh l i ke
o l u ştu r u r. Ma haya n a sutra l a rı bu temaları boşl u k o l a ra k açıklar.

Lotu s Sutrası ise Çi n'd e çok etki l i o l m u ş b i r başka önemli Ma­

haya n a metn idir. Va r olan en eski kopyası M S 2 86'da tercüme ed i l ­
m i şt i r. Lotus Sutra, Ka l p Sutrasına tezat o l a ra k y i r m i sekiz böl ü m ­
den o l uşan uzu n b i r söylevd i r. Pro fesör M a r k B l u m'a göre Lotus
Sutrası ü ç temadan o l u ş u r:

• Ö zg ü rl üğe giden evrensel bir yol

• Buda'n ı n sonsuz doğası
• Bod h isattva'n ı n temsil ettiği pragmatizm

Lotus Sutrası'nda Ya nan Ev kı ssası b u l u n u r. Çoc u k l a r ya nan bir

evde oynamaktad ı rl a r ve baba l a rı, kaçm a l a rı n ı söyleyerek o n l a rı
uya rd ı ğ ı nda buna a l d ı rı ş etmezler, öyle ki ayna d ı kları oyu na esir
o l m u ş l a rd ı r. Oyu na böylesi n e bağ lanmak, açgözl ü l üğ e ve şiddetli
isteğe olan teh l i ke l i bağ l ı l ı ğ ı temsil eder. Ba ba çocu kları daha eğ-

117
Budizm 7 0 1

lenceli b i r oyu n vaad i y l e d ışarı ç ı kmaya ikna eder fa kat sonra onla­
ra değerli taş l a r ve zi l ler veri r. B u da dha rma'yı temsil eder.

Nagarjuna
Budizm tarihinin en etkili ikinci kişisi Nagarjuna'dır (ilki Buda'nın
kendisi) . Madhyamika'yı ("Orta Yol Okulu") kurdu. Algılamanın
düalist yönünün sınırlayıcılığıyla ilgili ikazda bulundu ve Buda'nın
bağımlı kök nosyonunu (bir başka şeyle ilişkili olmaksızın hiçbir
şeyin var olmayacağı ve nitekim her şeyin birbiriyle bağlantılı ol­
ması) Nirvana ile samsara arasındaki ayrımın kaybolmasına götü­
ren vasıtayla, mantıklı sonucuna taşıdı.

Geç m i şte o l d u ğ u g i b i b u g ü n de fa rkl ı B ud izm gelenekleri va r.

Asl ı n d a Bud izm'i n b u g ü n yaşaya n başl ıca üç geleneği birbi riyle
bağ l a n tı l ı a nca k birbirleri n d e n ayrı d i n ler o l a ra k d ü ş ü n ü lebi l i rler:
Theravada, Ma haya n a (örneğ i n Zen) ve Vaj raya na (örneğ i n Ti bet
Bud izm i).

118
TH ERAVADA VE MAHAYANA
Doğan Gelenekler

Theravada Bud izm i'n i n izleri Buda'n ı n ö l ü m ü n d e n kısa s ü re sonra

top la n a n Biri nci Kon sey'e d eğ i n sürülebi l i r. Theravada Budistleri
Buda'n ı n özg ü n öğ reti leri n e ve dolayısıyla B u d izm'i n en arı h a l i­
ne bağ l ı kald ı kları d üşü ncesindedi rler. O n l ar Pa l i Deri emi'n i dört
yüzyı l boyu nca d i l d e n d i l e u laşan öğ reti l e ri, o l u şt u r m u ş l a rd ı r. B i n
yı l son ra bugün, Theravada B u d i stleri n i n m eti n lerinde Pa l i l i sa n ı
h a l e n başlıca lisa n d ı r.
Theravada (Kıdem l i lerin Doktri ni) B u d izm'i n i l k za m a n l a r ı n ­
d a n b e r i yaşayan yega n e o ku l d u r. Kökleri B u d a'n ı n kendisine ve
en ya k ı n ı ndaki öğrenci lerine değin uza n ı r. Ayn ı za manda G ü n ey
B u d i z m i olara k da b i l i n i r ç ü n kü yüzyı l l a r boyu nca g e l iştiği yer o
bölgel e rd i r: Sri La n ka, Tayland, Bu rma, Ka m boçya ve Laos. Thera­
vad a -yeni meti n l e r ve kavra m l a r getiren M a h aya na'n ı n tersine­
B u d a'n ı n hayatıyla ve Pa l i Deri e m i ile bağ l a rı n ı s ı k ı tuta r.
A meri ka'ya u la ş m ı ş Theravada yöntem leri öze l l i kle, Bu­
d izm'd e n çok Buda'd ı r. Ya n i Buda'n ı n gel işti rd iği, öğ rettiği ve ay­
d ı n la n m a yol u na en çok benzeyen esas prati k l e ri m u h afaza eder­
l e r. A m e ri ka'da öğretilen Theravada gelenekle r i n d e med itasyo n u n
e n ö n e m l i pratik o l ması, kon uyla i l g i l e n e n g ru p l a r ı n o n g ü n l ü k
sessiz m ed itasyon m erkezleri nde med itasyon u ö ğ renebiliyor o l ­
m a l a rı d a di kkat çekicid i r. B u d i n lenme m e r kezle ri n d e herhan g i
b i r t ö r e n d üzen lemeden, b i r ritüel ya pmad a n y a da h e r h a n g i b i r
keşiş yem i n i etmeden t e m e l Budist pratiğ i v i passana i l e meşg u l
o l a bi l i rs i n iz. Daha çok Buda'n ı n temel b i r u yg u l a ması o l a n vipas­
sa n a, B u rma'da doğan ve Vi passana Med itati o n Society'i ku ra n
S . N . Goen ka'n ı n öğ reti leri n d e b u l u nabi l i r. Vi passa n a Med itation
Society'n i n Ameri ka'da; Massachusetts Barre'd e b u l u n a n l nsight
Med itation Society benzeri b i r merkez olan Ca m bridge l nsig ht

1 19
Budizm 1 0 1

Med itation Center, Ca l i fo r n i a'da k i Spi rit Rock Med itation Center
ve d ü nya n ı n pek çok yeri n d e merkezleri vard ı r.

MAHAYANA
Mahaya n a Budizmi, A m e r i ka l ı la r ı n Zen formuyla ta n ı d ı kları vasıta­
d ı r. M a h aya na i kinci Kon sey'de n beri va r o l m a s ı n a rağmen köken­
l e ri n d e Buda'n ı n öğ reti l e ri o l d u ğ u n u da iddia edebil iyor. Mahaya­
na B u d i stleri, öğ reti l e ri yen i d e n kurmak ve o n l a rı Buda'n ı n özg ü n
o l a ra k öğ rettiği d a h a a r ı form u n a döndürmek içi n Theravada'd a n
ayrı l d ı ki a n na inan ı rl a r a n c a k B i l g e l i k M ü kem m e l l i ğ i v e Ka l p sutra­
l a rı g i b i M ahayana sutra l a rı, doğ rudan Buda'ya atfed i l mez.

Manjushri
Manjushri bilgeliğin bodhisattvasıdır ve gerçeği arayan kişinin bil­
geliğini temsil eder. Manjushri sanat eserlerinde, bilgeliğin kalbine
giden yoldaki yanılsamayı kesrnek için bir elinde bir kılıçla tasvir
edilir. Diğer elinde ise bilgeliğin kutsal metni Prajnaparamita Sut­
ra'yı taşır.

B u d izm'de keh a n etler e ks i ktir diye d ü ş ü n üyorsa n ı z, bir kez

daha d ü ş ü n ü n . Budist b i l g i n M a rk B l u m, M a h aya n a inancı n ı N i h a i
Yasa D ö n e m i içeri s i n d e ta n ı m l a r. i n sa n l ı ğ ı n korkutucu çöküşü n ü n
yaşa n d ı ğ ı bu ka ra n l ı k d ö n e m ( b u n a Ç i n l i sa n ı nda mofa v e Japon­
cada mappo denir) a l t ı n c ı yüzy ı l ile on birinci yüzyı l a rasında bir
döneme rastlamıştı r "çü n kü B uda'n ı n ö l ü m ü n d e n beri çok fazla
za m a n geçm işti ve öğ retisi n i g i derek daha az i n s a n a n l ıyord u:' Bu
son periyot on bin yı l kad a r s ü rm ü ş olabi l i r ve yozlaşma n ı n a rt­
ması, keşmekeş ve hatta i n s a n h ayatı n ı n kısa l ması g i bi her türden
u ğ u rsuz sonuçlarla beti m l e n e n b i r dönemdi. Ancak bu çağ ı n son u
kesi n l i kl e yen i b i r Buda'n ı n, M a itreya'n ı n doğ u ş u na ta n ı k l ı k etti ve
o, yen i b i r h uzur ve ayd ı n la n m a çağ ı n ı müjdeleyecekti.

1 20
 Theravada ve Mahayana

Boşluk
M a h ayana'n ı n baş l ı ca vu rg u su, genel l i kl e "boşl u k" o l a ra k terc ü m e
ed i l e n shunyata üzeri ned i r. Buda' n ı n e r k e n d ö n e m öğreti leri b e ­
n i n boş l u ğ u n u (anatman, a natta) tartı ş ı r ve b u kavra m Ma haya­
n a'da her şeyi ka psayacak şeki lde genişlet i l m işti r.

S h u nyata bel ki de B u d i st kavra m l a r i çi n deki en kafa ka rıştırıcı

ve e n m i stik, ayn ı za manda Batı l ı bir zi h i n i ç i n a n l a ş ı l ması en zor
olan ı d ı r. Gerçek, d ü a l ist ayrı m ların ötesi n e g eçer ve böylece "boş­
l u k fo r m d u r" ve "form boş l u ktur':

B u ayrı m l a r, i n ce l i k l i felsefi a rg ü m a n l a ra d a l ı p ç ı kamaman ıza

ned en olabilir. Dü nya gerçek m i d i r? Peki ya g e rçek o l m a k ne de­
mek? i ş leri berra klaştı rma k için (yoksa ka r m a ş ı klaştı rmak için m i ?)
nesneler basma ka l ı p olara k gerçek görü l e b i l i rl e r fa kat a l g ı l a na n ı n
a l t ı n d a b i r mutlak gerçekl i k va rd ı r. Hala a kl ı n ı z ka rı ş m a d ı m ı ?

M a haya na geleneğ i n d e kişi ayd ı n l a n d ı ğ ı nda tüm dünyanm

boş l u k o l d u ğ u n u, bu boş l u ğ u n ya l n ız b e n l i k d e ğ i l bütün şeyl e r
o l d u ğ u nu, form u n v e boşl u ğ u n, birbi ri n d e n ayı rt e d i l m eyen ayn ı
şey o l d u ğ u n u fark eder. Ya d a Ka l p Sutra s ı n d a i fade edildiği g i bi
d u ru m şöyled i r: "Form boş l u kt u r, boşl u k fo r m d u r:' B u n u kavra m ­
sal o l a ra k idra k etmek g üçtü r. En iyisi med itasyon ya parak bizzat
d e n eyi m lemekti r.

Tı pkı ben gi bi, diğer her şey de boşl u ğ u n ve enerj i n i n ve deği­

ş i m i n vasfı n a sa h i ptir.

Stephen Batchelar bu karı ş ı kl ığı, a n a tem e l le re i n e rek çözme­

yi d e n e r. Batch elor'a göre Buda'n ı n orij i n a l öğ reti leri -bir d ü a l ite
o l u ştu rma riski ta şıya n - g ö re l i ve mutl a k g e rçe kl i kl e r a rasında ay­
rı m ya pmaz. Va rl ı kl a r deva m l ı olarak d eğ i ş i r d iye d ü ş ü nen Buda,
ken d i s i n i n yol u ndan giden leri h içbir şeye bağ l a n ı p ka l m a m a l a rı
kon u s u nda uya rd ı . Cereya n eden her şey, b u n u baş ka bir şeye ba­
ğ ı m l ı l ı k içinde ya par (bağ ı m l ı köken doktri n i).

1 21
Budizm 7 0 7

Peki b u rada gerçekten b i r d ü a l ite va r m ı ? Geleneksel gerçek­

l i k gere k l i d i r, a d ı n ızı ve evi n i z i n yol u n u böyle b u l u rs u n uz. Mutlak
gerçe k l i k başka b i r şey d e m e ktir. Med itasyon ya pa rken bu gele­
neksel şeyleri farkl ı b i r biçi m d e deneyim l e rs i n iz -burası d i l i n kırıl­
dığı yerd i r- ve öyle ki, varl ı k l a r ı n daha deri n ya da daha m utlak bir
d uyu m u tecrü be ed i l i r.

B u n u yazı d i l iyle a n latmak zord u r ve bizzat tecrü be edilmelidir.

Bütü n b u kavra m l a r ı n fo n ksiyo n u bittiğinde, ayd ı n lanmaya u la­
şırs ı n ız. Ben ve d ü nya g i b i i k i l i kategori leri n ötesine geçtiğinizde
özg ü rleşi rsi n iz. Mahaya n a'n ı n gayreti bud u r. Amaç, bütü n peşi n
h ü kü m l ü gerçekl i k kavra m la rı n ı n, kend i n izle i l g i l i o l a n l a r da dahil
ötesine geçmektir. B u rada d i kkat! Boş l u k kavra m ı n ı n kendisine de
bağ l a n ı p ka labilir ve gizli ka pa k l ı b i r şeki lde b i r kez daha kavra m­
lar d ü nyasına sıkışıp ka l ı r, özg ü rleşme şa nsı n ı kaçırırs ı n ız. Yi ne de
kayg ı l a n mayı n . E l bette bir s o n ra ki anda bir şa n s ı nız daha olacaktır!

Vi passa na uyg u l a m a s ı Theravada'da Ma haya na'ya göre daha

merkezi b i r rol oyna r. Vipashyana (Sanski rit d i l i nd e vipassana),
Ma haya n a'da Buda'n ı n ö l ü m ü nd e n sonraki yüzlerce yı l içinde şe­
ki l le n m i ş ayrıntı l ı tasvi rler, şarkı l a r ve diğer p rati klerle bi rleşir. Ma­
haya na'd a p rajna ise ( b i l g e l i k), e l i nde yan ı lsamayı ve a rzuyu kesi p
atan b i r k ı l ı ç taşıya n M a nj u s h ri i l e temsil ed i l iyor o l a b i l i r.

Öküz Sürüsü Resim leri

Mahaya na Yolu, Chan ve Zen geleneklerindeki geleneksel re­
sim seka n s l a rında b u l u n u r. H i nd i sta n'da kutsa l b i r hayva n olan
öküz, B u d a doğası n ı ve resi m lernelerdeki çoc u k benin kendisi n i
temsil ede r.

• "Ö küzü Arama k'� B u ra d a samsara'da kayı p s ı n ı z fa kat Bu­

da'n ı n öğ retisine m a ruz k a l a ra k daha yü ksek bir gerçekliğe
doğru çeki l i rs i n iz.

1 22
 Theravada ve Ma hayana

• "Yo l u B u l m a k': B u rada öğretileri d i n l e m e k l e ve yol u b u l ­

m a k l a meşg u l o l u rs u n uz.
• " Ö küzü n B i r A n l ı ğ ı n a Beli rmesi'; Med itasyon uygu laması,
praj n a n ı n ( b i l g e l i k) l ezzetini fa rk etmeye baş l a m a n ı n vası­
tası n ı sağ l a r.
• " Ö küzü Ya ka lama k': Kleshaları ya da ü ç ateşi ( b i l g isizl i k, aç­
gözl ü l ü k, nefret) daha deri n i n e kavra m a kla, b e n l iği, koru n ­
maya değer ka l ı m l ı b i r n e s n e olarak d ü ş ü n mekle (a natta)
gelen s ı n ı r l a m a l a rı a n lamakla meyd a n a g e l i r.
• " Ö küzü E h l i l eşti rmek': Sateri'n i n (kişi n i n ken d i gerçek do­
ğ a s ı n ı görmesi; uya n ı ş) doruk tecrü besi n i a n a n yaşamaya
başlayı nca m eydana gel i r.
• "Ö küzü Eve S ü rmek': Sateri n i n bütü n l ü k l ü d e n eyi m i n i ya­
şad ı ğ ı n ızda meyd a n a gel ir.
• " Ö küz U n utu l u r': Hayatı sateri n i n sağ la d ı ğ ı özg ü rl ü kle d e ­
n eyi mlemeye başla d ı ğ ı n ızda m eyd a n a g e l i r.
• "Hem Ö küz hem Ben l i k U n utu l u r:' B u rada d h a rma kavra m­
ları n ı n ve ça l ışma ya pt ı ğ ı n ız g e l e n eğ i n kavra m ları n ı n d a
ötesine geçersin iz. B u d a b u n u, sizi s a m s a ra n e h r i n i n ka rşı­
sına taşıya n sala benzeti r; karşı tara fa u la ştığ ı n ızda sa l ı taş ı ­
man ıza da gerek ka l m az.
• "Kaynağa Dön ü ş': B u yerde o l du ğ u n uzda t ü m d ü nya n ı n ay­
d ı n i a n ma n ı n cisman i l eşmesi o l d u ğ u n u fark edersin iz.
• "Ça rşıya, Ya rd ı m seve r l i k Ya pmak i ç i n Ç ı k m a k:' Bod h isattva
yol u n u bel i rg i n k ı l a r. Bu kon u ma g e l d i ğ i n izde a rtık herke­
sin daha iyiye gitmesi için ça l ı ş ı rs ı n ız.

1 23
BU DiZM i N YAYI LIŞI
Hindistan'ın Ötesi

Buda ve öğrencileri ü l ke boy u n ca seya hat e d i p insanlara d h a r­

ma'yı ta n ıtı rla rken B u d ist prat i k H i ndista n'd a h ızla yayı l d ı . Bu­
da'n ı n m esaj ı n ı n kuvveti ve kıymeti n i n ispatı öyl e barizd i ki bin­
lerce kişi sangha'ya katı l d ı . Çok geçmeden H i nd i sta n'ı n s ı n ı rları n ı n
ötesi n d e, S r i La n ka'da, G ü n eydo ğ u Asya'da v e ötesinde "Buda'n ı n
yol u n d a n giden ler" vard ı . Ve a rt ı k "Budizm" d iye i s i m lend i ri len i na­
nış Çin, Kore, Ja ponya ve Ti bet'e de u laşm ı ştı.

SRi LAN KA
Keşişleri n yiyecek ve g iyecek ta lep eden kişiler o l d u kl a r ı n ı hatı r­
layı n; o n l a rı n ken d i l e ri n e ait p e k az eşyası va rd ı . Yü rüyerek, i n san­
l a rd a n yiyecek i steyerek, yerel halkın a ras ı n a ka rı ş ı p, kend ileri n i
ayd ı n l a n m a yol u n d a d a h a i l e riye taşımak için şefkatli ed i m l erde
b u l u n a ra k seya hat ett i l e r. S eya hat etti kçe B uda'n ı n öğ reti leri n i
yayd ı l a r v e i nsa n l a rı yol u n b u h ayatı sürmek i ç i n i y i b i r ta rz oldu­
ğuna i kn a ettiler. Bunu ise ken d i l e r i n i yücelterek d eğ i l, örnek ola­
ra k yaptı l a r. G ü n ey Asya'ya geçişleri Bud izm'i n kıtada yayı lmaya
başla m a s ı n ı n da yol u n u açtı.

Kral Ashoka Oğlunu Gönderiyor

Kra l Ashoka'n ı n Bud izm'i n yayı l ması ve gelişmesi n i n önce l i k l i se­
bepleri n d e n olduğ u n u da hatırlaya l ı m . Ashoka büyük bir Budist
misyon e rd i . Kuvvetli ve sayg ı d uyu l an bir kra l o l a ra k heyetleri ve
kra l l ı ğ ı nd a ya pt ı rd ı ğ ı m i m a ri a bidelerle, i n sa n l a rı Buda'n ı n öğreti­
lerine çekti.

Kra l Ashoka gözü n ü g ü n eye çevirdi ve oğ l u keşiş M a h i nda'yı

bir m i syoner olara k g üzel tro p i k ada Sri La n ka'ya göndermeye ka-

1 24
 Budizmin Yayı/ışı

ra r verd i . Mahi nda, Sri La n ka kra l ı Deva n a m piyatissa tara fı n d a n

h o ş karş ı l a n d ı v e b i r l i kte, Ashoka'yı bu d e n l i d e ğ i ştire n d i n hakkı n ­
da coşku l u v e enerj i k kon uş m a l a r ya pt ı l a r.

Hint Budizmi'nin Gerileyişi

Kral Ashoka'nın yönetiminde görkemli günlerini yaşayan Budizm,
sonrasında bir çöküşe geçti. Moğol istilaları ve Hinduizm'in yeni­
den dirilerek güçlenmesi (bir bakıma da Budizm öğelerini bünyesi­
ne aldıktan sonra vuku bulan yeniden popülerleşme süreci nede­
niyle) Budizm'in etkisine büyük zarar verdi. On üçüncü yüzyılda
Budizm Hindistan'da giderek zayıflayıp neredeyse tümden kaybol­
duysa da dünyanın diğer bölgelerinde gelişip sağlarolaşmak üzerey­
di ve b öylelikle modern çağa değin uzandı.

Bu paylaşı m l a rd a n etki lenen kra l, M a h i nd a'd a n Bod h i Ağacı n ı n

b i r d a l ı n ı getirm es i n i istedi, böylece o n l a r d a ken d i ayd ı n l a n m a
s e m b o l lerine sa h i p olabileceklerd i . Böylece M a h i nda, k ı z ka rdeşi
Sa n g h a m itta'yı çağ ı rttı ve Sanghamitta çok geçmeden ağa beyi­
n i n istediği hediyeyi ya n ı n a a l a ra k H i n d i stan'd a n ayrı l d ı . Müteşe k­
kir o l a n Kra l Deva n a m piyatissa bitkiyi M ah avi h a ra a razisine -An u ­
rad h a p u ra şeh rinde kuru l a n i l k en büyü k m a na st ı ra- d i kti. Bug ü n
Sri La n ka'daki Bod h i ağaçla rı n ı n Sa n g h a m itta ta ra fı n d a n getiri l e n
i l k fi d e n i n sürg ü n leri o l d u ğ u d ü ş ü n ü l ü r.

Sri La n ka, Budizm'i kısa s ü rede kucaklad ı ve d i n kısa sürede ya­

yıld ı . M Ö 1 00 yı l la rı nda bir za manda burada ya p ı l a n Dörd ü ncü Kon­
sey'de Pa l i meti n leri pa l miye d a l ı yaprakia n n a yazı l d ı .

Sri Lanka Budizm'e i htimam Gösteriyor

Dört yüz yıl kada r sonra, beşinci yüzyı lda B u d a g hosa i s i m l i Budist
b i r keşi ş H i n d istan'd a n ayrı l a ra k bu g üzel a d aya g itti . Budaghosa
Pa l i m etin leri üzeri ne bir yoru m olan Ti pita ka'n ı n ayrı ntı l ı bir i nce-

1 25
Budizm 101

lemes i n i - Visuddhimagga (Arı l ığ a Giden Yol)- yazd ı . Bu i n celeme

bug ü n d e hala çokça o ku n u r ve Therevada Bud izm i'n i n i l m i ese­
ri o l a ra k d ü şü n ü l ü r. Pa l i d i l i n d e Budag hosa "Ayd ı n la n m a n ı n Sesi"
demektir. O ayn ı za m a n d a B ü y ü k Çevirmen o l a ra k da b i l i n i r.
M Ö dörd ü ncü yüzyı l d a B u d a'n ı n dişi, büyü k b i r ta nta nayla S ri
La n ka'ya geti ri ldi. B u g ü n d a h i, B uda'n ı n d i ş i n i merkeze a l a n kutla­
m a l a r ya p ı l ı r. Diş, Ka ndy ş e h ri n d e Diş Hatırası M a bed i nde koru n u r.
Bu sayg ı d uyu l a n d i ş etra fı nd a g ü n l ü k ritü e l l e r d ü ze n l en i r; bu ma­
bet ve diş meş h u rd u r ve çok sayg ı görürler.
Da h a sonraki za m a n l a rda Avru pa l ı kol o n i d i e r ve isti lacı Porte­
kizler, A l m a n l a r ve i n g i l izler B u d izm'e meyd a n okudu lar. Yerel hal­
kı H ı ristiya n l ığa geçi rmeye ça b a l a d ı l a r ancak B u d i st uyg u lamalar
s ü rd ü . B i r za man g e ld i ki B u d izm'i n u n utu l m a ması ve güçlenmesi
için H i nd i stan'dan b h i kku l a r çağ rı l d ı . Bu meyd a n o ku malar ka r­
şısında B u d izm g a l i p ç ı ktı ve b u g ü n Sri La n ka Bud izm'i n ağırlı kla
hakim o l d u ğ u bi rkaç ü l keden b i ri olara k ka l d ı .

MYANMAR (BURMA)
Sri Lan ka ve H i nd i stan'd a n yayı l a n Bud izm Asya kıtasındaki yü­
rüyü ş ü n e d eva m ediyord u . Ö ğ reti leri yayma k için Sri La n ka'dan
ayrı l a n keşişlerin Bu rma, Tay l a n d, Laos ve Ka m boçya g i b i ü l keler
üzeri n d e g ü ç l ü etki leri oldu. B u g ü neydoğ u a kta r ı m l a rı Therevada
geleneğ i n i s ü rd ü rüyord u . Budizm, B u rma'ya esasen H i n d i stan'dan
tica ret ya pan i n sa n l a r ve Sri La n ka'dan gelen keşişler vasıtasıyla
u l aştı . S ri La n ka keşişleri ve destekçileri n i n ya rd ı m l a rıyla da sağ­
Ia mca yer e d i n d i .
B u rm a'daki bask ı n B u d izm fo r m u aslında Vaj raya na idi ancak
1 044 yı l ı nda güçlü B u rma kra l ı A nawrahta, Therevada manastır­
larına a rka ç ı ktı ve ü l keyi yayg ı n b i r şeki lde The revada'yı destek­
leyen b i r m i l let h a l i n e geti rd i . B a ş kent Paga n'ı n her yeri nde ma­
nastı rlar, stupalar ve m a betler i n şa ettird i ve şeh i r çok geçmeden
Budist ça l ı şmaların ve uyg u la m a l a r ı n merkezi h a l i n e geldi.

1 26
 Budizmin Yaylftşt

B u d izm yı l l a r boyu nca B u rma'da g e l i ş m eye d eva m etti anca k

o n d okuzu ncu yü.z yı ldaki i n g i l iz istilasıyla b i r l i kte büyü k b i r tehd it­
le ka rş ı laştı. Bug ü n Therevada Budizmi g e l i ş m eye devam ediyor.
B u ra d a SO.OOO'den fazla m a na stır var ve n ü fu s u n yüzde 88'i ken d i­
leri n i B u d i st olarak ka b u l ediyor.

TAYLAN D
B u d izm'i n Tayl a n d 'da i l k kez M o n l a r'ı n a ra s ı n da, M Ö üçü ncü yüz­
y ı l d a g ö r ü l d ü ğ ü söylen iyo r. M o n l a r Çi n'i 2000 yıl önce terk ede­
rek Tay l a n d'a ve B u rma'ya yerl eşti ler. O n l a r ı n Tay l a n d ' ı n ilk yer­
leşi k h a l kı o l d u ğ u n a i na n ı l ı r. Yerleş i r yer l e ş m ez de fazla za m a n
geçmeden kuzeyd en g e l e n h a l klarla ka rş ı l a şt ı l a r. S o n rası n d a
ü l ke n i n her yeri n d e kü ç ü k kra l l ı kl a r ku r u l d u , h e p s i d e b i rbirleriy­
l e reka bet h a l i n d eyd i l e r. Çi n'den gelen i l k g ö ç m e n l e r d ü şü n ü l ­
d ü ğ ü n d e, Ç i n B u d izm'i n i n b u radaki etkisi a kl a g e l e b i l i r. Anca k
Tayl a n d 'da Bud izm'i n ortaya ç ı kışı Ç i n etk i s i y l e d e ğ i l , H i n d i sta n
etkisiyle o l m u şt u r.
O n üçü ncü yüzyı lda S ri La n ka'dan ge l e n m i syonerler Tayland
kra l ı R a m kham haeng'i Budizm'e geçmesi i ç i n i k n a ede b i l m işlerd i .
Pa l i d i l i Tayland'ı n d i n i d i l i o l a ra k ka b u l ed i l d i v e Theravada B u ­
d izm'i kendine sağ l a m bir y e r ed i n i p, bug ü n e d eğ i n d e dal l a n ı p
b u d a k l a n maya deva m etti.
O n dokuzu ncu ve yi rminci yüzyı l l a rda G ü n eydo ğ u Asya'da
Therevada gelenekleri ca n l a n d ı ğ ı görü l d ü . B u rm a ve Sri La n ka'da
bu refo r m l a r, kol o n ici yönetime karşı bağ ı m sızl ı k h a reketinin par­
çası biçi m i ndeyd i . Bağ ı m sızl ı ğ ı n ı kaza n a n Tay l a n d 'da ise re form,
Kra l IV. Rama ta ra fı n d a n ( h ü k ü m s ü rd ü ğ ü y ı l l a r 1 85 1 - 1 868) başla­
t ı l d ı ki kend isinin d e yirmi yed i yı l l ı k bir keşiş h ayatı va rd ı .

KAMBOÇYA, LAOS VE ENDON EZYA

Bud izm, H i ndistan'd a n doğ uya ve güneye yayı l d ı .

1 27
Budizm 1 0 1

Ka mboçya
Ka m boçya tari h i n i n erken d ö n e m lerinde H i n d i sta n etkisinde ka l d ı
v e M a h aya na Bud izm'i i n s a n l a r a rasında yer ed i n d i . Erken dönem
Ka m boçya ta ri h i n i n yazı l ı m eti n l eri pek iyi d u ru mda değ i l d i r bu
yüzde n dokuzu ncu yüzyı l a kadar burada B u d izm pratiği ya p ı l ı p
ya pı l m a d ı hakkında b i l g i sa h i bi d eğ i l iz. Ka m boçya'da baskı n olan
Kh mer Kra l ları büyü k m a bet l e r ve manastırlar ya pmaya başlad ı l a r.

Güneydoğu Asya'da Budizm

Budizm birinci yüzyıldan b eri Güneydoğu Asya'da etkili oldu ve
çoğunlukla da Theravada biçiminde sürdü (Vietnam dışında) . Bu­
dist yapılara müthiş malzeme ve politik kaynak harcandı ve bugün
bu yapılardan bazıları, Kambo çya'da Angkor, Burma'da Pagan ve
Java'da Borobudur, dünyanın en azamedi harabeleri halindedirler.

Derken on ikinci yüzyı l ı n s o n u nda Kra i i iV. J ayava rman yöneti­

me geçti. Sad ı k bir B u d i st'ti ve o n u n tesiriyle M a hayana Budizmi
kra l l ı kta ki baskın din o l d u . Anca k çok geçmeden komşu ü l ke Tay­
land'ı n d a kuvvetli etkisi o laca ktı ve on üçüncü yüzyı lda Therava­
da geleneği a ğ ı r bast ı .
1 970'1erde P o l Pot v e Kızıl Kmer çeteleri Ka m boçya'n ı n kontro­
l ü n ü e l e geçird i kleri n d e B u d izm'i n kökü n ü ku rutmaya ça l ıştı lar ve
neredeyse başard ı l a r. 1 970 yı l ı nd a n önce sa n g h a'da 65 .000 keşiş
varken, Pol Pot'ta n sonra b u sayı 3000'di. B u d i st ma betieri n i n yak­
laşı k ü çte i kisi yı k ı l d ı . B u g ü n B u d izm ken d i n i taparla maya ça lışıyor
ancak politik ka rış ı kl ı k s ü rüyo r. Sangha'da b i rta k ı m yen iden can­
l a n m a l a r va r ve nüfu s u n yüzde 95'i Theravada B u d i sti.

Laos
Ka m boçya'da o l d u ğ u g i b i Laos Bud izm'i ne de yü ksek olası l ı kla
Km er ö n aya k oldu. Da h a s o n ra s ı n d a ağırl ı k l ı o l a ra k Tayland'dan et-

1 28
Budist keşişler sıkl ı kla m ed itasyon ya parlar. Med itasyon a l g ı l a rı d u ru laştı rır, zihni oda klar
ve duyg u ları d i n g i n l eşti rir. Med itasyo n u n bu yönleri ayd ı n l a n m a yol u n u n öğeleridir.
Efsa neye göre 2500 yıl önce H i nt p rensi Sidda rta, Bodhi Ağacı n ı n a ltında üç gün üç gece
med itasyon yaptı. Ayd ı n l a n m aya u la ştı ve Buda oldu. Üç yüz yıl kadar sonra büyük H i nt
i m pa ratorl u ğ u n u n hükümdan Kral Ashoka, Bud izm'i seçti ve Siddarta ' n ı n ayd ı n l a n d ı ğ ı
mevkide M a h a bodhi Mabed i n i n ya p ı m ı n ı e m retti . Bod h Gaya'daki Mahabodhi Mabedi
bugün b i r B u d ist mabedi ol ması n ı n ya n ı s ı ra, U N ESCO Dü nya Kültür M i rası'd ı r.
Lotus çiçe ğ i Bud izm'in sem b o l ü d ü r. Ça m u r l u sularda yetiştiği için ayd ı n lanma safl ı ğ ı n ı n
koyu l u kta n da doğa b i l eceğ i n i gösterir. Budistlerin a m a c ı med itasyon v e iyi l i k yol uyla
ayd ı n l a n m a haline erişmektir. S u l a r ı n çiçeği n ya prakları n d a n kolayca a kışı, Bud izm'deki
d ü nya a rz u l a rı ndan ayrı k olma kavra m ı n ı ayna lar.

Hong Kong'daki Po Lin Ma nastı rında b u l u n a n yü ksek Buda h eyke l i Buda ' n ı n pek çok tem­
s i l i n i kara kterize eder. Diğer i m aj l a rda o l d u ğ u g i b i burada da Buda otu rur ve d i n g i n , iyi l i k
d o l u b i r atmosfer yayar. Heykel 1 993 y ı l ı nda ta ma m l a n m ı şt ı r.
Bud ist çay seremanisi (Ja poncada
chanoyu) katı l ı mcılara med itasyon
ya pmak ve z i h i n l erini oda k l a m a
fı rsatı vermek i ç i n tasarla n m ış
incel i k l i b i r ritüe l d i r. Çay, ö n ceden
bel i rlenen b i r dizi aşamadan
geçi l erek hazırla n ı r ve m isafi r
bu hazırl ı ğ ı n her bir aşamasına
konsa ntre o l u r. Misafırlerin her b i ri
çayı n hazı rlandığı kaseden s ı rayla
içerl er. Bütün ziya retçiler içti kten
sonra ev sa h i b i çay kases i n i soğ u k
suda yıkar.

Budistl er i ba d et esnasında s ı k l ı kl a
tespih ku l l a n ı r v e böylece b i r
ma ntra n ı n k a ç kez söyl end i ğ i n i
hatı rlarlar. Tespih genelde b i l e ğ e
dolanması ra hat l ı k v e ko layl ı k
sağlar. Çoğ u za man bir tespi hte
1 08 boncuk b u l u n u r ve b u n u n ,
insa n l a r ı n karşı karşıya ka l d ı ğ ı
a rzu ların say ı s ı n ı simgelediği
söylenir. Tü m tespih taşları
sayı l d ı ğ ı n d a kişinin yüz ma ntra
söylediği d ü ş ü n ü l ü r (diğer sekiz
boncuk ise sayarken sıra atlayıp
karıştı rı l ı rsa yer hatı rlansın d iye
b u l u n u r) . Boncuklar ta hta g i b i ya
da değerl i ve değersiz taşlar g i bi,
veya h ut toh u m lar g i b i çok fa rkl ı
materya l l e rden ya p ı l a b i l i r.
Med itasyon esnasında Bud istlerin
m u m l a r, tütsüler ve şakıyan
kase l e r k u l l a n d ı ki a n n a sık
rastla n ı r. Şa kıyan kaseler
med itasyon ya pan kişi n i n
z i h n i n i d i n g i n l eşti re b i l i r, o n u n
ra hatlamasına v e düze n l i nefes
a l ı p verip konsa ntre olara k a n a
oda k l a n masına yard ı m edebi l i r.
M u m la rın ise titremeyen, sabit
ışıkları ve tütsüleri n koku l a rı da
sa ki n l eşti rici etki l e r ol uştu rurl a r.

Sri Lan ka'daki Lan katilaka

Vi h a ra B u d ist mabedinden
Freskler. M a bedi n ya p ı l ışı on
dörd ü n c ü yüzyıla uza n ı r ve ken d i
d ö n e m i n i n m i m a ri olara k en
ö n e m l i ya p ı l a rı n d a n biri olara k
g ö rü l ü r. Ma b e d b ü y ü k bir kaya
parça s ı n ı n üzeri n e i nşa ed i l m i ş
o l masıyla yeganedir; temeller
g ra n it taş ı n d a n d ı r ve üzeri ne
t u ğ l a l a r kon a ra k i n şa ed i l m i ştir.
Fresk l e r Buda heyke l i n i n önünde
i badet e d e n l eri beti m l er.
Manda l a l a r ru hani d ü nya n ı n ha rita l a rı o l a ra k düşünül ü r. i çeri lerindeki modell er, Buda' n ı n
ka l d ı ğ ı kutsa l yerleri tems i l eder. B i r m a n d a l a , meditasyo n u n o d a k noktası görevini ya­
pabi l i r. Med itasyon ya pan kişi başka h e r şeyi zihni nden atmak için renkl ere ve şeki l i e re
konsa ntre o l u r. Çoğ u manda la fa rkl ı ren klerdeki kumlardan ya p ı l ı r. Med itasyon bittiğinde
kum dağıtı l ı r ve bu, m ed itasyon ya pa n l a ra hiçbir şeyin ka lıcı olmadığını hatı rlatır.
Anti k za m a n l a rda Hind ista n'ı n Nalanda bölgesinde büyük b i r B u d ist o ku l u ve manastır
kuru l d u . B u rada ça l ışan b i l g i n ler Bud ist öğ reti n i n biçi m l e n mesine ya rdımcı oldular. Na­
l a n da ' n ı n e n yü ksek bö lgesinde sadece dini kitapların d e ğ i l , d i l b i l gisi, m atemati k, ta rih
ve pek çok başka kon udaki kitapların da b u l u nd u ğ u çok b ü y ü k b i r kütü p h a n e vard ı . Ayrıca
kütü phanede Prajnapara m ita Sutra l a rı ve G u hyasamaja Ta ntra gibi kilit ö n emdeki Budist
meti n l e r de b u l u n uyordu.

Bahçe işleri öze l l ikle Japon Zen Budizmi'yle bağlantı l ıd ı r. B a h çe, med itasyon için huzurlu
b i r meka n sağ l a r. Japonya'daki buna benzer bahçel erdeki havuzlarda yüzen, Budizm ' i n
sem b o l ü n i l üfer çiçekleri b u l u n u r.
Bhuta n 'daki Kaplan Yuvası Pa ro
Vadisi'nden 870 metre, deniz
seviyesi n d e n ise 2900 metre
yü ksekted i r. Ön cephedeki d u a
bayra k l a rı H i m a laya Budizmi'n i n
t i p i k örnekleridir. Uzun şeritler
h a l i n d e ası l m ışlard ı r; beş ren k
ayn ı s ı ra d a d ı r: mavi, beyaz,
kırmızı, yeş i l ve sarı. Mavi
gökyüzü n ü ; beyaz havayı; kırm ızı
ateşi; yeş i l suyu ve sarı topra ğ ı
temsil eder.

Yoga Batı'da giderek popü l e r

o l d u . B u d a ' n ı n kendisi z i h n i
v e beden i , geleceğ i v e geçmişi
birl eşti rmeyi a raya n deneyi m l i
b i r yogiyd i . B udizm tüm
davra n ı m la rda fa rkı nda l i ğ ı
desteklemekle i l g i l i o l d u ğ u i ç i n
Budist yog i l e r bu idrnandan
çok, bed e n l e r i n i n ve nefes a l ı p
verişleri n i n fa rkında ol maya
odakla n ı rl a r. Yoga vasıtasıyla
dingin ve t ü m hareketleri n i n
fa rkı nda o l a ra k oturan Budistl er,
içsel va rl ı kl a r ı n ı ve b i l i nçleri n i
keşfetme n i n yol l a r ı n ı b u l u rl a r.
 Budizmin Yay1l1Ş1

kiler a l ı n d ı ve böyl ece ü l ke Theravada B u d i z m i 'n i ben i m sed i . 1 97 5

yı l ı nd a kom ü nistler Laos'ta ki Bud izm'den ku rtu l m ayı dened i ler ve
sang ha'n ı n büyü k bir kısmı ü l keden kaçtı. Ka l a n d i n i topl u l u kl a r
da b ü y ü k baskı a ltı ndayd ı l a r. S o n ya p ı l a n refo r m l a r v e d iya log l a r
The ravada Budizm i'ni ü l ke n i n resm i d i n i o l a r a k bel i rleme yol u n d a
i lerl iyor. Nüfu s u n yüzde 60'ı n ı n Budist uyg u l a m a l a r ya pan k i ş i ler­
den o l u ştuğu d ü şü n ü l üyor.

Endonezya
E n d o nezya'ya ulaşan i l k B u d i stler birinci yüzyı l s ı ra l a rında H i n d i s­
tan'd a n geldi ler. Bud izm'i n bu bölgeye d e Ashoka'n ı n m i syoner­
leriyle yayı l d ı ğ ı n a i n a n ı l ı r. H ü kü m süren Theravada ve Ma haya n a
g e l e n ekleriyd i, ancak Ma haya na daha son ra l a rı, sekizi nci yüzyılda
yerleşmeye başlad ı . Dokuzuncu yüzyı lda Java Adası ' n d a d ü nya n ı n
e n b ü y ü k Budist m a bedi i n ş a ed i l d i . Bu heybet l i m a be d i n a d ı Boro­
b u d u r'd u r ve yü ksek olas ı l ı kla dokuzu ncu yüzyı l son l a rı nda B u d i st
d i n i n i n merkezi b i r m a bedi olarak H i n d u kra l l a rı nca ya ptı rı l m ı şt ı r.
Ya k ı n tarihe kada r Borabud u r neredeyse ta m a m e n toprak altında
ka l m ı ş, orma nlarla ka pla n m ı ştı ve sadece y u ka rı d a ka l a n ufa k bir
böl ü m gözle görü lebi l iyord u . i ki yüzyıl önce restore ed i len bu mu­
azza m mabed i n kozmosu tem s i l eden b i r m a n d a l a o l d u ğ u, tantri k
B u d i stler ta rafı n d a n ya p ı l d ı ğ ı söylenegel i r.

KUZEY SINIRI
Ma haya n a Budizm i H i n d i sta n'dan kuzeye do ğr u yayı l ı rken, Thera­
vad a g ü ney ve g ü n eydoğ uya yayıl ıyord u . Vaj raya na B u d izmi ku­
zeye, Ti bet'e yön e ld i ve bu dağ l ı k, ya l ıt ı l m ı ş ü l kede h ızla yayı l d ı .
M a h aya na Bud izm i i s e Çi n'de, Japonya'da v e Kore'd e yayg ı n laştı.

i pek Yolu
i pe k, a ntik d ü nya için yen i b i r ham maddeyd i ve M Ö i ki nci yüzyı lda
Asya boyu nca uza n a n, i peği n ve diğer m a l l a r ı n b i r ü l keden d iğeri-

1 29
Budizm 1 0 7

ne a kta n m ı n ı sağ laya n rota l a r o l u ştu. i pek Yol u olara k bil inen a n a
rota ta m da H i ndista n'ı n kuzeyi nde ve Ti bet'i n batısındayd ı. 6000
m i l l i k yol bugün Afg a n i sta n, Pa kistan ve kuzeybatı Çin olara k bil­
d i ğ i m iz bölgeler boyu n ca uza n ıyo rdu.

i pe k Yo l u H i n d ista n ' ı Ç i n ' e bağ ladı. i pe k ve d iğer m a l l a r bir

yöne, altın ve g ü m ü ş b i r yön e g i d iyord u . ilk Ç i n l i tüccarlar H i ndis­
ta n'd a n yükselen şa h a n e öğ reti lerle i l g i l i şeyler d uymaya başlıyor­
l a r ve Çi n'de Budizm'e karşı b i r merak uya n ıyord u . i l k misyonerler
M S birinci yüzyı l d a Çi n'e u l a ştı. Buda'n ı n öğ reti l e ri n i yaymak için
H i n d i stan'dan kuzeye doğru yön e l iyorlard ı . O ku m u ş Ç i n l i ler sutra­
l a rı Çin d i l ine çevird i l e r ve b u n u sekiz yüz yıl boyu nca s ü rd ü rd ü ler.

1 30
DAHA UZAK DOGU
Yayılma Sürüyor

Keşi ş l e r H i malaya Dağ l a rı n ı n patikaları n d a n uza k ve izole Ti bet'e

d oğr u i l erlerken, Budist prati kleri de bera berlerinde götü rd ü l e r.
Ti bet'e u laştı lar ve b i rçokl a rı n ı n Gü neydoğ u Asya'da yapagel d i k­
l e ri g i bi, öğ retileri yaymaya başlad ı l a r. Fa kat yed inci yüzyı lda Ti­
bet k ra l ı Songtsen G a m bo iki Bu di st kad ı n l a -bir ta nesi bir Nepal
p re nsesi, diğeri ise Çi n'den bir prenses- evle n e n e değin Budizm
Tibet'te d a l l a n ı p buda kla n m a d ı . Kra l ı n B u d izm'e büyük ilgi duy­
m a s ı ve kon uyu d a h a fazla ö ğ renmek için Ti bet'ten Ç i n ve H i n d i s­
ta n'a temsilciler göndermesi çok za man a l m a d ı .
Kra l, Bud ist hayat ta rzı n ı n faydaları kon u s u nda i k n a o l m uştu ve
i n a n ı ş ı güçlenmişti. B i rçok m a bet i nşa ett i rd i ve h a l k ı a rasında Bu­
d izm'i n gelişmes i n i d estekled i. Sonrasında d a M a h aya na yazıtları
Tibet l i sa n ı na çevri l d i . Bud izm 1 959'a kada r Ti bet'te yaşa m ı n be­
l i rg i n bir öğesiyd i ancak on senel i k Çin işg a l i n i n son u c u nda Da l a i
La m a H i ndista n'a s ü rg ü n g itti.

KOR E
B u d iz m Kore'ye 372 yı l ı nda u l aştı. O za m a n l a rd a Ş a m a n izm yerel
d i n d i (Şa manizm yü ksek doğa sevgisine ve ta n r ı l a r, i b i isi er ve ata­
l a rd a n ka lma ru h l a rla i l i nt i l i bir d ü nya i n a n ı ş ı na daya n a n bir d i n ­
d i r) . N eticede Bud izm Şa m a n izm i l e kayna ş a ra k Kore Bud izm'i n i
o l u şt u rd u . Şa man izm üç ta n rıya i nancı teşvi k ediyo rd u : dağ l a r ı n
ta n rısı, i nzivaya çeki len (herm it) ta n rı v e yed i yı l d ızı n ta n rısı. Kore
B u d i z m i bu ta n r ı l a r i n a n ı ş ı n ı B uda'n ı n öğret i l e riyle h a rmaniadı ve
böyl ece d a l l a n ı p b u d a kl a n d ı .

S a f Diya r v e S o n ( Kore Zen'i veya C h a n ) d a Kore'ye u l aştı v e ora­

d a köklendi. Son, metin ça l ışmalarından çok m ed itasyona vurgu

131
Budizm 7 0 7

ya pıyo rd u, sonuçta Kore'de d o kuz fa rkl ı S o n oku l u ortaya çıktı ki

adları d a Son'u n Dokuz O ku l u 'yd u .

B u g ü n Kore nüfu s u n u n ya l n ız ya rısı B u d ist o l sa d a , Bud izm

top l u m d a derine kök sa l m ı ştı r ve pek çok kişi d i n i yön e l i m leri ne
o l u rsa o l s u n Budist p ratikleri hayatiarına d a h i l etmişlerd i r.

BUG Ü N KÜ DOGU
Bud izm b i n yıl önce Asya'ya h ızl ıca yayı l d ı ve çok geçmeden de
başl ıca d ü nya d i n l eri n d e n b i ri o l m a yol u na g i rd i . Theravada Bu­
dizmi Sri La n ka'da, Ka m boçya'da, Laos'ta, Tayl an d'da, Myanma r'da
ve Ba n g ladeş'te fi l izl e n d i . M a h aya na Budizmi Ti bet'te, J a ponya'da,
Çi n'd e, Kore'de, Vietna m'da, Endonezya'da ve Nepal'de kök sa l d ı .
Bud izm'i n Batı'da meyd a n a ç ı k ı ş ı i s e yi rminci yüzyı lda o l d u v e ş i m ­
d i lerde Ameri ka B i r l e ş i k Devletleri'nde The ravada, Z e n v e Tibet
Bud izm'i n i n faa l merkezl e ri b u l u n ma kta.

B u d izm'i prati k edenlerin sayıca en yoğ u n o l d u ğ u i l k on ü l ke

s ı rasıyla şöyled ir:

1. Tayland
2. Ka m boçya
3. Myan m ar
4. B h uta n
s. Sri La n ka
6. Ti bet
7. Laos
8. Vietnam
9. Ja ponya
1 0. Ma ca u

Her n e kadar B u d i st sayı s ı n ı n en yüksek o l d u ğ u ü l keler Doğ u

ya rı kürede olsa da B u d izm Batı'da da ken d i n e pek çok yol l a r açtı.
Geçen elli yılda Amerika l ı l a r ve d iğer Batı l ı l a r d h a rma pratiği yo-

1 32
 Daha Uzak Doğu

l uyla h ayatları n ı değişti rmekle daha fazla i l g i l e n meye başlad ı l a r.

Yaza r l a r, fel sefeci l e r, sanatka rlar ve öğ retm e n l e r Bud izm b i l g i si n i
t ü m Kuzey Ameri ka'ya ve Avrupa'ya yayd ı l a r.

Ti bet'ten gelen s ı ğ ı n m a c ı l a r Bud izm'i h a l ka ta n ıtıyorlar ve Da­

l a i La m a kendi vata n ı n a dönme u m u d uyla yoru l ma d a n ça l ı ş ıyor.
Asya'd a n gelen g öçmen l e r uyg u la m a l a rı n ı Batı'da taşıyorlar ve
A m e r i ka l ı ların ve Avru pa l ı l a r ı n ka l plerine ve zi h i n lerine yeni fi k i r­
l e r ve yen i bir hayat biçi m i n i s u n uyorlar. B u d izm Batı 'ya yen i olabi­
l i r ancak d h a rma toh u m l a rı Batı topra ğ ı n a sağ i a m ca e k i l iyor.

1 33
VAJ RAYANA
Tibet B udizmi

Vaj raya n a Budizmi M S ü ç ila yed inci yüzyı l l a r a rasında Ma haya na

oku l u öğ reti lerinden d oğ d u . B u d a ' n ı n b u ezoterik geleneği uy­
g u lad ı ğ ı söylenir a n c a k g e l i ş m i ş ve özel ya p ı s ı n d a n dolayı genel
bir pratiğe dönüşmedi. Vaj raya n a Bud istleri B uda'n ı n bu pratikle­
ri ta ntra adı veri len özel m eti n l e r a racı l ı ğ ıyla öğ rettiğine i n a n ı rlar
ancak tantraların yed i n ci yüzyı l a kadar ortaya ç ı k m a m ı ş oldukları­
n ı da söyleye li m .
Vaj raya na Budistleri, öğ reti l e r i n i n doğ r u d a n B u da'ya bağ lana­
b i l eceğ i n e ve Budizm'i n e n saf h a l i n i kendilerinin uyg u l a d ı kianna
i n a n ı r. Vaj raya na, H i m a l aya D a ğ l a rıyla çevri l i ve d ü nya n ı n geri
ka la n ı n d a n izole olan uza k bir ü l kede, Ti bet'te h a k i m d i r. Ti bet Bu­
d izmi, M a hayana Budizmi Tibet'e u laşıp da yerel Bön h a l k d i n iyle
birbiri n e ka rıştığında d o ğ d u .

Diğer İsimler
Vajrayana Budizmine, Tantrik Budizm, "Elmas Araç", "Tamamlan­
ma Aracı", "Yıldırım Arac" ve "Yok Edilemez Yol" da denir.

Ti bet kültürü Bud izm'i içte n l i kl e özü msed i. Jack Mag u i re Essen­
tial Buddhism 'de şöyle yazıyor: "Ta ri hte hiçbir ü l ke bu d i n i böylesi­
ne m ü ke m mel l i kle özü m seyi p, aynı za manda d a ona bu kadar çok
yerel ka ra kter ya da k ü l t ü rel kuvvet katma d ı . Vaj raya na, Ti bet'te
gidere k etki l i o l u rken, m a n a stı r da g ü n l ü k hayatın odağı oldu ve
yi rminci yüzyı l ı n orta l a r ı n a d eğ i n bu d u r u m böyle s ü rd ü ... Za man
geçti kçe m a nastırlar ü l ke n i n politik kontro l ü n ü ta m olara k üstle-

1 34
 Vajrayana

rine a l d ı lar, bu d u r u m Ti bet'e yüzyı l l a r boyu n ca s ü re n ve ken d i n e

has b i r m u kaddes l i ğ i o l a n b i r yönetim biçi m i kaza n d ı rd ı :'

Vaj raya na'n ı n temeli ndeki sem boller ve ritü e l l e r diğ er Budizm
biçi m l erine kıyasla daha yoğ u n d u r. Vaj raya na, koz m i k b i r m a na s­
t ı ra bağ l ı olan ru h a n i va rl ı k l a rı davet eder. Vaj raya na Bud izm'deki
uyg u l a malar özel ve ka rmaşı kt ı r. Öğretiler ö ğ renci n i n b u hayatı n ­
d a ayd ı n lanma yaşaması içi n tasarla n m ı ştı r v e son u ç olarak uy­
g u la ma l a r da yoğ u n, i n ce l i k l i ve zord u r. Ayd ı n la n maya ise diğer
p ratik biçim leri n e kıyasla m u htemelen d a h a çab u k u l a ş ı l ı r. Ta ntri k
uyg u la m a ya pan öğrenci n i n g u ru adında b i r ö ğ retmeni vard ı r (ay­
d ı n l a n m ış bir öğ retmen b i r /ama'd ı r) . Uyg u l a m a l a r g e n e l l i kle öğ­
renci ve öğ retmen a rasında sır olara k ka l ı r, b u ise geleneğin ken d i ­
n e özg ü gizemine g izem kata r.

Mandalalar
M a n d a l a l a r s p i r i t ü e l d ü nya n ı n h a rita l a r ı d ı r. S e m bo l i k b i r örü n ­
t ü b i ç i m i n deki s a n at ese r l e r i o l a ra k s u n u l u rl a r. Ö r ü ntü g e n e l
o l a ra k içeri s i n d e d a l l ı b u d a k i r tasa rı m l a r o l a n b i r çem ber fo r­
m u d u r. B u örüntü l e r B u d a'n ı n ya da r u h a n i va rl ı k l a r ı n i ka m et
ett i ğ i kutsa l ye r le r i s i m g e l e r l e r. Deri n d ü ş ü n c e ve m e d itasyo n
i ç i n k u l l a n ı l ı rl a r ve s p i ritü e l u ya n ı ş s ü rec i n e k ı l avuzl u k etm e l e ri
i ç i n ta s a r l a n ı r l a r.

Mantralar
Mantra l a r, tekra r ed i l m eleri spi ritüel bağ l a ntı pota nsiyel i taşıya n
m isti k sözlerd i r. Mantrayı tekra r ederek zi h n i n izi tem izleyebi l i r
v e kon uşmanızı arı h a l e geti rebi l i rsiniz. Vaj raya na'd a ki en b i l i n d i k
m a ntra O m mani padme hum'd u r v e en ya k ı n a n l a m ıyla "Lotusta­
ki cevh e re selam o l s u n" demektir. Yazı l ı m a ntraya ba kmak da o n u
söylemek kadar kuvvet l i d i r. Ayrıca mantra n ı n yazı l ı for m u bir d u a
çemberinde de çevri lebi l i r ki b u n u ya p ma n ı n da mantrayı söyle­
m e k ya da ona ba kmak kad a r fayd a l ı öze l i kleri o l d u ğ u n a inan ı l ı r.

1 35
Budizm 1 0 1

Dalai Lama Nedir ve Kimdir?

Dalai Lama, bodhisattva Avolokiteshvara'mn bu zamandaki vücut
buluşu olarak düşünülür. Tibet Budizm'inin Geluk nesiinin üçüncü
büyük liderine Dalai Lama (Bilgelik Okyanusu) adı verilmiştir ve o
şefkatli bodhisattva'mn fiziksel görünümü olduğuna inamlır. Bu­
günkü Dalai Lama on dördüncü Dalai Lama' dır.

Tibetl i l e rce Mani çem b e r i e ri d iye de a d l a n d ı rı l a n d u a çem­

berieri ru h a n i l ütufl a rı d a ğ ı t m a k için ku l l a n ı l a n m e ka n i k a l etler­
d i r. D u a çem berieri a ra l a r ı n d a b i r a ks o l a n tekerleklere benze r­
l e r. M a n t ra n ı n üzeri n e b i r kaç kez yazı l d ı ğ ı kağ ı t l a r, ko ruyucu b i r
kontey n e rdeki çem b e r a ks ı etrafı nda dönd ü rü l ü r. Ti bet l i Sudist­
l e r bu d u a çem beri e ri n d e n y ü z l e rce hatta b i n l e reesi b u l u na n b i r
stu pa n ı n etrafı nda d ö n e r l e r, d ö n e rl erken Om mani padme hum
mantra s ı n ı söyleyerek çem be ri e ri çevi rirler. Bazı çem berler de
b i r ku l p va rd ı r ve taş ı n a b i l i r l e r, bazı l a rı da d a h a b üyü kt ü r ve sa­
b itti rler.

Yi dam
Yida m l a r med itasyo n l a i l g i l i ru h a n i va rl ı kl a rd ı r. Ti bet sanatı çok
sayıdaki bu spi ritüe l ru h a n i va r l ı k l a rı, hem d i ş i l eri hem e rkekleri,
ren k l i b i r biçimde tasvi r eder. O n l a r Buda'n ı n fa rkl ı görü n ü m l eri
olara k d ü ş ü n ü l ü rler. Bazı yid a m l a r gerçekten de öfkel i ru hani va r­
l ı kl a rd ı r. Ta ntra usta l a rı b u kötü ru h l u ların B u d a'n ı n h izmeti ne gi­
rebi l m e leri için onları zora koşa r l a r.

Mu d ra
M u d ra, med itasyon ya pa rken e l le ri n izin a l d ı ğ ı biçi m d i r. Formas­
yondaki sembol çok d e ri n d i r ve s ı k l ı kla bel i rl i bir ru hani va rlı kla
bağ l a ntı l ı d ı r. B i l i n d i k m u d ra l a rd a n biri koz m i k m u d ra d ı r:

1 36
 Vajrayana

Sağ el (solaklar için sol) avuç içi yu ka rıya ba kaca k biçimde ku­
cağa kon u r. Diğer el onun üzerine kon u r ve böylece her i k i e l i n
pa r m a k eklemleri üst ü ste g e l i r. Başpa rma k l a rı hafifçe bi rbi ri n e
d o ku n u r k i böylece b i r çem ber biçimi o l u şt u ru l m u ş o l u r.

Vajra
Vaj ra, y ı l d ı rı m a n l a m ı na gelen Sanskritçe b i r teri m d i r. Ti bet d i l i nd e
dorje d e n i r ve "el mas" ya d a "adamanti n e" "sa rsı l maz" a n l a m l a r ı n a
g e l i r. B u a n l a m l a r boş l u ğ u n yok edil e mez n itel i kleri n e gönderme
ya p a r. Vajralar sem bol i k ve d i n sel töre n l e i l g i l i o bjelerd i r, örneğ i n
çeşitli Ti bet seremo n i lerinde, d i n i töre n lerde v e ritü e l le rde ku l l a n ı ­
l a n z i l l e r ya da hançerler g i b i .

Vajrayana Pratiği
Vaj raya na Bud izm'i öğrencisi chela diye a d l a n d ı rı l ı r. Chela, uyg u la­
m aya g u rusu tarafı n d a n başlatı l ı r. Kend i s i n e b i l d i ri l e n ru hani va r­
l ı ğ ı n b i r mandalası veri l i r. Bu uyg u lama çok çetin o l a b i l i r. Örneğ i n
t e k b i r prati kte b i r chela 1 00.000 kez yere ka pa n a b i l i r v e sayısız kez
m a ntra tekra r ede b i l i r.

1 37
ALTI G ELENEK
Tibet Spiritüelliği

Ta rihe bakarsa k Ti bet s p i ritü e l l i ğ i nde altı gelenek b u l u n d u ğ u n u

görü rüz. B u oku l ların d ö rd ü e s a s o ku l la rd ı r. Gelenekler ş u n lard ı r:

1 . Bön geleneği
2. Nyingma geleneği (Eski o l a n l a r)
3. Yetki Oku l u'na bağ l ı o l a n (Kadam)
4. Sa kya geleneği
S. Kagyu geleneği (Akta rı l a n Yetki Oku l u )
6 . G e l u g geleneğ i . ( E rd e m l i Oku l)
7. Dört esas oku l ş u n l a rd ı r: Nying ma, Sa kya, Kagyu ve Gelug

BÖN GELENEGi
Bön geleneği bugün hala ca n l ı d ı r ve sekizle o n b i ri nci yüzyı l l a r
a rası n d a k i kısa süre l i b i r orta d a n kaybolma periyod u d ı ş ı nda g i ­
derek d e g üçlen mekted i r. Bön top l u l u ğ u H i n d i sta n'd a v e Nepal'de
ma nastı r l a r kurma kon u s u n d a başa r ı l ı oldu. Bön, Ti bet kültü rü n ü n
v e ta ri h i n i n bütü nleyici b i r öğes i d i r v e Ti bet l i ler Bön gelenekleri n i
yaşatm a k i ç i n gayret g österirler.

Tıbet spiritüelliğinin diğer beş g eleneği Budist'tir ve Bud izm'in üç

vasıtası n ı n -Theravada, Mahayana, Vajrayana- tamamının öğelerini,
ağırlıkla Tantra uygu lamalarına d ayanarak bileştirirler. Budist silsileyi
i l k başlatmış olan farkl ı g u ruların ya da lamaların izlerini sürerler.

NYINGMA GELENEGi (ESKi OLANLAR)

Ti bet B u d izm i'n i n Nyi n g m a g e l e n e ğ i n i n kökleri Pad masambha­
va'ya uza n ı r ve Nying ma, Ti bet B u d izm'i n i n en eski oku l u d u r. Pad­
masa m b hava ken d i n e özg ü ve m istik b i r Ti bet B u d izm'i biçimi ge-

1 38
 Aftt Gelenek

l işti r m e k için Bön uyg u l a m a ları ve i n a n ı ş l a r ı n ı Ta ntra Bud izm'iyle

kaynaştırd ı .

Buda'nın Öğretilerinin Kdavuzu

Atisha Tibetliler için Aydınlanma Yolun u Aydın latan Lamba a dl ı met­
ni yazdı. Uygulama hakkındaki soruları cevaplandırmak ve onlara
Buda'nın -sutralardan ve tantralardan süzülmüş- öğretilerini, uy­
gulama için basitleştirilmiş bir yönerge yoluyla göstermek istedi.
Yol üzerindeki bu öğretiler lam-rim olarak bilinir. Aydınlanma Yolu­
n u Aydınlatan Lamba bugün hal.a uygulama için kullanılır.

Pad masam b hava'n ı n öğrencilerini, kend i sa h i p o l d u ğ u b i l g i ­

n i n t ü m ü n ü deneyi m lerneye hazı r görmed i ğ i n e v e b u yüzden ö ğ ­
ret i l e ri n i n yüzlercesin i, a kta rmak zoru nda o l d u ğ u b i l g iye hazı rl ı k l ı
o l a n ö ğ renciler i ç i n gelecekte açığa ç ı ka rı l m a k üzere saklad ı ğ ı n a
i n a n ı l ı r. Daha sonraki yı l l a r boyu nca öğ ret m e n l e r, terma ad ı ndaki
b u s a k l ı hazi neleri ortaya ç ı ka rd ı la r ve ayd ı n l a n ma i a n na ya rd ı m c ı
o l m a k üzere öğ rencilerine a ktard ı l a r.

Nyingma'da a ltısı sutra l a ra, üçü ise ta ntra l a ra daya n a n altı ay­
d ı n la n m a yol u b u l u n u r. Nyi n g ma'n ı n teme l i n d e, Dzogchen uyg u ­
l a m a s ı -Buda-doğası n ı n varl ı ğ ı n ı va rsaya n v e o n u açığa çıka r m a k
için ça ba layan bir med itasyo n pratiği- va rd ı r.

Dzogchen med itasyo n u son yıl larda Ameri ka'd a çok popü l e r
o l m a ktad ı r.

BUYRUK OKULU
(KA DAM)
Kök l e ri Ti bet'te ı 040 yı l ı nda öğreti leri s u n m aya başa rmış olan b i r
keşişe, Atisha'ya uza n ı r. Atisha Bengal'd e a s i l b i r a i l eye Cha n d ra­
garbha adını a l a ra k olara k doğdu. Ti bet l i bir kra l ona " h uzur" a n l a­
m ı n a gelen Atisha i s m i n i verd i .

1 39
Budizm 1 0 1

Atisha Ti bet'e Bud izm'i n ü ç a n a vasıtası o l a n b i r sentezi geti r-

d i . O n u n g e l işi Bud izm'i n Ti bet'e i ki nci Aktarı m ı çağ ı n ı başlattı ve
Buyru k O ku l u i l e Erd e m O ku l u ' n u n ve Akta r ı l a n Yetki Oku l u ' n u n
ufku n u açt ı .

Atisha Tibetliler a ra s ı nda, yaşaya n Buda l a rd a n b i ri o l a rak d a

bi l i n i r. Atisha, g u ru n u n, l a m a n ı n öğ retileri n i n h e r şeyi n üzeri nde
tutu l m a s ı fi kri n i destekled i, çü n kü l a ma, öğ reti lerin yaşaya n doğa­
sını açı klaya bil iyor ve uyg u l a m a n ı n nasıl ya p ı lacağ ı n ı öğrenci lere
doğ r u d a n g österebil iyord u . Öğ retmen, bel irli ö ğ rencilere fayda
sağ l ayacak bel irli uyg u la m a la r ı d a seçebil iyord u .

Buyru k Oku l u g e l e n e ğ i fazla s ü rmedi. Sarhoş e d i c i maddeleri,

pa ra a l ı p vermeyi, cinsel i l işkileri ve seya hati yasakl ıyord u; b u n l a r
Ti betliler için fazla katı ku ra l l a rd ı .

SAKYA G ELENEGi
1 073'te Khön Könchok Gye l po ta rafı ndan ku ru l a n Sa kya Oku l u is­
mini Ti bet'i n merkezi ndeki aynı a d l ı manast ı rd a n a l d ı . Sa kya "G ri
Dü nya" d e mekti r. Erken dö n em Nyingma öğ reti lerinden gelişen
Sa kya g e l e n eği, Khön O ku l u n u n l i derleri n i n geleneğin bağ ı n ı ko­
parmadan yerlerini sı radaki l i dere b ı rakmaları sayesinde g ü n ümü­
ze değin koru ndu. Geleneği nesi l l e r boyu koruya n l a r Yol ve Meyve
(Lam-dre) öğ reti leri n i a kta rd ı l a r. Yol ve Meyve öğ retileri sutra ve
ta ntra öğ reti lerini sentezler ve ö ğ rencinin yaşa d ı ğ ı bu hayatında
ayd ı n l a n m aya erişmeleri n i sağ l a m a k için dizayn ed i l i rler.

Sa kya g e l eneği g ü n ü m üze d e ğ i n u laştı. Sa kya oku l u n u n l ideri,

silsiledeki kırk birinci kişid i r ve Ti bet'i n dışı nda, s ü rg ü nde, gelene­
ğin uyg u l a m a l a r ı n ı sü rd ü rm e kted i r.

KAGYU G ELENEGi (AKTARlLAN BUYRUK OKULU)

Ti bet B u d izmi'n i n Kagyu g e l e n eğ i n i n kökleri i ki H i nt l i u staya, Na­
ropa ve Ti lo pa'ya uza n ı r. B u u sta l a r gelişmiş yog a uyg u l a m a l a rında

1 40
 Alti 1 I ICk

beceri kl iydi. Akta r ı l a n Yetki Oku l u ' n u n v u r g u su, geç m i şte o l d u g u

g i b i b u g ü n de h a l e n ku ra m s a l olmakta n ç o k m isti k uyg u l a m a l a r
üzeri nedir. Naropa, Marpa'ya öğ retti v e M a rpa öğret i l eri bera b -

r i n d e Tibet'e götürdü, orada Bud ist ra h i p o l m a d a n p ratiğe deva m

etti.

S o n rasında ise Ma rpa, öğreti leri ta n ı n m ı ş öğrencisi M i larepa'ya

(1 052- 1 1 35) akta rd ı . M i l a repa b u yola ka ra n l ı k b i r fig ü r olarak baş­
l a d ı . O bir ka ra büyücüyd ü, a kra ba l a rı ta rafı n d a n kötü davra n ışa
m a ruz ka l m ı ş dul a n nesi n i ve kız ka rdeşi n i i ntikama yön lendi riyor­
d u . Ancak hem b i r şa i r, hem d e kend i n i b i l m e kon u s u n d a u sta laşa­
rak özg ü rlüğe u laşan müthiş kuvvetli b i r yog i o l d u .

M i la repa'n ı n öğrenci leri arasında Kurtuluşun Mücevheri a d l ı

m et n i yazan Gam popa da va rd ı . Gam popa, M i l a repa'dan Altı Yo­
ga'yı ve Maha m u d ra'yı (Vaj raya na'n ı n boşl u k üzeri n e en önem l i
ö ğ reti l e ri nden b i ri ve "Büyü k M ü h ü r") öğre n d i v e o n l a rı tek b i r kö­
ken d e -Dakpo Kagyu- birleşti rd i. Da kpo Kagyu s o n rasında d ö rt
i l ave o ku l u n doğ u ş u n a öncel i k etti. Bu o ku l la r ı n en başarı l ı la r ı n ­
d a n b i ri o l a n Ka rma Kagyu Oku l u bug ü n h a l a g ü ç l ü d ü r v e Ka rma
Kagyu öğ retmenleri n i n ree n karnasyo n l a rı yol uyla silsi leden silsi­
leye g eçer.

N a ropa'n ı n Altı Yogası, Akta rı lan Buyru k O ku l u'na özg ü tantri k

uyg u la malardan bi rid i r. Bu Altı Yoga, N a ropa ta rafı n d a n a kta r ı l a n
g e l i ş m i ş bir ta ntri k meditasyon sistem i d i r ve a şa m a l ı öğ reti leri n
ta m a m l a n ması n ı tems i l eder. Maha m u d ra p ratiği, sutra ve ta ntra
yoru m lamalarına göre, Buda-doğası n ı d o ğ r u d a n a n lama hedefi­
ne yönelerek açıkla n ı r. M a h a m u d ra, t ı p k ı C h a n'ı n Çi n'de ya pt ı ğ ı
g i bi, med itasyon uyg u la m a s ı n ı n temel leri n e g e ri d önme ça bası­
d ı r. Kagyu geleneğ i n deki h e r bir oku l M a h a m u d ra'ya fa rkl ı şeki l d e
ya k l a ş ı r.

141
Budizm 7 0 7

GELUG G ELENEGi (ERDEMLi OKUL)

Erdem l i O k u l Ti bet B u d izmi'n i n refo rm ha reketi o l a ra k a d l a n d ı rı­
labi l i r. O n beşi nci yüzyı l d a Tson g k h a pa ile başl aya n Gelug'un izi,
Buyru k O k u l u'na (Kagya geleneği) d eğ i n uza n ı r ve Atisha'n ı n öğ­
reti leri n d e n üst derecede etki l e n m işti r. Tso n g k h a pa, Atisha'n ı n
manastı r g e l enekleri n e v e g u ru n u n önemine ya ptı ğ ı vurguyu pe­
kişti rd i . B u d izm'i n çeşitl i o ku l l a rı kon u sunda m üthiş derecede iyi
eğiti m l iyd i ve kapsa m l ı med itasyon uyg u l a m a l a rıyla da meşg u l
ol uyord u . Gelug geleneğ i n d e v u rg u manast ı rd a v e a kademik ça­
lışmadad ı r. Çok az sayıd a s ı ra d a n i nsan, eğer ba şa ra b i l i rlerse usta
olabi l i rl e r. Gelug geleneğ i n i öğ reten keşişler, B u d ist felsefe ve dü­
şü nce kon u sunda i l e ri d e rece l e rdedi rler. Bu keşişler geshe olara k
b i l i n i rler.

Da l a i L a m a l a r Ti bet B u d izm i ' n i n E rdemli Oku l ' u nd a n geli rler ve

o za m a n d a n beri Ti bet'i n s p i ritüel ve laik l ide rleri d i rler. Ancak Da­
la i La ma l a r ya l n ızca Erd e m l i Oku l ' u n yönetici leri d eğ i l d i rler. Hepsi
ol masa da çoğ u Ti bet B u d izm'i o k u l larında eğiti m a l ı rlar. Erdem l i
Oku l ' u n l i d e ri, Ganden M a n astı rı n ı n da başra h i bi d i r.

GENEL N ITELi KLER

Tü m a s l i Ti bet Budizmi o ku l la rı n ı n çokça ortak yön ü b u l u n u r. Ti bet
Budizmi'n i n a rd ı ndaki e n e rji, şefkati n bod hisattvası Ava lokitesh­
va ra'd ı r (şefkatle ba ka n Efe n d i ) . Ti betl iler herkesin ayd ı n la n maya
ulaşa b i l eceğ ine i n a n ı r l a r. Ti bet ru h a n i kültü rü n ü n kökeninde, her
bir bireyi n ayd ı n l a n m a yol u nd a başka varl ı k l a ra ya rd ı mcı olduğu
taa h h ü d ü va rd ı r. Vaj raya n a o ku l l a rı Ma haya n a geleneğinden ge­
l i rler ve u yg u lamalarında yerel ve tantri k u n s u rları kaynaşt ı rırlar.

Ti bet s p i ritüel l i ğ i n d e g u ru n u n (ya da l a ma n ı n ) rol ü, öze l l i kle

de daha sofisti ke tantri k uyg u l a m a l a r kon u s u nda, k i l it önemde­
dir çü n kü b i r öğrenci öze n l e ya p ı l a n kılavuzl u ğ a i htiyaç d uya r.
Om mani padme hum (Lotustaki cevhere sel a m olsun) ma ntrası

1 42
 Alt1 Gelenek

topl u m u n en derin d o ku s u n a işlemiştir. Bu m a ntra her y rded i r.

Tü m Ti betl ilerin d i l i nde, binal arı n duva r l a r ı n d a, d u a b yr k i r ı n­
da, s a natta, m ü cevheratta, taş yapı lard a ve d u a çemberieri nd . Bu

ma ntra Ti bet B u d izmi'n i n t ü m ru h u n u taş ı r.

Teh l ikeye Karşı Koruyucu

B u d i st bilgin M ichael Wi l l i s'e göre Ava lokiteshva ra i l k b i nyı l ı n "
kiz Büyük Teh l i kesi" karşısında bir koruyucu o l a ra k çağrı l d ı . Bu
teh l i keler, deniz kaza la rı, h a ksız hapis ceza l a rı, h ı rsızl a r, ya n g ı n fe­
l a ketleri, asla n l a r, zeh i rl i yı l a n l a r, va hşi fi l l e r ve a m a nsız i l letlerd i .
Ava l o kiteshva ra Çi n'de dişi l G u a nyin v e J a po nya'da Kannon old u .
Ava l o kiteshva ra ayrıca Ti bette Chenrezi o l a ra k b i l i n i r ve orada Ta ra
o l a ra k taşıdığı d i ş i l yön leri n i koruya n b i r e rkek o l a ra k ka l ı r.

Ta ra
Ta ra Ti bet Bud izm'i n i n önem l i bod h i sattava l a rı n d a n biridir. Şefka­
ti n (karuna) ve iyi l i ğ i n (Sa n skritçede maitri, Pa l i d i l i nd e metta) d i ş i !
s i m g es i d i r. Atisha, Ta ra kültünü Tibet'e o n birinci yüzyılda ta n ıttı .
Efsa n eye göre Ta ra bir gö l deki n i l üfer çiçeğ i n d en, i n sa n l ı k dene­
yi m i n i n acı ları n ı n büyükl ü ğ ü n ü gören Ava l okiteshva ra'n ı n a kıttı­
ğı şefkat gözyaşlarından biçim lenerek d oğ d u . Ta ra ayn ı za manda
tü m Budaların da an nesi d i r. Fa rkl ı ren k l e rd e d e -kutsal enerjiyi
s i m g e l eyerek yeşil ren kte ve aşkın b i l g e l i ğ i s i m g e l eyerek beyaz
ren kte- görü n ü r. Başka b i r efsaneye göre A m ita bha Buda d ü ş ü n ­
cel e ri n i bir g ö l e ya n sıttı v e orada bir lotu s büyüyerek sonra s ı n d a
Ava l o kiteshva ra'yı m eyd a n a çıkard ı . Son ra o kend i n i b i r maym u n a
çev i rd i v e Tibetl i l erin ata l a rı n ı o l u şturmak üzere Ta ra'yla çiftleşti.

14
DALAI LAMA
Şefkatin Bodhisattvası

Şu a n yaşaya n Da lai La m a şefkat bod h i sattvası Ava lokiteshva­

ra' n ı n on dörd ü ncü vücut b u l u şu o l a ra k ka b u l ed i l i r. i l k Da l a i La ma
Tibet B u d izm'i n i n Gel u g ya d a E rd e m l i Oku l ' d a n çıkmışt ı r. Gelug
silsilesindeki bu üçüncü ö ğ ret m e n şefkatl i bod h i sattva n ı n vücut
b u l u ş u o l a ra k ortaya ç ı kt ı ve son rası nda Dal a i La ma, B i l g e l i k Okya­
nusu olarak a d l a n d ı rı l d ı .
G ü n ü m üzde yaşaya n D a l a i La ma 6 Tem m u z 1 935'te, Ti bet'i n
Amdo v i layeti nde yoksu l b i r çiftçi a i lesi n i n oğ l u o l a ra k doğd u.
Büyü k erkek kardeşi Th u bten J i g m e Norbu zaten önem l i bir lama
(tu/ku) olan Ta ktser R i n poch e'n i n b i r reenka rnasyo n u olarak ta­
n ı n m ıştı, ayn ı a i lede başka b i r R i n poche b u l u n ması bu yüzden bir
sü rpriz o l d u .

"Uzay var olduğu sürece v e canlı varlıklar kaldığı müddetçe ben de

dünyanın kederini defetme kararıma sadık kalacağım."

-Dalai Lama

Tu l ku, b i r önceki öğret m e n i n reen ka rnasyo n u o l a n özel bir la­

mad ı r. Dalai Lama da kend i s i l s i l esinde on dörd ü ncü olduğu için
bir tu l ku d u r. Yüzyı l l a r boyu nca b i n lerce tulku ka b u l ed i l d i ve bun­
ların çoğ u n l u ğ u da erkekti. Dalai La ma, dişi form u nda on beşinci
Da la i La m a olara k dönme fi kri n i d ü ş ü n mekted i r. B i r tu l ku n u n tes­
piti n i n n a s ı l ya pıldığı, Da l a i La m a üç yaşında b i r çocu kken kendi­
leri n i köylü olarak gösteren ra h i p l erin geleceğ i n Da lai La ma's ı n ı n
evi ne gel mesi n i işleyen Kundun fi l m ine kon u o l m uştur. Rahipler

1 44
 Da/01 Lama

o n ü ç ü ncü Da l a i La ma'da b u l d u kları i p u ç l a r ı n ı -aday çoc u k l a rı

bu l m a k için ça l ışan ka h i n ierin rüyaları n ı ve verd i kleri b i lg i leri - ta­
k i p ed iyorlard ı . Çoc u k l a r teşh i s ed i l d i ğ i n d e özel izler ve işaret i r

a ra n a ra k incelen iyorl a r ve a h laki ka ra kterleri n i ta n ı m a k i ç i n a i l -

leriyle görüşmeler ya p ı l ıyord u . Son olara k b i r test uyg u la n ıyor v
genç çocuğun kendinden önceki kişiye a it o l a n eşya ları ta n ı y ı p
ta n ı m a d ı ğ ı na, benzer eşya l a r a rasından s e ç i p seçemediğine ba ­
k ı l ı yo rd u . Eğer b u n u doğru yapa rsa o b i r t u l ku o l a r a k tayi n ed i­
l iyord u . An latı l a r, t u l k u l a r ı n Sayg ı değer i l k Dal ai La m a da d a h i l
o l m a k üzere, kendi lerinden önceki hayat l a rı n ı hatıriayabiidi kieri n i
onayl a r. Tu lkular, Rinpoche ( Kıymetli Olan) a d ıyla d a b i l i n i rler. Da l a i
La m a ya l n ızca G e l u g pa topl u l uğ u n u n reen ka rne o l m u ş tu l kusu ve
Ti bet'i n siyasal ve d i n i l i deri d eğ i l d i r, o n u n aynı za manda Ava loki­
teshva ra'n ı n reenkarnasyo n u olduğuna d a i n a n ı l ı r.

O n üçüncü Da lai La ma 1 933'te ö l m ü şt ü ve bedeni oturur va­

ziyette i ken başı g izem l i bir şeki lde Amdo'ya d ö n m ü ştü. Ve bu,
t u l kuyu tespit etmeye ça l ışa n l a ra gönderi len ipuçlarından sadece
bi riyd i .

Ara m a grubu d i kkati n i özel b i r noktaya top l a m ı ş ken, Tenzi n

Gyatso'yu buld u l a r. Küçü k çocuğ u n a n s ızı n keşişlerden birini ta­
n ı d ı ğ ı ve kendisine bazı eşya l a r uzatı l d ı ğ ı n d a o n üçü ncü Da l a i
La ma'ya a i t o l a n l a rı seçe b i l d i ğ i söylendi; d e n i lene göre "Bu n l a r
ben i m ! " d iye çığ l ı k atıyord u .

Ü ç yaşındaki çocu k, e ğ i t i m görmesi i ç i n a i lesi nden a l ı n d ı ve

Da l a i La ma silsi lesi n i n on dörd ü ncüsü o l m a g ö revi için hazı rla n d ı .
Son u n da tekrar a i l esiyle b i r a raya g e l d i v e yoğ u n eğitim v e öğre­
t i m i n e deva m etti. Da lai La m a on beş yaş ı n dayken, ya klaşa n Ç i n
isti l a s ı etkisiyle d e Ti bet' i n resm i l ideri o l d u . Genç l i d e r Büyük Bri­
tanya ' n ı n ve Ameri ka'n ı n desteğ i n i a l mayı dened iyse d e geri çev­
ri l d i . Ti bet büyük Çin devleti n i n kuvvetiyle yüzleşecekti. 1 7 M a rt
1 958'de Da lai La ma, Nech u n g Kehanet i n e başvu rd u ve akabinde
Ti bet'ten ayrı l m a s ı söylendi. Ti bet topl u m u d o kuz yıl boyu nca Ç i n

1 45
Budizm 7 0 7

devleti n i n m üthiş kuvvet l i isti l a s ı n ı d u rd u rmaya ça l ı ştı fa kat 1 959

kışında Dalai La ma a rt ı k gitme va kti n i n gel d i ğ i n i b i l iyord u . Asker
kı l ı ğ ı n a g i rerek ü l keyi terk etti.
ilk o n ü ç Da la i La m a ' n ı n isi m l e ri aşağ ıda d ı r:

ı. G ed u n Drub ( 1 39 1 - 1 474)
2. Ged u n Gyatso ( 1 475- 1 542)
3. S on arn Gyatso ( 1 543- 1 588)
4. Yonten Gyatso ( 1 589-1 6 1 6)
S. N g awang Lobsa n g Gyatso ( 1 6 1 7-1 682)
6. Tsa ng-ya ng Gyatso ( 1 683 - 1 706)
7. Keza ng Gyatso ( 1 708- 1 757)
8. J a m pel Gyatso ( 1 758- 1 804)
9. Lu ntok Gyatso ( 1 806- 1 8 1 5 )
1 0. Tsh u ltrim Gyatso ( 1 8 1 6- 1 837)
1 1 . Khed rup Gyatso ( 1 838- 1 856)
1 2. Tri n l ey Gyatso ( 1 856- 1 875)
1 3. Th u bten Gyatso ( 1 876- 1 933)

Ti bet B u d izmi fa rkl ı for m l a rıyla Amerika B i rleşik Devletleri'nde

büyü k popü lerl i k kaza n d ı . Ü l ke n i n her yeri n d e Ti bet Budizmi'n i n
çeşitli biçim leri n i n ma n a stı rları v e ça l ı şma m erkezleri va r. Ti bet
Bud izm i 'n i n en iyi ta n ı n a n ö ğ ret m e n l eri nden b i ri de Bi rleşik Dev­
letler'e göç eden Chögya m Tru n g pa'd ı r.

Tru n g pa 1 959 yı l ı nda yi r m i yaş ı ndayken Ti bet'ten kaçtı . 1 970

yı l ı nda A m erika Bi rleşi k Dev l etl e ri'ne taş ı n d ı ve i l k Amerikan me­
d itasyon m erkezi ni ku rd u . N a ropa Ü n iversites i ' n i -Kuzey Ameri­
ka'da, B u d izm'den i l h a m a l a n i l k ü n iversiteyi- ku rd u . D ü nya n ı n her
yeri nde C högya m Tru n g pa ta rafı nd a n ku ru l a n yüzden fazla Sham­
bhala Med itasyon Merkezi b u l u n ma ktad ı r. Tru n g pa aynı za man­
da, a ra l a r ı n d a Cutting Through Spiritual Materialism (Kısa Yoldan
Spiritüel M aterya l izm) gibi b i r klasiğin de o l d u ğ u kita pla rı yaza n

1 46
 Daim Lama

ü retken bir yaza rd ı r ve çok sayıda öğret m e n i n Ti bet'te n Ameri­

ka'ya g e l m esinde d e başro l ü oynamı ştır. ı 987 yı l ı nd a k ı rk yed i ya­
ş ı n d a ö l m ü ş olsa da, g ü n ü m üze değin ka l a n b i r ça l ı ş m a ve eğ iti m
m i ra s ı b ı rakmışt ı r. Ayl ı k dergi Shambhôlô Sun ( Ş i m d i Lion's Roar
a d ıyla bası l ıyor) ya k ı n za manda otuzu ncu y ı l d ö n ü m ü n ü kutlad ı .

1 47
ÇiN B U DiZM i
Chan ve Pure Land

Çin'in B u d izm'e ilgisi a rttı kça m eti n l ere d e i htiyaç doğdu. Yeni
meti n l e r ulaşıp da Ç i neeye çevri l d i kçe Budizm ü l kede giderek yer
ed i n d i ve böylece Bud ist p ratiğ i ya pa nlar için u la ş ı l a b i l i r oldu. Ye­
d i nci yüzyılda Çin'de fa rkl ı B u d ist o ku l lar ortaya ç ı ktı. B u n lardan
önde ge le n ikisi Chan ve P u re La nd'dir. Chan B u d izm'i Batı'da ve
Japonya'da Zen B u d izm' i o l a ra k b i l i n i r oldu. H e m Chan hem de
Zen, med itasyon a n l a m ı n a gel i r.

Bodhidharma Çin'e Geliyor

Altı n c ı yüzyı l ı n baş l a r ı n d a Ç i n i m pa ratoru Wu, B u d izm'i n sad ı k
b i r ö ğ re n c isiyd i . Çok say ı d a ta p ı n a k i nşa ett i r m i ş, p e k çok sut­
rayı Ç i n eeye terc ü m e etti r m i şt i ve Buda öğ reti leri ko n u s u n d a
tecrübe s a h i bi o l d u ğ u n u d ü ş ü n üyord u . Şa n l ı B u d i st keşiş Bod h i ­
d h a rma'n ı n Çin'e gel m i ş o l d u ğ u n u duyunca, b u H i nt keşişiyle b i r
b u l u ş m a ta l e p etti. i m pa rato r Wu, B u d izm yo l u nd a inşa ettird i ğ i
m a n a st ı r l a ra v e e s a s m eti n l e r i n tercüme etti r i l mesi a rac ı l ı ğ ıyla
ya p m ı ş o l d u ğ u büyü k ça l ış m a l a ra isti n a d e n Bod h i d h a rma'ya
şöyle s o rd u : "Bud izm i ç i n ya pt ı ğ ı m iyi l ikler ka rş ı l ığ ı n da h a n g i er­
dem leri b i r i ktird i m ?"

Bod h i d harma "Hiçbir erd e m birikti rmed i n;' d iye ceva p verdi.

i m pa rator Wu şok o l d u; b u ceva p Bud izm h a kkında bildiği her

şeyle çel i ş iyord u. iyi e d i m lerin fazilet pua n l a rı kaza n d ı rıyor ol ma­
sı yayg ı n bir i n a n ı ştı. Yiyecek i steyen bir keşişe yemek vermen in
yeniden doğu mda iyi b i r ka r m a ve teminat o l u şt u rd u ğ u düşünü­
l ü rd ü, öze l l i kle de yemeği verd i ğ i niz keşiş iyi b i r öğ renciyse. Wu
ken d i n i B u d izm hakkında b i l g i l i görüyord u ve Bod h i d h a rma'yla

1 48
 Çin Budizmi

b i r söyleşi başlatma k isted i. Savu n macı b i r tutu m a b ü rü n d ü ve

kon u ğ u teste ta bi tutmaya karar verd i . "Ayd ı n l a n m a n ı n m a n a s ı
n ed i r?" d iye sord u .

" E n g i n b i r boş l u kt u r, b u n d a kutsa l b i r şey yok;' d e d i Bod h i d­

harma.

B u d a yüce i m pa ratoru n a k l ı n ı karıştı rd ı . B u ceva p i nançlarıyla

ö rt ü ş m üyord u ve n e demek istend i ğ i n i a n l a m ıyo rd u . i m pa rator
Wu d ü ş kırıklığıyla, "Sen ki m s i n ?" d iye sord u .

Bod h id harma, "Bi l m iyorum;' d iye ceva p verd i .

i m pa rator Wu, Bod h i d h a rm a ' n ı n ken d i s i n e n e söyled iğini h a l a

a n l a m ıyord u .

Shaolin Kung Fu
Bodhidharma, Shaolin Mabedindeyken, fiziksel bakımdan perişan
durumda olan keşişlerle karşılaştı. Onların meditasyon yapmala­
rına ve sağlıklarına kavuşmalarına yardım etti. Shaolin Kung Fu
burada, Shaolin Mabedinde doğdu.

Bod hid harma yı l g ı n i m pa ratoru b ı ra k ı p S h a o l i n'e doğru dağ

yol c u l u ğ u na çıktı. Orada küç ü k b i r mağarada, boş d uva ra ba ka ra k
d o ku z y ı l boyu nca med itasyon ya ptı. Efsa n eye g ö re uykuya d a l d ı ­
ğ ı i ç i n öyle asa bı bozu l d u ki bir daha uyu m a m a k i ç i n göz kapa k­
l a rı n ı kesti. Sanat eserleri n d e Bod h id ha r m a s ı k l ı kla g özleri fa l taş ı
g i bi a ç ı k b i ç i m d e resmed i l i r.

M ed itasyon uyg u l a m a s ı n a ve boşl u k kavra m ı na cidd iyetli b i r

sada katin ca n l ı örneği olan Bod hidharma, Ç i n'deki C h a n'ı n kuru­
c u su d u r. Budizm'i n Chan O k u l u , Budizm'i n ya l ı n ka l m a s ı için çaba
sa rf etti ve o n u n özü nde, tem e l lere dön m e i steği va rd ı . Vaj raya n a
o ku l u n u n kimi med itasyon nite l i kleri n i d e paylaşıyord u . Chan Bu-

1 49
Budizm 1 0 1

d izm'i, ayd ı n lığa giden yol u n d i rekt rotası n ı n med itasyon olduğu
düşü ncesi n i ve med itasyon ya parak Buda-doğası n ı n açığa çıktığ ı
i n a n ı ş ı n ı d estekler.

Bod h i d ha rma, uzu n yı l l a r ö n ce B uda'n ı n kend i öğretilerini a k­

ta rd ı ğ ı g i bi, Chan'ın g ü n ü m üze d e ğ i n kişiden kişiye, zi h i nden zih­
ne a kta n m ı n ı başiatma s ıyia Çi n'i n ilk m u htere m i o l d u .

ÇiN: SAF DiYAR

Çin'de aynı za manlard a o rtaya ç ı ka n diğer ana Bud izm oku l u, Saf
Diya r i d i . Bod h i d harma'n ı n a ks i n e bu Budizm o ku l u bir erdemler
siste m i n e i n a n ıyor ve ayrıca b i rd e n fazla Buda o l d u ğ u fi kri ne des­
tek veriyord u.

Bu oku la bağ l ı ola n l a r b u a l e m d e fa rkl ı a l a n l a r ı n va r o l d u ğ u na,

cenneti n ya da Saf Diyar'ı n d a en iyisi o l d u ğ u n a i n a n ıyorlard ı .

Safi a ş m ı ş bir a l a n, B u d a l a r v e bod hisattva la rla çevri l i d i r. On lar

ken d i büyük şefkatleriyle etrafi a rı n d a ki rleti l m e m i ş bir a l a n yara­
tırlar. Bu a l a n, onlara katı l m a k i steyenler için m evcuttur ve Am ita­
bha B u da'ya (Sonsuz I ş ı ğ ı n B u d a'sı ) atfed i l m i ştir. A m ita bha, Çin'de
Amituo Fo ve Ja ponya'd a A m i d a Butsu olarak b i l i n i r. Saf Diya r ayn ı
za manda S u khavati (Mutl u l u ğ u n i ka metg a h ı ) olara k da b i l i n i r.

Saf Diya r Bud istleri ö l ü m d e n sonra cen n ete g i d i l d iği ne i n a n ı r­

lar. Eğer A m ita bha'n ı n a d ı n ı tekra r tekrar söylerseniz (Namo Ami­
tuo Fo) Saf Diya r'a yen i d e n d o ğ a rsı n ız. Zi h n i n izdeki Saf Diyar ay­
d ı n l a n m a n ı n o l d u ğ u yerd i r; ayd ı n l a n m a n ı n kend isi d eğ i l d i r.

Sonuç olara k Saf Diya r B u d iz m i'nde eğer B u d a'n ı n ad ı n ı söyler­

seniz Saf Diyar gerçekl i ğ i n i çağ ı rı rs ı n ız. Bu uyg u la m a Chan'ın sıkı
uyg u l a m a larına göre daha az katıyd ı ve bu yüzden yayg ı n bir ka­
b u l ed i l e b i l i rl i k kaza n d ı .

Cha n'a göre kişi b u ra d a h e r h a n g i b i r za manda cennete doğa­

b i l iyord u . Tek ya pmanız g ereke n B uda'n ı n i s m i n i tekrar tekra r söy-

1 50
 Çin Budizmi

l e m e kti ve cen n et sizi n ol uyo rd u. Bir kez Saf Diya r a erişti ğ i n izde
'

ayd ı n la n m a yol u n d a bir m a n i ka l m ıyor, uyg u la m a n ı n çoğu ça l ı ş­

m a s ı azal ıyord u.

J i n gtu Lun, sada kati n beş form u n u s ı ra l aya n ö n e m l i bir Saf Di ­

ya r m etnid i r:

• Amita bha Buda'ya h ü rmet etmek

• Amitabha Bu da'n ı n a d ı n ı tekra r edere k erdem i n i onurlan­
d ı rmak
• Saf Diya r'd a doğa b i l m ek için sol u k l u oku m a l a r ya pmak
• A m ita bha, Saf Diya r'da yaşa m ı ş bod h i sattva l a r ve bizzat Saf
Diyar üzere derin d ü ş ü n mek
• Kendi erdemleri n i başka l a r ı n ı n Saf Diyar'a u la ş m a i a n n a ya r­
d ı mcı o l m a k için a kta rmak

B u d ist bilgin M ichael Wi l l i s'e göre, "Saf Diya r, kad ı n l a r ve keş­

mekeşler gibi d i kkat dağıtı c ı l a r ı n olmad ı ğ ı cen n et benzeri b i r yer
o l a r a k ta n ı m l a n ı r ve her şeye ü stü n d ü r; ç ü n kü A m ituo, destek iste­
yen h erkese Dharm a öğüd ü n ü vermek üzere orada i ka met eder:'

Saf Diya r pratiği bod h i sattva yol uyla benzerd i r ve bu pratiğ i n

savu n ucusu Daoc h u o (562-645) yozlaşm a n ı n yaşa n d ı ğ ı o çağ i ç i n
S a f Diya r' ı n daha çok çare olaca ğ ı n ı d ü şü n ü r ç ü n kü A m itabha ya r­
d ı m i ç i n oradad ı r. Saf Diya r yol u ayrıca d a h a kolay o l d u ğ u için h a l ­
ka d a h a ra hat ulaşa b i l i r.

Saf Diya r Bud izm i bug ü n Batı'da pop ü l e rd i r.

ısı
JAPONYA
Bereketli Topraklar

Chan o n i ki nci yüzyı l ı n son l a r ı n a doğru Japonya'ya u l aştı ve "Zen"

oldu. O s ı ra l a rda Sa m u ray savaşçı ru h u Japonya'da büyüyüp ge­
lişiyord u ve Zen uyg u la m a sı n ı n zorlu koşu l ları J a po n l a r ta rafı n­
dan hoş karşı l a n d ı . Ja ponya'd a d oğan iki Zen uyg u laması va rd ı r.
i l ki R i nza i 'd i r ve Japon keşiş Eisai ta rafından Çin'den geti ri l m işti r.
i kinci Zen kategorisi n i ise, Eisai'n i n öğrencisi Dogen Çi n'den Japon
kıyı larına taş ı m ı ştır. B u Zen o ku l u n u n adı Soto'd u r. Zen Bud izmi'ne
ayrı l a n bölümde bu i ki o ku l u daha ayrı ntı l ı i nceleyeceğ iz.
i ki Zen o ku l u da otu ra ra k ya p ı l a n med itasyo n u n önemini vu r­
g u l a rl a r. J a ponya'da yı l l a r yı l ı Soto Oku l u R i nza i Okul u'na göre
daha ka l l avi old uysa da ( bu g ü n ise en az üç katına u laşmış olabi­
l i r), i kisi d e hala baş l ı ca o ku l l a rd ı r. Ta rih boy u n ca, ma nastı rlardaki
uyg u l a m a ların katı l ı ğ ı, Zen p ratiği ya pma kon u s u nda insanlara
ket v u rd u . Fakat Zen yi r m i nci yüzyı lda Batı'ya u la ştığı nda, d u r u m
değişecekti.

NICHIREN BU DiZMi
Bir d i ğ e r B u d i st geleneği Japonya'da on üçüncü yüzyı l ı n başla­
rında doğdu. N ichire n i si m l i B u d i st keşiş daha sonradan kendi
adını alan oku l u n kurucusuyd u . N ichiren Lotus Sutraya ça l ı ştı ve
o n u Gerçekliğin cisma n i l i k kaza n ması olara k d ü ş ü n d ü . Namu-my­
ho-renge-kyo ( Lotus Sutraya Övg ü ) mantrası n ı n tekra r ed i l mesiyle
Lotu s Sutra n ı n m ısra l a r ı n d a k i t ü m bilgel i ğ i n uya n d ı rı l abi leceğine
i n a n d ı . N ic h i ren oku l u n u n peşi s ı ra pek çok alt oku l u da ku ru l d u .
O k u l Japonya'da v e Batı'da b u g ü n de popü lerd i r v e değişim iste­
yenler i ç i n bir de Protestan ko l u b u l u n u r. Tı pkı Ha re Krişnala r gi bi,
bu geleneği ta kip eden b i risi Namu-myho-renge-kyo ma ntra s ı n ı

1 52
 Japonya

tek ra r etmeye teşvi k için havaa l a n ı n d a ya d a soka kta ya n ı n ıza

ya k l a şa bi l i r.

JAPON Saf Diyar'ı

Saf Diyar uyg u l a ması, Çi n'den Japonya'ya u l a ştı ve uyg u l a m a l a r
a ri stokratlardan köyl ü lere kada r herkesçe ya p ı l d ı . Ö n e m l i bir m e­
ti n o l a n Safllğm Toprağmda Doğmak, d o ku z u n c u ve on biri nci yüz­
yı l l a r a rasında doğan bu uyg u l a m a l a r ı n pop ü l a rites i n i a rtı rmaya
ya rd ı mcı o l m a k için Ojoyo s h u ta rafı n d a n yazı l d ı . J a ponya'daki i l k
Jodo (Saf Diyar) o ku l u n u n kurucusu n u n i s e Ho n en ( 1 1 33-1 2 1 2 ) ol­
d u ğ u d ü şü n ü l ü r. H onen'i n şahsi çaba l a rı Saf Diyar'a g i ri l mesi hu­
s u s l a rı nda bazı son i a n m a l a r geti rd i . Honen m a nast ı r yem i n lerin­
d e n vazgeçti, evl endi ve tariki'n i n (diğer g üç) yeri n e,jiriki'yi (ben l i k
g ü c ü ) koyd u, b u n u n B u d a'n ı n orijinal ö ğ reti l e riyle d a h a tuta rl ı ol­
d u ğ u n u düş ün üyo rd u . S i d d h a rtha'n ı n za m a n l a r ı n d a n beri h i ç b i r
B u d a'n ı n ortaya ç ı k m a m ı ş o l ması i s e cesa reti n i kı rıyo rd u. Saf Diya r
B u d izmi'ni a lternatif b i r yol ve Amida Butsu'yu h e r şeyi n ana hta rı
o l a ra k gördü. Onu izleye n l e r Jodos h i n'i (Gerçek Saf Diya r Oku l u )
ku rd u la r v e bu oku l, ra h i pleri n i n evl e n m e s i n e m ü saade ed iyord u .
J o d o s h i n çağdaş za m a n l a ra kada r ka l d ı ve J a po nya'd a ki en büyü k
d i n i o rgan izasyo n l a rdan b i ri o l d u .

H onen'i n öğ reti l eri, P u re Land'e u l a ş m a l a rı için i na n a n l a ra ya r­

d ı m eden evrensel ku rta rıcı Am ida'n ı n yeri n e bi reysel yol u koya­
ra k, Budist uyg u l a m a l a rd a b i r parad i g m a d e ğ i ş i k l i ğ i oluşt u rd u .
B i r kişi sadece S a f Diya r'da ayd ı n l a n maya erişe bi l i rd i . i l k başl a rd a
b a s k ı görse de, H o n e n ta rafı n d a n kuru l a n Jodo o ku l u son ra l a rı b ü ­
yü k popü l a rite kaza n d ı v e on yed inci yüzyı l d a yön etici sın ıfı n d i n i
oldu.
S a f Diya r uyg u la m a l a rı, b i r bodh isattva o l m a k içi n gereken sa­

yısız geçmiş yaşa m i a ra kestirme bir yo l sağ l ıyord u . Uyg u l a m a l a rd a

sadece d i n i şa rkı l a r ı n söylen mesi değ i l, B u d a l a rı n , bodisattva l a rı n
ve özel l i kle Amita b h a o l m a k üzere Saf Diya r' ı n i m g elenmesi d
Budizm 7 0 7

b u l u n uyord u . "Buda'n ı n S o n s u z H ayat ı n ı n i mgelen mesi Sutrası"

ad l ı meti n d e Kra l içe Va i d e h i ' n i n h i kayesi su n u l u r. Buda ona a l n ı n ­
dan çıkan a lt ı n bir ı ş ı k h uzmesi ş e k l i n d e görü l e n b i r vizyon verd i.
Bu vizyo n l a o, tüm g ö ksel d ü nya l a rı görd ü ve Am ita bha'yla bir­
l i kte yen i d e n doğma a rzu s u n u seçti. Bud ist Michael Wi l l i s metn i n
bu böl ü m ü n ü şöyle paylaşıyor: "Sonsuz Hayat ı n Buda's ı n ı d üşün­
melisin. N eden mi? Çü n kü Buda Bedeni Evre n i n Bed e n i d i r ve tüm
va rl ı kl a r ı n z i h n i nded i r. B u yüzd e n de bu Buda'yı d üş ü n d ü ğ ü nde
zi h n i n, otuz iki Mu hteşem Fig ü re ve seksen Erdeme sa h i p olan
Tek'i n ken d i s i o l u r. Bir Buda o l a c a k olan zi h i n d i r ve Buda olan da
zi h i n d i r. Tü m Budalarm H e r Şeyi Bilen Bilgel i k Okya n u s u da zihin­
den çoğ a l ı r:'

Dünyanın Yüzde Kaçı Budisttir?

Bugün dünya nüfusunun yüzde 9 ila lO'unun Budist olduğu dü­
şünülüyor. Dünya nüfusuna göre yüzde 33'lük bir oranla en ağır
basan din Hıristiyanlık. İslam dinine mensup olanlar ise dünya
nüfusunun yüzde 18'ini oluşturuyor. Theravada Budizmi'ni takip
edenlerin sayısının 100 milyon olduğu düşünülüyor; 360 ile SOO
milyon arasında Mahayana Budisti var ve Tibet Budistlerinin sayısı
da 20 milyon.

Saf D iya r i n a n ı ş ı n ı n g e rçek kel i m e manasıyla m ı, yoksa zi h n i n

a r ı n m ı ş h a l leri n i n bir m etaforu o l a ra k m ı a n l a ş ı l d ı ğ ı net değ i l d i r.
Çi n i i ierin ve Japon ların, A m ita b h a'yla ku rta rıcı o l a ra k ku rd u kları
i l işki de gayet gerçekçi o l a ra k ka b u l görür. Ameri ka'da Saf Diya r
uyg u la m a l a r ı n ı ben i m seye n l eri n ise kendi seçi m leri var. S a f Diya r
oku l l arı B u d izm'i rasyonel b i r psikolojiden ziya d e, teist (Ya rada n'a
i n a n ı l a n ) ve aşkıncı b i r d i n e n a k l etm iş g i b i g ö r ü n üyor. Chan ve
Zen'deki deva m l ı otu rd u ğ u n uz zo rlu med ita syo n l a rla ka rş ı laştı­
rı l d ı ğ ı nda uyg u l a m a l a rı n ı n kolay o l u ş u ve cen n ete g itme ( m u h -

1 54
 Japonya

tem e l e n Am ita bha mantra l a r ı n ı söylerken yaşa n a n mutl u l u u n

fa rkındal ığı) vaadi, Saf Diyar' ı n Çi n'deki ve J a po nya'd a k i popü l a r i
tesi n i artırd ı . B u uyg u la m a l a r, Siddarta'n ı n sa rayd a n ayrı l ı p da Yo l
a rayı ş ı na düştüğ ü ki m i Ved i k uyg u l a m a l a rl a benzeşi r. Ö rneğ i n Şi­
va'n ı n ya da Krişna'n ı n i s i m leri n i tekra r etm e k tı pkı b u g ü n old u ğ u
g i b i eski H i n d i sta n'da da yayg ı n b i r uyg u la mayd ı .

1 55
ZEN B U DiZM
Buda'n ın Yeni b i r yorum u

Zen'i n kö kleri Çi n'de, Bod h i d h a rma'n ı n altıncı yüzyı lda oraya va r­

d ı ğ ı za m a n l a ra değ i n uza n ı r. Zen, Çi n'de Chan a d ıyla, Kore'de Son
ve Ja ponya'da Zen adıyla b i l i n i r ve t ü m ü de "med itasyon" a n l a m ı ­
na g e l i r.

Çok Kelime, Tek Anlam

Zen Çince Chan kelimesinin çevrim yazısıdır; Sanskritçede dhayana
(meditasyon) sözcüğünün çevrim yazı kısaltınası olan channa'dan
gelir.

Zen, Tayva n'da, Kore'de, Vietna m'da, Japonya'da ve b u g ü n kü

Batı 'da büyük etki ya ptı; A m e ri ka'da bugün d ü nya n ı n en faa l Zen
uyg u l a m a l a rı merkezi b u l u n m a ktad ı r. Ayd ı n l a n m ı ş u sta l a r vur­
g u su n u n yazı l ı meti n l e ri n ö n ü n e geçtiği ve B u d ist oku l ların en
az akadem i k olanı olan Zen, B uda'n ı n öğ reti l e ri n i n daha yeni bir
yoru m u n u ve daha d o l a m baçsız, m eseleleri n özü n ü kavraya n uy­
g u la m a biçim lerini s u n u yo r.

ZEN PRATiGi, iLKELERi VE TAR i H i

Med itasyon Zen'i n ö z u yg u la ma s ı d ı r ve Zen ö ğ retmen leri riayet­
siz, önceden kesti ri lemeyen ve a l ı ş ı l m ı şın d ı ş ı n d a uyg u la m a l a rıyla
nam sa l m ı ş l a rd ı r. Örneğ i n m a n a stı rı n birinde bir çan ça l a r ve uzu n
za ma n d ı r otu ru r halde med itasyon ya pan uyg u l a macı lar baca kları
uyu ş m u ş b i r halde derhal s a l o n d a n çı kara k Zen ü sta d ı n ı n odasına
doğru koşm a k zoru n d a d ı r l a r. Sadece ilk u laşan kişiler o gün için
bir görü ş m e i m ka n ı b u l a b i l i rl e r. Keşiş adayla rı u sta n ı n ya n ı na i l k

1 56
 Zen Budizm

u l a ş a n olabilmek için ya rışı rken tö kezl eyi p b i rb i rleri n i n üz r i n e

d ü şerler.

P rofesör Mark B l u m'a göre Zen dört i l keden o l u ş u r:

ı. Geleneksel Budist öğ retmen leri n i n h a ricindeki kişilere si l s i­

leler boyu nca a kta rı rn la r ya pma k.
2 . Gerçeğ i n, ya p ı l a n d ı r ı l m ı ş doktri n e bağ l ı o l m a d ı ğ ı n a d a i r ve
deneyi m i n değeri n i, yaz ı l ı meti n leri n değeri n i n üzeri n d e
gören bir i n a nç.
3. Doğ rudan zi h n e v u rg u .
4. Kişi n i n orij i n a l doğası n ı i ncelemeye v e ayd ı n l a n maya erişi­
me vurg u .

B uda'n ı n öğrencisi Kashyapa (ya da M a h a ka s hya pa) Zen'i n ata­

sıyd ı . Bir çiçeğe uza n ı p da g ü l ü msed i ğ i n d e B u d a'n ı n öğ reti leri n i
"ed i nen" bir tek oyd u . Çiçek Kashyapa'n ı n ayd ı n l a n masına yol açtı
ve o n u n bu deneyi mi, Zen'd eki, a kta rı rn ı n l i sa n ı ve sözcükleri ge­
rektirmediğine ya p ı l a n v u rg uyu ya nsıtıyo r. Kashya pa, MS 520 sı­
ra l a r ı nda Çi n'e giden ve Bod hid harma ile d o r u k noktasına u l a ş a n
yi r m i sekiz H i nt atadan i l kiyd i v e orada C h a n'i n i l k atası oldu. C h a n
5 8 0 y ı l ı nda Vietna m'a, sonrasında on i k i nci yüzyı lda Ja ponya'ya ve
Kore'ye u laştı.

Zen'deki a pansız ayd ı n la n m a kavra m ı G ü n ey oku l u na u l a ştı;

uzu n pratikler yoluyla aşa m a l ı ayd ı n l a n m a geleneği ise kuzeye yol
a l d ı . B u ta ri hsel oku l l a r R i nzai ve Soto Zen'e ka rş ı l ı k g e l i r. Japon­
ya'd a keşiş Eisai Ri nzai o ku l u n u ve Dog en, Soto o ku l u n u ku rd u .
Eisa i 'n i n manastı r ı Ken n i nj i b u g ü n h a l a faa l d i r.

Rinzai
Rinzai herkesin Buda-doğasına sa h i p old u ğ u n u gösteren a pa n s ı z
ayd ı n l a n maya vu rg u ya par. Doğ ru bağ l a m o l d u ğ u nda zaten ora-

1 57
Budizm 7 0 1

da o l a n a n i ayd ı n l a n m a g e rçekl eşecektir. Bu a n i iç görü i nfilakına

kensho d e n i r. Koa n pratiğ i (ta kiben ya pı l a n ı n ta n ı m ı ) a n i ayd ı n lan­
ma u ğ raşı s ı n ı n ayrı l maz bir pa rça s ı d ı r (ve belki d e b u yüzden keşiş
adayl a r ı n ı, Zen üstadıyla bir g ö r ü ş m e ya ka laya b i l mek için ya rıştı r­
m a k m a n t ı k l ı da olabi l i r) . Soto d o ktri n i shikintaza'da (sadece otu r­
mak) b u l u na n yavaş ve sessiz ayd ı n lanma ka rş ı s ı n d a Ri nzai oku­
l u n u s i n i r basması m ü m kü n . R i nzai ve Soto o ku l l a rı med itasyon
hakkında fi k i r ayrı l ı ğ ı na d ü şse d e i kisi de ona değer veri r. R i nzai'de
bilgeliğe erişmek için d e ğ i l, b i l g e l i ğ i n bir ifadesi o l a ra k med itas­
yon ya p a rs ı n ız. Bilgel i k, meditasyon m i nderine bağ l ı değ i l d i r ve
g ü n l ü k h ayatın en a l e l a d e d e n eyi m l erinde d e uya n ı ş b u l u na b i l i r.
Ta ri he ba k ı l d ı ğ ı nda R i nza i 'n i n şeh i rlerde, seçki n shog u n'lar ve sa­
m u rayla rca uyg u la n d ı ğ ı, Sota'n ı n ise kır yaşa m ı na daha bir adapte
ed i l d i ğ i g ö rü l ü r. Japonya'd a on d o kuzuncu yüzyı l d a askeri kültü­
rün i n işe geçmesiyle, R i nzai kültü rü de düşüşe g eçti.

"Beden ve zihin kendilerini bırakacak ve hakiki yüzünüz görüne­

cek. Böylesi bir hale erişmek isteyen, bu hali, geciktirmeden pratik
etmeli."

-Do gen, zazen uygulaması üzerine.

Oturarak Meditasyon
Ri nza i zazen (otura ra k med itasyo n ) pratiği b i r u ya n d ı rma çubuğu
da içeri r. Med itasyon s ı ra s ı n d a g evşer ya da uyuya ka l ı rsa n ız, katı­
l ı mc ı l a rd a n b i ri tahta b i r sopayla boyu n kas ı n ıza doğ ru vu raca kt ı r.
Bu vuruş za ra r vermek için d e ğ i l sizi göreve -med itasyona- geri
dönd ü rm e k içi n d i r. Enerj i n izi n d ü ştüğünü h issed iyorsanız bu mü­
dahaleyi ken d i n iz d e ta l e p edebi l i rsiniz. Doğ ru uyg u la n d ığ ı nda
bu vuruş can ya kmaz.

1 58
 Zen Budlm ı

Koanlar
Koa n l a r (a nekdotlar ya da b i l m eceler) rasyon e l z i h n e ç a b u ak

m e k ve ani spritüel uya n ı ş için temel sağ l a m a kt ı r. B u g izem l i b u l

macaların en meş h u ru, "Te k bir elin sesi ned i r?" soru s u d u r.

Ceva p ise bir Zen üsta d ı n ı n söyled i ğ i g i bi, "gerçeğ i n o l d u ğ u

yer "d i r. Koa nlar Ri nzai uyg u la ması n ı n ö n e m l i b i r yön ü n ü o l u ş­
t u r u r. Ri nzai ayrıca, u stayl a olan görü ş m e l e ri de (dokusan) Sotu
Oku l u 'na göre daha çok vu rg u la r, çü nkü bu görüşmeler (öğren­
ci g ö rüşme için ya rış ya pa ra k koşsun ya d a koş m a s ı n ) kenshoya
ya rd ı mcı o l u r. Dokusan s ı rasında genel l i k l e ö ğ renci i ç i n b i r koa n
bel i rl e n i r. B i r Zen öğ rencisi olara k öğ ret m e n l e b u l u ştuğ u n uzda
koa n a ceva p vermeye ça l ı ş ı rs ı n ız. Ceva p l a r g e n e l l i kl e sözlü değ i l ­
d i r fa kat olabi l i rler d e . Ceva p l a r "evet/hayı r" y a da "şu d u r/bud u r"
t ü r ü n d e de ol mazlar. Ceva b ı b u l d u ğ u n uzd a o n u öğ retmene na­
s ı l i leteceğ i n izi d e b i l i rsiniz ve görüşme s ı rası nda öğ retmen sizi n
b i l meceyi çözd ü ğ ü n üzü fa rk eder. Med itasyon uyg u laması s ı ra­
sında samad h i o l a ra k bilinen b i r safhaya d a u la ş ı rs ı n ız. Samad h i
konsa ntrasyon u n çaba h a rcamadan sağ l a n d ı ğ ı ve ben l i ğ i n m ut­
l a k katı l ı m ı n ı n sağ l a n d ı ğ ı derin ve oda k l ı b i r med itasyond u r. Koa n
prat i ğ i sa mad h i h a l i ndeyken ya pı l ı r.

1 59
ZAZE N
Zen Uygulamasının Kalbi

Zen'i n ka l b i Zazen'd i r. Zazen otu ra ra k ya p ı l a n med itasyo n d u r ve

beden i n ve zi h n i n mutlak bütü n l ü kl ü konsa ntrasyo n ud u r. Zazen
size sözlerle tan ı m l a na b i l i r a nc a k sözler zazen d eğ i l d i r ve zazen'i
böyle tecrü be etmezsi n iz. Zazen'e ça l ışabi l i r, tartışa bi l i r, o n u n hak­
kında b i r şeyler okuya b i l i rs i n iz a ncak bu da zazen d eğ i l d i r.

ZEN M E DiTASYON U iÇiN YÖN ERGELER

Zen'de med itasyon tek n i ğ iyle i l g i l i açı kla m a l a rda kıtl ığa düşül­
mesi g özlenen bir d u r u m d u r. Vu rg u daha ziya d e d u ru ş üzerined i r
fa kat e l bette başka şeyle r d e h e r za man eklenebi l i r. Zen i n Ame­
ri ka'ya g eti ril mesine ya rd ı m c ı o l m u ş meş h u r Sota keşişi S h u n ryu
Suzuki, h e m va ku r h e m de d e n g e l i olan çok be l irg i n bir otu rma
biçi m i n i teşvi k etti. S ı rt ı n ız d i k ve e l l eriniz kuca ğ ı n ızda lotus ya da
ya rı-lotu s d u ruşuyla otu rurs u n u z, sol avuç içiniz sağ avuç içi nizde
d i n l e n i r ve başparm a k l a r ı n ı z b i rbirine değerek b i r köprü oluştu­
ru r. B u d u ruş d i n a m i kt i r ve ta m bir enerjiyle d o l u d u r. Bazı Zen uy­
g u l a m a l a rı n da netesi n izi sayma d i rektifi veri l i r, on kere nefes a l ı p
vererek saya r v e sonra yen i d e n baş l a rs ı n ız.

Nefes
Zazen'e başla rken netesin ize ta m d i kkat veri rsi n iz. Burundan ne­
fes a l ı p b u rundan veri n . Diyafra m nefesi a l ı n ve onun nefesi n iıle
b i rl i kte yü kse l i p alça l d ı ğ ı n ı h i ssed i n . Netesi n izi doğal olara k verin,
içeri ve d ı şa rı, içeri ve d ı şarı. Şi m d i netesi n izi saymaya başlayı n. Ne­
fes a l ı n ve verin, "bi r': N efes a l ı n ve verin, "iki': Ona gelene kadar
b u n u tekra r ed i n ve yen i d e n başlayı n . Artık saymaya oda klan ma­
d ı ğ ı n ızı, zi h n i nizin gelecekte ya d a geçmişte bir yerlerde dolan­
maya başlad ı ğ ı n ı fa rk ettiğ i n iz a nd a da saymaya yeniden başlayı n.

1 60
 Zazen

Z i h i nsel d ü ş ü n eeye d a l d ı ğ ı n ızı fa rk e d e re k k a b u l e d i n ve n e ­

fesi n ize g e r i dön ü n . Al v e ver, b i r. Al v e ver, i k i . Z i l ça l a n a kad a r
b u n u ya pmaya d eva m ed i n . Z i h n i yen i d e n n efese d ö n d ü rm e n i n
n e kad a r zo r old u ğ u n u fa rk ed eceks i n iz. Z i h i n, a ğaçta n ağaca at­
l aya n serkeş maym u n l ar l a d o l u olabi l i r. Otu r m a p rat i ğ i bu m ay­
m u n l a rı terbiye etm e n ize ve en n i hayeti n d e de yatı ştırman ıza
ya rd ı m eder.

Anda Olmak
Zen p ratiği oturma prati ğ i d i r. Hiçbir şey e k l e m ed e n sadece otu r­
mak. Başka hiçbir şey eklenmediğinde ayd ı n l a n m ı ş doğanızı de­
n eyi m lersi niz. Ancak çoğ u za man zi h n i n iz d ü ş ü nceler ve imajlarla
faa l iyette o l u r. Duyg u l a r ve h i kayelerle s ü r ü k l e n i p g idebilir. Sizi n
işi n iz d üşü ncelerd e n ku rtu l m a k değil, geri g e l m e ktir. Anda ol mayı
öğren iyors u n uz.

Kı m ı ldamadan otu rmayı deneyi n. Bu başta i m ka nsız gibi gö­

r ü n e b i l i r fa kat ne kadar çok h a reket edersen i z, o kad a r daha çok
h a re ket etmek isteyeceksi n iz. Bu da ra hatsızl ı k ve h atta acı içinde
ça l ı ş m a n ızı gerekti recek. Zen bu bağ l a m d a zor b i r yo l d u r çü n kü
biçim üzerine vu rg u s u büyü ktü r. Bu pratiği yapa rken kend i n izle
i l g i l i çok şey öğreneceksin iz. Bazen çok g ü ç l ü bir fizi ki acı olabi l i r.
Bütü n öğ retmenler d u ru ş kon u s u nda katı d e ğ i l l e rd i r ve fizi ki acıy­
la cebe l l eşrnek yerine ha reket etmeyi sa l ı k veri rler. Andan kaçm a k
için n a s ı l kıpırda n ı p d u rd u ğ u n uzu göreceks i n iz. E ğ e r ya pa b i l i rse­
n iz, bir dağ gibi ha reketsiz ka l ı n . Bir dağ olun.

Acemi Zihni
Tü m B u d izm biçi m lerinde o l d u ğ u gibi Zen p rati ğ i n i n a macı da ay­
d ı n l a n ma ktır. Zen h a l i hazı rda ayd ı n l a n m ı ş o l d u ğ u n uzu va rsaya r.
Ayd ı n la n ma ya ptığ ı n ız bir şey ya da va rmayı hedeflediğiniz b i r
v a r ı ş yeri değ i l d i r; o zaten orada d ı r. Zen ş i m d i v e b u ra s ı d ı r. Bu a n .
Bu a n tam da old u ğ u g i bi ol u r; ona hiçbir şey e k l e meksizin nasılsa

1 61
Budizm 1 0 1

öyled i r. Zen sezg isel o l a ra k d e n eyim ied i ğ i n iz b i r şeyd i r. Rasyonel

ve a n l ı ksa l fiki rleri n izl e i l g i l i d eğ i l d i r. işin aslı rasyonel, a n l ı ksal d ü­
şü nceleri n iz, iş Zen p rat i ğ i n e g e l d iğinde yol u n uza d i ki leceklerd i r.

Aydınlanmış Zihni Yaşamak

Shunryu Suzuki Zen Zih n i Başlangıç Zihni adlı kitabında, "Acemi­
nin zihni çokça olasılığı bilir, usta ise az sayıdakini" diyor. Peşin
hükümlü fikirlerinizin olmaması ve yeni deneyimlere açık olma­
ya istek duymanız , dönüşümün anahtandır. Aydınlanmış zihnin
tadını bir anlığına yaşadığınızcia ona her zaman sahip olmuş ol­
duğunuzu ve bir şekilde onunla bağlantınızın kopmuş olduğunu
anlarsınız . Aydınlanmış zihni bir anlığına yaşamak sanki yuvaya
gitmek gibidir.

Tü m h ayat ı n ız boyu n ca k i m o l d u ğ u n uza d a i r b i r düşü nce ya­

p ı l a n d ı rd ı n ız. Zen, bu Ben ya p ı l a n d ı rması o l m adan, kendiniz için
yarattığ ı n ız beni ve bana o l m a d a n a nda o l m a kt ı r. Zen, düşü nce ol­
maksızı n, ego olmaksızın, m asaya hiçbir şey kaymadan, anda va r
o l u r. B u boş l u k fa rkı n d a l ı ğ ı na d a zazenle u laşı rs ı n ız.

GRUP UYGULAMASI
Sa n g h a, Zen pratiğ i n i n ki l it n o ktasıd ı r. Sa n g h a genel l i kle zendo'da,
ya n i zazen'i n uyg u l a n d ı ğ ı büyü k b i r salon ya da odada b u l u ş u r. B i r
g r u p uyg u lama ya p m a k için b i r a raya geld i ğ i n d e p ratiğin düzeni­
n i n ve n i te l i ğ i n i n sağ l a n ması n ı tem i n için kes i n ku ra l l a r uyg u l a n ı r.
Her b i r p ratik grubu n u n ken d i n e has uyg u l a m a ku ra l l a rı olabi l i r
v e d eğ i ş i k va ryasyo n l a r d a b u l u na b i l i r. Bir sa n g h a'n ı n ya ptığ ı bazı
prati klere yürüme med itasyo n l a rı, öğretmen ta rafından ya pılan
bir d ha rm a ko n uşması, çay servisi, sutraların ezberden okunma la­
rı ya d a baş sel a m l a rı da d a h i l o l a b i l i r. M u m l a r ı n ışı kları ve tütsü ler
bu deneyi m i n bir parça s ı n ı o l u şt u ra b i l i r.

1 62
 Zazen

Öğretmen ve Öğrenci
Bir öğretmen gruba konuşma yaptığında buna teisho denir. Teisho
bir konferans ya da söylev değildir. Daha çok, kavrayışın öğrenci le­
re bir sunumudur. Teisho'nun konusu sıklıkla bir koan olur. Öğret­
menle yapılan özel görüşmeye dokusan denir. D okusan sırasında
öğretmen öğrencinin gelişimini ölçüp tartar ve öğrenciyi devam
etmeye cesaretlendirrnek adına gerekeni yapar.

Öğrenci Hazır Olduğunda

Den i r ki, öğrenci hazı r old u ğ u nda öğret m e n o rtaya çı kar. Zen'i n
ka l b i n d e zaten ayd ı n l a n m ı ş o l d u ğ u n uz fa rkı n d a l i ğ ı b u l u nsa da,
öğ retmen öğ renci i l işkisi p ratiğ i n çok ö n e m l i b i r u n s u rud u r. Öğ­
retmen, öğrenci pratiğin çeşitli safha l a rı n d a n g eçerken ona kıla­
vuzl u k eder, ayd ı n la n m a yol u nda ona ya rd ı m eder.

Zen kişiden kişiye a kta rı l ı r. B i r öğ retmen ken d i öğ retmen i n i n

d o ğ r u d a n a ktarı m l a rı yol uyla b i r öğretmen o l u r. Zen'd e öğ retme­
n e ros h i denir.

SESS H I N
Sesshin bir Zen m ed itasyo n u i nzivas ı d ı r. S ü releri bir h aftayla b i r
k a ç h afta ya da d a h a fazla o l a b i l i r. Zazen g e n e l l i kl e g ü nde on saat
ya d a daha fazla uyg u l a n ı r ve kinhin (yü rüyü ş med itasyonu), ça l ı ş­
ma u yg u lamaları, d i n lenme s ü releri, teis h o ve oryoki olara k b i l i ­
n e n ritüel şekl indeki yemekler m a l a l a r ı o l u şt u r u r. Sess h i n üyeleri
şafa k sökmeden uya n ı r ve kahvaltıdan önce zazen ya par, günü d e
zaze n l e bitirirler. G ü n boyu nca bir kez, i k i kez y a da ü ç kez doku­
san ya p ı l ı r ve yer s ı n ı rlaması yoktur.

Sess h i n ler g ü n l ü k pratiğ i a rtırmak için ya p ı l a n periyod i k ve

yoğ u n uyg u lama otu ru m l a rı d ı r. Koa n p rat i ğ i ( R i nza i ) ya da s h i -

1 63
Budizm 1 0 1

ki ntaza (Sota) çal ı ş m a k i ç i n i d e a l za ma n d ı r v e dokusan, zayıf b i r

ru h h a l i nd eyken cesa ret ver i p, teşvik ederek b üyü k ya rd ı m sağ l a r.
Bu otu ru m l a r g üve n l i b i r o rta m d a prati k ya p m a k için m ü kemmel
fı rsat l a rd ı r ve etrafta, serkeş maym u n ların d o la n ı p d u rd u ğ u kendi
zi h n i n izden başka b i r şey b u l u n maz.

Kapıyı Açmak
Tekra r l ı şarkı l a rı n, öze l l i kl e d e Ka l p Sutrası n ı n söylen mesi Zen
pratiğ i n i n tamam layıcı b i r öğesid i r. Ka l p S ut ra ise Zen p rati ğ i n i n
spiritüel k u m a ş ı n a d o ku n m u şt u r. örneğ i n resm i b i r Z e n pratiğ i
periyo d u (Soto Z e n geleneğ i n d el b i r d izi baş selam ıyla başlar ve
hemen peşinden Ka l p S utrası n ı n söylenmesiyle d eva m eder. Bu
meti n d e n bir böl ü m aşağ ı d a k i g i b i tercüme ed i l e b i l i r:

Ava l o kitesva ra Bod h i sattva, beş skanda'n ı n hepsi n i n boş oldu­

ğunu a l g ı lad ı ğ ı nda d e r i n Praj n a paramita'yı u yg u la r, her bir ıstı­
rapta n ku rtu l u r. Sari putra, form boş l u kta n fa rklı deği l d i r. Boşl u k,
formda n fa rkl ı değ i l d i r. Form boş l u ktur. Boş l u k form. Duyu m, dü­
şünce, a ktif madde, bilinç d e böyled i r. Sariptu ra, her şey bu özg ü n
n itel i ğ i nd ed i r; doğ m a m ı ş, yo k o l m a m ış, bozu l ma m ışt ı r; arı laşma­
m ı ş, yü kse l m ez ve a l ça l m azd ı r. B u yüzden boş l u k içinde, form, du­
yum, d ü ş ü nce, aktif m a d d e, b i l i n ç yoktur. Göz, ku lak, d i l, beden,
zi h i n yoktu r; ren k, ses, koku, tat, dokunuş, nesne yoktu r.

Ş a r k ı b itti ğ i nde ye n i d e n s e l a m l a r veri l i r. B u d a ' n ı n heyke l i

ö n ü n d e ya p ı l a n b u yere ka p a n m a ha reket l e r i h eyke l e ta pma
a n l a m ı n a g e l m ez. Buda i n sa n ı n pota nsiye l i n i n bir sem bolü ola­
ra k, uya n m ı ş b i r va r l ı k h a l iy l e ken d i dağ a n ızı s e m bol ize etmek
i ç i n otu r u r ve b u i hti m a l i h a t ı rlatma görevi n i ya p a r. Sela m ver­
me ve ezbere şarkı l a r söyl e n m es i ritü e l l e r i katı l ı m c ı l a ra res m i
p rat i k s ü reci n i n ba ş l a n g ı c ı n ı h a ber ed en b i r ka p ı açar. Sessizl i k
sağ l a n ı r. Katı l ı mc ı l a r b i r b i r l e r i y l e kon u ş m a sa l a r d a Z e n prat i ğ i
m ü ştere kt i r.

1 64
 Zazen

Yürüme Meditasyonu
Zendeki yürüme meditasyonuna kinhin denir. Bacakları esnetip
dinlendirrnek için sık sık kinhin ya da kinhinler yapılarak zaze n 'e
ara verilir. Yürüme meditasyonu çok yavaştır ve adımlar genell i k l e
nefesle senkronizedir, bir adım atarken nefes alır, diğe r in i atarken
nefes verirsiniz.

H e r bir otu ruş u n (ya k l a ş ı k kırk beş d a k i ka s ü rer) başlang ı ç

safh a s ı nda h e r b i r katı l ı m c ı d uva ra dönere k s e l a m verir, saat yö­
n ü n d e 1 80 derece döner ve odadaki h e rkes i n ayn ı şeyi ya pmayı
biti rmesi n i bekler. Herkes selam vermeye hazır o ld u ğ u nda (el l e r
gassho'da, - d u a pozisyo n u y a da Namaste'd e - i ken) hep bera ber
sela m veri rler ve yeniden saat yön ü nde 1 80 d e rece d önerek m i n ­
d e re otu rurlar. Meditasyon periyod u n u n biti m i n d e zil ç a l a r v e her­
kes kal ka r, sakince m i nderleri n i d üzeltir, d i ğerleri n i n selam verme­
ye hazırlanması n ı bekler (Zen pratiği yüz d uva ra d ö n ü k biçi m d e
ya p ı l ı r) v e sonrasında t ü m g r u p tek bir bütü n m ü şçesine sela m
verir. Ti p i k b i r med itasyon, a lternatif otu rma v e y ü rü m e periyad la­
rıyla (kinhin) birl i kte i ki-bu ç u k saatten ü ç saate kad a r s ü rebi l i r ve
o ryoki olara k bilinen bir grup yemeğiyle deva m eder.

1 65
ZEN YEMEGi
Bir Farkındalık ve Elbirliği Yemeği

Vermont, Doğ u Ca l a i s'teki Shao Shan'da zen d o odası ndaki grup

ya klaşık o n kişi olabi l i r. H erkes odaya geld i ğ i n d e g r u p ayağa ka l­
kar ve e l l erini gassho (dua pozisyo n u ) yapara k selam verir. Japon
usü l ü yere otu ru l u r ve Zen u stası yemeği n başlad ı ğ ı n ı h a ber ver­
mek için ta hta ç u b u k l a rı b i r b i r i n e vurur, son ra b i r gassho daha
o l u r. Ve yemek servis ed i l i r. S h a o Shan'da ba l kabağı çorbası, hu­
m u s, bazı yeşi l l i kler ve e k me kten ol uşan sade b i r menü s u n u l u r.
Yemek servisi d i kkati top l a m a k i ç i n bir a l ıştı rmad ı r. Gru p harmoni­
sinin sağ la n ması için katı l ı mc ı l a r ı n d i kkatleri n i vermeleri beklenir.
Zen u stas ı çorbayı g e n i ş b i r tencereden servis eder. Ona en uza k
köşedeki kişi el leri g a s s h o biçi m i nde otu ra ra k servisi izler. Yeter­
l i m i ktar kon d u ğ u n d a e l i n i "yeterli" işaretini vermek için havaya
ka l d ı r ı r. Dolu kase elden e l e en u çtaki o kişiye kad a r u laşır. Bu iş­
lem h erkes çorba a l a n a kad a r tekrarlanır. S o n ra bir ka pta h u m u s
servis ed i l i r. Masada karş ı l ı k l ı otu ra n l a r servisçi o l u rlar. Ka rşı n ızda,
gassho'da otu ra n kişiye, o e l i n i ka l d ı rı p yeterli m i kta rın tabağ ı n a
kond u ğ u n u söyleyen e kad a r servis eders i niz. S o n ra kend i ta bağı­
n ıza h u m u s koyu p kaseyi ya n ı n ızdaki kişiye a ktarırs ı n ız. Ekmek de
bu şeki l d e servis edi l i r. B ü t ü n yemeğin servisi bittiğ i n d e Ja ponca
yemek d uası oku n u r:

H itatsu ni wa, ko no tasho o h a kori, ka no ra isho o hakaru

Futatsu n i wa onore g a ta k u gyo no zen ketto na katte k ni ozu
Mitsu ni wa, s h i n o fusegi toga o wa naruru koto wa tonto o
S h u to sa
Yatsu ni w a, masa 1 ryo ya k u o Kot to s uru wa gyoko o ryozen ga
ltatsu n i wa, jo do ta m e n o yue n i, ima Kon o j i ki o u ku.

1 66
 Zen Yemeği

Bu beş kıta ka baca şöyle tercüme ed i l e b i l i r:

B u yemek sayısız va rl ı kl a r ı n emeğ i d i r, o n la r ı n za h meti n i hat ı r­

laya l ı m .
Bozu l ma m ız çok, çaba m ız az, hak ed iyor m uyuz b u yemeğ i ?
Açgözl ü l ü k h ı rsta n sebep, gelin ölçü l ü o la l ı m .
B u s u n u l a n larla s ü rer yaşa m ı m ız, m üteşe kki r ola l ı m .
B u d a Yol u n a erişmek içi n d i r k i kab u l ederiz b u yemeği.

B u yemek duası n ı ses l i okumak, yemeğe n iyet l i o l m a ktır. Amaç,

yem e k tü keti l i rken fa rkı nda o l m a k ve yem e ğ i n kıymeti n i bil meme,
yem e ğ i zaten ka n ı ksa m ı ş o l m a d a l ı n c ı n d a n ç ı k m a kt ı r. i l k d ize ye­
m e ğ i n bu masaya gelene kad a r pek çok aşa m a l a rd a n g eçti ğ i n i a n­
latı r. Hazı rlanması, satı lması, paza ra götü r ü l mesi, toprağa eki l m i ş
o l m a s ı, yağ m u rla, g ü neşle, bakteri lerle b es l e n m i ş o l ması ve ben­
zeri yol l a rdan g eçm iş o l d u ğ u n u söyler. B i r b i riyle bağ la ntı l ı yaşam
a ğ ı n ı n ve olayla rın bu bağ l a ntı l ı a ğ ı n d ı ş ı n d a g e rçekleşmed i ğ i n i n
hatı rlatıcısıd ı r. B u da besi n i n s u n d u ğ u n a d i d e hediye n i n kıymeti­
n i b i l m eyi teşvik eder. i kinci d ize bu za m a n a kadarki çaba l a rı n ız
üze ri n e d ü ş ü n m e n izi ve çaba n ı n nerede g üç l e n i p, nerede g eliş­
t i ri l m eye i htiyacı o l d uğ u n u görmenizi ister. Ü ç ü n c ü d ize aşikard ı r
v e derininde Buda'n ı n Orta Yol mesaj ı n ı ya nsıtır. Buda'n ı n ken d i
yol u n d a h e m bol l u ğ u n h e m de açl ı ğ ı n u ç n o kta l a rı n ı deneyi m l e ­
d i ğ i n i hatı rlayı n . Yemekte ölçü l ü o l m a k h e r şeyde ö l ç ü l ü o l m a k,
aşı r ı i l kiardan m ü m kü n m e rtebe kaçı n m a k i ç i n b i r hatı rlatıcıd ı r.
Dörd ü ncü d ize bu bes i n i n sağ l ı ğ ı nız için n e d e n l i h ayati o l d u ğ u ­
n u, içindeki ya pı maddeleriyle bedeni n a s ı l besled i ğ i n i a n ı m satır.
Beş i n c i d ize ise dörd ü ncü d ize üzere g e l i ş i r ve bu g ı d ayı iyi amaç
i ç i n -ayd ı n l a n m a yol u nda ça l ışmak için- k u l l a n m a n ızı hatırlat ı r.

1 1
ÇAY SEREMO N i LERi
B i r Zen Ritüeli

Çoğ u Batı l ıya göre çay, bir ka hvaltı içeceğ i ya d a saat dört gibi tos­
tun uzu yerken içeceğ i n iz b i r içecektir. Çoğ u kişi de çayı ya pa ket
çay şekl i nd e ya da d e m l i kten ve bel ki de bir pa rça l i mon ve ba l ya
da bi raz süt ve şekerle tü keti r. Zen Budizm'i n d e ise çay, bir ritüel­
d i r. Bir kez Zen ta rzıyla çay i ç m eyi dened i ğ i n izde, b i r fi ncan çaya
asla ayn ı g özle bakmazs ı n ız. Çayı n kendisi sere mo nid i r.

"Seremoniye katılan kişi, fildişi renkli porselendeki kehribar renkli

sıvıda Konfüçyüs'ün sır tutuşuna, Lao Tzu'nun merak uyandırıcılı­
ğına ve Shakyamuni'nin kendisinin göksel aramasına dokunabilir."

-Japon bilgin Okakura Kakuzo

Çay seremonisine chanoyu d e n i r. "Çay içi n sıcak su" olara k ter­

cüme ed i l i r. Cha noyu sayg ı, h a rmoni, safl ı k ve d i n g i n l i k prensiple­
rine daya n ı r. Bu nite l i kleri g ü n l ü k hayatın ıza tatb i k edeb i l i rseniz
yaşa m ı n ız m utlak h uzu rla d o l a r. Çay odası n d a ki h erkes eşittir ve
odadaki h erkese eşit şeki l d e sayg ı gösteri l i r. Çay odas ı n d a ki her
şeyi n bir a n l a m ı va rd ı r, sol u d u ğ u n uz havadan, çiçeklerin a ra njma­
nına ve çayın servis ed i l d i ğ i yere kadar her şey mana taş ı r; her şey
çay seremonisinin her a n ı n ı n verd i ğ i hoşnutl u ğ a katkı sağ lar.

Çay seremonisi n i n k u ra l l a rı d üzg ü nce uyg u l a n m a l ı d ı r. Her bir

a n önem l i d i r ve peş peşe ya p ı l a c a k olanlar net şeki l d e bel l i d i r. Se­
remoni a k ı p gider ve her bir jest bir anlam taş ı r; her bir a n ı n keyfi­
ne va rı l ı r. Çay seremonisi n i n ken d isi, yaşama n ı n yol u d u r ve Zen'i n
özü n e sa h i pti r. Bu öz, m uazza m d i kkatle yaşa n a n a nd a ki hayattı r.

1 68
 Çay Seremanileri

Çay serernonisi bu ba k ı m d a n bir fa rkı n d a l ı k med ita syon u d u r.

Sa m a d h i'yi geliştirmek için uyg u lanan h a re ketl i b i r medita syon ­
d u r. H a reketi n tekra r l ı ol ması ve değ i ş m ezl iği, deri n b i r meditatif
hale g i rmen ize i m ka n veri r, her bir devi n i m peş peşe ö n ü n üze ç ı­
ka r. Serernoni n i n her bir böl ü m ü n ü uyg u l a rken b u n u m utlak b i r
fa rkı n d a l ı kla yapa rsı n ız, h e r b i r devi ni m e ta m d i kkat veri rs i n iz. S i ­
l i p tem izlerken s i l i p tem izlersi n iz. Çayı koya rken, çayı koya rsı n ız.
içerken, içersiniz.

Okakura Kakuzo Çay Kitabt a d l ı eseri n d e bize g e rçek çay oku l­

ları o l d u ğ u n u a n latır. Bu o ku l l a r Haşla n m ı ş Çay, Ç ı rp ı l mış Çay ve
Dem le n m i ş Çay o l a ra k s ı n ıfla n d ı rı l a b i l i r. Batı'daki uyg u lamacı l a r ı n
kategorisi en sond a ki d i r. Pa rça çay haşla n ı r, toz çay ç ı rpı l ı r v e ya p­
ra k çay demlenir.

KELiME HAZiNESi
Ö n ce çay seremonisinde ku l l a n ı la n kel i m el e ri öğrenerek bir g i ri ş
ya pa l ı m. Çay serernonisi -bu i ş için özel o l a ra k d izayn ed i l m i ş b i r
oda o l a n- chashitsu'da ya p ı l ı r. Bu oda genel l i kl e çayevi nin içerisin­
d e ol ur ve bu e v d e s ı k l ı kl a bahçeler içi n d e b u l u n u r. Listede sere­
rn o n iyi ta n ım ak için b i l m eyi i steyeceği n i z kel i meler va r:

Sayu: çayı n ya p ı l d ı ğ ı sıcak su.

Furo: mangal-maltız (kor haldeki ya d a ya n a n köm ü rleri b u l u n­
d u rmak için tava)
Chabana: çay serernonisi çiçekleri a ra nj m a n ı
Fukusa: gene l l i kl e i pekten ka re şekl i n d e v e üçgen olara k kat­
l a n m ış, ev sa h i b i n i n kuşa ğ ı na a s ı l ı bir tem izl i k bezi.
Ka ma: kayna m ış suyu n kanacağı bir kap (çayd a n l ı k)
Kashi: ka ra m e l l i bonbon a peratifleri
Mizusashi: soğ u k su için ka p
Chawan: çayı n içildiği ka se
Chakin: peçete

1 69
Budizm 1 0 1

Chashaku: çay i ç i n kaş ı k

Chaki: çayı n kond u ğ u ka p
Kensui: suyun ko nd u ğ u ka p ve futaoki (ba ğ l a ntısız ka pak)
Hishaku: su kepçesi

Bir çay serernon isi i ç i n çaya ve ateş için köm ü re d e i htiyacı n ız

olaca k.

işlem
M isafirler ev sa h i bi tarafı n d a n ka rş ı l a n ı r ve çay odas ı n a doğru eş­
lik ed i lerek yer gösteri l i r. M i safi rler yerleri n i a l ı rl a r ve kas h i servis
ed i l e re k yen i r. Suyu n kayna m a s ı için ka ma fu ro'n u n üzerine kon u r.
Aka b i n d e ev sa h i b i çayı n hazı r l a n masına başla m a k için gerekenle­
ri geti r i r. Ö nce, içinde s i l m e bezi, ç ı rpma teli, çay kaş ı ğ ı ve çay ka bı
b u l u n a n çay çanağ ı n ı g etir ir. S o n ra bağlantısız ka pa ğ ı n ve su kep­
çes i n i n b u l u nd u ğ u su ka b ı n ı g et i r i r. Bağ lantısız ka pak çayd a n l ı ğ ı n
ya n ı na, üzeri ne kepçe konacak ş e k i l d e kon m a l ı d ı r. Bağla ntısız ka­
pa k, çayd a n l ı ğ ı n kapa ğ ı n ı tutma k için ku l la n ı l ı r ve genel l i kle yeşi l
ba m b u d a n ya p ı l ı r. E v sa h i b i a r t ı k çayı hazı rla maya başlaya b i l i r.

Ev sa h i bi fu kusa'yı a l ı r, çay kaşığ ı n ı ve çay ka b ı n ı tem izler. Bu

iş, iyice konsa ntre o l a ra k ya p ı l ı r, ev sa h i b i n i n med itasyona olan
oda ğ ı d a a rtmakta d ı r. B u s i l m e işlemi m isafi re her şeyin temiz
old u ğ u n u ve ev sa h i b i n i n servis i n temizl i ğ i n e özen gösterd i ğ i n i
a n lat ı r. Ev sa hibi su kepçesi n i tuta r, sıcak s u y u çayd a n l ı ktan a l ı r ve
çay kasesi n e döker, ç ı r p m a tel i s u d a d u ru l a n ı r. Ka l a n su, su ka bına
su dökü l ü r, kase, silme beziyi e s i l i n i r ve bez yerine kon u r. Artık çay
ya p ı l a b i l i r.

Bu çay serem o n i s i nde ku l l a n ı l a n çay toz çayd ı r bu yüzden de

ç ı rpma tel iyle çırpı l m a l ı d ı r. M i safi r, içinde çay o l a n ka bı sol el iyle,
çay kaş ı ğ ı n ı ise sağ e l iyle tuta r ve çay kasesi n e üç kaş ı k çay koyar.
Su kepçesi ağzı na ya k ı n yere kad a r sıcak suyla dold u r u l u r ve çayı n
üzerine o n u macu n u m s u b i r ya pıya getirecek kad a r su koyu l u r.

1 70
 Çay Serernonileri

S o n ra da uyg u n kıva m ı tuttu rmak için üze r i n e gere kt i ğ i kadar s u

i l ave ed i l i r. Çay, çı rpma tel iyle yavaş yavaş karı ştı r ı l ı r v e e v sa h i b i
çay kepçesini a l a ra k s o l avuç içinin üzeri n e koya r. S a ğ eliyle çay
kases i n i n sağ ta rafı nd a n tuta r, sonra d ışa doğru iki kere dönd ü r ü r.
B i l e ğ i tam olara k iki kez d ö n m e l i d i r ki kase n i n ön k ı s m ı k o n u ğ u n
ö n ü n e gel mesi n . Peşinden çay kasesi m i safi r i n ö n ü n e kon u r ve i l k
m i safi r kaseyi a l a ra k ayn ı şekilde tuta r.

Serernoninin Kökenieri
Çay seremonisinin kökenieri on beşinci yüzyıla ve Zen keşişleriyle
soylular arasındaki söyleşiiere uzanır. Amaç, estetiği meditatif din­
ginlikle bileştirmektir. Keşiş Shuko dört ilke belirledi. Sen no Rikyu
ise on altıncı yüzyılda chanoyu'yu, bolluk ve gösterişlilikten alıp za­
rif yalınlığa taşıdı. Yeni tasarlanan chashitsunun kapısı öyle alçaktı
ki katılımcılar daha yolda selam vermek zorunda kalıyorlardı. Sa­
murayların kılıçlarını dışarıda bırakmaları gerekiyordu. İçerisi ise
tek bir sanat eseri dışında tamamen boştu.

Kaseyi tuta n b u i l k m isafi r ya n ı ndaki m i safi re döner, gassho ya­

p ı l ı r ve çay kases i n i i kra m eder. Misafi r sela m ı sel a m l a ka rş ı l a r ve
eğ i l i r. Sonra ev sa h i b i n e g a ssho yapar, kaseyi a l ı r ve aynı şeki l d e
tuta r. Selam veri rken teşekkürleri n i b i l d i r m e k için bi raz baş ı n ı ka l­
d ı rı r ve kaseyi ken d i n e çeviri r. Sonra da kasen i n kena n ndan çayı
içer.

Başparmağı ve işa ret parmağ ıyla içtiği yerdeki suyu hafifçe si­
l e r ve kaseyi ucundan başına dönd ü r ü r. Kase n i n üzerindeki işie­
m e l e r i n i ncel iğine -çay kaseleri birer sanat eseri d i r ve çay kases i n i
seç m e k sereman i n i n g üzel l i ğ i n i n bir pa rça s ı d ı r- beğeni gösteri r
ve kaseyi ön kıs m ı ev sa h i b i n e dö nü k olaca k şeki lde o n a geri veri r.
Kaseyi geri vermeden önce , "Bu kase h a n g i m a lze m eden ya p ı l ­
d ı ?" ve " B u kase n i n b i r a d ı va r m ı ?" gibi soru l a r sora b i l i r. E v sa h i b i

1 71
Budizm 101

çay kasesi n i n içine s u d ö ke r, kaseni n içini tem izlemek için içindeki

suyu hafifçe bir dönd ü r ü r son ra d a s uyu atı k su ka b ı n a döker.

Ayn ı işlem diğer m i safi r i ç i n de tekrarla n ı r. Son m i safi r de çay

içti ğ i n d e ev sa h i bi çay kasesi n i soğ u k suyla yıkar ve ya ptığı işlem­
leri gerisin geri uyg u l aya ra k i k ra m ı biti rir. Kış ve i l kba h a r ayları nda,
diğer mevs i m lerde oda ra hatsız edici şeki lde s ı ca k olmasın diye
ku l l a n ı l a n fu ro yeri ne, b i r ro (şöm i ne) ku l l a n ı l ı r.

1 72
N EDEN MEDiTASYON?
Güvenilir Kılavuz

Meditasyon Budizm'i n temel bir parçasıd ı r. Çeşitli Bud ist oku l l a rı

meditasyona fa rkl ı yaklaşsalar da, genel özü fa rkı n d a l ı k ol uştu rur.
Batı l ı l a r için Bud izm'in ilgi çekici ana yönlerinden birisi meditasyon­
dur ç ü n kü dönüşüm için bir m etodoloji sağ l a r. Meditasyon, Batı l ı la­
rın çok eziyetl i bulduğu ben l i k soru n larına b i r panze h i r olmakta d ı r.
B u d izm aynı za manda daha az h ı rs, nefret ve h ezeyan ı n olduğu b i r
hayat yaşa mak isteyen çokça i nsana hita p e d e n bir felsefe de s u n a r.

NEDEN MEDiTASYON?
Med itasyon hayat ı n ızı d ö n ü ştürebi l i r. Beyn i n izi değiştirebi l i r ve
stres ve kayg ıyı aza lta b i l i r, daha iyi uyu m a n ıza yard ı m edebi l i r,
size enerji verebi l i r, sizi d a h a sabırlı ya pa b i l i r, d uyg u s a l ve fiziksel
h i ssiyatın ızla bağ lantın ızı sağ laya b i l i r ve g ü n ü n üzü g eçi ri rken size
fizi ki o l a ra k sa kin bir yer ve daha da fazlası n ı s u n a b i l i r.
Med itasyon öğretmeni S h i nzen You n g'a g ö re fa rkı n d a l ı k medi­
tasyon u üç fayda sağ lar:

• Algısal açı k l ı k
• Konsa ntrasyon
• Ölçü l ü l ü k

G ü nde yirmi d a k i ka hayatın ızı değişti re b i l i r. E ğ e r med itasyo n

a l g ı a ç ı kl ı ğ ı n ı ge l i şti riyorsa ve deneyi m l e ri n iz med itasyon önce­
sine g ö re yirmi kat daha zen ginse, o za m a n g ü nd e meditasyona
h a rca d ı ğ ı n ız yi rmi dakika deneyi m i ed i ğ i n iz yaşa m ı da çoğaltır.
Ya med itasyon yaşa nan vaziyeti i ki kat ca n l ı ve veri m l i kıl ıyorsa ?
O za m a n matematiği h a l ledebi l i rsiniz! G e l i ş m i ş konsantrasyon
ise med itasyo n u n diğer b i r faydası. Konsa ntrasyo n u hayatın ızda
daha fazla ku l l a n a b i l i r m i s i n iz? iş performa ns ı n ız a rta r m ı ? i l işkile­
rin iz? Golf oyu n u ? Ölçü l ü l ü k, her türlü meseleyi gerçekçi ve anga-

1 73
Budizm 101

j e o l m u ş d i kkatle ka rşı laya b i l m e becerisidir, b i r fı rtı n a esnasında

dingin ka l ma yeteneğ i d i r. Med itasyon, d uyu msal berra kl ı k ve kon­
santrasyo n u n eşl i k ettiği ö l çü l ü l ü ğ ü n gelişmesi n e ya rd ı mcı o l u r.

MEDiTASYON DONA N I M I
Med itasyon yapmak i ç i n el bette h erhangi bir malzerneye i htiyacınız
yok ancak Budistler adet o l d u ğ u üzere, meditasyon ruti n lerine eşli k
eden kim i eşyalar ku l l a n ı rl a r. Alta rlardan, tütsülere, m i nderlerden
zil lere kad a r çok çeşitl i olabilen bu malzemelerden bazı ları aşağ ıda:

• B i r m ed itasyon m i n d eri (zafu)

• Meditasyon m i nd e ri n izi üzeri ne koya b i i eceğ i niz bir m i nder
(zabuton)
• Tütsü
• Za m a n ölçer, zil ya da Ti bet m üzik kasesi
• Altar
• Altar örtüsü
• M u m la r
• Çiçekler
• i badet s ı rasında b u l u n d u ru l a n kimi nesneler, Buda'nın yon­
tusu g i bi.
• D u a tespih leri

Budistler med itasyon m i n derlerine zafu derler. Zen uyg u laya n­

ların genelde yuvarlak m i nderleri va rken Tibet pratiği yapanlar kare
mi nder ku l l a n ı rlar. Zafu, geniş, d üz ve kare bir m i nder olan ve dizleri
yere d eğmekten koruya n za buto n u n üzeri ne yerleşti rilebi l i r.
Med itasyon sıras ın da tütsü ya k ı l ması adetten d i r. Tütsü, medi­
tasyon sı rasında za m a n ölçer o l a ra k da ku l l a n ı la b i l i r. Tütsü bitti­
ğinde s ü re de d o l m u ş o l u r. Tüts ü n ü n i l k ku l l a n ı m la r ı n d a n biri de
bu ola b i l i r. Tütsü ayn ı za m a n d a med itasyon ya p ı l d ı ğ ı za man içeri­
sinde bed ende oluşa b i l ecek n a hoş koku l a rı d a ö n l e r ve sinekleri
zendo'd a n uza k tuta r. Altar ise b i r kaç sebeple ku l l a n ı l ı r. Önce l i k­
le tekra rlar, a l ı ş ka n l ı k ve sere m o n i, med itasyon pratiğinde büyü k

1 74
 Neden Meditasyon ?

ö n e m e sa h i ptir. Altar bu ö n e m l i pratiğ i n h a t ı r lat ı c ı s ı uyg u l a m a ­

,

y a o l a n taa h h ü d ü n üzü n bi r göstergesid i r. A l t a r ayrıca duyu rn l a ra

e n e rj i katmak için gereke n orta m ı sağ l a r: B u d a yo n t u s u n a ba k­
m a k, tütsüyü koklamak ve baş sela m ı vermek ya d a ye re kapa n ­
m a k; t ü m b u n l a r p ratiğin kendisi için b i r b a ğ l a m o l u ş turur .

"İhtiras ejderhasını kontrol için

Meditasyon yaparım."

-Wang Wei, sekizinci yüzyıl şairi

Eğer m ü m kü nse a lta rı ayrı bir odada ya da b i r odanın başka

bir a maçla ku l l a n mayaca ğ ı n ız ayrı bir böl ü m ü nd e b u l u n d u r m a k
i y i fi k i r. B u n l a r m ü mkün deği lse de a l t a r h e r h a n g i b i r oda n ı n b i r
köşesinde d u ra b i l i r v e uyg u la m a zama n l a rı n d a ku l l a n ı la b i l i r. Eğe r
b i r a l t a r istiyorsan ız, ken d i n iz de ya pa b i l i rs i n iz. Şöyle altarlar d a
va rd ı r: Bir B u d a yontusu a lta rın merkezi n e yerleştiri l m i ştir, bu n u n
a n l a m ı i ki cevhere, Buda'ya v e d h a rma'ya o d a kl a n m a kt ı r. Zi l l e r ya
da vaj ra gibi a raçlar Buda yontu su n u n i ki ya n ı n a yerleştiri l i r. Tütsü
ve tütsü tutaca ğ ı a ltarı n o rtas ı n a kon u r. Tütsüyü tütsü tutaca ğ ı n a
koya b i l i r y a da k ü ç ü k bir kaseyi pirinçle d a l d u ra ra k i ç i n e yerleşti­
rebi l i rs i n iz. Geçici l i ğ i sem bolize etmek için a lta r ı n üzerine çiçekler
yerleşt i ri lebi l i r. B i r kenara m u m da konabii i r. M u m vesveseleri n ka­
ra n l ı ğ ı n ı ayd ı n latan gerçeğ i n ışığını sembol ize eder.
B i r za man ayarlayıcı ya da Ti bet kasesi, zafu ve za buto'n u n ya­
n ı n d a d u ra b i l i r ve med itasyo n u n başla n g ı cı n ı ve son u n u b i l d i re­
b i l i r. Zilin sesi zi h i nden ta k i p edilerek, med itasyona başlanabi l i r.

Şakıyan Kaseler
Tibet kaseleri genellikle bir tokmakla ve kasenin üzerinde durması
için ipek kaplı bir minderle tamamlanır. Çok ufak olanlardan, geniş
olanlara kadar çok farklı büyüklüklerde olurlar. Bir Tibet şakıyan

1 75
Budizm 1 0 1

kasesini alarm ya da zaman ayarlayıcı olarak veya tütsülerinizi koy­

mak için kullanabilirsiniz .

Altar ı n üzeri ne d u a tespi h leri ve med itasyo n a bağ l ı l ı ğ ı sem­

bol ize eden başka objeler d e koya b i l i rsiniz. Dua tes pi h l eri Tibet
med itasyo n u nda ku l la n ı l ı r. Geleneksel olara k Bod h i Ağacından
ya pı l m ış l a rd ı r. Ti pik b i r dua tes p i h i nde 1 08 boncu k va rd ı r. Dua
ederken ku l l a n ı l a n tespi h l ere benzer şeki lde b u tesp i h l e r de japa
pratiğ i nd e, Om mani padme hum g i bi bir mantrayı tekra r ederken
ku l l a n ı l ı r. Soncuklar tekra rl a r ı n sayı s ı n ı tutm a k i ç i n ku l l a n ı l ı r. Fa rkl ı
Bud izm o ku l ları fa rkl ı med itasyon eşya ları ku l l a n ı rlar.

DURUŞ
Esasen bütün Budist meditasyonları nda belirli bir d u ruş almanız ge­
rekir. Kıyafetleriniz rahat olsun ve ayakkabıları n ızı çıkarın. Mümkünse
bacakların ızı çapraz yapara k lotus pozisyonu nda (kalçanın karşısına
gelecek şekilde her iki baca k da ça praz olacak) ya da yarım lotusta (bir
bacak kalçanın karşısı na, diğeri yere doğru bükü l m ü ş şekilde çapraz)
otu run. Zafu'yu altınıza koyu n ve önüne doğru oturun ki dizleriniz
yere değsin. Mi nderi ağırlığı nızın çoğu minderi n üzeri ne gelecek şe­
ki lde baca kların ızia dizleri niz a rasına da koyabilirsiniz, böylece bacak­
ları n ız uyuşmaz. Bu otu ruşa seiza denir. Burma stilinde de (iki bacak
da kıvrı l m ı ş ve düz şekilde yerde ve sağ ya da sol bacaktan biri daha
önde olacak şekilde) otu rabilir ya da sırtınız dik biçimde sandalyeye
yerleşip aya kların ızı da yere sağ iam ca basabilirsiniz. Mindere otu rdu­
ğunuzda d izleriniz yere değ miyorsa desteklemek için alta bir havl u
ya da başka bir yastık daha koyabilirsiniz. Televizyon, radyo ya da uy­
g u lama yapmayan diğer insanlar gibi dikkatin izi dağıtacak şeylerden
uzak, sakin bir köşede ol maya d i kkat edin.
O m u rg a n ızı m ü m k ü n o l d u ğ u nca dik tutun ve baş ı n ızın üstü
tava na b a ks ı n . El leri n iz, avuç içieriniz yu ka rıda, bir el diğerinin
üzeri nde olacak şeki l d e kuca ğ ı n ızda serbest d u rs u n . i sterseniz

1 76
 Neden Meditasyon?

e l l e r i n izi avuç içieri n iz yukarı ya da aşağ ı bakacak şekilde bacak­

l a rı n ız ı n üst kısm ında, ka lçan ızda da tuta b i l i rs i n iz. O m uzların ızd a
y a d a başka herha ngi b i r yerin izde gerg i n l i k o l m ad ı ğ ı ndan e m i n
o l u n . Gözleriniz a ç ı k y a da ka pa l ı olabi l i r. E ğ e r açı ksa bakı ş ı n ız ı n
sa ki n o l masına v e d i k d i k bakma maya öze n g österi n .
M ed itasyona b i r za m a n s ı n ı rı koyu n v e za m a n ı n dol d u ğ u n u
bel i rten b i r zil, za m a n ölçer y a da tütsü ku l l a n ı n . On d akika l ı k kısa
periyat l a rla başlaya b i l i r, otu rma pratiğ i n ize d eva m etti kçe süreleri
uzata b i l i rsiniz.
Za m a n ölçer d u rd u ğ u nd a ya da otu r m a za m a n ı n ız bitti ğ i n d e
b i rd e n bi re ayağa ka l kmamaya d i kkat ed i n . Baca kları n ız çoğ u kez
uyu ş u r ve çabuca k ka l ka rsa nız d üşebi l i rs i n iz. Acele etmeyi n, ba­
cakla rı n ızı sal iayı n ve yavaş yavaş ayağa ka l kı n . Biti rmiş olduğ u n u z
b u uyg u lama sonrası belki s e l a m vermek d e i steyebi l i rs i n iz.
Med itasyona başlamadan önce bi raz e s n e m e h a reketleri ya p­
m a n ı n ya rd ı m ı o l a bi l i r. B i r uyg u lama m erkezi n e g i d e rseniz daha
başka yönergeler d e olaca kt ı r.

NEFES
Nefes fa rkı nda liğ ı Budist meditasyo n u n u n temelidir. N efes sizin d a ­
i m i yoldaşın ızd ı r. Nefesi n izin fa rkında olmazsa n ız, ayd ı nlanmak da
birincil önceliğiniz olmaz. N efes a l ı p vermek ayrıca ş u a n olan b i r
şeyd i r v e sizi şimdiki zamana v e beden i n izi n fa rkında olmaya taş ı r.
(Çoğ u za man olduğu gibi "ya pa n" bir va rl ı kta n ziyade) yaşaya n b i r
va rl ı k, nefes a l ı p veren bir i nsan olduğ u n uzu d uyumsarsınız. A l d ı ğ ı ­
nız h e r nefes d uyg u sa l deneyi m i n izle ren klen i r v e bundan ötü rü d ü r
k i ken d i n izi nefes a l ı p verme sürecine ta n ı d ı k k ı l m a k, d uyg usal hali­
n izi g özlemen ize ve kayg ı ya da diğer gerg i n l i k o l u ştura n duyg u l a r
yü kseldiğinde, kendi n üfuzu n uzu ku l l a n m a n ıza ya rd ı m eder. Nefes
a l d ı ğ ı n ızda süreci n doğal ol masına izi n veri n . "Med itatif" bir nefes
a l ı p vermeye ça bala mayı n. Olası l ı ktır ki n efes i n izin kendiliğinden
yavaşladığını fa rk edeceksiniz ve bu iyi bir şey. Yavaşlam ıyorsa da iyi
bir şey. Sadece şu a n nefes alıp verişinizi n fa rkında o l u n .

1 77
SHAMATHA VE Vi PASSANA
Meditasyon Biçimleri

Med itasyon için fa rkl ı tekn i kl e r va rd ı r. Zazen ya da Zen med itas­

yon u b i r ö nceki böl ü m d e i ncel e n d i . Diğer m,editasyon çeşitleri ise
shamatha med itasyo n u ve vi passana medita syo n u d u r. Shamatha
"d i n g i n ka l ış" ya da "sü ku nette yaşama k'; vi passa na i se "içgörü" an­
lamına g e l i r. Vi passa naya ayn ı za manda "içgörü med itasyonu" da
den i r. Pek çok Budist g e l e n eğ i n d e b u n l a r ana uyg u lamalard ı r (ör­
neğ i n Theravada da uyg u l a n ı r) ya da ta m a m l ayıcı p rati kler olarak
görü l ü rl e r (örneğ i n Ti bet B u d izm'i nde).

Nefes Alma Yolları

Sathipattana Sutta, n efes med itasyo n u na, on a ltı fa rkl ı nefes a l ma
yöntem i vasıtasıyla çok ayrı ntı l ı yönergeler s u n a r. La rry Rosen­
berg'i n, Nefes/e Nefes: içgörü Meditasyonunun Özgürleştiren Uygu­
lamas/ kita bında, nefes a l ı p vermeye katı l ı m g östermen i n sayısız
yol l a rı n ı n ana hatları çizi l iyor.

SHAMATHA MEDiTASYO NU
Shamatha med itasyon tekn i ğ i, tek bir şey üzeri ne, b u i ster nefes
olsun i sterse yağ m u r u n sesi, oda klan mayı ka psar. "Dingin ka l ı ş"
demek kişi n i n netesiyle ya da odaklandığı başka b i r nokta ile ka l­
ması, d i k kat b i r şeki lde dağ ı l ı rsa yine oraya d ö n mesi demekti r.
Konsa ntrasyon daha son ra ki içgörü prati kleri n i n temel i d i r ve ni­
hai hedef deği l d i r. Tek yön l ü m e d itasyonun fayd a l a rı çokt u r. Elde­
ki ödeve g ayretle oda k l a n a b i l d i ğ i n izde g i riştiğ i n iz her i şte büyü k
g e l i ş i m g österebi l i rs i n iz. S h a m atha med itasyo n u sizi başka yersiz
u ğ raşlar o l madan d i n g i n ce ve sessizce tek b i r noktaya odaklanma­
ya davet eder. Bu konsa ntrasyo n u n n itel i ğ i sa bitti r fa kat zorlama
yoktu r. E l i n ize konan kuşu d ü ş ü n ü n . Üstü n körü tuta rsa n ız uçup

1 78
 Shamatha ve Vipassana

g i d ecektir. Çok s ı ka rsanız da o n u ma hvede rs i n iz. Med itasyon u n u ­

zu O rta Yol boyu nca ça bayla, hevesle ve i l g iyle s ü rd ü rü n .

VIPASSANA MEDiTASYONU
Tek o d a k l ı med itasyonla ka rşı laştırı l d ı ğ ı n d a v i p a s s a n a -içgörü me­
d ita syonu- daha a ç ı k bir fa rkında l ı ktır. Di k kat, d en eyi m a l a n ı n d a
d oğ a n her şeye yön lend i ri l e b i l i r. Bu rma g e l e n e ğ i n d e fa rkı nda l ı k
a l a n ı bedenle s ı n ı r l ı d ı r; Tayl a n d geleneğ i n d eyse fa rkı n d a l ı k a l a n ı
bed e n sel d uyu rn l a ra ek o l a ra k h e r t ü r zi h n i içeriğe, d ü şü n celere,
i m g e le re, hislere, görü n ü m l e re ve sesi e re açı kt ı r. Bedensel d u ­
yu m l a ra y a da d i ğ e r deneyi m lere ya klaşm a k v e uzaklaşmak, geçi­
c i l i ğ i etki l i bir şeki lde gösterir. Bu deneyi m l e ri n, a ltta yata n tözse l
g erçe k l i k yoksu n l u ğ uyla, "boş" olduğu n u a n latır. B u med itasyo n l a
ken d i n izi d ramatik b i r şeki l d e yeniden d e n eyi m l ersi n iz.

S h a matha, vipassana med itasyon u n u n teme l i d i r. Zihni niz b i r

kez d i ng i n v e d u rg u n o l d u ğ u nda, o n d a n d o ğ a n h e r şeyi izleme
becerisine de sa h i p o l u rs u n uz. Zih in b i r kez d i n g i n l eştiğinde, n e
za m a n bir yerlerde gezi n d i ğ i n i de fa rk edersin iz. Z i h n i niz m ü ­
kem me l biçi mde d i n g i n l eştiğ i n izde nefesi n iıle ka l ı n . Z i h n i n iz ko­
n u d a n konuya geçerek d a l ı p g ittiğinde, sadece nerelere gittiğ i n i
g özle m l eyin. O n u böyle a maçsızca başı boş dolaşı rken ya ka l a d ı ­
ğ ı n ızda iki şeyden birini ya pa b i l i rsiniz. B u yön e rgeler öğ retme n i n
izled i ğ i geleneğe göre fa rkl ı l ı k gösterecekti r.

B i r ya klaşım, s ı rf bedende olan bite n le re g e ri d ö n m eyi ve d ü ­

şü nceleri nden h i kayesinden uzaklaşıp, d ü ş ü n celerin oluşu n u n
fa r k ı n a varmayı sa l ı k verir. Diğer b i r ya kla ş ı m i s e b u z i h i nsel içeri­
ğ e bir eti ket koymayı önerir. Bu pratiğe zi h i n se l işaretierne den i r.
Eğer d ü şü nceler doğa rsa, "d ü ş ü nceler" ya d a "d ü ş ü n m e k" şekl inde
i şa retleyi n. Üzerleri ne bir eti ket ya pıştınveri p d i ğ e r a n a geçi n. Bu
zi h n i n ot a l m a l a r deneyi m i n iz kon u s u n d a o bjektif o l man ıza ve
ken d i n izi ya rg ı l a m a ktan sa k ı n ma n ıza ya rd ı m c ı o l u r. Ya rg ı n ı n hala
a ktif olduğunu fa rk ettiğ i n izde, misal zi h n i n iz böyle ava re gezd i ğ i

1 79
Budizm 7 0 7

için ken d i n izi ya rg ı l ıyorsa n ı z, b u n u d a "ya rg ı " d iye not a l ı n v e d i k­

kat i n izi ya rg ıdan çeki p a l a ra k b i r sonraki nefes a l ı ş ı n ıza veri n .

DiGER M EDiTASYON FORMLARI

Shamatha ve vi passa n a B u d i st med itasyon p rati kleri d i r. Vi passa­
na, yürü m e med itasyo n u formatında "yoldayken" d e uyg u lanabi­
l i r. Yi n e Dört Ölçülemezler teme l i n e dayanan iyi l i k ve şefkat medi­
tasya n l a rı gibi başka uyg u la m a l a r ve imgeleme, ma ntra l a r ya da
tekra r l ı şa rkılar g i bi başka · med itatif tekn i kler d e va rd ı r.

iyilik (Metta) Meditasyonu

Şefkat, cömert l i k, açı k ka I p i i l i k ve iyi l i k; tümü d e sa h i p o l u nası mü­
kem mel n itel i kler. O n l a r B u d a' n ı n Dört Ölçü l e m ezler ya da S ı n ı rsız
i kametg a h la r d iye ta n ı m lad ı kl a r ı . Peki, iyi l i k ya d a ki m i za man ter­
cüme ed i l d iğ i g i bi, sevg i d o l u d ostl u k ned i r? M etta, Bud ist uyg u la­
maların ve yog a n ı n i l g i n ç bir ka rışı m ı d ı r. Burada, vi passana'da ya p­
tığ ı n ız g i b i d i kkati deneyi m a l a n ı nda doğan her şeye yöneltmek
yerine, b i l e rek ve isteyerek sevg i d o l u h isleri n o l u ş u m u na yönelti r­
s i n iz. B u n u ya pmak için, değer verd i ğ i n iz sevg i l i b i r a rkadaşınızı ya
da b i r l i kteyken sevg i d o l u h isiere doğrudan u laşabi leceği n iz birini
a k l ı n ıza getirebi l i rsin iz. B u a n ı m sayı ş ı n ka l b i n izi n a s ı l b i r sevg i ve
eng i n l i k h issiyle ka plad ı ğ ı n ı h i ssedebi l i rsin iz. Bu sevg i dolu h issi,
öğ retmen i n geleneğ i n e d e bağ l ı o l a rak türlü yol l a rla yönetebi l i r­
s i n iz. Kon uyla i l g i l i yayg ı n uyg u l a m a l a r b u l u n uyor. Bu sevg i dolu
h i ssi başka l a rına ve ken d i n ize yöneltirsiniz ve bunu dört bel irli ni­
yetle ya parsın ız:

• S e n i teh l i keden korus u n ; g ü vende tuts u n .

• Seni mutlu etsin; h u z u r vers i n .
• Sağ l ı k ve afıyet versin; h a sta l ı ktan uza k ets i n .
• G ö n l ü n ü ra hat etti rsin; s e n i gereksiz çatış m a l a rd a n ve acı­
dan koru sun.

1 80
 Shamatha ve Vipassana

i ş i n sı rrı ise, b u n u ya p m a n ı n sizin gerçekten iyi l i ğ i n ize olması­

d ı r. i ns a n l a ra ve d u ru m l a ra karşı bağ ışlamaz b i r ru h h a l i nde ka l m a k
yü ksek stres seviyelerine neden o l u r v e sağ l ı ğ ı n ıza za ra r verebi l i r.
M etta'n ı n etki a l a n ı sangha'ya, kendi sosya l çevreleri n ize, ü l ken ize,
d ü nya n ıza ve yaşaya n tüm ca n l ı la ra kad a r g e n i ş l eti l e b i l i r.

Değersizlik Hissinin Verdiği Esrimeyle Savaşmak

Tara Breach bugün Batı'da pek çok kişiyi etkileyen "değersizlik es­
nmesine" değinen bir metta meditasyonu biçimi öğretiyor. Ken­
dini-kabulün eksikliğini, çok satan kitabı Radical Acceptance: Emb­
racing Your Life with the Heart of a Buda adlı kitabında mizahi ve
sevecen bir biçimde işliyor. Kendisi Insight Meditation Commu­
nity of Washington'un da kurucusu ve Kıdemli Öğreticisi.

O d a ğ ı şefkat olan diğer bir med itasyon ise tonglen ya ni a l m a k

v e vermektir. Pema Chöd rön Her Şey Darmadağm Olduğunda a d l ı
kita b ı n d a tong len'den söz ed iyor. Tonglen, "bod h icitta'yı uya nd ı r­
·
m a k, saf ve yüce ka l b i rn izle i rtibatı m ızı sağ l a m a k için tasa rl a n ı r.
Acıyı içeri çekip sevi nci d ışarı verme ve böyle l i kl e iyice içim ize
yerl e ş m i ş olan ta m ters i n i ya pma a l ışka n l ı ğ ı nd a n bütü n üyle vaz­
geçmekle i l g i l id i r;' diyor. Ton g l e n pratiği ya p m a n ı n yol u, ıstı ra bı -
ken d i ı st ı ra b ı n ızı, hasta l ı kl a rı ola n l a rın, gön ü l ya rası o l a n l a rı n, acısı
o l a n l a r ı n ı stı ra b ı n ı- nefesle içi n ize almak ve sağ l ı k l ı l ı ğ ı ve iyi l i ğ i
başka l a rı n a ve kend i n ize doğ ru d ı şa rı vermek. Acıyı n efes a l, şifayı
n efes ver. Nefreti nefes a l, sevg iyi sol u k ver. Böylece bod h icitta ge­
lişir ve özün üzdeki şefkatli b i r r u h halini uya n d ı rı r.

MANTRA MEDiTASYONU
B u d i stler ma ntra l a rı med itasyon a racı o l a ra k sık sık ku l l a n ı rlar. B i r
m a ntra, temel inde b i r s e s titreşi m i d i r. Mantra n ı n deva m l ı tekra n
(sessiz ya da sesli) zi h i ndeki ka l ı ntıları tem izl e rn eye ya rd ı mcı o l u r.

1 81
Budizm 7 0 7

Z i h i n, b u tekrarlı sese odakla n d ı kça o n u n d ağ ı n ı ki i ğ ı · da aza l ı r.

Spesifi k b i r spi ritüel a m a ç için s pesifi k bir ma ntra ku l l a n a b i l i r ya
da d i k kati n izi odaklayı p zi h n i n izi a n l aştı rma k için ma ntrayı genel
m a hiyette d e ku l l a na b i l i rs i n iz.

B u d izm'in fa rklı vasıta l a rı fa rkl ı mantra l a r ku l l a n ı rlar.

Örneğ in; sayg ı d uyu l a n B u d i st öğretmen Gen Rin poche'ye

göre Om mani padme h um Ava l okiteshva ra -merhametin bod­
h isattvası- ile bağdaştı r ı l ı r. Bu m a ntra a ltı hece l i d i r. Hecelerin her
biri bod h i sattva ların altı paramitası n ı n m ü ke m m e l l i ğ i n e u laşma­
nıza ya rd ı m için söylen i r. B u a ltı param ita cömertl i k, eti k, sabır, se­
bat, konsa ntrasyon ve b i l g e l i kt i r. Om mani padme hum m a ntrası n ı
söylemeniz bu a ltı m ü ke m m e l l i kte u stalaşman ıza ya rd ı m eder ve
u sta l a ş m a k, bir bod h isattva o l m a n ıza ya rd ı m eder.

Zihnin Kurtuluşu
Mantra sözcüğü kökeni Sanskritçe olan iki kelimeden oluşur:
"man" ve "tra". Man, "zihin" olarak tercüme edilebilirken, tra "kur­
tuluş" olarak tercüme edilebilir.

1 82
TEKRARLI ŞARKl LAR, iMGELEME VE
YÜRÜYÜŞ
Destekleyici Uygulamalar

Buda, ta kipçileri n i ayi n ler ve d i n i töreniere bağ l a n m a h u susunda

teşvi k etmed i . Buna rağmen bütün Budist g e lenekleri ayinsel me­
tinlerin şarkı larla okun masıyla u ğ raşa g e l d i l e r. Meti nleri seslend i r­
m e k, zi h n i oda klamak ve sizi çevreleyen atmosfere kuvvetli b i r tit­
reşi m yol lamakt ı r. B u n u bir g ru p l a birl i kte ya p m a k m ü t h i ş kuvvet l i
b i r d en eyim olabi l i r. Ti bet Vaj raya na uyg u l a m a la r ı nda tekrarl ı şarkı
rit ü e l leri saatlerce s ü rebi l i r. Geleneksel B u d i st l e r m a ntra l a rı ve sut­
ra ları e rdem ler birikti ri l m esi için seslend i ri rl e r.
Ü ç l ü S ı ğ ı na k i l a h isi pek çok Bud ist g e l e n e kte popü lerd i r. "Bu­
da'ya s ı ğ ı n ı rı m, d h a rma'ya s ı ğ ı n ı n m, sang haya s ığ ı n ı n m;' şeklinde
ü ç kez tekra r ederler.

B u d a m saranam gacch a m i
D h a m mam sara n a m gacc h a m i
Sa n g ham saranama gacc h a m i
Dutiya m pi B u d a m sa ra n a m gaccha m i
Dutiya m pi Dha m m a m sara n a m gaccha m i
Dutiya m pi Sa n g h a m sara n a m gacch a m i
Tatiya mpi Buda m sara n a m gacchami
Tatiya mpi Dha m ma m sara n a m gaccha m i
Tatiya mpi Sa n g h a m sara n a m gacchami

Çoğ u kişi de b u kutsa l m et i n l erin hoşnut edici b i r yeniden

d oğ u m u n tem inatı o l d u ğ u n a i n a n ı r ve buna i n a n a n a i leler ö l ü m
a n ı nd a sutralar söylemesi için bir Budist keş i ş çağ ı rı rl a r. Bu metin­
ler bordo h a l i ndeki ölmüş kişi ta rafı ndan d uy u l a c a kt ı r. Keşiş, klasi k
m et i n Bordo Thodol'dan (Ara Halde Dinleme Yoluyla Kurtuluş i si m l i
v e d a h a çok Tibet'in Ölüler Kitabt ad ıyla b i l i n e n kita pta n ) pa rça lar

1 83
Budizm 1 0 1

okur. Ba rd o b i r a ra h a l d i r, kişi n i n yen iden doğ u m u nda yeri ni be­

l i rleyecek olan sın ıfsal b i r yol i stasyo n u d u r. B u kırk dokuz g ü n l ü k
s ü rede o l a n ların gelecek yen i d e n d oğ u m i ç i n kriti k olduğ u na ina­
n ı l ı r. B u yüzden de öl ü m a n ı, peşi s ı ra gelecekler için kriti k önem­
ded i r. Öyle ki Ti bet l i l e r b u a n için büyü k hazı r l ı k l a ra g i rişirler ve
kend i le ri n e ya rd ı mcı o l ması i ç i n Barda Thodol'u ve powa (bilincin
tra n sferi) g i bi prati kleri ku l l a n ı r l a r.

iMGELEME
i mgeleme Vajraya na'da (Ti bet B u d izmi) temel b i r uyg u lamad ı r.
i mgeleme uyg u la m a s ı n d a zi h i n d e ca nland ı rı lacak b i r obje, örne­
ğin Buda, bod hisattva ya d a m u kaddesliği simgeleyen başka bir
obje seçer ve zi h n i n izi n i m g e b ö l ü m ü nde (a l ı n bölgenizde bel i ren
zihi nsel ekran) bu o bj eye o d a k l a n ı rs ı n ız. i m g e l erneyi gelecek ya
da geç m i ş senaryolarında başı boş dolaşmakta n çok, uyg u lamaya
ya rd ı m c ı olması için ku l l a n ı rs ı n ız. i mgeleme, fa rkı ndalığa u laşma­
n ızda ve b u haya l ed i l e n varl ı kl a rı ben imsemek, a l ı ş ı lagel miş zi h i n
örüntü l e ri n i değ işti rmek v e b u n a benzer yol l a rl a spiritüel kuvvet
kaza n m a n ızı sağ l a m a kta size ya rd ı mcı olabi l i r.

i mgeleme dörd ü ncü yüzyı l ı n sonları ve beşinci yüzyı l ı n başla­

rında Ç i n 'd e uyg u l a n d ı . O rada u yg u lamacı l a r "Tı p Kra l ı " g i bi imge­
ler üzerine med itasyon yapa r i a rd ı . Amitabha B u da'n ı n imaj ı üzeri­
ne derin d ü ş ü ncelere d a l m a k, a ltıncı yüzyı l Çin B u d izm i'ndeki Saf
Diya r B u d izmi'n i n a s ı l öğeleri n d e n b i ri oldu. B u p rati kleri n pek çok
formu va rd ı . Z i h n i n izde B u da'yı ca n l a n d ı r m a k zi h n i n izi Buda ya p­
m a ktı.

YÜRÜYÜŞ MEDiTASYO NU
Yü rüyüş med itasyo n u, otu rm a med itasyo n u n u n, fa rkında l ı ğ ı n
y a da m a ntra uyg u l a m as ı n ı n m ü kemmel bir ta m a m layıcı s ı d ı r. Yü­
rüyüş med itasyonu, yaşa d ı ğ ı n ız d ü nyayı dolaşı rken fa rkında l i ğ ı
p rati k etmenin bir yol u d u r. Meditasyonun uzu zafu n uzla yerde bı-

1 84
 Tekrar/1 Şarkiiar, imgeleme ve Yürüyüş

ra k ı rsan ız, onu g ü n ü n üze taşıd ı ğ ı n ızda kat ett i ğ i n i z g e l i şmeyi kat
edemezsin iz.

Yü rüme med itasyo n u n böylesine fayda l ı o l d u ğ u n u n tecrü be

ed i l mesiyle birl i kte Buda ve a rkadaşları uyg u l a m a l a rı n ı bu biçi m ­
de d e s ü rd ü rd ü ler. Yü rüyüş med itasyo n u lay i a n d 'd a öylesine a s l i
b i r uyg u lamad ı r ki her b i r med itasyon merkezi nde keş i şler için b i r
yü rüyüş yol u i n şa ed i l m iştir. Yü rüyüş med itasyo n u n u n bariz fiz i k­
sel faydaları da va rd ı r. Yavaş tem pol u yü rüyüş b i l e esnemeyi ve
u z u n s ü ren otu rm a med itasyo n u n u n yorg u n l u ğ u n u atmayı sağ­
l a r. Yü rüyüş med itasyo n u z i h n i ve bed e n i gençleşti rir. Yü rü m e k
konsa ntrasyona, si n d i ri m e fayda sağ l a r, fizi ksel for m u iyi leşti rir ve
bede n i zinde kı l a r ve ayrıca fa rkı nda l ı k p ratiği ya pa rken de uyg u ­
l a n a b i l i r.

1 85
HAC
Kutsa l Mekaniara Yolculuk

Ö l ü m döşeğ i n deki B u d a , izi n d e n gidenlerden, ken d i hayatı n ı n

geçtiğ i ö n e m l i meka n la r ı -doğ d u ğ u, ayd ı n l a n m aya eriştiği, i l k
öğüd ü n ü verdiği ve ö l d ü ğ ü yerleri- ziya ret etmel eri n i isted i çün­
kü bu yerler onlarda kuvvet l i d uyg u la r uya n d ı racak ve uyg u lama­
larını i l e riye taşıyacaktı.
Buda'd a n geriye ka l a n eşya l a r ı n ve yadigarların çok çeşitli yer­
lere dağ ı l m ış olması da bu "m u kaddes coğ rafyayı " genişletti. Son­
rasında d a ğ l a r da m u kaddes yol c u l u k meka n ları o l d u . Ti bet'teki
Ka ilash Dağı, Ja ponya'd a ki Fuj i Dağı, Çi n'deki Wuta i Dağ ı ve Sri
Lan ka'd a ki Ada m's Pea k b u dağ l a rd a n d ı r. Ti betli h a c ı l a r vücutları n ı
bita p d ü ş ü recek şeki lde yerlere ka pa n a rak uzu n m esafeler boyu n­
ca tavafl a r ya pıyorlar. B u yol c u l u k l a rdan bazı ları yüzlerce mil sü­
rüp, bir sete rd e bir tavatı ta m a m l a n m a ları yı l l a r a l a b i l iyor. B u hacı­
lar ken d i l e r i n i koru mak için d e ri g ö ğ ü s l ü kler ve el ve d iz korucuları
ku l l a n ıyorlar. Hac, g ü n l ü k ruti n le rd e n uzaklaşara k ya p ı l a n özel bir
uyg u la m a biçimidir; hac ı l a r yol c u l u klarını sada kat ve özveri n iyet­
leriyle ya parlar.

"Bunlar, Ananda, özverili bir kişinin ziyaret etmesi, hürmet duy­

gularını araması gereken yerlerdir. Ve Ananda, bu yerlere içtenlikle
gelenler, kendilerini adamış keşişler ve rahibeler, keşiş ve rahibe ol­
mayan diğer kadın ve erkeklerdir ki ifade ettikleri şudur: Tathagata
burada doğdu! Tathagata burada eşsiz ve en üstün olan Aydınlan­
ma içinde bütünüyle aydınlandı ! "

-Buda

1 86
 Hac

H i ç kuşku yok ki Buda Kuzey H i n d i stan'd a ken d i s i n e eşl i k eden­

lerle b i r l i kte yürüyerek pek çok za ma n l a r g e ç i rd i . Yü rüyüş med i­
tasyon u fa rkı nda l ı k için önem l i bir pratikt i r. B i l i n ç l e y ü rüdüğ ü n ü z
h e r seferi nde bu ru h u bü nyen izde d uya b i l i r s i n iz . Keşi ş s ı n ıfı n d a n
o l m aya n bir k i ş i o l a ra k b i r m araton m esafesi yü rüyecek vakt i n iz
o l m aya b i l i r anca k Vietna m l ı Bud ist ru h a n i l i d e r Th i c h N hat H a n h'ı n
da d e d i ğ i gi bi, h uzu r her a d ı m d a olabi l i r.

B i r hac yolcu l u ğ u, spi ritüel bi r amaçla ç ı k ı l a n b i r tati lden çok

daha fazlasıdır. O, yolcuyu geri dön ü l m ez biçimde d e ğ i şti re n b i r ,

m a bede ya da m u kaddes b i r mekana ya p ı l a n b i r yol c u l u ktur. B u d a

t ü m H i ndista n'ı ka psaya n haclar ya ptı, m e ka n d a n m e k a n a yol a l a ­
ra k öğ reti leri n i yayd ı . B u g ü n h erkes Buda'n ı n a d ı m la d ı ğ ı yerlerd e n
geçerek onun yol u n u ta kip edebi l i r. E ğ e r B u d izm tari h i ndeki m u ­
kaddes meka n l a rd a n bazı l a r ı n ı deneyi m iernekle i l g i leniyorsa n ı z,
seçe n ekleri n iz o l d u kça fazla.

B u d izm'i n dört kutsa l meka n ı : Buda'n ı n d oğ u m yeri Lu m bi n i;

ayd ı n la n d ı ğ ı mekan olan Bodh Gaya; i l k Öğ ü d ü n ü verd iği Sarnath;
ve p a ra-n i rva naya u laştığı Kushinagara . B u l i ste çok geniş değ i l.
Anca k Sri Lan ka, Mya n m a r, Bh uta n, Çin, Tayva n, Ti bet, Tayland,
Viet n a m, Ja ponya, Kore ve daha fazlası d a ziya ret e d i l e b i l i r. Bu yer­
lerde Buda'n ı n aya k izi o l m a sa da Budist k ü l t ü rü ve tari h i zen g i n d i r
v e tecrü be ed i l ecek p e k ş a h a n e yerler b u l u n m a ktad ı r.

N E PAL
Buda, b u g ü n Nepal s ı n ı rl a rı içinde b u l u n a n Lu m b i n i 'de doğd u .
Lu m bi n i 'de ilgi çeken yerler, Ashoka Sütu n u'n u n ve Kra l içe Ma­
ya'n ı n (Maya Devi) yontu su n u n b u l u nd u ğ u Lu m b i n i Ba hçesi; m u­
kad d es gölet Puskarni; d oğ u m yeri o l a n Sanct u m -Sa nctoru m; ve
B u d ist Mabed i d i r. Ashoka Sütunu, Kra l Ash o ka ta rafı ndan Buda'ya
sayg ı babında d i k i l m işti r ve üzeri nde m e ka n ı S h a kya m u n i'ye ithaf
ed e n bir yazıt b u l u n u r. M aya Devi'n i n yon t u s u pagoda-benzeri b i r
ya p ı n ı n üzeri ne kazı n m ışt ı r. Yontu n u n ke n d isi b i r ya r ı m ka bartma-

1 87
Budizm 1 0 1

n ı n v e b i r l otus ya pra ğ ı n d a d u ra n bebek Buda'yı tuta n Maya'n ı n

resi m leri n i n içinde b u l u n u r. P u s ka rni, Maya'n ı n bebek Buda'yı
doğd u kta n hemen son ra y ı ka d ı ğ ı söylenen m u kaddes göletti r.
Sanctu m-Sa nctorum ise ba h çed e ki en kutsal m e ka n d ı r; içerisinde
Buda'n ı n doğduğu yeri tam o l a ra k gösteren bir taş levha va rd ı r.
Yi ne i l g i çeken bir yer ise ya k ı n d a k i Bud ist Mabed i d i r. Lu m bini'den
çok uza k o l maya n bir yerde d e S i d d a rta'n ı n babası Sudd hodha­
na'n ı n sa rayı n ı n o l d u ğ u Ka p i l avastu b u l u n u r.

HiNDiSTAN
Sidda rta'n ı n o incir ağacı n ı n a ltı n d a uya n ı şa eriştiğ i yer olan Bod h
Gaya, B u d i st hac meka n l a rı n ı n bel ki de en önem l i lerinden birid i r.
Bu Bod h i ağacı n ı n (uya n ı ş ağacı) ş i m d i lerde M a h a bod h i Ma bedin­
deki büyü k stu pa n ı n ya n ı n d a, Bod h Gaya'da yetişen ağacı n atası
old u ğ u n a i n a n ı l ı r. O orij i n a l a ğa çta n d a l l a r a l ı n m a kta ve Budist di­
yarlarına ekilerek yan la rı n a m a betler ya p ı l m a ktad ı r.

Ash o ka MÖ üçüncü yüzyı l d a Bod h Gaya'da i l k ya pıyı ku rd u . Şu

a n ki M a h a bod h i Mabedi altıncı yüzyı lda, Sri La n ka' l ı keşiş Maha­
nama'n ı n e m riyle yap ı l d ı . G ü n ü m üzde restore edilen bu ma bet
Bud ist takva s ı n ı n büyü k b i r i kon u d u r. Örneğ i n ı 985 'te Da l ai La ma
Ka lacha kra Ta ntra seremo n i s i n i d üzen lemek için Bod h Gaya'ya
geldi. i ki yüz e l l i bin Ti betli, ritüe l e katı lmak bu küç ü k köye a ktı,
çoğ u n l u ğ u s ü rg ü ndeyd i, d i ğerleri ise Çin h ü k ü m etinden özel izi n
a l a ra k gel m i şlerd i .

Ara l a r ı n d a ı 0.000 Ti betli B u d ist keşiş va rd ı v e ya k l a ş ı k ı 000 kişi

de Batı'd a n g e l m i şti. Bu, b u g ü n e d e ğ i n Kalachakra Ta ntra'da bulu­
şa n en ka l a b a l ı k izleyici kitlesiyd i . Da l a i La ma a ra l a rı n d a Sa ntide­
va'n ı n Bodhisattva Tarzı Yaşama Kılavuzu adlı m et n i n d e n pa rça lar
da b u l u n a n öğreti leri su n m a k i ç i n e n kutl u nokta o l a ra k bu rayı
seçti. Kat ı l a n herkes Da la i La m a i l e b i r l i kte bod hisattva yem i n i etti.
Sidd h a rtha'n ı n ayd ı n l a n d ı ğ ı b u yer vajrasana ("el mas ta ht") olara k
bi l i n i r.

1 88
 Hac

B u rada ayrıca Siddhartha'n ı n çi leci l i ğ i d e n e y i m i e d i ğ i bir mağa­

rayı ve g e nç Sidd hartha'n ı n ayd ı n l a n maya erişti kten s o n ra orucu­
n u a çt ı ğ ı U ruvela köyü n ü görebi l i rs i n iz.

Va ra nasi'den bi rkaç m i l uzakta ki Sarnath, b i r başka B u d i st hac

meka n ı d ı r v e Buda i l k Ö ğ ü d ü n ü burada, g eyi k park ı n d a verm i ş,
Dharma Çarkı n ı n dönüşü n ü başlatmıştır. Sarn a t h 't a k i i l g i çeken
yerler a rasında Ashoka'n ı n Sütu n u (Lion Ca p ita l e s k i d e n bu sütu ­
n u n tepesindeyd i fa kat ş i m d i Sa rnath M ü zesi n d ed i r), Mu lagand­
h a kuti h a ra beleri v e -geçmişi beşinci y a d a a lt ı n c ı yüzyı la uza n a n­
büyü k Dharmek Stu pası b u l u n u r.

Doğ u 'da ise, g ü m ü ş b i r m ü cevher kutusu içerisi n d e Buda'n ı n

orij i n a l yadigarlarına ev sa h i pl i ğ i ya ptığı söyl e n e n m odern M u l a­
g a n d h a kuti Vi hara b u l u n u r. Kutu, birinci yüzyı l m a bed i n i n ka l ı n ­
t ı l a rı nd a n çıkarı l m ı şt ı r. Modern M u laga n d h a kuti Vi h a ra'n ı n d u ­
va rl a r ı n d a Buda'n ı n yaşa m öyküsünü beti m l eyen g üzel res i m l e r
b u l u n u r. H i n d ista n Bud ist sanatı n ı n en ö n e m l i hazineleri nden
bazı l a r ı Sarnath M üzesinded i r. Ayrıca bir a rkeo l oj i m ü zesi ve M Ö
ü ç ü n c ü yüzyıldaki bir manastı rın ka l ı ntı l a rı d a b u l u n m a ktad ı r.

H i n d i stan'daki i l g i çekici yerlerden b i ri d e, Bu da'n ı n öğ retileri­

nin pek çoğ u n u n mevkii ola n Akbaba Doruğ u, Raj g i r'd i r.

Ku s h i nagara Bu da'n ı n ö l d ü ğ ü mevkid i r. Buda b u rada, sa la

korus u nda para n i rva na'ya u la ş m ı ş ve öte ta rafa geçmiştir. Kus h i ­
naga ra'daki cazibe merkezleri a rası nda B u d a'n ı n öld ü ğ ü noktaya
i nşa e d i len N i rva na Stu pası; Buda'n ı n bede n i n i n ya kı l d ı ğ ı yer o l a n
Ma kuta bandhana Stupası; v e N i rva na M a bed i n d e b u l u nan uza n ­
m ı ş büyük bir Buda heyke l i b u l u n u r.

1 89
BÜYÜYEN BU DiST
Budizmi Ailede Deneyimiemek

Bebekler B u d i st olara k d o ğ m azla r. Ebeveyn ler çocu kları n ı d h a rma

kon u s u n d a eğitir, o n l a ra med itasyon ve fa rkı n da l ı k beceri leri ni,
eti k i l ke l e ri, a h l a ki ku ra l l a rı ve ritüe l l eri öğ reti r. Çocu klar eğer is­
terlerse ve ya pmaya ka ra r veri rlerse de Ü ç Cevhere s ı ğ ı n a b i l i rler.
Dünya n ı n büyük d i n leri n d e o l d u ğ u gibi a i leden çocuklara geçen
bir d i n a n l ayışı Budizm'de yokt u r.
B i r va ft iz ya da i s i m koym a seremonisi, bebeğ i n doğ u m u nda
herh a n g i bir keşiş m ü d a h a l esi yoktur. Budizm'de aile önemlidir
anca k herhangi bir B u d i st m a k a m ı , kil isesi ya da yü ksek otoritesi
yoktur ve Bud izm a i l e rit ü e l l e riyle de çok fazla i l g i l e n mez. Aileler
daha çok d ü nyevi meselelerle i l g i l i d i r ve manastı r kon u l a rıyla ala­
ka h değ i l l e rd i r. Her şey b i reyi n ken d isinde biter ve her kişi n i n ay­
d ı n la n ması kend i soru m l u l uğ u n d a d ı r. Anca k a i l eler b i rl i kte prati k
ya parla rken Bud izm yi n e d e g ü n l ü k hayata süzü l ü r ve Bud ist eği­
l i m l i a i l e şevki yaşa n ı r.

Meditasyona Başlayan Çocuk Kaç Yaşında Olmalı?

Çocuklar kımıldamadan otururken rahatsız olurlar. Onları uzun
zaman boyunca oturmaya zorlama çabası beyhude olabilir ya da ge­
reksiz bir ceza gibidir. Fakat yenilikçi uygulamacılar müzikle, oyun­
lar yoluyla ve bir aktivitenin yönergelerini değiştirerek, örneğin
yürürken yalnızca ayaklara odaklanmalarını söyleyerek, çocukları
farkındalık uygulamasına katmanın yolunu buluyorlar. Gençler ve
genç yetişkinler oturma uygulaması yapabilirlerken, çocuklar için
de pek çok meditasyon merkezi bulunur. Insight Meditation So­
ciety ve diğer inziva merkezlerinde ailelerin kafa dinleyeceği yerler
de vardır.

1 90
 Büyüyen Budist

B u d izm Batı'da yayı l ı rken, bir ya nda n m e d itasyo n uygulamala­

rı n ı s ü rd ü rü p bir ya ndan a i l e kurma meselesi i n sa n l a rı cendereye
sokt u . Ai lelerin i l g i len meleri gereken küç ü k çocu kl a rı varken ken ­
d i l e ri n i uyg u l a m a l a ra nasıl vereceklerd i ? J a m e s Wi l l i a m Col e m a n
New Buddism a d l ı kitabı nda, Batı'daki B u d i st m erkezl erin, a i l e pra­
ti kleri n d e çocuklara yön e l i k a ktiviteler sağ l a m ad ı ğ ı n ı ve bu kon u­
da yetersiz ka l d ı kl a rı n ı a n latıyor. Bazı m erkezler s ı n ı rl ı i m ka n larla
da olsa çocu k ba k ı m ı ya pıyor a nca k ya sayı ları az ya da ai leleri n
uyg u la m a ya ptıkları yerlere uzaklar.
A i l e l e r ki m i özg ü n çözü m l e r ü retiyor; ö r n eğ i n p rati k ya pa rke n
çoc u k l a ilgilenme kon u s u n d a d iğer a i l elerle ya rd ı m la şıyorla r. Fa­
kat B u d izm, manastı r odakl ı o l m a kta n uza k l a ştı kça ve keşiş olma­
y ı p d a manastı rla ra ve meditasyon merkezle r i n e g i d e n l erin sayısı
a rtt ı kça, hem çocu klarla i l g i l e n i lecek h e m d e a i l elere uyg u l a m a
için serbest zam a n ta n ıyaca k çözüm öneri leri g e rekiyor.

GEÇiŞ RiTÜELLERi
Bütün spiritüel geleneklerd e geçiş ritü e l l e ri b u l u n u r. Budizm bu
bakı m d a n istisna d eğ i l d i r fa kat gelenekler, okuldan okula ve ü l ke­
den ü l keye deği ş i r.

Tayland ve Mya n m a r'd a genç erkekler geçiş töre n iyle keşiş

o l u rl a r ve en azı ndan üç ay b i r manast ı r h ayatı yaşa rlar. Ti bet'te
ise çoc u klara i l g i l e n meleri için bir Ti bet sığ ı rı s ü rüsü ema net edi­
l i r. B u d izm Batı d ü nyasında o l g u n l u k kaza n d ı kça da çocuklar içi n
ki m i p rogramlar g e li ştiril iyor ve onlar da B u d i st topl u l u ğ u n pa rça­
sı o l uyorlar.

1 91
BUDiZM'DE KAD l N LA R
Yavaş Bir Kabul

Kayıtl ı tari hte çokça rastla n a n vaziyete benzer o l a ra k, Bud izm'i n

erken d ö n e m l erinde d e kayda g eçen kad ı n la r ı n sayısı pek az.
Buda'n ı n a n nesinden ba hsed i l s e de kendisi S i d d h a rtha'n ı n do­
ğ u m u n d a n kısa süre s o n ra ö l d ü . Sidd hartha d a h a sonra teyzesi
Praja pati ta rafından büyütü l d ü . i ş i n aslı Buda'n ı n ayd ı n la n ı şından
son ra ya n ı n a g i d i p kad ı n la r ı n d a sang haya katı l ı p kat ı l a mayaca k­
ları n ı sora n Praja pati i d i . Tekl ifi geri çevrilse de ı s ra rl ıyd ı, i ki nci kez
sord u ve sonra üçüncü kez. Fa kat Buda da bir fa rk o l m a d ı ve cici
teyzesi n i n teklifi n i red d etti .
Praja pati saç ı n ı kesti v e yiyecek isteyen keşişlerin sarı g iysi le­
ri nden g iyd i . Buda'n ı n peş i n d e n g itti ve kad ı n la r ı n da sangha üye­
si olabil mesi için ona ya lva rd ı .

İki Keşişin Hikayesi

İki keşiş bir yolda birlikte yürürken küçük bir akarsuyun yanına
gelirler ve suyun kenarında durmuş narin ve çelimsiz bir kadın gö­
rürler. Keşişlerden biri kadını suyun öte yanına taşımayı önerir ve
dediğini yaparak kadını akarsuyun diğer tarafına çıkarır. Keşişler
yürümeye devam eder. Kilometrelerce gittikten sonra diğer keşiş
bir anda şöyle der: "O kadına dokunduğuna inanarnıyorum çünkü
bu yasak." Kadını suyun karşısına geçiren keşiş gülümser ve şöyle
der: "Ben onu kilometrelerce geride bıraktım. Sen neden hala taşı­
yorsun?"

Buda'n ı n i nsafa g e l m esi, A n a n d a'n ı n Praja pati ' n i n ya n ı nda yer

alara k kon uya d a h i l o l masıyla gerçekleşti. Buda ayd ı n la n maya
erişme becerisi kon u s u n d a erkeklerle kad ı n la r ı n eşit o l d u ğ u n u

1 92
 Budizm'de Kodm/ar

d ü ş ü n üyord u ancak sa ng ha'n ı n zengin p atra n i a r ı n ı g ü cend irme­

rn e k g i bi prati k sebepler o n u, kad ı n ların B u d i st to p l u l uğa g i rm e­
leri n i n iyi fi kir old u ğ u n u d ü ş ü n mekten a l ı koyd u . Yi n e d e son u n d a
o l u r dedi, n i hayetinde de kad ı n ları n da d ü nyevi hayatları n ı b ı ra­
ka ra k sang ha'n ı n üyesi o l m a larına izi n veri l d i . Beş yüz kad ı n Pra­
j a pati'ye katı ldı, a ra l a rı nda Buda'n ı n terk ed i l m i ş k a r ı s ı Yasod hara
da va rd ı . Yi ne de kad ı n la ra ken d i leri n i keş i ş l e rd e n ayı rt edecek ve
o n ları e rkek keşişlerin astı ya pan sekiz ku ra l ı izlemeleri tebliğ ed i l­
d i . B u d ist keşişler ve ra h i beler Asya'da birbi rleri n d e n tecrit ed i l i rle r
ve fizi ksel temas konusu nda gözleri korkutu l u r.

M a h aya na meti n leri Buda'n ı n kad ı n l a r ı n ve erkeklerin ayd ı n ­

l a n m a konusunda eşit dona n ı mda old u ğ u n a d a i r beya n ı n ı des­
tekl iyor ve pek çok B u dist gelenekte ra h i be l e r ( b h i kkuni ler) bu­
l u n uyor. Ancak B ud i st l iteratü rde erkeklerin, kad ı n la r ı n manast ı r
hayatı n ı n parçası olma ları n ı ka b u l etmekte zorla n d ı ğ ı a n latı l ı r. Ka­
d ı n l a r e rkekleri aya rta n ve tem i z ol maya n m a h l u kl a r o l a rak ta n ı m­
l a n ı r. B u ya klaş ı m ı n sebebi, büyük olası l ı kla, erkekleri n i stekleri n i n
kad ı n l a rca yerine geti ri l m e m esi ve erkekleri n şehvet i l e a rzuyu de­
fed e b i l m e kon u s u n d a ki ken d i yetersizl i kleri d i r.

G erçekten de kad ı n l a r t ı pkı d iğer d i n le rd e o l d u ğ u gibi Bu­

dizm'd e de çırp ı n ı p d u rd u l a r, birçok mücadeleler verd i ler. Uzu n
yı l l a r boyu nca ve Bud ist ta ri h i ndeki pek çok gelenekte kad ı n l a r
teorid e erkeklerle eşit sayı l sa l a r da pratikte i ki nci derecede önem­
d eyd i le r. Ö rneğ i n 1 979 yı l ı nda i rianda ası l l ı A m e r i ka l ı Maura "Sos­
h i n" O 'H al loran Ameri ka'ya a i lesine yazd ı ğ ı m e ktu pta, J a ponya'da­
ki Tos h oj i Ma bed i n e g i rmesine izi n veri l e n ilk kad ı n olduğ u n u
yazaca ktı.

B u g ü n Batı'da Bud izm öğ retenieri n büyü k çoğ u n l u ğ u ise ka­

d ı n d ı r. Pema Chödrön, Ta ra Brach, Charlotte J o ko Beck, Sharo n
Salzberg, Si lvia Boorste i n, Joa n na Macy, N a raya n Liebenson, G ra­
ce S c h i reson ve daha birçokları bilge ö ğ ret i m l e riyle dha rma'yı
kuvvetlendi riyorlar.

1 93
Budizm 1 0 1

G race S c hi reson Zen Women: Beyond Tea Ladies, lron Maidens

and Macho Masters a d l ı kita b ı n d a Zen'deki kad ı n la r ı n a n i atılma­
ya n h i kayeleri n i a n l atıyo r. Ne yazı k ki, Bud izm tari hi, cinsiyet eşit­
l i ğ i n i n görü lebi leceğ i b i r örnek teş k i l etmiyor. Buda, teyzesi Praja­
pati'n i n i natla zorlaması son u nd a g ü n ü n norm l a r ı n a ka rşı çıkarak
kad ı n la r ı n sangha'ya ka b u l ü kon u su nda i nsafa gelse de, bu ka bul,
fı rsat eşit l i ğ i olara k terc ü m e e d i l e m ez. Sch i reson kita b ı n d a h a n ı m
b i r öğrenci n i n sord u ğ u, " B u kon fe ra nsta (Bir G ü n ey Ameri ka Zen
Konfera n s ı ) kaç kad ı n ö ğ retme n var?" soru s u n a b i r erkek Zen us­
tas ı n ı n verd i ğ i ceva bı d a a n latı r. Zen ustası, "Hepi m iz kad ı n ız;' d iye
ceva p veri r. Bu ceva p, t ü m va rl ı kl a r ı n birliği ve bütü n l ü ğ ü n e gön­
derme ya par ve cinsiyet fa rkl ı l ı ğ ı n ı n kayg ı n ed e n i o l m a d ığ ı n ı da
a n lat ı r. Hepimiz kadm1z; Hepimiz erkeğiz.

Ancak b u d u ru m kaçı n ı l maz o l a ra k bir soruyu da bera beri nde

geti riyor; neden bu b i rl i ğ i n ya l n ızca erkek versiyon u var? Zen'deki
kad ı n l a r ı n u n utu l m u ş h i kaye l e ri n i yazmakta n güç a l a n Grace'i n bu
Zen u sta s ı n a bir ceva bı va rd ı : "Peki siz kad ı n l a r ı n kaç tanesi bu Zen
konfe ra n s ı n d a kad ı n l a r tuva f eti n i k u l l a n ıyor?"

Zen Women adlı kita b ı n d a G ra ce, "Kad ı n Zen s i l s i lesi n i n nasıl

ve neden Zen ta ri h i nd e n s i l i n d i ğ i sorusu n u n ötesine geçti ğ i n i " ve
"bu ta rihten s i l i n m i ş kad ı n la rı a rayı p bulara k o n l a rı Zen uyg u lama­
s ı n d a ki eski yerlerine koyd u ğ u n u" yazıyor.

Zen Women kita b ı n d a n i n ce b i r örnek daha vere l i m . "Bir sa ba h

i leri yaşta ki b i r h a n ı m kahvaltı sofra s ı n ı kal d ı rd ı ktan sonra kensho
(Zen uya n ışı) deneyi m l e d i . A l e l a ce l e Hakui n'e (on sekizi nci yüzyı l­
d a n ta n ı n m ış Zen üsta d ı ) koştu ve 'Amida bed e n i m i tamamen sar­
d ı ! Evren ı ş ı k saçıyor! Bu n a s ı l m ü kemmel l i k böyle!' d iye d uyurdu.
'Safsata!' d iye ceva bı ya p ı şt ı rd ı H a ku i n . 'Popon a m ı ı ş ı l d a d ı ?' M i n­
yon kad ı n H a k u i n'i d ü rttü ve 'Sen ayd ı n la n m a h a kkında ne b i l i rsin
ki?' d iye bağ ı rd ı . Sonra i kisi b i rd e n ka h kahalarla g ü l d ü ler:'

1 94
B U D i ST SANAT
Heykellerden Mabetiere

D i n l e r, d ü nyadaki m u azza m sanat örnekleri n e, M i c h e l a ngelo'n u n

Sistin Şapeli'ne, Tae Mahal'e i l h a m verd i l e r. B u d izm d e, hem kısa
ö m ü r l ü hem de ka l ıcı olan g üzel ve tutku l u sanatsa l ça l ı şma l a ra
i l h a m verd i . Bu sanat form l a rı içerisi nde res i m l e r, yontularla be­
zen m i ş mağara l a r, m i ma ri, thangkalar, m a n d a l a l a r, h eykeltı raşl ı k,
ka l i g rafi ve çağdaş sanatlar va rd ı r. Bud ist sanat d ü nyadaki en ken­
d i n e özg ü ve d i kkat çekici sa nat örnekleri n d e n d i r.

M I MARi
B u d i st m i ma ri n i n başlangıcı M Ö üçüncü yüzyı l a, Kra l Ashoka'n ı n
za m a n l a rına uza n ı r. Kra l Ashoka Buda'ya övg ü i Ç i n büyü k stu pa l a r
v e sütu n l a r yaptı rd ı . En meşh u r i ki büyü k s ü t u n , Sarnath'ta, Asl a n
Sütu n başı'na (Buda, "Sh a kya l a r ı n Asla n'ı o l a ra k b i l i n i r) e v sa h i pl i ­
ğ i ya p m ı ş aland ı r, d i ğeri i s e Lu m b i n i Bahçesi'n d e k i d i r. Ç o k sayıda
o l a ğ a n ü stü Budist m i mari örnekleri s ı ra l a n a b i l i r fa kat daha fazla
g öze çarpa n ların bazı l a rı b u rada bahsed i l m eye değer.

Stupalar
B u d a M Ö 483 ile 400 tari h leri a rasında öldü ve ondan geri ka lan­
l a r H i n d i sta n'da Magadha Kra l ı Ajatasuttu ta ra fı nd a n , koru n m a k
üzere d e rhal ema net a l ı n d ı . Kral, ya kılan ca n s ı z bedenden ka lan­
ları sekiz parçaya böldü ve h epsi n i koru m a l a rı ve ka l plerinde ya­
şat m a l a rı için sekiz kra l a dağ ıttı. Her bir kra l a Buda'da n ka l a n l a ra
ev sa h i pl i ğ i ya pması için b i r stu pa inşa etm eleri söyl endi ve bu
stu p a l a r tüm H i n d i stan'da ve bug ü n Nepal topra k l a rı olan yerlere
dikildi.

1 95
Budizm 7 0 7

Yadigarlar
Buda'nın bedeni yakıldığında çeşitli krallıklardan yöneticiler derhal
gelerek parçaları talep ettiler. Tartışmalar çıktı fakat Dona adında­
ki bir Brahma rahibi, kargaşayı çabucak bastırdı. Zekice konuşması
kralların yadigarları aralarında paylaşmalarını ve Buda'yı onurlan­
dırmak için stupalar inşa etmelerini sağladı.

Kra l Ashoka'n ı n bu sekiz stu pa d a n yed i si n i açt ı rd ı ğ ı ve Bu­

da'n ı n yad igarları n ı içleri n d e n ç ı ka rtarak daha s o n ra d a n ken d i
yaptı rd ı ğ ı ya p ı l a ra taşıttı ğ ı d ü ş ü n ü l üyor. En b i l i n d i k B u d i st stu­
pa l a rd a n b i ri o l a n Sa nch i Te pesi, Ashoka'n ı n en ta n ı n m ı ş eserle­
rinden b i ri s i d i r.

Sa n c h i Tepesi bir g r u p B u d i st a bidesi nden o l u ş u r. Temelleri

Ashoka ta rafından atı l m ıştır fa kat daha son ra d a n hasara uğra­
yı p, tekra r i n şa ed i l m i ş ve yüzyı l l a r boyunca üzerleri ne eklemeler
ya p ı l m ı şt ı r. On dokuzu n c u yüzyı lda Sanchi Tepesindeki stu pa lar­
d a n i ki tanesinde ya p ı l a n kaz ı d a yad igar kutu l a rı n ı n bir kaçı bu­
l u n m u şt u r. Bug ü n ise B u d a'n ı n yad igarları dağ ıtı l m ı ş halded i r ve
Çi n'de, B u rma'da, Sri Lan ka'da, H i n d ista n'da ve başka yerlerde or­
taya ç ı k m a ktad ı r; dişler, saçlar ve kemi kleri n hepsi de koru nmak­
tad ı r. Sa n c h i 'deki üç stu pada d a iyi l eşti rmeler ya p ı l m a ktad ı r.

Budist ta ri h i m i ma risi n i n b i r d iğer mükemmel örneği d e, Endo­

nezya'n ı n Java Adası'n d a ki taş ya p ı harikası Bora b u d u r Ma bed idir.
Mabed i n büyü klüğü h u ş u uya n d ı r ı r, ya klaş ı k 1 8.500 metreka re
yüzölçü m ü ndeki lav taşı n d a n ya p ı l m ı ştır. Ya p ı n ı n tepesinde daha
dairesel olan üç taraça va rd ı r ve e n tepede ku le biçi m i n d e bir stu­
pa yer a l ı r. Bu mabedi n yed i nci ve sekizi nci yüzyı l l a rda Bud ist kül­
tür merkezi olduğu d ü şü n ü l üyor.

Bora b u d u r Mabedi, Java'n ı n sisli tepeleri ne ve yeş i l vad i lerine

bakan d evasa bir ya p ı d ı r. Bütü n ya pı, Bud izm'i n sembolü olan lo-

1 96
 Budist Sanat

tus biçi m i nded i r. Ayrıca zem i n i nden tepesi n e kad a r a rzu, form ve
formsuzl u k alemleri n i n beti m l endiği ya pı B u d i st kozmosu tem s i l
eder. Ya p ı n ı n en aşağı kısm ı n Arzu A lemi'ndeki keyi fleri v e korku la­
rı süslemeli resim lerle beti m leyen 1 60 adet oyma panel göze ça r­
par. Dört bir yöndeki doksa n i ki Buda yontusuyla bezenen ya p ı d a
1 400 a d et m iza nsen b u l u n u r. B u ya pı, b i r bağ l a n ı m v e daya n ı kl ı l ı k
h a r i ka s ı d ı r. Bora b u d u r yüzyı l l a r boyunca i badete özg ü u yg u l a m a­
l a r i ç i n ku l l a n ı l m ıştı r; med itasyon ya para k, tera s l a r ı n etra fı n ı saat
yön ü nd e tırma n a b i l i r ve en tepeye ulaşa b i l i rs i n iz.

Aja nta'nın Mağara Mabetieri

Aja n ta'n ı n Mağara Ma betieri Batı H i n d ista n'd a d ı r. B u "mağara l a r "
a sl ı n d a d i r i m l i kaya l a rd a n i nsan el iyle yontu l m u ş ya p ı l a rd ı r. H i n ­
d i sta n'd a on a ltı s e n e boyu nca yol a l m ı ş o l a n ta n ı n m ı ş Ç i n l i B u d i st
hacı H s ü a n-tsa ng MS on sekizi nci yüzyı l d a Aja nta mağara l a rı n ı
yazd ı . Mağara l a r orij i n a l i n d e Budistlerce i ka m et etm e k ve b i r a ra­
ya g e l m e k için ku l l a n ı l d ı . M ağara d uva rl a rı n ı freskler s ü slemekte.
Ki m i leri M Ö 200 yı l ı kadar uza k bir ta rihte, k i m i l e ri d e yed i nci yüz­
yıl g i b i ya kın bir tari hte ya p ı l a n buna benzer ya k l a ş ı k otuz mağara
b u l u n uyor. Hem Buda'n ı n h ayatı ndan, h e m d e J ata ka öykü leri n ­
d e n g ö rkem l i m iza nsen ler s u n a n bu res i m l eri ki m i n ya ptığı bi­
l i n m iyor a nca k rengare n k ve desta n s ı l a r. M a ğ a ra l a r 1 8 1 7 yı l ı n d a
i n g i l izler ta rafı n d a n yeniden keşfed i l d i .

Dunhuang'taki Magao Mağaraları

Budist sanatı n en zeng i n örneklerinden birine de Ç i n'de, Magao
mağaralarında rastla n ı r. M Ö dörd ü ncü ve on dörd ü ncü yüzyı lda ya­
p ı l m ı ş sekiz yüz mağara va rd ı r ve bunları n 492'si d uvar resimleriyle
ve yontularla bezenm işti r. Mağaraların ya p ı m ı n ı n başlangıcı, M Ö
366 senesi nde, bin ta ne Buda gördüğü b i r vizyondan etki lenerek
b i r kayada ufak bir med itasyon odası yontmaya başlaya n Yuezun
a d ı n d a ki bir Budist keşişe uza n ı r. Onu izleyen başka l a rı da oldu ve

1 97
Budizm 7 0 7

b u uyg u l a m a giderek d a h a b i r h eves le yapıldı. i m pa ratorlar da daha

azameti i p rojelerle kend i leri n d e n öncekilerin ö n ü n e g eçerlerdi.

Duva r resi mleri n i n 46.000 m etrekarelik b i r a l a n ı kaplad ı ğ ı ta h­

min ed i l iyor. Oymaları n sayısı ise 2000 kadard ı r (on b i n lereesi yağ­
mala n ı p ta l a n ed i l m i ştir) .

En Eski Kitap
Yazdırılmış en eski kitap Magao'da on yedi numaralı mağarada bu­
lundu. Elmas Sutra'nın bir kopyasıydı ve yaklaşık beş metrelik bir
parşömen tomarına M Ö 868 yılında yani Gutenberg ineili'nden
600 yıl önce ahşap baskı yapılarak hazırlanmıştı. Bu parşömeni
Londra'daki British Library'de görebilirsiniz.

i pek Yo l u üzeri n d e ki bu o l a ğ a n ü stü g üzel m a ğ a ra l a r, Bu­

d izm'i n Çin üzeri ndeki ve o g ü ne kadar Çi n'd e o rtaya çıkmış bü­
tün d i n l e rd e n fazla olan büyü k etkisi n i ya n s ı t ı r. National Geog­
raph ic'teki g ü ncel b i r m a ka le d e mağara l a r şöy l e ta n ı m l a n ıyor:
"Ma ğ a ra l a r ı n içerisi n d e, çöl ü n tek ren k l i l i ğ i ve ca n s ızl ı ğ ı , yeri n i
ren kler i n v e devi n i m i n coşku s u n a b ı ra ktı. H e r b i r ı ş ı k h uzmesin­
d e kafta n l a r ı ithal a ltı n l a rl a parlaya n binlerce Buda, mağara n ı n
d uva rl a r ı n a a ksetti:'

500 kişi n i n ça l ı ştığı bu m a ğ a ra l a rı her yıl ya r ı m m i lyondan fazla

kişi ziya ret ed iyor. Mağara l a r yüzyı l l a rdan buya n a kum fı rtınala­
rından, o rta l ı ğ ı ta lan eden a rkeo l o g l a r ı n ve üst ü n e Kü ltür Devri­
m i ' n i n h ü c u m u ndan da sağ l a m ç ı ktı. Bugünse en büyük tehdit
mağara l a rı h ı nca hınç d o l d u ra n t u ristlerin so l u kl a rı n ı n neden ol­
duğu rutubetti r.

BUDiST YONTULARI VE iMAJLARI

Buda'n ı n i maj ı d ü nya n ı n her yeri n d e b i l i n i r. Buda'n ı n ilk görünü­
m ü birinci yüzyılda Kra l Ka n i s h ka h ü kümdarl ı ğ ı s ı rasında ortaya

1 98
 Budist Sanat

ç ı ktı ve Orta Asya üzeri nden gelen Yu n a n s a n at ı n d a n büyük etki

aldı. Buda' n ı n i maj ı d i n g i n l i k ve süku net ta ş ı r. Ö l ç ü l e r ve a ğ ı rl ı k­
l a r o k u l d a n oku la ve ü l keden ü l keye fa rkl ı va ryasyo n l a rda olsa d a
çoğ u Buda yontusu aşağ ıdaki özn itel i kleri ta ş ı r:

• B uda'n ı n başı n ı n üst kı s mı nda b i r yü kselti vard ı r ve ayd ı n -

l a n m ı ş zi h n i sembol ize eder.
• El ler ve baca klar uzu n l u k ve tart ı m b i çi m i nd e n eşittir.
• Burun uzun, d i k ve asaletlidir.
• A l n ı n merkezinde b i r işa ret bu l u n u r: B i l g e l i ğ i n Gözü.
• Ku laklar uzu ncad ı r.

B u d a yontu ları sayg ı n l ı ğ ı ve m uazza m g üzel l i ğ i tasvi r eder. E n

meşh u r Buda yontu l a r ı n d a n b i ri Tayla nd 'd a k i Wat P h o'd u r (Keşiş
Buda Tapınağı). Altı n kap l ı keşiş Buda yont u s u 4 3 metreden uzu n ­
d u r, 1 4 metre yü ksek l i ğ i n d ed i r v e Buda'n ı n p a ra n i rvana's ı n ı tems i l
eder. M abette 1 OOO'den fazla B u d a yontu s u b u l u n u r.

MAN DALALAR VE KUM ÇiZiMLERi

Bir ku m çizi mi ken d i sözl ü k a n l a m ı n ı taş ı r ve sa h i d e n de ku m d a n
ya p ı l a n bir res i m d i r. Ku m res i m l eri her şeyi n geçici l i ğ i n i tems i l
eder. Manda lalar i s e spiritüel d ü nya n ı n h a rita ları o l a ra k görü l ü r.
Genel l i kle sembolik bir grafi k sanat ça l ı ş m a s ı biçi m i n d ed i rler. i çe­
risi n d e gi rift d izayn ları n b u l u n d u ğ u bir çem ber formu ndad ı rl a r.
Bu örü ntü ler Buda'n ı n ya da ruhani va rl ı k o l a ra k ka b u l ettikleri
şeyle r i n i kamet ettiği muazzez yerleri tem s i l ederler. Manda l a l a r
deri n l i kl i düşün meler v e med itasyon için ku l l a n ı l ı r v e spiritüel po­
ta n siye l i uya n d ı rmak içi n tasarla n ı rlar.

B u d ist bilge M ichael Wi l l i s'e göre mandata ha rfiyen "çember"

ya d a "çevreleme" demektir anca k b u n d a n d a h a fazlası n ı tem s i l
eder; med itasyona kı lavuz l u k etmeyi sağ laya n b i r çeşit kozm i k d i ­
yag ra m biçi m i d i r. Ti p i k b i r m a n da lada o kya n usları v e dağları tem-

1 99
Budizm 1 0 1

s i l eden orta k merkezli d ı ş h a l ka l a r b u l u n u r. Bu h a l ka l a r ı n içerisin­

de her b i ri dört ana yön ü tem s i l eden dört geçitl i b i r kare b u l u n u r.
Her b i ri n i n kend ine özg ü ren g i b u l u n u r: doğ u için beyaz, batı için
kırm ızı, kuzey için yeşi l ve g ü n ey için sa rı. Form u n ortasında özel
bir med itasyon varl ı ğ ı b u l u n u r.

Kum Mandalaları
En muhteşem mandalalar aynı zamanda en gelip geçici olanlardır.
Tibetli Budist keşişler renkli kumlardan özenli bir mandala oluş­
turmak için haftalarca çalışırlar. Bu mandalaların çapı yaklaşık 1,5,
2 ya da 3 metre olabilir. Tamamlandıkları zaman kum bir kapanış
ritüeliyle süpürülür ve yakındaki bir suya bırakılır.

Wi l l is'i n açıklamaları şöyle: "Ku maşların ya da ma bet d uvarla­

rı n ı n üzeri n e ya p ılan d etayl ı m a n d a la l a r bir za m a n l a r H i ma l aya­
l a rda çok yayg ı n d ı ve en iyi koru n a n örnekleri de Bh uta n'da, Ne­
pa l'de ve H i n d i sta n'ı n - La d a k h g i bi- Tibet kültü rü n ü n yaşatı ldığı
bölgeleri n d e b u l u n u r.

Ku m resi m leri gene l l i kle m a n d a l a olara k ya p ı l ı r. Ti bet l i lama­

lar onları şifaya ya rd ı mcı o l m a l a r ı için ya par. Ku m res i m leri, seb­
ze boya l ı k u m larla, çiçeklerle, bitkilerle, ta h ı l ta neleriyle, taşlarla
ve kimi za m a n da mücevherlerle ya p ı l ı r. Platform seri l i r ve yerine
yerleşti ri l i r yerl eşti ri l m ez l a ma, a l a n ı kutsaya n bir şifa serernonisi
başlatı r. Ku m la r ve diğer m a lze m e l e r, med itatif b i r s ü reçle bel irli
bir za m a n d a platform u n üzeri n e yerleşti ri l i r. Ku m resm i biti nce re­
sim dağıtı l ı r ve bu da geçici l i ğ i n doğası n ı ca n l ı o l a ra k örnekler. Bir
serernon i d e n son ra ku m büyü k b i r ta sa süpürü l ü r ve yine seremo­
n iyle bi r n e h re ya da göle d ö kü l ü r.

200
 Budist Sanat

THANGKALAR
Tha n g kalar resim lerdir. Genel l i kle bir tuva l i n ü zeri ne ya p ı l ı rlar ve
i pekle çerçevelend i rilmiş pa rşömenler h a l i n d e bir ta hta çiviyle d u ­
vara a s ı l ı rlar. Tahta çivi n i n uçlarında meta l topuzlar da b u l u n a bi l i r.
Tha n g kalar genel l i kle manda la olur. Bud izm'd e tan rıs a l sayı lan fa rk­
lı va rlı kların, bod h isattva Ava lokiteshva ra'n ı n ya da Ti bet'te ta n rısal
sayı l a n d iğer sayısız va rl ı kları n imajları n ı beti m lerler. Thangka l a r
ku m d a n yapılan mandala l a ra kıyasla d a h a ka lıcı sanat form l a rı d ı r.
S ı kl ı kl a meditatif a raçlar olara k ku l l a n ı l ı rl a r ve bir a lta ra a s ı l ı rlar.

BAHÇELER
Japon bahçeleri görü l m ü ş en nefis ba hçelerd e n d i r. Sadeli kleri, ka­
t ı ksız güzel l i kleri ve dingi n l i kleri doku n a kl ı d ı r ve h uzu ru esi nler.
Yüzyı l l a r boyunca Zen üstatları kayalardan ve ku m l a rd a n bahçele r
ya pt ı l a r, tıpkı ku m resi mlerinde o l d u ğ u g i bi, ku m l a rı h e m e n bozu­
l a b i l ecek şeki lde tırmı kla biçi mlendirdiler ve böylece her şeyi n ge­
çici l i ğ i n i vurgulamak isted iler. Bu bahçeler derin d ü ş ü n celer ve me­
d itasyon için d izayn ed il diler. Kuru elementl i bir ba hçede, devi n i m
ku m ku l lanarak beti m leneb i l i r v e taşlar da k u m a ka rca l a n n ı n için­
deki dağları ya da adaları temsil etmek için ku l la n ı la b i l i r. Köprü ler
de pek çok Japon ba hçesi nde yaygın olara k ku l l a n ı l a n bir unsurd u r.
Söz konusu Ja pon bahçeleriyse, ba hçe d izayn ları spritüa l b i r
a ktivite h a l i n i a l ı r. Z e n manastırlarındaki ba h çeler med itasyon ob­
jeleri ve doğal g üzel i ikiere d uyulan bir şü kra n olagel d i l er. Bu ba h ­
çel e r ya pı m süreçleri es n a s ı n da, i n san eliyle o l u şt u ru l m u ş olma n ı n
ötesi n e geçip r u h a n i b i r ça bayı tems i l ederler. Zen ba hçeleri n i n
e n ta n ı n m ı ş tasa rımcısı on üçüncü ve o n d ö rd ü ncü yüzyı l l a rda ya­
şa m ı ş M u sa Soseki'd i r. Havuzlar zi h n i tem s i l etmek için ya p ı l ı r l a r
v e b i r yü rüyüş bahçesi ndeki sert kaya l a r yu m u şa k yosu n larla ya n
ya n a d i zi l i rler, böyl e l i kle g üzel l i ğ i n ve keş i ş l i ğ i n ciddiyeti n i n bera­
berce a k ı ş ı n ı tem s i l ederler. Tı rpa n l a n m ı ş kaya l ı k ba hçeler ayrı ca
Zen sembolizm i n i n çarpıcı bir örneğ i d i r ve kaya l a r zi h i n den izi n­
deki d ü şü ncelerin temsi l i d i r.

20 1
HAiKU OLUŞTU RMAK VE HATTATLI K
Sanat Formları

Haiku geleneksel olara k beş-ye d i-beş hece örü ntü s ü n ü izleyen

Japon ş i i r biçi m i d i r. Bu h ece örüntüsü hai kuya başlaya n l a r için uy­
g u n b i r yol olsa da, katı b i r kural d eğ i ld i r. Da ha ziya d e h a i kuda boş
sözler -gere ksiz kel imeler ve heceler- olmaması ö n e m l i d i r.
H a i ku n e yaptı ğ ı n ı n b i l i n c i n d e ki zihne mola veri l i p, şa irin tüm
varl ı kları n birliğiyle bağ i a ntıda o l d u ğ u bir a n d a ki i l ha m l a yazı l ı r.
H a i ku b i r fa rkında l ı k med itasyo n u d u r. G ü n l ü k h ayatla i l g i l i d i r ve
genel l i kl e d oğayla i l g i l i tem a l a rı vard ı r. Satı rlard a n b i ri genel l i kle
haiku n u n yazı l d ı ğ ı mevs i m i v u rg u laya n bir sözc ü k taş ı r ve h a i kuya
bir za m a n ve mekan d uyu m u kaza n d ı rı r. Ö rneğ i n ya ban erikleri
sözcüğü yazı işaret eder.

Basho
Basho büyük bir haiku şairidir. On yedinci yüzyılda Matsuo Munefu­
sa adını alarak doğdu. Gençliğinde bir samuraydı fakat kılıcını şiirle
değiştirdi. Muz yapraklarından yapılmış bir kulübede yaşadı ve böy­
lece yazarın takma adı doğdu. Bash o "muz yaprakları" anlamını taşır.

H a i ku l a r bir iştira kçi taş ı m az l a r: diğer bir söyleyişle, ben yoktu r.

Bu d u ru m u n ka psa m ı genel l i kl e s ı fat olmamasına kadar genişler
çünkü sı fatlar bir ya rg ı a n ı şt ı ra b i l i r {örneğin, g üzel bir ağaç demek
bir fi kri, böyl ece de bu fi kri taş ı ya n ı belirtir).
Bash o'd a n bir haiku şöyl ed i r:

Kış yağ m u ru
i neğ i n a h ı rına düşer;
Öter b i r horoz.

202
 Haiku Oluşturmak ve Hattatlik

Bu haikuda beş-yedi-beş kura l ı o l m a d ı ğ ı g özü n üzden kaçma­

sın a nca k benzeri vurg u l a r b u l u n uyor: Ü ç-beş-üç. H a i ku l a r g ö r­
kem l i ya da tesirli o l m a k üzere yazı l mazl a r. O n l a r i l h a m ı n ve ka l p­
ten gelen d ü rüstl ü ğ ü n v u rg u l a rıd ı r. Her şeyde n ö n e m l i s i h a i k u l a r
bütü n sade şeylerin v e her şeyi n kutsa l l ı ğ ı na sayg ı l ıd ı r. Çocu k l a r
h a i k u şiiri yazmayı severler v e bu ş i i rler h a i ku form u nda teza h ü r
e d e n ya l ı n l ı k ve d ü rü st l ü k h a kkında çok şey a n latır.

ZEN SANATI VE HATTATLIK

Çoğ u Zen sanat ı n ı n kökleri Çin'e uza n ı r a n ca k tam d ı şavuru m l a rı
Japonya'da görü l ü r. Bu sa nat formları, resm i, hattatlığı, şiiri, fotoğ­
rafç ı l ı ğ ı, okçuluğu, kılıçta usta lığı, çay seremon isi n i, çiçek düzen ien­
meyi ve bahçe d izayn ı n ı kapsa r. Zen sanatı, açıkl ı ğ ı ve etki li an latı m ı
ayn ı anda aktaran estetik d uyu msa l l ı k amacı n ı güderek, hi kaye a n­
latı m ı ndan sakı n ı r. Bu sa nat ı n a macı, bağ l a n ı md a n ziyade iç görüyü
esin l e mektir. Bu bağlamda Zen sanatı bir koa n l a benzerd i r.
Zen resm i süjeleri, ma nza ra l a r, meş h u r Zen h i kayeleri n i n be­
ti m l e n mesi, koa n l a r ve Zen ü statla rıd ı r. Ö r n e ğ i n ma nza ralar, evre­
n i n b üyükl ü ğ ü n ü ve doğa n ı n içerisinde i nsa n l ı ğ ı n küçükl üğ ü n ü
beti m l emeye ça l ı ş ı r.
Zen'de bir sanat pratiğ i geleneği bu l u n u r. Sa nat sponta ne ola­
ra k doğar ve için izdeki buda-doğası n ı d ışa v u r u r. Sanat pratiği, fa r­
k ı n d a l ı k a ntren m a n ı d ı r. Bu sanat, tekn i k a l ı ştı r ma temeline daya­
n ı r ve sonrasında sponta n e uyg u lamayla d ışa v u ru l u r. Zen sa natı
ya l ı n, kimi za man katıksız ve her za man latif o l m aya yönel i m l i d i r.

Shien
On ö küzl ü k-sürü res i m l eri on i ki nci yüzyı l d a Çi n'd e yaşamış Zen
ü sta d ı Ka kua n Shien'e atfed i l m i ş bir d izid i r. Erken dönem öküz-sü ­
rüsü resim leri de b u l u n m a ktad ı r fakat Ka k u a n S h ien, bugüne ka­
lan tü m d iziyi oluşturmakla ta n ı n ı r.

Hattatlık (Zenga)
J a p o n hattat lı ğ ı Zen yol uyla spi ritüel o l a ra k d ışa vu ru la n bir sanat
form u d u r. Sanatçı ayd ı n l a n m a n ı n bir d ı şavu ru m u n u ol uştura b i l -

203
Budizm 1 0 1

m e k i ç i n b uda-doğasıyla tem a s h a l i nde olma l ı d ı r. F ı rça n ı n vuruşu

d ü nyayla sağlanan bir b i rl i kten g e l meli; h içbir böl ü n me -Ben ve
kalem g i b i - o l mamalı, ya l n ız ed i m i n kendisi o l m a l ı d ı r.
Japon h attatlığı, m a nastı rla rd a ki sanat uyg u l a m a l a rı n ı n ve
med itasyo n u n bir pa rça sı o l d u ğ u za manlara, yed i n ci yüzyı la da­
ya n ı r. Japon hattatl ı ğ ı n ı n ve res m i n i n süjesi s ı k l ı kla bir koa n olur.
Zenga ' n ı n en b i l i n d i k örnekleri n d e n bi ri, enso o l a ra k a d l a n d ı rı l a n
açık çem be rd i r. Enson u n ya l ı n l ığ ı, J a ponya'da o n sekizi nci yüzyı l­
daki Edo dönemi sırası n d a öze l l i k l e popülerd i . E n so ayd ı n la n mayı,
boş l u ğ u ve hayatın ken d i s i n i tem s i l etti. Ka kua n Sh ien'e atfedilen
öküz-sürüsü resi m dizi s i n d e örneğ i n, d izideki sekizi nci adım (hem
öküzü n hem de ben l i ğ i n u n ut u l d u ğ u ) enso ile temsil ed i l i r.
Hattatl ığın icrası esnası nda sanatçı n ı n en ufa k bir tereddüdü, mü­
rekkebin i nce pirinç kağı d ı n ı n üzeri ne sıçramasına neden olacak ve
hat ma hvolacaktır. Sanata özgü böylesi bir kendiliğinden l i k, tekniğin
yıllar boyu nca çalışılıp m ü kemmelleştiril mesiyle öğrenilir. Sanat kay­
nakları, sanat ve ben lik a rasındaki s ı n ı r kalktığı nda sanat icra edilebilir.

ÇiÇEK DiZiLiŞi
Japon çiçek d izi lişine ikebana d e n i r. i keba na J a ponya'da yüzyı l­
lar boyu n ca gelişti. i keba n a n ı n yazı l ı ta ri h i on beşi nci yüzyı la, i l k
i kebana o k u l u n a kad a r g i d e r. Kişi n i n i kebanayı i y i uyg u laması için
gereken tek n i k, yı l l a r boyu s ü re n a l ıştırma l a r g e re ktirir. Çiçekleri
bir d izi m b i ç i m i nde birleşti rmek i ç i n çeşitli tekn i kleri n ku l l a n ı ld ı ğ ı
ç o k fa rkl ı yol l a r olabi l i r. i keba n a n ı n özü ya l ı n l ı ktı r v e istenen etkiye
ulaşmak i ç i n çok az sayıda çiçekl er, ya praklar ve çiçek sa pları ku l­
l a n ı l ması Batı ta rzı çiçek d üzen l em esiyle tezat o l u şturur. i keba na
çiçekleri, sa ksı ları ve çiçek dizi l i m i n etrafı ndaki a l a n ı sanatsa l izle­
n i m i n bir parça sı olara k ku l l a n ı r.
Fa rkl ı i kebana ta rzla rı b u l u n u r. Ki m i leri nde alçak saks ı l a r ku l l a­
n ı l ı r ve çiçekler üste dizi l i r. Ki m i ta rzlarda uzun, dar vazolar bulu­
n u r ve çiçekler içleri nde san ki sağa sola sa l ı n ı r g i b i d u ru r. i keba­
nada mevs i m çiçekleri ve ağaç ya p rakları doğal b i r s u n u m içinde
ku l l a n maya ça l ı ş ı l ı r. i keba n a n ı n gel eneksel form l a rı, cen n et, i nsa n
ve yerkü re a l emleri n i tem s i l eden üç noktayı ku l l a n ı r.

204
B U DiST EG iTiM
Gelecek için Dersler

B u d i st eğitim i m ka n ları Asya kıtasında eğitimsel fı rsatlar sa ğ lad ı .

Bu g e l enek bug ü n Batı'da devam ediyor. G ü n ü m üzde Colorado
Bou lder'daki N a ropa Ü n iversitesi, kad i m H i nt Ü n iversitesi N a la n­
da'd a ki eğitim temel inde eğitim veriyor. N a ro pa Ü n i versitesi'n i n
a m a ç b i l d i risi entelektüel, sanatsa l ve med itatif d i s i p l i n ler vasıta­
sıyla, yaşanan a n ı n fa rkı n d a l ı ğ ı n ı yükseltme; b i l g e l i k esi n l eyen b i r
öğrenci topl u l u ğ u o l u ştu rmayı v e güçlendi rme; i leti ş i m i i l erletme;
özg ü n Nala nda Ü n iversitesi'n i n kökleri n e bağ l ı ka l ma; kad i m b i l ­
g e l i k l e modern kü ltü rü n bütü n l eşmesi n i teşvi k etme v e h izipçi o l­
mayı p "herkese açık" o l m a n iyetleri ni beya n ediyor. Budist eğiti m
siste m i bin yı l önce olduğ u g i bi, bug ü n d e h a l a ca n l ı görün üyor.

MANASTIRLARI VE SAKiN MERKEZLERi ZiYARET ETMEK

Keş i ş ol maya n kişiler manastırları ziya ret ettikleri n d e nasıl sayg ı l ı
o l a b i l ecekleri n i ve ken d i lerinden nas ı l davra n ı ş l a r beklendiği ko­
n u s u n d a sık sık mera ka ka p ı l ı rlar. Pek çok i n sa n bir Budist ma nas­
t ı rı n d a neler old u ğ u n u mera k ederek, keşişlerle kon u şmak ya da
bir med itasyon otu ru m u n u izlemek isteseler d e, bağ ı ş kon usunda
ısra ra uğrayaca klarından ya da "i nançl a rı n ı değiştirmeye" zorlana­
ca kl a rı n d an korka rlar.
Ö yleyse ta m da b u rada Budizm'in, Eva n g e l ist o l m ayıp, bir cez­
bet m e prog ra m ı old u ğ u n u söyleyebi l i riz. Eski gel enekse l l i kte Bu­
d iz m m i syoner b i r d i n d i a ncak bug ü n Batı 'daki Bud istler insa n ları
Bud i st ol maya çağ ı rmıyorlar. Kendileri n e soru l d u ğ u nda ya ptıkları
kişisel uyg ulam alarla ilgili bel ki hevesle kon u ş a b i l i rler ancak siz­
d e n m a nastırda ya da mektu pla, e-postayla ya da başka yol larla
pa ra istenmesi n i n de m ü m kü natı yok. Belki bel l i m a nastı rlarda, bir

205
Budizm 1 0 1

m üze n i n g i riş kısm ı n d a ki g ön ü l l ü bağış kutu s u n a benzer b i r yol l a

bir bağ ı ş ( d a n a ) ya p m a n ı z ö n e ri l e b i l i r.

Bir İkram Yapmak

Bir Budist manastırı ziyaret edildiğinde, bir demet çiçek ya da biraz
yiyecek gibi küçük ikramlarda bulunmak adettendir. Ayrıca para
bağışı da yapabilirsiniz. Bunlar açgözlülük ateşinin üstesinden gel­
meyi amaçlayan cömertlik uygulamalarına (dana) bir katkı yapar.

Çoğ u m a nastı rı n ka p ı l a rı ziya retç i lere açıktı r ve çoğu ziya ret de

ücretsizd i r. Ders veri l e n eğiti m l e rd e, i nziva m erkezlerinde ya da
konfera n s l a rda, yemekleri ve ka l ı nacak yerleri ka psaya n ücretler
istenebi l i r ve enstitüye bağ l ı o l a ra k eğiti mler d e ücreti n parçası
olabi l i r veya hut dana'd a n ayrı o l a ra k ta lep ed i l e b i l i r. Anca k u n ut­
mamak g e rekir ki bazı sa k i n i nziva merkezleri a ş ı rı paha l ı d ı r ve
orta l a m a g e l i r l i kişi n i n o ra l a ra g i d e b i l mesi zord u r. Fa h i ş fiyatl ı din­
lenme m erkezleri ve ka p l ı ca yerleri d e giderek yayg ı n laşıyor. Ti pik
Ameri ka n ta rzı nda d h a rma, k i m i leri için statü sem bo l ü oldu a ncak
bu, bütü n m u h itlerde böyle d e ğ i l . Bazı manastırlarda sanat eser­
leri n i n, med itasyon gereçleri n i n ve kıyafetleri n satı l d ı ğ ı mağazalar
b u l u n uyor ve böylece m a n a st ı ra maddi destek sağ l a n ıyor. Çoğ u
med itasyon otu ru m l a rı ise ücretsiz. Eğer ziya ret etmek isterseniz
size en ya k ı n manast ı rı ya da B u d i st merkez i n i i nternetten a raş­
tıra b i l i rs i n iz. Ziya retinizde n ö nce size kolayl ı k sağ l ayaca k b i l g i l eri
de m u htemelen i nternet'te b u l a b i l i rs i n iz. Soru l a r ı n ı z va rsa d i rekt
araya b i l i r ya da mail ata b i l i rs i n iz. Çoğu merkezi n de b i r b u rs prog­
ra m ı b u l u n u r.

206
BATI'DA BUDiZM
Gelişen B i r Uygulama

B u d a ve Bud izm Batı'da h e m bireysel g e l i ş i m h e m d e sosya l de­

ğişim için cezbedici kuvvetler. Bud izm'i ben i m serneden de B u ­
da'yı bağrın ıza basa b i l i rs i n iz. B u d a h i ç b i r i n a n ı ş y a d a bağ l a n m a
gere ktirmez v e b u n d a n ötürü de ister g ö n ü l d e n b i r d i n d a r ister
b i r ta n rıta n ı maz o l u n, sizi n i nanç siste m i n izle çel i ş m ez. Buda'n ı n
öğ reti leri evrense l d i r ve za m a n ı ve kültü rleri aşar. Eğer bir zi h n i­
niz va rsa Buda sizle bağ ı nt ı l ı d ı r. Bud izm'i n Batı'daki s u n u m ları d a
B u d izm'den çok Buda'd ı r. Ö rneğ i n başl ıca m e d i ka l m erkezlerd e
B u d i st bağ l a m l a r y a d a katı l ı m l a r o l m a d a n fa rkı n da l ı k meditas­
yon l a rı n ı n öğ reti l d i ğ i n i görü rs ü n üz.

BiR B UDiST MiSiNiZ?

N a s ı l Bud ist o l u n u r? Ka rtvizitli bir Bud ist o l m a k ne demek? Bu­
d izm büyük bir geleneksel çeşitl i l i ğ i tem s i l eder bu yüzden de b i r
B u d i st o l m a n ı n t e k b i r yol u yoktur v e i ro n i k o l a c a k b e l k i ama b i r
" B u d i st" olmaya gerek de yoktu r. Ameri ka'd a B u d ist med itasyo n u
öğreten öğretmenierin ken d i leri n i Budist o l a ra k görmemeleri d e
tuhaf, oysa g ü n l ü k hayatl a rı n ı bütü nüyle b u d i n i n i l kel eri v e uyg u ­
l a m a l a rıyla tutarlı yaşıyorlar. Ameri ka'da B u d izm old u kça popü l e r
o l d u ve çoğ u kişi n i n ken d i leri n i bu şeki l d e ta n ı m l a m a la rı da o l a s ı .

B u d ist ki m l i ğ i kaza n m a k için bir ön koşu l da Ü ç Cevhere s ı ğ ı n ­

m a k o l a b i l i r: B u d a , d h a rma v e sangha. Buda ya l n ızca ta ri h i bir kişi­
lik olan Buda değ i l d i r; Buda'n ı n temsil ettiği şey, ya n i sa h i p olduğu­
n uz u ya n ı ş pota nsiye l i d i r. Buda'ya sığ ı n m a k b i r ta p ı n ma değ i l d i r.
B u d i stler, öze l l i k l e de Ameri ka'da Buda'ya b i r rol mod e l i olara k ba­
ka r l a r. ( B u n u n l a b i r l i kte Asya şa rtlarında i n sa n la r ı n Buda'ya sa n k i
kend i d i n lerindeki ta nrılard a n b i r ta nesi g i b i d u a l a r etti kleri ne ve

207
Budizm 7 0 7

ondan isteklerde bu l u n d u kl a r ı n a d a rastla n ı r.) Dha rma, Buda'n ı n

öğ rettiği öğ reti ler bütü n ü v e b u öğ reti leri n i şa ret ettiği rea l iteler­
d i r. Ki m i za m a n dharma sözc ü ğ ü "Yol" olara k da tercüme ed i l i r ve
bu yol, ı st ı ra b ı n ötesi n e geçerek yaşama yol u d u r. Sangha ayn ı yol
üstü n d e h e mfi kir o l a n uyg u layı c ı l a r ı n topl u l u ğ u d u r. Med itasyon
için topla n ı la n bir yerde, örneğ i n b i r Zen Ma bed i n d e, bera ber pra­
tik ya pa b i l eceğ i n iz i n sa n l a rd ı r ve tüm bu i nsa n l a r d ü nya n ı n her
yeri nde 2 5 00 yıla yayı l a n bir za m a n d i l i m i n d e va r olagel mişlerd i r.
S ı ğ ı n m a k, uya n m ı ş bir h ayat ı n b i r başlatı m ı d ı r. Sizi samsa ra (son­
suz ı st ı ra p) nehri n i n karşı ya n ı n a taşıyaca k bir sa l a b i n mek gibidir.

Sa n g h a'ya bir keşi ş o l a ra k katı l m a k da m ü m kü n . Keşiş olara k

baş l a m a k, keşiş olmadan başl a m a ktan h e r za m a n daha fazla şey
i htiva eder. Bazı Amerika l ı l a r bu Asya Bud ist geleneklerinden biri­
ni seçerek keşiş ya da ra h i be o l m ayı seçiyorlar. B u n u ya pmak için
de ken d i h ayat tutu m l a rı n ızda n feragat etmek ve ma nastı r yem i n­
leri etm e k g erekiyor. Zen g e l e n e ğ i n d e saçı n ızı kazıtı r ve ken d i n i­
zi Zen ü sta d ı n ızın ve zen d o'n uzu n (Zen Mabed) işlerine ya rd ı m
ettiğ i n iz b i r hayata a d a rs ı n ız. Keşi ş olmad ı ğ ı n ız b i r s ı n ıfl a n d ı rma
da ayrıca b u l u n makta d ı r. Ü ç Cevhere sığ ı n m a k, fa rkl ı gelenekler
içeri s i n d e evrensel b i r başlat ı m o l m aya en ya k ı n n o ktad ı r. Çoğ u
d i n için bu d i n i n bir m e n s u b u o l m a k bir i n a n ı ş l a r d izis i n i beni mse­
rneyi ve b u i n a n ı şiara uyu m l u şekilde iman etmeyi gerektirir. Bu­
d izm b u açıdan fa rkl ı d ı r. B u d a'n ı n öğretileri n i ya n s ıta n kimi çekir­
dek i l keler va rd ı r ve bi r ': B u d i st" o l d u ğ u n uzu n d ü ş ü n ü l mesi için bu
i l kelerle aynı rotada yo l a l ma n ız g e rekir ancak o n l a r, bir bakiren i n
doğ u rd u ğ u na, bir yaratıcı ta n rıya ya da hatta ayd ı n la n m ı ş bir pey­
gam bere i n a n m a k g i b i i m a n sözleşmeleri değ i l lerd i r. Bu çekirdek
prensi p l e r daha kılgısa l d ı r. Ta n ı n m ış Budist b i l g i n ve yaza r Step­
hen Batchelor yeniden d o ğ u ş g i b i i na n ışlar o l m a d a n da Bud izm
olabileceğ i önerisi n i g eti ri r.

208
 Batt 'da Budizm

Sizi BUDiST YAPMAYAN NEDiR

What Makes You Not a Budist (Sizi Bir Bud i st Ya p m aya n Nedir?) a d l ı
kita b ı n yaza rı Dzongsar Ja mya ng Khye ntse R i n poch e, üzeri n d e
d ü ş ü n ü lecek dört kriter s u n uyor. Bir B u d i st o l m a k i ç i n k i ş i şu dokt­
ri n leri n ya da bel i rl e n i m ieri n dörd ü ne d e i n a n ma l ı d ı r: tüm b i l e ş i k
varl ı k l a r geçici d i r; bütü n d u yg u la r acıd ı r; va r l ı ğ a içkin b i r va ro l u ş
h i ç b i r va rlıkta yoktur; ve n i rvana t ü m kavra m la r ı n ötesinded i r.
Tü m b u n l a r Ili na n ı ş i a rli g i b i d ü ş ü n ü lebilecek o l sa da, her biri doğ ­
ruda n deneyime, med itasyon uyg u l a m a n ızla d o ğ a b i l ecek türd e n
b i r d e n eyime daya n ı r. Med itasyon ya pıyorsa n ı z, her şeyi n sürekli
d eği şti ğ i n i fa rk eders i n iz; nefesi n izin n ite l i ğ i, bed e n i n izdeki enerji,
zi h n i n izdeki düşü nceleri n biteviye akışı h e p d e ğ i ş i r. 1/ B ütün d uy­
g u l a r acıdı ri/ doktri n i n i ka b u l etmek zor g ö rü n ü r. N i h ayeti nde se­
vi n ç 1/a c ı l ı l/ değ i l d i r. Ancak b u sevi nç uzu n s ü rm eyecektir (her şey
geçici d i r) ve zi h n i n izin uza k erim leri nde b i r yerlerd e bu deneyi m i n
sürmeyeceği bilgisi y a da korkusu vard ı r. B u bağla m d a, duyg u l a r,
h i ssiyatlardan ayı rt edilebi l i r ki d uyg u l a r, d ü ş ü ncelerle ka pla n m ı ş
v e neticede a rzu d uymakla i l i ntilenen b i r h i kayeye yerleşmiş yo­
ğ u n h issiyatlar bi leşi m i d i r. It H içbir va rlıkta va rlığa içkin varoluş bu­
l u n maz�� ise boş l u k üzeri n e b i r öğ retid i r ve med itasyo n la doğ a n
b i r d e n eyim old u ğ u ndan, i n a n ı ş sayı la maz. 1/N i rva n a bütü n kav­
ra m l a rı n ötesinded i ril prensibi de med itasyon l a d e n eyi m lenebi l i r.

Asya kültü rleri ndeki ren kl i ritüeller ve egzot i k birleşim lerden

ve şefkat ve huzur mesaj ı veri l d i ğ i nden d o l ayı b i r Bud i st olmakta n
hoşl a n ıyer a ncak bu dört m ü h rü 1/kavra m ıyorsa n ız': R i n poche, si­
z i n B u d ist olman ızı n Bud izme b i r katkısı o l m a d ı ğ ı kon u su nda size
uya r ı d a b u l u n u r. Diğer b i r deyişle b i r B u d i st o l m a k, B u d ist psiko­
lojiyi -Buda'n ı n keşfettiğ i n i doğrudan d e n eyi m l erneyi ve Budist
m ed itasyon uyg u la m a l a r ı n d a n herhangi b i r i n e ken d i n izi va kfetti­
ğ i n izde bunu keşfedebileceğ i n izi- a n l a m a k d e m e kt i r.

209
DÜ NYEVi BUDiZM
Bir Batı Dharması

Stephen Batchelor d ü nyevi B u d izm'i n gel işi m i h a reketinde öncü

oldu. Yazd ı ğ ı ilk kita p o l a n Buddhism Without Beliefs ( i na nçsız Bu­
dizm) ile başlayı p son kita b ı Seeu/ar Buddhism'e (Dü nyevi Bud izm)
kadar y i r m i yılda yazd ı ğ ı kita p l a rı n d a Buda'n ı n öğ reti leri n i n dog­
madan, ritüelden ve m etafizi k i n a nçlarda n bağ ı m s ız o l d u ğ u na
d a i r vizyo n u n u ta ne ta n e a n l attı . Buda'yı, Buda'n ı n öğ reti lerinden
doğan B u d ist geleneklerd e n ayı r m a k, -Dört Asil Gerçek'i merkeze
al a n- b i r d izi zen g i n p ratiği s ü rd ü rmeyi ka psa r. Batchelor b u n l a rı,
bir i n a n ç d izisinden ziya d e, ta m a m l a nacak olan ödev seri leri ola­
ra k sa l ı k verir. Bu dört ödevi n a m ac ı mutlak bir s p i ritüel deneyi me
u laşmak değil, kişi n i n hayatı n ı ş i m d i ve burada yaşad ı ğ ı anda zen­
g i n l eşti rm ekti r.

YEN i L i KÇi KATKlLAR

Buda'n ı n öğreti leri hakkında m ut l a k bir kesi n l i kl e b i l d i ğ i m iz pek
az şey var. Bu öğretiler B u d i st konseylerce yazı l madan önce yüz­
y ı l l a r boyu nca d i lden d i l e sözle a kta r ı l d ı l a r. Bu orij i n a l yazı ları n h iç­
biri bug ü n yok ve kon uyu a ra şt ı ra n a l imler yüzyı l l a r son ra ya pılan
tercü m e l e re ve yoru m l a ra güvenmek zoru n d a l a r. Buda'yı anlama
yol u ndaki bir ya klaşı m biçi m i, ö ğ reti leri ne içki n o l a n d ü nya görü­
ş ü n ü a n l a maya ça l ı ş m a kt ı r. O za manların H i n d ista n'ı nda karma
i l e, yen iden doğ u m l a ve ben l i ğ i n m utlak gerçe k l i ğ i ve gerçekl i k
i l e i l g i l e n mek yayg ı n d ı . Buda, b u d i l i d i n l eyici lerine u l a ş m a k i ç i n
(beceri l i vasıtalarla) ku l l a n m a k zoru ndayd ı . Böyle şeylere i n a n m a k
y a da i n a n mamak ö n e m l i o l m a ksızın, b u n l a r ı n , ken d i hayatı i ç i n
ça ba laya n k i ş i i ç i n ku l l a n ı ş l ı o l d u kları n ı d ü şü n m üyord u . Ö yleyse
Buda'n ı n özg ü n katkı l a rı n ı n n e l e r olduğuna bakmak daha fayd a l ı
olaca k. Batchelor b u n l a rı d ö rt madde h a l i n d e s ı ra l ıyor:

210
 Dünyevi Budizm

1 . Koşu lsal l ı k; ister yeryüzündeki ister zi h i n d ü nya s ı n d a k i

olaylar hususu nda, o l a n b i r şeyin d a h a s o n ra o l a cak o l a n a
neden old u ğ u n u n gözlem i. Olayla r rastgele o l u ş mazla r; se­
bep ve son u ç i l işkisi ndedi rler.
2. Dört Asi l Gerçek' i n (ya da ödevi n) pratiğ i .
3. Farkı nda l ı ğ ı n v e farkı n da l ı k meditasyo n u n u n merkezi önem i .
4. Kendine iti m a d ı n keşişlerin otorites i n i n, d og m a n ı n y a d a
s pekü latif i n a n ışların üzeri nde old u ğ u v u rg usu.

"Modern eğitimin ve psikoterapinin epeyce kısmı, insanları ken­

dilerinden sorumlu oldukları konusunda uyandırmak üzerinedir.
Gerçekten de olgun kişi olmak derken kastettiğimiz şeyin çokça
kısmını böylesi bir sorumluluğun oluşturduğunu düşünürüz . Bir
kişinin bu fikrin ilanını MÖ beşinci yüzyılda yapmış olması hayret
uyandırıcı ve keza onun yolundan gidenler olması da daha az şaşır­
tıcı değil."

-Tanınmış Budist bilgin Richard Gombrich

Bu dört biricik katkı, d ü nyevi, psikoloj i k ve kişisel bir Bud izm

o l u şt u r u r. Ayrıca çağdaş b i l i m sel d ü nya g ö rü ş ü n e d e katkı sağ l a r.

BiLiMSEL BiR BATI BUDIZMI

Fa rkı n d a l ı k med itasyo n u l a boratuva r i a ra g i rd i, yüzlerce a ra ştı r­
ma ç a l ı ş m a s ı n a ko n u ol uyor ve b u n l a r ı n çoğ u da bey i n görü ntü­
l e m e s i n e odakl a n ı yor. Medita syon s ı ra s ı n d a beyi n d e d i kkat yö­
n ü nd e n fon ksiyo n e l o l a ra k n e l e r o l u p bitt i ğ i ve ya p ı s a l yö n d e n
beyn i n med itasyo n a n a s ı l ceva p verd i ğ i n e k a r ş ı m ü t h i ş b i r i l g i
uya n m ı ş d u ru m d a . Bu ça l ı ş m a l a r h e n ü z b a ş l a n g ı ç aşama s ı n d a
fa kat med itasyo n u n pozitif etki leri n i a n l a m a n o kta s ı n d a ç o k şey
vad e d i yorlar.

21 1
Budizm 1 0 1

Gelenekçi Budistler B u d izm'le i l g i l i bu b i l i msel ça l ışmalara

eleşti re l ya klaşıyor ve t ü m b u n la r ı n Bud izm'i n eti k bağ l a m ı n ı or­
tadan ka l d ı rara k, o n u yozlaştıraca ğ ı n ı, ça rpıtaca ğ ı n ı ya da ca nsız­
laşt ı raca ğ ı n ı iddia ed iyorlar. Yi n e d e ça l ışma ta kvi m i sürmekte ve
belki de bu, d ü nyevi b i l i msel Batı d ü nyasına özg ü çağdaş d harma
versiyo n u n u n doğ u ş u o l a b i l i r.

Bud izm Asya kıta s ı n d a yayı l d ı kça, yen i u l a şt ı ğ ı kültü rlerle en­
teg re o l a ra k her daim d ra m a t i k biçimde değişti. Bud izm Batı'ya
doğru i l e rlerken de bu kültü rü n d eğerleri n e e nteg re o l u p yine de­
ğ işecek. Bu değerler a ra s ı n d a l a i k l i k, bilim ve m aterya l izm de va r.
Gelenekçilerin karşı ç ı k ı ş i a r ı n a rağmen Buda d a öğ reti leriyle i l g i l i
bu b i l i msel ça l ı şmayı onayiard ı ç ü n kü bili msel ça l ı şma, Buda ' n ı n
ken d i si n i n savu n d u ğ u p rat i k ya klaşı m la uyu m l ud u r.

Ste p h e n Batchelor, J o h n Peacock ve Richard Gombrich gibi bil­

g i n ierin ya ptı kları ça l ı ş m a l a rd a B uda'n ı n gayes i n i kavraya b i l d i kleri
kada rıyla o gayet pra g mati k g ö rü n üyor ve b i l i msel d u ruşla tutarlı
bir tutu m u va r; bir şeyleri otorite, gelenek ya d a i n a n ç öyle istiyor
diye ka b u l etmek yeri n e ken d i s i test etmeyi seçiyor.

H i ç ş ü phe yok ki Batı d ü n yası dharma's ı n ı n formu gelecekte

ken d i b i ricik tari h i form u n u a l m a k üzere evrilecek. Bu a rada yoğ u n
ve g i derek gelişen d ü nyevi b i r gelenek d e va r v e Bud izm'i n h içbir
formel b i ç i m iyle meşg u l o l m a k i stemeyenler için m evcut. Dü nyevi
o l m a k i ç i n üç ateşi n etki leri n i a n l a m a n ı n ve bu etkileri temeli nden
sarsmaya u ğ raşma n ı n peşi n d e n koşu lacak. N i rva na mistik bir so­
yutlama olara k değ i l, b u rada ve şimdi yaşa nan, d ü ş ü nceli, şefkatl i
ve ölçü l ü l ü kle dolu b i r d e n eyi m o l a rak kaza n ı l m aya ça l ı ş ı lacak.

21 2
H E R ŞEYDE FARKI N DALl K
Duyg usal Zeki

Fa rkı n d a l ı k, d ü nyadaki fon ksiyonlarınız kon u s u n d a kritik önemde

o l a n d uyg usal hayat ı n ızla meşg u l olma n ı n beceri l i b i r yol u olarak
d ü ş ü n ü lebi l i r. Araşt ı rmacı l a r J o h n D. M ayer, Peter S a lovey ve Da­
vid R. Caruso'ya göre "d uyg usal zeka" dört ka ra kteristikle o l u ş u r:

1. Ken d i duyg u l a rı n ı ve d i ğ erleri n i n d uyg u l a r ı n ı tam a l g ı la­

mak
2. Duyg u l a rı, d üşü ncelere olanak ta n ı m a k için ku l la n mak
3. Duyg u l a rı, d uyg usal d i l i ve duyg u l a rl a n a kled i l e n uya r ı l a rı
a n lamak
4. S pesifi k amaçlara erişebi l mek için d uyg u la r ı n ı yönetmek

Duyg usal zeka, kişi n i n ken d i duyg u l a rı n ı ve başka l a rı n ı n d u y­

g u l a r ı n ı ilgilend i re n sofisti ke işletim sü reçleriyle a n g aje olabi l m e
yeten e ğ i ve b u işleti m leri d ü ş ü n eeye v e davra n ışa reh ber olara k
ku l l a n ma ka bil iyetid i r. Ya n i d uyg usal zeka s ı yü ksek b i reyler d u y­
g u l a rı n ku l l a n ı m ı na, o n l a rı a n l a maya ve i d a re l e ri n e d i kkat eder. B u
beceri ler kend ilerine v e ba ş ka l a rına pota n s iyel o l a ra k fayda sağ l a­
ya n uyu m l u fon ksiyo n l a r olara k işlev görü r. Duyg u sa l zeka Da niel
Gol e m a n'ın ayn ı i si m l i kita bıyla popüler oldu. Ş i m d i göreceğ i m iz
üzere d uyg usa l zeka, em pati ve duygusal d üzen le m e konusunda
med itasyondan d i rekt etki a l a b i l i r.

FARKINDALlK MEDiTASYONUN DOKUZ FAYDASI

Fa rkı n d a l ı k, bir yandan kaosu, diğer ya n d a n katı l ı ğ ı dengeleyerek
bey n i n izi ahenkli bir hale geti rebi l i r. Bu b i l i m sel bilgi bize araların­
d a The Devetoping Mind, The Mindfu/ Brain, Mindsight ve The Mindful
Therapis t'i n de b u l u nduğu yed i önem l i kita b ı n yaza rı Daniel Siegel

21 3
Budizm 1 0 1

tarafı n d a n takd i m ed i l iyor. Orta a l ı n karteksi (beynin evri minin en

yen i böl ü m üd ü r; a l n ı n gerisinde b u l u nan ve evri msel olara k daha
yaş l ı olan "d uygusal beyn i n" zıd d ı na, "rasyonel beyi n" olara k bilinir)
aşağ ı d a ki dokuz fon ks iyon kon u s u nda kritik önemded i r:

• Beden d üzen i
• Uyu m
• Duyg u sa l denge
• Tepki esnekl i ğ i
• Korku n u n aza ltı l a ra k d üzen le n mesi
• i çgörü
• E m pati
• Ahlaklılık
• S ezg i

Araşt ı r m a l a r gösteriyor ki med itasyon bu fon ksiyo n l a rdan her

birini pozitif yönde etk i l iyor. M ed itasyon ya pt ı ğ ı n ızda prefronta l
karteks i n i z değişir. Ki m i yerlerde daha da ka l ı n la ş ı r ki bu da yen i
s i n i r bağ l a nt ı ları n ı n, h atta b e l k i yen i nöron l a r ı n o l u ş u m u n u n gös­
tergesi d i r. Korteks d a h a etki n ve daha enteg re o l u r.

Beden Düzen i
Bedensel d üzen, ha rekete g eç i ş i n ve d i n g i n leşmen i n otonam s i n i r
siste m i n i n sempati k v e pa rasem pati k s i n i r kol ları a rac ı l ı ğ ıyla dü­
zen l e n m esiyle sağ l a n ı r ( b i r a ra ba d a ki gaz peda l ı n ı ve fre n i düşü­
n ü n) . Eğer aşırı stresl i ya d a kayg ı l ıysa nız sempatik sinir sistem i n iz
aşırı a ktif o l u r; gaza bastı ğ ı n ız a n d a ne olduğ u n u d üş ü n ü n, araba
öne atı l ı r ve fazlaca benzin ku l l a n ı r. Fa rkı n da l ı k sem patik s i n i r sis­
tem i n i aya rlamaya ya rd ı mc ı o l u r, onu daha az tepkisel yapar (artık
gaza basmak yoktu r) ve böylece a ra bayı daha yavaş s ü reb i l i rsin iz.
Bu da vüc u d u n amorti s ma n ı n ı aza ltır ve uzu n sol u kl u sağ l ı k prob­
l e m l eri riskini d ü ş ü r ü r.

214
 Her Şeyde Farkmda/tk

Uyum
Uyu m başka larıyla bağ i a ntıda ya da "uyu m da" o l m a kt ı r. Duya r l ı
o l u rsa n ız başka l a rıyla daha i y i bağ l a ntı k u ra b i l i rs i n i z çünkü ş i m ­
d i ki za man i ç i n d e d a h a fazla hazı r bu l u n u r v e ken d i n izle daha az
meşg u l o l u rs u n uz. Uyu m l a n ma, şefkat toh u m la r ı n ı eker. U y u m­
l a n m a bebeklerin büyüyeceği ideal orta m ı sağ l a r; bebekleri n e
ba ka n kişiler o n l a rla a kort i ç i n d e old u k l a r ı n d a g e l i ş i m de sağ l ı k l ı
o l u r.

Duygusal Denge
Duyg u sal denge, deneyi m l e ri n izle nası l b a ğ l a r kurd u ğ u n uzia i l g i ­
l i d i r. Duygusa l denge, h issizli kle, duyg u l a rd a boğ u l m a a rasında d a
d e n g e kurar. Beden düze n i g i bi o da G o l d i lock fenomenidir: n e
ç o k fazla ne de ç o k azd ı r. S i n i rsel bütü n leşme i ç i n optimal yerle­
ş i m d i r. Fa rkı nda l ı k, tıpkı bed en d üzen i n d e o l d u ğ u g i bi, duygusal
tepkilerin izde de daha i ncel i k l i ve daha az sa rsak o l m a n ıza ya r­
d ı mc ı o l u r. Bu da yaşa m ı n g ü ndel i k d ü ş k ı r ı k l ı k l a rıyla başa çıkma
za m a n larında i l işkiler ba kı m ı ndan prati k l i k sağ l a r.

Tepki Esnekliği
Tep k i esnekliği bir uya ra n l a bir tepki a ra s ı n d a g e l i ş m esi m ü m k ü n
b i r d u raklama d e m e k o l u r. B i r uya rıcıya veri l e n ceva p da s ı k l ı kla,
o l u ş a n d ü rtüsel rea ksiyo n l a ra yöneliktir. B u d u ra kl a m a b i l i nç l i fa r­
k ı n d a l ı ktan gelir, söyled i kleri n izde ve ya ptı k l a r ı n ızda daha az d ü r­
tüsel ve daha az yı kıcı o l m a n ıza ya rd ı m ede b i l i r.

Korkunun Azaltılarak Düzenlenmesi

Korku ve öfke g i b i duyg u l a rd a n soru m l u o l a n d uyg usal beyn i n
i ş l evi sizi güvende tutmakt ı r. B u n u, d i kkati n izi n eye yöneltme n iz
gerekt i ğ i n i çözerek ya par. i htiyatı elden b ı ra k m a m a k adına d a
ya n l ı ş l ı k ya pmaya eğ i l i m l i d i r. "Bu ta hta b i r s o p a m ı yoksa bir y ı l a n
m ı ? Y ı l a n olduğ u n u va rsaya l ı m v e hemen uza k l a şa l ı m :' Bu tür b i r

21 5
Budizm 7 0 7

ya n l ışl ı k, hata l ı ta h m i n d e b u l u n m a ktan d a h a azı n a m a l o l u r. Bir

yı l a n ı s ı rı ğ ı n ı n iyi leşmesi, sebep yo kken sol u k soluğa ka l a ra k koş­
makta n d a h a uzu n za m a n a l ı r.

Kıymet l i d i kkat kayn a k l a r ı n ızı gerçekten neye yöneltmeniz ge­

rektiği kon usunda ya n l ışsız o l m a k için, prefronta l kortekste {ras­
yonel beyi n), rasyonel beyi n d e n d uygusal beyne g i d i p, "Hey bu
bir ya n l ı ş a l a rm!" d iyecek d a h a fazla s i n i r a ğ ı n a sa h i p ol ması ge­
rekir. B u da a l ı n korte ksi n d e n ç ı ka n ve duygusal beyi ndeki {limbik
sistem) a m igdala g i b i ya p ı l a ra g i d e n s in ir i p l i kçikleri n i n gelişimi
yol uyla sağ l a n ı r. Fa rkı nd a l ı k prat i ğ i bu pati ka l a r ı n gelişiminde size
ya rd ı m ed e r.

içgörü
i çgörü, Siege l ' i n zi h i nsel za m a n yolculuğu o l a ra k ta n ı m lad ı ğ ı şey­
d i r. Ya da siz ona bel ki i mg e l e m e de d iyeb i l i rs i n iz. Farkı n d a l ı k, sizi n
bu ka pasiten izi rafi ne etm e n ize ya rd ı m edebi l i r ve o n u kontrolden
çıkmış kayg ı l a rda, p i ş ma n l ı kl a rd a ve özeleştirilerde boğ u l maya
maruz b ı r a ka ra k değ i l de, h ü n e r l i b i r biçi mde yaşa m a n ız yol u nda
ku l l a n m a n ızı sağ laya b i l i r. i m g e le m i n izi bu sözü geçen yıkıcı amaç­
lar için ku l l a n m ıyorsa n ız, yaratıcı o l m a kta da özg ü r o l u rs u n uz.

Empati
Em pati ya da Siegel'e g ö re "zi h i n g ö rü'; bir başka s ı n ı n perspektifi n i
a n lama ka b i l iyetid i r. B u d a ba riz b i r şeki lde şefkatle bağ ı ntı l ı d ı r ve
yine ya n ı n ızdaki kişi n i n b u l u n d u ğ u yerde o n u n l a b u l uşmak için
kend i n izle meşg u l ol mayı aşma yeteneğine daya n ı r. Bazı insanlar
doğal o l a ra k d iğerleri n d e n daha em pati ktir fa kat siz de bu zaten
böyle d iye b u l u n d uğ u n uz yerd e m ı h lanmak d u ru m u nda deği lsi­
n iz. Tü m fon ksiyo n l a rda o l d u ğ u g i bi, em pati d e eğiti me uyg u n bir
beceri d i r. N e kadar çok med ita syon ya pı l ı rsa, em pati de o kadar
a rta r.

216
 Her Şeyde Farkmdailk

Ahlaklılık
A h l a kl ı l ı k da prefrontal korteksin bir fo n ksiyo n u d u r ve ya l n ızca
a l e n i o rtamlarda d eğ i l, özel a l a nda da a h l a k l ı ol mayı kapsar. Da h a
önceden de b i l d i ğ i n iz g i b i a h l a kl ı l ı k y a d a eti k, B u d i st öğ reti n i n
v e pratiğin m i h e n k taşı d ı r v e bu listede a h l a k l ı l ı ğ ı n d a olması b i r
s ü rpriz ol masa gerek. Budist med itasyon p ratiği beceri l i ve beceri­
siz ed i m ieri tüm a l a n l a rda bi rbirinden ayı rt ede b i l m e n ize ya rd ı m ­
c ı o l u r. Ahlakl ı l ı k bağ l a m ı n d a i s e b u , bir d ü rt ü n ü n engel lenmesi ya
da b i r şey söylemeden önce b i r an d u rmayı g e re ktire b i l i r.

Sezgi
Sezgi, bedensel duyu m ları gözlemleyerek bed e n i n bi lgel i ğ i n e
e ri ş i m kapasitesid i r. Ö rneğ i n insula a d ı n d a k i b i r beyi n ya pısı içsel
bed e n i n bir haritasına sa h i ptir ve ya p ı l a n ça l ış m a l a rd a bu insula­
nın m ed itasyonla ka l ı n laşt ı ğ ı keşfed i l m işti r. Med itasyon ya ptı kça
bed e n sel fa rkı n d a l ı ğ ı n ız da a rta r. Bu fa rkı n d a l ı k, bede n tarafı n d a n
d e n ey i m lenen lerle, bu ister a c ı ister kayg ı y a d a b i r a ğ rı sızı olsun,
başa ç ı kman ıza ya rd ı m edebi l i r.
S i egel fa rkı nda l ı kla i l g i l e n meye başl a m a d a n ö nce, farkında l ı k
a raştı rmacı ları n ı n daha önce deriemiş o l d u ğ u ayn ı beyi n fon ksi­
yon l a rı l i stesini bizzat ken d i s i hazırlad ı . Ve sadece beyi n a raştı r­
macı l a rı değil, spi ritüel gelenekler de kad i m za m a n l a rdan beri b u
l i stede n istifade etmekteler. Beyn i n plastisites i n i (ya n i deneyi m e
veri l e n ya n ıtı değiştirme kapasitesini) fa rk ettiğ i n izde neden be­
l i r l i d u ru m l a ra, ya n ıt verd i ğ i n iz biçimde ya n ıt verd i ğ i n izi a n l aya­
b i l i rs i n iz. Daha önceki koş u l l a n m a n ı z ki m i za m a n za ra r l ı şeki l lerde
tepki vermen ize neden olacaktır. Anca k sizi n soru m l u l u ğ u n uz (ve
pota nsiyelin iz) b u prog ra m lamaları fa rkı n d a l ı k ve med ita syon yo­
l uyla değiştirmektir. Al ı n korteksi, bebe kl i k d ö n e m i n d e kişiler a ra­
sı i l işki lere a kort l u bir orta mda opti mal o l a ra k g e l i ş i r. Fa rkı nda l ı k
ise, öz-uyu m u n bu beyi n bölgeleri n i etki l e m es i n e o l a n a k ta n ı r. B u
yüzd e n otu run v e beyn i n izi değişti ri n ! (Da h a fazla b i l g i için: http://
d rd a n s iegel.com.)
FARKI N DALI KLA YOGA
Acıyı Dindirmek

Siddarta Gota ma, Buda o l m a d a n önce kusu rsuz bir yog i i d i . "Yoga"
kel i mesi "bağ lamak" ya da " b i r a raya tutturmak" a n l a m ı ndaki yuj
sözc ü ğ ü n d e n gelir. Yogi, zi h n i ve bedeni, geleceğ i ve geçmişi,
ş i m d i ki anda bir araya g eti rmeyi a ra r. Fiziksel d u ru ş ya da asanalar
vurg u l u yoga, Birleş i k Devletler'd e m üthiş b i r popü l a rite kazandı.
Buna rağ m e n Mindfulness Yoga adlı kita b ı n ı n yaza rı Fa rnk Jude
Boccio'ya göre Pata nj a l i'n i n 1 95 aforizması n ı n ya l n ızca üçte biri
asanalarla i l g i l i d i r.

Patanjali
Patanjali, bugün yapılan yogalar, özellikle de Ashtanga Yoga için
önemli bir metin olan Yoga Sutras kitabının yazarıdır. MÖ ikinci
yüzyılda yaşadı. Yazdığı sutralar sekiz dallı bir yoga sistemi sunar.
Yoga asanalarını uygulamanın temel gayelerinden biri, bedeni me­
ditasyon için hazırlamaktır.

Her a ktivite g i b i yoga da fa rkı n d a l ı kla ya da fa rkı nda l ı k ol ma­

dan ya p ı l a b i l i r. Ancak fa rkı n d a l ı kla ya pılan yoga, kro n i k acı ları
d i n d i rrn e k için kuvvetl i b i r p rati k olabi l i r. Yoga, esas vurg u n u n
d u ruşları n düzg ü n ya p ı l m a s ı n d a y a da m ü kem m e l b i r id m a n ya p­
makta o l m a d ı ğ ı Fa rkı n d a l ı k Tem e l l i Stres Azaltı m ı için ta mamla­
yıcı b i r b i l eşen d i r. B u rada v u rg u daha çok, d u ru ş l a r yavaş yavaş
uyg u l a n m a ktayken o n l a ra fa rkı n d a l ı k getirmekt i r. Bu b i l i n ç l i yoga,
fa rkı n d a l ı ğ a devi n i m g etirme fı rsatı sunar ve o n u n g ü n l ü k hayatla
bütü n l eşmesini kolaylaştı r ı r.

21 8
A KTiViST B U DiSTLER
Dünyaya Şifa Verme

M e l v i n Mcleod Mindful Politics (Duyarlı Po l iti ka) isi m l i kita b ı n edi­

törü d ü r. "Politi ka esasen i n s a n varl ı kları o l a ra k nasıl b i r arada ya­
şad ı ğ ı m ızla i l g i l i ve tüm spiritüel pratikler i n sa n hayat ıyla i l g i l i tek
bir ya l ı n ve fa kat çok derin bir gerçeğe işa ret eder: ya l n ızca sevg i
s u l h a götü rür, asla nefret d eğ i l :'
M c leod'un önerd i ğ i politik platform u n ifadesi şöyle (eğer
Buda pol iti kacı olsayd ı siyaseti n i Dört Ö l ç ü l e m ezler platfo r m u
üzeri n e i n ş a ederd i ) :

• Tü m ca n l ı varl ı k l ar m utl u l u ğ u ve m utl u l u ğ u n temel i n i ya-

şas ı n .
• Istıra ptan ve ıstıra b ı n kaynağ ı n d a n özg ü r o l s u n lar.
• Istıra pta n a r ı n m ı ş büyü k mutl u l u kta n ayrı d üşmesi n ler.
• H ı rsta n, sa l d ı rga n l ı kta n ve ceha l etten özg ü rleşmiş müthiş
ölçü l ü l ü k içinde yaşa s ı n l a r.

Politika, yol u n u şaş ı ra n duyg u l a rd ı r; intikam, savaş, ayrı m ezi­

yetid i r. Bud izm, öze l l i kle fa rkı nda l ı k yol uyla, d uyg usal ve sosya l
a k l ı d estekler, d ü ş ma n l ı k, h a ksızl ı k ve hasa r kon u s u nda önereceğ i
b i r pa nzehri ola b i l i r. i k i l i ve ya n l ı ş "biz" ve "on lar" a l g ısı, çatışma n ı n
bel l i başlı sebe b i d i r. Eğer herkes b u va ro l u şta h e p b i r l i kte değ i lse,
i n sa n l a rı n birbiri ne ka rşı böl ü n me riski d o ğ a r. Mcleod'a göre de­
ğişi m i n anahtarları a ffed ici l i k, farkında o l ma, iyi l i k ve özgeci l i ktir.
Pol iti ka e n i nde son u nda bütü n i l işkilerle i l g i l id i r ve t ü m ilişkilerde
güç ku l l a n ı m ı n a ve çatışmaya katia n m a söz kon u s u d u r. Peki, bu
çatışmalar nasıl çözü l ü r? Ya b i l inçli fa rkı n d a l ı kla, ya da üç ateşi n
a ra l ı ksız ya n ması dolayısıyla.

219
Budizm 1 0 1

B i reysel dönüşüm, sosya l d ö n ü ş ü m ü n ö n gereğ i d i r. i l k adım

d ü nyayı k u rtarmak d eğ i l, ken d i n izi kurtarmaktı r. Eğer herkes nef­
reti, açgözl ü l ü ğ ü ve b i l g isizl i ğ i s ı n ı rl a n d ı rm a k ya da ta mamen yok
etmek i ç i n ça l ı ş ı rsa, bu yokl u kta n açılan a l a n l a d ü nya daha iyi bir
yer hali ne gelecekti r.

"Çevreyi korumaktan bahsettiğinizde, bu pek çok şeyle ilgilidir. En

nihayetinde bu karar insanın yüreğinden gelmelidir. Kilit nokta,
sevgi ve şefkate, katışıksız bir farkındalığa dayanan samimi bir ev­
rensel sorumluluk sağduyusuna sahip olmaktır."

-Dalai Lama

Viet n a m Savaşı gazisi o l a n B u d i st keşiş C l a u d e Ansh i n Tho­

mas'ı n At Hel/'s Gate: A Soldier's Journey from War to Peace (Cehen­
nem in Ka p ı l a rı nda: Bir Askeri n Savaşta n Barışa Yolcu l u ğ u ) adlı ki­
ta bı nda ki şu sözleri n i d ü ş ü n e l i m : "Barış bir fi k i r d eğ i l d i r. Barış bir
pol itik h a reket, bir teori ya d a bir dogma değ i l d i r. Barış bir hayat
biçi m i d i r: yaşa nan a n ı fa rkı n da l ı kl a yaşa m a kt ı r. ... Bu bir politika
kon u s u değil, eylem kon u s u d u r. B i r pol iti k sistem gel iştirme ya
da hatta evsiz i n sa n l a ra ev b u l m a meselesi de d eğ i l d i r. B u n ların
kıymeti va r fa kat savaşı ve ı stı ra b ı tek başl a r ı n a d i n d i rmiyorla r.
Düpedüz ya p ı l ması gereken içerideki savaşa son vermektir. ... Bir
düşü n ü n; h erkes ken d i içindeki savaşı bitiri rse, sava ş ı n büyüyü p
serpilecek toh u m ları da ol maya c a ktı r:'

FAALiYETE ANGAJ E BUDiZM

Uyg u l a m a l a r ı n ı kendi sosya l to p l u l u kları ve sa n g h a için görev
ya pmak a d ı n a zendo'n u n d ı ş ı n a taşıyan iki Ameri ka l ı Zen öğ ret­
meni ta n ı ya l ı m .

220
 Aktivist Budistler

Bernard Tetsugen Glassman

Bern a rd Tetsugen Glassman Ameri ka'n ı n e n m e ra k uya n d ı ra n Zen
öğretmenlerindend i r ve Angaje Budizm g i r i ş i m c i l er i n d e n bi rid i r.
1 98 2 yı l ı nda New York City'd e Greyson Ba kery'i k u rd u . A k l ı n d a
ken d i sangha üyeleri n i n - g ü n l ü k işleri n i b ı ra k a ra k- çal ışaca k l a rı
b i r i ş kurmak va rd ı, böylece uyg u la m a l a rı n a d a h a b i r oda k l a n a b i ­
lecekler ve Angaje Bud izm pratiğine katkıda b u l u n a b i le c e kl e rd i .

1 99 3 y ı l ı nda sosya l gelişim prog ra m l a rı n ı d e n etiemek için ya p ı l a ­

n a n v e kar amacı g ütmeyen bir kuru l u ş o l a n G reysto ne Fou n d a­
tion kuru ldu. Ekmek fı r ı n ı n d a n kaza n ı l a n p a ra l a r, bu kuru l u ş yo­
l uyla, yoksullar ve eziyet çeken ler için s ü rd ü rü l e n sosya l gel i ş i m
ça l ı ş m a larına destek verme k i ç i n ku l l a n ı l ıyor. G reyston evsizlere,
işsiziere ya rd ı m ed iyor ve çocuk bakı m ı , sağ l ı k ba k ı m ı ya n ı s ı ra,
H IV/AI DS'le yaşaya n i n sa n l a ra geçim deste ğ i sağ l ıyor.

"Yani benim için soru şu oldu; 'Toplumdaki birliği, yaşamdaki bağ­

lılığı görmemize yardımcı olabilecek iş, sosyal faaliyet ve sosyal hu­
zur biçimleri nelerdir?"

- Roshi Bernie Glassman

G reyson'u n ku ru l u m u ta m a m l a nd ı kta n s o n ra, Rosh i Glassma n

(ve S a n d ra Holmes) Zen pratisyenleri n d e n o l u ş a n v e ken d i n i s u l h
sağ l a m aya ada m ı ş b i r taba ka ku rmaya g i rişti. S o n rasında d a Zen
Barış Getirenler Top l u l u ğ u doğdu. Barış G et i re n ler Top l u l u ğ u bu­
g ü n d ü nya n ı n beş büyü k d i n i nden üyeleri olan u l u slararası b i r
s u l h s a ğ l a m a g u ru b u d u r. Bu a ğ , Ameri ka'd a G reyston Mandala,
Prison Dharma N etwork ve U paya Zen Center; Mexico'da Mexico
City Vi l lage; i ta lya'da La Rete d ' l n d ra; ve J a ponya'da Shanti Rel i ef
Co m m ittee gibi org a n izasyo n l a rı ka psıyo r.

221
Budizm 1 0 1

Jaon J i ko Halifax
Ros h i J i ko H a l ifax, Zen Barış G et i re n l e r Top l u l u ğ u 'n u n kurucu ların­
dan olan ve New Mexico, Sa nta Fe'deki U paya Zen Center'ı n ku­
rucusu Thich N hat H a n h'ı n b i r ö ğ rencisid i r. Bir yaza r ve a ktivisttir
ve ö l ü m s ü recindeki i n s a n l ar l a ya ptı ğ ı ça l ışma büyü k sayg ı kaza n­
m ı ştır. U paya progra m l a rı, Ö l e n l e Bir Arada B u l u n m a Projesi, Pa rt­
nerler P rog ra mı, H a p i s h a n ed e Da h a i yiye Gitme Projesi ve Kai lash
Eğiti m Fon u'n u içeriyor.

Ölüm Döşeğindeki Kişiyle Yapılan Çalışma

Frank Ostaseki, Metta Institute ve Zen Hospice (Zen Darülacezesi)
projesinin kurucusudur. Ölüm döşeğindeki hastayla yapılan çalış­
maya ilişkin şunları söylüyor: "Ölen bir hastanın gözleri, baktığım
en berrak aynadır. Kendimi bana, başka hiçbir şeyin gösteremeye­
ceği bir biçimde gösterir. Bana en derin bağımlılığımı, hoşnutsuzlu­
ğumu ve bir başka şeyi daha -ölmeyen bir sevgiyi- gösterir."

Ö l e n l e B i r Arada B u l u n ma P rojesi hastabakıcı l a r ı n ö l ü m dö­

şeğ i ndeki i nsa n larla ça l ı şm a s ı n a , hem ölenle hem de yaşaya n l a
i l işkileri n i değişti rmeleri n e ya rd ı m c ı ol mayı hedefleyen bir prog­
ra m d ı r. P rogra m ı n oda k n o ktası hasta ba kım ıyla g ö revl i kişilerin
eğiti m i d i r. Bu profesyon e l kişiler öğrendikleri ça l ı ş mayı kendi ku­
ru m l a r ı n a a kta rır ve ora d a ki h a sta bakım ıyla u ğ ra ş a n diğer kişilere
bu uyg u l a ma l a rı öğ rete b i l i rler. Pa rtners Prog ra m ise ö l ü m döşe­
ğ i ndeki k i ş i l eri i htiyaç d u yd u kl a rı bakıcı larla b u l u şt u r u r, d ü şkünler
evi ça l ı ş a n l a rı ve heki m l er in tedavi l erine katkı s a ğ l a r. Hapi shane­
de Da h a i yiye Gitme P rojesi i se, h a pishanedeki stresi aza ltmayı
hedefl e r ve Mexico h a p i s h a n e l e r i n d e ka l a n l a ra fa rkında l ı k eğiti mi
sunar. Ka i l a s h Eğitim Fon u ise N e p a l 'deki en yoks u l çocu kların ba­
zı larına eğitim fı rsatları sağ l a m a k a macındad ı r.

222
 Aktivist Budistler

C EZAEViNDE BUDA
A m e r i ka Birleşik Devletleri h a p ishaneleri d ü nyadaki d iğer ü l ke ­
lerle o ra n l a nüfu s u n u n en çoğ u n u hapiste tuta n ü l ke. Bud izm b u
ü l ked e hapishane siste m i n e g i rmeye cesa ret gösterd i . S h u g e n
Sensei, 1 984 yı l ı nda John Da ido Loori i l e başlaya n U l usal Bud i st
Cezaevi Sa nghası'n ı n ( N B PS) m ü d ü rü. A m a ç l a rı ise tutu k l u l a ra
medita syon öğretmek.

Cezaevi, Calvi n Malo ne'n u n i lg i çekici anı yazı s ı Razor-Wire

Dh arma 'da beti m l e n d i ğ i üzere uya n ı ş i ç i n b i r fı rsat sağlaya b i l i r.
M a l o n e bu a n ı kita b ı nda b i r elmayı, h a p i s h a n e ta b i d ot yemeğ i­
n i n kenarına i l i ştiril ivermiş b i r el mayı yem e n i n o l a ğ a n deneyi m i n i
şöyle a n latı r: "Nefes a l a ra k elmay1 koklad ı m, n efesi m l e evreni d ı şa rı
verd i m . Orada olan ve o l m u ş o l a n her şey bu e l ma n ı n içindeyd i .
. . . O n u orada, k ı rı l m ı ş bir ca m ı n tüm o sarsıcı keski n l i ğ iyle görebi­
l iyord u m . Soru ve ceva p e l m a n ı n içindeyd i . Ta rif ed i lemez b i r se­
vi n ç yaşıyorken, ayn ı za m a n d a müthiş bir fa rkı n da l ı k a n ı ndayd ı m .
Hayat ı m d a daha önce yaşad ı ğ ı m b i r şey d e ğ i l d i b u . Bu a n nere­
d eyse bütü nüyle yaşa n m a ktayd ı :'

B uda'n ı n öğ reti leri böyle köklü bir özg ü rl ü k for m u su nar: Haya­
tı n ızı n en mutlu a n ı bir hapis cezasında yaşa n a b i l i r, gerçek mutl u ­
l u k b i r e l ma n ı n ya l ı n güze l l i ğ i n den doğa b i l i r, ya şaya n b i r şey tü m
evre n d eki her şeyle bağ l a ntıdad ı r.

B u d a'yı cezaevi ne g et i re n bu öncü ça l ı ş m a H i n d i stan Yen i

Del h i 'd e b u l u n a n Ti h a r H a p i s h a nesi'nde S . N . G oe n ka ta rafı n d a n
yürütü l d ü . B u rası o n u n ça l ı ş m a l a rı n d a n ö n ce d ü nya n ı n en teh­
l i ke l i h a pishanesiydi; i ş ke n ce ve c i nayet s ı ra d a n l a ş m ıştı. Kira n
Bed i a d ı ndaki vizyoner b i r g a rd iya n, tutu k l u l a ra vipassana m e ­
d itasyo n u öğret m e k i steye n Geen ka'n ı n b u i steğ i n e ya n ıt verd i .
Vi passana H a p i s h a n e Orat k l ı ğ ı , VPT) Ti h a r'd a ki h ü k ü m l ü lere, b i r
seferde b i n kişi l i k b i r g r u p l a , vi passa na ku rsu veriyor v e i sra i l 'd e,
Yen i Zelanda'da, Moğ o l i sta n'da, Tayva n'd a , Tayla n d 'da, i n g i lte-

223
Budizm 7 0 7

re'd e v e Amerika B i r l e ş i k Devletleri'ndeki ceza evl erinde öğ reti­

me d eva m ediyor.

SAGLIK H iZMETLERiNDE FARKINDALlK

Batıda'ki e n m ü h i m B u d i st etk i lerden birisi, ken d i n i Budist olara k
adla n d ı rm ıyor a n c a k b u etki, sağ l ı k a l a n ı nda fa rkı n d a l ı k form u nda
ka rş ı m ıza çı kıyor. Birleşik Devlet l e r'de ve Batı d ü nyası n ı n geri ka­
lan yerleri nde kro n i k a ğ r ı l a rı o l a n ya da güçten d ü ş m ü ş d u rumda­
ki hasta l a r Buda'n ı n yüzyı l l a rca ö n ce ya ptığı ayn ı m ed itasyon ları
ya pma kta l a r.
Bu d ü nya ça p ı n d a k i a k ı m ı n m erkezi, Massa c h u setts, Worces­
ter'da t h e Center for M i ndfu l ness in Med i c i n e, Healthcare, and
Society'd e b u l u n uyor ve merkez 1 979 yı l ı nd a J o n Ka bat Zi n n
ta rafı n d a n kuru l m u ş. O g ü n d e n bu ya na b i n l e rce i nsan fo rmel
Budizm bağ l a m ı d ı ş ı n d a ki B u d a'yla ta n ı ştı r ı l ıyor. Bi rleşi k Devlet­
ler'deki a n a t ı p merkezl e ri n i n n eredeyse h e ps i n i n bir Fa rkında­
lık Tem e l l i Stres Azaltı m ı ( M i n d fu l n ess-Based Stress Red uction,
MBSR) prog ra m ı bu l u n uyor ve d ü nya ça p ı n d a b u işi yapa n yüzler­
ce profesyonel va r. H a rva rd ve D u ke Med ica l School g i b i prestij l i
ü n iversite hastaneleri n d e d e b u p rog ra m l a r va r v e kon usunda
uzman k i ş i l e r bu kuru m l a rd a ça l ı şıyor. Bu bel ki d e, her ne kada r
sekü ler b i r formda olsa d a B u d i z m ' i n d ü nyad a k i pröm iyeri ve e n
yayg ı n u yg u lamasıd ı r.

Bu p rati k, tüm kesi m l erde n ve tüm d i n i ere m e n s u p i nsan lara

ya rd ı m ediyor. M BSR hasta ları B u d izm'le eğiti l medi kleri içi n kendi
inançları n ı taşıyabil iyor, ken d i i ba d etleri n i ya pa b i l iyorlar. M BSR'yi
böyle özel ya pan şey, B u da' n ı n öğ retisini efektif, pratik ve sekiz
ha fta l ı k bir prog ramla ça b u k ö ğ re n i l ebi l i r bir formatta s u n ması.
Otuz yıldan fazla süren a raştı r m a l a r da bu pratiğ i n stresi aza ltmak­
ta, hasta l ı kla başa çıkmakta ve h a sta ların sağ l ı ğ ı n d a iyi gel işmeler
görü l mesine ya rd ı mcı o l m a kta etki l i olduğ u n u o n ayl ıyor.

224
G Ü N LÜ K HAYATTA B U DiZM
Farkındalıkil B i r Hayat

M ed itasyon ve B uda'n ı n tü m bilgeliği med itasyo n m i nderi n d e

ka l ı rsa, esas kıymeti ortaya çı kmaya bi l i r. Med ita syon esasen sizi
fa rkı n d a l ı ki l bir hayata hazı rlar.

FARKIN DALlK
Buda, Farkmdaltğm Temelleri Üzerine Büyük Söylev a d l ı eserde, uy­
g u l a ması nı öğ ren cilerine şöyle s u n uyor:

Keşi ş ler! Bu yol, va rl ı kl a r ı n a r ı n m a l a rı n ı n, kederin ve üzüntü­

n ü n üstesinden gel meleri n i n, acı n ı n ve h üzn ü n kaybol ması­
n ı n, doğru yol a u la şm a n ı n, N i rva na'n ı n fa rkı n d a l ı ğ ı n ı n b i r yo­
l u d u r; bir başka ifadeyle, fa rkı ndalığ ı n d ö rt tem e l i vard ı r. Peki,
b u d ö rt öğe ned i r? Şöyle keşişler; bir keşi ş, tasa rı m i ayan bede­
n i n e, coşkulu, a paçık şeki lde uya n ı k ve fa rkı n d a l ı k i l bir beden
o l a ra k, d ü nya a rzu ve e n d işeleri n i b i r ken a ra b ı ra ka rak riayet
eder; tasa rı m i aya n h isiere hisler olarak ... tasarı m i aya n zihne zi­
h i n o l a ra k ... tasarı m i aya n z i h i n -objeleri n e, coşku l u, a paçık uya­
n ı k ve farkı nda l ı ki ı zihi n-objeleri olarak, ve d ü nya n ı n a rzu l a rı n ı
v e e n d işeleri n i b i r ya na b ı ra ka ra k riayet eder.

Med itasyon g ü n l ü k hayat ı n ızda fa rkı n d a l ı k l ı o l m a n ıza ya rd ı m

eder, n e deneyi m ie rseniz d e n eyi m ieyi n v e n e ya pa rsa n ı z ya pın fa r­
k ı n d a l ı ğ a sa h i p olabi l i rsin iz. Geleceğ i n ve g e ç m i ş i n h i kayelerinde
kaybol ma k kolayd ı r ve bazen bu h i kayeler kayg ıya ve pişma n l ığa
d ö n ü ş ü r. Ken d i n izi ş i mdiyle i l g i l i yoru m l a r yapa rken ya da muh­
tem e l d i r ki ya kını rken b u l a bi l i rsiniz ve fa kat b u n u ona sahiden de
d i kkati n izi vermeden ya pars ı n ız. Uya n ı k o l m a k fa rkı nda olmaktır;
bu a n yaşa n ı rken, a n ı n gerçe k l i ğ i n e ya rg ı l a m ad a n ya da h i kayeler
yazmadan d i kkatin izi vermekti r. Fa rkı nda o l m a k, otomatik p i lotta
o l m a a l ı ş ka n l ı ğ ı n ı k ı rmak ve yü kselen her b i r içtepiyi izlemektir.

225
Budizm 101

Fa rkı n d a o l m a k, yem e k yerken, boşaltı m siste m i ça l ış ı rken, araba

s ü rerken, çal ı ş ı rken, severken ve g ü n boyu nca yaptığ ı n ız her şeyi
ya parke n h a reketleri n i z i n b i l i n c i n d e olmaktır.
Fa rkı nda olara k d i k kati n i z i yaşa d ı ğ ı n ız d eneyi me veri rsi n iz.
Wi l l i a m J a m es'i n yüzy ı l d a n fazla s ü re önce söyled i ğ i g i bi, " i nsa n ı n
fi k i rsel h ayatı çoğ u n l u kla, d e n eyi m i n i orij i n a l i n d e yaşa d ı ğ ı algısa l
düze n i n yeri ne, kavra msal b i r d üzen koym a s ı n d a n i ba ret ol uyor:'
Fa rkı n d a o l m a k, a l g ı s a l o l a n ı , zi h n i n öykücü çeh relerinden, ya n i
kavra msal olandan çekere k ken d i h a l i ne a l m a kt ı r. Fa rkı nda olmak
için, d i kkatin izi, d uyd u ğ u n uz, tatt ı ğ ı n ız, kokl a d ığ ı n ız ve en önem­
lisi bed e n i nizde h i ssettiğ i n iz d uyurn lara verme n iz gerekir. Zi h n i ­
n i z i n , n a s ı l da öyküler, i mgel er v e a n ı lar, v e d u yg u l a r (ve b u n l a r ı n
tüm kom bi nasyo n l a rı) fo rm u nd a düşü nceler ü rett i ğ i n i fa rk ed i p
uya n ı k o l m a l ı s ı n ız. M i n derde ya p ı l a n meditasyon uyg u l a ması n ı n
ve ş i m d iye kada r açı k l a n a n t ü m tekni kleri n m eyvesi, bu bilinçli
fa rkı n d a l ı ğ a günlük h ayatı m ızda olanak sağ l a m a ktır.

"Kırmızı ışığı gördüğümüzde ... ona teşekkür edebiliriz çünkü o, yaşadı­

ğımız ana dönmenrize yardım eden bir bodhisattvadır. ... Onu, hedefi­
mize ulaşmamızı engelleyen bir düşman gibi düşünmüş olabiliriz. Fakat
şimdi biliyoruz ki lormızı ışık bizim arkadaşımızdır ... hayatla, neşeyle ve
huzurla buluşacağımız, yaşanan ana bizi çağıran bir arkadaş."

-Thich Nhat Hanh

Fa rkı n d a l ı k prati ğ i n i ya ptı ğ ı n ız her şeye taş ı m a l ı s ı n ız. Vietnam l ı

Zen ü sta d ı Thich N hat H a n h m ü kemmel kita b ı The Miracle ofMind­
fulness'da farkında l ı k egzersizleri s u n uyor. i şte g ü n l ü k hayatın ızda
ku l l a n a b i l eceğ i n iz bir kaç ö r n e k:

•
N etesin izi a d ı m l a rı n ıza g ö re aya rlayı n .
•
N etesin izi sayın.
•
B i r g ü n ü farkı n d a l ı ğ a ayı r ı n .

226
 Günlük Hayatta Budizm

•
Tebessü m ed i n .
•
Kon uşman ız esna s ı n d a netesi n izi izleyi n .

H ayat ı n ızın h e r a n ı nda farkındalıki ı ol maya ça l ı ş ı n . Yemek yer­

ken, yemek yiyi n . Yü rü rken, yü rüyü n. Aşk ya pa rken, aşk yap ı n . Ye­
m e k pişi ri rken, yemek pişiri n . Orada, a n d a o l u n, her b i r a n ı o a n d a
yaşayı n . Bu a n t e k sa h i p old u ğ u n uz şey. Bu a n .
Med itasyon sanatı dü nyayı uyandırman ı n bir yoludur. Sıkıntıları­
n ızı ve acınızı görmenin yeni yolları n ı öğrenebilir, hayatı n ıza gerçek
bilgeliği getirebilirsiniz. Amerika l ı vipassana hocası Jack Kornfield'i n
A Path with Heart da söylediği gibi, dikkat, b i r köpek yavrusunu eğit­
'

mek gi bidir. Köpeciğe otu rmasını ve öyle kal m a s ı n ı söylersi n iz fakat o

birden kalkar ve koşar. Sonra yen iden otu r ve d u r dersiniz. Yine koşar
gider. Bazen de koşar gider ve odan ı n köşesin e ka kasın ı yapıverir.
Z i h n i n izle i l g i l i d u ru m da böyled i r. Zi h n i n ize d i n g i n leşmes i n i
söyle rs i n iz ve o köşelere kaç ı p orta l ı ğ ı b i r b i r i n e kata r, bu yüzden
s ü re k l i tekra rdan baş l a m a k zoru nda ka l ı rs ı n ız. Fa rkı n d a l ı k o l d u ­
ğ u n d a, yaşad ı ğ ı n ız a n a sa kince döner, berbat ettiğ i n iz yerleri to­
parlars ı n ız. Köpeciğe kızı p bağı rmazd ı n ız, bu yüzden ken d i n ize d e
kızmayı n . Bütü n zi h i n ler d a l ı p gidebi l i r, ava re g ezebi l i r.
la h mete değen her şey ça ba gerektiri r, m ed itasyon pratiği d e
za h m ete değen bir uğraşı d ı r. Uyg u lama bazen a k ı p giderken, bazı
bazı da bir boğuşma haline gelir. i şte böyle za m a n l a rda bir toplu­
luğun ya da bir öğretmenin ya rd ı m ı olur, ç ü n kü size destek sağ la­
yab i l i r ve sizi rota n ızda tutabil i rler. Uygulamaya bir müddet deva m
ettiğ i n izde, emeğ i n izin meyveleri n i tatmaya başlar ve kendi n izle
i l g i l i yazd ı ğ ı n ız öykü leri n ötesinde bir şeyle ri n işa retleri n i a l ı rs ı n ız.
Ben l i ğ i n izi, koru nmaya i htiyacı olan ve s ü rekli ken d i değerine ikna
ed i l m eye mu htaç "bir şey" d eğ i l a n bean yaşa n a n bir p roses olara k
deneyi m led iğinizde, Buda' n ı n ba hsettiği beni n-ol mayış ı h a l i n i bile
yaşaya b i l i rsiniz. Uyg u lamadan keyi f a l ı n ve s ü rd ü rü n !

D E R i N DÜŞÜNEREK EGiTiM
Fa rkı n d a l ı k ya l n ızca yetişki n l e r için fayd a l ı d eğ i l d i r. Neden erken
yaşta ki çocu klarda başla m a s ı n ki? Fa rkı nd a l ı ğ ı o ku l l a ra neden ge-

227
Budizm 1 0 1

t i rm eye l i m ? Sağ l ı k a l a n ı n d a ki fa rkı nda l ı ğ ı n a rta n popüla ritesi, eği­

tim siste m i n e de süzü l ü yo r. New York City'de The l n ner Resilience
Prog ra m ' ı n kurucusu Li nda La ntieri ' n i n b u l g u su, "Fa rkı n da l ı k pra­
tiğiyle meşg u l olan çocu k l a rd a g e rg i n l iğ i n ve h aylazl ı ğ ı n azaldığı,
olayl a r ı n ü stesi nden gelme beceri leri n i n yü kse l d i ğ i ve ayrıca kon­
sa ntrasyo n l a rı n ı n a rta ra k, s ı n ıfı n toplu bu l u n u l a n bir yer olduğu
a l g ı l a rı n ı n çoğ a l d ı ğ ı " yön ü n d e. Derin d ü ş ü nerek ya p ı l a n eğiti m
kon u s u n d a önde gelen d iğer i ki i s i m ise, Boyz 2 Buddhas a d l ı kita­
b ı n yaza rı David Forbes ve Mindful Teaching and Teaching Mindful­
ness: A Guide for Anyone Who Teaches Anything (Duyarlı Ö ğ retme
ve Duyarl ı l ığ ı Ö ğ retme: Ki m N eyi Ö ğ retiyorsa O n u n i çi n Bir Reh­
ber) kita b ı n ı n yaza rı Debora h S c hoeberl a i n .

BAHÇE iŞLERi
Ba hçe i ş l eri de bir med itasyon ed i m i olabi l i r. Cherly Wilfong The
Meditative Gardener i s i m l i kita b ı n d a bu kon uyu işler. Gelecek ve
geçm i ş l e i l g i l i tasa l a rı b ı ra k m a k e l leriniz toprağa değerken ve yü­
zün üze g ü neş ı ş ı n l a rı v u ru rken d a h a olana k l ı g ö rü n ü r.
Ba hçeyle uğraştığ ı nızda çevre n izle güçlü bir şeki lde bağlantı ku­
rarsı n ız. H ayatı n ızı n döng üsüyle içlidışlı olurs u n uz. Mevsimlerdeki
değişi kliği ve her bir m evs i m i n d i ğeriyle nasıl harma nlandığını fa rk
eders i n iz. i l kbahar ka rla rı n a rası n d a n görünen goncalada başlar ve
ağaçların ya pra kları yazı n son g ü n lerinde başlar d ü şmeye. Böcek­
lerin ken d i hayat döngü leri ve g ü ndemleri va rd ı r ve siz solucanları
ve karı ncaları izlerken h ayatın daha geniş örü ntü leri n i görebi l i rsiniz.
Kökleri n ve toprağ ın, varl ı kların ve yağmurun bağlantı l ı l ı ğ ı n ı sezin­
leyeb i l i rs i n iz. Kendi yetişti rd i ğ i n iz ürün leri yiye b i l i r ve toprakla daha
önce hiç b i l mediğiniz biçimde bağlantı l ı hissedebilirsiniz. Bahçe iş­
leri med itatif bir ed i rn d i r ve h ayatın bir olumlamasıdır.
Bir bahçede oturup nefes meditasyonu yapmayı deneyin. Kendi
öykü lerinizi bırakıp, etrafın ızdaki yaşamı fark ettikçe uyanıklık anları­
nın doğması olasıdır. Kuşların sesi nde, yağmur damlalarının yapraklara
hafifçe d üşüşünde kendinizi kaybedin. Suyun hareketini ve meltemin
hafifçe esişini hissedin. Kapalı kapıların dışında zaman geçiren herkes,
yeryüzünde yaşayan her şeyin birbiriyle bağlantılı olduğunu anlar.

228
 Günlük Hayatta Budizm

SPOR VE EGZERSiZDE FARKINDAllK

Bütü n sporcular b i r Buda'ya ya raş ı r med itati f bir hali deneyi m ­
l e m i ş lerd i r. K i m i za m a n s p o r a ktiviteleri s i z i d o ğ a l b i r fa rkında l ı k
h a l i n e çeker. Spor, onla meşg u l o l u rken d i kkat kesi l d i ğ i n izde b i r
med itasyon formu o l u r. Fa rkı n d a l i ğ ı v e fa rkı n d a l ı k med itasyo n u ­
n u a n lamak s p o r tecrü bes i n e daha ya k ı n o l m a n ıza ya rd ı m ede­
b i l i r. B u fenomen s por-sa mad h i d iye a d l a n d ı rı l a b i l i r (samad hi'n i n
m ed itatif konsantrasyon a n l a m ı na gelen S a n skritçe b i r teri m
o l d u ğ u n u hatırlaya l ı m). Bu ta rz oda k l ı ve d i kkat i n tam veri l d i ğ i
kon s a ntrasyon, ka r l ı b i r d a ğ d a n h ızla kaym ı ş k i şiye, u z u n mesa­
fe koşusu nda gücü tüke n m e k üzere olsa d a azi m l e d eva m etm i ş
kişiye ta n ı d ı k gel i r; kayağıyla b i r d izi d i k ya maçtan uçarak geçen
ya d a sörfüyle b i r p dalgası n ı aşan kişi ta rafı n d a n h i ssed i l i r. Kon u ­
ş u p d u ra n zi h i n d i n g i n leşir v e ta mamen a nda yaşa n a n o ed i rn e
d a l a r. Geçm işin d ü ş ü nceleri y a da geleceğ i n kayg ı ları veya p l a n l a rı
içi n d e kaybolm uş d eğ i l s i n iz. Aktiviteyle ya d a başka b i r şeyle i l g i l i
öykü l e r a n l atm ıyors u n uz. S iz, a n s ı n ız. A n ı n ta m l ı ğ ı nda, sars ı l maz,
ca n l ı b i r varoluş b u l u n u r. Bu da fa rkı nda l ı k h a l i d i r. Aktivite old u kça
s ı ra d a n olsa da fa rkı nda l ı k h eyeca n verici o l a b i l i r.

Sörf Yaparak Aydınlanmak

Bir sörf tahtasına binin ve aydınlanını Jaimal Yogis, derin ve doku­
naklı anı kitabı Saltwater Buddha: A Surfer's Quest to Find Zen on the
Sea (Tuzlu Su Buda'sı: Bir Sörfçünün Denizde Zen Arayışı) adlı ki­
tap s örfü spiritüel bir yol olarak öneriyor. Suzuki Roshi'den yaptığı
alıntı ise şöyle: "Dalgalar, suyun pratiğidir. Su olmadan dalgaları,
dalgalar olmadan suyu konuşmak bir hezeyandır."

Koş u gibi, bisiklet binme gibi ya da yüzme g i bi kütleçeki msiz

sporl a r ise vücud u n bütü nsel farkındaliğı için bir fı rsat su narlar. Küt­
leçeki m tesirindeki bir kendi n i veriş yerine, yaşa n a n a n a tam olara k
d a l ı n ması bütün vücudu olaya katar. Ö rneğ i n koşuyu d üşünün; bü-

229
Budizm 1 0 1

t ü n bed e n i n izle a n bea n bağiantıda olduğ u n uz b i r deneyi m yaşan ı r,

bu deneyi m acı ve ra hatsızl ı k o l u ştu rsa bile, bağlantı bütü ncüldür.
Buradaki m ücadele, deneyi m l e, d uyum seviyesinde bağiantıda kal­
maktır. Yan i onu, "acı" olara k eti ketlemektense, bütü ncül ve isabetli
bir d uyu m lar örüntüsü olara k d eneyim lemektir. Fa kat zi h n i n sizi,
duyu m u ve algıyı deneyi m i e rn e a n ı ndan çıkarıp, deneyi m i ölçüp
biçti rmeye ve yarg ı l a maya taş ı m a eğ il imi va rd ı r. N ihayetinde de
deneyi m hakkında öykü ler yazmaya başlarsın ız: "Da ha fazla daya­
nam ıyoru m:' Anın fa rkı nda old u ğ u n uzda zi h i n ve beden a rası ndaki
ya pay ayrı mlar kaybol u r ve yeri n i va rlığın fa rkı n d a l ı ğ ı na b ı rakır.
Fa rkı n d a l ı k ve spor-sa mad h i 'si ayn ı za manda verd i ğ i n iz emek­
le ve bed e n i n izin l i m itleriyle n a s ı l meşg u l old u ğ u n uzu da etki le­
yebi l i r. Bir tepeye doğ ru koşuyo rsa n ız ve zi h n i n izde hala gelecekle
i l g i l i bir ta k ı m kon u ş m a l a r d ö n ü p d u ruyorsa, koşuya ve bu koşu
ça bası n d a n kaynaklı acı ve ra h atsızl ı kla başa ç ı kmaya pes etme­
ye daha eğ i l i m l i o l u rs u n uz. G e l ecekle i l g i l i b u h i kaye, d i kkati n izi
vermed i ğ i niz zi h i nsel g eveze l i kl erden i baret o l a bi l i r ya da a ktivi­
ten i n ken d isine de odakla n a b i l i r. Ö rneğ i n tepeye ba kıp, "AI I a h ı m,
ne uzu n yol; ç ı kana kad a r d a l a ğ ı m şişer;' d iye d ü ş ü n e bi l i rsiniz. Bu
şa hsi-ko n uşma, yaşa n a n anda cisman iyet kaza n a n deneyim i l e
ka l m a kta n fa rkl ı d ı r. Gerçek ş u ki, bu koşu a n d a yaşa nan bir tec­
rübe o l d u ğ u nda, a n l a r ı n a rd ı ş ı kl ığ ı d ı r; bu a n l a r, d i kkat şimd iden
sonraki a n l a ra değ i l d e ş i m d iye veril diğin de o l a b i l eceğ i g i bi yo­
ğ u n o l d u ğ u nda, geleceğ i n baskısı hafifler gider.
Anda ka l a ra k ve d u yu m l a rı, o n l a r üzere d ü ş ü n mek yeri ne h is­
sedere k, ken d i n izden d a h a fazla şey ed i nebi l i rs i n iz. Bu, acı da ola­
bilecek bir deneyi m i ba l ı ğ ı n içi n i temizler gibi ç ı ka rmakla ayn ı şey
değ i l d i r. Egzersiz ya parke n bed e n i n izi d i n l e m e n iz gereki r, böyle­
ce d uyu m la rdan ve a l g ı l a rd a n herhangi bir yaşa msal bilgiyi çekip
alasın ız. Di kkatin izi veri n ki, içi n d e n geçi l i p g i d i lebi lecek olan la,
sayg ı d u y u l ması gere ke n d uyu m l a rı n fa rkı n ı a n laya b i l i n .
S p o r d a hayat g i b i sevi n ç l i o l a b i l i r. Ve bu sevi ncin bir böl ü m ü
a ktivite n i n eğlenceli o l m a s ı n a i laveten, spora verd i ğ i n iz d i kkatin
ka l itesi n d e n de kaynakla n ı r.

230
SPi RiTÜ EL MATERYALilM
Tuzaktan Sakınmak

Böylesi b i r tüketi m kü ltü rü nde spiritüel l i ğ i n izi d e tü ketme riski n i z

va r. B u d izm bu t ü keti m h a l i n e karşı bağ ı ş ı k m ı d ı r? B u d ist ra h i be,
yaza r ve öğ retmen Th u bten Chodron şu uya rıyı ya pıyor: "Spi ritü­
e l l i k yol u na koyu l d u ğ u n uzda, yü ksek a m a ç l a r u ğ r u n a d ü nya n ı n
yozl a ş m ı ş l ı ğ ı n ı geride b ı ra ktığ ı m ızı düşü n e b i l i riz. Ancak eski d ü ­
ş ü n m e biçim leri miz kaybol maz; spi ritüe l p ratiğe ya klaştı ğ ı m ız
yol u yard a m ı ça rpıtarak peş i m izden gelirler:'
C högya m Tru n g pa R i n poche klasik ça l ı ş m a s ı Cutting Through
Spiritual Materialism'de şöyle yazıyor: "Bu raya s p i ritüel l i ğ i öğren­
m eye g e l d i k. Bu a raştırma n ı n özg ü n nite l i ğ i n e g üven iyoru m a n ­
ca k o n u n doğas ı n ı da sorg u l a m a l ıyız. Pro b l e m ş u k i , e g o h e r şeyi
ken d i m enfaatine çevi rebi l i r, spi ritüelliği b i l e. Ego deva m l ı olara k,
s p i ritüe l l i ğ i n öğretileri n i ken d i faydası için e l e geçirip uygula ma­
ya yelte n i r. Bizler beceri kli oyu ncular o l u ru z ve öğ reti lerin gerçek
a n l a m ı karşısında sağ ı r d i lsizi oyna rken, öğ reti lerin yol u n u ta k i p
ediyormuşuz gibi ya pmakta b i r tür konfo r b u l u ruz. Gerçek spiritü­
e l l i ğ i n fa rkı na va n l ma k iste n iyo rsa, spi ritüe l yol u n ve kişi n i n ed i m ­
l e ri n i n böyle rasyo n a l izasyo n u s o n b u l ma l ı d ı r:'

B u d izm de bu ta rz kon u l a rdan muaf d eğ i l . B u d i st d ü nya gö­

rü ş ü n e sad ı k ayl ı k derg i Lion's Roar (da h a ö ncesin de Shambhala
Sun i d i ) dergisindeki herha n g i b i r sayfaya b a k m a n ı z yeterli. Derg i
g üzel ve cezbed ici öğ reti lerle ve d harma a ra ç g e reç reklamla rıy­
l a d o l u ; meditasyon m i nderleri, zi l ler, yont u l a r, d a h a n e a ra rsan ız.
Eğer d i kkatli olmazsa n ız, bağ l a n ma maya bağ l a n ı p ka l m a n ız işten
b i l e d e ğ i l . Ken d i n izi k i m l i ksiz o l m a k ki m l i ğ iy l e özdeşleşi rken bula­
b i l i rs i n iz. Spi ritüel materya l izm içinde kaybol a b i l i rs i n iz. B i r ka rika­
t ü rd e bir anne ve çocuğ u n ya nan bir evd e n ya rd ı m merd iven i n ­
d e n i n e rek çı kma l a rı beti m l e n iyor. A n n e çoc u ğ u , "a n ne n i n yoga

23 1
Budizm 7 0 1

matı n ı u n utma" d iye uya rıyo r. B u d i st keşişlerin G ucci terl i kler g iy­
d i ğ i n i, a l t ı n Rolexler ta kt ı ğ ı görüyoruz. Hiç kimse b i r şeylere sa h i p
o l ma n ı n büyü leyici l i ğ i n d e n etk i l e n mez değ i l d i r; p roblem sizi n b u
şeylere sa h i pliğe bağ ı m l ı o l m aya verdiğiniz tasd i k h i ssiyatı ndad ı r.
Herkesi n özg ü r o l m a k i ç i n s o n s u z bir i htiyatla i lerleme göstermesi
şart.

B ug ü n Batı'da bütü n ö ğ ret i l erin bolca ed i n i lebi l iyor olması

hem bir l ütu f hem d e b i r l a n et g i bidir. Lütu f olan, d harma'ya, i n­
ternet yol u da d a h i l o l m a k üzere eşi benzeri g ö rü l memiş biçi mde
ra hat u l a ş ı l ıyor olması. Böylesi b i r bol l u ğ u n tü keti m i özendiren bir
tut u m o l u şturması ise l a n et. Ken d i n izi biraz ondan biraz bundan
a l d ı ğ ı n ız, gerçek ayd ı n l a n maya değil de, ego n u z u n i htiyaçları na
göre b i r öğretiler pastişi o l u şt u rd u ğ u n uz s p i ritüel bir açık bü fede
bulabi l i rs i n iz. A n l ı k i ft i har l ar bir tuzak ola b i l i r. G ü n ü m üz d ü nya­
sı nda ö ğ reti lere u l a ş m a k i ç i n çok ça l ışma n ız gerekm iyor. H i ma­
laya l a rı n yü ksek bir tepesi n e d o ğ ru yürü mek zoru nda değ i l s i n iz;
bir Zen ta p ı n ağ ı n ı n ka p ı l a r ı n d a bekleme mecbu riyetiniz yok. Siz
harcayacak spi ritüel "dolarları" o l a n bir tüketicisin iz. Kent merkez­
leri nde ü r ü n seçi m i ya p m a k baş döndürücü o l a b i l iyor ve müşteri
de her za m a n hakl ı . B i r d i ğ e r teh l i ke ise, bir öğretmenle ça l ı ş ı rken
ken d i n izde hoşla n m ad ı ğ ı n ız b i r şey görd ü ğ ü n üzde, aşa ğ ı cadde­
ye g i d i p başka bir öğretmen b u l a b i l iyor o l m a n ız. i deal ize etmek
ise b i r diğer teh l i ke. Balayı d ö n e m i mest edici, taş k ı n olabilir, va­
atler s u n a b i l i r. Fa kat t ı p k ı iyi b i r evl i l iğe benzer şekilde, ruhani bir
erişi m i n iz o l ması içi n h aya l a l e m i nden ç ı kı l d ı ğ ı nd a ve gerçekler
görü n d ü ğ ü nde de bir yere ayrı l m a ma n ız gerekiyo r. U n utmayı n ki
Buda d a d a h i l olmak üzere, bütü n öğretmen ler i nsa n d ı r.

S p i ritüel materya lizm üzeri n e d ü ş ü n ü rken d i ğ e r bir husus da

elveriş l i l i kt i r. Tü ketim kü ltü rü, h ayat ı n daha elveri ş l i ya da bir şey­
lerin d a h a fazlasına (daha h ız l ı , d a h a klas, d a h a sağ l ı k l ı vs.) yönel i k
yaşa n m a s ı i ç i n tasa rl a n ı r. S ı k ı n t ı l ı o l d u ğ u n uıda meditasyon uyg u­
laması n a olan i htiyacı n ız ı n a rtt ı ğ ı n ı belki fark ed iyors u n uz, peki bu

232
 Spiritüe/ Materyalizm

bağ i a ntıyı bir kriz yaşa m a d a n da sürd ü re m ez m i s i n iz? Med itasyon

zorl u d u r. Za man a l ı r ve uzu n periyotlar içeren uyg u l a malar ya pa r­
s a n ı z fizi ksel ra hatsızl ı k l a r yaşata b i l i r, zi h n e n d e h i ç yüzleşrnek is­
temed iğin iz şeylerle ka rş ı laşt ı ra b i l i r. Ça b u k d üzel m e d iye bir şey
yokt u r ve kestirme yol l a r a ra m a kon u s u n d a d i kkat l i a l m a l ı s ı n ız.

Siz iyiden iyiye çaba gösterd i kçe, son kertede spi ritüel materya­
lizm i n üzeri ne d ü ş ü n ü lecek bir başka yön ü ortaya çıkar; "spi ritüel
O l i m piyat" ya da "oyu ncağı en spiritüel olan kaza n ı r" ya klaşı m ı . Belki
de kimliğinizi, otu rma pratiğinizin nasıl olağ a n ü stü olduğ uyla, bu­
l u n d u ğ u nuz i nziva merkezleri n i n sayısıyla, kaç kere yem i n ed i p, kaç
öğ retiye eriştiği n izle tan ı m l ıyorsunuz. B u n u n komşun uza BMW' n izi
gösterip hava atmakta n n e farkı kaldı? Mal m ü l k ya rışına girmekle
ayn ı şey değil mi? Henry David Thoreau yen i başlad ı ğ ı m ız bir a k­
tivite n i n -"üst başıyla" özdeşleşmemek ve a ktiviteyle meşg u l olma
biçi m i nde- farkl ı olmaya ça l ışmak kon u s u n d a uyarılarda b u l u n uyor
ve "g iysileri giyen yen i kimselere değil, yen i giysi ler gerektiren a kti­
viteye d i kkat" d iyord u.

233
DERi N LER
Sessiz Meditasyon l nzivası

Theravad a med itasyo n u n u öğ re n menin geleneksel yol u on gün­

l ü k sessiz b i r meditasyon i nziva s ı d ı r. Bu i nziva m erkezlerinden
birine g i derseniz hem s h a m at h ayı hem d e vi passa nayı tecrü be
eders i n iz. i l k üç g ü n s h a m at haya, nefese odaklan m aya ayrı l ı r. Ö ğ­
retmeni n geleneğ i n e g ö re b u odak noktası çok kısıtl ı (örneğ i n sa­
dece b u m u nuzun ucuyla) o l a b i l i r ya da odak daha geniş olabi l i r
v e nefes a l ı p verme sü reci n i bütü n yön leriyle i n celeyeb i l i r.
Fa kat kom utl a r h e r şeki l d e a ç ı k ve d o ğ r u d a n o l a ca kt ı r: D i k­
kat i n iz i n n efesi n izde n u za k l a ştı ğ ı n ı fark ettiğ i n iz a n da, d i kkati
geri çağ ı r ı n . Her med ita syo n yaptı ğ ı n ızda b u n a hazı r a l m a l ı s ı n ız.
Di kkati n izi n efesin ize topl ayaca ks ı n ız fa kat bi rkaç d a k i ka içinde
odağ ı n ız yi n e başka bir yerd e - g e l ecekte ya d a geçmişte veya
a n l a i l g i l i h e r h a n g i b i r yo ru m l a meşg u l - o l a cak. Zi h n i n iz d i l e
g e l e n d ü ş ü ncelerle meşg u l o l a c a k y a da i maj l a rda kaybolacak,
ya h u t d u yg u l a r i ç i n d e d a l g a l a n a c a k ya da görü ntü l e r ve seslerle
i l g i l e n ecek, veya diğer bede n s e l h i s i e re sa bitl e n ecek. Bu o l d u kça
norma l d i r.
Zi h n i n izin m ü ke m m e l davra n d ığ ı n ı ve asla ava re gezi n med i­
ğini d ü ş ü n üyorsa nız, düş k ı r ı k l ı ğ ı n a uğraya b i l i rs i n iz. U ğ ramayı n .
Z i h i n gez i p dolaşacakt ı r. B u gezi ntiyi kontrol e t m e yöntemi, süre­
ci tekra r l a m a ktır: Di kkati n iz i n n efesin izden uza klaştı ğ ı n ı n fa rkı na
va rın ve onu geri a l ı n (zi h i nsel odaklanma kuvvetlerin izi eleşti r­
meden).
i nziva atmosferi n d eyken d i kkati n izi nefese odaklad ı ğ ı n ız bu
özel za m a n l a r üç gün sü recek. S a b a h erkenden ka l ka r ve gün bo­
yunca med itasyon sü reçleri n d e n geçersiniz. Geleneğe ve öğ ret­
mene bağ l ı olara k yürüyüş med itasyon ları otu rma med itasyonla-

234
 Derinler

rıyla yer değiştire b i l i r. M a l a l a r yemek i ç i n veri l i r ve bu yemekler

d e, p rati ğ i n farkı n d a l ı ki ı yemek yeme ba b ı n d a b i r d eva m ı o l u r l a r.

Ayrıca yerleri s ü p ü rrnek ya da b u l a ş ı k l a r ı yı ka m a k gibi yog i iş­

leri yapma fı rsatı n ız da o l a bi l i r. B u rad a k i çağrı, yaptı ğ ı n ız işi fa r­
k ı n d a l ı kla ya p m a kt ı r. Ti p i k b i r i nziva g ü n ü, on saati d e geçebilen
fo r m a l ite meditasyon uyg u l a masıyla ve g ü n ü n geri ka l a n ı nda d a
m u ntazam ol maya n med itasyon uyg u l a m a l a rıyla m e ş g u l o l a ra k
geçer.

S . N . Goen ka ta rafı n d a n öğretilen B u r m a geleneğinde sadece

otu r m a med itasyo n u va rd ı r. Malalarda yü rüyüşe ç ı ka b i l i rs i n iz fa­
kat b u n l a r yavaş yavaş yü r ü n e n med ita syon p ratikleri değ i l d irler.
Goen ka kat ı l ı m c ı l a rd a n on g ü n boyu nca başka h e r türlü aktiviteyi
b ı ra km a l a rı n ı ister ki fa rk ı n d a l ı k deneyi m i ne yoğ u n laşabi l s i n l e r.
G oe n ka sizi (kendisi hayatta ol masa b i l e videoya a l ı n m ı ş d harma
kon u ş m a l a rı yol uyla) cesa retlendi recek, "g ayretl e, coşkuyla, sa b ı r­
la, sebatla ve böylece mutlaka başaraca ğ ı n ız şeki l d e" ça l ı ş m aya
teşv i k eder.
Ü ç g ü n süre n n efes p rati kleri yol uyla sağ l a m b i r konsa ntras­
yon temeli att ı kta n son ra, i nziva n ı n geri ka l a n ı bedende doğ a n
d uyu m ları (Burma geleneği ndel ya da bed e n d e o l u ş a n herh a n g i
b i r fe n o meni, öze l l i kle d e bedensel hisleri (Th a i geleneği) keşfet­
m eye ayrı laca kt ı r.

O n g ü n l ü k i nziva çet i n b i r g i rişimd i r. H ayatı n ız ı n en zor ve de­

ğer li deneyi mlerinden b i ri olması m ü m kü n d ü r. Onca saat boyu n ­
ca fizi ksel ra hatsızl ı k d uymadan v e hatta a c ı çekmeden otu rma k
zord u r. Nasıl o l u rsa o l s u n bu inziva, kend i n i-ta n ı ma yol u nda zorl u
b i r d en emed i r. Fa rkı nda l ı k med itasyon u n u h e r yaptı ğ ı n ızda ken d i
d e n eyi m i n izle b i r ya kı n l ı k geliştirirsiniz v e b u n u i n ziva sü reci n d e
böyle yoğ u n b i r şeki lde ya p m a k, g ü n l ü k h ayatı n t ü m o dağ ı n ı k i i ğ ı
i ç i n d e u laşma n ı n zor old u ğ u n a d i r b i r fı rsat s u n a r: Ken d i n i ta n ı m a
fı rsatı. Bu yüzden de i nziva orta m ı n d a "Asi l Sessizl i k" denilen b i r

235
Budizm 1 0 1

d u r u m yaşa n ı r. B u da d e me kt i r ki gereksiz h i ç b i r konuşma ol ma­

yaca k (örneğ i n sad ece l ü zu m l uysa bir perso n e l l e kon uşabi l i rsin iz.
Bazı i nziva l a rda öğ retmen lerle soru-ceva p s ü reçleri ve görüşme­
leri d e o l u r) .

Amaç, tipik kon u ş m a l a rd a n uzaklaşmakt ı r, b u da diğerleriyle

göz temasla rıyla ve d i ğ e r sözel o l maya n yol l a rla i letişimi ka psar.
i nziva atmosferi, Buda'n ı n söylediği gi bi, " ke n d i n iz b i r ada olu n':
i nziva s ı rası nda tüm yaz ı m çizim, okuma işlem leri askıya a l ı n ı r ve
el bette televizyon ve telefo n yoktu r; bug ü n ü d ü ş ü n ü rsek de di­
züstü b i l g i sayarlar, cep tel efo n l a rı, i Pod lar ya d a ta bietler ol maya­
cakt ı r. Asil Sessizl i ğ i n b i l g e l i ğ i, t ü m kaçış rota l a rı n ı kapa masında
ve oda ğ ı n ızı kati şeki l d e uyg u la m a n ızda tutması ndad ı r. Bir s ü re
son ra i mgeleme d a h i biter ve kend i n izi yaşa n a n anda i kamet
ederken ve belki daha ö n ce h i ç o l madığı b i r biçimde içinde bu l u n­
d u ğ u n uz d ü nyayı d e n eyi m l erken b u l u rs u n uz. B i r i nzivadayken,
bir B u d i st keşiş o l m a k için ed i l m esi gereken yem i n leri de etmeden
keşiş h ayatı tad ında yaşaya b i l i rs i n iz. Da ha önce söyled i ğ i miz g i bi
klasik b i r i nziva n ı n s ü resi o n g ü n d ü r. Anca k i nzivada ka l ı ş süreleri
değ i şe b i l i r, gece kon a kla m a l ı ya d a kona klamasız biçimde aya r­
l a n m ı ş o l a b i l i r. Ö rneğ i n Massa c h usetts Ca m b ri dge'teki Cambrid­
ge l nsight Med itation Center'da i nzivalar kon a k l a m a l ı değ i l d i r ve
s ü releri b i r ya da iki g ü n o l u p, saat beş-dokuz a rasında ya p ı l ı r. Ki m i
i nziva l a r ü ç da s ü reb i l i r v e g e l e n e ğ i n b i r i n e göre üç y ı l - ü ç ay-üç
gün uzu n l uğ u nda i nziva l a r vard ı r! Ta kvi m i n izi ona göre aya rlayı n!

Kon stantrasyon içgörü n ü n tem e l i n i oluşt u r u r. Ve a h l a kl ı l ı k her

şeye tem e l o l u r. Med itasyon, d e n eyi m i n izle içsel i l işki ku rmanızın
ya n ı s ı ra, d u kkha i l e ka ra kterize olan içsel peyzaj ı n ızı özg ü rl ü kle
ka ra kterize olan içsel peyzaja çevi recek a raçları sağ l a r. Fa rkı nda l ı k
tüm B u d i st gelenekleri n bütü n l eyici bileşe n i d i r v e esasında Sid­
darta Gota m a' n ı n Buda o l m a k için ku l l a n d ı ğ ı yönte m d i r.

236
iŞYERiNDE FARKI N DALlK
Bütünüyle Meşgul Olmak

Siz d e insanların çoğ u g i b iyseniz ha ftada e n azı n d a n kırk saati iş­

yeri n d e geçiriyorsun uz. Ayrıca işe g i d i p g e l i rken h a rcad ı ğ ı n ı z za­
m a n da va r. i şe ayı rd ı ğ ı n ız za man uykud a geçmeyen zama n ı n ı z ı n
aşa ğ ı yukarı ya rısı. Bu za m a n ı nası l geçi rmek isterd i n iz? Hayat ı n ızı
h a ft a sonları n ı ve "gerçekten yaşa mak" için izi n g ü n lerin izi bekle­
yerek yaşıyorsa n ı z o za m a n za m a n ı n ızı n çoğ u n u ya şaya ra k değ i l,
bekleyerek geçi riyors u n uz. Buda'n ı n mesaj ı , yaptı ğ ı n ız her şeyle,
ki bu çoğ u za m a n i ş i n iz demek oluyor, b ü t ü n üyle meşg u l olaca k
b i r y o l s u n uyor. i ş yeri nde farkı n d a l ı k i l o l m a k, uya n ı k ka l ı nabi lecek
e n zorlu yerlerden biri. Old u kça despot yön eticiler ve düşü ncesiz
i ş a rkadaşları va r, Sekizl i Asil Yol u n faal iyetiyle i l g i l i d e ortada b i r
şey yok. i ş yeri nde farkı n d a l ı k i l ol mazsa n ız, ça l ı şm a n ız stresli ola­
ca kt ı r.
Stres bug ü n işyerl eri n d e en fazla ka rşı l a ş ı l a n en n ü fuz ed ici ve
en s i n s i problem l e rden bi ri. Ta h m i n lere g ö re bu stres Ameri ka n
şi rketlerine yı l l ı k 300 m i lya r dolara ya da h e r b i r ça l ışan için 7500
d o l a ra mal oluyo r, ç ü n kü işe gelmeme, aza l a n ü retke n l i k nedeniy­
le kaybolan saatler ol uyor, el bette ça l ı şa n la r ı n tazm i nat bedell eri
d e söz konusu.
i ş yaşa m ı n ıza b i r kaçı n ı l mazl ı k ve zoru n l u l u k o l a ra k ya klaşı rsa­
n ız, o n u n "ru h" öğeleri n i i h m a l edebi l i rs i n iz. Ş a i r, şi rket danışma n ı
ve Zen uyg u layıcısı David Whyte, işyeri n d e ru h u n uzla bağ iantıda
o l ma n ı n bir l ü ks değil, b i r soru m l u l u k o l d u ğ u fi kri nde. i ş hayatı
üzeri n e yazd ı ğ ı üç kita b ı n d a (The Heart A roused: Poetry and the
Preservation of the Soul in Corporate America; Crossing the Unk­
nown Sea: Work as Pilgrimage of ldentity, ve The Three Marriages:
Reimaging Self, Work, and Relationship) işi, m u kaddes b i r görü n ü r-

237
Budizm 1 0 1

l ü k m a h a l l i olara k ta n ı m l ıyor. i şyeri ka m u ben l i ğ i n i n, top l u l uğa

hizmet eden ben l i ğ i n i fadesid i r. Çekirdek değerler olan yeterl iğin,
etki n l i ğ i n ve beceri n i n ya n s ı m a s ı d ı r. Eğer iş d e n eyi m i n izle bağlan­
t ı n ı z kop u ksa, hoşn utsuzsa n ı z ya da şi kayetçiysen iz, ben l iğ i n izi n
b i r pa rçası öd ü n ler veriyor o l a b i l i r.
i şyeri pek çok koşu l l u tepki n i n kaynağ ı d ı r. H ı rs, nefret ve ves­
vese s ı k gelen ziya retçilerd e n d i r. Cömert l i ğ i n , iyi l i ğ i n ve bi lgel i ğ i n
sıkl ı ğ ı b i raz daha az o l a b i l i r. B u g ü n ü n ça l ı ş m a orta m ı ayn ı za man­
da müthiş bir bel i rsizl i k m e ka n ı d ı r ve işteki her bir a n geçici l i ğ i n
b i r ya n s ı ması olabi l i r. Fa rkı n d a l ı k, bu bel i rsizl i ğ e karşı zırhlan ma­
n ızı sağ l a r.

"İnsanların, anlam yaratmak için, etraflarında bir aidiyet ekoloji­

si yaratmak için, hayatlarının merkezi sorularını, vakitlerinin ço­
ğunda yaptıkları şeye katmak zorunlulukları bir bakıma her zaman
vardır."

-David Whyte

i ş, h ayatı n ızı kaç ı n ı l maz şeki lde i h l a l ed iyor olabi l i r. Bazıları

içinse ça l ışmakta m üt h i ş b i r sevi nç bu l u n u r. New York Tim es 'ta ya­
yı n l a n a n doktorlar i ç i n farkı n d a l ı kla i l g i l i bir makalede, bir cerra h
şöyle d iyor: "Aci l serviste geçen za man bir iş d eğ i l d i r; b i r temsi l d i r:'
i şte i ş baş ı ndaki Buda b u d u r!

238
 DiZiN

A
Aç Hayaletler Alemi 96, 99
Ahlakl ı l ı k (si la) 2S
Arzu 4S, 48, s ı , S2, S3, 78, 82,
96, 99, 1 1 1 , 1 97, 209, 22S
Ayd ınlanma 29, 3 8, 4 1 , 47, 82,
99, 1 6 1 , 1 86
B 21 o, 2 1 1 , 2 1 2
Dört Büyük Yemin 1 04
Dört Öl çülemezler 84, 8S, 1 80,
219
Dukkha 1 3, 1 7, 39, 44, 4S, 46,
48, so, S3, 60, 6 1 , 68, 99, ı 02
Dünyevi l l , 60, ı 03, 1 90, 1 93,

Beş Kümelenme 48 F
Beş Öğreti 7 1
Farkında l ık 7, 8, ı s, 1 7, 28, SS,
Bilgelik ve içgörü (prajna) S S
S 7, S 8, S9, 67, 68, 69, 70, 78,
Bil inç 1 4, S 1 , 93, 1 64
1 00, 1 69, 1 73, 1 79, 1 8S, 1 87,
Bod hisattvalar 97, ı s ı
1 90, 202, 203, 207, 2 1 1 , 2 1 7,
Boş l u k 1 1 7, 1 2 1 , 1 4 1 , 1 49, 1 62,
2 1 8, 2 1 9, 222, 223, 224, 226,
1 64, 209
2 2 9, 2 3 S
Bud ist Eğitim 20S
Bud ist Kozmos 9S H
Hac l l , 1 86, 1 87, 1 88, 1 89
C-Ç
Haiku 202
Cehennem Alemi 96, 99 Hayvan Alemi 96, 98

D Hezeyan S3, 90

Dal ai Lama 8, 1 O, 38, 4 1 , 4S, 6S, ı-i

1 3 1 , 1 33, 1 36, 1 44, 1 4S, 1 46, i mgeleme 1 80, 2 1 6
1 88, 220 i nsan Alemi 96, 1 00
Dharma 1 S, 1 6, 1 7, 20, 2 1 , 22, i nzivalar 24
23, 26, 28, ss, 97, 98, ı 07, iyilik (Metta) Meditasyonu 1 80
1 08, 1 09, 1 1 2, 1 1 3, 1 1 4, l l S,
1 1 8, 1 23, 1 24, 1 3 2, 1 33, 1 62, K
1 7S, 1 83, 1 90, 1 93, 206, 207, Karma 1 4, 37, S4, 6S, 87, 88, 89,
2 08, 2 1 2, 23 1 , 232, 23S 90, 9 1 , 9S, 96, 98, ı 00, ı 03,
Dört Asil Gerçek ı s, 1 7, 2 1 , 42, 1 4 1 , 1 48, 2 1 0
43, 44, 46, S9, 63, 84, 1 06, Keş iş (vihara) Hayatı 1 27
2 1 0, 2 1 1 Koanlar 1 S9

239
Budizm 7 0 1

M T
Ma hayana 65, 88, 1 04, 1 05, Ta nrı A l e m i 96
l l l , 1 1 2, 1 1 4, 1 1 5, 1 1 6, 1 1 7, Ta ntra l a r ve tantrik uyg u l a m a l a r
1 1 8, 1 1 9, 1 20, 1 2 1 ' 1 2 2, 1 23, 1 29, 1 4 1 , 1 42
1 28, 1 29, 1 3 1 ' 1 3 2, 1 34, 1 38, Tekra rl ı şarkı lar 1 64, 1 80, 1 83
1 42, 1 54, 1 93 Tha n g ka l a r 1 95, 201
Mandala 2 2 1 Theravada 65, 1 04, 1 05, 1 1 1 ,
Ma ntralar 1 3 5, 1 82 1 1 2, 1 1 4, 1 1 5, 1 1 6, 1 1 8, 1 1 9,
M a ra 1 9, 40, 67, 78, 83 1 20, 1 2 1 , 1 22, 1 23, 1 27, 1 28,
N 1 29, 1 32, 1 38, 1 54, 1 78, 234

N efes med itasyo n u (sa m a d h i ) Ti bet'i n Ö l ü ler Kita bı 92, 1 83

55, 57, 69, 70, 1 59, 2 2 8 , 229, Tibet S p i ritü e l l i ğ i/ Oku l ları 1 38
230 Tu l ku 1 44, 1 45
N i c h i ren 1 52, 1 82 U-Ü
N i rva na 60, 1 1 7, 209
üç Ateş 2 1 2
0- Ö Üç Cevher 23
Ölçü l ü l ü k (uppekha) 84, 85, V
1 00, 2 1 9
Vaj raya na 1 1 8, 1 26, 1 29, 1 34,
p 1 3 5, 1 3 7, 1 38, 1 4 1 , 1 42, 1 49,
Pa l i Deriemi 2 1 , 24, 3 0, 1 07, 1 83, 1 84
l l O, 1 1 5, 1 1 6, 1 1 9 vihara 24
Pa ra n i rva na 1 89, 1 99 Vi passa na 67, 1 00, 1 1 9, 1 22,
Pu re La nd Uyg u l a m a l a rı 1 48, 1 78, 1 79, 1 80, 223, 227
1 53
y
R Yeniden doğum 1 4, 87, 9 1 , 92,
R i n poche 98, 1 44, 1 45, 1 82, 93, 94, 1 05, 1 84
209, 23 1
z
Ri nza i 1 5 2, 1 5 7, 1 58, 1 5 9, 1 63
Zazen 1 58, 1 60, 1 62, 1 63, 1 65
S-Ş Zen 22, 80, 1 1 8, 1 20, 1 22, 1 3 1 ,
Sa m a d h i 55, 5 7, 69, 70, 1 59, 1 3 2, 1 48, 1 5 2, 1 54, 1 56, 1 5 7,
229, 230 1 58, 1 59, 1 60, 1 6 1 ' 1 62, 1 64,
Sekizl i As i l Yol 7, 44, 56, 5 7, 69 1 65, 1 66, 1 68, 1 7 1 , 1 74, 1 94,
Sha matha 1 78 20 1 ' 203, 208, 220, 22 1 , 222,
Stu palar 1 09, 1 26, 1 95, 1 96 226, 229, 232, 237
Şefkat (karuna) 85

240
H E R K E S İ Ç İ N BUDİZM

B U D i ZM' i N KÖ K E N L E R i N i VE
ÖG R ETi L E R i N i K E Ş F E D i N

B u d izm, son e l l i yı l d ı r, barı şçı l i l ke l e ri ve farkı n d a l ığa

odaklan masıyla b i lgi n l e r ve d ü ş ü n ü rl e r kadar s ı radan i n san l a rı n
da i l g i s i n i çekiyo r. B u d i zm ' i n b i n l erce yı l l ı k tari h i ve ç o k sayıd aki
kutsal m etn i hakkı n d a ayrı ntı l ı b i lgi l e r a l ab i l eceğ i n i z kita p l a r
var; fakat biz sizi bu zah m etten ku rtarm ak i sted i k: Budizm
1 O 1 i l e Buda' n ı n h ayatı n ı , D ö rt As i l G e rçeği ve nirvono,
karma, samsara g i b i kavra m l arı öğren e b i l i r, ye n i d e n doğu ş u n
gize m l e ri n i keşfed e b i l i rs i n iz. Bu kitapta, h ız l an d ı rı l m ı ş b i r
B u d izm ku rsu sizi b e kl i yo r. . .

internet satış
saykitap.com

2. BAS K I

e sayya y i n c i ı ik.com

f facebook.com/sayyayin ı ari
t twitter.com/sayyayinıari
@ i nstag ra m.co m/sayyayi nci l i k