Τόποι πολιτισμού

Σε αυτό το βιβλίο ο αναγνώστης θα ανακαλύψει την ομορφιά των

Τόποι πολιτισμού Τα κάστρα της Λέσβου

καστρών τις Λέσβου. Ακόμα θα τα ανακαλύψει και ζωγραφισμένα
πάνω σε γραμματόσημα και πίνακες κομψοτεχνήματα. Επιπλέον
αυτός που διαβάζει αυτό το βιβλίο θα πάρει μια γεύση από τις
διάφορες εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στα τρία υπέροχα
κάστρα του υπάρχουν. Τέλος μέσα από QR codes θα μπορέσει ο
αναγνώστης να ανακαλύψει την τοποθεσία των κάστρων. Τα Κάστρα της Λέσβου
Σχεδιασμός βιβλίου: Σταματή Βαρβάρα - Γαβριέλλα
 Τόποι πολιτισμού
Τα Κάστρα της Λέσβου

2 3
 Τόποι πολιτισμού
Τα Κάστρα της Λέσβου

Σχεδιασμός Βιβλιου:
Σταματή Βαρβάρα Γαβριέλλα

Εκδόσεις Κλειδάριθμος
Αθηνα 2021

4 5
 Σχεδιασμός Βιβλίου για το μαθημα Σχεδιασμός Λογοτεχνικού Βιβλίου: Σταματή Βαρβάρα Γαβριέλλα Ζ3 Εξάμηνο Ζ΄

Γενική επιιμέλεια: Δρ. Σοφία Στρατή

Εκτύπωση, Βιβλιοδεσία: Αφοί Ταδε

ISBN: 344 - 998 - 423 - 499 - 9

2021 Εκδόσεις Κειδάριθμος
Αθήνα: Διεύθυνση 35, 12248
email: .........@info.gr
www.tade.gr

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση η αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με
οποιαδήποτε τρόπο, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2124/1853 και της Διεθνούς Σύμβασης που κυρώ-
θηκε με τον ν. 123/1234 για Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας

6 7
 Εισαγωγή.........................................................................................................11

Τα Κάστρα του νησιού

1) Ενότητα
Το κάστρο του Μολύβου ή της Μήθυμνας και γραμματόσημα και πινακας με το κάστρο................15

2) Ενότητα
Γραμματόσημα, πίνακες και εκδηλώσεις το κάστρο της Μυτιλήνης..................................................27

3) Ενότητα
Το κάστρο του Σιγρίου......................................................................................................................49

Επίλογος......................................................................................................................57

Σπουδαστικες εργασιες του τμήματος Ζ3 - Ολες οι καρτες Α5..................................................58

Βιβλιογραφια...............................................................................................................66

8 9
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το βιβλίο αυτό έγινε στο πλαίσιο του μαθήματος Σχεδιασμος Λ`ογοτεχνι-
κού βιβλιου. Επικεντρώνεται με τα τρία κάστρα της Λέσβου: στον Μό-
λυβο, στη Μυτιλήνη και στο Σίγρι. Τα τρία υπέροχα και αξιοθαύμαστα
κάστρα που δεσπόζουν σε τρεις διαφορετικές και αξιοσημείωτες περιοχές
του νησιού είναι κατασκευασμένα από την περίοδο των Γατελούζων και
πιο παλιά. Έχουν και τα τρία τεράστια στρατηγική σημασία, διότι σημα-
τοδότησαν σημαντικές μάχες, που χαράχθηκαν στην ιστορία του τόπου.
Ο τρόπος με τον οποίο έχει δημιουργηθεί αυτό το βιβλίο είναι αρκετά
μοντέρνος και ευχάριστος, ώστε να μην κουράζει με το διάβασμα το κάθε
αναγνώστης.Ακομα, στην ενημέρωση του αναγνώστη αναφέρονται, πί-
νακες, τα γραματόσημα, που εχουν δημιουργηθεί για τα κάστρα της Λέ-
σβου, αλλά και για την πιο φαντασμαγορική συναυλία, που δόθηκε στο
νησί στο κάστρο της Μυτιλήνης απο τους Scorpions.
Tέλος, το βιβλίο Τόποι πολιτισμού Τα Κάστρα της Λέσβου είναι σχεδι-
ασμένο έτσι ώστε, να απευθύνεται σε μια μεγάλη γκάμα ηλικιών, από τις
πιο μικρές μέχρι τις πιο μεγάλες.

10 11
 Τα Κάστρα του νησιού

12 13
 1) Ενότητα

Το κάστρο του Μολύβου ή της Μήθυμνας και

γραμματόσημα και πινακας με το κάστρο

14 15
 Το κάστρο του Μολύβου

Το κάστρο του Μολύβου, που έχει κάτοψη τετραπλεύρου με μήκος πλευ-

ρών 70-80 μ. και εμβαδό 5 στρέμματα, αποτελεί το δεύτερο σε μέγεθος
και σημασία κάστρο της Λέσβου. Στη σημερινή του μορφή είναι σε μεγάλο
βαθμό έργο των Γενοβέζων ηγεμόνων με πολλές μεταγενέστερες προ-
σθήκες και επισκευές επί οθωμανικής κυριαρχίας αλλά και με σύγχρονες
επισκευές που δύσκολα διακρίνονται καθώς έχουν γίνει με τα ίδια υλικά.

Στο λόφο του κάστρου βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης του-
λάχιστον από τον 5ο αι. π.Χ., της οποίας έχουν εντοπιστεί υπολείμματα Ιστορική αναδρομή
κάτω από δύο πύργους. Από την ακρόπολη των παλαιοχριστιανικών και
βυζαντινών χρόνων δε σώζεται τίποτα. Στη βυζαντινή φάση αποδίδεται
πιθανότατα η δεξαμενή, που βρίσκεται στο μέσο της αυλής του κάστρου. Θεμελιώθηκε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους πάνω στα ερείπια της αρ-
χαίας οχύρωσης, κυρίως της νότιας πλευράς. Κατά μια εκδοχή, ιδρύθηκε
τον 6ο αι., επί του αυτοκράτορα Ιουστινιανού.

Το 1128, κυριεύτηκε από τους Ενετούς και από το 1204 έως το 1287 ήταν
υπό την κατοχή του Βαλδουίνου Β΄ της Φλάνδρας. Κατά μια άλλη άπο-
ψη, το κάστρο χτίστηκε μετά τα μέσα του 13ου αιώνα, με σκοπό να κα-
ταστεί δυνατή η αντιμετώπιση των Τούρκων και Φράγκων επιδρομέων.

Το βέβαιο είναι πως στα τέλη του 13ου αι., πέρασε στα χέρια των Γενο-
βέζων, οι οποίοι το παρέλαβαν εντελώς κατεστραμμένο. Το 1373, ο Γατε-
λούζος Φραγκίσκος Α’ επέφερε ενισχύσεις και επισκευές στο κάστρο. Η
σημερινή μορφή του κάστρου είναι αποτέλεσμα των εργασιών του 14ου
αι. και των Οθωμανικών προσθηκών, μετά το 1462.

16 17
 Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Το κάστρο της Μήθυμνας, στην παρούσα μορφή του αποτελείται από
10 πύργους με αντίστοιχα μεταπύργια, 2 προπύργια, που συνδέονται μ'
ένα μεταπύργιο, την "ακρόπολη" στο βορειοανατολικό τμήμα του, πέντε
κτήρια στο εσωτερικό του κάστρου, από τα οποία τα δύο σε ερειπιώδη
κατάσταση και δύο προτειχίσματα, για ενίσχυση των ευπρόσβλητων ση-
μείων.
Το κάστρο έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου, με πλευρά 70 μ. Το με-
γαλύτερο μέρος του είναι δομημένο κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα τοι-
χοποιίας. Χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι λαξευμένοι λίθοι από βασαλτικό
πέτρωμα. Η ΒΑ πλευρά παρουσιάζει ομαλότερο έδαφος, που επέβαλε
την οικοδόμηση υψηλότερων προτειχισμάτων για την εξασφάλιση μεγα-
λύτερης προστασίας.
Η πρόσβαση στο κάστρο γίνεται μέσω τριών διαδοχικών πυλών. Η εξω-
τερική ανοίγεται στο νοτιότερο άκρο του εξωτερικού περιβόλου και χρο-
νολογείται στην οθωμανική περίοδο, με βάση την επιγραφή που φέρει
και τη διαμόρφωση με οξυκόρυφο τόξο. Σε μικρή απόσταση, έχουμε μια
δεύτερη είσοδο, με θολοσκέπαστο διαβατικό με εγκάρσιες νευρώσεις
που οδηγεί σε έναν υπαίθριο χώρο ο οποίος προστατεύεται από τα τεί-
χη. Ανεβαίνοντας το καλντερίμι, βρισκόμαστε στην τρίτη κατά σειρά πύλη
,που αποτελεί την κύρια είσοδο του κάστρου και χρονολογείται στον 14ο
αι. Ενδιαφέρουσα είναι η ξύλινη, με μεταλλική επένδυση, θύρα που κλεί-
νει την είσοδο (οθωμανικής περιόδου). Στο εσωτερικό του κάστρου, τα
σωζόμενα κτήρια χρονολογούνται στην οθωμανική περίοδο.
18
Το εσωτερικό του κάστρου χωρίζεται σε διάφορα επίπεδα. Από την επο-
χή του Βυζαντίου σώζεται υπόγεια υδροδεξαμενή, μεγάλου μεγέθους με
τοξωτή επιστέγαση. Αυτή εξασφάλιζε πόσιμο νερό στους πολιορκημέ-
νους. Από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας διατηρείται, στο νότιο
τμήμα της εισόδου, ένα τριμερές κτίσμα με θόλο. Χρησιμοποιήθηκε ως
φυλακή, ενώ κατά μια άλλη εκδοχή είχε χρήση πυριτιδαποθήκης. Στο
ανατολικό τμήμα της κυρίας εισόδου υπάρχει ένα κτίσμα, επίσης της
Οθωμανικής περιόδου, αποτελούμενο από τέσσερις χώρους. Στο βό-
ρειο τμήμα του φρουρίου, δύο ακόμη οικοδομήματα αποτελούσαν πιθα-
νότατα καταλύματα της φρουράς. Επίσης, ένα χώρο υγιεινής μαρτυρεί
αποχετευτικός αγωγός. Σε πολλά σημεία των τειχών, ο επισκέπτης θα
παρατηρήσει εντοιχισμένες πλάκες, που φέρουν επιγραφές ή άλλα δι-
ακριτικά.
Εργασίες αναστήλωσης άρχισαν το 1976 και μέχρι το 1981 έγιναν στε-
ρεώσεις, ανακτίσεις και αρμολογήματα σε τμήματα των τειχών. Το 1993
αποκαταστάθηκε ρήγμα στο νότιο προτείχισμα.
Επιπλέον, το Κάστρο της Μήθυμνας εντάχθηκε στο πρόγραμμα "Κά-
στρων Περίπλους". Στο πλαίσιο αυτο έγιναν εκτεταμένες επισκευές και
ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΟΥ αναστηλώσεις και εγκαινιάστηκε στις 3 Οκτωβρίου 2008.
ΜΟΛΥΒΟΥ Ή ΜΗΘΥΜΝΑΣ
19
 Γραμματόσημα με το κάστρο του
Μολύβου ή της Μήθυμνας

20 21
 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ
ΓΡΑΜΜΑΤΌΣΗΜΑ

22 23
 Στον Μόλυβο ζει ο Στέλιος Κουνιάρης, ένας από τους πιο χρηστούς πολίτες του
τόπου, με ενδιαφέροντα για την τέχνη, με δραστηριότητα στον τουρισμό του
οικισμού και με ανοικτό βλέμμα στους αληθινούς ανθρώπους,

‘‘Ο Στέλιος με το ζόρι έβγαλε το Δημοτικό, και είναι ένα “παλιό” είδος αγνού
ανθρώπου. Εμείς θεωρούμε πως είναι από τους καλύτερους ναΐφ ζωγράφους
στην Ελλάδα, μόνο που είμαστε πολύ μακριά για να τον θαυμάσει ο κόσμος’’.

Η περίπτωση του Στέλιου Κουνιάρη μας υπενθυμίζει τους μεμονωμένους αυθε-

ντικούς και πηγαίους δημιουργούς που ζουν χωρίς αναγνώριση, ίσως, με μόνο
κίνητρο την αγάπη για όσα κάνουν.

Λατρεύει το Μόλυβο και δε φεύγει ούτε μέρα από εδώ, και επειδή έχει μεγαλώ-
σει ανάμεσα στα ζώα, με πατέρα κτηνοτρόφο, τα αγαπάει και τα υμνεί».

24 25
 2) Ενότητα

Το κάστρο της Μυτιλήνης και γραμματόσημα,

πινακες και εκδηλώσεις με το κάστρο

26 27
 Το κάστρο της Μυτιλήνης
Το κάστρο της Μυτιλήνης καταλαμβάνει το υψηλότερο σημείο της χερ-
σονήσου, στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης. Στην αρχαιότητα και
μέχρι τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους, η σημερινή χερσόνησος ήταν
νησί, που χωριζόταν από την υπόλοιπη Λέσβο με τον λεγόμενο ‘‘Εύριπο
των Μυτιληναίων’’ το κανάλι που διατρέχοντας περίπου το δρόμο της
σημερινής αγοράς ένωνε τα δύο λιμάνια της πόλης.
Το βυζαντινό κάστρο έχει καταλάβει τη θέση της αρχαίας ακρόπολης, η
μορφή της οποίας μας είναι άγνωστη κατά την περίοδο της κλασσικής,
ελληνιστικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας.
Η παλαιότερη φάση κατασκευής του κάστρου ανάγεται στον 6ο αιώνα
και στην ευρεία οικοδομική δραστηριότητα του αυτοκράτορα Ιουστινια-
νού, ωστόσο τα λιγοστά ιστορικά και ανασκαφικά στοιχεία δεν μας επι-
τρέπουν την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.
Η πρώτη μνεία για την ύπαρξη του κάστρου προέρχεται από μια πατρι-
αρχική συνοδική απόφαση του 1324, η οποία αναφέρει ένα μετόχι της
μονής των Οσίων Πατέρων Δαφνέας, μέσα στο Κάστρο της Μυτιλήνης.
ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΟΥ
ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ
28
Από τη βυζαντινή φάση σώζονται σήμερα μόνο τρία τμήματα: μία βυ-
ζαντινή πυλίδα στη βόρεια πλευρά των τειχών, ο ανατολικός τοίχος
του κεντρικού οχυρωματικού περιβόλου και η δεξαμενή στο μεσαίο
κάστρο.
Στα 1355, η Λέσβος παραχωρείται ως προίκα στην αδελφή του αυτο-
κράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου, κατά το γάμο της με τον Francisco
Gattelusio. Η ηγεμονία του οίκου των Gattelusi θα διαρκέσει μέχρι το 1462.
Από τα πρώτα έργα, που πραγματοποιούν οι νέοι ηγεμόνες είναι η
ανακαίνιση του κάστρου, το 1373, όπως μας πληροφορεί η λατινική
επιγραφή που είναι εντοιχισμένη πάνω από τη Μεσαία (Δυτική) πύλη.
Η νέα οχύρωση ακολουθεί, σε γενικές γραμμές, την προϋπάρχουσα
βυζαντινή.
Ο χώρος διαρθρώνεται σε δύο τμήματα, το σημερινό Πάνω και το
Μεσαίο Κάστρο, ενώ ο ντόπιος πληθυσμός κατοικεί στο οχυρωμένο
προάστιο του Μελανουδίου.
29
 Ο δυνατός σεισμός του 1384 υπήρξε καταστροφικός για την πόλη και
το κάστρο. Από τη βασιλική οικογένεια επιβίωσε μόνο ο μικρότερος γιος
Giacomo.
Μέχρι και το 1403, δε φαίνεται να αποκαταστάθηκαν οι ζημιές που προ-
κάλεσε ο σεισμός. Οι δύο τελευταίοι Γατελούζοι, ο Δομένικος (1445-
1458) και ο αδερφός του Νικόλαος (1458-1462) πραγματοποίησαν
εργασίες ενίσχυσής του. Επί Δομένικου, τοποθετήθηκαν τα πρώτα
κανόνια, ενώ επί Νικολάου διαμορφώθηκαν προμαχώνες και ενισχυ-
τικά τείχη, πολεμίστρες, τάφροι και παρατηρητήρια. Από τη γενουατική
φάση του κάστρου σώζονται σήμερα ο κεντρικός οχυρωματικός περίβο-
λος (Donjon) και τα ερείπια της εκκλησίας του Αγ. Ιωάννη.
Το Σεπτέμβριο του 1462, οι Οθωμανοί κατέλαβαν την πόλη της Μυτιλή-
νης, ύστερα από μία σύντομη, αλλά βίαιη πολιορκία.
Το 1501, επί Σουλτάνου Bayezid και μετά τις καταστροφές, που υπέστη
το Κάστρο κατά τη διάρκεια του Ενετοτουρκικού Πολέμου (1499-1504),
επισκευάστηκαν οι κατεστραμμένες οχυρώσεις του βόρειου λιμανιού,
κατασκευάστηκαν δύο μεγάλοι στρογγυλοί οχυρωματικοί πύργοι με κα- Νέες κατασκευές εκσυγχρονισμού του κάστρου αναλήφθηκαν το
νονιοθυρίδες και αναπτύχθηκαν νέα τείχη. 1643/44, από τον Μπεκήρ πασά, επί των ημερών του σουλτάνου Ιμπρα-
ήμ Χαν, ίσως εν όψει του Κρητικού πολέμου, είτε εξαιτίας καταστροφής
από σεισμό. Πραγματοποιήθηκαν επισκευές των τειχών και ανέγερση
ενός νέου τείχους, μπροστά από το υφιστάμενο μεσαιωνικό. Μπροστά
από τις νέες αυτές κατασκευές δημιουργήθηκε μια βαθιά και πλατιά τάφρος.

Το 1756 ο ναύαρχος Κουραματζής πρόσθεσε ένα πολυγωνικό πύργο,

κοντά στο λιμάνι της Επάνω Σκάλας.

30 31
 Νέες εκτεταμένες επισκευαστικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν, ύστερα
από σεισμό, στα 1765/66.

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, η λειτουργία και ο χαρακτήρας του κάστρου
είχαν πλέον μεταβληθεί. Το κάστρο προσέλαβε περισσότερο στρατιωτι-
κό χαρακτήρα, όπως υποδεικνύουν οι στρατώνες, που κατασκευάστη-
καν κοντά στη γειτονική πυριτιδαποθήκη.

Η Λέσβος περιήλθε στο Ελληνικό κράτος στις 8 Νοεμβρίου του 1912, το

εντός των τειχών τμήμα συνέχισε να κατοικείται, μέχρι και λίγο μετά τον
Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Από τη δεκαετία του '70, το κάστρο αποκτά τη λειτουργία μνημείου, επι-

σκευάζεται και συντηρείται.

32 33
 Γραμματόσημα, πίνακες
και εκδηλώσεις το κάστρο
της Μυτιλήνης

34 35
 Η Φιλοτελική Εταιρεία Λέσβου ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1944, λίγο πριν από
την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από τη Λέσβο (σ.σ. τον Σε-
πτέμβριο 1944) και είναι από τα δυναμικά σωματεία της Ελλάδας, ανάμεσα στα
περίπου 30 όλης της χώρας. Εχει εκδώσει τα τελευταία 45 χρόνια 273 τεύχη
της περιοδικής έκδοσης ‘‘Φιλοτελική Λέσβος’’, επιμένοντας στον έντυπο Τύπο.

36 37
 Η ίδια η ναΐφ ζωγραφική, που έχει κερδίσει τα τελευταία χρόνια αναγνώριση
μέσα από φορείς (όπως το Ιδρυμα Παναγιώτη και Εφης Μιχελή), συλλογές
(όπως του Χρήστου και της Πόλλυς Κολλιαλή), εκδόσεις και εκθέσεις (η ιστορι-
κός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων Ιρις Κρητικού έχει ασχοληθεί ιδιαιτέρως)
είναι ένας μεγάλος και γοητευτικός κόσμος με πυρήνα την αγάπη του δημιουρ-
γού για το τόπο του.

«Ο Στέλιος Κουνιάρης θεωρεί τους πίνακές του παιδιά του, όπως λέει, και τους
έχει παντού στο σπίτι του, σε όλους τους τοίχους, εκτός από το ταβάνι!», γράφει
η Βάσω Καζλάρη.

Στέλιος Κουνιάρης

38 39
 O Κωνσταντίνος Μαλέας (Κωνσταντινούπολη, 1879 – Αθήνα, 1928) ήταν
ένας από τους πλέον σημαντικούς μεταϊμπρεσιονιστές έλληνες ζωγράφους
των αρχών του 20ού αι. Μαζί με τον Κωνσταντίνο Παρθένη, θεωρείται ως ο
«πατέρας της μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα».

Σπούδασε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή και έφυγε απευθείας για το Παρίσι σε
ηλικία 23 χρόνων, το 1901, για να σπουδάσει αρχικά αρχιτεκτονική. Στο Παρίσι,
ο Μαλέας έμεινε μέχρι το 1908 και σπούδασε ζωγραφική κοντά στον Ανρί
Μαρτέν (Henri Martin). Η αξία του έργου του αναγνωρίστηκε νωρίς και τιμήθηκε
αναλόγως. Το 1923 έλαβε το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών. Δυστυχώς πέθανε
νέος, πριν προλάβει να δώσει περισσότερα.

Λέγεται ότι ο Μαλέας επηρεάστηκε κυρίως από τους τρεις μεγάλους

μεταϊμπρεσιονιστές Σεζάν, Γκωγκέν και βαν Γκογκ, από τους συμβολιστές και
τους φωβιστές. Αναμφισβήτητα, οι πίνακές του, που διακρίνονται για τα πολύ
φωτεινά («εκτυφλωτικά») χρώματα και τις πλατιές πινελιές, έφεραν επανάσταση
στα τότε στάσιμα νερά της ακαδημαϊκής αθηναϊκής ζωγραφικής.

Οι συντηρητικοί κριτικοί της εποχής του, κατηγόρησαν τα έργα του ως «τα

ιδιοτροπότερα εις χρώμα και σχέδιο». Μόνον ο Φώτος Πολίτης αναγνώρισε
αμέσως την αξία των έργων του Μαλέα συνιστώντας στους νεαρούς ζωγράφους
«να αφήσουν προς στιγμήν τους δασκάλους τους και να σπεύσουν να πάρουν
μαθήματα από τον καλλιτέχνη».

Σήμερα, το έργο του Μαλέα θεωρείται πάντα επίκαιρο, «ως θεμέλιο και σημείο
αναφοράς για την αποφασιστική στροφή της ελληνικής ζωγραφικής προς τη
μοντέρνα τέχνη». Κωνσταντίνος Μαλέας

40 41
 Τοπίο που σε πρώτο επίπεδο εικονίζει απόκρημνα βράχια και χαλάσματα από
κάστρο, ενώ στο δεύτερο διακρίνεται η θάλασσα. Ο θεατής εισάγεται στον πίνα-
κα από τα δεξιά, που υπάρχει άνοιγμα. Στα αριστερά,εικονίζονται ανοιχτόχρωμα
βράχια και το κάστρο με τον πύργο του πεσμένο διαγώνια. Οι φόρμες αναδει-
κνύονται μέσα από το χρώμα. Οι λεπτομέρειες απαλείφονται και επικρατεί η
Κάστρο Μυτιλήνης αφαίρεση. Χρώματα όπως, το λευκό, το μπλε και το πράσινο είναι τα βασικά
Μαλέας Κωνσταντίνος
του πίνακα.

42 43
 Σήμερα, το Κάστρο χρησιμοποιείται παράλληλα με διάφορα έργα αναστήλωσης
ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων, συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων και
εκδηλώσεων κατά τους θερινούς μήνες.

Ακομα το καστρο Μυτιληνης υποδεχτικε και την αριστουργηματική κωμωδία «Το

Νυφικό Κρεβάτι» του Ολλανδού συγγραφέα Jan de Hartog (Γιαν Ντε Χάρτογκ)
σε διασκευή – απόδοση Αλέξανδρου Ρήγα – Δημήτρη Aποστόλου και σκηνοθε-
σία Αλέξανδρου Ρήγα, με πρωταγωνιστές την Πηνελόπη Αναστασοπούλου και
τον Ορέστη Τζιόβα.

44 45
 Ένα ιδιαίτερα σημαντικό και παγκόσμιο πολιτιστικό γεγονός, που μπορεί να
συγκριθεί με τη συναυλία των «Pink Floyd» στην Αρχαία Πομπηία και του Jean
Michel Jarre στις πυραμίδες της Αιγύπτου, χαρακτηρίστηκε και η συναυλία που
οργάνωσαν οι «Scorpions» στο Κάστρο της Μυτιλήνης, ένα στοιχείο που έδω-
σε τη δυνατότητα στους επισκέπτες να ζήσουν μία μοναδική μουσική εμπειρία,
μέσα σε μοναδικής ομορφιάς αρχαιολογικό μνημείο στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Ο μάνατζερ των Scorpions από την πλευρά του αναφέρθηκε στο ιστορικό της
συναυλίας και την γνωριμία του με τον κάτοικο του νησιού, και νυν τοπικό μάνα-
τζερ της εκδήλωσης, Χρήστο Μοσχόβη που στάθηκε η αφορμή για να γίνουν οι
πρώτες κουβέντες για τη συναυλία στο Κάστρο πριν τελικά επιτευχθεί η συμφω-
νία. Τόνισε, τέλος, ότι ο χώρος είναι πολύ ιδιαίτερος για την διεξαγωγή συναυλί-
ας και παρομοίασε τη συναυλία της 4ης Ιουλίου με τη συναυλία των Pink Floyd
σε αρχαίο θέατρο της Πομπηίας στην Ιταλία το 1972, που για πολλούς αποτελεί
την καλύτερη ζωντανή εμφάνιση του συγκροτήματος στην ιστορία τους.

ΒΙΝΤΕΟ ΜΕ ΤΟΥΣ
Τα εισιτήρια της συναυλίας εκτυπώνονται στη Γερμανία, καθώς αυτό αποτελεί
SKORPIONS πάγιο αίτημα των Scorpions, ώστε να μην υπάρχει ενδεχόμενο πλαστογράφη-
ΣΤΗΝ ΜΥΤΙΛΙΝΗ σής τους. Ο αρχικός σχεδιασμός κάνει λόγο για εκτύπωση 10.000 εισιτηρίων.

46 47
 3) Ενότητα

Το καστρο του Σιγρίου

48 49
 Το Κάστρο Σιγριού

Το Κάστρο Σιγριού βρίσκεται στο ακρωτήριο της δυτικής πλευράς του

νησιού, στον ομώνυμο οικισμό και σε απόσταση 93 χιλ. από τη Μυτι-
λήνη. Χάρη στη γεωγραφική του θέση, το Σίγρι αποτελούσε σημαντικό
σταθμό στο διαμετακομιστικό εμπόριο. Το λιμάνι του, προστατευμένο
κατάλληλα από τις νησίδες Νησιώπη και Σεδούσα, μπορούσε να φιλο-
ξενήσει μεγάλο αριθμό πλοίων. Από αυτό εξάγονταν μεγάλες ποσότη-
τες βαλανιδιών, του κυριότερου προϊόντος της δυτικής Λέσβου, κατά
τον 18ο και 19ο αι., στις αγορές της Αγγλίας και της Ιταλίας.

Για την ετυμολογία της ονομασίας ''Σίγρι'' έχουν προταθεί διάφορες
απόψεις. Κατά μία εκδοχή προέρχεται από τον χαρακτηρισμό του λι-
μανιού από τους Ιταλούς θαλασσοπόρους ως Sicuro (ασφαλές) λιμάνι
(Sicouro, Sigouro, Σίγρι). Μία άλλη εκδοχή είναι η ταύτιση του τοπωνυ-
μίου με την περιοχή της Σιγριανής της Κυζίκου, του μεγάλου αγρού, η
οποία έγινε αποδεκτή από την πλειοψηφία των κατοίκων του Σιγρίου.
Ωστόσο, ήδη από το Στράβωνα,στα ''Γεωγραφικά'' του έχουμε αναφορά
στο τοπωνύμιο''αρχή της Λεσβίας εστί κατά Σίγριον το προς άρκτον αυ-
τής άκρον.'' και αλλού ''το από Σιγρίου της Λεσβίας.''
ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΣΤΟΥ
ΣΙΓΡΙΟΥ
Συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές δεν έγιναν ποτέ στο Σίγρι και γι'
αυτό οι πληροφορίες μας σχετικά με την οικιστική της περιοχής είναι πε-
ριορισμένες. Περιορισμένες είναι και οι ιστορικές μαρτυρίες, που διαθέ-
τουμε για την περιοχή, που κατοικούνταν ως το 1923, από Οθωμανούς.
Το κάστρο του Σιγρίου κτίστηκε στα 1757 από τον αρχιναύαρχο του οθω-
μανικού στόλου Σουλεϊμάν πασά, προκειμένου να προστατευθεί η περι-
οχή από τις επιδρομές των πειρατών και να διασφαλιστεί η ομαλή δια-
κίνηση των εμπορευμάτων. Σύμφωνα με τεκμηριωμένες πληροφορίες,
σε πρωτοβουλία του Σουλεϊμάν πασά οφείλεται και η ανέγερση τζαμιού,
σχολείου, λουτρού, ενός μεγάλου υδραγωγείου και κρηνών. Το τζαμί ξα-
νακτίστηκε στο τρίτο τέταρτο του 19ου αι., πιθανότατα ύστερα από σει-
σμό. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και από το 1928 χρησιμοποι-
είται ως εκκλησία. Το λουτρό υπάρχει ακόμα στο Σίγρι, αλλά βρίσκεται σε
πολύ κακή κατάσταση διατήρησης.

50 51
 Στα 1777, στο κάστρο του Σιγρίου ήταν εγκατεστημένος ένας λόχος τυ-
φεκιοφόρων και πυροβολητών υπό τη διοίκηση ενός φρουράρχου, ενώ
στα 1789 το κάστρο διέθετε φρουρά 100 ανδρών και 200 κανόνια. Η
ασφάλεια που παρείχε οδήγησε στην οικιστική ανάπτυξη της περιοχής.
Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, Τούρκοι πρώην
έγκλειστοι στη φυλακή του φρουρίου, οι οποίοι επέλεξαν μετά την απο-
φυλάκιση τους να επιστρέψουν εκεί με τις οικογένειές τους. Σταδιακά
εγκαταστάθηκαν στην περιοχή πληθυσμοί, που παλαιότερα ήταν ανα-
γκασμένοι να καταφύγουν στην ενδοχώρα, κυρίως όμως μουσουλμάνοι
καθώς οι πρακτικές των γενίτσαρων (υποβολή σε αγγαρείες, καταπίεση,
φορολογία κ.α.) λειτουργούσαν αποτρεπτικά στην εγκατάσταση χριστια-
νικών πληθυσμών.
Τουλάχιστον έως το τέλος του 19ου αι. το φρούριο αποτελούσε, το κέ-
ντρο, γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε ο οικισμός. Καθ΄όλη τη διάρκεια
του 19ου αι. και μέχρι το 1912, διέμεναν σ' αυτό στρατιωτικές μονάδες.
Όπως προκύπτει από μαρτυρίες των υποπροξένων της Γαλλίας (1858)
και της Ρωσίας (1895) το κάστρο ήταν καλά συντηρημένο και εφοδια-
σμένο, ώστε να αποτρέπει τυχόν τοπικές ταραχές, όμως δε θα μπορού-
σε να αντέξει σε μια συντονισμένη επίθεση από τη θάλασσα. Τμήματα
των τειχών του φρουρίου, κατέρρευσαν λόγω του σεισμού του 1889,
που έπληξε τη δυτική Λέσβο.
52
Στις αρχές του 20ου αι., ήρθαν να κατοικήσουν στο Σίγρι οι πρώτοι Έλ-
ληνες. Η ιστορία του φρουρίου ως οθωμανικού στρατοπέδου κλείνει με
την απελευθέρωση του στις 17 Δεκεμβρίου του 1912. Κατά τη διάρκεια
του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, καλοκαίρι του 1915, αποτέλεσε βάση ανε-
φοδιασμού και ορμητήριο.
To 1923, με την ανταλλαγή πληθυσμών που επέβαλε η Συνθήκη της
Λωζάνης, οι Τούρκοι εγκατέλειψαν το Σίγρι, για να εγκατασταθούν εδώ
πρόσφυγες από την Τένεδο και τα νησιά της Προποντίδας, κυρίως από
τα Χουχλιά.
Η εικόνα του οικισμού σήμερα έχει αλλοιωθεί σημαντικά, λόγω της συ-
στηματικής κατεδάφισης των λιθόδμητων παραδοσιακών οικιών και της
αντικατάστασής τους από νέες οικοδομές.
Το φρούριο του Σιγρίου βρίσκεται στην άκρη του ομώνυμου οικισμού,
διατηρείται στην αρχική του μορφή και βρίσκεται σε αρκετά καλή κατά-
σταση. Είναι μικρών διαστάσεων, τετράγωνο στην κάτοψη, με τετρά-
γωνους οχυρωματικούς πύργους στις τέσσερις γωνίες και καταχύστρα
υπεράνω της πύλης για την προστασία της.
53
 Η κεντρική πύλη στα ανατολικά, κλείνει με δίφυλλη ξύλινη θύρα, επεν-
δυμένη με σιδερένια ελάσματα, τα οποία στερεώνονταν με εφηλίδες. Κο-
σμείται με οξυκόρυφο τόξο -τυπικό δείγμα αραβικής αρχιτεκτονικής-κα-
τασκευασμένο από εναλλασσόμενους ερυθρούς και λευκούς λίθους.
Αντίστοιχης έμπνευσης είναι στο εσωτερικό του φρουρίου, τα τοξωτά
λίθινα ή πλίνθινα υπέρθυρα των κελιών, που χρησιμοποιούνταν για τη
διαμονή της μόνιμης φρουράς.
Η αρχική ιδρυτική επιγραφή, που είναι πολύ φθαρμένη, χρονολογείται
στα 1757 (1170 έτος Εγίρας). Το 1757 είναι και η τελευταία χρονιά της
σύντομης βασιλείας του αδύναμου σουλτάνου Osman ΙΙΙ, το αυτοκρα-
τορικό μονόγραμμα του οποίου διακρίνεται ακόμα στην επιγραφή.Μια
δεύτερη επιγραφή, που βρέθηκε στο υπόγειο κελάρι του τζαμιού του
οικισμού που σήμερα λειτουργεί ως εκκλησία (Αγία Τριάδα), θεωρείται
ότι ήταν άλλοτε εντοιχισμένη στο φρούριο. Γραμμένη με την ποιητική
μορφή της όψιμης οθωμανικής περιόδου, μνημονεύει την κατασκευή
του υδραγωγείου και ορισμένων κρηνών στην πόλη, που αποδίδονται
στο Σουλεϊμάν Πασά, την εποχή του σουλτάνου Mustafa III (1757-1774).

54 55
 ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σκοπός αυτού το βιβλίου είναι να ενημερώσει και να πληροφορήσει σχετικά με
τις ομορφιές που υπάρχουν στο νησί της Λέσβου. Γενικά είναι ένα μοντέρνο
βιβλίο που έχει στόχο να χαλαρώσει τον αναγνώστη. Τέλος μέσα από το εγχει-
ρίδιο αυτό ο αναγνώστης θα μπορέσει να κατανοήσει με μεγάλη ευκολία αυτά
που αναφέρονται, διότι γράφονται με έναν ανάλαφρο τρόπο που δεν κουράζει
και του δημιουργεί το συναίσθημα στον αναγνώστη ότι ήταν εκεί, ότι επισκέφθη-
κε την όμορφη Μυτιλήνη και είδε τα κάστρα της, τα υπέροχα έργα τέχνης που
αφορούν τα κάστρα και τέλος θα μπορέσει να πάρει μια γεύση από τις διάφορες
εκδηλώσεις που γινόταν εκεί.

56 57
 ΟΛΕΣ ΟΙ ΚΑΡΤΕΣ Α5 ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Ζ3

58 59
 Στο μάθημα του ‘‘Σχεδιασμού Λογοτεχνικού Βιβλίου’’ μας ζητήθηκε να σχεδι-
άσουμε μια κάρτα Α5 (μήκος: 21 cm, ύψος: 14,8 cm). Η μπροστινή μεριά της
κάρτας είναι σχεδιασμένη για να προωθήσει το θέμα ‘Το έντυπο βιβλίο...’, οπού
ο κάθε φοιτητής συμπλήρωνε την φράση με όποιες λέξεις του ερχόταν στο μυα-
λό του. Έπειτα έκανε την αναπαράσταση τους με όποιον τρόπο σχεδίασης επι-
θυμούσε ο εκάστοτε. Ακόμα η πίσω όψη της κάρτας αναφέρετε στους Τόπους
Πολιτισμού και συγκεκριμένα τον τόπο καταγωγής μας.
Ο τρόπος που έχω τοποθετήσει τις κάρτες στο τέλος του βιβλίου μου είναι με
βάση το χρώμα ξεκινάω με αυτές που κυριαρχεί το μπλε χρώμα ύστερα προχω-
ράω με τις κάρτες που έχουν περισσότερο γκρι έπειτα περνάω στις κάρτες που
έχουν περισσότερο πορτοκαλί και τέλος πηγαίνω σε κάρτες που υπερτερούν
σε μοβ, ροζ και πράσινο. Παρακάτω παρουσιάζω τα έργα που κατάφερα να
συλλέξω από τους συμφοιτητές μου του τμήματος Ζ3

60 61
 Το Έντυπο Βιβλίο
είναι η βάση
του κόσµου
που ζούµε

ΤΟΠΟΙ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Πλούσια χλωρίδα και πανίδα στη Φιλανδία
Ευγενία Μητσοπούλου, Φιλανδία
2022

ΚΑΡΤΕΣ Α5 ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Ζ3

62 63
 Το έντυπο βιβλίο
είναι μια

Τo
Ας βάλουμε το
έντυπο βιβλίο,
στην καθημερινότητα μας...

ΝΧ
βιβλίο

Η Το έντυπο βιβλίο
διεγείρει τισ αισθήσεισ!

64 65
 ΤO ΕΝΤΥΠΟ ΒΙΒΛΙΟ
EΝΕΧΕΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ
Τόποι πολιτισμού
Tα κάστρα της Λέσβου

Σταματή Βαρβάρα Γαβριέλλα, Λέσβος,2021

Το έντυπο βιβλίο “αφυπνίζει” το νου

66 67
68 69

ΠΗΓΕΣ
https://elemasyn.gr/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B
9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/
https://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esta/T3/027/10189.pdf
http://diakopesstinlesvo.weebly.com/pialpharhoalphadeltaomicronsigmaiotaalp
hakappa940-pirhoomicron970972nutaualpha.html
https://www.gnoristetinellada.gr/paradosi/ethima/355-ithi-ethima-lesvou-ena-
diaforetiko-taksidi
https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=mithymna
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=15684
70
ΠΗΓΕΣ
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=7781
https://www.thessalonikiartsandculture.gr/blog/maties-sto-parelthon/
konstantinos-maleas-o-pateras-tis-monternas-technis-stin-ellada/
h t t p s : / / w w w. f o i t i t e l i a . g r / p h o t o s / i t e m / 2 5 1 0 - % C F % 8 3 % C F %
85%CE%BD%CE%B1%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE
%B1-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-
% C E % B 5 % C E % B B % C E % B 5 % C E % B D % C E % B 7 -
%CE%B2%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%B7-%CE%B8%CE%B
5%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%
84%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CF%85%CF%84%CE%B9%CE
%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B7%CF%82
https://www.monopoli.gr/2021/05/19/promotional-items/theater-promo-
items/475585/to-nyfiko-krevati-se-skinothesia-aleksandrou-riga-se-kalokairini-
periodeia/
71
72 73
 Το παρον βιβλιο σχεδιαστικε και εικονογραφιθικε απο την Σταματή Βαρβάρα -
Γαβριέλλα. Τυπωθηκε σε χαρτι 100 γραμμαριων και εχει βιβλιοδετιθει στο τυπο-
γραγειο Κυβος για λογαριασμο των εκδωσεων «Κλειδαριθμος»

74 75
76 77
78 79
80