mixeil gabeskiria, Teimuraz kalatozi, nikoloz CxaiZe

fizika
IX klasi
damatebiTi masala fizika-maTematikuri profilis
skolebisaTvis

2018 weli
 1. or moZrav nivTier wertils Soris manZilis cvlilebis
siCqare

moZrav nivTier wertilsa da uZrav wertils Soris manZilis

cvlilebis myisi siCqare uZravi wertilidan nivTieri wertilisken
mimarTul RerZze nivTieri wertilis siCqaris gegmilis tolia (nax. 1.1).
L
 vx
t

davamtkicoT es. Zalian mcire t drois SualedSi sxeuli (nivTieri

wertili) gaivlis Zalian mcire v t manZils siCqaris mimarTulebiT da
misi daSoreba uZravi wertilidan gaxdeba L   L . situacia gamosaxulia
nax. 1.2-ze.

naxatidan vxedavT, rom L   Lcos   L  v t cos . radgan sxeulis mier

gavlili manZili Zalian mcirea, amitom  kuTxec Zalian mcirea da
L
cos   1 . amis gaTvaliswinebiT miiReba  v cos  v x . swored amis
t
damtkiceba gvsurda.
Tu es siCqare dadebiTi niSnisaa, maSin nivTieri wertili
Sordeba uZrav wertils, xolo Tu uaryofiTi niSnisaa, maSin
uaxlovdeba.
axla ganvixiloT ori moZravi nivTieri wertili. garkveul momentSi
 
maTi siCqareebi iyos v1 da v 2 . gvainteresebs maT Soris manZilis
cvlilebis siCqare am momentSi. gadavideT aTvlis sistemaSi, romelSic
pirveli sxeuli uZravia. am aTvlis sistemaSi meore sxeulis siCqarea
  
v  v 2  v1 . amocana daviyvaneT wina SemTxvevaze, saidanac vaskvniT, rom
or moZrav nivTier wertils Soris manZilis cvlilebis myisi siCqare
tolia pirvelidan meorisken mimarTul RerZze meore sxeulis siCqaris
gegmils gamoklebuli pirveli sxeulis siCqaris gegmili (nax. 1.3):P

1
 L
 v 2 x  v1 x
t
sadac L sxeulebs Soris manZilia.

L
Tu sxeulebs Soris manZili ar icvleba, maSin  0 da, maSasadame,
t
v 2 x  v1 x .

amoxseniT amocanebi:

1.1.  sigrZis Rero devs iatakze kedlis marTobulad da erTi boloTi

exeba mas. am bolos v siCqariT vamoZravebT kedlis gaswvriv
vertikalurad zeviT (nax. 1.4). ipoveT: a) meore bolos siCqare im
momentSi, rodesac Rero  kuTxes adgens iatakTan; b) rogoraa droze
damokidebuli am bolos siCqare.
1.2. oTxi xoWo yovel momentSi v siCqariT mixoxavs Tavisi mezoblisken.
sawyis momentSi isini imyofebian a gverdiani kvadratis wveroebSi
(nax. 1.5). ra drois Semdeg aRmoCndebian xoWoebi erT wertilSi? ra
manZils gaivlis TiToeuli xoWo Sexvedramde? a gacilebiT metia
xoWoebis zomebTan SedarebiT.
1.3. sami xoWo yovel momentSi v siCqariT mixoxavs Tavisi mezoblisken
saaTis isris moZraobis mimarTulebiT. sawyis momentSi isini imyofebian
a gverdiani wesieri samkuTxedis wveroebSi. ra drois Semdeg
aRmoCndebian xoWoebi erT wertilSi? ra manZils gaivlis TiToeuli
xoWo Sexvedramde? a gacilebiT metia xoWoebis zomebTan SedarebiT.

2
1.4. melia garbis v siCqariT wrfivad da Tanabrad. mas 2v siCqariT
misdevs mwevari, romelic yovelTvis meliasken garbis. sawyis momentSi
maTi siCqareebis veqtorebs Soris marTi kuTxea. nax. 1.6-ze naCvenebia
mwevris moZraobis traeqtoria meliasTan dakavSirebul aTvlis
sistemaSi. traeqtoriaze moZraobis sruli t dro davyoT Zalian mcire
t = t / n drois Sualedebad (aq n Zalian didi naturaluri ricxvia, rac
meti, miT ukeTesi). traeqtoriac Sesabamisad daiyofa n cal Zalian mcire
sigrZis (TiTqmis wertilovan) ubnad. naxatze naCvenebia i-uri ubani,
romelze moZraobisas meliis da mwevaris siCqareebs Soris kuTxea i.
ipoveT: a) siCqare, romliTac mwevari uaxlovdeba melias i-ur ubanze
moZraobisas; b) jami , sadac aris mcire t droSi x
koordinatis cvlileba; g) xi ; d) traeqtoriis mxebsa da Y RerZs Soris
sawyisi kuTxe.
1.5. melia garbis v siCqariT wrfivad da Tanabrad. mas 2v siCqariT
misdevs mwevari, romelic yovelTvis meliasken garbis. sawyis momentSi
maT Soris manZilia d, xolo siCqareebis veqtorebs Soris marTi kuTxea.
ra droSi daeweva mwevari melias?
1.6. gemi micuravs zRvaSi v siCqariT wrfivad da Tanabrad. mas iseTive
v siCqariT misdevs meore gemi, romelic yovelTvis pirveli gemisken
micuravs. sawyis momentSi maT Soris manZilia d, xolo siCqareebis
veqtorebs Soris marTi kuTxea. ra manZili iqneba gemebs Soris didi
drois Semdeg?
1.7. gzatkecilze mdebare A punqtidan (nax. 1.7) saWiroa avtomanqaniT
umcires droSi movxvdeT B punqtSi, romelic mindorSi mdebareobs da
gzatkecilidan d manZiliTaa daSorebuli. cnobilia, rom avtomanqanis
siCqare mindorSi  –jer naklebia, vidre gzatkecilze. C wertilidan ra
manZilze unda gadavuxvioT gzatkecilidan? AC   .

O

X
A L C

d
nax. 1.7
2V
 B
V


Y Nnax. 1.6

3
 2. wrewirze araTanabari moZraoba

wrewirze araTanabari moZraobis aRsawerad gamoiyeneba myisi wiriTi


da kuTxuri siCqareebi. myisi wiriTi siCqaris modulia   , sadac  
t
aris t mcire droSi gavlili rkalis sigrZe. myisi kuTxuri siCqarea

 , sadac  aris t mcire droSi sxeulisadmi gavlebuli
t
radiusis mobrunebis kuTxe. dro imdenad mcirea, rom am droSi moZraobas
ver vasxvavebT Tanabari moZraobisagan. myis wiriT da kuTxur siCqareebs
Soris igive kavSiria, rogoric iyo Tanabari moZraobis dros:    r ,
sadac r wrewiris radiusia.
wrewirze araTanabari moZraobis SemTxvevaSi myisi aCqarebis veqtori
SegviZlia warmovadginoT ori veqtoris jamis saxiT, romelTagan erTi
mimarTulia centrisaken, xolo meore mxebis gaswvriv. aqedan pirveli
centriskenuli aCqarebaa, romelic dakavSirebulia siCqaris
mimarTulebis SecvlasTan. misi modulis gamosaTvleli formulebi
igivea, rac iyo Tanabari moZraobis dros. meore mxebi anu tangencialuri
aCqarebaa, romelic dakavSirebulia siCqaris modulis SecvlasTan. misi

gegmili siCqaris mimarTulebaze ganisazRvreba formuliT a  , sadac
t
 aris wiriTi siCqaris modulis cvlileba t mcire droSi. iyeneben

agreTve kuTxur aCqarebas:   , sadac  aris kuTxuri siCqaris
t
cvlileba t mcire droSi. kuTxuri aCqarebis erTeulia 1 rad/wm2. mxebi
  r  
aCqareba martivad ukavSirdeba kuTxur aCqarebas: a   r  r .
t t t
formulebis SedarebiT vaskvniT, rom wrfivi moZraobisa da wrewirze
moZraobis maxasiaTeblebs Soris aris Semdegi analogia:

wrfivi moZraoba wrewirze moZraoba

koordinatis cvlileba mobrunebis kuTxe
siCqare kuTxuri siCqare
aCqareba kuTxuri aCqareba

am analogiis gamoyenebiT advilad davwerT mudmivi kuTxuri aCqarebiT

wrewirze moZraobis formulebs.

amoxseniT amocanebi:

2.1. nivTieri wertili mudmivi kuTxuri aCqarebiT iwyebs wrewirze

moZraobas da pirvel 2 wuTSi 3600 bruns asrulebs. gansazRvreT
kuTxuri aCqareba.
2.2. wrewirze moZravi nivTieri wertili mudmivi kuTxuri aCqarebiT
muxruWdeba. sawyis momentSi misi kuTxuri siCqarea 2 rad/wm.
gaCerebamde man 10 bruni Seasrula. gansazRvreT kuTxuri aCqareba.

4
2.3. Tavdapirvelad uZravma nivTierma wertilma mudmivi kuTxuri
aCqarebiT daiwyo moZraoba 1 m radiusis wrewirze. moZraobis dawyebidan
10 wamis Semdeg misi siCqare 100 m/wm gaxda. gansazRvreT am sxeulis
siCqare, centriskenuli aCqareba, tangencialuri aCqareba da sruli
aCqareba moZraobis dawyebidan 15 wamis Semdeg.
2.4. Tavdapirvelad uZravma nivTierma wertilma mudmivi kuTxuri
aCqarebiT daiwyo moZraoba wrewirze. gansazRvreT sxeulis siCqaresa da
aCqarebas Soris kuTxe erTi brunis bolos.

rTuli amocanebis amoxsnis nimuSebi:

amocana 2.5
Rero, romlis erTi bolo saxsrulad aris damagrebuli
horizontalur zedapirze, ebjineba cilindrs (nax. 2.1). Reros kuTxuri
siCqarea  . cilindri ar srialebs horizontalur zedapirze.
gansazRvreT cilindris kuTxuri siCqaris damokidebuleba Rerosa da
zedapirs Soris  kuTxeze.

amoxsna:
am amocanis amoxsnisaTvis unda gvesmodes, rom Tu ori sxeuli
moZraobisas erTmaneTs exeba, maSin Semxebi wertilebis siCqareebis
gegmilebi saerTo mxebi zedapiris marTobul RerZze erTmaneTis tolia.
amasTan, Tu sxeulebi ar srialebs erTmaneTze, maSin erTmaneTis tolia
Semxebi wertilebis siCqareebis gegmilebi saerTo mxeb RerZzec.
radganac cilindri ar srialebs uZrav horizontalur zedapirze,
amitom am zedapirTan cilindris Semxebi wertilebi uZravia. am faqtisa
da siCqareTa gardaqmnis wesis gamoyenebiT vaskvniT, rom cilindris
RerZis siCqare horizontaluri zedapiris mimarT da cilindris
gverdiTi zedapiris wertilebis brunvis siCqare RerZis mimarT
modulebiT erTmaneTis tolia:    R , sadac  cilindris brunvis
kuTxuri siCqarea, xolo R _ cilindris radiusi. radganac Rero exeba
cilindrs, amitom maTi Semxebi wertilebis siCqareebs toli gegmilebi
aqvs Reros marTobul RerZze. RerosaTvis es gegmilia  L , sadac L
saxsridan cilindrTan Reros Sexebis wertilamde manZilia (nax. 2.2).
RerosTan cilindris Semxebi wertilis siCqarea RerZis siCqarisa da
RerZis garSemo cilindris brunvis siCqaris veqtoruli jami. es
siCqareebi, rogorc ukve aRvniSneT, moduliT erTmaneTis tolia. misi
gegmili Reros marTobul RerZze aris (nax. 2.2)

5
 
 sin
2 2 sin  cos   2  L sin 2 
 sin   R sin   L tg sin    L
2  2 2 2
cos
2


R
L

 2

nax. 2.2

 
amrigad,  L  2  L sin , saidanac  
2
.
2 2 
2 sin
2

amocana 2.6
L sigrZis ori Rero saxsruladaa SeerTebuli A
wertilSi (nax. 2.3). erTi Reros Tavisufali bolo
saxsrulad daamagres O wertilSi, xolo meore
Reros Tavisufali bolo Tanabrad da wrfivad iwyebs

moZraobas  0 siCqariT. sawyis momentSi siCqaris
veqtori Reroebs Soris 2 kuTxis biseqtrisis
paraleluria. gansazRvreT Reroebis SemaerTebeli A
saxsris aCqarebis moduli da mimarTuleba sawyis
momentSi.

amoxsna:
Reroebis SemaerTebeli A saxsari moZraobs
wrewirze, romlis centria marcxena Reros
saxsrulad damagrebuli O bolo da radiusia L .

A saxsris siCqare iyos u . cxadia, is mimarTulia
marcxena Reros marTobulad (nax. 2.4). marjvena
Reros sigrZis ucvlelobis gamo misi boloebis
siCqareebs unda hqondes toli gegmilebi am Reros
gaswvriv RerZze: u sin 2   0 cos  , saidanac
0
u . A saxsris centriskenuli aCqareba anu
2 sin 
misi aCqarebis gegmili marcxena Reros gaswvriv
RerZze iqneba

6
 u2  02
aOA   .
L 4 L sin 2 

axla ganvixiloT situacia aTvlis sistemaSi, romelic moZraobs  0
siCqariT dedamiwis mimarT. am aTvlis sistemaSi uZravia marjvena Reros
Tavisufali B bolo, O wertili moZraobs qveviT mimarTuli  0
siCqariT, xolo A wertili moZraobs wrewirze, romlis centria B
wertili da radiusia L . am aTvlis sistemaSi A wertilis siCqare iyos

u 1 (nax. 2.5). marcxena Reros sigrZis ucvlelobis gamo misi boloebis
siCqareebs unda hqondes toli gegmilebi am Reros gaswvriv RerZze:
0
u1 sin 2   0 cos  , saidanac u1  . A saxsris centriskenuli aCqareba
2 sin 
anu misi aCqarebis gegmili marjvena Reros gaswvriv mimarTul RerZze
u2  02
iqneba a AB  1  . radgan axali aTvlis sistema dedamiwis mimarT
L 4 L sin 2 
moZraobs gadataniTad wrfivad da Tanabrad, amitom dedamiwasTan
dakavSirebul aTvlis sistemaSi aCqareba da misi gegmili raime RerZze
igivea, rac axal aTvlis sistemaSi.
amrigad, Cven vipoveT aCqarebis gegmilebi Reroebis gaswvriv
RerZebze. isini erTmaneTis tolia. maSasadame, aCqareba mimarTulia
Reroebs Soris kuTxis biseqtrisis gaswvriv da misi moduli, nax. 2.6-is
mixedviT, aris
a AB  02
a  .
cos  4 L cos  sin 2 

7
3. wertilis radius-veqtori. sxeulTa sistemis masaTa centri.
nivTier wertilTa sistemis masaTa centris radius-veqtori

wertilis mdebareoba wrfeze ganisazRvreba erTi ricxviT (erTi

koordinatiT), sibrtyeze _ ori ricxviT (ori koordinatiT), xolo
sivrceSi _ sami ricxviT (sami koordinatiT). TqvenTvis kargadaa cnobili
marTkuTxa koordinatTa sistema anu dekartes koordinatTa sistema da
Sesabamisi koordinatebi. sivrceSi es koordinatebia x _ abscisa, y _
ordinata da z _ aplikata.
wertilis mdebareoba SegviZlia calsaxad ganvsazRvroT erTi
veqtoriTac, romlis saTavea koordinatTa saTave da boloa mocemuli
 
wertili. am veqtors wertilis radius-veqtori ( r an R ) ewodeba. radius-
veqtoris gegmilebi wertilis koordinatebs emTxveva. advili dasanaxia,
rom nivTieri wertilis gadaadgileba misi radius-veqtoris cvlilebis
   
tolia: S  r  r0   r . nivTieri wertilis myisi siCqare toli iqneba mcire
drois SualedSi radius-veqtoris mcire cvlilebis Sefardebis am drois

r 
SualedTan:   ,xolo myisi aCqareba .
t

ganvixiloT n cali nivTieri wertilis sistema. Fi j i  j  iyos
i 1  i  n  nomer sxeulze j 1  j  n  nomeri sxeulidan moqmedi Zala.

Fi iyos i 1  i  n  nomer sxeulze moqmedi gareSe Zala. CavweroT
niutonis meore kanoni TiToeuli sxeulisaTvis
     
m1 a1  F1  F1 2  F1 3      F 1 n 1  F1 n
     
m2 a 2  F2  F2 1  F2 3      F 2 n 1  F2 n
            
     
mn a n  F n  F n 1  Fn 2      F n n  2   F n n 1
  
sadac m1 , m2 ,   , mn sxeulTa masebia, xolo a 1 , a 2 ,   , a n sistemis Semadgenel
nivTier wertilTa aCqarebebia.
gavutoloT am gantolebebis marjvena da marcxena mxareebis jami
erTmaneTs da gaviTvaliswinoT, rom, niutonis mesame kanonis Tanaxmad,
 
Siga Zalebis jami nulis tolia F i j  F j i  0 i  j  , maSin miviRebT .
     
m1 a 1  m2 a 2      mn a n  F 1  F 2      F n anu
  

m1  m2      mn  m1 a 1  m2 a 2      mn a n  F 1  F 2      F n
  
(1)
m1  m2      mn
-iT aRvniSnoT sistemis Semadgenel nivTier wertilTa
radius-veqtorebi, xolo da –iT, Sesabamisad, maTi
siCqareebi da aCqarebebi. ganvixiloT wertili, romlis radius-veqtori
ganisazRvreba formuliT

8
am wertilis siCqare, cxadia, toli iqneba

xolo aCqareba -

Tu SevadarebT (1) da (3) formulebs, davinaxavT, rom

anu (2) formuliT gansazRvruli wertilis aCqareba iseTia, TiTqos am

wertilSia Tavmoyrili sistemis mTeli masa da amave wertilzea
modebuli yvela gareSe Zala. am wertils sistemis masaTa centri
ewodeba.
erTgvarovani simetriuli sxeulis masaTa centri misi Sua wertilia.
Tu sxeuli Zalian didi zomis ar aris, maSin mis farglebSi
dedamiwis gravitaciuli veli erTgvarovania da am pirobebSi sxeulis
simZimis centri daemTxveva masaTa centrs.
Tu sxeulTa sistemaze moqmedi gareSe Zalebis jami nulis tolia,
maSin sistemis masaTa centri an uZravia, an wrfivad da Tanabrad
moZraobs.
  
 m1  1  m2  2      mn  n
c  formulidan gamomdinareobs , rom
m1  m2      mn
   
m1  1  m2  2    mn  n  m1  m2   mn  c
anu nivTier wertilTa sistemis impulsi sistemis masisa da masaTa
centris siCqaris namravlis tolia.

amocanebis amoxsnis nimuSebi:

amocana 3.1
erT wrfeze aramdebare sami nivTieri wertili P1, P2 da P3, romelTa
masebia Sesabamisad m1, m2 da m3, urTierTqmedebs erTmaneTTan mxolod
gravitaciuli ZalebiT. sxeulTa aRniSnuli sistema brunavs rogorc
myari sxeuli (e.i. P1P2P3 samkuTxedis zomebi ucvlelia) P1P2P3 sibrtyis
marTobulad masaTa centrSi gamavali RerZis garSemo. ra pirobebs
akmayofilebs  kuTxuri siCqare da nivTier wertilebs Soris P1P2=R12,
P2P3=R23 da P1P3=R13 manZilebi?

9
 amoxsna:
davweroT niutonis meore kanoni pirveli sxeulisaTvis masaTa centrTan
dakavSirebul inerciul aTvlis sistemaSi:
  
F 12  F 13  m1 a 1 (1)

G m1 m2 
sadac F 12  R 12 aris pirvel sxeulze meoredan moqmedi
3
R12


G m1 m3 
gravitaciuli Zala, F 13  R13 aris pirvel sxeulze mesamedan
3
R13
 
moqmedi gravitaciuli Zala, xolo a 1   2 R1c pirveli sxeulis aCqarebaa.
 
aq R 12 pirveli wertilis meoresTan SemaerTebeli veqtoria, R 13 pirveli

wertilis mesamesTan SemaerTebeli veqtoria, xolo R1c pirveli
wertilis samive sxeulis masaTa centrTan SemaerTebeli veqtoria. (1)
formulaSi am gamosaxulebebis SetaniT miiReba
G m2  G m3  
R12  R13   2 R1c (2)
3 3
R12 R13
masaTa centris radius-veqtoris ganmsazRvreli formulis Tanaxmad
 


m2 R 12  m3 R 13
R1c  (3)
m1  m2  m3
(3) gamosaxulebis SetaniT (2) formulaSi miiReba
 G 2   G 2 
     
m2 R12     m3 R13   0 (4)
 R3 m  m  m   R3 m  m  m 
 12 1 2 3   13 1 2 3 

radganac nivTieri wertilebi erT wrfeze ar mdebareobs, amitom R 12 da

R 13 veqtorebi ar aris arc erTi da imave mimarTulebis da arc
urTierTsawinaaRmdego mimarTulebis veqtorebi. amis gamo (4) tolobidan
gamomdinareobs, rom
G m1  m2  m3 
R12  R13  3 (5)
 2

advili misaxvedria, rom Tu gamoviyenebT niutonis meore kanons meore an

mesame sxeulisaTvis, miviRebT, rom
G m1  m2  m3 
R12  R13  R23  3 (*)
2

10
 amocana 3.2
urikaze moTavsebulia onkaniani wvrili miliT erTmaneTTan
SeerTebuli ori vertikaluri cilindruli WurWeli. maT RerZebs Soris
manZilia ℓ. TiToeuli WurWlis Siga ganivkveTis farTobia S . erT-erT
WurWelSi asxia  simkvrivis siTxe. sistemis masaa m . Tavdapirvelad
urika uZravia. onkani gaxsnes. gansazRvreT urikis siCqare im momentSi,
rodesac siTxis doneebis gadaadgilebis siCqarea (nax. 3.1).

amoxsna:
amocanis amoxsnisas gamoviyenoT is faqti, rom horizontaluri
mimarTulebiT sistemaze Zala ar moqmedebs, ris gamoc, siTxisa da
urikis amoZravebis Semdeg, sistemis masaTa centri horizontaluri
mimarTulebiT ar amoZravdeba dedamiwasTan dakavSirebul aTvlis
sistemaSi. mivmarToT X RerZi marjvniv. urikis saZebni siCqaris gegmili
am RerZze iyos u . mcire t droSi marcxena WurWlidan  S  t masis
siTxe gadava marjvena WurWelSi. misi masaTa centris koordinati urikis
mimarT Seicvleba ℓ-iT, xolo dedamiwis mimarT (ℓ+ut)-iT. danarCeni siTxe
urikasTan erTad dedamiwis mimarT gadaadgildeba u t -iT. amrigad,
sistemis erTi, m1   S  t masis nawilis masaTa centris koordinatis
cvlilebaa x1= ℓ+ut, xolo meore, m2  m   S  t masis nawilis masaTa
centris koordinatis cvlilebaa  x 2  u t . sistemis masaTa centris x
koordinatis cvlileba nulis tolia,  xc  0 .
m1 x1  m2 x 2 m1  x1  m2  x 2
gvaqvs formula x c  , saidanac  x c  . amaSi
m m
zemoT moyvanili mniSvnelobebis CasmiT miiReba


saidanac

minus niSani gveubneba, rom urika siTxis gadadinebis mimarTulebis

sawinaaRmdegod amoZravda.

11
 amoxseniT amocanebi:

3.3. gluv iatakze dgas WurWeli, romelSic  0 simkvrivis wyali asxia.

wylis moculobaa V0 . WurWlis fskerze imyofeba V moculobisa da 
simkvrivis xoWo (nax. 3.2). garkveul momentSi xoWom fskerze cocva
daiwyo WurWlis mimarT u siCqariT. AaCveneT, rom WurWlis sistemaSi
wylis impulsi aris  0 V u .
3.4. gluv iatakze dgas WurWeli, romelSic  0 simkvrivis wyali asxia.
wylis moculobaa V0 . WurWlis fskerze imyofeba V moculobisa da 
simkvrivis xoWo (nax. 3.2). garkveul momentSi xoWom fskerze cocva
daiwyo WurWlis mimarT u siCqariT. gansazRvreT, ra siCqariT amoZravda
WurWeli iatakis mimarT. WurWlis masaa m . CaTvaleT, rom xoWos
moZraobisas wylis done horizontaluri rCeba.
3.5. uZrav sayrdenze moTavsebulia WurWeli, romelSic asxia 
simkvrivis wyali. wyalSi vertikalurad zeviT a aCqarebiT moZraobs V
moculobis haeris buStula. WurWlis masa wyalTan erTad aris m .
gansazRvreT WurWlis wnevis Zala sayrdenze.
3.6. R manZiliT daSorebuli ori varskvlavi, romelTa masebis jamia M,
brunavs erTmaneTis garSemo. ipoveT brunvis periodi.
3.7. m1 da m2 masis ori nivTieri wertili erTmaneTTan SeerTebulia 
sigrZis daWimuli ZafiT da moZraobs gluv horizontalur sibrtyeze.
garkveul momentSi aRmoCnda, rom pirveli sxeuli uZravia, xolo meoris
siCqare, romlis modulia v, mimarTulia Zafis marTobulad (nax. 3.3).
gansazRvreT Zafis daWimulobis Zala.
3.8. plutonis Tanamgzavr xaronis masa 8-jer naklebia plutonis masaze.
isini wriul orbitaze moZraoben saerTo masaTa centris garSemo ise,
rom "sul erTmaneTs uyureben", anu sistema brunavs rogorc erTiani
myari sxeuli. plutonisa da misi Tanamgzavris centrebs Soris manZilia
R = 19640 km, xaronis radiusia r = 593 km. gansazRvreT xaronis plutonTan
uaxloes da uSores wertilebSi Tavisufali vardnis aCqarebaTa
fardobiTi gansxvaveba.

4. impulsis momenti. impulsis momentis mudmivobis kanoni.

RerZis garSemo mbrunavi myari sxeulis kinetikuri energia

jer ganvmartoT RerZis mimarT Zalis momentis cneba. sxeulze an

nivTier wertilze moqmedi Zalis momenti RerZis mimarT iTvleba nulis
tolad, Tu Zala RerZis paraleluria. Tu Zala RerZis marTobul

12
sibrtyeSi moqmedebs, maSin misi momenti RerZis mimarT Zalis modulisa
da mxaris namravlis tolia, sadac Zalis mxari ewodeba manZils
RerZidan Zalis moqmedebis wrfemde. Tu ori Zala cdilobs sxeulis
mobrunebas urTierTsawinaaRmdego mimarTulebiT, maSin maT momentebs
niSniT ganasxvaveben.
axla ganvmartoT RerZis mimarT impulsis momentis cneba. nivTieri
wertilis impulsis momenti RerZis mimarT iTvleba nulis tolad, Tu
impulsi RerZis paraleluria. Tu impulsi RerZis marTobulia, maSin misi
momenti RerZis mimarT impulsis modulisa da mxaris namravlis tolia,
sadac impulsis mxari ewodeba manZils RerZidan impulsis gaswvriv
wrfemde. nax. 4.1–ze gamosaxulia nivTieri wertilis impulsi da misi d
mxari O RerZis mimarT (RerZi furclis marTobulia). impulsis momenti
aRvniSnoT L asoTi, xolo misi mxari d asoTi, maSin gvaqvs L  m v d .


mv

d
O

nax. 4.1

nivTier wertilTa sistemis impulsis momenti 

RerZis mimarT tolia nivTier wertilTa impulsis F
momentebis jamis. amasTan, Tu ori nivTieri 
wertilidan RerZisadmi gavlebuli marTobebi erTi Fr
mimarTulebiT brunavs, maSin maTi impulsis
momentebi erTi niSnis unda iyos, xolo Tu R
sawinaaRmdegod brunavs, maSin _ sawinaaRmdego O
niSnis.
ganvixiloT uZravi RerZis garSemo wrewirze
moZravi nivTieri wertili. nivTier wertilze
moqmedi Zalebis tolqmedi warmovadginoT radiusis
 
gaswvriv moqmedi Fr da mxebis gaswvriv moqmedi F nax. 4.2
Zalebis jamis saxiT (nax. 4.2).

cxadia, mxebi Zala sxeuls aniWebs a mxeb aCqarebas. niutonis II
m v 
kanonis Tanaxmad, F  m a  . aq t drois Zalian mcire Sualedia.
t
Tu tolobis orive mxares wrewiris R radiusze gavamravlebT, miviRebT
m v R 
F R  . radiusi aris rogorc mxebi Zalis mxari, aseve impulsis
t
mxari, amitom F R  M nivTier wertilze moqmedi Zalebis momentia
uZravi RerZis mimarT (radiusis gaswvrivi Zalis momenti nulis tolia),
xolo m v R  L impulsis momentia imave RerZis mimarT. amrigad, gvaqvs

13
 L
M 
t
miRebuli gantoleba marTebulia nebismier traeqtoriaze moZravi
nivTieri wertilisaTvis, agreTve nivTier wertilTa sistemisaTvis. am
ukanasknel SemTxvevaSi M iqneba sistemaze moqmedi gare Zalebis
momentebis jami uZravi RerZis mimarT, xolo L _ sistemis impulsi imave
RerZis mimarT.
miRebul gantolebas momentebis gantolebas uwodeben. sityvebiT is
ase gamoiTqmis: nivTier wertilTa sistemaze an nivTier wertilze
moqmedi Zalebis momenti uZravi RerZis mimarT tolia mcire drois
SualedSi RerZis mimarT impulsis momentis cvlilebis Sefardebisa
drois am SualedTan.
momentebis gantoleba marTebulia agreTve masaTa centrSi gamavali
gadataniTad moZravi RerZis mimarT, ra saxisac ar unda iyos es
moZraoba.
momentebis gantolebidan gamomdinareobs, rom, Tu nivTier wertilTa
sistemaze (an nivTier wertilze) moqmedi Zalebis momenti romelime
uZravi RerZis mimarT nulis tolia, maSin am RerZis mimarT sistemis (an
nivTieri wertilis) impulsis momenti mudmivia. es aris impulsis
momentis mudmivobis kanoni.
miviRoT uZravi RerZis garSemo mbrunavi myari sxeulis impulsis
momentis formula. myari sxeulis moZraobis ganxilvisas ugulebelyofen
mis deformacias anu mis wertilebs Soris manZilis cvlilebas. myari
sxeulis aseT models absoluturad myari sxeuli ewodeba. davyoT myari
sxeuli iseT mcire elementebad, rom TiToeuli maTgani nivTier
wertilad miviCnioT. elementebis masebi iyos mi . isini moZraoben uZravi
brunvis RerZis garSemo ri radiusebis wrewirebze. yvela elementisaTvis
saerToa  kuTxuri siCqare. maTi wiriTi siCqareebis modulebia vi   ri .
ganmartebis Tanaxmad,
L   mi vi ri   mi  ri 2    mi ri 2
I    mi ri 2 sidide damokidebulia RerZze, sxeulis formaze da zomebze,
sxeulSi masis ganawilebis xasiaTze. mas RerZis mimarT inerciis momenti
ewodeba. amrigad, uZravi RerZis garSemo brunavi myari sxeulis impulsis
momenti misi inerciis momentisa da kuTxuri siCqaris namravlis tolia:
L  I
Tu amas CavsvamT momentebis gantolebaSi da gaviTvaliswinebT, rom
myari sxeulis brunvisas misi inerciis momenti ucvlelia, miviRebT
gantolebas

M I I
t

aq   kuTxuri aCqarebaa. miRebul gantolebas myari sxeulis
t
brunvis dinamikis ZiriTad gantolebas uwodeben. es gantoleba
marTebulia agreTve myari sxeulis brunvisas masaTa centrSi gamavali
gadataniTad moZravi RerZis garSemo. rogorc vxedavT, myari sxeulis
brunvis dinamikaSi Zalis rols asrulebs Zalis momenti, masis rols _
inerciis momenti, xolo aCqarebis rols _ kuTxuri aCqareba.
14
 rac Seexeba inerciis moments, zogierT SemTxvevaSi misi povna
martivia. magaliTad, advili dasanaxia, rom Txelkedliani R radiusis
da m masis cilindris inerciis momenti cilindris RerZis mimarT aris
I  m R2 .
R radiusis da m masis erTgvarovani cilindris inerciis momenti
1
cilindris RerZis mimarT aris I  m R .
2

2
L sigrZisa da m masis erTgvarovani Reros inerciis momenti Reros
1
marTobulad masaTa centrSi gamavali RerZis mimarT aris I  m L .
2

12
myari sxeulis I inerciis momenti nebismieri RerZis mimarT SeiZleba
gamovsaxoT am sxeulis Ic inerciis momentiT mocemuli RerZis
paraleluri da masaTa centrSi gamavali RerZis mimarT Staineris
Teoremis gamoyenebiT: I  I C  m d , sadac m sxeulis masaa, xolo d
2

RerZebs Soris manZilia.

impulsis momentis mudmivobis kanonis sailustraciod moviyvanoT
erT RerZze wamocmuli ori mbrunavi diskos absoluturad aradrekadi
dajaxebis magaliTi (nax. 4.3):

nax. 4.3
ori mbrunavi diskos absoluturad aradrekadi
dajaxeba. impulsis momentis mudmivobis kanonis
Tanaxmad gvaqvs, rom I1 1  I 2 2  I1  I 2 
miviRoT uZravi RerZis garSemo mbrunavi myari sxeulis kinetikuri
energiis formula. iseve, rogorc wina sakiTxis ganxilvisas, davyoT
myari sxeuli iseT mcire elementebad, rom TiToeuli maTgani nivTier
wertilad miviCnioT. elementebis masebi iyos mi . isini moZraoben uZravi
brunvis RerZis garSemo ri radiusebis wrewirebze. yvela elementisaTvis
saerToa  kuTxuri siCqare. maTi wiriTi siCqareebis modulebia vi   ri .
ganmartebis Tanaxmad, sxeulis kinetikuri energia iqneba
mi vi2 mi ri    2 I 2
2

Ek   
2 
 mi ri 
2

i
2 i
2 i
2
ganvixiloT myari sxeulis ufro zogadi moZraoba _ brtyeli
moZraoba. myari sxeulis iseT moZraobas, romlis drosac misi yvela
wertili garkveuli uZravi  sibrtyis paralelur sibrtyeebSi moZraobs,
15
brtyeli moZraoba ewodeba. am SemTxvevaSi, sazogadod, myari sxeulis
elementebis moZraoba aris ori moZraobis jami _ masaTa centrTan erTad
gadataniTi moZraobisa da masaTa centrSi gamavali  sibrtyis
  
marTobuli RerZis garSemo brunvis. elementebis siCqareebia v i  v C  vi ,
 
sadac v C masaTa centris siCqarea, xolo vi elementebis siCqareebia
masaTa centrTan erTad gadataniTad moZravi aTvlis sistemis mimarT.
2
  
 mi  vC  vi 
mi vi  mi vi
2 2 2
vC  
Ek     
i
2 i
2

2 i mi  i 2  vC  i mi vi
aq  m
i
i  m sxeulis masaa, meore wevri masaTa centrSi gamavali RerZis

I 2
garSemo sxeulis brunvis energiaa anu , xolo bolo wevris meore
2
veqtori sxeulis impulsia masaTa centrTan erTad gadataniTad moZravi
aTvlis sistemis mimarT anu nulovani veqtoria. maSasadame, sabolood
m vC2 I  2
miiReba, rom Ek   .
2 2

amocanebis amoxsnis nimuSi

amocana 4.1
SeviswavloT sxeulis (rgoli, cilindri, burTula) gorva daxril
sibrtyeze (nax. 4.4). uZraobis da srialis xaxunis koeficientebi
erTmaneTis tolad miviCnioT.

nax. 4.4
amoxsna:
sxeulze moqmedebs xaxunis, simZimis da sibrtyis reaqciis Zalebi.
xaxunis Zalas, Tu es SesaZlebelia, eqneba zustad iseTi mniSvneloba,
rom sxeuli goravdes srialis gareSe. vnaxoT, ra pirobebSi moxdeba ase
da ra iqneba am pirobebSi sxeulis masaTa centris aCqareba. gamoviyenoT
myari sxeulis brunvis dinamikis ZiriTadi gantoleba masaTa centrSi
gamavali O RerZis mimarT. momenti aqvs mxolod uZraobis xaxunis Zalas.
I C  Fxax R (1)

16
 radgan sxeuli ar srialebs, amitom v   R da, aqedan gamomdinare,
a   R . aq v masaTa centris siCqarea, xolo a _ misi aCqareba. amis
gaTvaliswinebiT (1) toloba Semdegnairad gadaiwereba
a
IC  Fxax R (2)
R
masaTa centris moZraobisaTvis niutonis meore kanonis gamoyenebiT
miiReba
ma  mg sin   Fxax (3)

N  mg cos  (4)
(2) da (3) formulebis gamoyenebiT vipoviT masaTa centris aCqarebasa da
xaxunis Zalas:
mg sin 
a (5)
IC
m
R2
I C mg sin 
Fxax  (6)
I C  mR
2

uZraobis xaxunis Zala akmayofilebs Semdeg utolobas

Fxax   N (7)
sadac  xaxunis koeficientia. (4), (6) da (7) formulebidan miiReba
srialis gareSe gorvis piroba
I C tg
 (8)
I C  mR 2
amrigad, Tu Sesrulebulia piroba (8), maSin sxeuli goravs srialis
gareSe da masaTa centris aCqareba ganisazRvreba formula (5)-iT.
im pirobebSi, rodesac
I C tg
 , (9)
I C  mR 2
sxeuli Tan igorebs, Tan isrialebs. am SemTxvevaSi sxeulze moqmedi
xaxunis Zalaa srialis xaxunis Zala Fxax   N   m g cos  . formula (3)-is
gamoyenebiT vipoviT masaTa centris aCqarebas
a  g sin    cos   (10)
kuTxuri aCqareba ki ganisazRvreba formula (1)-is saSualebiT
 m g R cos 
 (11)
IC

17
 amoxseniT amocanebi:
4.2. R radiusis erTgvarovani Txelkedliani Rru cilindri  0
kuTxuri siCqariT daatriales RerZis garSemo da dades horizontalur
mqise zedapirze (nax. 4.5). gansazRvreT cilindris kuTxuri siCqare da
misi RerZis siCqare zedapirze srialis Sewyvetis Semdeg.
4.3. mqise horizontalur zedapirze moTavsebul R radiusis
erTgvarovan Txelkedlian Rru cilindrs mianiWes horizontalur
sibrtyeSi RerZis marTobuli siCqare, romlis modulia v 0 (nax. 4.6).
gansazRvreT cilindris kuTxuri siCqare da misi RerZis siCqare
zedapirze srialis Sewyvetis Semdeg.
4.4. R radiusis erTgvarovani savse cilindri  0 kuTxuri siCqariT
daatriales RerZis garSemo da dades horizontalur mqise zedapirze
(nax. 4.7). gansazRvreT cilindris kuTxuri siCqare da misi RerZis siCqare
zedapirze srialis Sewyvetis Semdeg.
4.5. mqise horizontalur zedapirze moTavsebul R radiusis
erTgvarovan savse cilindrs mianiWes horizontalur sibrtyeSi RerZis
marTobuli siCqare, romlis modulia v 0 (nax. 4.8). gansazRvreT
cilindris kuTxuri siCqare da misi RerZis siCqare zedapirze srialis
Sewyvetis Semdeg.
4.6. mqise horizontalur zedapirze moTavsebuli R radiusis
erTgvarovani Txelkedliani Rru cilindri  0 kuTxuri siCqariT
daatriales RerZis garSemo da erTdroulad RerZs mianiWes
horizontalur sibrtyeSi RerZis marTobuli siCqare, romlis modulia
v 0 (nax. 4.9). gansazRvreT cilindris kuTxuri siCqare da misi RerZis
siCqare zedapirze srialis Sewyvetis Semdeg. saiTkenaa mimarTuli es
siCqare?

 

v0

nax. 4.5 nax. 4.6 nax. 4.7


v0
v0

nax. 4.8
nax. 4.9

4.7. Reros boloebSi mimagrebulia m da M masis M  m erTi zomis

erTgvarovani burTulebi. Reros masa SegviZlia ugulebelvyoT
burTulebis masebTan SedarebiT. Rero Sua wertiliT eyrdnoba sayrdens.
18
sawyis momentSi mas akaveben horizontalur mdebareobaSi (nax. 4.10). Rero
gaaTavisufles. gansazRvreT am momentSi sayrdenze dawolis Zala.
4.8. L sigrZis erTgvarovani Rero vertikalurad dgas gluv
horizontalur zedapirze. mcire gadaxris Semdeg man vardna daiwyo.
ipoveT Reros zeda wertilis siCqare zedapirTan dajaxebis momentSi.
4.9. m masis da R radiusis WoWonaqis masa Tanabradaa ganawilebuli
fersoze. WoWonaqze gadadebuli zonris boloebze dakidebulia m da
2 m masis sxeulebi (nax. 4.11). zonarsa da WoWonaqs Soris xaxuni imdenad
didia, rom zonari ar srialebs WoWonaqze. ipoveT sxeulebis aCqareba,
Tu WoWonaqsa da mis RerZs Soris xaxunis Zala SegviZlia ugulebelvyoT.
4.10. horizontisadmi 30 kuTxiT daxril sibrtyeze devs 8 kg masis da 5
sm radiusis erTgvarovani cilindri. mis RerZTan TokiT mibmulia 4 kg
masis kubi, romelsac Tavdapirvelad akaveben daxril sibrtyeze (nax.
4.12). sxeulebsa da sibrtyes Soris xaxunis koeficientia 0,6. gansazRvreT,
ra aCqarebiT amoZravdeba kubi da cilindris RerZi, Tu kubs
gavaTavisuflebT. ugulebelyaviT Tokis masa, gorvis xaxuni da
cilindris xaxuni RerZTan.

m M
m
R
nax. 4.10

m 2m

nax. 4.11
nax. 4.12
5. elifsi

gavecnoT mruds, romelic mniSvnelovan rols asrulebs fizikaSi.

sxva rom araferi vTqvaT, am mrudze moZraobs Cveni mSobliuri dedamiwa
mzis garSemo. es mrudia elifsi.
elifsi ewodeba sibrtyis Y
wertilTa geometriul adgils,
romlebis daSorebaTa jami am
sibrtyis or mocemul
wertilamde mocemuli ricxvia (is b
am or wertils Soris manZilze
metia). am or wertils elifsis F F
fokusebi ewodeba. nax. 5.1-ze a
X
gamosaxuli elifsis fokusebia F
da F  . fokusebze gamaval qordas
elifsis did RerZi ewodeba. is
yvelaze grZeli qordaa elifsSi.
nax. 5.1
19
didi RerZis Sua wertilSi gamaval mis marTobul qordas elifsis
patara RerZi ewodeba. is centrze gamaval qordebs Soris yvelaze
moklea.
Tu koordinatTa X RerZi emTxveva elifsis did RerZs, xolo Y
RerZi _ elifsis patara RerZs (nax. 5.1), maSin elifsis gantolebas
Semdegi saxe aqvs
x2 y2
 1
a2 b2
sadac a didi naxevarRerZis sigrZea, xolo b _ patara naxevarRerZis.
elifsiT SemosazRvruli nakvTis farTobi ganisazRvreba formuliT
S   ab
a
rac ufro viwroa elifsi anu rac ufro metia fardoba, miT ufro
b
axlosaa fokusebi didi RerZis kidura wertilebTan.

6. kepleris kanonebi. moZraoba gravitaciis moqmedebiT

atomebisa da elementaruli nawilakebis samyaroSi gravitaciuli

Zalebi bevrad naklebia sxva saxis urTierTqmedebebTan SedarebiT.
rTulia Cvens garSemo myof sxeulebs Soris gravitaciul
urTierTqmedebaze dakvirveba, maSinac ki, rodesac maTi masebi mravali
aTasi kilogramia. magram ”didi” obieqtebis qcevas, rogoricaa planetebi,
kometebi da varskvlavebi, swored gravitacia gansazRvravs. gravitacia
gvakavebs Cven dedamiwaze.
gravitacia marTavs mzis sistemis planetebis moZraobas. mis gareSe
planetebi gaifanteboda sxvadasxva mimarTulebiT.
planetebis moZraobis kanonzomiereba uZvelesi droidan ipyrobda
adamianis yuradRebas. planetebis moZraobis da mzis sistemis agebulebis
Seswavlam migviyvana gravitaciis Teoriis Seqmnamde.
samyaros pirveli modeli (geocentruli sistema) wamoayena Zvelma
berZenma mecnierma ptolemem. am modelSi samyaros centrad ganixileboda
dedamiwa, romlis garSemo moZraobda planetebi da varskvlavebi.
dedamiwaze myofi damkvirveblis TvalsazrisiT planetebi moZraobs
Zalze rTul traeqtoriebze. ptolemes modeli didxans batonobda.

nax. 6.1. dedamiwidan dakvirvebuli marsis

moZraobis pirobiTi gamosaxuleba uZravi
varskvlavebis fonze

20
 XVI saukunis Sua xanebSi polonelma astronomma kopernikma SemoiRo
heliocentruli sistema. am sistemaSi mze ganixileba uZravad da
planetebi moZraobs mis garSemo. kopernikis sistemaSi planetebis
traeqtoriebi bevrad martivia. kopernikis sistemis safuZvelze
germanelma astronomma keplerma, danieli astronomis tixo brages
dakvirvebebis Sedegebze dayrdnobiT, Camoayaliba mzis sistemis
planetebis moZraobis kanonebi.
kepleris pirveli kanoni: planetebi moZraobs elifsebze, romelTa
erT-erT fokusSi imyofeba mze.
nax. 6.2-ze gamosaxulia planetis elifsuri orbita. planetis masa
bevrad naklebia mzis masasTan SedarebiT. traeqtoriis mzesTan uaxloes
P wertils periheliumi ewodeba, xolo uSores A wertils ki _
afeliumi. maT Soris manZili elifsis didi RerZia.

nax. 6.2
m  M masis planetis elifsuri orbita.
a didi naxevarRerZis sigrZea, F da F 
orbitis fokusebia
mzis sistemis TiTqmis yvela planetis (plutonis garda) orbita
axlosaa wrewirTan.
kepleris meore kanoni: planetis radius-veqtori drois tol
SualedebSi tol farTobebs moxvets.

nax. 6.3
farTobebis kanoni _ kepleris meore kanoni

21
kepleris meore kanoni impulsis momentis mudmivobis kanonis

ekvivalenturia. nax. 6.3-ze gamosaxulia planetis p impulsi, agreTve misi
 
p r da p  mdgenelebi. t  0 usasrulod mcire droSi radius-veqtoris
p
mier moxvetili farTobi   t   t fuZis da r simaRlis mqone
m
samkuTxedis farTobis tolia:
1 p r S 1 p  r
S  t t  0  anu  t  0  , magram p r  L mzis
2 m t 2 m
mimarT impulsis momentis modulia, amitom gveqneba
S L
 t  0 
t 2 m
radgan planetaze mzidan moqmedi gravitaciuli Zalis momenti mzis
mimarT nulia, amitom impulsis momenti mudmivia. amis gamo, zeda
S
formulidan gamomdinareobs, rom  const . es ki kepleris meore
t
kanonia.
S
sidides, romelic gviCvenebs erTeul droSi planetis radius-
t
veqtoris mier moxvetil farTobs, seqtoruli siCqare ewodeba.
kepleris mesame kanoni: planetebis garSemovlis periodebis
kvadratebi ise Seefardeba erTmaneTs, rogorc maTi orbitebis didi
naxevarRerZebis kubebi.
T2 T12 a13
 const anu 
a3 T22 a 23
kepleris kanonebi gamodgeba dedamiwis garSemo moZravi
TanamgzavrebisTvisac.
kepleris kanonebi SesaZlebelia gamoviyvanoT niutonis kanonebis
gamoyenebiT.
didi masis sferulad simetriuli sxeulis (mas uZravad miviCnevT)
gravitaciul velSi bevrad mcire masis nivTieri wertilis moZraobisas
traeqtoriis forma damokidebulia sistemis srul meqanikur energiaze:
Tu sruli energia uaryofiTia, maSin traeqtoria elifsia (an
wrewiria, romelic elifsis kerZo saxea).
Tu sruli energia nulia, maSin traeqtoria parabolaa. sxeulis
usasrulobasTan miaxloebisas siCqare uaxlovdeba nuls.
Tu sruli energia dadebiTia, maSin traeqtoria hiperbolaa. sxeulis
usasrulobasTan miaxloebisas siCqare uaxlovdeba nulisgan
gansxvavebul mniSvnelobas.
cxadia, rodesac sxeulis siCqare mimarTulia didi masis sxeulis
centrisken an centridan, maSin sxeuli wrfis gaswvriv moZraobs.
7. gravitaciuli urTierTqmedebis potencialuri energia
r manZiliT daSorebuli m1 da m 2 masis nivTieri wertilebis
gravitaciuli urTierTqmedebis potencialuri energiis formulis
miRebas integrebis codna sWirdeba. Cven moviyvanT Sedegs gamoyvanis
gareSe:

22
 G m1 m2
U  C
r
sadac C nebismieri mudmivaa. misi konkretuli mniSvneloba
damokidebulia nulovani donis arCevaze. Cveulebriv, nulad Tvlian
usasrulod daSorebuli sxeulebis potencialur energias. am
G m1 m2
SemTxvevaSi C  0 da U   .
r
imave formuliT ganisazRvreba masis ganawilebaSi sferuli
simetriis mqone ori sxeulis gravitaciuli urTierTqmedebis
potencialuri energia, am SemTxvevaSi r maT centrebs Soris manZilia.
igive formuliT SeiZleba ganisazRvros masis ganawilebaSi sferuli
simetriis mqone sxeulisa da nivTieri wertilis gravitaciuli
urTierTqmedebis potencialuri energiac, am SemTxvevaSi r nivTier
wertilsa da sxeulis centrs Soris manZilia.
amocanebis amoxsnis nimuSi
amocana 7.1
gansazRvreT III kosmosuri siCqare, anu ra minimaluri siCqare unda
mivaniWoT sxeuls dedamiwis mimarT, rom is gaeqces mzes.
amoxsna:
mzis garSemo dedamiwis moZraobis
traeqtoria ganvixiloT rogorc V
m radiusis wrewiri, maSin
Md
dedamiwis siCqaris moduli
(orbitaluri siCqare) gamoiTvleba Mm
formuliT . Tu SevitanT
r
ricxviT mniSvnelobebs, miviRebT
km/wm.
ganvixiloT sxeuli, romelmac
daZlia dedamiwis miziduloba, magram
mzidan praqtikulad imave manZiliTaa
daSorebuli, rogoriTac dedamiwa. vipovoT, minimum ra siCqare unda
hqondes am sxeuls mzesTan dakavSirebul inerciul aTvlis sistemaSi,
rom daZlios mzis miziduloba. gamoviyenoT meqanikuri energiis Senaxvis
kanoni:
+ =0  km/wm (1)
dedamiwidan sxeulis gaqcevis procesi ganvixiloT aTvlis sistemaSi,
romlis saTave dedamiwis centria, xolo RerZebi mimarTulia Soreuli
varskvlavebisaken. sxeulis gaqcevis procesSi am aTvlis sistemis siCqare
mzesTan dakavSirebul aTvlis sistemaSi Zalian mcired icvleba, amitom
is SegviZlia inerciul aTvlis sistemad miviCnioT. sxeulis mzesTan
urTierTqmedebis energia am procesSi SegviZlia ucvlelad miviCnioT.

23
dedamiwis mizidulobis daZlevis Semdeg sxeulis minimaluri siCqare
dedamiwis mimarT iqneba v km/wm (amisaTvis sxeuli unda
gavisroloT dedamiwis orbitaluri siCqaris mimarTulebiT). energiis
Senaxvis kanonis Tanaxmad,
(2)
sadac dedamiwis masaa, xolo - misi radiusi. me-(2) formulidan
miiღeba, rom , (3)

sadac pirveli kosmosuri siCqarea. ricxviTi

mniSvnelobebis Casma gvaZlevs km/wm.
amoxseniT amocanebi:
7.2. warmoidgineT, rom dedamiwis diametris gaswvriv gayvanilia gvirabi
da m masis sxeuli usawyiso siCqariT iwyebs masSi vardnas. ipoveT: a)
dedamiwis mxridan sxeulis mizidvis Zalis damokidebuleba dedamiwis
centramde manZilze; b) ra siCqariT miaRwevs sxeuli dedamiwis centrs.
dedamiwis simkvrivea , xolo radiusi _ R .
7.3. gansazRvreT II kosmosuri siCqare, anu ra minimaluri siCqare unda
mivaniWoT sxeuls dedamiwis mimarT, rom is gaeqces mas.
7.4. ra minimaluri siCqare unda HdavumatoT sxeuls, romelic mzis
garSemo dedamiwis orbitaze moZraobs, rom is gaeqces mzes? sxeuli
dedamiwidan imdenad Sorsaa, rom maTi urTierTqmedeba SegviZlia
ugulebelvyoT.
7.5. SeafaseT, ra droSi davardeba dedamiwaze mTvare, Tu es ukanaskneli
uceb gaCerdeba.
7.6. dedamiwis polusidan 11 km/wm siCqariT vertikalurad aisroles
sxeuli. a) ra simaRles miaRwevs is? b) asrolidan ra drois Semdeg
Camovardeba ukan sxeuli?
7.7. dedamiwis polusidan I kosmosuri siCqariT vertikalurad aisroles
sxeuli. a) ra simaRles miaRwevs is? b) asrolidan ra drois Semdeg
Camovardeba ukan sxeuli?
7.8. 1 t masis Tanamgzavri gaSvebulia wriul orbitaze dedamiwidan 500
km simaRleze. atmosferos mxridan masze moqmedebs winaaRmdegobis Zala.
gansazRvreT, ra simaRleze aRmoCndeba Tanamgzavri erTi Tvis Semdeg,
Tu: a) winaaRmdegobis Zalaa 2,07  10-3 n; b) dedamiwaze myofi
damkvirveblisTvis Tanamgzavris kuTxuri aCqarebis modulia 3  10-13
rad/wm2.
7.9. planetis masaa M da radiusia R . misi zedapiridan h simaRleze
wriul orbitaze moZraobs Tanamgzavri. siCqaris modulis SecvliT
(mimarTulebis Seucvlelad) is gadaiyvanes elifsur orbitaze planetis
zedapiridan h minimaluri da H maqsimaluri daSorebiT. gansazRvreT: a)
ramdeniT SeucvliaT siCqaris moduli; b) risi tolia axal orbitaze
Tanamgzavris brunvis periodi.
7.10. uZravad damagrebuli M masis nivTieri wertilis gravitaciul
velSi didi manZiliT daSorebuli wertilidan (am manZilze
gravitaciuli urTierTqmedeba SegviZlia ugulebelvyoT)  siCqariT

24
moZraobs m masis nivTieri wertili, romlis samizne parametria 
(nax. 7.1). ipoveT umciresi manZili nivTier wertilebs Soris.

8. fardobiTobis principi
inerciis principis Seswavlisas Tqven gaarkvieT, rom Tavisufali
sxeuli erTnairad _ Tanabarwrfivad _ moZraobs aTvlis yvela
inerciuli sistemis mimarT. maSasadame, aseTi umartivesi moZraobis
ganxilvisas inerciul aTvlis sistemebs Soris gansxvaveba ar arsebobs,
isini tolfasia. davsvaT kiTxva: Tu aris tolfasi, ekvivalenturi
inerciuli aTvlis sistemebi rTuli, aCqarebuli moZraobis ganxilvisas?
pirvelad es sakiTxi galileim gamoikvlia. is emyareboda
dakvirvebebsa da cdebs da iyenebda mis mierve aRmoCenil mecnieruli
kvlevis meTods. igi aanalizebda warmosaxviT, idealizebul cdebs.
ganzogadebis Sedegad galilei mivida daskvnamde, rom erTnair sawyis
pirobebSi sxeulis moZraoba erTnairad mimdinareobs yvela inerciul
aTvlis sistemaSi. mas ar moucia fardobiTobis principis formulireba,
magram aRwera misi arsi.
warmovidginoT, rom vimyofebiT gemis kaiutaSi, romlis sarkmelTa
fardebi CamoSvebulia da vakvirdebiT sxvadasxva moZraobas: Tevzebis
curvas akvariumSi, peplebis frenas, visvriT raime sxeuls, vxtebiT
nebismieri mimarTulebiT da sxva. aseTi dakvirvebebis safuZvelze
SeuZlebelia gavarkvioT, gemi uZravia Tu Tanabarwrfivad moZraobs,
vigrZnoT gemis moZraobis mudmivi siCqare. amiT galileim upasuxa Tavisi
drois erT-erT rTul kiTxvas: Tu dedamiwa mzis garSemo moZraobs,
ratom ver grZnoben adamianebi aseT moZraobas? saqme imaSia, rom
dakvirvebis drois ganmavlobaSi dedamiwa orbitis monakveTze
praqtikulad Tanabarwrfivad moZraobs, kargi sizustiT aris inerciuli
aTvlis sistema da amitomac ar igrZnoba misi moZraoba.
fardobiTobis principi, rogorc meqanikis erT-erTi ZiriTadi
debuleba, niutonma Camoayaliba. SemdgomSi mas galileis fardobiTobis
principi ewoda. moviyvanoT galileis fardobiTobis principis Semdegi
formulireba:
meqanikis yvela kanons erTnairi saxe aqvs aTvlis yvela inerciuli
sistemis mimarT.
SeiZleba imave principis gansxvavebuli formulireba:
meqanikuri movlenebi erTnairad mimdinareobs yvela inerciuli
aTvlis sistemis mimarT, Tu sawyisi pirobebi erTnairia.
Tu sawyisi pirobebi erTnairi ar aris, maSin meqnikuri movlenebi
erTnairad ar mimdinareobs erTmaneTis mimarT moZrav aTvlis sistemebSi.
ganvixiloT magaliTi. dedamiwis mimarT Tanabarwrfivad moZravi
matareblis damkvirveblisaTvis usawyiso siCqariT xelidan gaSvebuli
sxeuli vertikalur wrfeze vardeba, xolo dedamiwaze uZravad mdgomi
25
damkvirveblisaTvis igive sxeuli parabolaze moZraobs. es
ganpirobebulia imiT, rom gansxvavebulia sawyisi pirobebi. Tu
matareblis mimarT sawyisi siCqare nulis tolia, dedamiwis mimarT igi
nulisagan gansxvavdeba _ matareblis siCqaris tolia. Tu dedamiwis
damkvirvebeli gaimeorebs matareblis damkvirveblis cdas imave sawyis
pirobebSi, zustad iseTive moZraobas daakvirdeba: usawyiso siCqariT
vardnili sxeuli vertikalur wrfeze vardeba.
davsvaT kiTxva: aris Tu ara galileis fardobiTobis principi
fizikis fundamenturi principi? ara, radgan igi mxolod meqanikur
moZraobas exeba. bunebaSi meqanikuri, eleqtruli, magnituri, optikuri da
sxva movlenebi erTmaneTTan urTierTkavSirSi mimdinareobs. es bunebis
erTianobis gamovlenaa. fizika, rogorc fundamenturi sabunebismetyvelo
mecniereba, aucileblad unda asaxavdes bunebis erTianobas. mecnierebis
ganviTarebis mTeli gamocdileba, yvela dakvirveba da eqsperimenti
adasturebs, rom fardobiTobis principi marTebulia yvela fizikuri, da
ara mxolod meqanikuri, movlenisaTvis. igi aris mTeli fizikis
fundamenturi principi, romelic mis mTlianobas asaxavs. fardobiTobis
principis uzogadesi formulireba aseTia:
fizikis yvela kanons erTnairi saxe aqvs yvela inerciuli aTvlis
sistemis mimarT.
Tu davubrundebiT gemis fardaCamoSvebul kaiutas, SeuZlebelia iq
CavataroT raime fizikuri cda (ara mxolod meqanikuri), romliTac
aRmovaCenT, rom gemi Tanabarwrfivad moZraobs. saerTod uazroa imaze
saubari, Tu erTmaneTis mimarT moZravi inerciuli aTvlis sistemebidan
sinamdvileSi romelia uZravi da romeli - moZravi.
mTel fizikaze fardobiTobis principi pirvelad puankarem da
ainStainma ganazogades me-20 saukunis dasawyisSi.
fizikuri kanonis saxis an fizikuri sididis mniSvnelobis
ucvlelobis, erTnairobis Tvisebas raime gardaqmnis mimarT invariantoba
ewodeba. fardobiTobis principis Tanaxmad, SegviZlia vTqvaT, rom
fizikis kanonebi invariantulia inerciuli aTvlis sistemis arCevis
mimarT.
niutonis meqanikis ZiriTadi daSvebebi aris, rom dro erTnairad
miedineba yvela inerciuli aTvlis sistemis mimarT da or sxeuls Soris
manZili erTnairia yvela inerciuli aTvlis sistemis mimarT _ dro da
manZili absoluturia. ainStainma gamoarkvia, rom dro da manZili
fardobiTia, magram amis SemCneva SeiZleba mxolod didi, sinaTlis
siCqaris maxlobeli siCqareebisaTvis. niutonis meqanika Semoifargleba
mcire siCqareebiT (sinaTlis siCqaresTan SedarebiT). am SemTxvevebSi dro
da manZili SeiZleba absoluturad miviCnioT. am daSvebiT miiReba
siCqareTa gardaqmnis TqvenTvis cnobili kanoni, romlis Tanaxmadac
sxeulis siCqare fardobiTi sididea _ damokidebulia inerciuli aTvlis
sistemis SerCevaze. rac Seexeba aCqarebas, is invariantulia,
damokidebuli araa inerciuli aTvlis sistemis SerCevaze. radganac masa
ganisazRvreba masis etalonTan urTierTqmedebisas sxeulisa da
etalonis aCqarebaTa SefardebiT, amitom masac invariantulia. Zalebi
meqanikaSi damokidebulia mxolod sxeulebs Soris manZilebze an maT
fardobiT siCqareebze. orive maTgani invariantulia, amitomac niutonis
meqanikaSi invariantulia Zalac. amis Sedegad gamodis invariantuli
niutonis meore da mesame kanonebi.

26
 9. kinematikis amocanebi

9.1. ra siCqariT moZraobs Reroebis gadakveTis wertili, Tu kuTxe

Reroebs Soris aris  da Reroebi moZraobs TavianTi sigrZis
marTobulad, moduliT mudmivi v siCqariT? moZraoba xdeba Reroebze
gamaval sibrtyeSi (ix. nax.).
9.2. ori delfini micuravs Semxvedri mimarTulebiT moduliT erTnairi v
siCqariT. Ppirveli delfini yoveli T0 drois Semdeg gamoscems bgeras.
ra T drois intervaliT miiRebs bgeras meore delfini? bgeris
gavrcelebis siCqarea c.
9.3. sportsmenebi garbian erT rigad v siCqariT. sportsmenebis kolonis
sigrZea L. maT Sesaxvedrad morbis mwvrTneli u<v siCqariT. yoveli
sportsmeni, mwvrTnelTan SexvedrisTanave, brundeba da gamorbis ukan
moduliT imave v siCqariT. ipoveT kolonis sigrZe, rodesac yvela
sportsmeni motrialdeba.
9.4. sxeuli moZraobs V siCqariT traeqtoriaze, romelic Sedgeba erT
sibrtyeSi mdebare didi da patara naxevarwrewirebisgan, rogorc
naCvenebia naxatze. ipoveT sxeulis saSualo siCqare didi dros Semdeg,
Tu didi naxevarwrewiris radiusia R, pataris ki _ r.

 R
V
r V
Nnax. 9.1
Nnax .9.4
9.5. zebgeriTi TviTmfrinavi mifrinavs horizontalurad v siCqariT.
haerSi bgeris siCqarea c (v > c). ras warmoadgens im aris sazRvari, romlis
wertilebSic mocemul momentSi ismis TviTmfrinavis xma?
9.6. Gavtomobilebis kolona gadadis gzis dazianebul ubanze. am dros
yoveli maTgani meyseulad amcirebs siCqares V1-dan V2-mde. risi toli
unda iyos avtomobilebs Soris minimaluri distancia, rom avaria Tavidan
aviciloT? TiToeuli avtomobilis sigrZea L.
9.7. sxeulma L manZili gaiara mudmivi siCqariT, Semdeg daiwyo
damuxruWeba mudmivi a aCqarebiT da gaCerda. Tavdapirveli siCqaris ra
mniSvnelobisTvis iqneba aRwerili moZraobis dro minimaluri?
9.8. uZrav sxeulze, romelic devs gluv horizontalur zedapirze,
moqmedeba daiwyo horizontalurad mimarTulma mudmivma F Zalam. t0
drois Semdeg Zalam meyseulad Seicvala mimarTuleba 180_iT. ipoveT,
moZraobis dawyebidan ra drois Semdeg daubrundeba sxeuli Tavis sawyis
mdebareobas.
9.9. erTi da imave adgilidan vertikalurad zeviT isvrian or burTulas
∆t drois intervaliT. Mmeore burTulas asrolidan ra drois Semdeg
daejaxeba erTmaneTs burTulebi? TiToeuli burTulas sawyisi
siCqarea v (v>gt/2).

27
9.10. birTvi, romelic uZravi sistemis mimarT moZraobs v siCqariT, iyofa
or tol nawilad. v siCqariT moZrav sistemaSi erT-erTi namtvrevis
siCqarea u. gamosaxeT am namtvrevis siCqare uZravi sistemis mimarT
veqtoruli diagramis gamoyenebiT. ra SesaZlo mimarTulebebi SeiZleba
hqondes am siCqares?
9.11. birTvi, romelic moZraobs siCqariT, iyofa or tol nawilad. ra
maqsimaluri kuTxe SeiZleba iyos daSlis Sedegad miRebuli namtvrevebis
siCqaresa da siCqares Soris, Tu im aTvlis sistemaSi, romelSic
birTvi uZravia, daSlisas warmoqmnili namtvrevebis siCqarea u v?
9.12. wyalqveSa navi eSveba vertikalurad mudmivi siCqariT. misi
hidrolokatori gamoscems τ0 xangrZlivobis mokle bgeriT impulsebs
Sveulad horizontaluri fskerisaken. navze miRebuli areklili
impulsebis xangrZlivoba aRmoCnda τ -s toli. risi tolia navis
siCqare? bgeris siCqare wyalSi c-s tolia.
9.13*. nivTieri wertili moZraobs X RerZis gaswvriv, misi siCqare
koordinatis kvadratis pirdapirproporciulia. saSualo siCqare (1m, 2m)
monakveTze udris 1 m/wm. ipoveT saSulo siCqare (2m; 4m) da (1m: 4m)
monakveTebze. P
9.14. sxeuli 1,5 m/wm sawyisi siCqariT iwyebs asrialebas daxril
sibrtyeze da 1 m/wm siCqariT ubrundeba sawyis wertils. ipoveT saSualo
siCqare, Tu zemoT da qvemoT sxeuli moZraobs mudmivi aCqarebebiT.
9.15. filidan h simaRleze myofi sxeuli iwyebs usawyiso siCqariT
vardnas. fila moZraobs vertikalurad zemoT mudmivi u siCqariT.
CaTvaleT dajaxebebi absoluturad drekadad da gansazRvreT yovel or
momdevno dajaxebas Soris dro.
9.16. biWi, romelic imyofeba A wertilSi,
V
Tovlian amindSi garbis saxlisaken, romelic B
wertilSia. Tovlis fifqebis siCqaris modulia
V, mimarTuleba ki AB monakveTze gamavali 
vertikaluri sibrtyis paraleluria da AB A B
monakveTTan adgens  kuTxes (ix. nax.). ra Nnax. 9.16
siCqariT unda gaiqces Sinisaken biWi AB
monakveTis gaswvriv, rom mas rac SeiZleba naklebad dausveldes Tavi?
(Tavis forma sferulad CaTvaleT)
9.17. sxeuli iwyebs moZraobas wrewirze mudmivi kuTxuri aCqarebiT.
ramdeni bruni eqneba gakeTebuli sxeuls im momentisaTvis, rodesac
centriskenuli aCqareba gautoldeba tangencialurs?
9.18. sxeuli moZraobs wrewirze. misi siCqare drois mixedviT icvleba
kanoniT v = at, sadac a=0,5 m/wm2 . ipoveT misi sruli aCqareba, rodesac
moZraobis dawyebidan gavlili eqneba wrewiris sigrZis erTi meaTedi
nawili.
9.19. horizontalur zedapirze srialis gareSe migoravs Txeli rgoli,
ipoveT rgolis wertilebis siCqaris damokidebuleba maTi mdebareobis
ganmsazRvrel  kuTxeze (ix. nax.). rgolis radiusia R, centris
siCqare v0.

28
9.20. vertikalurad moTavsebul cilindruli formis xraxnwirze mudmivi
v siCqariT mosrialebs burTula (ix. nax.). ipoveT burTulas aCqareba, Tu
xraxnwiris radiusia R, xolo bijis sigrZe _ h.
9.21*. biWi, romlis siCqare mdinaris siCqareze orjer naklebia, cdilobs
gadacuros mdinare. ra kursi unda aiRos biWma napiris mimarT, rom
mdinare gadacuros umoklesi gziT?
9.22. Wurvebs isvrian horizontisadmi 30 , 45 da 60 kuTxeebiT. ipoveT
Wurvebis traeqtoriis simrudis radiusebi umaRles da sawyis
wertilebSi. yvela Wurvis sawyisi siCqare 600 m/wm-is tolia.
9.23. milis naxvretidan gamodis wylis ori Wavli erTnairi v sawyisi
siCqariT horizontisadmi  da  kuTxeebiT (ix. nax.). naxvretidan
horizontis gaswvriv ra manZilze gadaikveTeba isini?
9.24*. sferuli formis ormoSi daxtis patara burTula, romelic ormos
kedlebs drekadad ejaxeba mxolod or wertilSi da es wertilebi
ganlagebulia erT horizontze (ix. nax.). Oor momdevno dajaxebas Soris
drois Sualedi marcxnidan marjvniv moZraobisas yovelTvis aris T1,
xolo marjvnidan marcxniv moZraobisas ki T2 (T2 T1). gansazRvreT ormos
simrudis radiusi.
9.25*. yumbarmtyorcnidan esvrian samiznes, romelic mdebareobs  kuTxiT
daxril ferdobze (ix. nax.). Yyumbarmtyorcnidan ra manZilze daecema
yumbarebi, Tu maTi sawyisi siCqarea v, xolo kuTxe horizontsa da sawyis
siCqares Soris aris ?
9.26. zarbaznidan nasroli m masis yumbara gasrolis wertilidan L
manZilze daeca. ra manZilze daecema yumbara, Tu zarbaznidan
gamovardnis momentSi mas miewebeba 5m masis Tavdapirvelad uZravi
sxeuli?

h


nax. 9.19

nax.9.20

T1
g
v

T2 

Nnax.9.24 Nnax.9.25

29
9.27*. yumbarmtyorcnidan gamotyorcnili yumbaris siCqarea V. ipoveT, ra
drois ganmavlobaSi uaxlovdeba yumbara gasrolis wertils, Tu is
gasrolilia horizontisadmi  kuTxiT.
9.28. horizontalurad damagrebuli gluvkedliani R radiusiani
cilindris SigniT moZraobs mcire zomis burTula ise, rom minimaluri
manZili burTulasa da cilindris RerZs Soris aris h (ix. nax.).
moZraobis drois ra nawilSia burTulas daSoreba cilindris RerZidan
r-ze naklebi (r>h)? dajaxebebi CaTvaleT absoluturad drekadad. simZimis
Zalas nu gaiTvaliswinebT.
9.29*. L sigrZis milSi, romelic daxrilia horizontisadmi  kuTxiT, v
horizontaluri siCqariT Sevarda burTula (ix. nax.). CaTvaleT
dajaxebebi drekadad da ipoveT milSi burTulas moZraobis dro, Tu
v .
9.30*. bavSvi cigidan isvris gundas horizontisadmi =70 kuTxiT da
imavdroulad iwyebs daSvebas =30 daxrilobis gorakidan usawyiso
siCqariT (ix. nax.). gansazRvreT xaxunis koeficienti cigasa da goraks
Soris, Tu nasroli gunda TviTon bavSvs xvdeba.
9.31*. moswavle garbis R=30 m radiusian wrewirze moduliT mudmivi u
siCqariT. meore moswavle, romelic misdevs mas, Tavdapirvelad
imyofeboda wrewiris centrSi. devnis procesSi meore moswavle
yovelTvis imyofeba radiusze, romelic aerTebs wrewiris centrsa da
pirvel moswavles. ra drois Semdeg daeweva meore moswavle pirvels, Tu
misi siCqaris modulia v=2u=6,28 m/wm?

Nnax. 9.28 Nnax. 9.29

Nnax. 9.30

30
 10.Ndinamikis amocanebi

10.1. ipoveT, ra aCqarebiT moZraobs vagoni, romlis Werze, iatakze da

gverdebze oTxi TokiT (Tokebi imyofeba erT sibrtyeSi da vagonis
kedlebis marTobulia) mibmulia tvirTi (ix. nax.). Tokebis daWimulobis
Zalebia T1, T2, T3 da T4 (T1  T2).
10.2. gluv horizontalur zedapirze moTavsebuli L sigrZis erTgvarovani
Reros boloze misi sigrZis gaswvriv moqmedebs F Zala. gansazRvreT
Reros meore bolodan X manZilze ReroSi aRZruli drekadobis Zala (ix.
nax.).
10.3. Hhorizontalur ficarze devs m masis sxeuli. D erT-erTi bolodan
daiwyes ficris aweva. ipoveT sxeulze moqmedi xaxunis Zalis  kuTxeze
damokidebuleba, Tu sxeulsa da ficars Soris xaxunis koeficientia 
(ix. nax.).
X
g T3 F
T1 T2
L
T4 Nnax. 10.2

m
Nnax. 10.1

Nnax. 10.3
10.4. 1 t masis mqone avtomobilis Zravis maqsimaluri simZlavrea 50 kvt.
oTxive borbali wamyvania. xaxunis koeficienti gzis safarsa da
avtomobilis saburavebs Soris aris 0,5. ra minimaluri dro sWirdeba
avtomobilis siCqaris gazrdas nulidan 15 m/wm -mde? (g=10 m/wm2, haeris
winaaRmdegoba ugulebelyaviT).
10.5. Hhorizontalur zedapirze moTavsebul TavdapirveladLAD uZrav
sxeulze moqmedeba daiwyo mudmivma horizontalurma F Zalam. t drois
Semdeg Zalam Sewyvita moqmedeba, xolo moZraobis dawyebidan 3t dros
Semdeg sxeuli gaCerda. ipoveT xaxunis koeficienti sxeulsa da
zedapirs Soris, Tu sxeulis masa aris m.
10.6. horizontalur disks abruneben Tavisi RerZis garSemo. kuTxuri
siCqare drois mixedviT icvleba =t kanoniT, sadac  mudmivia. kuTxuri
siCqaris ra mniSvnelobisTvis gasrialdeba diskze RerZidan R manZilze
moTavsebuli sxeuli? disksa da sxeuls Soris xaxunis koeficientia .
10.7. რა ძალით ა ვება სოლი ვერტი ალურ ე ელს, თუ
სოლ ე ა ეს m ასის სხეული (იხ. ნახ.)? ხახუნის
ოეფიციენტი სოლსა ა სხეულს შორის არის µ. ფუძესთან
g
უთხე α-ს ტოლია. იატა სა ა სოლს შორის ხახუნი m
უგულებელყავით.
10.8. umaso Reroze damagrebul mcire zomis sxeuls
Tanabrad abruneben wrewirze vertikalur 
sibrtyeSi (ix. nax.). A wertilis gavlis momentSi
Rero SekumSulia. Reros mxridan sxeulze moqmedi
31 nax.10.7
drekadobis Zala A wertilSi 3-jer gansxvavdeba drekadobis Zalisagan B
wertilSi. gamoTvaleT am sxeulis aCqareba C wertilSi, Tu =60.
10.9. sistema, romelic Sedgeba erTnairi zambarebiT SeerTebuli sami
erTnairi burTulasagan, Camokidebulia Zafze (ix. nax.). Zafs wvaven.
ipoveT burTulebis aCqarebebi sawyis momentSi Zafis gadawvis Semdeg.
10.10. uZrav WoWonaqze gadakidebulia umaso grZeli Toki, romlis
boloebze mibmulia m da M masebis sxeulebi (m  M) (ix. nax.). sistemas
aZleven Tavisufali moZraobis saSualebas. M masis sxeuli sawyis
momentSi dedamiwis zedapiridan H simaRleze imyofeba. ipoveT, ra
siCqariT daecema M masis sxeuli dedamiwaze. yovelgvari winaaRmdegobis
Zala ugulebelyaviT.

A
C


m M

B H
nax.10.8
nax.10.9 nax.10.10

10.11. იპოვეთ, რა ძალით ოქ ე ებს ნახატ ე გა ოსახული ჭოჭონაქების

სისტე ა ჭერ ე, თუ ჭოჭონაქები უ ასოა, ხოლო თითოეული სხეულის ასაა m
(იხ. ნახ.). ხახუნი უგულებელყავით. ძაფები უ ასოა ა უჭი ვა ი.
10.12*. ღეროს ქვე ა B ერტილი ოძრაობს უ ივი V სიჩქარით, როგორც
ნაჩვენებია ნახატ ე, ხოლო ე ა A ერტილი ოსრიალებს ე ელ ე. იპოვეთ A
ერტილის სიჩქარის  უთხე ე ა ო ი ებულება. აგრეთვე იპოვეთ ღეროს C შუა
ერტილის აჩქარების  უთხე ე ა ო ი ებულება, თუ ძელა ის სიგრძე არის L.
10.13. ipoveT, ra ZaliT moqmedebs Werze naxatze gamosaxuli umaso
WoWonaqebis sistema. Tokebi uWimvadia da umaso, xolo TiToeuli
sxeulis masaa m.

A
C
g
 B V
m
m m m
nax. 10.12 m
nax.10.11 nax. 10.13

32
10.14*. L sigrZis erTgvarovani mavTuli moRunes marTi kuTxiT da
Camokides Werze A da B wertilebში. igive wertilebSi Camokides L sigrZis
erTgvarovani Toki (ix. nax.). gansazRvreT, romlis simZimis centriა ufro
maRla.
10.15. grZeli daxrili sibrtyis Sua wertilSi sxeuls mianiWes daxrili
sibrtyis gaswvriv zeviT mimarTuli v siCqare. garkveuli drois Semdeg
misi siCqare isev v_s toli gaxda. ipoveT es dro. xaxunis koeficienti
sxeulsa da sibrtyes Soris aris  (tg > ).
10.16. daxril sibrtyeze mosrialebs ori erTnairi sxeuli, romlebic
erTmaneTTan umaso TokiTaa gadabmuli. Tokis daWimulobis Zalaa T. erT-
erT sxeulsa da sibrtyes Soris xaxuni ar aris. ipoveT xaxunis Zala
daxril sibrtyesa da meore sxeuls Soris.
10.17. m masis jaWvi Camokidebulia boloebiT Werze imdagvarad, rom
boloebi horizontTan adgens  kuTxes (ix. nax.). ipoveT jaWvis
daWimulobis Zala Camokidebis wertilebSi da Sua wertilSi.
10.18*. gluv horizontalur zedapirze devs soli. solze xaxunis gareSe
srials iwyebs m masis Zelaki (ix. nax.). ipoveT solis masa, Tu Zelaki
moZraobs horizontisadmi  kuTxiT. solis wveros kuTxe udris _s.
10.19. naxatze moyvanil sistemaSi Zafebi uWimvadi da umasoa, xolo
WoWonaqebi – umaso. xaxuni SegviZlia ugulebelvyoT. Tavdapirvelad
tvirTebs ar vaZlevT moZraobis saSualebas. m masis ra
mniSvnelobebisaTvis darCeba erT-erTi tvirTi uZravi mas Semdegac, rac
tvirTebs gavaTavisuflebT? M masa mocemulad miiCnieT.
10.20. vertikalaurad zemoT v0 =10 m/wm siCqariT asrolili burTi
dedamiwis zedapirs daubrunda =1/3 nawiliT Semcirebuli siCqariT.
ipoveT burTis frenis dro, Tu haeris winaaRmdegobis Zala siCqaris
proporciulia .
10.21. haeris winaaRmdegobis Zala, romelic moqmedebs velosipedistze,
misi siCqaris kvadratis proporciulia: F=v2. velosipedistis
maqsimaluri siCqare horizontalur gzaze 20 m/wm_ia. ipoveT
proporciulobis koeficienti . velosipedistis masa velosipedTan
erTad aris 70 kg. xaxunis koeficienti borblebsa da zedapirs Soris
aris 0,4.

A B  

nax. 10.14
nax. 10.17

 
M 4M
nax. 10.18
nax. 10.19
33
10.22. naxatze gamosaxuli m0= 1kg masis WoWonaqebisagan Semdgari sistema
wonasworobaSia. ipoveT M2, M3 da M4 masebi, Tu Tokebi umasoa da
M1=3kg_s. xaxuni ugulebelyaviT.
10.23*. damagrebuli R radiusiani Ggluvi cilindris zeda wertilSi
mibmulia L= sigrZis erTgvarovani Toki (ix. nax.). gansazRvreT Tokis
aCqareba ganTavisuflebis Semdeg sawyis momentSi.
10.24*. naxatze gamosaxul sistemaSi Tokebi da WoWonaqebi umasoa, xolo
tvirTebis masebi erTmaneTis tolia. ipoveT WoWonaqebis aCqarebebi.
Tokebi uWimvadia da maTi WoWonaqze gadaudebeli nawilebi vertikaluria.
zeda WoWonaqis RerZi damagrebulia.
10.25. umaso da L sigrZis ori Tokis saerTo boloze, romlebic
Camokidebulia Werze erT wertilSi, mimagrebulia M masis sxeuli (ix.
nax.). Tokebs Soris moaTavses d sigrZis Rero ise, rom mis zeviT Tokis
nawilebi L/3 sigrZisaa (d<<L/3). ipoveT ReroSi aRZruli drekadobis Zala.
xaxuni ugulebelyaviT.
10.26. ormag varskvlavTa sistema Sedgeba mudmivi manZiliT daSorebuli
ori varskvlavisagan, romlebic brunavs masaTa centris garSemo.
kosmonavtma gadawyvita, kosmosuri xomaldi gaiyvanos orbitaze
imdagvarad, rom is yovelTvis imyofebodes varskvlavebis SemaerTebel
monakveTze da xomaldidan varskvlavebamde manZili iyos ucvleli, xolo
orbitaze moZraobis dros sawvavi ar ixarjebodes. Kkosmonavtma SeZlo
aseT orbitaze xomaldis gayvana. gansazRvreT varsklavebis masebis
Sefardeba M1/M2, Tu xomaldidan varskvlavebamde manZili Sesabamisad
aris L1 da L2.

m0 m0 m0 m0
m0
M1
M4 1 nax. 10.23
M3 M2

nax. 10.22

1
2

nax. 10.25
nax. 10.24

34
10.27*. gansazRvreT naxatze gamosaxuli urikis aCqareba. urika moZraobs
gluv horizontalur zedapirze. Uurikasa da sxeulebs Soris xaxunis
koeficienti aris .
10.28*. sistemaSi, romelic gamosaxulia naxatze, samive tvirTis masa
erTnairia. WoWonaqebi Dda uWimvadi Tokebi umasoa. tvirTi 3 moZraobs
horizontalur zedapirze (gadabrunebas adgili ar aqvs). ipoveT samive
tvirTis aCqareba. xaxuni ar aris.
10.29. umaso gluvi Rero, romelsac akaveben horizontalur mdebareobaSi,
saxsrulad damagrebulia Werze. Reroze Camocmuli masiuri burTula
brunvis RerZidan daSorebulia L manZiliT (ix. nax.). Reros misces
Tavisuflad moZraobis saSualeba. ipoveT Rerosa da vertikals Soris
kuTxis droze damokidebuleba.
10.30. gansazRvreT naxatze gamosaxul sistemaSi tvirTebis aCqarebebi.
Toki umasoa da misi nawilebi yovelTvis erTmaneTis paraleluria,
simZimis da winaaRmdegobis Zalebs nu gaiTvaliswinebT. naxatze mocemuli
yvela sidide cnobilia. WoWonaqis masa umniSvneloa.
10.31. ra manZiliT daiwevs moZrav WoWonaqze gadadebuli Tokis bolo (A
wertili), Tu masze moqmedebas daiwyebs F Zala, sistemis wonasworobaSi
mosvlis Semdeg (ix. nax.)? xaxuni Zalian mcirea F ZalasTan SedarebiT,
magram sakmarisia rxevebis swrafi milevisaTvis. Tokebi vertikaluria,
zambarebis masebi bevrad naklebia WoWonaqis masaze da maTi sixistea k.

2m
F
m
M

nax. 10.27

nax. 10.28

L
nax. 10.29

F m M A
F
m

nax. 10.30
nax. 10.31

10.32. gluv horizontalur zedapirze devs m2 masis fila. filas

zemodan adevs m1 masis sxeuli (ix. nax.). ra horizontaluri Zala unda
movdoT filas, rom sxeuli gasrialdes masze? xaxunis koeficienti
filasa da sxeuls Soris aris .
35
10.33*. or sxvadasxva zomis cilindrze dades mZime fila, romelic
horizontTan adgens  kuTxes (ix. nax.). ipoveT filis aCqareba, Tu
gasrialebas adgili ar aqvs. cilindrebis masa mcirea.
10.34*. dedamiwaze sakmarisad didi simaRlidan vardeba msubuqi burTula.
ras udris misi aCqareba arekvlis Semdeg sawyis momentSi, Tu dajaxeba
absoluturad drekadia?

m1 g
g

F 
m2

nax.10.32 nax.10.33

11. amocanebi Tanamgzavrebze, kepleris kanonebze

11.1. იპოვეთ ე ა ი ისთვის პირველი ოს ოსური სიჩქარე, აგრეთვე ა სიჩქარით

ოძრავი თანა გ ავრის ბრუნვის პერიო ი.
11.2. იპოვეთ ის ასა, თუ ე ა ი ის ორბიტის რა იუსი 1,5∙108 ილო ეტრია.
11.3. ცალ-ცალ ე იპოვეთ გრავიტაციული ძალა, რო ლითაც გი ი ავთ თქვენ ე,
ე ა ი ა ა თვარე.
11.4. ახსენით, რატო არის თვარით გა ო ვეული იქცევა- ოქცევები უფრო
ძლიერი, ვი რე ით გა ო ვეული.
11.5. არსის გარშე ო ფობოსის ბრუნვის პერიო ი არის 7 საათი ა 39 უთი,
ორბიტის რა იუსი ი - 9400 ილო ეტრი. რა ენჯერ ნა ლებია არსის ასა
ე ა ი ის ასა ე?
11.6. იპოვეთ ის გარშე ო რიულ ორბიტა ე ოძრავი ასტეროი ის უთხური
სიჩქარე, თუ ის ასა არის M, ორბიტის რა იუსი ი - R.
11.7. ორ აგი სისტე ის შე ა გენელი ვარს ვლავების ასებია M1 ა M2, ხოლო ათ
შორის ანძილი უცვლელია ა არის R. იპოვეთ ბრუნვის პერიო ი საერთო ასათა
ცენტრის გარშე ო.
11.8. თანა გ ავრი, რო ლის ასაა m0, ბრუნავს m ასის პლანეტის გარშე ო R
რა იუსის რიულ ორბიტა ე. რა ი პულსი უნ ა ივანიჭოთ თანა გ ავრს, რო
ორბიტის სიბრტყე ობრუნ ეს α უთხით? ი პულსის ინიჭება ხ ება ძალიან
ს რაფა .
11.9. რა ენი ღე-ღა ე იქნება ელი ა ში, თუ ე ა ი ა ის გარშე ო
სა ინააღ ეგო ი ართულებით აი ყებს ბრუნვას?
11.10. ე ა ი ის გარშე ო რიულ ორბიტა ე v სიჩქარით ოძრავ თანა გ ავრს რა
ინი ალური სიჩქარე უნ ა ავუ ატოთ, რო ის გაექცეს ე ა ი ის
ი ი ულობას?
11.11. ორი ატარებელი ოძრაობს ე ვატორ ე შე ხვე რი ი ართულებით v=30 /
სიჩქარით. რა ენით განსხვავ ება ათი ლიან აგ ე ა ოლის ძალები, თუ
თითოეულის ასა არის m=1000 ტ?
11.12. რიულ ორბიტა ე თანა გ ავრის ინეტი ური ენერგია არის K. რას უ რის
ისი პოტენციალური ენერგია?

36
11.13*. იპოვეთ თხელი R რა იუსიანი M ასის სფეროს გრავიტაციული ველის
პოტენციალი ა აძაბულობა ცენტრი ან r ანძილ ე.
11.14*. ე ა ი ის ია ეტრის გას ვრივ გაყვანილია გვირაბი. სხეულს უსა ყისო
სიჩქარით აგ ებენ ა გვირაბში. იპოვეთ სხეულის სიჩქარე ე ა ი ის ცენტრში,
აგრეთვე ეორე ბოლოში გასვლის რო. ე ა ი ა ჩათვალეთ ρ=5500 გ/ 3 სი ვრივის
ა R=6400 რა იუსის ერთგვაროვან სხეულა . ჰაერის ინააღ ეგობა
უგულებელყავით.
11.15*. რა სიჩქარე უნ ა ივანიჭოთ სხეულს ასტეროი ის ცენტრში, რო ის ავი ეს
უსასრულობაში? ასტეროი ი ჩათვალეთ m ასისა ა R რა იუსის ერთგვაროვან
ბირთვა , რო ელშიც გა ეთებულია ხვრელი სხეულის გა ოსასვლელა .
11.16*. თანა გ ავრი ოძრაობს ე ა ი ის გარშე ო ელიფს ე. გა ოსახეთ პატარა
ღერძის ბოლოებში თანა გ ავრის V სიჩქარე ი ი ნახევარღერძის a სიგრძით,
ე ა ი ის M ასით ა G გრავიტაციული უ ივათი.
11.17*. ინი ალური სიჩქარე, რო ელიც უნ ა ივანიჭოთ სხეულს ე ა ი ის
ე აპირ ე, რო ან ატოვოს ის სისტე ა, ე ო ება ესა ე ოს ოსური სიჩქარე.
იპოვეთ ეს სიჩქარე ე ა ი ისა ა სხეულის ოძრაობის განხილვით ის ათვლის
სისტე აში.
11.18. ხელოვნური თანა გ ავრი ოძრაობს ე ვატორულ სიბრტყეში ი აგვარა ,
რო ე ა ი ის ა ვირვებლისთვის ის ერთსა ა ი ავე ერტილში ი ყოფება.
იპოვეთ, რა ენჯერ ეტია თანა გ ავრის ორბიტის რა იუსი ე ა ი ის
რა იუს ე.
11.19. ხელოვნური თანა გ ავრი ოძრაობს ე ვატორულ სიბრტყეში რიულ
ორბიტა ე ე ა ი ის ბრუნვის ი ართულებით. რა ენჯერ ეტია თანა გ ავრის
ორბიტის რა იუსი ე ა ი ის რა იუს ე, თუ ის თავის გაშვების ა გილს
გა აუვლის პერიო ულა T=48 სთ-ში?
11.20. იპოვეთ ო ეტის აქსი ალური აშორება ი ან, თუ ისი ბრუნვის პერიო ი
ის გარშე ო უ რის T=76 ელს, ინი ალური ანძილი ო ეტასა ა ეს შორის
არის Rmin =10 6
, ხოლო ე ა ი ის ორბიტის რა იუსია
R0=1,5∙10 .
8

11.21. თანა გ ავრი ე ა ი ის გარშე ო ოძრაობს R= 3R0

რა იუსიან რიულ ორბიტა ე. სა უხრუჭე ო ყობილობის
ცირე როით ჩართვის შე ეგ ისი სიჩქარე შე ცირ ა
ი აგვარა , რო ან აი ყო ე ა ი ის შე ხებ ელიფსურ
ორბიტა ე ოძრაობა (იხ. ნახ.). რა როის შე ეგ აეშვება
nax.11.21
თანა გ ავრი ე ა ი ა ე? R0=6400 .
11.22*. რა როში აეცე ა ე ა ი ა ეს, თუ ის უეცრა გაჩერ ება?
11.23. kepleris meore kanonis Tanaxmad radius-
veqtori drois tol SualedSi tol farTobebs
moxvets. ipoveT planetis garSemo elifsur
orbitaze moZravi TanamgzavrisTvis radius- r r
veqtoris t droSi moxvetili farTobi. sawyis

momentSi Tanamgzavris siCqarea v, kuTxe
siCqaresa da radius-veqtors Soris _ , xolo v
nax.11.23
radius-veqtoris sigrZe am momentSi _ r (იხ. ნახ.).
11.24*. ra minimaluri siCqariT unda gavuSvaT sxeuli dedamiwis
zedapiridan, rom is daeces mzes?P
37
 12. amocanebi brunvis dinamikaze
12.1. ცირე ო ის სხეული ოძრაობს r რა იუსან რე ირ ე სიჩქარით, რო ელიც
რფივა ი რ ება როის იხე ვით შე ეგი ანონით: v=kt. იპოვეთ სხეულის
სრული აჩქარების რო ე ა ო ი ებულება.
12. 2. ჰორი ონტალურ ე აპირ ე m ასის რგოლს იანიჭეს v სიჩქარე (იხ. ნახ.).
ხახუნის ოეფიციენტი რგოლსა ა ე აპირს შორის არის µ. იპოვეთ, რა როის
შე ეგ აი ყებს რგოლი სრიალის გარეშე გორვას.
12.3. ω უთხური სიჩქარით ბრუნავი R რა იუსის რგოლი სიბრტყით ა ეს
ჰორი ონტალურ ე აპირ ე (იხ. ნახ.). რა როის შე ეგ გაჩერ ება იგი, თუ
ხახუნის ოეფიცენტი რგოლსა ა ე აპირს შორის არის µ?
12.4. ω უთხური სიჩქარით ბრუნავი R რა იუსის რგოლი სიბრტყით ა ეს
ჰორი ონტალურ ე აპირ ე. რა ენ ბრუნს გაა ეთებს რგოლი გაჩერება ე, თუ
ხახუნის ოეფიცენტი რგოლსა ა ე აპირს შორის არის µ.
12.5. ერთგვაროვანი ღეროს ინერციის ო ენტი O ღერძის ი ართ არის Io=mL2/12,
სა აც m ღეროს ასაა, L ი - სიგრძე. იპოვეთ ინერციის ო ენტი O1 ღერძის ი ართ
(იხ. ნახ.).
12.6. რგოლი, რო ლის რა იუსია R, ააბრუნეს ω უთხური სიჩქარით ა ა ეს
უთხეში, როგორც ნაჩვენებია ნახატ ე. რა ენ ბრუნს გაა ეთებს რგოლი
გაჩერება ე, თუ ხახუნის ოეფიციენტი ე აპირებსა ა რგოლს შორის არის µ.
12.7. ერთგვაროვანი ცილინ რი, რო ლის რა იუსია R, ააბრუნეს ω უთხური
სიჩქარით ა ა ეს უთხეში, როგორც ნაჩვენებია ნახატ ე. რა ენ ბრუნს
გაა ეთებს ცილინ რი სრულ გაჩერება ე, თუ ხახუნის ოეფიციენტი
ე აპირებსა ა ცილინ რს შორის არის µ. ასეთი ცილინ რის ინერციის ო ენტი
სა უთარი ღერძის ი ართ არის I=mR2/2.
12.8. ახრილ სიბრტყე ე სრიალის გარეშე ოგორავს თხელ ე ლიანი ცილინ რი.
ჰაერის ინააღ ეგობას ნუ გაითვალის ინებთ ა იპოვეთ ცილინ რ ე ოქ ე ი
ხახუნის ძალა. ახრილობის უთხეა α, ცილინ რის ასა ი - M.

ნახ.12.2
ნახ.12.3

O O1

ნახ.12.5 ნახ.12.6 ნახ.12.7

38
12.9. გლუვ ჰორი ონტალურ ე აპირ ე ევს M1 ასის ძელა ი, რო ელ ეც
ი აგრებულია M2 ასის თხელ ე ლიანი ცილინ რი. ცილინ რ ე ახვეულია
უ ასო ვრილი ძაფი, რო ლის თავისუფალ ბოლოს ე ევიან უ ივი
ჰორი ონტალური F ძალით (იხ. ნახ.). იპოვეთ ძელა ის აჩქარება ა ცილინ რის
უთხური აჩქარება. ძაფი ცილინ რ ე არ სრიალებს.
12.10. ერთგვაროვანი ძი ე თო ი, რო ლის ბოლოები ა აგრებულია ერთ
ვერტი ალ ე, ახვეულია უ ასო რგოლ ე (იხ. ნახ.). რა აჩქარებით ვარ ება
რგოლი?
12.11. ერთგვაროვანი L სიგრძის ღერო გა ახარეს რაღაც α0 უთხით ა გაუშვეს ხელი
(იხ. ნახ.). ხახუნი ა ჰაერის ინააღ ეგობა უგულებელყავით ა იპოვეთ ღეროს
ბოლო ერტილის სიჩქარის  უთხე ე ა ო ი ებულება.
12.12*. ერთგვაროვანი L სიგრძის ღერო, რო ლის ასაა m, ჩა ო ი ებულია ჭერ ე
სახსრულა ერთი ბოლოთი. ხახუნი ა ჰაერის ინააღ ეგობა უგულებელყავით ა
იპოვეთ ცირე რხევის პერიო ი. რხევის პერიო ი გა ოითვლება ფორ ულით
T=2π[I/mgx]1/2, სა აც I არის ძელა ის ინერციის ო ენტი ბრუნვის ღერძის ი ართ,
ხოლო x არის ძელა ის ასათა ცენტრი ან ბრუნვის ღერძა ე ანძილი.
12.13*. თხელი რგოლი, რო ლის რა იუსია R, ჩა ო ი ებულია ლურს ან ე. სრიალს
ა გილი არ აქვს. იპოვეთ რგოლის სიბრტყეში ცირე რხევის პერიო ი. ჰაერის
ინააღ ეგობა უგულებელყავით.
12.14*. R რა იუსიანი ის ი, რო ლსაც გააჩნია R/2 რა იუსიანი ხვრელი, A
ერტილით ჩა ო ი ებულია ლურს ან ე (იხ. ნახ.). იპოვეთ ის ის ცირე რხევის
პერიო ი თავის სიბრტყეში. სრიალს ა გილი არ აქვს.
12.15. ხელოვნური თანა გ ავრი ბრუნავს ე ა ი ის გარშე ო R რა იუსიან
ორბიტა ე. იპოვეთ თანა გ ავრის ი პულსის ო ენტი ე ა ი ის ცენტრის ი ართ,
თუ ისი ასაა m.
12.16. ცილინ რი, რო ლის ასაა M ა რა იუსი - R, უძრავა ევს გლუვ
ჰორი ონტალურ ე აპირ ე (იხ. ნახ.). ას ხვ ება ჰორი ონტალურა V სიჩქარით
ოძრავი m ასის ტყვია (m<<M) ცილინ რის ღერძი ან h სი აღლე ე ა რჩება
შიგნით. იპოვეთ აჯახების შე ეგ: ა) ცილინ რის ცენტრის სიჩქარე; ბ)
ცილინ რის უთხური სიჩქარე.

g
F
g α

ნახ.12.9 ნახ.12.11
ნახ.12.10
A

g V h
R

ნახ.12.14 ნახ.12.16

39
12.17. უძრავ ერთგვაროვან R რა იუსიან ჰორი ონტალურ ის ე, რო ელსაც
შეუძლია ის ცენტრ ე გა ავალი ვერტი ალური ღერძის გარშე ო ხახუნის გარეშე
ბრუნვა, ცენტრი ან r ანძილ ე უძრავა გას ა ა იანი. ის ი ყებს ოძრაობას r
რა იუსიან რე ირ ე ის ის ცენტრის გარშე ო ის ის ი ართ v სიჩქარით. რა
უთხური სიჩქარით აი ყებს ის ი ბრუნვას? ის ის ასაა M, ა ა იანის ი - m.
ის ის რა იუსი გაცილებით ეტია ა ა იანის სი აღლე ე.
12.18. ის ე, რო ლის ინერციის ო ენტია J ა რო ელიც ბრუნავს ის ცენტრ ე
გა ავალი ვერტი ალური ღერძის გარშე ო ω უთხური სიჩქარით, გას m ასის
ა ა იანი ცენტრი ან ის ის R რა იუსის ტოლ ანძილ ე. როგორ შეიცვლება
ის ის უთხური სიჩქარე, თუ ა ა იანი გა ავა ის ის ცენტრში? ა ა იანის
ო ები ის ის რა იუსთან შე არებით გაცილებით ცირეა.
12.19*. ბოლო 40 ლის გან ავლობაში ე ა ი ა ე ღე-ღა ის ხანგძლივობა
გაი არ ა აახლოებით ∆T=10 -3
-ით. ოგიერთი გეოფი ი ოსის ა რით ცვლილება
გა ო ვეულია ანტარქტი ა ე ყინულის ნობით. თუ ეს ოსა რება ს ორია,
შეაფასეთ, რა ასის ყინული გა ნარა ბოლო 40 ელი ა ში ანტარქტი ა ე.
12.20*. L სიგრძისა ა M ასის ერთგვაროვანი ღერო ჩა ო ი ებულია ჭერ ე
სახსრულა ერთი ბოლოთი (ix. nax.). ჰორი ონტალურა v სიჩქარით ოძრავი
ცირე m ასის სხეული ე ებება ძელა ის შუა ერტილს. იპოვეთ ვერტი ალი ან
ღეროს აქსი ალური გა ახრის უთხე. ხახუნი უგულებელყავით.
12.21. erTgvarovani Zelaki, romelic imyofeba horizontalur
mdebareobaSi, h simaRlidan usawyiso siCqariT iwyebs vardnas (ix. nax.).
misi erT-erTi bolo dacemis momentSi ejaxeba masiuri myari sxeulis
kides. ipoveT Zelakis masaTa centris siCqare dajaxebis Semdeg sawyis
momentSi. dajaxeba drekadia.
12.22. A diski, A romlis masaa M1 da radiusi r1, daabrunes 0 kuTxuri
siCqariT da moiyvanes kontaqtSi M2 masis da r2 radiusis mqone B diskTan,
romlis brunvis RerZi marTobulia A diskis RerZis (ix. nax.). Sexebis
wertilidan A diskis RerZamde manZilia a. ipoveT diskebis damyarebuli
kuTxuri siCqareebi. RerZebSi xaxuni da gorvis xaxuni ugulebelyaviT.

0
A
h
v g a
g
B

nax.12.21 nax.12.22
ნახ.12.20

12.23*. ra simaRleze SeiZleba avisroloT M1 masis qviSiani tomara M2

masis mqone ficris gamoyenebiT (ix. nax.), Tu ficris meore bolos ecema
H simaRlidan usawyiso siCqariT vardnili aseTive M1 masis tomara?
ficris sigrZea ℓ. tomris zomas nu gaiTvaliswinebT.
40
12.24*. erTgvarovani myari Reros erTi bolo idealuri saxsriT
mimagrebulia vertikalur samagrze, xolo meore bolo ZafiTaa
Camokidebuli Werze (ix. nax.). Rero horizontaluria. garkveul momentSi
Zafs wvaven. ipoveT saxsris reaqciis Zalis damokidebuleba Rerosa da
horizonts Soris kuTxeze. Reros masaa m, xolo sigrZe l.

M1

ℓ/2 M2 ℓ/2 M1

nax.12.23
nax.12.24

13. amocanebi mudmivobis kanonebze

13.1. 1 kg masis nivTieri wertili Tanabrad moZraobs wrewirze 10 m/wm
siCqariT. ipoveT impulsis cvlileba periodis erTi meoTxedis
ganmavlobaSi.
13.2. Zafze gamobmuli M masis sxeuli brunavs vertikalur sibrtyeSi.
gansazRvreT, ramdeniT meti iqneba Zafis daWimulobis Zala traeqtoriis
qveda wertilSi, zeda wertilTan SedarebiT (Zafis meore bolo uZravia,
yvela saxis winaaRmdegoba ugulebelyaviT).
13.3. liftis Werze saxsrulad damagrebuli umaso L sigrZis Reros meore
boloSi damagrebulia m masis mcire zomis burTula. Zelaki gadaxares 
kuTxiT da gauSves xeli. wonasworobis mdebareobis gavlis momentSi
lifti iwyebs vertikalurad zemoT a aCqarebiT moZraobas. ra
maqsimaluri kuTxiT gadaixreba Zelaki?
13.4. uZrav birTvs ejaxeba aseTive masis moZravi birTvi. ipoveT kuTxe
birTvebis moZraobis mimarTulebebs Soris dajaxebis
Semdeg, Tu dajaxeba drekadia da aracentraluri.
13.5. v სიჩქარით ოძრავი m ასის ბირთვი ეჯახება M ასის
უძრავ ბირთვს. იპოვეთ, როგორ არის ა ო ი ებული ა
უ ანას ნელისათვის გა აცე ული ენერგია ბირთვების ასების
შეფარ ება ე. აჯახება ცენტრალურია ა რე ა ი.
13.6. k sixistis zambaraze Camokidebul tvirTs
m usawyiso siCqariT mowyda m masis nawili (ix. nax.). ra
maqsimalur simaRleze ava darCenili tvirTi?
nax.13.6 13.7. 2 t masis raketa uZravad aris gaCerebuli haerSi,
gamotyorcnis ra qveviT airs 1250 m/wm siCqariT. ra
masis airi gamoityorcneba raketidan 1 wm-is ganmavlobaSi?
13.8*. M masis mqone ori varskvlavi brunavs masaTa centris garSemo
wriul orbitaze. garkveul momentSi erT-erTi varskvlavi feTqdeba da
warmoiqmneba zeaxali varskvlavi. am dros varskvlavs Sordeba ∆M masis
garsi am varskvlavTan dakavSirebul aTvlis sistemaSi sferulad

41
simetriulad. gamotyorcnili nivTiereba momentalurad tovebs sistemas.
ipoveT, ra ∆M-isTvis daiSleba darCenili sistema.
13.9. M masis avtomobili iwyebs moZraobas. xaxunis koeficieti borblebsa
da gzas Soris aris . ipoveT avtomobilis siCqaris droze
damokidebuleba, TuA Zravis simZlavrea N da avtomobilis orive RerZi
wamyvania.
13.10. Sveulmfreni, romelic „Camokidebulia“ haerSi, u siCqariT
amoZravebs vertikalurad qvemoT haeris nakads Tavisi propeleris
meSveobiT. ipoveT, ra simZlavres aviTarebs Sveulmfrenis Zrava, Tu
Sveulmfrenis masaa m.
13.11. uZrav M1 masis birTvsa da misken moZrav M2 masis birTvs Soris
moTavsebulia mesame uZravi birTvi (ix. nax.). gansazRvreT, mesame birTvis
ra masisTvis SeiZens M1 masis mqone birTvi maqsimalur siCqares pirveli
dajaxebisas. dajaxebebi centraluria da drekadi.
13.12. h simaRlis sadgarze devs M masis mcire zomis sfero. v0 siCqariT
horizontalurad moZravi m masis tyvia zustad diametrze xvrets mas
(ix. nax.). sadgaridan ra s0 manZilze daecema tyvia, Tu sfero miwaze
sadgaridan s manZilze aRmoCda. haeris winaaRmdegobas nu
gaiTvaliswinebT.
13.13*. erTi metri simaRlidan usawyiso siCqariT vardnili aguri ecema
CogburTis burTs da isev TiTqmis erT metrze adis. ipoveT, ra
maqsimalur simaRleze axteba CogburTis burTi.
13.14. or sxeuls Soris moTavsebulia k sixistis SekumSuli zambara (ix.
nax.). ganTavisuflebis Semdeg, rodesac zambara aradeformirebuli gaxda,
sxeulebs gavlili hqonda x1 da x2 manZilebi. gansazRvreT sxeulebis
maqsimaluri kinetikuri energiebi.
13.15. avtomobilis ganviTarebuli simZlavre drois mixedviT izrdeba
wrfivad N=t. ipoveT siCqaris droze damokidebuleba, Tu borblebi
goravs srialis gareSe. avtomobilis masaa m. oTxive borbali wamyvania.
haeris winaaRmdegoba ugulebelyaviT. ra pirobas unda akmayofilebdes
xaxunis koeficienti, rom sriali ar xdebodes?

M
v0
M1
M2
h
nax. 13.11

s0
nax.13.12
nax. 13.14

42
13.16. sami erTnairi m masis burTula erTmaneTTan SeerTebulia erTnairi
k sixistis zambarebiT. burTulebs erTdroulad mianiWes v siCqare.
rogorc naCvenebia naxatze. ipoveT sawyisi mdebareobidan burTulebis
maqsimaluri daSoreba.
13.17. protoni V siCqariT moZraobs didi manZiliT daSorebuli heliumis
Tavdapirvelad uZravi birTvisaken. ipoveT nawilakebis siCqare, roca maT
Soris manZili iqneba minimaluri.
13.18. horizontalur zedapirze moTavsebuli ori sxeuli, romelTa
masebia m1 da m2, erTmaneTTan SeerTebulia aradeformirebuli zambariT
(ix. nax.). gansazRvreT, ra minimaluri Zala unda movdoT m1 masis sxeuls,
rom m2 masis sxeuli daiZras adgilidan. xaxunis koeficienti zedapirsa
da sxeulebs Soris aris .
13.19. fqviliani tomara usawyiso siCqariT Camosrialda H simaRlidan
horizontisadmi  kuTxiT daxrili gluvi sibrtyiT da moxvda
horizontalur iatakze. daxrili sibrtyidan iatakze gadasvla ar aris
mdovre. iataksa da fqvilian tomaras Soris xaxunis koeficientia .
gansazRvreT, ra manZilze gasrialdeba tomara iatakze. fqviliani
tomaras zomebi bevrad naklebia H –ze.
13.20. sakidze L=1,4 m sigrZis ZafiT Camokidebul sxeuls mianiWes V0=7 m/wm
siCqare horizontaluri mimarTulebiT (ix. nax.). 1) sakidis donidan
sxeulis asvlis ra simaRleze iqneba Zafis daWimuloba nulis toli?
2) gansazRvreT sakidis donidan sxeulis asvlis maqsimaluri simaRle.
13.21. yumbara traeqtoriis umaRles wertilSi, zarbaznidan horizontis
gaswvriv L manZilze, gaiyo or tol nawilad. erTi nawili imave
traeqtoriiT daubrunda gasrolis adgils. ipoveT, zarbaznidan ra
manZilze daeca meore nawili.
13.22. oTaxis kuTxeSi vertikalurad dgas hanteli, romelic Sedgeba l
sigrZis msubuqi ReroTi SeerTebuli ori erTnairi masiuri mcire zomis
burTulasagan (ix. nax.). zeda burTulas biZgiT mianiWes kedlidan
mimarTuli Zalian mcire horizontaluri siCqare, qveda burTula am
momentSi uZravia. gansazRvreT kuTxe Rerosa da vertikals Soris qveda
burTulas kedlidan mowyvetis momentSi, agreTve zeda burTulas siCqare
am momentSi da iatakTan dajaxebis momentSi. ugulebelyaviT xaxuni
kedelTan da iatakTan. Tavisufali vardnis aCqarebaa g.

v
L

m1 m2
F V0
v v
nax. 13.16 nax. 13.18 nax.13.20 nax.13.22

43
13.23. Yumaso Tokebze Camokidebul m masis tvirTebs esvrian m masis
tyvias (ix. nax.), romelic pirvel tvirTs xvrets, xolo meoreSi rCeba.
ipoveT, ra siTbo gamoiyo pirvelL tvirTTan urTierTqmedebisas, Tu
meoresTan dajaxebisas gamoiyo Q2 siTbo. tyviis sawyisi siCqarea v, tyviis
tvirTebTan urTierTqmedebis dro Zalian mcirea.
13.24*. Txeli masiuri rgoli Camocmulia horizontalurad damagrebul R
radiusian grZel Reroze (ix. nax.). rgoli mWidrod exeba Reros. rodesac
rgoli daabrunes ω kuTxuri siCqariT Reros garSemo, is gaCerda t0
droSi. Semdeg rgoli daabrunes imave kuTxuri siCqariT da mianiWes V0
siCqare Reros gaswvriv. ipoveT, ra manZils gaivlis rgolis centri
gaCerebamde.
13.25. horizontalur zedapirze damagrebuli gluvi zedapiris mqone
naxevarsferos zeda wertilidan usawyiso siCqariT srials iwyebs mcire
zomis sxeuli (ix. nax.). ipoveT, ra simaRleze mowydeba sferos sxeuli,
Tu sferos radiusia R.
13.26.Ggluv horizontalur zedapirze erT wrfeze toli daSorebebiT
ganlagebulia erTnairi m masis Zelakebi. Ppirvel Zelaks mosdes F Zala
(ix. nax.). risi tolia pirveli n cali Zelakis masaTa centris aCqareba
(n+1)-e ZelakTan dajaxebamde nebismier momentSi? moZraoba erTi wrfis
gaswvriv xdeba da yoveli dajaxeba absoluturad aradrekadia.
13.27. Ggluv horizontalur zedapirze erT wrfeze toli daSorebebiT
ganlagebulia erTnairi m masis Zelakebi. Ppirvel Zelaks mosdes F Zala
(ix. nax. 13.26). gansazRvreT moZravi Zelakebis siCqare maTi me-n dajaxebis
win da uSualod mis Semdeg. gansazRvreT siCqaris zRvruli mniSvneloba
usasrulod didi n-isTvis, Tu mezobel Zelakebs Soris manZilia l.
moZraoba erTi wrfis gaswvriv xdeba da yoveli dajaxeba absoluturad
aradrekadia.
13.28*. rgolebs xaxunis gareSe SeuZlia sriali vertikalurad
damagrebul Reroze. sawyis momentSi yvela rgoli miwaze devs. rgolebs
rig_rigobiT, drois  intervaliT, vertikalurad zeviT aniWeben v
siCqares (v  g). rgolebi dajaxebis Semdeg erTmaneTs ewebeba da maT
isvrian zemoT manam, sanam Sewebebuli rgolebi ar Camovardeba
dedamiwaze. gansazRvreT, ra drois Semdeg moxdeba es. rgolebis sisqe
SegiZliaT ugulebelyoT.

m
m m
v
nax.13.23 nax. 13.24

R
nax. 13.25
44
 14. optikis amocanebi

14.1. or brtyel sarkes Soris kuTxe aris α. ipoveT, sarkeebs Soris

moTavsebuli mnaTi wertilis ramdeni gamosaxuleba miiReba aseT
sistemaSi, Tu a) =90; b) =120; g) =60; d) =80.
14.2. Cazneqil sferul sarkes ecema mTavari optikuri RerZis paraleluri
da misi maxlobeli viwro sinaTlis kona (ix. nax.). sferos centridan ra
manZilze gadaikveTeba sinaTlis sxivebi erT wertilSi? sferos
radiusia R.
14.3*. naxatze naCvenebia im suraTis nawili, romelzec iyo gamosaxuli
sinaTlis S wertilovani wyaro, ori brtyeli M1 da M2 sarke, romlebic
adgendnen orwaxnaga  kuTxes da AOB are, saidanac moCanda wyaros
orive pirveli gamosaxuleba. agebiT aRadgineT M2 sarkis mdebareoba,
agreTve ipoveT wertilTa simravle, sadac SeiZleba yofiliyo S
wertilovani wyaro. sarkeebi CaTvaleT naxevarsibrtyeebad. ras udris 
kuTxe, Tu AOB=30-s?
14.4. naxatze naCvenebia sferuli sarkis mTavari optikuri RerZi. Oori
wertili Seesabameba sinaTlis wyaros da mis gamosaxulebas. ipoveT
sferuli sarkis fokusi. ganixileT yvela SesaZlo SemTxveva.
14.5. naxatze naCvenebia sxivis svla Semkreb linzaSi. aageT meore sxivis
svla linzaSi gavlis Semdeg.
14.6. sagnis gamosaxuleba Txel linzaSi moTavsebulia mis fokalur
sibrtyeSi. ra simaRlisaa sagani, Tu gamosaxulebis simaRle udris
H= 0,7 sm. P
14.7. linzis meSveobiT viRebT sagnis namdvil orjer Semcirebul
gamosaxulebas. Tu sagans 21 sm-iT mivuaxloebT linzas, miviRebT sagnis
namdvil orjer gadidebul gamosaxulebas. ipoveT linzis fokusuri
manZili.
14.8. axlomxedvel adamians SeuZlia teqstis wakiTxva, Tu misi daSoreba
Tvalebidan ar aRemateba 18 sm-s. ra optikuri Zalis mqone saTvale unda
ataros am adamianma?
14.9. linzis saSualebiT ekranze miiRes sagnis 2-jer gadidebuli mkafio
gamosaxuleba. manZili sagansa da ekrans Soris 1,6-jer gazardes da imave
linziT ekranze isev miiRes sagnis mkafio gamosaxuleba. gansazRvreT,
risi tolia gadideba am SemTxvevaSi.

nax. 14.4
nax. 14.2
nax. 14.3

45 nax. 14.5
14.10. ori linza mWidrodaa midebulia erTmaneTze. ipoveT aseTi sistemis
optikuri Zala, Tu linzebis optikuri Zalebia Sesabamisad D1 da D2.
14.11*. naxatze mocemulia AB sagani da misi A1B1 gamosaxuleba. agebiT
ipoveT linzis optikuri centri da orientacia. Semkrebia Tu gambnevi
linza?
14.12. monetaze dades n=1,5 gardatexis maCveneblis mqone gamWvirvale kubi.
SeiZleba Tu ara gverdiTi waxnagidan monetis danaxva?
14.13*. buzi dafrinavs r radiusis mqone wrewirze mTavar optikur RerZze
gamaval sibrtyeSi mudmivi v siCqariT (ix. nax.). wrewiris centri
mdebareobs Semkrebi linzis mTavar optikur RerZze linzidan 3F
manZilze, sadac F linzis fokusuri manZilia. ipoveT buzis
gamosaxulebis siCqaris maqsimaluri da minimaluri mniSvneloba.
CaTvaleT, rom r<<F.
14.14. horizontalur brtyel sarkeze devs Txeli brtyel-amozneqili
linza. Werze, romelic sarkidan h simaRlezea, moZraobs buzi mudmivi v
siCqariT (ix. nax.). ipoveT sistemaSi „sarke-linza“ buzis gamosaxulebis
siCqare im momentSi, rodesac buzi gadakveTs linzis mTavar optikur
RerZs. linzis fokusuri manZilia F (h > F).
14.15. R radiusian gamWvirvale birTvs ecema diametris gaswvrivi
paralelur sxivTa viwro kona (ix. nax.).Gcentridan ra manZilze
gadaikveTeba sinaTlis sxivebi birTvidan gamosvlis Semdeg? birTvis
gardatexis maCvenebelia n=4/3.
14.16. adamiani uyurebs Tevzs, romelic imyofeba wyliT savse 20sm
radiusis sferul akvariumSi diametralurad mopirdapire wertilSi.
wylis gardatexis maCvenebelia 4/3. akvariumi Txelkedliania.
gansazRvreT manZili Tevzsa da im wertils Soris, sadac adamiani xedavs
Tevzis gamosaxulebas.
14.17*. sinaTlis wertilovani wyaro mudmivi v0 siCqariT moZraobs wrfeze,
romelic mcire  kuTxes adgens Semkrebi linzis mTavar optikur
RerZTan. wyaros traeqtoria mTavar optikur RerZs ormag fokusSi kveTs
(ix. nax.). gansazRvreT am traeqtoriaze moZraobisas wyaros mimarT
gamosaxulebis minimaluri fardobiTi siCqare.

B
A1
A
B1 h
nax. 14.11 nax. 14.13

nax. 14.14

R

2F

46
nax. 14.15 nax. 14.17
14.18*. auzis kidesTan dgas adamiani da akvirdeba qvas fskerze. auzis
siRrmea h=4 m. wylis zedapiridan ra siRrmeze aris qvis gamosaxuleba,
Tu xedvis sxivi wylis zedapiris normalTan adgens =60 kuTxes? wylis
gardatexis maCvenebelia 1,33.
14.19*. daamtkiceT, rom TuAprizmis gardamtexi kuTxea A, xolo sxivis
gadaxris kuTxe -  (ix. nax.), maSinAM dacemis  da  kuTxeebsa da
gardatexis  da  kuTxeebs Soris kavSiri gamoisaxeba formuliT
 
.
 
14.20. Semkrebi linzis fokalur sibrtyeSi moTavsebulia brtyeli sarke
(ix. nax.). aseT optikur sistemaSi miiReba linzasa da meore fokuss
Soris mTavari optikuri RerZis marTobulad moTavsebuli AB sagnis
namdvili gamosaxuleba. gansazRvreT, ramdenjer Seicvleba sistemis
gamadidebloba, Tu sagnis gadaadgilebiT manZils linzasa da sagans
Soris orjer SevamcirebT.
14.21. aageT Semkreb linazaSi AB sagnis gamosaxuleba (ix. nax.).
14.22*. wyalSi, romlis gardatexis maCvenebelia n, moTavsebulia
brtyelamozneqili H sisqis linza (ix. nax.). Llinzis brtyeli mxare
moTavsebulia wyalSi horizontalurad. Aam sistemas vertikalurad ecema
paralelur sxivTa kona. wyalSi L1 da L2 siRrmeebze (L2> L1) miiReba
mkveTri gamosaxuleba. ipoveT linzis amozneqili zedapiris simrudis
radiusi. wylidan da linzidan arekvlebs nu gaiTvaliswinebT.

 A
 
  F B F

nax. 14.20

nax. 14.19

B F F

nax. 14.22
nax. 14.21

47
14.23. sinaTlis wyaro, romelic moZraobs mudmivi siCqariT, Semkrebi
linzis mTavar optikur RerZs kveTs = 60 _iani kuTxiT (ix. nax.), xolo
gamosaxulebis siCqare am momentSi mTavar optikur RerZTan adgens =300
_ian kuTxes. ipoveT, ra manZiliTaa daSorebuli sagnis traeqtoriis
mTavar optikur RerZTan gadakveTis wertili linzidan, Tu linzis
fokusuri manZili aris F=30 sm.
14.24. linzaSi mTavar optikur RerZze, linzidan f manZilze, miiReba mnaTi
wertilis namdvili gamosaxuleba. Tu linzas CavwevT h manZiliT
(ix. nax.), gamosaxuleba daiwevs H_iT. ipoveT mnaTi wertilidan linzamde
manZili da linzis fokusuri manZili.
14.25. minis naxevarbirTvze dacemuli sinaTlis viwro kona ikribeba
birTvis amozneqili zedapiridan X manZilze (ix. nax.). brtyeli
zedapiridan ra manZilze Seikribeba sinaTlis viwro kona, Tu is
daecema naxevarbirTvs sawinaaRmdego mimarTulebiT? minis gardatexis
maCvenebelia n.
14.26*. naxatze mocemulia a sagani, misi b namdvili gamosaxuleba da
Semkrebi linza. cnobilia, rom linzis meore mxares iyo brtyeli sarke,
romelic naxatze waSlilia. agebiT aRadgineT sarkis mdebareoba da
ipoveT linzis fokusebi.
14.27*. Semkrebi linziT iReben sinaTlis wyaros namdvil gamosaxulebas.
sinaTlis wyaro aris mcire zomis monakveTi, romelic marTobulia
linzis mTavari optikuri RerZis. risi toli iqneba linzis
gamadidebloba, Tu monakveTs movabrunebT ise, rom linzis mTavar
optikur RerZTan adgendes 45 kuTxes? Mmobrunebamde gamadidebloba iyo
Γ=0,1.

f

F H

nax. 14.23 h
nax. 14.24

a
b

nax. 14.25 nax. 14.26

48
 15. sxvadasxva
15.1. adamiani metros eskalatorze Camorbis ise, rom yvela Sexvedril
safexurs abijebs fexs. pirvelad Camorbenisas man 50 safexurs daabija
fexi. meored, rodesac is imave mimarTulebiT 3-jer swrafad mirboda, -
75 safexurs. ipoveT, ramden safexurs daabijebda is fexs uZrav
eskalatorze Camorbenisas.
15.2 zebgeriTi TviTmfrinavi mifrinavs horizontalurad 4 km simaRleze.
dedamiwaze myofma damkvirvebelma TviTmfrinavis xma gaigona mis Tavze
gadafrenis momentidan 10 wamis Semdeg. risi toli yofila TviTmfrinavis
siCqare, Tu haerSi bgeris siCqarea 330 m/wm?
15.3. zebgeriTi TviTmfrinavi horizontalurad mifrinavs. ori mikrofoni
moTavsebulia erT vertikalze erTmaneTisagan L manZilze. qveda
mikrofonma TviTmfrinavis xma miiRo t droiT ufro gvian, vidre zeda
mikrofonma. haerSi bgeris siCqarea c. gansazRvreT TviTmfrinavis siCqare.
15.4. mdinaris sigane 50 metria, dinebis siCqare _ 2 m/wm, xolo navis
siCqare wylis mimarT _ 1 m/wm. ra mimarTulebiT unda gacuros navma
wyalTan dakavSirebul aTvlis sistemaSi, rom mdinaris gadacurvisas
umciresi manZili gaiaros napirTan dakavSirebul aTvlis sistemaSi? risi
tolia es manZili? ra dro dasWirdeba am SemTxvevaSi mdinaris
gadacurvas? saerTod ra umcires droSi SeuZlia am navs mocemuli
mdinaris gadacurva? ra mimarTulebiT unda gacuros navma wyalTan
dakavSirebul aTvlis sistemaSi am SemTxvevaSi?
15.5. SeuZlia Tu ara mocuraves, romelic mdinarispira A wertilSi
imyofeba, miaRwios mopirdapire napiris C wertils? AC monakveTi dinebis
mimarTulebasTan 45-ian kuTxes adgens. mdinaris dinebis siCqarea 2 m/wm,
xolo mocuravis siCqare wylis mimarT _ 1,2 m/wm.
15.6. swor Saragzaze 60 km/sT siCqariT moZraobs avtobusi. adamiani
imyofeba Saragzidan 40 m da avtobusidan 600 m manZilze. ra umciresi
siCqariT unda iaros adamianma, rom miuswros avtobuss? rogori unda
iyos misi moZraobis mimarTuleba am SemTxvevaSi?
15.7. swor gzaze V1 siCqariT moZraobs manqana. adamiani gzidan L manZilze
imyofeba. adamianma moZraoba daiwyo im momentSi, rodesac manqanam
adamianTan uaxloes wertilSi Caiara. ra minimalur manZilze SeuZlia
adamians manqanasTan miaxloveba amis Semdeg da rogor unda moZraobdes
igi, Tu misi siCqarea V2 (ra Tqma unda, V2< V1)?
15.8. gvaqvs v siCqariT moZravi erTnairi atombirTvebis nakadi.
atombirTvebi TavisTavad iyofa or erTnair nawilakad. nakadis
mimarTulebiT moZravi nawilakis siCqarea 3v. gansazRvreT im nawilakis
siCqare, romlebic moZraobs nakadis marTobulad. im aTvlis sistemaSi,
romelSic atombirTvi uZravia, nebismieri mimarTulebiT gatyorcnili
nawilakis siCqare erTnairia.
15.9. wvims. uqaro amindia. gansazRvreT, ramdenjer Seicvleba
Tavdapirvelad uZrav sferuli formis sxeulze garkveul droSi
moxvedrili wvimis wylis moculoba, Tu sxeuli amoZravdeba u siCqariT
horizontaluri mimarTulebiT. CaTvaleT, rom wvimis wveTebi erTnairia,
sivrceSi ganawilebulia erTgvarovnad da maTi siCqarea v.
15.10. mindvris A punqtidan gamosulma manqanam unda miaRwios CD gzaze
mdebare B punqts ramdenadac SeiZleba swrafad (ix. nax.). mindorSi
moZraobis siCqarea V1, xolo gzaze moZraobisa ki - V2 (V1<V2). sawyisi
49
manZili manqanidan gzamde a-s tolia, xolo B punqtamde _ b-s. rogor
unda moZraobdes manqana?
15.11. naxatze naCvenebia navis traeqtoria, romelsac ise ubiZges
napiridan, rom misi v0=1,0 m/wm sawyisi siCqare napirTan dakavSirebul
aTvlis sistemaSi napiris marTobulad aRmoCnda mimarTuli. 1 wm-is
Semdeg navi C wertilSi aRmoCnda, xolo 2 wm-is Semdeg - D wertilSi.
gansazRvreT mdinaris dinebis siCqare.

90

a A
C nax. 15.10

15.12. mdinaris napiridan L=60 m manZilze wyalSi dayenebulia boZi. wylis

dinebis siCqare napirTan nulis tolia da am napiridan daSorebis
proporciulad izrdeba ise, rom boZTan aRwevs u0=2 m/wm-s. am napiris im
wertilidan, romelic boZis mopirdapirea, boZTan unda mivides
motoriani navi. is wylis mimarT aviTarebs u0–is tol
siCqares. rogori unda iyos Tavidan navis orientacia (navis cxviris
mimarTuleba), rom is boZs miadges orientaciis Semdgomi koreqtirebis
gareSe? ra dro dasWirdeba am mgzavrobas?
15.13. ra minimaluri siCqariT SeiZleba iyos gasrolili qva dedamiwis
zedapiridan, Tu man gadaufrina R radiusis sferul Senobas ise, rom
Seexo mis umaRles wertils?
15.14. ipoveT horizontisadmi  kuTxiT (horizonts zemoT) v0 siCqariT
gasrolili sxeulis traeqtoriis simrudis radiusi: a) maqsimalur
simaRleze; Bb) sawyis wertilSi; g) wertilSi, sadac sxeuli imyofeba
gasrolidan t drois Semdeg.
15.15. horizontisadmi  kuTxiT V0 siCqariT gasrolili qva moZraobs
garkveul traeqtoriaze (qvis moZraobaze haeris gavlena umniSvneloa).
imave traeqtoriaze V0 siCqariT Tanabrad mifrinavs koRo. gansazRvreT
koRos aCqareba qvis maqsimaluri awevis simaRlis naxevar simaRleze.
15.16. sakmaod did simaRleze mdebare wertilidan moduliT toli
siCqareebiT ramdenime burTula erTdroulad gaisroles sxvadasxva
mimarTulebiT horizontisadmi sxvadasxva kuTxiT. ra zedapirze
ganlagdeba burTulebi moZraobis procesSi? haeris winaaRmdegoba
ugulebelyaviT.
15.17. dedamiwaze damagrebuli Slangidan, romlis Sida ganivkveTis
farTobia S, horizontisadmi  kuTxiT v siCqariT asxams wyali.
gansazRvreT wylis im nawilis masa, romelic haerSi moZraobs. wylis
simkvrivea .

50
15.18. R radiusis borbali Tanabrad migoravs srialis gareSe
horizontalur zedapirze. borblis A wertils radiusis simaRleze
wydeba talaxis wveTi. ra siCqareebiT SeiZleba moZraobdes borbali, Tu
wveTi haerSi moZraobis Semdeg borblis imave wertils xvdeba (ix. nax.)?
haeris winaaRmdegoba ar gaiTvaliswinoT.
15.19. magnitofonis lents axveven savse bobinidan carielze. mimRebi
bobinis kuTxuri siCqare mudmivia, lentis sisqea h, carieli bobinis
radiusia R. risi tolia lentis siCqare gadaxvevis dawyebidan t drois
Semdeg?
15.20. mWidrod daxveul qaRaldis cilindrul rulons Slian ise, rom
qaRaldis bolos v siCqare mudmivia (ix. nax.). sawyis momentSi rulonis
radiusia R. qaRaldis sisqea d. risi toli iqneba rulonis kuTxuri
siCqare t drois Semdeg?
15.21. magnitofonze Canaweris mosmenisas SeniSnes, rom daxveuli firis
radiusi 20 wuTSi orjer Semcirda. ramden wuTSi Semcirdeba is kidev
orjer? CaTvaleT, rom firis moZraobis wiriTi siCqare mudmivia.
15.22. L sigrZis oTxi wvrili Reros boloebi erTmaneTTan saxsrulad
SeaerTes da gaakeTes rombi (ix. nax.). A saxsari uZravia, xolo B saxsars
rombis diagonalis gaswvriv mudmivi a aCqarebiT amoZraveben. sawyis
momentSi A da B saxsrebi erTmaneTTan axlosaa da B-s siCqare nulis
tolia. ra aCqareba eqneba C saxsars drois im momentSi, rodesac ACB
kuTxe 2-s toli gaxdeba?
15.23. horizontalur zedapirze mosriale sxeulis mier t1 drois SualedSi
gavlili manZili s1–is toli aRmoCnda. risi toli iqneba momdevno t2
drois SualedSi mis mier gavlili s2 manZili? zedapirze sxeulis
srialis xaxunis koeficientia . wevis Zala sxeulze ar moqmedebs.
15.24. filas aqvs H simaRlis safexuri, romelzec miyrdnobilia R>H
radiusis erTgvarovani cilindri (ix. nax.). ipoveT filis maqsimaluri
horizontaluri aCqareba, romlis drosac cilindri jer kidev ar adis
safexurze. xaxuni ugulebelyaviT.

A A v

nax. 15.18 nax. 15.20

C

2α
A B a a
2R
H

nax. 15.22 nax. 15.24

51
15.25. horizontalur zedapirze devs m masis Zelaki. xaxunis
koeficientia . gansazRvreT, ra minimaluri ZaliT SegviZlia Zelakis
Tanabari sriali zedapirze.
15.26. v0 sawyisi siCqariT vertikalurad zeviT asrolili sxeuli
asrolis wertilSi dabrunda t drois Semdeg. haeris winaaRmdegobis Zala
siCqaris pirdapirproporciulia. ipoveT sxeulis siCqare asrolis
wertilSi dabrunebisas.
15.27. gluvi mavTuli moRunulia horizontalur sibrtyeSi ise, rom aqvs
y=kx2 parabolis forma (ix. nax.). mavTulis gaswvriv moduliT mudmivi v
siCqriT misrialebs m masis mZivis marcvali. ipoveT, ra ZaliT awveba
marcvali mavTuls parabolis wveros gavlisas.
15.28. horizontisadmi  kuTxiT daxril sibrtyeze moTavsebulia moneta.
monetasa da sibrtyes Soris xaxunis koeficientia =tg. monetas mianiWes
horizontalurad mimarTuli v0 siCqare (ix. nax.). ipoveT monetis
moZraobis damyarebuli siCqare.
15.29. gluv horizontalur zedapirze moTavsebulia M masis Zelaki, mis
zeda waxnagze devs qaRaldis didi furceli, xolo furcelze m<M
masis Zelaki. furcels ewevian horizontalurad mimarTuli F ZaliT.
qaRaldsa da TiToeul Zelaks Soris xaxunis koeficientia .
gansazRvreT TiToeuli Zelakis aCqareba. furclis masa bevrad naklebia
Zelakebis masebTan SedarebiT.
15.30. gluv horizontalur zedapirze devs M masis fila. masze kideSi
devs m masis Zelaki (ix. nax.). ipoveT filaze horizontalurad moqmedi
maqsimaluri F0 Zala, romlis drosac Zelaki jer kidev ar misrialebs
filaze. ra droSi Camosrialdeba Zelaki filidan, Tu filaze moqmedi
horizontalurad mimarTuli F Zala metia F0-ze? filis sigrZea L.
Zelaksa da filas Soris xaxunis koeficientia .
15.31. M masisa da L sigrZis ficari, romlis marcxena kideSi
moTavsebulia m masis patara Zelaki, misrialebs gluv horizontalur
zedapirze marjvniv v siCqariT da drekadad ejaxeba kedels (ix. nax.).
risi toli unda iyos ficarsa da Zelaks Soris xaxunis koeficientis
minimaluri mniSvneloba, rom Zelaki ficridan ar Camovardes kedlidan
arekvlis Semdeg? risi toli iqneba am SemTxvevaSi ficris saboloo
siCqare? Tavisufali vardnis aCqarebaa g.

m
M m F
v0 M

nax. 15.30
v 
nax. 15.27 v

nax. 15.28
nax. 15.31

52
15.32. ipoveT naxatze moyvanil sistemaSi sawonebis aCqarebebi da Tokis
daWimulobis Zala. sawonebis masebia m1 da m2. Tokis da WoWonaqis masebi,
agreTve xaxuni WoWonaqebis RerZebTan ugulebelyaviT.
15.33. M da M/2 masebis sxeulebis sistema, romlebzec mimagrebulia
WoWonaqebi, moZraobs gluv horizontalur zedapirze F Zalis moqmedebiT
(ix. nax.). gansazRvreT, ra aCqarebiT moZraobs Zafis is wertili,
romelzec modebulia Zala. Zafis da WoWonaqebis masebi ugulebelyaviT.
15.34. horizontalur sayrdenze moTavsebulia msubuqi uWimvadi ZafiT
SeerTebuli ori erTnairi didi Zelaki (ix. nax.). TiToeuli maTganis
masaa M. Zelakebsa da sayrdens Soris xaxunis koeficientia . Zafi araa
moSvebuli. marjvena Zelakis zeda gluv zedapirze imyofeba m masis
urika. sayrdeni aamoZraves horizontaluri mimarTulebiT Zafis
paralelurad marjvniv didi siCqariT. ipoveT Zafis daWimulobis Zala
Zelakidan urikis Camovardnamde.
15.35. kedlis B wertilSi damagrebul uWimvad Zafze mibmuli A Zelaki
devs solis zedapirze, romlis horizontisadmi daxris kuTxea . soli
kedelzea mibjenili. Zafi sibrtyis paraleluria (ix. nax.). soli mudmivi
a aCqarebiT iwyebs moZraobas kedlis marTobuli mimarTulebiT.
moduliT ra aCqarebiT da ra mimarTulebiT moZraobs am dros Zelaki?
15.36. naxatze gamosaxul sistemaSi WoWonaqebs amoZraveben vertikalurad
mimarTuli aCqarebebiT, Zafebi vertikaluria da daWimulia. gansazRvreT,
ra ZalebiT moqmedeben WoWonaqebze. Zafebis da WoWonaqebis masebi,
agreTve xaxuni WoWonaqebis RerZebTan ugulebelyaviT simciris gamo.
Zafebi uWimvadia.
15.37. naxatze gamosaxul sistemaSi yvela WoWonaqi umasoa, xolo Zafebi -
umaso da uWimvadi. yvela Zafis WoWonaqze gadaudebeli nawilebi
vertikaluria. sxeulebis masebi erTnairia. gansazRvreT moZravi
WoWonaqebis aCqarebebi.
m
F
 
M M
M/2 M

nax. 15.33 nax. 15.34

m1 m2
nax. 15.32 a

B a

m
A
g
 M
2a
nax. 15.35 nax. 15.36
nax. 15.37

53
15.38. m masis Txeli erTgvarovani Rero dves horizontalur zedapirze.
Rerosa da zedapirs Soris xaxunis koeficientia . Reros boloSi
mosdes Reros marTobuli mcire horizontaluri Zala, romelsac
TandaTan zrdian. ipoveT am Zalis maqsimaluri mniSvneloba,
romlisTvisac Rero jer kidev uZravia.
15.39. 400 g masis erTgvarovan ABCD Zelakze siganis Sua wertilSi
moqmedebs AB wibos paralelurad mimarTuli F=4 n Zala (ix. nax.).
Zelaksa da zedapirs Soris xaxunis koeficientia 0,5. gansazRvreT
xaxunis Zala da sayrdenis reaqciis Zala (moduli da moqmedebis wrfis
mdebareoba). AB=20 sm; BC=10 sm.
15.40. m masis tvirTi Camokidebulia erTnairi sixistis mqone umniSvnelo
masis sam Reroze. Sua Rero vertikaluria, danarCeni ori ki masTan 
kuTxes qmnis (ix. nax.). ipoveT TiToeul ReroSi aRZruli drekadobis
Zala, Tu maTi deformaciis dros sruldeba hukis kanoni. Reroebi erT
sibrtyeSia.
15.41. grZeli, erTgvarovani, moqnili bagiri WoWonaqzea gadadebuli,
amasTan bagiris nawili devs magidaze da nawili – iatakze (ix. nax.).
xaxuni umniSvneloa. bagiris ganTavisuflebis Semdeg is moZraobas
daiwyebs. bagiris siCqare jer TandaTan gaizrdeba, xolo Semdeg, Tu
magidaze sakmarisi gorgalia, moZraoba Tanabari gaxdeba. ipoveT am
moZraobis siCqare. magidis simaRlea h.
15.42. dedamiwis horizontaluri zedapiridan garkveul simaRleze
damagrebul msubuq WoWonaqze gadadebulia moqnili Toki (ix. nax.). Tokis
boloebi miwaze qmnian grovebs, romlebic xels ar uSlis Tokis
moZraobas. erT mxares Toks moeWida M masis adamiani, romelic xelebis
swrafi morigeobiTi gadataniT iTrevs Toks ise, rom cdilobs
dedamiwis zedapiridan erT simaRleze rCebodes. Tokis garkveuli
siCqariT moZraobisas man es moaxerxa. gansazRvreT es siCqare. Tokis
erTeuli sigrZis masaa , Tavisufali vardnis aCqarebaa g. xaxuni
WoWonaqSi ar gvaqvs.

C F
D
 
g
A B
m
nax. 15.39
nax. 15.40

nax. 15.41
nax. 15.42
54
15.43. L sigrZisa da m masis kobra daxveulia gorglad miwaze. msxverplze
Tavdasxmis win is iwyebs vertikalurad aRmarTvas mudmivi v siCqariT. ra
ZaliT awveba kobra aRmarTvis procesSi dedamiwis zedapirs? kobra
CaTvaleT erTgvarovnad da mTel sigrZeze erTi ganivkveTis mqoned.
15.44. L sigrZisa da m masis erTgvarovani, moqnili Toki erTi boloTi
hkidia Zafze, xolo meore boloTi exeba horizontalur zedapirs. Zafi
gadaWres da Tokma zedapirze dafena daiwyo. gamoikvlieT, rogoraa
damokidebuli zedapirze Tokis dawolis Zala dafenili nawilis
sigrZeze. nafenis simaRle ugulebelyaviT.
15.45. horizontalur zedapirze moTavsebul M masis Zelaks ejaxeba
horizontalurad moZrav nawilakTa S ganivkveTis farTobis nakadi.
nakadis simkvrivea , nawilakebis siCqarea v, zedapirTan Zelakis xaxunis
koeficientia . ipoveT Zelakis moZraobis damyarebuli siCqare, Tu
nawilakebis ZelakTan dajaxeba drekadia. nawilakebis erTmaneTTan
dajaxebebi ugulebelyaviT.
15.46. wylis reaqtiul Zraviani kateri tbaSi moZraobs. wylis
winaaRmdegobis Zalaa F=kv2, sadac v kateris siCqarea wylis mimarT, xolo
k cnobili koeficientia. Zravidan gamotyorcnili wylis siCqare kateris
mimarT aris u. gansazRvreT kateris moZraobis damyarebuli siCqare, Tu
ZravaSi Sesuli wylis nakadis ganivkveTis farTobia S da wylis
simkvrivea .
15.47. milSi v siCqariT^Tanabrad miedineba wyali. mils aqvs onkani,
romelic swrafad gadaketes. gansazRvreT wylis wneva onkanze. wylis
simkvrivea , bgeris siCqare wyalSi aris c.
15.48. R radiusis gluvi zedapiris mqone naxevarsfero
damagrebulia horizontalur zedapirze. sferos
wveroze moTavsebulia mcire zomis Zelaki (ix. nax.).
a) risi tolia maqsimaluri horizontaluri V0
siCqare, romlis miniWebisas Zelaki ar wydeba
zedapirs Tavidanve? R
b) horizontaluri zedapiridan ra simaRleze nax. 15.48
mowydeba Zelaki sferos, Tu Zelaks mivaniWebT 2V0/3 horizontalur
siCqares?
15.49. L sigrZis Zafze dakidebuli burTula gadaxares dakidebis wertilis
simaRleze da xeli gauSves. gansazRvreT: a) kuTxe Zafsa da vertikals
Soris im momentSi, rodesac Zafis daWimulobis Zala burTulaze moqmedi
simZimis Zalis tolia; b) Zafsa da vertikals Soris ra kuTxis dros
aris maqsimaluri burTulas siCqaris gegmili vertikalurad qveviT
mimarTul RerZze; g) risi tolia burTulas siCqaris maqsimaluri
gegmili vertikalurad qveviT mimarTul RerZze.
15.50. xidze dgas m masis biWi. rezinis k sixistis da L sigrZis Rvedis
erTi bolo mimagrebulia biWis welze, xolo meore bolo - xidze. biWi
dgams nabijs da iwyebs usawyiso siCqariT vardnas. xidis simaRle
imdenad didia, rom biWi ver aRwevs wylamde. ipoveT: a) ra manZili gaiara
biWma pirvel meyseul gaCerebamde; b) maqsimaluri siCqare vardnis
procesSi. Rvedis masa da haeris winaaRmdegobis Zala ugulebelyaviT.
Rvedi emorCileba hukis kanons.
55
15.51. erTmaneTisgan 2L manZiliT daSorebul or patara msubuq WoWonaqze
gadadebuli grZeli Zafis boloebze mibmulia tvirTebi (ix. nax.).
TiToeuli tvirTis masaa m. WoWonaqebs Soris SuaSi Zafze miamagres 2m
masis tvirTi, xeli gauSves da sistema amoZravda. gansazRvreT didi
drois Semdeg tvirTebis siCqareebi.
15.52. naxatze gamosaxuli sistema sawyis momentSi uZravia. gansazRvreT
Sua tvirTis maqsimaluri daSoreba sawyisi mdebareobidan.
15.53. sakidi Sedgeba saxsrulad SeerTebuli erTgvarovani Reroebisagan,
romelTa masa mxedvelobaSi ar miiReba. tvirTis masa aris m. gansazRvreT
AB ZafSi aRZruli daWimulobis Zala (ix. nax.).
2L 2L

2m m

m m m nax. 15.52 m
nax. 15.51 nax. 15.53

15.54. m masisa da L sigrZis erTgvarovani uWimvadi Toki boloebiT

dakidebulia A da B wertilebSi, romelTa Soris simaRleTa sxvaobaa h
(ix. nax.). A wertilSi Tokis daWimvis Zalaa TA. gansazRvreT Tokis
daWimvis Zala B wertilSi.
15.55. horizontalur gluv mils aqvs R radiusiani maryuJi (ix. nax.). ra
minimaluri siCqariT unda moZraobdes milis horizontalur nawilSi
L>2R sigrZis erTgvarovani Toki, rom man gaiaros maryuJi? maryuJis
radiusi bevrad metia milis radiusze.
15.56. L sigrZis umaso OA Reros, romlis boloSi mimagrebulia m masis
tvirTi, SeuZlia brunva magidis zedapiris O wertilis garSemo (ix.
nax.). M masis meore tvirTi pirvel tvirTTan mimagrebulia uWimvadi
ZafiT, romelic gatarebulia O wertilidan L/2 daSorebiT magidaSi
arsebul mcire xvrelSi. sawyis momentSi Rero vertikalur
mdebareobaSia da aTavisufleben sawyisi siCqaris miniWebis gareSe.
gansazRvreT m masis tvirTis siCqare uSualod magidasTan dajaxebis win.
xaxuni ugulebelyaviT.
B
h
A

nax. 15.54
56
15.57. h siRrmisa da S fuZis farTobis mqone Wa naxevramdea wyliT
Sevsebuli. tumbos R radiusiani miliT amoaqvs wyali dedamiwis
zedapirze t droSi. CaTvaleT, rom milidan wyali erTi siCqariT isxmeba
da ipoveT tumbos saSualo simZlavre. wylis simkvrivea .
15.58. Tavdapirvelad uZravi moTxilamure A wertilidan iwyebs srials.
is srialebs mobrunebebis da damuxruWebis gareSe joxebis
dauxmareblad. xaxunis koeficientia . moTxilamuris siCqare B
wertilSi nulis toli aRmoCnda, misi horizontaluri wanacvleba ki s-is
toli (ix. nax.). gansazRvreT simaRleTa sxvaoba A da B wertilebs Soris.
moTxilamuris siCqare imdenad mcirea, rom SegviZlia ugulebelvyoT
traeqtoriis simrudiT gamowveuli damatebiTi wneva Tovlze. Aaseve
SegviZlia ar gaviTvaliswinoT haeris winaaRmdegoba.
15.59. horizontalur zedapirze moTavsebulia M masis fila. masTan L
sigrZis RvediT mibmulia m masis ZaRli (m < M) (ix. nax.). Rvedis
sigrZe bevrad metia ZaRlis zomebTan SedarebiT. xaxunis
koeficienti zedapirsa da filas Soris, agreTve zedapirsa da
ZaRlis TaTebs Soris aris . ra maqsimalur manZilze SeZlebs ZaRli
filis gawevas, Tu is ukan daixevs filamde da Semdeg gaiqceva?
CaTvaleT, rom Rvedi praqtikulad uWimvadia da Rvedis biZgiT
gawevisas ZaRlisa da filis urTierTqmedeba absoluturad
aradrekadia.
15.60. ormos aqvs R radiusis naxevarsferos forma. misi kedlebi gluvia.
ormos Ziridan h0<R simaRleze moTavsebuli Zalian patara sxeuli
usawyiso siCqariT iwyebs Casrialebas. ormos qveda wertilidan
araumetes d << h0 manZiliT daSorebuli wertilebiT Seqmnili are mqisea.
sxeulsa da mqise ares Soris xaxunis koeficientia . ra h1 simaRleze
ava sxeuli ormos qveda wertilis pirvelad gavlis Semdeg? ra hn
simaRleze ava sxeuli ormos qveda wertilis n _ jer gavlis Semdeg
(sanam jer kidev hn >>d)?
15.61. horizontalur zedapirze moZraobs sibrtyiT dadebuli m masisa da
R radiusis Txeli erTgvarovani diski. diskis centris siCqarea v, xolo
masaTa centrSi gamavali warmosaxviTi vertikaluri RerZis garSemo
brunvis kuTxuri siCqarea . xaxunis koeficienti disksa da zedapirs
Soris aris . SeafaseT diskze moqmedi xaxunis Zala, Tu v<<R.

57
 პასუხები, miTiTebebi, amoxsnebi

1.1. u=vtgα , u(t)=v2t/(ℓ2-v2t2)1/2.

1.2. t=a/v , L=a.
1.3. t=2a/3v , L=2a/3.
1.4. a) 2v-vcosi ; b) 0; g) (2vcosi-v)t; d) tg=2.
1.5. t=2d/3v.
1.6. d/2.
1.7. mindorSi avtomanqanis moZraobis siCqare
iyos , xolo gzatkecilze moZraobis A u C
siCqare iyos . pirobis Tanaxmad, u=v. 
gzatkecilze moZraobisas avtomanqanis 90
ucos
d
miaxloebis siCqarea ucos, sadac  kuTxea
gzatkecilsa da B punqtTan avtomanqanis
SemaerTebel monakveTs Soris (ix. nax. 1.7.1).
avtomanqanas gzatkeciliT moZraoba awyobs nax. 1.7.1 B
manam, sanam ucos>v, anu cos>1/. Tu Tavidanve
cos1/, anu , maSin avtomanqanam gzatkecilidan Tavidanve unda
gadauxvios e.i. C wertilidan L manZilze. Tu
A x C
, maSin avtomanqanam gzatkecilidan

unda gadauxvios C wertilidan iseT x 90
manZilze, romlis drosac cos=1/, anu d
, saidanac (ix. nax. 1.7.2).
2.1. ε≈3,14 rad/wm2. nax. 1.7.2 B
2.2. ε≈0,314 rad/wm . 2

2.3. v=150 m/wm, ac =2,25∙104 m/wm2, at =10 m/wm2, a≈2,25∙104 m/wm2.

2.4. tgα=ac/ at =4π.
3.4. v1=u(ρV-ρ0V)/(m+ ρ0V0 +ρV).
3.5. F= mg- ρVa.
3.6. 2πR3/2 /(GM)1/2.
3.7. F= m1m2v2 / ℓ(m1+m2).
3.8. 4∙10-5.
4.2. ω= ω0/2 , v= Rω0/2.
4.3. ω=v0/2R , v= v0/2.
4.4. ω= ω0 /3, v= R ω0 /3.
4.5. ω= 2v0/3R, v= 2v0 /3.
4.6. Tu (Rω0)<v0 , maSin ω=( v0 R ω0)/2R, brunvis mimarTuleba icvleba
sapirispiroTi da rgoli migoravs marjvniv v=( v0 R ω0)/2 siCqariT;
Tu (R ω0)>v0, maSin ω=( R ω0 v0 )/2R , brunvis mimarTuleba ar icvleba da
rgoli migoravs marcxniv v=( R ω0v0)/2 siCqariT.
4.7. N=4mMg/(M+ m).
4.8. v=(3gL)1/2.
4.9. a=g/4.
4.10. a≈2,4 m/wm2.

58
7.2. a) F(x)= , sadac x sxeulidan centramde manZilia; b) V= = .
7.3. v≈11,2 km/wm.
7.4. ≈ 12 km/wm.
7.5. ≈5 dRe_Rame.
7.6. hmax≈30Rded. t=T1 ≈3,5 dRe-Rame. miTiTeba: gamoiyeneT
R≈(hmax+Rded)_simaRleze mbrunavi TanamgzavrisTvis 4π2 R 3/GM =T2 da
3/2
kepleris mesame kanoni T1/T= [R/2R] .
7.7. a) H≈Rded≈6400km; b) t=(π+2)(Rded/g)1/2= 4000 wm.
miTiTeba: gamoiyeneT kepleris meore kanoni.
7.8. a) 490 km; b) 497km.
7.9. a) ∆v=[2GM(R+H)/[(2R+H+h)(R+h)]]1/2 GM/(R+h)1/2 ;
b) T= π (2R+H+h)[ (2R+H+h)/2GM]1/2.
7.10. rmin=[ ρ2 +G2M2 /v4 ]1/2 – GM/v2 .
9.1. u=v/sin(α/2).
9.2. T=T0(c-v)/(c+v).
9.3. Lʹ=L(v-u)/(v+u).
9.4. .
B vt  A

9.5. vTqvaT, mocemul momentSi
TviTmfrinavi imyofeba traeqtoriis A ct
wertilSi (ix. nax. 9.5.1). t drois win is
iqneboda traeqtoriis romeliRac B nax. 9.5.1
wertilSi. cxadia, rom AB=vt. sanam
TviTmfrinavi mifrinda A wertilamde, bgera B wertilidan gavrcelda ct
manZilze da miaRwia ct radiusian sferos. gavavloT A wertilidan am
sferos mxebebi. miviRebT konusis gverdiT zedapirs, romlis msaxvelebi
traeqtoriasTan qmnis  kuTxes. naxatidan Cans, rom . radganac
 kuTxe ar aRmoCnda t–ze damokidebuli, vaskvniT, rom aRniSnuli
konusis gverdiTi zedapiri aris yvela im sferos mxebi, sadamdec
mocemul momentSi miaRwia xmam sxvadasxva wertilidan. advili
misaxvedria, rom konusis gverdiTi zedapiris wertilSi mocemul
momentSi ismis mxolod im erTaderTi sferos centridan gamocemuli xma,
romelic exeba konusis gverdiT zedapirs mocemul wertilSi. Siga
wertilSi ismis am wertilSi gamavali da konusis gverdiTi zedapiris
mxebi ori sferos centridan gamocemuli xma. gare wertilebSi xma ar
ismis. amrigad, saZebni sazRvaria im konusis gverdiTi zedapiri, romlis
msaxvelebis traeqtoriasTan Seqmnili kuTxe ganisazRvreba tolobiT
. unda aRiniSnos, rom pirvelad mosuli xma Zlieria, Semdeg ki
susti, vinaidan pirvelad mosuli xma gamowveulia dartymiTi talRis
frontiT, sadac haeris wneva Zalian didia.
9.6.
9.7. . max
9.8. t=(2+ )t0.
9.9. t=v/g -∆t/2.
9.10. rodesac u<v, maSin situacia
gamosaxulia nax. 9.10.1-ze. kuTxe SeiZleba
nax. 9.10.1
59
icvlebodes 0-dan –mde; rodesac u>v, maSin situacia gamosaxulia
nax. 9.10.2-ze. kuTxe SeiZleba icvlebodes
0-dan –mde.
9.11. sin=u/v .
9.12. v= .
9.13. 4 m/wm ; 2 m/wm.
9.14. 0,6 m/wm .
9.15. t = 2(u2/g2 +2h/g)1/2.
9.16. v = V/ cos.
9.17. 1/4.
9.18. asruli = a[1 + 4π2/25]1/2 = 0,8 m/wm2.
9.19. v(α) = 2v0 cos α.
9.20. a = 4π2Rv2/(4π2R2 + h2). nax. 9.10.2
9.21. dinebis sawinaaRmdego mimarTulebisadmi 60 kuTxiT.
9.22. 27,5 da 42,4 km; 18,3 da 52 km; 9,2 da 73,4 km.
9.23. .
9.24. .
9.25.
9.26. L/36.

9.27. , rodesac ; 0, roca .

9.28. .
9.29. 2vctg/g.
9.30. =  ctg(+ )=0,18..
9.31. t=R/6u=5 wm.
10.1.
10.2. .
10.3. Fxax=mgsin , rodesac tg; Fxax==mgcos., rodesac tg>.
10.4. 3,25 wm.
10.5. = F/3mg.
10.6. Tu da Tu
10.7. F=mgcosα(sinα-µcosα), როცა µ<tgα; F=0, როცა µ≥tgα.
10.8. a = g/2.
10.9. zeda burTulasi 3g, qvedebis - 0.
10.10. v= [2(M-m)gH/(m+M)]1/2.
10.11. 8mg/3.
10.12. VA=Vctgα , =V2/2Lsin3α.
10.13. 9mg/5.
10.14. mavTulis. miTiTeba: Tu Toks mivcemT mavTulis formas, xelis
gaSvebis Semdeg Tokis simZimis centrma unda daiwios.
10.15. t= 2vsin/g(sin2 - 2 cos2).
10.16. F=2T.
10.17. T1= T2= mg/2sin, T = mg/2tg.

60
10.18. M=mtg/(tg-tg).
10.19. m masis sxeuli uZravi iqneba, Tu m=16M/5; M masis sxeuli uZravi
iqneba, Tu m=16M/11, 4M masis sxeuli uZravi ver iqneba m masis
vercerTi mniSvnelobisaTvis.
10.20. wm.
10.21.  0,7 kg/m.
10.22. M2= M3 =5kg M4= 3kg.
10.23. .
10.24. a1=0,6g mimarTulia zeviT; a2=g mimarTulia zeviT; a3=0,2g mimarTulia
qveviT.
10.25. F= 9dMg/8L.
10.26. .
10.27. Froca F 2mg , moZraoba ar gvaqvs; roca 2mg  F 3mg(1+m/M) ,
maSin ; ufro met Zalaze srialebs orive sxeuli da urikis
aCqareba iqneba mg/M.
10.28. pirveli sxeuli moZraobs qveviT mimarTuli aCqarebiT, romlis
modulia ; mesame sxeulis aCqareba mimarTulia horizontalurad
marcxniv da moduliT tolia ; vertikalurad qveviT mimarTul
RerZze meore sxeulis aCqarebis gegmilia , xolo horizontalurad
marcxniv mimarTul RerZze - . sabolood, meore sxeulis aCqarebis
modulia .
10.29. .
10.30. , .
10.31. x=5F/k.
10.32. F(m1+ m2)g
10.33. . .
10.34. a=2g.
11.1. 7,9 km/wm, 85 wT.
11.2. m≈2∙1030kg.
11.5. ≈ 9,3.
11.6. 2=GM/R3.
11.7. T=2π[R3/G(M1+M2)]1/2.
11.8. p=2m0 (Gm/R)1/2 sin(α/2).
11.9. gaizrdeba ori dRe-Ramით.
11.10. ∆V=( -1)V.
11.11. ∆N≈9∙103n.
11.12. U= -2K.
11.13. E=0, ф=-GM/R, roca r <R; E=Gm/r2 , ф=-GM/r, roca r≥R.
11.14. v≈7,9 km/wm, t≈42wT.
11.15. v=[3Gm/R]1/2.
11.16. .
11.17. ≈16,7 / .

61
11.18. ≈6,6-ჯერ.
11.19. Tu ω>ω0, maSin R/R0 ≈5; Tu ω<ω0, maSin R/R0≈10,5. aq ω0 dedamiwis
brunvis kuTxuri siCqarea Tavisi RerZis garSemo.
11.20. Rmax=2aRmin=5109 , აქ a elifsis didi naxevarRerZia.
11.21. t =T/2=π/R0[(R+R0)3/8g]1/2.
11.22. ≈65 dRe-Rame.
11.23. .
11.24. 32km/wm
12.1. a=[k2+k4t4/r2]1/2.
12.2. t=v/2µg.
12.3. t=ωR/µg.
12.4. n=ω2 R/4πµg.
12.5. mL2/3.
12.6. n=ω2R(1+µ2)/[4πgµ(1+µ)].
12.7. n=ω2R(1+µ2)/[8πgµ(1+µ)].
12.8. F=(Mgsinα)/2.
12.9. a=F/(M1+M1) , =F/M2R.
12.10. a=g/2.
12.11. v=[3gL(cosα-cosα0)]1/2.
12.12. T=2π(2L/3g)1/2.
12.13. T=2π(2R/g)1/2.
12.14. T=3π(5R/7g)1/2.
12.15. (GMm2R)1/2 , sadac M dedamiwis masaa.
12.16. u≈mV/M, ω=2mVh/(MR2).
12.17. ω=2mvr/(MR2+2mr2).
12.18. ∆ω=ωmR2/J.
12.19. m≈4∙1016kg.
12.20. cosα=1-3m2v2/[gL(4M+3m)(M+m)].
12.21. vc= .
12.22. , .
12.23. h= H[3 M1/( 6M1+ M2)]2.
12.24. , , Y RerZi mimarTulia
qveviT, xolo X RerZi marcxniv.
13.1. p = 14 kgm/wm .
13.2. T= 6 Mg.
13.3. cos=(a+gcosα)/(g+a).
13.4. =/2.
13.5. E=2mv2k/(k+1)2 , სა აც k=M/m.
13.6. H= 2mg/k.
13.7. 16kg.
13.8. sistema bmuli rCeba nebismieri M–is SemTxvevaSi.
13.9. v=gt, roca t<t0 ; v=[N(2t-t0) /M]1/2 , roca tt0 . aq t0=N/M2g2.
13.10. NN=mgu/2.
13.11. .
13.12. s0= v0(2h/g)1/2- Ms/m.
13.13. 0,25 m.
62
13.14. EK1 = k(x1 + x2) x1/2; EKK2 = k(x1 + x2) x2/2.
13.15. .
13.16. x=v(m/3k)1/2.M
13.17. V1 = V2 = 0,2V.
13.18. F = g(m1 + m2/2).
13.19. L=0, Tu   ctg da , Tu  < ctg.
13.20. 1) h1= L/2= 0,7 m; 2) h2= 1 m.
13.21. 4L.
13.22. qveda burTula awveba kedels manamde, sanam Rero SekumSulia. is
kedels Sordeba maSin, rodesac daiwyeba Reros gaWimva. kedlidan
mowyvetis momentSi Reros drekadobis Zala nulis tolia. am momentSi
zeda burTulaze moqmedebs mxolod simZimis Zala da is jer kidev
wrewirze moZraobs. CavweroT misTvis niutonis meore kanoni Reros
υ2
gaswvriv RerZze gegmilebiT (ix. nax. 13.22.1): m g cos α  m , saidanac

υ  g cos α .
2

 



 mg 1
1

2
nax. 13.22.1

m υ2
energiis mudmivobis kanonis Tanaxmad m g   m g cos α  . am
2
2 2g 
gantolebebidan miiReba cos α da υ  . iatakTan dajaxebis
3 3
momentSi qveda burTulas siCqare horizontaluradaa mimarTuli. misi

moduli iyos υ1 . zeda burTulas υ 2 siCqare mimarTulia horizontisadmi
kuTxiT. Reros sigrZis ucvlelobis gamo am siCqaris horizontaluri
gegmili υ1 –is tolia. iatakis sigluvis gamo mudmivia hantelis impulsis
υ cos α 2g 
horizontaluri gegmili: m υ cosα  2 m υ1 , saidanac υ1   .
2 27
m υ12 m υ 22
energiis mudmivobis kanonis Tanaxmad: m g    . sabolood
2 2
52 g  2 13 g 
gveqneba υ 2  2 g   υ12   .
27 3 3
13.23. = ).

63
13.24. x=V0 t0 [V02+(ωR)2]1/2 ⁄2ωR.
13.25. horizontaluri zedapiridan h=2R/3-ze.
13.26. F/mn.
13.27. , , .
13.28. t = 3v/g.
14.1. a) 3; b) 2, Tu mnaTi wertili sarkeebs Soris kuTxis biseqtorzea da 3
sxva SemTxvevaSi; g) 5; d) 5, Tu sarkeebis gadakveTis wrfeze da mnaT
wertilze gamavali sibrtye erT-erT sarkesTan 20–ze nakleb kuTxes
qmnis da 4 sxva SemTxvevaSi.
14.2. ≈R/2.
14.3. ageba naCvenebia naxatze. sinaTlis wyaro SeiZleba yofiliyo OC
sxivze. =/2=15.

14.4.

a) roca sarke amozneqilia F O

nax. 14.4.1

b) roca sarke Cazneqilia

F O

nax. 14.4.2
14.6. h=H/2=0,35 sm. B
14.7. F =14 sm. A1
14.8. 5,6 dioptri. A
14.9. 1 =5 , 2 =1/5.
B
14.10. D1 + D2.
1
14.11. ix. nax. nax. 14.11.1
14.12. ara.
64
14.13.P vmax= v/2, vmin=v/4 .
14.14. u=vF/(2hF).
14.15. x=2R.
14.16. x = R = 20 sm.
14.17. vmin= v0 sin2.
14.18. h1= hcos3/ncos3, sadac cos=(n2 - sin2)1/2/n. Casma gvaZlevs h1=86 sm.
14.20. ar Seicvleba.
14.21. A1 da B1 aris sagnis A da B wertilebis gamosaxuleba
A1 B1

F F
B

nax. 14.21.1

14.22. P .
14.23. d=40 sm an d=20 sm.
14.24. , .
14.25. X/n.
14.26. ix. nax.

a
b

F A B

nax. 14.26.1

14.27. .
2n1  n 2
15.1. n   100 .
3n1  n 2
15.2. 584 m/wm.
15.3. .
15.4. 60 kuTxiT dinebis sawinaaRmdego mimarTulebisadmi; 100 m; 58 wm;
misi siCqare napiris marTobulad unda iyos mimarTuli; 50 wm.
15.5. ver miaRwevs.
65
15.6. 4 km/sT siCqariT unda imoZraos sawyis momentSi adamianisa da
avtobusis SemaerTebeli monakveTis marTobuli mimarTulebiT.
15.7. adamianma unda imoZraos Tavisi maqsimaluri siCqariT gzis
marTobisadmi kuTxiT manqanis moZraobis mxares.
. miTiTeba: ganixileT adamianis moZraoba manqanis
mimarT.
15.8. .
15.9. .
15.10. Tu , maSin manqana unda wavides pirdapir B
wertilisaken; Tu , maSin manqana unda wavides gzis im
wertilisaken, romelic B wertils daSorebulia
manZiliT C wertilis mimarTulebiT. miTiTeba: Tu

gzis garkveul monakveTze moZraobisas manqana sawyis wertils ufro

swrafad Sordeba, vidre mindorze moZraobisas, maSin manqanas awyobs
mindorze moZraobis nacvlad gzis am monakveTze moZraoba.
15.11. 0,5 m/wm.
15.12. dinebis sawinaaRmdego mimarTulebisadmi 60-iani kuTxiT; 35 wm.
15.13.
15.14. a) b) g) .
ც

15.15. .
15.16. sferoze, romlis radiusi Tanabrad izrdeba, xolo centri vardeba
usawyiso siCqariT Tavisufali vardnis aCqarebiT.
15.17. .
15.18. , sadac n naturaluri ricxvia.
15.19. . miTiTeba: t droSi mimRebi bobinis brunvaTa ricxvia
t/2.
15.20. . miTiTeba: t droSi rulonis ganivkveTis farTobi
mcirdeba dvt sididiT.
15.21. 5 wT-Si.
15.22. . miTiTeba: advili sapovnelia C
saxsris aCqarebis gegmili horizontalur RerZze. Reros sigrZis
ucvlelobis pirobiT advilad vipoviT C saxsris siCqares da mis
centriskenul aCqarebas, anu aCqarebis gegmils CA RerZze. am ori
gegmilis gamoyenebiT vipoviT srul aCqarebas.
 g t12
15.23. s 2  0 , rodesac s1  .
2

s2 
 
2 s1   g t12
2

, rodesac
 g t12
 s 
 g t1 t1  2 t 2 
.
8  g t12
1
2 2
t 2 s1   g t1 t1  t 2   g t1 t1  2 t 2 
s2  2 , rodesac s1  .
2 t1 2
15.24.
66
15.25.
15.26.   g t   0
15.27. F=2mkv2.
15.28. v0/2.
mg
15.29. 1) Tu F>2mg, maSin qveda Zelakis aCqarebaa a1  , xolo zeda
M
mg
Zelakis aCqarebaa a 2    g;
m
mM  mg mg F mg
2) Tu  F  2mg , maSin a1  da a 2  ;
M M m
 m M  m g F
3) Tu F , maSin a1  a 2  .
M M m
15.30. F0=(M+m)g , .

15.31. , v(M_m)/(M+m).
15.32. (X RerZi mimarTulia
vertikalurad zeviT).
15.33. 17F/M.
15.34. .
 
15.35. aCqarebiT horizontisadmi  ) kuTxiT.
15.36. zeda WoWonaqis vertikalurad zeviT gamwevi Zalaa 2M(g+6a)
qveda WoWonaqis vertikalurad qveviT gamwevi Zalaa [2m(4a_g)+ 2M(g+6a)].
15.37. qveda moZravi WoWonaqis aCqareba mimarTulia zeviT da misi
modulia g/37, xolo zeda moZravi WoWonaqis aCqareba mimarTulia qveviT
da misi modulia 2g/37.
15.38. . F
15.39. ix. nax. 15.39.1.
F

N=4 ნ
Fხახ=2 ნ 2,5 ს

nax. 15.39.1

15.40. Sua Tokis daWimulobis Zalaa , xolo kidura

Tokebis -  .
15.41. .
15.42. .
15.43. .
15.44. Fdaw=3mgx/L, rodesac x<L da Fdaw=mg, rodesac x=L. aq x Tokis
dafenili nawilis sigrZea.
15.45. ა ყ .
15.46. ა ყ .

67
15.47. p=vc.
15.48. a) b) .
15.49. a) cos1=1/3; b) ; g)

15.50. a) b)
15.51. .
15.52. 4L/3.
15.53. 3mg.
15.54. .
15.55. .

15.56. .

15.57. საშ .
15.58. s.
15.59. .

15.60. , sadac , xolo B=2d;
.
15.61. F=mgv/R.

68