HARF ANATOMİSİ1

1. x-yüksekl�ğ� (x-he�ght): Geleneksel olarak, x yüksekl�ğ� m�nüskül x harf�n�n yüksekl�ğ�d�r. Aynı zamanda üst ve alt
uzantılar har�ç b�r fontta m�nüskül harfler�n gövdeler�n�n yüksekl�ğ�d�r. Üst ve alt uzantıları olmayan bazı küçük harfler
tasarımlarının parçası olarak x yüksekl�ğ�n�n üstüne veya altına b�raz uzanab�l�rler. x yüksekl�ğ� aynı punto boyutunda
b�r yazı karakter�nden d�ğer�ne değ�şkenl�k göstereb�l�r.
2. Maj�skül harf yüksekl�ğ� (Cap He�ght): Kap�tal harf yüksekl�ğ�, maj�skül harfler�n taban ç�zg�s�nden üst kısmına kadar
olan yüksekl�k.
3. Punto boyutu (Po�nt S�ze): Genell�kle en yüksek üst uzantının tepes�nden en alçak alt uzantının tabanına kadar olan
harf ölçüsü. Harf tasarımındak� farklılıklar neden�yle, bel�rl� b�r fontun bel�rlenen punto boyutu gerçek ölçüden b�raz
farklı olab�l�r. B�r yazı karakter�n�n punto boyutu, b�r fonttak� her karakter� kapsayan hayal� olan gövden�n boyutu �le
�l�şk�l�d�r. Bu nedenle x-yüksekl�ğ� büyük olan b�r yazı karakter� aynı punto boyutundak� xyüksekl�ğ� daha küçük olan
b�r yazı karakter�nden daha büyük görünür. Punto değer� metal harf bloğunun yüksekl�ğ�ne göre bel�rlend�ğ� �ç�n basılı
b�r harf�n punto değer�n�, harf� ölçerek bel�rlemek olanaksızdır.
4. Nokta veya zerre (Dot): Bazı harfler�n üzer�ne konan kare, da�re veya farklı b�ç�mlerde olab�len küçük �şaret.
5. Kemer (Arch): M�nüskül “m”, harf�n�n kav�sl� bölümü.
6. Taşma (Overshoot): Da�resel veya s�vr� formlara sah�p harfler�n opt�k olarak d�ğer harflerle aynı büyüklükte görüne-
b�lmeler� �ç�n taban ç�zg�s�n�n altına ve maj�skül harf yüksekl�ğ�n�n üstüne taşması.
7. Üst uzantı (Ascender): B�r yazı karakter�ndek� m�nüskül harfler�n (k, b ve d g�b�) x-yüksekl�ğ�n�n üzer�ne uzanan
kısmı.
8. Taban Ç�zg�s� (Basel�ne): B�r yazı karakter�ndek� karakterler�n üzer�nde duruyormuş g�b� göründüğü hayal� ç�zg�.
9. x-Yüksekl�ğ� Ç�zg�s� veya Orta Ç�zg� (x-He�ght l�ne/Mean l�ne): xyüksekl�ğ�n�n üstünün veya üst uzantıları olmayan
küçük harfler�n tepeler�n�n h�zalandığı hayal� ç�zg�.
10. Majüskül Harf Ç�zg�s� (Cap L�ne): Kap�tal harf yüksekl�ğ�nden geçt�ğ� varsayılan hayal� ç�zg�.
11. Üst Uzantı Ç�zg�s� (Ascent L�ne): Üst uzantıların sonlandığı varsayılan hayal� ç�zg�.
12. B�rleş�m veya Eklem (Jo�nt): Eğr� b�r ç�zg�n�n harf gövdes� �le b�rleşme noktası.
13. Ayak ser�f (Foot Ser�f): Düşey b�r ç�zg�n�n her �k� yanında, taban ç�zg�s�ne basan ser�fler.
14. Alt uzantı (Descender): B�r yazı karakter�ndek� m�nüskül harfler�n (g, j, p, q, y, g�b�) x-yüksekl�ğ�n�n altına uzanan
kısmı.
15. Kâse veya Çanak (Bowl): ‘d’, ‘b’, ‘o’, ‘g’, ‘D’ ve ‘B’ g�b� bazı harfler�n da�resel veya kıvrımlı kısımlarını kapsayan
bölüm (�ç boşluk).
16. Destek veya köşebent (Bracket): Bazı fontların gövdes� �le ser�f� arasındak� kıvrımlı veya kama benzer� bağlantı.
17. Ser�f veya Tırnak (Ser�f): Karakter şekl�ne görsel denge kazandırmak �ç�n kullanılan, daha büyük b�r karakter ç�zg�s�-
n�n b�t�şler�ndek� küçük ç�zg�ler.
18. İk� bölümlü harf (Two Storey Letter): İk� boşluklu “a” ve “g” harfler� �ç�n yapılan tanım.
19. İç boşluk (Counter): d, o ve s g�b� bazı harfler�n kapalı veya kısmen kapalı da�resel veya kıvrımlı negat�f boşluğu.
20. Alt Uzantı Ç�zg�s� (Beard L�ne/Descent L�ne): Alt uzantıların deyd�ğ� hayal� ç�zg�.
21. Aks veya Eksen (Ax�s): Üstünden tabanına ç�z�lerek üst ve alt ç�zg�ler� ayıran hayal� eksen.
22. Şapka (Breve): Türkçede “g” gl�f� �le kullanılarak gl�f� “yumuşak g” gl�f�ne dönüştürür. “Yumuşak g” kend�nden önce
gelen sesl� harf�n normalden uzun okunmasını sağlayan aksan �şaret�d�r.
23. Gövde Gen�şl�ğ� (Body w�dth): B�r harf�n satır ç�zg�s�nde kapladığı yatay ölçü.
24. Kanca (Hook): M�nüskül “f”harf�n�n başlangıç; “j” ve “maj�skül “J” harfler�n�n b�t�şler�nde yer alan eğr� bölüm.
25. Ç�ft Nokta (Umlaut): Türkçeye Almanca’dan g�ren “ü” ve İsveççe’den g�ren “ö” harfler�nde yer alan �şaretlerd�r.
“Genell�kle ‘�’ harf�n�n üzer�ndek� noktadan b�raz daha küçük tasarlanmaktadır”
26. Delta (Crotch): B�r karakterdek� �k� d�yagonal ç�zg�n�n buluştuğu �ç açı alanı.
27. D�zg� Gen�şl�ğ� (Set W�dth): Her �k� yandak� m�n�mum boşluklar dah�l ed�lerek b�r�m olarak ölçülen b�r karakter�n
gen�şl�ğ�.
28. Çengel veya Sed�l (Ced�lla): “C” ve “S” gl�fler�ne eklenerek “Ç” ve “Ş” gl�fler�n�n oluşmasını sağlayan aksan. “S”
gl�f�ne “v�rgül” eklenerek Türkçe “Ş” harf b�ç�m� elde ed�lemez.
29. Damla Uç (Teardrop Term�nal): B�r harf�n damla şekl�nde sonlanan ç�zg�s�.
30. Kulak (Ear): T�p�k olarak küçük ‘g’ harf�nde bulunan kulak, genell�kle kasen�n üst sağ tarafındak� b�r çıkıntı.
31. Göz (Eye): Genell�kle m�nüskül “e” harf�n�n kapalı boşluğuna ver�len �s�m.
32. Omuz (Shoulder): “h”, “m”, “n” g�b� m�nüskül harfler�n kav�sl� bölümü.
33. Açık İç Boşluk (Open Counter): Harfler�n kısmen kapalı da�resel veya kıvrımlı negat�f boşluğu.
34. Gövde Ç�zg�s� (Stem): Harfler� oluşturan ç�zg�, vuruş. Harfler�n bölümler�ne göre gövde ç�zg�s� (stem), d�yagonal
veya yatay ç�zg� (crossbar) g�b� farklı �s�mler alab�l�r.
35. Bacak (Leg): “K” ve “R” harfler�nde olduğu g�b� alçalan ç�zg�ler.
36. Bağlantı (L�nk): İk� bölümlü “g” harf�nde �k� bölümü b�rb�r�ne bağlayan küçük ve genell�kle kav�sl� bölüm.
37. İlmek (Loop/Lobe): İk� bölümlü “g” harf�nde, kâseye b�r bağlantıyla bağlanan, taban ç�zg�s�n�n altında kapalı veya
kısmen kapalı �ç boşluktur. B�t�ş�k ‘p’, ‘b’, ‘l’ ve benzer harflerde kapalı veya kısmen kapalı uzantılar da “�lmek” olarak
adlandırılır.
38. Çatal veya D�rsek (Vertex): “V”, “M” “W” örnekler�nde olduğu g�b�, harfler�n alt yarılarında, �k� d�yagonal ç�zg�n�n
buluşma noktası.
39. Gaga (Beak): Bazı ser�fl� yazı karakterler�nde b�r ç�zg�n�n sonunda oluşan ser�fe benzer çıkıntı.
40. Bağ (Gadzook): B�r harf� d�ğer b�r harfle b�rleşt�ren ancak herhang� b�r harf�n parçası olmayan bağlantı.
41. Açıklık (Aperture): “C”, ‘S” g�b� bazı karakterlerde, “e”n�n alt kısmında ya da ç�ft bölümlü “a”nın üst kısmı g�b�
kısmen kapalı, haf�f yuvarlak negat�f boşluktur.
42. Kol (Arm): Tek veya ç�ft taraftan gövdeye bağlanmayan yatay ç�zg�.
43. Uyumlama (Kern�ng): B�r met�n satırındak� karakterler�n arasındak� yatay boşluğun özel olarak ayarlanmasıdır.
44. Omur (Sp�ne): “S” harf�n�n kav�sl� ç�zg�s�.
45. Mahmuz veya Çıkıntı (Spur): B�r harf� oluşturan temel ç�zg�n�n d�ğer b�r ç�zg� �le buluştuğu noktadan çıkmış g�b�
görünen veya harf� oluşturan ç�zg�den çıkmış g�b� görünen küçük ç�zg�.
46. B�t�ş�k Karakter (L�gature): Tek b�r karakterde b�rleşt�r�lerek uyum �ç�nde tasarlanan �k� ya da daha fazla karakterd�r.
Bazı yazı karakter�nde, f� g�b� fl g�b� karakter komb�nasyonları üst üste b�nerek göze hoş görünmez. Bu t�p durumlar �ç�n
tasarlanan b�t�ş�k karakterler metn�n daha �y� akmasına olanak tanır.
47. Uç (Term�nal): B�r karakter� oluşturan, ser�f �çermeyen, herhang� b�r ç�zg�n�n sonu.
48. Kıvrık Uç (F�n�al): B�r karakter� oluşturan ç�zg�n�n kıvrık sonu.
49. İnceltme İm� veya Düzeltme İşaret� (C�rcumflex): Türkçede “a” harf� üzer�ne gelerek harf�n �nce söylenmes�n� sağla-
yan aksan �şaret�d�r.
50. Vurgu (Stress): Kal�graf�k kökenl� olan “vurgu”, el�n kalem� veya başka b�r yazma aracını tutuş açısından kaynakla
da�resel formlara sah�p harfler�n �ncel� kalınlı olan ç�zg�ler�n�n aks �le olan �l�şk�s�n� tanımlar.
51. Yatay Ç�zg� (Cross Stroke/Crossbar): M�nüskül “f” ve “t” harfler�nde, Majüskül “A” ve “h” harflenr�ndek� yatay
ç�zg�.
52. Tek Bölümlü (One Storey): Tek boşluklu m�nüskül “a” ve “g” harfler� �ç�n kullanılan b�r tanım.
53. Süs (Swash): B�r harf formunda mevcut b�r parçanın değ�şt�r�lmes� veya b�r parça eklenmes�yle oluşturulan süslü
uzantı.
54. Kuyruk (Ta�l): T�pograf�de, “Q” harf�n�n� aşağı �nen ç�zg�s� veya “K” ve R” harfler�nde aşağı �nen genell�kle kıvrımlı
çapraz ç�zg�.

Kaynak: Başer Nejat, S., (2017), Graf�k Tasarım Programı L�sans Eğ�t�m�ne Yönel�k Temel T�pograf�
1

Ders� Öner�s�, Sanatta Yeterl�l�k Tez�, M�mar S�nan Güzel Sanatlar Ün�vers�tes� Güzel Sanatlar Enst�tüsü.