Ketabton.

com
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫ریايض تعریف ‪ :‬د اسم معنث کلمه ده چې د ریاضیت او زخمت کشۍ په معنا دي ‪.‬‬
‫د ریــــايض څـــانګې‬

‫مثلثات‬ ‫هندسه‬ ‫الجرب‬ ‫حساب‬

‫حساب ‪ :‬په لغات کې شمیرلو ته وایي او په اصطالح کې هغه علم دي چې د عددونو د څلورګونې‬
‫عملیو څخه بحث کوي‪.‬‬

‫عدد ‪ :‬یو ریاضیکې مفهوم دي چې د شیانو اندازه راښایې‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬دوه قلمونه ‪ ،‬دوه پنسلونه ‪ ،‬لس چوکۍ ‪ ،‬شل موټره ‪.‬‬

‫رقمونه ‪ :‬هغه نښې یا سمبولونه دي چې د عدد د ښودلو لپاره په کار وړل کیږي ‪.‬‬
‫مثال ‪ ۱ :‬ـ ‪ ۲‬ـ ‪ ۳‬ـ ‪ ۴‬ـ ‪ ۵‬ـ ‪ ۶‬ـ ‪ ۷‬ـ ‪ ۸‬ـ ‪ ۹‬ـ ‪ ۱۰‬ـ‬

‫په ریايض کې عمومآ دري ډوله رقمو څخه استفاده کوو ‪.‬‬

‫‪ ۱‬ـ هندو عرب رقمونه (‪(0 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – 8 ……9‬‬

‫‪ ۲‬ـ رشقي رقمونه ( ‪ ۰‬ـ ‪ ۱‬ـ ‪ ۲‬ـ ‪ ۳‬ـ ‪ ۴‬ـ ‪ ۵‬ـ ‪ ۶‬ـ ‪ ۷‬ـ ‪)۹.............. ۸‬‬
‫‪ ۳‬ـ رومي رقمونه ( ‪) I - II - III - IV - V - VI - VIII – IX - X‬‬
‫کله چې د یو رومي رقم ښې طرف ته یو عدد ولیکو نو هغه عدد زیاتیږي ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د عددونو لیکل او لوســـتل ‪ :‬په حســـاب کې ډیر زیات عددونه و ود لري نو له همدم امله‬
‫عاملانو نوموړي عددونه په طبقو باندم ویشـــلو او بیا هره طبقه په درم مرتبو یعنې یوی ‪،‬‬
‫ل سی او سلی باندم وی شل شوي د عددونو د لو ستلو لپاره لومړي عدد ښي طرف څخه په‬
‫طبقو ویشو او بیا یې د چپ طرف څخه وایو او د هغې طبقې نوم پرم اظافه کوو ‪.‬‬

‫سل میلیارد‬
‫لس میلیارد‬
‫سل بیلیون‬

‫یـــویـــ‬
‫لس بیلیارد‬
‫سل بیلیارد‬
‫سل تریلون‬

‫لس بیلیون‬
‫لس تریلون‬

‫لس زری‬
‫سل زری‬
‫سل میلون‬
‫لس میلون‬
‫یو تریلون‬

‫یو بیلیون‬

‫یو میلیارد‬

‫لسیـــ‬
‫یو بیلیارد‬

‫یو میلون‬

‫سلـــی‬
‫یو زری‬
‫‪1‬‬ ‫‪3 4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5 6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬

‫د مثال په ډول پورتنې عددونه‬

‫یو سلو څلور دیرش تریلونه دوه سوه دری دیرش بیلیارده پنځه سوه شپږ شپیته بیلیونه او سوه‬
‫دری نوي میلیارده یو سلو دوه دیرش میلیونه یو سلو دوه شپیته زره یو سلو او دری پنځوس ‪.‬‬

‫طبیعې اعداد ‪Natural Number :‬‬

‫هغه اعدادو ته وایې چې د یوه څخه رشوع کیږي او تر مثبت الیتناهي پوري ادامه لري ‪.‬‬
‫‪N = { 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9 …………… +‬‬ ‫مثال ‪} :‬‬

‫طبیعې اعدادو سیټ په څلورو برخو ویشل شوي دي‬

‫طاق اعداد‬ ‫فت اعداد‬ ‫مرکب اعداد‬ ‫لومړنې (اولیه) اعداد‬

‫)‪(Odd Number‬‬ ‫)‪(Even Number‬‬ ‫)‪(Compound Number‬‬ ‫)‪(Prime Number‬‬

‫‪ ۱‬ـ لومړنې (اولیه) اعداد ‪Prime Number :‬‬

‫هغه اعدادو ته وایي چې بیدون د یوه او خپل ځان څخه په نورو اعدادو باندم پوره ونه ویشل يش ‪.‬‬
‫‪P = { 2 , 3 , 5 , 7 , 11 , 13 , 17 , 19 , 23 , 29 …………. +‬‬ ‫مثال ‪} :‬‬

‫‪2‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ۲‬ـ مرکب اعداد ‪Compound Number :‬‬

‫هغه اعدادو ته وایي چې بغیر له یوه او خپل ځان څخه په نورو اعدادو باندم هم پوره وویشل يش ‪.‬‬
‫‪C = { 4 , 6 , 8 , 9 , 10 , 12 , 14 , 15 , 16 , 18 , 20 …………. +‬‬ ‫مثال ‪} :‬‬

‫فت اعداد ‪Even Number :‬‬ ‫‪۳‬ـ‬

‫هغه اعدادو ته وایي چې په دوو باندم پوره ویشل کیږي او د الندم فورمول په مرسته په الس راځي ‪.‬‬

‫مثال ‪E = { 2 , 4 , 6 , 8 , 10 , 12 , 14 , 16 , 18 , 20 …………. + 2n} :‬‬

‫فورمول ‪( 2n ) n = 3 2*3 = 6 :‬‬

‫‪ ۴‬ـ طاق اعداد ‪Odd Number :‬‬

‫هغه اعدادو ته وایي چې په دوو پوره نه ویشل کیږي او د الندم فورمول په مرسته په الس راځي ‪.‬‬
‫مثال ‪O = { 1 , 3 , 5 , 7 , 9 , 11 , 13 , 15 …………. 2n + 1} :‬‬

‫فورمول ‪( 2n + 1 ) n + 5 2*5 + 1 = 11 :‬‬

‫په حساب کې د عددونو استعامل په دوه ډوله دي ‪.‬‬

‫مشخص اعداد‬ ‫مجرد اعداد‬

‫مجرد اعداد ‪ :‬هغه اعدادو ته وایي چې واحد ونه لري او د څه يش نوم وررسه ذکر نه يش ‪.‬‬
‫مثال ‪) ۱۰ ( ) ۲۰ ( ) ۱۰۰ ( ) ۵۰۰ ( :‬‬

‫مشخص اعداد ‪ :‬هغه اعدادو ته وایي چې واحد ولري او د څه يش نوم وررسه ذکر يش ‪.‬‬

‫)‪(100 AFG‬‬ ‫)‪ 20‬قلمونه(‬ ‫)‪(4 Kg‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫په حساب کې عددونه په دوه ډوله دي ‪.‬‬

‫کرسی اعداد‬ ‫مکمل اعداد‬

‫مکمل اعداد ‪ :‬هغه اعدادو ته وایي چې د صفر څخه رشوع او تر مثبت الیتناهي پورم ادامه لري ‪.‬‬
‫سیټ یې په ‪ H‬یا ‪ W‬ښایو ‪.‬‬
‫‪ H = { 0 , 1 , 2 , 3 , 4 , 5 …………………+‬یا ‪W‬‬ ‫مثال ‪} :‬‬

‫کرسي اعداد ‪ :‬هغه اعدادو ته وایي چې یو نیمګړم واحد راوښایې ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪200‬‬
‫د حساب څلور ګونې عملیي‬

‫تقسیم‬ ‫رضب‬ ‫تفریق‬ ‫مع‬

‫معې عملیه ‪ :‬په لغات کې زیاتولو ته وایې او په اصطالح کې پر یو همجنس کمیت‬
‫باندم د بل همجنس کمیت زیاتولو ته مع وایي ‪.‬‬

‫یـــــــا په بــــــل عــــــــبارت ‪!..............‬‬

‫د تفریـــــــق معـــــکوسې عـــــملیې تـــــــه ــــــمع وایــــــــــي ‪.‬‬

‫د معې عالمه (‪ )+‬ان وډمان کشف کړي ده ‪.‬‬

‫مثال ‪ )۷۶۲( :‬عـــــدد رسه (‪ )۸۲۳‬ـــــمع کـــړئ ؟‬

‫‪+‬‬
‫‪762‬‬ ‫د معې لومړی ذ‬ ‫‪3762‬‬
‫‪823‬‬ ‫د معې دوهــم ذ‬ ‫‪+ 9634‬‬
‫‪1585‬‬ ‫د معې حاصل‬ ‫‪102‬‬
‫‪13498‬‬
‫‪4‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د معې د عملیې اسايس خواص ‪:‬‬

‫‪ ۱‬ـ تبدیلې یا بدلون خاصیت ‪:‬‬

‫که د معې په عملیه کې د معې د ا اوو ځایونو ته تغیر ورکړو نو د معې په‬
‫حاصل کې تغیر نه راځي چې دغې خاصیت ته تبدیلې خاصیت وایي ‪.‬‬
‫‪2+3‬‬ ‫=‬ ‫‪3+2‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪A+B=B+A‬‬
‫‪5‬‬ ‫=‬ ‫‪5‬‬

‫‪ ۲‬ـ اتحادي یا اشرتاکي خاصیت ‪:‬‬

‫که د معې په عملیه کې د معې ا اوم د دوو څخه زیاتې وي نو دوه ذونه په خپله خوښه رسه مع کوو‬
‫او د معې حاصل یې د دریم ذ رسه مع کوو چې دغې خاصیت ته اتحادي یا اشرتاکې خاصیت وایي ‪.‬‬

‫‪346‬‬ ‫‪346‬‬ ‫‪1342‬‬

‫‪+ 996‬‬ ‫‪996‬‬ ‫‪120‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪1462‬‬
‫‪1342‬‬
‫‪1462‬‬
‫‪ ۳‬ـ د عینیت د عنرص خاصیت په مع کې ‪:‬‬

‫د عینیت عنرص یعنې خنثاء عنرص د معې په عملیه کې صفر دي که صفر دي که‬
‫صفر د هر عدد رسه مع يش نو د هغه عدد رسه مساوي کیږي ‪.‬‬

‫‪0+2=2‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪42 + 0 + 0 = 42‬‬

‫‪5‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫تفریق عملیه ‪ :‬په لغات کې کمولو ته وایې او په اصطالح کې د دوو عددونو تر منځ‬
‫فرق پیدا کولو ته تفریق وایې ‪.‬‬
‫د تفریق عالمه (‪ )-‬ان وډمان کشف کړي ده ‪.‬‬

‫‪ )۳۴۰( :‬عـــــدد څخه (‪ )۲۵۰‬تفریق کـــړئ ؟‬

‫‪340‬‬ ‫مــفـــروق منه‬
‫‪- 250‬‬ ‫مــفـــروق‬
‫د مع او تفریق می انونه‪:‬‬
‫‪x90‬‬ ‫حاصل تفریق‬
‫د معې د عملیې می ان په تفریق باندم ‪:‬‬

‫کله که وغواړو د معې د عملیې می ان وکړو نو د الندم فورمول څخه ګټه اخلو ‪.‬‬

‫د معې ملړم ذ = د معې دوهم ذ – د معې حاصل‬ ‫فورمول ‪:‬‬

‫د معې دوهم ذ = د معې ملړم ذ – د معې حاصل‬

‫‪+ 34‬‬ ‫‪_ 103‬‬

‫د معې لومړی ذ‬
‫می ان‬
‫‪69‬‬ ‫د معې دوهــم ذ‬ ‫‪69‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪103‬‬ ‫د معې حاصل‬ ‫‪34‬‬
‫د معې د عملیې می ان په مع باندم ‪:‬‬
‫کله که وغواړو د معې د عملیې می ان په مع باندم وکړو نو د الندم فورمول څخه ګټه اخلو ‪.‬‬

‫فورمول ‪ :‬مفروق منه = حاصل تفریق ‪ +‬مفروق‬

‫‪3469‬‬ ‫‪1237‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪+ 1237‬‬ ‫‪+ 462‬‬
‫می ان‬
‫‪462‬‬ ‫‪3469‬‬
‫‪5168‬‬ ‫‪5168‬‬
‫‪6‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د تفریق د عملیې می ان په مع باندم ‪:‬‬

‫کله که وغواړو د تفریق د عملیې می ان وکړو نو د الندم فورمول څخه ګټه اخلو ‪.‬‬

‫مفروق منه = حاصل تفریق ‪ +‬مفروق‬ ‫فورمول ‪:‬‬

‫‪_ 60‬‬ ‫مفروق منه‬

‫‪+‬‬
‫‪27‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫مــفـــروق‬ ‫می ان‬ ‫‪33‬‬
‫‪33‬‬ ‫حاصل تفریق‬ ‫‪60‬‬
‫د تفریق د عملیې می ان په تفریق باندم ‪:‬‬

‫کله که وغواړو د تفریق د عملیې می ان وکړو نو د الندم فورمول څخه ګټه اخلو ‪.‬‬

‫مفروق = حاصل تفریق ‪ +‬مفروق منه‬ ‫فورمول ‪:‬‬

‫‪_ 361‬‬ ‫مفروق منه‬

‫‪+‬‬
‫‪360‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪221‬‬ ‫مــفـــروق‬ ‫می ان‬ ‫‪140‬‬
‫‪140‬‬ ‫حاصل تفریق‬ ‫‪221‬‬
‫رضب عملیه ‪ :‬په لغات کې څو چنده کولو ته وایې او په اصطالح کې د مساوي اعدادو‬
‫د معې لنډم ښودنې ته رضب وایي ‪.‬‬

‫‪1–x‬‬

‫الیبن‬
‫‪2-‬‬‫‪.‬‬
‫ارترد‬
‫د رضب عالمې عبارت دي له ‪:‬‬

‫)(–‪3‬‬

‫میخایل صیفل‬
‫) () ( – ‪4‬‬

‫میخایل صیفل‬

‫‪3x6‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫)‪3(6‬‬ ‫)‪(3)(6‬‬

‫‪7‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫مثال ‪:‬‬

‫‪x 60‬‬
‫د رضب لومړی ذ‬
‫‪70‬‬ ‫د رضب دوهم ذ‬

‫‪+ 00‬‬
‫‪42‬‬
‫‪4200‬‬ ‫حاصل رضب‬
‫د رضب د عملیې اسايس خواص ‪:‬‬

‫‪ : ۱‬تبدیلو یا بدلون خاصیت ‪:‬‬

‫که د رضب په عملیه کې د رضب د ا اوو ځایونو ته تغیر ورکړو د رضب په حاصل‬
‫کې تغیر نه راځي چې دغې خاصیت ته تبدیلو خاصیت وایي ‪.‬‬

‫‪3x4 = 4x3‬‬ ‫‪a.b = b.a‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪x‬‬‫‪27‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪96‬‬
‫‪96‬‬ ‫‪27‬‬
‫‪+ 162‬‬ ‫‪+ 672‬‬
‫‪243‬‬ ‫‪192‬‬
‫‪2592‬‬ ‫‪2592‬‬
‫‪ : ۲‬اتحادي یا اشرتاکي خاصیت ‪:‬‬

‫که د رضب په عملیه کې رضبې ا اوم د دوو څخه زیات وي نو کوالی شو چې د‬

‫دوو ذونه په خپله خوښه رسه رضب کوو چې دغې خاصیت ته اتحادي یا اشرتاکي‬
‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬ ‫خاصیت وایي ‪.‬‬
‫‪x 120‬‬ ‫‪68‬‬
‫‪68‬‬ ‫‪232‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪236640‬‬ ‫‪174‬‬
‫‪8‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ : ۳‬د رضبو توضیعو خاصیت پر مع باندم ‪:‬‬

‫که چیرم د یو عدد د دوه یا څو عددونو د معې په حاصل کې رضب کړو او یا بیالبیل رضب کړو نو‬
‫په حاصل کې کوم تغیر نه راځي چې دغې خاصیت ته توضیعو خاصیت په مع باندم وایي ‪.‬‬

‫‪3x(9+6) = 3x9 +3x6‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪= 27‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪18 = 45‬‬
‫‪3x (9+6) = 3x (15) = 45‬‬

‫‪ : ۴‬د عینیت د عنرص خاصیت په رضب کې ‪:‬‬

‫د عینیت عنرص یعنو خنثاءعنرص د رضب په عملیه کې یو دي ‪.‬‬

‫‪6x1 = 6‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪9x1 = 9‬‬
‫‪ : ۵‬بستګو یا تړون خاصیت ‪:‬‬

‫د اعدادو سیټ د رضب تر عملیې الندم یو تړيل سیټ دي ‪.‬‬

‫‪2x3 = 6‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪7x8 = 56‬‬
‫تقسیم عملیه ‪ :‬په لغات کې حسه حسه کولو ته وایې او په اصطالح کې یو عدد په څو مساوي برخو‬
‫ویشلو ته تقسیم وایي ‪.‬‬

‫د تقسیم عالمي عبارت دي له ‪:‬‬

‫‪1-‬‬ ‫‪2-‬‬ ‫‪3-‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪4-‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪5-‬‬

‫نوټ ‪:‬‬
‫صفر‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫صفر‬ ‫مثال ‪:‬‬ ‫‪ ۱‬ـ صفر تقسیم عدد مساوي کیږي د صفر رسه ‪.‬‬
‫عدد‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x‬‬
‫‪ ۲‬ـ عدد تقسیم صفر ځواب یي الیتناهي دي ‪ .‬مثال ‪:‬‬
‫عدد‬ ‫الیتناهي‬ ‫‪0‬‬
‫=‬ ‫‪3‬‬
‫صفر‬ ‫‪x‬‬
‫‪ ۳‬ـ صفر تقسیم صفر ځواب یې مبهم نامعلوم دي ‪.‬‬
‫صفر‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬
‫مبهم =‬ ‫مبهم‬ ‫‪9‬‬
‫صفر‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د رضب د عملیې می ان په تقسیم باندم ‪:‬‬

‫کله که وغواړو د رضب د عملیې می ان وکړو نو د الندم فورمول څخه ګټه اخلو ‪.‬‬

‫حاصل رضب‬
‫‪..‬‬ ‫فورمول ‪ :‬د رضب ملړي ذ = د رضب دوهم ذ‬

‫‪ .‬حاصل رضب‬
‫‪.‬‬ ‫فورمول ‪ :‬د رضب دوهم ذ = د رضب ملړي ذ‬

‫‪x‬‬ ‫‪36‬‬ ‫د رضب لومړی ذ‬

‫‪3312 136‬‬
‫مثال ‪:‬‬

‫‪92‬‬ ‫د رضب دوهم ذ‬

‫‪324‬‬
‫‪72‬‬ ‫‪xx72‬‬ ‫‪92‬‬
‫‪324‬‬ ‫‪72‬‬
‫‪3312‬‬ ‫حاصل رضب‬
‫‪xx‬‬
‫د تقسیم د عملیې می ان ‪:‬‬

‫کله که وغواړو د تقسیم د عملیې می ان وکړو نو د الندم فورمول څخه ګټه اخلو ‪.‬‬

‫فورمول ‪ :‬مقسوم = باقو ‪ +‬خارج قسمت ‪ x‬مقسوم علیه‬

‫مقسوم‬ ‫‪6210 136‬‬ ‫مقسوم علیه‬
‫‪x‬‬‫‪15‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪92‬‬ ‫خارج قسمت‬ ‫‪414‬‬
‫‪21‬‬
‫‪15‬‬ ‫می ان‬ ‫‪60‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪60‬‬
‫باقي‬
‫‪60‬‬
‫‪xx‬‬ ‫‪6210‬‬

‫‪10‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫عددې افادې ‪:‬‬

‫که چیرم عددونه د حساب د څلورګونې عملیو په واسطه یو له بل رسه ارتباط ولري د عددم‬
‫افادم په نامه یادیږي ‪.‬‬

‫د عددم افادو د حلولو طریقه ‪:‬‬

‫لومړی د رضب او تقسیم عملیه ا راء کوو او بیا د معې او تفریق عملیه ا راء کوو هر یو چې‬
‫مخکې دي یا د الندم فورمولونو څخه ګټه اخلو ‪.‬‬

‫تــــــــــــضــــــــــــجــــــــــــــــــــــم‬ ‫فورمولونه ‪:‬‬

‫منفي‬ ‫جمع‬ ‫رضب‬ ‫تقسیم‬

‫‪D‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪Divided‬‬ ‫‪Multiflication Addition Substraction‬‬

‫?= ‪2 + 2 ÷ 2‬‬ ‫‪2+1=3‬‬ ‫حــــل‬ ‫مثالونه ‪:‬‬

‫?= ‪2 + 2 x 2‬‬ ‫‪2+4=6‬‬ ‫حــــل‬

‫?= ‪2 + 3 x 4 – 5 ÷ 5‬‬ ‫‪2 + 12 – 1 = 13‬‬ ‫حــــل‬

‫?= ‪6 ÷ 2 x 3 + 2 – 5 + 10‬‬ ‫‪14 + 3 – 4 + 27 = 40‬‬ ‫حــــل‬
‫?= ‪7 x 2 + 6 ÷ 2 – 8 ÷ 2 + 9 x 3‬‬ ‫‪14 + 3 – 4 + 27 = 40‬‬ ‫حــــل‬

‫تام اعداد ‪ :‬ټول منفو او مثبت اعداد د تام اعدادو په نامه یادیږي ‪ .‬سیټ یې په )‪ (I‬رسه ښایو ‪.‬‬

‫‪I = {- …... – 3 , - 2 , - 1 , 0 , +1 , +2 , +3 ….. +‬‬ ‫}‬

‫‪11‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫مطلقه قیمت ‪ :‬د یو عدد د عالمې څخه تیریدل د مطلقه قیمت په نامه یادیږي ‪.‬‬

‫یا په بل عبارت ‪! ........................‬‬

‫یو الجربی حد بدلول په حسابو عدد باندم د مطلقه قیمت په نامه یادیږي ‪.‬‬
‫عالمه ‪:‬‬ ‫او په الندم عالمه ښودل کیږي ‪.‬‬

‫‪-3 = 3‬‬ ‫‪+8 =8‬‬ ‫‪- 30 = 30‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫? = ‪- 2 + -3 + +20‬‬ ‫‪2 + 3 + 20 = 25‬‬ ‫حــــل‬

‫اعدادو محور ‪ :‬هغه مستقیم خط دي چې په هغه باندم یوه نقطه د مبدا په حیث ټاکل شوي دي چې‬
‫د مبدا څخه ښې طرف ته ټول عددونه مثبت او چپ طرف ته یې ټول عددونه منفې قبول شوي دي ‪.‬‬
‫محــــــــــــــــــور‬
‫‪. . . . . . . . . . . . . . .. . .‬‬
‫‪- ……… 9- 8- 7- 6- 5- 4- 3- 2- 1-‬‬ ‫‪1 2 3 4 5 6 7 8 9 ………. +‬‬
‫مبداء‬

‫½‬ ‫مناقشه (بحث کول) ‪:‬‬

‫‪ ۱‬ـ په دوه مثبت عددونو کې هغه عدد لوي دي چې مطلقه قیمت یې زیات وي ‪.‬‬

‫‪+ 20 ≥ + 3‬‬ ‫‪+2 ≤ +4‬‬ ‫‪+ 20‬‬ ‫‪= 20‬‬ ‫لوی دي‬ ‫‪+3 = 3‬‬ ‫کوچنو دي‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪ ۲‬ـ په دوو منفې عددونو کې هغه عدد لوي دي چې مطلقه قیمت یې کوچنې وي ‪.‬‬

‫‪-3≥-6‬‬ ‫‪- 31 = 31‬‬ ‫لوی دي‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪=6‬‬ ‫کوچنو دي‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪ ۳‬ـ ټول منفې اعداد د مثبت اعدادو څخه کوچنی دي ‪.‬‬

‫‪- 100 ≤ + 1‬‬ ‫‪+ 2 ≥ - 2000‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪ ۴‬ـ صفر د ټولو منفې اعدادو څخه لوي دي ‪.‬‬

‫مثال ‪( - 30 0 ) :‬‬

‫‪12‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د تامو اعدادو څلور ګوين عملیې ‪.‬‬

‫معه کې الندم حالتونه په نظر کې نیسو ‪.‬‬ ‫معه عملیه ‪ :‬د تام اعدادو په‬ ‫‪ ۱‬ـ‬
‫اول حالت ‪ :‬که چیرم عددونه هم عالمه وي نو یو له بل رسه مع کیږي او تر څنګ یې یو عالمه لیکو ‪.‬‬
‫‪_ 762‬‬
‫‪+ + 762‬‬
‫‪+‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫_‪+‬‬
‫‪823‬‬ ‫‪823‬‬ ‫‪-7 -6 -9 -12 = -34‬‬
‫‪1585‬‬ ‫‪-8‬‬
‫دویم حالت ‪ :‬که چیرم عددونه مختلف العالمه وي نو یو له بل څخه منفې کیږي او د هغې عدد عالمه لیکو د کوم یو چې مطلقه قیمت زیات وي ‪.‬‬
‫‪_3‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+ _+ 3‬‬ ‫‪-3 + 4 -9 + 20 -3 -40 +50‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪+6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪+3‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪+ 74 -55 = + 10‬‬
‫‪ ۲‬ـ تفریق عملیه ‪ :‬د تام اعدادو په تفریق کې د دوهم حد عالمو ته تغیر ورکوو او بیا د معې د عملیې په شان عملیه پرم ا راء کوو‪.‬‬

‫‪+ +_ 8‬‬ ‫‪_+9‬‬ ‫‪_ _ 40‬‬ ‫‪_ _ 30‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪_6‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪+ 20‬‬ ‫‪+ 60‬‬
‫‪+ 14‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-90‬‬
‫‪ ۳‬ـ رضب عملیه ‪ :‬د تام اعدادو په رضب کې لومړی باید د عالمو د رضب قوانین و پیژنو چې په الندم ډول دي‪.‬‬

‫①‬ ‫‪+.+=+‬‬ ‫‪( + 3 ) ( + 4 ) = + 12‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪( - a ) ( - b ) = + ab‬‬
‫②‬ ‫‪_._=+‬‬ ‫‪( - 6 ) ( - 100) = + 600‬‬
‫‪( + x ) ( - y ) = - xy‬‬
‫③‬ ‫_=_‪+.‬‬ ‫‪( + 3 ) ( -9 ) = - 27‬‬
‫‪( - 2 ) ( - 3 ) ( - 2 ) ( - 1 ) = + 12‬‬
‫④‬ ‫_=‪_.+‬‬ ‫‪( - 8 ) ( + 8 ) = - 64‬‬

‫‪ ۴‬ـ تقسیم عملیه ‪ :‬د تام اعدادو په تقسیم کې لومړی باید د عالمو د ویش قوانین وپیژنو چې په الندم ډول دي‪.‬‬

‫‪+÷+=+‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫①‬
‫‪+8‬‬
‫‪( - 30 ) ÷ ( - 5 ) = + 6‬‬
‫‪= + 4 + 20 = - 10‬‬
‫‪② _÷_=+‬‬ ‫‪( + 40 ) ÷ ( - 4 ) = - 10‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪-2‬‬
‫_=_÷‪③ +‬‬ ‫‪(-1)÷(-2)=+0,5‬‬
‫‪- 8 = + 4 - 50 = - 25‬‬
‫_=‪④ _÷+‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪+2‬‬

‫‪13‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د ویش قابلیتونه ‪ :‬هغه پوهه ده چې دده په واسطه مونږ پوهیدلې شو چې راکړل شوي عدد په کوم بل عدد پوره وویشو ‪.‬‬

‫د ویش قابلیت په (‪ )۲‬باندم ‪ :‬په دوو باندم هغه عددونه پوره د ویش وړ دي چې لومړی رقم یې صفر یا فت وي ‪.‬‬
‫‪31370‬‬ ‫‪19634‬‬ ‫‪15260‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫د ویش قابلیت په (‪ )۳‬باندم ‪ :‬که چیرم د یو عدد د ارقامو د معې حاصل په دریو پوره وویشل نو هغه عدد په دریو باندم پوره د ویش وړ دي ‪.‬‬
‫‪243‬‬ ‫‪3690‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪2+4+3‬‬ ‫‪3 + 6 + 9 + 0 = 18‬‬
‫د ویش قابلیت په (‪ )۵‬باندم ‪ :‬په پنځو باندم هغه عددونه پوره د ویش وړ دي چې لومړی رقم یې صفر یا پنځه وي ‪.‬‬
‫مثال ‪345 ___ 310 :‬‬

‫د ویش قابلیت په (‪ )۷‬باندم ‪ :‬که چیرم د یو عدد یوی رقم لری او بیا دوه چنده کړو او د باقیامنده عدد څخه یې تفریق‬
‫کړو که چیرم تفریق حاصل یې صفر اوه او یا د اوو معادل يش نو هغه عدد په اوو باندم پوره د ویش وړ دي ‪.‬‬
‫‪24 3‬‬ ‫‪- 346‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪3.2=6‬‬ ‫‪28‬‬
‫د ویش قابلیت په (‪ )۱۱‬باندم ‪ :‬که چیرم د یو عدد د طاقو او فتو مرطبه د مجموعې د تفریق حاصل صفر ‪ ،‬یوولس او‬
‫‪.‬‬ ‫دي‬ ‫وړ‬ ‫ویش‬ ‫د‬ ‫پوره‬ ‫باندم‬ ‫یوولسو‬ ‫په‬ ‫عدد‬ ‫هغه‬ ‫نو‬ ‫يش‬ ‫معادل‬ ‫یوولسو‬ ‫د‬ ‫یا‬
‫‪1331‬‬ ‫‪ = 1 + 3 = 4‬د طاقو مجموعه‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪ = 1 + 3 = 4‬د فتو مجموعه‬
‫طاق‬

‫طاق‬
‫فت‬

‫فت‬

‫په لغات کې ټوټه ټوټه کولو ته وایې او په اصطالح کې د یو مرکب عدد ویش په لومړنو عدد باندم د تج یې څخه عبارت دي ‪.‬‬ ‫تج یه ‪:‬‬
‫د عددونو تج یه کول د دول په طریقه ‪:‬‬
‫په دم طریقه کې د عدد چپ لورم ته یو عمود خط کش کوو او بیا ګورو چې راکړل شوي عدد په کومو عددونو پوره د ویش وړ دي ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬الندم عددونه تج یه کړئ ؟‬

‫‪2‬‬ ‫‪64‬‬
‫‪2 8‬‬ ‫‪3 21‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪2 4‬‬ ‫‪7 7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪8=2X2X2‬‬ ‫‪21 = 3 X 7‬‬ ‫‪64 = 2 X 2 X 2 X 2 X 2 X 2‬‬

‫‪14‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫تر ټولو لوی مشرتک قاسم یا ) ‪ ( G . C . D‬پیدا کول ‪:‬‬

‫که یو طبیعې عدد په بل طبیعې عدد باندم پوره وویشل يش نو مقسوم علیه ته د مقسوم قاسم وایي ‪.‬‬
‫لکه ‪ :‬د ( ‪ ) ۲‬دوو د شپږو یو قاسم دي ‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫مقسوم‬
‫‪6=6,1,2,3‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪12 = 1 , 12 , 3 , 4 , 2 , 6‬‬

‫لوی مشرتک قاسم ‪ :‬د دوو یا څو عددونو لوی مشرتک قاسم د یو داسې عدد څخه عبارت دي چې راکړل شوم عددونه‬
‫په هغه باندم پوره وویشل يش ‪.‬‬

‫د پیدا کولو طریقه ‪ :‬عددونه تر هغې تج یه کوو چې یو په کې لومړنې يش او یا مشرتک قاسم ونه لري ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬د )‪ (36‬او )‪ (72‬لوی مشرتک قاسم یا ) ‪ ( G . C . D‬پیدا کړئ ؟‬
‫‪2 36 - 72‬‬
‫‪2 18 - 36‬‬
‫‪3 9 - 18‬‬
‫‪G . C . D ( 36 , 72 ) = 2 X 2 X 3 X3 = 36‬‬
‫‪3 3-6‬‬
‫‪1-2‬‬

‫نوټ ‪ :‬د دوو داسې عددونو چې مشرتک قاسم ونه لري نو لوی مشرتک قاسم یې د یو څخه عبارت دي ‪.‬‬

‫مثال ‪:‬‬
‫‪31 __ 37‬‬

‫‪G . C . D ( 31 , 37 ) = 1‬‬

‫مثال ‪:‬‬

‫‪20 __ 21‬‬

‫‪G . C . D ( 20 , 21 ) = 1‬‬
‫‪15‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫تر ټولو کوچنو مشرتک مرضب یا ) ‪ ( L . C . M‬پیدا کول ‪:‬‬

‫مرضب ‪ :‬که یو طبیعې عدد په بل طبیعې عدد باندم پوره وویشل شو نو مقسوم ته د مقسوم علیه مرضب وایي ‪.‬‬

‫لکه ‪ ) ۹ ( :‬نهه د دریو یو مرضب دي ‪.‬‬

‫مرضب‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫…… ‪6 = 6 , 12 , 18 , 2 , 4‬‬
‫‪X‬‬
‫د دوه یا څو عددونو کوچنې مشرتک مرضب ‪:‬‬

‫یو داسې عدد څخه عبارت دي چې نوموړی عدد په راکړل شوم عددونو باندم پوره وویشل يش ‪.‬‬

‫د پیدا کولو طریقه ‪ :‬د دوه یا څو عددونو کوچنو مشرتک مرضب د پیدا کولو لپاره عددونه تر هغې تج یه کوو چې تر څو یو یو پاتې يش ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬د ) ‪ ( 20‬او ) ‪ ( 40‬کوچنې مشرتک مرضب یا ) ‪ ( L . C . M‬پیدا کړئ ؟‬

‫‪2 20 - 40‬‬
‫‪2 10 - 20‬‬
‫‪5 5 - 10‬‬
‫‪2 1-2‬‬ ‫‪L . C . M ( 20 , 40 ) = 2 X 2 X 5 X 3 = 36‬‬

‫‪1-1‬‬
‫د لوی مشرتک قاسم او د کوچنې مشرتک مرضب تر منځ اړیکه ‪:‬‬
‫دوهم عدد ‪ x‬ملړی عدد = ‪G . C . D – L . C . M‬‬
‫دوهم عدد ‪ X‬لومړی عدد‬
‫=‪G.C.D‬‬ ‫‪ = L . C . M – G . C . D‬لومړی عدد‬
‫‪L.C.M‬‬ ‫دوهم عدد‬
‫دوهم عدد ‪ X‬لومړی عدد‬ ‫‪L.C.M–G.C.D‬‬
‫=‪L.C.M‬‬ ‫= دوهم عدد‬
‫‪G.C.D‬‬ ‫لومړی عدد‬
‫مثال ‪ :‬که ملړی عدد د )‪ (40‬او دوهم عدد د )‪ (60‬وي او د دوم تر منځ کوچنې مشرتک مرضب )‪(100‬‬
‫‪ = 40‬لومړی عدد‬
‫‪2400‬‬ ‫‪2400 100‬‬
‫‪ = 60‬دوهم عدد‬
‫‪= 24‬‬ ‫‪40 X 60‬‬ ‫‪200‬‬
‫=‪G.C.D‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪ = 10‬کوچنې مرضب‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪04‬‬
‫? =‪G.C.D‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪XX‬‬

‫‪16‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د لوی مشرتک قاسم او کوچنې مشرتک مرضب پرتله کول ‪:‬‬

‫کرس )‪: (Fraction‬‬

‫په لغات کې ماتولو ته وایې او په اصطالح کې یو شو په څو مساوی برخو ویشل او له هغه څخه یو یا څو برخې اخیستلو ته کرس وایې ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫صورت‬
‫کرسی خط یا خط بر‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫مخرج‬

‫کرس په دوه ډوله دي‬

‫اعشار کرس‬ ‫عام کرس‬

‫عام کرس ‪ :‬هغه کرس ته وایې چې مخرج یې د )‪ (10‬یو طاقت نه وي ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫صورت‬
‫کرسی خط یا خط بر‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫مخرج‬
‫عام کرس په دوه ډوله دي‬

‫غیر واقعو عام کرس‬ ‫واقعو عام کرس‬

‫واقعو عام کرس ‪ :‬هغه کرس ته وایې چې مخرج یې زیات صورت یې کم وي ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪19‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪151‬‬
‫غیر واقعو عام کرس ‪ :‬هغه کرس ته وایې چې صورت یې زیات مخرج یې کم وي او یا وررسه مساوي وي ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪3‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫مخلوط یا وا ب کرس ‪ :‬د یو صحیح عدد او یو کرسی عدد مجموعې ته مخلوط یا وا ب کرس وایي ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪3+‬‬ ‫‪4+‬‬ ‫‪17 +‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪15‬‬
‫د کار د اسانتیا لپاره د معو عالمه نه لیکو‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪15‬‬
‫معادل کرس ‪ :‬هغه کرس ته وایې چې صورت او مخرج یې مختلف مګر عددم مقدار یې رسه مساوي وي ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪3‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪17‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫نوټ ‪ :‬د یو کرس رسه د معادل کرس د السته راوړلو لپاره د نوموړی کرس صورت او مخرج په یو عین عدد کې رضبوو ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫=‬
‫‪6‬‬ ‫مثال ‪ :‬د ‪ 3‬کرس رسه دری معادل کرسونه په الس راوړئ ؟‬
‫‪4‬‬
‫تصحیح په نامه ‪4‬‬
‫یادیږي‪.‬‬ ‫کرسونو د ‪4‬‬ ‫د عام کرسونو تصحیح کول ‪ :‬یو غیری واقعو عام کرس بدلول په واقعو عام کرس ‪8‬باندم د عام ‪2‬‬
‫د بدلون طریقه ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪=1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ – ۱‬صورت پر مخرج ویشو ‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪ – ۲‬خارج قسمت په صحیح برخه کې لیکو ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ – ۳‬باقو په صورت کې لیکو ‪.‬‬
‫‪ – ۴‬مقسوم علیه په مخرج کې لیکو ‪.‬‬

‫ب کول ‪ :‬د یو واقعو عام کرس بدلول په غیری واقعو عام کرس باندم د عام کرسونو د غیری وا ب کولو په نامه یادیږي ‪.‬‬ ‫د عام کرسونو غیری وا‬
‫صورت ‪ x‬مخرج ‪ x‬صحیح عدد‬ ‫د بدلون طریقه ‪:‬‬

‫مخرج‬

‫‪1‬‬ ‫‪1x2+1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬
‫‪2‬‬
‫‪= 2‬‬

‫د عام کرسونو پرتله (مقایسه) کول ‪ :‬د کرسونو د لویوالې او کوچنیوالو معلومولو ته د عام کرسونو پرتله (مقایسه) کول وایي ‪.‬‬

‫چې په الندم حاالتونو کې یې څیړو ‪:‬‬

‫اول حالت ‪ :‬که چیرم د کرسونو مخر ونه مساوی وي نو هغه کرس لوی دي چې صورت یې زیات وي ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪20‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫دویم حالت ‪ :‬که چیرم د کرسونو صورتونه مساوی وي نو هغه کرس لوی دی چې مخرج یې کوچنې وي ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪19‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪50‬‬
‫درییم حالت ‪ :‬که چیرم د کرسونو صورتونه او مخر ونه دواړه مختلف وي نو لومړی هم مخر ه کوو دارنګه چې د لومړی کرس‬
‫صورت او مخرج د دوهم کرس په مخرج کې رضبوو او بیا د دوهم کرس په مخرج او صورت د لومړی کرس مخرج کې رضبوو ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬الندم کرسونه پرتله (مقایسه) کړئ ؟‬

‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪42‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪56‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪18‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د عام کرسونو څلور ګونې عملیې‬

‫د عام کرسونو د معو او تفریق عملیه ‪ :‬د عام کرسونو په مع او تفریق کې الندم حاالتونه په نظر کې نیسو ‪.‬‬

‫اول حالت ‪ :‬که چیرم د کرسونو مخر ونه مساوی وي نو د مساوی مخر و څخه یو مخرج او صورتونه یوه له بل رسه مع یا تفریق کوو ‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3+6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3-9‬‬ ‫‪_6‬‬
‫‪-‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬
‫دویم حالت ‪ :‬که چیرم د کرسونو مخر ونه مختلف وي نو لومړی ورته مخرج مشرتک ښایو بیا دغه مشرتک مخرج د هر کرس پر مخرج ویشو او‬
‫حاصل یې د صورت رسه رضبوو او په صورت کې یې لیکو ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5+6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪_ 19‬‬

‫‪-‬‬ ‫= ‪= 98 - 117‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪126‬‬ ‫‪120‬‬
‫درییم حالت ‪ :‬که چیرم کرسونه وا ب وی نو لومړی غیر وا ب کوو او بیا پرم عملیه ا راء کوو ‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪- 7‬‬ ‫? = ‪6‬‬ ‫حل ‪ :‬لومړی یې غیر وا ب کوو‬
‫‪+5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬ ‫‪7‬‬ ‫‪13 - 20‬‬ ‫‪7 + 13 - 20‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫د عام کرسونو د رضب عملیه ‪:‬‬

‫اول حالت ‪ :‬د عام کرسونو په رضب کې صورت د صورت رسه او مخرج د مخرج رسه رضبوو ‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪X‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬

‫دویم حالت ‪ :‬که چیرم کرسونه وا ب وی نو لومړی غیر وا ب کوو او بیا پرم عملیه ا راء کوو ‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪3‬‬ ‫یا ‪39‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪X1‬‬ ‫?‬ ‫حل ‪ :‬لومړی یې غیر وا ب کوو‬ ‫‪X‬‬ ‫=‬ ‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫درییم حالت ‪ :‬یو صحو عدد رضب یو کرس صحو عدد د صورت رسه رضبیږي ‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪X‬‬ ‫=‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫د عام کرسونو د تقسیم عملیه ‪:‬‬

‫د عام کرسونو په تقسیم کې لومړی کرس په خپله د تقسیم عالمه په رضب او دوهم کرس معکوس کوو ‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫حل‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫÷‬ ‫? =‬ ‫‪x‬‬ ‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6 1918‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫نوټ ‪:‬‬

‫پاوکم شل پاوکم دوه‬ ‫پاوکم لپاره پاوکم اته‬ ‫څلورنیم‬ ‫نیم لپاره‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1+1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ – ۱‬نیم معه نیم څو کیږي ؟‬
‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫① =‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ – ۲‬نیم رضب نیم څو کیږي ؟‬
‫‪x‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫÷‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬ ‫① =‬ ‫‪ – ۳‬نیم تقسیم نیم څو کیږي ؟‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫اعشار کرس )‪(Decimal Fraction‬‬
‫اعشار په لغات کې عرش ته وایې او عرش د یو عدد سمې برخې ته ویل کیږي او په اصطالح کې اعشار کرس هغه کرس ته وایې چې مخرج‬
‫یې د لسو یو طاقت نه وي ‪ .‬په دم عالمه ښودل کیږي ( ; (‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪7; 2 3 4 6‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1000‬‬
‫لسم زرم زرم سلم لسم‬

‫‪0,1‬‬ ‫‪0,01‬‬ ‫‪0,001‬‬

‫د اعشار کرس خواص ‪:‬‬

‫اول خاصیت ‪ :‬هر اعشار کرس دوه برخو لري چې یو صحو برخه او بله یې اعشاری برخه ده ‪.‬‬
‫صحیح برخه‬ ‫‪3 ; 2‬‬ ‫اعشاری برخه‬ ‫صحیح برخه‬ ‫‪13 ; 0 4 1‬‬ ‫اعشاری برخه‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫دویم خاصیت ‪ :‬که چیرم د یو اعشاری کرس ښو طرف ته یو یا څو صفرونه اضافه کړو نو په اعشار کرس کې تغیر نه راځي ‪.‬‬
‫‪3 ; 2 = 3 , 2 0 0 0 0 0 7 - 1 3 ; 4 0 0 0 0 = 13 , 4‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫د اعشار کرسونو پرتله (مقایسه) کول ‪:‬‬

‫اول حالت ‪ :‬که چیرم د اعشار کرسونو صحو برخه مختلفه وي نو هغه اعشار کرس لوی دي چې صحو برخه یې زیاته وي ‪.‬‬

‫‪4;2‬‬ ‫‪2;546391‬‬ ‫–‬ ‫‪5;01‬‬ ‫‪4;346219‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫دویم حالت ‪ :‬که چیرم د اعشار کرسونو صحو برخه مساوی وي نو په دم حالت کې هغه اعشار کرس لوی دي چې‬
‫د اعشاری برخې لومړی رقم یې زیات وي ‪.‬‬

‫‪2;31‬‬ ‫‪2;4‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪7;29631‬‬ ‫‪7;8‬‬

‫‪3;241‬‬ ‫‪3;216‬‬
‫‪20‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د اعشار کرسونو څلور ګونې عملیې‬

‫معو عملیه ‪ :‬د اعشار کرسونو په مع کې اعشاری عالمه د اعشاری عالمو الندم لیکو او د کمو رقمونو پر ځای صفرونه ږدو ‪.‬‬ ‫‪–۱‬‬
‫مثال ‪ :‬د ) ‪ ( 3 ; 2 4‬اعشار کرس ) ‪ ( 3 2 ; 1‬اعشار کرس معه کړئ ؟‬

‫‪+ 3;24‬‬ ‫‪+ 346;21000‬‬

‫‪32,10‬‬ ‫‪+ 346;21‬‬ ‫منظم کوو‬ ‫‪002;42391‬‬
‫‪2;4239‬‬
‫‪35;34‬‬ ‫‪348;63391‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ – ۲‬تفریق عملیه ‪ :‬د اعشار کرسونو په تفریق کې اعشاری عالمه د اعشاری عالمو الندم لیکو او د کمو رقمو پر ځای صفرونه ږدو ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬د ) ‪ ( 7 3 ; 2‬اعشار کرس څخه ) ‪ ( 6 2 ; 3 4 1‬اعشاری کرس تفریق کړئ ؟‬

‫‪_ 62;341‬‬ ‫‪_ 632‬‬ ‫منظم کوو‬

‫‪_ 632;000‬‬
‫‪10;859‬‬ ‫‪22;316‬‬ ‫‪022;316‬‬
‫‪73;200‬‬ ‫‪609;684‬‬
‫‪ – ۳‬رضب عملیه ‪ :‬د اعشار کرسونو په رضب کې عددونه په ساده ډول رضبوو او اعشاری ارقام د ښو طرف څخه داء کوو ‪.‬‬

‫‪x 62;3‬‬ ‫‪x 2;3‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫;‪63‬‬ ‫‪32;1‬‬
‫‪+ 1869‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪3738‬‬ ‫‪+46‬‬
‫‪69‬‬
‫‪3924;9‬‬ ‫‪73;83‬‬

‫د اعشار کرس رضب د لسو په طاقت کې ‪ :‬کله که وغواړو یو اعشار کرس د لسو په طاقت کې رضب کړو نو اعشاری عالمه د صفرونو په‬
‫تعداد ښو طرف ته وړو ‪.‬‬ ‫‪2;34‬‬ ‫‪7;246x100=724;6‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪2;34x10=23;4‬‬ ‫‪2;600x100=260;0‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪+ 000‬‬
‫‪234‬‬ ‫‪72;346189x10000=723461;89‬‬
‫‪23;40‬‬ ‫‪73;20000x10000=372000;0‬‬

‫‪ – ۴‬تقسیم عملیه ‪ :‬د اعشار کرس تقسیم لپاره د صفرونو څخه کار اخلو یعنو صورت او مخرج د لسو په یو داسو طاقت کې رضبوو تر‬
‫څو اعشاری عالمه له مینځه والړه يش ‪.‬‬
‫حل ‪ :‬صورت او مخرج )‪ (10‬کې رضبوو ‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬د ) ‪ ( 2 ; 4‬اعشار کرس په ) ‪ ( 1 ; 2‬باندم وویشئ ؟‬

‫‪2;4‬‬
‫‪1;2‬‬
‫=‬
‫‪2;4‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪10‬‬
‫=‬
‫‪24‬‬
‫‪= 2‬‬
‫‪1;2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪3;46‬‬
‫‪1;2‬‬
‫=‬
‫‪3;46‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪100‬‬
‫=‬
‫‪346‬‬
‫‪= 2;883‬‬
‫‪1;200‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪120‬‬
‫‪21‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د کرسونو تبدیل یو پر بل باندم‬

‫‪ – ۱‬د عام کرس تبدیل په اعشار کرس باندم ‪ :‬کله که وغواړو یو عام کرس په اعشار کرس تبدیل کړو نو صورت پر مخرج ویشو ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬الندم عام کرسونه په اعشار کرسونو تبدیل کړئ ؟‬
‫‪1‬‬ ‫‪- 10 2‬‬
‫‪=0;5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0;5‬‬
‫‪10‬‬
‫‪10‬‬
‫‪x‬‬
‫‪ – ۲‬د اعشار کرس تبدیل په عام کرس باندم ‪:‬‬
‫اول حالت ‪ :‬که چیرم اعشاری کرس ونه پوره کیدونکې یا ختمیدونکې وی نو دارنګه یې په عام کرس تبدیلوو ‪.‬‬
‫طریقه ‪ :‬لومړی اعشار کرس لیکو بیا د هغه الندم خط باسو د اعشاری عالمو پر ځای مخرج کې یو او د اعشاری ارقامو پر ځای مخرج کې صفرونه ږدو ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬الندم اعشار کرس په عام کرس تبدیل کړئ ؟‬

‫‪0;5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0;5 = 5 = 1‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫دویم حالت ‪ :‬هغه اعشار کرسونه چې پوره متولو وی دارنګه یې په عام کرس تبدیلوو‪.‬‬
‫طریقه ‪ :‬لومړی اعشار کرس لیکو بیا د هغه الندم خط باسو د هر اعشاری رقم پر ځای مخرج کې نهه نهه لیکو ‪.‬‬

‫‪2;34 = 2‬‬
‫‪34 = 2 34‬‬ ‫مثال ‪ :‬الندم اعشار کرس په عام کرس تبدیل کړئ ؟‬
‫‪99‬‬ ‫‪99‬‬

‫درییم حالت ‪ :‬هغه اعشار کرسونه چې نیمه متولو وی دارنګه یې په عام کرس تبدیلوو ‪.‬‬
‫هغه عدد چې متولو نه دي ـ ټول عدد‬ ‫فورمول ‪:‬‬
‫هر متولو پر ځای نهه او غیر متولو پر ځای صفر لیکو‬
‫‪7‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪23-2‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪7‬‬
‫=‪0;23‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪30‬‬
‫تقریب یا رونډ آف ) ‪( Round Up‬‬
‫یو اعشار کرس د اعشاری برخې د ارقامو د کمولو عملیې ته تقریب یا رونډ آف وایي ‪.‬‬
‫چې په الندم حاالتو کې یې څیړو‬

‫اول حالت ‪ :‬که چیرم د اعشار کرس د اعشاری برخې لومړی رقم یې د پنځو څخه کم وی نو په پاتو ارقامو څه نه اضافه کوو ‪.‬‬
‫‪3;234676 = 3;23‬‬ ‫‪0;23612672 = 0;236‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫دویم حالت ‪ :‬که چیرم د خذف شوو ارقامو لومړی رقم د پنځو څخه زیات وی نو په پاتې ارقامو یو اضافه کوو ‪.‬‬
‫‪4;2378241 = 4;238‬‬ ‫‪2;349612 = 2;35‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫درییم حالت ‪ :‬که چیرم د خذف شوو ارقامو لومړی رقم پنځه وی نو په دم صورت کې دوه حالتونه و ود لري ‪.‬‬
‫اول حالت ‪ :‬که چیرم آخری رقم یې طاق وی نو په پاتې ارقامو یو اضافه کوو ‪.‬‬
‫‪2;345123 = 2;35‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫دویم حالت ‪ :‬که چیرم آخری رقم یې فت وی نو په پاتې ارقامو‪22‬څه نه اضافه کوو ‪.‬‬
‫‪2;365124 = 2;36‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫اختصار ‪ :‬په لغات کې لنډولو ته وایې او په اصطالح کې د یو کرس صورت او مخرج د هغه په مشرتک قاسم ویشلو ته اختصار وایي ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2÷2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4÷2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫نسبت ) ‪ : ( Ratio‬نسبت په لغات کې رابطې ته وایې او په اصطالح کې د دوو همجنسو کمیتونو تر مینځ د رابطې ټاکلو نه نسبت وایي ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫ملړی کمیت‬

‫دوهم کمیت‬ ‫د الندې کمیتونو تر مینځ رابطه وټاکئ ‪.‬‬
‫‪B‬‬
‫‪10‬‬
‫‪2m‬‬ ‫‪200 cm‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10 m‬‬ ‫‪10 m‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪20 cm‬‬ ‫‪20 cm‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3 km‬‬ ‫‪3000 m‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪1‬‬
‫د نسبت د استعامل ځایونه ‪:‬‬
‫اول ‪ :‬که چیرم د دوو کمیتونو تر منځ نسبت معلوم وی مګر یو له هغوی څخه نامعلوم وی نو معلوم کمیتونه رسه رضبوو او په نامعلوم کمیت یې ویشو ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬که د احمد او محمود د عمرونو تر منځ نسبت ‪ 2‬وی که د محمود عمر (‪ )۳۰‬کاله وی تاسو د محمود عمر پیداکړئ ؟‬
‫‪3‬‬
‫‪ 30‬کاله‬ ‫‪2‬‬ ‫= محمود عمر‬ ‫‪30 x 3‬‬
‫=‬
‫‪90‬‬
‫‪= 45‬‬ ‫‪ 45‬کاله = محمود عمر‬
‫=‬
‫محمود عمر‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫دویم ‪ :‬د یو کمیت ویشل په یو نسبت باندم ‪ :‬کله که وغواړو یو کمیت په یو نسبت وویشو لومړی نسبت رسه مع کوو بیا اصل‬
‫کمیت د نسبتونو په مجموعه ویشو او حاصل یې لومړی د صورت رسه او بیا د مخرج رسه رضبوو ‪.‬‬
‫وویشئ ؟‬ ‫‪2‬‬ ‫مثال ‪ ( 120 ) :‬افغانۍ د‬
‫‪120‬‬ ‫حل ‪ 2 + 3 = 5 :‬د نسبت مجموعه‬
‫‪3‬‬
‫‪10 5‬‬
‫‪ = 24 X 2 = 48‬ملړی‬
‫‪20‬‬
‫‪20 24‬‬ ‫‪ = 24 X 3 = 72‬دویم‬
‫‪x‬‬
‫مثال ‪ :‬یو نفر غواړی چې او یا زره افغانۍ ) ‪ ( 70000 Af‬د خپل دوو زامنو ته داسې وویشو چې لومړی زوی ته دری‬
‫‪ 3 + 4 = 7‬د برخو مجموعه‬ ‫برخې او دوهم زوی ته څلور برخې ورکړم تاسې د هر یو برخه پیدا کړئ ؟‬

‫‪70000‬‬
‫‪7‬‬ ‫= ملړی ځوی برخه‬ ‫‪3 X 1000 = 30000‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ = 4 X 1000 = 40000‬ملړی ځوی برخه‬
‫‪x‬‬ ‫‪10000‬‬

‫متصل یا متعمدی نسبت ‪ :‬هغه نسبت ته وایې چې د دوو څخه زیاتې ملو ولري ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬د یو مسجد په وړولو کې دری نفرو په الندم ډول کار کړئ لومړی نفر دوه ورځو او دوهم نفر څلور ورځو او درییم نفر اته ورځې‬
‫کار کړي او په مجموعې ډول یې ‪ 4000 Af‬څلور زره افغانۍ م دوری اخیستو تاسې د هر یو برخه پیدا کړئ ‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫تناسب ‪ :‬د دوو همجنسو مثبتونو مساواتو ته تناسب وایي ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫=‬ ‫‪4 =4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫د تناسب خواص ‪:‬‬

‫په هر تناسب کې باید د طرفینو رضب حاصل د وسطینو رضب حاصل رسه مساوی وی چې دغې خاصیت ته د تناسب اساسو خاصیت وایي ‪.‬‬ ‫ا – خاصیت ‪:‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬ ‫‪45 = 45‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫که چیرم په یو تناسب کې د طرفینو ځایونه تغیر کړو نو په تناسب کې کوم تغیر نه راځي ‪.‬‬ ‫‪ – ۲‬خاصیت ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫=‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20 = 20‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪10‬‬ ‫=‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20 = 20‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ – ۳‬خاصیت ‪ :‬که چیرم په یو تناسب کې د وسطینو ځایونه تغیر کړو نو په تناسب کې کوم تغیر نه راځي ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20 = 20‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20 = 20‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪ – ۴‬خاصیت ‪ :‬که چیرم یو تناسب معکوس کړو نو د تناسب په قیمت کې تغیر نه راځي ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫=‬ ‫‪6‬‬ ‫‪24 = 24‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪4‬‬ ‫=‬ ‫‪8‬‬ ‫‪24 = 24‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫که چیرم په یو تناسب کې صورت او مخرج رسه مع او په صورت کې ولیکو د تناسب په قیمت کې تغیر راځو مګر په تناسب کې کوم تغیر نه راځي ‪.‬‬ ‫‪ – ۵‬خاصیت ‪:‬‬
‫‪1 = 5‬‬ ‫‪10 = 10‬‬
‫مثال ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1+2 = 5+10‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪3 = 15‬‬ ‫‪30 = 30‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬
‫مع او مخرج کې ولیکو د تناسب په قیمت کې تغیر راځو مګر په تناسب کې کوم تغیر نه راځي ‪.‬‬ ‫‪ :‬که چیرم په یو تناسب کې مخرج د صورت رسه‬ ‫‪ – ۶‬خاصیت‬
‫‪2 = 8‬‬ ‫‪24 = 24‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪2 = 8‬‬
‫‪3+2‬‬ ‫‪12+8‬‬
‫‪2 = 8‬‬ ‫‪24 = 24‬‬
‫‪24‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫که چیرم په یو تناسب کې د صورت څخه مخرج منفو کړو او صورت کې ولیکو د تناسب په قیمت کې تغیر راځو مګر په تناسب کې کوم تغیر نه راځي ‪.‬‬ ‫‪ – ۷‬خاصیت ‪:‬‬
‫‪3 = 9‬‬ ‫‪18 = 18‬‬
‫مثال ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪3-2 = 9-6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1 = 3‬‬ ‫‪6 = 6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫که چیرم په یو تناسب کې صورت د مخرج رسه مع په صورت کې او د مخرج څخه صورت منفو کړو مخرج کې ولیکو د تناسب په قیمت کې تفیر راځو مګر په تناسب کې تغیر نه راځي ‪.‬‬ ‫‪ – ۸‬خاصیت ‪:‬‬
‫‪1 = 2‬‬ ‫‪10 = 10‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1+5 = 2+10‬‬
‫‪5-1‬‬ ‫‪10-2‬‬
‫‪6 = 12‬‬ ‫‪48 = 48‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫که چیرم په یو تناسب کې صورتونه یو له بل رسه مع په صورت کې او مخر ونه یو له بل رسه مع مخرج کې لیکو نو‬ ‫‪ – ۹‬خاصیت ‪:‬‬
‫یو نوی نسبت په الس راځو چې دغه نسبت د تناسب د هرم ملې رسه مساوي دي ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1+4 = 5‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2+8‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10 = 10‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪4‬‬ ‫=‬ ‫‪5‬‬ ‫‪40 = 40‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬
‫تناسب په دوه ډوله دي‬

‫غیر مستقیم تناسب‬ ‫مستقیم تناسب‬

‫که چیرم په یو تناسب کې د یو ملې په زیاتیدو رسه اړونده مله زیاته او په کمیدو رسه یې کمه شو د مستقیم تناسب په نامه یادیږي ‪.‬‬ ‫مستقیم تناسب ‪:‬‬
‫چایي‬ ‫قیمت‬
‫‪1 kg‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪2 kg‬‬ ‫‪100‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪3 kg‬‬ ‫‪150‬‬
‫‪4kg‬‬ ‫‪200‬‬
‫که چیرم په یو تناسب کې د یوم ملې په زیاتیدو رسه اړونده مله کمه او په کمیدو رسه یې زیاته يش د غیر مستقیم تناسب په نامه یادیږي ‪.‬‬ ‫غیر مستقیم تناسب ‪:‬‬
‫دهقانان‬ ‫ورځي‬
‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د مستقیم او غیر مستقیم تناسب د حلولو طریقه ‪:‬‬

‫که چیرم ځواب زیات پ کار وه نو زیات په صورت کې کم په مخرج کې لیکو او که ځواب کم پکار وه نو بیا کم په صورت کې زیات په مخرج کې لیکو او بیا باقو حد د صورت رسه رضبوو ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬که ) ‪ ( 10‬نفر یو کور په پنځو ) ‪ ( 5‬ورځو کې وړ کړی نو شپږ ) ‪ ( 6‬نفر په هامغه کور په څو ورځو کې وړ کړي ‪.‬‬

‫نفر‬ ‫ورځي‬
‫‪_ 50‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10 x 50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪48‬‬
‫=‪X‬‬ ‫=‬ ‫‪8;3‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪_ 20‬‬
‫‪18‬‬
‫‪X= 8 ; 3‬‬ ‫‪20‬‬

‫مرکب تناسب ‪ :‬هغه تناسب ته وایې چې د دوو شیانو څخه زیاتې ملې ولري ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬که د )‪ (800‬منه غنمو دانتقال مرصف په )‪ (100‬مرته کیلو فاصله کې )‪ (2000‬افغانۍ وی نو د )‪ (700‬منه غنمو د انتقال مرصف به په )‪ (150‬کیلو‬
‫مرته فاصله کې به څو افغانۍ وي ‪.‬‬

‫‪700 x 150 km x 20000 Af‬‬ ‫‪2100000000‬‬

‫=‪X‬‬
‫‪800 x 100 km‬‬
‫=‬
‫‪80000‬‬
‫=‬ ‫‪26250 Af‬‬

‫په لغات کې د سلو د معنو له مخې د یو عدد ټاکلو ته وایې او په اصطالح کې فیصد یو کرس دی چې مخرج یې سل‬ ‫فیصد ) ‪: ( Percentage‬‬
‫وي د فیصد څخه د ژوند د زیاتو معامالتو لکه د ګټو او تاوان معلومولو بانکو مسایلو کې ورڅخه ګټه اخلو ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪)%‬‬ ‫(‬ ‫د فیصد عالمې عبارت دي له ‪!.........‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬
‫مثال ‪ :‬که یو نفر په سلو کې شپږ روپۍ ګټه وکړی نو په ) ‪ ( 300000‬دری لکه روپو کې به څو روپۍ وګټي ‪.‬‬
‫رسمایه‬ ‫ګټه‬
‫‪100‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪X= 300000 x 6 = 18000‬‬
‫‪300000‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪100‬‬
‫مثال ‪ :‬که په یو نګ کې د ) ‪ ( 4000‬څلور زره عسکرو څخه ) ‪ ( 500‬پنځه سوه وژل شوی وي تاسې د وژل شویو عسکرو فیصدم پیداکړئ ‪.‬‬

‫عسکر‬ ‫وژل‬ ‫‪25‬‬

‫‪4000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪X= 100 X 500 = 50 = 25‬‬ ‫‪= 12 ; 5‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪26‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫زکات ‪ :‬په اسالمې رشیعت کې فرض دی چې په هر سلو روپو کې دوه نیمې روپۍ زکات فرض دي او په )‪ (1000‬کې‬
‫)‪ (25‬روپۍ نو په همدم حساب په )‪ (40‬روپو کې یوه روپۍ زکات فرض دي ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬یو نفر غواړی چې په دوه لکه )‪ (200000‬افغانیو کې زکات ورکړی تاسې د زکات وړ پیسې محاسبه کړئ ؟‬
‫رسمایه‬ ‫زکات‬ ‫‪5000‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X= 200000 x 1‬‬ ‫‪= 5000‬‬ ‫اولـــه طریقه‬
‫‪200000‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪1‬‬
‫رسمایه‬ ‫زکات‬
‫‪100‬‬ ‫‪2;5‬‬ ‫‪X= 200000 x 2 ; 5‬‬ ‫‪‬‬
‫= ‪10 = 200000 x 25‬‬
‫‪5000‬‬ ‫دوهمه طریقه‬
‫‪200000‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1000‬‬

‫رسمایه‬ ‫زکات‬
‫‪40‬‬ ‫‪1‬‬ ‫=‪X‬‬ ‫‪200000 x 1‬‬ ‫‪= 5000‬‬ ‫درییمه طریقه‬
‫‪200000‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪40‬‬
‫مثال ‪ :‬یو نفر )‪ (4000‬زکات ورکړی تاسې یې رسمایه پیداکړئ ؟‬
‫رسمایه‬ ‫زکات‬
‫‪40‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X= 40 x 40000 = 1600000‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪40000‬‬ ‫‪1‬‬

‫تخفیف )‪(Discount‬‬
‫هغه پیسې چې تجاران یې د اصل قیمت څخه خپل مشرتیانو ته کموی د تحفیف یا مراعت په نامه یادیږي ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬که د یو مبایل قیمت )‪ (10000 Af‬افغانۍ وی او یو دوکاندار خپل مشرتی ته اته فیصده )‪ (8%‬تخفیف ورکړی تاسې د تخفیف څخه ورورسته د مبایل قیمت پیداکړئ ؟‬

‫اصلو قیمت‬ ‫مراعت‬

‫‪100‬‬ ‫‪8‬‬ ‫=‪X‬‬ ‫‪10000 x 8‬‬ ‫‪= 800‬‬
‫‪10000‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪100‬‬ ‫د مبایل قیمت د تخفیف څخه وروسته )‪(9200‬‬

‫مثال ‪ :‬که د یو نس قیمت )‪ (20000 Af‬افغانۍ وی او دوکاندار خپل مشرتی ته پنځه زره )‪ (500‬روپۍ مراعت کړی وی تاسې د تخفیف‬
‫فیصدم پیداکړئ ؟‬
‫اصلو قیمت‬ ‫نس قیمت‬ ‫‪5‬‬
‫‪20000‬‬ ‫‪5000 X= 100 x 5000‬‬ ‫=‬ ‫‪25‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪20000‬‬
‫‪1‬‬
‫مثال ‪ :‬یو دوکاندار خپل مشرتی ته ‪ 5%‬فیصده تخفیف ورکړی او یا یې د تخفیف څخه وروسته نوموړی نس پرم )‪ (60000‬افغانۍ خرڅ‬
‫کړی تاسې د نس اصلو قیمت پیداکړئ ‪.‬‬

‫اصلو قیمت‬ ‫خرڅ شوی‬ ‫‪20‬‬

‫‪100‬‬ ‫= ‪95 X= 100 x 60000‬‬ ‫‪1200000‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪60000‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪19‬‬
‫‪27‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫ربحه یا سود )‪(Interest‬‬

‫ربحه په دوه ډوله ده‬

‫مرکبه ربح‬ ‫ساده ربح‬

‫ساده ربح ‪ :‬هغه ګټه چې د یو رسمایې څخه په ټاکلو وخت او ټاکلو نرخ رسه په الس راځي د ساده ربحي په نامه یادیږي ‪.‬‬
‫فیصد یا نرخ ‪ x‬رسمایه ‪ x‬وخت = ‪ x 100‬ساده ربح‬ ‫عمومو فورمول ‪:‬‬
‫فیصد یا نرخ ‪ x‬رسمایه ‪ x‬وخت‬
‫= ساده ربح‬
‫ساده ربح‬ ‫‪100‬‬
‫= وخت‬ ‫فیصد‬ ‫‪x‬‬ ‫رسمایه‬
‫‪ x 100‬ساده ربح‬
‫رسمایه‬ ‫=‬ ‫وخت ‪ x‬فیصد‬
‫‪ x 100‬ساده ربح‬
‫= فیصد یا نرخ‬ ‫وخت ‪ x‬رسمایه‬
‫که ډاکټر عبدالله )‪ (80000‬افغانۍ د شپږ فیصده ‪ 6%‬نرخ له مخې د درم کلو لپاره په ساده ربح کې په بانک کې واچوی تاسې سود محاسبه کړئ ‪.‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫رسمایه‬ ‫=‬ ‫‪80000‬‬
‫وخـت‬ ‫=‬ ‫‪ ۳‬کاله‬ ‫‪3 x 80000 x 6‬‬
‫فیصد‬ ‫=‬ ‫‪6‬‬ ‫= ساده ربح‬ ‫‪= 1400‬‬
‫ساده ربح‬ ‫‪100‬‬
‫=‬ ‫?‬

‫مثال ‪ :‬د څومره وخت لپاره )‪ (80000‬افغانۍ د شپږ فیصده ‪ 6%‬نرخ له مخې )‪ (1400‬افغانۍ ګټي ‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫‪36‬‬
‫‪72‬‬
‫‪14400 x 100‬‬
‫= وخـت‬ ‫‪=3‬‬
‫‪6 x 80000‬‬
‫‪1 4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫که چیرم د یوم رسمایي ګټه د اصلو رسمایي رسه یو ځای يش او بیا ګټو ته کیښودل شو د مرکبو ربحو په نامه یادیږي ‪.‬‬ ‫مرکبه ربحه ‪:‬‬
‫که چیرم رسمایه له ګټو رسه په )‪ (P‬او لومړنۍ رسمایه په )‪ (S‬نرخ یا فیصد په )‪ (R‬او وخت په )‪ (N‬وښایو نو د مرکبو ربحو د السته راوړلو لپاره د‬

‫رسمایه له ګټو‬ ‫‪=P‬‬ ‫الندم فورمول ځخه ګټه اخلو ‪ .‬فورمول ‪P = S ( 1 + V% ) n :‬‬
‫ملړنو رسمایه‬ ‫‪=S‬‬
‫نــرخ یا فیصد‬ ‫‪= V%‬‬ ‫مثال ‪ :‬که ګل مر ان )‪ (100000‬یو لک روپۍ د ‪ 5%‬نرخ له مخې د دوو کلونو لپاره په مرکبه ربحه کې واچوی تاسو سود پیداکړئ ؟‬
‫وخـــــت‬ ‫‪=N‬‬
‫=‪S‬‬ ‫‪100000‬‬
‫=‪N‬‬ ‫‪2 Year 5‬‬
‫=‪V%‬‬ ‫‪5% = 100 = 0 ; 0 5‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪100000 ( 1 + 6 ; 0 5 )2‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪100000 ( 1 ; 0 5 )2‬‬
‫=‪P‬‬ ‫) ‪100000 ( 110250‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪110250‬‬ ‫ګټه او رسمایه‬

‫ســود‬
‫طاقت ) ‪: ( Power‬‬
‫‪1 1 0 2 5 0 – 100000 = 1 0 2 5 0‬‬
‫‪28‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫تعریف ‪ :‬د مساوی اعدادو د رضب لنډم ښودنې ته طاقت وایي ‪.‬‬
‫‪2 X 2 X 2 X 2 X 2 = 25‬‬
‫‪(-2)4=(-2)(-2)(-2)(-2)=+16‬‬
‫توان یا طاقت‬ ‫‪p.p.p.p=p4‬‬
‫‪an‬‬ ‫طاقت دار عدد یا )‪(Power‬‬
‫‪b.b.b.b.b.b=b6‬‬
‫قاعده یا پایه )‪(Bas‬‬

‫د طاقت قوانین ‪:‬‬

‫که چیرم قاعدی مساوی وی او توانونه یې مختلف وی نو د رضب په حالت کې د قاعدو څخه یوه قاعده او توانونه رسه مع کوو ‪.‬‬ ‫اول ‪:‬‬
‫‪an + am = an+m‬‬ ‫‪23 + 22 = 23+2 = 25‬‬
‫یا‬ ‫‪32‬‬ ‫‪2 X 2 X 2 X 2 X 2 = 32‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫دویم ‪ :‬که چیرم قاعدی مختلفو وی او توانونه مساوی وی نو د رضب په حالت کې د مساوی توانو څخه یو توان او قاعدی رسه رضبوو ‪.‬‬

‫‪an + bn = ( axb )n‬‬ ‫مثال ‪23 x 53 = ( 2 x 5 )3 = 103 = 1000:‬‬

‫که چیرم قاعدم او توانونه دواړه مختلف وي نو د رضب په حالت کې هره قاعده په خپل توان پورته کوو او بیا یې رسه رضبوو ‪.‬‬ ‫درییم ‪:‬‬
‫)……‪an x bm = ( a.a.a…..na ) ( b.b.b‬‬ ‫? = ‪23 x 42‬‬
‫)‪(2.2.2)x(4.4‬‬
‫‪22.2.2x3.3x5.5x1.1.1…..‬‬
‫‪3‬‬
‫‪x 32 x 52 x 110‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪8.16 = 128‬‬ ‫‪8 x 9 x 25 x 1 = 1800‬‬
‫څلورم ‪ :‬که چیرم قاعدی او توانونه دواړه مساوی وی نو د رضب په حالت کې قاعدو څخه یوه قاعده او توانونه مع کوو ‪.‬‬
‫یا‬ ‫‪16‬‬
‫‪an x an = an+n =a2n‬‬ ‫‪22 x 22 = 22+2 = 24‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫که چیرم قاعدی مساوی او توانونه مختلف وی نو د تقسیم په حالت کې د قاعدو څخه یوه قاعده او صورت توان څخه د مخرج توان منفو کوو ‪.‬‬ ‫پنځم ‪:‬‬
‫‪24 = 25-3 = 22‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪23‬‬
‫شپږم ‪ :‬که چیرم قاعدی مساوی توان مختلف نو د تقسیم په حالت کې د مساوی توانو څخه یو توان لیکو ‪.‬‬
‫= ‪23‬‬ ‫‪( 42‬‬ ‫یا ‪)3 = 23‬‬ ‫‪8‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫‪23‬‬
‫اووم ‪ :‬که چیرم یو قاعده په څو توانو رفعه شوی وی نو قاعده په خپله لیکو او توانونه رسه رضبوو ‪.‬‬

‫‪( 23)4 = 23.4 = 212‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫اتم ‪ :‬که چیرم یو قاعده په منفو توان رفعه شوی وی نو مخرج انتقالوو او په مثبت توان یې لیکو ‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪2 = 1‬‬
‫‪-3‬‬
‫=‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬
‫‪2+3‬‬ ‫‪2.2.2‬‬ ‫‪8‬‬

‫= ‪3-4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬

‫‪3+4‬‬ ‫‪3.3.3.3‬‬ ‫‪81‬‬

‫‪29‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫ذر) ‪: ( Root’s‬‬
‫ذر په لغات کې ریښې ته وایې او په اصطالح کې د یو عدد ذر عبارت له هغه عدد څخه دی که چیرم نوموړی عدد د ذر په‬ ‫تعریف ‪:‬‬
‫د ذر عالمه عبارت دی له ‪:‬‬ ‫در ه رفع شو او تر ذر الندم په الس رايش ‪.‬‬

‫‪p.n ඥ m‬‬ ‫توان مجذور‬

‫د ذر رضیب‬
‫‪.‬‬ ‫در ه‬
‫‪a‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫مجذور‬
‫‪2‬‬
‫‪ඥ4 = 2‬‬ ‫‪22 = 4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ඥ9 = 3‬‬ ‫‪32 = 3.3 = 9 5ඥ32 = 2‬‬ ‫‪25 = 32‬‬
‫عبارت له هغه عدد څخه دی چې که نوموړی عدد دوه ځلې په خپل نفس کې رضب او تر ذر الندم عدد پوره کړي ‪.‬‬ ‫د یو عدد مربع ذر ‪:‬‬

‫‪ඥ4‬‬ ‫‪=2‬‬ ‫‪ඥ9 = 3‬‬ ‫‪ඥ16 = 4 ඥ2516‬‬

‫‪= 5 ඥ362516‬‬
‫مثال ‪= 6 ඥ144 = 12 :‬‬
‫د یو عدد مربع ذر پیدا کول ‪ :‬کله که وغواړو د یو عدد مربع ذر پیدا کړو نو د ښو طرف څخه دوه دوه خانې داء کوو ‪.‬‬

‫‪ඥ209764 = 458‬‬ ‫مثال ‪ :‬د الندم عددونو مربع ذر پیداکړئ ؟‬

‫‪ඥ144 = 12‬‬
‫‪458‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪ 4ለ‬دوه چنده‬ ‫‪ለ‬‬
‫‪ള‬‬
‫‪ള‬‬
‫‪ള‬‬
‫‪20 97 64‬‬ ‫‪1 ളളള 144‬‬
‫‪ 85ള16‬یوی دوه چنده کوو‬ ‫‪1‬‬
‫‪ള‬‬ ‫‪22ള‬‬ ‫‪ള‬‬ ‫‪𝑥44‬‬
‫‪ള 497‬‬ ‫‪ള‬‬
‫‪408 ള‬‬ ‫‪ള‬‬ ‫‪425‬‬ ‫‪ള‬‬
‫‪ള‬‬ ‫‪𝑥44‬‬
‫‪ള‬‬
‫‪ള‬‬ ‫‪ള‬‬
‫‪ള‬‬ ‫‪7264‬‬ ‫‪ള‬‬
‫‪ള‬‬ ‫𝑥‬
‫‪ള‬‬
‫‪ള 7264‬‬ ‫‪ള‬‬
‫⬚ ‪ള‬‬
‫ۣ‬ ‫𝑥𝑥𝑥‬ ‫ۣ‬ ‫⬚‬

‫‪30‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د ذر قوانین ‪:‬‬
‫اول قانون ‪ :‬که چیرم وغواړو یو ذری عدد په طاقت دار عدد تبدیل کړو نو د ذر در ه مخرج ته او د مجذور توان‬
‫𝑛‬ ‫𝑚‬ ‫صورت ته انتقالوو ‪.‬‬
‫𝑎 = 𝑎‪ξ‬‬ ‫𝑚‬ ‫𝑛‬ ‫‪3‬‬
‫‪ඥ5 = 5‬‬
‫‪2‬‬
‫مثال ‪:‬‬

‫دویم قانون ‪ :‬د یو حاصل رضب ذر مساوی کیږی د هغه د مرضباتو د حاصل رضب له ذر رسه ‪.‬‬
‫‪𝑛ඥ‬‬ ‫𝑛‬
‫𝑐‪𝑎. 𝑏. 𝑐 = ξ𝑎 𝑥 𝑛ඥ𝑏 𝑥 𝑛ξ‬‬ ‫‪ඥ4𝑥9𝑥16 = ඥ4 𝑥 ඥ9 𝑥 ඥ16‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪= 2 𝑥 3 𝑥 4 = 24‬‬

‫درییم قانون ‪ :‬که چیرم د رضب په حالت کې د ذر در ې مساوی او مجذورونه مختلف وی نو کوالی‬
‫شو چې در و څخه یوه در ه او مجذورونه رسه رضب کړو ‪.‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫𝑏𝑥𝑎‪ξ𝑎 𝑥 ඥ𝑏 = ඥ‬‬ ‫‪ඥ3 x ඥ6 = ඥ18‬‬

‫څلورم قانون ‪ :‬که چیرم د ذر در ې مختلفې وی او مجذور مساوی وی نو د رضب په حالت کې د مجذور څخه‬
‫یو مجذور او د در و د رضب حاصل په در ه کې او د در و د معو حاصل د مجذور په توان کې نیسو ‪.‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪m‬‬ ‫مثال ‪:‬‬

‫‪n.m‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫𝑎‪ξ𝑎 𝑥 ξ𝑎 = ξ‬‬ ‫‪ඥ5 𝑥 ඥ5 = 2.3 ඥ5‬‬
‫‪n+m‬‬ ‫‪2+3‬‬

‫‪5‬‬
‫‪6‬‬
‫‪= ඥ5‬‬ ‫یا‬
‫‪5‬‬
‫‪5‬‬
‫‪6‬‬

‫پنځم قانون ‪ :‬که چیرم یو مجذور د څو ذرونو الندم واقعو شوی وی نو مجذور په خپله لیکو او در ې رسه رضبوو ‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫𝑚‪𝑛.‬‬ ‫‪2.3.5‬‬
‫𝑎‪ξ‬‬ ‫= ‪ඥ7‬‬
‫‪30‬‬
‫𝑚 𝑛‬
‫‪1‬‬
‫𝑎‪ට ξ‬‬ ‫=‬ ‫‪ඨ3ට5ඥ7‬‬ ‫‪ඥ7‬‬
‫‪1‬‬

‫‪ 7‬یا‬ ‫‪30‬‬

‫‪31‬‬
Get more e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com: The Digital Library