TEMEL

TEMEL KAVRAMLAR
KAVRAMLAR
Otomata Teorisi
Konya Teknik Üniversitesi
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü
Prof.Dr.Erkan ÜLKER

1
 Alfabe (Alphabet)
• Kelimelerin üretiminde kullanılan
birimlerin sonlu kümesi alfabedir
(alphabet). Alfabenin elemanları
genelde "sembol" veya "harf" olarak
adlandırılmaktadır.
• Alfabe genelde  sembolü ile
gösterilmektedir.

2
 Alfabe (Alphabet)
  ={a,b,c,ç,.......,z,A,B,C,Ç,..........Z} ile
gösterilen alfabe Türkçe kelimelerin
oluşturulması için gereken sembolleri
içeren örnek bir alfabedir.
  ={0,1,2,......9} ile gösterilen alfabe
çeşitli tamsayılar oluşturmak amacıyla
kullanılabilecek bir alfabedir.

3
 Kelime (Word)
• Kelime (word),  alfabesinden seçilen
sonlu sayıdaki sembolün bir araya
gelmesinden oluşmaktadır.
• Örneğin, 0102, 656670, 0 kelimeleri
={0,1,2,......9} üzerinden üretilen
geçerli kelimelerdir.

4
 Kelime (Word)
• Boş kelime (empty word), her alfabe
üzerinden geçerli olan bir kelimedir ve
 sembolü ile gösterilmektedir.
Buradaki önemli nokta,  sembolünün
alfabenin elemanı olmamasıdır:   .

5
 Dil (Language)
• Bir alfabe üzerinden üretilmiş olan
kelimelerin kümesi dildir.
• Dile ait olan kelimelerin nasıl
üretileceğinin kuralları tanımlanmış ise
söz konusu dil biçimsel (formal) dil
olarak adlandırılmaktadır.
– Sözdizim (Syntax) - Anlambilim (Semantic)

6
 Dil (Language)
• Bir dili tanımlamak için iki bileşenin
tanımı gerekmektedir:
– 1. Bir alfabe tanımlanması.
– 2. Hangi kelimelerin dildeki geçerli
kelimeler olduğunu belirten kuralların
tanımlanması.
• Örneğin, ={x} ve L1={xn , n=1,2,3,...}
veya L1={x,xx,xxx,xxxx,.........}.
7
 Birleştirme
(Concatenation)
  alfabesi üzerinde tanımlı w1 ve w2 gibi iki
kelime olduğu varsayıldığında, w1 kelimesinin
w2 kelimesi ile birleştirilmesi
(concatenation), w2 kelimesinin w1
kelimesinin sonuna eklenmesi ile oluşmakta
ve w1w2 olarak gösterilmektedir.
• İki boş kelimenin birleştirilmesi boş
kelimedir:   = .
• w=w yazılabilecektir.
8
 Birleştirme
(Concatenation)
• L1={x,xx,xxx,xxxx,.........} dili için
birleştirme işlemi geçerlidir.
Örneğin, xx  L1 ve xxx  L1 olmak
üzere, bu iki kelimenin
birleştirilmesi ile oluşan xxxxx
kelimesi L1 dilinin elemanıdır.
• Ödev 11: L2={x(2^n)+1 , n=0,1,2,3,.....}
için birleştirme işlemi geçerli midir?
9
 Uzunluk (Length)
Fonksiyonu
• Bir dile ait w1 kelimesinin uzunluğu, o
kelimedeki sembol sayısına eşittir ve |
w1| olarak gösterilmektedir.
• Örneğin, |0102|=4 iken |  |=0 'dır.
• Uzunluk fonksiyonu için diğer
gösterim, uzunluk(0102)=4
biçimindedir.

10
 Ters (Reverse)
Fonksiyonu
• w kelimesi bir dile ilişkin kelime olmak
üzere, w kelimesindeki sembollerin
sondan başa doğru yazılması ile oluşan
yeni kelime ters(w) olarak
gösterilmektedir.
• Örneğin, ters(xxx)=xxx iken
ters(145)=541'dir.
• Ters fonksiyonu sonucunda elde edilen
kelimenin dilin elemanı olmama olasılığı
bulunmaktadır. 11
 Önek (Prefix)
• Eğer z,  üzerinde tanımlı bir kelime
ise ve w1z=w2 ise w1 kelimesi w2
kelimesinin öneki (prefix) olarak
adlandırılmaktadır. İngilizce dilindeki,
“disagree” kelimesinde ön ek “dis”
kelimesidir.
• Boş kelime  her kelimenin önekidir.

12
 Sonek (Suffix)
• Eğer z,  üzerinde tanımlı bir kelime
ise ve zw1=w2 ise w1 kelimesi w2
kelimesinin soneki (suffix) olarak
adlandırılmaktadır.
• Örneğin, w1=ing w2=playing ve z=play
ise w1 kelimesi olan “ing” w2 kelimesi
olan “playing” ’in sonekidir.

13
 Alt Kelime (Subword)
• Eğer t ve z bir alfabe üzerinden tanımlı
kelimeler ise ve tw1z=w2 geçerli ise w1
kelimesi w2 kelimesinin alt kelimesidir
(subword).
• Türkçe dilinden örnek verilecek olursa,
“afyonkarahisar” kelimesi, “afyon”, “kara”
ve “hisar” şeklinde parçalanabilecektir.

14
through through

Örnek Soru
• X=through kelimesi için tüm önek, sonek ve
alt kelimeleri yazınız?
• Önekler:,t,th,thr,thro,throu,throug,thro
ugh
• Sonekler:
,h,gh,ugh,ough,rough,hrough,through
• Alt Kelimeler:
,t,h,r,o,u,g,th,hr,ro,ou,ug,gh,thr,hro,rou,u
gh,thro,hrou,roug,ough,throu,hroug,rough,t
hroug,hrough, through 15
 Palindrome
• P={ ve ters(w)=w olan tüm w
kelimelerinin kümesi} biçiminde
tanımlanan küme Palindrome olarak
adlandırılmaktadır.
• Diğer bir ifadeyle, baştan ve sondan
okunduğunda aynı olan kelimelerin
kümesidir.

16
 Palindrome
• Örneğin, ={a,b} olmak üzere P={,
a,b,aa,bb,aaa,aba,bab,bbb,aaaa,abba, .
..........} kümesi, palindrome örneğidir.
Kümenin elemanları incelenecek
olursa, tüm elemanlar için ters(w)=w
ilişkisinin geçerli olduğu
görülmektedir.

17
 Alfabenin Kapalılığı
• Kapalılık : “ Closure”
 ={0,1} ise, 0={  } 1={0,1} 2={00, 01, 10,
11} şeklindeki kümeler alfabenin kuvvetleri
olarak adlandırılmaktadır.
  alfabesi üzerinden tanımlanabilecek tüm
kelimelerin dili alfabenin kapalılığı olarak
adlandırılmakta ve * olarak
gösterilmektedir. Diğer bir gösterimle,
 * = 0  1  2  ....... şeklinde
gösterilebilecektir.
18
 Alfabenin Kapalılığı
 * sonsuz bir kümedir. *, aynı
zamanda "Kleene Star" olarak da
adlandırılmaktadır.
• Örneğin, ={0,1} ise
*={, 0, 1, 00, 01, 10, 11, 000, 001,
010, 011, .....} olacaktır.

19
Kelime Birleştirme niçin
kullanılır?
• S bir kelimeler kümesi olmak üzere, S
kümesinden seçilen kelimelerin
birleştirilmesi ile oluşan kelimelerin
kümesi S* olarak gösterilmektedir.
• Örneğin, S={aa,b} ise
• S*={, ve aa ile b kelimelerinin
faktörlerinden oluşan kelimeler} veya
S*={, b, aa, bb, aab, baa, bbb, .......}
olarak tanımlanabilecektir.
20
 Kelime Birleştirme
• Bir kelimenin S* içinde olduğunu
göstermek için S kümesindeki
semboller cinsinden faktörlere
ayrılması gerekmektedir.
• Örnek-1:
S={a, ab}
S*={, a, aa, ab, aaa, aab, ....}
abaab  (ab) (a) (ab) tekil (unique)
faktörlere ayırma.
21
abaab abaab
 Kelime Birleştirme
• Örnek-2:
S={xx, xxx}
S*={, xx, xxx, xxxxx, xxxxxxx, .......}
xxxxxxx  (xx) (xx) (xxx) veya
(xx) (xxx) (xx) veya
(xxx) (xx) (xx)

22
 Kelime Birleştirme
• Örnek-3:
S={W1,W2,W3}
S+ : Null () kelime dışındaki S*
kümesidir.
S+={W1,W2,W3,W1W1,W1W2,W1W3,
W2W1,W2W2,W2W3,W3W1,W3W2,
W3W3, W1W1W1, W1W1W2, …}
23
 Kelime Birleştirme
• Ödev 12:
S={a, bb, bab, abaab} ise S* nedir?
abbabaabab kelimesi S* kümesinin
elemanı mıdır? Toplam b’lerin sayısı
tek olan herhangi bir kelime S*
kümesinde varmıdır?
Chapter 2, Soru 12.

24
 Kelime Birleştirme
• Ödev 13:
S={ab, bb}, E={ab, bb, bbb} ise
S*=E* veya S* ⊂ E* yazılabilir mi? Eğer
Ü= {ab, bb, bbbb} verilecek olursa S *,
E* ve Ü* arasında eşitlik/eşitsizlik
veya kapsar/kapsamaz türü bir ilişki
nasıl yazılabilir?

25
 Kelime Birleştirme
• Teorem:
S*=S**
İspat:
i) S** kümesindeki her kelime S*
kümesinden gelen faktörlerden oluşur. S*
kümesindeki her faktör de S kümesinden
gelen faktörlerden oluşur. Bu nedenle S**
kümesindeki her kelime aynı zamanda S*
kümesindedir. Bu durum S**  S* olarak
yazılabilir. 26
 Kelime Birleştirme
• Teorem:
S*=S**
İspat (devam):
ii) Herhangi bir A kümesi için A  A*
olarak yazılabilir. Eğer A, S* ise S* 
S** yazılabilir.
Sonuç olarak i ve ii’den S*=S** yazılır.
27