V

ENCHIRIDION
FONTIUM HISTORIAE
ECCLESIASTICAE
ANTIQUAE
QUOD IN USUM SCHOLARUM COLLEGIT

CONRADUS KIRCH S.J.

EDITIO SEXTA. AUCTA ET EMENDATA.

QUAM CURAVIT
LEO UEDING S. J.

19 4 7
EDITORIAL HERDER
BARCE L O N A
 Decembris 1940
Imprimi potest.-Coloniae, die 6
Theod. WULF S.J., Praep. Prov. Germ. Ini.

Llorca, S. J. Censor deputatus.

Nihil obstat. Bernardinus
Barcinone, die 16 Maji 1947. AD PRIMAM EDITIONEM.
Imprimatur: Lectori Salutem I

+ GREGORIUS, Episcopus Barcinonensis Tna potissimum, lector benevole, hac collectione

spec-
^ I

De mandato S, E. Rdmne.,
1. Ac primum quidem usque ad hunc diem,
Magisl. Uo si quis
Dr. Aloysius Urpi Carbonell, lontes ipsos historiae ecclesiasticae
antignn^ inspicere vo-
Cancellarius j^E^‘»»th^a^us^rat- h.en 'igitur vui ^terat, ut '
veT^i historiae studiosi simul et communiter
in aliquos
extus scientifico modo inquirerent,
nedum ut multi prae-
lectionum auditores locos, ad
quos narratio remittebat, in
promptu haberent. Libellus desiderabatur,
quo textus illi
ex diversis saepeque aditu difficilioribus codicibus critice
extracti in uno conspectu componerentur. Hoc
igitur
desiderium pro aliqua saltem parte
Enchiridio nostro imple-
turus eram. Quare in eo
praebentur, secundum temporis
ordinem digesta, quae de primis
Ecclesiae fundatoribus
de eius propagatione, de
persecutionibus, de hierarchia’
de doctrina Christiana, de haeresibus
et schismatis, de sacra-
mentis et de liturgia, de moribus
et institutis Christianis,
de tcclesiae cum potestate
commercio scriptores
civili
cum eorum temporum tum ecclesiastici memoria
profani
digna tradiderunt. Quibus accedunt
Conciliorum canones
et epistulae circulares, Summorum Pontificum decreta im-
peratorum leges et rescripta ad doctrinam,
constitutionem,
gubernationem, disciplinam ecclesiasticam
spectantia Dan-
tur denique specimina
actorum martyrum, epitaphiorum,
libellorum papyro inscriptorum.
2. In quibus eligendis secundo
loco id quoque in animo
erat, ut lectoribus facultas fieret,
de nonnullis quaestio-
i' (1 1 N I' H i> i N S i’ A N
l
mbus controversis causisque multum celebratis pro-
HF.IMPRBSKSn AITTOR1ZAOA pna intellegentia ex ipsorum fontium
cognitione hausta
IIKSRRVAOOS TOUOS 1.08 D H H EO II 0 8 critice ludicandi. Quare cum
de aliis rebus selectos tantum
textus proponere liceret, haec, quoad
Emperedor Garloa 157 - Bircclon fieri potuit, integra
Grofos. S. A. I’ a 8 1: 0 ,
materia allata est. Sunt autem praecipue quaestiones
mjam
Ad secundam et tertiam editionem VII
editionem.
Ad primam
tibus hodiernam scribendi rationem adhibui, nisi forte ali-
Neronianae de urbis
primae persecutionis
qpaatt itSo (l"- decretis ad perse-
quoties speciminis causa antiquus modus retinendus erat.
Editiones, e quibus textus desumpti sunt, in fine unius-
de impera o cuiusque fragmenti indicantur. Quodsi complures bonae
tionum et cathedra (commoratione,
quaestio concurrebant, ea, quam secutus sum, primo loco nomi-
cutiones spectantibus, Leg one j
fulminatrice,
Parvi numeri marginales ad proximos quos-
morte) Romana S. Pe,
quaestiones de visione
f‘ P
jSsmo '
Stantini M.
entia
Se-
Theo-
natur.
que textus, sive antecedentes sive subsequentes, qui de
de paen it

quuntur causa Libenana q eadem vel simili materia agunt, lectorem referunt.
causa Honorii Papae,
dosii, quaestio
de Leon *
libelli Haec habui, quae dicerem. Restat, ut omnibus qui-
etiam a Hos huius
'

non solum ed dem, qui me in hac collectione facienda consilio et opere

Constat autem exercitia quae
di-
et cum 'ructu iuverunt, praesertim vero iis ex carissimis fratribus et
texius multos facile
adhiben po^n discipulis meis, qui tum ad textus varios transcribendos
cuntur seminaristica
m secututn quam in-
corollarii modo g tum ad schedas impressas mecum perlegendas atque cor-
3. Tertium ae Eccles,ae
textibus, ex^p rigendas infatigabili alacritate praesto erant, etiam hoc
tentum est, ut his quaedam Chresto-
loco ex animo gratias agam.
scriptoribus cohectis, idem atque modesta
mathia P a ristl “’ P accommo-
semi . auctoru m auctoritati Valkenburg, (L.) Hollandiae, e collegio S. lgnatii, die
neque singulorum operum
aliquam illorum festo Assumptionis B. V. Mariae 1910.
pluralmpliovaque gustanda

1
1 ® ®
m
^'ipsa^porro textuum s e Multa^ quae initio

necne, sine dubio dispu ar

‘
potest
potest
^ ittere co . AD SECUNDAM ET TERTIAM EDITIONEM.

S
sit
notaveram, postea, ne , ju quae afferuntur,
Quod fretus rei bonitate exspectaveram, id mea spe
actus sum.
ab
S d
omnibus /
^Si
fere adhiber
solen
,
^o' fore,
^ ut
yd delendis
ab om-
etiam prius et amplius contigit. Nam biennio post pri-
nibus quoque
approbentu '
a d quos pertinet,
mam editionem vix elapso altera atque tertia ut pararetur
rog ut jj,
addendis humanissime postulatum est. Accedit, quod viri docti non pauci opu-
vel .
^ vitterat ura quae
dicere velint sculum nostrum magna cum benevolentia susceperunt
sententiam aUquamdiu dubitavi,
multisque atque pretiosis animadversionibus ad eius emen-
Tandem, ^
dicitur ad singula
capi

‘"f^maeberi solet, eam

postea, si forte desiderabitur,
de historia ecclesia-

pro rata
interim saltem dationem contulerunt. Quibus omnibus ex animo gratias
ago, nec dubito quin nova editione lustrata me pro viri-
bus desideriis suis satisfecisse concedant.
£“rfpo"* JSS.
Haec autem potissimum consideratione digna habeantur:
Ac primum quidem exterior libelli species non-
non intendebatur,
nib '

factum est, nihil mutata invenietur. Adhibita enim charta tenuiore

se 'intercedant,
qu volumen tertia fere parte diminutum est. Praeterea lati-
antiqua dogmaticae Textus tamen, qui
non pauci exh a naro versionem textibus graecis non iam iuxtaponen-
t

ut tales textus & p Bannwart

cl. v. Denz ™£ dam sed subscribendam esse putavi ideo, quo facilius
in Enchiridio 'Limis exceptis non re- potiusque in illorum sensum inquireret studiosus lector,
oollectiooeo. studiosum
priusquam ad versionis opem confugeret. Unde alterum
etiam emolumentum evenit, ut propter minores litteras

r
lectorem remisi. redduntur.
fi as editiones latinas, quae sub linea haberi poterant, tot saltem pagi-
'
in '“ nis ,ex
G
 Ad quartam editionem. IX
Ad secundam et tertiam editionem.
VIII

novos textus ad- fontium traditionis christianae (ad annum 1563) nu-
narum spatium evacuaretur, quot ad 1911, Herder).
per a P. I. Creussen S.J., collectae (Friburgi
de,
numeris centum et octo hunc In Ascensione Domini, 1 Maii 1913.
C r e vTTLtem Collectio
“ A?d“i :

su„. ex scriptoribus
Pspius Hier.poli.snus,
Aurelius irnp., Minucius hel x
AD QUARTAM EDITIONEM.
Hermas Romanus, Marcus
Galerius imp., Serapion
Thmuensis, Siricius p., Benedictus Aucta est haec editio numeris circiter quinquaginta,
scriptorum
, Nursia. Aliorum" vero de Evangeliis,
qui tamen ita suis quique locis inserti sunt, ut numeri
completi sunt, praesertim li, qui agunt episcopis, de antiqui minime mutarentur. Emendata est iterum non-
persecutionibus, de sacramentis,
de nullis locis versio latina. Parvi numeri marginales, supra
de suspectis Li
Quattuor epistulis
auctoritate Ecclesiae. pagina Vll laudati, omissi sunt, quoniam Index alphabeti-
genuinas ex quibus de
berii p. anteposui quattuor
illas
cus in fine positus omnino dicebatur sufficere.
iudicari solet.venerabili Regula benedic-
Ex
istis In Assumptione B. V. Mariae 1923.
capitula de officio d ' v 'no per-
tina praeter initium elegi RomMi
quod novissima Breviarn
agendo etiam ideo,
faciendam invitat. AD QUINTAM EDITIONEM.
redactio sponte ad comparationem
Dei» allatis altera de «Opera
Regulis autem de «Opere
non debebat. Quae hac in editione emendata sunt non pauca, propter
manuum» abesse sace
s. crucis et de difficultates et technicas (editio quarta stereotypica erat)
Porro cum ea quae de inventione
Sozom en us ab hlsto " la eCC et temporum praecipue notas biographicas
spectant. Edi-
dote pacnitentiario refert '^
huic ius prioratus restitutum tiones textuum quarta editione Enchiridii recentiores
siastica Socratis pendeant,
Theodoreti. secundum diligenter, inquantum mihi praesto erant, contuli et in
est textus, ut Palladii et
Varii
nonnullonim mimero- textu ipso aut in Addendis fixo signorum systemate
novissimas editiones redditi,
V
accommoda ti sunt adnotavi. Ipsum vero Enchiridii textum secundum novas
rum tituli argumento accuratius Index
sio latina revisa et passim
emendata est illas editiones iis solum locis mutavi, quibus lectiones

alphabeticusita evolutus est, ut etiam per se ipse iam nullo fundamento niti videbantur, nec non lectiones
fructu legatur. Denique
postquam aliqui auctores ad hoc variantes maioris momenti ceteras emendationes proxima
;

marginalibus suos lectores spero editione praestari posse.

Enchiridium citatis numeris
Concordantia Propter easdem difficultates supra allatas pauci solum-
remittere coeperunt, datur
datur.
opus erat, quae in fine libri modo novi textus in Appendice addi potuerunt, qui
teris et novae editionis textus
posterum, quamvis novi' postea in ipsum Corpus recipientur sive inter alios textus
Sed mihi propositum est, in mutare.
numeros non (numeris non mutatis) sive loco aliquorum iam minus
addendi sint, fixos hac editione
dogmaticos optarent. utilium ponendi.
Fuerunt etiam, qui plures textus
esse puto tertio filo p e Omnes quorum interest enixe rogo, ut mihi et textus,
His nunc abunde satisfactum
a P. 7». I. Kouel qui in Enchiridio desiderantur, et illos, qui minus utiles
nissimoque Enchiridio patristico
Herdenana denuo esse videntur, patefaciant. Fratribus meis P. G. Hart
de Journel, S. J., ex eadem
officina
quaeque patristicae traditionis mann S. J., P. W. Koester S. J., P. A. Lillig S. J. qui
edito, quo praestantissima
,

indices, P^serUm et opere me adiuverunt, gratias maximas ago.

documenta collecta atque per optimos
consilio

illum theologicum systematicum,

studiosorum Francofurti ad Moenum (St. Georgen), die festo Christi
sunt. Chronologiam vero
exactam Romanorum ^ Regis, 27. Octobris 1940.
oatefacta
scriptorum cum occidentalium
tum onenta^
Pontificum,
praebent Tabulae Leo Ueding S.J.
haeresum atque conciliorum
lium,
 ABBREVIATIONES.
BT = Bibliotheca scriptorum graecorum et romanorum Teub-
neriana (Lipsiae).
CB = (Collectio Berolinensis) Die griechischen christlichen
Schriflsteller der ersten drei Jahrhunderte herausg. von der
Kirchenviiter-Kommission der KSnigl. preuC. Akademic INDEX CHRONOLOGICUS.
Num
der Wissenschaften (zu Berlin), Leipzig 1897 ff, J. C. Hinrichs. '
Pag.
CV = (Corpus Vindobonense) Corpus Scriptorum ecclesiastico- DIDACHE SIVE DOCTRINA DUODECIM APOSTOLORUM
rum a n o r u m editum consilio et impensis Academiae litterarum
1 l i
scripta inter 90 et 100 p. Chr.

D
Caesareae Vindobonensis. Vindobonae 1866 sqq. Apud Ge-
roldi filium.
= D e n: i n ge r-Ban n war t, Enchiridion Symbolorum, Defini- 2 sq
1°
1
De
De
via vitae
ritu baptismi
Preces eucbaristicae
....
De apostolis et prophetis

Hard.
tionum
quam
=
et
curavit
Declarationum de rebus fidei et morum. Editio 21s/23s,
Umbcrg S.J., Friburgi Br. 1987, Herdcr.
I. B.
Conciliorum collectio regia maxima, ad P. Philippi Labiti
4
10
4‘
5
De suscipiendis advenis
De sacrificio
....
eucharistico in die
.

Dominia
et P. Gahrielis Cossartii e Societate lesu labores, haud modica
6 De episcopis et diaconis
ac-
cessione facta etc. studio P. Ioannis Harduiui ex eadem Socie- J FLAVIUS IOSEPHUS cir ca 87—105.
tate lesu presbyteri, Parisiis 1715 sqq, ex Typographia regia.
Iit. = Conci licngeschich te, nach den Quellen bearbeitet von Karl
7 De lesu Christo 05

HL
Joscph von H e f c c der Philosophic und Theologie Doktor,
Bischof von Rottenburg. 2. Auflage.
= (Hefele-Leclercq) Histoire
I ,

Freiburg 1873 IT, Herder.

des Conciles d'apres les do-
8
9
De Ioanne Baptista
De Iacobo fratre lesu Christi

CLEMENS ROMANUS
......
scripsit circa 96.
CO

cumenta originaux par Ch. J. Hcfele.

franjaise . . .
Nouvelle traduction
corrigfe et augmcntde de notes criliques et biblio-
graphiques par Dom H. Leclercq, Hdncdictin de Farnborough.
. . .
10°
sq
De
De
sollicitudine Ecclesiae Romanae
ss. apostolis Petro et Paulo et de
persecutione Neronis
.... 9
10
12 sq De «missione» Christi, apostolorum et episcoporum
Paris 1907 ss, Letouzey et An6. . 11
De
l.auchert Die Kannnes der wichtigsten altkirchlichcn Concilien nebst
13 electione episcoporum
14 sqq Oratio universalis
, , . , t .12
den apostolischen Kanones, herausg. von Dr. Friedrich Lauchcrt, ! ! ! 13
Freiburg Br. 1896, Mohr. IGNATIUS ANTIOCHENUS scripsit circa
MG = PatroIogiae cursus completus, graeca, series accurante
De
107.

ML
I. M gn
P.
= Eiusdem
i 1857
latina.
e,

1844
series
= Sacrorum Conciliorum nova amplissima
Parisiis sqq.
Parisiis sqq.
17 sqq

19'
mortalitatis, (c)
De
....
Eucharistia (a) carne Christi passa,
medio unitatis
unitate universalis Ecclesiae per episcopos
•
(b) pharmaco im-
15
17
Msi
qua praeter ea, quae Phii Labitus et Gabr. Cossartius S.
J. et
novissime Nicolaus Cole/i in lucem edidere, ea omnia insuper suis
in locis optime disposita exhibentur, quae Ioannes Domini-
et collectio ,
in
20 sqq De
23 sq Regula
25 De
fidei .......
auctoritate episcopi, de presbyteris et diaconis

.... .21
Romanae Ecclesiae
eminentia
. ! 18
jg
21
26 De commoratione Romana ss. Petri et Pauli
cus Mansi, Lucensis , Congregationis Matris Dei evulgavit. ,
27 De matrimonio secundum Ecclesiam et de statu continentium
. .

Florentiae 1759 sqq, Ant. Zatta. 22

Otto = Corpus Apologetarum Christianorum secundi saeculi V C. PLINIUS SECUND US MINOR 62-113.
edidit Io. Car. Th. eques de Otto, lenae 1877 sqq, Dufft.

Nisi aliud indicatur, uncis rotundis ( ) includuntur parentheses

28 sqq Relatio de
81
Christianis ad Traianum
Traiani imperatoris rescriptum de Christianis
.....24 . .
22

auctoris, quadratis [ ] ea quae editoribus expungenda vel explicanda, CORNEL IUS T ACITUS 54— 119.
triangulis ( > quae addenda esse videbantur.
• iuxta numeros textus significat: vide Addenda.
82
83 sq
De Pomponia GraecimT
De persecutione Neronis
-
] ! .....25
..... .
24
85
rege ex Iudaea futuro
In nota: P. Vergilii
......
De prodigiis in obsessione Hierosolymorum

Maronis versus de exspectatione aureae

factis et de
25
cuiusdam aetatis.
XII Index chronologicus.
Index chronologicus. xm
Num. Pag.

AELIUS HADRIANUS imp. 117—188. MARTYRIUM CARPI, PAPYLI, AGATI-ION'CES

P.
— —
36
37 sq
Rescriptum ad Minucium Fundanum proconsulem Asiae
De Christianis in Aegypto ad Servianum cons.
.
tempore Marci Aurelii (161
78 sqq Acta proconsularia .......
180) vel Decii (249 251).
55

V C. SUETONI US TRANQUILLUS circa 75—160. POLYCRATES EP. EPHES1NUS scripsit circa 190.

De persecutione Claudii 91 sqq De quaestione paschali ad Victorem Romanum 60

39

...••
. .

40 De persecutione Neronis IRENAEUS LUGDUNENSIS

41
42
De Urbe a Nerone incensa
De rege ex Iudaea futuro ...••• 96
EP.

...
De Polycarpo, discipulo Ioannis apostoli
obiit 202.

62
43
44
De morte
De morte
Acilii Glabrionis
Flavii Clementis 102 sq Regula fidei .........
97 sqq De controversia paschali ad Victorem Romanum

...
. . 68
66
PAPIAS EP. HIERAPOLITANUS
45 sqq De Ioanne evangelista et presbytero ....
scripsit circa 130.
107
114
sqq
sqq
......
104 sqq De propagatione et unitate fidei Christianae
De Saturnino et Basilide
....
De Cerintho, Ebionitis et Nicolaitis
67
68
71
48 sq De Evangelio scc. Marcum et sec. Matthaeum
PASTOR HERMAE fratris Pii I (140 — 155?).
117
121
sqq
sq
De Cerdone et Marcione
De Continentibus et Tatiano ..... 72
78

50° Clemens episcopus Romanus curam habet exterarum eccle-

123
ss. Petri et Pauli .... ....
De quattuor Evangeliis et de commoratione Romana
74

50
siarum
De una post baptismum paenitentia .... 124
125
De traditione apostolorum et origine episcopatus

.....
De «potentiore principalitate» Ecclesiae Romanae .
. .

.
74
75

51 sq Regula fidei
IUST1NUS MARTYR obiit inter 163—167. 126
126'
127
Series episcoporum Romanorum
Infallibilitas Ecclesiae universalis.....
Haereticorum de genuinitate Evangeliorum testimonia .
75
76
77
58 De gloria crucis 128 sqq De quatemo numero Evangeliorum et de symbolis Evan-
54 sqq Do conventu eucharistico . •
. . • •
gelistarum 78
57 De epistula Hadriani ad Fundanum procons. Asiae .
135 De sacrificio Eucharistiae 80
58
59
De
De
sacrificio Eucharistiae
propagatione Christianismi ..... 136 sqq De infallibilitate
constituta
episcopatus in apostolica successione
81
DIONYSIUS CORINTHIUS (166— 174).
60
61
De
De
martyrio Romano ss. Petri ct Pauli
provida caritate Soteris ep. Romani .
....
aequalis Soteris

. .
137 sq De
GAIUS PRESBYTER
sepulcris
scripsit inter

Romanis Principum Apostolorum

198—217.
. . 82
62 De epistula Clementis Romani et de epistularum commercio CLEMENS ALEXANDRINUS circa 150-212.
inter Ecclesias
De
MELITO SARDIANUS scripsit inter 169—177.
....
139 sq
141 sqq
145 sqq
De
Hymnus
exteriore specie Christi
honesta exercitatione atque recreatione
in Christum Regem et Servatorem
...
...
83
84
87
63 De Nerone et Domitiano persecutoribus 150 De Marco et Luca Evangelistis
pro Christianis 89
64 De Rescriptis Hadriani et Antonini Pii .

EPISTULA AD DIOGNETUM scripta saec. vel III.

....
II.
ECCLESIA LUGDUNENSIS scripsit circa 178.
151 sqq De vita et moribus Christianorum 89
65 Commendat Irenaeum Romam proficiscentem . . .

HEGESIPPUS scripsit circa 180. CLAUDIUS GALENUS medicus obiit circa 200.

66 sqq

69 sq
De
Domitianae ..........
propinquis Servatoris

.....
Series episcoporum Romanorum
nostri et de fine persecutionis 154 De «philosophia» Christianorum

ABERC1US HIEROPOLITANUS scripsit

92

71 sqq Acta proconsularia ........

PASSIO SANCTORUM SCILITANORUM anno 180. 165 sqq Epitaphium .

FRAGMENTUM MURATORIANUM
. ......
sub finem saec. secundi.
92

77
MARCUS AURELIUS
Dictum de Christianis
imp. 161—180.
166 sqq De libris canonicis ...... scriptum ca 200.

95
 Index chronologicus. xv
Index chronologicus.
XIV Num. Pag.
DIO CASSIUS obiit circa 230.
TERTULLIANUS
O SEPTIMIUS FI-ORENS222.
obiit post
226
227
De Flaviis et
De «Legione fulminatrice»

HIPPOLYTUS ROMANUS
......
Glabrione sub Domitiano martyribus . 132
133

164 sqq De iniquitate odii

168 sqq Quod solum nomen
174 sq De «lege» contra
erga nomen Christianorum
Christianis crimini detur
Christianos lata ' '
.

’
•
^ 228 sqq Contra Callistum ep. Romanum ..... obiit 235.

134
. 1 LIBELLUS SACRIFICATIONIS EX PERSECUTIONE
176 De persecutione Neronis • '
j
DECIANA 250.
fulmioatrice» '

177 sq De «Legione
•
i
234 sq Papyrus 142
178 Ecclesiae 1

179 sqq SI
182 sqq
185 Calamitates falso imputantur
Christianis • .
;
236 sqq Lapis ..........
EPITAPHIUM PECTORII AUGUSTODUN.

ORIGENES
saec. II. vel. III.

143

«Semen est sanguis Christianorum» 185—255.

•
circa
185'
lata
De «lege» contra Christianos
•
186 287 sqq Regula fidei 144
persecutione Neronis 243 sqq Quisnam possit et quibus conditionibus peccata remittere 146
187 De •

188 sqq Regulae fidei

•
247 De evangeliis apocryphis 149
191
192 sq s sss ssssrrosss
248
249 De baptismo parvulorum ......
De confessione privata et confessione publica

....
. . 150
151
...Him Romae et de apostolicitate
De
Ecclesiis
Romanae
apostolicis
.
et

•
de
Ecclesiarum
auctoritate Ecclesiae
250 sq De septem remissionibus peccatorum
252
258
De catechumenatu .......
De recipiendis illis, qui libidine vel alio crimine deiccti
151
152

194' sq De Primatu s. Petri • •

erant . . . . . . . . . .153
Romana
De s. Petri commoratione
•

194*
0 S
CORNELIUS EP. ROMANUS 251—258.
195 extraordinario baptismi
De mlnir.ro ord"n“ri'o et
. «
254 sqq De Novatiano schismatico et de numero cleri Romani . 154
196
197 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS
198 ‘
EP. CARTHAGINIENSIS 249—258.
secunda ' ’
199 sq De paenitentia
....
‘

exomologcseos •
.
257 sq De depravatione inorum Christianorum ante Decium . 157
201 sqq De opere
•

cum gentilibus • 259 sqq De lapsis in persecutione Deciana 158

204 sq Contra matrimonia
206
207
Matrimonii
De
De
christiani laudes •

universali propagatione
•

Christianismi

exteriore specie Christi .

.
•

265
lictis agenda
De fructibus verae paenitentiae
........
262 sqq De paenitentia (exomologesi) etiam pro minoribus de-
159
161
208 sq martyrio 266 sq De unitate Ecclesiae in Primatu Petri fundata (Mt 16, 18 sq) 162
ss. Petri et Pauli
Romano
210
211
De
oblationibus (sacrificiis)
pro defunctis etc. .
episcopo reservata .......
267 sqq Contra abusum libellorum martyrum et de reconciliatione
164
212
213
214 sq
De

2
S
Sl°nis
militans»)
Cr C

.
m imia- conCeniat («paganus»
• •
= «non
271

272 sq
De
diaconos perficienda
Epistula pacis
.......
reconciliatione (exomologesi) per presbyteros vel per

........ 166
166
274 Epistula pacis abusiva 168
P
vl pIsTionibus apostolorum'et
de ss. Petri et Pauli sub 275 De unitate Ecclesiae . . . . . .168
276 sqq De electione episcopi rite facta. Laus Cornelii ep. Romani 169
Nerone Romano martyrio .

amico 279 Decii imperatoris dictum de episcopo Romano 170

Septimio Severo Christianorum
. . .

217 De .170
«Legione fulminatnce» • • 280 De moechis alicubi non reconciliatis . . .

218 De .

post exomologesim minime neganda

n„ Praxea modalista ct antimontamsta
'
281 sq De reconciliatione 171
.172
218
219
220
bis
De edicto pacnitentiali
Contra
(Callisti vel Aggripp.m?)

matrimonia clandestina . •
.

•
283
294
295
sqq Exhortatio ad martyrium
De infallibilitaie cathedrae Romanae
sqq Quando infantes sint baptizandi
.

....
.....
. . .

177
178
221 De Primatu Petri 298 De electione episcoporum 179
scripsit ante 19 <?
MINUCIUS FELIX 299 De altero edicto Valeriani et de martyrio Sixti Romani 180

de Christianis .
800 Ante martyrium . . . . . . . .180
222 sqq Contra falsas criminationes
 XVI Index chronologicus.
Index chronologicus. xvti

CONFESSIO S. CYPRIANI ET MARTYRIUM Num. Pag,

14. Sept. 258. 333 17. De his qui filias suas sacerdotibus gentilium con-
301 sqq
q Acu proconsularia ubi etiam de primo jungunt 202
edicto Valeriani
PONTIUS DIACONUS
De Cypnano et
scripsit circa

Christianis tempore pestilentiae

258.
333'
384
334'
19.
20.
21.
De
De
De
clericis negotia et
clericis et laicis usurariis
his qui tardius ad ecclesiam accedunt
....
nundinas sectantibus . . 202
202
202

........
. .

334" 24. De his qui in peregre baptizantur, ut ad clerum

FIRM1LIANUS EP. CAESAREAE CAPP. non veniant
obiit 268. 203
308 sq Contra Stephanum Romanum 335 25. De epistulis communicatoriis confessorum 203
et baptisma haereticorum . .

336 27. De clericis, ut extraneas feminas in doino non ha-

LIBELLUS ADVERSUS ALEATORES beant 203
scriptus circa 300, 337 31. De adulescentibus qui post lavacrum moechati sunt 203
De
DIONYSIUS
Primatu Romanae
EP. ALEXANDRINUS
Ecclesiae .
338 32. De
munionem dent .......
presbyteris, ut excommunicatis in necessitate com-
203

311
312
marlyn,m eI la
Epistula ad Novatianum
schismaticum
reconciliatione.
1
P~
obiit circa 265.

.
839
340
340'
33.
36.
De
Ne
episcopis et ministris, ut ab uxoribus abstineant
picturae in ecclesia fiant
38. Ut in necessitate et fideles baptizent . .
.... 203
203
203
313 sqq De baptismo haereticorum 840 ! 42. De his qui ad fidem veniunt, quando baptizentur 204
non iterando .

316 sqq Confessio s Dionysii 340’ 48. De baptizatis ut nihil accipiat clerus
in persecutione Valeriana. — Acta
. . . 204
proconsularia
De caritate Christianorum tempore pestilentiae
!
340*
340 6
341
55. De sacerdotibus gentilium qui iam non sacrificant
56. De magistratibus et duumviris
58. De his qui communicatorias
....
litteras portant, ut de
. 204
204

GALLIENUS imp. 260-268 fide interrogentur 204

Edictum restitutionis 342 60. De his qui destruentes idola occiduntur 204

—
. . .
* * • • •
343 62. De aurigis et pantomimis si convertantur . . 204
CONCILIUM ANTIOCHENUM 269. 343' 63. De uxoribus quae filios ex adulterio necant . . 205
324 sqq 344 79. De his qui tabulam ludunt 205
d R -
ARNOBIUS scripsit inter 303 — 805.
L. DOMITIUS AURELIANUS imp. 270—275. 345 sq De ineptis accusationibus Christianorum et de propaga-
Epistula ad senatum de libris
tione Christianismi 205
Sibyllinis et Christianis .

DIOCLETIANUS imp. 284-305.

PETRUS EP. ALEXANDRINUS obiit 811.

Edictum contra Manichaeos .

347 De Romano martyrio ss. Petri et Pauli . . . 206
PORPHYR1US NEOPLATONICUS GALERIUS imp. 305—311.
obiit Romae 303.
S. Petrum brevi tantum tempore 348 sq Edictum indulgentiae «ut denuo sint Christiani» . . 206
Romae fuisse
De martyrio Romano ss. Pauli et Petri CONSTANTINUS MAGNUS 313(324)— 337.
EPISTULA PSENOSIRIS SACERDOTIS 850 Edictum vel potius Rescriptum Mediolanense. Initium 207
saec. III/IV.
Papyrus 351 sqq
355 sq
Textus Rescripti ex
Convocatio Concilii
exemplari a Licinio edito
Romani .....
.....
208
210
CONCILIUM ELIBERITANUM
CANONES
300.
357 sq
359 sq
Convocatio Concilii Arelatensis
Largitiones Ecclesiis catholicis factae ....
....
212
214

i E*
h ' S 9“'
P°s ' baptismum
5 qU
idolis

P°S
immolaverunt
ba P lismum im-
.
361
362
Clerus a muneribus publicis eximitur
Edictum contra Arium eiusque scripta .... 215
216
molavemm
‘ '
INCERTI PANEGYRICUS DE CONSTANTINO dictus 313.
3. De iisdem, si idolis munus tantum 363 sq De victoria ad pontem Mulvium
.217
dederunt . . . .
a. De te minis quae relictis viris suis aliis .

nubunt LUCIUS CAEL. FIRM. LACTANTIUS

S,'.'™,
•a ""™ "'“i"”" 1 « De
obiit post 317.
persecutione Neronis et martyrio ss. Petri et Pauli 219
S <1 De visione Constantini M 219
Kihch, Enchiridion. b
 Index chronologicus. XIX
Index chronologicus.
XVIII
Pog. Num ’
Pag.
Num NAZ ARIUS RHETOR scripsit 821.
CONCILIUM ARELATENSE
'
I 314.
392 De visione Constantini M 228
CANONES: 220 ALEXANDER EP. ALEXANDRINUS
368
1 C

T. lIt"uno 'die et tempore Pascha ce,el> relur *

_ 220
393 sqq Encyclica synodalis contra Arium .... obiit 328.

228
ARIUS HAERESIARCHA obiit 336.
400 sq Epistula de sua doctrina ad Eusebium ep. Nicomed. 236
gS* 7 De 'fidelibus ^quT^praeddes
fiunt vel rem publicam
^
™
402 sq Initium «Thaliae*
.

238
CONCILIUM OECUM. NICAENUM I 825.
871
312
s.

. . • » 403°
CANONES
Ne neophyti presbyteri vel episcopi fiant
B73 15 Ut diacones non offerant •
221
ai
403
404
2.
3.
4.
De subintroductis mulieribus ....
De his qui ad episcopatum in provinciis provehuntur
. . 289
240
240
r,5'
405 5. De excommunicatis et de synodis annuis . . 240
406 6. De privilegiis quae quibusdam civitatibus competunt 241
CONCILIUM ANCYRANUM
814.
407 7. De episcopo Aeliae id est Hierosolymorum . . 242
CANONES: 407' 11 . De his qui sponte lapsi sunt, qualiter debeant paenitere 242

875 4. De his qui laetiore

habitu in templis idolorum
cena-
. 222
408 15.
demigrare ........
Quod non oporteat clericos ad alias Ecclesias
242
07«
S 6 De his
:
q veste
5 De“h‘s qui
qu,
lugubri et flemes templa
timore^tus
ascenderunt
gentilium peregerunt
locis idolorum
manducaverunt .
222
228
408 1
20. De genu non ficctendo diebus Dominicis et Pentecostes
409 sqq Epistula synodalis ad Aegyptios

ATHANASIUS
..... 243
243
7 De his qui in EP. ALEXANDRINUS
078
ooo 8 l)e his qui frequenter idolis immolaverunt .

414 sq De Liberio Papa et Hosio episcopo .... 828—873.

248

B i
r^ui.
m 416 sq
418 sqq
De
De
Liberio Papa
morte Arii ........
EUSEBIUS EP. CAESAREENSIS PALAEST.
[ 249
251

- » 421
421'
De cathedra Romana
De martyrio Romano
.....
obiit circa 340.

s. Petri 258
•» - s
- 422
Pauli
ss. Petri
sqq Praefatio in Historiam ecclesiasticam .
et . . .
'
254
254

s asass^sars.:
. .

314-325.
•
425

426 sq
De Simone Mago
urbe Roma ......
De Evangelio Marci
et de praedicatione Petri apostoli in

et de «Babylone» in Epistula Petri

257

CONCILIUM NEOCAESAREENSE
inter
prima (testimonium Clementis Alexandrini et Papiae
CANONES liierapolitani)
258
De praedicatione apostolorum et de ss.
886» 1. De presbyteri, qui uxores duxerint vel fornicati
^ 428
Romano martyrio secundum Origenem
Petri et Pauli
259

........
. . .

prandere presb. 226 429 sq De postrema Iudaeorum expugnatione et excidio urbis

o 86 7 QuoSnon oporteat in bigami nuptiis Hierosolymitanae
.
260
431 De rescripto Marci Aurelii et de martyribus Lugdunen-

I («Kupiaxdv» = «Ecclesia*).
•
•
:
227
432 sq
sibus
Quomodo M. Aurelio Caesari Deus nostrorum precibus
exauditis pluviam praestiterit et de «Legione fulminea.
261

in civitate «fTerre p
• 262
14. Chorepiscopos
•

889 1
2 27 434 Clementis Alexandrini testimonium de ordine Evangelio-
De numero septenario diaconorum
390 15.

INSCRIPTIO ARCUS
CONSTANTINI dicati 315.
227
435
436 sq
rum
De
De
et de praedicatione Romana s. Petri
persecutione Maximini Thracis
electione Fabiani in Romanum episcopum
.... . .

.
.

.
263
264
265
391 Lapis
b*
 Index chronologicus. XXI
Index chronologicus.
XX
Num. Pag.
Num. _ ' | 2 CONCILIUM SARDICENSE 343.
400 De Philippo Arabe Christiano . • '
.
'
o
persecutione Decii et quae
passus sit
.

'
CANONES
439 sq De
Caesareens P 500 Ut
441 sq De martyrio Marini centurionis g
3. inter discordes episcopos comprovinciales antistites
audiant. Quodsi damnatus appellaverit Romanum
Paulum Samcsatenum 2
443 De"rescripto Aureliani 'imp. contra pontificem, id observandum quod ipse censucrit . 306
ante persecutionem Diocleuanam .
_ 501 4. Ut nullus accusati sedem usurpet episcopi 307
444 sq De statu Ecclesiae . .

446 sq De primo et allero edicto

Diocletiani . • •
502 5. De provinciali synodo retractanda per vicarios epi-
persecutionis Diocletiani et
scopi urbis Romanae, si ipse decreverit .
448 sq De primis martyribus {
. . 307
effectu alterius edicti . < 503 6. De non ordinandis episcopis per vicos et modicas
450 De tertio edicto Diocletiani •
•
j.
'
civitates 308
saevitia persecutionis
Diocletianae in T '
504 sqq Encyclica synodalis 309
451 sq De Maxentio
.

re
victoria a *J

453 sqq De visione Constantini M. et

portata . •
CONCILIUM LAODICENUM inter 343—381.
Constantini M. • '

CANONES
457 sqq De visione
. •

synodum fien
461 Quomodo Constantinus M. Nicaenam externarum 520 1. De bigamis . . . . . . . .321
462 Quod Constantinus M. episcopum 521 7. De his qui ab haereticis convertuntur . . . 321
(exterorum) se esse dixerit • •
526
522 8. De veniunt ab hacresi Cataphrygarum
his qui 822
Constantini M. .

463 sqq De baptismo et morte • •

523 28. In ecclesiis prandia fieri non debere . , . 322
468 De quarto edicto Diocletiani . .

524 41. De epistulis canonicis 322

469 sq De edicto Maximini imp 525 52 De «tempore clauso» Quadragesimae . . . 322
imaginum
471 sqq Contra cultum 525 57. Ut loco chorepiscoporum periodeutae constituantur 323
THMUENSIS circa 839-360.
SERAPION EP. CYRII.LUS EP. HIEROSOLYMITANUS
—
476 sqq Anaphora seu Oratio oblationis

SCRIPTORES HISTORIAE AUGUSTAE

euch.risticae

saeculo
.

IV.
•

sq
628 sqq De
De ligno sanctae Crucis
ritu eucharistico
circa

......
315

.......
386.
823
324
pluvia Marci Aurelii
•

lulius Capitolinus: De
•

481 contra CHRONOGRAPHUS ANNI 354.

De rescripto Septimii Severi
482 Aelius Spartianus :

543 Depositiones Episcoporum Romanorum ab anno 255 ad

483 Aelius Lampridius* De Heliogabalo

et religione Christiana annum 352 . . . . . . . .331
Christianorum amico . 644 Ferialc Ecclesiae Romanae («Depositio Martyrum») 831
De Alexandro Severo
484 sqq 545 sqq Episcopi Romani (Catalogus Liberianus) 882
CONCILIUM ANTIOCHENUM 341.
LIBERIUS EP. ROMANUS 352-866.
CANONES 550 sqq Liberius a Constantio imp. concilium expostulat . . 886
ministrare lentantibus 556 sq Liberius Eusebio, Dionysio et Lucifero exsulibus
490 4. De damnatis a synodo ac tamen gratu-
• latur 339
De peregrinorum susceptione • • •

4<ll 7.
commendaticii, l.t- 558 sq Liberius de lapsu Vincentii Capuensis 340
492 8. De pacificis peregrinorum id est . . ,

Quattuor epistulae, vix, ut multi putabant suppositae:

metropolitanis singularum
provinciarum .
,

De
493
4QA
St
9.
10 De
De
iis qui vocantur Chorepiscopi
damnati, episcopis aut clericis
et adeuntibus
660 sq Epistula
pertit,
I.

Athanasio negat ......

Liberius Orientalibus suam communionem im-
341
12.

14- De^dtssensione in’

iudicando episcopo accusato et
562 sqq Epistula Liberius Athanasium
II.
miensi subscribit ...... damnat et fidei Sir-
342
496

497
de officio mctropolitani
15. De episcopis ab
sonanter condemnatis
•
; •

eiusdem provinciae episcopis con-

'
•

- • • ' '
566 sq

568 sq
Epistula III. Liberius ab Athanasii
Romam
Epistula IV.
remitti enixe rogat ...... communione separatus

Liberius rogat, ut episcopi Campaniae pro

343

sibi successorem constituere suo reditu apud Constantium imperatorem intercedere

.

23. Episcopo non licere

498
499 25. Ut episcopus
potestatem
dispensandi
•
•••*'*
res ecclesiasticas habeat velint
570 sqq Epitaphium, quod Libcrii Romani esse putatur .
344
345
 Index chronologicus. XXIII
Index cbronologicus.
XXII

anni 359.
Num.
681 sqq De identitate episcopi et presbyteri .... Pag.
364

De
SYNODUS ARIMINENSIS
baptismo Constantini M.
circa 310-367.
634 sq
636
De
Petro apostolo
De Liberio Romano
687 sqq De exteriore specie Christi
....... 365
365
366
HILARIUS EP. PICTAV1ENSIS 642 sq De nosocomio Fabiolae 367

577 sqq De Liberio Romano CONCILIUM CAESARAUGUSTANUM I 380.

830-390.
GREGOR1US NAZIANZENUS circa
CANONES
templum Hierosolymi.a-
580 sqq Quod Iulianus
i

num
imperator
restituere conatus sit
frustra
.
644 2. Ut diebus Dominicis nullus ieiunet nec diebus Qua-
dragesimae ab ecclesia absentet .... 868

OPTATUS M LEV 1TANUS1

scripsit circa 370. 645 3.
non sumit, anathematizetur .....
Ut qui Eucharistiam in ecclesia accipit et ibi eam
868

588 sq De cathedra
Romanorum
Romana s. Petri e, de serie episcoporum 646 4.
ecclesia nemo recedat ......
Ut tribus hebdomadis quae sum ante Epiphaniam ab
369

DAMASUS
EPIGRAMMATA:
PAPA 866-884.
646' 8.
velentur .........
Ut ante quadraginta annos sanctimoniales virgines non

CONCILIUM OECUM. CONSTANTINOPOLI-

869

coemeterio CaU.sti deposito'-

TANUM I 881.
^“ep^cTs^cmrumi: CANONES
rum •

Tarsicium martyrem . 647 De ordine singularum dioecesium et de privilegiis,

2.
In s.
quae Alexandrinis et Antiochenis debentur . . 869
648 8. De honoris primatu episcopi Constantinopolitani . 370
(149 sqq Epistula synodica ad Damasum Papam . . . 370
depositis ,

Hippolytum
In s. , EAUSTINI ET MARCELLIN1 presb. libellus 383/84.
In s. Agnetcm
Marcellum pontihcem . 655 sq Quae gesta sunt inter Liberium et Felicem episcopos . 378
In s.

EDESSENUS ob. 378.

SIRICIUS PAPA 884—899.
EPHRAEM SYRUS DIACONUS
De origine Evangeliorum

BASILIUS EP. CAESAREAE

•

CAPP. 870-379.
657 De
levandis .........
relapsis ante mortem demum per communionem

658 sqq De caelibatu a sacerdotibus et levitis servando .

sub-

.
379
379
paenitentium
598 sqq
,qq De quattuor classibus
.
PEREGRINATIO AETHERIAE (SILVIAE)
MEDIOLANENSIS 374-897. AD LOCA SANCTA scripta circa 396.

597
AMBROSIUS
De Liberio Romano
EP.
••••'' 661 sqq De Hebdomade
celebratis
sancta et die Paschalis Hierosolymis
380
De paenitentia publica
•
•
'

598 sqq post caedem Thessaloni

604 5sqq
qq Ad Theodosium imperatorem AMMIANUS MARCELL1NUS scripsit 390 sqq.
censem • •
. 678° Liberius Papa Constantio volenti damnare Alhanasium
sanguinis
621 sqq De baptismo flaminis et resistit 387
paenitentia Theodosii
•
624 sq De •
.
678 Quod Constantius imp. nimis saepe episcopos ad synodos
Magni
baptismo Constantini
•

626 De convocaverit 888

obiit c» 390. 674 Quod Iulianus imp. templum Hierosolymitanum frustra
PACIANUS EP. BARCINONENSIS
reaedificare conatus sit 388
De nomine Christiani et Catholici

SOPHRON1US EUSEBIUS HIERONYMUS

342-420.
675 sq
ab Ursino oppugnati .......
De splendore episcopatus Romani tempore Damasi Papae,
389

De «Legione fulminatrice»
De baptismo Constantini
M.
circa
•
677
1177' De
EPIPIIANIUS EP.
Contra cultum imaginum
Liberio Papa Nicaenae
......
CONSTANTINUS 367—403.

fidei tutore . . .
390
391
I
De Liberio Romano |
 • Index chronologicus. xxv
XXIV Index chronologicus.
Num. Pag.

NUm
TYRANNIUS RUFINUS circa 345-410.
399.
'
PAUL1NUS DIACONUS scripsit circa
714 De visione Constantini M. . . . . . . 414
678 De paenitentia Theodosii

CONSTITUTIONES APOSTOLORUM
3 715
716
De
De
reditu Liberii
paenitentia Theodosii ...... 415
415

scriptae circa 400.

717 AURELIUS PRUDENTIUS CLEMENS obiit post 405.

quae dicitur Clementina . f 716' De victoria Constantini M. sub Labari signo reportata 415
679 sqq Missa fidelium ex Liturgia

692 1-
CANONES APOSTOLORUM
De ministro sacramenti Ordinis
collecti circa

.
400.
'
sq De
SULPICIUS SEVERUS
persecutione Neronis ......
circa 363 ad circa 420.
416

698 2. Ne falsa materia ad sacrificium

adhibeatur .
INNOCENTIUS PAPA I 402—417.
•
Pascha cum ludaeis celebretur De vicariatu
•

694 7. Ne .

719 Illyrico a Damaso et Siricio constituto 417

17- Ne quis post baptismum bigamus m clerum assu-
720 sqq De Primatu et de appellatione ad Sedem Romanam
.

etc.
695

696 30. Sequis episcopus per saeculares principes

Ecclesiam
726
decretales
De auctoritate Ecclesiae Romanae .... 418
420

697
698
obtinuerit
84. De iure metropolitarum
.

servando
88. Ut episcopus habeat curam
. •

rerum ecclesiasticarum
•

. . • •
727 De
de confessione paenitenlis attendenda ....
reconciliatione feria quinta ante Pascha facienda et
420

699 41. Ut curante episcopo

qui altari assistunt ex IOANNES CHRYSOSTOMUS EP. CONSTANTINO-
POL1TANUS 398—407.
laicos qui propter detestationem 728 sqq Appellatio ad Innocentium Papam
700 51- Contra clericos vel 1 . . . 421
abstinent
se nuptiis et carnibus et vino
701 54. Ne quis clericus in caupona
comedat • .
AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS
qm diebus statutis non 396-430.
702

703
69. Contra episcopos vel clericos

76.
iciunant . • • •

Ne quis episcopus propinquum quasi in

/ _
herede
.
,
738 sq De auctoritate Ecclesiae catholicae
740 sqq De vi inferenda haereticis
.... 432
433

704
episcopatus ordinet
81. Ne quis episcopus
.
.
•

publicis administraltonibus
occu-
•
744 De Patrum intellegentia mysterii SS.
de evolutione doctrinae Christianae ....Trinitatis etc. et
435

705 82. Ne quis

veatur . .
servus
•
invito
• • •
domino ad clerum promo-
i.
745
746 sq
748 sqq
«Causa finita est»
De opere paenitentiae
Regula monachalis
......
.......
435
436
437
706 83 Si quis episcopus vel
litari voluerit
clericus stante suo gradu
mi-
763
764
765 sqq
De paenitentia Theodosii
De numero persecutionum ......
Cur scripserit libros De civitate Dei et de eorum divi-
445
445

CONCILIUM TOLETANUM
CANONES
400.
768 sqq
774 sqq
sione
De
De
Manichaeis
Donatistis
........ 446
447
450
presbyteris et diaconibus, si post ordinationem 777 sq De Pelagianis
707 1. De 452
filios genuerint . • • • '
.

Ut cuiuslibet ordinis clericus, si ad ecclesiam PAULUS OROSIUS scripsit 417-418.

708 5-
venerit, deponatur • •
•
.
'
'
779 De persecutione Neronis 453
8. De eo qui post
baptismum militaverit, ut ad dtaco-
709 CONCILIUM CARTHAGINIENSE
’
418.
nium non promoveatur .
..
’

a sacerdotibus, ut nullus CANONES

710 15- De his qui excommunicantur
.'
ad eos accedat . •
7
• •
.
*
780 9. De plebibus conversis a Donatistis 453
habuerit, . .
habet, si concubinam
.

7H 17. De eo qui uxorem 781 10. De dioecesibus, qualiter eas dividant inter se epi-

........
‘
non communicet
ut . • ’
.
scopi tam catholici, quam qui ex Donati parte con-
nullus chrisma conhciat
712 20- Ut praeter episcopum versi sunt 454
399-401. 782 11. Ut, si quam dioecesim episcopus ab haeresi liberans
ANASTASIUS PAPA I
triennio possederit, nullus eam repetat . 454
. .

713 De orlhodoxia Liberii

 Index chronologicus. Index chronologicus. XXVII
XXVI
Pag. Num. Pag.

783 17. De presbyteris et clericis, ut

Africana concilia .
non appellent nisi ad
455
838 sq
840
Ne
De
Ne
8.
apostatis ........
baptisma iteretur 475
475

PALLADII® EP. HELENOPOLEOS

784 sqq De regula Pachomii, coenobitarum
scripsit circa 420.

Patriarchae, ab angelo
841
842 De conservandis templorum aedificiis ....
Christianum mancipium Iudaeus habeat seu circumcidat 475
476
455 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANT1NOPOLI-
dictata
TANUS, scripsit circa 440.
PHILOSTORGIUS, Arianus, scripsit 425/33.
843 sq De visione Constantini M 476
458 845 sqq De inventione salutiferae crucis et sacrorum clavorum
789 De lapsu Liberii et Hosii . 477
850 sq De Paphnutio episcopo et lege caelibatus . 481
COELESTINUS PAPA 1 422-432. .

dictum de auctoritate episcopi Romani

.

852 Iulii P. I . 488

excommunica- 853 sq De exsilio et reditu Liberii
790 Nestorium ep. Constantinopolitanum sub 483
errores deponat 459 855 sqq Liberius Papa multos Macedonianos in Ecclesiam recipit 484
tione monet, ut
860 sqq De sacerdote paenitentiario Constantinopolitano . . 488
CYR1LLUS EP. ALEXANDRINUS 412—444. 863 sqq De errore Nestorii
paschali Alexandriae faciendo ei Romanae
791 sq De computo 460 CONCILIUM ARAUSICANUM I 441.
Ecclesiae quotannis intimando . •

Ephesino 461
793 sqq De depositione Nestorii in concilio CANONES:
NESTORIUS EP. CONSTANTINOPOLITANUS 868 5. Qui ad ecclesiam confugiunt, tradi non debent . 494
428-431. 869 6 De iis qui Ecclesiae mancipia occupant pro suis .
.
494
796 sqq Anathematismi contra Cyrillum
MARIUS MERCATOR
ep.

obiit post
Alexandrinum

451.
462 870

870‘
mentum commendatis ......
7. De manumissis in Ecclesia vel Ecclesiae per testa-

8 Clericum alibi consistentem ne quis ordinet inconsulto

.
494

istius loci episcopo

464 494
809 sqq De erroribus Coeleslii . • •
871 22. Qua condicione diaconi coniugati ordinari possint . 495
872 28. Ut diaconus incontinens removeatur
V1NCENTIUS LERINENS1S scripsit 434. . . .
495

812 sqq Sacram Scripturam ex traditione Ecclesiae catholicae

465
873 24.
promoveantur .......
Qui prius ordinati incontinentes fuerunt ulterius ne
495
interpretandam esse
815 sqq Explanatur regula fidei
quod ab omnibus*
:
•

«Quod
•

ubique,
•

quod seniper
466
874
sulendum ........
28. Professae castitatis praevaricatoribus paenitentia con-
495

....
•
.
876 29. Ut nullus conventus (nulla synodus) sine alterius
467
819 De profectu fidei in Ecclesia Christi . .

conventus denuntiatione solvatur

468 495
819' Quantum valeant veterum patrum sententiae
CONCILIUM ARELATENSE II 448.
CODEX THEODOSIANUS editus 438.

De transferendis causis privatis ad tribunal episcopi . 468 CANONES

820 469
821 De sanctificatione diei Dominicae •
876 8 . Quae
mulieres in domibus habitent clericorum . 496
469 pecuniam ad usuram non det nec con-
822 De manumissionibus in Ecclesia 877 14. Ut clericus

823
824
De infirmandis poenis caelibatus et orbitatis
Contra profanationem reliquiarum .... 469
470 878
ductor alienae rei vel negotiator exsistat
16. De Photiniacis vel Paulianistis baptizandis
. . 496
496
....
. .
470 879 22. Si coniugati paenitentiam sibi dari petierint .
825 De iure asyli ecclesiarum .
. 496
470
826 Contra excessus studiosae iuventutis
471 VALENTINIANUS HI 425—455.
827 Contra pugnas gladiatorum imp.
471
828
829
830
Edictum de fide catholica
De immunitate clericorum .

Quibusnam ingressus in statum clericalem interdictus

• •
.
• •

sit
• 472
472
473
880 sqq De
883 sq De
Primatu Romani Pontificis
ambitu episcopalis iudicii ..... 497
498
Episcopi ab episcopis iudicentur . .
831
. .

473 FLAVIANUS EP, CONSTANTINOPOLITANUS

832 Conira ecclesiasticos captatores testamentorum obiit 449/50.
473
833 Haeretici a privilegiis prohibentur •

474 886 sqq Appellatio ad Leonem Papam contra latrocinium Ephe-

834 sqq Contra haereticos universim
I
474 sinum 499
837 Contra Donatistas
 Index chronologicus. xxix
XXVIII Index chronologicus.

Pag. Num. Pag.

Num.
LEO PAPA 440-461. HILAR(I)US PAPA 461—468.

890 De ieiunio Quattuor Temporum

891 sqq De Primatu Romani Pontificis
I

....
.... . 502
503
947 sqq Ne quis episcopus suum successorem designet . , 538

894 sqq De Hierarchia ecclesiastica et Primatu Romano . . 504 MAXIMUS EP. TAUR1NENSIS obiit post 465.

898 sqq Contra canonem 28 Concilii Chalcedonensis

PETRUS CIIRYSOLOGUS EP. RAVENNAS

. 505 950
951
De superstitionibus Christianorum
De paganismo in Italia superstite
in
....
defectione lunae . 539
540

433—450. STATUTA ECCLESIASTICA ANTIQUA

902 De auctoritate
circa

Romani Pontificis in rebus fidei

SALVIANUS PRESBYTER MASSILIENSIS

. . 507 952 De matrimonio ........ saec. V.

541

GEI.ASIUS CYZICENUS scripsit circa 475.

circa 400 — 480.
953 De visione Constantini M. . . . . . . 542
903 sqq Do nequitia temporum . . 507
907 sqq De praevaricationibus et superstitionibus Christianorum 509 BASILISCUS USURPATOR 475-476.
911 sqq Invasiones barbarorum poenas esse propter pravos mores
510 954 sqq «Encyclion» contra fidem Chalcedonensem . . . 542
Christianorum
914 Barbarorum inores meliores esse moribus Christianorum 512
ZENO 474—491.
SOZOMENUS,
SCHOLASTICUS CONSTANTINOPOLITANUS
958 sq Ex «Henotico» anni 482
imp.

...... 546

scripsit circa 450. GEI.ASIUS PAPA 492—496.

915 sq De visione Constantini M. 513 959' De regno sacerdotio et dc Primatu Romani
.
et Pontificis 548
917 sqq Constantinus M, christianam religionem promovet 514
De 518 SYMMACHUS PAPA 498—514.
921 sqq
924 sq
926
De
privilegiis clericorum
Libcrio et formula Sirmiana tertia
pacnitentia publica in Ecclesia Romana
De
520
522
960°
960
Contra ambitum Pontificatus
De electione Papae
....
....... Romani 549
550
927 sqq De paenitentia Theodosii imp. post caedem Thessaloni-
523
censem MAGNUS FELIX ENNODIUS TICINENSIS obiit 621.

T11EODORETUS EP. CYRENSIS circa 393 -458. 961 Dc indcfectibilitate Romani....

...... Pontificis 550
930 sqq De
933 sqq De
exsilio et reditu Libcrii
paenitentia Theodosii imp. ..... 525
527
962 «Papa a nemine judicatur»

CONCILIUM AGATHENSE 506.

550

MARCIANUS imp. 450—457. CANONES:

940 Convocatio Concilii oecumenici 532 963 sq 9. Dc presbyteris et diaconibus qui ad coniugalem torum
CONCILIUM OECUM. C1IALCEDONENSE 451.
revertuntur . . . . . . .551
965 15 Qualiter maiores natu, qualiter minores paenitentiam
CANONES accipiant 552
941

942
9. Quod clericis non
saecularia iudicia convolare
17. De parochiis
praetermisso episcopo ad
liceat

....... 534
535
966

967
fuerint coniugati .......
16. Qua aetate diacones ordinentur: et quomodo, si

17. Qua aetate presbyteri vel episcopi consecrentur

552
552
968 18. De laicis, quibus temporibus communicare debeant 552
943 28. De privilegiis Ecclesiae Constnntinopolis, novae Romae 535
969 27. Ut monasterium novum inconsulto episcopo nullus
ANATOLIUS

De synodo
EP.

«enderausa»
CONSTANTINOPOLITANUS
obiit circa 458.

537
970 34.
non ordinandis
De
.......
constituat: et de monachis sine abbatis consensu

Iudaeis qui converti cupiunt, qualiter recipiantur

553
553
944 971 38. Ut sine episcopi sui epistula non liceat clerico vel
monacho et de monachis vel abbatibus
TIRO PROSPER AQUITANUS
....... obiit circa 463. proficisci : . 553
972 47. Ut ante missam expletam egredi populus non prae-
945 De Liberio Romano 537
sumat 554
946 De I.eone Papa 1 et Attila . 538
 XXX Index chronologicus. Index chronologicus. XXXI
Pag.
Num -
Pag
CONCILIUM AURELIANENSE I 511.
IORDANIS ALANUS

973 27. De litaniis

CANON:
ante Ascensionem Domini celebrandis 554
1039 De Leone I et Attila ...... scripsit 551.

575
PELAGIUS PAPA I 555-561.
CONCILIUM TOLETANUM 527.
1040 sq De iuramento purgatorio Pelagii et damnatione simoniae 576
CANON:
974 1. De seminariis clericalibus ct caelibatu . 554 GESTA LIBERII e saec. VI.
BENEDICTUS A NURSIA 480-547.
975 sqq De generibus monachorum ..... 555
1042 sqq De Liberio in coemeterio viae Salariae exsulante

VITA S. EUSEBII PRESB. ROMANI

. 576

979 sqq De officio divino peragendo («Opus Dei»)

997 sqq De «Opera manuum» cotidiana
LIBER PONTIFICALIS,
....
prima redactio 530.
556
560 1050 sqq De Liberio Romano

GREGOR1US PAPA
....... scr. s. VI.

578

1 M. 590—604.
562
1002 sqq
1005'
1006
1007 sq
1.

(34.)
86 .
Petrus
De
Iulius
37. Liberius
.

Constantino M. a Silvestro Papa baptizato

........
. 568
563
564
1053
1054 sqq De cultu imaginum .......
De reliquiis Sanctorum non dividendis . . . 579
580

565
HONORIUS PAPA I 625-688.
1009 88 Felix
. II

1010 (47.) De Leone I et Attila 565 1057 sqq Epistula prima ad Sergium Constanlinopolitanum
. 581
1065 sqq Epistulae alterius fragmenta
5 gg
IUST1NIANI I imp. (527-565) CORPUS 1URIS
CIVILIS. HERACL1US imp. 610-641.
E DIGESTIS SIVE PANDECTIS
1011
1012
De rescripto Marci Aurelii contra superstitiones
De rescripto Septimii Severi contra collegia illicita
editi. 633.

.
566
566
1070 sqq Ex «Ecthesi» auctore Sergio
pro Monotheletismo edita ......
IOANNES PAPA IV
Patr. Constantinopolitano

590

1013 De collegiis licitis (funeraticiis) tenuiorum et religiosis 566 - 640 642.

1014

1015 sq
De poena sacrilegii

De comburendis
E CODICE 1USTINIANO edito 58«.

Porphyrii ethnici et Nestorii haeresi-

566 1074 sqq Quo sensu Honorius Papa
esse negaverit ........
MAXIMUS CONF. CONSTANTINOPOLITANUS
duas in Christo voluntates

59 J

archae scriptis 567

circa 580-662.
1017 sqq Professio fidei catholicae
1022 qq In favorem piarum causarum conceditur praescriptio
centum annorum .
.

.
.

.
.

.
.

•
• • 567

569
1077 sqq De orthodoxis Honorii Papae I .... 592

1026 De successione ecclesiarum in hereditates clericorum . 570 CONSTANS II imp. 641-668.

1026 De episcopali audientia 570 1080 sq Ex «Typo» auctore Paulo Patr. Constantinopolitano
1027 sqq De privilegio fori et cursu appellationum . 571 edUo 594
E LEGIBUS NOVELLIS. CONCILIUM OECUM. CONSTANTINOPOL1TANUM
1030

1031
De numero
politana
De
.........
clericorum in

limite iuris patronatus

magna ecclesia Constantino-
572
572 1082 sqq Damnatio Honorii Papae
680 - 681.
III

1032 sqq De creatione episcoporum 572

. . . .
LEO PAPA
1035 sq De praerogativa Patriarchae Constantinopolitani

CONCILIUM AURELIANENSE III 538.

574
1085 sq
1087 sq
Anathematizatio Honorii
De errore Honorii
......
......
II 682—683.
597
598
CANONES
CONCILIUM QUINISEXTUM SIVE TRULLANUM
1037 14. Ut missarum
incohetur
hora ......
tertia
celebritas in praecipuis sollemnitatibus
574 CANONES
II 692.

1038
liceat ........
28. Die Dominico quid operis facere liceat aut non
574
1089 sqq 2. Confirmatio Canonum Apostolorum
anterioribus conciliis vel episcopis emissorum
et canonum ab
. 599

I
XXXII Index chronologicus.

Pag.
Num.
1093 sqq 13. Ne matrimonio ligati a diaconatu vel presbyteratu
excludantur neve alterius matrimonio uti prohibe-
antur 601
1096 36. Dc praerogativa Sedis Constantinopolitanae et de
ordine Ecclesiarum patriarchalium 603
1097 sq 40. I)e aetate ad vitam monasticam amplectendam re-
604
DIRACHE SIVE DOCTRINA DUODECIM APOSTO-
1099 sq
quisita
41. De iis qui Inclusorum vitam electuri sunt . 605 LORUM scripta probabilissime inter 90—100 p. Chr.
1101 42. Ut qui dicuntur Eremitae ex urbibus expellantur . 606
43. Ut etiam iis qui antea lapsi fuerant in monasterium
De via vitae.
1102
ingredi liceat . . . • • • 607 [Cap. 1]
1 102* 47. Ne mulier in virorum monasterio dormiat et vice
607 (1) 'Oboi buo elui, pia Tfj? Eaiq<; «ai pia toG GavdTOu, 1°
versa
608 biatpopa bZ Tro\Xr| pexaEG tuiv buo 6bwv. (2) ‘H p£v ouv
1102* 48. De uxore eius qui episcopus ordinatus est .
1103 52. De Missa Praesanctificatorum .
608 6b6q Tfjg £u»n<; tonv auxn' npturov dYarrifaeis tov Geov
1104 55. Ne die Sabbato ieiunetur 608 t6v TToniuavid ae, beuTepov tov TrXqcTiov <xou tiiq creauTdv
1105 67. Ut a sanguine animalium abstineatur . 609
[cf. Mt 22, 37 sqq; Mc 12, 81 sq Eccli 7, 30]' rrdvxa b£ S(Ta £dv
;

1106 81. Ne in Trisagio cantetur «Qui crucifixus cs pro

nobis» . . . • • • 609 0€Xn<jqq pf| -fivecrOai ffot, Kai <ri> dXXtu pi*| rroiei [cf. Mt 7, 12;
l.c 6, 81; Iren., Adv. haer.
1107 82. Ut in posterum loco Agni ipsa figura Christi in 8, 12, 14]. (8) TouTUJV b£ TIJJV X6YUJV
imaginibus depingatur 610 f| bibaxn 4 <ttiv auTri' EuXoYctre tou? KaTaptup4vou? upTv
Kai TipoaeuxeaGe unip tuiv ix®P<I>v updiv, vqtmueTe bZ urrfcp
ANAST ASIUS ABBAS SIN AIT A obiit post 700.
Ttliv bttuKOVTUJV upaq' nota y«P X“P";. £av dYarrdTe xoiiq
1108 De Patre spirituali 611
dYantiivTa? upct?; ouxi Kai Td g0vq t 6 auxb noioOcnv;
PAULUS WARNEFKID1 DIACONUS Y peti; bZ dYarrdTe Touq pKroOvxaq upaq [cf. Mt 5, 44 sqq
scripsit circa 750. i C 6, 27 sq], Kai oGx ZEexe dx0p6v.
(4) ’Arr4xou tiaiv ffapKiKUiv
612 Kai CTtupaTtKtuv lTrt0upitIiv [cf. 1 Petr 2, 11]. 'Edv ti?
1109 sq De Leone I et Attila . . . . <joi btl»
(SdiTtupa eig ti]v beHtav «TtaY^va, crrp^ipov ai)Tu) Kai xr]v
Index alphabcticus 613
645 dXXnv, Kai TOteio? £dv dYYapeutrq ai ti? piXtov £v,
?<rq '
'

Addenda
iitraYe auToO buo' idv dpq ti? t 6 ipaTiov aou, b6?
pex’
APPENDIX: “bxip Kai tov xiT^va' £av Xapg tu; drr6 aou to a6v, pf|
TIBERIUS CLAUDIUS imp. 41—54.
drraiTei [cf. Mt 5, 89—41 48; Lc 6, 29 sq] oubk Ydp buvacrat.
Ex epistula ad Alexandrinos de Iudaeis 41 648
(1) Duae viae sunt, altera vitae et altera mortis, sed multum 1°
EPITAPHIUM TATIANI prope Philippopolim s. IV ?
interest inter duas vias. (2) Via igitur vitae haec est : primum
155® Lapis 649
diliges Deum, qui te creavit, deinde proximum tuum sicut tcipsum
CYRENSIS 898—458' omnia vero, quaecunque non vis tibi fieri, nec tu
T1IEODORETUS EPS. circa alteri facias.
(3) Horum autem verborum doctrina haec est : Benedicite male-
929 sqq Colloquium Constantii imp.
1
et Liberii papae 355 650
dicentibus vobis orate pro inimicis vestris,
et ieiunate pro per-
— 554(569). sequentibus vos; quae enim gratia, si diligitis eos, qui vos di-
MESIHA-ZEKHA
1039 1 sqq Ex Chronica Ecclesiae Arbelensis
scripsit inter 550
.... 655 ligunt? Nonne et gentes idem faciunt i1 Vos autem diligite eos,
qui oderunt vos, neque habebitis inimicum.
(4) Abstine a car-
nalibus et corporalibus cupiditatibus. Si quis tibi plagam in-
tulerit in dexteram maxillam, praebe illi et alteram, et eris per-
tectus; si quis angariaverit te mille passus, vade cum illo duo
milia si quis sustulerit pallium tuum, da ei ct tunicam si quis
nljutulerit a te, quod tuum est, ne repetas; neque enim potes.
Kircm, Enchiridion. \
 2 DIDACIIE sive DOCTR. DUODECIM APOSTOL. 90-100 p. <
n. 1-3. 3
[cf Lc 6, 30]
(5) TTavri tui cutoOvti ae bibou Kai (ii'i diraiTei
Preces eucharisticae.
iraat t«P 6d\ei biboaGat 6 TTanip ex tuiv ibiwv xapiffpa TUJV -

Mt 7]' a0uio? [Cap. 9—10.]

Maxapto? 6 bibou? KaTa xqv dvToXqv [cf. 5,

fdp daxiv. Ouat tui XapPavovn ei pdv T«P XP £ av ^X UJV

'
‘
9. (1) TTepi bd Tq? euxaptaTia?,
outui? euxapiaxqaaxe 2 '

XapPavei a0uio? lata\' ei bd pq XP eiav fywv, ^aet

ti?, (2) irpuiTov Trepi toO iroTqpiou' EuxaptaToOpdv aot, TTaxep
bixqv, Ivaxi dXape Kai ei? xi‘ dv auvox?) Ytvopevo? qpiiiv, uirdp Tq? dYta? dpirdXou Aauib tou ixaibb? crou,
dEeTaaOncreTai irepi uiv dnpage, Kai ouk dEeXeuffeTai dKeiOev, q? 4-fvuipKTa? qpiv btd 'IqaoG toO
Tratbo? crou' aoi
[cf. Mi a, 26].
q
pfypt? ou dixobui tov dax aTOV KobpdvTnv ‘
bo£a ei? tou? aiuiva?' tou KXaapaTo?' Eu-
(3) TTepi be
(6) ’AXXa Kai irepi toutou bd etpqTat 'Ibpuicraxui d| dXeqpo- XaptCTTOupev <xoi, TTaTep f|pwv, uirdp Tq? Zuiq? Kai Yvuiaeui?,
auvq Ta? x«ip«? ffou Yvw?, tivi bui?.
crou ei? . P^XP ? 1
q? ^Yvuiptaa? f)ptv btd ‘IqaoG toO Tratbo? aou' aoi
Patres Aposlolici, ed. Fr. Xav. Funk 1 (Tubingae 1901, l.aupp), 2 sqq. bo£a ei? tou? aiuiva?. (4) “Qairep t]v toOto to xXaapa
bteaKopinapdvov enaviu tuiv dpeuiv Kai auvax©dv devexo
De ritu baptismi. ?v, outui auvaxOqxui aou
q 'EKKXqata diro tuiv TrepaTtuv
[Cap. 7.] Tq? Y0? ei? Tf|v aqv paaiXeiav' 6ti aoO daxiv f| b6Ha Kai
pairdaare' xauxa buvapt? btd ‘I q a o 0 X p a t o G ei? tou? aiuiva?.
bd xoO pairxiapaTO?, outui (5) Mqbei?
t

(1) TTepi
''l
1
bi cpaYexui pqbd meTui diro xq? euxaptaTia? Gpuiv, dXX’ oi
iravTa irpoenrovTe?, pairriaaTe «ei? to dvopa tou TTaxpo?
pairTia04vTe? ei? dvopa Kupiou '
Kai Ydp irepi toutou eTpqKtv
Kai toO YioO Kai toO 'Afiou TTveupaxo?» [Mt 28, 19) dv
6 Kupto?' « MP| buixe t6 #yiov toT? xuat» [Mt 7, 6].
ubaxt Cuivxt. (2) ’Eav bd pi'| dx',1? ubuip £*v, ei? «SXta ubuip
pdirrtaov' ei b' ou buvaffat dv tpuxpw, dv 0eppw. (8) ’Edv 10. (1) MeTa bt to dpirXqaGqvat outui? eGxapifrrqaaxe ' 3
bd dpcpoTepa pq dx>,l?, dKxeov ei? xi'iv xecpaXqv xpi? ubuip (2) EuxaptaToup4v aot, TTaTep «Yie, uir^p toG aYtou 6v6-
«ei? dvopa ITaTpb? Kai YloG Kai 'Aftou TTveupaTO?». (4) TTpo paTd? aou, ou KaTeaKqvuiaa? 4v Tat? Kapbiat? fipuiv, Kai
utt^p Tq? YViiiaeui? Kai TriaTeui? Kai d0avaaia?, fj?
bd xou paitTiapaTO? irpovqaxeuadTui 6 panxtZiujv Kai 6 Paim- ^Yvuiptaa?
dopevo? Kai et xtve? dXXot buvavTat KeXeuet? bd vqaxeCaat >Viv bta T q a o G toO iratbd? aou' aoi boHa ei? tou?
aiuiva?. (3) Iu, AeairoTa TtavTOKpaTop, «?KTtaa? Td irdvxa>
tov panTt£6pevov npo pta? F| buo.
L. c. 1, 16 sqq.
(1) Quod ad
gratiarum actionem attinet, sic gratias agite: 2
(5) Omnipetenti te tribue neque repetas; omnibus enim Pater (2) Primum de Gratias tibi agimus, Pater noster, pro
calice:
vult tribui ex suis donis. Beatus, qui dat secundum mandatum; sancta vite David pueri tui, quam indicasti nobis per Iesum
innocens enim est. Vae ei, qui accipit; etenim si quis indi- puerum tuum; gloria tibi in saecula. (3) De pane fracto autem:
gens quidem accipit, innocens erit; qui autem non indigens Gratias agimus, Pater noster, pro vita et scientia, quam
tibi

accipit, rationem reddet, quare acceperit et ad quid; in vin- indicasti nobis per Iesum puerum tuum; gloria tibi in sae-
culis constitutus inquiretur de eis, quae fecit, neque exibit inde, cula. (4) Sicut hic panis fractus dispersus erat supra
montes
donec reddiderit novissimum quadrantem. (6) Sed de hac quo- et collectus factus est unus, ita colligatur Ecclesia tua a
finibus
que re dictum est: Sudato eleemosyna tua in manibus tuis, terrae in regnum tuum; quoniam tua est gloria et virtus per
donec cognoveris cui des. Iesum Christum in saecula. (5) Nemo autem edat neve
(1) De baptismo autem,
sic baptizate: haec omnia post- bibat de vestra gratiarum actione, nisi qui baptizati sunt in
1
quam antea dixistis, baptizate in nomine Patris et Filii et nomine Domini; de hoc etenim dixit Dominus: Ne date
Spiritus Sancti in aqua viva. (2) Sin autem non habes aquam sanctum canibus.
vivam, in alia aqua baptiza; si non potes in frigida, in calida. (1) Postquam autem impleti estis, sic gratias agite: (2) Gra-3
(8) Sin autem neutram habes, effunde in caput ter aquam in tias agimus, Pater sancte, pro sancto nomine tuo, quod
tibi
nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. (4) Ante baptismum fecisti ut habitet in cordibus nostris, et pro scientia et fide
ieiunato baptizans et baptizandus et si qui alii possunt; bapti- et immortalitate, quam indicasti nobis per Iesum puerum
zandum autem iube ieiunare uno vel duobus diebus antea. tuum ; gloria tibi in saecula. (3) Tu, Domine omnipotens,
1 •
 4 DIDACIIK sive DOC PR. DUODECIM APOSTOL. 80— 90 p. Chr. n. 4 — 5.
5

[Sap 1, 14; Ape 4, 11] «gvexev TOU OVOpaTO? CTOU» [Ps 24, 11; ei' apTov, eui? ou auXicGq 4dv bk aptupiov ah-fi, ipeubo-
pf) '

30, 4. Cf. Dt 26, 19], Tpocpnv T€ Kai ttotov 4buiKa? to?? npocpf|Tri? 4ctiv. (7) Kai TtavTa Trpocpf)Tiiv XaXouvTa 4v
avGpumoi? ei? dnoXauOtv, 'iva (Toi euxapi(TTr|(Tajcriv, npiv bk nveupari ou Tteipacere oube btaKpivetTe’ «irdcra» yap «apapTta
ixaptow TtveupaTiKriv Tpocpnv Kai ttotov Kai Zcui^v aiumov dcpeGqceTat», aurq bk fi dpapTta «ouk dtpeGqceTai» [Mt 12, 31].
bta tou tratbo? aou. (4) TTpo TtdvTuiv euxapicrroupev crot, (8) Ou ira? bk 6 XaXwv ev TtveupaTt TrpocpfiTn? 4cti'v, dXX’
«8 ti buvaTO? ei» [cf. Sap 11, 24; Ps 61, 12] coi f] bo£a et? 4av exq tou? Tpouou? Kupiou. Atto ouv tujv Tponwv yvw-
tou? aiwva?. (5) MvncrGnTi, .Kupie, Tq? 'EKKXqaia? cou cGqceTai 6 ipeuboTrpo<pf|Tr|? Kai 6 TrpocpfiTn?.
toO fiucacGai auTr)v dno -rravTo? TrovnpoO Kai TeXeuucrai L. c. 1, 26 sqq.
auTtiv 4v tt) d-fann cou, Kai duvaEov auTqv «atro twv
De suscipiendis advenis.
T eccapujv dvepiuv» [Mt 24, 31], Tfjv dytacGeicav, ei? Tf|v cr|V
[Cap. 12.]
(JacnXetav, iiv qToipacra? atiTi] 8 ti coO 4otiv f) buvapt? Kai
'

(1) TTd? bk 6 4pxopevo? 4v ovopaTi Kupiou [Mt 21, 9; 41

boEa ei? tou? aiwva?. (6) ’EX64 tw xapi? K(*i TtapeXGeTUJ
l’ s 1 17, 26] bex^nTU) ^TttiTa b4 boKtpdcravTe?
auTov xviucecGe,
6 KOCpo? outo?. «'Qcavva tiIi Gew Aauib» [Mi 21, 9]. Ei
cuveciv yap 4EeTe, beEtav Kai dpicrrepdv. (2) Ei p4v Trapobtfi?
ti? (Xyio? 4citiv, 4pxeffGw ei ti? ouk ?cti,
' peTavoetTw
eCTtv 6 4pxopevo?, ponGetTe auTw, 8cov buvacGe ou peveT
«papav dGd» [1 Cor 16, 22]' dpf|v. (7) Toi? b4 irpocpr|Tai? '

b4 Trpo? upd? ei M»'l 8 uo F| Tpei? fip4pa?, 4dv dvdYKq.

^TTtTpeTreTe euxapiCTeiv, 8ca G4Xouatv. fi
(3) Ei b4 G4Xet npo? bpd? KaGicat, TexviTq? tiiv, 4pYaC4cGu)
L. c. 1, 20 sqq.
Kai cpaYeTtu [cf. 2 Thess 3, 10]. |4) Ei b4 ouk fytt T4xvnv,
De apostolis et prophetis. KaTa Tqv cuveciv upuiv TrpovoncaTe, ttlu? pi] apYO? peG’
[Cap. 11, 3-8.] updtv EqceTai XptCTtavo?. (5) Ei b4 oti G4Xet outuj ttoicTv,

4 (3) TTepi b4 dnoCToXcuv Kai TrpocpnTwv, KaTa to

tiIiv XptCT4pTTopo? 4cti' TTpoc4x6T€ drr6 TUJV TOIOUTUJV.
bbffxa toO EuaYYcXiou [cf Mt 10, 5«qq; 7, 15 sqq] outuj noir|- L. c. 1 30 sq. ,

caTe. (4) TTa? bk ottoctoXo? 4pxopevo? irpo? upa? bex6f|Tw De sacrificio eucharistico in die Dominica.
ib? Kupto?' (5) ou pevei b4 ei pf| f|p4pav piav' 4av bk fi [Cap. 14.]
Xpeia, Kai Tfiv dXXnv' Tpei? b4 4av peivn, tpeuboTTpocpfiTn? KaTa KuptaKiiv b4 Kupiou cruvaxG4vTe? KXdaaTe
Xap{3av4Tw
(1) dpTOv5
4 ct!v. (6) 'EEepxdpevo? bk 6 diroctoXo? Kai euxaptOTncraTe, TrpoeEopoXoYnddpevoi Ta TtapairTiXipaTa

creasti omnia propter nomen tuum, et cibum potumque dedisti accipiat panem,
donec devertat; si argentum poscit,
nisi
hominibus ad fruendum, ut tibi gratias agant, nobis autem pseudopropheta Et omnem prophetam loquentem in
est. (7)
largitus es spiritualem cibum et potum et vitam aeternam per spiritu non tentabitis neque discernetis; omne enim peccatum
puerum tuum. (4) Ante omnia gratias tibi agimus, quod potens remittetur, hoc autem peccatum non remittetur.
(8) Non omnis,
es; gloria tibi in saecula. (5) Recordare, Domine, Ecclesiae qui loquitur in spiritu, propheta est, sed si habet mores Domini!
tuae, ut eam liberes ab omni malo eamque perficias in cari- Ex moribus igitur cognoscetur pseudopropheta et propheta.
tate tua, et collige eam a q. ittuor veniis sanctificatam in (1) Omnis qui venit in nomine Domini suscipiatur; postea 41
regnum tuum, quod ei parasti, quoniam tua est virtus et gloria autem probantes eum cognoscetis, intellectum enim habebitis,
in saecula. (6) Adveniat gratia et praetereat mundus hic. dexteram et sinistram. (2) Si quidem transiens est, qui venit,
Hosanna Deo David. Si quis sanctus est, accedat; si quis adiuvate eum quantum potestis; non manebit autem apud
non est, paenitentiam agat. Maran Atha. Amen. (7) Prophetis vos nisi duos vel tres dies, si necessarium est. (3) Si vero
vero permittite gratias agere, quantas volunt. apud vos considere vult et artifex est, laborato et edito.
4 (8) Quod autem apostolos attinet et prophetas, secundum (4) Sin non habet artem, pro vestra prudentia curate, ne
decretum Evangelii sic facite. (4) Omnis apostolus veniens ad piger vobiscum vivat Christianus. (5) Quodsi non vult ita
vos suscipiatur sicut Dominus; (5) non autem manebit nisi facere, a Christo lucrum quaerit; attendite a talibus.
unum diem; si vero opus est, et alterum; tres autem si ma- (1) Die Dominica autem convenientes frangite panem et 5
neat, pseudopropheta est. (6) Abiens vero apostolus nihil gratias agite, postquam delicta vestra confessi estis, ut sit
 6 FLAVIUS IOSEPHUS circa 37—105. n. 6—8. 7

upuiv, omu<; KCtGapa f| Gutrta upuiv t). (2) TTas bb boEuiv ?pywv
rroiqxqs, btbacTKaXo? dvOpuirriuv xuiv qbovr)
pexd xou fexaipou auxou pq auveXGexu) upiv,
Tf)v dpcpi|3oXiav xdXr]0fjbexopeviuv Kai ttoXXou? pev 'loubaiou?, ttoXXou? be
'

&u? ou btaXXaYwcnv [cf. Mt 5, 28 sq], 'iva pf| KOivuiGrj f| Guffia Kai xou 'EXXqvtKoO ^TrrpfdYETO. (3) '0 Xpttrxot; ouxoq t^v.
upwv. (3) Auxq Yap £cmv q fiqGeTcra utro Kupiou’ *’Ev (4) Kai auxov dvbeti-ei xdiv ixpiuxuiv avbpuiv Ttap’ qpiv oxaupui
Ttavxi totciu» Kai xpovu) «Tfpoocpfcpeiv poi Gucriav KaGapav ^mxexipqKOxoq TT i X a x o u ouk dTtaucxavxo oi fe npuixov
,

8xi PaffiXeOs peY<«S eipt, Xete» Kupioq, Kai xo ovopa pou atixov dYUTrqcavxeq. (5) 'Ecpavq y^p auxoi? xpixqv ?x UJV
Gaupaaxov Iv xoi? £0vecxt> [Mal 1, 11 U] qpepav TraXtv Zuiv, xuiv Geiuiv rrpocpqxuiv xauxa xe Kai dXXa
L. c. 1, 32 sq. pupia Gaupacna xxepi auxou eipqKoxuiv. (6) Eitrext xe vuv
xuiv Xpicrxiavuiv atro xoube ujvopaffpevuiv ouk dtreXme
De episcopis et diaconis.
1—2.] xo cpOXov.
[Cap. 15,

ouv eauxoic; ^mcrKonous Kai biaKdvouq Ed. G. Dindorf 1 (Paris. 1845, Firmin Didot), 699. B. Niese 4
6 (1) Xeipoxovqcraxe
(Uerolini 18ii0, Weidmann), 151 sq.
aEious xou Kupiou, dtvbpa? Trpaei? Kai acpiXapYupous Kai

dXqGeTq Kai beboKipadpevous upiv y<*P XeixoupYOuai Kai '

De Ioanne Baptista.
auxoi xiiv XeixoupYiav xuiv Ttpocpqxuiv Kai bibaffKaXwv.
[Ib. 18, 5, 2.]
(2) Mq ouv imepibqxe auxous adxoi Ydp eicTtv oi
xexipqpevoi '

iipiuv pexa xuiv rrpocpqxtliv Kai bibaffKaXujv. (1) Ttai bi xuiv 'loubatuiv £boKei dXiuXevat xbv 'Hpwbou8
axpaxov utro xou 0eoO, Kai pa\a biKaiuiq xivvupevou Kaxa
L, c. 1, 32 sqq.
Tioivf]v ’ltua vvou xou ^mKaXoupevou Ba7TxicfxoO. (2) Kxetvet
FLAVIUS IOSEPHUS circa 37—105. Yap xoOxov 'Hp tu b rj
,
aYa0ov dvbpa, Kai xouq 'loubaiou?
KeXeuovxa, xq Ttpo? dXXqXous bi-
dpexfjv ^iraffKOuvxaq Kai
De lesu Christo.
1 KaiotTuvq Kai Trpo? xov 0eov eucrefleip XPWMtvoui;, (Janxiupui
[Antiquiiatcs (finitae circa 98) 18, 3, 8.]
cruvi£vai ouruj y<*P Kai xqv Panxidiv drrobeKxqv atixtu
'

7 (1) Tivexai Kaxa xoOxov xov xpdvov 'IqcToO?, (Tocpos

b£
cpaveiaGai, pq ^rri xtvtuv apapxabtuv Trapaixqffei xptopevtuv,
dvqp, ei Y£ dvbpa auxov X^eiv XP>1- (2) ’Hv Y«P irapa-
dXX’ £cp’ dfveict xoO fftupaxoq, dxe bq Kai xq? ipuxq? bi-
Omnis vero, cui est contro- Katoauvq npoeKKeKaGappevqq. (3) Kai xuiv dXXtuv audxpecpo-
mundum sacrificium vestrum. (2)
versia socio suo, ne conveniat vobiscum, donec recon-
cum
ciliati sunt, ne inquinetur sacrificium vestrum. (3) Hoc enim effector,magister hominum qui verum cum voluptate acci-
est dictum a Domino In omni loco et tempore offeratur mihi
:
piunt; multosque Iudaeos, multos item Gentiles ad se pellexit.
mundum, quoniam rex magnus sum, dicit Dominus, Christus. Quem cum Pilatus,
sacrificium (3) Hic erat (4) ab homi-
et nomen meum mirabile in gentibus. num nostrorum primis delatum, crucis supplicio addixisset, eum
6 (1) Eligite igitur vobis
episcopos et diaconos dignos Do- tamen amare non desierunt, qui primum amaverant. (5) Ap-
mino, viros mansuetos et argenti non cupidos et veraces et paruit enim iis tertio die redivivus, divinis vatibus et haec et
probatos; vobis enim ministrant et ipsi ministerium prophe- mille alia de eo miranda effatis. (6) Atque ab eo denominata
tarum et doctorum. (2) Ne igitur contemnatis eos; ipsi enim Christianorum natio durat usque ad hunc diem.
sunt honorati inter vos cum prophetis et doctoribus. Erant autem quidam ex Iudaeis qui existimarent Dei 8
(1)
7 (1) Eo etiam tempore fuit
Iesus, vir sapiens, si tamen ira exercitum Herodis, qui iustas ob interfectum
periisse
virum eum appellare fas est. (2) Fuit enim mirabilium operum Ioannem, cognomento Baptistam, poenas daret. (2) Hunc
enim Herodes necari iusserat, cum esset vir bonus, Iudaeos-
1 caput, quamvis in omnibus codicibus manuscriptis inveniatur,
Hoc que ad virtutis studium excitaret, praecipiens ut iuste quidem
ex rationibus intrinsecis B. Niesi totum, alii quoad partes supernaturali-
inter se, erga Deum autem pie agentes ad lavacrum accede-
tatem olentes, ut spurium sive a Christianis interpolatum reiciunt. De-
Windisch, rent: Deo enim ita acceptum iri lavacrum, cum eo non ad
fensores et genuinitatis et inteqmlationis textus vide apud H.
Das Problem der Geschichtlichkcit Jesu, Theologische Rundschau (Tu- expiationem criminum uterentur, sed ad corporis munditiem,
bingen) NF li 1929, 276 284. utpote mentibus iam ante per iustitiam purificatis. (3) Cumque
8 FLAVIUS IOSEPHUS circa 37—105. n. 9—10°. 9

pevuiv (kqi -fdp qp0qcrav 1

4ui TrXetoxov xr) oiKpodaet xtliv u4v «bqtfxov, AXfHvov be Ixi Kaxa xqv bbov uTrapxeiv,
ttiOavbv autou Ouvebpiov Kpixtliv, Kai TrapaYCtYtuv ei? auxo xov
Xoyluv) beiaa? 'Hptiibq? to 4tu xoaovbe xaOiZei

xoi? av0pu)Troi? pq £ni aitoffraaei Tivi tpepoi

(navia Y a P dbeXcpov 'IqtxoO xoO XeYopevou XpiffxoO, M6 kw{3o?
aup(SouXq 4 k£1vou TipdEovxe?), ttoXu Kpeixxov ovopa auxtii, Kai xiva? 4x4pou?, di? Trapavopqcrdvxujv Kax-
dujKeaav xr)

flYeixat, iipiv autou xevecrOca, npoXa[iu')v

ti vetiixepov ii HYOpiav Ttoiqcrdpevo?, TrapebujKe XeutT0q<jop4vou?. (6) "Offoi
^ueffujv
dvaipeiv f\ 2 pexapoXq? Yevopevq? ei? xd TrpdYpaxa be eboKOuv enieiKeoxaxoi xdiv Kaxa xqv ttoXiv etvai Kai xd
pexavoelv. pev uTtoipia xr) 'Hpurbou becrpio? et?
(4) Kai 6
trepi xou? vbpou? dKpipet?, Papeiu? fjve-;r<av 4rri toutw Kai ‘

xov Maxaipouvxa neptpOei?, xo 'rtpoeipqpevov tppouptov, TTepTrouOY Trpb? xov (JacnX4a Kputpa TtapaKaXoOvxe? aOxov

xauxt] Kxivvuxai' xoi? bi 'loubaioi? bb£av 4ul xiptupit? xq ETtKTxeiXat xiu A v d v tp pqKexi xotauxa irpacraetv' pqbe Ydp

keivou xov oXeOpov 4Tti xtp oxpaxeupaxi Y€v4ff0at, xoO OeoO xb utpuixov 6p0ui? adxbv TreiroiqK4vai.
kokiai? 'H pibbq s 04Xovxo?. L. c. 1, 786, resp. 4, 309 sq.

704 161
L. c, 1, sq, resp. 4, sq.
CLEMENS ROMANUS scripsit circa 96.

De Iacobo fratre Iesu Christi. De sollicitudine Ecclesiae Romanae.

[Ib. 20,9, 1, v. 4-6.] [Epistula ad Corinthios: Inscriptio et 1, 1.]

'O bi veurrepo? "Avavo?, bv xqv dpxi€pwCTuvr|v ‘H 'EKKXqoia xou GeoG, f) napoiKoOaa ‘PiLpqv, xr) 'EKKXqcriq 10° :,:

9 (4)
?<papev irapeiXqcp4vai, 0pa<ru? fjv xov xpouov Kai xoXuqxq? xou OeoO, xr) napoiKOuffq K6ptv0ov, KXqxoi? f|YiaffpEVOi? 4v
biacpepbvxw?, aipefftv bi pexqei xiYvIabbouKaiuiv, oirrep OeXqpaxi OeoO bia xoO Kupiou fipdiv 'IqaoO XpicrxoO. Xapi?
'loubaiou?,
eiat TiEpi xd? Kpicrei? dipoi rrapa Ttdvxa? xou? upiv Kai eipqvq duo navxoKpaxopo? OeoO bia 'IqcroO XptaxoO
"Axe bq ouv xoioOxo? tiiv 6 nXq0uv0eiq.
xaOw? bebqXwKapev.
f|bn (5)
’A v a v o ? ,
vopiaa? ?x« iv xaipov 4nixqbeiov, bid xb x£0vdvai 1. (1) Aid xd? aitpvtbiou? Kai buaXXqXou? Y«vopdva? qpiv
cfuptpopa? Kai uepmxwaei?, abeXcpoi, ppabiov vopitopev

ad eum undique confluerunt (huiusmodi enim

sermoni- 4truJxpotpi)v TreTtoiqaGai trepi xtuv 4triZqxoupevujv rrap’ upiv
multi
bus mirum in modum erecti erant), Herodes
veritus ne rrpaYpdxuiv, xq? xe aXXorpia? Kai £evq? xot?
dYarrqxot,
impelleret
tanta hominis auctoritas subditos ad defectionem 4kX£kxoi? xoO OeoO, piapa? Kai dvooiou axdaeuj?, rjv oXtYa
satius
videbantur enim omnia de consilio eius facturi esse),
priusquam novi aliquid ex illo oriretur, illum e
esse duxit, sisset, Albinus vero adhuc in itinere esset, concilium iudi-
medio tollere, quam ut, mutatione rerum facta, ipsum in cum cogit; inductoque in iudicium fratre Iesu qui dicitur
discrimen adductum paeniteret. (4) Atque ille quidem ob hanc Christus, Iacobusei nomen, et cum eo quibusdam aliis,
Herodis suspicionem in vincula coniectus, missusque ad in eos ut legis violatae reos cum accusationem instituisset, lapi-
castellum Machaeruntem, cuius supra meminimus,
ibi-
dandos tradidit. (6) Sed quicumque inter cives modestissimi
Iudaei vero persuasum habebant in ultionem
dem caesus est: legisque observandae studiosissimi habebantur, graviter hoc
necis eius deletum esse exercitum, Deo propterea
Herodi
tulerunt: atque clam legatos ad regem mittunt, hortantes ut
infenso. A nanum per litteras monere vellet, ne quid deinceps simile
9 Interea A nanus iunior, quem pontificatum accepisse
(4) moliretur; neque enim prius illud recte ab eo factum fuisse.
iam diximus, ferox erat ingenio et insigniter audax; sectam Ecclesia Dei, quae peregrinatur Romae, Ecclesiae Dei, quae 10°
ceteris Iudaeis
etiam Sadducaeorum sequebatur, qui prae peregrinatur Corinthi, vocatis sanctificatis voluntate divina per
in iudiciis sunt acerbi et immites,
quemadmodum antea in- Dominum nostrum Iesum Christum. Gratia vobis et pax ab
dicavimus. (5) Talis igitur cum
esset anus, An opportunum
omnipotente Deo per Iesum Christum multiplicetur.
sibi tempus adesse ratus, eo quod Festus quidem vita ces-
1.(1) Propter subitas et sibi invicem succedentes calamitates
et casus adversos, qui nobis acciderunt, tardius, fratres, nos-
a
Niese: bveXeiv xoO.
metipsos convertisse existimamus ad res, quae desiderantur
1
Nitse fioeqouv.
8
Niese: KaKiuoai 'Hpihbqv. apud vos, dilecti, et ad seditionem impiam ac detestandam,
 n. 10—12. 11
10 CLEMENS ROMANUS scripsit circa 96.

Kai au0dbq bndpxovra ei? T0 ™°™! 6. (1) Toutoi? toi? avbpdcftv ocriai? TroXrreuffapevoi? 1
TtpoffuJTTCX TTpOTceTrj
koi TTepijtonrev jai <ruvri0pouT0r| ttoXu TrXfjGo? tKXeKTujv, omve? noXXai? aiKtai?
dirovoia? mmvoav, ujare to crtpvov
Kai paoavoi? bia ZqXo? Tra0ovTe? imobeiYpa KaXXicrrov 4 y£-
upwv peYdXw? pXaff-
Ttdffiv avGpimroi? dEiaYaTrr|TOV ovopa
vovto ev qpiv. (2) Aia ErjXo? biuixGeioai Yuvalxe? Aavaibe?
cpqpr|0qvat.
Kai AipKai, auutfpaTa beiva Kai avoffia traGoOffai, diri tov
Patres Apostolici, cd. Fr. Xav.
Funk 1, 98 sq.
tt)? iricTTeu)? (3e(5aiov bpopov KaTqvTqffav Kai ?Xapov Ytpa?
persecutione Neronis. Yevvaiov ai acOevei? tui crujpaTi. (3) ZrjXo? dTrqXXoTpiiuffev
De ss. apostolis Petro et Paulo et de
[Ib. 5—6.] YapeTa? avbpwv Kai f|XXoiw(7ev to £q04v utto toO naTpo?
dpxaiuiv urtobei-fpdxiuv TrauffujpeGa,
qpwv ’Abap' «Touto vOv 6otouv 4k tuiv dcrretuv pou Kai
10 5. (1) 'AXX' iva tujv
ffapE 4k Trj? crapxo? pou» [Gn 2, 23].
*X0iu|Av tiri tou? eTftcTTa Yeyopevou?
tik -reveac nuuiv Td Yevvaia
a0X
urcobeiYpaTa.
?
Al Lr\K ov
(2) Aia
aiOXoi
^&
,u, Xe ncfav
“5ov
Patres Apostolici, ed. Fitnk
(4) ZrjXo? Kai tpi?
noXei? ptYaXa? KaTeffTpeipev Kai e0vq peYuXa 4EepiZu)ffev.
(1901), 104 sqq.
Kai biKaioiaioi 1
K a\ cpGovov oi pe-fiffTOi
Ad^pev ^po dtpeaXputv
K ai L?
eavdxou f,0Xn<Jav. (8)
TTbtpov, o? bia De «missione» Christi, apostolorum et episcoporum.
fiutuv tou? drroaToXou?. (4)
dTa0ou?
uTt n v€T Kev 42 ad 43,
oObfe buo, dXXd nXeiova?
[Ib. 1 ]
zSJxov dbiKOV oux gva
tov ocpoXopevov
Ttovouq Kai oumi papTupqtxa? dnopeuGn
et? 01 dnocTToXoi tou Kupioul2
qpiv €uiiYYtXi(T0r|ffav diro
(1)
]Xov koi epiv HaOXoq uTO- XpiOTo? dno
tottov Tq? bo£q?. (5) Aid Lr I n cr o0 X pia tou, 'IqaoO? tou 0eou
6
fenraKiq beffpa cpopdaaq, £EeTrep<p0q. (2) ‘O XpiOTO? odv ano tou 0eoO Kai oi dno-
uovq? ppapeiov SbeiEev, (6)
(TtoXoi ano toO Xpiffrou £fevovro ouv dpcporepa euTaKTiu?
'

xXto? IXa^ev,
dv Tfl TO Yevvaiov tt;? namu)? auTOu
buffei, 4k GeXqpaTO? 0eoO. (3) TTapaYYtXia? ouv XafidvTe? Kai nXqpo-
bibdEa? SXov tov Kocrpov, koi im to T^ppa tpopr]04vTe? bid T»i? dvaaTaaeuj? toO Kupiou fipdiv 'IpaoO
(7) biKaioodvnv
papTuprjffuq
Kai 4tt. tiov ^ouM^tuv ouTUjq
XpiOToO Kai ni(TTa)04vTe? 4v tiI> Xoyui tou 0eoO, peTa
Tfte bdffeuj? 4X0UJV
TO0 Kdopou Kai ei? tov dYiov tottov ^itopeoGn, nXqpocpopia? TTveupaTO? 'Ayiou 4ErjX0ov euaYYeXi&Spevoi, Tqv
dTTnXXdYn
uTtopovn? Ytvdpevo? p^™? (ntOYpappo?. pauiXeiav tou 0eoO ptXXeiv ?pxecr0ai. (4) KaTa xdjpa? odv

peregrinam et alienam, quam pauci

homines teme-
Dei electis
sancte vitam instituentibus magna electo-
insolentiae accenderunt, ut honori- 6. (1) Viris istis 1
rarii et audlces in tantum rum multitudo aggregata est, qui suppliciis multis et tormentis,
amabile nomen vestrum vehe-
ficum et illustre et omnibus propter zelum passi, exemplar optimum inter nos exstiterunt.
menter blasphemaret
ad proximos (2) Propter zelum persecutionem passae mulieres Danaides
fera exemp , a re i; nquamllSi
exempla propona- et Dircae, postquam gravia et nefanda supplicia sustinuerunt,
nostri generosa
athletas veniamus; saeculi nd firmum fidei cursum pertigerunt et debiles corpore nobile
zelum et invidiam, qui maximae et mstissi
mUs 2) Propter sunt et USC praemium acceperunt. (3) Zelus uxorum animos a maritis
mae columnae erant, persecutionem passi abalienavit et dictum patris nostri Adam mutavit: Hoc iam
certaverunt. Ponamus nobis ante oculos 1J'®^
bonos
mortem (3)
non unum os ex ossibus meis et caro ex carne mea. (4) Zelus et con-
Petrum qui propter zelum iniquum
apostolos : (4)
testimonio tentio urbes magnas evertit et gentes numerosas funditus
aut aUerum, sed plures
labores sustinuit atque ita
delevit.
perhibito in debitum gloriae locum discessit.
patientiae praemium exhibuit, (bj sep (1) Apostoli nobis Evangelii praedicatores facti sunt a Domino 12
et contentionem Paulus lesu Christo, Iesus Christus missus est a Deo. (2) Christus
fugatus, lapidatus, in oriente ac oc^
ties in vincula coniectus,
igitur a Deo et apostoli a Christo; et factum est utrumque
cidente verbi praeco factus, illustrem fidei suae famam sortitus
universum mstitiam docuit et ordina tim ex voluntate Dei. (3) Itaque acceptis mandatis et
(7) qui, postquam mundum
est testimonium per resurrectionem Domini nostri lesu Christi plena certitu-
et coram praefectis
ad’ occidentis terminos venit dine imbuti Deique verbo confirmati, cum certa Spiritus Sancti
perhibuit, sic e mundo migravit
et m
locum sanctum abiit,
liducia egressi sunt annuntiantes regni Dei adventum. (4) Per
exemplar exsistens.
summum patientiae

i
 12 CLEMENS ROMANUS scripsit circa 96. n. 12'— 14. 18

dtrapxd? auTtuv, dTdpuiv dXXo-fipujv dvbpuiv

Kai TtoXtt? KnpuffcrovTe? xaGiaxavov id? <TuveuboKr|crdCTn? Tfj? 'EKKXqcria?
boKipdffavTe? tui uveupaxi, ei? dntcXKOTTOU? Kai btaKOVOu? udaiy^ Kai
XeixoupTnaavxa? dgeprrTuj? tui noipviui toC
_
Kai toOto ou Katvui? dtc T a P Xptaxou pexa xaTreivocppotTuvn?, ncruxui?
tujv peXXovxuiv Tticrreuetv. (5) xai dpavauffui?
biaKOVUJV. pepapTupqpevou? Te noXXoT? xpdvot? uixo TravTuiv, xouxou?
bri TtoXXiuv xpdvtuv ^TpanTO
uepi dTnffKomuv Kai

Outui? T«P ™
Xero n r pacpii
okottou? auTiuv dv biKatotiuvq Kai tou?
«KaTaOintJuj tou? dm-
btaKOVOu? aurtuv
bmaiui? vopiZopev dncGdXXecrGai
rap ou piKpa f|pTv dtTTai,
ou
xfj? Xeixoupfia?. (4)
dav tou? dpdpTTTtu? Kai
ApapTia
dcxtuj?
TTpocreverKOVTa? Td bwpa Tq? dmffKOTtn? aTtopdXujpev. Ma-
dv mcrret» [cf. ls 60, 17]. (5)
dv Xpicrrui utcmuGdvTe? Kdptot oi TTpoobotTropnuavxe? upeapuTepoi,
12' 43. (1) Kai ti Gaupacrrov, ei ol otTive? dyxapirov
tou? irpoeipngdvou? Kai TtXeiav dffx°v xqv dvdXucrtv' ou
rtapd 0eoG ep-fov toiouto Kaxdcnnffav yap eOXaPoOvTat, un
Sttou Kai 6 paxapto? GepdTnuv dv 6Xtu tui oTku)
utcrro? toO ibpupdvou auxoT? tottou.
MeTao-rna-rj otto
TtavTa (6) Opuipev fdp, 8xi dvtou? upet? peTqYdreTe
[Num 12, 7 Hebr 8, 5] Muiucrfj? Ta btaTeTa-fpdva auTtp
; koXui? ttoXi-
tepai? pipXoiq, Kai d-rrnKoXouGnaav Teuopdvou? dK xq? dpepuTU)? auxot? TeTipqpevq?
danpeiwaaTO dv tui? t*i
XetToup-fia?.
Xouroi TTpotpnrai, ouveTnpapTupouvTe? xoi? utt’ auxou L. c. 1, 154 sqq.
oi
vevopoGexiipdvoi?. Oratio universalis.
152 sq.
[Ib. 59, 4 ad 61, 8.]
L. c. 1,
59. (4) AEtoupdv ere, AdarroTa, «poqGov YevdcrGat Kai 14
De electione episcoporum. avTiXiiTTTopa» [Ps 118, 114, cf. ldi 9, 11] f|pu, v . Jou? dv
[Ib. 44.]
GXiutei
npiuv tou? Tanetvou? dXdqcrov, tou? TreuTujKdTa?
ctuktov,
Kupiou
13 Kai oi duocrroXoi fpnuv d-fvtuffav bia toO
(1) tyeipov, Tot?
beopdvoi? dmcpdvqGt, tou? dtrGevet?
fatrai
XpKTTOfl, 8 dpi? dotat diri tou dvopaTO?
nutuv ’l n cr o 0 ti rou? TrXavuipdvou? toO Xaou ctou dTTKTTpetpov
aitiav TrpofvuKXiv x^pTacrov
n]? dttiOKOiTfi?. (2) Aia Tauxqv ouv xqv tou? ueivuivTa?, XuTptuaat tou? beerpiou?
'

Kai ^puiv, dEavdcTTn-

TeXeiav , KUTdOTnoav
eiXr)<p6xe? tou? Trpoeipnpdvou? aov tou? derGevouvTa?, uapaKdXeaov tou? -

dXiroipuxouvTa?
dnivopt^v bebuiKacnv, Sttw?, dav KOipn^^ffiv^
bia-
jitrafu 'TVuiTUJcrdv ae firravTa xd dGvq, 8xt cru
ei 6 0e6? p6vo?»>
auTujv.
bdEumat dTepoi beboKipacipdvoi dvbpe? td|v XeitoupTiav U i<b 19, 19] Kai IqcroO? XptcTTb? 6 uai? trou
Kai «hpet?
ToO? oOv KaTaotaGdvTa? utt’ dKet vujv f| pexaEu u
tp
(3) Xuo? crou Kai TrpdpaTa Trj? vopq? crou» [Ps
78, 18].

primitias earum
regiones igitur et urbes verbum praedicantes deinceps ab aliis viris eximiis consentiente universa
Ecclesia,
spiritu cum probassent, constituerunt
episcopos et diaconos quique inculpate gregi Christi deservierunt
cum humilitate,
eorum, qui credituri erant. (5) Neque hoc quidem novum quiete nec illiberaliter, et longo
tempore ab omnibus testi-
institutum fuit; multis enim retro saeculis de
episcopis et dia- monium praeclarum reportarunt, hos iudicamus
munere suo
Constituam non mste deici. (4) Non enim leve erit
conis scriptum est. Sic enim alicubi dicit Scriptura: peccatum nostrum, si
episcopos eorum in iusti/ia et diaconos eorum in fide. os, qui sancte et sine reprehensione
munera obtulerunt, epi-
in Christo a Deo hoc ncopaiu eicimus. (5) Beati presbyteri viam
12* 48 (1) Et quid mirum, eos, quibus prius emensi, qui
munus commissum fuit, praedictos constituisse? cum beatus Iructuosam perfectamque dissolutionem
consecuti sunt; non
Moyses, fidelis servus in universa domo, omnia, quae
ipsi man- cmm verentur, ne quis eos transferat de loco ipsis
constituto.
data erant, in sacris libris notaverit; quem
et ceteri prophetae (il) Videmus enim, vos nonnullos honeste viventes
ab officio
secuti sunt, iis pariter testimonium perhibentes,
quae ab ipso quod inculpate honoraverant, removisse.
sancita erant. _ „ 59. (4) Rogamus te. Domine, ut sis adiutor et auxiliator
14
quoque nostri per Iesum Christum Uominum
. A .
noster. Eos nostrum qui in tribulatione sunt libera,
13 (1) Apostoli humilium
nostrum cognoverunt, contentionem de nomine
episcopatus miserere, lapsos eleva, inopibus occurre,
infirmos sana, er-
oborituram. (2) Ob eam ergo
causam, perfecta praescientia nintes populi tui converte; nutri
esurientes, solve captivos
praediti, constituerunt praedictos ac
deinceps ordinationem nostros, erige imbecillos, consolare
pusillanimes;
dederunt, ut, cum illi decessissent, ministerium
eorum alii viri " nmnes dantes, quod tu es Deus solus et Iesus cognoscant
Christus
exciperent. Itaque qui constituti sunt ab illis vel |"icr tuus ac nos populus tuus
et oves pascuae tuae
probati (3)
 n. 15—17. 15
14 CLEMENS ROMANUS scripsit circa 96.

Koapou auaxaaiv bia 61. (1) Iu, AdauoTa, dbuiKa? xqv dHouaiav Tq? Paai-16
15 60. (1) Iu rap T nv aevaov tou Xeia? auToi? bia tou peYaXonpeuou? Kai dveKbiiiYnxou Kpdxou?
tiIiv dvepYOU|idvwv dcpavepoTtoiqaa?
au, Kupie, jiyv oikou-
'

Tai? Yeveai?, uiKaio? aou, ei? to YivuiaKOVTa? qpd? Tqv uub aoO auToi? bebopevqv
uevnv tKTiaa?, 6 Tnaxo? dv Ttdaai?
Kai peY<AoTTpeTT£iq,
bo£av Kai xipqv uuoTdaaea0ai auxoT?, pqbdv dvavxioupevou?
"
£v Toic Kpiuafftv, GaupaffTO? dv lox
‘

xd Tevopeva xtfi0eXf|paTi aou of? bo?, Kupie, uYieiav, eipnvqv, 6p6voiav,

6 aocpo? dv tui Kxideiv Kai auvexo? dv xffl

Kai tuoto? dv roiq euaTa0eiav, ei? to bieneiv auxou? xf|v uno aoO bebopevqv auToi?
6 d a0o? dv xoi? bpuipdvot?
dbpdraai, T
[ioel 2, 18], d<pe? flYepoviav aTrpoaKOTTuj?. (2) Iu Yap, AdauoTa, duoupavie
Ttenoiedcnv dni at, «dXevjpov Kai oiKTippov»
Kat Ta uapa- BaaiXeu tuiv aiuivuiv, bibuiq xoi? uioT? tuiv dv0puiuuiv boHav
niitv dvouia? fipifiv Kai Ta? dbixia?
Tdc
"daav apapx.av Kai Ti|if|v Kai dEouaiav tuiv dni xfj<; yh? bTtapxdvTUiv au, Kupie,
Ttxdjpaxa Kai TtXnppeAda?. (2) Mr, Xorfag '

Ka0api(Xov >1P«? ™v bieuGuvov Tqv pouXfiv aikuiv KaTa «to KaXov Kai eudpeaTov
bouXaiv ciou Kai iraibiaxuiv, dXXa
Kai «KaxeuOuvov xa_ bia-
dviinnov aou» [Dt 12, 28], 6mu? bienovTe? dv eipnvr) Kai
Kaeapicxpov Tflq afi? defleta? ,
Kai rcoteiv Ta TTpauTqxi euaepui? Tf|v uno aoO auxoT? bebopdvqv d£ouaiav
Bfiuaxa fmwv tv baioTtyri xapbia? noptueffGai iXeui aou TUYxdvuiaiv. (3) 'O povoq buvaTO? noiqaai TauTa i<ai
P» H8, 188; 8 Rg 9, 4;
eudpeaxa dv umibv aou»
1
[cf.
K aXd Kai nepiaaoTepa dYa0a pe0’ fipuiv, aoi d£opoXoYOupe0a bia tou
(3) Nai, ZXtanoTa,
Dt 12, 25] Kai dvuJTtiov tuiv dpxovTuiv qpuiv.
a0a dv eipnvri» apxiepdui? Kai npoaTaxou tuiv qiuxuiv i^puiv 'IqaoO Xpi-
«dmcpavov x6 Ttp6aum6v aou dtp’ fad? ei? dT axofl, bi’ ou aoi ii bo£a Kai i) peYaXuiauvri Kai vOv Kai
[cf Pa 79, 4], ei? xo aKeTtaaGrjvai fipa? Tr] x€l P aoxj Tl] l
.

tui Ppaxiovi ei? Yeveav Yeveuiv Kai ei? tou? aiuiva? tuiv aiuivuiv. Apqv.
drcb ndan? dpapxia?
Kpaxaia Kai f.ua0nvai L. 176 sqq.
piaouvxwv c. 1,
aou tui dnpnXui, Kai fiuaai f|pd? duo
tuiv f|H«?
eipqvnv f|p»v xe Kai naaiv toi? Locos de Primatu et de Hierarchia Statuque laicali v. D 41 sq. 16 a
dbiKui?. (4) Ao? 6p6voiav Kai
xqv yhv, Ka0d>? dbuiKa? xoi? uaxpaaiv fipuiv,
IGNATIUS ANTIOCHENUS scripsit circa
Kaxo.KoOaiv 107.
6aiui? «dv nicrret Kai aXr]0ei<f»
dTtiKaXoundvuiv ae auTiiiv
De Eucharistia carne Christi passa,
TtavTOKpaTopi KOI
(a) (b) pharmaco
Tim
7], 6 ttiik6ou?
Yivopdvou? tui
[cf. 1 2, immortalitatis, (c) medio unitatis,
iravapdxui dvopaxi aou, toi? te dpxouaiv Kai fvroupdvoi?
a. [Epislula ad Smyrnaeos 7.]

ilpdiv dni Trj? YHS- Euxapurria? Kai npoaeuxn? dndxovxai [scii. aipeTiKoi], 17*
(1 )

mundi constitutionem per bia t6 bpoXoYeiv Tf|v Euxapiaxiav adpKa eivai toO
15 60. (1) Tu enim perennem
effectus manifestasti; tu, Domine,
orbem terrae fundasti, fidelis
61. Tu, Domine, dedisti iis potestatem regni per magni- 16
in mdiciis, admirabilis
in (1)
generationibus, iustus
in omnibus ficam inenarrabilem virtutem tuam
et
condendo et prudens ut cognoscentes
fortitudine et magnificentia, sapiens in ,

in gloriam et honorem, quem tu iis tribuisti, nos subiciamus

in iis quae videntur, et fidelis
in creatis stabiliendis, bonus
benignus et misericors, dimitte nobis
eos qui in te confidunt,
delicta nostra. (2) Ne
iniquitates et iniustitias et peccata et
imputes omne peccatum servorum tuorum
ipsis, voluntati tuae non adversantes; quibus da, Domine,
sanitatem, pacem, concordiam, firmitatem, ut imperium, quod
tu iis dedisti, sine offendiculo administrent. (2) Tu enim, Do-
servarum, sed
et

nos veritate tua et no s>

dirige gressus ‘" * mine, caelestis rex saeculorum, filiis hominum das gloriam et
purifica in
ambulemus et agamus, quae bona et beneplacita f° honorem et potestatem eorum, quae in terra sunt; tu, Do-
pietate cordis mine, dirige consilium eorum secundum id, quod bonum et
nostris. (3) Immo, Domine,
sunt coram te ac coram principibus beneplacitum est in conspectu tuo, ut potestatem a te datam in
bonis fruamur in pace, ut tega-
ostende faciem tuam sufer nos , ut pace et mansuetudine pie administrantes propitium te habeant.
peccato liberemur brachio
mur manu tua potenti et ab omni (3) Qui solus haec et plura bona nobiscum agere potes, tibi con-
qui “os oderunt»».
tuo excelso, ac libera nos ab iis,
fitemur per pontificem et patronum animarum nostrarum Iesum
et nobis et omnibus
habitantibus
(4) Da concordiam ac pacem
Christum, per quem tibi gloria et maiestas et nunc et in
terram, sicut dedisti patribus nostris, pie te invocantibus tn
generationem generationum et in saecula saeculorum. Arnen.
fide et veritate, qui
oboedientes sumus nomini tuo omnipotenti
nostris in (1) Ab Eucharistia et oratione abstinent [scii, haeretici], eo 17
omnique virtute pleno, et principibus et praefectis
quod non confitentur Eucharistiam carnem esse Salvatoris
terra.
 n. 18-19'. 17
scripsit circa 107.
16 IGNATIUS ANTIOCHENUS
TOIV apapxuuv avxiboxoq xoO pfi arroGaveiv, aXXa dv 'IricxoG
Itu-rnpos nuujv ‘IricroO
XpitrxoG xd|V w*P Zfiv
Oi Xpioxu) biarravxoq.
ftuujv iraGoGaav, iiv xpn<J™xnxi 6 TTaxfip f|TOpev
xi]

ouv ctvTtKeTOVie? xf| buipea toO 0eoO auCniouvTeq dno- L. c. 1, 228 sqq.

GvnaKOuaiv. Zuvtcpepev be auxoi? dTatrdv, tva Kai dvaaxuHTiv.

c. [Epistula ad Philadelphinos 4.]
toioutujv Kai
TTpenov ouv dffxiv direxecrBai xwv
(2)
kot’ ibiav nepi auxuiv XaXeiv pqxe
KOivf), npoatxeiv
xoiq U iTroubdcraxe ouv piqi Euxaptcrxia XPfiffGai pia yap crapE 19
EOarreXlip, d t6 naOoq '

TrpotpnTatq, dEaipdxtuq bd xu. »

fipiv bebnXwxai Kai n dvdcrxaaiq TeTeXelumu.
pepiapouq cpeurexe wq dpxnv kokuiv.
Fnnk
Patres Apostolici, ed. 1
xoO Kupiou fiputv 'IqcroG XpicrxoG xai dv txoxfipiov ei?
Tou? bd
dvwffiv xoG aipaxoq auxoG, dv Guffiatxxripiov, ibq elq dnt-
OKoixoq fipa xu. Ttpeo-puxepiu. Kai biaxovotq, Toiq cruvbouXoiq
(1901), 280 sqq. pou' i’va, b ddv Trpa<T0ri T 6> Kaxa 0eov Trpdoxrrixe.

L. c. 1, 266 sq.

b. [Epistula ad Ephesios 20.]

De unitate universalis Ecclesiae per episcopos.

’Edv pe KaxaEuuaq 'ItitroOq Xpicxoq dv
tQ Trpocreux',1
18 (1)
beuxdpu. P#ibup, b peXXtu YP<*<pe* v [Epistula ad Ephesios 3 ad 4, 1.]
uudiv Kai GdXqpa fi, dv xu.
fipEdpqv oteovopiaq ei? j6v
upiv, irpoabnXujatu upiv, fiq 3. (1) OG biaxGcrtJopat upiv tuq ti)v xi?. Ei Kail9>
auxou ntoxet
Katvov dvGpumov 'InaoGv Xpiaxov, dv xfi bdbepai ij xu) bvbpaxt, outuu dTrf|pxi<rpai 'IqaoO Xptaxtp.
dv xfi auxou a-fdTtq, dv naGei
auxou ko» dvaaTaffet NOv fdp dpxGv dxtu xoG paGqxeueaGat Kai npocrXaXiIi upiv
K ai
Kupibq poi dnoKaXuipq, bxi ol kot dvbpa
(2) paXiffxa dav 6 di? ouvbtbaOKaXixaiq pou. ’Epd yap fbet ucp’ upujv uiraXei-
bvopaxoq ouvepxeaGe dv mmarex
KOtvfl udvxeq dv XdptTt dE cpGqvai itioxet, tmoqovr), paKpoGupiqt. (2) 'AXX’
vouGecxiqt,
Kai dv ’l n o o 0 X p a t Cp
i xu. Kaxa
,
aapKa dK Tdvou? au b, A drrei r) oGk
dd pe Oiantav xxepi upuiv, bia xoGxo
dyatTri
0€ou, eiq xb uixaKoueiv upaq
tu. uto dvGpumou Kai Ylq. TtpotXaPov TrapaKaXetv upa?, bmug OuvxpdxnTe xrj ^vtlipij
drteptandaxu. biavoia,
iti, (ttictkottuj Kai xu. Ttpeapuxepiu. xoG 0eoG. Kai -fdp 'IqaoGs Xpiaxo?, xo dbiaKptxov f|pu)v
dva dpxov KXuivxe?, 8q dcmv tpdppaKOv dGavacnaq, Zqv, xoG TTaxpo? q TVtupq, di? Kai ot dixtaxoTroi, oi Kaxa
xa Trdpaxa bptaGevxes, dv 'IqcroG XpioxoG fvujpq eiaiv.

passa est
nostri Iesu Christi, quae pro peccatis nostris
resusctav.t. Qu. ergo contra
quamque Pater benignitate sua litatis est, antidotum, ut non moriamur, sed viva-
Utile autem esset
dicunt dono Dei, altercantes moriuntur. mus semper in Iesu Christo.
atat mere a
“iligere, ut et resurgerent. (2) Decet «Uq« Studeatis igitur una Eucharistia uti; una enim est caro Do- 19
privato neque in communi colloquio de ‘Ilis
talibusneque in mini nostri Iesu Christi et unus calix in unitatem sanguinis
prophetis, praecipue autem
verba facere, attendere autem ipsius, unum altare, sicut unus episcopus cum presbyterio et
quo passio nobis ostensa et resurrectio perfecte
Evangelio, in diaconis, conservis meis; ut, quod faciatis, secundum Deum
autem fugite ut principium malorum,
demonstrata est. Divisiones faciatis.
fuerit Iesus Christus propter
orationem
io (1) Si me dignatus 3. (1) Non praecipio vobis, quasi sim aliquis. Etiamsi 19»
in secundo libello, quem scripturus
vestram et voluntas sit,
enim vinctus sum propter nomen Christi, nondum tamen per-
expositionem de novo
sum vobis, persequar quam incepi fectus sum in Christo. Nunc enim incipio discipulus esse et
de eius caritate
homine lesu Christo et dicam de eius fide et
maxime si Domi nu alloquor vos ut condiscipulos meos. Nam oportebat me a
de passione ipsius et resurrectione; (2) vobis confirmari fide, admonitione, patientia, aequanimitate.
revelaverit, quod vos ad unum omnes nominat.m con
mihi (2) At cum caritas non sinat me tacere pro vobis, propterea
una fide et in uno Iesu Christo, qui
hornus et ta
venitis in anteverti vos admonere, ut uniamini in sententia Dei. Etenim
carnem est ex genere David, qu, est filius
Iesus Christus, inseparabilis vita nostra, sententia Patris est, ut
oboediatis episcopo et presbyterio mente indivulsa,
Dei ut et episcopi, per tractus terrae constituti, in sententia Christi sunt.
frangentes panem unum, qui pharmacum immorta- Kirch, Enchiridion. 9
 circa 107. n. 20—23. 19
18 IGNATIUS ANTIOCHENUS scripsit

4 m “O0ev npercei u|dv truvTpexetv

T6 T «P
tou tni(TKonou
dHtovopacnovupuiv npe-
cttoXoi?'
(2)
tou? be biaKovou? ^VTpetrecTOe tb? 0eoO £vToXf|v.
Mqbei? yuipi? toO ^ttktkottou ti TrpaertreTw tuiv avqKdv-
YVUJUVI 8TT6P Kai TT 0161T 6 .

ouTtuq OuvnppoOTai TtU dTticfKonui, tuiv et? Tqv 'EKKXtiffiav. 'EKetvq pedata EuxaptCTTta qYeicrOui,
(TSuTtptov TOU 0eou a£tov,
f\ utto ^TriffKOTTOV ouffa P] tb dv auTO? drrtTpeqiq. (3 )"Ottou
aberat. dv tpavrl 6 ^TttaKoiro?, iket to ixXfj0o? i-emu, ibcntep ottou
(jupcpiuvqj d-famti 'Iriffou? XpttJTO?
dv fj XptffTO? 'IrjtyoO?, &<ei f) Ka0oXtKf| 'EKKXqtria.
L. c. 1, 216 sq.
(4) Ouk e£ov iartv xuipi? tou dntffKOTtou ouxe parrriZeiv outc
presbyteris et diaconis.
De auctoritate episcopi, de aYdnqv Trotetv' aXX’ b dv 4k6ivo? boKtpaffr), touto Kai tui
a. [Epistula ad Magnesios 6] 0ew euapeaTOv, tva dacpaX£? f) Kai (Jefiaiov Trav, b irpacraeTat.
TtpotTumot? ro
toi? trpoYeYpap^yot?
00 (1) 'Enet ouv £v L. c 1, 282 sq.
“° mcrret Kai aTr nda, TTapa ‘ v '“’
TTav TtXneo? ^eeibpnda
iv rrf

OToubdZere irdvia upaOdetv, npoKa6r|ptvou [Epistula ad Polycarpum 6, 1.]

buovoia Oeou c.

06OU Kai TUIV TTptCTpUTepWV 61?

roO dTTKTKOTTOU ei? TOTTOV Tu, drruTKbTTUJ npocrexeTe, 'tva Kai 6 0eo? upTv. 'Avritpuxov 22
dTTOOToXutV, Kai TUIV 8'aKOVUJV
TUJ
TOTTOV auvebplou TUIV
btaKovtav ln<Jou Xpi
dYib tuiv uTTOTaffcrop4vt.uv tuj 4ttktk6ttui, TrpetrpuTepot?, bta-
i TTeTttareupevtuv
U oi TXuKUTdTUJV k6voi? xai per’ aunuv pot to pepo? y^voito crxeiv ^v 0eui.
TO pd na,pi l|» Kai iv Tto Mvj. '

cTxoO Svrpfmoe, dttd- L. 292 sq.

™
c. 1,

?2) TTdvres oOv 6por,e«av BeoO kafiVTiJ

PdpKC, litat™ TOV ^ndlo», «t «V
£, «S mb«l 5
biairavTO? dYaTraTe. (3)
Regula fidei,

K
’l n (T o0 XpiOTU) dXXqXou?
4v Ou v b buvncrerat
TOi S
uud? pepiaat, dXX’ fcvu>0nTe tu,
wpoKaenpivonel ™*ov «i b,b» Xf,v
S
XaXr)
(1)
ti?,
a. [Epistula ad Trallianos 9.]

KuMpib0r)Te ouv, Stov upiv xtupi? 'IqtroO

toO 4k y^vou? Aauib, tou 4k
XpttTTo0 23
Mapfa?, 6?
dcp6apaia?. dXqOui? dYevvr|0r), ScpaY^v Te Kai Jutev, dXqOui? ^btuixOr) 4tt'i
L. c. 1, 234 sq.
ad Smyrnaeos 8.]
TTovTtouTTtXdTOu, aXq0ui? toraupuiOn Kai dnefiavev,
b. [Epistula
tb? Mrjdou? pXeirbvTUJV tuiv dnoupaviuiv Kai ^mYeiuiv xai OitoxOoviuiv
tuj £ttkjk6tuu dKoXou0eiTe
21 (n TTdvxec tb? to,? dno-
Xp.dTb? 4 TTarpi, Kai tu, upeoPurepiut
ut Dei mandatum. (2) Separatim ab episcopo nemo quid-
decet vos in episcopi sententiam
concurrere, quam faciat eorum, quae ad Ecclesiam spectant. Valida Eucha-
4 (1) Unde dtgnu quae sub episcopo peragitur vel sub eo,
quod et facitis. Nam memorabile vestrum presbytenum, ristia habeatur illa,
cui ipse concesserit. (3) Ubi comparuerit episcopus, ibi et
multitudo sit, quemadmodum, ubi fuerit Ch ri s tu s lesus, ibi
personis supra dictis omnem mult, tu- catholica est Ecclesia. (4) Non licet invito episcopo neque
20 i rcum itaque i„
baptizare neque agapen celebrare; sed quodcumque ille
probaverit, hoc et Deo est beneplacitum, ut firmum et vali-
senatus apostohci et “'a0 ®" dum sit omne, quod peragitur.
Dei et prebyteris loco
loco
Episcopo attendite , ut et Deus vobis attendat. Paratus 22
sum animam meam ponere pro iis, qui subditi sunt episcopo,
presbyteris, diaconis; et .utinam mihi contingat, cum iis par-

in
Se°S
Iesu Christo vos invicem semper dii
gat s [.}) Nimist
tem habere in Deo.
(1) Obturate igitur aures vestras, cum vobis quispiam lo- 23

vos dirimere, sed .nuamini episcopo

et quitur sine Iesu Christo, qui ex genere David, qui ex
n vobis quod possit
in exemplum et doctrinam incorruptam^ Maria, qui vere natus est, edit et bibit, vere persecutionem
iis qui praesident
obtemperate, ut le
g passus est sub Pontio Pilato, vere crucifixus et mortuus
(1) Omnes episcopo
• •

91
21 revereamini
apostolis; diaconos autem est, videntibus caelestibus et terrestribus et subterraneis;
Patri' et presbyterio ut
9.’
 107.
20 1GN ATIUS ANTIOCHENUS scripsit cire»
n. 24-26. 21
dy€ipavxoq ctuxbv vexpuiv
( 2 ) <k
Kai d\ne*C nTtpen De eminentia Romanae
bpouupa npa? tou? Ecclesiae.
auxou, oq Kai Kaxa to
toO TTaxpoq [Epistula ad Romanos. Prooemium.]
niaxeuovxaq auxw ouxtuq dyepei, 6 TTaxfip auxoO dv Xp 1.0x41
dXqGivbv OUK ?xopev. 1) ’l t v a x i o q
( 6 Kai 0 e o (p 6 p o q xfl ityeqpevq dv pefa-
'InffoO, oG x^pi? TO Z:f\v ,
, 25
Xeioxiyn TTaxpoq uipiaxou Kai 'IqcroG XpurxoO xoG
248 povou
L. c. 1' sq.
Yiou auxoO 'EKKXqaiqi fiYaTrqpdvq Kai xrecpujxiajjdvr) dv 0eXr|-
b. [Epistula ad Smyrnaeos 1.] paxi xoG ©eXqcravxoq xa ttavxa, <S frjxiv, K axd
dydtrnv
'IqcxoO XpiaxoG, xoG 0eoO fyiuv, (2) qxiq Kai TrpoKaGqxai
'IqcroGv xov 0eov xov ouxwq
Xpuriov
24 (1) AoHaZtu dv xotuu xtupiou 'Piupaituv, d£io0eoq, dEtoirpettriq, dEio-
dvoqffa fdp upaq Kaxqpxierpevouq ev
uude (Tomkravra
xai cixaupuj xou
paKapiaxoq, dgieTraivoq, dEioemxeuKxoq, dEioayvoq Kai txpo-
dv
dKivnxuj rriaxei, ujffirtp Ka0qXujpdvouq KaGnpdvq xqq dydTrnq, XPRHOvopoq,
XpitfxoO aapKi xe Kai Ttveupaxi Kai qopa- Traxpujvupoq, qv
Kupiou ’ln<roG xai darrdZopai dv ovopaxi
dv xuj aipaxi Xpiffxou, TtetrXqpocpopri- MncroOXpicxxoO, YioO TTaxpoq
auevouq dv dydmj (3) Kaxa (Jdpxa Kai rtveGpa qvujpevoiq
Ydvouq rrdtrq dvxoXr) auxoO,
udvouq xov Kup.ov fijuflv, dXqGuiq fivxa «dic
eiq
ixeixXqpuipdvoiq xdpixoq
[Rom Yiov 0£ou Kaxa 0&nM« Kai 0eoO dbiaKpixtuq Kai dirobiuXicrpdvoiq
Aauib Kaxa tfapKa» 1, 3],
dno iravxoq dXXoxplou xpdtpaxoq
Y£yevvqpevo\ dXr|0uiq dK TTap0evou, peparrn- TtXeiaxa dv 'IqcroO Xpi-
buvauiv 0£oO, t xuj 0eil) i^puiv,
irdaa biKatoauvn» CX ili , d|iiupiuq x^ipEiv.
utro Mtudvvou, 'iva «xxXiqptu©^
<TU£V0V L. 252
dXqGujq diri TTovxiou TTiXdxou
c. 1, >q.
15]'
Uu’ auxoO [Mi 3, (2)
xexpdpxou Ka0qXujpdvov uirdp #)|«uv dv
ffapKi
xai 'H pdibou De commoratione Romana ss. Petri et Pauli.
(dtp’ ou KaprtoO xou ©eopaKapiaxou auxou TtaGouq),
fipeiq dxrb [Ib. 4, 8.]

'iva <Spn ouaanpov eiq xouq atdvaq bid xqq avaffxatfetuq

maxouq auxoO, dx£ dv loubatoiq £ix£
Oux uiq IT e x p o q Kai T7 a G X o q biaxacxcropai upiv. 26
ei ? xouq dyiouq Kai
auxou. 'EkeTvoi dn-oaxoXoi, dytu KaxaKpixoq' dKEivoi dX£u0£poi,
iv ?0vecnv, dv dvi dujpaxi xrjq 'EKKXqaiaq dyiu
bd pdxpi vGv boGXoq. ’AXX’ ddv nd0u), dixeXeuGepoq y£vq-
L. c 274 sqq.
1, o-opai ’ I
ri cr o0 XptcxxoG Kai
dvacrxqcropai dv auxui dXeu-
ex quibus hauriri potest pro Regula fidei primitiva
24 a Omnes fontes, 0€poq. NGv pav0avu) b£bejievoq pqbdv dmGupciv.
cognoscenda, enumeravit 1 sqq. D L. c. 1, 256 sq.

ipsum Patre
(2) qui vere resurrexit a mortuis, resuscitante
et (1) Ignatius, qui etTheophorus, Ecclesiae misericordiam
similitudinem et nos ei credentes ita re- 25
ipsius qui ad eius consecutae in magnificentia Patris altissimi et Iesu
Christo Iesu, sine quo veram Christi,
Pater eius
suscitabit, in 1'ilii eius unici; Ecclesiae dilectae et
illuminatae voluntate eius,
vitam non habemus. . qui vult omnia, quae sunt, secundum caritatem Iesu
Christi’
qui vos adeo sa-
Glorifico lesum Christum Deum, Dei nostri, (2) quae etiam praesidet in loco regionis
24 (1)
perlectos vos esse fide m an o- Rom
pientes reddidit; observavi enim r u m , digna Deo, digna decore, digna
quae beata praedicetur,
affixos cruci Domini Iesu Christi quoad
immobili, ut clavis digna laude, digna quae voti compos fiat, digne casta
et uni-
carnem animam et stabilitos in caritate per sanguinem
et verso caritatis coetui praesidens, Christi legem ha-
in Dominum nostrum
Christi, plena firmaque fide credentes bens, Patris nomine insignita, quam et saluto in nomine
Iesu
David secundum carnem, Filium Dei
vere oriundum ex genere. Christi, Filii Patris; (3) iis, qui secundum carnem et spiritum
voluntatem et potentiam Dei, natum vere ex Virgine,
secundum cuivis ipsius praecepto sunt. adunati, gratia Dei inseparabiliter
eo omms tustttia;
baptizatum a Ioanne, ut impleretur ab ab omni alieno colore sunt expurgati, plurimam in
repleti et
(2) vere sub Pontio Pilato et Herode tetrarcha clavis
Iesu Christo, Deo nostro, et intaminatam opto salutern.
fructu nos sumus, e
confixum pro nobis in carne (ex cuius Non ut Petrus et Paulus vobis praecipio. apostoli
eius), ut per resurrectionem suam in Illi i
26
divina beata passione ego damnabilis; illi ego usque nunc servus. Sed si
liberi,
fidelibus suis, sive in
saecula elevet vexillum pro sanctis et patiar, libertus fiam Iesu Christi et in ipso resurgam liber.
Ecclesiae suae.
Iudaeis sive in gentibus, in uno corpore Nunc vinctus disco nihil concupiscere.
 22 C. PLINIUS SECUNDUS MINOR 62-113 n, 27—30. 23

De matrimonio secundum Ecclesiam puniantur. Interim in iis, qui ad me tamquam Christiani

et de statu continentium. deferebantur, hunc sum secutus modum:
[Epistula ad Polycarpum 5.]
.
(3) Interrogavi ipsos, an essent Christiani Confitentes 29
iterum ac tertio interrogavi supplicium minatus.
paXXov bk Ttepi toutujv 6pi- Per-
27 (1) Ta? KaxoTexvia? cpeOye,
severantes duci iussi. Neque enim dubitabam, quale-
Xiav ttoioO. TaT? abeXcpaT? pou TtpoffXdXei, afanav tov
cumque esset, quod faterentur, pertinaciam certe et
Kupiov Kai toi? aup[5ioi? dpK£uT0ai dapKi Kai rtveOpaTi. in-
flexibilem obstinationem debere
'Opoiw? Kai toi? abeXcpoi? pou Trapan^t dvopan & similis
puniri.
amentiae; quos, quia cives Romani erant, adnotavi
(4) Fuerunt alii

'IqcroO XpiaroO, «dTarrav Ta? oupfliou? ib? 6 Kupio?

in urbem remittendos.
Mox ipso tractatu, ut fieri solet,
Tfiv 'EKKXnffiav» [Eph 5, 25 29]. (2) Ei ti? buvaTai £v trfveia
diffundente se crimine plures species inciderunt.
pevetv ei? Tipi^v Tq? crapKO? tou Kupiou, dv (kauxntfia (5) Pro-
positus est libellus sine auctore multorum nomina
pevdTtu. ’Eav Kauxf|0r]Tai, dituAexo, Kai dav Yvutaflfl nXeov con-
tinens. Qui negabant esse se Christianos aut
fuisse cum
tou dniaKonou, dcpOapTai. (3) npdrrei bd toi? YapoOot Kai - ,

praeeunte me deos appellarent et imagini tuae,

Tai? Yctpoupevat? pera Yvuipns tou ^ttktkottou Tqv dvuicnv quam
propter hoc iusseram cum simulacris numinum adferri,
TTOieia0ai, iva 6 Yapo? i Kara Kupiov Kai pii kot’ dmOupiav.
i,

ture ac vino supplicarent, praeterea male dicerent Christo,’

TTavTa ei? Tipiiv 0eoO yiv£U0w.
quorum nihil cogi posse dicuntur, qui sunt re vera
L. c. 1, 290 sqq.
Christiani, dimittendos esse putavi.
(6) Alii ab indice
nominati esse se Christianos dixerunt et mox negaverunt ‘

C. PLINIUS SECUNDUS MINOR 62—113. fuisse quidem, sed desisse quidam ante trienniuni.
;

, quidam
Relatio de Christianis ad Traianum scripta 111 — 113. ante plures annos, non nemo etiam ante viginti.
Hi
[Epistularum liber 10, 96,] quaque^ omnes et imaginem tuam deorumque simulacra
ve neratTsunt et Christo male dixerunt]
28 Traiano imperatori. (1) Sollemne est mihi,
C. Plinius Adfirmabant autem hanc
domine, omnia, de quibus dubito, ad te referre. Quis
(7) fuisse summam vel culpae 30
suae vel quod essent s oliti stato die ante lucem con-
erroris,
enim potest melius vel cunctationem meam regere vel venire carme nque Christo quasi deo dicere serum
ignorantiam instruere? Cognitionibus de Christianis inter- seque sacramento non_m scelus aliquod Obstringere
Ideo nescio, quid et quatenus aut puniri secT
fui numquam. ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committ erent, ne
fidem
soleat aut quaeri. (2) Nec mediocriter haesitavi, sitne fallerent ne depositum ^ appellati aSnegarent ' Quibus
,

aliquod discrimen aetatum, an quamlibet teneri nihil a .

peractis morem sibi discedendi fuisse rursusque coeundi

robustioribus differant, detur paenitentiae venia, an ei, ad capiendum cibum, promiscuum tamen et innoxium;
qui omnino Christianus fuit, desisse non prosit, nomen quod ipsum facere desisse post edictum
ipsum, si flagitiis careat, an flagitia cohaerentia nomini
meum, quo
secundum mandata tua hetaerias esse vetueram. (8) Quo
magis necessarium credidi ex duabus ancillis, quae
mi-
27 Malas artes fuge, magis autem de illis coram populo nistrae dicebantur, quid esset veri, et
(1) per tormenta quae-
loquere. Sororibus meis dicito, ut Dominum ament et maritis rere - Nihil inveni quam superstitionem pravam
aliud
contentae sint carne ac spiritu. Similiter et fratribus meis
mimodicam. Ideo dilata cognitione ad consnlcnHnm
manda in nomine Iesu Christi, ut diligant coniuges suas decucurri. (9) Visa est enim mihi res digna
sicut Dominus Ecclesiam. (2) Si quis potest in castitate manere
cpnsultatione.
maxime propter periclitantium num erum.^/ Multi >.nirr.
ad honorem carnis Domini, in humilitate maneat. Si glorietur,
(3) Decet
omnis omnis ordinis, uTriusque sexus etiam vo~-
aetatis .
periit, et si se maiorem episcopo censeat, interiit.

sponsi et sponsae de sententia episcopi coniugium c aniur ln periculum et vocabunt ur Neque civitates tantum,*
vero, ut
-
faciant, ut nuptiae secundum Dominum sint, non secundum sed_-VicoS--_£tiam atque agros superstitionis
istius con-
cupiditatem. Omnia ad honorem Dei fiant. tagio pervagata est quae videtur sisti et corrigi
;
 n CORNELIUS TACITUS 54-119. n. 31—35. 25

prope iam desolata templa coepisse

(IU) Certe satis constat De persecutione Neronis (54-68).
dnT intermissa repeti, passim
celebrari, et sacra sollemnia [ib. 15, 44.]

que venire victimarum carnem, cuius rarissimus emptor (1) Et haec quidem humanis consiliis providebantur. (2) Mox petita 33
piacula aditique Sibyllae libri, ex quibus supplicatum Volcano et
inveniebatur. Ex quo facile est opinari, quae turba diis
Cereri Proserpinaeque ac propitiata luno per matronas, primum in
hominum emendari possit, si sit paenitentiae locus. Capitolio,
,

deinde apud proximum mare, unde hausta aqua templum

Ed. M. Schuster (Lipsiac 1933. BT) 393 sqq. et (4)
simulacrum deae perspersum est; et sellisternia ac pervigilia cele-
bravere feminae, quibus mariti erani. (3) Sed non ope humana, non
Traiani imperatoris (98—117) Rescriptum largitionibus principis aut deum placamentis decedebat infamia, quin
de Christianis (111—113). iussum incendium crederetur.

[Ib. 97.) Ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et 34

(2)
mi Se- quaesitissimis poenis affecit quos per flagitia invisos
31 Traianus Plinio.
(1) Actum, quem debuisti, ,

Chrestianos appellabat. (5) Auctor nominis

vulgus 1

cunde, in excutiendis causis eorum, qui Christiani ad te

Neque enim in universum ali- Christus Tiberio imperitante per procuratorem
eius
delati fuerant, secutus es.
Pontium Ei latum supplicio affectus erat; repressaque
quid, quod quasi certam formam habeat, constitui potest.
in praesen^exitiabilis superstitio rursum erumpebat non
Co nquirendi non sunt: deferantur et arguantu r,
si ,

qui negaverit se Christianum

Tnodo per ludae am, originem eius mali, sed per urbem"
puniendi sunt, ita tamen, ut,
etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt
esse idque re ipsa manifestum fecerit, id est supplicando
celeBranturque. (6) Igitjdr primum correpti qui fatebantur,
dis no stris, quamvis suspectus in praeteritum, veniam ex
deinde indicio eorumrmultitudo ingens haud proinde in
'paemtentia impetret. (3) Sine auctore vero propositi libelli
'crimine incendii quam odio humani generlFco nvicti 2 sunt.
in nullo crimine locum habere debent. Nam et pessimi
{7) Et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis com
exempli nec nostri saeculi est.
tecti laniatu canum interirent, multi crucibus affixi aut
L. c. 365.
(3) flamma usti, aliique, ubi defecisset dies, in usum nocturni
luminis urerentur. (8) Hortos suos ei spectaculo Nero
CORNELIUS TACITUS 54-119. obtulerat et circense ludicrum edebat, habitu aurigae
De Pomponia Graecina (56). permixtus plebi vel curriculo insistens. (9) Unde quam-
[Annales (scripli sub Traiano 98—117) 18, 82.] quam adversus sontes et novissima exempla meritos
miseratio oriebatur, tamquam non utilitate publica, sed
*32 (1) lactum senatus consultum ultioni iuxta et securitati, ut, si quis
et
in saevitiam unius absumerentur.
a suis servis interfectus esset, ii quoque, qui testamento manu missi sub
eodem tecto mansissent, inter servos supplicia penderent. (2) Redditur L. c. 1, 338 sq.
ordini L. Varus consularis, avaritiae criminibus olitn perculsus.
De prodigiis in obsessione Hierosolymorum (70 p. Chr.)
Et Pomponia Graecina insignis femina,
factis et de rege ex Iudaea futuro*.
A. Plautio, quem ovasse de Britannis rettuli, nupta
[Historiae (scriptae sub Traiano 98 — 117) 5, 13.]
ac superstitionis externae rea, mariti iudicio permissa.
(1) Evenerant prodigia, quae neque hostiis neque votis 35*
Isque prisco instituto propinquis coram de capite famaque
piare fas habet gens superstitioni obnoxia, religionibus
coniugis cognovit et insontem pronuntiavit. (4) Longa
huic Pomponiae aetas et continua tristitia fuit. Nam 1
Chrestianos hoc
loco, non Christianos in manuscripto fuisse
post Iuliam Drusi filiam dolo Messalinae interfectam ostendit G. Andrtsen Wochenschrift ftlr klassische Philologie 1902,
per quadraginta annos non cultu nisi lugubri, non animo Nr. 28, Coi. 780 sq. Deinde Tacitus ipse Christum nominat.
'

nisi maesto egit; idque illi imperitante Claudio impune, * Cod. Mcditcus conjuncti.
3
Ad exspectationem aureae cuiusdam aetatis demonstrandam
mox ad gloriam vertit. a multis etiam adhibentur, quae P. Vergilius Maro (70—19 a. Chr.)
Ed. C. Halm 1 (Lipsiac 1905, BT), 267. habet in Bucolicorum Ecloga 4, 4—14 (scripta 41 39 a. Chr.): —
 26 P, AELIUS HADRIANUS imp. 117—138. n 36-38. 27

adversa. Visae per caelum concurrere acies, ruti-

(2) ouv ffatpui? eiq xauxqv xqv aSuucnv oi ^Trapxulixai buvavxat
lantia arma nubium igne conlucere templum.
et subito buffxup'^0 01 Kaxa xtuvXptcrxiavujv, iu? Kai irpo Pqpaxo?
(3) Apertae repente delubri fores et audita maior humana dnoKpivaffOat, diri xouxo povov xparrwcnv, aXX’ otk aEiujcrecnv
vox, excedere deos; simul ingens motus excedentium. ofibd povai? poat?. TToXXtu pdp paXXov Trpocff)K6V, et ti?

(4) Quae pauci in metum trahebant: (5) pluribus per- Kaxtyropeiv fSouXotxo, xouxo ere btayiydiOKetv. (3) Ei xt? ouv
suasio inerat antiquis sacerdotum litteris contineri, eo ipso Kaxtyfopei Kai betKVufftv xt Ttapa xou? vbpou? upaxxovxa?,
tempore fore ut valesceret Oriens profectique Iudaea ouxuj? optZe Kaxa xf|V btivaptv xoO apapxfipaxo? ut? pa '

rerum poterentur. (6) Quae ambages Vespasia- x6v 'HpaKXea et xt? auKotpavxia? x“P |V touxo irpoxeivot,
num ac Titum praedixerat, sed vulgus more humanae biaXapPave tmdp xr)? beivoxqxo? Kai cppbvxtZe, ottuj? av
cupidinis sibitantam fatorum magnitudinem interpretati dKbtKri creta?.

ne adversis quidem ad vera mutabantur. CB Eus. (ed. Ed. Sdnuarz) 2, 318 sqq. MG 20, 325 sqq. Cf. Iusxin.,
L. c. 2, 210. A pol. I c. 68. MG 6, 431 sqq infra n. : 57.

De Christianis in Aegypto ad Servianum cons.

P. AELIUS HADRIANUS imp. 117-138.
« circa 132 — 134.
Rescriptum ad Minucium Fundanum proconsulem [Flavius Vopiscus, Saturninus 7, 4 ad 8, 8.]
Asiae circa 125. Sunt enim Aegyptii, ut satis nosti, <in>venti ventosi, furibundi,
7. (4) 37
[Apud Euscbmm, Hist. ccclcs. 4, 9 ] iactantes, iniuriosi atque adeo vani, liberi, novarum rerum usque ad can-
tilenas publicas cupientes, epigrammatarii, mathematici,
versificatores,
36 MivouKtuiOouvbctvuj. (1) ’EjiruTxoXf|v £be£dpiiv fpa- haruspices, medici. Nam
_

<in>cis Christinni, Samaritae et quibus prae-

(5)
(peitrdv poi duro lepevviou TpaviavoO, Xapnpoxdxou sentia semper tempora cum enormi libertate displiceant. (6) Ac ne quis
avbpo?, bvxiva a0 bieb£Hw. Ou boKti poi oOv to irpcrnia mihi Aegyptiorum irascatur et meum esse credat, quod in litteras rettuli,
altiuiTov KCtTaXnreiv, 'iva ptyre ol d'v0ptuiroi xapaxxuivxai Kai Hadriani epistulam <p>romam ex libris Phlegontis liberti eius pro-
ditam, ex qua penitus Aegyptiorum vita detegitur.
xoi? auKOcpdvxai? x°P'lT‘« KaKOup-fia? TtapauxeGr). (2) Ei
Hadrianus Augustus Serviano consuli salutem. 38
8.

[Vcrsio Rutini fortasse textus originalis.]
Exemplum epistulae imperatoris Hadriani ad Minucium Fun-
36
danum proconsulem Asiae. (1) Accepi litteras ad me scriptas
a decessore tuo Serennio Grani ano clarissimo viro, et
non placet mihi relationem silentio praeterire, ne et innoxii
turbentur et calumniatoribus latrocinandi tribuatur occasio.
4 Ultima Cumaei venit iatn carminis actas;
5 magnus ab integro saeclorum nascitur ordo,
lam redit et virgo, redeunt Saturnia regna;
iain nova progenies caelo demittitur alto.
Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum
desinet ac toto surget gens aurea mundo,
10 casta fave Lucina; tuus iam regnat Apollo.
Tcque adeo decus hoc aevi, te consule, inibit,
Pollio, et incipient magni procedere menses
te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri,
14 inrila perpetua solvent formidine terras.
Ed. O. Giithling (Lipsiae 1904,
1
Nisi Rufinus nominatur, versionem lalinam
hibemus Valesianam (MG 20).
(1) Aegyptum, quam mihi laudabas, Serviane carissime,
totam didici levem, pendulam et ad omnia famae mo-
menta volitantem. (2) Illic qui Serapem colunt, Christi-
ani sunt: et devoti sunt Serapi, qui se Christi epi-
scopos dicunt. (3) Nemo illic archisynagogus Iudaeorum,
nemo Samarites , nemo Christianorum presbyter non
mathematicus, non haruspex, non aliptes. (4) Ipse ille
Itaque si evidenter provinciales huic petitioni suae adesse
(2)
valent adversum Christianos, ut pro tribunali eos in aliquo
arguant, hoc eis exequi non prohibeo. Precibus autem in hoc
solis et acclamationibus uti eis non permitto. Etenim multo
aequius est, si quis volet accusare, te cognoscere de obiectis.
(3) Si quis igitur accusat et probat adversum leges quidquam
agere memoratos homines, pro merito peccatorum etiam sup-
plicia statues.Illud mehercule magnopere curabis, ut si quis
calumniae gratia quemquam horum postulaverit reum, in hunc
BT) 10 sq.
Eusebii semper ad- pro sui nequitia suppliciis severioribus vindices.
CB Eus. (Rufin.) (ed. Th. Mommsen) 2, 319 sqq.
 n. 39-42. 29
SUETONIUS TRANQUILLUS circa 75—160.
‘28 C.
suppliciis Ch r i s t i a n i
,
genus hominum superstitionis
patriarcha cum Aegyptum venerit, ab aliis
Serapidem Isic]
encae; vetiti quadrigariorum lusus, quibus inveterata

adorare, ab aliis cogitur Christum. (5)

Genus hominum licentia passim vagantibus fallere ac furari per iocum ius erat ;
panto-
civitas cum
seditiosissimum, vanissimum, iniuriosissimum mimorum
, fact ones ipsis simul relegatae.

opulenta, dives, fecunda, in qua nemo vivat otiosus. L. c. 231. Cf. 1 Petr 4, 15 ; Ape 2, 13.

(6) Alii vitrum

conflant, aliis charta conficitur, omnes
<aut> cuiuscumque artis et < professionis)
De Urbe a Nerone incensa (64).
certe linifiones
videntur. Et habent quod agant, habentpodagrosi, [Ib. 38, 1-3.]
faciant, ne
<prae>cisi, quod agant, habent caeci quod (1) Sed nec populo aut moenibus patriae pepercit. 41
chiragrici quidem apud eos otiosi vivunt. (<) Unus illis Dicente quodam in sermone communi:
Hunc Christiani, hunc Iudaei, hunc
deus nummus est. OavovToq f a a
£|ioG rrupi, '
esset
omnes venerantur et gentes. (8) Et utinam melius
quae pro sui fecunditate, immo, £poG £wvto<;, planeque ita fecit. Nam quasi
inquit,
morata civitas, digna profecto,
offensus deformitate veterum aedificiorum et angustiis
quae pro sui magnitudine totius Aegypti
teneat prin-
flexurisque vicorum, incendit urbem tam palam, ut pleri-
cipatum. Huic ego cuncta concessi, vetera privilegia
nova sic addidi, ut praesenti gratias agerent. que consulares cubicularios eius cum stuppa taedaque
reddidi,
Denique ut primum inde discessi, et in filium meum in praediis suis deprehensos non attigerint, et quaedam

Antinoo quae dixerint, horrea circa domum Auream, quorum spatium maxime
Verum multa dixerunt, et de
desiderabat, ut bellicis machinis labefacta atque inflammata
comperisse te credo. . , .

E. Hoh! 2 (Lipsiae 1927, HI) sint, quod saxeo muro constructa erant. (2) Per sex
Scriptores Historiae Augustae, e<l.
dies septemque noctes ea clade saevitum est ad monu-
226 sqq.
mentorum bustorumque deversoria plebe compulsa. Tunc
SUETONIUS TRANQUILLUS circa 75-160. praeter immensum numerum insularum domus priscorum
C.
ducum arserunt hostilibus adhuc spoliis adornatae deorum-
De persecutione Claudii (41 — 54). que aedes ab regibus ac deinde Punicis et Gallicis bellis
[Vita Claudii (scripta ciica 120) 25,
3—4.]
votae dedicataeque, et quidquid visendum atque memo-
per-
qq (3) . . .
Iliensibus quasi Romanae gentis auctoribus tributa in
rabile ex antiquitate duraverat. Hoc incendium e turre
recitata vetere epistula Graeca senatus populique Ro- Maecenatiana prospectans laetusque flammae, ut aiebat,
petuum remisit,
Seleuco amicitiam et societatem ita demum pollicentis,
mani regi pulchritudine Halosin Ilii in illo suo scaenico habitu
ab omni onere immunes praestitisset.
si consanguineos suos Ilienses
decantavit. (3) Ac ne non hinc quoque quantum posset
(4) Iudaeos impulsore Chresto assidue tumultuantes
praedae et manubiarum invaderet, pollicitus cadaverum
Germanorumorchestra sedere permisit
legatis in
Roma expulit. et ruderum gratuitam egestionem nemini ad reliquias
commotus, quod in popularia deducti, cum
simplicitate eorum et fiducia
Armenios sedentes in senatu, ad eadem rerum suarum adire permisit; conlationibusque non re-
animadvertissent Parthos et
deteriorem virtutem aut condicionem ceptis modo verum et efflagitatis provincias privatorum-
loca sponte transierant, nihilo
praedicantes.
que census prope exhausit.
suam
1908, BT) 209. Cf. Act 18, 2. L. c. 247 sq.
Ed. M. /Am (Lipsiae

De persecutione Neronis (54—68). De rege ex Iudaea futuro.

2 [Viia Vespasiani (circa 120) 4, 5.]
[Vita Neronis (circa 120) 16, ]

severe et coercita nec minus instituta Percrebuerat Oriente toto vetus et constans opinio 42
Multa sub eo et animadversa
.

40
adhibitus sumptibus modus; publicae
ad sportulas redactae; cenae tempore Iudaea profecti rerum
esse in fatis ut eo
legumina aut holera ve-
interdictum, ne quid in popinis cocti praeter potirentur. Id de imperatore Romano, quantum postea
obsonii genus proponeretur; atHXtl
niret, cum antea nullum non
 HIERAPOL1TANUS scripsit circa 130. n. 43—47. 31
30 PAPIAS EP.

pfiv 6 TTaniaq xaxd xd irpooiptov xtuv afixoO Xdyujv dxpoaxfiv p£v

eventu paruit, praedictum Iudaei ad se trahentes rebellarunt xai aiixdrrxqv oubauujq dauxdv -revdaGai xtuv leptuv drrooxdXtuv dp-
caesoque praeposito legatum insuper Syriae consularem qjalvet, irapeiXqqjdvat bd xd xfiq nitmujq uapa xtuv dxdvotq Yvtuplpiuv
suppetias ferentem rapta aquila fugaverunt. btbdaxet bt’ tbv qtqaiv XdEeuiv'

L. c. 296. (3) «Oux oxvfitxu) be «rot xai 6aa iroxd Trapa xtLv irpe-46
ffjiux^piuv xaXtlic; epaGov xai xaXtn? 2|ivqp6v€ucra, CTuyKaxa-
De morte Acilii Glabrionis (95). Ta£ai Tat? Jpurivetoi?, biaPePatoupevo? urrdp auxuiv aXfifletav.
(Vita Domitiani (circa 120) 10, 2.) Ou y«P Totq xd TtoXXa Xetoucnv ex a| P°v aiairep ot ttoXXoi,
43 Complures senatores, in iis aliquot consulares, interemit, dXXa Totq xdXq0fj bibdcixouoiv, oube xoig xd$ aXXoxpiag
ex quibus Civicam Cerealem in ipso Asiae proconsulatu, dvxoXd? pvfipoveuouaiv, CtXXd rot? xag trapa tou Kupiou xr)
Salvidienum Orfitum, Acilium Glabrionem <in> ex- mtTxei bebopeva? xai atr’ auTfig napa-rivopevaq t% dXq-
silio, quasi molitores rerum novarum, ceteros
levissima 9eia>;' (4) Ei 62 ttou xai TrapqxoXouOqxiui; ti q xoig irpe-

quemque de causa. cr|3ux4poi<; 2X0ot, tou? xtuv TTpecr(3uxdpujv dvdxpivov Xoyouq'

L. c. 324 sqq.
xi Avbpeaq t\ xi TTexpoq eitrev 1) xi «PiXitctto? i) xi
Gujpat; P| 'Idxwfio^ i) xi 'Itudvvqs i) Max0ato? fj xiq
De morte Flavii Clementis (95). 2x«po?xwv xou Kupiou pa0fixwv Ix xe Apiaxiwv xai 6
[Ib. 15, 1.]
TxpeaPuxepoi; 'Iwdvvqs, xou Kupiou paflqxai, Xe-fouaiv.
suum OO yap xd 2x xtuv fhfJXtwv xooouxov pe tbcpeXetv uneXap-
44 Denique Flavium Clementem patruelem con-
pavov dffov xd tropa Zwtxqq tpwvfis xai pevouCTr|?.
temptissimae cuius filios etiam tum parvulos
inertiae,
(5)'Ev6a xai dirioxfiaat fiEtov blq xaxapiUpoOvTt aiixtp xd 'Itudvvou 47
successores palam destinaverat abolito<que> priore no- dvopa, tbv xdv piv ttpdxepov TTdxpui xai 'laxtbPqj xai Max0aftu
mine alterum Vespasianum appellari <iusserat>, alterum xai xotq Xoitrolq dirooxdXon; auyxaTaXdyei, aatpiDt; bqXtliv xdv euayye-
Domitianum, repente ex tenuissima suspicione tantum
non in ipso eius consulatu interemit. Quo maxime facto Papias ipse in prooemio librorum suorum, se quidem sanctorum aposto-
maturavit sibi exitium. lorum spectatorem atque auditorem fuisse non dicit, sed ab eorum
familiaribus normam fidei se accepisse testatur his verbis
L. c. 329.
«Nec pigebit, inquit, ea quae quondam a senioribus 46
(3)
didici ac memoriae mandavi, cum interpretationibus nostris
PAPIAS EP. H1ERAF0L1TANU8 scripsit circa 130.
ascribere, ut veritas eorum nostra quoque assertione firmetur.

De Ioanne evangelista et presbytero. Non enim, ut plerique solent, eos umquam sectatus sum qui
verbis affluerent, sed eos potius qui verum docerent
[Apud Euseiium, Hist. eccles. 3, 39, 1 — 8.)
nec eos
qui nova quaedam et inusitata praecepta, sed illos qui Do-
;

t6v dpiBpov tpdpexat, 8

45 (1) ToO bd naula ouTTPiippaTa itdvxe mini mandata fidei tradita, et ab ipsa veritate profecta me-
Kal dm-fdxpairxai Ao-fltuv Kupiaxuiv d E r| y fi a e tu q.
ToOxuiv
morabant. (4) Quodsi quis interdum mihi occurrebat qui
xai Eipqvatoq ibq pdvaiv abxw ypaqidvxiuv pvqpoveuet, tlibd Tttuq
TTonia; 6 'luiavvou pdv dtxouaxfiq, TToXu- cum senioribus versatus fuisset, ex eo curiose sciscitabar quae-
Xdfujv' «TaOra bd xai
nam essent seniorum dicta: quid Andreas, quid Petrus,
xdpuou dxaipoq ye-fovibq, dpxaioq dvfip, 2YYpd<pw« dmpap-
bd
xupei dv xexdpxq xwv dauxoO gtpXituv. 'Eaxiv -fdp abxfi) udvxe
xf|
quid Philippus, quid Thomas, o b tt s quid quid I a c ,

pipXla auvxexaypdva.» (2) Kal 6 pdv Elpqvaioq

xaOxa’ aiixdq te loannes, quid Matthaeus, quid Domini discipuli ceteri
dicere soliti essent: quidnam Aristion et loannes pres-
byter, discipuli Domini, praedicarent. Neque enim ex libro-
Papiae vero quinque omnino feruntur libri, quorum titulus est:
45 (1) rum lectione tantam me utilitatem capere posse existimabam,
De interpretatione oraculorum Dominicorum. Horum
quantam ex hominum adhuc superstitum viva voce.»
quinque dumtaxat Papiae librorum meminit Irenaeus his verbis:

«Testatur, inquit, haec Papias, Ioannis auditor et sodalis

Poly- (5) Quibus in verbis illud etiam observandum est, bis ab eo positum 47
scriptor antiquus in quarto operis sui libro. Sunt enim ab eo esse nomen Ioannis. Et priorem quidem una cum P e t ro, Iacobo,
carpi
quinque libri compositi.» (2) Et haec quidem Irenaeus. At vero Matthaeo et reliquis apostolis recenset, satis indicans se de evan-
 130 48-49 a.
32 PAPIAS EP. HIERAPOLITANUS scripsit circa n. 33

x6v X6T ov, <Np°K

Xujxnv x6v b’ gxepov ‘liudvvnv, blOOTCiXac fiiliS2 tp«V€V, o\i pevxot xa£ei xa imo xou Kupiou F| Xe-
Kaiarctoaet uporaSa? aurou xo
rrapd xdv tu.v drtoarfiXuiv dpiOpdv X0evxa i) txpaxGevxa. Ouxe tap f|Kouffev xoO Kupiou oiixe
ivopaiet (b) tb? k«i
'Anifliituva aatpiiic xe aiirov irpeaPuxepov TtapqKoXouGqaev aiixu), uffxepov be, tu? ^tpqv, TTdxptu' 8q
ditobeiKvuaSai rr,v loxoptav d^OPl
twv bOo Kaxd
Md xoimuv
'Aoiav bptuvuplq «tp^xuiv, buo xe upos xas XP e a S ^ixoteixo xaq bibacTicaXias, aXX’ oiix uigtxep
‘

?xt yOv XifeaOat ol?

uvfmaxa ko! txdxepov lu)dvvou
,
*, (TuvxaEiv xtliv KuptaKiIiv Ttotounevos Xoyiwv, waxe oObfcv
xov beuxcpov «I 9ft l
ap
icaiov rrpo^xew tov voOv, eIko;
1
T
dvdparo; yepo^vnv
. I

r)papxev M
a p k o s ouxius ?via 'fpaya? wq dtTepvnpoveucrev.
t6v ttpulrov, Tf,v dtr
'Ev6s fap ^Ttotqffaxo irpovotav, xoO pqbfev tiv ifrouaev
ttv X£ «S 6
TxapaXmetv i) ipeucracxGai xt iv aCixotq.»
(16) TaOra pdv oOv liJxdpqxai x(u TTanfq irept toO Mdpxou’49
3SjK TlOqOiv auxtuv napabdffti?. nepl b^ toO MaxSalou xaOx' etpqxai
uvnpovebaa? iv rot? aiixoCi OUTfP«dd«0>
(8) Kal xaOxa b’ fipiv oOk eiq t6 fixpnoxov *lp'l<J0iu. «MaxGaTos pfev odv 'Efipatbi biaXeKXiu xa Xbyia cfuvexa-
CB Eus. (ed. Ed. Schwarz) 2, 284 sqq MG
20, 295 sqq. Eaxo, iippqveuaev b’ auxa dig t)v buvaxos ^Kaaxos-

Evangelio secundum Marcum (17) K^xpflxat b’ 6 aiix6? papxuplatq dird xf)? 'luidwou irpo-
De x^pa; imoxoXf)? xal drrd xf)? T1 x p o u bpoiuiq ^tcxiOe txat b£
secundum Matthaeum.
(. '

et Kal flXXqv laxoplav irepl yuvatKds d-ni uoXXal; dpapxiat? bta-

[Ib. 3, 39, 14-17.] pXqOctorrc dxxl xoO Kupiou, f)v x6 Ka0' 'Eppaloui; eiiayxiXtov
napablbiuaiv’Ap t- Kal xaOxa b’ f|piv dva-fKalui? irpdq xoi? iKX€06taiv im-
48 (15)Kal SXXcit
(14) M
xf) ibitf xpaqd) [6 nanla«]
toO Kupiou XdfUJV bt
rreptixei-
rextip^oBtu.
irpdoQev bebqXujp^vou xuiv
otUuvck toO
nTi^oetc Kai toO ttpeapux^pou
'luidwou itapabdoei; ^<P d?
Taiq CB Eus. 2, 290 sqq. MG 20, 299 sqq.
5® ipiXopaBel? *&«4u|iavTCC. dva T Ka(uK vOv "P°<»0joop£V
itpo€KX€8ei<rai« aOxoO cptuvat;
uapdbomv r)v ncpi Mdpxou toO t
bta toutujv
Testimonium Papiae de epist. Petri prima, utpote non verbotenus 49
eOarf^Xiov -fEYpacpbxoi; ^Kx406ixai relatum, vide postea apud Eusebium (n. 427).
«Kai TOU0' 6 Tipeapuxepoq ?Xe-fcv pfvMapKoq
oveugev, «Kpt-
4pnnveuxi)? TTexpou Tevdpevos, 8<7a dpvoii

Postea vero adhibita sermonis distine perscripsisse: non tamen ordine pertexuisse quae a Domino
gelisla Ioanne verba facere.
collocat qui extra numerum sunt aut dicta aut gesta fuerant. Neque enim ipse Dominum audi-
fionc alterum Ioannem cum iis
eundemque verat aut sectatus fuerat umquam. Sed cum Petro, ut dixi,
apostolorum praeponens illi Aristioncm quendam :

P videatur esse
res“;um diserte nomina,. (6) Quo fit ut vera postea versatus est, qui pro audientium utilitate, non vero ut
p appellatos in Asia vixisse
narrati illorum, qui duos eodem nomine sermonum Domini historiam contexeret, Evangelium prae-
esse sepulcra, et utrumque Ioannis
dixerunt et apud Ephesum duo dicabat. Quocirca nihil peccavit Marcus, quia nonnulla
in primis necessarium puto.
,

hodiedum nominari. Atque hoc animadvertere ita scripsit, prout ipse memoria repetebat. Id quippe unum
illam Ioannis nomine inscriptam
Verisimile est enim Revelationem
posteriore fuisse. Et I api as studebat, ut ne quid eorum quae audierat, praetermitteret, aut
si non a priore illo, certe ab hoc (?)
apostolorum dicta, ab ns qm tie quid falsi eis affingeret.»
quidem, de quo nunc sermonem habemus, “
cum apostolis versati fuerant, se accepisse
profitetur: Ar * 0 " '* ,"‘ e" 1

(16) Haec de Marco Papias narrat. De Matthaeo vero 49

et ioannis presbyteri
auditorem se d.e.l fuisse. Multa certe quae sic habet
nominaiim mentione facta, in comme
-

ab iis tradita acceperat, ipsorum «Matthaeus quidem, inquit, Hebraico sermone divina
tariis suis rettulit. quidem non superflue, ut arbitror,
(8) Atque haec
scripsit oracula: interpretatus estautem unusquisque illa prout
a nobis dicta sint. . .
sermonum
(14) Alias quoque supradicti
Aristioms enarrationes potuit.»
48 traditiones refert [Pap.as)insu,s
Domini! et Ioannis presbyteri (17) Porro idem Papias testimoniis ex priore Ioannis epistula,
rem illam, quam de
libris. Quas discendi studiosis indicasse contenti, • ex priore itidem Petri desumptis
Aliam quoque expoiiit
utitur.
eius verbis
i

M a reo evangelista idem

scriptor commemoravit, superioribus
historiam de muliere, quae multorum criminum coram Domino accusata
subnectemus: „ . *«t. Quae quidem historia in evangelio secundum Hebraeos
«Aiebat etiam, inquit, presbyter ille
(15)
Marcum, 1 etri scripta habetur. Atque haec cum aliis quae supra posuimus, non sine
memoriae mandaverat, diligenter
interpretem, quaecumque c tusa a nobis observata sint
Kikch, Enchiridion. 3
 Romani (140 155?). n. 50°— 50. 35
episcopi
34 PASTOR HERMAE fratris Pii I

episcopi Romani De una post baptismum paenitentia.

PASTOR HERMAE fratris Pii I
[Mindalum 4, cap. 3.]
(140-155?)-
(1)’'Eti, cpqpi [scii. Hermas], Kupie, tTpo(70f|(Juj to 0 ercepuj- 50
curam habet
Clemens episcopus Romanus Tqcrai. Adyt, cprqcrtv angelus paenitentiae]. "HKOucra,
[scii,
exterarum ecclesiarum. cpqpi, Kupie, napa tivujv bibacrKaXwv, 8 ti eiepa peravota
[Visio 2, cap. 4.] o0k latw ei pf) dxelvri, ote ei? ubtup KaTepqpev Kai £Xa(iopev
KOi^ptvq/frnJ acpecnv apapTituv qpuiv twv irpoTepuiv. (2) Aefei poi’ KaXui?
pot, dbeXcpoi,

“
50« (l)’AneK«Xucp0n ?>e
"Ebei y<*P tov eiXqcpoTa atpetriv
f|Kou<ra?' outuj rdp ?xei -

dpapTiwv pqKeTt apapTaveiv, aXX’ £v dfveiqt KaTOiKeiv.

r ^%
(3) ’Enel bfe ndvTa ££aKpipaZ:q, Kai toOto dot bqXtOffu), prj
Iv
btbou? dcpoppfiv toT? peXXoum nioreueiv f| Toiq vOv m-
tmuffaffiv ei? tov Kupiov. 01 y«p vOv nicmuaavTe? f| peX-
XovTe? mcrreueiv peiavotav dpapxiuiv ouk ?x oufflv dcpeoiv .

bt ?x ou ° l tuiv TrpoTepujv dpapTiuiv auTtiiv. (4) ToT? ouv

'

KXr)9eTfft npo toutujv twv fiptp&v £0r|K€v 6 Kupto? pexdvoiav

KapbioYViOaTq? y<*P wv 5 Kupio? Kai ndvTa ttpoyivukjkwv
?YVW Trjv aa04veiav tuiv avOpumtuv Kai Tr)v noXuTrXoKiav
namv. (3) rpuipet?
ouv buo to0 biafloXou, 8ti noinaei ti kokov toT? botiXoi? to0 0eou
YVUjpiirefiiTeTai toT? 4kX £ ktoT?
Kai Trovripeuo-eTai ei? aurou?. (5) TToXuaTrXaYXvo? ouv uiv

K/ot fas vi 6 Kupto? 4ojTXaYX v itT0n £ni Tf|V rroiqffiv auTOu Kai <-0tiKev
Tpv perdvoiav TauTqv, Kai dpoi i) ££oucria Ti)? peTavota?
rSmi 5oueU«i ™? xnp«?
Taujqv xf|v n6X.V pera
twv irpeaMP™ TauTq? 4b60q. (6) ’AXXa ^Ytii ffoi X£yw, cptiai' peTa t>)v
b^ dvafvdiffr) ei?
fKKXt)(Jia?.
Ttuv Ttpoiarapevuiv xf|?
Xav. Fu»k (Tubing.e 1901, I-aupp),
Patres Apostolici, «d. Fr. 1
(1)Adhuc, inquam [scii. Hermas], domine, pergam inter- 50
428 sqq. rogare. Loquere, inquit [scii, angelus paenitentiae]. Audivi, in-
___
quam, domine, a quibusdam doctoribus, aliam paenitenliam
fratres, mihi dormienti a iuvene non esse nisi illam, cum in aquam descendimus et accipimus
,aq (1 \/ Revelatum est autem,
50 \ , •
Anum a aua accepisti libellum, remissionem peccatorum nostrorum priorum. (2) Dicit mihi
Recte audisti; sic enim res se habet. Debuit enim, qui ac-
cepit remissionem peccatorum, non amplius peccare, sed in
sanctitate permanere. (3) Quoniam autem omnia diligenter
inquiris, hoc quoque tibi ostendam, non dans occasionem
illis, qui credituri sunt aut qui modo crediderunt in Dominum.
Qui enim nunc crediderunt, aut credituri sunt, paenitentiam
peccatorum non habent, remissionem vero habent priorum
teris,negavi omnia verba, peccatorum suorum. (4) Illis ergo, qui ante hos dies vocati
Cum finiero

wmMmm
enim verba aliqua addere. 6 Qrrihes >g
bentoes ll “ r
ieitur duos sunt, Dominus posuit paenitentiam. Cum enim corda noverit
nota fient e ectis omnibus, (d)
npr te Dominus et omnia praeviderit, novit infirmitatem hominum
et astutiam diaboli, quia malum aliquod faciet servis Dei et
inique aget adversus eos. (5) Cum ergo valde misericors sit
Dominus, misertus est creaturae suae et paenitentiam istam
statuit, et mihi potestas huius paenitentiae data est. (6) At ego
ecclesiae. 3*
 L.

n. 51—52. 37
163 167.
36 1UST1NUS MARTYR obiit inter et

xoO iraXiv 4v dcp0apaiqi revecrGai bia nitJxiv xqv 4v auxui

1 <npvr,y tto
K\na,v kdvnv tf,v ^eraxnv k« aixqoei? nfynovxeq, Tt? auxppovwv ou X bpoXoYqaei (4) Tov ;
pexavoiav e Xei
uno xoO biapoXou dpapxqtJq, niav bibdffxaXov xe xouxuiv -ftvopevov fipiv, Kai ei? xoGxo -fevvq-
aaupqiopov toxi x^ avepaj^
X etpa dpapxdvr,
Kai pexavoqcq,
J^o 94vxa MqffoGv Xpitxxov, xbv <7xaupu)0evxa feni TTovxiou
idi xotouTtu butXKoXui? T dp
notnenv xaCxa napd croO
tifierai. (7 Aefu. «my
dKouaa? ouxtuq d«P
npoff0n<Tui xat? dyapxiai? pou «Jio n
K^ TTiXdxou xoO -ftvop4vou 4v 'loubaia ferri xpovoi? TiPepiou
Kaicrapo? fentxponou, Ylov auxoO xoG Svxui? 0eoG paGovxe?
xap 8xi 4av uqKfen Kai 4v beuxepqi x^pcf ?x 0VTe ?> TTveGpa xe
npotpryriKov fev xpixij
ddv xauxa not-
iopm cpnaiv, KOI itdvxec, 8ao>
lutent xdEei 8xi pexa Xdfou xipiupev, anobeiEopev. (5) 'EvxaGGa
qawcnv. Yap paviav qpujv Kaxacpaivovxai, beuxepav x*bpav pexa xov
L. c. 1, 478 sqq.
dxpenxov Kai dei 6vxa 0eov Kai Tewf|xopa xuiv anavxuiv
183 et 167.
dvGpuinw axaupuiOevxi bibovai ripa? Xerovxe? drvooOvxeq
IUSTINUS MARTYR obiit inter
xo 4v xouxw puaxqpiov, iL npoaex£lv upa? 4Er|Youp4vujv
Regula fidei. fiptliv TTpoxpeTr6pe9a.

[Apologia I, ad Antoninum Pium, 13.] MG 6, 345 sqq. Otto 1, 40 sqq.

a.

x8v bnpioupYOV ToGbe

"
b. [Ib. 81.]
*51
5 (1)7X0601 p4v ouv tb? OUK icrp^v,
atpdx^v «d crnov^v at
'AvGpwnoi oGv xive? 4v 'loubaioiq xtTevnvxai 0eou 52
xoO navxb, cxepopevot, dvevbefl
,
, (1)
Xerovxe?, irpoqjrjxai bi' ibv xo irpocpiixiKOV TTveGpa irpoeKqpuEe
xd
Qupiapdxujv, tbs ^.bd X enpev,
naa.v, «ivoOv 8a n peXXovxa, lxpiv F| xeve<T0ai Kai xouxujv oi 4v
apicrxiaq dtp' olq npotTtpepopeGa XevriffeaGai
X napaXapbvxeq,
xec (2) pdvnv dEiav auxoO
xip#lv xauxqv Moubaioi? Kaxa Kaipou? x ev 8pevoi pacnXeis xa? Ttpoipnxeia?,
banavfiv, ‘E^patbi
xo xd Gn'keivou d? btaxpoqtfv T ev6peva, ou nup diq feXfex0nO" av ^x £ npoeqinxeuovxo, xrj fbiqt auxuiv
beop4vot? npo<rq>4ptiv iicclvqj
Kal xol?
«* i« (pujvr) 4v {iijiXtoK; un’ adxuiv xdiv npoq>r)xu>v
auvxexaxpfvai;
dXX' tauxol?
rtopna? Kal upvouq n4jm«v. Kxuipevoi rrepiemov (5) ’Ev bf| xaT? xuiv Trpotpnxiliv
Xapiaxou? 8vxaq, btd Xdxou ndptuv
(jtt^p Te xoO Y€T0v4vat,
Kal xdiv ei? eupaicrxiav
(«)
koI
Kal pexapoXwv tbptuv, iumentis, pro diversarum rerum qualitatibus, ac vicissitudinibus
ndvxuiv? notoxnxtuv p4v Y £ vu)V,
tempestatum, et propter fidem, qua illi credimus, precibus eum
sanctam orantes, ut rursus incorrupti fiamus. (4) Nostrum autem harum
illam magnam et
tibi dico, inquit: post vocationem rerum doctorem, natum ad hoc munus Iesum Christum,
quis tentatus a diabolo
peccaverit, unam pncmtcritiam habet Tiberii
si
etpaemtent.amagtnon prodest ac sub Pontio Pilato, Iudaeae, temporibus
Sin autem subinde peccat Animus Caesaris, praeside, crucifixum, ipsius veri Dei Filium esse edocti,
(7) Dico ei
homini eiusmodi ; difficile enim
vivet. .

accurate audivi; scio enim, ipsumque secundo loco, Spiritum autem propheticum tertio
ubi haec a te tam
mihi rediit,
adjecero peccatis meis. habentes ordine, non sine ratione a nobis coli demonstrabimus.
postea non
insaniae nos accusant, post immutabilem
ut salvus fiam, si
(5) Hoc enim loco
fore
inquit, et omnes, quotquot haec fecerint. omnium homini crucifixo
et sempiternum Deum et Genitorem
Salvus eris,
atheos
ei Ouis igitur sanae mentis homo non fateatur deferri, mysterium huius
5 (1)
huiusce universitatis cbhmus, alterum locum a nobis dictitantes
nequaquam nos esse, qui opificem
rei ignorantes, quod dum exponimus, ut attente
audiatis hor-
suffimentis indigere,
eum nec sanguine, nec libaminibus, nec
verbo precationis et g tamur.
sed
ut edocti sumus, asserentes, Quidam igitur homines inter Iudaeos Del prophetae 5<5
pro omnibus quibus vescimur eum, quantum (1)
tiarum actionis per quos Spiritus propheticus futura praenuntiavit,
possumus, laudantes ; (2) quippe
cum hanc solam colendi exstitere,

simus, qva* ab eo ad «den antequam fierent. Horum vaticinia diligenter asservabant, qui
rationem illo dignam esse edocti
i

consumere, sed ad nostros et secundum temporum seriem in Iudaea regnarunt, cum ea, ut
non igne
dum creata ex ore vaticinantium emissa fuerant, propria Hebraeorum
sunt,
pauperum usus offerre, ac gratum ei
lingua in libris ab ipsis prophetis conscripta possiderent.
. . .

rationalibus eum
hymms celebrare, (8) pro crea
pompis et prophetarum libris praenuntiatum reperimus
In his autem
pro omnibus ad bonam valetudinem
ad- (5)
fionis beneficio,
 n. 53. 39
38 JUSTINUS MARTYR obiit inter 163 et 167.

evvtijp_evov JXqpctio? toutou bioiKelrai, f) KOivaiviav eytiv buvaiai.

P$Xoi? eupopev TrpoKtipuffffopevov Traptrpvouevov, T OaXacrcra pev -fdp ou Tepvexai, toGto to Tponaiov,
iqv pf|
TTap0evou, Kai avbpoupevov, Kai 0epaTreuovTa Ttacrav
bia
aveTtipovta, Kai 6 KaXeiTai icrriov, £v irj vqi auiov peivq Yq be ouk dpoGiai ‘

voffov Kai uacfav paXaKtav, Kai vexpoii?

(Traupoupevo* 'Iqcrouv dveu auToG' axairavei? b£ Tqv ^pYaaiav ou notoOvTai, oube
cp0ovoupevov Kai aYvooupevov Kai
Kai avefeipo- PavauaoupYoi dpoiui?, ei pq bia tuiv to axnpa toGto
tov qpeiepov Xpiffxov, Kai dTro0vqffKOVTa,
Kai Yiov ©eou ovia 4xovtujv ([pYaXeiuiv. (4) To bi. dv0piii7reiov (TxHP a oubevi
pevov, Kai et? oupavou? avepxopevov,
auToO ei? rrav aXXiu Ttuv dXoYuiv Cwuiv biacpepei, ?| tui 6p0ov Te eivat,
Kai KtKXqpevov, Kai uva? nepTropdvou? utt’
Kai ?Kia0iv x e >pw v ^X e,v Kai TlP trpocnlnTui dtxb toG
Kai tou? £E £9vi1iv
fevo? dvGpumuiv KqpuEovia? TaOxa,
>

be peituiriou TeTaYpevov tov Xexopevov puEuiTrjpa ipepeiv, bi’

dv8pdmou? pdXXov aurai mcTTeueiv. (6) TTpoE<pqxeu0q
TrevTctKicrxiXioi?, ttotJ
ou i] Te dvaTtvoq 4<rri tui Autu, Kai oubev dXXo beiKVuffiv
npiv f| tpavqvai auxov, SietTi ttot£ pev
Ka ^ P| to axnpa toG aiaupoG. Kai bia toG Trpotpqxou bfe kex©q
b£ 01
Tpiffx 1 ^*TroT ^
?- btax ^'01 ?. KCtl 7T< ,V
1
_
'

*v Tevwv outui? «TTveOpa Trpo irpoaurnou qpwv, Xpnrrb? Kupio?»

'

dXXoTe dKTaKoatoi?. Kaia Y<*P ja? i>ia£>oxa? T

[Thr 4, 20]. (5) Kai Ta nap' uplv bfe (TupPoXa Tqv toG ctxH-
fcVepoi Kai frepoi dTevovro npotpqTai.
paTO? toutou buvapiv bqXoT *XXtupev l Kai tuiv Tporraituv
MG 6, 375 sqq. Otio l,92sqq.
bi' uiv a'( ie Trpooboi uptuv TtavTaxoG YivovTai' Tq? apxq?

De gloria crucis. Kai buvapeui? Ta aqpeia lv toutoi? beiKVuvie?, ei Kai pq

[Ib. 55.]
vooOvTe? toGto irpaneTe. (6) Kai tuiv Trap' upiv dtro-
©vqtJKOVTUJV auTOKpaToptuv Ta? eiKOva? 4tt1 toutui tuj ax ! - 1

oubapoG oub’ ini tivo? tuiv XeTopeyutv uluiv

53 (1) ’AXX’ pan dvaTiGeie, Kai 0eou? bia Ypapparuiv kovopaCeTe.
tou Aio? t6 crraupuiGqvai £|iipqcravTO. (2) Ou Y“P £voerro
;7) Kai bia \6fov oOv Kai ax ’-|P a ro S T0 ^ tpaivopevou, 8aq
'

ei? touto eipq-

auroT?, aupPoXiKuj?, di? npobebqXuiTai, tujv buvapi?, trpoTpeipdpevoi upa?, dveuGuvoi ofbapev Xoitrbv
pevtuv TtavTtuv XeXeYpevuiv 8trep, ut? Ttpoemev 6 Trpo-

<pq T q?, to peTiffTov aupPoXov Tq? iox^o? ku'i dpxn? auxou animo quaecumque in mundo versantur, an sine hac figura
UTtdpxei, tb? Kai k tuiv 6tt’ 6qnv ttittt6vtuiv betKVurat.
administrari, et commercio inter se coniungi possint. Mare
KaTavoncraTe yap navia td iv Tip KOffptu. ei dveu toG non scinditur, nisi tropaeum illud, quod dicitur velum, integrum
(3)
in navi maneat. Terra vero absque ea non aratur; fossores
opus non faciunt, nec manuarii pariter artifices nisi adhibitis
Iesum Christum nostrum advenientem atque ex Virgine
omnes hanc figuram praeferentibus instrumentis. (4) Humana autem
nascentem, ad aetatem virilem pervenientem, morbos forma non alia re ab animantibus rationis expertibus differt,
curantem, et mortuos ad vitam revocantem,
et aegritudines nisi quod erecta est, et extensionem manuum habet, et in
et resurgentem,
invisum, ignoratum et crucifixum, morientem vultu nasum a fronte prominentem gerit, qui et animali ad
caelos ascendentem; eumque esse et vocari Filium Dei,
ac in respirationem usui est, nec aliud quam crucis formam ostendit.
et nonnullos ab eo mitti ad omne
hominum genus, qui haec
ex gentibus. Propheta quoque sic locutus est: Spiritus ante faciem nostram
praedicent, magisque illi credere eos qui sunt Christus Dominus. (5) Huius etiam figurae vim declarant vexil-
est, antequam prodiret, annis nunc
6) Praenuntiatus autem lorum apud vos et tropaeorum signa, quibuscum semper in
inteidum
quinquies mille, nunc ter mille, nunc bis mille, publicum proceditis, ac in iis vestri imperii et potestatis in-
mille, nonnumquam octingentis. Nam secundum generationum non animadvertentes faciatis. (6) Quin
signia constituitis, licet id
successiones alii atque alii prophetae exstiterunt.
eorum, qui Iovis et morientium apud vos imperatorum imagines super hanc formam
53 (1) Nusquam autem nec in ullo filii
onsecratis, eosque litteris inscriptis appellatis deos. (7) Cum
dicuntur, crucis supplicium imitati sunt. (2) Neque
enim illis i

symbolis, ut demon- vos igitur et verbis et figurae omnibus conspicuae considera-

in mentem venerat, eo quod non sine
stravimus, dicta fuerint, quaecumque dicta ea
de re fuerant;
quod quidem, ut supra dixit propheta, maximum est eius I-ocus in codicc comiplus. Thirtbius emendat \£-<w bt Ta Taiv
1
:

MtXoupkuJV nap’ bptv fiiEiMiuv, quae senientia habetur apud Ter-

potestatis et principatus signum, quemadmodum
ex his etiam,
Intuemini enim lullianum, Apol. c 16. Otto: K^fUJ bi rct Ttliv ofiq£i\\uiv.
quae sub aspectum cadunt, ostenditur. (3)
 40 IUSTINUS MARTYR obiit inter 163 et 167.
n. 54 — 55. 41
dvxe?, Kav upei? &Tn<xxfjx€ to t«P fjpfcrcpov x^Tove Kai cravxo? navxo? xou XaoO, oi KaXoupevoi rrap’ qpTv btaxovot
K€TT£paVTat.
btboaatv kaffxui xiuv rrapovxujv pexaXagetv dno xoO
euxa-
MG 6, 411 sqq. Otto 1, 150 sqq. piOTq04vTO? dpxou Kai ofvou Kai ubaxo?, Kai xoi? ou irap-
oufftv aTtotpepouatv.
De conventu eucharistico.
66. (1) Kai n xpocpf, auxq KaXeixat rrap’ fpiv Etixaptaxia ‘
55
[Ib. 65-67.]
fj? oubevi aXXut jaexaaxeiv 4£6v 4axiv f) xuj maxeuovxi
dXqOn
54 65. (l)'Hnet? b4, pera t6 ouxuj? Xouaat xbv nenet- etvat xa bebtbaxpeva ucp’ fjpwv, Kai Xoucrapevw xo uir4p
Opevov Kai 0u-fKaxaTe0eipevov, 4tti xou? Xe-fopevou? bbeX- atpetieujg dpapxiiliv Kai ei?
dva^vvnaiv Xouxpov, Kai ouxuj? '

<pou? dxopev, 4v0a ouvnTM^voi eiai, koiv&? eCixa? Troiqcrb- ^touvxi d)? 6 Xpiaxo? napebtuKev. (2) Ou fdp ib? koivov
pevoi ujrtp te £auTu)v Kai toO cpujTtaOtVTO? Kai dXXwv dpxov oub4 koivov Tropa xauxa Xappdvopev dXX’ bv xpoirov '

TravTaxoO Travxwv euxbvuj?, 8uuj? Kaxa£iui0uipev, to dXr|0»l bia Aoyou 0eou <TapKOTroir)0£i? 'Iqtrou? Xpuxxo?
6
paGovteq, Kai bt' Kp-fwv dxa0oi rroXixeuxai, Kai tpuXaxe? Xtuxfip rjptitv, Kai ffapKa Kai alpa 6rr4p criuxqpia? iipuiv
tixiv 4vxexaXpevu>v eupeOqvai, Sttujis aiumov atuTtiptav
xf|v kffxev, ouxuj? Kai xqv bt’euxns Xoyou xoO Trap’ auxou eu-
«TtuOdipev. (2) ’AXXf|Xou? (piXqpaxi danaZopeOa Ttaucrdpevot XapicrxqGeTtTav xpotpqv, 4£ f|? aqua Kai (TapKe? Kaxa pexa-
Ttuv euxttiv (3) "Erretxa Trpocrcpepexai xui Ttpoeffxum xuiv P°Xt)v xpdtpovxat iqpijuv, 4k€ivou xoO aapKOTTOin04vxo? 'IqCToO

dbtXtpuiv dpxo?, Kai uoxnptov ubaxo? Kai Kpdpaxo?’ Kai
ouxo?, XajJwv, atvov Kai bo£av xui TTaxpi xtltv ftXwv bia
xou 6v6paxo? xoO YloO Kai xoO TTveupaxo? xoO 'Axiou dva-
TT^pnti Kai euxaptffxtav urrfcp xoO Kaxr|£uIi(T0ai xouxwv Trap'
auxou dni rroXu Ttoieixat (4) ou <TuvxeX4tfavxo? xa? euxa?
Kai xnv €uxapKTx(av, rra? 6 Ttapwv Xab? ^ireutpnpet X4xwv
’Apnv. To bk 'Aprjv xij 'E^patbi cpiuvr| xo Rvoixo <xr)pa(v£i.
(5) Euxapi<Jxf|ffavxo? b4 xoO Trpoecfxuixo?, Kai 4neuq)r)pf|-
Kai ffapKa aTpa 4bibdx0npev etvat. (3) Oi ydp dn6-
Kai
crxoXot 4v xot? xevopevot? utt’ auxdiv dTropvqpoveupaotv,
&
KaXeixat Euarr^ta, ouxuj? TrapebujKav 4vxexdX0at auxoi?
xov ’lr|<Touv' Xa^ovxa dpxov, euxaptaxntravxa eiTreiv «ToOxo
Troieixe et? xqv dvapvqaiv pou' xouxo 4axt x6 (Xujpd
pou»'
Kai xo TTOxr|piov dpoiuj? Xa^ovxa Kai euxapirrxr|tTavxa eiTreiv’
«To0x6 4<txi xo alpd pou» [Mt 26, 26 Lc 22, 19] K ai p6-
vot? auxoi? pexaboOvat. (4)"OTrep Kai 4v xoi? xoO Mt0pa

populus omnis acclamavit, qui apud nos dicuntur diaconi panem

tione cohortati pro viribus simus, nos deinceps extra culpam
et vinum et aquam, in quibus gratiae actae sunt, unicuique prae-
futuros novimus, etiamsi increduli maneatis. Quod enim in sentium participanda distribuunt, et ad absentes perferunt.
nobis situm erat, id perfectum et absolutum est.
66. (1) Atque hoc alimentum apud nos vocatur Eucharistia,
54 65. (1) Nos autem, postquam eum, fidem suam et qui 55
cuius nemini alii licet esse participi, nisi qui credat vera
assensum doctrinae nostrae testatus est, sic abluimus, ad eos, esse
quae docemus, atque illo ad remissionem peccatorum et re-
qui dicuntur fratres, deducimus, ubi illi congregati sunt, com-
generationem lavacro ablutus fuerit, et ita vivat ut Christus
munes preces et pro nobismetipsis, et pro eo qui illuminatus tradidit. (2) Neque enim ut communem panem,
est, et pro aliis ubique omnibus intento animo facturi, ut
neque ut com-
munem potum ista sumimus; sed quemadmodum per Verbum
veritatis cognitionem adepti, hac etiam gratia dignemur, ut
Dei caro factus Iesus Christus Salvator noster et carnem
rectam operibus vitam agentes et praeceptorum custodes in-
et sanguinem habuit nostrae salutis causa; sic etiam
veniamur, quo salutem aeternam assequamur. (2) Invicem illam, in
qua per precem ipsius verba continentem gratiae actae sunt,
osculo salutamus, ubi desiimus precari. (3) Deinde ei, qui alimoniam, ex qua sanguis et carnes nostrae permutationem
fratribus praeest, panis affertur, et poculum aquae et vini:
aluntur, incarnati illius Iesu et carnem et sanguinem
quibus ille acceptis laudem et gloriam universorum Parenti esse
edocti sumus. (3) Nam apostoli in commentariis suis, quae
per nomen Filii et Spiritus Sancti emittit, et eucharistiam (sive vocantur Evangelia, ita sibi mandasse I e s u m tradiderunt:
gratiarum actionem) pro his ab illo acceptis donis prolixe ex-
eum scilicet accepto pane, cum gratias egisset, dixisse: Hoc
sequitur, (4) Postquam preces et eucharistiam absolvit, populus
facite in meam commemorationem : hoc est corpus meum
omnis acclamat Amen. Amen autem Hebraea lingua idem valet poculo similiter accepto, actisque gratiis dixisse: Hic est sanguis
et

ac Fiat. (5) Postquam vero is, qui praeest, preces absolvit, et meus, ipsisque solis tradidisse. (4) Atque id quidem
in et Mi-
 42 JUSTINUS MARTYR obiit inter 163 et 167. n. 56-57. 43

oi Trovqpoi bax-
uucJTnpioiq TtaptbtuKav TivecT0ai pipn^pevot Kaxd rrpoaipeaiv ^Katfxo? xqv £auxoO, 5 (louXexai bibtucxi
Kai noxqpiov ubaxo? Ti0exai tv xaic Kai xo cruXXeYopevov trapa xui upoecrxdm diroxiOexai, Kai
Ltovec. "Oxi Tap ^PTO?
xivaiv, F| 4mcrxaa0e
toO puoupevou TeXexatq pex’ 4 ttiX6ywv auxoq ^niKoupei opcpavou; xe Kai X qpai^, Kai xoi? btd voaov
:

pa06tv buvacx0e. F| bi’ dXXqv aixiav Xemopevoi?, Kai xoT? iv beapoi? ouai,
f| ,

67. (1) 'Hpeiq bfe pexa xaOxa

Xonrov det xouxtuv aXXq- Kai xoi? Trapembnpotg obdi £evoi?, Kai auXaiq irdai xou; £v
56
xou; Xeiiropivoiq rraffiv X pei(? oudi Kqbepwv Yivexai.
Xou? dvapipvncJKopev' Kai oi £ X ovxe? (8) Tqv b£ xou 'HXiou f|pepav
itaffi
dntKOupoOpev. Kai cruveapev dXXr|Xmq det. (2) EtxI Koivf) udvxeq xqv cruveXeuaiv TroioupeOa ^neibr) Trpuixr] dcrxiv
_
euXoToOpev xbv TToiqxqv xutv navxutv rjpepa, fj 6 Geo?, xo ctkoxo? Kai xqv uXqv xpeipa?, ko-
xe ole TTpoacpepopeOa,
btd xouYiou auxouMqffoO Xpioxou Kai bia TTveupaxo? apov drroiqffe, Kai 'Iqcrou? Xp 10x65 6 qpexepo? Ituxqp
Travxtuv
xou 'A-pou. (3) Kai xQ xoO 'HXiou Xeyopevtj fip^Pf xrj auxr) fipepqt 4k veKpdiv dveoxq. (9) Tr) ydp trpo xq?
pouq pevovxatv Im xo auxo txuv&euais Kpovixq? daxaupuiaav auxov' Kai xr) pexa xqv Kpovixqv,
K axd uoXeis f\ d T
fivexat, Kai xa dnopvripoveupaxa
xwv diroffxoXinv, q tc< qxi? daxiv 'HXiou qpepa, tpavei? xoi? dtroaxoXoi? auxou Kai
dvaYtvuitJKexai pexpt? tYX^Pf 1 paOqxaT?, tbibaZe. xauxa, anep
OufTpdppaxa xuiv upotpqxuiv
-

ei? 4 nidKeipiv Kai uptv

Txaucrapevou xou avaYivuJCfKOvxo?, 6 TrpoeffTUJ? avebiuKapev.
(4) Etxa
rrpoKXqtTiv xq? xutv KaXdiv
bta Xoyou xqv vou0effiav Kai v
MG 6, 427 sqq. Otio 1, 176 sqq.
ptpncxeujq rcoieixai. (5) ETT£ixa dvtoxdpeOa KOivr)
xotjxiuv
TtepTropev' Kai d)? Ttpo£q>qp€v.
naucra-
Kai eu X d? De
TTdvxes,
Kai otvoq xai
epistula Hadriani ad Fundanum procons. Asiae.
pevmv fiptuv xq? eu X q?, <*P™S «powpfcfTai
api<Jxia?, ocrq [Ib. 68.]
Kai 6 npoecmuq eu d? dpoiujq Kai tu X
ubtup ' X
ineucpnpei Xtywv xo
buvapiq aOxu», dvanepnei, Kai 6 Xao? (1) Kui d p iv boxei Opiv X6 y°u koi d\q0e(a<; ?xEO0ai, TipqaaTe 57
’Apnv (6) Kai q biabocxi? Kai q pexdXnipi?
'
dno xuiv eu X api- a(mT d bd Xfipoq iipiv boxei, ib<; Xqpuibtuv irpaYpciTUJV KaxaqipoviV
(Hix€, xai pq Uj? Kax’ 4xep<uv, xara xuiv pqb4v dbiKouvrujv edvaxov
axq0tvxwv kbaxtu Y^erai, Kai xoT? ou napoOtn bia xtuv
bpIZere. (2) TYpoXtlTopev y«P bpiv 6ri o6k ^KqieuEeaee ri^v ^aop^vqv
btaKdvujv tt^pnexai. (7) Oi euiropouvxeq bi Kai (iouXopevoi, toO 0€oO Kpiaiv, dav 4mpi!vqTC r?| dbixiqi' Kai fipei; dtipoqaopev
b qiiXov xtjj 0eip, xoOxo y^v^oSuj.
docuerunt.
thrae mysteriis ut fieret, pravi daemones imitati mysteriis,
eius, qui initiatur,
Nara panem et poculum aquae in abundant suo arbitrio, quod quisque vult, largiuntur,
et volunt,
additis apponi, aut scitis, aut discere potestis,
quibusdam verbis quod
semper nobis invicem in et apud eum, qui praeest, deponitur, ac ipse
colligitur
ce 67. (1) Ex illo tempore haec subvenit pupillis et viduis, et iis qui vel ob morbum vel aliam
omnibus
memoriam revocamus; et qui habemus, indigentibus ob causam egent, tum etiam iis, qui in vinculis sunt et ad-
et semper una sumus. (2) Atque in omnibus ob-
subvenimus, venientibus peregre hospitibus; uno verbo omnium indigentium
lationibus laudamus Creatorem omnium
per bilium eius Iesum
Sanctum. Ac Solis, ut dicitur, curam suscipit. (8) Die autem Solis omnes simul convenimus,
Christum et per Spiritum (3)
eundem tum quia prima haec dies est, qua Deus, cum tenebras et
die omnium sive urbes sive agros incolentium in
aut scripta materiam vertisset, mundum creavit, tum quia Iesus Christus
locum fit conventus et commentaria apostolorum, Salvator noster eadem die ex mortuis resurrexit.
leguntur, quoad licet per tempus. (4) Deinde, (9) Pridie
prophetarum enim Saturni diei eum crucifixerunt, et postridie eiusdem diei,
ubi lector desiit, is qui praeest
admonitionem verbis et ad-
suscipit. (5) Postea id est Solis die, apostolis suis et discipulis visus ea docuit,
hortationem ad res tam praeclaras imitandas quae vobis quoque consideranda tradidimus.
preces emittimus; atque, ut lam
omnes simul consurgimus, et
affertur et vinum et aqua (1) Alque haec quidem si vobis rationi et veritati consentanea 57
diximus, ubi desiimus precari, panis videntur, in pretio habete; sin aulem nugae vobis videntur, ut nugas
et qui praeest, preces et
gratiarum actiones, quantum potest,
inntemnite, nec, ut adversus hostes, ita adversus homines innocuos
(6) Et eorum, m
quibus
emittit, et populus acclamat Amen. mortem decernite. (2) Vobis enim praedicimus vos Dei iudicium non
actae sunt, distributio fit et communicatio unicuique evitaturos, si in iniustitia permaneatis; ac nos exclamabimus: Quod Deo
gratiae
absentibus per diaconos mittitur. (7) Qui placet, id
praesentium, et fiat.
 n. 58. 45
44 1USTINUS MARTYR obiit inter 163 et 167.

irepi pdv tujv ucp’ upuiv t6t£ upoacpepopevxuv Guauxiv X4 yei

toO peYtoxou kcu dnicpaveaxaTOu
(3) Kai dE ^TTicnoXfj^ bd 6 0eo?, tbq upodcpqv, bia MaXaxtou, dv6q tCuv buibexa'
0VT£ ? cmarrew
Kaiffapo? AbpiavoG toO irarpo? upuiv, ?X «Ouk 2cm GeXqpd pou dv Opiv, XeYei Kupios' Kai xa<; Guaiaq
nEidicrapev KeXeuaai raq Kpfcreiq YevecrGai, ouk
Opci? Ka6’ fi
Gpdiv ou upoabeEopai dK tujv xetpwv upuiv biOTi dno dva-
K€Kpia0ai toOto utto AbpiavoG paXXov nSiaiaapev,
'

4kto0 ToXq? fiXiou buapuiv to dvopd pou bebGEaaxat dv toi?

dXX’ Ik toO d-rriffTaaGai bfcaia dEioGv, Tqv Trpoff<pu)vn<riv JGvem, Kai dv navTi touuj Gupiapa upoacpepexat tiIi dvopaTi
bd Kai Tfj<s «n-
Koi dEiVrncnv TT£TTOtr|pe0a. (4) 'YneTdEapev pou Kai Guaia KctGapa' Sti pdYa to dvopa pou dv Toiq
AbpiavoG xo dvriYpacpov, 'fva Kai KaTa touto
(TToXriq dGveai, XdYti Kupioq' OpeT? bd pePn^oOTe auTd» [Mai l, 10 sqq].
dvTtYpatpov touto
dXqGeueiv fipci? YvwpiZnTe’ Kai dffxt ro navTi t6uuj ucp' f)puiv tuiv dGvuiv npocr-
(3) TTepi bd tujv dv
A bpiavoG fcirdp XptOTiavwv 'EmaToXn. cpepopdviuv aGxui Guaiuiv, TOuxeOTi toO dpTOU Tq? Euxapt-
MG 431 sqq. Otto 1, 188 sqq. Epistulam ipsam v. n. 86.
6, (TTia? Kai toO noTqpiou dpoiujq Trj? Euxapia-rfa^, npoXdY£i
totc, einiuv Kai to Gvopa auToO boEaZeiv upa? bd
De sacrificio Eucharistiae.
PePn^oGv. (4) 'H bd dvToXf| Trj<s nepiTopqi;, KeXeuouffa t f)
[Dialogus cum Tryphone ludaco 41.]
dYbdq fipepq dK navToq nepixdpveiv Ta Yevvujpeva, nino?
be npocrtpopa, ili avbpe?, JXeYov, i^v Tns dXqGivq? nepiTopn? qv nepieTpfiGnpev dno Tqq nXd-
58 (1) Kai n Tite ffeptbaXeuj?
f, Gndp tujv KaeapiZopdvtuv duo Xenpaq TtpotrcpepeaGai vqq Kai novqpla? bta toO dn6 veKpdiv dvacrxdvxo? Tr)
fjv toO dpTOU th? EuxapitTriai;, ov ef? pi^l tixiv crappdTiuv ^ipdpqi 'Iqo-oG XpicTToO toO Kupiou
TtapaboGeioa, tuttoi;
toO ndGouq oG dnaGev uttdp tujv KaGaipopdvwv f|pu)v. (5) Mia Yap toiv crappdxujv npLbxq pdv oOcra
dvdpvnaiv ,

au? X pi-
Taq tpuxa? dno udans ftoviipiaq dvGpixiuuiv, ’lnff Tdiv naaiLv ^nepiuv, Kaxa t6v dpiGpbv ndXiv toiv nacnxiv
uapdbwKe Ttoieiv, 'iva fipa Te euxa- l^pepaiv Tflq KUKXocpopiai; dYbdq KaXeiTai, Kai npimr| oOffa
aro c 6 Kupioq fipuiv
Tiu 0eiL uudp Te toO t6v Kbcrpov kxiKevai auv ixdvet.
pKTTifiuev
uudp tou atro
ua(h Toiq dv auTUi bia t6v dvGpumov, Kai MG 6, 563 sqq. Olto 2, 138 sqq.
^XeuGepumvai npdq Kai to«
Tfic KaKia?, dv f| Y£T6vapev,
xas dEouaia? xaxaXeXuKdvai xeXeiav
KaxdXumv bia
dpxac Kai
pouX^v auxoO. "OGev
toO naGriToG Yevopdvou KaTa ti^v (2)
ficiis quidem, quae tunc a vobis offerebantur, sic Deus, ut
Caesaris iam per Malachiam, unum ex duodecim, loquitur:
dixi,
Et cum ex epistula maximi et illustrissimi
(3)
vobis possemus, ut
Non est voluntas mea in vobis, dicit Dominus, et sacrificia non
postulare a
Ad r i an i ,
parentis vestri,
suscipiam de manibus vestris, propterea quod ab ortu solis usque
iubeatis; non tamen
iudicia, quemadmodum rogavimus, fieri ad occatum nomen meum glorficatum est in gentibus ; et in omni
constitutum esset
magis ob hanc causam rogavimus, quod ita loco offertur incensum nomini meo et victima pura; quoniam
scimus nos iusta petere, orationem et
ab Adriano; sed quia magnum est nomen meum in gentibus, dicit Dominus. Vos autem
rerum nostrarum enarrationem confecimus. (4) Adriani
hoc quoque illud profanatis. (3) De iis autem, quae in omni loco a nobis
autem epistulae exemplum etiam subiecimus, ut in gentibus offeruntur ei, sacrificiis, hoc est, de pane Eucharistiae
perspiciatis. Sic habet illud exemplum:
verum a nobis dici et de calice similiter Eucharistiae, iam tum praedicit, illud
Adriani pro Christianis Epistula, 'tiam addens, nomen suum a nobis glorificari, a vobis autem
qui a
tg (l)Similae quoque oblatio, viri, aiebam, pro ns, profanari. (4) Iam vero praeceptum illud circumcisionis, ut
panis Eucharistiae,
lepra purgabantur, praescripta, figura erat infantes octavo die omnino circumcidantur, figura erat verae
recordationem
quem Dominus noster Iesus Christus in circumcisionis, qua ab errore et nequitia per eum, qui a
omni pravitate purgantur susceptae
passionis pro his qui ab mortuis resurrexit una sabbatorum die, Iesuin Christum
praecepit; ut et simul gratias agamus Deo, tum
quod
fieri
hominem creaverit;
Hominum nostrum, circumcisi sumus. (5) Una enim sabba-
mundum et omnia, quae in eo sunt, propter
torum, cum prima sit omnium dierum, rursus secundum nume-
tum quod nos a nequitia, in qua fuimus, liberaverit, et prin-
rum omnium dierum in orbem elabentium vocatur octava, et
cipatus et potestates funditus profligaverit
per eum qui de
prima esse non desinit.
factus est obnoxius. Hinc de sacn-
eius voluntate passioni (2)
 imer 168 167. n. 59-61. 47
46 IUSTINUS MARTYR obiil et

propagatione Christianismi.
DIONYSIUS CORINTHIUS aequalis Soteris (166-174).
De
[Ib. 117, 7—10.] De martyrio Romano ss. Petri et Pauli.
[Ex epistula ad Romanos (apud Eustb., Hist. eccles. 2, 25, 8).]

59 (7) "On nXavaxe kcu upeiq Koi oi btbaOKaXo'

be lauxouq
xou revous unaivi* '&? bl KctTot t6v ctimiv dtpqwj xatpov ^uopTupqaav, KopivOiuiv 60
Outliv, eEnToOpevo, 8x. nepi xtliv duo diriaxoTro? Aio vi) oio? ^Tfpdquu? 'Puigaioi? bptXuiv tlibe uapicrriaiv
6vxwv £XeYev 6 \o-foq, oxt Taq
Ti] biaonopqi «Tauia xai upeTq bia Tq? xoffauTqq vouOecxiaq- Tqv dno
iv uavn Tomo Ytv
icalOuaiaq KaOapd? Kai euapecxxouq TTexpou Kai TTauXou tpuxeiav -fevnGeiCTav 'Ptupaiiuv
xe
qieubeffOe, koi ^tou?
*axa
aevac ^XeYtv, imYVwxe 8xi Kai KopivOiuiv ouveKepaffaxe. Kai yap dptptn Kai «ciq xi)v
6xt npt&xovjiiv oubfe vuv <mb
SdvTa dnaxav ne.pdoee’ (8) fipexepav KoptvOov cpuxeucravxe; fipaq 6poiuj? £biba£av,
to T^o? «XX
dvaxoXthv fiXiou «u»« buapuiy toxiv unuw 6poiui? be Kai eig xf|v 'IxaXlav 6po<xe bibaEavxeq 4papxupq(rav
upwv tou rivouq $«ljfev.
g<m Td gevn iv oi? oubeuuj oubei? etxe Pctp- Kaxa xov auxov Katpov.*
iOTi to Yevoq avOpumuiy,
(9) Oubfe iv Ydp 8Xuj? CB MG
urt dnXthc; djuviouv ovopaxi upoo- Eus. (ed. Ed. Schwarlt ) 2, 178. 20, 210.
pdpujv, 'EXXnvwv,
eite
dpaEojliuiv F, Aohcuiv kqXou^vujv f|iv
«xopeuopevujv, F,
De provida caritate Soteris ep. Romani.

S
UKnvaic KTtivoTpbcpiuv
P

TTcapi KQi noinTq TOJV

kot’ ixelvo tou Ka.pou,
oikouvtujv,
V™ pSetvT«-h«oO
8xe 6 upocp^n? MaXa X
6 ti
St,
6XU.V yivovtoi.
>aq touto
Iv oi?
»
pF| bia tou

‘W?
(10) Eito bfe
0v6
[Ex eadem epistula (ib. 4, 23, 9 — 10).]
(9) 'Exi toO Aiovuoiou xal upd? 'Pwpalou? ^ttiotoXi) tplpcTai,
dntOKdirqi t«I» t<5ts ItuTfipt irpoaquuvoDaa' i£ fi? ofibiv olov r6
xal TrapaO^aOai X^Eet? bi’ tDv t 6 p^xp' xoO Ka0' fipd? biui-ppoO qiu-
61

IXt-nv [Mai 1, 11], oubemu #1

biaouopa upwy iv ncMTq ti] TD Xax0£v 'Ptupaltuv ?0o? dirobexdgevo? TaOxa xpdqiei'
djq koi duo tiuv rpatpuiv
^T^n™,
4v dori vOv Y€Y6vaT£, (10) «’EE dpxn? Yap upiv ?0oc dcrxiv xoOxo, Travxa?
duobelKVUTOi. abeXcpouq TroiKiXujg euepYexeiv, 'EKKXqtriau; xe TtoXXai? xaiq
420 Kaxa nacrav it6Xiv 4q>obia irepireiv, tLbe xfiv xluv beo-
MG 6, 747 sqq. Otto 2, sq.
pdvtuv Tteviav dvaipuxovxag, iv pexaXXou; bi dbeXqjoi? utt-

Ouod autem et ipsi vos decipitis et magistri vestri,

(7]
dum Scripturam sic
hominibus dicat, eorum
generis
agnoscite yos mentiri et operam
loco pura et accepta esse,
dare ut in omnibus vosmetipsos
Porro ambos uno eodemque tempore martyrium subiisse, Dionysius 60
quas, de dispersis vestri
interpretamini, Corinthiorum episcopus ad Romanos scribens testatur his verbis:
preces et sacrificia inoram «Ita et vos», inquit, «tanta admonitione vestra sementem,
quae Petri ac Pauli satione succreverat, Romanos scilicet
decipiatis; (8) pnmum qui et Corinthios, simul commiscuistis. Ambo enim urbem
in
illi

nunc quidem ab ortu solis ad occasum diffusum nostram Corinthum ingressi sparso evangelicae doctrinae se-
dem quia ne
est, in quibus nondum
r- L,s vestrum ac gentes videre
(9) Nullum enim
habitavit. ommno genus
mine nos instituerunt; et in Italiam simul profecti, cum vos
similiter instituissent, eodem tempore martyrium pertulerunt.»
quisquam vestrum
Graecorum,sivesive quolibet nonune (9) Exstat etiam epistula eiusdem Dionysii ad Romanos, Soteri 61
est sive barbarorum,
qui in plaustris degunt, vel tunc temporis episcopo Romae urbis nuncupata, ex qua pauca quaedam
appellentur, vel hamaxobiorum
domibus carent, vel scemtamm qui pecora hic inserere non absurdum fuerit, ubi scilicet ille morem institutumque
nomadum qui
Romanorum ad persecutionem usque nostra aetate factam perpetuo
tentoriis, nullum, inquamt, erusmod.
pascentes habitant in
custoditum magnopere commendans ita scribit:
quo non per nomen crucifixi lesu preces
genus est, in
universorum fiant
Patri et Creator, (10) «Haec enim», inquit, «vobis consuetudo est iam inde
St gratiarum actiones
tempore propheta Mala chias ab ipso religionis exordio, ut fratres omnes vario beneficiorum
quia, quo
(10) Deinde vero genere afficiatis, atque Ecclesiis multis, quae in singulis
dicebat, nondum dispersi eratis in omnes illas terrae
haec urbibus constitutae sunt, necessaria vitae subsidia transmittatis;
partes in quibus nunc estis, id quod etiam ex Scriptura per-
et hac ratione tum egentium inopiam sublevatis tum fratribus,
spicitur.
 177. n. 62-65. 49
scripsit inter 169
48 MELITO SARDIANUS
qOeXqcxav Nepuiv kai Aopextavo?, dtp’ iliv Kai to rfjq
"pSo. auKoepavTiaq aXo-ptu <Tuvr|0eia ttepi tou? toioutou? puqvai
ttupPePn Kev tpsObo?.»
CB Eus. 2, 386. MG 20, 395.
oUd »i n®i«v,
De Rescriptis Hadriani et Antonini Pii pro Christianis.
[Ex eadem Apologia (ib. 4, 26, 10).]
CB Eus. 2, 376 sqq. MG 20, 387.
(Jpvotav oi aoi euffe(kT? TtaT€pe?64
(1) «’AXXa Tr)v diceivuiv
De epistula Clementis €Trr)vujp0uJCTavTO, itoXXaKi? ttoXXoT? dTTirrXnEayretg dfTP (t P =t
u,, (

commercio inter Ecclesias. Tramto?

11] oaoi Ttepi toutujv vewTepicxai dToXpn^av £v oi? 6 pfcv '

(SXXoi?, Kai Oouvbavu)

[Ib. 4, 23.
crou 'Abpiavo? noXXoT? p£v Kai

bfc tui av0uTtaTw, fvroupevu) b£ jr\q 'Acria?, TP<S<Pwv cpaiveTai.

bioucoOvTO?
(2)
'0 b£ TtaTtip crou, Kai croO Ta crupiravia
aOTU), tai? iroXem Ttepi toO yv|b£v veurrepiEeiv Ttepi fipiiv
Ttpo? ©eooa-
&rpaipev, Iv oT? Kai Ttpo? Aapicraiou? Kai

Uv— bid KXqpevTO? Tpaq>6toav.»

MG 20, 887 sqq.
V epotlpav <|* XoviKei? Kai ’A 0 r| v a
CB Eus. 1.
i

c.
u ? Kai

MG
Ttpo?

1.
TrdvTa?
c.
"EXXnva?.»

CB Eus. 878.
2,

169-177.
ECCLESIA LUGDUNENSIS scripsit circa 178.
scripsit inter
MELITO SARDIANUS Commendat Irenaeum Romam proficiscentem.
De Nerone et Domitiano persecutoribus. Romanum (Euseb., Hist. eccles. 5, 4, 1—2).]
[Epistula ad Eleutherum
eccles. 4, 26, 9).]
Aurelium (Euub., H.st.
[Ex Apologis ad Mare. abxol pcipTupe? Kai t6v Eipqvatov,
TtpeapOxepoy 65
(1) Oi b’
irapoiKia;, rCp bqXuie^vTi xatu
(Sbn t6t’ tfvxa tP|<; ilv Aou-fboOvtu
papxupoOvTe?, ib? al
'Ptbpnv «mOKiSirq» auviaruiv, nXeiaxa tu) Avbpl
xoOxov txovaai x6v xpditov bqXoOai tptuvoi'

£«sss=£5& studuerunt.
lumnia
A quibus deinceps falsa illa adversum nos ca-
manavit ad posteros, ut mos est vulgi, absque ullo
iudicio huiusmodi rumoribus fidem
adhibere.»
imperitiam illorum correxerunt piissimi parentes 64
(1) «Verum
tui, frequentibus rescriptis obiurgantes eos qui adversus reli-
moliti essent. Inter quos
gionis nostrae homines novi aliquid
consolans.» epistulae ad Co- Hadrianus, cum aliis pluribus, tum Fundano
Clementis avus tuus
- «—• ugi 8olitam Asiae proconsuli litteras dedit. (2) Pater quoque tuus
simul cum ipso
[scii.

ad-
Antoninus Pius], quo tempore cuncta
ministrabas, scripsit ad civitates, ne contra nos tumultus
con-
citarent:nominatim ad Larisaeos, ad 1 hessalonicenses,
ad Athenienses, ad universos denique Graecos.»
Srscrfptamepi.t.1.», optimis praecepi» ac do— tis
(1) Sed et udem
martyres Irenaeum, qui tunc temporis adhuc 00
Eleuthero per litteras
presbyter Lugdunensis erat Ecclesiae, supradicto
abundabimus.» Domitianus malevolorum commendarunt, eum testimonio suo non mediocriter ornantes, sicut
ipsorum verba declarant quae sic se habent:
63
Sli“ inducti religionem nostram criminari
quonmdanT Kirch, Enchiridion. 4
 n. 66-68. 51
IIEGESIPPUS scripsit circa ISO.
50
euxopeea Kai dei, TtaTep (2) Kai &rrqpu)Tq<xev auTOuq ei 4 k Aauib eicxiv, Kai tb.uoXoYq-
/o\ «Xaioeiv 4v 0eu> (Te rtdXiv
oav. Tore qpuiTqcrev auTou? noeras KTqffeig ?xoucrtv P| ttoctuiv
X pqpaTUJV
Kupieuoucnv. Oi be eiirav apcporepois dvvaKierx>^' a
bnvdpia (nrdpxeiv auToig pova, kaemu auiwv dvqKOvroq
to0 qpkreoq, Kai Taura ouk dv_ap-fupiois lepaOKOV exeiv,
b*ep *<™v en dXX’ 4v biaTipqffei YHS TrXe0pwv X0 povtuv, ii uiv Kai Touq
TtepiTto.£icr0ai,
tipeapOrepov EKKXqaiaq,
«b«
Ttape0epe0a.t tpopouq avaepepetv Kai auTouq auTOupYOUvTaq btarpecpecrOat.
auTffl, iv npiuTOi? dv ^auTuiv frmbeiKVuvai, 68
MG 20, 438 sq. (3) Elia be Kai Taq x*‘P“S
CB Eus. 2, 432 sqq.
papTupiov autoupYias t qv tou oiupaTOS OKXnpiav Kai
Ttis
scripsit circa 180. tous ano rqq auvex oGq 4pYadiaq dvanoTunu)0evras £ni
twv
HEGESIPPUS ’EpuiTq04vTa<; bi
ibtuiv xetpdiv tuXou? napiOTdvras. (4)
de fine
De propinquis Servatoris nostri et nepi tou XpicrroO Kai Tqq pacriXeia? auToO 6noia ti? efq
(81-90).
persecutionis Domitianae Kai noi Kai noTe cpavqcropevq, Xoyov bouvai ui? ou
KOdptKq
eccles. 19-20, 7.)
plv oub’ ^niYeios, tnoupavtos be Kai &n&tK/| TUYxdvoi, ini
Eustbmm, Hist. 3,
[Apud
auvreXeiqt tou aiiuvos Yevqcropivq, bnqvlKa iX0uiv iv b6£q
Kpivei ZuivTa? Kai veKpouq Kai anobujerei kdtxrtp KaTa Ta
iniTqbeupaTa auToO (5) icp’ oi? pqbiv auTiiv KaTeYVWKbra
'

TbvAopeTtavov, aXXa Kai diq edreXuiv KaracppovqffavTa,

iXeu0epou? pev auTOu? aveivai, KaTanaOcrai bi bia npocr-
TaYpaTOS tov Kara Tq? 'EKKXqdia? biwYpov. (6) Tou? bi

metuebat. (2) Interrogati igitur ab illo,

utrum ex stirpe Da-
vi dis essent oriundi, id verissimum esse confessi sunt. Deinde

sciscitatus est ex illis Domitianus, quantas possessiones

quantumve pecuniae haberent. Illi vero novem tantummodo
perpetuo optamus in Deo
valere,
foi « Te per omnia ac denariorum milia sibi ambobus suppetere dixerunt, quorum
perferret fratrem et
nmir Fleuthere Has litteras ut ad te dimidia pars singulis competeret, eas vero facultates nequaquam
se in argento habere, sed in aestimatione agrorum, novem sci-
licet ac triginta soli iugerum, ex quorum fructibus
et tributa

solverent et sibi ipsis non sine proprio labore victum com-

pararent. .
commendassemus. Simulque manus ostendere coeperunt, duritiem cutis, 68
.

enim gradum obtinet, tibi imprimis (3)

66 impressumque alte manibus callum ex laboris assiduitate, in
^a= testimonium operis sui proferentes. (4) Postremo interrogati
de Christo et de regno illius, cuiusmodi id esset, et quando
quibusve in locis appariturum, responderunt, non huius mundi
nec terrarum imperium illud esse, sed angelicum et caeleste,
quod in fine saeculorum futurum esset; tunc, cum Christus
adveniens cum gloria vivos simul et mortuos iudicabit et
unicuique operum suorum mercedem tribuet. (5) His auditis
Domitianus nihil adversus illos asperius decrevit, sed vili-
tatem hominum aspernatus liberos abire iussit; missoque edicto
persecutionem adversus Ecclesiam commotam compescuit.
 scripsit circa 180.
n. 69-71 53
52 HEGESIPPUS

“
ctTToXuOevTac
TpoO
te eipnvn?, pexpi TpaiavoO
fifn<JOCf0ai
koSVo
p£v 6 ‘H-f/iantito.;.
'EKKXqffiwv,
twv
T*vou S «vto* TO0
“V
Kuptou, Tevojevn
napapeivai aurouq tuj puu.
^ 'AviKqTou
^KaffTq
v6poq
CB
biabexeTai XuiTtip, peG’ bv
be biaboxfi
Kqpucrtrei
Kai dv kacriq troXei outuj?
Kai ot TtpocpqTai Kai 6 Ktipioq.»
Eus. 2, 368 sqq. MG 20, 378 sq.
'EXeuGepoq. ’Ev
tx el wq 6

(7) TaOia
CB 232 sqq. MG 20, 251 sqq.
Eus. 2,
PASSIO
(1) SANCTORUM SCILITANORUM anno 180.

Series episcoporum Romanorum.

Acta proconsularia.
[Ib. 4, 22, 1-3.]
(2) Praesente bis et Claudiano consulibus, XVI Kalendas 7
Augustas, Kartagine in secretario impositis Sperato, Nart-
zalo et Cittino, Donata, Secunda, Vestia,
Saturninus proconsul dixit: Potestis indulgentiam domni
(3)
A
K op° ve c I
™ «M> elpr^va «mX*fov«K
nostri imperatoris promereri, si ad bonam mentem redeatis.
Speratus dixit: Numquam malefecimus, iniquitati nullam
operam praebuimus; numquam malediximus, sed male

^ n^»lK f
ac-

70
3
^avS^Stm
Kop.veioi? fipepaq ixava?, dv alq (Tuvaveircttipev
*‘P*|»1V Kai
6

auv^rpttpa
Ko^C
toj
v? 6p0V
cepti gratias egimus: propter quod imperatorem nostrum
servamus.

et
Saturninus
simplex
proconsul
est religio nostra, et
dixit:
ob-

Et nos religiosi sumus,

iuramus per genium domni
nostri imperatoris, et pro salute eius supplicamus, quod et
X6 tuj' (S) fevopevoq bd dv
'Pwpq, bictboxnv
u Kai nap vos quoque facere debetis. (4) Speratus dixit: Si tranquillas
ou bukovoq fjv “EXeuOepo?,
pdxpi? ’A v k b o praebueris aures tuas, dico mysterium simplicitatis. (5) Sa-
turninus dixit: Initianti tibi mala de sacris nostris aures
Ecclesiis posthac non praebeo; sed potius iura per genium domni nostri im-
Illos vero ad hunc modum dimissos,
(6) Speratus dixit: Ego imperium huius seculi
(6)
praefuisse narrant, u.pote Christi martyres simul ac pro; peratoris.
reddita ad 1 raiam usque non cognosco: sed magis illi Deo servio, quem nemo hominum
pinquos; et pace demum Ecclesiae
llacc quidem Hegesippus. vidit nec videre his oculis potest. Furtum non feci; sed si
tempora vitam perduxisse.» (7) libm qm quid emero, teloneum reddo quia cognosco Dominum meum,
Hegesippus quidem in quinque commemancrum :

69 (1) 1
noW. rel.q^C regem regum et imperatorem omnium gentium. (7) Satur-
ad no luculentissima fidei suae tesnmon.a
pervenerunt ,
plurimos epicopos adnssc ninus proconsul dixit ceteris: Desinite huius esse persuasionis.
Scribi, enim se, cum Romam proficisceretur,
audivisse doctrinam. p q (8) Speratus dixit: Mala est persuasio homicidium facere,
1 t
et ab omnibus unam eandemque
Corinthios epistula quaedam commemoravit, falsum testimonium dicere. (9) Saturninus proconsul dixit:
de Clementis ad
haec addit, quae nos si placet audiamus: Nolite huius dementiae esse participes. (lO)Cittinus dixit:
jn
-

«Et Corinthiorum quidem», inquit, ‘Ecclesia in Nos non habemus alium quem timeamus, nisi Dominum Deum
70 (2)
permansit usque ad Primum, eiusdem loc.
epi- nostrum qui est in caelis. (11) Donata dixit: Honorem
recia fide
collocutus sum dum Romam Caesari quasi Caesari, timorem autem Deo. (12) Vestia
scopum. quocum familiariter
navigarem; nec paucos dies versatus
sum cum Corinthm dixit: Christiana sum. (13) Secunda dixit: Quod sum, ipsud
cepimus. (3) Romam
mutuamque ex recta fide consolationem (14) Saturninus proconsul Sperato dixit: Per-
1

volo esse.
cataiogum confeci usq d
vero cum venissem, episcoporum severas Christianus? (15) Speratus dixit: Christianus sum.
diaconus erat Eleutherus. Et cum eo omnes consenserunt.
Anicetum cuius tum 1
,

i vertendum esse, luculenter defendit F.X. Funk JCirchengesch.

l ta
obitum deinde A ni ceti successit Soter, quem excepit Eleu-
therus. In singulis autem episcoporum successionibus et per
singulas urbes eadem manent, quae per legem ac prophetas
et a Domino ipso praedicata sunt.»
Eleutherus.»
Aniceto Soter et Soteri successit

ii
 n. 72—79. 55
161-180.
MARCUS AURELIUS imp.

,2
54

dum
(16, Saturninus
spatium vultis. U?) Sp
» «ffg . prOC onsul
‘t S
dixit:
MARTYRIUM CARPI, PAPYL1, AGATHONICES
tempore Marci Aurelii (161 — 180) vel Decii (249 — 251).
18 b at 1

^
deliberatio. Libri
nulla est
a
(
>
5
,
^Soeratus dixit: Acta proconsularia.
vestra.
Quae sunt res in capsa proc0 nsul dixit:
lusti. (-0) “EvbnpoOvTO? TOU dvGutmTOu h/ TTepfdpu) Trpocr- 78
et epistulae
Moram
Pauli viri

XXX dierum et record^^^P^.

Speratus .
(211 (1)
nY0n(jav auxu) oi paxapioi KdpTto? xai TTarruXo?,
pap-
iterum dixit: Christianus sum. XpiaToO. '0 b£ dvGurruTO? irpoxaGicrct?
b
tabella recitavit: rupe? roO (2)
73 (22) Saturninus
proconsul decretum e
Donata n
Se<:undam g<pn' ti? xaXO; (3)
'0 b£ paxapioq €<pn * ™
tt P uitov kcxI

Speratum, Nartzalum, Citt.num,

’

P
ritu Christiano
J^
“ ™“*_“SSJoS*.-» ’
'
, uon iam ob- «aixepov 5vopa XpuTTiavd?, ei bt t6 dv tui KOffpui En™?,
«, ceteros
KdpTto?. (4) ‘0 dvGurrctTO? enrev' divinaiai 001 rcav-
ad Romanorum morem
reae
lata sibi facultate Auyou0tujv trepi tou belv upd?
placet tuj? to irpoOTctYpaTa Tuiv
perseveraverunt, gladio animadverti art zalus 60ev 0up-
aepeiv tou? 0eou? tou? t<* TravTa bioiKouvTa?'
BouXeuuj upiv TtpoCTeXGeiv xai 0Ooat.
KdpTTO? eitrev '
eipi, XpidTOV t6v7J
dYw Xpi0Tiavo?
(5)
t6v dXGdvTa dv OdTepoi? xaipoi?
Yiov tou 0eoO adpopai,
Generosam, vc*u Kal (Suaapevov t)paq tt)? trXdyn? tou
Lactantium, lammnam, #iM*v
.

dTti 0ujTt)p((f
TToiei b GdXeiq
eundam duci tussi. omnes bia66Xou, toioutoi? bd eibwXoi? ou Gutu. (6)
Deo gratias.
s ,-
(27) Et ita
KipbqXoi? cpdcrpaaiv^ batpbvwv ol
dixerunt: dpd YaP bbuvaTOV Guffai '

76 (26) Universi Filio

0UOVT6? 8poioi cxutoT? eienv. (7) "Qattep y<*p
Ydp toutoi?
Uni- ol dXnGivoi ttpoOKUvnTal
—
Kcrrct ti)v Geiav UTTopvqOiv tou
2 (Cambridge 1891, Kupiou, ol «dv TrveupaTi xal dXnGett?» tt P
o0kuvouvt€? tjxi
Ed. Kotinson in .T«u .nd Sludies. 1,

versity Press), 112 sqq 0etu [cf. Io 4, 23] —

dq?opoiouvTai Tr) b6Er) toO 0eoO xal eiaiv

Tt)? aiwviou Zurifc biot tou

peT auTOu dGdvcaoi, peTaXapovTe?
;

MARCUS AURELIUS imp. lfil-180. Aoyou, outuj? xai ol toutoi? XaTpeuovTe? acpopoiouvTat Tfj

Dictum de Christianis.
scripsit 11,3-1 (1) Dum commoratur proconsul Pergami, adducti sunt 78
[Commentariorum quos sibi
martyres Christi. (2) Pro-
ei beati Carpus etPapylus,
Beatus:
M\ dTOipo?, 4ctv f|br| dTtoXu0i)vai consul sedens pro tribunali, dixit: Quis vocans? (3)
0'ifi derxiv n u/uyn n inquit, atque eximium nomen Christianus; sin
apeo 0 nyai, Primum mihi,
TOO dtiiparoq, K«i ftroi
appellor, Carpus.
'

Mn illud quaeris, quo in mundo

(4) ro- I

consul Innotuerunt tibi certe decreta Imperatorum,

dixit:
quibus iubemini deos colere, quorum
numine omnia reguntur ;
quare suadeo tibi, ut accedas et
sacrifices.

dTpaT^bwq. (5) Carpus

respondit: Ego Christianus sum; Christum, 79
Bl) 144. Filium Dei, colo, qui novissimis his temporibus venit ad salutem
Ed loa. Stich (I.ipsiae 1903, talibus vero simulacris
nostram et nos a fraude diaboli eripuit;
.

Fac, quod visi Ego enim non possum

non sacrifico. (6)
sacrificare fallacibus spectris daemonum;
nam n, qui his sacri-
iam debeat a “rpore —
Oualis est animus promptus,
si qui
77 (1) similes iis sunt. (7) Etenim sicut veri adoratores
ficant
secundum divinum illud Domini effatum in spiritu et veritate

Deum adorant -
Dei gloriae similes evadunt atque cum eo
per Verbum participes facti,
sunt immortales, aeternae vitae
S&^cSTSiffi et, ut etiam alii persuaderi possit,
ita etiam ii qui his cultum exhibent, similes evadunt vanitati
sine fastu tragico.
 n. 80—83. 57
MARTYRIUM CARPI, PAFYL1, AGATHONICES 161-180.
56
6 -fdp bidpoXoq ait’rtefftbv d< Trjq 4vbo£ou aiiTOu
apxrjq
drrdXXuviai 4v
uctTaiOTrvn
n
baiuovwv Kai auv auToiq
tujv TaEeujq, okeitf pox0np‘<? Tqv Ttpoq tov av0pumov tou 0eou
pera tou TrXavqaavroq tov
Teewn (8) Ai«| Y«P iiKala ioriv T0U bia OTopYnv <TroXepei> Kai KaTameiopevoq utto tujv &y«uv,
tou 0eou, XeYU.
avOpulnov to iEaipeTOV KTiapa TOUTOiq dvraYUJvileTai Kai TrpOKaTaCTKeudZei rroXepouq Kai
BoXou toO TcapaZiiXuicTavToq
okdqt novnpi? <™u? ba.pova?) dTraYftXXet TOiq ibioiq. (18) ‘Opoiwq Kai dx
TTpoXapfldvuJV
L toOto. "O0ev TivwOKt, dv0unaT6, pn
'0 be dvOuuaToq 0upiu0eiq £<P1
pe TOUTOtq.
GuiaieTOi? 0eoi? tujv Ka0' npepav iqpiv auppaivovTuiv,
Ta auppqaopeva
dpxaioTepoq
TtpoXeYei, Sitep
u.v
auroq
tu.

80 (9) Xpovu., dtroueipdaaq

Kdpnoq (mopeibidcroq emev 6eoJ.
Kai pr, pujpaiveTe. (10) peXXei KaKOTTOieiv. (19) “Exei Yap Tr)q aTroqjdaeujq tou
kci\ Tnv fnv ouk
^oinffav drroUaeujffav. dbixiav <Kai> to Kai KaTa 0uYXd.pn<Jiv
o'{ tov oupavov 0eoO Tf|v eibevat,
0uaai ae bei ourujq t«P
(11) '0 dv0uTT«TO? emev 0eoO -rreipdZiei tov dv0pumov, JriTuiv nXavqffai Trjq euoe-
Kdpnoq emev ujv q
dceXeutfev 6 AuTOKpdTiup. (12) Peiaq. (20) TTeiff0nTi odv poi, (maTiKe, 8 ti 1 \i paTaiOTqTi
emev
(13) *0 dvOduaroq
<A
Toiq vexpoiq ou 0uoua.v. effTe ou piKpqi.

0toi boKouaiv aoi vexpol eivai

; v « . (21) 'O d vOuitaToq emev' itoXXa 4aaaq ae cpXuapfjaai 82
oKouaai OuTOi odre dv0pa.7roi eiq pXaacpqpiav fiYOYOV <ae> tiuv 0euiv Kai tuiv Zepaatuiv
(U) Kdpnoq emev' OeXe.q
W
;
81
dnoOavuja.v. (15) OeXeiq be
dviec nore ttr^ov, tvo Kai iva ouv piq ini TrXeiov aoi npoxu.pqaq, 0ueiq i) ti XeYetq;
’Apov Tqv dn
pa0eiv 6 ti dX n 0eq tori touto;
ou0ev (22) Kapnoq einev’ dbuvaTov 8ti 0uu., ou y«P munoTe
auro.?, Kai TVUKTtj fin
auxujv, nv boKeiq trpoacpepeiv i0uaa eibibXoiq. (23) Eu0uq odv ixiXeuaev auTOv xpepa-
Kai tu. xpovu. <p0eipopeva. (16)
0
etaiv' OXn -rns (mdpxovra a0evTa £iea0 ai. 'O bi iKpaiev' XpiaTiavoq dpi. ’Eni noXu
rdo 0eoc Wv
dxpovoq uuv Kai Touq ajujvaq TromcTaq
b.apeve., 6 auro? de. wv-J
T
bi Eeopevoq ixapvev Kai ouKeTi iaxuaev XaXqaai.
tov T7 a- 83
auToq d(p0ap T oq Kai aidmoq (24) Kai iaaaq tov Kapnov 6 dv0unaToq ini
t

outoi be Kai_ YivovTai

mVncriv unie uekuaiv £mbex6|ievoq nuXov iTpeneTO, XiYUJv auTiu' pouXeuTqq ei; (25) 'O be
XiYet' noXlTqq eipi. (2C) 'O dvGunaToq einev' tivuiv

fallunt, Namque diabolus a primaeva sua gloriosa

noli mirari.
sede lapsus, propria perversitate ei caritati, qua Deus hominem
amplectitur <se opponit), et quia a sanctis supprimitur, his
adversatur, et contra eos bella parat et suis ea quae facturus
est ante annuntiat. (18) Similiter etiam ex iis, quae cotidie
KT^/Troconsul, me his
nobis eveniunt, magna experientia instructus (est enim aetate
a a e
et nolite antiquior) futura praedicit, quae ipse machinatur. (19) Habet
80 %)
om
Tum
Itnlte
p roconsul
aeerel (10)
iratus dixit: Sacrificate diis
Carpus subridens: Du, inquit, qu
enim ex sententia Dei iniustitiam <et> scientiam, et permissu
Dei tentat hominem, atque id agit, ut eum a pietate seducat.
.

terram non fecemnt, pereantl (11) Procon.d vos in vanitate esse haud
Car (20) Crede igitur mihi, consularis,
debes; nam ita praecepti toperaton
(12)
dixit: Sacrificare Proconsul Par
Vivi mortuis non sacrificant. (13)
Proconsul Eo quod te multa fabulari sivi, 82
pus respondit: (21) dixit:
mortui esse. atque Augustis induxi. Itaque ut ne
dixit' Dii tibi videntur maledicendum
9 ^em
<te> ad diis

81 (14) Carpus dixit Visne audire ?

:

15 An
amplius progrediaris — sacrificasne? an quid dicis? (22) Car-
ut morerentur. neque enim um-
fuerunt aut umquam vixerunt,
"ij™ P re hoc verum esse? Adime iis honorem,
(
J™
)

quo te putas pus dixit Fieri non potest,

:
ut sacrificem
Continuo igitur iussit eum
;

cum quam sacrificavi simulacris. (23)

eos nihil esse: materia sunt et suspensum radi. Is vero clamabat: Christianus sum. Et cum
inos a ficere et coTosces
Etenim Deus noster, cum sit temporis
temnore intereunt. (16) diu raderetur, defetiscebatur nec iam valuit loqui.
ipse incorruptus et aeternus Papylum se con-83
expers et saecula fecerit, (24) Carpoque relicto proconsul ad
augmentum neque detrimen
idem semper exsistens et neque vertebat, dicens ei: Decurio es? (25) Qui dicit: Civis sum.
duci,
ab hominibus fiunt et tempore, ut (27) Papylus
(26) Proconsul dixit: Cuius
um natkur- sed hi et urbis civis?
oracula edunt et homines
corrumpuntur. (17) Quod vero
 n. 84-89. 59
MARTYRIUM CARPI, PAPYLI, AGATHONICES 161 180.
58
dyGu- (38) Kaipexa xoOxov npoaqXuiGei? 6 K a p n o ? npoa- 87
0uaxeipiuv. (28) '0
ttoMttk- (27) nartuXo? einev
Tarot eJv- xexva fe*;
'

(29) TTantiXo? ancv m eueibiaaev ol be napeaxuixe? dKnXqaaopevoi

‘

ri dax.v, 6x. dteXaaa?; (39)

‘0 be
eXefov auxw
paKtip.o?e.nev E.bov
b T Kupiou Kai fydpqv, apa be kui uptuv dTrqXXaTny
TTOX
twv kcto Tpv boEav
Ik tou bqpou *p6qaev X4 «? be
84 (30) Er? be xi? toiv Kai ouk eipi pexo X o? xwv bpexepujv kokiIiv. (40)
Xpiaxiavwv XeYei TCKva tyw. 6 afio? K a p n o c;
T nv niaxiv auxoG tujv 6 axpaxuuxq? xd EuXa duixiGei? ucpqnxev,
ra T«va
dveunaToq einev' bid ii «peubq XJnuv ipeubopat, dXX Kpepdipevo? einev' Kai qpei? xq? auxq?
pqxpo? 4Yevvf|9q|iev
0eXei? pa0eiv 8xi ou dcpopuivxe? ej? xo
(32) TTanuXo? einev
Eua? Kai xqv auxqv adpKa exopev, dXX
'

Ka noXe ‘ (41) Tauxa

dXqOq XdT«o; ’Ev ntiaq ^Ttapxia l bixaaxqpiov xo aXqtiivov navxa unopevuipev.
AvOunaxo? emev Guei? ti Ji Xtrei?, upoaquEaxo Xe-fuiv
Kaxa 0eov. ( 38)'0 eimuv Kai -rrpoatpepopevou xou nupo?
einev' dno veoxqxo?
©ew bouXeuu», koi
(34) TTanuXo? xrXtov_xou- euXowo? ei, Kup.e ’l n aoO Xp.axe, YU xoO 0eou, dx.
eipi Xp.ax.av6?, Kai
eibu>Xo»q IQvoa, dXX’ aou xr)? pepibo?.
SSnoxe KaxqEiiuaa? Kai ipfe xov dpapxiuXov xauxq?
^oO oObe Y«P ne.Cov xouxouF,
dxouaa. ouk £X«C
xou nap’ Kai xouxo eimuv dixdbaiKev xi)v tpuxnv.
‘AvaKpepaaeei? bk ko.1 ouxo?
KdXX.ov iariv x. einelv Jie. (35) f42) 'AraGoviKq bi xi? daxdiaa Kai ibouaa xqv
boEav88
f)XXa£ev Ka. tpwvqv ouk «buncev, dXX
K a. Eebuevoc Ivfaq xpei? xou Kupiou, hv dcpn 6 Kdpno? tuipaKevai, Kai TvpOffa xqv
dneb^exo xbv 0uji6v xou dvxmeipdvou.
ujc fevvaio? d0Xqxq? oupdviov euGeiu? 4ttqpev xqv qnuvqv xo dpiaxov
xi)v imeppaXXouaav
auxuiv KXnaiv eivai
85 (36) Mbibv b£ 6 dvGunaxo? xouxo ^poi ^xoipaaxai, bei ouv pe
pexaXapouaav tpareiv
“imSrLoe, «iToi,, Mvxa, «al «Jm
KaT£px6|«»o
xoO 4vb6Eou apiaxou. „
dpcpbxepoi ini x 6 dpcpi0£axpov,
6mu? xaxiw? ,
faneubov ol
(43) '0 b£ bqpo? 4p6a XeTtuv' iX4qff6v
aou xov ulov. 89
S T
"OT K«T;p"n«H0Xo S r,"*** '
W»
* * npoa- (44) Einev bfe t) paKapia
‘A-faGoviKq' 0eov
6 ntivxwv
xov buyd-
npovoqxq?
86 pevov auxov iXeqaai, 8x. aux6? 4ax.v
npoaevexO^vxo? xoO nupo? b>
dvwp0u)6q, Kai dnobuaapevq xd tpdxia auxq?,
dfili 6cp' i£) napeipi; Kai
bk
euEdpevo? nap^bumev xi)v ipuxqv.

Liberosne habes? clavis affixus subrisit; n vero, qui 87

dixit: Thyatirorum. (28) Proconsul dixit:
(38) Et post hunc Carpus
multos per Deum. Quid est cur riseris. (3.)) Beatus
1291 P an vius respondit: Et quidem adstabant, mirantes dixerunt ei:
clamavit et dixit: Secundum et gavisus sum, ac simul
vero: Vidi, inquit, gloriam Domini
(
tum e vu^go
84 31)) Unis aliquis
uum
multos l.beros habere^^ P o^ nec vestrorum malorum consors sum. [W)
fidem suam Christianam se dicit a vobis liberor
Carpus
te liberos napere. sanctus
consul dixit: Quare mentiris ac dicis deinde miles ligna apposita succenderet,
(32) Papylps dixit: Visne cognoscere me non mentin sed pendens Nos quoque ab eadem matre Heva nati sumus
dixit:
sunt mihi hben per verum illud tri-
vera dicere In omni provincia et urbe eandemque carnem habemus; sed asp.c.amus
Proconsul dixit: Sacnficasne ? an quid
dicis. Haec locutus, dum
Deum (33) bunal, et omnia patienter toleremus! (41)
adulescentia, inquit Deo
servo, neque
ignis apponitur, precatus est
dicens: Benedictus es, Domine
(34) Papylus: Ab
sed sum Chr n
"^ e ' P^ us lesu Christe, Fili Dei, quod etiam me peccatorem hac tua
umquam simulacris sacrificavi, f'f
maius aut melius
a me audire non habes, neque enim hoc aut
sorte dignatus es. Quae cum dixisset, animam reddidit.
quoquam dicere possum. >5) Deinde
et ipse
(42) Agathonice autem, mulier quaedam, quae adstabat, 88
emisit,
vocem nullam
rasus, ter binis scalpris cruciatus
est- et
cum vidisset gloriam Domini, quam Carpus se conspexisse
adversam sustinebat. dixerat et cognovisset vocationem
esse caelestem, subito ex-
sed ut genuinus athleta iram
praestanti eorum patientia mbet
eos paratum est; oportet me igitur
85 (36) Visa proconsul clamavit: Prandium istud mihi
properabant ambo ad amphi- prandio comedere
vivos cremari et descendentes
; participem fieri ac de glorioso hoc
(44) Beata 89
theatrum, ut celeriter e mundo
discederent. dicens: Miserere tui filii
(43) Vulgus clamabat,
1

quidem Papylus clavis ligno affixus ele Deum habet, qui potest eius miseren
86 (37) Ac primus
animam tradidit. vero Agathonice dixit:
precatus ad quid adsum.
nam ipse omnium est provisor. Ego autem,
igne tranquille
vatus est et admoto
exutis vestimentis iubilans se ipsa stravit super lignum.
Et
1 Ad litteram: «tria paria mutavit».

I
 n. 90-93. 61
EPHESINUS scripsit circa 190.
60 POLYCRATES EP.
peydXa oxoixeta xexoipviTai fixtva dvaoxfioexai xt) fipdpqt
'

EuXov. (45) Oi be
dToXXuuiievn dcpf|trXtu<Jev dauxqv diri to xrj? itapouffta? xou Kupiou, dv fj dpxexat pexet boEq? d£
X<=Y0vxe? beivq xpiffi? Kai abtKa irpotJ-
ibovxe? dQpnvnffav '
oOpavuiv Kai avaZqxqcrei Ttavxa? xou? ayiou?, <t>iXurtrov

90
TaT
(46) Avop0ui0eIaa bd xai
Kupie,
tou nupo? oupapdvn
Kupie,
Tptq
Kupie, (ioriOei pot, Ttpo? ae
^ xuiv buibexa aTrooxoXuiv, 8? xexoipriTai dv ‘lepairoXei, xai
buo 0u'faxepe? auxou Y6Ynp«K u ' a > napGdvoi xai fi dxepu
dBoncrev enroGaa' auxoO 0uyaxqp dv Aqiui TTveupaxi noXixeucrapdvq dv 'Ecpeotu
to nveupa xai
rap xaxecpuYa. (47) Kai ouxiu? dTTebtuxev
v
avanaOexai. (3) Exi bd xai luidvvn? 6 diri xo ffxfj0o?
uiv xa Xeitpava XaOpaiuj? ot
dxe\eiuj0n ouv xoi? ccftoi? '
xoO Kupiou dvanecruiv, 8? dyevriGq iepeu? xo TidxaXov Ttecpo-
boEav Kpiffxou Kai
Xpuxxiavoi aveiXnppevot biecpuXaEav ei? pexw? xai papxu? xai bibaaxaXo?. (4) Ouxo? dv 'Ecpdotu
auxili Trpenei n bo£a Kai
duaivov xuiv papxupwv auxou, 5xi Kexoipqxai, dxi bd Kai TToXuKapiro? dv Ipupvq, xai diri-
Ylui Kai xai 'A'fiiu nveupaxi,
xo xpaxo?, x* TTaxpi Kai xui
> okotio? Kai papxu? xai '
0paada? Kai dnioxono? xai pap-
Kai ei? xou? aiuiva? xdiv aiumuv. Apnv.
vGv Kai dei xu? ano Eupeveia?, 8? dv Ipupvq xexoiprixai. (5) Ti bd
Texte und Untersuchungen III 4 (Leipzig 1888, layapiv
dniUxonov xai papxupa, 8? dv Aao-
Ed. A. Harnack , bei Xd-feiv
Hinrichs) 440 sqq. bixeia Kexoipqxai, dxi bd xai TTanipiov xov paxapiov xai
MeXixwva xov euvouxov, xov dv Ayiui TTveupaxi navxa
POLYCRATES EP. EPHESINUS scripsit circa 190.
iroXixeucxdpevov, 8? xeixai dv lapbeaiv nepipdvwv xi)v dn6
xuiv oupavuiv dnicTxonnv, dv dx vexpuiv dvacTxriaexar,
De quaestione paschali ad Victorem Romanum
Ouxoi navxe? dxfiprjCTav xqv qpdpav xrj? xecroapea- 93
(6)
(189—198).
xaibexaxri? xoO TTaaxa xaxa xo EuayfdXiov, pnbdv napex-
[Apud Eusebium, Hisl. cccles. 5, 24, 1—8.]
Baivovxc?, dXXd xaxa x6v xavova xr)? niaxetu? dxoXouGoOvxe?'
qi T iuv bd diti 'Aula? diriaxirruiv xo irdXcu irpoxepov oOtok dxi bd xdYui 6 pixpdxepo? navxuiv Gpuiv TToXuxpdxn?,
(1) Tfis
IToXu-
trapaboOdv MacpuAdrtuv 6804 xpfiva. buoxup.Zopdviuv *IY«™ xaxa napdboffiv xuiv cruff^vuiv pou, oi? xai napqxoXouGqad
Kddtn
«
84 xai aiixd; dv
‘
f| upd? BiKXopa Kai Td|v Putpaluiv
'EKKXqaiav biexundjaaxo YP<«Pfl Tl1 v £ tc a ° T °v d\ 6 o 0 aav uapdbooiv
quaedam lumina exstincta sunt, quae illo adventus Dominici
dKxiOexai bia xouxuiv'
resurrectura sunt, cum Dominus e caelo veniet plenus
92 (8) «'Huel? ouv
dpqibioupwov dYopev xqv npepav, pqxe die
maiestate et gloria sanctosque omnes requiret. In quibus est
irpocrxiGdvxe? pnxe dtpaipoupevoi.
Kai Y«P KaTa T,l v Acnav
Philippus, unus e duodecim apostolis, mortuus Plierapoli,
et duae eius filiae, quae virgines consenuerunt; alia quoque

lamentati sunt dicentes: Crudele eiusdem filia, quae Spiritu Sancto afflata vixit et Ephesi re-
(45) Quod qui videbant,
quiescit. Praeterea Ioannes, qui in sinu Domini recubuit,
(3)
iudicium et iniusta imperia 1 '

altum sublata est atque ignem

quoque qui etiam sacerdos fuit et laminam gestavit, martyr denique
Qft (46) Tum ipsa in
dicens: Domine, Domme, Domine, et doctor exstitit. (4) Hic, inquam, [Ioannes] Ephesi ex-
tetigit et ter clamavit
(it) Et sic reddidit spiri- tremum diem obiit. Polycarpus quoque, qui Smyrnae
auxiliare mihi, nam ad te confugii
cum sanctis. Quorum reliquias clam episcopus et martyr fuit, itemque Thraseas, Eumeniae
tum et consummata est
sublatas servaverunt ad gloriam Christi et laudem episcopus et martyr, qui Smyrnae requiescit. (5) Quid Sa-
Christiani
martyrum quia ipsi decet gloria et imperium, Patri
eius;
et garim episcopum eundemque martyrem attinet dicere, qui
semper et in saecula sae- .aodiceae mortuus ?
est Quid beatum Papirium, quid
Filio et Spiritui Sancto, nunc
et 1

Mei i tonem eunuchum, qui Spiritu Sancto afflatus cuncta

cubrmm Amen^ro qui moreln sibi a maioribus traditum
AsUCi gessit, qui et Sardibus sepultus est, adventum Domini de caelis,
contendebant,
acriter Polycrates praeerat. Qu. in quo resurrecturus est, exspectans?
retinendum esse
et ad Romanae urbs decima luna iuxta 93
quidem in ea epistula, quam ad Victore... (6) Hi omnes diem Paschae quarta
tempora propagatam exponit h.s Kvangelium observarunt, nihil omnino variantes, sed regulam
Ecclesiam scripsit, traditionem ad sua
Verb fidei constanter sequentes. Ego quoque omnium vestrum
nec ad-
qo «Nos igitur verum ac genuinum agimus diem,
(2) minimus Polycrates ex traditione cognatorum meorum,
detrahentes. Etenim in Asia magna
dentes quidquam nec
 n. 94-97. 63
LUGDUNENSIS obiit 202.
62 1RENAEUS EP.
«•va-fxo?Ytvopeviuv (at fap e* Tratbiuv paGqtxet? duvauEoucfai
pou eiriffKOTTOt,
utv rjffav (JuTfevei?
T.mv mjTUJV tTTTCt
cnmevet? xr) evouvxat auxi)) aiffxe pe buvaaGat eineiv Kai xov
ipuxr),
1Ta-fov
-" o.
koi rrctvxoxe xnv fin4pav xottov 4v tli KaGeZopevo? bteXeyexo 6 paxapto? TToXuKapTro?,
be o-fbooc, '

,
)4 .
pou, oxav 6 Xao? favuev
( 7) 'Exiit ouv, abeXtpot,
tf,v tupnv.
«ixovia
xqq otKOupevn? a beX<p °^
irevxe «n F t Kai xaq Ttpobbou? auxoO Kai xd? eiffobou?, Kai xov xapaKxipa
xou fliou Kai xqv xou crdipaxoc ibeav, Kai xd? btaXeEet? S?
ffuupepXtiKUJt; xoi? drro xqv pexa Itudvvou duv-

—~
Ku J£ Ka \ npo? xo
'
, eiroietxo TrXfjGo?, Kai
ou Trrup°Mai im toi?
Ka Ttdoav dfiav Tpacpnv bi€X n Xu0ujq, avaffxpocpriv, ut? aTtriYYfXXev, xqv pexa xwv Xoittwv xuiv
Kai
’™e ° P '

„»W! «a wsw
KaxartXnaaopLot,- ol Y«P £opaKOxu>v xov Kuptov, Kai w? aTrepvqpoveuev xou? Xoyou?
- - auxuiv, Kai xxepi xou Kuptou xiva rjv d Ttap’ ^Keivuiv dKqKOet,
—
Kai irepi xuiv buvapeiuv auxoO, Kai ixepi xrj? bibaffKaXia?
'

veuffut, oO?
KttXeadunv UJV xd dvopaxa
'
pexaidnenvai
u Mevq nEtutcraxe
4av
n? wTiboxec xov tiiKpov pou
Ypaq>w.
tSvGpwnov
«J
ntjXXd
auvnuboK
dXX-
K “l
xrXnOH

4v
n
«mv
aav xfl
Xptcrxtu
«rvfr rsr
^ ^
CB

De
Eus. 2, 482 sqq.

[Apud Eusebium,
MG 20,

controversia paschali ad Victorem

485

circa 190.
sq.

Hist. eccles. 5, 24, 9 —

Romanum
18.]
tSoSf35^®S &* -X.d, O0K (iveTKa,

(9) ’Enl xouxot? 6 p(v x?|? itpoEOxui? BiKTiup

'Puipaiuiv 97

S £7
''
na MO 20. 4.4 depdtu; rf|? 'Aoia? irdoq? fipa rai; bpdpoi? 'EKKXqolai? xou; uapoiKla?
dnoT^pveiv, diq dv drepoboEoOaai;, Koivfiq 4 vtbaeujq ireipaxai, xai
202.
IRENAEUS EP. LUGDUNENSIS
obiit axqXiTeOei f£ bid YpaMM^xuiv dKoivuivqxouq udvxaq iipbqv xoOq ^xeiae
apostoli. dvaKqpOxxtuv dbeXtpoOq. ( 10 ) 'A\\’ ou ndai re xoiq 1(1110x61101? xaOx’ f)p6-
De Polycarpo, discipulo Ioannis axexo. 'AvxtitopaKcXeOovxai bf^xa aiixdi xd xf)? etpi^vq? xal xf)? upo?
(apud Eu,., Htst. eccles.
ad Florinum pre.^ Romanum xoO? irXqolov ivdiaetb? xe xai dxdnq? cppoveiv, <p6povxai b6 xal al
[Ex epistula
roiixaiv qiuival nXqKxiKdixEpov Ka6aitxop6vtuv xoO Bixxopo?. (11) ’Ev
4v Ktxxui trapct ol? Kai 6 Etpqvaio? 6 k npoadinou tliv b-frixo K axa xi)v TaXXlav
cw; «Eibov fdp de, rrai? Exi Ifiv, xfl
(54
MdXXov T g pxdx6x6 biapvnpovemu
™v dbeXtpiiiv (maxdXa?, naplaxaxai p(v xiu beiv iv p6vq xf| xi)? Kupia-
n 0 Xu k d p TTUI. .
. (6)

=s«s ssss
»-{W=Ss&i-3s==
gesta sunt, melius
runt
memoria teneo quam illa, quae nuper accide-
(nam quae pueri didicimus, cum animo coalescunt eique
uniuntur), adeo ut et locum ipsum possim dicere, in quo beatis-
simus Polycarpus sedens disserebat; processus quoque eius et
ingressus vitaeque totius formam et corporis speciem; sermones
denique quos ad populum habebat; et familiarem consuetu-
dinem, quae illi cum Ioanne, ut narrabat, et cum reliquis qui
Dominum ipsum vidissent, intercesserat: et qualiter dicta illo-

rum commemorabat: quaecumque de Domino ab iisdem

et

qr.

••
«
oportet Deo magis quam
(O) p os t haec de episcopis qui

£. ss»
homtmbus .»
simul aacran

= ru*”
,

t
scriberet,
audierat, de miraculis quoque illius ac de doctrina.
(9) His ita gestis Victor
»

quidem Romanae urbis episcopus ilico 97

omnes Asiae vicinarumque provinciarum Ecclesias tamquam contraria
rectae fidei sentientes a
universos qui illic
communione abscindere conatur; datisque litteris
.

erant fratres proscribit et ab unitate Ecclesiae prorsus

.

§g§§SsSS53 «lienos esse pronuntiat.

copis.
vellet
ilnnt
(10) Verum haec non omnibus placebant epi-
Proinde Victorem ex adverso hortati sunt, ut ea potius sentire
quae paci et unitati caritatique erga proximum congruerent. Ex-
etiamnum eorum litterae, quibus V c t o r em acerbius perstringunt.
i

-S^SSsSSSSS! 11) Ex quorum numero Irenaeus in epistula quam scripsit nomine

lintrum, quibus praeerat in Gallia, illud quidem defendit, solo die

i;
 64 IRENAEUS EP. LUGDUNENSIS obiit 202. n. 98-100. 65
livaOTciaeuj? diriTeXeiaeai pu<rrf)piov, Toiq diro tujv TtapoiKtdiv iv alq dTqpeiTO,
Knc iWpu to xPk toO Kupiou epxopevoiq irpo?
TU) TE Ut'|V BtKTOpi ltpOtfr| K ° VTaN' PO dltOK6TITOt 6\as EKKXqa j
,

auToui;. Kairot paXXov dvavtiov i)v to

irXeTaxa exepa irapaivet, Tqpeiv Tolg pi) -rq-
0eoO ipxaiou Wouc; irapctbomv dtnxripoOaai;, poGffiv. (15) Kai ouberroTe bia to eibo?
toOto dne|3Xq0q<jdv
K ai aOroI? bi Mnootv rabe ^niXi-finv'
«utiv q apcpid- Ttyei;^ aXX’ aufoi
npep«S pq TqpoGvTe? ol irpo aoO
98 (12) «Oube yap povov TTtpi Trjq
tois arto tujv irapoiKiuiv TqpoGtxiv ^Ttepnov
trpecrpuTtpoi
auroO Tf\« vqtrretaq. Ui
pq T qm<;, dXXa m\ irepl toG elbou? Euxapnyriav.
auTou? vqcmutiv, oi b£ (16) Kai toO^ paxapiou TToXuKapTrou ^nibqpqcravTOi;
ufev ydp oiovTat ptav qpepav 100
belv

buo, ol b£ Kai nXeiovaq oi be TtacapaKOVTa wpaq mP*m ti) Piupq dm ’AviKf|TOu Kai Trepi dXXtov tivluv
pmpd
oxovTes npog dXXqXou?, euOui; eipqveuoav rrepi
re Kai vuKTepivdq ouppeTpouaiv Tqv qpepav autaiv. (Id) Kai toutou tou
oli vuv eq> iipaiv K tcpaXatou, pq cpiXepuTTqcravTtq ei? ^auTou?' oGte yap 6
TOiaurn pev TtoiKiXia twv imTqpoOvTuiv A v k q t o ? tov TToXuKapirov TteTffai 4buvaTO
tujv rcpo fiuwy, tojv
YtTOVUia, dXXct Kai ttoXu Ttporepov diri CtTe peTa ‘lujavvou toO paOqToO
pq Tqpeiv,
Ka0 atrXoTqTa toO Kupiou f)pdiv Kai
napa to dKpipeq, di? eixoq, KparouvTuiv Tt)v tujv Xonrujv dirocTToXujv or<g cruvbieTpU|jev,
TteTroiqKOTujy, Kai dei TerqpqKOTa,
Kai ibuuTicrpov auvqGeiav eiq to peTeireiTa
o_uTe pqv o TToXuKapTtoq tov
oubfcv gXaTTOV irdvTtq outoi eipqveuadv te Kai eipqveuopev 'AvixqTov gireidev Tqpeiv,
XeyovTa Tqv CTuvqGeiav tujv Ttpo auroO
Ttpoq GXXqXous, Kai f| biacptuvia Tnq vqtmiaq Tqv Opovoiav tipeopu^puiv dcpeiXeiv
KaTexeiv. (17) Kai toutujv outiu?
xfic iritTTeuJC auvldTqcnv. ^ovtujv, ^Koivtuvqaav
trapa6noonai, eauTOig, Kai ev Tf) ^KKXqait^ Trapextupqtrev
99 (14) Toutok Kai ioxoplav irpoOTieqatv, t)v oIkeIuk 6 ’A v i k q t o c
xoOtov £x ouonv t6v T P 6ltov Tqv Euxaptcrrtav tu) TToXuKdpTruj, kot’ dvTpom)v
.
bqXovdn,
«’Ev oTq Kai oi upo XwTfipoq upeoPuxepoi, oi upo- Kai peT eipqvqq drr’ dXXqXujv dTtqXXdyqaav,
Tratrqi; Tnc
axdvxts Tf\<5 'EKKXnaia? ai> vuv dqwrtf, 'Avikiitov EKKXqdias eipqvqv 4 x6vtujv, Kai tiuv TqpouvTiuv
Kai tujv
X eyopev TTiov ‘Yyivov T€ Kai TeXeocpopov vcai
Kai pf| TqpOUVTUJV.»
£U-
ZuffTOV, OUT€ auxoi dxnpnuav OUT6 TOIS P£T aUTUJV
Kai oubfev «Xottov auToi |if| xqpouvTts dpqveuov pacem nihilominus colebant cum
LTpeuov, qui ad se venissent ex
iis
.cclesns in quibus id observabatur.
celebrandum; Victorem
Quamquamobservantia
Dominico resurrectionis Domini mysterium esse obs ervabant, tanto magis contraria videbatur.
ne integras Dei Ecclesias morem sib. a maio-
tamen decenter admonet, (15)Nec ulli umquarn ob eiusmodi consuetudinem
ribus traditum custodientes a communione abscindat. Et post mulla Verum illi ipsi qui te praecesserunt presbyteri,
reiecti sunt.

alia in eain sententiam dicta his etiam

utitur verbis; quamvis id
numme observarent, Ecclesiarum presbyteris qui id observabant
08 (12) «Neque enim de die solum controversia est, sed etiam
Eucharistiam transmittebant.
de forma ipsa ieiunii. Quidam enim existimant unico die
nonnulli etiam (16) Et cum beatissimus PolycarpusAniceti tempori-
sibi esse ieiunandum, alii duobus, alii pluribus;
bus Romam venisset atque inter illos
100
quadraginta horis diurnis ac nocturnis computatis
diem suum de quibusdam aliis rebus
modica esset controversia, statim tamen pacifice
Atque haec in observando leiumo varietas tractarunt
metiuntur. (13) de hoc capite neque inter se rixati sunt.
longe antea apud Neque enim Ani-
non nostra primum aetate nata est, sed cetus Polycarpo persuadere umquarn poterat ut
verisimile est, observare
maiores nostros coepit, qui negligentius, ut desineret, quippe qui cum Ioanne Domini
et imperitia ortam consuetudinem nostri discipulo
praesidentes, ex simplicitate et cuin reliquis apostolis quibuscum
posteris tradiderunt. Nihilominus
tamen et omnes isti pacem familiariter vixerat, eum
leiumorum inorem perpetuo observasset. Neque ex altera
retinuerunt et nos invicem retinemus. Ita parte Poly-
inter se carpus Aniceto persuasit ut observaret, cum Anicetus
diversitas consensionem fidei commendat.» eorum qui ante se fuerant presbyterorum morem sibi
aubiungit, quam hic opportune inseram. retinen-
99 (14) Narrationem deinde dum esse diceret. (17) Quae cum ita se haberent,
Est autem huiusmodi: . communi-
«Sed et presbyteri illi qui ante Soter
,
Ecclesiam cuiem carunt sibi invicem, et Anicetus in ecclesia
consecrandi
An ice tum dico et Pium et inunus rolycarpo honoris causa concessit,
tu nunc praees gubernarunt, tandemque cum
Hyginum cum Telesphoro Xysto, neque ipsi um-
et i
pace a se invicem discesserunt; tam iis qui
observabant
cum ipsis erant ut id ob-
qui quam illis qui minime observabant pacem communionemque
quam observarunt, neque his
totius Ecclesiae retinentibus.»
servarent permiserunt. Ipsi tamen cum hoc
minime observarent,
Kirch, Enchiridion.
g
 202. n 101—104. 6'

1RENAEUS EP. LUGDUNENSIS obiii

66
xaxa xqv euboxtav toO TTaxpoq xoO dopaxou «tt<3v
101 o» mo riv
aii«V t£ tu> Tpiiriu etpn X 0 !'°',
xai BaoiXeT,
Y ovu xapqiq tTTOupaviujv, Kai dmYeiuJV, Kai xaxax0oviujv, Kai
oi. h6vuj rCu B(-
0 g’ 6V 6 b ciutck
'

Traoa YXuicxcra dEouoXoYqdqxat auTiii» [Phil 2. 10 sq], (11) Kai

S
K!i
V
pT «Sttiow M
U£pi TO0
ixdStot ftpxoumv
«K.vnpivoo
'EKKXnjv
CnrfiMaTO? «M*«-
Td KaxdXXqXa
Kptcxiv butaiav dv xoTq iraffi ixoiqffqxai, xa pev «TrveupaxiKa
xqq Trovqpiaq» [Eph 6, 12], Kai uYYdXou? TrapafteflqKoxai;, Kai
CB Eu». 2, 494 sqq. MG
20, 497 sqq.
dv aTtocxxacriq Y^TOVOxa?, Kai xouq dffeptiq, Kai abutouq, Kai
Regula fidei. dvopouq, Kai (IXaffcpqpoui; xdiv dvOpuntaiv eiq xo aituviov Trup
[Contra haereses 1, 10, 1] Ttdptpq' (12) xoTq bd biKaioi?, Kai oaioiq, Kai xdq dvxoXa?
oiKOu-
TCtp ’EKK\n<Jia,
Kalnep Ka0’ 6Xqs Tfl? adxoO xexqpqxocn, Kai dv xrj dYdnq auTOU biapepevqKom,
w»
102
°“
J (1) 'H
&>« uepaxuiv xfa rns
b.effTtappevq napa b Toi? pev arr’ upxns, xoi? bd dx pexavoiaq, Ztuqv xapicraiaevo?,
dtp0ap0iav btupqaqxai, xai boEav aituviav TreptTTonitTt].

rx: MG 549 sqq.

^“5.“» - *£
7,

K W-»
SS?-,

to
4
bict

TO Ttdeoc
tiuv
Loaetq.
TipocpryruJV

(5) Kai

(7) Kai xf|V

Kexqpuxoq
xqv
3?
oixovopia?, ( )
*k TTapedvou T^ncnv (6) «u

veKpwv (8) Kai xqv tv

ErepON Ik
dvdXqip.v to 0 f,Y<mqnfevou
Xpi-
'
tuq
(1)
De propagatione et unitate fidei Christianae.
[lb. 1, 10, 2.]

ToOxo xo xiipuYpa rrapeiXiicpma, xai xauxqv xqv iriffxtv, 104

npotcpapev, i) 'EKKXqala, Kainep dv 8Xtu xui xocrptu bie-
OTiappdvri, dmpeXdi? cpuXdcxcxei, uiq dva oikov oiKoOaa' xai
6poitu; Ttiaxeuei xouxoiq, tu? piav tpuxqv xai xqv auxqv
aaoKOv eic xou? oupavou,; #Jk_™
aToT-lncroO TO0 Kuplou 0PU.V, (9)
pavuiv dv t f) boE.,1
Kai

to0 TTaxp6« TrapouOiav

auxou, y dxoucra xapbiav, xai aupcptuvun; TaOxa xqpuacrei, xai bibdaxei,
xai napabibuiaiv, 1U5 dv crxopa xexxqpdvq. (2) Kai Yap ai
xaxa xov Koopov biaXexxoi avopoioi, aXX’ q buvapi? xq?
n^S’ dv 0 piuir 6 xqxo 5 Trapaboffeiui; pia xai f. auxq.
10 3 Zmto,
JxptS4TocToO xj Kupttp fp&v. Kai
0^ Ka,

secundum placitum Patris invisibilis omne genu curvet caelestium,

et terrestrium, infernorum, et omnis lingua confiteatur ei,
et

(11) et iudicium iustum in omnibus faciat: spiritalia quidem

-5-H- - quaestione proposita Uttera,
nequitiae et angelos transgressos, atque apostatas factos, et

102
in eand

(1)
Tversiot;:n a
Ecclesia enim per
m
K>«
tertii ve.

unrve no»
quarti hic et deinceps.]
orbem^
9^ ^
accepit
impios, et iniustos, et iniquos, et blasphemos homines in
aeternum ignem mittat: (12)
cepta eius servantibus, et in
autem
et prae-
iustis
perseverantibus,
dilectione eius
et aequis,

quibusdam quidem ab initio, quibusdam autem ex paenitentia,

vitam donans, incorruptelam loco muneris conferat, et clari-
<< terram,
/«** >
p.] i lim j) e i, incarnatum tatem aeternam circumdet.
(1) Hanc praedicationem cum' acceperit, et hanc fidem, 104
quemadmodum praediximus, Ecclesia, et quidem in universum
e mundum disseminata, diligenter custodit, quasi unam domum
ViSrSSi«2nJ- P aSSi0nem 7 )
6> et
eam, quae est ex vtrg 6 ,

carne in caelos n
ascensionem
’ii e m inhabitans: et similiter credit iis, videlicet quasi unam animam
de caelis in gloria habens, et unum cor, et consonanter haec praedicat, et docet,
^STsuChr^otilii nostri (9) et
et tradit,quasi unum possidens os. (2) Nam etsi in mundo

m loquelae dissimiles sunt, sed tamen virtus traditionis una et

a
103
id” et Deo eSloSTLgt eadem est.
 n. 105-110. 69
68 [RENAEUS EP. LUGDUNENSIS obiit 202.

sursum, adhortati sunt semetipsos, «Faciamus ho-

dicentes:
h Tepuaviaiq 'ibpuptvay 'EKKXqmcn
105 (3) Kai ouxe ai minem ad imaginem Qui cum factus esset,
et similitudinem.»
dXXw? lxapabiboatJiv ouxe ev Tcnq et non potuisset erigi plasma, propter imbecillitatem Ange-
aXXuic TTe-mffT6UKU(Jiv, ii

xaq AvaxoXas,
•IBnpiai?, oure ev KeXxoiq, ouxe xaxa lorum, sed quasi vermiculus scarizaret, miserantem eius de-
oure ai KaTa peua super Virtutem, quoniam in similitudinem eius esset factus,
OUT6 dv AifUTTTUJ, ouT€ £v A p u »1 i ,

nXioq, to taicrpa tou emisisse scintillam vitae, quae erexit hominem, et articulavit,
toO Koauou ibpup4vai dXX’ wanep 6
auxoq, ounu Kai to et vivere fecit. (5) Hanc igitur scintillam vitae post defunc-
0eoO, 4v 5 Xlu tu) KOffpw ei? Kai 6
<paiv£i, Kai q>u)T.:ei TtavToq
tionem recurrere ad ea, quae sunt eiusdem generis, dicit: et
K npuTpa Tfj S 'dXneda<; ™vra Xn reliqua ex quibus facta sunt illa resolvi.
Qtrfvujcnv dX»!^*^
dvfipumouq tou? pouXopevou? ei?
2. (1) Salvatorem autem innatum demonstravit, et incorpo- 108
buvaToq £v X6 yw tuiv €v toi? _ tK-
106 (4) Kai ouxe 6 iravu ralem, et sine figura, putative autem visum hominem: et
1'xepu toutujv 4peT (oubei? tap UTT 6 P
KXndiai? Ttpoecrxujxujv, _ Iudaeorum Deum unum ex Angelis esse dixit. (2) Et propter
tov bibddKaXov), acrOevnq £v xw X6yw dXaTxwffei
ouxe 6 hoc quod dissolvere voluerint Patrem eius omnes principes,
xr,v Ttapdbocnv. (5) M.aq T dp Kai xrjq auxi)? mffxeu).; oucTns, advenisse Christum ad destructionem Iudaeorum Dei, et ad
auxii? buvdpevo? eirreiv
4irXeovaaev, out£ salutem credentium ei ; esse autem hos, qui habent scintillam
out£ 6 ttoXu ixepi
vitae eius. (3) Duo enim genera hic primus hominum plasmata
6 to 6Xitov liXaxTOvnaev.
esse ab Angelis dixit, alterum quidem nequam, alterum autem
MG 7, 551 sqq.
bonum. (4) Et quoniam daemones pessimos adiuvant, venisse
De Saturnino et Basilide. Salvatorem ad dissolutionem malorum hominum et daemonio-
[Ib. 1, 24.]
rum, ad salutem autem bonorum. (5) Nubere autem et generare
a Satana dicunt esse. (6) Multi autem ex iis, qui sunt ab eo,
Ex Saturninus, qui fuit ab Antiochia ea,
107 1 (1) iis et ab animalibus abstinent, per fictam huiusmodi continentiam
des, occasiones accipientes,
apud Daphnen, et Basi li
seducentes multos. (7) Prophetias autem quasdam quidem ab
quae est
distantes doctrinas ostenderunt: alter quidem in Syria, alter iis Angelis, qui mundum fabricaverint, dictas quasdam autem
Saturninus quidem, similiter ;

vero in Alexandria. (2) a Satana: quem et ipsum Angelum adversarium mundi fabrica-
ut Menander, unum Patrem incognitum omnibus ostendit, toribus ostendit, maxime autem Iudaeorum Deo.
Virtutes, Potestates. (3) A sep-
qui fecit Angelos, Archangelos, Basii des autem, ut
altius aliquid et verisimilius 109
tem autem quibusdam Angelis
mundum factum, et omnia 3. (1) i

Angelorum esse facturam, invenisse videalur, in immensum

extendit sententiam doctrinae
quae in eo. Hominem autem
4) suae, ostendens Nun primo ab innato natum Patre, ab hoc
lucida imagine apparente, quam
desursum a summa Potestate autem natum Logon, deinde a Logo Phronesin, a Phronesi
non potuissent, inquit, eo quod statim recurrerit
cum tenere autem Sophiam et Dynamin, a Dynami autem et Sophia
Virtutes, et Principes, et Angelos, quos et primos vocat, et

105 (3) Et neque hae quae in Germani is sunt fundatae ab iis primum caelum factum. (2) Dehinc ab horum derivatione
aliter credunt, neque hae quae
aut aliter tradunt; alios autem factos aliud caelum simile priori fecisse, et simili
Ecclesiae
neque hae quae in Celtis, neque hae modo ex eorum derivatione cum alii facti essent, antitypi
in Hiber iis sunt,
in Aegypto, neque
quae in Oriente, neque hae quae iis qui super eos essent, aliud tertium deformasse caelum:
hae quae Libya, neque h e quae in medio mundi con-
in et a tertio deorsum descendentium quartum, et deinceps
mundo unus
Dei, in universo secundum eum modum alteros et alteros Principes et Angelos
stitutae: sed sicut sol, creatura
et lumen, praedicatio ubique lucet,
veritatis, factos esse dicunt et caelos trecentos sexaginta quinque.
et idem est, sic ,

homines,- qui volunt ad cognitionem

veri-
et illuminat omnes
Quapropter et tot dies habere annum, secundum numerum
t&tis venire. ,
•• caelorum.
106 (4) Et neque valde praevalet in sermone, ex ns
is qui 4. (1) Eos autem, qui posterius continent caelum, Angelos, 110
qui praesunt Ecclesiis, alia, quam haec sunt dicet (nemo quod etiam a nobis videtur, constituisse ea quae sunt in
magistrum neque infirmus in dicendo demi-
enim super est): mundo omnia, et partes sibi fecisse terrae, et earum, quae
norabit traditionem. (5) Cum enim una et eadem fides sit, super eam sunt, gentium. Esse autem principem ipsorum
(2)
ampliat, neque is
neque is qui multum de ea potest dicere, eum, qui Iudaeorum putatur esse Deus. Et quoniam hic suis
qui minus, deminorat.
 n. 111-116. 71
LUGDUNENSIS obiit 202.
70 IRENAEUS EP.
Tu omnes cognosce, te autem nemo co-
enim, aiunt,
hominibus, id est Iudaeis, voluit subieere
^ esse
gnoscat Quapropter et parati sunt ad negationem, qui
(3)
iunt tales, immo magis ne pati
quidem propter nomen possunt,
posse
cum sint omnibus similes. (4) Non autem multos scire
sed unum a mille, et duo a myriadibus. (5) F.t Iudaeos
haec
nondum: et
quidem iam non esse dicunt, Christianos autem

mmmm
in abscondito
non oportere omnino ipsorum mysteria effari, sed
continere per silentium. . . „
sexaginta quinque caelorum locales
,
ld
7 Trecentorum autem
1

mathematici. Illorum enim

positiones distribuunt similiter ut
doctrinae trans-
theoremata accipientes, in suum characterem
tulerunt: esse autem principem illorum
Appufaq et propter

hoc trecentos sexaginta quinque

numeros habere in se.
MG 7, 673 sqq.

De Cerintho, Ebionitis et Nicolaitis.

[Ib. 1, 26.]

wmmmm
(

£
R \'c: oujc

negaverit,
VS
positionem innati Patris.
poSate 'eorum
est
liberatus
qui
quidem
Crucifixum, adhuc hic servus
igitur, ait, confitetur
corpora fecerunt qtu autc
ab us, cognoscit autem d,s
:

esse salutem: corpus enim

primo
dam
est
1. (1) Et

(impossibile
Mariae
enim
Cerinthus autem quidam
Deo factum esse mundum docuit,
valde separata, et distante ab ea principalitate,
super universa, et ignorante eum, qui est super
Deum. (2) Iesum autem, subiecit, non ex
hoc ei visum est); fuisse

filium similiter ut reliqui omnes homines, et

potuisse iustitia et prudentia et
post baptismum descendisse in eum,
quae
omnia,
Virgine natum
autem Ioseph et
plus
sapientia ab hominibus. (3) Et
ab ea principalitate quae
in Asia, non a 114
sed a Virtute qua-

11
111 5 (11 Animae autem solae [sic]
est super omnia, Christum figura
columbae; et tunc annuntiasse
'

inrritntibile exsistit (2) Prophetias autem et ipsas fine autem re-

Principibus, proprie autem
incognitum Patrem, et virtutes perfecisse: in
Tmundi fabricatoribus fuisse ait
volasse iterum Christum de Iesu, et Iesum passum esse et
eduxerit populum de terra
qui
a Principe ipsorum, ar- resurrexisse; Christum autem impassibilem
perseverasse, ex-
et idolothyta et nihil
Contemnere autem
Aeirvoti (3)
uti us: habere autem et
sistentem spiritalem. . . .

bitrat sed sine aliqua trepidatione

2 Qui autem dicuntur Ebionaei, consentiunt quidem 11 .)
indifferentem et universae libi- (1)
reliquarum operationum usum imaginibus et in mundum a^Deo factum: ea autem, quae sunt erga Dominum,
Utuntur autem et hi magia
et Solo
dinis (4) perierg . consimiliter
1
ut Cerinthus et Carpocrates opinantur (2)
et reliqua universa
.

cantationibus et invocationibus
Angelorum, annun- autem eo quod secundum Matthaeum Evangeho utuntur
est
quas.
recusant, apostatam eum legis dicentes.
quaedam affingentes
nomta quoque apostolum Paulum
primo caelo, hos autem in secundo
, et
Duae autem sunt prophetica curiosius exponere
nituntur;
dant hos 5u?dem esse in
sexaginta quinque ementi- (3)
deincel nituntur trecentorum in his consuetudinibus, quae
et Angelos et Virtutes et circumciduntur, ac perseverant
et principia et
torum caelorum et nomina nomen esse, in sunt secundum legem, et iudaico charactere vitae, uti et
mundus [sic]
exponere (5) Quemadmodum et Hierosolymam adorent, quasi domus sit Dei.
Salvatorem, esse Caulacau.
quo dicunt descendisse et ascendisse 3. (f) Nicolaitae autem magistrum quidem habent 1 10
6 (1)qui didicerit, et
Igitur,
Angelos^ omnes cognoverit, Nicolaum, unum ex septem qui primi ad diacomum ab
incomprehensibilem eum An- qui indiscrete vivunt. (2) Plenissime
119 causae eorum, invisibilem et apostolis ordinati sunt:
11 et Caulacau
fieri, quemadmodum et qui nullam
autem per Ioannis Apocalypsin manifestantur
sint,
universis
gelis et Potestatibus
incognitum omnibus esse, sic et
fuisse (2) F.t sicut Filium
cognosci; sed cum sciant ipsi omnes, Grate: versio antiqua-, non similiter.
iosos
P a nemine oportere 1
Ita scc.
ipsos omnibus invisibiles et incognitos
et per omnes transeant,
 72 1RENAEUS EP. LUGDUNENSIS obiit 202. n. 117—122. 73

differentiam esse docentes in moechando idolothyton edere. et in suum assumpsisse regnum. (3) Abel autem et Enoch et Noe
Quapropter dixit et de iis sermo Sed hoc habes quod odisti
:
et reliquos lustos, eos qui sunt erga Abraham patriarcham,
et
opera Nicolaitarum, quae et ego odi [Ape 2, 6]. cum omnibus prophetis, et his qui placuerunt Deo, non parti-
cipasse salutem, qui in Marcione luit serpens
MG 7, 686 sq. praeconavit.
Quoniam enim sciebant, inquit, Deum suum semper tentantem
De Cerdone et Marcione.
eos, tunc tentare eum suspicati, non accucurrerunt Iesu,
et
[Ib. 1, 27.]
neque crediderunt annuntiationi eius: et propterea remansisse
117 1. (1) Et Cerdo autem quidam ab iis qui sunt erga
animas eorum apud inferos dixit.
Simonem occasionem accipiens, cum venisset Romam sub
4. (I) Sed huic quidem, quoniam et solus manifeste
ausus 120
Hygino, qui nonum Cod Passerat.: octavum] locum
[
.
epi-
est circumcidere Scripturas, et impudorate super
omnes ob-
scopatus per successionem ab apostolis habuit docuit eum ,
trectare Deum, seorsum contradicemus, ex eius scriptis
ar-
qui a lege et prophetis annuntiatus sit Deus, nOn esse Patrem guentes eum; et ex iissermonibus, qui apud eum observati
Domini nostri Iesu Christi. (2) Hunc enim cognosci, illum sunt, Domini et Apostoli, quibus ipse utitur, eversionem eius
autem ignorari: et alterum quidem iustum, alterum autem faciemus, praestante Deo. (2) Nunc autem necessario me-
bonum esse. minimus ut scires quoniam omnes qui quoquo modo
eius,
118 2. Succedens autem ei Marci on Ponticus adamphavit
(1) adulterant veritatem, et praeconium Ecclesiae laedunt,
Simonis
doctrinam, impudorate blasphemans eum, qui a lege et pro- Samaritani Magi discipuli et successores sunt.
(3) Quamvis
phetis annuntiatus est Deus, malorum factorem, et bellorum non confiteantur nomen magistri sui, ad seductionem reli-
concupiscentem, et inconstantem quoque sententia, et contra- quorum; attamen illius sententiam docent: Christi quidem Iesu
rium sibi ipsum dicens. (2) Iesum autem ab eo Patre, qui nomen tamquam irritamentum proferentes, Simonis autem im-
est super mundi fabricatorem Deum, venientem in
Iudaeam pietatem varie introducentes, mortificant multos, per nomen
temporibus Pontii Pilati praesidis, qui fuit procurator Tiberii bonum sententiam suam male disperdentes, et per dulcedinem
Caesaris, in hominis forma manifestatum his qui in Iudaea et decorem nominis, amarum et malignum principis
apostasiae
erant, dissolventem prophetas et legem, et omnia opera eius serpentis venenum porrigentes iis.
Dei, qui mundum fecit,Cosmocratorem dicit. (3) Et
quem et
Lucam Evangelium circum- MG 7, 687 sqq.
super haec, id quod est secundum
cidens, et omnia quae sunt de generatione Domini conscripta De Continentibus et Tatiano.
auferens, et de doctrina sermonum Domini multa auferens,
[Ib. 1, 28, 1.]
in quibus manifestissime conditorem huius universitatis suum
Patrem confitens Dominus conscriptus est; semetipsum esse 1. (1) Ab his autem, qui praedicti sunt,
iam multae pro- 121
veraciorem, quam sunt hi, qui Evangelium tradiderunt, apo- pagines multarum haeresum factae
eo quod multi ex sunt,
stoli, suasit discipulis suis, non Evangelium sed particulam ipsis, immo omnes velint doctores esse, et
abscedere quidem
Evangelii tradens iis. (4) Similiter autem et apostoli
Pauli ab haeresi in qua fuerunt, aliud autem dogma ab alia sententia,
Epistulas abscidit, auferens quaecumque manifeste dicta sunt et deinceps alteram ab altera componentes, nove docere
insistunt’
ab Apostolo de eo Deo, qui mundum fecit, quoniam hic semetipsos adinventores sententiae, quamcumque compegerint!
Pater Domini nostri Iesu Christi, et quaecumque ex pro- enarrantes. (2) Ut exempli gratia dicamus: a Saturnino
et Mar-
pheticis memorans Apostolus docuit, praenuntiantibus ad- cione, qui vocantur Continentes, abstinentiam a nuptiis
an-
ventum Domini, nuntiaverunt, frustrantes antiquam plasmationem Dei, et
oblique
119 3- Salutem autem solum animarum esse futuram earum,
(1)
accusantes eum, qui et masculum et feminam ad generationem
quae eius doctrinam didicissent, corpus autem, videlicet quon- hominum fecit et eorum quae dicuntur apud eos animalia
:
abs-
iam a terra sit sumptum, impossibile esse participare salutem. tinentiam induxerunt, ingrati exsistentes ei, qui omnia fecit, Deo.
(2) Super blasphemiam
autem quae est in Deum, adiecit et 2. (1) Contradicunt quoque eius saluti, qui primus plasmatus 122
hoc, vere diaboli os accipiens, et omnia contraria dicens est: et hoc nunc adinventum est apud eos, Tatiano quo-
veritati: Cain, et eos qui similes sunt ei, et Sodomitas, et dam primo hanc introducente blasphemiam. (2) Qui cum
Aegyptios et similes iis, et omnes omnino gentes quae in esset Iustini auditor, in quantum quidem apud eum erat nihil
omni permistione malignitatis ambulaverunt, salvatas esse a enarravit tale post vero illius martyrium absistens ab Ecclesia
:

Domino, cum descendisset ad inferos, et accucurrissent ei, et et praesumptione magistri elatus et inflatus, quasi
prae ceteris
 74 IRENAEUS EP. LUGDUNENSIS obiit 202. n. 123—126. 75

esset, proprium characterem

doctrinae constituit: (3) Aeonas traderent ea, quibus etiam ipsas Ecclesias committebant.
quosdam invisibiles, similiter atque hi qui a Valenti no sunt, (3) Valde enim perfectos et irreprehensibiles in omnibus
velut fabulam enarrans nuptiarum autem corruptelas et torni
:
eos volebant esse quos et successores relinquebant,
dicens; Adae suum
cationes, ut Marcion et Saturninus,
similiter ipsorum locum magisterii tradentes: quibus emendate
autem saluti ex se contradictionem faciens. agentibus fieret magna utilitas, lapsis autem summa ca-
MG 7, 690 ?q. lamitas.

quattuor Evangeliis et de commoratione

Romana MG 7, 848.
De
ss. Petri et Pauli.
[Ib. 3, 1, 1, v. 4-7.]
De «potentiore principalitate» Ecclesiae Romanae.
ibiq [Ib. 3, 3, 2.]
123 (4)
'0 p£v bf| MaTGato?
dv xoii; ‘Eflpaiou; Tf}

biaXdKTui ctuTiuv dEqveYKev EbaYY<^°u, tou

Kai Ypacpnv (1) Sed quoniam valde longum est in hoc tali volumine 125
xai omnium Ecclesiarum enumerare
ntTpou Kai xoO TTauXou dv 'Ptupq euarfe^o^uiv successiones, maximae
(5) Mera bd Tiiv toutujv et antiquissimae, et omnibus cognitae, a gloriosissimis
GepeXiouvnuv Tqv 'EKKXqcriav. "
koi duobus apostolis Petro et Paulo
dSobov MdpKO?, 6 paGnifl? Kai dppnveuTnq
TT e t p_o u ,
Romae fundatae
o u Kqpuaffopeva dYYP^w? nM'v ™pa- ncclesmc, cam quam habet~ ab apostolis
et constitutae
uutoc Td uTto TT e t p
bdbuiKe. (b) Kai AouKti? bd, 6 dKoXouOoq
net»*™, to traditionem, annuntiatam hominibus fidem, per suc-
et
v dv pi^Xiui KaTeOeTO. cessiones episcoporum pervenientem usque ad
utt' dKeivou KqpucTffopevov EuaYY^>° nos in~
tou Kuptou, 0 Kai diri dicantes, confundimus omnes eos, qui quoqnn mnrin i,„i
6
(7) 'Enerra 'ItudvvriS.
auroq dEdbuiKe t6 huaY- per sibi placentiam, vel vanam gloriam, vel per caecitatem
TO crrneoq auTOu avantoriiv, Kai
'Aaiaq biaipipuiv. et malam sententiam, praeterquam oportet, colligunt.
YtXiov, dv 'Ecpdarn Ti]s
(2) Ad hanc enim Ecclesiam propter potentiore
MG 7, 844 sq.
\Cod. Claromont. potiorem] principalitatem necesse
episcopatus.
De traditione apostolorum et origine est omnem convenire Ecclesiam, hoc est eos
qui sunt
[Ib. 3, 3, 1.] undique fideles, in qua semper ab his, qui sunt undique,
itaque apostolorum in toto mundo conservata est ea quae est ab apostolis traditio.
124 (D Traditionem respicere omnibus
manifestatam, in omni Ecclesia adest MG 7, 848 sq.

videre: et habemus annumerare eos qui

qui vera velint
et successores eorum Series episcoporum Romanorum.
ab apostolis instituti sunt episcopi,
neque cogno-
tale docuerunt, [Ib. 3, 3, 3.]
usque ad nos, qui nihil
verunt, quale ab his [i. e. gnosticis) deliratur. (2) Etenim OepeXuuCTavTei; ouv
(1) Kai oiKobopqcravTG; ol paxaptoi iog
recondita mysteria scissent apostoli,
quae seorsim et UTTOffToXoi
si Tfiv 'EKKXqcriav, Aivui T f)v Tfis dTticTKOTrnc
reliquis perfectos docebant, his vel maxime
latenter a XtiToupYiav dvexeipicrav. (2) Toutou tou Aivou ITauXoq
iv Taiq trpo? TipoGeov drriCTToXatq pdpvqTai. (3) Ata-
1<>3 (4) Matthaeus in Hebraeis ipsorum lingua scripturam
ita
WXfKd «ut6v AveYKXqTOs, peTd toutov bd Tpmp
Evangelii, cum Petrus et Paulus Romae
evangeli- totuu citro toiv dnoCTToXiuv Tf|v dmffKOTtqv KXqpouTai
edidit KXrj’-
zarent et fundarent Ecclesiam. (5)
Post vero horum excessum
quae a
Marcus, discipulus et interpres Petri et ipse [t>) Lt
annuntiata erant, per scripta nobis tradidit, Fundantes igitur et instruentes beati apostoli Eccle-lfl
(1)
Petro praed.cabatur
fi

Lucas autem, sectator Pauli, quod ab illo i

Lino episcopatum administrandae Ecclesiae trarllrlpr,,,,*
:un,

libro condidit. (7) Postea et loannes, dis- 2) Huius Lini Paul u s in his quae sunt ad Timotheum
Evangelium, in (

eius recumbebat, et ipse epistulis meminit.

cipulus Domini, qui et supra pectus (3) Succedit autem ei Anacletus: D ost
edidit Evangelium, Ephesi Asiae
commorans. eum tertio loco ab apostolis episcopatum sortitur Clemens.
 76 1RENAEUS EP. LUGDUNENSIS obiil 2-.'2. n. 126* — 127. 77

Kai dup-
6 Kai euipaxiu? Toit? paKaplou? drroCTToXou? diligentia diligere 1
et apprehendere veritatis traditionem.
tuiv uttoOto-
{SeflXr|Kib? uutoi?, Kai en gvauXov to Kipufua ^ (4) Quid enim?
Et si de aliqua modica quaestione dis-
Xujv Kai tr)v rrapabodiv rrpo 6cp0aXpuiv £)(u>v, ^° vo? ceptatio esset, nonne oporteret in antiquissimas recurrere
tn Tap ttoXXoi uTreXeiTTOVTO T6Te imo tuiv dnoOToXuiv bebi- Ecclesias, in quibus apostoli conversati sunt, et ab iis de
bafpevoi (5) Tov be KXtipevia toutov biabex«™i.Eu- praesenti quaestione sumere quod certum et re liquidum
apedTO?' Kai tov EubptOTOV AXeEavbpo? ei9 outu)? est? (5) Quid autem, si neque apostoli quidem Scrip-
&<TO? aTTO TUIV dlTOOTOXlUV Ka0l0TaTat -UCTTOq, ptTa bt turas reliquissent nobis, nonne oportebat ordinem sequi
toutov eXedtpbpo?, b? Kai 4vb6Ew? dpapTupiidev' EireiTa traditionis, quam tradiderunt iis quibus committebant Ec-
AiabeEa-
‘Ytivos, eua TTio?, pe0’ ov AvIktito?. (6) clesias?
pevou tov Avucryrov XuiTfipo?, vuv buibexaTip tottui tov MG 855.
7,
KXfipov EXeu-
T fjq irniJKOTTn^ «ito tuiv anoCTToXuiv KaTex*
1

TdEei Kai Trj auTf) bibax?) fiT€ ano

0epoq. (7) Tr) auTf) Haereticorum de genuinitate Evangeliorum testimonia.
Kai to ths
tuiv dTiocTToXuiv 4v Tr) ’EKKXi)(Tiq rrupabodi?
[Ib. 3, 11. 7.]
dXn0eia? KiipuTpa KUTf|VTV|K£V ei? f)pa?.
(8) Et est plenissima
haec ostensio, unam et eandem (1) haec quidem sunt principia Evangelii, unum 127
Et
vivificatricem fidem esse, quae in Ecclesia ab apostolis Deum fabricatorem huius universitatis, eum qui et per
usque nunc sit conservata, et tradita in veritate. prophetas sit annuntiatus, et qui per Moysem legis dis-
positionem fecerit, Patrem Domini nostri Iesu Christi
MU 7, 849 sqq.
annuntiantia, et praeter hunc alterum Deum nescientia,
Infallibilitas Ecclesiae universalis. neque alterum Patrem. (2) Tanta est autem circa Evangcha
[lb. 3, 4, 1 ]
haec et ipsi haeretici testimonium reddant
firmitas, ut
eis, et egrediens unusquisque eorum conetur
ex ipsis
ostensiones cum sint, non oportet
126' (0 Tantae igitur
est ab
suam confirmare doctrinam. (3) Ebionei etenim eo
adhuc quaerere apud alios veritatem, quam facile Evangelio, quod est secundum Matthaeum, solo utentes,
dives
Ecclesia sumere, cum apostoli quasi in depositorium ex illo ipso convincuntur, non recte praesumentes de
omnia quae sint veritatis,
plenissime in eam contulerint Domino. Marcion autem id quod est secundum
(4)
uti omnis quicumque velit, sumat ex
ea potum vitae.
omnes autem reliqui
Lucam circumcidens, ex his quae adhuc servantur penes
(2) Haec est enim vitae introitus,
eum, blasphemus in solum exsistentem Deum ostenditur.
devitare
fures sunt et latrones. (3) Propter quod oportet
(5) Qui autem Iesum separant a Christo, et impassibilem
quidem illos, quae autem sunt Ecclesiae cum summa
perseverasse Christum, passum vero Iesum dicunt, id
quod secundum Marcum est praeferentes Evangelium;
qui et vidit ipsos apostolos, et contulit cum iis, et cum adhuc cum amore veritatis legentes illud, corrigi possunt. (6) Hi
insonantem praedicationem traditionem ante
apostolorum et autem qui a Valentino sunt, eo quod est secundum
adhuc enim multi supererant tunc loannem plenissime utentes, ad ostensionem conjuga-
oculos haberet, non solus;
Clementi succedit
ab apostolis docti. ... (5) Huic autem tionum suarum; ex ipso detegentur nihil recte dicentes,
Evaristus, et Evaristo Alexander, ac deinceps sextus quemadmodum ostendimus in primo libre. Cum ergo
ab apostolis constitutus Si x tus, et ab hoc Telesphorus,
est
hi, qui contradicunt, nobis testimonium perhibeant, et
gloriosissime martyrium fecit: ac deinceps Hyginus,
qui etiam utantur his, firma et vera est nostra de illis ostensio.
(6) Cum autem
succes-
post Pius, post quem Ani ce tus.
sisset Aniceto Soter, nunc duodecimo
loco episcopatum ab MG 7, 884 sq.

(7) Hac ordinatione

et suc-
apostolis habet Eleutherius.
Ecclesia traditio et ven-
cessione, ea quae est ab apostolis in
praeconatio pervenit usque ad nos.
1
Billius: deligere.
tatis
 IRENAEUS EP. LUGDUNENSIS obiil 202. n. 128-133. 79
78

xoG TTveunaxos dxx» xqv 'ExKXqcriav dcpmxapevou bocxiv cxa-

De quaterno numero Evangeliorum
symbolis Evangelistarum. tpqviiov. Kai xa EuaYYdXia ouv xouxoiq cxupcpuiva, dv oTq
et de
[lb. 3, 11, 8.]
dfKaGeZexai Xpioroq.
neque (5) To pev Y«P Kaxa 'luiavvqv, xqv diro xoG TTaxpoq 130
128 (1) Neque autem plura numero quam haec sunt,
qYtpoviKriv aGxoO Kai dvboHov ftvtav biqYeixat, XdYov'
. .

rursus pauciora capit esse Evangelia.

«'Ev dpxr) i^v 6 Aoyoc;, <xai 6 Aoyo? rjv Trpoq xov Geov,
(2) 'Eiretbq xetxcxapa
. .
KXipaxa tou Kotxpou, ev ili effjitv,
Kai 6 Geo? ^v 6 Aoyo?>.» Kai' «TTavxa bi’ auxoG dYdvexo
elui xai xetxcxapa xaGoXiKd nveupaxa, Kaxecmapxai be q Ek-
Kai xwp'S “OxoG dfevexo oube ev»
xXqaia km nucxqs xqq PK, «OtOXo? bk Kai axfoiYpa»UTim3,
15]
eteoxuiq t eff- (6) To bd Kaxa Aouxdv, axe iepaxiKoO x a P“KTqpog 131
'EKxXqaia? to EuaYY^ 10V Kai ixveGpa Zuiqs
Grrdpxov, ano xoO Zaxapiou xoG lepdtug GupuBvxoq xui
i

xqv dtpGap-
crapaq txeiv auxqv axuXouq, navxaxoGev Trveovxaq Geui fipEaxo. "Hbq y«P 6 aixeuxo? f)xoipdZexo p6crx°S. urrdp
(Tiav, Kai dvaZumupoOvxaq xouq
avOpiunou?. (3) E£ uiv
xrj? dveupdaewq xoG vewxdpou naibos pdXXuiv GudaGat.
fixi 6 xuiv aTrdvxaiv xexvixqq Aoyo<;, 6 xaGqpevoq
qjavepov,
(7) MaxGaio? bd xqv Kaxa dvGpumov auxoG Ydvvqtxiv Kq- 132
im x«poupip, ouviyuiv xa navxa, cpavepuiGei? xoi?.
Kai
bvi bt puxxei, XeYtuv' «BipXoq Y^vecxeuis 'IqffoG XpiaxoO, uloO Aa^ib,
dvepumoi?, gbwKev qpiv xexpapopcpov xo EuaYY^iov,
uloG Appaap.» Kai' «ToG bk 'IqcxoG XpicrxoG f) Y^vvqdi?
m/eOpaxi cruvexopevov.
ouxuiq t^v.* ‘AvGptunopopqiov ouv xo EuaYY^tov xoOxo. .
aixoupevoq auxoG xqv napouaiav,
.

129 (4) KaGwq 6 Aa^ib,

" tpqaiv (8) MapKoq be ano xoG npotpqxiKoO TTveGpaxo?, xoO 133
*‘0 KaGnpevo? dixi xuiv xepoupip dpcpdvqGt» [P* 79. 2].
TrpoffuiTra auxaiv k£ uipouq dniovxoi; xoi$ dvGptunou;, xqv dpxqv drotqcraxo,
Kai -fap ta xepoupip xexpanpoduma Kai xa '

XeYtuv' « Apxf| xoG EuaYfeXtou 'IqcxoG XpicrxoG, tbq YtYporrxai

dxbvei; xqq TrpaYpaxeiac; xoO Yiou xou GeoG.
«To pev y«P
xo ^pirpatcxov 4v 'Hcratq xui npocpqxq»' xqv nxeptuxiKqv eiKOva xoO EuaY-
npuixov Cuoov, cpqdi, fipoiov Xdovxi» [A P c4, 7],

Kai f^epovixov, xai paaiXiKov xapaKxqpiZov. «To be

auxoO
iepaxiK^v sitnile aquilae volanti. Spiritus in Ecclesiam advolantis gratiam
beuxepov fipoiov poffxw». t#|v iepoupYiKqv Kai
xpixov dx°v npoffumov d v0p to- manifestans. Et Evangelia igitur his consonantia, in quibus
xu£iv dpcpatvov. «To bd
cpavepuixaxu insidet Christus lesus.
no u», Kaxa dvGpumov auxoG napouoiav
xf)V
nexopeviu», x#|v (5) Aliud enim <secundum Io annem) illam, quae est 130
biaYpdtpov. «To bk xdxapxov fipoiov dexui a Patre, principalem, et efficabilem et gloriosam generationem
eius enarrat, dicens sic In principio erat Verbum, et Verbum erat
:

198 quattuor regiones mundi sunt in quo

Quoniam enim apud Deum, Deus erat Verbum; et: Omnia per ipsum facta
et
(2)
sumus, et quattuor principales spiritus, et disseminata est sunt, et sine ipso factum est nihil. Propter hoc et omni fiducia

Ecclesia super omnem terram, columna autem et firmamentum plenum est Evangelium istud; talis est enim persona eius.
consequens (6) Id vero, quod est secundum Lucam, quoniam quidem 131
est
Ecclesiae est Evangelium et spiritus vitae;
quattuor habere eam columnas, undique liantes incorrupti- sacerdotalis characteris est, a Zacharia sacerdote sacrificante
(8) Ex quibus
manifestum Deo inchoavit. Iam enim saginatus parabatur vitulus, qui pro
bilitatem, et vivificantes homines.
quoniam qui est omnium artifex Verbum, qui sedet super inventione minoris filii inciperet mactari.
est
cherubim, et continet omnia, declaratus hominibus, dedit
nobis (7) Matthaeus vero eam, quae est secundum hominem, 132
quadriforme Evangelium, quod uno spiritu continetur. generationem eius enarrat: Liber dicens, generationis Iesu
Quemadmodum David postulans eius adventum, ait
et Christi, filii David, filii Abraham. Et iterum Christi autem :

129 (4)
Qui sedes super cherubim , appare. Etenim cherubim
quadri; generatio sic erat. Humanae formae igitur hoc Evangelium:
formia, et formae ipsorum imagines sunt
dispositionis riln propter hoc et per totum Evangelium humiliter sentiens, et

Dei Primum enim animal inquit, simile leoni, efficabile eius,

,
initishomo servatus est.
et principale, et regale
significans: secundum vero sinule vitulo (8) Marcus vero a prophetico Spiritu, ex alto adveniente 133
sacrificalem et sacerdotalem ordinationem significans: tertium hominibus, initium fecit: Initium, dicens, Evangelii, quem-
vero habens faciem quasi humanam, eum, qui est secundum admodum scriptum est in Isaia propheta; volatilem et pennatam
quartum vero imaginem Evangelii monstrans propter hoc et compendiosam
hominem, adventum eius manifeste describens: :
 n. 134—136*. 81
LUGDUNENSIS obiit 202.
80
1RENAEUS EP.
ea creatura, quae est secundum nos, suum sanguinem
confessus est, et Novi Testamenti novam docuit ob-
lationem; quam Ecclesia ab apostolis accipiens, in uni-
verso mundo offert Deo, ei qui alimenta nobis praestat,
XapaKinp ouroq. Qeo o T oi? ptv npo
134
m xz ZJ* »* -s - S2&& primitias
quo
suorum munerum in Novo Testamento. (3) De
duodecim prophetis Malachias sic praesigni-
in
ficavit: Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus
omnipotens, et sacrificium non accipiam de manibus
Quoniam ab ortu solis usque ad occasum nomen
,„ os * 7 «fv vestris.
meum clarificatur inter gentes, et in omni loco incensum

—
KataKXuffpou tou
£:- r;rA
«p^sk s
Nuie
c

as»
,- Tp Tn b£ n vopo-
'
offertur nomini meo, et sacrificium purum; quoniam
magnum
omnipotens
nomen meum in gentibus, dicit Dominus
est
[Mali, 10 sq]; manifestissime significans per
haec, quoniam prior quidem populus cessabit offerre Deo;
omni autem loco sacrificium offeretur ei, et hoc purum;
nomen autem eius glorificatur in gentibus.
,

fl (
MG 7, 1023 sq.

fpUV MOU XptOTOU. i De infallibilitate episcopatus in apostolica successione

TO0 KuplOU constituta.
MG 7, 885 sqq.
[Ib. 4, 26, 2, 1—2; 4, 1 ; 5.]
De sacrificio Eucharistiae.
2 . (1) Quapropter iis qui in Ecclesia sunt, presbyteris 136
[Ib. 4, 17, 5.] . ,
obaudire oportet, his qui successionem habent ab apostolis,
sicut ostendimus; qui cum episcopatus successione charisma
veritatis certum, secundum placitum Patris acceperunt:
reliquos vero, qui absistunt a principali successione, et
quocumque loco colligunt, suspectos habere, vel quasi
haereticos, et malae sententiae, vel quasi scindentes et
elatos et sibi placentes, aut rursus ut hypocritas, quaestus
r^e,>cu,« n >em gratia et vanae gloriae hoc operantes. (2) Omnes autem
character est hic. quidem qui ante hi deciderunt a veritate.
Dei [\\\ s
Et JdiviS«.e» «glori»?
134 (9)
tr„,Z” rlhtrcund
patnarcn s, 4. (1) Ab omnibus igitur talibus abstinere oportet, 136 1
Moysem
, fuerunt
1
sacerdotalem et mim- adhaerere vero his qui et apostolorum, sicut praediximus,
his vero q ’

colloquebatur:
actum praebebat. |ei nde nobis homo factus, doctrinam custodiunt et cum presbyterii ordine sermonem
terram, protegens
I
sterialem mmt^ terr»
m omnem
.

sanum et conversationem sine offensa praestant ad con-

munus caelestis Spiritus
'8 Qualis yj et
firmationem et correptionem reliquorum.
nos alis suis. (10) f ta i; s e t character
.
>

qualis a
animalium forma: et Evan- 5. (1) Tales presbyteros nutrit Ecclesia, de quibus et 136 2
autem .animalia, et quadriforme
Evangelii. Quadnform.a q hoc ^ propheta ait: *dabo principes tuos in pace et episcopos
gelium, et quadriformis
i
p generi unum quidem ante tuos in iustitia » [Is 6 o, 17 ]. (2) De quibus et Dominus
quattuor data s t ' e S ™ ,
sec undum vero post cataclysmum
:

sub dicebat: « Qui igitur erit fidelis actor, bonus et sapiens,

|

quem praeponit Dominus super familiam suam ad danda

iis cibaria in tempore l Beatus ille servus, quem veniens
“m
3K SSViii— in c,e'“ ,e teE '
KlBCH, Enchiridion. 6

I
 scripsit inter 198 21«. n. 137—140. 83
82 GAIUS PRESBYTER
* n dul xnv 6bov Tf|v 'Qcrrtav, eupf|creiq xa xporrata tujv Tcarrrjv
invenerit sic /««***'“
Dominus
ahqms, s ^ocewrit ^Posuit : Ibpuaapevcuv Tqv 'EKKXqaiav.*
igitur tales inveniat prophetas,
se eundo MG 20,
Deus in Ecclesia primo aJ>os
tertio doctores »
[ c« i
charismata
et veritatem,
apud
l
^ CB Eus. 2 (ed. Ed. Schwartz), 176 sqq.

CLEMENS ALEXANDRINUS
207 sqq.

Domini posita sunt, ib successio, et circa 150—212.

quos est ea quae est
ab a P osto11 " Ecclesiae
" et ^‘ ^versationis De exteriore specie Christi \
a. [Paedagogus 3, 1, fin.]

Tov be Kuptov atkbv Tr)v otpiv ataxpov YCfovevai, bia 139

'H aato u to TTveOpa paprupei' «Kai eibopev auTfiv, Kai
d
dilectionem adaugent, qu.
Scripturas sme P e «“lo » P
neque ^“‘ ouk etxcv eiboq
'

oube KaXXoq aXXd to etboq atiToO drtpov,

fecit; et exhon orantes ^KXeTixov Trapaxouq dvGpunxouq» [Is 53, 2 sq]. Kai Tiq dpd-
blasphemantes neque patriarena
Deum vtuv Kupiou; ’AXX’ od to KaXXoq Tqq aapKoq to cpavraata -
contemnentes.
neque prophetas Otikov, to b£ aXqGivov Kai Trjq tpuxnq Kai to 0 awpaToq
£vebei£aTO KaXXoq Tr]q p£v to euepYertKov, to bk dedvaxov
MG 7, 1053 sqq. '

Tf]<s aapKdq.

scripsit inter
198-217.
GAIUS PRESBYTER CB Clem. Alex. (ed. O. StHh/in) 1, 237. MG 8, 557 sqq.

Principum Apostolorum.
De sepulcris Romanis
b. [Stromata 2, 5, 22, 7.]

Hist. eccles. 2, 25,

5 7.J
[Apud EusMum, KaXov b’ au eivai tov aotpdv, 6 'AGqvaioq £tvoq dibi XtYet, 140
etopdxoq «tbq ei Touq btKatouq, fiv Kai tuy-
Tiq buaxupiZoiTO eivai
107 (5
n Taiixn f> 0v °5 t°«>, TTaOXoc
xdvuiatv SvTeq aiaxpoi Ta awpaTa, KaTa y£ to bmaioxaTov
0(iTf|S P moxoOtal >i0oq TauT() TtaYKdXouq tivai, axdbov oubeiq fiv Xcycuv outuj
h. ouv in'
^L^KaT' aurdv loxopoOvxai, ko!
kot auxo
iVa<JKoXowo 0 f|vat
iboauxujt; KpOT ^aaoa iicl xwv nXiippeXihq boSetcv X^tv» [Plato, Leg. 9]. Kai «t 6 eiboq
Kai
laxopiav f, TWrpou fjwav Kai ^KKXqo.a-

“r
T£ xqv
06x661 KOipqxqplitiv *P
6 ®W 'Lrd Zeqtupivov 'Pu.paiujv fefovtb?
ox.k 6 S dvhp, rd\o«
fivopa «poWxapivui YVihW pergere libet, occurrent tibi tropaea eorum qui Ecclesiam
drriOKOitov' 8« b, P Iv 0 a TtDv
\ V t&Vjdtta «pi xu,v xiittuv, illam fundaverunt.»
Ipsum autem Dominum fuisse aspectu defotmem, testatur 139
:ss *. Isaiam: Et vidimus ipsum, et noti habebat speciem
138
4 mZ — » w «» «
B °°' Ktt<i,v w Spiritus per
nec pulchritudinem, sed species eius vilis et deficiens prae hominibus.
Quis autem Domino praestantior! Sed non carnis pulchri-

137 (5,
signanus [Nero]
Romae
«, *.»
capite truncatus,
m
—'P* 0
* ® '®“ “
TtVMWoma
ro cruc i
l l
eodem regnante
suffixu» fuisse
p elri Paul.que
tudinem, quae visione apprehenditur, sed veram animae et
corporis ostendit pulchritudinem; animae quidem,
tiam; carnis vero, immortalitatem.
Pulchrum autem esse sapientem, non alia
beneficen-

ratione dicit 140

Quam qu.detr.narra one hospes Atheniensis, «quam si quis affirmet, quosdam esse
traduntur. Romae coe mcteriis et.amnum
deformes corpore; nec sane male id diceret,
nomine ins.gmta monumenta q«« Zephyrini iustos, etsi sint
yir ecc l csiasticus, qui
visuntur. (6 )
Sed et G«l« eo i ibro quem
scnpsU ea ratione pulchros esse asserens, quatenus iustis moribus prae-
urbis ep.scop. tempo,r.bus m quo
Romanae de loco,

o— ~
1
Ex quos de hac re habemus,
variis textibus, fortasse conicere licet

iss
j&srsrjst s- *. -
sententias
esse.
secundum mutata tempora (persecutionis et triumphi) mutatas

C*
 150—212. n. 141-143. 85
84 CLEMENS ALEXANDRINUS circa

xouq uiouq tuiv dvepdjnu.v

ffuicppova ufieiav Yupvaa0eir|xqv xoiauTqv -fuvaixa 6 TTaib-
autoO exXemov ttapa ndvxaq a-fuiToq arrobexETai, «xouq Ttfixeiq kTevei ei? xa xpncri(aa,
l)
irpocptyreia irporiTOpeuOtv.
fjv» [is 53, 3], fi
Taq \dpaq £peib€Tai eiq aTpaxTov' xeipaq bfe auxrjq biqvoiEe
CB 1. c. 2, 124 sqq. MG 8, 955 sq.
Ttevnxi, xapnov bi ££exeive Trxujxqi» [Prov 31, 19sq]‘ (5) Tqv
paXioxa biaxovfav oux dTxi^cxtJvGn, £r)\uicracra Zdppav,
De honesta exercitatione atque recreatione.
UTroupYfjaai xoiq 6boi7xopoiq' eme yap auxi) 6 Aflpadp'
[Paedagogus 3, 10 ]
«ZueOffov, xai tpupatrov Tpia pfrpa a-epibaXeiuq xai rroincrov '

141 Yupvda.ov dn6X pn, *fiv

(1) Meipaxioiq be
eYxpuqriaq» [Gn 18, 6]. (6) «'PaxflX be, q 0uYdTqp Aa(iav,
xoiq dvbptoi iravroq
paXXov trpo xwv «peTa tujv TTpo(3aTUJV toG TtaTpoq aikfjq.»
Kd Tdp Kal taura fipxeTO», cpnoi,
cpaOXov tau*, fcovrd i ti xmq Kai oux xaGia, dXXct Tqv dxucpiav ^xbibaffxuiv Ttpocy-
Xouxpujv tfKpivai ou i*|pxei
dvTieevra,
veoic Tipoq uYieiav, tfixou&nv te xai cpiXoTiplav errriYaYev' «Auth Yap ?pocxe Ta TrpoSaTa xoO iraTpbq auTqq»
euvpu iaq ^.peXe.a0ai b bn
dXXd xai [Gn 29, 9]. (7) Kal pupia oaa ai Tpatpai dptYOuai euTEXeiaq
od Xi edeElaq povov, X
xpeiTtovwv gpTtuv dnoffnfioeai, dpa xai auToupYiaq, Trpoq bi xai Yupvacriiuv uTrobetYpaTa.
Yivopevov dveu toO twv
Yaoiev xai oux dXucriTeXdq. _ . (8) Avbpujv bfe ol piv Yupvoi xai TrdXqq peTexdvTiuv, oi 143
bl '
OObfc dvTauGa urreEaipextov
xf* xaxa x6 bt xai crcpaipq Tf[ pixpq naiCovTUJv, xqv Oaivivba rraibiav
142 (2)
TtaXqv xa. bpbpouq
dXX’ oux im 4v fiXiuj pdXiCTTa aXXoiq 6 TtepirraToq aGTdpxqq dYpovbe
novncfeujc xaq Y^vaixaq,
Tupvaaxtov, Kal Um.up-
TtapaxXnxeov aGxdq, xaXamoupYiq bfc PabiZioucriv f\ tiq atTTU xaTiouffiv. Ef be xai txxaTxdvnq

d,v beoipeOa,
A TtexTOua^, ei beoi. (3) txi o
Yia xai tui itapacTTnvai xfl
Soup ttpoxopiieiv xpn fa xoO xap.eiou
xai riu pfiXip rtpo(T€X0eiv
6ttuj
oux aio X pov avvxiq
‘» 0u $ Ttivbpi We? ’
aipaivxo, oux
Yupvaaiou YetupYixou.
eirreiv
djevviq touto irapeprrdptupa otxovopixov
(9) AXXa Ydp pixpou beiv i\a6iv pe
6 ITiTTaxoq dxeivoq, 8 ti i^Xr)0ev, 6 MtxuXqvaiujv
oube uiiv itepi touuiov a.a\o\fiaQa\, PaaiXeuq, dvepYqi Yupvacxiuj xpdipevoq. (10) KaXov bi xai
ubujp dvipqaai bi’ auTOu xai EuXa biaTepeiv, ofq auToq
opeEai bnpum, xpi T6WJ <’laxuip Aa^av
dvax.vdEai bi’ abxn? xai ttotov XpntreTat. bfe dnoipaive ra irpogaTa Ta
eOcxnpoveffxaTa ptvT dv xai
eiq
koti xai dipov irapaGein,
exercuerit, talem mulierem suscipit Paedagogus, quae cubitos ex-
omnes filios hominum, tendit ad quae sunt utilia, manus suas colo fulcit, easdemquc
ea,
diti sunt». Et species eius deficiebat praeter
pauperi aperit, palmam vero mendico porrigit, (5) nec, quod prae-
gymnasium, etiamsi adsit cipuum est ministerium, ad imitationem Sarae viatoribus succur-
141 ^0) Adulescentibus autem sufficit
quoque longe balneis ante- rere erubescit dixit enim ei A b r a h a m
: Festina et commisce
:

balneum. Etenim ut haec viri

ut quae habeant aliquid
quod tres mensuras similae, et fac subcinericios.
(6) Fac hei autem filia
ferant forte non malum fuerit;
Laban veniebat, inquit, cum ovibus patris sui. Nec ea suffecerunt,
studiumque ac laudis cupiditatem
uvenibus confert ad sanitatem, sed docens, quam ab omni esset fastu aliena, subiunxit: Ipsa
corporis habitudinis, sed etiam
ut non solum bonae
afferunt
u, u, . rete enim pascebat oves patris sui. (7) Alia nobis innumerabilia prae-'
,S hil”riSs cura» g.r.n., Quod i 6a.
interirn melioribus non
abstrahantur, scitum est et non mutile bent Scipturae exempla frugalitatis, ministerii, et etiam exercitii.
abducendae mulieres a labore (8) Ex viris autem alii quidem nudi luctentur; alii vero 143
Neque vero hic sunt
U2
142 (2)
non ad luctam et cursum adhortandae
sunt , parvo quoque globo ludant, praecipue eo lude, quem Pheninda
corporis, sed dicunt, in sole. Aliis vero sufficit deambulatio rus euntibus,
et ut pistrici adsint
verum in lana et tela sunt exercendae, vel in urbem descendentibus. Quodsi etiam ligonem tracta-
Praeterea autem ipsas per se uxores oportet
si opus sit. (3) verint, non est haec illiberalis quaestus oeconomici accessio
opus habemus et neque ns ad
ex penu afferre ea, quibus
:

pistrinum accedere turpe sed neque coquendo obsonio

est: m ad agricolam pertinentis exercitii. (9) Ceterum oblitus sum
marito gratum, mulieri domus custodi et propemodum dicere, quod Pittacus ille, rex Mitylenaeorum,
versari, ut id fiat molebat, acri utens exercitio. (10) Pulchrum est autem etiam
lam vero s, et per se vestes
Satrici est dedecus. (4)
stragulas excusserit, et sitienti
manto potum praebuerit, «bum aquam per se haurire, et ligna scindere, quibus sit usurus.
honestissime ad moderatam sanitatem ita Iacob autem pascebat oves Laban, quae relictae fuerant, regale
que apposuerit, seque
 150—212. •u 144-146. 87
86 CLEMENS ALEXANDRINUS circa

(TTupaKiynv» buiXiaq. (15) ”Hbq be, diq Kai upoaGev eipf|Kapev, dxucpov
unoXeicpeevTa» anneiov exwv paaiXiKOV, «fidpbov
btd xou HuXou em to
,

q auxapKeia Yupvaarov Kai x6 imobqcracrGai xiva auxov

fGn 30, 36 sq], evaXXdxxeiv peXeTiiiffav
b£ 6xe Kai to Tepuvov auTUj, Kai to dnovivpaaGai tuj irobe, irpoq be Kai to dXqXip-
B eXxiov rnv cpuaiv. (11) TToXXoi?
E(J0’

ItfTiv. (12) Kai bq Ta fu Kai pevov Xiira dvaTpupai auTOv' to bd Kai xqv dpoipqv xqv
tnc dvafvdicreiuq Yupvdfftov
tpiXoveiKiaq axpqcJTOu Ttapa- faqv dvxaTTobouvai tuj Tpitpavxi dvaXXdE, Kai toOto bncai-
tarra TraXqv, nv 4veKpivapev, pq
XauBav^creuj X «P>v. efc ibpiimuv ^dvbpujbwv €«cpi0«C ocruvqq iffTi KOiviuviKqq to Yupvaatov' Kai trapabapGelv

£VT£XVOV bianovr|T£OV, to dm&eiKTiKOV auxq?, cpiXaj voffoOvTi, Kai UTTOup-ffjaai pq buvapevai, Kai rrapa-
Kai ofln T« TO
xe«P* v kki uXeu- 0eTvai beopevui. «Kainape0qKev auTotq», cpqaiv,

»
Kai (16)
Td be duo 6p6q<; TtdXns, dir’ au X evujv «
koi avbpwbetmpa pex ’A (1 p a d p xot<; xpicrlv dpicrrov utto to bevbpov Kai Trapecrxq
piiiv dEeiXqffetuq ' KoaptiubeffTepa t«P
uTiela? eaGiouffiv auToiq» [Gn 18, 18]. (17) Kai aXieia, ib<; tui
£uaxnpovo t fnbpns f| xmauxn biaudvqais
oi b£ fiXXoi TTdipw [cf. crx°Mv diro tluv dvayKaiuiv tcuv
Io 21, 3), ei
euXpno-TOu Kai dvqaicpopou napaXapPavopevq,
£Xeu0epwv crrdffewv peXeTnv KaxarftX- dv Aoyui paGqpaTuiv dyoipev. AuTq bfe peXTituv f) arpa,
tt6voiYupvaaTiKf)? ouk
exapiaaxo 6 Kupio? tuj pa0r|TO, KaGdrrep ix90q bia ubaxoi;,
pexpou 'Q? Y«P
aToxacmov. «dv0piuTTOu? aXieueiv» [cf. Mc 1, 17] bibaEa^.
144 (13) TTavxaxoO be tou
dpiaxov, ouxui to urrfcp to pexpov CB c. 1, 264 sqq. MG 8, 619 sqq.
ttovou? criTituv fifetaQai 1.

vocxouoiov. Oux ouv

rroveiv Kai KaKiCTxov Kai Konifibe? Kai
TtavxdKacr.v dp Tov eivai XPH, oObi pf|v
iravreXtus ^nrovov. Hymnus in Christum Regem et Servatorem.
xpocpfj? bieEeXqXuBapev, irapa-
(14) KaGdtrep Kai i.m Tqq [Paedagogus 3 in fine.]

Kai uavTaxoO ou npoq fiburrdeeiay T£Tpa-

TrXnffiws dv Ttaai '

ti)v dvavTtav
Itopiov mDXuuv dbauiv, Frenum pullorum indocilium, 145
m0at Kai dKoXacTTOV XPH biaiTav, oub' au npo?
toutwv dppeXq xe Kai TTTepbv 6pvi0uiv dnXavuiv, Penna volucrum non erran-
thv dapaxov, dXXd xqv peTaEu xfiv
tium,
Tputprfc xe Kai cpei-
<juj<ppova Kai KaGapav kaxepa? KaKia<;,
OiaE vquiv dTpeKqs, Verus clavus navium,
per lignum medita-
TToipf|V dpvuiv BaOiXiKUiv Pastor agnorum regalium:
habens signum, virgam styracinam, quae 5 Touq aouq d 9 eXeiq Tuos simplices
(11) Multis quoque, quae
5 146
batur naturam mutare in melius.
lam vero lucta quo- TTaibaq dYeipov, Pueros congrega,
alta fit voce, lectio est exercitium. (12)
que quam admisimus, non assumatur gratia
inutilis contentionis Aiveiv aYiujg, Ad sancte laudandum,
vanae gloriae cupiditatis, sed ut viriles excernantur sudores. 'Ypveiv dboXui? Sincere canendum
et
Nec vero laborandum est in ostentando ea
in re artificio, ’AKaKOi<; OTopaffi Ore innoxio
collorum, manuum, laterum
sed recta lucta certandum est, 10 TTaibiuv fiYqxopa Xptcrxov. 10 Christum puerorum ducem.
explicatione et motu. Est enim
honestior et virilior, quae cum
hoc modo exercitatio, quae utilis et con-
decoro robore fit
Reliquae vero gymnasticae tatis. (15) lam vero, sicut etiam ante diximus, sibi ipsi suf-
ducibilis sanitatis gratia assumitur.
prohtentur. ficere est exercitium a fastu alienum: ut exempli gratia quis
non liberalium vitae studiorum meditationem
U4 (13) Modus autem est ubique attendendus. Quemadmodum ipse calceos induat, pedes lavet, oleo unctum confricet.
sibi

labores cibos praecedant, ita supra Porro autem ei quoque, qui fricavit, mutuam dare operam,
enim est optimum, ut
morborum id quoque est communicativae iustitiae exercitium: et dormire
modum laborare est et pessimum, et molestum, et
otiosum, neque penitus iuxta amicum aegrotantem, et impotenti ministrare, et egenti
causa Neque ergo oportet esse omnino
alimento diximus ita ea, quae sunt necessaria, opponere. (16) Jit apposuit iis, in-
labore fatigatum. (14) Sicut enim de
Non ad voluptatem quit, tribus Abraham prandium sub arbore, et astitit iis com-
etiam dicendum est ubique in omnibus:
vita agenda est, nec rursus ad con- edentibus. (17) Piscatio quoque, quemadmodum Petro, si nobis
luxuriosamque rationem
temperamentum, sed eam, superfuerit a necessariis Logi disciplinis otium. Haec est autem
trariam, et quae nullum habeat
temperata ac melior piscatio, quam Dominus largitus est discipulo, qui
quae inter haec medium locum obtinet, estque
utroque vitio, deliciarum scilicet et parci- tamquam pisces in aqua, homines piscari docuit.
moderata et pura ab
 CLEMENS ALEXANDRINUS circa 150-212. n. 147 - 151 .
89

Sanctorum rex, TTveupaxi bpocrepui Roscido spiritu

147 'AfiuJV paffiXeO,
A6f£ Travbapaxujp Verbum, qui domas omnia, 'EprrnxXdpevoi, Impleti,
Patris altissimi, ATvoug dcpeXeii;, Laudes simplices,
TTaxpoq uipitJxou,
Zocpicu; irpuxavi, Sapientiae rector, "Ypvou? dxpexei? Hymnos veraces,
15 Laborum sustentaculum, 55 BacnXei Xpurrui, 55 Regi Christo,
15 Zxqprfpa tc6viuv,
Aevo gaudens, MicrGou? 6crtou£ Mercedes sanctas
Ataivoxap4?,
BpoT^a? xevefi? Humani generis Zwrjs bibaxns, Vitae doctrinae,
Zwxep 'IqcroO' Servator Iesu: MeXrrwpev 6po0, Canamus simul,
Pastor, arator, MeXnuipev duXuiq Canamus simpliciter
TToipnv, apoTtip,
20 OiaE, crxopiov, 20 Clavus, frenum, 60 TTcuba Kpcmpbv. 60 Puerum valentem.
TTxepov oupavtov Penna caelestis
X°pd? eipnvqq, Chorus pacis, 149
TTavaToO(; TtoipvnS, Sanctissimi gregis,
Ot Xpicxxo-fovoi, Christogeniti,
‘AXieu ptpbTTuiv Piscatorhominum,
Aabq auKppuiv, Populus modestus,
Taiv aujJopevuiv Qui servantur
'PaXXutpev 6po0 Psallamus simul
25 TTeX&YOUc; Kairia;' 25 Pelagi e vitiis;
65 0e6v eipnvrj^- 65 Deum pacis.
'lyGO? dyvotx; Pisces castos
Unda ex infesta
CB 1. c. 1, 291 sq. MG 8, 681 sqq.
Kupaxoq £x 0 P 00
beXed£uiv Dulci vita inescans:
rXuxepfl Ziujf]
De Marco et Luca evangelistis.
'H-fOU, TTpopdTUJV Sis dux, ovium
[Adumbrationes in epistulam Petri primam catholicam 5, 13,]
30 Rationalium pastor sancte,
30 Aotikuiv TTOipi^v &Ti’. frroO,
sis dux, Marcus, Petri sectator, praedicante Pet ro Evan- 150*
Ba<nXeO,Tra!baiv dvenacptuv. Rex, puerorum intactorum. geliutn palam Romae coram quibusdam Caesareanis
equitibus et multa Christi testimonia proferente, petitus
XpicrroO Vestigia Christi ab eis, ut possent, quae dicebantur, memoriae commendare,
148 'lx via
'Oboq oupavia. Via caelestis. scripsit ex his, quae Petro dicta sunt, Evangelium, quod
Aofoq iivaoq, Verbum perenne, secundum Marcum vocitatur; sicut Lucas quoque
85 Aiiuv dtrXexoq, 85 Aevum infinitum, etActus apostolorum stylo exsecutus agnoscitur et Pauli
dtbiov, Lux aeterna, ad Hebraeos interpretatus Epistulam.
4>aj<s
’
EUow; TrriT'1 Fons misericordiae; Ed. Th. Zahn, Forschungen sur Geschichte des neutest. Kanons
3
Operator virtutis (Erlangen 1884, Deichert), 82 f.
'Pexxfip dpeTrj?
Honesta vita Testimonia Clementis de Epistula prima Petri, de ordine Evangeliorum et
Zepvr| fhoxr| 150 a
Deum laudantium,
de commoratione Romana s. Petri vide postea apud Eusebium (n. 426 434).
40 0eov bpvouvxtuv, 40
Xpurrfc MqcToO, Christe Iesu,
TdXa oupaviov Lac caeleste EPISTULA AD PIOGNETUM scripta saec. II. vel III.
Macrxuiv YXutcepiliv Dulcibus uberibus
De vita et moribus Christianorum.
Nunq>n? X«P‘ TUJV .
Nymphae gratiarum,
[Cap. 5—6.]
45 Zocpiaq Tr\<s crfjq, 45 Sapientiae tuae,
’EK0Xif36p€vov
‘
Expressum: 5. (1) Xpumavoi yap ouxe yr) ouxe cpwvrj ouxe £0ecn 151 *
Oi vtiTttaxoi Infantuli biaKtKpip^voi xluv Xomwv eiatv dvGpumwv. (2) Ouxe fdp
'AxaXois criopacnv Ore tenero
'AxixaXXopevoi, Enutriti, 5. (1) Christiani enim neque regione neque sermone neque 151
50 0r|Xri<; XofiKriq 50 Mammae rationalis vitae institutis distincti a ceteris sunt hominibus. (2) Nam
 n. 152—153. 91
90 EPISTULA AD DIOGNETUM scripta saec. II. vel. III.

btaXmtfJ Ttvi ixap- poGvxai, Kai £v xal?axipiai? boEaZovxai pXaacpquoGvxai,

uou rroXei? Mac KaxoixoOmv ofire
dtTKOuffiv. (3) Uu Kai biKaiouvxai. (15) «Aoibopouvxai, Kai euXoYoGcxiv» [1 Cor
nXXcrmevn ypwvxai ouxe piov uapaUtipov
cppovxibi TioXunpaT^vutv ^0pumujv 4, 12]' uppiZovxai, Kai xipuitTiv. (16) AfaGoTtoioGvxe? tu?
pnv Stvoia Ttvl Kai
eOpnpevov oube b6jnaxo? dv0pw- KaKoi KoXaZovxai KoXaZopevoi xaipoucnv uj? ZaiOTtoioupevoi.
Jd0 nM a toOt’ aOxoi? 4<mv
'

KaxoiKoOvxeq be trbXei? (17) 'Ytto 'loubaiuiv iit? dXXocpuXoi TtoXepoOvxai Kai Imo
Slvou Ttpoeardatv, ificmcp Iwn. (4)
IXXqvlba? xe Kai pappdpou? ib? &<a<TXO? ^npw<3q ,k<>> ? ™ 'EXXqvutv biuiKOVxai ' Kai xqv atxiav xq? ?x9p a S eiueiv oi

?v T6 4(l0nTi xat btaiTri ptaoGvxe? ouk fx°ucnv.

tTyujpiotc ?0taiv dKoXou0ouvxe?
eau|iaaxi)v Kai bpoXoYOupdvin?
napa- 6. (1) AttXiu? b' eiTteiv, Sixep ecxxiv 4v «Jutpaxi qtuxq, xoGx' 153
Kai xui Xomui piu)
Kaxdaxamv xt)? iamwv TroXixeia?. etaiv iv KOdpui Xpiffxiavoi. (2) "Ecnrapxai Kaxa rravxtuv xujv
boEov £vbeiKVuvxai xf|v
napotKOt pexexou xou otupaxo? peXdiv q ipuxq, Kai Xpicrxiavoi Kaxa xa? xou

SSvtil
rtaua Eevn
V
(5) TTaxpiba? oteoOdiv
«oxtrai, Kai
Ttaxpi? tortv auxuiv
ibiaq, aXX’ ra?
rrdv0’

ou fimTOuffi xa
,
utropdvoua.v d* Ejjot
Kai nacra iraTpi? «vq.
Kocrpou
gerxt
ouk
bfe

eicri
TtoXei?.
4k
(3) OficeT pfcv 4v xut ffiitpaxi ipuxq, ouk
xoO (Tujpaxo? Kai Xpicrxiavoi 4v KOffptu oikoGctiv,
bfe 4k xoO Koapou.
'

(4) A6paxo? f) ipuxi) 4v 6paxra

ixdvxe?, xeKvoYovouaiv dXX’ '
(6)
(6) r apoucnv ib? xtu auipaxi' Kai Xpicrxiavoi Y^vtiicTKovxai pev
napariOevxai, dXX ou Kotxqv. cppoupeixat
Tevvtiiueva. (7) TpdueZav KOivqv
xuTxdvoucnv, dXX' «ou Kaxa <rdpiea» ovxe? 4v xui Kbffptu, dopaxo? be auxtuv f) 0£o<r4peia pevet.
152 (8) «’Ev aapKi»
[2 Cor 3. Cf. Kom 8, 12 13]
10,
Zwcnv. (9) TOS biaxpi- Em (5) Mtcrei xi)v ipuxqv f| ffapE Kai TtoXepei pqbev dbiKOupevq,

(10) TTeiOovxai toi? bioxi xat? qbovat? KtuXuexai xpqfOai picei Kai Xpurxiavou?
Boufftv, dXX’ h oupaviu uoXixeuovxai. '

6 KOffpo? pqbfev dbiKoupevo?, 8xi xai? r)bovai? avxixdacrovxai.

ibioi? pio,? y.Kiu(Ti xou? v6pou?.
djpwrufevoi? v6poi?, Kai xoi?
fmo navxtuv buuKovxai. (12) Atvo- 'H ipuxn ri)v piffoOcrav a-fanq crapKa Kai xa peXq' Kai
(11) AraiWfim ndvxa?, Kai Xpicrxiavoi xou? picroOvxa? dYamlicriv.
0avaxouvxai xat Ziuonoiouvxai. (7) 'EYKtKXeiaxai pfev
ouvxai, Kai K axaK P ivovxai '

«nxcuxeuoum, Kai irXouxlZouffi ttoXXou?» [2 Cor 6, 10] q ipuxi) xiu uuipaxi, cruvexei b£ auxi) xo atupa Kai Xpicrxiavoi '

(13) Kaxexovxai p^v tb? 4v cppoupp xui Kocrpiu, auxoi bfe duvexouai
nam nepioaeuoumv. (14) Axi-
Irdvxtuv ucmpoGvxai, xal 4v

neque sermone utuntur quo- cora afficiuntur gloria ; fama eorum laceratur, et iustitiae eorum
neaue civitates proprias incolunt
degunt insignitam. (8) Necjue vero testimonium perhibetur. (15) Obiurgantur, et benedicunt; con-
dam insolito neque vitam tumeliose tractantur, et honorem deferunt. (16) Cum bonum
quadam et hominum curiosorum sollicitudine haec
cogitatione
neque dogmati humano patro- faciant, tamquam improbi puniuntur; dum puniuntur, gaudent,
disciplina ab iis est inventa,
autem civitates et tamquam vivificentur. (17) Iudaei adversus eos tamquam alieni-
cinantur sicut nonnulli. (4) Incolentes
prout cuiusque sors tulit, et indigenarum genas bellum gerunt et gentiles eos persequuntur; atque causam
graecas et barbaras,
victuque ac reliquo vivendi genere inimicitiarum dicere osores nequeunt.
fnstituta sequentes in vestitu
incredibilem vitae suae statum 6. (1) Ut autem simpliciter dicam: quod est in corpore 153
mirabilem et omnium consensu
Patrias habitant proprias, sed tamquam in- anima, hoc sunt in mundo Christiani. (2) Dispersa est per
proponunt. (5)
habent communia tamquam cives omnia corporis membra anima: et Christiani per mundi civi-
quilini; omnia cum aliis
tamquam peregrini ; omnis tates. (8) Habitat quidem in corpore anima, sed non est e
etomnia patiuntur
patria peregrina. (6) Uxores
ducunt corpore: et Christiani in mundo habitant, sed non sunt e
eorum est patria, et omnis Men mundo. (4) Invisibilis anima in visibili custoditur corpore
omnes, liberos procreant; sed
non abierant fetus. (7)
ut
non lectum. et Christiani conspiciuntur quidem in mundo degentes, sed
sam communem habent,
152 (8) In
carne sunt, sed non secundum
v,vun
ofku
™"' .
invisibilis est eorum pietas. (5) Odio et bello animam caro
civitatem suam (10 Ob
habent. J:. prosequitur nulla affecta iniuria, quia voluptatibus frui pro-
terra degunt, sed in caelo
vitae genere superant leges. hibetur: odit et Christianos mundus nulla affectus iniuria,
sequuntur legibus constitutis, et suo
persequuntur. (12) Igno- quia voluptatibus repugnant. (6) Anima carnem amat, quae
Amant omnes, et omnes eos
(11)
condemnantur; morte afficiuntur, et vivificantur ipsam odit, et membra: et Christiani osores amant. (7) In-
rantur, et
ditant multos; omnibus rebus
ndl gynt,
' clusa quidem est anima corpore, sed ipsa continet corpus:
sunt, et
(13) Mendici
Dedecorantur, et inter dede- et Christiani detinentur quidem in mundo tamquam in custodia,
et omnia illis redundant. (14)
 n. 154—155'. 98
92 CLAUDIUS GALENUS et ABERCIUS H1ER0P0L1TANUS.

^ 0vr|Tui (hcnvuigaTi
fragmenta ipsius lapidis cum versibus 7 15 in 18 lineas distributis, —
tov KOtTfiOV. ( 8 ) Afiavaxo? n ipuxn quae ab anno 1892 Romae in museo Lateranensi asservantur. Iam
bv tp0apTOt?, ti^v ev
KaroiK€t ‘
Kai XpuJTtavoi TtapoiKoOcfiv anno 1S82 Ramsay alium lapidem invenerat cum epitaphio Alexandri
oupavoT? dcp0apaiav Trpoffbexopevot. (9)
KaKOupYOuptvq amoi? cuiusdam Hieropolitani, depositi anno p. Chr. 216, cuius versus 1 —
Xpicmavoi koXoZojkvoi et 5 —7
mutato nomine cum initio (1 3) et fine (20-22) nostri epi- —
Kai rro-roi? n ipu Xn peXnouTai- Kai
Ei? Toffaurny auTou? taphii consonant. —
Textus epitaphii multolies, ultimum secundum quin-
K a0’ fipepav TtXeovaEouffi paXXov. (10) cuplicem traditionem atque cum magno apparatu editus est a G u 1. i

TdSiv £06 to 6 Oeo?, fiv ou etfiiTOV auioi? TrapaiTnffacreai. Ltldke et Theod. Nissen (Lipsiae 1910 BT). Litterae, quae —
396 sqq. in fragmentis exciderunt, quadratis uncis, quae coniectura additae sunt,
Patres Apostolici, ed. Fr. Xav. Funk (1901) 1,
rotundis includuntur.

obiit circa 200.

CLAUDIUS GALENUS medicus 1 ’E]KXeKTfis 6 TioXei!;[Tn? t]out' bnointexa]
TT 0 [Xe]uj?
1 155*
Cuiv, i]v’ £xw [KatpCu] cruiparo? bv0a 0b<xiv.
De «philosophia» Christianorum. j|

[Apud Ahulftda, Hist. anteislamica arabice scripta.] 3 Ouvop’ ['ApdpKto? 6 paGnrn? notpevo? oyvoG,
ujv]

incrementa 8? poffKti npopdxtuv dreXa? Specnv xtebioi? te,

*|JU (1) Galeni tempore religio Christianorum magna iam
mentionem fecit in libro de sententiis
Politiae I la- 5 dtpGaXpou? 8? ?x €l |i€YaXou? Trdvxq Ka0opdu>vxa?.
ceperat, eorumque 8
tonicae, his verbis: Outo? y«P p’ &>16aEe (tot 'Puipn? 2 vel xd Zurfj? vel

(2) «Hominum plerique orationem demonstrativam con- 0eoG Ta 4 ) YpdMP<* Ta nuixd'

ut in- 6
tinuam mente assequi nequeunt; quare indigent, 7 ei? 'Ptupntv 8? bTreptpev] bpbv ' Paaixfei’ dvaGpfjuai] |

mythis (narrationes dicit de praemiis et poenis Kai pacr!Xiff[aav ibeiv xpuoocr] xoXov xp[fcroixdbiXov]
stituantur ||

in vita futura sperandis), veluti

nostro tempore videmus Xabv b’ eibov [dKei Xapixpdv] (TcppaYEib’ dvb[xovxa]
7 .

homines illos, qui Christiani vocantur, fidem suam a 10 Kai lupiri? xxb[bov elba] ||
Kai CttTxea ixd[vxa, Niatfhv]
mythis petiisse. tamen interdum talia faciunt,
(3) Hi Eucppdxrjv bta[(Ja? Ttdv],|Tq b’ tox ov <Tuvo[piXou?] 8 .

qualia qui vere philosophantur. Nam quod mortem con- TTauXov Ityiuv 8iro[xov?] 9 ||TTicm? [TrdvTri bb npofiYe]
temnunt, id quidem ante oculos habemus; (4) item quod Kai napdGriKe iTpocpfiv] ndvxn ’l x 0 u v a[Tro nriYns]
|

rerum venerearum abhorrent, sunt

verecundia ducti ab usu TiavpeY^On Ka0[ap6v, 8v]fbbpdEuxo nap0[bvo? dYvfj],
qui per totam vitam a
enim inter eos et feminae et viri, 15 Kai toGtov bTrd[bwKe <pi] Xot? dcf0[ieiv bia navxo?], |'

concubitu abstinuerint; sunt etiam qui in amnus regendis

16 oivov XP1 OT 5v dxoutTa Kbpacxpa biboGaa peT’ dpxou.
progressi sint, ut
coercendisque et in acerrimo studio eo TaOxa irapecmu? eircov 'ApbpKio? tLbe YP««Pnvai,
Haec Galenus.
nihil cedant vere philosophantibus.» dpbopqKotTTOV 2 to? Kai beuxtpov rfyov dXr|0u)?.
Ed. Fleischer (Lips. 1831) 109. TaG0’ 6 votuv euEarro Girep 'ApepKiou na? 6 auvujbo?
10
.

20 Ou udvxot Tuppuj ti? dpui bxepov Tiva ©ntrei

ABERCIUS HIER0P0LIT ANUS (Phrygiae salutaris)
ei b’ oOv, 'Pwpaiwv xa[g]eitu 0f|(Te[i] bicrx^lXia [x]pu<xd 11
scripsit sub finem saeculi secundi. |

Kai [x[pn°’T D TraTpibi i| 'I e p o it 6 X e i [x]tiXia xpuffa.

Epitaphium.
Integer fere textus traditur in vita Abercii scripta
inter saec. VI. M— Versio litteralis.

pentameter, reliqui omnes hexa- Electae urbis civis hoc statui [monumentum] I55 1
Constat 22 versibus, e quibus secundus
1

Anno 1883 W. Ramsayinveni t prope Hieropohm duo vivus, ut habeam tempore quiescendi inibi locum.
metri sunt.

sed ipsi continent mundum. (8) Immortalis

anima in mortali 1
Pronuntiandum: birdr]aa. 9 Versio rossiaea.
6
corrupti- Intellege: bub.
tabernaculo habitat: et Christiani peregrinantur in Bekker.
• Pitra. *

incorruptibilitatem exspectantes. (9) Anima • Gictmann ; Versio rossiaea PatTlXefav dGpoicrai. Kaufmann: PaCl-
bilibus, caelestem
melior : et Christiani Xfiav depfioat. Zahn, Rausehen paatXf) &va6pP|<jat.
cibis et potionibus male tractata fit 1 8
Versio rossiaea.
9
Zahn bytiiv birdpqv.
de Sanctis.
suppliciis affecti cotidie numero crescunt. (10) In tanta eos 11
10
Versus longior et malus. Versus longior et malus.
quam nefas est defugere.
statione posuit Deus, iis
 3

saec. secundi.
n. 155 — 157. 95
94 ABERCIUS HIEROPOLITANUS sub fin.

discipulus Pastoris sancti,

20 Verum alium tumulo ne quis deponat in isto,
3 Nomine Abercius sum, aut fisco Romano auri duo milia pendet,
campisque,
qui pascit ovium greges in montibus ac patria Hierapolis capiat proba mille
quoquoversus spectantes. repensos.
5 oculos qui habet magnos
litteras fideles
Hic enim me docuit vitae {vel: Dei, vel: Romae)
7 Romamqui misit, tum regiam arcem conspicere, FRAGMENTUM MURATORIANUM scriptum circa 200.
calceatam,
tum Reginam videre deaurato vestitu, auro De libris canonicis.
vidi ibi splendidum signum
praeferentem.
populum quoque
sumpsit a doctissimo L. A. Mura tori, qui illud e codice
Nomen
10 Ac Syriae campum vidi et urbes cunctas, Nisibin
sum sodale Ambrosiano J 101 sup. (saec. VIII.) anno 1740 primus in lucem edidit
Euphraten transgressus ubique autem nactus
.

habui. Fides autem

;

ubique praeibat (Antiquitates italicae medii aevi 3, 851 sqq). Hic recensionem a —
Paulum convectorem II. Lietimann (Bonn 1902, Marcus und Weber) factam reddimus.
et apponebat cibum ubique
Piscem e fonte
maximum immaculatum, quem prehenderat Virgo
casta, quibus tamen interfuit, et ita posuit. 156*
15 et hunc attribuebat amicis
manducandum perpetuo, Tertium Evangelii librum secundum Lucam.
16 vinum bonum habens, mistum
dans cum pane. Lucas iste medicus, post ascensum Christi
cum eum Paulus quasi litteris 1 studiosum
Haec astans iussi Abercius ita scribi;
5 secum adsumpsisset, nomine suo
septuagesimum annum alterum agebam verissime.
et ex opinione conscripsit, Dominum tamen nec ipse
quisquis consona
Haec intuitus precetur pro Abercio, vidit in carne, et ideo prout assequi potuit
mente est.
ita et a nativitate Iohannis incipit dicere.
Nequaquam vero tumulo quis meo alium quemquam
ponet;
20 Quartum Evangeliorum Iohannis ex discipulis. 157
sin secus, Romanorum aerario
pendet duo milia aurorum
10 Cohortantibus condiscipulis et episcopis suis
et optimae patriae H i e r opo 1 i mille aureos.
dixit: «Conieiunate mihi hodie triduo, et quid
cuique fuerit revelatum alterutrum
Versio metrica '.
nobis enarremus.» Eadem nocte reve-
latum Andreae ex apostolis, ut recogno-
155* l Urbis ego electae civis posui mihi vivus,
quem iusto subeant tempore membra locum. 15 scentibus cunctis Iohannes suo nomine
cuncta describeret. Et ideo, licet varia sin-
alumnus
sancti Pastoris
3 Nomen Abercius est, Evangeliorum libris principia
gulis
actas
sum, qui pascit oves campis et montibus doceantur, nihil tamen differt creden-
magnos circumfert cuncta tuentes.
5 atque oculos tium fidei, cum uno ac principali spiritu de-
Hic etenim docuit me scripta fidelia vitae;
20 clarata sint in omnibus omnia: De nativi-
qui Romam Divini Regis ut aulam
misit, tate, de passione, de resurrectione,
Reginamque viderem auro corpusque pedesque de conversatione cum discipulis suis
distinctam populumque gerentem clara
sigilla.
ac de gemino eius adventu,
Syriae vidi, oppida cuncta, Nisibin
10 Atque agros
Euphraten transgressus —
ubique fuere sodales.
primo in humilitate despectus’, quod fu-
25 it, secundo in potestate regali prae-
praeibat,
Convector mihi Paulus ubique, Fidesque claro, quod futurum est. Quid ergo
quae victum tribuit Piscem que per omnia fonte
mirum, si Iohannes tam constanter
permagnum purum, quem Virgo prehenderat alma, singula etiam in epistulis suis profert
15 atque cibum praebebat alendis semper amicis, dicens in semetipsum: Qitae vidimus oculis
16 vinum commistum cum panibus acre propinans. 30 vostris et auribus audivimus et manus
insculpere, septem nostrae palpaverunt, haec scripsimus vobis [1 Io 1,
Iussi astans ego Abercius haec
1 sqq].
Sic enim non solum visorem se et auditorem,
annorum decades explens, mihi crede, duosque.
Haec relegens pro me, qui concors mente, precetur.
sed et scriptorem omnium mirabilium Domini per ordi-

1
Zahn itineris. ’ Zahn: despecto.
Auctore P. G. Gietmann S. J.
 n. 158-165. 97
scriptum circa 200.
96 FRAGMENTUM MURATORIANUM
Arsinoi autem seu Valentini vel Miltiadis

158 nem profitetur. Acta autem omnium apostolorum nihil in totum recipimus, qui etiam novum 163
scripta sunt. Luca, opt.mo Theoph. Psalmorum librum Marcioni conscripse-
35 sub uno libro
Io comprendit, quae
sub praesentia eius singula runt una cum Basilide Asiano, Cataphry-
passione 1 etn gum
gerebantur, sicuti et semota 85 constitutore.
profectione l auli ab ur-
evidenter declarat, sed et
Epistulae autem
Ed. //. Lictzmann 4 — 11.
ico K e a d Spaniam
P
proficiscentis.
directae
Pauli uae a quo loco vel qua ex causa
40 q
intellegere ipsae declarant Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS
sint volentibus
schismae haereses in obiit post 222.
primum omnium Corinthus
deinceps Galatis circumcisionem
terdicens,
sed et De iniquitate odii erga nomen Christianorum.
Romanis autem ordinem scripturarum
principium earum esse Christum intimans [Apologeticum (scriptum 197) 1.]
45
prolixius scripsit. De quibus singu is neces- (1) Si non licet vobis, Romani imperii
disputari, cum ipse beatus
antistites, in 164
se est a nobis aperto et edito ipso fere vertice civitatis
sui praesidentibus
apostolus Paulus sequens prodecessoris
nominatim sepi ad iudicandum, palam dispicere et coram examinare, quid
Iohannis ordinem non nisi
ordine tali; ad Corinthios sit liquido in causa Christianorum; si ad hanc solam
50 ecclesiis scribat
ad Philippenses ter speciem auctoritas vestra de iustitiae diligentia in publico
prima, ad Ephesios secunda,
quarta, ad Galatas quin- aut timet aut erubescit inquirere; si denique, quod pro-
tia ad Colossenses
Thessalonicenses sexta, ad Romanos xime accidit, domesticis iudiciis nimis operata infestatio
ta, ad
septima. Verum Corinthus et 1 hessalomcen sectae huius [os] obstruit defensioni liceat veritati vel oc-
pro correptione iteretur
una :

55 sibus licet culta via tacitarum litterarum ad aures vestras

ecclesia pervenire.
tamen per omnem orbem terrae (2) Nihil de causa sua deprecatur,
Et Iohannes enim in A- quia nec de con-
diffusa esse dinoscitur. ditione miratur. (3) Scit se peregrinam in terris
nncalvDsi licet septem ecclesiis scribat, agere,
Philemonem unam inter extraneos facile inimicos invenire,
tamen ^omnibus dicit. Verum ad duas pro affec
ceterum genus,
sedem, spem, gratiam, dignitatem in caelis habere. Ununi
unam et ad Timotheum
60 et ad Titum tamen ecclesiae ca-
honorem gestit interdum ne ignorata damnetur. Quid hinc
tu et dilectione, in ,
(4)
ecclesiasticae deperit legibus in suo regno dominantibus, si audiatur?
tholicae in ordinationem
Fertur etiamad An hoc magis gloriabitur potestas earum, quo etiam
disciplinae sanctificatae sunt.
ad Alexandrinos Pauli no-
Laodicenses, alia auditam damnabunt veritatem? (5) Ceterum, inauditam
Marcioms et alia plu
65 mine finctae ad haeresem si damnent, praeter invidiam iniquitatis
etiam suspicionem
ecclesiam recip. non
Ta quae in catholicam con merebuntur alicuius conscientiae, nolentes audire, quod
ootest: enim cum meile misceri non
fel
auditum damnare non possint.
160 gruit.Epistula sane I u d a e et superscripti
1 fiO
duae in catholica habentur
et Sapi- (6) Hanc itaque primam causam apud vos collocamus,
165
foh annis
Salomonis in honorem ipsius iniquitatis odii erga nomen Christianorum. Quam
70 entia ab amicis (7)
Apocalyp.es etiam loh.nn.s et Pe- iniquitatem idem titulus et onerat et revincit,
qui videtur
161 scripta.
recipimus, quam quidam ex no excusare, ignorantia scilicet. Quid enim iniquius,
tri tantum
Pastorem vero quam
nolunt. ut oderint homines, quod
stris legi in ecclesia ignorant, etiamsi res mereretur
in urbe
nuperrime temporibus nostris odium? (8) Tunc etenim meretur, cum cognoscitur,
sedente cathe an
•ico 75 Roma Hermas
16275
conscripsit mereatur. Vacante autem meriti notitia, unde odii
Jra urbis Romae ecclesiae
Pio eptscopc'fratre
,
iustitia
pu
oportet, se
defenditur quae non de eventu, sed de conscientia
eius: et ideo legi
eum quidem pro-
populo neque inter banda est? (9) Cum ergo propterea oderunt homines,
blicare vero in ecclesia quia ignorant, quale
prophetas completo numero,
neque inter sitquod oderunt, cur non liceat
Kirch, Enchiridion.
80 apostolos in fine
temporum potest. y
 SEPTIMIUS FI.ORENS TERTULLIANUS
obiit post 222. n. llif!
98 Q. 99

It gaudet, cuius accusatio votum est, et poena

illud esse, quod non debeant odisse: ,0) felicitas?
eiusmodi /
et ignorare illos, dum ^ Non potes dementiam dicere, qui revinceris ignorare.
utrumque ex alterutro redarguimus,
Testimonium CV
oderunt, et iniuste odisse, dum
ignorant. (11) 6!) (ed. Henr. Hoppe, 1940), 1 s<iq. Jos. Martin (Bonae 1933,
6), 20 sqq. ML
dum exeus^, con- Hanstein, Florii, patrist. 258 sqq.
ignorantiae est, quae iniquitatem,
1,

retro oderant, quia ignorabant Quod solum nomen

clemnat cum
;
omnes, qui Christianis crimini detur.
desinunt ignorare, ces-
quale sit quod oderant, simul [Ib.2.]
Christiani, utique de
sant et odisse. (12) Ex his fiunt
quod fuerant, et profiteri (1) Si certum est denique nos nocentissimos esse, cur 1(58
comperto et incipiunt odisse a vobis ipsis aliter tractamur,
quanti et denotamur. quam pares nostri, id est
quod oderant; et sunt tanti, ceterinocentes, cum eiusdem noxae eadem tractatio
agris,
16(5 (13) Obsessam vociferantur civitatem, in deberet intervenire? (2) Quodcumque dicimur,
omnem sexum, aetatem, cum alii
castellis, in insulis Christianos ;
dicuntur, et proprio ore et mercenaria advocatione
ad hoc:nomen utuntur
conditionem etiam dignitatem transgredi ad innocentiae suae commendationem. Respondendi,
detrimento maerent. (14) Nec
tamen hoc ip
quasi altercandi facultas patet, quando nec liceat indefensos
alicuius latentis boni promovent animos.
ad aestimationem et inauditos omnino damnari.
propius ex P emi (3) Sed Christianis solis
Non licet rectius suspicari, non libet Amant
;
nihil permittitur loqui, quod causam purget,
quod veri-
Hic tantum curiositas humana
torpescit.
(15) tatem defendat, quod iudicem non faciat iniustum.
cognovisse. Quanto magis Sed
ignorare, cum alii gaudeant illud solum exspectatur, quod odio
imprudentes d « prudenhbus publico necessarium
hos Anacharsis denotasset est, confessio nominis, non examinatio criminis:
musicis! (16) Malunt ne- (4) quando,
judicantes, quam immusicos de si de aliquo nocente cognoscatis,
Adeo quod nesciant, praejudi- non statim confesso eo
scire, quia iam oderunt. nomen homicidae, vel sacrilegi, vel incesti, vel publici
quod, si sciant, non poterant,
odisse
cant fi esse, hostis, ut de nostris elogiis loquar, contenti
debitum deprehendatur optimum sitis ad pro-
quando si nullum odii
nuntiandum, nisi et consequentia exigatis, qualitatem facti,
si vero de mento constet
utique sit desinere iniuste odisse; numerum, locum, tempus, conscios, socios.
sed amplius acquiratur (5) De nobis
non modo nihil odii detrahatur, nihil tale, cum aeque extorqueri oporteret,
ipsius auctoritate. quod cum
„d perseverantiam, etiam iustitiae lalso iactatur, quot quisque iam infanticidia
ideo, inquit, bonum quia
multos co -
degustas-
167 (17) Sed non quanti set, quot incesta contenebrasset, qui coqui,
Quanti enim ad malum performantur, qui canes
vertit
Tamen quod affuissent. O quanta illius praesidis gloria,
perversum Quis negat? (18) si eruisset
transfugae in ?
aliquem, qui centum iam infantes comedisset!
quidem, quos rapit, defendere
vere malum est, ne ipsi (6) Atquin invenimus inquisitionem quoque in nos 169
pro bono audent. Omne
malum aut timore aut pudore
prohibitam. Plinius enim Secundus, cum provinciam
malefici gestiunt latere,
natura perfudit. (19) Denique regeret, damnatis quibusdam Christianis, quibusdam
deprehensi, negant accmjtt. gradu
devitant apparere, trepidant pulsis, ipsa tamen multitudine perturbatus, quid de cetero
semper confitentur, certe dam-
ne torti quidem facile aut ageret, consuluit tunc Traianum
dinumerant in semetipsos, mentis malae imperatorem, allegans,
nati maerent, praeter obstinationem
astris imputant. Ndunt non sacrificandi nihil aliud se de
impetus; (ignaviam) vel fato vel sacramentis eorum comperisse, quam coetus antelucanos
malum agnoscunt. (20) Christianus
enim suum esse quia ad canendum Christo ut Deo et ad confoederandam
pudet, neminem paemtet nisi
vero quid simile? Neminem
disci-
gloriatur, si accusatu
plinam; homicidium, adulterium, fraudem, perfidiam
plane retro non fuisse. Si denotatur,
,
et
confitetur; darnoatus cetera scelera prohibentes. Tunc Traianus
vel ultro (7) re-
non defendit; interrogatus scripsit, hoc genus inquirendos quidem non
hocmali est, quod natui alia mali esse, oblatos
«ratias agit (21) Quid
pudorem, tergiversationem, paem-
vero puniri oportere. (8) O
sententiam necessitate con-
non habet, timorem, cums reus lusam! Negat inquirendos ut innocentes, et mandat
tentiam, deplorationem? Quod hoc malum est,
*
7
 222.
SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS
obiit post
100 Q. n. 170-173. 101

dissimulat et
puniendos ut nocentes. Parcit et
saevit, solvi. Hoc senatus consulta, hoc principum mandata
Quid temetipsam censura circumvenis? Si definiunt. (21) Hoc imperium, cuius ministri estis, civilis,
animadvertit.
cur non et inquiris? Si
non inquiris, cur non et non tyrannica dominatio est. Apud tyrannos enim tor-
damnas
vestigandis per universas provin- menta etiam pro poena adhibebantur; apud vos soli quae-
absolvis’? (9) Latronibus
et publicos
sortitur; in reos maiestatis stioni temperantur. Vestram illis servate legem usque
ad
cias militaris statio usque
ad socios, ad conscios confessionem necessariis; et iam si confessione prae-
hostes omnis homo miles est,
inquisitio extenditur. (10)
Solum Christianum inqum non veniantur, vacabunt. (22) Sententia opus est; debito
offerri licet, quasi aliud
•
esset actura inquisitio, quam poenae nocens expungendus est, non eximendus. Deni-
licet
itaque oblatum, quem nemo que nemo illum gestit absolvere; non licet hoc velle,
oblationem. (11) Damnatis
ideo nec cogitur quisquarn negare.
™E4"siL', qui. puto, ian,
mventusest.
quia nocens est, sed quia, non requirendus, (23) Christianum, hominem omnium scelerum reum, 172
forma malorum mdicando- deorum, imperatorum, legum, morum, naturae totius
170 (12) Itaque nec in illo ex
1
negantibus tori" en ‘ a inimicum existimas, et cogis negare, ut absolvas, quem
rum agitis erga nos, quod ceteris
solis Christianis ad negandum, non poteris absolvere, nisi negaverit. (24) Praevaricaris
adhibetis ad confitendum, vero
nos quidem negaremus, vos in leges. Vis ergo neget se nocentem, ut eum
cum si malum esset, facias
compelleretis. (13) Neque enim
ideo innocentem, et quidem invitum, iam nec de praeterito
confiteri tormentis
quaestionibus scelera, quia certi reum. (25) Unde ista perversitas, ut etiam illud non
non putaretis requirenda
essetis admitti ea ex
nominis confessione, qui hodic h. recogitetis, sponte confesso magis credendum esse quam
homicidium quid sit, nihilo per vim neganti ? vel ne compulsus negare, non ex
confesso homicida, scientes fide
admissi (14) Quo perversius, negarit, et absolutus ibidem post tribunal de
minus ordinem extorquetis :
vestra rideat
nostris ex nonun» con- aemulatione, iterum Christianus?
cum praesumatis de sceleribus
tormentis de confessione decedere, ut (26) Cum igitur in omnibus nos
fessione cogitis aliter disponitis, quam 173
negemus et scelera, de unum contendendo,
negantes nomen pariter utique ceteros nocentes, ad ut de eo nomine
praesumpseratis. excludamur (excludimur enim, si faciamus, quae faciunt
quibus ex confessione nominis
non vultis nos perire, quos pessimos non Christiani), intellegere potestis non scelus aliquod
171 (15) Sed, opinor,
17 Nega , laman
enim noletis dicere homicidae : in causa esse, sed nomen, quod
quaedam ratio aemulae
credftis Sic non
perseveraverit. (16) Si operationis insequitur, hoc primum agens, ut homines
iubere sacrilegum, si confiteri iud,.
ita agitis circa nos
nocentes, ergo nos innocenfssimos nolint scire pro certo, quod se nescire pro certo sciunt.
non vultis n ea confes Ideo et credunt
innocentissimos de nobis quae non probantur, et
catis” cum quasi (27)

sione perseverare, quam necessitate, non iust.t.a damnan- nolunt inquiri, ne probentur non esse quae malunt
credi-
homo Christianus disse, ut nomen illius aemulae rationis
dam a vobis sciatis. (17) Vociferatur non est. Veritatis
.

inimicum, prae-
audire quod sumptis, non probatis criminibus, de sua sola
sum Quod est, dicit; tu vis mendacium ela- confessione
praesides, de nobis solis damnetur. (28) Ideo torquemur confitentes, et punimur
extorquendae
boratis audire. Hoc sum, inquit quod.9“ «
Confiteor, et torques,
perseverantes, et absolvimur negantes, quia nominis
proe-

S
nuid me torques in perversum?

Tn
faceres si negarem?
facile fidem accommodatis;
(18) Plane
nobis,
alus negantibus
si negaverimus
perversitas,
lium est. (29) Denique quid de tabella
recitatis illum
Christianum? Cur non et homicidam, si homicida Christia-
nus? Cur non et incestum, vel quodeumque aliud esse
nos
Suspecta sit vobis ista creditis? (30) In nobis solis pudet aut
statim creditis. (19) piget ipsis nomi-
in occulto, quae vos adversus nibus scelerum pronuntiare! Christianus si nullius criminis
ne qua vis lateat
ipsas quoque leg .

nomen [reus] est, valde ineptum, si solius nominis crimen

adversus naturam iudicandi, contra
,

_
est.
enim, leges malos erui mbent, CV
ministret. (20) Nisi fallor 69, 4 sqq. Martin 1. c. 24 sqq. ML 1, 270sqq.
praescribunt, non ab-
non abscondi; confessos damnari

ii
 SEPTIMIUS KLORENS TERTULLIANUS
obiit post 2 22.
I 02 q. n. 174—177. 103

De «lege» contra Christianos lata.

fendunt? (14) Incestus sum, cur non requirunt?
infanti-
[Ib. 4, 3-15.] cida, cur non extorquent? In deos, in
Caesares aliquid
C ° r I?' tt ° cur non audior, qui habeo quo purger?
veritas nostra, ?
Sed quoniam, cum ad omnia occurrit
,
' ,

174 o) Nulla lex vetat discuti

(3]
adversus eam, ut
(
quod prohibet admitti; quia
nostremo legum obstruitur auctoritas neque mdex iuste ulciscitur, nisi cognoscat admissum
post leges, aut in-esse
aut nihil dicatur retractandum esse quod non licet, neque civis fideliter legi obsequitur,
obsequii praeferatur veritati, de legibus
uratis necessitas ignorans, quale sit, quod ulciscitur lex.
ut cum tutoribus legum (16) Nulla lex
urius concurram vobiscum sibi conscientiam iustitiae suae debet, sed iis,
soli
(4l Iam primum
cum dure definitis dicendo: Non licet quibus obsequium exspectat. Ceterum
a
suspecta lex est,
esse vos! Et hoc sine ullo retractatu humaniore prae- quae probari se non vult, improba
iniquam ex arce dominationem, autem, si non pro-
scribitis; vim profitemini et bata dominetur.
non quia debuit non
si ideo negatis licere, quia vultis, CV 69 12 sq. Martin 1. c. 31 sqq. ML 284 sqq.
Ouodsi quia non debet, ideo non vultis licere, 1,
licere. (5)
sine dubio id non debet licere, quod male fit et utique De persecutione Neronis.
bene fit. (b) Si bonum
hoc ipso praeiudicatur licere, quod [Ib. 5, 1-7.]
quod lex tua prohibuit, nonne ex illo (1)Ut de Origine aliquid retractemus eiusmodi
invenero esse, legum, vetus erat de- 176
quod, malum
nraeiudicio prohibere me non
potest, si q™ CU S ob lm P cratore consecraretur, nisi a
puto, ab "m T'
,
,° * u0 Alburno (2) Faci
senatu probatus

esset, prohiberet? (7)

i ure Si lex tua erravit,
Mi-
slrnm
*
T IC <le
"Y
tram, quod apud vos de humano
et hoc ad causam no-
arbitratu divinitas
- >

homine concepta est; neque enim de caelo ruit. (8) imm deus placent, deus non erit; homo iam deo pensitutur. Nisi ho-
propitius esse debebit.
potuisse in lege condenda, yj liberius ergo, cuius tempore nomen Christianum in saeculum
ramini hominem aut errare
aut resipuisse in
reprobanda? Nonne enim et ipsius .ntroiy.t annuntiatum sibi ex Syria
Palaestina, quod illic veritatem ipsius
divinitatis revelaverat, detulit ad
leges a Lacedaemoniis emendatae, tantum auctor, senatum cum praerogativa suffragii sui.
Lycurgi Senatus, quia non ipse probaverat, respuit; Caesar
inedia de semetipso in sententia mansit
suodoloris incusserunt, ut in secessu comminatus periculum accusatoribus Christianorum,
cotidie, experimentis illumi-
iudicarit? (9) Nonne et vos (4) Consulite
commentarios vestros; illic reperietis
totam illam veterem et
nantibus tenebras antiquitatis,
rescriptorum
primum Neronem
in hanc sectam cum maxime
Romae
principalium
squalentem silvam legum novis orientem caesariano gladio ferocisse.
et caeditis? (10) Nonne (5) Sed tali dedicatore
et edictorum securibus
truncatis damnationis nostrae etiam gloriamur. Qui enim
liberos suscipi cogunt, scit illum
vanissimas Papias leges, quae ante intellegere potest, non nisi grande aliquod
post tantae auctoritatis bonuma Nerone
quam Iuliae matrimonium contrahi, damnatum. (6) Lentaverat et Domitianus,
portio Ne-
Severus, constantissimus principum,
senectutem heri ionis.de crudelitate; sed qua et homo,
facile coeptum re-
retro in partes secari a
exclusit? (11) Sed et iudicatos pressit, restitutis etiam quos
relegaverat. (7) Tales semper
tamen publico cru-
creditoribus leges erant; consensu nobis insecutores, iniusti, impii,
turpes, quos et ipsi dam-
erasa est; in pudoris notam capitis poenae
delitas postea nare consuestis, a quibus damnatos
proscriptio suffunuere restituere soliti estis.
conversa est. Bonorum adhibita
CV 69, 14 sq. Martin I. c. 33 sqq. ML 290 sqq.
maluit hominis sanguinem quam
effundere. 1,

repurgandae latent leges, quas De «Legione

17o (12) Ouot adhuc vobis fulminatrice» 1

numerus, neque conditorum dignitas

neque annorum et de legibus contra Christianos.
commendat, sed aequitas sola? Et ideo,
cum m^ae re- [Ib. 5, 8—12.]
damnantur, licet damnent. (13, Quo- Ceterum de
cognoscuntur, merito (8) tot exinde principibus ad hodiernum
Immo, nomen puniunt, etiam divinum 177
modo iniquas dicimus? si
humanumque sapientibus edite aliquem debel-
solo nomine puniunt facta,
stultas; si vero facta, cur de
de nomine probata de- eRi0 e fulmina ‘ r >ce» belle demonstrant,
quae in aliis de admisso, non diveJeYv YYJY®
diversis partibus ?*Y
de una cademque re iudicari soleat.
quam
q
 n. 177 180. 105
104 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post 222.

latorem Christianorum! (9) At nos e

contrario edimus
cives Christianos habendo. —
Sed hostes maluistis vocare
gravissimi im- generis humani potius quam erroris humani.
protectorem, si litterae Marci Aurelii,
quibus illam Germanicam sitim CV 69, 88 sq. Martin 1. c. 127 sq. ML 1. 462 sq.
peratoris, requirantur,
Christianorum forte militum precationibus impetrato imbri De corporatione Christianorum
eiusmodi
discussam contestatur h (10) Sicut non palam ab et arca communi Ecclesiae.
hominibus poenam dimovit, ita alio modo palam dispersit,
[Ib. 39, 1—16.]
adiecta etiam accusatoribus damnatione, et
quidem tetriore.
leges istae, quas adversus nos soli
(1) Edam
iam nunc ego ipse negotia Christianae fac- 179
177' (11) Quales ergo tionis, ut qui mala refutaverim, bona ostendam. Corpus
exercent impii iniusti turpes truces vani dementes, quas
sumus de conscientia religionis et disciplinae unitate
Traianusex parte frustratusest vetando inquiri Christianos, et spei foedere. (2) Coimus in coetum et congregationem,
quas nullus Hadrianus, quamquam omnium
curiositatum
ut ad Deum, quasi manu facta, precationibus ambiamus
explorator, nullus Vespasianus, quamquam Judaeorum
orantes. Haec vis Deo grata est. Oramus etiam pro im-
debellator, nullus Pius, nullus Ve rus impressit! (12) Fa-
peratoribus, pro ministris eorum et potestatibus, pro statu
1

cilius utique pessimi ab optimis quibusque, ut ab aemulis,

saeculi, pro rerum quiete, pro mora finis.
(3) Coimus ad litte-
quam a suis sociis eradicandi iudicarentur.
rarum divinarum commemorationem, si quid praesentium
CV 69, 15. Martin 1. c. 35 sq. ML
294 sqq.
temporum qualitas aut praemonere cogit aut recognoscere.
Christianismi. (4) Certe fidem sanctis vocibus pascimus, spem erigimus,
De celerrima propagatione fiduciam figimus, disciplinam praeceptorum nihilominus
[Ib. 37, 7-12.]
inculcationibus 2 densamus; ibidem etiam exhortationes,
Hesterni sumus <et orbem iam > et vestra omnia
2
178 (7) castigationes et censura
divina. (5) Nam et iudicatur
implevimus, urbes, insulas, castella, municipia, concilia- magno cum pondere, ut apud certos de Dei conspectu,
bula, castra ipsa, tribus, decurias, palatium,
senatum,
summumque futuri iudicii praeiudicium est, si quis ita
forum sola vobis reliquimus templa. (8) <Possumus
di-
;
deliquerit, ut a communicatione orationis et conventus et
numerare exercitus vestros: unius provinciae plureserunt >. omnis sancti commercii relegetur. (6) Praesident probati
fuissemus, etiam
(
9 Cui bello non idonei, non prompti
)
quique seniores, honorem istum non pretio sed testimonio
copiis, qui tam libenter trucidamur, si non apud
impares adepti; neque enim pretio ulla res Dei constat.
istam disciplinam magis occidi liceret, quam occiderer (7) Etiam si quod arcae genus est, non de honoraria 180
(10) Potuimus et inermes
nec rebelles, sed tantummodo summa, quasi redemptae religionis congregatur. Modicam
discordes, solius divortii invidia adversus vos dimicasse. unusquisque stipem menstrua die, vel cum velit, et si
remoti sinum
Si enim tanta vis hominum in aliquem orbis modo velit et si modo possit, apponit. Nam nemo com-
abrupissemus a vobis, suffudisset utique dominationem pellitur, sed sponte confert. (8) Haec quasi deposita
vestram tot qualiumcumque civium amisssio, immo
etiam
pietatis sunt. Nam inde non epulis nec potaculis nec
et ipsa destitutione punisset. (11)
Procul dubio expavissetis ingratis voratrinis dispensatur,sed egenis alendis human-
stuporem
ad solitudinem vestram, ad silentium rerum et disque, pueris ac puellis re ac parentibus destitutis,
et
mortui orbis; quaesissetis quibus im-
quendam quasi iamque domesticis senibus, item naufragis, et si qui in
peraretis; plures hostes quam
cives vobis remansissent. metallis, et si qui in insulis, vel in custodiis, dumtaxat
Nunc enim pauciores hostes habetis prae multitudine ex causa Dei sectae, alumni confessionis suae fiunt.
(12)
Christianorum, paene omnium civi <tat>um paene omnes Sed eiusmodi
(9) vel maxime dilectionis operatio notam
MG nobis inurit penes quosdam. «Videa, inquiunt, «ut in-
> Litterae apocryphae exstant ad finem Apologiae I Justini: 6.

435 sqq. Cod. Fuld.: ministeriis.

Fuld.
' * Cod. Fuld.: in compulsationibus
» Ita sec. cod.
 HM> SEPTIMIUS FI.OKENS TEKTDLI.IANUS obiit post 222. n. 181-185. 107
Q.

vicem se diligant»; ipsi enim invicem oderunt; «et necessarius. Herculanarum decimarum et polluctorum
ut pro alterutro mori sint parati»; ipsi enim ad sumptus tabularii supputabunt. Apaturiis, Dionysiis,
occidendum alterutrum paratiores erunt. (10) Sed et mysteriis Atticis cocorum delectus indicitur. Ad fumum
quod fratres nos vocamus non alias, opinor, insaniunt,
1
,
cenae Serapiacae sparteoli excitabuntur. De solo triclinio
quam quod apud ipsos omne sanguinis nomen de affec- Christianorum retractatur.
tatione simulatum est. (11) Fratres autem etiam vestri (19) Cena nostra de nomine rationem sui ostendit: id 183
sumus, ure naturae matris unius, etsi vos parum ho-
i
vocatur, quod dilectio 1 penes Graecos. Quantiscumque
mines, quia mali fratres. (12) At quanto dignius
fratres sumptibus constet, lucrum est pietatis nomine facere
et dicuntur et habentur, qui unum
patrem Deum agno- sumptum, siquidem inopes quosque refrigerio isto iuva-
verint,qui unum Spiritum biberint sanctitatis, qui de mus, non qua penes vos parasiti affectant ad gloriam
uno utero ignorantiae eiusdem ad unam lucem expave- famulandae libertatis sub auctoramento ventris inter con-
rint veritatis. Sed eo fortasse minus legitimi existi-
(13)
tumelias saginandi, sed qua penes Deum maior est con-
mamur, quia nulla de nostra fraternitate tragoedia ex- templatio mediocrium. (20) Si honesta causa est convivii,
clamat, vel quia ex substantia familiari fratres sumus, reliquum ordinem disciplinae de causa aestimate. Quod
sit de religionis officio: nihil vilitatis, nihil immodestiae
quae penes vos fere dirimit fraternitatem.
animo animaque miscemur, nihil de admittit. (21) Non prius discumbitur, quam oratio ad Deum
181 (14) Itaque qui
rei communicatione dubitamus. Omnia indiscreta sunt praegustetur; editur quantum esurientes capiunt; bibi-
apud nos, praeter uxores. (15) In isto loco consortium tur quantum pudicis utile est. Ita saturantur, ut qui me
solvimus, in quo solo ceteri homines consortium exercent, minerint etiam per noctem adorandum Deum sibi esse;
sed fabulantur, ut qui sciant Dominum audire. Post aquam
qui non amicorum solummodo matrimonia usurpant,
ita

et sua amicis patientissime subministrant: ex

illa, credo, manualem et lumina, ut quisque de Scripturis sanctis vel
de proprio ingenio potest, provocatur in medium Deo
maiorum et sapientissimorum disciplina, Graeci Socratis
amicis communi- canere; hinc probatur, quomodo biberit. Aeque oratio
et Romani Catonis, qui uxores suas
caverunt, quas in matrimonium duxerant liberorum causa convivium dirimit. (22) Inde disceditur non in catervas
et alibi creandorum. (16) Nescio quidem an invitas; caesionum nec in classes discursationum nec in eruptiones
quid enim de castitate curarent, quam mariti tam facile lasciviarum, sed ad eandem curam modestiae et pudicitiae,
Romanae ut qui non tam cenam cenaverint quam disciplinam.
donaverant? O sapientiae Atticae, o gravitatis

exemplum! Leno est philosophus et censor. (23) Haec coitio Christianorum merito sane illicita, si illi- 184
citis par, merito damnanda <si non dissimilis damnandis 2
CV 09, 91 sqq. Martin 1. c. 130 sqq. MI. 1, 408 sqq. ),
m quis de ea queritur eo titulo, quo de factionibus que-
De agapis. rela est. (24) In cuius perniciem aliquando convenimus?
[Ib. 39, 17-24.] Iloc sumus congregati, quod et dispersi; hoc universi, quod

convivatur?
et singuli neminem laedentes, neminem contristantes. Cum
]X2 (17) Quid ergo mirum, si tanta caritas ;

probi, cum boni coeunt, cum pii, cum casti congregantur,

Nam cenulas nostras, praeterquam sceleris infames,
et
non est factio dicenda, sed curia.
ut prodigas quoque suggillatis. De nobis scilicet Dio-
CV 69, 94 sq. Martin 1. c. 135 sqq. ML 1, 473 sqq.
genis dictum est: «Megarenses obsonant quasi crastina
die morituri, aedificant vero quasi numquam morituri.» Calamitates falso imputantur Christianis.
(18) Sed stipulam quis in alieno oculo
facilius perspicit, [Ib. 40, 1 -G.]
quam in suo trabem. Tot tribubus et curiis et decuriis (1) At e contrario nomen factionis accommodandum 185
illis

ructantibus acescit aer. Saliis cenaturis creditor erit est, qui in odium bonorum et proborum conspirant, qui
1
i. e. d-remq. Mace addit cod. Fu/d.
> Cod. Fu/d.: fratrum appellatione censemur.
 n. 185 1 — 187. 109
J08 Q- SEPTIMIUS FI.ORENS TERTULLIANUS obiit post 222.

efficimur, quoties metimur a vobis: semen est sanguis

adversum sanguinem innocentium conclamant, prae- Christianorum!
texentes sane ad odii defensionem illam quoque vani-
CV 69, 120. Martin I. c. 171 sq. ML 1, 534 sq.
tatem, quod existiment omnis publicae cladis, omnis popu-
laris
incommodi Christianos esse in causa. (2) Si Tiberis De «lege» contra Christianos lata.
arva, si cae-
ascen^t in moenia, si Nilus non ascendit in [Ad Nationes (197) 1, 6.]
stetit, si fames, si lues, statim «Chri-
terra movit, si
lum His propositionibus responsionibusque nostris, quas 186
(I)
stianos ad leonem» acclamatur. (3) Tantos ad unum?
veritas de suo suggerit, quotiens comprimitur et coarctatur
vos, ante Tiberium, id est ante Christi adventum,
Oro conscientia vestra, tacitae ignorantiae suae testis, confugitis
quantae clades orbem et urbes ceciderunt? Legimus aestuantes ad arulam quandam, id est, legum auctoritatem
Hieran, Anaphen et Delon et Rhodon et Co
insulas
quod utique non plecterent sectam istam, nisi de meritis
multis cum milibus hominum
pessum abiisse. Memorat apud conditores legum constitisset. (2) Quid ergo pro-
to maiorem Asiae vel Africae terram Atlantico mari
et pi a hibuit apud exsecutores quoque legum perinde constare,
ere ptam. Sed et mare
Corinthium terrae motus ebibit, cum de ceteris criminibus, quae similiter legibus arcentur
et vis undarum Lucaniam Italiae abscisam in Siciliae ac puniuntur, nisi prius requiratur, poena cessat.
(3) Verbi
nomen Haec utique non sine iniuria incolentium
relegavit. gratia, homicidam, adulterum lege: discutitur tamen de
accidere potuerunt. (4) Ubi vero tunc, non dicam deorum ordine admissi, et tamen cognitum est omnibus genus
vestrorum contemptores Christiani, sed ipsi dii vestri, cum facti. (4) Christianum puniunt leges.
vel, ut Plato putavit, (5) Si quod est
totum orbem cataclysmus abolevit, factum Christiani, erui debet. Nulla lex prohibet inquirere;
solummodo? Posteriores enim illos clade
camp estre (5) atquin pro legibus facit inquisitio. ( 6 ) Quomodo enim
diluvii contestantur ipsae urbes, in quibus nati mortui- legem observabis cavendo quod lege prohibetur, adempta
enim alias in
(ue sunt, etiam quas condiderunt; neque
,
diligentia cavendi per defectum agnoscendi quid observes.
hodiernum manerent, nisi et ipsae postumae cladis illius.
(7) Nulla sibi lex debet conscientiam iustitiae suae, sed
6) fjondum Iudaeum ab Aegypto examen Palaestina
iis a quibus captat obsequium.
( 8 ) Ceterum suspecta lex
susceperat, nec iam illic Christianae sectae origo con- est, si probari se non vult.
(9) Merito igitur tamdiu iustae
sederat, cum regiones affines eius
Sodoma et Gomorra in Christianos et reverendae et observandae
censentur,
gneU s imber exussit. Olet adhuc incendio terra, et si
quamdiu ignoratur quod persequuntur, merito post agni-
i

illic arborum poma, conantur oculis tenus, ceterum

qua tionem iniquissimae repertae, cum suis machaeris et pa-
contacta cinerescunt. tibulis et leonibus despuuntur. (10) Legis iniustae honor
CV 69, 96 sq. Martin I. c. 137 sqq. ML 1, 478 sqq. nullus est. (11) Ut opinor autem, dubitatur de iniquitate
legum quarundam, cum cotidie novis consultis constitutis-
«Semen est sanguis Christianorum.» que duritias nequitiasque earum temperetis.
[Ib. 50, 12-13.] CV 20 (ed. A. Rtiffcrschtid et G. Wissowa), 66. MI, ], 565 sq.

meliores multo
boni praesides,
(12) Sed hoc
1051 agite,
De persecutione Neronis.
populum, si illis Christianos immolaveritis: cruciate,
apud [Ib. 1, 7, 11—18.]
torquete, damnate, atterite nos! Probatio est enim in-
Ideo nos haec pati
iniquitas vestra.
(II) Sed bene, quod' omnia tempus revelat, testibus 187
nocentiae nostrae
sententiis et proverbiis vestris, ipsaque natura,
patitur. Nam
proximeet ad lenonem damnando quae ita
j) eU 5 ordinata est, ut nihil lateat, etiam quod fama
Christianam potius quam ad leonem, confessi estis, labem non pro-
didit. (12) Videte, qualem prodigiam 1
adversus nos sub-
udicitiae apud nos atrociorem omni poena et omni morte
reputari. (13) Nec quicquam tamen proficit
exquisitior quae-
1
alii: prodiciam.
crudelitas vestra illecebra est magis sectae. Plures
que :
 obiit post 222. 188—190.
Q SEPTIMIUS KLOKKNS TERTULLIANUS
n. 111
110
tempore ad credentes agat; (i5) venturum cum claritate, ad su-
ornastis, quia quod semel detulit tantoque
corroboravit, usque adhuc probare non potuit. mendos sanctos in vitae aeternae et promis-
fidem
nomen hoc ortum iberio sorum caelestium fructum et ad profanos iudi-
(13) Principe Augusto
est, 1
candos igni perpetuo, (ie) facta utriusque partis
disciplina eius illuxit, sub Nerone
damnatio invaluit,
persona persecutoris ponderetis: si pius resuscitatione cum carnis restitutione.
ut iam hinc de
castus, miusti J. Martin, Tertulliani liber de praescriptione haereticorum (Bonnae
ille princeps, impii Christiani, si iustus, si

publicus, nos publici 1930, Hanstein) 16 sq. ML

2, 26 sq.
et incesti Christiani, si non hostis
demonstravit, utique — 5.]
hostes: quales simus damnator ipse b. [De virginibus velandis (206) 1, 4
permansit erasis
aemula sibi puniens. (14) Et tamen (4) Regula quidem fidei una omnino est, sola im-189
institutum Neronianum, mstum
omnibus hoc solum mobilis et irreformabilis, credendi scilicet in (i) unicum
dissimile sui auctoris. (15) Igitur aetati nostrae Deum 2; omnipotentem, mundi conditorem, (8)— (4i— (5) et
denique ut (

interea, tot cruces

nondum anni CCL. (16) Tot iniqui Filium eius («)— (7i— (8) Iesum Christum, natum ex Virgine
infantiae trucidatae, tot panes
divinitatem consecutae, tot Maria, (»)-(ioj-(ii) crucifixum sub Pontio Pilato, tertia
strages lucernarum, tot errores nuptiarum,
cruentati, tot die resuscitatum a mortuis, ( 12 receptum in caelis, (is) se-
)

fama decernit. (17) Habet

et adhuc Christianis sola dentem nunc ad dexteram Patris, (1«)-(15) venturum iudi-
ingemi humani:
quidem grande fundamentum de vitio i

care vivos et mortuos <ie> per carnis etiam resurrectionem.

atrocibusque mentitur. (18) Quanto
felicius in acerbis (5) Hac lege fidei manente cetera iam disciplinae et con-
fidem opportuni
enim proni ad malitiam, tanto ad mali versationis admittunt novitatem correctionis, operante
estis; facilius denique falso malo, quam vero bono creditur.
scilicet et proficiente usque in finem gratia Dei.
CV 20, 67 sq. ML 1, 567. ML 2, 889.

Regulae fidei c. [Adversus Praxean (post 212) 2, 2.]

13.]
a. [Dc praescriptione haereticorum (circa 200) (2) Nos vero semper et nunc magis, ut instructiores 1 90
et

188 Regula ut iam hinc quid defendamus

est autem fidei per Paracletum, deductorem scilicet omnis veritatis ii) uni-
profiteamur, qua creditur, (l) unum omnino
illa scilicet cum quidem Deum credimus, sub hac tamen dis-
Deum esse, nec alium praeter mundi conditorem; positione, quam oitcovopiav dicimus, ut unici
2 qui universa de nihilo
produxerit, (3) per Verbum Dei sit 2 sub 4 (8) et Filius, sermo ipsius, (4) qui ex
( )
( )

suum primo omnium emissum; (5) id Verbum,

(«)
ipso processerit, per quem omnia facta sunt
Filium eius appellatum, (C) in nomine Dei vane et sine quo factum est nihil. (6) sui s (6)-(7) hunc
visum a Patriarchis, Prophetis semper audi-
in missum a Patre (8) in Virginem (»; et ex ea natum,
postremo delatum ex Spiritu atris l
hominem et Deum, filium hominis et filium
tum; (i)
carnem
Dei et virtute (8) in Virginem Mariam, (®> Dei, et cognominatum Iesum Christum; (i 0 )-(ii) hunc
utero eius, et ex ea natum egisse Iesum passum, hunc mortuum et sepultum secundum scripturas
factum in
Christum; (»oj exinde praedicasse novam
legem et resuscitatum a Patre 12 et in caelo resumptum
( )

et novam promissionem regni

caelorum; vir- U8) sedere ad dexteram Patris (14) mi ie venturum < i r.j

fecisse; cruci fixum; tertia die resurrexisse;, indicare vivos et mortuos; (i«> qui exinde miserit
tutes (ii)

12 in caelos ereptum (13)

sedisse ad dexteram latris, secundum promissionem suam a Patre Spiritum
( )

( 14 ) misisse vicariam vim Spiritus Sancti, qui Sanctum, Paracletum, sanctificatorem fidei
~ eorum, qui credunt in Patrem et Filium et
Tertullians, Pader-
i secutus sum, qui (Der Kirchcnbegriff
A’. Adam Spiritum Sanctum.
Schoningh, 38 sqq.) distinctis accurate regularum parl.cuhs
born 1907,
regula discrepant interpositis E. Kroymann, Teriullian. adv. Praxean (Tllbingen 1907, Mohr) 2 sq.
ea quae ab ordinaria iUius temporis
spatiis notavit.
i'V 47 (ed. Aem Kroymann). 228 sq 2, 156 sq ML
 222.
112 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post n. 191—194. 113

earumque sobole. Ecclesiarum suarum; evolvant ordinem

De Ecclesiis apostolicis episcoporum suo-
rum ita per successionem ab initio decurrentem,
[De praescriptione haer. 20.] ut primus
ille episcopus aliquem ex
noster permittat dicere
Apostolis vel apostolicis viris,
191 (1) Christus Iesus Dominus qui tamen cum Apostolis perseveraverit,
habuerit aucto-
interim, quisquis est, cuiuscumque Dei Filius, cuiuscumque rem et antecessorem. (2) Hoc enim
Deus, cuiuscumque fidei praeceptor,
modo Ecclesiae apo-
materiae homo et stolicae census suos deferunt: sicut
Smyrnaeorum Eccle-
esset, quid fuisset,
cuiuscumque mercedis repromissor, quid sia iolycarpum ab Iohanne
conlocatum refert, sicut
voluntatem administraret, quid homini agen-
quam Patris
pro-
Romanorum Clementem a Petro ordinatum. Itidem
dum determinaret, quamdiu in terris agebat, ipse
perinde)
utique et ceterae exhibent quos
seorsum;
[
ab Apostolis
nuntiabat, sive populo palam sive discentibus in episcopatum constitutos
suo adlegerat de- apostolici seminis traduces
ex quibus duodecim praecipuos lateri
habeant. (3) Confingant tale aliquid
Itaque, uno eorum haeretici. Quid enim
stinatos nationibus magistros. (2) illis post blasphemiam
inlicitum estf Sed etsi confinxerint
decusso, reliquos undecim, digrediens ad
Patrem post
nihil promovebunt. Ipsa enim
intinguendas doctrina eorum cum apo-
resurrectionem, iussit ire et docere nationes, stolica comparata ex diversitate et contrarietate
Sanctum. (3) Statim sua pro-
in Patrem et Filium et Spiritum nuntiabit neque Apostoli alicuius auctoris esse neque
missos interpretatur), apo-
igitur Apostoli (quos haec appellatio stolici, quia sicut Apostoli non diversa inter
Mathia in locum Iudae, se docuissent
assumpto per sortem duodecimo ita et apostolici non contraria Apostolis
David, edidissent,
ex auctoritate prophetiae quae est in psalmo
nisi’

ad virtutes et
11
Aipostolls didicerunt aliter praedicaverunt.
consecuti promissam vim Spiritus Sancti
(4) Ad hanc itaque formam provocabuntur
primo per Iudaeam contestata fide in Iesum ab illis Ec- 193
eloquium clesns, quae licet nullum ex Apostolis
vel apostolicis
et Ecclesiis institutis, dehinc in orbem
profecti
Christum auctorem suum proferant, ut multo
posteriores, quae deni-
eandem doctrinam eiusdem fidei nationibus promulga-
que cotidie instituuntur, tamen in eadem
fide conspirantes
apud unamquamque civitatem
verunt, et perinde Ecclesias non minus apostolicae deputantur
doctrinae pro consanguinitate
condiderunt, a quibus traducem fidei et semina doctrinae. (5) Ita omnes haereses ad utramque formam
ceterae exinde Ecclesiae mutuatae sunt et cotidie mu- a
nostris Ecclesiis
provocatae probent se quaqua putant
apostolicae
tuantur ut Ecclesiae fiant. Ac per hoc et ipsae apostolicas. Sed adeo nec sunt nec
apostolicarum Ecclesiarum. probare possunt quod
deputabuntur, ut soboles non sunt, nec recipiuntur in pacem et
communicationem
(4) Omne genus ad originem suam censeatur necesse est. ab Ecclesiis quoquo modo apostolicis,
scilicet ob diversi-
Apostolis
Itaque tot ac tantae Ecclesiae una est illa ab tatem sacramenti nullo modo apostolicae.
prima, ex qua omnes. Sic omnes primae et omnes apo-
communicatio
Martin 1. c. 29 sq. ML 2, 44 sq.
stolicae, dum una omnes. Probant unitatem
pacis et appellatio fraternitatis et contesseratio
hospitali- De Ecclesiis apostolicis et de auctoritate
Ecclesiae
tatis. Quae iura non alia ratio regit, quam eiusdem sacra- Romanae.
menti una traditio. 1-3.] [Ib. 36,

Martin 1. c. 20. ML 2, 31 sq. (1) Age

iam, qui voles curiositatem melius
exercere in 194
negotio salutis tuae, percurre
Ecclesias apostolicas, apud
De seriebus episcoporum ad Apostolos attingentibus, quas ipsae adhuc cathedrae Apostolorum
suis locis praesi-
praesertim Romae, et de apostolicitate Ecclesiarum. dent; apud quas ipsae authenticae
litterae eorum reci-
[Ib. 32.] tantur sonantes vocem et
repraesentantes faciem unius-
192 (1) Ceterum, si
quae audent interserere se aetati apo- cuiusque. (2) Proxima est tibi Achaia?
habes Corinthum
traditae, quia sub Si non longe es a Macedonia, habes Philippos,
stolicae, ut ideo videantur ab Apostolis [habes
edant ergo origines Ihessalomcenses]. Si potes in Asiam
Apostolis fuerunt, possumus dicere: tendere, habes
Kirch, Enchiridion.
g
 114 SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post 222.
Q. n. 194' — 196. 115
Ephesum. autem Italiae adiaces, habes
(3) Si Romam,
De baptismo sanguinis.
unde nobis quoque auctoritas praesto est. Ista quam
felix Ecclesia, cui totam doctrinam Apostoli cum sanguine [lb. 16.]

suo profuderunt; ubi Petrus passioni Dominicae ad- Est quidem nobis etiam secundum
(1)
lavacrum, unum 195
aequatur; ubi Paulus Iohannis exitu coronatur'-; ubi et ipsum sangu.ms scilicet, de quo
Dominus habeo, in-
qu.t baptismo Ungui [Lc 12.
Apostolus Iohannes, posteaquam in oleum igneum de- 50], cum iam tinctus fuisset.
mersus nihil passus est, in insulam relegatur. (2) Venerat enim per aquam et sanguinem,
sicut Ioannes
scripsit [cf. 1 io 5, 6], ut aqua
Martin I. c. 33 sq. MI. 2, 49. Ungueretur, sanguine glori-
ficaretur, proinde nos faceret
aqua vocatos sanguine
De Primatu S. Petri. electos. (3) Hos duos baptismos de vulnere
peffossi
a. [De praescriptione haer. 22, 2 — 4.| lateris emisit, quatenus, qui m
sanguinem eius crederent
non omnia apostolos scisse, eadem agitati de- a Va tU qi" a ua Iavissent
194‘ (2) Solent dicere, etiam sanguinem •

mentia, qua susum rursus convertunt, omnia quidem apostolos

scisse, sed oola reit 7ri
potarent. H- est .?
(4) Hic baptismus, qui lavacrum
.

et non
non omnia omnibus tradidisse, in utroque Christum reprehensioni in- acceptum repraesentat et perditum
simplices apostolos mi- reddit.
icientes, qui aut minus instructos aut parum
credere potest aliquid eos igno-
CV20, 214. ML 1217.
(3) Quis igitur integrae mentis
1,
serit.
in
rasse, quos magistros Dominus dedit, individuos habens in comitatu,
discipulatu, in convictu, quibus obscura quaeque seorsim disserebat,
illis De ministro ordinario et extraordinario
baptismi
dicens datum esse cognoscere arcana, quae populo intellegere non liceret? [lb. 17.]

(4)Latuit aliquid Petrum, aedificandae Ecclesiae petram Superest ad concludendam

(1) materiolam de obser- 10 fi
dictum [cf. Mt 16, 18 sq], claves regni coelorum consecutum
(WT rr
'

di Ct piendi h *P tismi commone-

potestatem?
et solvendi et alligandi in coelis et in terris lacere.
Dandi quidem
(2) 1
’
, "T ius summus sacerdos,
habet
Martin 1. c. 21 sq. ML 2, 84. est episcopus; dehme presbyteri et diaconi, non
qui
sine episcopi auctoritate,
tamen
b. [De monogamia (ca 217) 8, 6.] propter Ecclesiae honorem,
quo
194 2 Petrum solum invenio maritum, per socrum; monoga- salvo salva pax est. (3)
ius est
Alioquin etiam laicis
mum praesumo, per Ecclesiam, quae super illum aedificata Quod enim ex aequo accipitur, ex aequo
dari potest
Nisi episcopi iam aut presbyteri
omnem gradum ordinis sui de monogamis erat collocatura. (4) aut diaconi, vocantur
discentes, (o) Domini sermo
ML 2, 939. non debet abscondi ab ullo
perinde et baptismus, aeque Dei
census, ab omnibus
De s. Petri commoratione Romana. exercer, potest. (6) Sed quanto magis laicis disciplina
[De baptismo (inter 200 — 206) 4, 3 — 4.] verecundum et modestiae incumbit,
cum ea maioribus
enim aquis tingimur, competat, ne sibi adsumant dicatum
194 8 (3) Nemo dicat: Numquid ipsis episcopis officium!
quae tunc utique ipsis nisi
primordio fuerunt? Non U) hpiscopatus aemulatio schismatum mater est.
in
licere dixit
(8) Omnia
sanctissimus Apostolus, sed non
ex ea parte, qua genus quidem unum, species vero com- omnia ex-
plures. Quod autem generi attributum est, etiam in speciem
redundat. (4) Ideoque nulla distinctio est, mari quis an
pedire
cessitatibus
[ct. 1 Cor 6. 12; 10, 23].
ut utaris,
Sufficiat
sicubi
aut temporis aut
(9)
aut loci
scilicet in Z
personae condic, 0 compegit
stagno, flumine an fonte, lacu an alveo diluatur, nec quid- (10) Tunc enim constantja
succurrentis excipitur, cum urget
quam refert inter eos, quos Ioannes in Iordane, et quos tantis quoniam reus erit
circumstantia pericli-
Petrus in Tiberi tinxit. perditi hominis, si
supersederit
praestare, quod libere potuit.
CV 20, 204. ML 1, 1203. ( 11 ) Petulantia autem
mulieris, quae usurpavit docere, utique non
etiam tin-
guendi ius sibi pariet, nisi si quae nova
1 Cf. De praescr. 24, 4: «Bene quod Petrus Paulo et in marlyrio bestia evenerit
similis pristinae, ut, quemadmodum
adaequatur. illa baptismum aufere-

8*
 obiit post 222.
116 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS n. 197-200. 117
per se eum conferat. Quodsi quae
(12)
bat, ita aliqua
sunt exemplum 1 heclae aa De paenitentia secunda.
Pauli perperam inscripta
defendunt, sciant
licentiam mulierum docendi tinguendique [De paenitentia (inter 200—206) 7.]

qui eam scripturam construxit, quasi

in Asia presbyterum, (1) Hucusque, Christe Domine, de paenitentiae disci- 199*
atque confessum,
titulo Pauli de suo cumulans, convictum plina servis tuis dicere vel audire contingat, quousque
decessisse (13) Quam
id se amore Pauli fecisse, loco etiam delinquere non oportet audientibus: vel nihil iam
ut docendi et.unguendi
enim fidei proximum videretur, is
de paenitentia noverint, nihil eius requirant.
discere quidem con- (2) Piget
daret feminae potestatem, qui ne secundae, immo iam ultimae spei subtexere mentionem,
inquit, et domi maritos
stanter mulieri permisit? Taceant, ne retractantes de residuo auxilio paenitendi, spatium
suos consulant [1 Cor 14, 84 sq].
adhuc delinquendi demonstrare videamur. (3) Absit, ut
CV 20, 214 sq. ML 1, 1217 sqq. aliquis ita interpretetur, quasi eo sibi etiam nunc pateat
ad
patrinis.
delinquendum, quia patet ad paenitendum; et redundantia
Contra baptismum infantium et de clementiae caelestis, libidinem faciat humanae temeritatis.
[Ib. 18, 10-14.]
(4) Nemo idcirco deterior sit, quia Deus melior est,
197 (10) Itaque pro cuiusque
personae condicione ac dis-
totiens delinquendo, quotiens ignoscitur. Ceterum finem
baptismi utilior est,
positione, etiam aetate, cunctatio utique evadendi habebit, cum offendendi non habebit.
praecipue tamen circa parvulos. (11) Quid enim necesse, Evasimus semel; hactenus periculosis nosmetipsos infera-
sponsores etiam periculo ingeri,
sinon tam necesse est, mus, et si iterum evasuri videmur? (5) Plerique naufragio
destituere promissiones suas
qui et ipsi per mortalitatem liberati exinde repudium et navi et mari dicunt et
Dei
possunt et proventu malae indolis falli. (12) Ait quidem beneficium, salutem suam scilicet, memoria periculi hono-
Dominus Nolite illos prohibere ad me venire [Mi 19, 14].
: rant. (6) Laudo timorem, diligo verecundiam nolunt
dum adolescunt; veniant, dum discunt, ;

(13) Veniant ergo, iterum divinae misericordiae oneri esse: formidant videri
dum quo veniant docentur; fiant Christiani, cum
Christum
inculcare, quod consecuti sunt: bona certe sollicitudine
innocens aetas ad
nosse potuerint. (14) Quid festinat iterum experiri vitant, quod semel didicerunt timere. Ita
remissionem peccatorum ? modus temeritatis testatio est timoris. Timor autem ho-
CV 20, 216. ML 1, 1221. minis Dei honor est.
Sed enim pervicacissimus hostis ille numquam ma- 200
praeparatione et confessione ante baptismum.
(7)
De suae otium facit. Atquin tunc maxime saevit, cum
litiae
[lb. 20, 1-4.]
hominem plene sentit liberatum; tunc plurimum accen-
crebris, ieiumis
198 (1) Ingressuros
baptismum orationibus ditur, dum exstinguitur. (8) Doleat et ingemiscat necesse
geniculationibus et pervigiliis orare oportet et cum
et est, venia peccatorum permissa, tot in homine mortis
omnium retro delictorum, ut exponant etiam
confessione opera diruta, tot titulos damnationis retro suae erasos.
Tinguebantur, inquit, confitentes de-
baptismum Ioannis. Dolet, quod ipsum et angelos eius Christi servus ille
non
sua [Mt 3, 6]. (2) Nobis gratulandum
est, si
licta peccator iudicaturus est. (9) Itaque observat, oppugnat,
turpitudines nostras.
publice confitemur iniquitates aut obsidet, si qua possit aut oculos concupiscentia carnali
satisfacimus conflictatione
(3) Simul enim et
de pristinis ferire, aut animum illecebris saecularibus irretire,
munimenta aut fidem
tentationibus
carnis et spiritus et subsecuturis terrenae potestatis formidine evertere, aut a via certa per-
praestruimus. Vigilate et orate, inquit, ne
(4)
incidatis
versis traditionibus detorquere: non scandalis, non ten-
in tentationem [Mt 26, 41]. tationibus deficit. Haec igitur venena eius providens
(10)
CV 20, 217. ML 1, 1222 sq. Deus, clausa ignoscentiae ianua et intinctionis sera
licet
obstructa, aliquid adhuc permisit patere.
(11) Collocavit
/unius: nunc. in vestibulo paenitentiam secundam, quae pulsan-
118 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post 222. n 201-203. 119

tibiis patefaciat: sed iam semel, quia

iam secundo. Sed afflictatione aeterna supplicia non dicam frustretur, sed
amplius numquam, quia proxime frustra. Non enim et expungat. (6) Cum igitur provolvit hominem, magis re-
hoc semel satis estf Habes, quod iam non merebaris; levat: cum squalidum facit, magis mundatum reddit:
amisisti enim, quod acceperas. (12) Si tibi indulgentia cum accusat, cum condemnat, absolvit. In quantum non
quod amiseras, iterato peperceris in tantum tibi Deus, crede, parcet.
Domini accommodat, unde restituas, tibi,
est enim
beneficio gratus esto nedum ampliato: maius 10. (1) Plerosque tamen hoc opus, ut publicationem 202
est perdidisse aut suffugere aut de die in diem differre, praesumo;
restituere quam dare, quoniam miserius
sui,

quam omnino non accepisse. (18) Verum non statim pudoris magis memores quam salutis: velut illi, qui in
succidendus ac subruendus est animus desperatione, partibus verecundioribus corporis contracta vexatione, con-
si

fuerit: pigeat sane scientiam medentium vitant, et ita cum erubescentia sua
secundae quis paenitentiae debitor
pigeat; pigeat pereunt. (2) Intolerandum scilicet pudori, Domino offenso
peccare rursus, sed rursus paenitere non
periclitari, sed iterum liberari neminem pudeat: satisfacere, saluti prodactae reformari. Nae tu verecundia
iterum
iteratae valetudinis iteranda medicina est. (14) Gratus in bonus, ad delinquendum expandens frontem, ad depre-
quod Dominus non
offert, candum vero subducens. (3) Ego rubori locum non facio,
Dominum exstiteris, si, tibi

recusaveris: offendisti, sed reconciliari adhuc potes. Habes, cum plus de detrimento eius acquiro, cum ipse hominem
cui satisfacias, et quidem volentem. quodammodo exhortatur: «ne me respexeris», dicens,
Molir) 11 sqq (5)
«per te mihi melius est perire». Certe periculum
MI. 1, 1240 sqq. Cf. ed. E. Prtuschen (Tflbingen 1910, (4)
eius tunc, si forte, onerosum est, cum penes insultaturos
De opere exomologeseos. in ubi de alterius ruina alter attollitur,
risiloquio consistit,
[Ib. 9-10.] prostrato superscenditur.
ubi Ceterum inter fratres
secundae (6)
Huius igitur paenitentiae et unius, atque conservos, ubi communis spes, metus, gaudium,
9. (1)
quanto in arcto negotium tanto operosior probatio,
est, dolor, passio (quia communis spiritus de communi Do-

ut non sola conscientia proferatur, sed aliquo etiam actu mino et Patre), quid tu hos aliud quam te opinaris?
(7)
administretur. (2)
magis graeco vocabulo
Is actus, qui Quid consortes casuum tuorum ut plausores fugis?
exomologesis est, qua Non potest corpus de unius membri vexatione laetum
exprimitur et frequentatur,
delictum Domino nostrum confitemur non quidem ut ,
agere: condoleat universum et ad remedium collaboret
disponitur, necesse est. In uno et altero Ecclesia est, Ecclesia vero
ignaro, sed quatenus satisfactio confessione
confessione paenitentia nascitur, paenitentia Deus
mitigatur. Christus.
exomologesis prosternendi et humilificandi Ergo cum te ad fratrum genua protendis, Christum 203
(3) Itaque
disciplina est, conversationem iniungens Aeque illi cum super te
miseri- contrectas, Christum exoras.
hominis
cordiae illicem. (4) De ipso quoque
habitu atque victu lacrimas agunt, Christus patitur, Christus Patrem depre-
sacco incubare, corpus sordibus ob- catur. Facile impetratur semper, quod Filius postulat.
mandat, et cineri
scurare, animum maeroribus deicere, illa quae
peccavit Grande plane emolumentum verecundiae occultatio
tristi tractatione mutare; ceterum
pastum et potum pura delicti pollicetur. Videlicet si quid humanae notitiae
nosse, non ventris scilicet, sed animae causa; plerumque subduxerimus, proinde et Deum celabimus? (8) Adeone
et mugire hominum et Dei conscientia comparantur?
vero ieiuniis preces alere, ingemiscere, lacrimari existimatio

dies noctesque ad Dominum Deum suum presbyteris ,

An melius est damnatum latere quam palam absolvi?
advolvi et caris Dei adgeniculari, omnibus fratribus lega- (9) Miserum est sic ad exomologesin pervenire. Malo
tiones deprecationis suae iniungere. (5) Haec omnia enim ad miseriam pervenitur: sed ubi paenitendum est,
exomologesis, ut paenitentiam commendet, ut de peri- deserit miserum, quia factum est salutare. Miserum est
culi timore Dominum honoret, ut in peccatorem ipsa secari et cauterio exuri et pulveris alicuius mordacitate
temporali
pronuntians pro Dei indignatione fungatur et eruciari tamen quae per insuavitatem medentur, et emo-
:
 obiit post 222. n. 204—206. 121
120 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS
dendum erit, numquam magis familiae occupatio obveniat.
sui excusant et praesentem
lumento curationis offensam Quis enim sinat coniugem suam visitandorum fratrum
utilitatis gratia commendant. (3)
iniuriam superventurae gratia vicatim aliena et quidem pauperiora quaeque tu-
Preuschen c. 13 sqq.
ML 1, 1243 sqq. 1.
guria circuire? quis nocturnis convocationibus, si ita opor-
Contra matrimonia cum gentilibus. tuerit, a latere suo adimi libenter feret? quis denique
[Ad uxorem (inter 200—206) 2, 3—4.] sollemnibus Paschae abnoctantem securus sustinebit? quis
matrimonia ad convivium Dominicum illud, quod infamant, sine sua
204 Haec cum ita sint, fideles gentilium
3. (1) suspicione dimittet? quis in carcerem ad osculanda vin-
reos esse constat et arcendos
ab omni
subeuntes stupri cula martyris reptare patietur? Iam vero alicui fratrum
Apostoli dicentis (4)
communicatione fraternitatis, ex litteris ad osculum convenire? aquam sanctorum pedibus offerre?
sumendum [1 Cor 5, 11]. (4) Aut
eum eiusmodi nec cibum Domini de cibo, de poculo invadere, desiderare, in mente habere ?
apud tribunal
numquid tabulas nuptiales de illo aUegabimusj Si et peregre frater adveniat, quod in aliena domo hospi-
contractum
proferemus? et matrimonium rite tium? Si cui largiendum erit horreum, proma praeclusa
est? quod prohibitum
quod vetuit ipse, non adulterium
Extranei hominis admissio minus
sunt.
est non stuprum est? ML
Christi cum membris 1292 sqq.
templum Dei violat, minus membra
1,

Quod sciam, non sumus nostn

adulterae commiscet? (3) Matrimonii Christiani laudes.
pretio? sanguine Dell Laedentes
sed pretio empti; et quali [Ib. 2, 9.]
laedimus. (4) De proximo quid
igitur carnem istam, eum
delictum quidem esse extraneo (1) Dubitandum et inquirendum et identidem delibe-206
sfbi voluit ille qui dixit,
seposita carnis imuna randum est, an idoneus sit invectis dotalibus, cui Deus
nubere sed minimum, cum
alias,
censum suum credidit. (2) Unde sufficiamus ad enarran-
pertinentis, omne delictum
voluntarium in
ad Dominum dam felicitatem eius matrimonii, quod Ecclesia conciliat
^
Domino grande sit.

nunc cetera pericula et

Quanto

vulnera,
enim
contumaciae crimine oneratur.
ut
potestas vitandi fuit,

dixi,
(5)
Recenseamus
fidei ab Apostolo

verum etiam ipsi ^'ntui mo-

et confirmat oblatio et obsignat benedictio, angeli renun-
tiant,
sensu
Pater rato habet? Nam nec in terris filii sine con-
patrum recte et iure nubunt. (3) Quale iugum
provisa, non carni tantum, fidelium duorum unius spei, unius disciplinae, eiusdem
cotidie fidem
Quis enim dubitet oblitterari
lestissima.
corrumpunt mores confabu a- servitutis 1 Ambo fratres, ambo conservi, nulla spiritus
commercio infideli? Bonos carnisve discretio. Atquin vere duo in carne una; ubi
quanto magis convictus et individuus us.s?
tiones malae; caro una, unus et
observet necesse est. spiritus. (4) Simul orant, simul volu-
(6) Quaevis
mulier fidelis Dominum
deservire, Domino tantur et simul ieiunia transigunt, alterutro docentes,
dominis
Et quomodo potest duobus observando gen- alterutro hortantes, alterutro sustinentes. (5) In Ecclesia
gentili? Gentilem enim
et marito, adde, Dei pariter utrique, pariter in convivio Dei, pariter in
mundit.assaec^
tilia exhibebit, formam, exstructionem, angustiis, in persecutionibus, in refrigeriis; neuter alterum
ipsa etiam matnmonu secreta
lares, blanditias turpiores, celat, neuter alterum vitat, neuter alteri gravis est
penes sanctos officia sexus cum honore libere
maculosa; non ut
;

oculis Dei modeste et aeger visitatur, indigens sustentatur; eleemosynae sine

ipsius necessitatis tamquam sub
tormento, sacrificia sine scrupulo, cotidiana diligentia sine
moderate transiguntur.
viderit, qualiter viro officia
n •„
pendat. Domino impedimento; non furtiva signatio, non trepida gratulatio,
205 4 (1) Sed non muta benedictio; sonant inter duos psalmi et hymni
disciplina satisfacere, habens in
latere
certe non potest pro impedienda et mutuo provocant, quis melius Deo suo cantet. (6) Talia
domini sui ad
diaboli servum, procuratorem Christus videns et audiens gaudet, his pacem suam mittit;
ut si statio facienda est,
fidelium studia et officia: (2) ubi duo, ibi et ipse; ubi et ipse, ibi et malus non est.
balneas; si leiuma observanda
maritus de die condicat ad ML 1302
convivium exerceat; si proce- 1, sqq.
sunt, maritus eadem die
 122 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post 222. n. 207—209. 123

De universali propagatione Christianismi. utiqueprimum, cum tamquam ovis ad victimam duci

[Adversus Iudaeos (inter 200 — 206) 7, 4 — 8.] habebat et tamquam agnus ante tondentem sine voce,
sic
Dominus Deus Christo non aperuit os suum [Is 53, 7]; ne aspectu quidem honestus:
207 (4) Esaias
. . . ut dicit: Sic dicit
tenui dexteram, ut exaudiant illum
Adnuntiamus enim, inquit, de illo sicut puerulus, sicut
meo Domino, cuius
aperiam ante radix in terra sitienti, et non erat ei species neque gloria.
gentes: fortitudines regum disrumpam ,
I:t vidimus eum et non habebat
illum portas, et civitates non claudentur illi [is 45, 1 sq]. speciem neque decorem,
videmus. Cui enim dex- sed species cius inhonorata, deficiens citra filios hominum,
(5) Quod ipsum adimpletum homo in plaga sciens ferre infirmitatem [Is 53, 2 sqq]
teram tenet Pater Christo Filio suo? Quem
Deus, nisi ,
:

scilicet ut positus a Patre in lapidem

exaudierunt omnes gentes, id est cui omnes gentes cre- offensionis [Is 8, 14]
et minoratus ab eo modicum citra angelos [Ps
diderunt, cuius et praedicatores Apostoli in psalmis David 8, 6]; ver-

ostenduntur: In universa, inquit, terra exiit sonus eorum,

mem se pronuntiat et non hominem, ignominiam hominis
et abiectionem populi [Ps 21, 7].
et usque ad terminos terrae verba eorum
[Ps 18, 5]. In (3) Quae ignobilitatis
gentes crediderunt, nisi in argumenta primo adventui competunt sicut sublimitatis
quem enim alium universae
secundo; cum fiet, iam non lapis offensionis nec petra
Christum qui iarn venit? cui enim et aliae gentes credi-
scandali, sed lapis summus angularis, post reprobationem
derunt? Parthi, Medi, Elamitae et qui inhabitant
(6) ,

adsumptus et sublimatus in consummationem [Is 28 16]: et

Mesopotamiam Armeniam, Phrygiam, Cappadociam, et
,
,

petra sane illa apud Dan ielem de monte praecisa, quae

incolentes Pontum, et Asiam et Pamphyliam, immorantes
imaginem saccularium regnorum comminuet et conteret
Aegyptum et regionem Africae quae est trans Cyrenem
Romani et incolae, tunc et in Hierusalem [Dn 2, 34 sqq] (4) De quo secundo adventu idem Daniel
inhabitantes,
dixit: Et ecce cum nubibus caeli tamquam
Iudaei [Act 2, 9 sqq] et ceterae gentes: (7) ut iam Getu- filius hominis
vemens, venit usque ad Veterem dierum et aderat in con-
lorum varietates et Maurorum multi fines, Hispa- spectu eius. Et qui adsistcbant adduxerunt illum, et
ni arum omnes termini et Galli arum diversae nationes data
est ei potestasreg/a, et omnes nationes terrae secundum
et Britannorum inaccessa Romanis loca,
Christo vero
Dacorum et Germa-
genus omnis gloria servient illi; et potestas illius
et
subdita, et Sarmatarum et
multarum gentium aeterna, quae non auferetur, et regnum eius,
norum et Scytharum et abditarum quod non
multarum nobis ignotarum corrumpetur [Dn 7, 13 sq]. (5) Tunc scilicet speciem hono-
et provinciarum et insularum
rabilem et decorum habiturus
et quae enumerare minus possumus? In quibus omnibus est indeficientem supra filios
ante hominum tempestivus enim decore citra filios hominum,
locis Christi nomen qui iam venit regnat; utpote
;

hffusa est gratia, inquit, in labiis tuis, propter ea benedixit

quem omnium civitatum portae sunt apertae et cui nullae
sunt clausae; ante quem serae ferreae sunt comminutae et
v Deus m
saecula. Accingere ensem tuum circa femur tuum,
potens tempestivitate et pulchritudine tua [Ps 44, 3 sqq], cum’
valvae aereae sunt apertae [cf. is 45, 1 sq]. (8) Quamquam
r l’ a ':er postea, cum diminuit illum modicum quid citra
et ista spiritaliter sint intelligenda, quo
'
praecordia sin-
angelos, gloria et honore coronavit illum, et subiecit
gulorum variis modis a diabolo obsessa, fide Christi sint omnia
'ub pedibus eius [Ps 8, G 8. I-Iebr 2, 7]. Et tunc
reserata; attamen perspicue sunt adimpleta, utpote in cognoscent eum,
quem pupugerunt. Et caedent pectora sua tribus ad tribum
quibus omnibus locis populus nominis Christi inhabitet.
|/.*ch 12, 10. 1° 19, 37]
, utique quod retro non agnoverint
MI. 2, 610 sq.
i iiin in humilitate condicionis humanae constitutum
De exteriore specie Christi. MI. 2, 638 sq.
a. [Ib. 14.]

ducatum. b. [De carne Christi (inter 208—211) 6—10.]

208 (1) Discite nunc ex abundantia erroris vestri 9,

Duos dicimus Christi habitus a prophetis demonstratos (6) Denique verbis tantummodo et factis, doctrina et
(2) 209
totidem adventus eius praenotasse, unum in humilitate, virtute sola Christi homines obstupescebant. Notaretur
 n. 210-214. 125
124 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post 222.

De oblationibus (sacrificiis) pro defunctis etc.

etiam carnis novitas miraculo habita.
in illo (7) Sed
[Ib. 3,8-10.]
terrenae non mira condicio; ipsa erat quae cetera
carnis
huic doctrina (8) Eucharistiae sacramentum et in tempore victus et 212
eius miranda faciebat, cum dicerent: Unde
Etiam despicientium formam omnibus mandatum a Domino etiam antelucanis coetibus
et signa ista [cf. Mc I, 27]?
honestatis corpus nec de aliorum manu quam praesidentium sumimus; obla-
eius haec erat vox. Adeo nec humanae
Tacentibus apud nos tiones pro defunctis, pro natalitiis annua die facimus.
fuit, nedum caelestis claritatis. (8)
(9) Die Dominica ieiunium nefas ducimus, vel de geniculis
quoque Prophetis de ignobili aspectu eius, ipsae passiones
huma- adorare. Eadem immunitate a die Paschae in Pentecosten
ipsaeque contumeliae loquuntur: passiones quidem
usque gaudemus. (10) Calicis aut panis etiam nostri aliquid
nam carnem contumeliae vero inhonestam probavere.
,

ungue summo perstringere decuti in terram anxie patimur.

(9) An ausus esset aliquis
corpus novum, sputaminibus contaminare faciem nisi me-
ML 2, 79 sq.

rentem? Quid dicis caelestem carnem, quam unde cae-

j

De signaculo Crucis.
negas, quam
lestem intellegas non habes? Quid terrenam [Ib. 3, 11 ]

unde terrenam agnoscas habes? (10) Esuriit sub diabolo, Ad omnem progressum atque promotum, ad omnem 213
sitiit sub Samaritide, lacrimatus est super Lazarum, tre- aditum et exitum, ad calciatum, ad lavacra, ad mensas,
[Mc 14, 38].
pidavit ad mortem. Caro enim, inquit, infirma ad lumina, ad cubilia, ad sedilia, quaecumque nos con-
Sanguinem fudit postremo. Haec sunt, opinor, signa versatio exercet, frontem Crucis signaculo terimus.
(11) Sed quomodo, inquam,
contemni et pati
caelestia. ML 2, 80.
posset, sicut et dixi, si quid in illa carne de caelesti
generositate radiasset? Ex hoc ergo convincimus nihil in An Christianis militia conveniat.
illa de caelis fuisse, propterea ut contemni
et pati posset. («paganus» = «non militans».)
[Ib. 11]
ML 2, 772 sq.

(1) Etenim ut ipsam causam coronae militaris aggrediar, 214

De ss. Petri et Pauli Romano
[Adversus Marcioncin (inler 207
210 Videamus, quod lac a Paulo Corinthii hauserint; ad
quam regulam Galatae sint recorrecti; quid legant Philip-
penses, Thessalonicenses, Ephesii;
de proximo sonent, quibus Evangelium et Petrus
Paulus sanguine quoque suo signatum reliquerunt.
martyrio.
puto prius conquirendum, an in totum Christianis militia
— 208) 4, 5, 2.]
conveniat. Quale est alioquin de accidentibus retractare,
cum a praecedentibus culpa sit? (2) Credimusne huma-
num sacramentum divino superduci licere et in alium
quid etiam Romani dominum respondere post Christum? et eierare patrem
et
«c matrem, et omnem proximum, quos et lex honorari
et post Deum diligi [cf. Ex 20; Lv 19] praecipit, quos et

CV 47, 430. ML 2, 866. Evangelium [cf. Mt 10, 37] solo Christo pluris non faciens,
nic quoque honoravit? (3) Licebit in gladio conversari,
De ritu baptismatis. |

Domino pronuntiante [Mt 26, 52], gladio periturum qui

[De corona (211) 3, 5 7.]— gladio fuerit usus? Et praelio operabitur filius pacis cui
211 (5) Denique ut a
baptismate ingrediar, aquam adituri, nec litigare conveniet? Et vincula et carcerem et tor-
ibidem, sed et aliquanto prius in ecclesia sub antistitis manu menta et supplicia administrabit nec suarum ultor iniuria-
conte i*amur nos renuntiare diabolo et pompae et rum? (4) Iam stationes aut alii magis faciet quam Christo?
angelis I

respondentes uut et Dominico die, quando nec Christo? Et excubabit

eius. (6) Dehinc ter mergitamur amplius aliquid
quam Dominus in Evangelio determinavit. (7) Inde suscept pro templis quibus renuntiavit? et coenabit illic ubi Apo-
lactis et mellis concordiam praegustamus, exque
ea die itnlo non placet? et quos interdiu exorcismis fugavit,
|

lavacro quotidiano per totam hebdomadem abstinemus. noctibus defensabit incumbens et requiescens super pilum
ML 2, 79.
 126 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post 222. n. 215-216. 127

quo perfossum est (5) Vexillum quoque

latus Christi? ne si omni ope expulero militiam frustra iam de corona
portabit aemulum Christi? signum postulabit a prin-
et. militari provocarim.
cipe qui iam a Deo accepit? (6) Mortuus etiam tuba ML 2, 91 -qq.
inquietabitur aeneatoris qui excitari a tuba angeli ex-
De Primatu s. Petri.
spectat? et cremabitur ex disciplina castrensi Christianus,
[Scorpiace (211 vel 212) 10,9-12.]
cui cremare non licuit, cui Christus merita ignis indulsitr
castrensium (9) Christiano coelum ante patet quam via; quia nulla via in coelum, 2 15*
(7) Quanta alia in delictis circumspici possunt nisi cui patet coelum ; quod qui attigerit, intrabit. (10) Quas mihi
munium transgressione interpretanda? Ipsum de castris potestates ianitrices affirmas iuxta romanam superstitionem , Barnum 1
lucis in castra tenebrarum nomen deferre transgressio est. piendam et Forculum et Limentinum? Quas a cancellis ordinas pote-
215 (8) Plane si quos militia praeventos fides
posterior in- states? (11) Si unquam legisti apud David: •auferte portas, principes ,

vestras, et subleventur portae aeternae et intrabit rex gloriae » [Ps 28, 7]

venit, alia condicio est; ut illorum quos Ioannes admittebat
si item audisti apud Amos: •qui ascensum suum aedificat in coelos et
ad lavacrum [cf, Lc 8, 8], ut centurionum fidelissimorum Orofusioncm suam fundat in terras • [Ain 9, 6] scito et ascensum illum
:

quem Christus probat [cf. Mi 8] et quem Petrus catechizat exinde complanatum vestigiis Domini et introitum exinde reseratum
[cf. Act 10]; dum tamen suscepta fide atque signata aut viribus Christi nec ullam inoram aut quaestionem in limine Christianis
occursuram, qui non dignosci habeant illic sed agnosci, nec interrogari
deserendum statim sit, ut a multis actum, aut omnibus
sed admitti. (12) Nam etsi adhuc clausum putas coelum,
modis cavillandum ne quid adversus Deum committatur,
memento claves eius hic et per eum
Dominum Petro
quae nec ex militia permittuntur; aut novissime perpetien-
Ecclesiae reliquisse, quas hic unusquisque interrogatus
dum pro Deo, quod aeque fides pagana condixit. Nec
atque confessus feret secum.
enim delictorum impunitatem aut martyriorum immuni-
tatem militia promittet. (9) Nusquam Christianus aliud CV 20, 167. ML 2, 142.

est. UnumEvatigelium et idem Iesus negaturus omnem

De passionibus apostolorum et de ss. Petri et Pauli
negatorem, et confessurus omnem confessorem Dei, et sub Nerone Romano martyrio.
salvam facturus animam pro nomine eius amissam, per- [Ib. 15, 2 - 5.]
diturus autem de contrario adversus nomen eius lucri
habitam. Apud hunc tam miles est paganus (2) Quae tamen passos apostolos scimus, manifesta 216
(10)
fidelis quam paganus est miles infidelis. (11) Non doctrina est; hanc intelligo solam Acta decurrens; nihil
admittit status fidei necessitates. Nulla est necessitas de- quaero; carceres illic et vincula et flagella et saxa et
Nam gladii et impetus Iudaeorum et coetus nationum et tri-
linquendi quibus una est necessitas non delinquendi.
et ad sacrificandum et directo negandum necessitate quis
bunorum elogia et regum auditoria et proconsulum tribu-
nalia e* Caesaris nomen interpretem non habent. (3) Quod
premitur tormentorum sive poenarum; tamen nec illi ne-
cessitatidisciplina connivet, quia potior est necessitas Petrus caeditur, quod Stephanus opprimitur, quod
timendae negationis et obeundi martyrii quam evadendae lacobus immolatur, quod Paulus distrahitur, ipsorum
passionis et implendi officii. (12) Ceterum subvertit totam sanguine scripta sunt. (4) Et si fidem commentarii vo-

substantiam sacramenti causatio eiusmodi, ut etiam volun- luerit haereticus, instrumenta imperii loquentur, ut lapides

Nam et voluntas poterit lerusalem. Vitas Caesarum legimus: orientem fidem

tariis delictis fibulam laxet.
necessitas contendi, habens scilicet unde cogatur. Vel Romae primus Nero cruentavit. Tunc Petrus ab
ipsam praestruxerim et ad ceteras officialium coronarum altero cingitur, cum cruci adstringitur. (5) Tunc Paulus
causas quibus est advocatio necessitatis,
familiarissima civitatis Romanae consequitur nativitatem, cum illic mar-
cum idcirco aut fugienda sint, ne in delictis in-
officia tyrii renascitur generositate.
cidamus, aut et martyria toleranda sint, ut officia rum- CV 20, 178. ML 2, 151.

pamus. (13) De prima specie quaestionis etiam militiae

ipsius illicitae plura non faciam, ut secunda reddatur, 1
Kigaltius Ianum.
 128 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS obiit post 222.
n. 217-219. 129
De Septimio Severo (193—211) Christianorum amico.
falsa de ipsis prophetis et Ecclesiis eorum asseverando et
[Ad Scapulam (212) 4, 8 — 9.]
praedecessorum eius auctoritates defendendo, coegit et
217 (8) Ipse etiam Severus, pater Antonini, Christiano- litteras pacis revocare iam emissas et a
proposito reci-
rum memor fuit. Nam et Proculum Christianum, qui piendorum charismatum concessare.
(7) Ita duo negotia
Torpacion cognominabatur, Euhodeae[?) procuratorem, diaboli Praxeas Romae procuravit, prophetiam expulit
qui eum per oleum aliquando curaverat, requisivit et in et haeresim intulit; Paracletum fugavit et Patrem crucifixit.
palatio suo habuit usque ad mortem eius: quem et An- (8) Fruticaverant avenae Praxeanae hic quoque, super-
toninus optime noverat lacte christiano educatus. seminatae dormientibus multis in simplicitate doctrinae;
(9) Sed et clarissimas feminas et clarissimos viros Severus traductae dehinc per quem Deus voluit etiam
evulsae
sciens huius sectae esse, non modo non laesit, verum et videbantur. Denique caverat pristinum dottor de emen-
testimonio exornavit et populo furenti in nos palam restitit. datione sua; et manet chirographum apud Psychicos,
ML 1, 703. apud quos tunc gesta res est. Exinde silentium.
(9) Et
nos quidem postea agnitio Paracleti atque defensio dis-
De «Legione fulminatrice».
iunxit a Psychicis. (10) Avenae vero illae utique tunc
[Ib. 4, 10.]
semen excusserant. Ita aliquamdiu per hypocrisin sub-
218 Marcus quoque Aurelius in Germanica expeditione dola vivacitate latitavit et nunc denuo erupit.
Deum imbres Sed et
Christianorum militum orationibus ad factis denuo eradicabitur, si voluerit Dominus in isto commeatu;
in siti illa impetravit. Quando non geniculationibus et si quo minus, die suo colligentur omnes
adulterae fruges
ieiunationibus nostris etiam siccitates sunt depulsae? Tunc et cum ceteris scandalis igni inexstinguibili cremabuntur.
et populus acclamans Deo deorum, qui solus potens, in CV 47,227 sq. ML 2, 155 sq.
Iovis nomine Deo nostro testimonium reddidit.
MI, 1, 703. De edicto paenitentiali (Callisti vel Agrippini?).
[De pudicitia
(inter 217—222) 1, 6—10.]
De Praxea modalista et antimontanista.
(6) Audio etiam edictum esse propositum, et quidem 219*
[Adversus Praxean (post 213) 1,4—10.]
peremptorium. Pontifex scilicet maximus, quod est epi-
+218 Sed enim ipse [scii, diabolus) potius a primordio scopus episcoporum, dixit: »Ego et moechiae et
(4)
bis mendax est, et si quem hominem de suo subornaverit ut 'ornicationis delicta paenitentia functis dimitto.»
Praxean*. (5) Nam iste primus ex Asia hoc genus J) O edictum, cui adseribi non poterit Bonum Facium!
perversitatis intulit Romanae humo, <homo> 2 et alias (8) Et ubi proponetur liberalitas ista? Ibidem, opinor, in
inquietus, insuper iactatione martyrii inflatus ob solum
de ipsis uuiinum ianuis, sub ipsis libidinum titulis. Illic
et simplex et breve carceris taedium quando et si corpus ; eiustnodi paenitentia promulganda est, ubi delinquentia
suum tradidisset exurendum, nihil profecisset dilectionem ipsa versabitur. legenda est venia, quo cum spe
Illic
Dei non habens, cuius charismata quoque expugnavit. eius intrabitur. (9) Sed hoc in Ecclesia legitur
et in Ec-
(6) Nam idem tunc
episcopum Romanum, agnoscentem clesia pronuntiatur, et virgo est. Absit, absit a sponsa
iam prophetias Montani, Priscae, Maximillae et ex ea Christi tale praeconium Illa, quae vera est, quae pudica,
I

agnitione pacem Ecclesiis Asiae et Phrygiae inferentem, quae sancta, carebit etiam aurium macula. Non habet,
(juibus hoc repromittat, et si habuerit, non
repromittit!
Sunt qui dicant Praxean a Tertulliano vocari Callistum Romanum.
1 quod et terrenum Dei templum citius spelunca latronum
Vide Kroymann, Tertullianus adv. Praxean p. (Tllbingen 1907, vm appellari potuit a Domino [cf. Mt 21, 18] quam
moechorum
Mohr). G. Essir, Wer war Praxeas? (Bonn 1910, Georgi) contendit fornicatorum.
< t
(10) Erit igitur et hic adversus Psychicos
Praxean eundem fuisse atque Epigonum Noeti discipulum.
* Ita Kroymann CV 47, 228.
titulus, adversus meae quoque sententiae retro penes
Illos societatem, quo magis hoc mihi in notam levitatis
Kirch, Enchiridion.
q
 n. 220-224. 131
obiit post 222.
130 Q. SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS
repudium delicti prae- MINUCIUS FELIX scripsit ante 197?
obiectent. Nunquam societatis

iudicium. Contra falsas criminationes de Christianis.

CV 20, 220. ML 2, 980 sq. [Octavius 28, 1—10 et 29, 1.]

Contra matrimonia clandestina. 28. (1) Quam autem iniquum sit, de incognitis et in- 222*
pb.4,4] exploratis iudicare, quod facitis, nobis ipsis paenitentibus

Ideo penes nos occultae

quoque eoniunctiones id est credite. (2) Et nos enim idem fecimus et eadem vobis-
220
professae, luxta moechiam
et
cum quondam adhuc caeci et hebetes sentiebamus, quasi
non prius apud Ecclesiam
periclitantur ne mde conserta Christiani monstra colerent, infantes vorarent, convivia
fornicationem iudicari ,

crimen eludant. incesta miscerent, nec intellegebamus ab his fabulas istas

nuptiae obtentu matrimonii
ML 987. semper ventilari et numquam vel investigari vel probari,
CV 20, 225. 2,
nec tanto tempore aliquem exsistere qui proderet, non
De Primatu Petri.
tantum facti veniam, verum etiam indicii gratiam con-
[Ib. 21, 9-13.]
secuturum: malum autem adeo non esse, ut Christianus
hoc ius Ecclesiae
221 (9) De tua nunc sententia quaero, unde reus nec erubesceret nec timeret, et unum solummodo,
usurnes- si
Petro Dominus: Super hanc
quia dixerit quod non ante fuerit, paeniteret.
meam, tibi dedi claves regni
petram aedificabo Ecclesiam
"1 " ™™ (3) Nos tamen cum sacrilegos aliquos et incestos, 223
flestis; vd Quaeamque
terra erunt alligata vel
:
alligaveris
soluta
derivasse
caelis [Mt 16 18 sq],
soivendiet
§

alligandi
m f parricidas etiam defendendos et tuendos suscipiebamus,
hos nec audiendos in totum putabamus, nonnumquam
idcirco praesumis et ad te etiam miserantes eorum crudelius saeviebamus, ut tor-
Ecclesiam Petri propin
notestatem. id est ad omnem queremus confitentes ad negandum, videlicet ne perirent,
evertens atque commutans mani-
quam i (10) Qualis es, exercentes in his perversam quaestionem, non quae verum
personaliter hoc 1 etro con-
festam Domini intentionem erueret, sed quae mendacium cogeret. (4) Et si qui in-
Ecclesiam meam
ferentem? Super te, inquit, aedificabo firmior malo pressus et victus Christianum se negasset,
non Ecclesiae, et, quaecumque
sol-
et dabo tibi claves, favebamus ei, quasi eierato nomine iam omnia facta sua
veris vel alligaveris, non
quae solverint vel alligaverint eadem nos
illa negatione purgaret. (5) Agnoscitisne
exitus docet. In ipso Ecclesia exstrue Cum
(11) Sic enim et Vide quam:
sensisse et egisse, quae sentitis et geritis? si ratio
est id est per ipsum,
ipse elavem imbuit. non instigatio daemonis
iudicaret, <essent> urgendi magis,
mandate quae dico: esum
Viri Israelitae, auribus non ut diffiterentur se Christianos, sed ut de incestis
Nazarenum, virum a Deo vobis
destinatum [Ac tt Ug stupris, de inpiatis sacris de infantibus immolatis
relinua (12) Ipse denique
primus m Christi baptismo
faterentur. (6) His enim et huiusmodi fabulis idem dae-
regni [cf. Act 2, 38], ^o soivuntur
reseravit aditum caelestis mones ad exsecrationis horrorem imperitorum aures ad-
alligantur quae non fuerint soluta, versus nos referserunt. Nec tamen mirum, cum hominum
allieata retro delicta et
Ananiam vinxit v.ncu o
secundum veram salutem; et fama, quae semper insparsis mendaciis alitur, ostensa veri-
et debilem pedibus absolvU vitio
sqq]
Act 3 tate consumitur, sit et negotium daemonum; ab ipsis
mortis [Cf.

valetudinis [Act
5,

3, 7]. (13) Sed et in jUa A»***™ enim rumor falsus et seritur et fovetur.
primus omnium 1 etrus Spiritu
custodiendae necne legis (7) Inde est quod audire te dicis, caput asini rem 224
vocatione praefatus et nunc
instinctus et de nationum nobis esse divinam. Quis tam stultus, ut hoc colati Quis
inquit cur lentatis Dominum
de imponendo tugo fratribus, stultior ut hoc coli credat? Nisi quod vos et totos asinos
nostri sufferre valuer un i
quod neque nos neque patres in stabulis cum vestra vel Epona consecratis et eosdem
gratiam Iesu credimus nos salutem con-
Sed enim per asinos cum Iside religiose decoratis, item boum capita et
10 sq].
secuturos sicut et illi [Act 15,
capita vervecum et immolatis et colitis, de capro etiam
CV 20, 269 sq. ML 2, 1025 sq.
9*
 r

DIO CASSIUS obiil circa 230. n. 225-227. 133

j S2

leonum et canum vultibus deos rXaPpiuiva tov pera ToOTpaiavoG apZavra, KaxriYO-
et homine mixtos deos et
dedicatis. (8) Nonne et
Apin bovem cum Aegyptus ad- pnOevxa xa te dXXa, Kai oia oi uoXXot Kai 8xi Kai Gtipiotq
instituta
oratis et pascitis? Nec eorum sacra damnatis epaxexo, dneKxetvev. (5) ’Ecp’ ili uou Kai Ta paXicrra opYqv
ceteris et avibus et p.scibus auTtf) uuo qiBovou ecrxev, 8 ti unaTeuovxa auxov, dq xo
serpentibus, crocodillis, beluis capite
quorum aliquem deum si quis occiderit, etiam 'AX^avov dTti Ta NeaviffKeupaTa divopaapeva KaXdcxaq, Xeovxct
non
punitur. (9) Idem
Aegyptii cum pier^que yobis peyav f|vdrKacre. Kai 8q ou povov oubdv ^XupdvOq,
dTTOKTEtvai
metuunt nec dXXa Kai euffxoxuJTaTa auTOv KaxeipYdtraTO.
magis Isidem quam ceparum
acrimonia!»
per pudenda corpons
Serapidem magis quam strepitus Ed. U. Ph. Boissmain 3 (Berlin 1901, Weidmann), 181.
expressos contremescunt. (10)
Etiam ille qui de adoratis
fabulatur, temptat De «Legione fulminatrice».
sacerdotis virilibus adversum nos [In excerptis Xiphilini 71, 8.]
nos conferre quae sua sunt. ...
huiusmodi propudia nobis non
licet (1) MapKopavouq pdv ouv Kai 'laZuYaq uoXXoTq227
(1) Haec et
225 29
nec audire, etiam pluribus turpe
defendere est: «emm Kai peYaXotq dYUJCTi Kai Ktvbuvotq MapKoq uirtTaEev.
fingitis et pudicis, quae fieri non crederemu , (2) 'Eui Touq KaXouptvouq
bd Koudbouq Kai uoXepoq
de castis auxtl) peYaq Kai vutp uapaboSoq euTuxnOn, paXXov
cruvecTTq
nisi de vobis probaretis. bd napa 0eoO dbtupf|0r|.
CV 2 (ed. C. a m), KtvbuveuffavTaq Ydp dv Tr) pdxt.l
127 sqq.
Ed. J. P. Walteing (Louvain 1903) Touq 'Pwpaiouq uapaboSoTaTa to 0eTov dHemucre. (3) Ku-
40 sqq. ML 3, 327 sqq.
KXwtrdvTUJV Ydp auTOuq tuiv Kouabuiv dv Touotq dutTr)beioiq,
obiit circa 230.
(Tuvaaulaavxeq oi 'Puipatoi upo0upuiq f|YuivtZovTO Kai ot "

DIO CASSIUS Pappapot xqv pdv paxnv dndffx°v, upocrboKncravTdq acpaq

De Flaviis et Glabrione sub Domitiano martyribus. ('xfbiwq uuo te toO KaupaToq Kai utto tou bitpouq alpnaeiv

[Historia Romana 67, 14.] TravTa bd Ta udptE btaXafiovTeq audcppaEav, 8uwq pr|bap60ev

’Ev toutui tui xpovcu f| 6b6? f| duo IwotaaK k ubuip Xapuiai. TToXu Ydp Kai Ttp TrXf|0€i Trepificrav. (4) Tuiv
226
^TopeaOn. K$v xtp aw*
(1)
TTouxeoXouq d T ouffa, M0ot S Glabrionem quoque, qui cum Traiano magistratum
dXXouq re uoXXoiiq k«\ t6v
OXoouiov <tov> KXnpevTa (4)
gesserat, accusatum cum de aliis, tum de illis, ob quae pleri
fiyra, Kai va,
uuaxeuovxa, xatuep dveqnov que deferebantur, et quod cum bestiis pugnavisset, interfici
aumvn dauToO OXaoutav AopiTtXXav iypvta., K aS- . ^ g iussit. (5) Ea enim de causa praesertim propter invidiam ei
6 Ao„mavo t . (2) 'E "nvWn « infensus erat. Nam cum ipsum, consulem, in Albanum vo-
tuiv loubaiuiy F|0n «ok^X- casset ad Iuvenalia coegissetque immanem leonem occidere,
dSeornTOC ucp' fa Kai dXXoi dq ra
dir^avov
Xov«J ™XXoT KaTeb,Kda0naav. (3) Kai oi pdy Glabrio non solum a leone laesus non est, sed eundem etiam

T o0v oOcnuiv toiepnencxav, A °9 lTlU “ directis gnaviter ictibus confecit.

oi bfc tuiv
p6vov dq TTav baTeptav.
#1
^(4) Tov bd b.) Marcus
(1) Igitur multis magnisque proeliis et periculis 227
Oirepuipiaen Marcomannos et Iazygas subegit. (2) Post haec bellum
ei magnum instructa acie fuit cum iis, qui Quadi appellantur:
via, quae Sinuessa
Puteolos ducit quo in bello victoria praeter spem vel potius dei beneficio
o 2fi Iisdem temporibus ea
226
, _
(1)
JJL» J F.odem anno D o m itu nus cum_ahos
enTe m consulem, eis. ii
feliciter est, quando Romanos pugnantes ex peri-
consecuta
muhos tum vero F favTu m~UT e culo, in quo versabantur, numen divinum mirabiliter liberavit.
"consobrinus eius erat ac Flaviam
DomitiUuMt^gi (3) Erant a Quadis circumsepti in locis opportunis; cumque
habebat, .m o rte, aw^w .
Domitiani consanguineam, uxorem constipatis clipeis fortiter pugnarent, barbari intermittere proe-
crimine impietatis in deos; quo cnmme lium coeperunt, sperantes eos ipso iam aestu et siti venturos
2) illato ambobus aberraverant, damnati
et nlures alii qui ad mores ludaeorum in potestatem; interim circumiacentia loca omnia sic muni-
TJ (3) oJim
pa,. occisa est. pars spoliat. faceta mentis concluserunt, ut aqua haberi nulla ex parte posset.
in Pandateriam relegata
est.
Domiti 11 a tantummodo Nam numero erant multo plures. (4) Hic Romani in summis
 n. 228—229. 135

134 HIPPOLYTUS ROMANUS obiit 235.

tui Kaprrocpopiu ecpq dixaixeTv Xo-fouq rrap’ auxoO.
’
6 be
ex
Kai ex toO Kapaxou Kai 6 KaXXicrxoq Kai tov Ttapa tou
ouv 'Pujwaiuiv £v Ttavrt kgkou, (4) Tauxa cxuvibuiv
TO0 re qXiou K«i toO biqiouq Ytvopevwv beOTTOxou Kivbuvov ucpopujpevoq, airebpa Tqv cpuffiv Kaxa
Tujv xpaupdxtuv,
uipncru. nq 8uva|ifevuiv, Sq euptiiv ttXoiov Iv tui TTopTui
Kai un T€ pd X e00ai bia raura pure X 0dXaocrav xroioupevoq
Kaxaxaio-
TOixoiq feaxnxoxaiv xai
dX\’ £v xe xr| TaEei Kai TOiq gxotpov rrpoq dvaYWYqv, frrrou £xuY X ave ttX4ov, dve(3q ttXcu-
ffuvebpape, «ai ueTOq ttoXu? oopevoq. (5) ‘AXX’ oube oimuq Xa0eTv bebuvqxat' ou Yap
nevuiv, vecpq iroXXct *Eakpvnq
(5) Kai Y«P xoi Xfrfoq ^X U
e
oOk d6eeixaxeppd-f n- P'
gXmev Sq dnaffeiXt] xip KapTrotpoptp xo TeYcvnpevov.
MapKtu, «XXouq
voucpiv xiva pd T ov Arfunxiov, auvovxa
xtp '0 bi £iri(JTdq Kaxa tov Xtpeva ^neipaxo £ni to ttXoTov
(6)
tov depiov 6xi paXiffxa
xe xivaq baipovaq Kai tov 'Eppqv 6ppav KaTa <xa> pepqvup4va’ xouxo be tty 4cTToq ev peffui
bi auxaiv xov 0PPP 0V ToO TropOpduiq Ppabuvovxoq,
paYYaveiaiq xiaiv eiriRaXeoacxOai Kai tui Xipevi. (7) bt ibuiv itop-

£mffTrd<Jacx0ai. pui0ev 6 KdXXtOTOq tov beOTtOTqv, tiiv 4v tuj xrXoiw Kai

L. c. 3, 259 sq. Yvouq £auTOV ouveiXfjcpOai, ficpeibqcve toO Zrjv, Kai ea X aTu
TaOTa XoYioapevoq Jppupev £auTOV eiq Tqv 0dXaaoav. (8) Oi
HIPPOLYTUS ROMANUS obiit 235. be vaOxai KaxanqbiiaavTeq eiq Ta axaqiq aKOVTa auTOv
aveiXovTo, tuiv be diro Trjq Yn? ptYdXa poiiivxujv Kai ouxtuq •

Contra Callistum ep. Romanum (217—222).

tui becTTtOTtj rrapabo0eiq dixavii X 0r| eiq Tqv 'Puipnv, Sv 6
[Philosophumena 9, 12.]
beCTtrSxnq eiq nitTTpivov KaTe0eTO.
•1=228 Oixexns 4xuf X ave Kapnocpdpou xivoq av- 2. (1) XpSvou b^ bteXOovToq, tbq cruppaivei YtvecrOai, 229
1. (1)
5poc -maroO dvxoq Ik xqq
Kaioapoq otKiaq. (2) Touxu) TTpooeXOovxeq rrapeKdXouv tov KapTto-tpopov,
abeXcpoi
maxili, X pqpa ouk <JXrfOV Struiq ^Ea-fdYq Tqq KoXaaeuiq tov bpaneTriv, cpaOKOVTeq ad-
b Kapnotpopoq, axe bq ibq '0
xepboq irpoffoiaetv €k rrpaj- tov SpoXoYeiv ^ X eiv rtapa Tiffi X pqpa drroKeipevov. (2)
KaxeTtioxeucrev, drraYY^dpevoq
xpcmeZav 4« X eipn<rev iv
‘
8? Xafkbv bi Kapxrocpopoq, ibq eOXapqq, tou p4v ibtou ?XeY6v
uaxeiaq TpaTretrmqq
rroutTXiKf), tlt ouk 6Xrrai napa0qKai
T n XeTOuevr) xntTKivf) _
uno qpwv Kai abeXcpwv Trpoa X q- tiaret; hic autem dixit se rationem reposcere ab eo. (4) Ha-
ni) v P 6vuj imaxeuenbav X
'0 bi *Ea<pav«Jaq xa navxa rum rerum conscius Callistus et periculum a domino in-
uaTi tou KapTtocpopou. (3)
stans suspicatus, se abstulit fugam ad mare versus faciens:
fyropet. xaOxa TrpaEavToq ouk gXircev oq auafYtiXq
Ou
qui cum navem in Portu invenisset ad exeundum expeditam,
profecturus, quo illa erat profectura, ascendit. (5) Sed ne

difficultatibus versari, cum et labore et vulneribus, et ardore sic quidem latere potuit; non enim defuit, qui renuntiaret
vexarentur, nec ob eas res aut
pugnare possent Carpophoro, quae facta erant. (6) Is autem astans ad
solis ac siti
acie suis quisque locis stantes ure- portum conabatur in navem ferri nuntium secutus, ea autem
aut alio secedere, sed in

rentur. Tum vero multae nubes derepente ita coactae sunt, collocata erat in medio portu. (7) Portitore autem morante

ut maximus imber ceciderit non sine dei beneficio. Callistus, qui e longinquo conspexit herum, cum esset in
magus Aegyptius, qui
(5) Fertur enim Arnuphis quidam navi atque cognovisset se esse captum, vitam abiecit et haec
Mercurium praesertim aerium aliosquc extrema esse putans se in mare praecipitavit. (8) Nautae
cum Marco erat,
daemonas quibusdam artibus magicis invocavisse ac per eos autem, postquam in scaphas desiluerunt, invitum eum eripuerunt,
PlU #n 1 dum ii, qui in terra erant, magna voce clamabant et in hunc:

228 l! (l) Servus erat Carpophori

cuiusdam viri fidelis e modum hero traditus Romam reductus est, quem herus in
famiiia Caesaris. (2)
Carpophorus
ei, quippe fideli, pre- pistrinum dedit.
iussitque eum sibimet lucrum Tempore autem elapso, ut forte evenit, fratres 229
tium non parvum concredidit, 2. (1)
pretio argentariam instituit Car-pophorum adhortabantur, ut poenae eximeret
parare ex argentaria : qui accepto accedentes
publica, cui temporis progressu non fugitivum, dicentes confiteri eum se pecuniam apud quosdam
in piscina, quae vocatur
parva deposita a viduis et fratribus concredita sunt praetextu conditam habere. (2) Carpophorus autem, utpote pius,
Carpophori. (3) Is autem omnibus
consumptis angustus m suam rem se omittere dixit, deposita autem sibi curae esse
Carpophoro renun-
erat. Qui cum ea fecisset, non defuit, qui
136 HIPPOLYTUS ROMANUS obiit 235. n. 330. 137

'0 be KivqGeiq
acpetbeiv, xwv b£ TrapaOnKuiv cppovriEetv (noXXoi dttdpxou. (9) utt' auxuiv, paaxiYujffaq auxov
drteKXatovTO Xefovre?, 8xi xw auxoO TtpoaxnP« T1
eniffxeuaav ?bu)K£V eiq pexaXXov lapbovtaq.
xui KaXAiaxw fi dneTncxxeikeKrav), Kai Tteicr0eiq eKeXeuaev 3. (1) Mexa XP°vov b4 4xepuiv £xei fivxwv papxupiuv, 230
^a-fa-reiv aux'ov.
‘0 be
(3) fiqbtv a™bi56vat koi 0€Xf|ffaoa >i Mapk
a epyov xi dyaGov dp-fd(Taa0ai, ouca
i

TtaXiv drrobibpdffKeiv buvapevoq bia xo tppoupeicrOai,

pn
<piX60eoq iraXXaKf) Koppobou, rrpo<JKaXecra)ievq xov
UKipiidpevoq artifcvai paxapiov OuiKx.opa, fivxa ^ttiokottov
xexvtiv 0avaxou 4 tx£ vomere, Kai lappaxai xrjq 'EKKXqcriaq Kax'

d>q 4rri XPttuffxaq, ujppnuev diri xqv CTuvaYutYnv xu)v lou- 4k6ivo KatpoO, ^trqpujxa, xtveq etev 4v ia papxupeq. lapbov
KaxeaxadaZev auxuiv. (4) Oi '0 b4 Ttavxujv dvabouq xa ovopaxa, xo xoG
baiiu auvnTPtvujv, Kai ffxaq (2) KaXXicxxou
KaxaffxamaaOevxeq utt’ auxoO, 4vupptcravxeq auxov
Kai ouk gbwKev, eibuJq xa xtxoXpqpeva Ttap’ auxoO.
bi (3) TuxoGcra
TrXriT«? 4pcpopf|<Tavx€q ?cfupov ^Tri xov OoudKiayo v, oOv xrjq a£itu(T€tuq MapKia irapa xou Koppbbou,
bi xabe Pui- bibujcTi xf|v diroXuatpov ^tncrxoXi)v TaxivOiu
i-napxov fivxa xrjq TtoXeujq. (5) 'AtieKpivavxo xivi airabovxi
vopouq bqpocnq TTpeapux4piu, bq Xa^iuv bieirXeuffev eiq xi)v lapboviav,
paioi tfuvexuJpqcrav #I|HV Touq Ttaxpibouq
dvaYtvuiffKeiv, ouxoq bi 47Tet(Te\0fi)v 4 ku)Xu 6
KaxaoxacJiaZliuy Kai anobouqxu) xax’ ketvo xaipoG xi)q xtup«S tTnxpoTreuovxi

tpdcTKUJv eivat Xpiaxiavoq. (6) Tou be <bouff Kiavou direXucxe xouq papxupaq TtXf]v xoG KaXXiaxou. (4) '0 b£
fiptliv,

Pupaxo? xuYxdvovxoq Kai xoTq utt’ 'loubaituv YOvuTrexujv Kai baKputuv txexeue Kai auxbq xuxeiv diroXucTsuiq.
Xe-fo-
Ttpo
pevoi? Kaxa xoG RaXXicrxou dYavaKToOvxoq, ouk eXurev (5) AutTUJTtr|0eiq ouv 6 'YaKiv0oq d£ioi xov dirixpOTrov
Ttpaaaopeva. (7) '0 (dnoXueiv), tpdaKuiv 0peipaq eivai Mapxiaq, xatxcrdpevoq
6 dnanelXa^ xu» Kapnocpopiu xa
64 atreucTaq dni xo Pnpa xoG dnapxou 4p°
a Aeopai, Kupte auxui xb dxivbuvov 6 bfc rretcrGeiq dTrtXucreKai xov KdXXiffxov.

«boucmave, pnffu auxw Ttiaxeue, ou y«P tori Xpiaxiavoq, (6) Ou Traparevopevou 6 OuiKxiup Ttdvu iix0exo ^tt» xuj
dtpoppnv be Cnxti 0avaxou xP'iP aT « P ou TT0 ^“
«tpavicTaq, Y€yov6xi, dXX’ euffnXaYXVoq i^v, f|(Tuxaffe tpuXacrcrdpevoq
4xxei •

ouba v uttoPoX»iv xoGxo b^ xov urro noXXiuv dveibov (ou Yap fjv paxpdv xa utt’ auxoO
uj? diTobeiHiu. (8) Ttuv bb 'I tu i

voptoavxtuv, ib<5 ZqxoGvxoq xoG Kaprtotpbpou Tauxq Tq xexoXpqptva), Iti b4 Kai xou Kapirocpdpou dvTiTTirrxovToq,
npocpduei 4£eX«T0ai auxov, paXXov 4nicp06vujq Kaxep6wv xou
praefectum inclamabant. (9) Is autem ab iis motus, flagellis
(multi enim flentes ei dicebant, se eius praetextu
concredidisse eum caesum tradidit in metallum Sardiniae.
Callisto, quae concrediderant) precibusque motus lussit
eum 3. (1) Tempore autem elapso, cum alii illic essent martyres, 230

educi. Ille autem, cum nihil haberet quod restitueret, et Marcia volens facinus aliquod bonum facere, quippe quae
(3)
iterum aufugere non posset, quia custodiebatur, artificium Commodi erat pellex Dei amans, arcessivit beatum
mortis commentus est, et Sabbato simulans se ad debitores Victorem, qui illo tempore episcopus Ecclesiae erat, et
ire, ruit ad conventum Iudaeorum
congregatorum, et astans sciscitabatur, quinam in Sardinia essent martyres. (2) Is
turbam inter eos faciebat. (4) Illi autem turbati ab eo con- autem cum omnium nomina traderet, Ca 1 1 inon dedit,
s t i

tumeliis verberibusque eum affectum truserunt ad Fu sci anum, quia novit eius conatus. (3) Marcia igitur compos facta sui
praefectum urbis.
(5) Responderunt autem haecce: Romani voti per Commodum dimissionis litteras dat Hyacintho,
nobis concesserunt patrias leges publice recitandas; iste
vero spadoni cuidam presbytero, qui acceptis litteris in Sardiniam
dictitans se esse transnavigavit, et postquam eas illi, qui tunc temporis ei terrae
ad nos ingressus impediebat nos obturbans,
Christianum. (6) Fuscianus autem, cum pro tribunali
esset praeerat, tradidit, dimisit martyres excepto Callisto.
(4) Is
in Callistum autem genua flectens lacrimansque supplicabat, ut et ipse
et per ea, quae a I u d a e i s dicebantur,
irasceretur,non defuit, qui Carpophoro res gestas renun- dimissionem acciperet. (5) Hyacinthus igitur precibus com-
tiaret. autem ad tribunal praefecti festinavit clamavitque
(7) Is
motus postulat, ut praeses eum <dimittat>, dictitans se altorem
Peto, domine Fusci a ne, ne tu ei fidem
habeas, non enim esse Marciae; stipulans ei securitatem; ille autem persuasus
Christianus est, ansam vero mortis quaerit, postquam pecu- dimisit et C a u m. (6) Qui cum adesset, Victor mo-
1 1 i s t

niam mihi magnam perdidit, sicuti probabo. (8) Iudaei lestissime ferebatquae facta erant, quoniam autem misericors
autem, cum hoc fraudem esse arbitrarentur, quasi
Carpo- erat, quietum se tenuit ; cavens vero probra a multis facienda

phorus hoc praetextu eum liberare studeret, infestius etiam (non enim longo intervallo aberant eius conatus), cum etiam
 138 HIPPOLYTUS ROMANUS obiit 235. n. 231—232. 139

^picxa? auxui pqvtalov

ninnei auxov Kaxapevetv 4v’Av0eiin, TTaxepa, aXXo b4 Ylov, gv be Kai xo auxo UTtapxeiv Kai xd’

Tl gKXpOCpq?. Ttavxa T °b flefou TTveu|iaxo? xd xe avui Kai koxuT

231 4. (1) Me9' ou Koipqfftv Zecpupivo? ativapapevoy

Kai eivai xo 4v xr) TTapGevw (japKUJ0ev TTveupa oux 4xepov
xXqpou, gxinqae tui
auxov axuiv upo? xqv Kaxdaxacnv xofl irapa xov TTaxepa, dXXa gv Kai xo auxo. (6) Kai xouxo
ibiu) KCtKui, Kai xouxov pexa-fa-fdiv atro xou AvBeiou et? xo eivai xo eipqpevov’ «Ou maxeuei? 8xi 4 yui 4v xui TTaxpi
r
KOtuqxf|piov Kaxeffxqaev. Qi dei ffuvdiv Kat, Ka0tu?
(2) Kai 6 TTaxqp 4v epoi;» [io 14, 11.] To p4v fdp pXeixopevov,
mGricra? TrpoetiTOV, auxov ©epatreutuv, 4Eqcpavi<xe
(moKpiaei Sirep 4cxxiv <Sv0puiTto?, xouxo eivai xov Ylov, xo be 4v xui
Kpivat xd Xetfpeva buvdpevov pnxe
voouyxa xqv xou Yiui xwpqQfcv TTveupa xouxo eivai xov TTaxepa’ ou fdp.
utixe
Travxa auxui Ttpo? d qbexo 6pt- '0
KaXXiffxou grnPouXqv, tpqatv, 4pin buo 0eou?, TTaxepa Kai Y16v, dA\’ 4va. (7)
pexa xiiv xoO Zecpupivou
xeXyuxqv TrpooXapopevo? xqv trapKa
XoOvxo?. (3) Ouxui •fdp 4v auxui Tevopevo? TTaxrip
vouiEinv xexuxqitevai ou eOqpaxo, xbv
lapeXXiov aneuitrev
40eortoiq(Tev 4vibcra? 4auxui, Kai gixolqtxev 4v, ib? Ka\eicr0ai
beboiKui? 4p4 Kai vopiEuiv ouxui TTaxepa Kai Ylov 4va Oeov, Kai xoOxo gv 8v TtpdcrujTrov pq
tb? pii cppovouvxa 6p0in?, _

buvao0ai dTroxpiipaaGai t^v rrpo? xd? 'EKKXqffia? KaxnYoptav, buvaffGai eivai buo, Kai ouxui? xov TTaxepa <TupTrenov0evai
(4) ’Hv odv yoqq «ai
rravoupTO?
tu? pd dXXoxpiiu? cppovtuv. xqi Yiui. (8) Ou yap 0e\ei Xeyeiv xov TTaxgpa TrettovGgvai
(5) 'Exwv b4 Kat xov
Kai 4 tti xpovw ttoXXou?.
cruvqpTtaiTe Kai gv eivai irpoaumov, <ui?> gKqiureiv xqv ei? xov TTaxepa
Kai eu04tn? pr)b4v tppovtuv,
ibv gYKtipevov T ^i Kapbiqi, pXacrcpqpiav 6 dvbqxo? Kai ttoikiXo?, 6 dvui Kaxiu cfKebdZiuiv
bqpoffiqi bta xo
apa b4aiboupevo? xd
Kai dXr)0fj Xeyetv, pXatrqiqpia?, Tva povov Kaxa xrj? dXqGeta? Xefetv boK^, noxe
«Ai0eoi 4axe» aXXa Kai bta xo ZaPeXXiou bOYpa gprtinxuiv, rroxg b4 ei? xo
bpiv dvetbtEovxa etiretv '
pgv ei? xo
Kaxq-fopei(X0ai ib? napapavxa
UTTO xou XaPeXXtou ffuxvin? Oeoboxou ouk aibeixai.
xotavbe, X4 ywv xov 232
xnv rrpuixqv Ttiffxiv, 4<pe0pev aipefftv 5, (1) ToiaOxa 6 ydq? xoXpqffa? auveaxqcraxo btbaaKa-
Yidv, adxov Kai TTax4pa dvdpaxt p4v 'EKKXqcxia? ouxui? bibaEa?, Kai irpuixo? xd
Aoxov auxov eivai Xeiov Kaxa xrj?
ouk dXXo etvat
KaXoupevov, gv bi 6v xo TTveupa dbtafpexov
•

Ttpo? xa? f|bova? xoT? dvepumoi? (TUYXWpetv gTrevdqffe,

Carpophorus adversaretur, dimittit eum commoraturum autem unum esse Spiritum indivisum; non aliud esse Patrem,
Antii, definito ei menstruo aliquo ad victum. aliud Filium, sed unum et idem esse, omniaque esse repleta
231 4 (1) Cuius post
obitum Zephyr mus, consecutus eum divino Spiritu et superiora et inferiora, Spiritumque in Virgine
ornavit eum suo
socium et ministrum ad regendum clerum, carne indutum non esse aliud atque Patrem, sed unum idem-
damno, et Antio traductum in coemeterio
constituit.
que. (6) Et hoc esse id quod dictum est: Non credis, quia
sicuti modo antea dixi, simu-
ego in Patre et Pater in me est Visibile enim, quod quidem
(2) Cui cum semper adesset, et

late eum coleret, perdidit

virum, qui neque dicta mdicare est homo, Filium esse, Spiritum autem, qui in Filium cesserit,
omnia
neque Callisti insidias sentiebat, quippe qui
poterat, esse Patrem; non enim, inquit, profitebor duos deos, Patrem
grata erant. (3) Sic post exsistit, carnem
cum eo colloquebatur, quae illi
et Filium, sed unum. (7) Pater enim, qui in eo
Zephyri ni obitum arbitratus se esse nactum quod venabatur, postquam assumpsit, deificavit sibi unitum et fecit unum, ita
sentientem, timens me
Sabe Ilium extrusit, utpote non recte ut Pater et Filius vocetur unus Deus, et hanc personam, cum
et arbitrans se in hunc abstergere posse criminationem
modum una sit, non posse esse duas, et sic Patrem compassum esse
non
aliena sentiat. (4) Erat igitur
apud Ecclesias, quasi
procedente
cum Filio. (8) Non enim vult dicere Patrem esse passum
praestigiator et ad fraudem acutus et tempore unamque esse personam, ut effugiat blasphemiam in Patrem
multos secum abripuit.
(5) Cum autem et virus cordi insitum insipidus iste vaferque, qui sursum deorsum spargens blas-
verecundaretur
haberet nihilque recte sentiret, simul vero etiam phemias, modo ut contra veritatem loqui videatur, tum in
nobis convicians
vera dicere, propterea quod coram populo 5 a b e 1 1 i i doctrinam incidens , tum in T h e o d o t i non
dicebat: «Dithei estis*; verum etiam
propterea quod a Sabellio
erubescit.
continenter accusabatur, tamquam primam fidem reliquisset, praestigiator ille scholam constituit 232
5. (1) Talia conatus
dicens Logum ipsum esse
adinvenit talem quandam haeresim, adversus Ecclesiam ita docendo, et primus ea, quae ad volup-
Filium, etiam Patrem nomine quidem vocatum, revera
eundem tates faciunt, hominibus concedere ausus est, dicens omnibus
140 HIPPOLYTUS ROMANUS obiit 235.
n. 233.
241
Xtfiuv Ttaoiv urr' auToO atpiecGai apapTia?. (2) ’0
fap paai biapdvoucnv dpTraiZovTe? dauToi? xe Kai
noXXoT?, iLv
nap’ 4xepui truvaYopevo? Kai
tiv! XeYopevo? Xpicmavo? ei' tuj bibaffKaXeiqt auppeoumv S Xoi.
X (9) Aio Kai rrXnGuvovxa.
ti dv duapxr), ou XofiZexai auxw r\ apapxia, ei
tpacriv, jaupiujpevoi dtrl dxXoi? bid tG? fibovd?,
fi? ou auve wpnaev
Trpoabpdpoi Tf) toO KaXXiffTou trxoXQ. (3) Ou Tip 8ptu 6 XpiaTO? ou KaTacppovnoavxe? oGbdv X
Gpapxetv kujXuouui
apeffKopevoi iroXXoi auvetbqaiv TxeTrXqYOTe? dpa Te Kai utto cpaffKovTe? auTov acpievai xoT?
euboKoOaiv.
ttoXXuiv aipeffewv aTro|3Xr|04vTe?, Tive? bi Kai diri Kaxa-fvtuffei 6. (1) Kai Yap Kai YuvaiEiv direxpeipev,
ei Gvavbpoi eiev23S
^KpXriTOi Triq 'EKKXqaia? ucp' qpuiv Yev6|itvoi, Trpoffx iu P 1 ffavTe S ,
Kai qXiKiq ye eKKaioivTO dvaEiq,
fi dauTuiv GEiav pfi Bou-
auTOi? dnXriGuvav to bibacTKaXuov auxoG. (4) Outo? bboY- Xoivto KaGaipeiv biG xo vopipai? YaptiGfivai,
fyeiv dva 8v
pdTtaev omu? ei dTritTKOTto? apdpxoi xi, ei Kai npb? GavaTov, av a.pnoajvxai 0UYKO.TOV eixe oiKexqv, efxe
dXeuGepov, Kai
pf| beiv KaxaxtGeaGat. (5) 'Erri toutou qpEavTO diriclKOTTOt toutov Kpiveiv avTi dvbpo?
pfi vopuj YeYapimdvqv. (2) “EvGev
Kai 7Tpe<7[SuTepoi Kai btdKOVOi biyapot Kai xpixapoi KaGiaxaa- nptavTo dmxeipeiv irKTTai XeYbpevai dToxioi?
ipappdKOi? Kai
Gai ei? KXqpou?’ (6) ei bd Kai ti? dv KXripiu ujv Y a M°in> TtepibeapeiaGai npo? xb xd auXXappavdpeva
KaxafldXXe.v,
pevetv xbv xoiouxov dv xw KXqpw cbg pf| rjpapxriKOxa ' diri bia to pqTe €k bouXou PouXeaGai
g X £iv t4kvov pr|Te il eG-
TOUTip cpatfKUJV elpqffGai to
xoG ’Atto(Jt6Xou jJtiGdv'
Grto TeXou?, bid t#|v auYY^veiav Kai Gtt4
P oykov oGaiav. (3) 'OpdTe
«Iu ti? ei 6 Kpivujv dXXoTpiov oiKexqv;» [Rom 14, 4.] ’AXXG ei? baqv a<r4peiav dx^pqffev 6 dvopo?
poixeiav Kai mbvov
Kai Trapa(3oXr|v Tiltv ZiZaviuiv npo? toGto dtpn XeYeaGar Tv owy
(
b.batJKUJV Kai 4rri xouxoi? xot?
fv ToXpqpaaiv
«"AtpeTe xd ZiZavia cruvauEeiv xtu oitiu» [cf. Mt 13, 29 sri] > eauTOu? drrnpuGpiaap^voi KaGoXiKf|V 'EKKXqaiav
oi
dnoKaXelv
TOUTdaTiv dv Trj 'EKKXqcxi^ xou? apapTavovxa?. (7) ’AXXG «TTixeipouffi, Kai Tive? vopiZovxe?
eO npdTxeiv ffuvTpexouaiv
Kai Tr|v kiPujtov toO Nui e ei? dpoitupa ’EKKXr|<xia? dtpq ETTi TO,:iTOU TTpdjTLU? T€T6x
M'lTai beuTepov auToi?
YeYovdvai, dv fi Kai Kuve? Kai Xukoi Kai KdpaKe? Kai iravTa PdnTifffia*
tG KaGapG Kai dKaGupxa' ouxw (pddKtuv beiv eivat dv ’Ek- (5) TaOTa p4v oGv 6 GaupaCTtujTaTO? KdXXitXTo?
KXqcriq bpotuj? Kai 8<Ju Tipo? toGto buvaTO? fiv (TuvuYfciv
miv-
'
effTiiffaTO, ou biapevei to bibaOKaXetov cpuXaaaov Ta ?Gq
outuj? fipnfiveucrev. (8) Ou oi dKpoaTai fioGevTe? toi? boY-
— ..vmvi vo uviwi.iau I niauuii
(2) Nam si forte, qui apud alium
Ull/liuv. I
a semet dimittipeccata. ipsis et multis, quorum turbae ad scholam illam confluunt.
quem congregatur et Christianus vocatur, quid peccaverit, aiunt, 9) rropterea et augentur superbientes turbis
propter volup-
non imputatur peccatum, modo Callisti scholae accedat.
ei tates,quas non permisit Christus; quo contempto
nullum pec-
(3) Cuius definitionem amplectentes multi, conscientia morsi catum prohibent, dictitantes eum ignoscere
volentibus.
simulque etiam a multis sectis reiecti, nonnulli vero et per Eten,m e t mulieribus permisit, ut, si innuptae
' >

condemnationem a nobis ex Ecclesia eiecti, ad eos transgressi essent 233

agrarentque amore aetate indigna, vel
dignitatem suam per-
eius scholam repleverunt. (4) Hic praecepit, tametsi episcopus dere nollent legitimo matrimonio,
haberent unum, quemcum-
ieccet, etiamsi ad mortem, eum non oportere loco suo moveri. que elegerint,
concubinum, sive servum sive liberum, eumque
S5) Huius aetate inceperunt episcopi et presbyteri et diaconi P™
““"to " on leghime nupta. (2) Exinde mulieres,
digami et trigami in ordines ascisci. (6) Verum etiam si quis quae dicebantur fideles, medicamenta
tentare coeperunt, quae
in ordine constitutus matrimonium ineat, manere talem ho- steriles faciunt, fasciasque ad partus abigendos,
minem in ordine quasi non peccaverit; de hoc perhibens- propterea
quod nolebant e servo infantem habere neque
e viro tenuiore
dictum esse, quod ab Apostolo dictum est: Tu quis es, qui propter cognatos mmiamque rem
familiarem. (3) Videte
iudices alienum servum! Verum etiam parabolam de zizaniis
1
quoad impietatis processerit improbus ille
adulterium caedem-
ad hoc pertinere: Sinite zizania crescere cum tritico, hoc est que simul docendo; et inter haec conamina
impudentes illi
in Ecclesia peccantes. (7) Verum etiam arcam Noachi in catholicam Ecclesiam semet appellare
aggrediuntur, nonnulli-
similitudinem Ecclesiae dixit factam esse, in qua canes et lupi que rem bene geri arbitrantes iis astipulantur.
(4 Huius aetate
et corvi omniaque munda immundaque fuerint, sic dictitans P rl baptismus iteratus ab iis tentatus est
in Ecclesiaoportere esse consimiliter; et quaecumque ad hoc "J°
(5) Haec igitur mirificentissimus Callistus condidit, cuius
congerere poterat, in hunc modum interpretatus est. (8) Cuius schola permanet custodiens mores traditionemque,
non dis-
 SACRIF1C. EX PERSECUT. DECIANA d. 25 Iunii 250. 234— 23<> 1

142 LIB. n. 143

bd KOiviuveiv, na 0t Manus
pn biaKpivov,
xiffi
Kai Tiiv napabootv, I.

b’ (kpiTUJ? irpobtpepov Tiiv

KOivwviaV dtp’ ou kcxi Tqv tou [(“Etou?)] a' AuxoxpdTO- Anno 1° Imperatoris Cae-
Trpu>TO0Tcnf|-
dvouato? peTtffxov dnKXr|0iv KaXei00at bia t6v o[?j Kaifoapo?] [ra]iou saris Gai Messii Quinti Traiani
aavTa tujv toioutujv ?pywv KaXXiffTOV KaXXianavoi. Me 00 tou K[o]iv[tou] [Tp]a- Decii, Pii, Felicis, Augusti, die
MG 16 c, 3379 sqq. ia[vo0 Ae]xiou Eu 0 [e(iou?] 2° epiphi I
(25. Iunii 250).
[E]ut[uxou?] l€[p]a[ 0 ]roO,
LIBELLUS SACRIFICATIONIS dr[ei(p] p'.
DECIANA d. 25. Iunn 250.
EX PERSECUTIONE Ed. C. Wessely in Patrologia orienlnli , curantibus R. Graffin et

musei Berolinensis ex ruderibus Faijftmi

Aegyptiaci extractus. F. Nau 4 (Paris. 1908, Firmin Didot) 115 sqq.
Papyrus contectura
Rotundis uncis abbreviationes completae, quadratis vero litterae
suppletae includuntur. EPITAPHIUM PECTOR II AUGUSTODUNENSIS
saeculi secundi vel tertii.
Manus I.
Septem fragmenta huius inscriptionisin 1839 inventa sunt
vetusto
- Iis qui sacrificiorum testes coemeterio prope Autun,
Galliae; hodie conservantur in museo illius
234 ToiqdTt[T]iI)vOuffuuv(|pn
vico Alexandri Litterae a viris doctis coniectura restitutae uncis includuntur.
p4voiq KwpOiq) AXeE(dvbpou) electi sunt in
civitatis.

Nn0ou trapd AupnX(fou) Aio- Insula, Aurelius Diogenes, filius Constat inscriptio tribus distichis (1 —
6) et quinque hexametris (7 11). —
|

e vico Alexandri Cf. H. Leelircq in Dictionnairc d'arch£ol. chrdt. 1, 3194 sqq.

fevou[q] IaTa|pouTO? dno Satabutis,
natus circiter annos 72, 'IxGuo? 1
o[upaviou 0e]iov fd/o?, iyropi oepvui
Ktup(n?) AXeEdvb(pou) Nf|0OU Insula, ;
236
tu? (4 tuiv) oOX(n) dcpput cicatrix
op', in supercilio dextero.
’

Xpfj 06 2
,
Xaptij| v myriVIv dpPpoTOv dv Ppot^oi?

beE(tt)). 0£0tt£0iluv ubdr| uijv, Tiiv 0 f|v, cpiXe, GdXneo ipuxlqv]

Kai dei 0uuiv toi? 0toT? Semper quidem diis sacri- "Yba 0 iv devaoi? nXouroboxou 0 ocp(r)?.
bl6Tfe|Xe0a ficare perseveravi, nunc vero
nui vOv 4 ttI na -
1

5 ZuiTfjpo? [b’ ]
dfiujv peXiqbta Xappav| e Ppuioiv],
poO0tvupew'KaTd Tdnpo0T€- vobis praesentibus secundum
3
?00i€ Ttiv|dwjv ’lx9uv ^x^v traXapai?.
8 et libavi et
[T]aTa[Tlp[^] va ? 0u 0 a [xa]i edicta sacrificavi xdfpTaZ;’] apa, XiXalui, AeonoTa lurrep.
gustavi, quod vos X0u
’l 'i

? 0 [net 0 a] [x]ai tuiv i[e]pei- de victimis

Eu euboi p[f||Tqp, ah XtTdZope 4 epiu? t6 ©avovrujv. ,

cuv [frfeu] odpqv xai dEi[d)| rogo testificari.

i A0xavbie [TtdjTep, Ttiiptli Kt[xa]pi0p(ve 0upui,
8
6p[d?] Ono 0 r|ptuj 0 a 00 ai
|
.
10 0 uv M[n T Pi T^uxepO xai dbeXcpet |ol 0 iv dpofoiv,
AieuTuxdTa 4 Valete.
.
’l[x0uo? dpnvri 0oO] pvf|0eo TTexTopioIo.
Ai)pf|X(io?) [At]0T^vn? 4nt- Ego Aurelius Diogenes ob-
Versio litteralis:
b[4(bujKa)]. tuli.
Piscis caelestis divum genus, corde augusto 286 1
Manus U. utere, accepto fonte immortali inter mortales

lupo? Ai[o-| Ego Aurelius Syrus Dio- divinarum aquarum. Tuam, care, sine foveri animam
235 Aupn[X(io?)]
genem nobiscum sacrificasse aquis perennibus ditantis sapientiae.
Tevq] euovTa dpa fi[pTv ?]
|
5 Servatoris sanctorum mellitum accipe cibum,
particeps testificatus sum.
J

koivujvo? 0 e 0 (npeiuipai). |

comede esuriens, Piscem tenens manibus.

sed omnibus sine Pisce ale igitur, rogo, Domine Redemptor.
cernens, quibuscum oporteat communicare,
etiam cognominis Bene dormiat mater, te precor, Lux mortuorum.
discrimine communionem afferens: a quo
traxerunt nuncupationem ut propter antesignanum harum
,
Aschandi, pater, meo gratissime cordi,

rerum Callistum appellarentur Calli st i ani.

10 cum matre dulci et fratribus meis
Piscis in pace tui memor esto Pectori i.
' = i)|jiv. * = npooT€Ta-fn^va. 1
Initialia quinque priorum versuum = 'lySfii;.
* = uTroaq|ieiii>0a<;0ai. * = Aisutux£ 'T€. * = XPfioai. * tmvduiv. = * XirdZopai.
 ORIGENES circa 185—255. n. 236*— 288. 145
144

Versio metrica mortem sustinuit, vere mortuus; (9) vere enim a mortuis
dignam resurrexit, et post resurrectionem conversatus
236 2 Piscis caeligenae proles sacra, munere
5 cum disci-
aquae pulis suis, assumptus est. Tum
Induito mentem, quando perennis (10) deinde honore ac
viscera mgi, dignitate Patri ac Filio sociatum tradiderunt
Sumis, homo, laticem. Tu languida Spiritum
Care, foveto unda, quae sapientia alit. Sanctum. (II) In hoc non iam manifeste discernitur,
5 Ipse avidum pascat mellito pane Redemptor utrum natus an innatus vel Filius etiam Dei ipse habendus
Sanctorum, Piscem quem geris in manibus. sit, necne. Sed inquirenda iam ista pro viribus sunt de
Redemptor.
Pisce tuos pascas igitur, Domine, oro, Sacra Scriptura, et sagaci perquisitione investiganda.
beata. Sane quod
Dormiat hic mater, Lux, te rogo, viva, (12) iste Spiritus unumquemque sanctorum, vel
Aschandique, meo pater o gratissime cordi, prophetarum, vel apostolorum inspiraverit, et non alius Spiri-
10 cum dulci genitrice et natis sanguine eodem tus in veteribus, alius vero in his qui in
adventu Christi
Pectorii memores in Piscis pace manete. inspirati sunt, fuerit, manifestissime in Ecclesiis
praedicatur.
185-255. 5. (1) Post haec iam quod anima substantiam vitam-
ORIGENES circa
que habens propriam, cum ex hoc mundo discesserit,
238
Regula fidei. pro
suis meritis dispensabitur,
4-8 et 10.]
(2) sive vitae aeternae ac beati-
[De principiis (circa 230) 1, prooemium,
tudinis hereditate potitura, si hoc ei sua gesta
praestiterint;
praedicationem
237 4. Species vero eorum quae per
(1) (8) sive igni aeterno ac suppliciis mancipanda, si in hoc
istae sunt. (2) Primo eam scelerum culpa
apostolicam manifeste traduntur, detorserit; (4) sed et quia erit
tempus
omnia creavit atque composuit,
quod unus Deus est qui resurrectionis mortuorum, cum corpus hoc quod
nunc
universa, Deus a prima
quique, cum nihil esset, esse fecit in corruptione seminatur, surget in incor ruptione
; et quod
omnium lustorum Deus,
creatura et conditione mundi, seminatur in ignominia, surget in gloria [1 Cor 15, 42].
Enos, Enoch, Noe, Sem, Abraham, Est et illud definitum in ecclesiastica praedicatione,
Adam, Abel, Seth, (5)
Moysis et pro-
Isaac, Iacob duodecim patriarcharum,
,
omnem animam rationabilem esse liberi arbitrii et
Deus novissimis diebus^
phetarum; (3) et quod hic in voluntatis; (6) esse quoque ei certamen adversus
diabolum
promiserat, misit Dominum
sicut per prophetas suos ante et angelos eius, contrariasque virtutes, ex
eo quod illi
quidem vocaturum
nostrum Iesum Christum, primo peccatis eam onerare contendant, nos vero si recte
con-
etiam gentes post perfidiam popul sulteque vivamus, ab huiusmodi onere nos exuere
Israel, secundo vero cone-
Hic Deus iustus et bonus Pater Domini nostri mur. (7) Unde et consequens est intellegere,
Israel. (4)
Evangelia ipse non nos
Iesu Christi, legem et prophetas et necessitati esse subiectos, ut omnimodo, etiamsi nolimus,
Deus et veteris et novi
dedit, qui et apostolorum
est, vel mala vel bona agere cogamur. (8) Si enim nostri
Testamenti. (5) deinde quia Iesu s Christus ipse
Tum arbitrii sumus, impugnare nos fortasse possunt aliquae
natus ex Patre est.
qui venit, ante omnem creaturam virtutes ad peccatum, et aliae iuvare
ad salutem; non
omnium conditione Patri mimstrasset, tamen necessitate cogimur vel agere recte, vel male:’quod
(6) Oui cum in
novissimis
per ipsum enim omnia facta sunt
[io 1, 3], lieri arbitrantur hi qui stellarum
cursum et motus causam
homo factus incarnatus dicunt humanorum esse gestorum, non solum eorum
temporibus seipsum exinaniens quae
est cum esset Deus, et
homo factus mansit quod erat extra arbitrii accidunt libertatem, sed et eorum
quae in
nostro corpori simile, eo
Deus. (7) Corpus assumpsit nostra sunt posita potestate.
(9) De anima vero utrum
Virgine et Spiritu Sancto
solo differens quod natum ex ex seminis traduce ducatur, ita ut ratio ipsius vel sub-
hicIesusChristus natus et passus
(8) Et quoniam
est stantia inserta ipsisseminibus corporalibus habeatur, an
per phantasiam communem hanc
est in veritate, et non vero aliud habeat initium et hoc ipsum initium si
:
genitum
est, aut non genitum : vel certe si extrinsecus corpori in-
1 Auctore P. G. Gieimann S. J.
* Initialia sex priorum versuum — Piscis.
ditur, necne : non satis manifesta praedicatione distinguitur.
Kirch, Enchiridion.
jq
 ORIGENES circa 185—255. n. 239—244. 147
146
contrariisque vir-
et angelis eius MH arrobibovTiuv ouviiTTaTai), to auTO Xerei tui MaT0aiiu,
039 6 (1) De diabolo ^tq
docuit, quoniam
.

'
praedicatio otJTi?ouk £oikc x*^P av bibovai tw flouXoptvuj peTavooOffiv
tutibus ecclesiastica
sint nonsa-
dem haec; quae autem sint, aut quomodo ista habetur
dqnevai Toi? dcpeiXouoT povov, Xcyuiv toO ZuiTfipo?
utto
Apud plurimos tamen vevopo0€Trjcr0ai to qpa? belv 4v ii) euxtj TrpocmOtvai <Kai
clare exposuit.
'

(2)
et apostata fdp auToi acpiepev TtavTi ocpeiXovTi
alio quod angelus "fuerit iste diabolus declinare per- npiv». (19) TTavTe?
angelorum
quamplurimos secum pevToi re 4Houcriav <4x°pev> acpievai Ta ei? qpa? qpapTii-
effectus
ipsius nuncupantu .
pevw onep brjXov 4 <ttiv ck tc toO «uj? Kai i)pei? acpiepev toi?
suaserit, qui et nunc usque angeli
(l)^Est praeterea et illud in
ecclesiastica P raedl a bcpeiXeTat? npuiv» [Mt 6, 12], xai 4k tou «Kai fdp auToi acpiepev
240 7 empo^ e
mundus
iste factus sit, et a certo rravTi ocpeiXovn f)pjv». (20) 'O 64 4pTrveucr0ei? utto toO
tione, quod
corruptione solvendus. (2) Quid
pro ipsa sui Iqoou, «jj? ol airoOToXoi, Kai «ano tujv Kapmiuv» [cf. Mt
coeperit et sit
fuerit, aut quid post
nidum mundum 7, 16 20] Yivtu<TKecT0ai buvapevo?, tii? xiopn^a? to TTveupa
Umen antebuSc
manifesto multis innotuit. Non enim evi to "Ayiov Kai Yevopevo? rcveupaTiKO? tui uno tou TTveupaTO?
erit iam non pro
praedicatione ^nno profertu^ UYecrOai Tponov Ylou 0eoO 4cp' exaerrov tuiv KaTa Xoyov
dens de his in ecclesiastica
Tum demum quod per Spiritum Dei Scriptu npaKTewv, dcpiqaiv ti 4av acprj 6 0eo?, Kai KpaTei Ta dviaTa
241 8 (1) qui
habeant, non eum solum Tiuv apapTqpdTwv uionep oi TtpocpqTai 4v tui
uirqpeTuiv,
conscriptae sint et sensum
'

et alium quendam
latentem quam X tYetv ou Ta ibia, dXXu Ta toO 0eiou pouXqpaTO? tui 0eui,
in manifesto est, sed
ouTui Kai auro? tuj povui dHouffiav
4x () vn dcpievai 0ew.
PlU praedicatione
ecclesiastica 9. (21) 'Exoucti be 4v tuj koto ’ltodvvr)v EuaYYtMw 244
242 ;rU)Est etiam illud in

angelos Dei quosdam et virtutes bonas ^l" al nepi Tt)? tuiv dnoOToXuiv Yivopevq? dcp4creiu? cptuvai
esse
ministrant ad salutem hominum consummandam se outuj? ’
«AafkTe TTveupa "Ayiov dv tivujv depipre Ta? apap-
'

quomodo sint,^no
vel quales, aut Tia?, dcpievrai auToi?' dv tivujv KpaTiiTe, KeKpaTqvTai»
quando isti creati sint,

satis in manifesto designatur. ( 2)

De sole aute (Io 20, 23]. Ei be ti? a()acravicmu? 4KXap(5avei TaOTa, 4 y-
an sine anima, KaXeoai ti? dv toT? uttocttoXoi? pq naaiv
et stellis utrum animantia
sint, dcpietoiv, 'iva
luna elementis
manifeste non traditur.8 ) Oportet igitur veiut
(
uti secundum mandatum quod idem ac Matthaeus
dicit, qui non videtur locum ei dare,
ac fundamentis huiusmodi omnem nipaenitentibus debitoribus remittere velit, cum dicat
solis
Illuminate vobis lumen scientiae [Os 10, 12], 1
1

dicit: omnium a Servatore praescriptum esse, ut orationi addamus: Si

quandam et corpus ex horum quidem
qui cupit seriem et ipsi dimittimus omni debenti nobis.
(19) Habemus igitur
necessariis assertionibus
ratione perficere, ut manifestis et omnes potestatem remittendi peccata in nos admissa, ut mani-
sit in vero rimetur,
et unum,
de singulis quibusque quid affi ™ at onlbuS
festum et ex his: Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris,
dixfmus, corpus efficiat exemplis et '
cl ex istis Si quidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis.
ut ^
quas ex
:

invenerit, vel
vel his quas in sanctis Scripturis (20) Sed is in quem Iesus insufflavit, quemadmodum in
recti tenore reperer quique a fructibus cognosci potest accepisse Spiritum
consequentiae ipsius indagine ac
.
apostolos,
Sanctum et factus esse spiritualis, eo quod Spiritu Dei, more
MG 11, 117 sqq.
filii Dei, agatur ad ea omnia quae ratione
gerenda sunt; is
peccata dimittit quae dimitteret Deus et insanabilia peccata retinet,
Quisnam possit et quibus conditionibus
remittere. ministrans, ut prophetae Deo ministrabant loquentes non sua,
nod quae divinae erant voluntatis, sic et ipse soli dimittendi
[De oratione (post 28, 18-26 (CB 28, 8-10).]
231)
potestatem habenti Deo.
AouKdq eimuV «depe? npiv tu? upapTia?
943 B (18) '0 be 9. (21) Sic autem habent in Evangelio secundum Ioannem244
K(tl
fiutiiv» [Lc 11, 4] (4rai t u dpapTqpaTa ocpeiXovTUJV quae de remissione ab apostolis concedenda scripta sunt:
Accipite Spiritum Sanctum quorum remiseritis peccata, remittuntur
;
peccata nostra as : et quorum retinueritis, retenta sunt. Quae si absque exa-
8 quod Lucas ait: Dimitte nobis
(18) Porro
oriantur, quod non reddimus quae debemus), mine accipiantur, accusandi videbuntur apostoli, quod non
(cum peccata inde *
10
 ORIGENES circa 185—255. n. 245-247. 149
148

naffiv dcpeGrj, GXXa tivujv xa? apapxia? KpaxoOaiv, w? bi' < ,

10 '
0uK
pb lepamqv
}
0lb 6 ™?£auxo?? xive? .bnxpeqiavxe? xG246
uixep xqv d£iav, xd X a Mn be ckpipoGvxe? xnv
auxou? Kai rrapa 0 etu KpaxeTaGai auxa?.
irpo? lepaxwqv erricTxqpqv,
245 (22) Xpnaipov be rcapabeiYpa dixo xou vopou Xapeiv, auxoCcnv tu? buvapevoi Kai eibuiXo-
0eou f ivopevqv Xaxpeia? cxuTxujpeiv, poi ia? xe Kai Txopveia?
xo voqGrjvai xqv bi’ avGpumwv dcpeffiv utto X dcpievai, tu? bia
KuiXuovxai T ns «yxns “uxuiv nepi xiliv xaCxa
avGpdnxoi? apapxnpdxiuv. Oi Kaxa vopov Sepet? xexoXpqKoxuiv Xuouevq?
kcu xq? xxpo? Gavaxov apapxia?.
nepi xivuiv ixpocrcpepeiv apapxripaxwv Gutfiav, iva
acpeGr) xoi?, OG T ap dvafiviuaKouai
bf| xxou xqv
xo « Eaxiv apapxia xrpo? Gavaxov,
nepi uiv al Guffiai, xa xrXrippeXripaxa. Kai ou ou xxepi keivn? Xextu 'iva
TtXnppsXnpaxuiv xi? ^puixqaq» [1 io 5 16]. (26) Ouk dxrotmuTrqxtov
rxepi xiviuv 4£ouffiav 6 lepeu? diKOuaiujv P| Kai xov
kou(Tiou cpovou, avbpeioxaxov uj p nepi xuiv uiuiv
avacpopav F|bn Kai nepi poixela?, P| 4
I
avacpepovxa Guaiav Xe-
oXokou- jovxa- «Mqixoxe oi ubi pou 4v xfj
fi xivo? dXXou xaXenwxdpou nxabpaxo? npofftpepei biavoia auxuiv 'kqkG
Ps OOxui xoi- ^yevoncxav txpo? 0 t 6v» [lob i, 5]. f pi T dp' b.axa Zopevujv n
xiupa Kai nepi apapxia? (cf. 89, 7]. (23)
ei qpapxqxai xai xaGxa oub^
YapaGv Kai ol diTOtfxoXoi Kai oi xoi£ &ttoctx6Xoi 5 ujpoiwpevoi, M 4 X pi xuiv xe.Xewv 4cpGaK6xtuv ’
dvaqiepei xqv Guaiav.
6vx«? Kaxd xov peyav apxifpea [cf. Hebr 4, 14],
eni-
tepeiq
Xapovxe? xq? xou 0eoG Gepaixeia?, tcraffiv, uno xou MG 11, 527 sqq. CII Orig. 2 (ed. P. Koetschau),
axnpnv 879 sqq.
TTveupaxo? bibaciKopevoi, nepi uiv xP»i dva<p^peiv Gucxia?
apapxqpaxuiv, Kai noxe, Kai xiva xponov, ^ Kai ‘UywdKOuCTi
De evangeliis apocryphis.
'0 Y°uv lepeu? HXei [Homili» in I.ucam (circa 283)
nepi uiv ou XP'1 toGxo noieTv. (24) 1, 3—6.]
apapxdvovxa? dmffxapevo? xou? ulou? ’0<pvei Kai d>ive£q, (3)Tdxa be xai xo «^xrexeipn<Tav» XeXqGuiav
xax-247 1

w? pqbtv buvapevo? ei? dcpeaiv apapxqpaxuiv auxoi? 0 uv- HTOpiav xtuv Trpotxexuj? Kai xuipiq xapbpaxo?
^XGdvxtuv ^tti
6poXofei bi
epinuai. Kai xo dnoxivujffKeiv xoOx’ SaedGai, x^v dyaypa^v xuiv €ua T T6Xiuiv. MaxGaio? rdp oGk
iLv «pqcriv «’Eav apapxavuiv apdpxq dvqp ei? dvbpa, Kai *4Tr€ X €ipn<xev*, dXX^fpaipev 4£ 'A
T iou Kivoupevo? TTvtuuaxo?
TipocreuHoviai nepi auxou 4av ei^
* Kupiov apapxg, x(<;
6pouu? xai MapKo? Kai 'luidvvn?'
TrapairXncriu)? bk Kai
npoaeu£exai nepi aOxoO;» [1 Rg 2, 25.] /VouKa?.^ (4) To pevxoi 4xriYeYpanpevov
«Kaxd AiYurr-
xiou?» euaYYtXiov Kai xb ^mYCYpaMM^vov
«Tui v AujbeKa»
omnibus remittant, omnibus remittatur, sed quorundam reti-
ut
neant peccata ita ut propter eos etiam apud Deum
retineantur.
e lege desumere, ut m-
10. (25) Sunt nonnulli qui nescio quomodo
245 (22) Utile autem erit exemplum sibi arrogant
246
hominibus pecca- ea quae sacerdotalem superant dignitatem,
telligatur ea quae per homines a Deo fit forte etiam rudes
quibusdam sacerdotalis disciplinae, glorianturque
torum remissio. Prohibentur legis sacerdotes pro lolatriam condonare, adulteriaque
quasi possint etiam ido-
ut pro quibus sacrificia offe- et fornicationes remittere-
delictis offerre sacrificium, iis
quasi, modo pro ns oraverint qui eiusmodi
runtur remittantur delicta. Nec umquam sacerdos qui in- facinora perpetra-
pro ne- runt, solvendum sit etiam, quod ad
voluntaria quaedam remittendi potestatem habet aut mortem est, peccatum.
voluntaria caede, Non enim illud legunt Est peccatum ad mortem,
gligentiis offerendi, iam etiam pro adulterio aut :
non
pro illo
offeret, aut pia-
duo ut roget quis. Praetereundus non est fortissimus I o b
(26)
aut quovis alio graviori scelere holocaustum qui pro filus offerebat sacrificia,
culum. (28) Sic itaque apostoli et qui similes apostolis
sunt dicebatque: Ne forte filii
nui tn mente sua mala cogitcrverint
sacerdotes, iuxta magnum pontificem, disciplina divini cultus adversus Deum Nam pro
ns peccatis offert sacrificium, quae
instructi et pro quibus peccatis et
a Spiritu edocti, sciunt an admissa sint dubitat
oporteat, et pro quibus
quaeque ad labia usque non processerunt.
quando et quomodo offerre sacrificium
Forsitan ergo illud conati sunt occultam
non oporteat etiam norunt. (24) Quamobrem sacerdos Heli
(3)
habet accusa- 24-7
tionem eorum, qui temere et absque
cum peccantes nosset filios Ophni et Phinees, quasi non dono evangelia scribere
posset eis opem in remissionem peccatorum
afferre, etiam id
ausi sunt. Matthaeus enim non conatus est, sed Spiritu
peccaverit Sancto movente scripsit. Similiter et Marcus
posse fieri se desperare fatetur his verbis: Si peccans nec aliter etiam Lucas.
et Ioannes-

vir in virum, c rabunt pro eo. Si autem in Dominum periverit, (4) Sed vero qui evangelium «Se-
pro eo?
cundum Aegyptios» inscriptum, et qui alterum quod
quis orabit
 ORIGENES circa 185-255 n. 248—250. 151
150

auTTpa^avTeq «drtexeipilffav». OepeTai be Kai ceteri aedificari poterunt et tu ipse facile sanari, multa
euaneXiov oi
"Hbn be £ToXpn(Te xai hoc deliberatione et satis perito medici illius consilio pro-
to «KaTa Guipav» euaxY&iov. (5)
curandum
BaoiXeibqq tpa^ai «KaTa BaoiXeibqv» eua-pffcXiov. est.

«ai <to> «KaTa MaOiav» MG 12, 1386.

(6) TToXXoi (ifev ouv «ditexeipocrav*
tou W £-ou
Kai dXXa TtXeiova Ta b£ teaaapa pova npoKpivei n
'
De baptismo parvulorum.
’EKKXr|cria. [In Ep. ad Romanos (post 244) 5, 9 sub finem
Amilegornena ed. 2 (Giessen 1905, Topel-
]
Ed. Erwin Preuschen ,

Geschichte des nt. kanons (1) Numquid nuper

editus parvulus peccare iam potuit? 24!)
mann) 1. Joh. Kirchhofer , Quellen zur
(ZUrich 1842, Meyer u. Zeller) 55. Et tamen habet peccatum pro quo hostia iubetur offerri
a quo mundus negatur quis esse, nec si unius diei fuerit
De confessione privata et confessione publica. vita eius. (2) De
hoc ergo etiam David dixisse creden-
[In Psalmum 37 (inter 242— 244) homilia 2, 6.] dus est illud quod supra memoravimus, quia in peccatis

meam
pronuntio [Ps 37, 19]. concepit me mater mea [Ps 50, 7]. Secundum historiam
248 Quoniam iniquitatem
peccati, enim nullum matris eius declaratur peccatum.
Pronuntiationem iniquitatis, id est confessionem (3) Pro
(1) hoc et Ecclesia ab apostolis traditionem suscepit etiam
quid edoceat nos Scriptura
frequentius diximus. Vide ergo,
parvulis baptismum dare. Sciebant enim illi, quibus
divina, quia peccatum non celare intrinsecus.
oportet
qui habent intus inclusam
mysteriorum secreta commissa sunt divinorum, quod essent
(2) Fortassis
enim
ii, sicut
in omnibus genuinae sordes peccati, quae per aquam
escam indigestam aut humoris vel phlegmatis stomacho et
abundantiam, si vomuerint,
Spiritum ablui deberent. (4) Propter quas etiam corpus
graviter et moleste immanentis
quidem occul- ipsum corpus peccati nominatur, non (ut putant aliqui
ita etiam hi, qui peccaverunt,
si
relevantur: eorum qui animl>um transmigrationem in varia corpora
urgentur
tant et retinent intra se peccatum, intrinsecus
introducunt) pro his quae in alio corpore posita anima
et propemodum suffocantur a phlegmate vel humore pec-
deliquerit, sed pro hoc ipso quod in corpore peccati
cati •
si autem ipse sui accusator fiat, dum accusat semet-
atque omnem ct corpore mortis atque humilitatis effecta sit; et sicut
ipsum et confitetur, simul evomit et delictum ille dixit quia humiliasti in pulvere animam nostram
morbi digerit causam. (3) Tantummodo circumspice dili-
[Ps 43, 25].
gentius, cui debeas confiteri
peccatum tuum. Proba prius
MG 14, 1047.
medicum, cui debeas causam languoris exponere, qui sciat
infirmari cum infirmante [cf. 2 Cor 11, 29], flere cum flente
De septem remissionibus peccatorum.
[cf. Rom 12, 15], qui condolendi et compatiendi noverit di- [In Leviticum (post 244) homilia 2, 4.]
ita demum, si quid ille dixerit,
qui se prius
sciplinam: ut
ostenderit et misericordem, si quid (1) Audi nunc, quantae sint remissiones peccatorum 250*
et eruditum medicum Evangeliis.
Est
intellexerit et prae- in ista prima, qua baptizamur in remis-
consilii dederit, facias et sequaris,
si
sionem peccatorum. (2) Secunda remissio est in passione
talem esse languorem tuum, qui in conventu
totius
viderit
martyrii. (3) Tertia est, quae pro eleemosyna datur.
Ecclesiae exponi debeat et curari, ex quo fortassis et
Dicit enim Salvator: Verumtamen date eleemosynam,
et ecce omnia munda sunt vobis [Lc 11, 41].
(4) Quarta
conscripserunt, hi
«luxta duodecim» evangelium dicitur, nobis fit remissio peccatorum per hoc, quod et nos re-
conati sunt. Circumfertur etiam «Secundum Thomam. mittimus peccata fratribus nostris. Sic enim dicit ipse
scribere ausus est evan-
evangelium. (5) Quin et Basii i des Dominus et Salvator noster, quia, si remiseritis fra-
Plurimi igitur conati
gelium «Secundum Basilidem». (6) tribus vestris ex corde peccata ipsorum, et vobis remittet
Mathiam» alia plura evangelia
sunt etiam «Secundum et
Pater vester peccata vestra. Quodsi non remiseritis fra-
Evangelia ceteris anteponit Ec-
scribere, sed sola quattuor
tribus vestris ex corde, nec vobis remittet Pater vester
clesia Dei.
 n. 251—253. 153
ORIGENES circa 185-255.
152
nos dicere docuit: /tamOr to koivov etae\0etv drribebujKevai rrpog to 0eXeiv Ka\ui?
et sicut in oratione
r
Mt Metius
Z1
fi

M
14 sul-

nostris [Mt 6. 12].

ia nistra, sicut
(5) Quinta
ct ,cs emittimus
peccatorum remissio est
pioOv, to xqvixdbe
TCt'fpa tuiv
auxou? eicra-fouoiv,
apti dpxopevuiv Kai eiaaYoqevwv xal oubenuj
ibia p£v TtoiqcravTe?

to (TupPoXov tou drtOK£Ka0dp0ai dveiXqcpoTuiv 2xepov bc-

ab errore viae suae
cum converterit quis peccatoremquia qui converti fecerit Ju to tuiv xaTa to buvaTOV TrapaffTqoavTuiv &XUTUIV ti]v rrpo-
'

dicit Scriptura divina,

aipetxiv, ouk a\Xo ti pouXea0ai F) xa XpicTTiavot? bo-
eius a
^peccatorem ab viae suae, salvat am
Lore [lac KOuvTa. (4) TTap’ ot? eidi tive? TCTaYpevo: 7rpo? to tpiXo-
multitudinem peccatorum
]• ,

morte et cooperit
abundantiam cantatis, Treucrxeiv tou? fiiou? Kai ra? crfuiYa? tuiv TtpoarovTiuv, iva
quoque remissio per
Cfi] Sexta
fit

2Ln^ U
orreata multa
Dominus dixit: Au.cn d.cc Hi. rm.tU.nM
,
quoniam dilexit multum [Lc 7, 47]
multitudinem
E-t
tou? plv xa inippryra TtpdxxovTa? dtroKuiXucxiuaTv qxeiv drri
tov koivov auTiiuv auXXoYOV, tou? bk pi) toioutou? 8Xq
tpuxr) drrobexopevoi (teXxiou? 6ffnptP ul KaToaKeudCtuffiv.
Apostolus dicit: Quoniam caritas cooperit
MG 11, 987 sq CB Orig. 1 (ed. P. Koetschau), 247.

du,a e. laboriosa per

«/“SfSTlEi teptoa, licet
peccatorum, cum lavat peccator
rt
De recipiendis illis,qui libidine vel alio crimine
deiecti erant.
paeo tertiam remissio

Er e, S =“c£S (5) Oia

[Ib. 3, 51, 5—7.]
aiimi? dYUJYn Kai rrepi dpapTavovTiuv 253
b’ derriv

Kai pdXifTxa tuiv dKoXaoxaivovTujv, oO? dTreXauvoucrt toO

SSSSt”2TrSt£. - » **— koivoO ol Kaxa tov KeXoov naparrXrimoi toi? dv xai?

aYopat? Ta dmppnTorara dmbeiKvupdvoi?. (6) Kai to pdv
cordis mei [P* 81, 5]. Ttliv TTuOaYOpeiujv cxepvov bibaffxaXeTov KevoTacpia tuiv

MG 12, 417 sqq. dnocrTdvTUJV ti]? crqxliv cpi\ocro<pta? KaxeOKeuaCe, XoxtZopevov

vexpoii? auTOU? YtYOvdvai. (7) Outoi bd di? d-rroXuiXdra?
De catechumenatu.
—4 Kai Te0vr|Kora? tu) 0eui tou? utt’ dcreXYda? i] tivo? dxorrou
[Contra Celsum (248) 3, 51, 1 ]
vtvixqpevou? di? vexpoii? nevBoucn xai ui? dx vexpuiv ava-
'

irpdTrQvrfcq. ibuJ^v
or.o (1) Ei b’ keivoi ouk £TKX>1T01 toOto
2
pdXXov Kai toutujv PeXnov uXq0n
tm
fi ufi XotffTiavoi mittantur, satis in voluntate honeste vivendi profecisse videntur,
tunc tandem illos recipiunt distinctis ordinibus, altero eorum,
qui recens inceperunt nuperque admissi sunt necdum sym-
bolum purificationis acceperunt, altero eorum, qui pro viribus
se comprobarunt id habere propositum, ut nihil velint, nisi
quae Christianis placeant. (4) Hos inter quidam constituti
sunt, qui in vitam et mores eorum, qui admittuntur, inquirant,
ut scelerumreis interdicant aditu in suum commune con-
cilium, illorum autem dissimiles ex animo amplexi meliores
videamus,
pko m At si minime culpandi sunt illi, qui id faciunt ‘, in singulos dies efficiant.
(5) Ea igitur est iis agendi ratio in eos, qui peccant, et 253
maxime in eos, qui libidini se dedunt: hos a suo coetu pro-
ii quos ait Celsus esse similes iis qui in foro pravissima

g®. .fe hibent

quaeque spectanda proponunt. (6) Ac Pythagoreorum quidem
veneranda schola mortuos reputaris suae doctrinae desertores illis
construebat cenotaphia. (7) Similiter Christiani ut perditos
et Deo mortuos lugent eos, qui libidine aut quovis alio crimine
devicti sunt, eosdem vero quasi e mortuis excitatos ducunt,
1
scii, erudire rudes homines.
 154 CORNELIUS EP. ROMANUS 251-253. n. 254-255. 155

nXeiovi iracra >]ti? blitum ouv bt X ocrracria

cndvTa?, 4vbeiEtuvTai peTupoXiiv, XP°vw
Mv dEioXo-fov Y«Yovuia cruv Kai feiepoi?
utmpov Troie irpocneviai et? eTncTKOTTOi? Kai auTuiv
pecmeuovTiuv biaXu0rj (9) oi)? trapa- •

tujv Kat’ apxaq eicraYopeviuv

irpoaiacriav tt)? XeYopevn? EtoAncna? Yevopevou?, aie bii, uj? gcpOnpev Xeyovte?, dvepurnou? drtXou-
oubeuiav dpxnv Kai
peia to upoa- triepou? Ttepi Ta? tujv Ttovqpujv pnx«va? te Kai ^abioupYia?,
toO GeoO KaxaXeYOVTe? tou? cpedoavia?,
(TUYKXei(T0evTa? utto tivujv dpoiuiv auuli TETapaYpeviuv av-
eXnXu6evai tui Xoyw iuiaiK^vai.
0piIiTTU)V, uipq bEKaTq, PE0UOVTO? Kai KpamaXuivTa?,
CB 247 peia
MG 11, 987 sq. Orig. 1, sq.
P‘ a ? qvdYKacTEV e(K0ViKr| tivi Kai paTatq xeip£Tri0£aiq 4 tti-
ffKOiniv auTU) bouvai, i]v dvtbpq Kai TravoupYia, prj tbri-
CORNELIUS EP. ROMANUS 251—258. pdXXoucrav auTui, dKbiKEi (10L& iLv er? pet’ ou ttoXu
schismatico et de numero cleri Romani. dnavnXOev ei? Tqv 'EKKXqaiav, Turobupopevo? Kai ^EopoXo-
De Novatiano
Hist. eccl. 6, 43, 7—15.] Youpevo? to feauTou dpapTqpa, uj Kai (Koivwvnaapev XaiKw,
[Ex epist. ad Fabium ep. Antiochen. (apud Em.,
iiirep auTOu ber|0evTo? iravTo? toO uapovro? XaoO • Kai
tuiv
254 (7) «'Aunxavov ofTnv,
d-fannie dbeXrpe, Tpoirriv Kai peia- X omtuv bt ^ttictkottiuv biaboxou? ei? tou? tottou?, £v oi?
Kaipui £0eaffape0a £tt’ aikou Y^vimeviiv.
BoXnv dv Bpaxei ifaav, xfpOTovncravTE? dTTECTTdXKapev.
‘0 Xapripoiaioq Kai bi' SpKuiv cpopepwy tivwv
rdp toi (11) '0 kbiKrjTf|? ouv tou EuaYYeXiou ouk nniaTaTO ?va255
aicpylbiov
mUTOuuevoc TO mV 8Xwq imtfKOitfl? 6pd T ea0ai,
^TriffKOTtov beTv eivai ev Ka0oXiK»j 'EKKXiiaiq, iv
(j ouk riYvdei,
iTTiffKOTTOS i&onep £k paYY<*vou
tivo? ei? to peaov p«p««
TTU)? Y«P TTpeaPuTEpou?. eivai TeaaapdKovia il, biaKovou?
;

toi 6 boYpaTunn?, <> tn?

dvamaiveTai. (8) Outo? Y«P ^TtTa, bnobiaKOvou? ^TtTd, dKoXou0ou? buo Kai TECffapd-
PnnyiKa 7Ta P“-
kKXnaiaOTiKns dmffTrmn? imepaffniffrflq, kovto, (EopKKTTa? be Kai dvaYVtuffTa? dpa TtuXuipoi? buo
Kai Gcpapmfceiv tt)v pr, bo0etoav auiuj avui0ev
OTTda0ai ie Kai TTEVTiiKOVTa, xnpa? duv ©XiPopevoi? 6nfep Td?
dneYVUJKOTa?
^mOKOTrnv inexeipei, buo ktuTui koivuivou?, rtevTaKocria?, oO? navia? f| tou Aectttotou xapi? Kai quXav-
^eX^aro, Uj? fiv ei? Ppa X u ti pepo?
Tiic ktuTtuv au)Tnpiu<;.
dnocmiXri KdKeiOev 4m(TKOTtou?
Kai ^XdxiffTOv in? 'ItaXia? undecumque orta discordia ipsorum una cum aliis episcopis
Kai dnXoucrTUTOu?, nXaUTt) tivi
Tpeic dv0pimrou? dYpoiKOU? interventu atque arbitrio sedaretur. (9) Qui cum advenissent,
4m X e’ipn(Je. «airainari, btapepaiou|ievo? Kai bu<W£opevo? homines, ut iam diximus, simplicioris ingenii nec in his perdi-
ei? Puipnv, ui? bq0ev
beTv auiou? 4v Taxei napaYeveffOai torum hominum artibus ac fallaciis satis triti: eos ille a quibus-
dam sui similibus atque turbatis hominibus inclusos, hora
fecerint, cuius ratio haberi debeat: decima, temulentos et crapula oppressos, adumbrata quadam
si eam morum mutationem et inani manuum impositione episcopatum sibi tradere per
tardius tamen admittuntur, quam qui primo recipiuntur, et
quia post professam religionem lapsi
sunt, ab posthac omm vim coegit eumque nullo sibi iure competentem per fraudem
:

Ecclesia Dei arcentur. atque insidias vindicat. (10) Nec multo post unus ex illis
dignitate et praefectura in
episcopis ad Ecclesiam rediit, delictum suum cum lamentis
254 (7) «Mirabilem
quandam, frater carissime, conversionem
brevi temporis articulo factam con-
ac fletibus confitens. Quem nos, cum universus populus pro
in eo mutationemque
ad communionem laicam suscepimus. Re-
speximus. Nam egregius ille vir, qui tremendis quibusdam illo

liquis
intercessisset,
etiam duobus episcopis successores ordinavimus, eosque
sacramentis affirmaverat se episcopatum
non concupiscere,
machina quadam in medium proiectus, in loca illorum direximus.
repente tamquam ex
doctorem et ecclesiasticae (11) Ergo ille Evangelii vindex ignorabat unum episcopum 255
episcopus apparuit. (8) Et is qui se esse oportere in Ecclesia catholica.
propugnatorem ferebat, cum episcopatum sibi a In qua tamen sciebat,
disciplinae
conaretur, duos quomodo enim illud nescire potuisset? presbyteros quidem
Deo minime concessum rapere ac vindicare esse sex et quadraginta septem autem diaconos totidemque
adiunxit, ut eos in
desperatae salutis homines sibi socios ;

subdiaconos: acoluthos duos et quadraginta: exorcistas et

mitteret, atque illinc
exiguam ac vilissimam Italiae partem lectores cum
homines plane rudes ac simplices, ostiariis quinquaginta duos: viduas denique cum
accitos tres episcopos,
constantissime affir infirmis et egentibus plus quam mille et quingentas.
Quibus
fraudulenta quadam molitione deciperet,
quamprimum Romam proficisci oportere, ut omnis
universis gratia et benignitas Dei alimenta suppeditat. (12) Et
mans ipsos
 156 CORNELIUS EP. ROMANUS 251-253. n 256-258. 157

epiuTtia biaTpecper (12) 8v oube toctoOto TrXii0o? Kai outuj? CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASC1US'
ttXou-
dva-fKaiov Iv Ti) 'EKKXnfftqi, bia iri? toO Oeou Ttpovoia? (n. c. .200) EP. CARTHAGINIENSIS 249-258.
avapi0_pf|TOu
cjio?t€ Kai TrXneutuv dpiOpo? perci peYiOTOu Kai
XaoO, arto rfj^ TOiauTr)? anoYVtuaeuj? te Kai diraYopeutxetu? De depravatione morum Christianorum ante Decium.
dverpeipev re Kai dveKaXecraro ei? Tt)v 'EKKXqcriav. [De lapsis (scriptus 251) 5 — 6.J
itpoarienaiv raOxa' «<t>epe
256 (13) Kai au0iq pe6’ txepa toOtoi? 5. (1) Habenda tamen est, fratres dilectissimi, ratio 257
Tiffiv TtoXiTeiai? TeOappqKUJ?
bq, 4£n? eiTTaipev ritJtv gpYOt? f|
veritatis nec sic mentem debet et sensum persecutionis
dvTeTTOin0n Tr)? emaKOTrii?. to il dpxns
’Apd yt bta & infestae tenebrosa caligo caecasse, ut nihil remanserit
rr)
d-f*va? unep aurt)?
'EKKXricria dvecrrpdtpOat Kai ttoXXou? luminis et lucis, unde divina praecepta perspici possint.
i'yfa)via0ai Kai £v Kivbuvoi? troXXoi? Te
Kai pe-faXoi? e vexa
(2) Si cladis causa cognoscitur, et medela vulneris in-
0eoae(ieia? Ye^ovevai ; (14) ’AXX' ouk eanv
dj ‘fe
rfj? venitur. (3) Dominus probari familiam suam voluit et,
cporrr|<7a? et?
acpoppr) toO niffreOffai Y£f ovev 6 (JaTava?, quia traditam nobis divinitus disciplinam pax longa cor-
-

auTOv Kai oiKqaa? £v aurui xP^vov Ikov6v o? Pon0oupevo? ruperat, iacentem fidem et paene dixerim dormientem
7T0 "
uno tujv inopKicTTujv voau) TrepiTteauJV x®^ eTTfl KO ) “ censura caelestis erexit, cumque nos peccatis nostris
Scrov odbemu vopi£6|ievo?, £v aurr) Tr) kXivij, ou
0aveicr0ai amplius mereremur, clementissimus Dominus sic cuncta
£K€ito, nepixuOei? «Xa^ev, ei n XP#I **T«v rov toioutov moderatus est, ut hoc omne quod gestum est exploratio
eiXt)cp£vai. (15) oube Tiliv Xonrwv fruxev biacpuruiv
Ou pi|v potius quam persecutio videretur.
Tt)? EKKXqcria?
ti)v votrov, tliv xpn peTaXapPaveiv Kara tov (1) Studebant augendo patrimonio singuli et ob- 258
6.
Kavova, roO Te acppaYicrOnvai uno tou ^niffKonou' toutujv
liti quid credentes aut sub apostolis ante fecissent aut
bi pf) tuxluv, nui? fiv tou ‘Ayiou TTveupaTO? £xuxev;» semper facere deberent insatiabili cupiditatis ardore am-
CB Eus. 2 (ed. FJ. Sch-.uartz), 616 sqq. MG 20, 617 sqq.
pliandis facultatibus incubabant. (2) Non in sacerdotibus
256 a Professionem Cornelii de Primatu Komani Pontificis v. D 44.
religio devota, non in ministeriis fides integra, non in
operibus misericordia, non in moribus disciplina.
(3) Cor-
Ecclesia multitudo, coetus
tamen tanta tamque necessaria in rupta barba in viris, in feminis forma fucata: adulterati
ille divinae Providentiae copiis opulentus et numerosus, cum post Dei manus oculi, capilli mendacio colorati. (4) Ad
immenso ac paene innumerabili populo, ab huiusmodi despera- decipienda corda simplicium callidae fraudes, circum-
tione et audacia illum deterrere et ad Ecclesiam
revocare
veniendis fratribus subdolae voluntates. (5) Iungere cum
non potuit.»
infidelibus vinculum
«Age dum, inquit, matrimonii, prostituere gentilibus
256 (13) Paucis deinde inte-iectis haec addit:
exponamus deinceps, quibus operibus et cuiusmodi conversa- membra Christi. (6) Non iurare tantum temere sed ad-
tione confisus, ad episcopalem locum aspiraverit.
An ideo huc et peierare, praepositos superbo tumore contemnere,
fortasse quod ab initio in Ecclesia versatus est, et
multa pro venenato sibi ore maledicere, odiis pertinacibus invicem
gravissimis
eius defensione certamina subivit, multisque et dissidere. (7) Episcopi plurimi, quos et hortamento esse
periculis religionis causa conflictatus est? (14) Minime id oportet ceteris et exemplo, divina procuratione contempta
praebuit
quidem. Quippe cui causam atque initium credendi procuratores regum saecularium fieri, derelicta cathedra,
satanas in ipsum ingressus, atque in ipso aliquamdiu com-
plebe deserta per alienas provincias oberrantes negotia-
moratus. Cumque ab exorcistis foveretur, in morbum gravis-
tionis quaestuosae nundinas aucupari, esurientibus in Ec-
dum iamiamque moriturus creditur, in ipso
simum collapsus,
clesia fratribus habere argentum largiter fundos
quo iacebat lectulo perfusus, baptismum suscepit, si tamen
velle,
in
(15) Sed insidiosis fraudibus rapere, usuris multiplicantibus faenus
huiuscemodi baptismum suscepisse dicendus est.
neque postquam liberatus est morbo, reliqua percepit quae augere. (8) Quid non perpeti tales pro peccatis eiusmodi
iuxta ecclesiasticam regulam percipi debent, neque ab
episcopo
consignatus est. Hoc autem signaculo minime percepto, quo 1
Ita Cyprianus se ipse vocat initio epistulae 66 (M 69) ad Florentium
tandem modo Spiritum Sanctum potuit accipere?» (qui et Puppianus).
 -258. n. 259-!
158 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS 249 159

dixerit censura aciem multi victi, sine congressione prostrati nec hoc
mereremur, cum iam pridem praemonuerit ac
divina: Si dereliquerint legem meam
et mdictis meis m sibi reliquerunt ut sacrificare idolis viderentur inviti.
meas profanaverint et Ultro ad forum currere, ad mortem sponte properare,
non ambulaverint, si iuslificationes quasi hoc olim cuperent, quasi amplecterentur occasionem
observaverint visitabo tn virga /aci-
praecepta mea non ,
datam quam libenter optassent. Quot illic a magistrati-
vora eorum et in flagellis delicta eorum
[Ps 88, 31 sqq].
bus vespera urgente dilati sunt, quot ne eorum differ-
CV 3 (ed. Gml. Hartcl) a, 240 sq. ML 4, 468 sqq.
retur interitus et rogaverunt! (3) Quam vim potest talis

De lapsis in persecutione Deciana. obtendere, qua crimen suum purget, cum vim magis
[Ib. 7-9.] ipse fecerit ut periret?(4) Nonne quando ad Capitolium
praedicta; sponte ventum est, quando ultro ad obsequium diri fa-
259 7. Praenuntiata sunt ista nobis et ante
(1)
immemores id egi- cinoris accessum est, labavit gressus, caligavit aspectus,
sed nos datae legis et observationis
ut, dum Domini mandata con- tremuerunt viscera, membra conciderunt? Non sensus
mus per nostra peccata, obstipuit,lingua haesit, sermo defecit?
correptionem delicti et probationem tidei (7) (5) Stare illic
temnimus, ad
saltem vel sero potuit Dei servus et loqui et renuntiare Christo, qui iam
remediis severioribus veniremus, nec diabolo renuntiaverat et saeculo? (G) Non ara illa, quo
sumus, ut hanc correptionem
conversi ad Domini timorem moriturus accesserat, rogus illi fuit? Non diaboli altare
fortiter
nostram probationemque divinam patienter et
quod faetore taetro fumare ac redolere conspexerat velut
statim verba minantis inimici
subiremus. (2) Ad prima funus et bustum vitae suae horrere ac fugere debebat?
maximus fratrum numerus fidem suam prodidit nec pro-
sed voluntario lapsu se Quid hostiam tecum miser, quid victimam supplica-
stratus est persecutionis impetu
inauditum, quid novum turus importas? Ipse ad aras hostia, victima ipse venisti,
ipse prostravit. (3) Quid oro
inopinatis rebus ex- immolasti illic salutem tuam, spem tuam, fidem tuam
venerat, ut velut incognitis atque
funestis ignibus concremasti.
illic
ortis Christi sacramentum
temeritate praecipiti solvere-
ante et apostoli post- 9. (1) Ac
multis proprius interitus satis non fuit: 261
tur? (4) Nonne haec et prophetae
pressuras et gen- hortamentis mutuis in exitium populus impulsus est, mors
modum nuntiaverunt? Nonne iustorum
Sancto Spiritu praedicaverunt? invicem letali poculo propinata est. (2) Ac ne quid
tilium semper iniurias pleni
deesset ad criminis cumulum, infantes quoque parentum
(5) Nonne fidem
nostram semper armans et Dei servos
Scriptura divina: Domi- manibus impositi vel attracti amiserunt parvuli quod
caelesti voce corroborans dicit
illi soli servies [Di 6. 13]? in primo statim nativitatis exordio fuerant consecuti.
num Deum tuum adorabis et
poenae (3) Nonne illi, cum iudicii dies venerit, dicent: «Nos
(6) Nonne iram divinae indignationis ostendens et
nihil fecimus nec derelicto cibo et poculo Domini ad
metum praemonens denuo dicit: Adoraverunt cos quos
est homo ct humiliatus profana contagia sponte properavimus: perdidit nos aliena
fecerunt digiti eorum, et curvatus perfidia, parentes sensimus parricidas: illi nobis Ecclesiam
8 sq], et iterum Deus lo-
est vir et non laxabo illis
[Is 2.
eradicabitur nisi Domino matrem, illi Patrem Deum negaverunt, ut, dum parvi et
quitur dicens: Sacrificans diis
quoque postmodum Do- improvidi et tanti facinoris ignari per alios ad consortium
soli [Ex 22, 20]? (7) In Evangelio
docens criminum iungimur, aliena fraude caperemur»?
minus in verbis doctor et consummator in factis

et faciens quodeumque docuisset, quidquid CV 3 a, 241 sqq. MI, 4, 471 sqq.

quid fieret
praemonuit? Nonne et
nunc geritur et geretur non ante De paenitentia (exomologesi) etiam pro minoribus
supplicia et salutaria confitentibus
negantibus aeterna delictis agenda.
praemia ante constituit? . . [tb 28-30.]
(1) Exciderunt
quibusdam pro nefas omnia et de
260 8 28. Denique quanto et fide maiore timore me- 262
recesserunt. Non exspectaverunt saltem ut (1) et
memoria (2)
sunt qui, quamvis nullo aut
ut interrogati negarent. Ante liore sacrificii libelli facinore
ascenderent apprehensi,
 n. 263-265. 161
160 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET TIIASC1US 249-258.
postridie ructat, nec cibos et potus suos cum pauperum
constricti, quoniam tamen de hoc vel cogitaverunt, hoc necessitate communicat? (2) Qui hilaris ac laetus pro-
simpliciter con-
ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et cedit quomodo mortem suam deflet, cumque scriptum
conscientiae faciant, animi sui
fitentes exomologesim sit: Non corrumpetis effigiem barbae vestrae [Lv 19, 27],
exponant, salutarem medelam parvis licet et mo-
pondus barbam vellit et faciem suam comit? et placere nunc
dicis vulneribus exquirant scientes scriptum esse: Deu .

cuiquam studet qui Deo displicet? (3) An illa ingemiscit

circumveniri
non deridetur [G.l 6,7]. (2) Derideri et et plangit cui vacat cultum pretiosae vestis induere nec
astutia aliqua fallente deludi. 1 lus
Deus non potest nec indumentum Christi quod perdidit cogitare, accipere
immo delinquit qui secundum hominem Deum cogitans pretiosa ornamenta et monilia laborata, nec divini et
poenam si non palani crimen
criminis credit,
evadere se caelestis ornatus damna deflere? Tu licet indumenta
Christuspraeceptis suis dicit: Qui con-
in
admisit. (3) peregrina et vestes sericas induas, nuda es: auro te licet
[Mc 8, 38]
fusus me fuerit, confundet cum Filius hominis et margaritis gemmisque condecores, sine Christi decore
putat qui Christianus esse aut confun-
et Christianum se deformis es. (4) Et quae capillos tuos inficis, vel nunc
ditur aut veretur? Quomodo potest esse cum Christo in doloribus desine, et quae nigri pulveris ductu ocu-
aut metuiti
qui ad Christum pertinere aut erubescit lorum lineamenta depingis, vel nunc lacrimis oculos tuos
peccaverit non videndo idola nec sub
(4) Minus plane ablue. (5) Si quem de tuis carum
mortalitatis exitu
sanctitatem
oculis circumstantis atque insultantis populi perdidisses, ingemisceres dolenter et fleres, facie inculta,
fidei profanando, non polluendo manus suas funestis veste mutata, neglecto capillo, vultu nubilo, ore deiecto
nec sceleratis cibis ora maculando. (5) Hoc
sacrificiis indicia maeroris ostenderes. Animam tuam, misera, per-
sit minor culpa, non ut innocens
conscientia.
eo proficit ut didisti, spiritaliter mortua supervivere hic tibi et ipsa
Facilius potest ad veniam criminis pervenire, non est
ambulans funus tuum portare coepisti; et non acriter
tamen immunis a crimine: nec cesset in agenda paeni- plangis, non iugitcr ingemiscis, non te vel pudore criminis
tentia atque in Domini misericordia deprecanda,
ne quod
vel continuatione lamentationis abscondis? (6) Ecce peiora
qualitate delicti videtur, in neglecta satis-
minus esse in
adhuc peccandi vulnera, ecce maiora delicta peccasse nec
factione cumuletur. satisfacere, deliquisse nec delicta deflere.
singuli, quaeso vos, fratres, de-
263 29. (1) Confiteantur CV 3 a, 257 sqq. MI. 4, 488 sqq.
lictum suum, dum adhuc, qui deliquit, in saeculo est,
dum admitti confessio eius potest, dum satisfactio et
De fructibus verae paenitentiae.
remissio [facta] per sacerdotes apud Dominum
grata est. [Ib. 86.]

ad Dominum mente tota et paenitentiam

(2) Convertamur (I) Si precem toto corde quis faciat, si veris paeni- 265
criminis veris doloribus exprimentes Dei misericordiam
tentiae lamentis et lacrimis ingemiscat, si ad veniam de-
deprecemur. Illi se anima prosternat, illi maestitia satis- licti sui Dominum iustis et continuis operibus inflectat,
(3) Rogare
qualiter de-
faciat, illi spes omnis incumbat. talium potest qui et misericordiam suam protulit
misereri
beamus dicit ipse: Revertimini, inquit, ad me ex toto dicens: Cum conversus fueris et gemueris, tunc salva-
corde vestro simulque et ieiunio et fletu et planctu,
et
vestra [loel beris et scies ubi fueris [is 30, 15], et iterum Nolo mortem
:

discindite corda vestra et non vestimenta

2, 12 sq]. Ad Dominum toto corde redeamus, iram et
offensam eius ieiuniis, fletibus, planctibus, sicut monet
morientis, dicit Dominus, quantum ut revertatur et vivat
[Ez 33,
11]. Et loel propheta pietatem Domini Domino
ipsomonente declarat Revertimini, inquit, ad Dominum
:

ipse, placemus.
toto corde, ieiuniis,
Deum vestrum, quoniam misericors et pius est et patiens
264 30. (1) Lamentari eum putamus ex etmultae miserationis et qui sententiam flectat adversus
fletibus, planctibus Dominum deprecari, qui ex primo
affluenti- malitiam irrogatam [loel 2, 13]. (2) Potest ille indul-
criminis die lavacra cotidie celebrat, qui epulis
suas gentiam dare, sententiam suam potest ille deflectere.
bus pastus et sagina largiore distentus cruditates Kirch, Enchiridion. 11
 258.
CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS
249 - n. 266 -266 '.
163
162

Paenitenti,
potest clementer ignoscere,
operanti, roganti ut unitatem manifestaret, unitatis eiusdem originem ab
acceptumquidquid pro talibus et pe-
referre, uno incipientem sua auctoritate disposuit. (4) Hoc erant
potest in
sacerdotes. (3) Vel si
quis
tierint martyres et fecerint utique et ceteri apostoli quod fuit Petrus, pari con-
si eius iram, si
eum plus suis satisfactionibus moverit, sortio praediti et honoris et potestatis, sed exordium ab
placaverit, da
indignationis offensam iusta deprecatione unitate proficiscitur, ut Ecclesia Christi una monstretur.
armetur, reparat et
ille et arma rursum
quibus victus (5) Quam unam Ecclesiam etiam
in Cantico canticorum
quibus fides instaurata vegetetur. (4) Ke-
corroborat vires, Spiritus Sanctus ex persona Domini designat et dicit: Una
aciem, provocabit
petet certamen suum miles, iterabit est columba mea, perfecta mea, una est matri suae, electa
proelium fortior per dolorem.
hostem et quidem factus ad genetrici suae [Ct 6, 8]. (6) Hanc Ecclesiae unitatem qui non
Qui sic Deo qui paenitentia lacti sui, qui
satisfecerit, tenet, tenere se fidem credit? Qui Ecclesiae renititur et
(5)
lapsus sui
pudore plus et virtutis et fidei de ipso
delicti resistit, in Ecclesia se esse confidit?
(7) Quando et beatus
adiutus a Domino, quam apostolus Paulus hoc idem doceat et sacramentum uni-
dolore conceperit, exauditus et
contristaverat nuper laetam faciet Ecclesiam nec solam tatis ostendat dicens Unum corpus et unus spiritus, una
:

coronam.
iam Dei veniam merebitur sed spes vocationis vestrae, unus Dominus, una fides, unum
CV 3a, 263 sq. ML 4, 493 sq. baptisma, unus Deus [Eph 4, 4 sqq].
5. (1) Quam unitatem tenere firmiter et vindicare debe 2(56‘
De unitate Ecclesiae in Primatu Petri fundata. mus, maxime episcopi, qui in Ecclesia praesidemus, ut
[De catholicae Ecclesiae unitate (251) 3,4; 4—5.] episcopatum quoque ipsum unum atque indivisum pro-
dum ad veritatis bemus. Nemo fraternitatem mendacio fallat, nemo fidem
*266 Hoc eo fit, fratres dilectissimi,
3 (4) veritatis perfida praevaricatione
caput quaeritur nec magisterii corrumpat. (2) Episcopatus
originem non reditur nec unus est, cuius a singulis insolidum pars tenetur. (3) Ec-
caelestis doctrina servatur.
et examinet, tractatu
clesia una est, quae in multitudinem latius incremento
4 (l) Quae si quis consideret
.

argumentis opus non est. Probatio est ad foecunditatis extenditur, quomodo solis multi radii sed
longo atque lumen unum, rami arboris multi sed robur unum tenaci
Loquitur Dominus et
fidem facilis compendio veritatis. (2)
inquit, quia tu es 1 etrus.et
radice fundatum. Et cum de fonte uno rivi plurimi
ad Petrum: Ego tibi dico,
defluunt, numerositas licet diffusa videatur exundantis
meam, et portae
suber istam petram aedificabo Ecclesiam copiae largitate, unitas tamen servatur in origine. (4) Avelle
eam. Dabo tibi claves regni cae-
inferorum non vincent radium solis a corpore, divisionem lucis unitas non capit;
ligaveris super terram, erunt ligata et
lorum: et quae ab arbore frange ramum, fructus germinare non poterit;
in caelis, et quaecumque solveris super terram, erunt
a fonte praecide rivum, praecisus arescit.
Super unum aedi-
18 sq]’. (5) Sic et
soluta et in caelis [Mt 16, (3)
Ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radios
ficat Ecclesiam. Et quamvis apostolis omnibus post re- suos porrigit: unum tamen lumen est, quod ubique
dicat:
surrectionem suam parem potestatem tribuat- et diffunditur, nec unitas corporis separatur. Ramos suos in
ego mitto vos. Accipite Spiri-
Sicut misit me Pater, et
universam terram copia ubertatis extendit, profluens
Sanctum: cuius remiseritis peccata, remittentur
tum si
cuius tenueritis, tenebuntur [Io 20, 21 sqq] tamen
illi: si ,

“ Antiqui codices pergunt (scc. Perler) «unarn tamen cathedram con-

:

siluit et unitatis originem atque rationem sua auctoritate disposuit. Iloc

' In antiquis codicibus hic pergitur: «Et
eidem post resurrectionem suum nant utique ceteri quod fuit Petrus, sed primatus Petro datur et una Ec-
dicit: Pasce oues meas [Io 21. 17). Super illum aedificat Ecclesiam et clesia et cathedra una monstratur. Et pastores sunt omnes, sed grex unus

illi pascendas oves mandat. Et quamvis» etc. —

Cf. J.Chapman, Les tenditur, qui ab apostolis unanimi consensione pascatur. Hanc Ecclesiae
l'unit4 de l^glise: Rcvuc
interpolations dans le traitfi de S. Cypricn sur unitatem qui non tenet, tenere se fidem credit? Qui cathedram Petri,
Benedictine 19 (1902) 246 s 356 ss; 20 (1903) 26
ss. -
D. van den Eyude. • aper quem fundata Ecclesia est, deserit, in Ecclesia esse confidit?
Quam
193b, 1 ss.
Kevue d'hist. eccl£s. 1933. 5 ss. Perler, Rom. Quartalschr. 44, linam» etc.
11 *
 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASC1US 249-258. n. 267-270. 165
164

pandit: unum tamen caput est et

latius
biberit calicem Dotnini indigne, reus erit corporis et san-
largiter rivos
copiosa. guinis Domini [1 Cor 11, 27].
origo una et una mater foecunditatis successibus
nascimur, illius lacte nutrimur, spiritu eius 2. (1) Et lapsis quidem potest in hoc venia concedi. 268
Illius foetu
Quis non mortuus vivificari properet? Quis non ad sa-
animamur.
ML 498
lutem suam venire festinet? (2) Sed praepositorum est
CV 3 a, 212 sqq. 4, sqq.
praeceptum tenere et vel properantes vel ignorantes in-
Contra abusum libellorum martyrum struere, ne qui ovium pastores esse debent lanii fiant.
et de reconciliatione episcopo reservata. Ea enim concedere, quae in perniciem vertant, decipere
[Epistula 15
1
(M 10, scripta 250).] est: nec erigitur sic lapsus, sed per Dei offensam magis

et cotifessortbus carissimis fratri- impellitur ad ruinam. (3) Vel ex vobis itaque discant,
267 Cyprianus martyribus
et timor Dei com- quando docere debuerant. Petitiones et desideria vestra
bus S. 1. (1) Sollicitudo loci nostri
fortissimi ac beatissimi martyres, admonere vos episcopo servent, ad pacem vobis petentibus dandam
pellit,
et fortiter servatur maturum et pacatum tempus exspectent. Ante est ut
litteris nostris, ut a quibus tam devote
Domini a Domino pacem mater prior sumat, tunc secundum
fides Domini ab iisdem lex quoque et
disciplina

Nam cum omnes milites Christi custodire vestra desideriade filiorum pace tractetur.
reservetur.
tunc vos magis prae- 3. Et quoniam audio, fortissimi et carissimi fratres, 269
(1)
oporteat praecepta imperatoris sui,
qui exemplum impudentia vos quorundam premi et verecundiam vestram
ceptis eius obtemperare plus convenit,
Et cre- vim pati, oro vos quibus possum precibus, ut Evangelii
ceteris facti estis et virtutis et timoris Dei. (2)
dideram quidem presbyteros et diaconos qui illic prae- memores et considerantes quae et qualia in praeteritum
instruere plenissime circa antecessores vestri martyres concesserint, quam solliciti
sentes sunt monere vos et
Evangelii legem, sicut in praeteritis semper sub ante-
in omnibus vos quoque sollicite et caute peten-
fuerint,
carcerem tium desideria ponderetis, utpote amici Domini et cum
cessoribus nostris factum est, ut diaconi ad
commeantes martyrum desideria consiliis suis et scrip- illo postmodum judicaturi inspiciatis et actum et opera
turarum praeceptis gubernarent. (3) Sed nunc cum et merita singulorum, ipsorum quoque delictorum genera

maximo animi dolore cognosco non tantum illic non et qualitates cogitetis, ne si quid abrupte et indigne vel
ut a vobis promissum vel a nobis factum fuerit, apud gen-
suggeri divina praecepta, sed adhuc potius impediri,
Deum caute et circa sacer- tiles quoque ipsos Ecclesia nostra erubescere incipiat.
ea quae a vobis ipsis et circa
Dei honorifice fiunt a quibusdam presbyteris re- (2) Visitamur enim et castigamur frequenter et ut Domini
dotem
qui nec timorem Dei nec episcopi honorem mandata incorrupta et inviolata permaneant admonemur.
solvantur,
cogitantes, cum vos ad me litteras direxeritis, quibus Quod quidem nec illic apud vos cessare cognosco quo-

examinari desideria vestra et quibusdam lapsis pacem minus plurimos quoque ex vobis instruat ad Ecclesiae
convenire in unum disciplinam divina censura. (3) Hoc autem totum potest
dari postulastis, cum persecutione finita
coeperimus, contra Evangelii fieri, si ea quae a vobis petuntur religiosa contemplatione
cum clero et recolligi illic
petitionem, moderemini, intellegentes et comprimentes eos qui per-
legem, contra vestram quoque honorificam
ante exomologesim gravissimi sonas accipientes in beneficiis vestris aut gratificantur aut
ante actam paenitentiam,
factam, ante manum ab episcopo illicitae negotiationis nundinas aucupantur.
atque extremi delicti
et clero in paenitentiam impositam, offerre
pro illis et 4.(1) De hoc et ad clerum et ad plebem litteras 270
quas utrasque vobis legi mandavi. (2) Sed et illud
eucharistiam [dare] id est sanctum Domini corpus
pro- feci,

fanare audeant, cum scriptum sit Qui ederit panem aut

:
ad diligentiam vestram redigere et emendare debetis, ut
nominatim designetis eos quibus pacem dari desideratis.
epistulae secundum editionem Vindobonensem.
Uncis (3) Audio enim quibusdam sic libellos fieri ut dicatur
1
Numerantur
inclusi numeri editionis Migne adduntur. «communicet ille cum suis», quod numquam omnino
 249-258.
166 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS it. 271—273. 167

petitio in-
a martyribus factum est, ut incerta et caeca ciderit, ut litteras quas et ego optabam post tantum tem-
vidiam nobis postmodum cumulet. Late enim patet, poris legere, in quibus mei dignatus es memorare, bene-
cum suis» et possunt nobis et ficio tantae tuae humilitatis legere exsultavi, qui scribens
quando dicitur «ille
propinqui et attines mihi diceres, «si dignus fuero frater nominari tuus», ho-
viceniet triceni et amplius offerri qui
asseverentur eius qui accepit minis qui apud pusilliores nomen Dei cum timore con-
et liberti et domestici esse
libellum. (4) Et ideo peto ut eos quos ipsi videtis, quos fessus sum. (2) Nam tu Deo volente ipsum anguem
satisfactioni proximam con- maiorem, metatorem antichristi, non tantum confessus
nostis, quorum paenitentiam
designetis nominatim libello et sic ad nos fidei deterruisti vocibus illis et verbis deificis, quibus scio quasi
spicitis,
litteras dirigatis, (o) Opto vos, amatores fidei et zelotypi disciplinae Christi, in qua te
ac disciplinae congruentes
fortissimi ac dilectissimi fratres, in
Domino semper bene novi vivacitate versari et gaudeo, vicisti. (3) Nunc modo,
Valete. carissime, iam inter martyres deputande, voluisti nos
valere et nostri meminisse.
litteris tuis gravare, in quibus significasti de sororibus
CV 3b, 513 sqq. ML 4, 253 sqq.
nostris, pro quibus utinam fieri posset, ut sine tanto
De reconciliatione (exomologesi) per presbyteros scelere commisso memoriam faceremus. Non profecto
vel per diaconos perficienda. tantis lacrymis incumberemus ut nunc.
[Epistula 18 (M 12, scripta 250) 1.]
2. (1) Scire debuisti quid circa nos actum sit. Cum 273
Cyprianus presbyteris diaconibus fratribus S.
et benedictus martyr Paulus adhuc in corpore esset, vocavit
271
fratres carissimi, ad multas
epistulas meas, me et dixit mihi: «Luciane, coram Christo tibi dico ut,
(1) Miror vos,
nihil rescripsisse, cum frater- si quis post arcessitionem meam abs te pacem
quas ad vos frequenter misi, petierit,
utilitas vel necessitas sic utique guber- da in nomine meo. Sed et omnes, quos Dominus in
nitatis nostrae vel
netur si a vobis instructi rerum
gerendarum consilium tanta tribulatione arcessire dignatus est, universi litteras
limare possimus. (2) Quoniam
tamen video facultatem ex compacto universis pacem dimisimus.» (2) Vide ergo,
veniendi ad vos nondum esse et iam aestatem coepisse, frater, quoniam partim quod mihi Paulus praecepit quam

tempus infirmitatibus assiduis et gravibus infestat, universis quod censuimus, ex quibus iam cum ante hanc
quod
occurrendum puto fratribus nostris, ut qui libellos a mar- tribulationem ,
cum iussi sumus secundum praeceptum
tyribus acceperunt et praerogativa eorum apud Deum imperatoris fame et siti necari, et reclusi sumus in duabus
aliquo et infirmitatis
adiuvari possunt, si incommodo cellis, ita ut non efficiebat fame et siti. Sed et ignis ab
non expectata praesentia nostra opere pressurae nostrae tam intolerabilis erat quem nemo
periculo occupati fuerint,
presbyterum quemcumque praesentem, vel si pres- portare posset. Sed nunc in ipsam claritatem sumus
apud
exitus coeperit, apud
byter repertus non fuerit et urgere constituti. (3) Et ideo, frater carissime, saluta Numeriam
facere delicti sui pos-
diaconum quoque exomologesim ct Candidam, quas secundum Pauli praeceptum et cete-

sintut manu eis paenitentiam imposita veniant ad

in rorum martyrum, quorum nomina subicio, Bassi in pe-
Dominum cum pace, quam dari martyres litteris ad nos trario, Mappalici in quaestione, Fortunionis in carcere:
factis desideraverunt. Paulus a quaestione, Fortunata, Victorinus, Victor, Heren-
CV 3 b, 523 sq. ML 4, 258 sq. nius, Credula, Hereda, Donatus, Firmus, Venustus, Fructus,

Epistula pacis.
Iulia, Martialis et Ariston, qui Deo volente in carcere
fame necati sunt: quorum et nos socios futuros intra
[Epistula 22 (M 21, scripta 250) 1-2] dies audietis. (4) Iam enim ut iterato reclusi sumus sunt
Lucianus Celer ino Domino, si dignus fuero vocari dies octo in die quo tibi litteras scripsi. Nam et ante
272
Accepi litteras tuas, Do- dies octo per dies quinque medios modicum panis ac-
collega, in Christo S. 1. (1)
mine frater dilectissime, in quibus me tantum gravasti, cepimus et aquam ad mensuram. (5) Et ideo, frater,
propter tuam gravationem tantum gaudium paene ex- peto ut sicut hic, cum Dominus coeperit ipsi Ecclesiae
ut
 258. 274-277.
CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS 249 169
n.
168

pacem dare ,
secundum praeceptum Pauli et nostrum tuo [Dt 13, 5]. (7) Nemo
vos, fratres, errare a Domini

tractatum exposita causa apud

episcopum et lacta ex- viis faciat. Nemo
vos Christianos ab Evangelio Christi
sed et quas rapiat, nemo filios Ecclesiae de Ecclesia tollat. (8) Per-
omologesi habeant pacem, non tantum hae,
pertinere. Sequuntur salutationes. eant sibi soli qui perire voluerunt, extra Ecclesiam soli
scis ad animum nostrum
remaneant qui de Ecclesia recesserunt, soli cum episcopis
CV 3b, 583 sqq. ML 4, 279 sqq.
non sint qui contra episcopos rebellarunt, coniurationis
Epistula pacis abusiva. suae poenas soli subeant qui olim secundum vestra suf-
[Epistula 23 (M 16, scripta 250-251)] fragia, nunc secundum Dei iudicia sententiam coniurationis
Scias nos et malignitatis suae subire meruerunt.
274 Universi confessores Cypriano papati S.
constiterit quid post com- CV 8b, 593 ML 336
universos quibus ad te ratio sq. 4, sq.

missum egerint dedisse pacem, et hanc

formam per te
volumus. Optamus te cum De electione episcopi rite facta.
et aliis episcopis innotescere Laus Cornelii ep. Romani.
pacem habere. Praesente de clero et
sanctis martyribus [Epistula 55 (M 52, Ad Antonianum ep., scripta 251 fin.) 8.]
exorcista et lectore Lucianus scripsit.
Venio iam nunc, ad personam 27ti
frater carissime,
CV3b, 536. ML 4, 268 sq. (1)
Corneli collegae nostri, ut Cornelium nobiscum verius
De unitate Ecclesiae. noveris, non de malignorum et detrahentium mendacio,
[Epistula 43 (M 40, *PMi universae •, scripta 251) 5] sed de Dei iudicio qui episcopum eum fecit et coepi-
dicit Deus: Nolite audire
sermones scoporum testimonio quorum numerus universus per totum
275 (1) Clamat et
pseudoprophetarum, quoniam visiones cordis
eorum fru- mundum concordi unanimitate consensit. (2) Nam quod
strantur eos. Loquuntur, sed non ab ore
Domini. Dicunt Cornelium carissimum nostrum Deo et Christo et Ec-
vobis [ir 26, 16 sq].
qui abiciunt verbum Domini: pax erit
clesiae eius, item consacerdotibus cunctis laudabili prae-
iis
offerunt, qui ipsi non habent pacem, nec dicatione commendat, non iste ad episcopatum subito
(2) Pacem nunc
revocare permittunt, qui de pervenit, sed per omnia ecclesiastica officia promotus et
Ecclesiam lapsos reducere et
Deus unus est et Christus unus in divinis administrationibus Dominum saepe promeritus
Ecclesia recesserunt. (3)
super Petrum Domini ad sacerdotii sublime fastigium cunctis religionis gradibus
et una Ecclesia et cathedra una
voce fundata. (4) Aliud altare constitui aut sacerdotium ascendit. (3) Tunc deinde episcopatum ipsum nec postu-

novum fieri praeter unum altare et unum sacerdotium lavit nec voluit, nec ut ceteri quos arrogantiae et super-
Quisque alibi collegerit, spargit. Adulterum biae suae tumor inflat invasit, sed quietus alias et mo-
non potest.
est, impium est, sacrilegum est quodeumque humano destus et quales esse consuerunt qui ad hunc locum

furore instituitur ut dispositio divina

violetur. (5) Procul divinitus eliguntur, pro pudore virginalis continentiae suae
sermones et pro humilitate ingenitae sibi et custoditae verecundiae
ab huiusmodi hominum contagione discedite et
cancer et pestem fugiendo vitate
praemo- non ut quidam vim fecit ut episcopus fieret, sed ipse
eorum velut
Caeci sunt duces caecorum vim passus est ut episcopatum coactus exciperet.
nente Domino et dicente:
Caecus autem caecum ducens simul in foveam
cadent (4) Et factus est episcopus a plurimis collegis nostris 277
precibus nostris, quas nobis- qui tunc in urbe Roma aderant, qui ad nos litteras
[Mi 15, 14]. (6) Intercedunt
cum diebus ac noctibus Deo funditis, ut
eum iusta satis- honorificas et laudabiles et testimonio suae praedicationis
Intercedunt lacrimis nostris quibus illustres de eius ordinatione miserunt. (5) Factus est
factione placetis. ,

Intercedunt paci, quam nutem Cornelius episcopus de Dei et Christi eius iu-
commissi delicti crimen abluitis.

de Domini misericordia postulatis, nesciunt dicio, de clericorum paene omnium testimonio, de plebis
vere et fideliter
scriptum esse Et propheta ille aut somnium somnians,
:
quae tunc adfuit suffragio, de sacerdotum antiquorum et
ille qui locutus est, ut errare te
faceret a Domino Deo bonorum virorum collegio, cum nemo ante se factus
 170 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS 249-258. n. 278—282. 171

esset, cum Fabiani locus id est cum locus Petri et De reconciliatione post exomologesim minime neganda.
gradus cathedrae sacerdotalis vacaret. [Ib. 28-29.]
278 (6) Quo occupato et de Dei voluntate atque omnium
nostrum consensione firmato quisque iam episcopus fieri 28. (1) Atque, o frustrandae fraternitatis irrisio, o281

voluerit, foris fiat necesse est nec habeat ecclesiasticam

ordinationem qui Ecclesiae non tenet unitatem. (7) Quis-
que ille fuerit multum de se licet iactans et sibi pluri-
mum vindicans profanus est, alienus est, foris est. Et
cum post primum secundus esse non possit, quisque post
unum, qui solus esse debeat, factus est iam non secundus
ille, sed nullus est.
miserorum lamentantium caduca deceptio, o haereticae
institutionis inefficax et vana traditio, hortari ad
satis-
factionis paenitentiam et subtrahere de satisfactione
medi-
cinam, dicere fratribus nostris: «Plange et lacrimas funde
et diebus ac noctibus ingemisce et pro abluendo et pur-
gando delicto tuo largiter et frequenter operare, sed extra
Ecclesiam post omnia ista morieris quaecumque ad
:

CV 3b, 629 sq. ML 768 sqq.

pacem pertinent facies, sed nullam pacem quam quaeris
8,
accipies»! (2) Quis non statim pereat, quis non ipsa
Decii imperatoris dictum de episcopo Romano. desperatione deficiat, quis non animum suum a proposito
[Ib. 9, 1.] lamentationis avertat? (3) Operari tu putas rusticum
posse, si dixeris: «Agrum peritia omni rusticitatis exerce,
279 Tunc deinde post episcopatum non exambitum nec
culturis diligenter insiste, sed nullam messem metes [nullam
extortum, sed de Dei, qui sacerdotes facit, voluntate sus
vindemiam premes], nullos oliveti tui fructus capies,
ceptum, quanta in ipso suscepto episcopatu suo virtus, nulla
quantum robur animi, qualis firmitas fidei, quod nos sim- de arboribus poma
decerpes»? Vel si ei cui dominium
et usum navium suadeas dicas: «Materiam de
plici corde perspicere penitus et laudare debemus, sedisse excellenti-
Cornelium] intrepidum Romae
in sacerdotali
bus silvis mercare, frater, carinam praevalidis et electis
[scii.
roboribus intexe, clavo, funibus, velis ut fabricetur atque
cathedra eo tempore, cum tyrannus [scii. Decius] in-
armetur navis operare, sed cum haec feceris, fructum de
festus sacerdotibus Dei fanda atque infanda comminaretur,
actibus eius et cursibus non videbis»?
cum multo patientius et tolerabilius audiret
levari adversus se aemulum principem quam 29. Praecludere est atque abscidere iter doloris 282
(1)
Romae Dei sacerdotem. ac paenitendi viam, ut cum in Scripturis Dominus
constitui Deus
revertentibus ad se et paenitentibus blandiatur, nostra
CV 3, 630. MI, 3, 773 sq.
duritia crudelitate, dum fructus paenitentiae inter-
et
De moechis alicubi non reconciliatis. cipitur, paenitentia ipsa tollatur. (2) Quodsi invenimus
[Ib. 21.] a paenitentia agenda neminem debere prohiberi
et de-
prccantibus atque exorantibus Domini misericordiam se-
280 (1) Et quidem apud antecessores nostros quidam de
episcopis istic in provincia nostra dandam pacem moechis cundum quod ille misericors et pius est per sacerdotes
non putaverunt et in totum paemtentiae locum contra cius pacem posse concedi, admittendus est plangentium
adulteria eluserunt. (2) Non tamen a coepiscoporum
gemitus et paenitentiae fructus dolentibus non negandus.
suorum collegio recesserunt aut catholicae Ecclesiae uni- (3) Et quia apud inferos confessio non est nec exomolo-
tatem vel duritiae vel censurae suae obstinatione rupe- gesis illic fieri potest, qui ex toto corde paenituerint et
runt, ut quia apud alios adulteris pax dabatur, qui non rogaverint, in Ecclesiam debent interim suscipi et in ipsa
dabat de Ecclesia separaretur. (3) Manente concordiae Domino reservari, qui ad Ecclesiam suam venturus de
vinculo et perseverante catholicae Ecclesiae individuo illisutique quos in ea intus invenerit iudicabit.
(4) Apo-
sacramento, actum suum disponit et dirigit unusquisque siatae vero et desertores vel adversarii et hostes
et Christi
episcopus rationem propositi sui Domino redditurus. Ecclesiam dissipantes, nec si occisi pro nomine foris
fuerint, admitti secundum Apostolum possunt
CV 3b, 638 sq. ML 3, 787. ad Ecclesiae
 172 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS 249-258. n. 283-286. 173

pacem quando nec Spiritus nec Ecclesiae tenuerunt ante praedixerit et militiam nostram magisterio
, et hortamento
sui sermonis instruxerit, Petrus
unitatem. quoque apostolus eius do-
cuerit ideo persecutiones fieri ut
CV 3b, 646 sqq. ML 3, 793 sq. probemur et ut dilectioni
Dei lusto lustorum praecedentium exemplo
nos etiam morte
et passionibus copulemur.
Exhortatio ad martyrium. (4) Posuit enim in Epistula sua
dicens. Carissimi, nolite mirari ardorem accidentem
58 (M 56, scripta 253).]
[Epistula vobis, qui
ad tentatwnem vestram fit, nec excidatis tamquam
283 Cyprianus plebi Thibari consistenti S. —
1. (1) Cogitaveram contingat, sed quotiescumque communicatis
novum vobis
Christi passionibus
quidem, fratres dilectissimi, atque in votis habebam, si rerum per omnia gaudete, ut et in revelatione facta
claritatis eius gau-
ratio ac temporis conditio permitteret, secundum quod fre- dentes exsultetis. Si improperatur vobis in
nomine Christi, beati
quenter desiderastis, ipse ad vos venire, et quantulacumque tstis, quia matestatis et virtutis Domini
nomen in vobis requiescit
mediocritate exhortationis nostrae praesens illic fraternitatem quod quidem secundum illos blasphematur
secundum nos autem
corroborare. (2) Sed quoniam sic rebus urgentibus detinemur
,

honoratur [1 Pet 4, 12.sqq]. (5) Docuerunt autem

nos apostoli
ut longe istinc excurrere et diu a plebe cui de divina indul- ea quae de praeceptis dominicis et caelestibus
mandatis ipsi
gentia praesumus abesse non detur facultas, has interim pro quoque didicerunt Domino ipso scilicet corroborante
nos et
me ad vos vicarias litteras misi. Nam cum Domini instruentis dicente A emo est qui relinquat domum aut agrum
.

aut parentes
dignatione instigemur saepius et admoneamur, ad vestram aut fratres aut uxorem aut filios propter regnum
Dei, et non
quoque conscientiam admonitionis nostrae sollicitudinem per- recipiat septies tantum m
isto tempore, in saeculo autem
certo credere venturo
ferre debemus. (3) Scire enim debetis et pro vitam aeternam. Et iterum: Beati, inquit, eritis, cum odio
vos
ac tenere pressurae diem super caput esse coepisse et occasum habuerint homines et separaverint vos et expulerint
etmaledixerint
saeculi atque antichristi tempus appropinquasse, ut parati nomini vestro quasi nequam propter Filium
hominis. Gaudete
omnes ad proelium stemus nec quicquam nisi gloriam vitae e Ecce emm merces vestra multa *'« caelis
‘
aeternae et coronam confessionis dominicae cogitemus, nec i?
ll.c ia
lo, oo sq i*™'"'?'
n, ll sq].
;

putemus talia esse quae veniunt qualia fuerunt illa quae trans- 3. (1) Gaudere nos et exsultare voluit in persecutionibus
ierunt. (4) Gravior nunc et ferocior pugna imminet, ad quam Dominus, quia quando persecutiones fiunt,
285
tunc dantur co-
fide incorrupta et virtute robusta parare se debeant milites ronae fidei, tunc probantur milites Dei,
tunc martyribus
Christi, considerantes idcirco se cotidie calicem sanguinis patent caeli. (2) Neque enim sic nomen militiae dedimus
Christi bibere ut possint et ipsi propter Christum sanguinem ut pacem tantummodo cogitare et detractare ac recusare
fundere. (5) Hoc est enim velle
cum Christo inveniri, id militiam debeamus, quando in ipsa militia primus
ambulaverit
quod Christus et docuit et fecit imitari secundum Ioannem I 'omintis humilitatis
et tolerantiae et passionis magister
ut
apostolum dicentem: Qui dicit se in Christo manere, debet quod docuit prior faceret et qui pati hortatur prior
fieri
'pro
quomodo ille ambulavit et ipse ambulare [1 Io 2, 6]. Item Paulus nobis ipse pateretur. (3) Sit ante oculos, fratres dilectissimi
apostolus exhortatur et docet dicens: Sumus filii Dei. Si autem quod qui omne indicium a Patre solus accepit
et qui ven-
filii, et heredes Dei, coheredes autem Christi, siquidem compatiamur, turus est mdicaturus, iam iudicii sui et
cognitionis futurae
ut et conmagnificemur [Rom 8, 16 sq]. sententiam protulerit praenuntians et contestans
sunt nobis, ut nemo confessurum
284 2. (1) Quae nunc omnia consideranda se coram Patre suo confitentes et negaturum
negantes (4) Si
quidquam de saeculo iam moriente sed sequatur
desideret, mortem possemus evadere, merito mori timeremus/
Porro
Christum, qui et vivit in aeternum et vivificat servos suos in autem cum mortalem mori necesse est, amplectamur
occa-
fide sui nominis constitutos. (2) Venit enim tempus, fratres sionem de divina promissione et dignatione
venientem et
dilectissimi, quod iam pridem Dominus noster praenuntiavit fungamur exitum mortis cum praemio immortalitatis
nec verea-
et docuit advenire dicens: Veniet hora, ut omnis qui vos mur occidi, quos constet quando occidimur coronari.
occiderit putet se officium Dei facere. Sed hoc facient, quoniam 4. (1) Nec quisquam, fratres dilectissimi, cum
non cognoverunt Patrem neque me. Haec autem locutus sum populum 286
nostrum fugari conspexerit metu persecutionis
et spargi con-
vobis ut, cum venerit hora eorum, memores sitis quia ego dixi turbetur, quod collectam fraternitatem non videat nec
trac-
vobis [Io 16, 2 sqq]. (3) Nec quisquam miretur persecutionibus tantes episcopos audiat. (2) Simul tunc omnes esse non
nos assiduis fatigari et pressuris augentibus frequenter ur- possunt, quibus occidere non licet, sed occidi
necesse est
geri, quando haec futura in novissimis temporibus Dominus Ubicumque m
(3) illis diebus unusquisque fratrum fuerit
a
 174 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS 249—258. n. 287-289.
175

grege interim ac necessitate temporis corpore non spiritu prorupit dicens: Nihil colo ego nisi
Dominum Deum meum
condidit caelum et terram [Dan
qui
y
separatus, non moveatur ad fugae illius horrorem nec rece- 14, 4].
dens et latens deserti loci solitudine terreatur. (4) Solus non Uid in M
a C h a b a e i s beatorum martyrum
gravia 288
fuga comes Solus non est qui templum tormenta J?
et multiformes septem fratrum
est cui Christus in est. poenae et confortans
liberos suos mater in poenis
Dei servans ubicumque fuerit sine Deo non est. (5) Et si et moriens ipsa quoque cum
fugientem in solitudine ac montibus latro oppresserit, fera
libens, nonne magnae virtutis et fidei documenta testantur
invaserit, fames aut sitis aut frigus afflixerit, vel per maria mar yni tnum phum suis passionibus
n! Prophetae adhortantur?
praecipiti navigatione properantem tempestas ac procella sub-
I 9\
(2 Qmd f
quos ad praescientiam futurorum Spi-
merserit, spectat militem suum Christus ubicumque pugnantem
ritus Sanctus animavit? Quid
Apostoli quos Dominus elegit?
et persecutionis causa pro nominis sui honore morienti prae-
mium reddit quod daturum se in resurrectione promisit. (6) Nec
y;™ cu us occiduntur propter iustitiam mori
, ‘;
f
que docuerunt? (4) Christi nativitas a
nos quo-
martyriis infantium
statim coepit, ut ob nomen
minor est martyrii gloria non publice et inter multos perisse, eius a bimatu et infra [Mt 2 161 qui
cum pereundi causa sit propter Christum perire. Sufficit ad
testimonium martyrii sui testis ille qui probat martyras et IvS adTcoronam.
arentUr A as necd,lm
exstitit 0 ,f ad P u 8nam idonea
-

Ut appareret innocentes esse qui propter

habilis

Christum necantur, infantia innocens

coronat. ob nomen eius occisaest.
287 5. (1) Imitemur, fratres dilectissimi, Abel
itiavit
iustum qui in-
martyria, dum propter iustitiam primus occiditur.
m
munem,
Um St ne
quando et tales martyria fecerunt.
gravis causa sit hominis Christiani
T
em esse a periculo persecutionis im-
/
(6) Quam vero
(2) Imitemur Abraham Dei amicum
qui non est cunctatus servum pati
passus
nolle, cum
ut filium victimam suis manibus offerret, dum Deo fide Dominus,
devo- sit prior et pro peccatis nostris nos pad
tionis obsequitur. Imitemur tres pueros Ananian, A z a- |C ’ CUm Pacatum suum proprium non habens
(3) 5g passus sit
rian, Misaelem, qui nec aetate territi nec captivitate fracti r'
* P™ ” 0b s?
'

S 7) F ,l,us Dei
. .
passus est nos
ut filios Dei
ludaea devicta et Hierosolymis captis in ipso regno suo regem ° n VU
fidei virtute vicerunt, qui adorare statuam quam Nabu c h o-
donosor rex fecerat iussi et minis regis et flammis fortiores
S; ffilsfoST™
se veret >

E.™
r) S d '° saecl rV u
h laboramus, odium saeculi
-

menta, toleramus graviora expertus

P
'

" slus 81? contumelias in hoc mundo, si fugam,sustinuit

'
Per-

si tor-
' 1 Ut esse Dei filius

exstiterunt, proclamantes et fidem suam per haec verba est mundi factor et Do-
minus qui et admonet dicens: Si
testantes: Nabuchodonosor rex, non opus est nobis de hoc verbo saeculum, inquit, vos odit
Est enim Deus cui nos servimus potens eripere mementote quomam me primo odiit.
respondere tibi. Side saeculo essetis, saeculum
quod suum esset amaret: sed quia
nos de camino ignis ardentis, et de manibus tuis Uberabit nos: de saeculo non estis et ego
elegi vos de saeculo, propterea odit vos saeculum.
et si non, notum sit tibi quia diis tuis non servimus et imaginem Mementote
sermonis quem dixi vobis: Non est servus maior
auream quam statuisti non adoramus [L)an 3, 16 sqq]. (4) Cre- domino suo
debant se illi secundum fidem posse evadere, sed addiderunt P^secuti sunt et vos persequentur [Io
. 15, 18 sqq].
,

(9) Do-
minus et Deus noster quidquid docuit,
et si non, ut sciret rex illos propter Deum quem colebant et et fecit, ut discipulus
excusatus esse non possit qui discit
mori posse. (5) Hoc est enim robur virtutis et fidei credere et non facit.
et scire quod Deus a morte praesenti liberare possit, et tamen /. (1) Neque aliquis ex vobis, fratres dilectissimi,
futurae per- 289
mortem non timere nec cedere, ut probari fortius fides possit. secutionis metu aut ant.christi imminentis adventu
sic terreltur
Spiritus Sancti incorruptus et invictus ut non evangelicis
(6) Erupit per os eorum
exhortationibus et praeceptis ac monitis
vigor, ut appareat vera esse quae in Evangelio suo Dominus ad °!? ma inveniatur armatus.
Cum autem vos apprehenderint, nolite cogitare
5?r~"
.cd supervenit Christus. Grassatur
(2) Venit antichristus,
edixit dicens: et saevit inimicus, sed statim
quid loquamini. Dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini. sequitur Dominus passiones
nostras et vulnera vindicaturus
Irascitur
adversarius et minatur, sed est
Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui qui possit de eius
loquitur in vobis [Mt 10, 19 sq]. (7) Dixit quid loqui et re-
13 ,b rare 3 ) Ille metuendus est cuius iram
5 (
poterit evadere ipso praemonente
noterit*
: nemo
spondere possimus dari nobis in illa hora divinitus et offerri, et dicente: Ne timueritis
eos qui occidunt corpus, animam
nec nos tunc esse qui loquimur, sed Spiritum Dei Patris: autem non possunt occidere
non neque fagis autem metuite eum qui
qui cum a confitentibus discedit dividitur, ipse in .

potest et corpus et animam occidere

nobis et loquitur et coronatur. (8) Sic et D a n e 1 cum i 10 2 Et ' terUm Qui amat animam suam,
compelleretur adorare idolum Bel, quem tunc populus et rex
,

bJd^iZm r
ji' animam
erdet illam, et qui odit
’

suam in isto
:

saeculo, in vitam
leternam conservabit illam
colebat, in asserendum Dei sui honorem plena fide et libertate [Io 12, 25]. Et A poca
(4) 1
y ps is
 258.
CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASCIUS
249
176 ti. 290 — 294. 177

instruit et praemonet dicens: S quis adorat besti

bibet ‘t ipse d
plectatur, postmodum Domini sumptura praemium caelestium
eius et accipit notam in fronte sua et in manu, coronarum.
fumetur igne et
vino irae Dei mixto in poculo irae ems, et
10. (1) O dies Ule qualis et quantus adveniet, fratres
di- 292
sulphure sub oculis sanctorum
angelorum et sub *%***?•£
™c lectissimi, cumcoeperit populum suum Dominus recensere et
saeculorum
fumus de tormentis eorum in saecula divinae cognitionis examine singulorum merita
recognoscere,
ac nocte quicumque adorant bestiam mittere in gehennam nocentes et persecutores nostros
habebunt requiem die flammae
poenalis perpetuo ardore damnare, nobis vero mercedem
homines et param fidei
290 [l) Ad^agonem saecularem exercentur et devotionis exsolvere (2) Quae erit gloria et quanta laetitia
1
illis spectante
gloriam computant honoris sui, si Deum
tur et magnam
populo et imperatore praesente contigerit coronan. («) “« admitti,
Deo
ut videas,
honorari, ut cum Christo Domino
tuo salutis ac lucis aeternae gaudium capias, Abraham
glono
agon sublimis" et magnus et coronae caelestis praermo et Isaac et Iacob et Patriarchas omnes et Apostolos
quos hhos et
certantes Deus et super eos, Prophetas et Martyras salutare, cum iustis et Dei amicis
sus ut spectet nos in
facere dignatus est, oculos
suos pandens regno caelorum datae immortalitatis voluptate gaudere, sumere
perfruatur. Proeliantes nos et fide, congressione illic, quod nec oculus vidit nec auris audivit
spectaculo (3) nec in cor hominis
spectant angeli *P
pugnantes spectat Deus, ascendit [1 Cor 2, 9] (8) Maiora enim nos accipere quam quod
I

it Draesi de
dignitas, hic aut operamur aut patimur, Apostolus praedicat
Christus. Quanta est gloriae 1:rat:res
dicens:
Christo nidice coronari? (4) Armemur, Non sunt condignae passiones huius temporis ad superventuram
Deo congredi et
viribus totis et paremur ad agonem mente in claritatem,quae revelabitur in nobis [Rom 8, 18].
dilectissimi (4) Cum reve-
corrunta fide integra, virtute
devota Ad aciem, quae nobis
1
latio venerit, cum claritas super nos Dei fulserit,
illa
Armentur integr, ne tam
faS*. Dei 'castra procedant, (5) beati erimus et laeti dignatione Domini honorati,
Armentur et lapsi, ut et
quam rei
perdat integer, quod nuper stetit. remanebunt et miseri, qui Dei desertores aut contra Deum
Integros honor, lapsos dotor ad
lapsus recipiat, quod amisit. rebelles voluntatem fecerunt diaboli, ut eos necesse
Apo sit cum
et parari nos beatus
oroelium provocet. (6) Armari carnem
ipso simul inexstinguibili igne torqueri.
est mbU colluctatio adversus
stolus docet dicens: Non 11. (1) Hacc, fratres dilectissimi, haereant cordibus
et principes huius mumh
vestris. 298
et sanguinem, sed
adversus potestates (2) Haec sit armorum nostrorum
praeparatio, haec diurna ac
adversus spiritus nequitui mi
le t‘ bus
: nocturna meditatio, ante oculos habere et cogitatione semper
et harum tenebrarum,
Propter quod induite tota arma, ut possitis re»ste ”
indi
ac sensibus volvere iniquorum supplicia et praemia ac merita
stetis accincti lumbos
vestros
neauissimo ut cum omnia perfeceritis, iustorum, quid negantibus Dominus comminetur ad
poenam,
in veritate, induti loricam iustitiae et calcati pedes m quid contra confitentibus promittat ad gloriam. Si haec
pacis Evangelii, assumentes
scutum fidei, m
1 U » P°
u,t,s
cogitantibus ac meditantibus nobis supervenerit persecutionis
(3)

exstinguere, et galeam 'ZZm

salutis et gladium
dies, miles Christi praeceptis eius et monitis
ignita iacula nequissimi eruditus non
cbiritus aui est sermo Dei [Eph 6,
12 sqqj. .. ... . expavescit ad pugnam, sed paratus est ad coronam.
^ spiritali bu Opto
his nos tutamentis
291 9 (lf Haec arma sumamus, vos, fratres carissimi, semper bene valere.
in die nequissimo resistere
et caelestibus muniamus, ut CV 8b, 656 sqq. ML 349 sqq.
boli minis et repugnare possimus. (2) Ruamus °"ca“ 4,

munitum pectus et tutum.

sit
iustitiae, ut contra inimici iacula De infallibilitate cathedrae Romanae.
evangelico magisterio et armati pedes
Calciati sint
(3)
coeperit, mordere et [Epistula 59 (M 55, Ad
Cornelium Romanum de quinque presbyteris
cum serpens calcari a nobis et obteri fortiter scutum fidei, et Fortunato pseudoepiscopo scripta 252) 14.]
supplantare non possit. (4) Portemus
imm.cus, possit exstingui. Quibus etiam
quo protegente, quidquid iaculatur (1) satis non fuit ab Evangelio reces-
294
Accipiamus quoque ad tegumentum capitis galeam sp sisse, spem
lapsis satisfactionis et paenitentiae
sustulisse,
(5)
audiant edicta feralia, mu
ritalem, ut muniantur aures, ne fraudibus involutos vel adulteriis commaculatos vel sacri-
detestanda simulacra, muniatur frons,
niantur oculi, ne videant ficiorum funesta contagione pollutos, ne Deum rogarent,
muniatur os, Dominum
ut signum Dei incolume
suum Christum victrix
servetur,
lingua lateatur. (6) Armemus et dex^ ne Ecclesia exomologesin criminum facerent, ab omni
in
«spuat, ut et sensu et fructu paenitentiae removisse, foris sibi
sacrificia funesta fortiter extra
teram gladio spiritali, ut
,

quae Domini corpus accipit, ipsum com- Ecclesiam et contra Ecclesiam constituisse conventiculum
Eucharistiae memor,
Kirch, Enchiridion.
J2
 na CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET THASC1US 249-258. n. 295 — 298. 179

perditae factionis, quo male sibi consciorum et

Deum cum Dominus in Evangelio suo dicat : Filius hominis non
Post animas hominum perdere sed salvare [I.c 9, 56],
rogare ac satisfr.cere nolentium caterva conflueret. (2) venit
ab haereticis con- quantum in nobis est, si fieri potest, nulla anima perdenda
ista adhuc insuper pseudoepiscopo sibi

stituto navigare audent et ad Petri cathedram atque ad est. (4) Quid enim ei deest, qui semel in utero Dei
exoita manibus formatus
Ecclesiam principalem, unde unitas sacerdotalis est? Nobis enim atque oculis nostris
litteras ferre nec cogitare secundum dierum saecularium cursum accipere, qui nati
est, ab schismaticis et profanis
eos esse Romanos, quorum fides apostolo praedicante sunt, incrementum videntur. Ceterum quaecumque a Deo
laudata est, ad quos perfidia habere non possit accessum. fiunt, Dei
factoris maiestate et opere perfecta sunt.

(3) Quae autem causa

veniendi et pseudoepiscopum contra 5. Propter quod neminem putamus a gratia con-29G
(1)
episcopos factum nuntiandi? Aut enim placet illis quod sequenda impediendum esse ea lege, quae iam statuta
et
fecerunt et in suo scelere perseverant, aut si displicet est, nec spiritalem circumcisionem impediri carnali circum-

recedunt, sciunt, quo revertantur. (4) Nam cum statutum cisione debere, sed omnem omnino admittendum esse
sit ab omnibus nobis et aequum sit pariter ac iustum, ad gratiam Christi, quando et Petrus in Actis aposto-
ut uniuscuiusque causa illic audiatur, ubi est
crimen ad- lorum loquatur et dicat: Dominus mihi dixit neminem
missum, et singulis pastoribus portio gregis sit adscripta, hominum communem dicendum et immundum [Aci 10, 28].
quam regat unusquisque et gubernet rationem sui actus (2) Ceterum homines impedire aliquid ad consecutionem
si

Domino redditurus, oportet utique eos, quibus praesumus, gratiae posset, magis adultos et provectos et maiores
non circumcursare nec episcoporum concordiam cohaeren- natu possent impedire peccata graviora. (3) Porro autem
tem sua subdola et fallaci temeritate collidere, sed agere si etiam gravissimis delictoribus et in Deum multum ante
illic causam suam, ubi et accusatores habere et testes peccantibus, cum postea crediderint, remissa peccatorum
sui criminis possint. (5) Nisi si paucis desperatis et per- datur et a baptismo atque gratia nemo prohibetur, quanto
in Africa con-
ditis minor videtur auctoritas episcoporum magis prohiberi non debet infans, qui recens natus nihil
stitutorum, qui de illis iam judicaverunt et eorum con- peccavit, nisi quod secundum carnaliter natus Adam
scientiam multis delictorum vinctam iudicii sui
laqueis contagium mortis antiquae prima nativitate contraxit, qui
nuper gravitate damnarunt. 6
( )
Iam causa eorum cognita ad remissam peccatorum accipiendam hoc ipso facilius ac-
est, iam de eis dicta sententia est,
nec censurae con- cedit, quod illi remittuntur non propria sed aliena peccata.

gruit sacerdotum mobilis atque inconstantis animi

levitate 6 (1) Et idcirco, frater carissime, haec fuit in con 297
.

reprehendi, cum Dominus doceat et dicat: Sil sermo cilio nostra sententia a baptismo atque a gratia Dei, qui

vester est est, non non [Mt 5, 37]. omnibus misericors et benignus et pius est, neminem per
CV MI. 817 sqq, nos debere prohiberi. (2) Quod cum circa universos ob-
3b, 683 sq. 3,
servandum sit atque retinendum magis circa infantes ,

Quando infantes sint baptizandi. ipsos et recens natos observandum putamus, qui hoc
[Epistula 64 (M 59, Epist. syri, ad Fidum scr. 251 vel 253) 2 5 6]. ipso de ope nostra ac de divina misericordia plus me-
Quantum vero ad causam infantium pertinet, icntur, quod in primo statim nativitatis suae ortu plorantes
295 2. (1)
quos dixisti intrasecundum vel tertium diem quam nati ac flentes nihil aliud faciunt quam deprecantur. Optamus
sint constitutos baptizari non oportere et considerandam te, frater carissime, semper bene valere.
esse legem circumcisionis antiquae, ut intra octavum diem CV 3b. 718 ei 720 sq. MI. 8, 1015 sqq.

eum, qui natus est, baptizandum et sanctificandum non

De electione episcoporum.
putares: longe aliud inconcilio nostro visum est. (2) In
[Epislula 67 (M Ad Hispanos
hoc enim quod tu putabas esse faciendum, nemo con-
68, de Martiale el Basilide scripta 256) 5.]

sensit, sed universi potius judicavimus nulli hominum nato (1) Propter quod diligenter de traditione divina et 298
misericordiam Dei et gratiam denegandam. (3) N_m apostolica observatione servandum est et tenendum, quod
12 *
 THASClUS 249-258. n. 299—301. 181
180 CAECILIUS CYPRIANUS QUI ET
universas mentarios esse missos qui me Uticam perducerent et
provincias
apud nos quoque et fere per consilio carissimorum persuasum esset ut de hortis nostris
celebrandas ad ea ™ P *"*™' 1

ut ad ordinationes rite
interim secederem, iusta interveniente causa consensi, eo
praepositus ordinatur, episcopi
emsdem p ovmaae P
quod congruat episcopum in ea civitate in qua Ecclesiae
conveniant et episcopus del ’8 at P lebC P
ximi quique
quae singulorum vi.am
plenissime novit et ^ «mua
nius . Dominicae praeest illic Dominum confiteri et plebem uni-
sente, “ versam praepositi praesentis confessione clarificare. Quod-
perspex t (?) Q
cuiusque actum de eius conversatione cumque enim sub ipso momento confessor
confessionis
videmus in Sabini
et apud vos factum ® in et dde episcopus loquitur aspirante Deo
ore omnium loquitur.
fraterrntaUs uffrag.o
ordinatione, ut de universae (2) Ceterum mutilabitur honor Ecclesiae nostrae tam glorio-
convene nt qmque
episcoporum, qui in praesentia sae, si ego episcopus, alterius Ecclesiae praepositus, accepta
mdicio episcopatus ei deler
eo ad vos litteras fecerant, apud Uticam super confessione sententia exinde martyr
Basilidis imponeretur.
retur et manus ei in locum ad Dominum proficiscar, quandoquidem ego et pro me et
CV 8b, 739. ML 3, 1027 sq.
pro vobis apud vos confiteri et ibi pati et exinde ad
martyrio Sixti Romani Dominum proficisci orationibus continuis deprecer et votis
De altero edicto Valeriani et de
(10. Augusti 258).
omnibus exoptem et debeam. (3) Exspectamus ergo hic
Aug. ad Sept. 258) 1 ) insecessu abdito constituti adventum proconsulis Cartha-
[Epistula 80 (M 82, scripta
ginem redeuntis, audituri ab eo quid imperatores super
Christianorum laicorum et episcoporum nomine manda-
recedere istinc omnino non poiera
sliluti
p ,
V
venisse,
verint et dicturi quod ad horam Dominus dici voluerit.
devotione ad divinam et caelestem
gloriam.
no bis re- (4) Vos autem, fratres carissimi, quam depro disciplina,
quos ad Urbem propter hoc enim varia mandatis Dominicis a me semper accepistis et secundum
ad nos perlerr
scriptum fuisset, exploratam veritatem Labent: quod me tractante saepissime didicistis, quietem et tran-
opinionibus ventilantur. Quae autem sumi vero, ita
e. incerta ut episcopi
fT) Rescripsisse er anum ad senatum,
Va quillitatem tenete, nec quisquam vestrum aliquem tumul-
continenti anunadvertantur, tum fratribus moveat aut ultro se gentilibus offerat. Ap-
in
et p esbyS i et diacones
et equita Romani
6 .gn prehensus enim et traditus loqui debet, siquidem Deus
senatores^ vero et egregii viri
spolientur et, aderiiptu in nobis positus illa hora loquatur, qui nos confiteri magis
tate amissa etiam bonis
.

perseveraverint, capite quoq e voluit quam profiteri. (5) Quid autem de cetero nos
tatihus Christiani <esse>
'3E£ ademptis boni, t observare conveniat, antequam in me super confessione
prius contessi luera nominis Dei proconsul sententiam ferat, instruente Domino
quicumque vel
Caesariani autem, caesan-
confiscentur et vincti in in comminus disponemus. Incolumes vos, fratres caris-
vel nunc confessi fuerint,
simi, Dominus Iesus in Ecclesia sua permanere faciat et
conservare dignetur.
rarum, quas ad praesides P rov c "£“. ™ ™ CV 3b, 841 ML
el e ”P
e "
speramus venire s.an.es .ecundum
s

t
^°P e e
u
.fide.

ut em in cimiterio
fi r lal ,
tolerantiam
m ad passionis
aeternae coronam
animadversum sciatis
.

CONFESSIO
sq.

S.
4, 431 «q.

CYPRIANI ET MARTYRIUM
eo diacones quattuor. 14. Sept. 258.
.

VIII. id. Aug. die et cum . .

CV 3b, 839 sq. ML. 4, 429 sq.

Acta proconsularia ubi etiam de primo edicto Valeriani
(257).
Ante martyrium.
1. (1) Imperatore Valeriano quartum et Gallieno ter- 301
[Epistula 81 (M 83, scripla
258).]
tium consulibus tertio Kalendarum Septembrium Car-
universae S.
Cyprianus presbyteris ei diaconis et plebi thagine in secretario Paternus proconsul Cypriano
300 car.ss.mi, com-
fratres
(1) Cum perlatum ad nos fuisset,
 n. 302-304. 183
14. Sepi. 258.
182 CONFESSIO S. CYPRIANI ET MARTYRIUM

imperatores Valerianus et (4) praecepto, in suis hortis manebat et inde cotidie

sacro
eoiscopo dixit: sacratissimi sperabat veniri ad se, sicut illi ostensum fuerat.
sunt, quibus
cLllTenus litteras ad me dare dignati Et cum illic demoraretur, repente Idibus Septembris
Romanam religionem non colunt
praeceperunt eos, qui et Basso consulibus venerunt ad eum principes
recognoscere. Exqmsm Tusco
debere Romanas caerimonias duo, unus strator officii Galeri Maximi proconsulis, qui
ergo de nomine tuo; quid
mihi respondes? (2) ^yP" Aspasio Paterno successerat, et alius equistrator a custo-
sum et episcopus
anus episcopus dixit: Christianus diis eiusdem officii. (5) Qui et in curriculum eum leva-
Nullos alios deos novi nisi
unum et verum Deum
m J
lis omnia. verunt in medioque posuerunt et in Sexti perduxerunt,
caelum et terram, mare et quae sunt
fecit
hunc deprecamur ubi idem Galerius Maximus proconsul bonae valetudinis
deservimus:
Huic Deo nos Christiani hominibus recuperandae gratia secesserat. (6) Et ita idem Galerius
et pro omnibus
diebus ac noctibus pro nobis Maximus proconsul in aliam diem Cyprianum sibi reser-
incolumitate ipsorum imperatorum.
et pro , .
vari praecepit.
proconsul dixit: In hac ergo
\
(8) Paternus (7) Et eo tempore beatus Cyprianus ductus ad
episcopus respondit Bona
prin-
perseveras? (4) Cyprianus cipem et stratorem eiusdem officii Galeri Maximi pro-
immutari non potest, (o)
voluntas quae Deum novit, consulis clarissimi viri secessit et in hospitio eius cum
Proconsul dixit: Poteris ergo
secundum praecep-
ternus m eo in vico, qui dicitur Saturni inter Veneream et Salu-
Valeriani et Gallieni exsul ad urbem C u r u b .t a n a
tum tariam, mansit. populus fratrum con-
(8) Illuc universus
episcopus dixit. Proficiscor.
nroficisci? (6) Cyprianus venit. Et cum hoc sanctus Cyprianus comperisset, custo-
dixit: Non solum de episco-
(7) Paternus
proconsul
sunt diri puellas praecepit, quoniam omnes in vico ante ianuam
presbyteris mihi scribere digna ,
pis verum etiam de hospitii principis manserant.
presbyteri, qui in hac
Volo ergo scire ex te, qui sint
(1) Et ita altera die octava decima Kalendarum 303
civitate consistunt.
Cyprianus episcopus/espondrt. 3.
(8)
censuistis delatores Octobrium mane multa turba convenit ad Sexti secun-
legibus vestris bene atque utiliter dum praeceptum Galeri Maximi proconsulis, et ita idem
deferri a me non P^unt.
non esse. Itaque detegi et
:

suis invenientur. ^Urnus Galerius

(5)
Maximus proconsul eadem die Cypria-
In civitatibus autem (9)
num praecepit atrio Sauciolo sedenti.
in hoc loco exquiro. (JO)
Cypri sibi offerri in
proconsul dixit: Ego hodie
Cumque oblatus fuisset, Galerius Maximus pro-
prohibeat ut quis se ultro (2)
anus dixit: Cum disciplina
i

consul Cypriano episcopo dixit: Tu es Thascius Cypria-

offerat et tuae quoque censurae
hoc displiceat, nec offe
nus? Cyprianus episcopus respondit: Ego sum.
exquisiti invenientur.
se ipsi possunt, sed a te (3) Galeri tis Maxim us proconsul dixit: Tu papam
(11) Paternus
(3) proconsul dixit: A
me lnvenien .

mentis hominibus praebuisti? Cyprianus

te sacrilegae
Praeceperunt etiam, ne in aliquibus locis
Et adiecit:
ingrediantur, bi q episcopus respondit: Ego. (4) Galerius Maximus
conciliabula fiant nec coemeteria proconsul dixit: Iusserunt te sacratissimi imperatores
salubre praeceptum non observaverit,
itaque hoc tam caerimoniari. Cyprianus episcopus dixit: Non facio.
Cyprianus episcopus respondit.
capite plectetur. (12) Galerius Maximus ait: Consule tibi. Cypria-
Fac auod tibi praeceptum est.
...
mssit beatum Cypria-
r~ nus episcopus respondit: Fac quod tibi praeceptum est;
3^0 Paternus proconsul
Tunc
2 (1) re tam iusta nulla est consultatio.
(2) Cumque
diu in
num episcopum in exsilium deportari.Paterno proconsuh 4. (1) Galerius Maximus collocutus cum concilio 304
Aspasio
ibidem moraretur, successit sententiam vix et aegre dixit verbis huiusmodi: Diu sacri-
sanctum Cyprianum
Galerius Maximus proconsul, qui lega mente vixisti et plurimos nefariae tibi conspirationis
^scopum ab revocatum sibi iussit praesentaru
exsilio
homines aggregasti et inimicum te diis Romanis et reli-
sanctus martyr electus a Deo
de
Cumque Cyprianus Aspasn gionibus sacris constituisti, ncc te pii et sacratissimi prin-
qua exsilio ex praecepto
civitate Curubitana, in cipes Valerianus et Gallienus Augusti et Valerianus
fuerat, regressus esset, ex
Paterni tunc proconsulis datus
 PONTIUS DIACONUS scripsit circa 258 n. 305-308. 185
184

suarum re- innumeros per diem populos ad suam quemque sedem

nobilissimus Caesar ad sectam caerimoniarum
nequissimorum crimi- abrupto impetu rapiens continuatas per ordinem domos
vocare potuerunt. Et ideo cum sis
deprehensus, eris ipse documento vulgi trementis invasit. (3) Horrere omnes, fugere, vitare
num signifer
auctor
et
sanguine tuo contagium, exponere suos impie, quasi cum illo peste
his quos scelere tuo tecum aggregasti:
sancietur disciplina. (2) Et his dictis decretum ex tabella morituro etiam mortem ipsam posset aliquis excludere.
Cyprianum gladio animadverti placet. (4) Iacebant interim tota civitate vicatim non iam cor-
recitavit: Thascium
episcopus dixit: Deo gratias. pora, sed cadavera plurimorum et misericordiam in
Cyprianus
sententiam turba fratrum di- se euntium contemplatione sortis mutuae flagitabant.
305 5. (1) Post hanc vero
cebat: Et nos cum ipso decollemur. (2) Propter hoc (5) Nemo respexit aliud praeterquam lucra crudelia;
tumultus fratrum exortus est et multa
turba eurn pro- nemo similis eventus recordatione trepidavit, nemo fecit
secuta est. (3) Et ita idem Cyprianus in agrum Sexti alteri quod pati voluit. (6) Quid inter haec egerit
se lacerna byrro exspoliavit et genu Christi et Dei pontifex, qui pontifices mundi huius tanto
productus est et ibi

in terra flexit et in orationem se

Domino prostravit. Et plus pietate, quanto religionis veritate praecesserat, scelus

cum se dalmatica exspoliasset et diaconibus tradidisset, est praeterire. (7) Aggregatam primo in loco plebem

in linea stetit et coepit spiculatorem

sustinere. (4) Cum de misericordiae bonis instruit; docet divinae lectionis
eidem spiculatori exemplis, quantum ad promerendum Deum prosint offi-
venisset autem spiculator, iussit suis ut
darent. Linteamina vero et cia pietatis;tunc deinde subiungit non esse mirabile, si
viginti quinque aureos (5)
eum mittebantur. Postea vero nostros tantum debito caritatis obsequio foveremus: eum
manualia a fratribus ante
Cyprianus manu sibi texit. Qui cum
sua oculos enim perfectum posse fieri, qui plus aliquid publicano
beatus
non potuisset, Iuli anus vel ethnico fecerit, qui malum bono vincens et divinae
lacinias manuales ligare sibi
Ita clementiae instar exercens inimicos quoque dilexerit, qui
presbyter et Iulianus subdiaconus ei ligaverunt, (b)
eiusque corpus propter pro insequendum se salute sicuti Dominus monet et
beatus Cyprianus passus est,
gentilium curiositatem in proximo positum
est. (7) Inde hortatur oraverit. (8) Oriri facit iugiter suum solem et
noctem sublatum cum cereis ct scolacibus ad areas pluvias subinde nutriendis seminibus impertit, exhibens
per
Macrobii Candidiani procuratoris, quae sunt in via cuncta ista non suis tantum: et qui se Dei etiam filium
Mappaliensi iuxta pis-inas, cum voto et triumpho non exemplum patris imitetur? (9) Re-
esse profitetur,
(8) Post paucos
autem dies spondere nos decet natalibus nostris, et quos renatos
magno deductum est.
Galerius Maximus proconsul decessit. per Deum constat, degeneres esse non congruit, sed
Passus est autem beatissimus Cyprianus
martyr probare potius in sobole traducem boni patris aemula-
306 6.
decima Kalendarum Octobrium sub Vale- tionem bonitatis.
die octava
Domino
riano et Gallieno imperatoribus, regnante vero CV 3c, xcix sq. ML 3, 1489 sq.
cui est honor et gloria in saecula
nostro Iesu Christo,
saeculorum. Arnen. FIRMILIANUS EP. CAESAREAE CAPP. obiit 268.
CV 3c, cx sqq. ML 8, 1498 sqq.
baptismo haereticorum
306 a Suphani, cP Romani (254-257)
.
dicta de
Contra Stephanum Romanum et baptisma
v. D 46 sq. haereticorum (256).
PONTIUS DIACONUS scripsit circa 258. [Epistula ad Cyprianum; inter Cypriani 75, 5— 6.]
De Cypriano et Christianis tempore pestilentiae. 5. (1) Quoniam vero legatus iste a vobis missus re- 308
[Vila Cypriani 9 ] gredi ad
vos festinabat et hibernum tempus urgebat,
Percurramus tamen cetera, si videtur. (2) Erupit quantum potuimus ad scripta vestra rescripsimus. (2) Et
307 (1)
postmodum lues dira et detestabilis morbi vastitas nimia, quidem quantum ad id pertineat quod Stephanus dixit,
 186 KIRMIl.IANUS EP. CAESAREAE CAPP obiit 26*. n 309-311 187

veniunt baptizari pro- LIBELLUS ADVERSUS ALEATORES

quasi apostoli eos qui ab haeresi
hoc custodiendum posteris tradiderint, plenis- scriptus circa 3U0.
hibuerint et
stultum esse qui
sime vos respondistis neminem tam De Primatu Romanae
hoc credat apostolos tradidisse, quando etiam ipsas Ecclesiae.
detestandas postea ex- [Cap. 1, 1-2,]
haereses constet exsecrabiles ac
et Marcio n Cerdonis
discipulus (1) Magna nobis ob universam
(3) Cum
stitisse. fraternitatem cura est. 310
apostolos et post longa ab ns tem- fideles, maxime et perditorum omnium audacia id
rea
inveniatur sero post
induxisse,
pora sacrilegam adversus Deum traditionem
est aleatorum, animos ad nequitiam se in
lacum mortis
consentiens multa emergunt. (2) Et quoniam in nobis divina et paterna
Appelles quoque blasphemiae eius
ac veritati inimica addiderit. pietas apostolatus ducatum contulit et
alia nova et graviora fidei vicariam
SedValentini et Basilidis tempus mani-
et
Domini sedem caelesti dignatione ordinavit et ori-
(4)
festum est, quod et ipsi post apostolos
et post longam ginem authentici apostolatus super quem Christus
Ecclesiam Dei sceleratis mendaciis suis (undavit Ecclesiam in superiore nostro
aetatem adversus portamus,
Ceteros quoque haereticos constat accepta simul potestate solvendi ac ligandi et
curatione
rebellaverint. (5)
perversas, prout quis- peccata dimittendi: salutari doctrina admonemur,
pravas suas sectas et inventiones ne,
postea induxisse: quos omnes dum delinquentibus assidue ignoscimus, ipsi cum iis
que errore ductus est, pa-
a semetipsis damnatos esse et ante diem riter torqueamur.
manifestum est
judicii inexcusabilem sententiam adversum semetipsos CV 3c, 92 sq. ML 4, 827.

dixisse quorum baptisma qui confirmat, quid aliud quam

cum
;

ipsis se adiudicat et se ipse

participem talibus la- DIONYSIUS EI». ALEXANDRINUS obiit circa 265.

ciendo condemnat? De intercessione martyrum et lapsorum reconciliatione.

8011 6 Eos autem qui Romae sunt non ea in omni-
[Ex epistula ad Fabium rp. Antiochenum (£'«».,
(1)
ab origine tradita et frustra Ilist. cccl. 6, 4i, 5— 6j ]
bus observare quae sint
quis etiam «Autoi toivuv oi 0eioi pdpTupeg nup’
(5)
apostolorum auctoritatem praetendere scire fiptv, oi vuv311
toG XptaroG napebpoi xai Tfiq pctcTiXtiag «utoG
celebrandos dies 1 aschae et xoivwvoi
inde potest quod circa
,

sacramenta videat esse Kai ptTOxot ths KpitTEinq uutoG Kai ouvbiKdZovTtq auTw, tiuv
circa multa alia divinae rei
omnia TrapctTreTtTUJKOTiuv dbeXcpuiv Ttva? imeuOuvoui; Toig tluv 9uctiu)v
apud illos aliquas diversitates nec observari
illic

secun- iTKXnpaotv ffvopevou? npo<reXd|3ovTO, Kai ifiv dTTicTTpocpnv

aequaliter quae Hierosolymis observantur;
multa xai peidvoiav auTiiiv ibovies bexinv te
dum quod ceteris quoque plurimis provinciis
in
Tevea0ai buvapevnv
variantur, nec tamen Tqi pf| pouXopEvui xa06Xou tov 0avaiov toG
pro locorum et hominum diversitate apapTtuXoO uj?
Tf|v gETavoiav [ct. Ei 33. 11] boxipdoavTE^,
propter hoc ab Ecclesiae catholicae pace atque unitate efijebeSavTO xai

aliquando discessum est. (2) Quod nunc

Stephanus ffuvripaYOV xai auvecTTncrav xai Trpoffeuxuiv uuiotq xai
tond-
adversus vos pacem quam creuiv dxoivuivnoav. (6) Tf ouv f|piv, dbeXcpoi, nspi toutiuv
ausus est facere rumpens ,

semper antecessores vobiscum amore et honore

eius
mutuo custodierunt, adhuc etiam infamans Petrum [5) «Ceterum, inquit, hi divini martyres, qui nunc assessores
31
sunt Christi et regni illius consortes ac iudicii
Paulum beatos apostolos, quasi hoc ipsi tradide- participes una
et cum ipso mdicaturi, dum hic apud nos essent, quosdam
sunt et e
rint, qui in Epistulis suis haereticos exsecrati Iratnbus lapsos et idolis sacrificasse convictos
susceperunt, et
(3) Unde apparet
tradi-
ut eos evitemus monuerunt. conversionem illorum ac paenitentiam cernentes, cum
asserit et iudi-
tionem hanc humanam esse quae haereticos cassent eam placere posse illi, qui peccatoris
paenitentiam
non solius Ecclesiae est eos habere mavult quam mortem, eos admiserunt et collegerunt atque
baptisma quod nisi

defendit.
in coetum suum receperunt et in orationibus ac cibo cum
CV 3b, 812 sqq. ML 3, 1158 sqq. - Cf. D 46 sq cum notis. iisdem communicaverunt.
(6) Quid ergo nobis, fratres, de
 ALEXANDRINUS obiit circa 265.
188 DIONYSIUS EP. n. 312—314.
189
Kai 6po-fvujpove?
ffuuBouXeuexe Ti fipiv TrpaKxeov lupipqtpoi
;
;
De baptismo haereticorum non
Kpicnv auxuiv Kai xqv X a P' v iterando.
auxotc Kaxacrxuipev Kai xqv
£Xeq0ei(Jiv utt' auxuiv XPn<JTeu(Tujpe0a, [Ex epistula ad Philemonem
<puXd2iupev Kai xoi? sacerdotem Romanum
*ai boKipatrxa? au- (opud Eus., Hist.
xqv Kptciiv auxuiv dbixov TTOiqtfwpe0a
eccl. 7, 7, 4—6).]
keivtuv fviunn? ^mtfTqclujpev Kai xqv XP1 aT0Tr Ta '
rou? Trj<5 (4) «ToOtov ^Td, TOV Kavova Kai xov
xurrov rrapd xoGS13
Xunqcruipev Kai xqv xaEiv avaciKeudffwpev
;
paKapiou Trana qptuv HpaxXa"
MG 20, 614 sq. napeXapov. Tou? -fdp npoa-
CB Eus. 2 (ed. Ed. Schwarti), 610 sqq. lovxa? d™
xuiv aipeaewv, Kaixoi xq?
'E^Xncriac drro-
axavxa?, MaAXov bk ovbZ dixocTTdvxa?,
Epistula ad Novatianum schismaticum. dXXd auvareaGai u£v
boKouvxa?, Kaxapqvu0evxa? bfe ib?
[Apud Eusebmm, Hist. eccl, 6, 45.] rrpocrcpoiTuivxd? x,v.
xuiv
“ KU, Vi ^xepobibatTKaXouyxuiv, dneXdoa? xq?
abeXtpui X a ‘P e,v 'EKKXqcia?, beou4vouc
312 Aiovucno? Noouaxiavw -

,
ou TrpoerqKa-ro 8 uj? bqpocfiq
dvaxuipqffa? kdiv. (2) Ebei pfev ndvxa Sua dKqKoacnv napd
dic cpq?, fix0O?. xoi? dvxibiaxi0ep4voi?
naOetv utt^p toO pq biatcoqiai xqv ^erppaaav, Kai xdxe ffuvqraTev au-
fdp Kai uav frri oOv xou?, ou beq0ei? in' aGxtuv
fjv ouk dboSoxepa xq?
^vexev xou topou pairxiapaxoc xoO T dp
'EKKXnfftav xoO 0eoO, Kai Ayiou Trpoxepov nap’ auxoG
ffx^ a yP a P TU P'?- xexuxqKeaav.
un eibuiXoXaxpqffai Yivopevq? q SveKev xoO pf|
(5) lldXiv bt
Kax' dpb b£ Kai pettuiv. 'ExeT pfcv fap ^P
P ia<5 Tl ? Tr|5 «MepaGqKa Kai
diri ttoXO jupvdcra? xd TrpdpXqpa,
xouxo 6xi pq vOv ol 4v 'AtppiKf)
raOr’ ^tX^rei 314
£vxaG0a bl unip 8Xq? xq? 'EKKXqaia? papxupei. uovov
£auxoG Hiuxn-;, xouxo TTape.aq T«Toy, dXXd Kai npo
6po- rxoXXoG Kaxd xou? rrpo
(3) Kai vuv bb ei
neidai? q ptdaaio xou? dbeXcpou? ei? qpuiv ^ttictkottou? 4v_xai?
xo KaxopBuipa, TToXuavGpwnoxdxai? 'EKKXqoiaic
voiav £X0eiv, peiZiov Zat ai croi xou ocpdXpaxo? kui xai? (Tuvoboi? xuiv dbeXcpuiv,
iTtaiveOquexai. Ei be I tv 'Igoviiu Kai luvd-
Kai xo ptv ou Xo-fiuBiioexai, x6 b£
boi? napa
aTTtiOouvxujv dbuvaxoiq?, ow£wv crqtEe xqv
creauxou v Wl - I
Kai
TpeTruiv e(? 4piv
TroXXoi?,
«utou? K ai
xoGxo Zb oEev xd? BouXdc dva-
tiiv

'Eppuja0ai de, dxdpevov Tf)? eipnvns Kupipi,^euxopai.

M^vui. ,Ou T ap pexaKivqtrei? 1
tpiXoveiKtav ^ppaXeiv ou
X Gno-
cpqoiv, ,6 pia To0
CB Eus. 2, 626. MG 20, 634. u t0€vxo oi nax4pe? aou' [Di 19
,
CTo
I , 14].»

his suadetis? Quid nos agere debemus? Utrum sententiae

seu potius
martyrum accedemus et rem ab illis iudicatam ^/egulam et formam a beatissimo papa nostro
Ianc
gratiam concessam tuebimur et cum iis, quos illi miseratione H ^
racu accepi, hos enim, qui ab haereticis
313
contra iud.cium illorum veniebant
prosecuti sunt, benigne agemus? An lumetsi defecissent seu potius non
defecissent illi quidem sed
faciemus nosque ipsi sententiae illorum discussores ac n speciem cum fratribus communicantes,
irritum . clam perveSdoc
dolore afficiemus, ordinem con-
iudices constituemus, clementiam S 3dire de ati eSSent

stitutum evertemus?» lulrns

'

“hU
TZT d
ab
'
eiectos post
P reces non P r,lls admisit q"am quaecumque
’

Dionysius Novatiano fratri salutem. (1) Si quidem

invitus, u adiersariis . -

312 audierant, palam exposuissent.

ostendes tua sponte red-
Ac tum demum
ut asseris, eo adductus es, id nobis °nem e0S adm tebat nequaquam existimans iterato
eundo. (2) Satius quidem fuerat quidvis pati, ne Ecclesia !,!zr
P
!
eSSe '
ii
-

Ql " PPe iam an,ea s pimum Sanctum

Dei discinderetur. Nec minus gloriosum fuisset, idcirco subire ab Jpso?cceperant.»
quam ut ne idolis sacri-
martyrium, ne Ecclesiam scinderes, U (|, "' CS,i
°.
ne abun C Ventila a condu <, i‘ in hunc
modum:
'

ficares. Immo illud meo quidem Hic

iudicio illustrius fuisset. !<niMd
«Illud, Tnnll
inquit, ?^.
praeterea didici, non ab Afris
, 314
martyrium morem nunc primum invectum solis hunc
enim pro sua unius anima, illic pro omni Ecclesia et multo antea fuisse, sed
persuaseris fratribus aut
quis sustinet. (3) Si tamen vel nunc superiorum episcoporum temporibus
in Ecclesiis populosissimis
concordiam redeant, maius tibi meritum
eos coegeris, ut ad
1 in conciliis fratrum apud
Iconium et Synnada et apud
erit quam culpa. Et haec quidem
non imputabitur, illud vero l
" ms plurimos idem sancitum fuisse. P
recusantibus id efficere
Quorum sententia S et
" au ' a
praedicabitur. Quodsi fratribus parere subvertere epsque ad iurgia et
contentiones excitare
paci studentem
non potes, tuam ipse animam serva. Opto te S Cnpt enim: Non commutabis terminos
in Domino bene valere. ZxtTiui
proximi . r
tui, quos parentes tui constituerunt
.» I
 190 DIONYSIUS EP. ALEXANDRINUS obiit circa 265. n 315 -320.

paTtriopaxo? OticitoXujv irpoq xov bietrujv tiiv .mMov.ov cnrev

315 (6) 'H TETdp-rn aiiToO tiIiv Ttept
,<ai d T pd<piuc; upiv b,eX4x 0nv
Kaxct Pdipri v ^pdq>n Atovuatov, t6te p4v itpeopelou f|Euu|i4vov, nept m? cpiXavepturnaq tiuv
ouk €t<; paxpdv te xai ti)v ^mOKOtr^v tuiv 4keuje TtapEiXnqrOTa.
Kexpnvrm.
xupituv t',uu,v r, rrepi Lxc
fimuq xai atiTd; outo; \6-fi6c;te xai Oaupaatoq Aebtuxaa.v fdp ^ouiriav u iv 'aturnpiac
(7)
ni; -fvuivai udp£(JTiv M ei
npX? xoO xax' 'AXeEdvbpetav Atovuclou pepapxOprixat. pouXotcree ett.^to xard cpOo.v TperreaGai
xai Geouc rouc
CB Eus. 2, 644 sqq. MG 20, 647 sqq. atuZovTag aurrnv ti'ivPacriXeiav rrpocfKuveiv, £TTiXa0dcr0ai
bk
Confessio s. Dionysii in persecutione Valeriana.
— riuv napa tputTiv. Tt oijv tpard -npoq TaOTa;
Ou6d T dp
uxapicrroyq upctq ececrGai rrepi Tqv tpiXavGpwmav
Acta proconsularia. aurdiv
trpoabOKtu, drre.bnnep rd PeXxitu u M d ? npoTp^ovra,.
ad Germanum (apud Eus., Hist. eccl. 7. 11, 3—11)
erri
[Ex epistula ]
(8) Aiovucrtoq dnexpivaTO' ou
pdvo?, i)xoXo60r|aav b4 poi TrdvTe? navias rrpoa-318
316 (3) *'Hxov up6; AiptXtavdv, oi) Kuvoucri 0eou ? dXX dKaaToi Tivag, ou vopiZouCTtv.
ouunpEoPuxepdi; ti pou MaEipoq xai btdxovot <t>a0axoq, Etiaejlioi;,
,

S 'Hueic
XaipAptuv, xal xtq xuiv drrd 'Ptiipn? rrapdvTtuv dbEXq>uiv
#|ptv ouvEia- Totvuv rov eva 0eov xai
6n M ioup T 6v Tutv dndvrujv, tov
pi)
(4) AiptXtavoq te ofix
f|X0Ev. eTh^v pol irpotyr°i>M<!vu)? xat xov paotXetav erxopiffavTa toi
etti xo S OeocptXeCTTdTotc Oua-
auvaYE. TTEptxxdv yap xotixo T|v aitxdi xai x6 xeXeuxcuov, Xepiavuj xcxL TaWiovuj
Xdfoq lepacrioti;, toOtov xai CTe6ouev
nptuxov dvaxp^xovxt ofi -fdp TXEpi xoO pq ouvdfEtv Ixdpou? 6
'

xat TTpoCTxuvoupev, xai toutuj btovextlt? 6irdp

f| V adxilt, dXXd irEpi xoO pqb' aiixoin iipdq filvat Xpiaxiavou?, xai to S pacrtXeiac
xouxovt Ttpoa^xaxxEv itEiraOaBai, el pETapaXoipqv ifib, xal xoCi? dXXouq
aUT V, TrUJ '° 'icra XeuTOl5 ^laMeivr), TrpocreuxopeGa.
/o\ A^ .

fWOal pol vopiZuiv. (5) 'AirExpivdpqv b£ ofix dnEotxdxun; obte (!))_ AtpiXiavoqbtentuv tov tYfepoviav outoI?
paxpdv xoO ,TT£i9apxEiv bet ©e* pdXXov f| dv0pibirot<;‘ [Act 5, 29],
etrrev319
dvxa pdvov xai
Tl
5
Tap KtuXuei xai toutov, eirrep
dOTiv 0eoc, aeTa
dXX’ dvxixpuq btEpapxupdpqv 6xi x6v 0e6v xdv
troxd Xpi-
Ttuv xaTa tpuaiv 0euiv Trpocrxuveiv ©eou?
oiibdvct «xEpov aZptu ofib’ dv pExaOEipqv o (ite ttauoalpqv ydp ; atSeiv dxe-
TrXqoloy XeucT0r)Te,
oxtavdq Oiv. ’Exxi xoiixot? MKeuaev f)pds dn£X0£tv el? xdipqv ©eou? o0 s rrdvie? iCTafftv.
xai
Aiovucnoc
^pi*ipou xaXoup^vqv K E q> p di. Atjxuiv te diraxouauxE xuiv uti uTTrKpivaTo
xf)q oubeva ^Tepov TrpocTKuvoO/aev.
dpq>ox^ptuv Xex04vxujv tbq UTtEpvqpaxioOn.* (10) A i p t X i a v 6 ? bterrujv tov (irepoviav
Aiovuaiou xai ‘PautTTOu xai Ma- auToic eittev 320
317 (6) «EiaaxO^vxiuv dpm vpaz 6pou xai a X api(TTOu dvraq xai
Xatpqpovos AipiXiavo? S dva.aGoTou? to S
gipou xai Mapx^XXou xai

Dionysium scripta est, scripto, sedetiam viva voce vobiscum disserui

epistula ad
315 (6) Quarta eius de baptismo pitncipum nostrorum, qua illi erga
de humanitate
tunc quidem Romae urbis presbyterum, sed qui aliquanto post tempore vos utuntur. (7) Vobis
eiusdem urbis episcopus est constitutus. Ex qua hunc ipsum [Romanum
cn.m potestatem fecerunt salutis vestrae
retinendae, dummodo
testimonio
Dionysium] eruditissimum planeque admirandum virum fuisse, < a,l
"? e consentanei,,n es ‘- ferri deosque imperii
Dionysii Alexandrini licet cognoscere. iliorum rusrndp
illorum custodes adorare et eorum, quae
naturae ipsi repugnant
316 (3) «Veni adAemilianum
non solus, sed comitantibus me Maximo Obhvisci velletis. Quid ergo ad haec dicitis? ‘
compresbytcro et Fausto, Eusebio ac Chaeremone diaconis. Quidam ios ingrato animo lore spero
Neq^enS
adversus eorum clementiam
etiam ex fratribus Romanis, qui tum aderant, nobiscum
ingressus est.
dixit milii prima fronte: Ne conventus 'I
e Um ad mell0ra vos traducere conentur.
(4) Porro Aemilianus non Fo\ rf-
D,on
primum s^, ®. respondit: Non omnes ab
agas. Id enim illi supervacuum erat ac postremum, ad id, quod
(
^
.
>’.
omnibus coluntur318
Quippe haudquaquam curabat, ne alios
,111
h sed eos singuli colunt, quos arbitrantur
ac praecipuum est, recurrenti. deos. Nos quidem
congregarem, sed id agebat, ne ipsi Christiani essemus. Et ab eo cultu
unum Deum, omnium rerum opificem,
qui Valeriano et
desistere me iubebat ratus scilicet, si ego ab eo cultu descivissem, a SaC tlSSlm S Augustis in
'Perium tradidit, colimus
'

H
,

ceteros exemplum meum secuturos. (5) Respondi aliquid haud dissi- i B dnfa^,c
•t’ adoramus.
Huic continuas preces offerimus pro
imperio
mile nec multum distans ab illo: Oboedire oportet Deo magis quam ho-
minibus. Sed palam et aperte contestatus sum, me illum, qui solus est i
" l0
r\Aemilianus inconcussum permaneat.
(.1)
Ul Sta
F'
e et
praefectus iterum dixit: Quis vero vos
310
Deus, neque alium ullum praeter hunc adorare, neca proposito
disces-
prohibet quominus et hunc,
si quidem deus est, cum
surum me esse nec commissurum umquam, ut Christianus esse desinerem. natura dn sunt, adoretis?
iis, qui

Post haec abire nos iussit in vicum quendam solitudini proximum, cui
Deos enim colere iussi estis eos-
'|iie, quos cuncti norunt deos. Dionysius
nomen est Cephro. Sed verba ipsa, quae ab utroque nostrum dicta respondit' Nos
sunt, sicut actis publicis inserta leguntur, accipite:»
nullum ahum adoramus.
317 (6) «Inductis Dionysio, Fausto, Maximo, Marcello (10) Aemilianus praefectus dixit: Video vos ingratos 320
et Chaeremone Aemilianus praefectus dixit: Non solum isse simul ac stupidos, qui clementiam Augustorum mmime
 192 DIONYSIUS EP. ALEXANDRINUS obiit circa 265. n. 321—322.
198
ouk Screode bi’ Sirep^
dv
tuiv IcpucTToiv fipwv '
TTpaoTirroq
Tr| rroXet raurri, dXXa &TtocrTaXf|(Je<T0e et?,
ta pepn T,1S ”*oi, T6v &e I-

AiBunq Kai ev tottw Xefopevut Ketppui’ toutov Y<*P tov

lepacTTUtv nptuv. Tore TtXppouvTeq- .dmovTe? n
tottov e£eXe£apnv 4 k rq? KeXeuffew? tuiv auruiv Trcolinua' /st -
ouvpoouq
Oubapui? bfe EEeOTai oure upiv oCt€ aXXoi? Tiaiv q
KoipqTqpia eiaievai. (11) ti
7TOi£ia0ai f| ei? ra KaXoupeva
Yevopevo? ei? tov tottov toutov ov
bi ti? (paveiq F| pq
tov kivouvov
keXeuaa, f| £v cruvafuJT0 tivi ebpe0eiq, feauTui 11 V
biovaa ETTicrrpecpeia. Atto- Tivopevov, pqbtv drrobeTv
dnapTriffer ou t«P dmXe(i|iei fi papru£ bcxeiv^S
cTTtiTe o5v 8 ttou £KeXeucr0qTe.»
OirEpOeaty bou? qpepas-
321 *Kai vocroOvra bE pe KarqneiEtv, oiibE pifis

pq ouvd-fetv £iX ov
TTotav ouv E-n toO ouvctfeiv f|

CB Eus. 2. 654 sqq. MG 20, 668 sqq.

P€Td p.Kpov EruYxavov
ruW XaZ A^r-
KaT ™^ o0 ^S.

De caritate Christianorum tempore pestilentiae.

(Ex epistula ad fratres (apud Eus., Hist. cccl. 7, 22, 7—10) ]

nXeumn tuiv dbeXtpwv fipwv bt' uTreppdXXou-

322 (7) «01 youv
Eaunliv Kat dXXnXutv
«i WKpoOj « T ^ 0U5 PP
™TO0^8l 4™S
V
crav dydTrqv Kai cpiXabeXcpiav dcpeiboOvTe?
Evdpevot, 4 ttiokottouvt£?dcpuXaKTW? tou? vocroOvTa?, Xtirapu»?
uTrqpeToupevoi, OepatreuovTe? dv XptffTip, auv
aTrqXXdTTOVTO
biabocriv xai Ko.vumav
pnxavtupdvoi? dKKXivai ^biov.»
dKTpeTrdpevoi, fo
n ouk Mi J” 7ToXXa

1
dvaTTipTiXdpevoi naOou? CB Eu». 2 680 sqq, MG
Ekeivoi? dapevetnaTa, toO rrap ErEptuv
,
20, 690 sqq.

Kai ri|v v6ctov 4cp’ EauTOu? 2Xkovt 6?

dnb tuiv TrXqffiov kcu
Ekovtc? dvapaaffopevoi Ta? dXYqbbva?. Kai noXXoi voffOKopq-

Quamobrem non manebitis in hac urbe, sed mitte-

sentiatis.
mini in partes ad locum, qui dicitur Cephro.
Libyae
Hunc enim locum iussu Augustorum nostrorum elegi.
tenus autem licebit vobis nec
Nulla-
quibuscumque alus conventus
3££B
adire. (H) Quodsi
agere aut ea quae vocantur coemeteria
iussi locum minime profectus deprehendetur
quis ad eum quem
aut in conventu aliquo fuerit
inventus, is sibi ipse periculum
Imm
H«od hoc UqS
martyrio non deterius esse
'SJcm S?'
constan
animadversio. Abscedite
’

arcesset. Non enim deerit congrua videtur

' orpora supinis manibus g sanctorum
igitur, quo iussi estis.» gremion.io o, C Pie " teS '

ne diei quidem t ora claudentes, ’ ocu,os illis '

tametsi aegrotantem proficisci compulit,

'

39 1 .Staiimque me baiulantes eadem hnm P

unius dilatione concessa. Quomodo igitur conventus agere aut non
agere vacuum mihi deinceps fuit?»
399 «Plurimi quidem ex fratribus nostris ob nimiam cari-
(7)
tatem curam omnem propriae salutis abicientes sib.que mutuo
adhaerescentes, dum aegros secure atque audacter invisunt
assidue ministrant et curationem
adhibent in Christo,
iisque a mortu
libentissime sese proiciebant, aversantes mnnic V °s insepultos l

una cum illis mortui sunt, aliorum aegritudine

• •
,
31 0 '^™ 3C societatem
semetipsos quodammodo quam tamen, licet multiplici '

implentes et proximorum morbum in ^ adhihhf

b ta CaUt '° ne ac
’ ‘
.

sua exprimentes atque evitare non poterant™ fligentia,

attrahentes doloresque eorum sponte
Kirch, Euchiridiou.
13
 194 GALLIENUS imp. 60-268 - CONC. ANTIOCIIEN. 269.
n. 323—325.
195
PdXXovTa ttXoOtov ^XqXaKev 4E
GALLIENUS imp. 260—268. avoutuiv
mv aixei Kai ffeiei Touq dbeXipoug,
i -

KaTaPpapeutuv TobT dbT

Edictum restitutionis 260. Koupevous K a. umaxvouMevoe
Ponefiaetv M kt0 oG, aboleto'
[Apud Eusebium ,
Hist. cccl. 7, 13] Km MdTnV Ka P™*Mevo xqv
Eu- MatTiv ovxtuv ^xo.pdxnxa
S TtivZ npZ
323 AuTOKpdTiup Kaicxap TTounXio? Andvioq raXXinvos, npog xo b.bovat urrep dnaXKarl
Aiovucriui Kai TTivva Kai Anpnfpup V 7TOp,aM6v
aePnq, Eirruxns, le^aaTO?,
Kai toi? Xomoiq £nunc6noic. . .
(TouT7?r^
(8) Ouxe 0)5 uipqXa
x> tppovei Kai uiTeprjpTai,
xotruixd dfi.fi’
£
navToq tou ko- paTa urrobuopevoq
TAv eutpTeciiav rnq 4pn? bwpeas bia Kai bouKnvdpioc udXXov
xuiv tOttuiv tujv eeXrnv KaXeioea, Kai ao u,v
apou kpipaaOnvai TtpocreTaEa, 8 ttui« dito P KarTrTg K ai dmpt
Kai bia toOto Kai upeiq tik avarivtuaxuiv Kai Omxfopeutuv
G pntXKeuffipujv drroxtupnCTuKTiv, dpa pabtfwv bJoaTt'
buvadGe u»ore bopvcpopoupevog, tujv pev
tui tuttiu xpnaeai xujvviL™
dvriTpacpnq xqc;
Linbdva uuiv ^voxXelv. Kai toOto,
Tai ucp’ uptliv dvaTTXnpoOaOai, libri
drrep Kaxa to «ovtova-
rrp6 TtoXXoO utt epou
t
pivu,v,

ZiiT
irporropeuopevujv
P
T6v« P ,e^v, a, 5 „1
“
,d ' iT v “° T0 ° K “'
rflv 6 "W«x«v
!
CTuTK€xuipil Tai .
Kalto0to AupqXioq Kupivioq, 6 tou pe-
6pou
updTpaTO? npotXTaTeuujv, tov tuttov tov
uti Oijxe
(9) xfiv tv Taig lKK\ a,aanKaig
T iaxou n cruvobo.g repaTtiav
boOevTa btacpuXdEei.
CB Eub. 2, 666. MG 20, 674 sqq.
6v MlXavaxai, boEoKorrujv Kai

r
(pavTaa.OKombv Kai rdc
X S T0?S TO,o0t °^
325

^TrXnxxujv,
Suti
Kai Gpdvov uipqXbv ?
^auxu> KaxadKeuaffduevoc
ouv «l.r
CONCILIUM ANTIOCHENUM 269. penTfc, Te, „1
xe Kai dvopdruiv,
Ex epistula synodica ad Dionysium Romanum
rraiuiv xe xn

de superbia Pauli Samosatem. J 4 ;ftnlzyeioi rnv

x d

[Apud Eusebium, Hist. eccl. 7, 80, 7 16]

dnoOTdq tou xavovoq, trri KipbqXa Kai vc50a nunc ad incredibilem opulentiam
324 (7) «“Ottou bi pervenit, per scelera
bibdrpaTa pexeXf|XuGev,
Eei? Kpiveiv, oub’ 8xt np6T€pov
tou ?Eu) 6vto? t«? npd-
uevns
oubfev bei
wv Kai irTuixo? Kai
sacrilegia fratrumque concussiones:
cepit, promittens quidem
sese illis
dum iniuria
arcent-, me
21 a
de
t0
Q4 .
'

L* laturum: fallens autem ipsos, ?* ° pen

unxe napd naTdpuiv rtapaXapujv
efaroplav nn« ut negotio liberentur quidvis
et ex facilitate !

Kxnudpevo?, vuv unep- dare parati sum

x^xvri? fi tivo? iTTiTnbeupaxoq

Pius,
elq

elix, Au-
cupffins et pietatem quaestum

IT,
’
a rr
,
°K ant a su
!
P ra
esse existimans. ’(
lucrum^nanffe

modum elatus saeculares gerit Q 0d

Z
P. Licinius Gallienus,
I-
323 Imperator Caesar
et reliquis episcopis.
gustus, Dionysio, Pinnae, Demetrio
Indulgentiam beneficii nostri per universum orbem diffundi
abscedant. Quocirca
praecepimus, ut cuncti a religiosis locis
nostri forma uti potestis, ut nullus vobis
et vos rescripti
exsequi
deinceps molestiam facessat. Atque id quod vobis
me concessum Proinde Aurelius
lam dudum a est.
licet
Cyrinius,
sequetur.
procurator summae rei, dati a nobis rescripti formam »>» KsMsrssr
sectatur, nihil aliud quam
inanem eloriam can.Tnc T
COn '
-* 325
fidei regula recedens ad spuriam
et affectans, atque huiusmodi 8™
324 (7) «Sed quoniam a artibus animos imperitorum
transtulit, hominis ab Ecclesia alieni laciens Nam nerTe
adulterinam doctrinam se
actus examinare nihil attinet:
ac mendicus esset nec ullas
neque quod, cum antea pauper
omnino facultates aut a parentibus
ullius exercitio sibi comparasset,
discipulus,
culares
manu
et tribunal
sibi
et sublimem thronum
ipse construxit, et secretum
magistratus, ita appellatum
haff’ Ad
haec^em.f'
TT ™
non m ChZV
h °

relictas accepisset aut artis percutere et tribunal pedibus

pulsare sohtos Eos
13*
 n. 326.
196 CONCILIUM ANTIOCHENUM 269. 197

xov bibacrKaXov
Kaxaffdoutfw xai? _ 696wp PUb’
dtxepfj £auxuiv il oupavou KaxeXqXuGevai
ujorttp 4v xo?? Gedxpoi?
aura xoi? dpcp auxov Xe-foucnv, xai xauxa ou KtuXuei, dXXa Kai XeYopdvoi? trapecrxiv
^kBouhjiv xe Kcri dvaTTiibujCTiv Kara Ta 6 {mepqcpavo?.
dKOffpw? ouxui? dKpo-
axatmuxaic, dvbpdaiv xe Kai Yuvaioi?,
0eoO ffepvoirpenw? Ka. (12) Taq b£ OTjveicrdKxou? auxou Yuvaixa?, tb? ’Avxio-326
ujpevoiq, xoi? b’ odv dj? £v oikui
euxdKxuj? dKoOoumv Qnxipu>v Kai dvuppiZcuv
™^
J
xou Xofou
X €i 6vonaZou0iv,
biaKdvuiv, of? Kai
Kai xiuv nepi auxov TTpe<Tf3uxeptuv Kai
xouxo Kai xa dXXa duapxqpaxa dviaxa
drreXGovxa? Ik xou piou xouxou Trapoivuiv d£nT'Fa?
peTaXoppupow.v ne P'
dvxa (TuTKpuTtxei, (Tuveibdi? Kai
^XeyEa?, 8 ttuj? auxou? utto-
cpopx.Ku,? ev xui koivlu Kai
Kai Y°nS-_ ( Xpeuj? ?XU. Trepi iLv Xo-foi? Kai ?pyoi? dbiKei, pf| xoXpujvxa?
KaGdTtep ouk dniaKOnoq, dXXd ootpiaxuq
>

Mouv
Xpiffxov Kaxqyopeiv xQ Ka0’ £auxou? cpopw, dXXa Kai uXoucriou?
uouc &
xou? pdv ei? xov Kdpiov fipuiv
dvbpiuv (Junpad; drr^cpqvev, 4<p' ili Trp6? xuiv xa xoiaOxa ZqXoGvxwv
nauffac w? bq vewxepou? Kai vewxepuiv
d( W™ « ta lKKl,d, TJ
i.
™0 Kai GaupdZexai —
xi fiv xauxa Tpdcpoipev
;
cpiXeixai
(13) 'EmaxapeGa
Yuvafoa? TtapaaKeudZujv, Uiv Kai b4, dYartqxoi', 8xi x6v ^ttuxkotiov Kai xo iepaxeiov
fitrav
ndffya
22S5U
nuepa ipaXpujbeTv
dv x^q&e^V
dTUUROTTOu? xuiv bpopiuv dT pd>y xe Kai
ola Kai
^
noXeuiv xal
eaineuovxa, auxov
WWrt-
rrapdbeiTpa eivai beT xui TrXqGei Trdvxtuv KaXuiv Ipytuv, Kai
oubfe keivo dTvooOpev Saoi uno xou auveiadytiv ^auxoT?

xai? up6? xov Xaov 6ptXiai? Kaeiqciiv &iaX^W0ai. Yuvafoa? ^E^neffov, o‘i b’ unumxeuGnaav, djcrx’ ei Kai boiq
pou? dv
jiouXtxai ffuvopoXofeiv xi? auxQ xo pqbfev dffeXY^? noietv, dXXa xqv
Y€ Gndvoiav
(ll)Tov pdv rap Yiov xou Oeou ou
(iva xi rrpoXapdvxe? xuiv P^Xovxujv xi)v i. xoO xotouxou npdYpaxo? cpuop4vnv ^ pqv euXapq-
dE KaxeXnXuGdvai
oupavou X
^Jn^TOi, Gqvai, pq xiva CTKavbaXiffr), xou? bk Kai pipeicrGai npoxpeipi^.
Gdipev, Kai xoGxo ou Xoyq ipiXu>
Tparonaeaeai
dXX’ dE iLv dnepipapev
urropvnpdxujv beiKVuxai noXXaxoGev, (14) TTui? Ydp fiv intnXi^Eetev i) vou0exi)aet€v gxepov pi)
KdxuiOev), d bd auYKaxaPaiveiv 4ni nX4ov ei? xauxov YuvaiKi, pi) 6Xiff0q,
ou X -iK.axa bd ottou Xd T e. ’Mouv Xp.axov ,

dv xui Xaiu (SYYeXov tpuXaxxdpevov, ib? YtYpanxai Cor

eiq auxov ipdXXovxe?
Kai dYKwpidZovxe? [cf, 1 10, 12], dcrxi? M a'v
(

solet, oraria con-

nui non laudarent nec, ut in theatris fieri mulierculis^ dicunt e caelo delapsum. Atque haec ille omnium hominum
cum fautoribus ipsius, viris et
cuterent, neque una superbissimus non prohibet, sed interest ipse cum dicuntur.
atque exsilirent sed cum
indecore auscultantibus exclamarent (12) Quid hic referre attinet subintroductas, ut Antiocheni
gravitate ac modestia sicuti in
domo Dei decet audwent, in- 326
vocant, mulieres, tam ipsius quam presbyterorum
alios quidem legis nostrae eius ac dia-
crepabat et contumeliis afficiebat. Et de conorum? In quibus non hoc solum, sed etiam alia insanabilia
petulanter in contione lacerabat
doctores iam vita functos crimina, quorum conscius est et quorum ipsos reos
loquebatur, non ut episcopus, sed
ut esse con-
se autem ipse magnifice
impostor. (10) Quin etiam psa mos in vicit, nihilominus tegit ac dissimulat, ut illos sibi obnoxios
sophista quidam et habeat: utque dum sibi ipsis metuunt, ipsum ob ea
quasi novellos et a quae impie
honorem Domini Iesu Christi cani solitos, agit ac loquitur accusare non audeant.
hominibus compositos abolevit. Mulieres autem Ad haec divitiis eos
recentioribus locupletavit.
psalmos quosdam canere Cuius rei causa ab iis qui talia concupiscunt
magno Paschae die in media ecclesia amatur atque suspicitur. Quid, inquam, attinet haec scribere?
laudem instituit; ,-iod quidem audientibus hor-
ad sui ipsius Scimus utique, fratres dilectissimi, episcopum et universum
quoque vicinorum pagorum (18)
rorem merito incusserit. Episcopos clerum bonorum operum exemplum multitudini praebere debere.
necnon et presbyteros assentatores suos submisit
et civitatum, Neque illud ignoramus, quot ex eiusmodi mulierum contubernio
praedicarent.
qui in suis ad populum contionibus eadem de ipso partim in praeceps lapsi sint, partim in suspicionem venerint.
caelo descendisse nobiscum confiteri
(11) Etenim Filium Dei e Itaque etiamsi quis concesserit
ex ns quae infra uberius ab eo turpe committi,
nihil
renuit (ut aliquid obiter praemittamus
assertione nostra, sed ex ipsis
suspicionem tamen quae inde nasci solet,
vitari oportebat, ne
exponentur. Neque et simplici
semel declaratur maxime vero
quemquam offenderet, neve aliquos ad imitationem sui pro-
quae ad vos misimus gestis non vocaret. (14) Quo enim modo increpabit alium et
Iesum Christum e terra ortum fuisse). At vero illi qui admonebit,
ubi dicit ut a frequentiori mulieris consuetudine abstineat,
canunt, et coram populo eum deprae- ne forle cor-
in eius honorem psalmos ruat sicut scriptum est: is qui unam quidem iam dimisit,
dicant, ipsum, quem impietatis
doctorem habuerunt, angelum esse duas
 DOMITIUS AURELIANUS imp. 270—275. n. 327—328'. 199
198 L.

Mo bt a^alovaaq Kai euirpeTteiq Tqv neque enim indecorum est diis iuvantibus vincere. Sic
uev dneornciev r,bn,
kSv dirig irou, aupirepupepei, Kai apud maiores nostros multa finita sunt bella, sic coepta.
otpiv tyn M£0’ eauxou,
Tpurowv Kai uTtepepTtipTtXdgevot; ; (lo)
Uv e vexa (8) Si quid est sumptuum, datis ad praefectum aerarii
Taura
lauTOu?, outuj litteris decerni iussi. Est praeterea vestrae auctoritatis
cmvdZioutJi ptv xai dbupoyrai ndvreq Ka0’
6£ ttiv Tupavviba Kai buvacmiav
aurou rcecpoPnvTai, uiOxe arca publica, quam magis refertam reperio esse quam
’AX\d Taura pev, ibq npoapn- cupio.»
Ka-mropeiv Mf| ToXjidv. (16)
Kauev, euSuvev dv r.q dvbpa to
youv cppovqpa koGoXikov Scriptores liist. Augustae ed. E. Hohi (Lipsiae 1927,
BT) 2, 1(14.
fipiv, tov b’ d£opxnff«Hevov
l xovrra Kai truTKarapiepoupevov DIOCLETIANUS imp. 281—305
to uuflTrjpiov Kai ^TropTreuffavTa rf| piapq aipeaei Tfl Ap- (obiit 313).
bnXwciai,)
Tepd (ti rdp ou XPH PoXiq tov ttaripa aurou Edictum contra Manichaeos (296).
aTtaireiv.»
oub^v beiv fiToupeOa toutujv tou?
XoYitfpou? Dei
[I.ex sive Mosaicarum cl Romanarum legum collatio 15, 3, 6 — 8.]
CB Eus. 2, 708 sqq. MG 20, 711 sqq.
Iubemus namque, auctores quidem ac principes
(6)
De Incarnatione contra 328
326 Dionysii Romani epist. Trinitate tt
una cum abominandis scripturis eorum severiori poenae
Tritkeistas v. D 48 sqq.
subici, ut flammeis ignibus exurantur: consectaneos
ita
vero, et usque adversusdeos contentiosos capite puniri
L. DOMITIUS AURELIANUS imp. 270-275.
praecipimus, et eorum bona fisco nostro vindicari
san-
et Christianis. cimus. (7) Si qui sane etiam honorati, aut cuiuslibet
Epistula ad senatum de libris Sibyllinis
IV) 20, 4-8.] dignitatis, vel maioris personae, ad hanc
[Apud Flav. Vopiscum, Vita Aureliani (scripta saec. inauditam et
turpem atque per omnia infamem sectam, vel ad doctri-
Aureliani de libris Sibyllinis, nam ipsam quoque
(4) Epistula nam Persarum se transtulerint, eorum patrimonia fisco
indidi ad fidem rerum j- j „j: c nostro adsociari
patres sancti, tamdiu de aperiendis ipsosque
: . ,
facies, Foenensibus vel Pro-
327 (5) «Miror vos,
quasi in Christianorum conensibus metallis dari. (8) Ut igitur stirpitus amputari
Sibyllinis dubitasse libris, proinde
deorum omnium tractaretis. mala haec nequitia de saeculo beatissimo nostro possit,
ecclesia, non in templo
pontificum caerimoniisque devotio tua iussis ac statutis tranquillitatis nostrae
(6) Agite igitur et
castimonia ma-
turius obsecundare <ne cunctetur). Dat. pridie Kai.
sollemnibus iuvate principem necessitate publica labo- Aprilis,
luerint, Alexandriae.
libri; si quae facienda
rantem. (7) Inspiciantur
gentis captos, Iurisprudentiae anteiustinianac quae supersunt ed. E.
celebrentur: quemlibet sumptum,
cuiuslibet Huschke (Lipsiae
otfero, 1896, BT) 695.
quaelibet animalia regia non abnuo sed libens

P0RPHYR1US NEOPLATONICUS obiit Romae 303.

florentes et forma conspicuas
aecum habet, et
vero aetate S. Petrum brevi tantum tempore Romae
delicus diffluens fuisse.
quocumque proficiscitur circumducit; idque
ingurgitans? (15) His de causis omnes quidem [Ex opere Contra Christianos apud Macarium Magnetem, Unigenitus
et epulis sese (scriptus c. 410) 3, 22, 3
suspirant, sed potentiam
apud se privatim ingemiscunt atque ]

tvrannidem adeo reformidant, ut accusare illum non Oqun; IcTTopeTTai pn&' dXiYOut; Mfivag PoaKqaat; t& npd-
eius ac 328 1
diximus, examinaverit
'

audeant. (16) Verum de his, sicut antea Para 6 TTeTpoq toraupitfaeai, eipqKOTot; tou 'Iriaou T a?
vocaverit hominem catholicae
fortasse aliquis et in iudicium (ibou ttuXaq pf| KaTitTxucreiv auroC [cf. Mt 16, 18].
societate connmctum.
professionis, nobisque fidei ac ministerii Ed. A. Hamtsck, Texte u. Untersuchungen 37,
nostrae 4 (Leipzig 1911), 56.
Ab hoc qui prodito atque eiurato religionis
vero
mysterio ad exsecrandam transgressus
haeream Artem a e
tandem indicemus?) in ea Nihilominus traditur Petrum crucifixum esse postquam
(quidni enim parentem illius vobis 328 1
se plurimum iactavit: ab hoc,
inquam, rationem eorum omnium ne paucos quidem menses agnos paverit, cum tamen lesus
exigendam esse non existimamus » dixisset portas inferi non praevalituras contra eum.
 328»— 332.
200 EPISTULA PSENOSIRIS. - CONC. ELIBERITANUM 300. n.
201

xqv pablbujKa xoi? KaXoi? nerit filius eius Nilus,

ira
Pauli et Petri. et quando
De martyrio Romano ss.
Kai
|

oxoi? 4Hauxrj? xujv ve- cum Deo venerit, testabitur

7X1 1

tibi
[Ib. 4, 4, 1-2.] Kpoxa cpwv ei? xqpqaiv eox' omnia, quae matri
fecerunt,
keivo to foto» t® TTaOXqi « E ‘™ dv eX 0q 6 uio? auxi]? NeiXo? (4) Sed et tu mihi indica,
328 2 (1) “Ibouiiev b’ quid
1

cpo^ou dXXa
bi’ bpduaxo? 6 Kupio? dv vukxi tuj TTauXur pn Kai oxav ?X0r] ouv Oeui pap- hic fieri velis
|
nam libenter
oubei? (Tti0r|<T£Tat ao ' TOV ,

8xi pera aou etpi Kai xupfi tn 1

001 Trepi uiv auxf|V faciam.
XdXei
^
!

Kai S«ov oibta, i»'TJw TxeTTOt AnXui[o]ov

«fial 18, 9.,]. (2)
6
f|Ka(Tiv. (4)

KpaTiiOeic xq? KtcpaXrj? drxoxepvexai ouxo? 6 Kopipo?, [8e] pot ou] Trepi
k| ai uiv
dXXct
KpivoOpev» [1 Cor 6, 3] ou pjv
•

X4 T luv drr&ous
«8xi 04Xet? dvxau0a fibeuj? xroi-
io 21, 16),
Kai T7 e x p o ? Xapwv ,
^Houaiav poOKetv xa apv(a[cf oOvxi.

xiu axaupip Trpoankw^ 6 ' 1

»
dvaOKoXoititexai. EpptuaOot CT6 eu X opai|dv Valere te oro in Domino
'
74.’ K(upi)ui 0(e)uj. Deo.
L. c.

EPISTULA PSENOSIRIS SACERDOTIS Directio epistulae in verso:

ex fine tertii vel initio quarti saeculi. AixoXXum x txapd Vevo- Apollini X a Psenosiri
dp«o[?]
sraar Trpe 0 Puxepuj X Txpecr3ux£pou
iv K(upi)qj.
sacerdoti X sacerdote in Do-
mino.
Edidit C. Wuttfy in Patrologia orientali, curantibus R. Graffin et
lianisthen Christenvcrfolgung,
TUbingen 1902, Mohr. F. Nau, 4 (Paris 1908, Firmin Didot), 126.
1 Psenosiris sacerdos Apollini
329 Yevofflpei npecr[Pt)x4]pqi
sacerdoti, dilecto fratri, in Do- CONCILIUM ELIBERITANUM 2 300 (306 f).
'Ati6XXujvi npeffpuxepiu |
d-fa-

dbeXqpip £v K(upi)w mino salutem.

TrnxCu |
CANONES.
Xai V
xroXXd (1) Ante
omnia plurimum L De his q ui post baptismum immolaverunt.
idolis
(l) ’np6 XU.V 8 Xujv
xoi)? txapd te saluto et omnes qu- ‘ecum Placuit
oe dema Copai Kai inter eos: Qui post fidem baptismi salutaris 330
Sure
cjol xxavxa? dbeXcpou? 4v sunt fratres in Deo. (2)
|
adulta aetate ad templum idoli idola<tra>turus accesserit,
de velim, frater, fossores ad-
te quod
0(e)ui. (2) rtvuJCXKeiv |
et fecerit estcrimen capitale, quia est summi sceleris,
duxisse huc ad interiora lo-
emtu’ dbtXcpt, 8xt ol V€Kpo-| placuit nec in finem eum communionem accipere.
xdcpot iv0dbe ei? liticam, quae a praefectura
dvnvo.amv
m
|

Oasim missa fuit. (3) Eam que 2. De sacerdotibus gentilium qui post baptismum
rbiaui xf|V noXtxtKfiv xfiv
”OacTiv uno statim bonis ac fidis fossoribus immolaverunt.
7T€p<p0etoa V ei? I

(3) Kai [x]au- in custodiam tradidi, donec ve- Flamines qui post fidem lavacri et regenerationis sacri -
xfK ifiTepovia?. 1

331
ficaverunt, eo quod geminaverint scelera accedente
homi-
Dixit autem
328 2 Videamus etiam quod dictum est Paulo:
(1)
cidio, vel triplicaverint facinus cohaerente moechia,
placuit
per visionem Paulo : Noli timere sed loquere, eos nec in finem accipere communionem.
Domitus nocte
apponetur tibi ut noceat te
quoniam tecum sum neque quisquam
vixdum Romae est, mox capitur ac capite ^ptectitur 3. De
si idolis munus tantum dederunt.
iisdem,
(2) Et ludtcabimusl Atque
ille callidus, qui dixerat quoniam angelos Item flamines, qui non immolaverint, sed munus tan
agnos pascendi acceperat, 332
etiam Petrus, qui potestatem <um dederint, eo quod se a funestis abstinuerint sacri-
crucifixus ad palum alligatur.

— Vcvdaipu; npeopuxepo?.
1
= paprupr|<J€l. * Elvira, Hispaniae.
 202 CONCILIUM ELIBERITANUM 300 (306?): n. 332' — 340 1
.
203

communionem, acta 24. De his qui in peregre baptizantur,

ficiis, in finem iis praestare
placuit
paenitentia. Item ipsi, si post paeniten- ut ad clerum non veniant.
tamen legitima
ulterius his non esse dan- Omnes qui peregre fuerint baptizati, eo quod eorum 3342
tiam fuerint moechati, placuit
dam communionem, ne illusisse de Dominica communione minime sit cognita vita, placuit ad clerum non esse pro-
movendos in alienis provinciis.
videantur.
relictis viris suis aliis nubunt. 25. De epistulis communicatoriis confessorum.
8. De feminis quae
Item feminae, quae nulla praecedente
causa reliquerint Omnis qui attulerit litteras confessorias, sublato nomine 335
3321

viros suos et alteris se copulaverint, nec m finem acci- confessoris, eo quod omnes sub hac nomini» gloria passim
communionem. concutiant simplices communicatoriae ei dandae sunt
piant ,

litterae.
feminis quae adulteros maritos
relinquunt
9. De
et aliis nubunt. 31. 27. De clericis, ut extraneas feminas in domo
maritum reliquerit non habeant
332 2 Item femina fidelis, quae adulterum Episcopus vel quilibet alius clericus aut sororem aut 336
ducit, prohibeatur ne ducat; si duxerit,
fidelem et alterum filiamvirginem dicatam Deo tantum secum habeat; ex-
non prius accipiat communionem, nisi
quem reliquit de 32.
traneam nequaquam habere placuit.
saeculo forsitan necessitas infirmitatis dare
19. exierit, nisi

compulerit. De adulescentibus qui post lavacrum moechati sunt.

17. De his qui suas sacerdotibus gentilium
filias Adulescentes, qui post fidem lavacri salutaris fuerint
337
coniungunt. moechati, cum duxerint uxores, acta legitima paenitentia
idolorum filias suas, iunxerint, placuit ad communionem eos admitti.
333 Si qui forte sacerdotibus 33.
in finem dandam esse communionem.
placuit nec 20. iis
De presbyteris, ut excommunicatis in necessitate

De clericis negotia et nundinas sectantibus. communionem dent.

locis suis nego-
Apud
presbyterum, si quis gravi lapsu in ruinam mortis 338
3331 Episcopi, presbyteri et diacones de
circumeuntes provincias agere paenitentiam non debere, sed potius
inciderit, placuit
tiandi causa non discedant, nec apud episcopum: cogente tamen infirmitate necesse est
quaestuosas nundinas sectentur: sane ad victum sibi con-
aut mercenarium aut presbyterum communionem praestare debere, et diaconem,
21.
quirendum aut filium aut libertum
negotiari, si ei iusserit sacerdos.
amicum aut quemlibet mittant, et si voluerint
intra provinciam negotientur. De
episcopis et ministris, ut ab uxoribus abstineant.
in totum prohibere episcopis,
Placuit
De clericis et laicis usurariis. presbyteris et 339
diaconibus vel omnibus clericis positis in ministerio abs-
accipere, placuit
334 Si quis clericorum detectus fuerit usuras tinere se a coniugibus suis et non generare filios:
quis etiam laicus accepisse qui-
eum degradari et abstineri. Si
cumque vero fecerit, ab honore clericatus exterminetur.
probatur usuras, et promiserit correptus iam se cessaturum
nec ulterius exacturum, placuit ei veniam tribui: si vero 36. Ne picturae in ecclesia fiant.
in ea iniquitate duraverit, ab Ecclesia esse proiciendum. Placuit picturas in ecclesia esse non debere, ne quod 340
colitur et adoratur in parietibus depingatur.
De his qui tardius ad ecclesiam accedunt.
ad ecclesiam 38. Ut in necessitate et fideles baptizent.
3341 Si quis in civitate positus tres dominicas
abstineatur, ut correptus esse Loco peregre navigantes aut si ecclesia proximo non 340 1
non accesserit, pro tempore
fuerit, posse fidelem, qui lavacrum suum
videatur. integrum habet
 204 CONCILIUM ELIBERITANUM 300. - ARNOBIUS scr. 303/5. n. 340 8 — 346. 205

infirmitatis po- 63. De uxoribus quae

nec sit bigamus, baptizare in necessitate filios ex adulterio necant.
ad episcopum
situm catechumenum, ita ut si supervixerit Si qua per adulterium absente marito suo conceperit 343 1
manus impositionem perfici possit.
eum perducat, ut per idque post facinus occiderit, placuit nec in finem dandam
veniunt, quando baptizentur. esse communionem, eo quod geminaverit scelus.
42. De his qui ad fidem
accedunt, si
340 2 Eos, qui ad primam fidem credulitatis 79. De his qui tabulam ludunt.
fuerint conversationis, intra biennium temporum
bonae Si quis fidelis aleam, id est tabulam,
debere, nisi infirmitate luserit nummis, 344
placuit ad baptismi gratiam admitti placuit eum abstineri
velocius subvenire periclitanti : et si emendatus cessaverit, post
'
compellente coegerit ratio
annum poterit communioni reconciliari.
vel gratiam postulanti. I U Ch r t 13 Sqq Har '’
1 247 s(l']- Msi2, sqq. 155 sqq.
f Hf.
’
’ 1 1,
..
iIL
1 , o ,.
48. De baptizatis ut nihil accipiat clerus. 1, 1, 221 sqq.

fieri solebat,
Emendari placuit, ut hi qui baptizantur, ut
340 3 ARNOBIUS scripsit inter 303
concha non mittant, ne sacerdos quod gratis 305.
et
nummos in

accepit pretio distrahere videatur. Neque pedes eorum De ineptis accusationibus Christianorum
lavandi sunt a sacerdotibus vel
clericis. et de propagatione Christianismi.
[Adversus naliones 1, 15, 2 ad 16, 7.]
55. sacerdotibus gentilium qui iam non sacrificant.
De
nec sacrificant
15.Quid ergo, dicemus iniuriarum nostrarum deos 345
(2)
340‘ Sacerdotes, qui tantum coronas portant modo memores esse modo esse rursus immemores?
sumptibus aliquid ad idola praestant, placuit (3) Si
nec de suis quo tempore fames est irati esse dicuntur, sequitur ut
post biennium accipere communionem. abundantiae tempore irati et difficiles non sint: atque ita
magistratibus et duumviris.
56. De perducitur res eo ut vicibus ludicris et ponant et reponant
duumviratum, iras et in integrum se semper offensionum
340 6 Magistratus vero uno anno, quo agit recordatione
ecclesia cohibeat. restituant.
prohibendum placet, ut se ab
16. (1) Quamquam istud quod dicitur quale sit ex- 346
58. De his qui communicatorias litteras portant, plicabilinon potest comprehensione cognosci.
(2) Si Ala-
ut de fide interrogentur. mannos, Persas, Scythas idcirco voluerunt devinci, quod
Placuit ubique et maxime in eo loco, in
quo prima habitarent et degerent in eorum gentibus Christiani:
341 quem-
episcopatus, ut interrogentur hi
admodum Romanis
cathedra constituta est tribuere victoriam, cum habitarent et
tradunt, an omnia recte ha- degerent eorum quoque gentibus Christiani ? (3) Si
qui communicatorias litteras in

beant suo testimonio comprobata. in Asia, Syria idcirco mures et locustas

effervescere pro-
digialiter voluerunt, quod ratione consimili
his qui destruentes idola occiduntur. habitarent in
60. De eorum gentibus Christiani in Hispania, Gallia cur eodem :

342 Si quis idola ibidem fuerit occisus, qua-

fregerit et tempore horum nihil natum est, cum innumeri viverent
tenus in Evangelio scriptum non est neque invenietur sub in his quoque provinciis Christiani?
(4) Si apud Gaetulos,
apostolis umquam factum, placuit in numerum eum non Tingitanos 1
huius rei causa siccitatem satis ariditatemque
recipi martyrum. miserunt, eo anno cur messes amplissimas Mauris
Noma-
pantomimis si convertantur. dibusque tribuerunt, cum religio similis his quoque
62. De aurigis et in
pantomimus credere voluerint, placuit regionibus verteretur? (5) Si in civitate unaqualibet fame
343 Si auriga aut
demum suscipiantur, plurimos emori nostri nominis aversione
ut prius artibus suis renuntient, et tunc fecerunt, cur
ita ut ulterius ad ea non
revertantur: qui si facere contra
interdictum tentaverint, proiciantur ab Ecclesia.
1
Ita secundum Lud. Carrioncm. Cf. ML 5, 737 D.
 — GALERIUS 305 an- n. 347—350. 207
206 PETRUS ALEXANDRINUS ob. 311.

corporis non nostri,

Christiani, qui parentum suorum reliquerant sectam,
ibidem annonaria caritate non tantum ad bonas mentes redirent. (2) Siquidem quadam ratione
etiam Christianos ditiores et locupletissimos red-
verum tanta eosdem Christianos voluntas invasisset et tanta
laetum habere de-
diderunt? (6) Aut igitur cuncti nihil stultitia occupasset, ut non illa veterum instituta seque-
nos
malorum
causa sumus, nationibus enim
buerunt, si
rentur, quae forsitan primum parentes eorundem con-
videatis cum incommodis
cum mixta
sumus in cunctis, aut stituerant, sed pro arbitrio suo atque ut isdem erat libitum,
id quod offendit res vestras,
laeta, desinite nobis adscribere ita sibimet leges facerent, quas observarent, et per diversa
officiamus et prosperis. (7) Si enim ego
cum nihil laetis
inopia varios populos congregarent. (3) Denique cum eiusmodi
ut male sit cur ut bene sit non obsto? Si ut
facio,
impedio nostra iussio exstitisset, ut ad veterum se instituta con-
cur nihil
magna sit meum nomen in causa est,
ferrent, multi periculo subiugati, multi
etiam deturbati sunt.
bellis accipiatur vulnus
ut sit feracitas maxima? Si ut in Atque cum
plurimi in proposito perseverarent, ac 349
duelles cum pereant, (4)
ego dicor adferre fortunam, cur, videremus nec diis eosdem cultum ac religionem debitam
adversas res bonas mali
laevum augurium non sum nec in
exhibere, nec Christianorum deum observare, con-
ominis obscaenitate traduco?
templatione mitissimae nostrae clementiae intuentes et
CV 4 (ed. A. Beiffirscheid), 12 sq. ML 5, 736 sqq.
consuetudinem sempiternam, qua solemus cunctis homi-
ALEXANDRINUS obiit 311. nibus veniam indulgere, promptissimam in his quoque
PETRUS EP.
indulgentiam nostram credidimus porrigendam, ut denuo
De Romano martyrio ss. Petri et Pauli. sint Christiani et conventicula sua componant, ita ut
[Epistula canonica (scripta 306) 9, 9—10.] ne quid contra disciplinam agant. (5) Alia autem epistula
Ounuq 6 npfiKpiTO? xwv dnoaxdXuiv TKtpos, iudicibus significaturi sumus, quid debeant observare.
tto\-
347 (9)
Kai cpuXaKioeei? xai dxipacrGds,
utmpov tv (6) Unde iuxta hanc indulgentiam nostram debebunt
XdKtc (TuXXntpeeis
'Pumn toTctupuien- (10) Kai 6 Trepiponxo? TTauXo? nXeo- deum suum orare pro salute nostra et rei publicae ac
gui? Gavdxou Ktvbuveuda? TtoXXd te sua, ut undique versum res publica praestetur incolumis
vdxic TtapaboGei? Kai
btuifiioiq xai eXupediv, et securi vivere in sedibus suis possint.
deXrida? Kai Kauxn<*apevo<; tv rroXXoi?
KecpaXnv dTrexpnwi- CV 27 Brandi Laubmann ), 212 ML
tv xf| auxi) noXei Kai auxoq paxaipqt Tiiv (ed. S. et G. sq. 7, 249 sq.
Cf. Eus., Hist. cccl. 8, 17.
MG 18, 483 sqq.

GALERIUS imp. 305-311. CONSTANTINUS MAGNUS 818(324)— 337.

Edictum indulgentiae «ut denuo sint Christiani», Edictum vel potius Rescriptum 1
Mediolanense (313).
datum Nicomediae d. 30. Aprilis 311. Initium.
[Apud Lactantium, Dc mortibus persecutorum 34.] [Apud Euscbium, Hist. eccl. 10, 5, 2 — 3.]

quae pro rei publicae semper com-

348 (1) Inter cetera, (2) ’Avx(Ypa<pov PacxiXiKtuv btaxaSeuiv £k 'PuipaiKq? yXuix- 350
modis atque disponimus, nos quidem volueramus
utilitate
>
xq? ptxaXqcpGeicrwv. * Hbr| pev TraXat (TKOTTOuvxe? xqv (Aeu-
antehac iuxta leges veteres et publicam disciplinam Roma- Oeplav xfis GpqcTKeia? ouk dpvqx4av eivai, dXX’ £vo<s kaaxou
etiam
norum cuncta corrigere atque id providere, ut
Exemplum constitutionis imperatorum (.Constantini et Li-
(2) 350
Ita apostolorum primus, saepe comprehensus
Petrus ex Romana lingua tratislatae. «Iamdudum quidem, cum
347 (9) cinit)
*
et custodiae traditus
ignominiaque affectus, postremo Romae animadverteremus non esse cohibendam religionis libertatem,
crucifixus est. (10) Similiter et inclytus Paulus, saepe traditus
periculum adductus, multa mala per-
et ad mortem usque in
afflictionibusque gloriatus,
1
Vide de hac quaestione J. IViltig in Rom. Quartalschrift, Suppi. 19
pessus et in multis persecutionibus (Freiburg 1913) 40-65.
quoque gladio capite multatus est.
in eadem urbe ipse
 n. 351—353.
208 CONSTANTINUS MAGNUS 313(824)— 337. 209

xa “ vel ei mentem suam dederat quam ipse sibi

religioni
ii) biavoia Kai xt) pouXnaei 4Eoua.av boxiov tou
kaarov aptissimam esse sentiret, ut possit nobis summa divinitas,
Ttpawaxa Tr^Xeiv Kaxct xf|v auxou tipoaip^nv
_
Ka ' T cuius religioni liberis mentibus obsequimur, in
Xp.ar.avo.q xn? al P^ £ omnibus
KtKeXeuKeipev
epncTKeia? xfc Eauxuiv xhv
xoTS te
itianv cpuXaxxeiy (3) ^<*XX4 tc€ ^
i\ solitum favorem suum benevolentiamque praestare.
(4) Quare scire dicationem tuam convenit placuisse nobis,
TtoXXai
f| xoi?
Kai bidtpopoi
ffuvexwpnen n Toiauxn
auxois
fotu?
alptoei?
tEouffio.
«uxujv pex
iv iKetvrj
^okouv
6XifOV
^ ^
d pa
^' ut amotis omnibus omnino condicionibus,
quae prius
scriptis ad officium tuum datis super Christianorum
nomine
TT poffxeOei(J0at <Ja<pui ?
xu X 6v xivfe?
,
(continebantur, et quae prorsus sinistra et a nostra
rrapacpuXdEeujq drreKpouovxo.» cle-
cirro xrj<; xoiauxqq mentia aliena esse) videbantur, <ea removeantur, et)
MG 20, 879 sqq. Reliquum ediclum vide infra. nunc
CB Eus. 2, 883 sq. libere ac simpliciter unusquisque eorum,
qui eandem ob-
servandae religionis Christianorum gerunt voluntatem,
Textus rescripti ex exemplari a Licinio edito. citra
ullam inquietudinem ac molestiam sui id ipsum
[Apud Laetantium, De mortibus
persecutorum 48.] observare
contendant. (5) Quae sollicitudini tuae plenissime signi-
ficanda esse credidimus, quo scires nos liberam

litteras ad pracstdem datas proponi tussit.

=s- absolutam colendae religionis suae facultatem iisdem
Christianis dedisse.
dultum esse pervideas,
(6) Quod cum
intellegit
atque

iisdem a nobis in-

dicatio tua etiam aliis
tam ego Constantinus A g
a e
• •
religionis suae vel observantiae potestatem similiter aper-
352 «Cum feliciter
Augustus apud Medlola “ u “
(2)
Licinius tam et liberam pro quiete temporis nostri <esse) con-
quam etiam ego
convenissemus atque universa quae ad
commoda et se- cessam, ut in colendo quod quisque delegerit, habeat
in tractatu haberemus, liberam facultatem. <Quod a nobis factum est, ut
curitatem publicam pertinerent, neque
pro-
quae videbamus pluribus hominibus
haec inter cetera
cuiquam) honori neque cuiquam religioni (detractum)
quibus
futura, primis ordinanda esse credidimus
vel in aliquid a nobis (videatur).
ut daremus et Christianis Atque hoc insuper
divinitatis reverentia continebatur, (7) in persona Christianorum statu- 353

et omnibus liberam
potestatem sequendi religionem quam endum censuimus, quod, si eadem loca, ad quae
esse
quisque voluisset, quo quidquid
<^>' divinitatis ,n sede antea convenire consuerant, de quibus etiam
datis ad
omnibus qui sub potestate nostra officium tuum litteris certa antehac forma fuerat
caelesti, nobis atque com-
placatum ac propitium possit exsistere. prehensa, priore tempore aliqui vel a fisco
sunt constituti, nostro vel
rectissima ratione in ab alio quocumque videntur esse mercati, eadem Christianis
(3) Itaque hoc
consilium salubri ac
nulli omnino facultatem aL sine pecunia et sine ulla pretii petitione,
eundum esse credidimus, ut postpos ta omni
qui vel observati oni Christianorum frustratione atque ambiguitate, restituant,
negandam putaremus, qui etiam (8)
dono fuerunt consecuti, eadem similiter iisdem Christianis
voluntati permittendum, ut ex quantocius reddant, etiam vel hi qui emerunt vel qui
sed uniuscuiusque arbitrio ac dono fuerunt consecuti, si petiverint de nostra bene-
animi sui sententia rebus divinis
operam daret,
tum Christiani
J*
sectae ac religionis suae volentia aliquid, vicarium postulent, quo et
tum ceteri omnes ipsis per
retinerent. Sed qwmiun ia eo nostram clementiam consulatur. Quae omnia corpori
fidem atque observantiam (3)
multae ac
facultasillis concessa fuerat, hristianorum protinus per intercessionem tuam
rescripto quo haec i

ac sine
additae v.debanUir qiiij
diversae 'sectae diserte ac nominatim mora tradi oportebit. (9) Et quoniam iidem Christiani
causam paulo post ab huiusmodi
dam eorum ob hanc fortasse non ea loca tantum, ad quae convenire consuerunt,
sed
observantia destiterunt.» alia etiam habuisse noscuntur ad
ius corporis eorum id
est Ecclesiarum non hominum singulorum, pertinentia,
,

includuntur, ex Eustbio, Hist. eccl. 10, 5,

4 sqq., sup-
1
Quae uncis ea omnia lege quam superius comprehendimus, citra
ullam
pleta sunt. Kirch Enchiridion.
 337. 354—356
210 CONSTANTINUS MAGNUS 313(324) n.
211

npovoia tvextipioev mneioe ttoXu

'“•PsBSSzBBss
TrXfj0oq Xaou, 6 Xov drri
x
to «puuXoxepov empevovTa eupicTKeoeai ibg av ei btxooxa-
Touvra Kai ptxaEu dTnOKOiroug btatpopa? £xeiv, (19) ebo£e
,uoi iv' auxoq 6 KaiKiXiavoq pexa b«a
^ttkxkotuuv xwv
auTov euGuveiv boKouvxwv Kai beKa exeptuv ovq auroq
xr)

=E41i%~£“5 quo etiamiin

I
feaurou bjxp dvarKCHOUs uixoXd|3ot, eiq xqv
dmevai, 'iv’ ^Ketoe upuiv rrapovxwv, aXXa pqv
kiou KaiMaxepvou Kai Mupivou,
‘Pujpnv ttXiIi
Kai 'Ptxt-
xuiv koXXxiyujv upuiv,

^
pleatur, superius ouq toutou eveKev
j£ ctenus fi e t, ut, sicut eiq xqv 'Pujpnv rrpocrexaEa tmaireCaai,’
publicae consulatur. (11)

^
auem
•
in
comprehensum est divnnus -ta
.
nos favor buvpGi) dKOuaerjvai, <i)q fiv KaxapdOoixe xw
<TcPa(T|iiutxdxuj
vopiu apgoxxciv.
tantis sumus rebus experu, p=*
nerseveret. (20) "Iva pevroi Kai irepi ndvxwv auxuiv toutujv nXr)- 356

ssssssss
SrrJ.”i-“
sanctio
benevolentiae
perferre conveniet, »t
latere nonpossit’
huius nostrae
peo-xdTnv buviiGfixe fynv tvluoiv, xd dvxixuTxa xujv
cptuv xuiv trpoq pe rcapa 'AvuXivou aTroaxaXevxwv
pacriv £po!s uitoxdSaq,
OpiXiv ^EetTepipa
^Ypa-
ypdp-
Trpo? xouq TrpoeipnM^vou? KoXXnxaq
£vxuxoGoa t\ upexepa axeppoxnq boKt-
ol$
,udaei ovxiva XPH xporrov xqv Trpoeipnpdviiv
biKqv ^mpeXe-
^ convenlicula oxaxa bieuKpivnoai Kai Kaxa xo biKaiov xeppaxioai,

—
_

HU pwpo«t«^“ v usque ad 6rroxe

354 (13) litteris
|£ ^ cver51 Ecclesia Plb^ xqv upexipav ^mpeXeiav XavGavei xoaauxqv pe aibdi
sr minus ,-.««0.
xr) 4v0eopu) KaGoXiKi) 'EKKXncria drrovepeiv,
u>q pqbiv KaGoXou
cv 27, 228 sqq. MU 7, 267 sqq. (TxiffMa f| bixooxaoiav ?v xivi xottui PouXeoGai
pe iipd?
KaxaXmeiv. H Getoxqs upu? xou pexaXou 0eoG biatpuXd£ei
Convocatio Concilii Romani
313.
ttoXXois Jxetri, xiptiijxaxe.
Hlst. eccl. 10, 5, 18-20 ]
[Apud Eusebium, Cli Eus. 2 (cd. Et/. Schwar/z), 887 sq. MG 20, 885 sqq.
MiXxidb* ^ctkottu. 'Pui-
KuivOTCtvi tvoi; Xe(Sa<Jx6 ?
355 deditione tradidit, et in quibus maxima est populi
multitudo

"oSiWSo*
,,pL™u4v^
*^™.
M plebem quasi in duas partes divisam ad deteriora deflectere’
ct episcopos inter se dissentire:
(19) Placuit mihi
Caecilianus una cum decem episcopis qui accusare ipsum
videntur, et cum decem aliis quos ipse
ad suam causam
ut idem

necessarios esse ludicaverit, Romam naviget: ut ibi coram

vobis et coram Reticio, Materno ac Marino collegis
vestris, quos ea causa Romam properare iussi, possit audiri,
quemadmodum sanctissimae legi convenire optime nostis.
(20) Porro ut totius negotii plenissimam valeatis
haurire 356
notitiam, exempla libellorum ab Anuli
no ad me missorum,
Miltiadi episcopo nrbi. meis subiecta ad collegas vestros supradictos
litteris
Constantina. Augustus transmisi!
365 Quibus lectis perpendet Gravitas Vestra,
quonam modo supra
Romae et Marco.
,
libelli a viro clarissimo memorata controversia accuratissime diiudicanda sit, et
ex
'proemsote ad 21.
h
(1 missi, in quibus praescripto iustitiae terminanda. Siquidem
nec Tuam’ Seduli-
A
a r n oTf)?c a e urbis episcopum a tatem latet, tantam a me reverentiam legitimae
Carthaginiensium Ecclesiae
"U' "r Caecilianum .athplicae exhiberi, ut generaliter nullum schisma
qmbusdam Tdet, '“K "H.i a vobls relinqui velim. Divinitas summi Dei
aut dissidium
multis vos
dii* Providentia Meae Devotioni spontane. annis servabit, carissime.
p,o"S; q».s
14 *
 212 CONSTANTINUS MAGNUS 313(324)— 337. n. 357—358 213
314. Kl KCti 6 M6<PP°va oqieiXovTaq
Convocatio Concilii Arelatensis iy. .
eyeiv 6poipu X iuv aiaxpiiic,
paXXov b4 pucxepuiq dXXqXuiv dirobieaiavai
[Ib 10, 5, 21 -24.] Kai ro\q dvGpd.-
txoi? Toiq aXXoTpia? e ouai Taq
ipu X aq diro t% d-fiuiTaTric:
357 KujvOTavTlvo? lepacrro? Xpricrxip ^omn lupa- X
0pr)OK6ia S rauxnq npotpaff.v
XXeu n? bibovai, oGev irpo- —
yonrtev poi 4 T4V€T0, omuq toOto ortep 4
KOuaijuv.H X pRv pera tRv
rcpoTepov, 6xe qxriXuic Kai dvbiacxxppcpujq eEevexGetoav Rbq Kptcxiv auOuipeTui
buvapeuiq crurKaraGecrei neiraOcreai
Tivbc nepi Tfjq QpiJtTKeiaq tR?
tfiaq Kai dircupavlou kov vuv ttot 6 buvqGR ttoXXujv
irapovTiuv TtXoug tu eiv.
KaGoXiKqs dTTObu(TTaff0ai Rp-avTO, 4ix X
K ai xnc alpeoeuis Tr)q (23) EtreibR toivuv TrXEKXTOuq ek biacpopuiv
Kai upuGn-358
TUJV tottujvJjuffKonovg Ei
XXiaqTlV W V S xqv 'ApeXaTqaiujv ttoX.v etouj
blUTETUTTUlKElV lUCXTE GlTOlTTaXeVTUJV
Kai XOUXUJV
dxt6 XI, q
KXn^VTUJV
^
ta& A P <P
KaXavbuiv AuT ou(Jtujv (TuveXGeiv
keXeiKTapEv, Kai aoi T pdu»ai
^TTKTKOITUJV, dXXd pf,V TJJ
,
evopiffapEV, iva XaPuiv Trapa tou
*** XapirpoiaTou AaTptu-
KaiaXXqXuiq v.avou tou
k.k Tuiv 4E 4vavxiaq poipaq KOvpf|KTopos ItKEXias biipoaiov 6 X nua,
4ixip6vuj ? bia"fwvi£op4vu)v,
xrapdvxo.; te Kai touTO Eeu-as OEaunu Kai buo yt Tivas tujv 4k
ctu-

buvqGR uno xnq tou beuTEpou Gpovou

iTUOKonou toOto bixep 4boK£i KEKivqoGai, ous av cru auros 4niX4Eacr0ai Kpivqs, dXXd
^xnpeXous biaKpiaeui? kot- M qv K ai Tpeic
rrapoutXtaq auxiliv pexa ndan? ixaibas xous buvncropevous upTv
kutG ti)v 6bov uirnpE-
opGuJOeuj? Tuxdv. (‘22) 'AXX' te**, *C <»«• J^T xntraffGa. napaXapuiv, efau. Ti]s
auxiis ini tui rrpo-
XaGopevoi x.vt? Kai Tffc ffumpa? i'K ,vuv
EipqpEvui Torruj dndvnitrov, (24) uiq b.d
aip4cxe K “fjflv fiv te tGs (Xnc
apaxoq tou 6cpe.Xop4vou Tq afruiT&Tij ^'
ouXo ™ TTEppOTllTOS Kai btd Tfjs XoiTtllS TUIV (XUVIOVTUJV 6poipu ou
ixauovTa pR P X
Tdc ibiac ?X0P«? TTUpaTeiveiv ou
,
,

auviIGecrGai Kai bioptEdpEvoi

f Kai opocppovos
(Xuvecteuis Kai touto direp d
X pi tou bsupo
Tfi fibn 4E£VExGei(Jn Kpicrei (pauXuiq aicrxpds x.vas ZuTO M a ias TtapapEu^vnKEV,
bi
«.It* X dicou-
ll dpa 2*5 T, v£ Tdc Tvdnias
aTtavTiuv tujv dcpeiXovxujv
(T04vTujy ttovtuiv tujv peXX6vtujv Xe
X Gn<re(X0ai napd tluv
«nveTKav ft Kai pn irpOTEpov vuv dTT dXXnXuiv biECTTuiTUJV, ouiXTrep
dpoitus irapeivai 4 ke-
4E£Ta<J0evxujv irpo? x6 tRv Kpuxiv Lwtl- Xeucrapev, buvqGO ei? tRv dcpeiXopevnv
inxnGnvai dKpiP&q Gp^cXKEiav Kai TrfffTiv
I ndvu xaxLVKai GEeui, teneiaav,
xe xoiiraiv dndv- U
xo Kai xouxous auxouq ab eXcpi-
tu)V ktiva Ouppaivei T evto8
ai,
esse decuerat turpi seu potius detestanda secessione
dissideant,
Chresto Syracusanorum epi- et ns hominibus qui a sanctissima religione
Constantinus Augustus alieno sum animo’
357 subsannandi occasio praebeatur. Idcirco mihi
sedulo
SC
nonnulli pravo ac perverso dum fuit, ut haec quae post depromptum indicium providen-
lam quidem antea cum
°(21)
assensione lam finita esse debuerant, nunc
voluntaria
religione caelestique virtute et ab Ecclesiae ca- tandem multorum
animo a sancta
dissidere coepissent, hmusmodi orum on interventu finem possint accipere.
tholicae sententia mima
ita constitueram, ut e (23)Quoniam igitur plurimos ex diversis ac prope
tentionem praecidere cupiens, ex Africa episcopos ,n urbem Arelatensem intra
infinitis 358
episcopis, accitis etiam vicwstm
locis
Gallia quibusdam Kalendas Au-
vehementer et constanter obstabant, gusti mssimus convenire: tibi quoque scribendum
«s „ui ex adversa parte esse censuimus
episcopo, id quod com- ut accepto publico vehiculo a viro
praesente quoque Romanae urbis clarissimo Latroniano
praesentia posset d. correctore Siciliae, adiunctis tibi duobus
•

motum luisse videbatur, sub horum secundi ordinis

gentissima examinatione componi. (22)
fit fere fit et
Se
propriae salutis et venerationis,
debetur, obliti, privatas adhuc P
^ on,a ”'
quae sanctis
quos tu eligendos putaveris, tribus item servulis
vobis ministrare possint, intra eundem
locum occurras; (24) quo tum per Tuam
qui in itinere
diem ad praedictum
Gravitatem, tum
simae fidei’
prolatae lam sententiae acquiescere J3J5JJ
nolentes, per ceterorum in unum coeuntium unanimem
concordemque
non cessant:
sollertiam controversia haec quae per
episcopos sententiam tulisse,
asserentesque paucos admodum :id hoc usque temporis
foedissimam altercationem
inquiri oportebat diligenter ex- perduravit, auditis omnibus
qui nec omnibus quae prius eorum qui
nunc inter se dissident, quos etiam adesse
cussis depromendum iudicium properanter accessissent
ad iussimus, allegationi-
ac fraterno inter se amm bus, ad congruam religionis et fidei
Unde’ fit ut et ipsi, quos concordi observantiam fraternam-
 337 n. 359—361. 215
214 CONSTANTINUS MAGNUS 3 13(321 )

«va^enva,. jT>aj- ixaJa, iv’ et xi av X pq|idxujv irap’ auxou q aq axeppoxq?

dbeXcp.K.iv xe opovotav k«v |3pa
btacpu\a£ei im noXXoiq aixqaq, aveo biaxarpoO xtvo? dtrapi0pqaai cppovxiaq.
vovrti ffe 6 0eo? 6 rravxoKpaxujp
(4) Kai dtreibq dnuGopqv xtva? pq xaGeaxiuaq? btavoia?360
?T6fftV. ruYxavovxa? avGptuirou? xov Xaov xq? dcftujxaxqs Kai Ka0o-
CB Eus. 2, 888 sqq. MG 20, 887 sqq.
XtKq? 'EKKXqaia? cpauXq xtvi utrovo0euaei (3ouXea0at bia-
axpecpetv, fiviu0K£ pe ‘AvuXivw dvGundxui, aXXa pqv Kai
Largitiones Ecclesiis catholicis factae. TTaxptKiiu xw ouiKapitu xtliv iixdp X ujv rrapoOm xotauxa?
ib. 10, 6
[Epistula a<l Caecilianum ep. Carthaginiensem, 1
£vxo\a? bebaiKevai, i'v’ ev xot? Xonrot? dtraat Kai xouxou
drttaKono. paXtcrxa xqv TrpoaqKOuaav cppovxiba Trotqaujvxat Kai pq
359 Kui vexa vxivo? Au T ouaxo? KaiK.Xiavtp
dvda X a)vxat treptopav xotouxo Ttvopevov. (5) Atotrep, ei
XaP T,
Tt xotouxou? dv0puJTrou? £v auxq xf) paviqt ^mpeveiv
TC“= xtva?
npt06V KCtTU TTaffa? £™PX
la S>
(0 ETT£tbflK£p
xd? Nouptbiaq Kai xa?
Mauptxavta?, Kaxiboi?, dveu xtvo? dp(pi|3oXta? xoi? rrpoetpqpdvot? btKaaxai?
'Acp\)iKdq KCti
£v0e<jpou KaiaYiwxaTn?K npoaeXGe Kai auxo xouxo rrpoaavevefKe, ottui? auxou? dxeTvot,
fiqxoi? Tiai Ttliv (mqpextiiv Tfqq
dvaXdjpaxa fcrtxopqYneqvat xi, fama KaGatrep auxoi? Ttapouaiv ^K^Xeuffa, dmaxpeipiuffiv. 'H Getoxq?
OoXtKn? 0pq0Keia? ei?
xov biacxqpoxaxov koOoMkov xq? xou peydXou Geou ae btacpuXaSet ^Tti noXXoi? £xecriv.
Ypdppaxa npo? OOpaov
dbnXuiaa auxiu, ottuj? xptOX^ 100 ? cpoXXet? xq CB Eus. 2, 890. MG 20, 891 sqq.
AcpptKnc KCti

tj^axeppoxqn dirapiebam «ppovxiwj. (2)

Iu toivuv, I

xPnd«Tuiv urtob6X ef\vai Clerus a muneribus publicis eximitur.

T ?v irpobqXoupdvqv
uoaoxqxa xutv
Kaxa xo ppeoutov xo
atram xot? ixpoeipqbvot?
[ib. 10, 7.]
TTOinoet?,
xaOxa xo XPIUoto bia-
upoc a\ Ttapa 'Oaiou diroaxaXfev XaTpe, 'AvuXTve, xtptuixaxe fqptv. 361
boOflvat
uou xqv ei?
KtXtunov.
xoOxo nepi
dpa upoc to
dtravxa?
(3) Ei b’
auxou? tipompeatv ivbeiv ^TtSv (1) ’E7T€ibq
0evq0eTaav
4k TrXeiovuiv TrpaYpdxujv
xf|v ©pqffKeiav, f)
9 aivexai
KOpucpaia xq? aYtujxdxq?
dv fj
irapeEou-

trapd 'HpaKXeiba xoO Tnxpouou xutv etroupaviou aibtii? peYaXou? Ktvbuvou? ^vqvo-
qiuXdxxexat,
!, Kaxaudemc,
bitep dvaT Ka,ov c.va.
X evat xot? bqpoffiot? TrpdYpaOtv auxqv xe xauxqv 4v0effpu)?
LxTpuiv Kxqpdxtuv (ivaptptXeKXui?,

xaxapaGot?, aixqaai 6cpeiXet?. Kai Y«P ™povxi auxtp npoa-

cuniae Gravitas Tua ab ipso postularet, absque ulla dubitatione

possit revocari. Incolumem dinumerandum tibi curaret.
que concordiam tandem aliquando (4) Et quoniam accepi quosdam non satis compositae mentis 360
Deus omnipotens diutissime servabit.
te homines id agere, ut sanctissimae et catholicae Ecclesiae po-
Constantinus Augustus Caeciliano episcopo Car-
359 pulum improba atque adulterina corrumpant: scias
falsitate
‘b8
ut per omnes provincias me Anui no proconsuli et Patricio vicario praefectorum
i

?!)' Quandoquidem placuit nobis, coram haec dedisse mandata, ut inter cetera huius rei com-
Africae, Numidiae et utriusque Mauritaniae certis
petentem curam gerant nec si quid eiusmodi agatur, neg-
religionis catholicae mini-
quibusdam legitimae et sanctissimae litteras dedi
legere ac dissimulare sustineant. (5) Itaque si quos eiuscemodi
stris ad sumptus
necessarios aliquid praeberetur,
rationalem Africae, eique homines in hac amentia perseverare conspexeris, absque ulla
ad Ursum virum
perfectissimum
numerari curaret haesitatione supradictos iudices adibis idque ipsis referes, ut
mille folles Tuae Gravitati
significavi ut ter
operan in eos, quemadmodum ipsis coram mandavi, animadvertant.
Tu itaque ubi praedictam summam acceperis,
Divinitas summi Dei multis annis te servabit.
memoratis mxta breve ab Hosio ad
(2'i

dabis ut cunctis stipra Anui in e, carissime nobis. 361

8) Quodsi forte ad meum
Ave,
pecunia dividatur
te directum ea Cum ex multis rebus constet, religionem illam in qua
studium explendum deesse ah (1)
erga vos omnes in hac parte summa divinae maiestatis reverentia custoditur, spretam qui-
quidquid necessarium tibi vide-
quid intellexeris, incunctanter dem maxima reipublicae importasse discrimina, eandem vero
praediorum nostrorum
bitur ab Heraclida procuratore
rite susceptam ac custoditam et nomini Romano maximam
petere Nam et ipsi coram mandavi, ut, si quid pe
debes.
 CONSTANTINUS MAGNUS 313(324)— 337. n. 362- 363. 217
216

^Y^qv efixurfav tu. 'Pu>- (1) Touq rrovqpouc; Kai derepeu; pipqcrdpevoi; Apeio?,
&vaXn<p0eurav Kai tpuXaxxopevqv
xoiq xwv dvGpdmuiv xqv auxqv dKeivoiq urrexeiv dxipiav. (2) "Qcmep
biicaid? 4ctxi
pdiKubdvopaxi Kai ffOpTtacXi
xujv Oewuv euepreaiujv xoivuv TTopcpupio? 6 xqq 0eocre(kt'as 4x®pdq, Cfuvxdypaxa
«aipexov eubaipoviav irapcaxn^vai, x^
gboEev dKtivouq xouq avbpaq napavopa Kaxa xq<; 0pqcn<da<; auaxqcrdpevoq, aEiov eupexo
xouxo napexouaujv,
vopou xouxou Ttapebp^ xaq |ii00ov, Kai xoiouxov, uiffxe duoveibiaxov pev auxov irpo?
bcpetXopevq dYidxqxt Kai xq xou
0 pt)aK€iaq Oepaneia xov 4Eq<; TtveffOai xpdvov, Kai ixXeiffxqi; dva7TXqa0qvai koko-
imqpeoiac xd? kl adxwv xq xqq 0eiaq
xd guaOXa K^iffaffem, boEia?, acpavi00f)vai be xd derepq auxoO auYTpdp/iaxa ouxuj
napexovxa? xujv Kapdxmv xuiv ibiuiv
'

AvuXive xmiiuxaxe. (2) Atorrep

keivou? xou? fletu xn« Kai vuv IboEev pe A
v xe Kai xou; A p e i o u dpoYVwpova;
1

^napxiaq
P xf\q ffoi Txemcmupevqq
T *n
Ka0oX &
K ^ EKKXqffiqf,
|
fToptpupiavou; pdv KaXeia0ai, iliv xou; xponou; pepi-V
ki aaxujv unnpemav, tij pqvxai, xouxuiv ?x u, cfl xai xqv TtpocrqYopiav. (3) TTpb; be
f, K aiKiX.avo ? £q>e0xqKev, xqv *«ovo
ouaixep KXrjpiKOuq xouxoi; Kai ei xi auYTpuMPa utro Apeiou auvxexaYpdvov
dxia xauxq 0pnOK€iqi xtapexovxa?,
Xv tiujOaotv, dtx6 Trdvxuiv finaE ftiMc xuiv XenoupT^v
b, “ Tl
eupiaKOixo, xoOxo irupi rrapabiboaOar 'iva pf| povov xd cpaOXa
auxoO xqq bibaaxaXia? depaviadeiq, dXXa pqb^ unopvqpa auxoO
{iouXopai dXsixoupfqxouq
iTXdvnc ft
biacpuXaxOqvat,
lepotxuXou
«oXiff0ii«T6UJq dno
Jmu?
^ ^
^epanoaq xq? ^ 8 Xujs uTroXeiixoixo. (4) 'Exelvo pevxoi rrpoaYopeuui, diq ei xiq
ffuYYpappa uno Apeiou CTuvxaY^v <piupu0eiq Kpdipa?, Kai
dcpeXKwvxai, dXXa paXXov dveu xtvoq
xfl e e ,6xnxi 6cpeiXop4vr)?

3o X x£^ Sp
irepi xo 0eiov Xaxpetav
ivopuj «unqpexuivxm. *vn«p
Trotoupevuiv TrXeiaxov baov
xou; koi
Mjfny pfl 6 u04um; npoaeveYKUjv nupi KaxavaXtutrq, xouxui Gavaxo?
katai Zqpia napaxpqpa Yap aXoui; 4ni xouxui, KtcpaXiKqv
'

'EppuKTo, AvuXive, T.puuxaxe unoaxqaexai xipuipiav. '0 Geo; (ipdq biatpuXdEot.

voi? npdTpacnauvoicmv baxei.
MG 67, 87 sq.
Kai no0eivoxaxe fipiv.

CB Eus. 2, 891. MG 20, 893 sq.

INCERTI PANEGYRICUS CONSTANTINO
Edictum contra Arium ciusque scripta 325. AUGUSTO dictus 313.

[Apud Socratem, Hist. cccl. 1, 9.) De victoria ad pontem Mulvium (28. Oct. 812).
M^iaxo?, lepacrxoq, ^a- [Cap. 2 et 3, 1-3.]
362 NtKqxqq Kwvoxavxivoq,
ctkottoi? Kai Xaoi?. (1) Ac primum illud arripiam quod credo adhuc ne- 363
minem ausum fuisse, ut ante de constantia expeditionis
rebus divina id tribuente
prosperitatem, et cunctis mortalium
felicitatem contulisse, placuit ut ho (1) Cum malos et impios homines imitatus sit Arius, eandem
beneficentia, praecipuam
cum debita sanctimonia et assidua huius legis cum illis poenam infamiae meretur subire. (2) Quemadmodum
mines illi qui
divinae religionis cultui ex- ergo Porphyrius verae pietatis inimicus, compositis adversus
observantia ministerium suum Christianam religionem nefariis voluminibus, dignam mercedem
reportent, Anulme carissime.
hibent laborum suorum mercedem retulit, ut et ipse infamis sit apud posteros, multisque appetitus
provinciam tibi cred. a.n
(2) Quocirca
eos homines qui intra
Caecilianus praeest, huic sanctis- opprobriis, et impii eius libri penitus fuerint aboliti: ita nunc
in Ecclesia catholica
cui
clericos vocare consu t ®''^ placuit Arium
sectatoresque eius Porphyrianos vocari, ut,
simae religioni ministrant, quos
’

publicis functionibus immunes volumus quorum mores, eorum etiam vocabulo appellentur.
imitati sunt
ab omnibus omnino
casu sacrilego a cultu summae (3) Praeterea, si Ario conscriptus reperiatur,
quis forte liber ab
conservari, ne errore aliquo aut
sed ut potius absque ulla in fiammis eum absumi praecipimus: ut non solum prava illius
divinitati debito abstrahantur;
deserviant. Quippe his summam doctrina funditus aboleatur, sed ne monumentum quidem eius
quietudine propriae legi
divino numini exhibentibus
mujnunjnde ullum posteritati relinquatur. (4) Illud etiam denuntio, quod,
venerationem
videtur accedere. Vale, Anulme, si quis librum ab Ario compositum occultasse deprehensus
emolumentum rei publicae
sit nec eum statim oblatum igne combusserit, mortis poenam
nobis.
rarissime et desideratissime
Augustus, episcopis et subibit simul atque enim in hoc facinore fuerit deprehensus,
Victor Constantinus, Maximus,
:

362 capitali supplicio ferietur. Divinitas vos servet.

plebibus.
 aMM rS~£
218

tate
roi
PANEGYRICUS CONSTANTINO

erga te nostri
nnhlicae vota suspendimus.
tantum^anfino potuisse
tan
AUGUSTO

jaesumere
(3)
amor», qnem timc

U
«lictus

int
lene,
313.

impc
t-m
£
, De

(5)
LUCIUS CAELIUS FIRM1ANUS LACTANTIUS
n. 363'— 366.

obiit post 317.

persecutione Neronis et martyrio

[De mortibus persecutorum (scriptus circa 314)

Cumque iam Neroimperaret, Petrus 364

ss. Petri et Pauli.
2, 5 — 6.]
Romam
219

conflatum quiescenti-
Ugione ta°nta%Xe dejeratione advenit et editis quibusdam miraculis, quae virtute ipsius
Dei data sibi ab eo potestate faciebat, convertit multos

a-gSrsScSsSS ad justitiam Deoque templum fidele ac stabile collocavit.

(6) Qua re ad Neronem delata cum animadverteret non
modo Romae sed ubique quotidie magnam multitudinem
deficere a cultu idolorum et ad religionem novam dam-
nata vetustate transire ut erat exeerabilis ac nocens
.

tyrannus prosilivit ad excidendum caeleste templum

delendamque justitiam et primus omnium persecutus Dei
servos Petrum cruci adfix ;
t, Paulum interfecit.
CV 27 (ed. S. Bram/t cl (1. Latthmann), 174 sq. ML 7, 195 sqq.
»»o«s pro.«
"“i ‘Stl “Tq,*™, sed hoc De visione Constantini M.
[Ib. 44, 1—7.]
(1) Iam mota inter eos fuerant arma civilia. Et quamvis 365
aggrediebare firmaveras. se Maxentius Romae contineret, quod responsum acce-
nimio nostri amore -

Ne tu, imperator, perat periturum esse, si extra portas urbis exisset, tamen

- - ""Jsr
QfjQi Q ( 1 )
bellum per idoneos duces gerebatur. (2) Plus virium
Maxentio erat, quod et patris sui exercitum receperat
a Severo et suum proprium de Mauris aique Gaetulis
nuper extraxerat. (3) Dimicatum, et Maxentiani milites

rSrriis^ praevalebant, donec postea confirmato animo Constan-

tinus et ad utrumque paratus copias omnes ad urbem
propius admovit et e regione pontis Mulvii consedit.
(4) Imminebat dies, quo Maxentius imperium ceperat, 366
qui est a. d. sextum Kalendas Novembres, et quinquennalia
str—.n— ?• - •P2-* ss terminabantur. (5) Commonitus est in quiete Constan-
tinus, ut caeleste signum Dei notaret in scutis atque
ita proelium committeret. Facit ut iussus est et trans-
victoriam. versa X littera, summo capite circumflexo, Christum in
BT) scutis notat (6) Quo signo armatus exercitus capit ferrum.
XII Panegyrici latini ed. 6W ***«« ( Li P
siae 1911 ’

Procedit hostis obviam sine imperatore pontemque trans-

290 sq.
greditur. Acies pari fronte concurrunt, summa vi utrim-
que pugnatur: «Neque his fuga nota neque illis» [Vagii.
Editiom, antiquae,
i
^ Aen. 10, 757]. (7) Fit in urbe seditio et dux increpitatur
Hist pol. Bl 141 (1908), 1.4.
A. KriopfUr in
 220 CONCILIUM ARELATENSE I 314. n. 367—374.
221

velut desertor salutis publicae, cumque

<conspiceretur> et cum
coeperint contra disciplinam
una a communione excludantur.
agere, tum demum
repente populus (Circenses enim natali suo edebat) Similiter et de
non posse. publicam agere volunt.
his qui
’ rem
voce subclamat Constantinum vinci

CV 27, 228 sq. ML 7, 260 sq.

8. De baptismo eorum qui ab haeresi convertuntur.
CONCILIUM ARELATENSE 2 1 314. A iS qU 3 lege Ua utunturut rebaptizent,
DlaSt
placuit, nt a°w ITT'
871
ut, ’,
si ad ?.
Ecclesiam aliquis de haeresi venerit
CANONES. mtermgent eum symbohm
si perviderint eum in et
Patre;

et ilio et Spiritu Sancto

Inscriptio. esse baptizatum, manus
ei
tantum imponatur ut accipiat Spiritum
;567 Domino sanctissimo fratri Silvestro Marinus vel
interrogatus non responderit hanc
Sanctum. Quodsi
oppido Are- Trinitatem, baptizetur.
coetus episcoporum qui adunati fuerunt in
latensi. Quid decrcv<er>imus communi consilio
caritati

tuae significamus, ut omnes sciant

servare debeant.
quid in futurum ob-
‘ 3
'

vel tr Sc ri P turas Sa «-as, vasa dominica

nomina fratrum
f
tradidisse dicuntur.
hlS 01111 Septulas Sanctas
tradidisse dicuntur vel 372
tempore Pascha celebretur. vasa dominica vel nomina fratrum
1. Ut uno die et suorum, placuit nobis
ut quicumque eorum ex actis
uno
368 Primo loco de observatione Paschae Domini, ut non verbis nudis ab ordine cleri
publicis fuerit detectus’
omnem orbem a nobis observetur amoveatur. Nam si
die et uno tempore per udem aliquos ordinasse fuerint
et iuxta consuetudinem litteras ad
omnes tu dirigas. deprehensi, et hi quos
ordinaverunt rationales subsistunt,
non illis obsit ordinatio
permaneat. 1-t quoniam multi sunt
Ut ubi quisque ordinatur ibi qui contra ecclesiasticam
2.
pugnare videntur et per testes regulam
quibuscumque locis ordinati fuerint redemptos putant se ad
Dc
369
ministri,
his qui
in ipsis
in
locis perseverent. nisi, m ^
dmilt ' debere omnino non admittantur,
nS ut supra !idiximus, actis publicis -

docuerint.
4. Ut aurigae dum agitant excommunicentur.
15. Ut diacones non offerant.
Deagitatoribus, qui fideles sunt, placuit eos,
quamdiu
369 1 Dediaconibus quos cognovimus
agitant, a communione separari. multis locis offerre 373
placuit minime fieri debere.

5. Ut theatrici quamdiu agunt excommunicentur.

com-
19. Ut peregrinis episcopis locus
369 z De theatricis, et ipsos placuit, quamdiu agunt, a sacrificandi detur.
munione separari. De episcopis peregrinis, qui in urbem solent venire,’ 373»
placuit eis locum dari, ut offerant.
7. De fidelibus qui praesides fiunt vel rem publicam
agere volunt. 20. Ut sine tribus episcopis nullus episcopus
ordinetur.
ad praesidatum prosiliunt,
370 De praesidibus qui fideles e hiS Urpant ibi quod so,i
accipiant eccle- debeant episcopos 374
placuit ut, cum promoti fuerint, litteras ordS ar
ordinare, V' >
placuit, ?,
ut nullus hoc
communicatorias, ita tamen ut, in quibuscumque sibi praesumat nisi as-
siasticas sumptis secum alus septem
agatur episcopis. Si tamen non
locis gesserint, ab episcopo eiusdem loci cura illis
potuerit septem, infra tres non audeat
ordinare.
Hard ll863s<W
Addit Branat. * Aries, Galliae. HLirfa^ -
- Ms '-2.470s qq . Hf.l, 205 s
qq .
 375—378.
CONCILIUM ANCYRANUM 314 n.
223
222
bd Kai 6 xrpod-ruiv pio? Kai 6 peTd xauTa deexaZeo-0ui,
Kai
4. CONCILIUM ANCYRANUM' 314 . outui? f| <piXav0pujTna dTTipeTpeiaGtu.

CANONES. 6. De his qui timore ritus gentilium peregerunt.

his qui laetiore habitu in

templis idolorum TTepi tujv dtreiXq
povov eteavTuiv KoXdaeui? Kai acpaipe-377
De cretu? uTtapxovTuiv i] peToiKia? <ai GudavTuiv Kai
cenaverunt. pexpi tou
tujv
Ttapovxo? xaipou pq peTavoqdavTiuv pqbd
erri bd toutoi? koI
dnidTpeijjdvTujv,
375 TTepi Tiuv npo? piav Guadvtujv, vOv be Trapd tov xaipav Tq? auvobou xrpoffeXGovTujv
pev dTtaropevo. Kai a n- Kai
bemvqtJdvTinv ei? xd eTbwXa, 6do. ei? biavoiav Tq? dmaTpotpfj?
5.
dxpqcrayxo TtoXuxeXe- T evopevujv, ebo£e M e X P' Tq?
uht. maibpoTepw dvt]X0ov Kai d<J0 qxi pe'faXq? qpepa? ei? dKpoaoiv bexGqvai, Kai
TTapatXKeuaffeevxo? bemvou dbia- peTa Tqv pe-
aitpa Kai pexdoxov tou _ TaXqv f) pepav uTrorreaeTv xpia ?T q, Kai peTd dXXa buo exq
dicpodaGai, uwoiretreiv b
q>6puic. »ofcv dviauTOV Koivtuvqcxat x^P'S jrpoatpopa?, Kai outuj? dX0e?v dtri to
koivuj vi] da. frq bvo, kuI t6t€
Tpia £t n, eu Xq? bd povq? TeXeiov, ujffTe xqv ixadav dSaeTtav TtXqpuiCTat
ei bd Tive?
'

dX0eiv 4tt\ to TeXeiov. Ttpo Tq? duvobou TauTq? dbexGqdav ei? pexdvoiav,
dn’ dKeivou
flentes templa toO xpovou XeXoYi(T0ai outoI? t f|v dpxqv Tq? dSaeTta?' ei
De his qui veste lugubri et
ascenderunt. pdvxoi TI? Kivbuvo? Kai GavdTou TrpodbOKta dK vodou
fj dXXq?
tivo? npocpdoeuj? CTupPaiq, toutou? dni 6pw
Kai dvarxeaovxfe? bexGqvai.
37(5 "Odoi bd dvf|X0ov pexa da0qTO? rcevGiKq?
dvcucXlffem? baKpuovxt?, el 7. De his qui in locis idolorum manducaverunt.
gcpaxov ptxaEu b.’ SXq? Tq?
uTTOTtTWdeui? Tpieyq xpovov, X^P'? TTepi Tdiv CTuvecma0evTujvdopTq dGviKf] dv tottuj 378
dv
dtrXqpiuaav tov Tq?
be 0qTuiffaV ei bd pn ^cpaxov, buo uiroTreffovre? utptupiapdvuj Toi? d0viKoi?, Tbia PptupaTa dniKopicTapevujv
npodcpopa? X
gxn TUI Tpixui KoivuivqduTuiaav X'«P‘S irpodtpopa?, 1V « Kai cparovTUJV, dbofe bteTiav uTroTreadvTa? bexSqvai’ to
bd
tou? bd drTiaxoTrou? t£ou- ei XP’’! P£Ta Tq? rrpocrtpopd?, dKaaTov xdiv
t6 TeXeiov xfl T6Tpaexiq Xd(5ujffi, dmo-KOTtwv boKt-
diridxpocpq? boKipadavxa? cpiX- paaai Kai tov dXXov piov dtp’ dKaaTou dfeTdaai.
criav?x«v tov Tponov Tq? txuvtujv
X povoV np6
av0pumeueo0ai ii "Xetova TxpoffTiOdvai praecedens eorum vita et posterior inquiratur, et ita iis im-
pertiatur humanitas.
[Vcrsio Dionysii Exigui.] De his qui minis tantum cessere poenarum, aut privatione 377
insuper et cenaverunt
sacrificare coacti sunt, facultatum territi, aut demigratione, sacrificaverunt, et hactenus
375 De his qui
laetiore habitu
in idolio! quicumque eorum, cum ducerentur, poenitudinis neglegentes, neque conversi, nunc huius con-
pretiosioribus usi sunt, et P f aeparatae cilii tempore semet obtulerunt, conversionis suae consilia ca-
fuerunt, et vestimentis
exstiterunt: placuit eos inter pientes: placuit usque ad magnum diem eos inter
audientes
cenae indifferenter participes
audientes uno anno constitui; succumbere
vero tribus suscipi, et post magnum diem triennio substerni,
et post-
annis; in oratione autem
communicare biennio, et tunc modum duobus annis sine oblatione communicare: et
gratiam pervenire. tunc demum sex annis completis, ad perfectionis gratiam per-
ad perfectionis
veste lugubri, et re- venire. Si vero quidam ante hanc synodum suscepti
376 Quotquot autem ascenderunt templa sunt ad
(levere discubitus, s. compleverun paenitentiam, ex illo tempore initium iis sexennii computetur.
cumbentes per omne tempus Si
triennium, sine oblatione suscipiantur. Si quod autem periculum, vel mortis exspectatio, aut
subst rationis tertio anno
ex in-
autem non manducaverunt, biennio substrati, firmitate aut ex aliqua occasione contigerit, his sub definitione
sine oblatione communicent,ut perfectionem quadn- statuta communionon negetur [hi s. d. st. recipiantur].
episcopos erit potestas, De his qui festis diebus gentilium, in remotis eorum locis, 378
ennio consequantur. Penes autem
probantes, vel humamus erga convivia celebrarunt, cibosque proprios deferentes
modum conversationis eorum ibidem
vel amplius tempus adicere. Ante omnia vero comederunt: placuit, post substrationis biennium eos sus-
eos agere,
cipi. Utrum vero cum oblatione, singuli episcoporum, pro-
bantes vitam eorum et singulos actus, examinent.
1
Ancyra, Galatiae.
 224 8. CONCILIUM ANCYRANUM 314 n 379—385.
225

immolaverunt. 15 rCbUS e cle s 'asticis eo tempore

De his qui frequenter idolis ‘
^L distractis,
quo ipsae S. ,
Ecclesiae viduantur episcopis
jreTpa-
S7<) 01
9. b£ beuffpov koi TpiTov euaovTE? pera Piaq, («KupictKOv» =
a «Ecclesia»),
« ko
«-
eriav 0 n o rr e 0 t r u. a a v buo
,
b* lxx\ XWk
*P°<*P°P
nepi tu.v biaqjEpdvTu.v tui
vu.vnadTu.aav, koi t.?i fepbbpu. TeXeltu? be X 0nTu.aav. KupiaKu., oaa QnaKbTrou 382
MU ovToq TtpeapuTepot dru.Xiiaav, dvaKaXeiaecti
to Ku P i«k6 v
his qui aliis sacrificandi
causas attulerunt.
De Xape.v Tn v Tipqv elte koi
koi dTrovdaTnaav koi pq, b, a to TroXXdia? T qv rrpoaobov
980 "Oaoi be pn povov dTTtarnaav, aXXa P MdVlUV aTTOb£bujK4vai a °T0
4-f^vovxo tou oya-rxctaenvai, 'S TO UTOig nXelova T f|v
nvdTKoaav dbeXcpoi.? ko'i oitioi Ttpjv
dKpodaeu.? beEdC0iuaov t6-
odio. 6rn plipia tov T ffc
10.
iv bi ctXXn Boetio tov Tqq
buonTuiffeu)?, dXXov be 19. De his qui virginitatem professi
nov sunt et de his quae
u.pl? rrpoacpopd?, iva Tqv sub sororis habitu cum
dviauTbv KOivu.vncrdTu.aav X aliquibus commorantur
toO TeXelou peTda X uiaiv 4v jJvtoi
beKaeTiav irXnpu.a<me? “Offotnapecvfav dTraYreXXdpevoi deerauai
povuj KOI t6v dXXov outujv iniTnpeiaOai piov. ti)v ^rrarreXlav 989
383
toutui TU. X 1"’ 8po

‘T J “*npoOtu,
r ib?
t «5 mv .
pL» X
de nuptiis M^va? TtapGevous tioiv dbeXcpds
De diaconis qui tempore ordinationis *Ku.Xuaapev.
attestati sunt.
22. De his qui volentes
homicidium fecerunt.
aiiTf|v Tf|v KOToaToaiv
881 AidKbvoi 8aoi KoOiaTavTai, nap’ TTepi koualwv
«pdvwv, UTTOTmrT^TUjaav p£v,
Yapqaai, pfj buvapevot toO b£ TeXelou 984
d iuapTupavTO koi «cpuaav X pnvai ^Tuicrav 4v
£v tu. t4Xei tou piou KOTaEtoua0uiaav.
pera toOto -ropncruvTeq
outuj? pevtiv, outoi
dTTiTpartnvai outou? utto tou imaKOTTOU.
Tfl uniipealp bid to 23. De his qui non
sponte homicidium fecerunt.
ko'i KOTobeSapevoi iv Tn
Touto bfe ei' Tive? atu.Ttf|aavTe? tkoualujv <p6vu.v, 6 p4v TtpdTepo?
Etti
outio? pera touto fjX0ov im Tapov, ne- dpo? tv ^TtraeTla 989
p£veiv
X eipoTOvia KeXeuet tou TeXelou peraa £lv '

X koto tou? d.piap4vou? paOpouc

TtaOa0ai outou? tt)? biaxovio?. 6 bi beuTepoq tov TrevTaeTfi
Xpdvov TrXnpiuaai.

coacti, quattuor
979 Hi, qui secundo et tertio sacrificaverunt
substernantur; duobus autem alus s.nc oblatione
annis
perfecte recipiantur.
communicent, et septimo anno
980
3
adegerunt et
autem non solum ipsi deviarunt, sed
Quotquot
compulerunt fratres,
etiam
et causas praebuerunt u
“ his u e
9 ? pertinent ad Ecclesiam, quaecumque, cum
es ett episcopus, presbyteri
f
vendiderunt, placuit rescisso
98 <>
“

coeerentur: hi per triennium quidem

locum inter audientes contractu ad lura ecclesiastica revocari. In
iudicio autem erit
subst rationi subician- episcopi, si pretium debeat
sexennium
accipiant, per aliud vero
tur et alio anno communionem
ut perfectionem [i. e.
sine oblatione percipiant,
restitutionem in integrum] expleto de-
STedS T m
recipi necne: quia plerumque
redims a " ,ren’
|,li ‘ a ”“ ^
autem et eorum vita pen- Quotquot virginitatem promittentes, irritam
cennio consequantur. Inter haec

81 ^Diaconi quicumque
981
1
ordinantur, si ipsa ordinatione pro-
in
“°S '” ,e '
veniunt cum aliquibus
faciunt spon- 989
Virgines amem q„.e
tamquam sorores,
83
S
habitare prohibemus.
sunt et dixerunt velle se comugio copulari, quia sic Un tan hom cldlum icerint,
'
paenitentiae quidem
postmodum uxores duxerint m
testati i.,oSr' cI° , f. q 384
manere non possent:
maneant, propterea
hi, si
quod ns episcopus licentiam
vi,ae ex£
ministerio
Quicumque sane tacuerint, et susceperint manus im- De non sponte commissis, prior quidem
homicidiis
dedit. definitio 989
postea nuptiis obligati
positionem, professi continentiam, et Poenitentiam perfectionem consequi
praecipit
debebunt. seci nH? vero quinquennii
secunda * ’
sunt, a ministerio cessare tempus explere.
Kirch, Enchiridion.
15
 226 CONCILIUM NEOCAESARIENSE inler 314 el 325.
n. 386°— 391.
13. 227

CONCILIUM NEOCAESARIENSE inter 314 et 325. Presbyteri rurales quid possint in

ecclesia civitatis
(«Kupiaxdv» = «ecclesia»),
CANONES.
Eixixujpio^ ixpecxpuxepoi 4v xw Kupiaxw
389 xfj? tt6X€wc
1. De presbyteris qui uxores duxerint vel fornicati fuerint. ou buvavxai rrapovxoq ^rnaxorrou P|
Tipocrcpepeiv
14. Trpeajiuxepwv
pexaxi0£<J0ai, TrdXewg, ouxe pqv dpxov bibovai
386° irpeapu-repot; 4av Tqpij, xfj? TaHeuJ? auxov 4v €u X fj oub4 troxripiov

4av b£ Ttopveucrq f| poixeucrq, 4£uj0eicr0ai auxbv xeXeov xai 4av U

dmucri xai ei S euxfiv iA 0r|
n M 6voq, bibwcxiv.
dT€O0at auxov tiq pexavoiav.
Chorepiscopos in civitate offerre
15.
posse.
7. Quod non oporteat bigami nuptiis prandere
in
(iq xwv 4pbopr|Kovxa'389»
presbyterum. tu? bk auXXeixoupTot bia xi^v cXTroubi^v ei? xouq tmuxouc
Trpocx<p4pou(Ti xipwpevoi. * '
4axidff0ai, ^nei
386 TTpe<T(3uT€pov ti? Y<Vouc; bi-fapouvxujv pt)
biyapou, Idxai 6 npeffPuxtpo?,
pexavoiav alxouvxos xou xiq
De numero septenario diaconorum.
6 bia xrjq 4axiaaeujq (jufKaxaxiOentvoq xoiq Yapoiq;
AidKOvoi Uxxd dtpefXouaiv €ivai xaxd xbv xavdva, K fiv390
12.
II. Qua aetate conveniat presbyterum ordinari. d
TT pd£emJ
aAn ^ ^ TreiCT0 ' ' <T
!

^ bk xq? pipXou xdiv

387 TTpeapuxepoq npb xwv xpukovxa 4xwv pi) xeip° TOV€ <J0UJ ' >

diroxr|peto0W 6
iav xai rcavu ?j 6 dvOpwTroq dEio?, dXXa 8 5 8q
h ,iard - 281
'
» qq Msi 589
Xpiaxb? 4v xw xpiaxoaxip £xei dcpuixlaOn HLLT 827 sqq
.
2, aqq. Hf. 1, 244 sqq .

T dp Kupioq ’lr|(ToO?
xal iipEaxo bibdaxeiv.
INSCRIPTIO ARCUS CONSTANTINI dicati anno 315 .

De his qui in aegritudine baptisma consequuntur.

In utra ue facie:
q
388 ’Eav voawv xi? <pumd0t), eiq Trpecrpuxepov d-fe<T0ai ou _
IMP • CAES FL CONSTANTINO MAXIMO
•
Tiicrxi? auxoO, dXX’ 4E
buvaxar o6 k 4k irpoaipfoewq Y<*P ''l
P-F- AVGVSTO-S.P.Q.R.
dvdfKri? ei pii xdxa btd xf|v pexa xaOxa auxoO
drroubiiv
'
QVODINSTINCTV DIVINITATIS
xai mcmv xal bia cmaviv dvOptuninv.
MAGNITVDINE CVM EXERCITV SVO MENTIS
NTIS891
qqi
IAM DE TYRANNO QVAM DE OMNI ftvc
[Vcrsio Dionysii Exigui.] FACTIONE VNO TEMPORE IVSTIS
386° Presbyter, si uxorem acceperit, ab ordine deponatur. Si REMPVBLICAM VLTVS EST ARMIS
vero fornicatus fuerit vel adulterium perpetraverit, amplius ARCVM TRIVMPHIS INSIGNEM DICAVIT
debet et ad paenitentiam redigi.
pelli
Presbyteris in nuptiis bigami prandere non convenit quia, :
386 propter
bigamus egeat, quis erit presbyter, qui Presbyteri ruris in ecclesia
cum paenitentia civitatis, episcopo praesente
q«Q
38
convivium talibus nuptiis possit praebere consensum? e )yterl Urbis ipsius offerre n
«" possunt, nec panem
'

Presbyter ante tricesimum aetatis suae annum nullatenus

rlc-fi j
sanctificatum dare calicemque
, ,

387 porrigere. Si vero absentes

hi
ordinetur, licet valde sit dignus, sed hoc tempore
distineatur. uennt et ad dandam orationem
vocentur soli, dare debebum.
Nam Dominus noster Iesus Christus tricesimo aetatis suae Chorepiscopi quoque ad exemplum
quidem et formam q«Qi
anno baptizatus est, et sic coepit docere. Septuaginta videntur esse: ut
comministri autem propter s^
Si quis in aegritudine fuerit baptizatus, ad
honorem pres- m, quod erga pauperes exhibent,
388 honorentur et offerant
byteri non potest promoveri quia non ex proposito fides eius,
; S te m debCnt CSSe il,Xta
re u,am 1'cet
studium g valde magna 390
sed ex necessitate descendit: nisi forte propter sequens HviMs’ - «
• it TH PSUm aUtCm
admitti.
'
CtUUm a P° sto| orum liber in-
eius et fidem, atque hominum raritatem, talis possit sinuat

15 »
 228 NAZ ARIUS scrip. 321. — ALEX. ALEXANDR. ob. 328. n. 392-393 229

Intra fornicem 1-
„
^
„
E
v° s Gnaros ovxo? xq? Ka0oXtKq<;
'EKKXqtTtaq, 393
al> ,le ra evxoXtfa T€ oikrq? 4v xau; 0€tai<; TpacpaT? [cf. Eph
ab altera parte: .-? k, ,,rTic 4, xqpeiv 3],
LIBERATORI VRBIS FVNDATORI .
QVIETIS auvbeapov Tfjg dpovoia? Kai eiprjvng, aKoXouOov eaxt ypacpeiv
(Berolini 1876, G. Reimer) Kai (Tripaiveiv dXXqXoi^ xa irap'
Corpus Inscriptionum latinarunt 6, 1 tKadxoi? 1
fiY v dp£va, iva
n 1139. —
B. de Rossi, Inscriptiones Christianae
/.
urbis Romae <s,
eiTe irdaxei 2 .
eiTe x«'pei ev ptXoq, F) CTupndcrxtuMev, F| auYxai-
(Romae 1888, Ph. Cuggiani) 26, 40. puipev dXXqXoiq. (2) ’Ev xr) qpex4pa xoivuv trapoiKiq 4£rjX0ov
vuv avbpec rrapdvopoi Kai xptffxopdxoi, bibdtXKovxeqdirocrxa-
NAZAR1US RlIETOR scripsit 321.
criav, qv emoxuiq av xtq rrpobpopov xoO
M. 'Avxixpiaxou voptcreie 3
De visione Constantini
Kai KaXeffetev. (3) Kai eftouXopqv p4v dumrj
[Panegyricus Constantino dictus 14.] rrapabouvai xo
exercitus
xotoOxov, W idui? 4v xoT? dmxjxdxaiq pdvon; dvaXwOr) xo
392 (1)ore denique est omnium Galliarum kokov, Kai pq eic; 4x4pou? xdnou^ biafldv, fSuTrujcxq
divinitus missos prae se ferebant. (-) Et xtvtuv
visos qui se dKepaituv xdq dKod?. (4) ’Errei6i’| be Eddepio?
non soleant, 6 vdv 4v xrj
quamvis caelestia sub oculos hominum venire NtKopqbeiqt, voptdaq drr’ auxtli K€i<T0ai xd xqq
et in- 'EKKXqcTia?',
quod crassam et caligantem aciem simplex
illa

ibi tamen auxilia-

dri Bqpuxov, Kai 4tro(p0aXpqcxas xrj ’Ek-
KaxaXeltpa? xqv
concreta substantia naturae tenuis eludat,
KXqditjtNtKoprjbeatv, ouk 4KbebiKqxai xax’ auxoO,
meritum tuum trpotoxaxai
tores tui aspici adirique patientes, ubi Kai xouxuiv xujv dTroaxaxu/v, Kai rpacpeiv
mortalis visus contagium refugerunt, (6)
bea 4n€xeipq<T€ rravxa-
testificati sunt, XoO, (Tuvicrxiliv auxouq, aYvooOvxaq
ei' mu? uixocTupq xivdq
quaenam illa fuisse dicitur species? Qui vigor corporum
ej? xqv iffxdxqv 4 Kai xpicm>paxov afpemv
voluntatum dvdfKqv £a X ov,
Quae amplitudo membrorum? Quae alacritas eibujq xo 4v xw vopw Y£YPapp4vov [cf. Is 62,
quid umbones corusci 6], pq K 4xt g4v
(4) Flagrabant
verendum nescio ffiumfldai, avarf£iXai bi ixadiv upiv,
tales enim iva Y<vd)<XKqxe xouq
armorum lux terribilis ardebat;
et caelestium
venerant ut tui crederentur. (5) Haec
ipsorum sermo
«Constantinum 1. (1) Cum unum sit catholicae corpus Ecclesiae, man- 393
cinatio, inter audientes serebant:
hoc datumque sit in Sacris Litteris, ut pacis et concordiae
petimus, Constantino imus auxilio.» (6) Habent profecto conservemus,
vinculum
consentaneum est ut quaecumque apud singulos
etiam divina iactantiam et caelestia
quoque tangit ambitio.
geruntur, nobis invicem per litteras significemus;
quod tibi quo scilicet,
Illi caelo lapsi, illi divinitus missi gloriabantur, seu patiente seu gaudente uno membro, ipsi vicissim
aut com-
militabant. (7) Ducebat hos, credo, Constantius pater,
patiamur aut collaetemur. (2) In nostra igitur paroecia
ex-
cesserat, <dum> divinas stiterunt nuper homines iniqui et hostes Christi,
qui' terrarum triumphis altiori tibi docentes de-
iam divus agitabat. Magnus hic
quoque fectionem eiusmodi quam iure quis praeviam ac praenuntiam
expeditiori s
pietatis tuae fructus ut, quamvis
particeps caeli, ampliorem Antichnsti appellaverit. (3) Ac volueram equidem hoc quid-
Et cuius munera in alios in- quid est silentio involvere, ut malum intra ipsos
se fieri gratia tua senserit. apostatas
munera redundarunt. clausum consumeretur, ne forte in alia transgressum
fluere iam possunt, in eum ipsum tua loca
simpliciorum hominum aures contaminaret.
BO 167. (4) Sed quoniam
cd. Cui/. Eaehrtns (Lipsiae 1911,
XII Panegyrici lat.
Eu setius is qui nunc est Nicomediae, res Ecclesiae ex
ALEXANDRINUS obiit 328. nutu suo penJere existimans, eo quod relicta
ALEXANDER EP. Berytiorum
Ecclesia ad Nicomediensem episcopatum, nullo
Arium ulciscente, im-
Encyclica synodalis «'Evb? awpaxo?» contra pune transgressus est, horum apostatarum patrocinium suscipit,
circa 319. et litterasquaquaversus ausus est scribere, commendans illos!
Hist. eccl. 1, 6. Collata cd. Benedictina e cod. Regio.] ut imperitos homines ad pessimam Christoque infensam
[Apud Sacralem, hae-
toi? anav- re?"11 traducat necessarium duxi silentium
Tote d-famyroiq Kai xtpiujxdxoiq duXXeiTOuproi? abrumpere, utpote
:

*393 sciens id quod in lege scriptum est, vobisque

TaX oO xq<; KcteoXiKffe ‘E xitXnff tag, ’AX 4 £ a v b p o g
4v Kupitu x ai P £lv -
omnibus re-

393 Dilectis et carissimis ubique catholicae

Ecclesiae commini- 1

J
Codex Regius 4kc1otou
Reg.: Orrovoiteetev
. *
4
— xalpq.
stris, Alexander in Domino salutem. Reg.: aloxlaxqv.
 ALEXANDRINUS obiit 328. n 394—396. 231
280 ALEXANDER EP.
-
dtfTlv, otire <4Xq0ivr)auTou farri dXX’ efq pev tuiv
lotpia

jssjssaisssg
L
vOv toutujv dvaveuxrcH
(louXoptvoq, axn^ikTaipk
beiKVuUtv, tuq 8 t> unbp
TTOiqpaTuiv xai Tevr|Tiuv farn. (7) KaraxpncrnKuiq 64 XeYETai
Ao^oq Kai Xocpia, revopevoq Kai aOToq b4 tu) ibiw toO 0eoC
Aoyuj, Kai Tr) 4v tui 0ew Xotpiq, 4v fj Kai Ta TidvTa Kai au-
tov TretrofqKev 6 0e6q. (8) Aio Kai Tpeirroq 4cTTt Kai dXXouuToq
SV un?p toutujv Tpdcptuv
1
?PT V «
Tqv cpucnv, wq Kai ndvTa to Xo-fiKa. (9) Z4voq te Kai dXX6-
V
894 'T\TofX oZ%°nolZ a , Tevdpevot eimv' 'Ape,oq ;
Tpioq, Kai direcTxotvicrp4voq 4cttiv 6 Ao-foq Tr)q toO 0eou
oucriaq. (10) Kai dtppqToq 4<ttiv 6 TTaTi)p tu) Yiui. Oute ydp
JU» Ae.oUq, Kai Kapmiivqq, Kai fapajjjjjjj. |»
TeXeiuiq Kai dKpi|3u)q YivuicTKei 6 Yioq tov TTaT4pa, oute
TeXeiuiq 6pav aiiTOv buvaTai. (11) Kai y«P Kai fauToO ti)v

^(«tkottoi. (2)TToia b4 rrapa outxiav ouk oibev 6 Y16q uiq Etnr (12) bi’ #)p<Sq y<*P ne-
JSeSwvfis, o( itote Xe X64vreq
?<Jti touto notriTai, iva f|pfiq bi' auTou diq bi’ dpYavou KTicrq 6 0e6q.
XaXoOaiv,
rac Toacpac 4<peup6vTeq n<*T#|p Kai ouk fiv (meaTq, e( pi) fipa<q 6 0e6q f|0eXev TroiqCTai.
oqk aXX’ fiv dre 6 0e6q
3 (1) Ouk dei 6 0eoq TTot^ip fiv
3
n,v «V SoSk
dei «V 6 TOU 0eoO Aofoq,

O fdp div 0e6q tov p* 6 vt« fac

dXX’ 4E ouk 8vtu»v
toO pn dvToq
ota il». «) KTi»
««
n*
&m
(13) 'HpuiTqae y°0v ti? auTouq, ei buvaTai 6 tou 0eou
AoYoq TpaTrqvai diq 6 bidpoXoq kpdirq Kai ouk 4qjoPq0n0av
'

eirreiV Nai 1 buvaTai, TpertTqq Ydp tpuaeioq 40 ti, YtvvqToq

ISaS'^ (K wn,
a YiAr bpoioq kot'
T4P
oudiav
r
tuj TTaTpi Kai TpenTbq (mdpxujv.
-
OuTe b4
“Tpit n A6w 4. (1) TaflTa XlYOVTaq Touq rrepi 'Apeiov, Kai 4ni396
SS? TOUTOiq dvaicrxuvTOuvTaq, adTOuq Te Kai Touq <TuvaKoXou0r|-

77777^ « apostatas IWjMj^StTStlS aavraq auTOiq, (jpeiq p4v peTa tu)v kot’ AIyuhtov Kai

bum, nec vera eiusdem Sapientia, sed unus quidem est ex

operibus et creaturis. (7) Abusive autem Verbum dicitur atque
Sapientia, quippe cum et ipse exstiterit per proprium Dei
reipsa tamen monstrat, se sua
eorum causa litteras scribere: Verbum et per Sapientiam quae in Deo est, in qua Deus tum
cetera omnia tum eum ipsum fecit. (8) Quamobrem suapte
natura conversioni obnoxius est ac mutationi, perinde ac re-
liqua rationalia. (9) Extraneum et alienum est Verbum, ac
semotum a Dei substantia. (10) Inenarrabilis est Filio Pater:
neque enim perfecte et exacte Filius novit Patrem, neque
appellati. H eum perfecte videre potest. (11) Nam nec suam ipsius sub-
Theonas Qui olim episcopi sunt [ )

auctoritate commenti temere

effu
Se ulla Scripturarum stantiam novit Filius, cuiusmodi sit. (12) Siquidem propter
nos factus est, ut eius tamquam instrumenti cuiusdam opera
SU
qQ , VnTDeus non semper fuit Pater, sed tempus
inquiunt, Deus nos crearet. Nec ipse exstitisset umquam, nisi Deus
(
esset Pater. (2) Verbum
De, non
exsfitit cum Deu
minime nos creare voluisset. (13) Et cum quidam eos interrogasset,

?5
mp
semper
!,„{
' S
sed ortum est ex nihilo.

prat ex eo quod non est

Deus enim qm est
procreavit. (3) Pro-
utrum Dei Verbum mutari posset sicuti mutatus est diabolus,
ipsi non veriti sunt respondere: Certe potest, est enim naturae
cum
Ere
eundum
a
o
do
Sue
substantiam, (6)
5f
neque verum ac genuinum De, Ver
mutabilis,
4. (1) Haec
pudentia affirmantem,
gigni possit et mutari.
igitur dicentem Arium et
quidem una cum Aegypti ac
nos
summa cum im- 396
Libyae episcopis, prope centum numero, in unum congregati,
* **t-i ’Ax,XXe(iq.
' Reg. T pd<p£iv.
add. oV ttote npEO&UTepoi.
* Reg. :
1
Reg. 8n.
bulxovot.
« F,g. add.: oV UOTE
232 ALEXANDER EP. ALEXANDRINUS obiit 328.
n. 397.
233
Tqq AipOriS frriOKOTioJV, b-fYuq bnariiv Svtujv, auv£X0ovTeq
1

dve0e|iaTi(Tanev. (2) 01 bb Ttepi Euabjhov TtpocrebeEavTO,

anoubaZovreq (juTKaraptHat 2
to tpeuboq Ti) dXqOeftj, xai Tqv
affbjteiav Tr) eucrefkiqu ’AXX' ouk { 0x^ CTOUffl VIK $ T«P fl
'

T P£trToq
aXf|0€ia' Kai «oubepia bffTi KOtvaivta cptuTi irpoq ffKOtoq, *1 aXXottuToq, 6 XbYtuv bi'
faumiV «V •
>
^5 ^
ou bb 0u|icpu)vr|ffi?

(8) Tiq fdp f|Kouae TTUJ7TOT6

BeXiap» [2 Cor 6, 14 sq].
TOiaOia;
Xpiffiai trpoq
"H Tiq vuv dKOuwv
6 TTaTf| P bv bpof, [T. 14
bv bffp€V» [Io 10, 30] bia
10; 10 381
'
bb TOU 'rrnn '
^ ^ FW 6 TT<lT^ P
Kai

** dM
Ta» E
ou EevibeTai, Kai Taq (kodq (5uet, urtbp tou pi) tov ^uttov
toutujv tujv fjqpdTuiv tpaucrai Tf]q CtKoqq (4) Ttq dKouuiv ;
i, Kai ouk io^a,, [Mal 3
bf H ^
'Iwavvou XeYOVToq' «’Ev apxq qv 6 Ao^oq» [io 1, 1], ou
KaTaflVUJ0K€l TOUTUJV XtfOVTUJV' «’Hv TT0T6, 0T£ OUK T^V» J

(5) ”H TiqaKOULUv bv tui EuaTfeMtp' «MovoYevqq Yi6q>>

[io 1, 14], Kai' «Ai’ auToO bYbveTO Ta ndvxa» [io 1, 8], ou

|iicrf|<T£i TOUTOuq <p0£ffop4vouq, 8 ti «Elq bffTi tuiv noirmdTWV

6 Yioq»; (6) TTuiq bb buvaTai fffoq 8 elvai twv bi' auxou

Yfvopbvtuv, f| iriuq povoY£vf|?, 6 Toiq Ttaffi kot' bKdvouq
Ypdcpovroq
[H«br 2, 10];
'
«At’ 6v Td it*™
Ta ’
L T°'
K ° 0u Ta
na6X0
travTa»
ffuvapi0poup£voq TTwq bb bE ouk Svtwv fiv
4
(7) dn, tou v

0ov» [Ps 44, 2],

;

TTaTpbq XbyovToq' «'EEqpaiEaTO f| Kapbia pou X6 yov

Kai' «’Ek Y<*ff T POS irpo biufftpdpou
dY<x-
bYtv-
l ail0lit ' 6t ' oi * 39 ’

vqad fff» [Ps 109, 3; Hobr 1, 8]; (8) "H Ttiuq dvbpoioq Tt)
ouoict toO TTaxp6<5, 6 uiv ££kujv TfXeia Kai diraCiYoapa toO n^p,

tum ipsum, tum eos qui

mus. (2) Eusebius
illi adhaeserunt anathemate perculi-
vero eos suscepit, impietatem pietati,
et veritati studens miscere mendacium. Sed nequaquam prae- quomodo fuit tempus cum non
srL,n di ^- Sapientia
valebit. Vincit enim veritas: Nec ulla est societas luci cum si dicerent, Deum aliquando ratinnic »,"perinde
6 ®-
T Im est ac
esset >
•
'

et sapientiae expertem
tenebris, nec Christicum diabolo consensio. (3) Quis enim um- fuisse. (10) Quomodo mutationi l .

quam talia Aut quis est qui et nunc audiens non

audivit? cum de se ipse dicat: Ego in ° bnoxius sit
Ego et Pa/rTeTpalT* “ ***•' et alibi
>

obstupescat, et aures non obturet, ne huiusmodi verborum unum sumus

Pater :

pr0phet atn vero mult0 ante

sordes penetrare ad eas possint? (4) Quis Ioannem audiens pronuntiaverit Videte me ouL -„. .

5
:

dicentem: In principio erat Verbum, non condemnet istos qui

asserunt: «Fuit tempus cum non esset»? (5) Aut quis audiens
lice, quis hoc dicf™
tamen fuerit
Paw.f m
nunc de Filio Hirti. nf
oZlr .
referre possit,
Ac
aptius
homo qU ° d CUm
haec verba ex Evangelio: Unigenitus Filius, et: Per ipsum facta
sunt omnia, istos non oderit, affirmantes «Filium esse unum stolus,
factus sit, neqSaquam
Iesus Christus heri
iuSmS”'
]
h°
Sed ’
ut ait
’

Apo '

ex creaturis»? (6) Enimvero quomodo potest unus esse ex (12) Quidnam vero eos impulit, ut 4 *'
factum esse, cum dict-enHHunf P nm P.f***
Cr nOS
illis quae per ipsum facta sunt? Quomodo potest esse uni- Paulus utique dicatat
‘

etper quem omnia ? Propter '

quem omnia,
genitus, qui, iuxta illorum sententiam, una cum reliquis omni-
bus in creaturarum ordine censetur? (7) Qua ratione ortus
sit ex nihilo,

quomodo
cum Pater dicat: Eructavit cor meum verbum
bonum, et alibi: Ex utero ante luciferum genui te ? (8) Aut
substantia

8
dissimilis est Patri, cum sit imago per-
St ^ 397

* Rtg.
1
Rtg.: ra<; Aipua?. Reg.: bYxatapiEai. elq.
1
4
Reg. addit: etirep Kai abris KTtapa btJTl Kai itoiqpa. Reg.: T(t .
 234 ALEXANDER EP. ALEXANDRINUS obiit 328. n. 398—899.
285

Ltepouc YivdKTKei 6 TTcnfip tov Yi6v,

bqXov 8 ti nat 6 Yio? louba S 6 dKoXouOqcxa? tui lumipt, Offrepov
bt rrpobd-mc
dx pdpou? fivuJCTKei
1 tov TTaTdpa. (3) Ei bd touto
XeYeiv xal Wdrq? jevdpevoq. (7) Kai rrepi toutuiv
bd a.faSv
tov Yiov, bqXov 8 ti ouk db.baKToi pepevqKapev. AXX'
Oli be TeXeiui? 6 TTarrip
Sepi?, oibev 6 pdv Kupio? irpoeipoxe-
K a0w? fiviiiOKet 6 TTcmip tov dauToO A6yov, outw? koi o «BXeTre-re
pq ti? upa? rrXavf|CTr,- rroXXoi T dp dXeuCTovTa^
diri
A ofoq tivuj<tk€i t6v dauToO TTaTdpa, ou Kai Ecm Aoyo?. tui dvopaTi pou Xe T ov T e? Sti ’E ui
T eipi, K ai 6 xaipo? fi -
TauTa XdYOVTe?, Kai d varrT u eruo vtc? ™? Yi_K€ Kai yoXXouq TrXavqaoua.. T
398 6. (1) Kai Mq rropeuOriTe drricxui au-
TioXXdKt? dveTpdvpape v
2 auTOu?. (2) Kai Ttuv, [Lc 21, 8 ! cf M,_24, 4
6eia? r P a<pd?, sqq], (8) 'O bd TTauXo? paOwv
cpiXovetKOuvTe? ei? dctu- touto rrapa tou ItuTqpo?, ? paipev
ttqXiv d»? x^Uovt^ peTepaXovTO, Y «"Oti dv boTdpoic K a>-
« OTav JX0ji 6 dae^? ei?
’ poi? drrocTTncrovTa. Tive? tt]?
tou? dcpeXKuffai t 6 -feTpapptvov rncTTetu? T rj
q uYia.voucm?
[Prv (3) TToXXat^ fouv
a - Trpocrexovreq nveupaai rrXdvo.q
Bd0n KaKtuv, xaxaippovei» 18, 3]. xai b.baciKaXia.
? bai M oviJIv’
amve? ttX4ov tou beoVT °? atroffTpeipopdvujv -rfiv dXr|0eiav»
peaei? irpo auTuiv Y^vacnv, Tim [1 4, i].
bia
(4) Outoi be
v ^
ei? acppoauvnv. T0 * vuv Kupiou Kai
ToXunffaaat, TteTTTUJKaOiv «T°^ ZtuTfipoc
’lnaou399 fiudiv
bhixeipncravTe? Tai? dvaipe- XpiaTOU, bia T£ outou TTapaYYtXXovroq',
ndvTtuv auTdiv tuiv fripaTuiv tou Atto- K ai b.d
0e6Tirro?, dbiKaiunrav d£
dauTtuv ctt6Xou (TripaivovTos rrepi ti£»v
oetTi 8 Tn? toO A6you toioutuiv, dKoXou0iu
? fiueic
Aio Kai auTnKooi -rn? acrepefaq auTiuv
dxeiva?, di? dnuTepoi toO AvTtxpiffTOu fevopevoi. T€v6pevoi, dveOepaTiao^ev!
Kai dve0epaTKT0r|CTav. Ka0a npoeirropev tou toioutou?,
dTTeKnpuxentrav dno Tq? 'EKKXti<Jta?, _ ? drrobeiEavre? outou? dXXo-
dni Tr) dmuXeiqi toutujv, Kai
paXiora Tpiou? TT1? KaOoXiKrj? EKKXqaia?
(5) AuTTOutie0a pdv oliv tc Kai rricTTeiu?. (2) ’Ebn-
'ExKXncria?, vuv dnemi- Ka
8 ti ua06vTec noTd Kai auToi Ta Tn? UM«Tdpq< ©eoaefkiq, d aTr Toi
'
T n xai Tipub-
Ou EeviE6pe0a bd. (6) Touto y<*P
Kai Ypdvaio? totoi CTuXXeiToup-foi iva pqTe Tivd?
dE outoiv, ei rrporTeTeu-
bncrav.
[cf. 2 Tim 2, 17], Kai irpb auTtuv ctoivto Kai rrpos upa? dX0eiv,
K ai «DiXni 6? irenbvOam upoabdEncrOe, MnTe Edaepitu,
fl dTdpip Ttvl jpdcpovTt rrepi auTiiv
TreiCT0fj T e.
(3) TTpdrrei
Patrem. Yap ^| pd? d;? Xp iq T iavou? dvra?, rrdvra?
Pater, palam est quod et Filius ex parte cognoscit tou? KaTd XpiffToO
nefas est, et Pater perfecte novit
(3) Quodsi hoc
dicere si

Filium, perspicuum est quod,

quemadmodum later Verbum hos udae,
cum Servatorem sectatus
I qui,
et Filius novit Patrem suum cuius est
fuissPt
fuisset, tandem proditor
eius factus est ac desertor.
suum cognoscit, ita (7) Ac
P S raem0nll ' 0n eS neutiquam nobis defuerunt.
398
V
tTl) dicentes, et Sacras Scripturas
Ac nos quidem haec
N
Nam
a m'r)o!il'
Dominus quidem
„!! /
J
ipse praedixit: Cavete ne
quis vos seducat
lenient enim multi ,n nomine
eos convicimus. (2) Verum illi tam- meo, dicentes: Ego sum et
replicantes, saepenumero ternius
aV't "mlt0Sque in "rorem inducent'.
quam chamaeleontes subinde mutati sunt, dum
student sibi- '
Nolite eos sequi
(8 Paulus autem qu. ista a Servatore
‘l£{’p(“X .

scriptum
scX
,

metipsis privatim vindicare id quod est:

didicerat, ita
spernit. (3) Multae Novissimis temporibus deficient quidam
i„ profundum malorum gurgitem venerit, a fide sana, attendentes
haereses exstiterunt, quae plus quam decebat ^‘ritibus erroris, et doctrinis daemonum veritatem
quidem ante illos aversandum.
prolapsae sunt (4) Isti vero (1) Cum igitur Dominus et Servator
ausae, in magnam dementiam noster Iesus Christus 399
subvertere moliti
sermonibus suis per se ipse hoc praeceperit, et per
divinitatem Verbi cunctis Apostolum de istis significa-
effecerunt, quantum quidem in se est, ut priores haereses illae 6 0 ™
qU lm P ieta,em 'Horum coram
'
audfvimus
ad Antichnstum propius eiJsmnXhn"
eiusmodi homines, sicut praedictum
iustae esse viderentur, quippe
qui est, anathemate perculimus’
sunt ab Ecclesia, et anathemate 6 85 Ecclesia et fide cath °lica
accedant. Quamobrem abdicati
fpi M alienos esse declaravimus’
afficimur ob exitium illorum, (2) Id
ipsum autem vestrae pietati
nercussi. (5) Ac dolore quidem rissimi
indicavimus, dilecti et ca-
doctrinam olim per- commimstri, ut neque
ideo praesertim quod, cum Ecclesiae eos, si forte ad vos etiam
venire
desciverunt. Nequaquam tamen magno- praesumpserint, suscipiatis, neque
Eusebio vel alteri c^iquam
ceperint nunc ab ea
pere miramur. (6) Idem enim Hymenaeo contigit et 1 hi- ad vos scr 'Pserit, fidem accommodetis.
(8) Nos
enim
en im, qui Ch ristiani sumus, eos
omnes qui adversus Christum
' dvexpdqiapev.
'
Reg.: un reXeiui? YivwCKdrui. 1
^Ttixeipfioavre? ei? dvaipqaiv. Reg. irapaYYelXavTO?.
» Reg.: daurdiv tuiv {.nuavluiv
 ARIUS HAERESIARCHA obiii 336. n. 400-401.
236 237
(p6opeaq bidutc., Kai Trav
kokov Kivel koG' qpujv 6 4maKorro?,
w? Oeopaxou? Kai '

Xeioviac t£ Kai cppovouvTa?, ^KbiwEai qpa? 4k Tq? TroXeui?, w?

mare K ai
anoUTpetpecrGai Kai pr,b4 KCtv Xaipeiv joiq dvGpwTrou? dGeou?, dueibri
tuiv luuYujv ,
ou aupcpiuvoupev aura, bqpoaia
toioutoi? nore Kai iai? dnapr.ais av.TUJV
\e T €>v, 'iva pr, Xerovii' «’Aei 0 e 6?, dei
Yioq dpa naTqp, dpa Yio?.
paKapio? Iwavvn? Xuvuirapxei 6 Yio? dTevvn-
koivujvoi -fevujpeGa, w? uaporreiXev 6 tuj? Tip ©eu), aei
TTpoaeiTtaie tou? nap upiv abeXcpou?. T£vns d T evvnTO Tevn ? oiir’ 4mvoiq, oux’ '

[cf. 2 Io 10]. (4) aropq. t.vi rrpoarei 6 0eo? io0

'Ypa?
Socrates,
oi auv
Hist.
4poi TtpoaaYopeuouaiv.

eccl. 67 43 sqq. Uem Gelasius <£*•,

1, 6. MG f.
,
au ou
T
CT0U
™ Y.oG’ dei 0e6c dei Y.oc'
©600 6 Yio?.» (2) Kai 4ne.br,
Kai<Ta,P€'a. *<ai Oeoboa.o?*,
EOaSBioc 6
Nicaen. Cf. Editionem Benedictinorum e codice Regio K ai rfauXTvo?, K ai
His, Cone 2, 3.
Apud Gelasmm etiam nomtna
AGavaaio? K ai rpqropio?, K ai 'Aerio?,
Parisiensi, l-aris. 1698: MG 18, 571 sqq.
r4|y AvaioX.lv Xe oua.v,
K ai rrdvie? oi Kaid
subscripserunt: 1. c. bll. T St. npoOTrdpxe. 6 0e6?
eorum habentur, qui huic Encyclicae xoG YioG
avapxtu?, avaGepa 4 T evovTO, bi a cJ>,Xo
X T oviou, Kai '•EXXaviKoG,
icai Maxapiou, avGpuimuv aiperiKuiv dKaTnxnnuv, t6v
A1UUS HAERESIARCHA obiit 336.
Xe-foviiuv oi p4v 4purnv, oi b4
npopoX^v drevvnTov». Kai
Yiov
toutujv tujv daepujv* oub4 dKoGaai
Eusebium buvdpeGa, 4dv pupiouc
Epistula de sua doctrina ad Gavaiou? f,piv 47Ta7reiXuiaiv oi aipenKoi.
ep. Nicomediensem.
^ T XeTopev, Kai cppovoOpev, Kai 4bibd£apev
401
Collata Theodoreti, Hist. eccl. 1, 4 j
[Apud Epiphanium Haereses 69, 6. ]
Kai bibaaKopev ; Ou 6 Yio? oGk 4anv drevvnTo?,
oub4
p4po? dTevvnTou kot oub4va t P 6ttov' dXX' ouie
dvGptumu 0eou, ttuttlu, 6pGob6Ew,
Kupiuj TToGetvoTdTU), 4£ uTTOKei-
:i !
400 AXeEavbpou p4v ou nvo? dXX 6 ti G eXnpan K ai pouXr) uTr4aT
EucreBiut, "Aptio?, 6 biuJKdptvo? un6 n npo X po-
navia viKiuaav uXqGeiav, f)? Kai au
Tidna dbiiuu? bia T*qv genus non adversum nos commoveat,
usque eo ut nos eba^
unEpaaTtiCeu;, 4v Kupiw x« ( peiv. yelut impios ac Deum negantes
ex urbe expulerit
NiKopqbeiav dq>- .i am
idque ob
(1) ToO naipd? pou 'Appwviou ei? ti>|v causam, quod e, publice ista
pronuntianti Nequaquam
icpdvn pot npoaaTopeoaoi r en ' per I)eUS ' sem er Fili >is;
ikoli4vou, euXo-fov Kai 6cpeiX6pevov P simul Pater, simul
6pou te Kai (nropvtiaat Tr,v Ipcpuiov
aou Filh« Cum
r?,
'
n
Deo ingenito perpetuo Filius
ae aCiToO
bi’ , exsistit, semper
X(p ou? t, ' a T0V b inge gen,tus necl ue cogitatione, neque
d-famiv Kai bidGeaiv, iqv
?l ,
f)pa? knopGei
.
Kai nfen A ullo
mento n
niiA Deus
!
r" r°
!• ilium antecedit, semper Deus,
'
mo-
0tov Kai tov Xpiaibv auiou, 8n pexaXwq ex ipso Deo bdius.»
;

semper Filius
(2) Ouoniam vero Eusebius
frater tuus
Caesareae et Iheodosius [Theodotus],
et Paulinus, et Atha
nasius, et Gregonus et Aetius, et Orientales
et loquuntur et sentiunt, non secus ac Dei hostes et corrup- asserunt sine ullo principio ante
omnes Deum
debemus ac ne Ave quidem eius- Filium exsistere, anathemate
tores animarum aversari damnantur, excepto Ph.logonio, Hellanico,
modi hominibus dicere, ne sceleribus eorum ulliatenus com- i

ac rudimentorum fidei ignaris hominibus,

Macario, haerSs
praeceptum est. (4) Salutate qui Filium
municemus, sicut a beato Ioanne PUtm wgeD tam P r °ductionem appellant. Ppartim
fratres qui vobiscum sunt. Hi qui apud nos sunt, vos salutant, nm
rum rnPHern
quidem impiorum voces ne auribus
'

Quo-
Eusebio, quidem admittere
i aa Domino dilectissimo, viro Dei, fideli, orthodoxo, P0 e amS, m,Ue n0 S m nes ab
hae?eticis inSntur
victricem om-
Arius, quem Alexander papa iniuste ob S N s e contrar
?3Tno ^ tandem
°,
t
'0 qu‘d
nium veritatem
in Do-
insequitur, cuius et tu propugnator es, m l Z
„ et docemus? Nimirum
mus
dicimus, sentimus, docui
Filium nec ingenitum esse
nec
401
mino salutem. ingeniti ulla ratione partem; sed
. , .
neque ex subiecta aliqua
(11 Cum Ammonius pater meus Nicomediam proficisceretur, materia factu m, verum [Dei] voluntate
et consilio
et officio quodam a me
ante tempora
non modo rationi consentaneum sed
putavi, tibi ut per illum salutem dicerem, unaque
debitum
caritati tuae ac benevolentiae,
qua propter Deum eiusque i

quam nos vehementer

Christum fratres prosequeris,
episcopus infestet, atque
subicerem,
hostiliter insequatur, nec ullum mali
'
ssr ;
01 6i
 238 ARIUS HAERESIARCHA obiit 836. n. 402—403°. 289

povo-fevnq, dvaXXoiujioq, proSa ,P° tius rhylhmica videtur, in qua sententiae

VUJV KOI npo aituvujv uXiipn?
0e lUJ
veTinVi^f! rr,lon8Uud,nem et me,ricam clausulam hexametri
KTKjeq, f|T0l 6piCT0f^ P)
^^ ^-
Kd TtpiV f£VVr|0fi, tlTOl t

oti
mulata sint
assi-

ouk 1
fiv. 'AYewiyros y«P °uk >W. (4) AiuiKOpefia bfc
Versio litteralis:
'

Y16 6 bb 0eo? dvap X 6q tonv.

tiTioutv ’Apxnv lXei 6 ? ,
Ipsum itaque Arianae Thaliae et futilitatis exordium,
Kd 8ti emopev EE ouk Ovtiuv quod mores 402 1
(5) Aid toOto biujKopefia modosve effeminatos prae se fert, huiusmodi est:
0eou toriv,
dffTiv. Outujs bfe einopev ko0oti oube pepo? Iuxta fidem eorum, qui electi Dei,
tiv6?. Aid toOto buuKopeOa. (6) Aoi- periti Dei, filii
oObt £E uiTOKetptvou sancti et orthodoxi sunt, quique Sanctum
eu Xopai pepvq- Dei Spiritum
rrov 'Eppuja0ai ae iv Kupiu.
au oibaq.
dXr|0ujc; Euaepie. , .. acceperunt,
p4vov tujv 0Xitp£UJV fipdiv, ZuXXouKiaviaid,
. . .
haec ego didici a viris, qui sapientiae
participes,
4 resp. 5: MG comes, a Deo docti et in omnibus sapientes
MG 42, 209 sqq; item Theoi/ortlus, Hist. cccl. 1,
5 Horum ego vestigiis institi, eadem ac
sunt.
82, 909 sqq resp. CB Theodorei, (ed. Leon Parmentier ) 25 sqq. illi sentiens:
ego ille celeberrimus, qui multa propter
Dei gloriam
Initium «Thaliae». passus sum
r,
contra Arianos 5, 1
et a Deo doctus sapientiam
. . .

et scientiam accepi.
[Apud Alhanasium, Oratio 1 ]

Kal Kou(po\o T ia<;, n9o<;

402 'H piv ouv dpxh xP,q *Ap£tavf|? OaXeia?
Jxouoa Kal p£Xoq OqXuKdv, aiixq
CONCILIUM OECUM. NICAENUM I 325.

KctTd TrlffTiv Ik^kt*v^0_£oO, jTuveTwv w0£oO l naibwv, CANONES.

dtiu>v, 6p0oi6pu)v, &npv OeoO^nveOpa^ Xapdvxuiv, 2. Ne neophyti presbyteri vel episcopi fiant.
Tdb£ IpaOov IyW 0tt6 tuiv aoepiry; p£T€X 6VTUJV,
aoqiuiv T€.
(1 ^ T0 6n6 dv<*TKtlS f\ ftXXuJC i7T£iYOM4vu,v40S0
‘

daxeiujv, OeobibdKTuiv Kcrra TtdvT_a tujv 2

-
dvepujTtuiv 4 T 4V£T0 rrapd t6v Kavdva t6v
^KKXnaiaaTiKdv
5 ToOuuv kut’ fX voq fiXOovjYUJ pctjvtuv OpoboEujq ^ .uaT £ dv0pujirou ? ^v.koO piou dtpTi 7rpoaeX06vrac T ft
drto
6 tt£PikXut 6<;, 6 noXXd ^na0iuv bid ti>iv 0£oO b6Eav, TTiaTet Kal £v 6 X(yw
X p6vw KaTq X q0(vTaq euGuc 4 tt1 t6
iTVEupaTiKbv Xout P 6v dT £iv Kal dpa TU.
0tt6 te 0eoO pa0Oiv aocplav Kd Yvwaiv (ywJyvwv, parmaeiivai npodYeiv
£1? £TTiaKOTTr|v f) TrpEaPurepeiov ' icaXun; ZboZev
Thaliae, non verbotenus sed ex- fveiv toO
MG26, 19 sqq. Aliud fragmentum XoirroO^ Mn b^v
toiouto YiveaGai.
ccrptim tantum traditum, vide: A/hanas., De
synod.slo. 26,705 sqq. MG (2) Kal T «P Kal X p6vou
conatur ostendere /. Maas,
b£i Tip KaTq X oup4vu. Kal peT d to pdnT.apa
Initium saltem Thaliae hexametris constare boK.uaaiac
Byz. Zeitschr. 18 (1909) 510 sqq. Rhythmos versuum ut Maas pro- Tr
xx‘,
OVO?
,
CTa<p ^
Ta P t6 AixoaToXiKdv Ypdppa t6 X(T ov
'

<M>) vEoepuTov iva Tv^Gelq elq Kpipa ^Tr(ar, Kal

Tra T (ba toO biapdXou» [1 Tim 6
saeculaque substitisse, plenum Deum unigenitum, immutabilem, 8, »q]. (3) Ei bk TipotdvToc

qui, antequam gigneretur, sive crearetur, sive decerneretur

aut fundaretur, non fuit. Neque enim
non factus est. (4) Nos [Versio Dionysi Exigui.]
igitur ob id insectantur, quod diximus:
Principium habet Quoniam
plura aut per necessitatem aut alias
(1)
(5) Ob id nos insectantur,
urgentibus 403°
Filius, Deus autem principio caret. hominibus adversus ecclesiasticam facta
sunt regulam
quod etiam asserimus eundem e nihilo esse. Quod idcirco
ut
homines ex gentili vita nuper accedentes ad
fidem et instractos
a nobis usurpatur, quia neque Dei pars est,
nec ex subiecta brev' tempore mox ad lavacrum spiritale
perducerent simulque
ulla materia. Propterea nos illi hostilem in modum per- ut baptizati sunt, ad episcopatum vel ad presbyteratum pro-
sequuntur. (6) Reliqua tu nosti. Bene valere te in Domino moverent optimum placuit, nihil tale
:
de reliquo fieri. (2) Nam
cupimus aerumnarum nostrarum memorem, Colluciamsta, vere ettempore opus est ei, qui catechizatur, et post baptismum
Eusebi [hoc est pie ac religiose]. probatione quam plurima. Manifesta est enim apostolica
scriptura, quae dicit : Non neophytum, ne in superbiam elatus
1 Epiphanius (f) Kal. 'nadat in ,ud,aum et laqueum diaboli. (3) Si vero
ita Theodoretus ;
:
processu
 CONCILIUM OECUM. NICAENUM 1 325 n. 403—406.
240 241

ipu X iKOV x, dpdpxqpa eupeGri nepi xdttp^v

papxupwy, »0801 o
toO xpovou
5
xpuliv
Kcti StXOvto3. uno buo i
!
utxevavxia
6 bb rnxpd xaOxa ttouuV
wq
toioOtoc toO KXnpou '

irep.
Opaouvopevoq aflxfi? Kivbuveuffei
T fj pefdXij ouvobui
x6v KXqpov.
De subintroductis mulieribus.

mmiim
4.
K
4 ^£
buvoboq, lffK
ATnn*P«ure xaeoXou n pe T dXn
,

403 xwv
prvre oXuj? xivi
TTpeaPurepu) pqxe bicncovu,
,

nW v 61 pr apa P '1T (
«eivai ffuveiaaKXOv ?x eiv » l
\ , .
J
uixoiptav bicmecpeu-re.
f\ 0eiav, P| fi pova Trpdtfunra Ttaaav

his qui ad episcopatum in provinciis provehuntur.

De 5.
pdXuxxa p*v tob iximm x*v dv
an-t
404 'Etxktkottov Trpocir,K€.
‘
bb buffx€ P^ 6l 0 T °’
Jnapxia Ka0i(Txaff0cu ei .°,?
J)
6bou, «anavxo?
b?d KaxeVeiTOuoav fiva^v f| b.d PUKO?
Km
rpdq M
xo auxo auva T opevou ?
auvxi0ep4vuiv bia
T> v °pevoJV
ypappdxuJV. xdxe A
,

tujv dtrfivxwv Kai

KOpoq tuiv f ivopevujv biboaGai
Xeipoxoviav noietoGai' xo bk
xw pnTponoXixq.
Ka0’ ^Kdaxnv ^napxiav

ir,r
et de synodis annuis.
De excommunicatis
/i\ nepi xujv dKOivuJvqxujv Yevop^vwv, etxe xwv iv xw
r toOtui, tgm Ttiv

top-
tdiv *“lv TdTM«n, <m 6 tuW «a’ Ptoea, ,»it
(3)

animae circa personam repenatur

temporis aliquod delictum
htSodi duobus vel tribus testibus
et a
autem praeter haec fecerit, quasi
contra
arguatur, a clero
C
,b ‘ m ’
lan " n,tate aut
taijs abstineat. Si quis contentione, vel alio quolibet |

de clericatus honore eni^-v’

Magnum Concilium se efferens ipse
.
V-' dea ntUr a con

P6r non
grega, ione delusi.
Placuit annis singulis
(2?Ut hoJ eSoXeS :

“3
-
“ u, ratur bene
'

per omnia magna synodus,

non episcopo, per unaSamoue^
Q
.
*

i (.0
40 iriterdixit
presbytero, non diacono, nec alicui omnino qui
>n clero est,
anno concilia celebrari ™ q -
provinciam bis in

y
mulierem: nisi forte
Ucere subintroductam habere
'

vel eas tantum personas,

quae
aut sororem, aut amitam,
SUS
404 Episcopum^convenit maxime quidem
hoc difficile fuen t,
in provincia episcopis ordinari. Si autem
longi
necessitatem, aut propter itineris
aut propter instantem
Sinem, tamen omnimodis in id ipsum
tribus
convenientibus
secundum vero circa tempus autumni
" 6° punssimum:
pari modo decernentibus et
per scripta

“—
et absentibus quoque
celebretur. Firmitas autem
consentientibus, nunc ordinatio et Libyam4 ° 6
per unamquamque provinciam metro-
eorum quae geruntur,

406
4
pol
m“ '
10« p-™». -
unamquamque provinciam,
» "»»
ab episcopis per
'

ex laico ordine,
16
 CONCILIUM OECUM. NICAENUM I 325. n. 407—409. 243
242
pnxpoiroXixou T evoixo WdKom?, Kav6va eupeGeToav dv xi«n pepea.v, uiaxe
Sxi Tic vujpi? fvOw; ™G diro TroXewc e(c
uipiue pn beiv eiva. im- rroXiv pq pexaPaiveiv pqxe «ttiokottov
xov’ xo.oGxov h ueTdXn auvoboq pqxe irpeoSurepov pnxe
_ nv (4'l dav Lievioi xr) KOivr) ndvxiuv vpncpuj euXof , bmKovov (2) Ei bd xi ? pexa xov xfc d (a
-

T S Kai p £T dX nS
dKKXqcnaaxiKOV, buo f) xpei? bi ° lK£iav auyobou 6pov xoiouxip xivi dmxetpncreiev, F,
ouffn Kal Kaxd Kavova dmbotn daurov
Kpaxetxu, f, tu.v TtXeiovtuv
vfkpofr
™2Zav avnXefuJcri, TTpa-fpaxi xoiouxtu aKupuj0qcrexat dEdiravxog to KaxacjKeu-
aapa, koi dnoKaxa<mten<rcxai xr) ’EKKX
,

Aeliae id est Hierosolymorum. aiq, fj 6 n EiriffKOtroe

7. De episcopo n o TTpecrpuxepo? e £ipoxovq0q.
X

407
t6 ;w^ pqxpondXei ouiZopdvou xou
oiKe.ou aEuupaxo?.
20. De genu non flectendo diebus Dominicis et
Pentecostes.

^
rffc.-npffe, ri)
ETr£lb,i TlV£ «v Kupiaicr) tovu KXivovxeg Kai dv xaic408>
qualiter debeant paenitere. 5
.
1 1. De his qui
sponte lapsi sunt, THS TrevxqKocrxnq 'lpepai? urrep xou rrdvra
dv rrdon rcapoudq
napagdvxujv X u»pl« 4v&yktk ?! Wfo (puXtWGa. &o£e xr) dT cruvobu,
407»
407 (1) TTepi xujv
i qt xags u X ac
«vMvou dnobtbovai xw ,

pfeSU teaPX6vn»v fi *»* OuvPbuJ, ku

0eijj.

AiKiviou gboEe xfl L C e

q Hnrd 323sqq Msi 2
T^TOvev drtlxncxupavviboq
' '
1, ' 667 "M- Hf 37« sqq .
XPI^udoaSai ei? «"ou«. HI l“ l, 53?S qg ' -
1.
^XavGpumiaq, 8puj ? .

dvdEioi r^aav ev
ptxapdXovxai, xp.a Exq Ev d k p o uj P Vm V D " D' ***~
(2) "Oaoi oOv Tvnaiwq coru%"T7L^Z ® ‘9 408 a
mcrxoi Kai dnxd dxq teanetfoOvroi, buo bfe En» n
J S1 can 13 • ' Dt
-n rtconahat.ont in anicu/o mortis
Caereti-
57.
Ttomaouo.v ol
ii.

ivu>vf|(rou<n Tp. Xapi xuiv

npooeux^ •

ujpiq Ttpoacpopa? KO
X Epistula synodalis tijc» ad Aegyptios.
Ecclesias
15. Quod non oporteat clericos ad alias [Apud Socratem, Hist. eccl. 1, 9,]
demigrare.
Tfl driqt, OeoO x dpm, K ai pc dXti 'AXeEavbpdu» v
KXqffiq, icai xoiq kox’ A
r ’Ek- 409*
rfUTrxo v Kai Aipuqv Kai ITevxd-
iroX.v dramixois dbfX(poi
S oi dv , N.Kafq auva X edvxec
Kai xqv peyaXrjv Kai d iav
T Uuvobov auTKpoxnCTavxec dni-
(JKOTToi, dv Kupiu» X a(peiv.

gulam quibusdam partibus videtur admissa, ita

in
ut de civitate

prias contradicant, obtineat

sententia P' 0 "" 1 ®™" 1,

Aeliae
i „Sr
transferatur.
C °nC
/g?
n ep,sc opus non presbyter, non diaconus
(2) 5i quis autem post definitionem
tale qu d a ere lentaverit,
.

sancti et
i

antiqua traditio, •
8
Quia consuetudo obtinuit et
'
et se huiuscemodi
•
4(7 habeat honoris consequentiam,
salva ri>L !
ma C aV er,t .

h° C faCtUn ’ P rorslls 'rn'tum ducatur,

honoretur; re«iW,. w '^
’
et
episcopus
“
-

ui ' epi ‘ copu ‘

praevaricati sunt aut sarisssr.'" «>
407 vel ahquid Quoniam sunt quidam
praeter ablationem
facultatum aut praeter periculum in die Dominico genua flectentes 4081
et in diebus Pentecostes: ut omnia in
universis consonanler
en r' pIacu,t Sanct0 ConciIio stantes
Domino vota per-
solvere
Sanctae, gratia Dei magnaeque
'
A lexandrinorum 40009
C
qpx annis omni contritione se uc .
peZ’a n' r m
,eCtiS fratn bUS ’
per Ae gyP tun», Libyam
c’
>c Pentapoli constitutis, episcopi Nicaeae congregati
3 "1 SaDCtamque sy nodum celebrantes, Domino
408-g)
408 •
salutem”
in
omnimodis amputari, quae praeter
r
placuit ctmsuetudinem
16 *
 n. 410-411. 245
CONCILIUM OECUM. NICAENUM
I 325.
244
napaTToXeaai Mappapiirq?, Kai ZeKOuvbov
0eiuvdv and
«ai tou
(1) 'Erxeibti
xq? toO OeoG x&pvtoq, atro TTToXep,aTbo<;. Tiuv Y°tp auTuiv kokeivoi xeTuxqKaaiv.
410 1
n.J KiMVCTTavTivou 2. (1) ’AX\’ drteibr) q toO 0eoO x«Pi? Tfj? pev koko-411
boEta? dKeivq? Kai aaePeia?, Kai Tfj? pXaacpqpia?, Kai tiIjv
rrpoaumujv toiv ToXpqaavxwv biaaTaatv Kai biaipeaiv ttoi-

»
mp “-
naxa »Js£
iv etbevai «xoiie,

*5
iv P

“ai «Wnq>« B<®«

«ai 10‘
,
,

“f m0
*
tiv “
Ll dtravTiuv
qaaaGai toO eipqveuopevou avujOev XaoO, qXeu0epiuaev upa?'
£Xeiit£TO bfe to Kara xfjv tiporrexeiav MeXitiou, Kai tiuv
utt' auToO xeipoTovqOevxuiv Kai uepi toutou toO pepou? a
eboEe xfj auvobw, ^pcpaviEopev uptv d-faTrqxoi dbeXcpot.

aq? Tq? auvdbou (KUTa tap tov aKpiflq Xd-fov, oubepia?

,

(2) "EboEev ouv MeXitiov pev, (piXavOpumoTepov Kivq0ei-

ffenva. Tf|V totffl

aito° b6Eav MgJ™ aunvtupnq dEioq fjv), txivtiv iv tt) rroXei fcauToO, Kai pqbe-
v yl6v
paTa Ta pXdatpqpa, oi?fcKexiq P piav 4Eouaiav tytiv auTOV pqxe xopoOeTeiv, pqTe Ttpoxeipi-
6re ouk qv‘ koi
0eoO XeT u.v dE otk Svxwv, J««vai TO u EeaGai, pqxe 6v xwpa, pnte iv ttoXei brepa tpaiveaGai, Tau-
aux6Eoi.at6T.iTi xaidac ko.
dp "^
nil „ 6vou(^ OVXO c,
aTtavxa Tq? Tf|<5 ttpocpdaeujs evexa' ipiXov bi to 6vopa Tq? Tipq?

SsSlsss K€KTqa0ai. (8) Tou? b£ utt’ auxou KaTaaTaOevTa?, puaTiKiu-

T€p<n x«ipoToviq pepaimOevTa? Koivujvqaai 4ni toutou;, dtp’
iliTC ^X6‘ v M^ v auTOu? Tqv Ttpqv Kai XeiToupTiav, beuT^pouq

b^ eivai ^EdtravTOi; TtdvTiuv tujv Iv ^KdaTq TrapOiKiq xe Kai

'EKKXqaicf dE€TaEop6viuv, tiuv Gtto tou TipuuTaTou Kai auX-
XeiTOupToO fipwv 'AXeEavbpou trpoKexeipiapevtuv' ii.? rrpoi;
toutou; bk. pqbepiav iEouaiav eivai tou? dp^aKOVTa? a6xoT?

maidis episcopum, sec.um in exitium pertraxerit. Nam et in

istos eadem, quae in illum, lata sententia est.

congregante, sacra e
8 dux, sacro 2. (1) Sed quoniam Dei gratia vos a pravitate quidem 411
ciis
necessarium duximus ab universo
mu^ ao
brata est, prorsus
opinionis et impietate atque blasphemia, et ab iis ho-
illius

etiam ad vo* minibus qui in populo antehac pacato turbas ac dissidia con-
concilio !
f* “S quaenam item
quaenam propo citare ausi fuerant, iam liberavit, Melitii vero et eorum qui
possitis
; u habita es t quaestio
ab illo ordinati sunt, adhuc reliqua erat contumacia: de
his etiam quid statuerit synodus,
vobis significamus, fratres
carissimi. clementius erga Melitium agente
(2) Placuit igitur

?“‘^£Ss“si=r: synodo (summo enim iure nullam veniam merebatur), ut is

in civitate sua maneat, nec ullam habeat aut manus imponendi
aut eligendi potestatem ; nec huius rei causa aut in vico, aut
et pro arbitni libertate
eum in urbe ulla compareat, sed nudum honoris sui nomen retineat.
non esset, haec omnia
esse, et creaturam
anathemate
illum v0
damnav.t sanct ^J S tq" e ‘
di opinionis huius
blasphemiae
P
plena, ne
(3) Ii vero qui ab ipso constituti sunt, sanctiore ordinatione
confirmati ad communionem admittantur, ea lege ut honorem
impietatem atque amentis ,gs quidem quae quidem ac ministerium suum retineant, secundo tamen sernper
»
g E ea
loco sint ab iis omnibus qui in unaquaque paroecia et Ec-
audire quidem patienter ;
am v el brevi comper-
adversus illum gesta sunt,
v P clesia versantur, a carissimo collega nostro Alexandro prius
born ; n j n Ui sceleris
sui
turi estis: ne nos 'nsultare ™ vim habuit eius
ordinati: adeo ut his quidem nulla facultas suppetat quos

tsszttzT*££r« p “ ie - visum fuerit eligendi, aut nomen cuiuspiam suggerendi, aut

246 CONCILIUM OECUM. NICAENUM 1 325. n. 412-413. 247
noieiv ti dvoiaei
nooveipiZecTeai ,
ii
OnopdXXetv dvopaTa, f| 8Xtu? updq, #xe brj Kai xupio? Kai koivujvo? tujv
-EKKXncriaq dTTiaKonou.
STSmk’ Ti)? KaGoXtxn?
fetevrinevujv TUYX avtuv.

5U XO0
O^Kaj.
;

AUEuvbpov. (4) Tou? tt rfpm 8. Eua-rreXtCopeGa b£ upiv trepi ifj? aupcpiuvia?

«Xa«KnX tou 412
ev pnbevi 0x iapaT,6upeeevTa ? uYioTaTou TTdCT X a, 6ti upeTepai? eu aT? KaTujpGujGn
XaT? GpeTepai? ouff av e Xov
X Kai
bujxouq £v xaGoXixri 'Exxki\0»t ovxa?, ko» tf touto TO ,uepo?‘ UIOT6 navia? TOU? i\i Tf) 4djq
abeXcpou?,
taX*»*» ™v *«"
rfl
t«u tou? peTa tujv 'loubaiwv to irpoTepov ttoiouvtci?,
rrpoxeipi taTGat. Kai ovopara crupepuj-
xaxa vopov xai ^ffpovTOv vuj? 'Pujpaioi? qqiv, Kai rrdmv toi? II dp a(ou
xai
KX npou, Kai 6 Xuj? trivia tro.eiv X peG’
K Ei be Tiva? ripuiv qjuXdrroucxito TTd(7 X u, ex toO beGpo dreiv.
4KKXn<nocm 6v. (5)
tjv
tujv 4v irj TnvncauTa npoaayapaiyeiv ei?
‘EKKXnffia, 4. (1) XaipovTe? ouv 4 tt'i toi? KaTopGtupam,
povov Kai Tfl Trj? 4 1:>
dpxi TtpoffXn<peevTa?,
npnv tou rereXeuTnKOTO?, tou? £tpf|vn? aupqjuivia, Kai 4fti to tratrav aipefftv
^KKorrrivat,
Kai 6 Xao? alpotro, ffuv6Ttupncp<CovTO<; dnobeEao-Ge p^v ptTd peiZovo? Tipq? xai irXeiovo?
d dEioi tpatvoivTO,
d-fami?
tou Trj? AXeEavbpeta? tov CTuXXeiroupYOv DpuJv, upuiv bi ^ttio-xottov
auTuj Kai dnKJtppatttovTO? 'AXeEavbpov
ToOto be Toi? ptv <5XXo«? nad; tov tutppdvavTa f|pa? 4v Tfl irapoucria, xai
(Tkotou. 4v touti) ti)
MeXtTiou npoaumou oukcti Ta auTa
(6i 'Eiri bk tou ^Xixitjt toctoutov ttovov uTTOcrrdvTa urr^p tou
tipf|vnv YEVetTGat
aiiToO dxaEiav, Kai bia to irp6 X€i-
eb Ze bia tAv CtveKaGev xai Ttap upiv. (2) Eu X e00e bk un^p f|pujv aTrdvTuiv, i'va
>v« Pnbepia «ouffia au-
,,ov Kai npotreTb? tt)? -rvuipn?. Ta xaXui? e X eiv boEavTa, touto Pe|Baia p4vi^, bia tou ttuvto-
buvapevw iraXiv Ta? JauTa?
GevTia auTiu boGeiq, uvOpumui KpaTopo? 0eoG ,
xai b'ia toG Kupiou iipuiv 'IncroG Xpia-
Ta «a.pera koi b,a-
uxaEia? 4»inoififfai. (7) TaG T d 4ax. toG, ctuv Ayiuj TTveupaTi dj i) boEa ei? tou? aiuiva?
AXeEavbpewv Ex-
cpepovTa Tii Arfutmu, Kai TiJ dfiwTUTti Apqv.
crup-
Ei dXXo ^avovioGn ii 4boYpaTia0n
be ti
,

KXncria.
TipiaiTaiou auXXeiTouptou koi MG 67, 77 sqq item Thtotioreius, llist. eccl. 1, 8
;
rcs,> 9 MG
napovxo? tou Kupiou Kui 82, 927 sqq resp. CB Theodorei, (ed. L. Parmtniier
itapiuv dKptpecmpov 38 sqq.
db^Xcpou npujv 'AXeEdvbpou, aOxo?

vobis accuratius referet, quippe qui gestorum

consensu episcopi cathoiicae auctor et parti-
omnino quidquam gerendi ^ine ceps exsistat.
Alexandro sublectus est. (4 Illi 'ero qui,
Frclesiae qui m Nuntiamus praeterea vobis
precationibus, nullo umquam
8. de concordia sanctissimi
Dei iuvante gratia vestrisque aschae, hoc 412
absque 1 etiam negotium, precibus vestris adiuvantibus,
deprehensi sunt, sed in catholica Ecclesia
schismate feliciter confectum fuisse; cunctosque
potestatem habeant eligendi, et propo qui in Oriente sunt
labe ulla perseverant, Iratres, qui antea cum ludaeis Pascha
celebrarunt, cum Ro-
ntndi nomina eorum’ Jui in Ecclesiae. manis in posterum et nobiscum, et cum omnibus qui ab
sanctionem
denique peragendi luxta legem
et
censentur, diem ultima antiquitate nobiscum Pascha peregerunt,
quempiam eorum qui in Ecclesia concorditer
(5) Quodsi esse celebraturos.
contigerit, tum in defuncti locum atque honorem
suum obire 4. (1) Vos ergo laeti atque hilares ob felicem rerum
provehantur ii qui nuper asciti sunt,
modo digni videantur, eventum, 413
pieb.sque iudi^ et ob communem omnium pacem atque concordiam, et quod
populus eos eligat, suffragante nih.lominus
et haeresis omnis penitus excisa est, maiore cum
Alexandrinae urbis episcopo. Et alus honore ac
Pium confirmante
quidem omnibus id concessum est. De Melitio vero,
(6)
benevolentia collegam nostrum, vestrumque episcopum Alex-
et ob temerarium ac
praeceps andrum excipite, qui et sua praesentia maximam nobis attulit
ob pristinam eius contumaciam, ne potestas auctore voluptatem, et in tam provecta aetate plurimum laboris susti-
aliter placuit decernere,
hommis ingenium, nuit, ut pax inter vos quoque restitueretur.
tasque ulla tribuatur homini qui
easdem rursus turbas excitare (2) Orate etiam
quae ad Aegyptum et ad sanctis- pro nobis omnibus, ut quae recte constituta sunt, firma
possit. (7) Atque haec sunt per-
pnvat.m pertinent. St quid maneant per Deum omnipotentem et per Dominum nostrum
simam Alexandrinorum Ecclesiam Iesum Christum una cum Sancto
praeterea praesente domino et carissimo collega ac Spiritu, cui gloria in saecula.
autem Arnen.
sancitum ac definitum est, id ipse
fratre nostro Alexandro
 248 ATIIANASIUS EP. ALEXANDRINUS 828—373. n. 414—416.
249

A T H A N ASIUS (n. circa 295) EP. ALEXANDRINUS Kai AiPuris, xai oi Tq TTeviarroXeiu?
S iravieq’ Ei — ido Kai
“
328 — 373 .
trpog dXiTov <pop 0 £i
n g id ? drreiXdq Kuivaraviiou &
0 €v
aVTlX
* n °XXf] P a Kai TU P avviK n ttouffia
^ €IV <’
U X
- '

De Liberio Papa et Hosio episcopo. Kmvr?™vT-n

Ku.vaiavr.ou, \
nXeiaiai xai a,
up P e, q xai nX nT ai be.xvua.v
1
89 KaT “TVOuq fyiuiv, aXXa bid Tf)v
[Apologia contra Arianos (scripta 350) ]
> daGevetav tou friptuc
ou cpepujv ia S jrX a rrpoc;
*4U (1> Aict toOto T ap bixalui? Kai eKxXna.aaT.K<I> ?
rive?
uoioOvieq
apcpiPoXa
nT ? xa.pov efev auioiq'
ean TtXeov navias, w? nXnpotpopnGevras,
,

(5) Jxmov -
paxapioi auXXenoupfoi npuiv, ^ireibn piaeiv xai dno
Kai o\
«putfovTO to uirtp nufflv aipetpeaGai ir,v dbixiav, xai iqv
rd Ka0’ qpdc; «Xerov, Kai ckupouv Jiav i£ Zo-
vuv, Kai dEop.aGqvai ei- pevnv bia to paXiaia bi’ oi)b4v
xpiGevia, navia rruGdv untpeivav frepov (] bid Trjv 'Apeiavnv
toooutujv ^niOKonwv Kpifftiq. aae^eiav auveairixev ripas TaOia
Xovto, n Xuopeva? ibeiv idq TrerrovGevai.
flouXeuaapevoui; KaG •Id 10 ''. Kca MG 25, 407 sqq.
(2) Ei utv ouv upoq Touq
avaipeipai Ta un£p dxpi Xofwv nciav De Liberio Papa.
£GeXnaaviaq
luxovieq r)bav dvbpeq, [Historia Arianorum ad monachos
(vffTdvie? oi dXnGuiq 4u1<Tkottoi, f| (scripta 357) 41 ,]
Kai KecpaXui Toaouiuiv EkkAh- Ofa 'fdp xai raOra irpanovies
dXXa uii imanpujv noXeuiv, (1)
ftpaaav, iic dxouaac 4 fi
dpa ap.a^vo jraXiv itoi- 6
L- iv «v Gnonieue.v pr, K€ X
S“'
a
ouvie? WiK-KTav Kai vuv auioi.
emote gneiGovKai iEopKTpov Im^peivav,
—
^
xai AiPepiO? €<Jtiv Uiov
rrinv TTTCffpuTepov Kai biaxovov
a4roi '
T p d7T ° CTT€lXaVT,°? ttpo? paaiXta Eurpo-
IXdpiov peid TpaMMaituv
6 if\q ‘Pdjpn? ^niOKonoq Ei

toO 4£opiapou ii)v GXupiv, opuj<;

fdp
' Kai ei?
bienav
jeXo? oux UTre
«'peivev 4v xQ
€
\xti- ^ Kai ot irepi Aouxicpepov
repov €uGu ? 4Hiup.aav, t6v
djpoXdfouv, tov p^v TrptaSu-
bt biaxovov 'IXdpiov
T uuvui-
auaxeuqv aavTec. xa. ra vunaMaorifavies,
oiKiqi, TivtuOKiuv thv KaG’ f)P*v _ «tuptaav, «mtpuivoOmc
iraXta?,
415 (4) Kai £neibf| Kai
"Offio? 6 pcia ? 4an, koi o tti| i
«A.a dvieariK A , p e p
t. Mfi f tp dXXa xai irap’ auroO
ano Inaviujv, xai dn Aituktou,
,

Kexdpixag TpaMMata;» Ettoip uv

xai oi Tuiv TaXXiuJV, Kai d XXoi ^ T qOto Oupadxtog xai

414 (1) Idcirco recte

cum
et iuxta ecclesiasticas leges beati com-
nonnulli dubias esse res nostras
affirma-
e y
itefjfie ad hri!i tem us Constantii
P ^
tnnib que Penla oBs episcopis:
P ^ Nam
minis perterritus iis
-
ministri nostri,
rent, niterenturque iudicia
pro nobis lata abrogare, aerumnas
exsiliumque pelli maluerunt, quam tot
T° bsl ere videretur, attamen
.?!
St S
ingens illa vis atque tyrannica
neCn ° n plllrimae illae contumeliae
quaslibet sustinere in plagae G DLm
Plagae palam faciunt
'
\ et
tantorumque episcoporum iudicia
itaque nostris insidiatoribus,
essent subvertere conabantur,
sent veri episcopi, aut si
qui

vulgares
imiarum urbium et capita tantarum
abrogata cernere. (
ea
verborum
quae pro nobis gesta
tantum tenus obstitis-
fuissent homines, et non ex-
Ecclesiarum ; suspicandum
nostri causa
"foret, ne gratia quadam aut favore ducti,verbis mihi pa-
)

S tr
sed quod propter senectutis

ei certiores factos,
rei
e
eum, non quod reos nos

imustitiam illam,
ac magis odisse ac perhorrescere:
f, 7
ideo maxime quod
existimaret
infirmitatem plagas non ferret’
(5) a C1,IUI “ sane utpcfte
et vim nobis illatam magis

k a !’ a dC CaUSa quam P r°P ter Arianam im-

^ ««IS
S
Cum autem non solum Sa™m
pietatem huisLod!
huismodi mala esse perpessos.
iam contenderent. (3) eorumque Haec item illorum
sustinuerint ex ( ) facinora
trocinati fuerint, sed etiam exsilium quis si audiat non arhi-dlfi
numero sit Liberius Romae episcopus: — Nam
esi exsiln retur illos quidvis potius quam Christianos esse? (2) Cum
attameo quod con- Liberius Eutropium
aerumnas ad finem usque non toleraverit,
conum cum
presbyterum et a r u m dia- H i 1 i

flatam in nos conspirationem

probe nosset, biennio litteris misisset ad imperatorem, quo tempore
item Luc fe r cum
loco est commoratus; —
ex eorum numero sit magnus
.
«i» „=;««
ille Hosius u 1 * ln
i

ex * lllum ablegarunt,
sociis confitebatur presbyterum statim
diaconum vero Hilarium
;

4
41
,r. (4) cum etiam ex quam nudassent atque dorso post-
ex Hispanus,
cum episcopis Italiae, Galliarum, et alus DUm fla
flagris cecidissent, in
exsilium
llarent aUlem
'Sunt qui dicant Athanasium postea et
ad Apologiam et ad Hisloriam ZrTlZL
Quare Liberio f
non obstitisti, sed eius detulisti
' vociferabantur”
litteras 3»
haec de Liberio. Cf. Hf. 1, t>8d sq. Illud facinoris commisere Ursacitis et Valens
Atianorum quaedam addidisse, uti cum spadoni-
 417—418.
ALEXANDRINUS 328-373.
n.
251
ATHANASIUS EP.
250
De morte Arii.
01 auv ai> T0U
OddXqq, KCtl
“SSvKupiov, pvnoeti? [Epistula ad Serapionem (scripta
358) 2—4
bidKOVO? padxilopevoq
]
ls 50 6 1 -
p(i aT ,Yaq»
’
l
^ £{? > 2. pev ou napnpiiv dv KtuvcrxavxivouTroXei, 418*
(1) 'Eyuj
Xefovioq’ «Tov Ka\ ixUvalov auxov ouk
pacmlovxeq oxe ^xeXeuxqaev exeivog' Maxapiog bk 6 rrpeapuxepo.;
01 te neu QVTa ^auxoiq koi
(4 ) Ttapqv, KdKeivou Xdtovxo? qKOuoa.
X£U U To (2) ’Ei<eKXr|xo pev rrapd
£pu 0 pul>vxeq, 6t ' tmepeve.
f^wvTeq -Tuv ^aKdvo? euXo-fdiv
dtppovouv,
.

Xpicr-
Kwvffxavxivou xou paaiXttuq "Apeiog dx OTroubns xiuv
ouxoi ^aariteiv
Xpicmavui £a t6 trepi Euoepiov' eiae\0ovxa bd xov 'Apeiov
ouv Kai dvexpive pacn-
aev T«P TUTTT£00a»
t6
,
5 ) Qutuj p£v XW Xeuq,
TiavouqTTiXaiou Kai Kowcpo'
xf|V 'Pwpaiujv
EKKXnma
iTtexeipn o av

a0T - T ^v daePeiuv.
^^ ei xf|v Ttiaxiv xrjq KaOoXiKffc
'Exuvias ?X«>' auxog
xe aipocre maxeueiv dpeuig, Kai ^YTpacpov 4nibebtuKe iritrxeiuq
^KaxapiH Kpuipa? p4v icp’ olq d£epXf|0 n xqq 'EKKXqcxia? rrapd
biacpOtipai, OeXnuavye? b|£Ttl 'AXe£-
A, P avbpou xou ^ixktkottou, urroKpivdpevoi; bk xaq drxo xdiv
'0 te P£ P'°J’ 0 y, T 6v duetXouuevov edvaxov,
417 (6) Tpacptliv XeSeiq. (3) 'Opooavxa xoivuv auxov
telvuiv p*v xjv Trecppovn-
1 pf)
povov ifaXaoJ.
X
A a Ka 0io beiKVucriv
TO Kevai 4qp’ o!<g iHePaXev AX4£avbpo$ auxov, arreXuaev
(7) ei-
bTreTpavpev.
^ jcaxa tns a[p4aeujq puro?,
.
priKiu?«Ei op9n (Tou 4axiv f) ttictti^,

W
f KaXtu? tuporraq'
ptav, Aipepiou te
^ aip£aiv e , x£V iXeu- ei

’A 0 avaa.ou
J ^ 4E dp Xfc ‘fvW be dffePns idxiv f] rxicrxi? trou, Kai tupocrat;, 6
Oeoq Ik xoO

^^
«"*P
Sepav. (8
)Ta P « Ja
a«
^ v H
0 VT
,
dXXd xmv paouvi-
opkou Kpivai xd Kaxd txe.» (4) Ouxtu bf) ouv auxov i£e\-
ou xtuv 0ovxa Trapa xou paCTiXetu? ti04Xriffav eicraYaYetv
fffvoptva, xauxa 0 , noldv *nfcp Tfc
eiq xf|v

Zlovxwv doxl pouXqpaxa.

TTdv kKXnaiav oi rrepi EuoePiov xr) ouvii0ei dauxtuv
? Kd0Ttl v be 'EKKXndav,
piq.

ST*W ^
< AX\’ 6 KujvaxavxivourtoXeiuq ^rriaKOTroq, 6 paKapixnq
xfj^
aipecreuK feitextlpnffav. Trpoa-
.
b ,bacTKdXou<; AXeSavbpoi;, dvxeXeYe, tpdoKuiv pf) beiv ei
? Koivtuviav
bexGqvai xov xqq alpeaetu? eupexqv. (5) Kai Xoirtov ol
nepi
E u a e P o v i^TxeiXiicrav oxi «tuanep pf) 0eX6vxiuv uptuv,
d) ? ficpiv,

MG 25
fcKXpfeltOVXO».

741 sq.

dum
— 4rxoif|ffapev
i
,

auxdv KXn9iivai Trapa PaCTiXetug, ouxuig aupiov|

bus. (3)
Diaconus porro 2. (1) Equidem t a n t C on s
nopo 1 non aderam, cum
i i
4(8
memor illudebantque viro: neque sed aderat Macarius presbyter, a quo
vita functus est;
illius ille
mino, ta t
irndeb narrante rem comperi.
vero verberantes, tcontumeUjs dumque cachin-
. (2) Ab imperatore Constantino,
(4) Illi
quod levitur affice i illeque Eusebi anorum opera, accitus Arius fuerat; ingressum autem’
erubuere consentaneam agebant:
nos profunderent,
r
nempe Christianorum, Arium imperator interrogavit num Ecclesiae catholicae fidem
perseverabat.
Verberari
’
servaret; is vero se recte credere iureiurando
benedicendo V et Caiphae facinus est. affirmavit, ac
ve ra rescriptum fidei suae tradidit, quo iis occultatis, quorum
Christianos autem .® Romanam Ecclesiam labe- causa
itaque a P rincl P’° 'P
,
[^ ab Alexandro episcopo Ecclesia pulsus fuerat, Scripturarum
(5) Sic
‘
iUi admiscere impietatem,
sunt, optan denique verba dolose proferebat. (3) Cum iurasset itaque se
factare conati r
act U s post biennium non
6 Porro Liberius (7) Verum eam tenuisse sententiam, cuius causa ab Alexandro exactus
417
1 / )
mmisque mortisji
(
fuerat, illum imperator dimittens: «Si recta, ait,
eorum, tum I.iber I
i i
fractus est, violentia est fides tua,
comprobatur cui Athanasio suffragium, bene iurasti; sin impia, et tamen iurasti, Deus ex iuramento
ea ipsa re P
haeresim illam odium, .*"* 8 Nam causam tuam iudicet.» (4) Illum igitur ab imperatore ita di-
in su0 agere licuit. ( )
quamdiu scilicet llbere sententiam eliciuntur, gressum Eu sebi an i, solita usi violentia, in ecclesiam intro-
. priorem
P
quae tormentorum P ra e exantium sunt placita. Nihil ducere voluerunt obsistebat Constantinopolitanus episcopus
.

ea non reformidantium,
itaque haeresis
®u*e g
sed^v
sunt
.
^
didicere fidem retinentes,
magistros
(9) Populi vero beatae vir memoriae Alexander, non debere, aiens, haeresis
auctorem in communionem recipi. (5) At Eusebiani, minis
per singulas Ecclesias Q “ dver sariam haeresim
condemnant adhibitis, aiebant: «Ut, repugnantibus licet vobis,
obtinuimus
ut illum imperator accesseret; sic die crastina,
etiamsi id non
 252 ATIIANASIUS EP. ALEXANDRINUS 328—373. n. 419—421.
253
i

auvaxGqffeTai ’A p e i o ?
k&v un KctTOt Yvdipnv croi mxdvq, aptpoTepuiv re, T q? re Koivmvia?
dKKXno-(a TaCmj». IdppaTOV be f|v ore Ini
Kai tou £qv, euGu? eaTepqGq. *
|ie6’ qpuiv £v Trj

Taura KXefov.
419 3. fl) 'O toivuv ^TtiaKono?
AXeEavbpo?, aKOuaa? TauTa, ai oi nepi
^V°° V T * Xo<= T0® 'Apeiou toioutov
n
Euffepiov - YeTove 420 '

MSTdXm? aia X uvGevTe?, gGauiav tov

Kai rravu XumiGei?, eiaeXGuiv ei? Tqv kKXqaiav, Ta? Te (T uviuuoTnv JauTdiv.
(2) ‘0 be paKapm-,? AXe
dKTtivaq npo? tov ©eov, dTtwbupeTO, Kai f>iq<a?
fcauTOv Cm
xa.pouffn? Tq? EKKXntTia? T.1V
Jvbooc
OuvaSiv ^ereXeae auv eu
im toO &&q>ou « aepei?
Ttpoffumov ev Tip lepaTetiu, Keipevo? K at dpGoboEia, rrdai toi? dbeXcpot?
auTUi, Kai aKOuaa? euxouevo? xai
TTapnv b£ Kai MaKapto? euxbpevo? auv
Ttk auroO.
«puivft? napeKdXei be buo raOra, X*tuiv
(2) aP
T0V 0£6
-
’
°° X
eavdTrn
iTa -° TS dv0pa,TT °' &na
*
** 4
tov bouXov l4 r 99, 27] ?
pe io? aupiov auvdfeTai, drcoXuaov 4vefv» i! dXX '

«E i "A aaveiv» iu.br dlf°r

6 ti touto urrep Td? dvGodnrinv
auvaTtoXeaq? euaepn peTci daepoO? [cf. c-n KP-crei? «beixGn.
crou ,
Kai pn (3) Auto? T dp 6 Kupio?, b.xdaa?
Tai?
be cpeibq Tfj? 'EKKXqaia? aou, oiba
be oti cpeioq,

^
-

18, 23] ei aneiXai? tuiv Ttepi Euae^tov

Kai Tr) AXe£dv\pou
tmbe ^ni Ta (VipaTa tluv rrepi
dcpavicrpov Kai
Euaepiov, Kai pn oip? «S
Tqv KXqpovopiav aou [cf.loel2, 17]
<5veibo?
« ^ Sn^X“t,lr P
t
v ' 6tifas
gOxfl
“ £|0V
'

ciutou ei? inv

K ai dpov ”A p e o v 'iva pn, efaeXGovTO?
i ,

eaGai aunp Kai Xoi-

KXnffiav, boEri Kai n dipecTi? auveiaep X
euaepeia vopiaGr).» TauTa euEapevo? 6
Ttov n dae^eia di? Symbolum quod Athanasianum
Kai Yfcfove n dicitur v. DB
^TtiffKOTTo?, avexuipqae Ttavu tppovTiZiujv. (3) 39 sq.
420a
GaupaffTOv Kai irapaboEov' ti£iv Yap Ttepi Euae^iov dTtei-

XnodvTiuv, 6 p^v iTriffKorro? r|u£aTO, 6 b£

'A peto? dGappei IWSEBHJS PAMPHILI EP. CAESARIENSIS
toic Ttepi Euaepiov, noXXd Te
tpXuapu.v, eiaqXGev et? I ALAEST. obiit circa 840.
Kai ifctqjvns, kotA t 6
GdKa?, di? bid X pe>«v Tq? T0«np6? , De
fevdpevo? «dXdKqae p£cro?» [Act 1, 18J, cathedra Romana s, Petri.
feTpapdevov, Ttpqvq?
[Chronicon 2, 2058 ad a. Chr, 44 ]

e sententia
hac ecclesia nobiscum synaxi
sit tua, Arius in

aderit.» Sabbatum autem erat cum haec illi effutirent.

419 3. (1) Quibus auditis episcopus
Alexander, magno
est, extensisque ad
maerore perfusus, in ecclesiam ingressus

mmm
'

in sacrario
Deum manibus, collacrimans in vultum procidit
humique iacens orabat. Aderat Macarius, qui et ipse
autem do«
orabat, orantisque vocem audivit.
verbis enixe rogabat episcopus: «Si
(2) Alterutrum
Arius crastina die ad
his
’“sr r 420
dimitte, et
conventum accedet, me servum tuum ex hac vita
sin Ecclesiae tuae miserearis,
ne pium cum impio perdideris;
misereberis autem, hoc bene novi, respice
Eusebianorumm
in opprobrium haeredi-
verba et ne dederis in exitium et
ingrediente illo in ecclesiam
tatem tuam; ac tolle Arium, ne ) naniqUe D °,
minUS inter Eusebianorum
neve deinceps impietas m?nas etAle xanH
haeresis cum illo introire videatur,
r

pietate habeatur.» Haec precatus episcopus, multum

pro
anxius recessit. (3) Et res mira incredibilisque contigit.
Arius
Eusebianis quippe minitantibus, episcopus orabat, [Versio Hieronymi.]
Eusebianis fretus, ac multa nugatus, ingressus in
vero
derepente, uti scriptum
'
latrinas quasi alvi exonerandae causa,
 CAESAR1ENS. PAL. obiit ca 340. n. 421 '-423.
254 EUSEB1US PAMPHILI EP. 255
«at dvaKtKnpuxaoiv,
Y&iov' 6 b’ auxo? H6TCI Tfjq £v 'Avxioxeia ’EKKXncms_ dtpeibmc; ola Xukoi (SapeT? xfiv Xpkttou
rroipvqv ditevtpipovTe?,
iv 'Pwpq TrpiuTO? TTpoeffTO ewq TeXeiuxJEws auTou. (2) irp6 ? dni xouxoiq Kai rd irap-
Tfjq auxuca
apud Weidmannos) 2, 152 sq. ML ttk Kard toO Ituxnpos npu-v 4 m
p 0 uXn S to rrav
Ed. A. Schoeni (Berolini 1866 loubaiuiv £0vo S Trep.eX06vTa, boa te
577 sq.
ad Kai drrota K a0’ oiouc
27, TE xpovou Ttpo? TOIV iGviflv 6 ©eTo,; neTroXepnTai
?i X6 Yoc, Kai
Petri et Pauli.
De martyrio Romano ss. TrnXtKoiKaxa Kaipou S tov bi' aipaToq Kai Pacravtuv uirbp outou
[Chron. 2, 2084 ad a. Chr. 70.] biEtqXOov dTtuva, xd t’ diri toutoi? K ai Ka0’ auTOtic
Kai tov irpurrov^aTu abibam papTupia koi
421> ’Etri
Xpicniavuiv
TTdai b’
£vebeiEaTO buufpov,
aOtoO xoi?
#|vIko TTeTpos koi nouXo?.

dnoaToXoi, xtp vnkp Xpiaxou napTupn<ravT6?

W Tf|v dtri rrdotv iXeio Kai eupevn toO lurrnpoc
“VT,X ^' V PP a(Pfl trapaboOvai TTpoqpqpEvoq,
0EV q dito Trpwxns apfopai xnq Kaxd t6v
odb’ d'XXo-
luiTqpa Kai Kup.ov
oi ettoiaTOt
fipaiv IqooOv tov XpiOTOv tou 0eoO okovopia?.
KaitoncpOtioav dfiuvi. ’

ML 27, 589 sq. (?) AXX “ M°i «TurYVuipnv EdYvajpoviuv £vteu0ev 6 Xoyoc
Schoene 1. c. 2, 156 sq. . 423
aiTEi, peiZova f| Ka0’ i^pETEpav buvapiv bpoXoYwv
eivai xfiv
ecclesiasticam.
Praefatio in Historiam ETrarftXiav dvTEXq Kai dirapaXenrTov
uttooxeiv duEi Kai
[Hiat. eccl. 1, 1, 1 — 7.] irptbTot yOv Tfjq (inoOiffewq dir.pdvTEs
0 rd x.va dpnpnv Kai
499 m Tdc tuiv icpuiv dnofTxoXuJV btaboxd? (Juv Kai tou; ai-pip») tEvat 6bov -dYxeipoOpEv, 0 eov pdv dbqYOV Kai
TOU Kupiou ouvepyov oxnOEiv
Tf|v
EUXOPEVOI btlvapiv, dv0ptUTTUJV
oaa re Kai metito npaYpaTEuOnvai Kaxa T#|v 4 kkX_>i- Y6 MOV oubapujg Eupeiv ofoi te Svtei; 1'xvrj Yupvd Tqv adixfiv
vote
Xtftxat Kai 6<Jo, xauxns btairpeutaq qpiv irpotubEUKonuv, pt'! Cti opiKpag outo
SSt.Sv iaropiav ,

nat
pdvov TrpotpdoEiq,
dmatmoTaTat? napoiKtatq frrqaavTo te bi div dXX o? aXXuic div biqvuKaoi

21,
4v xaic paXicrra

btd OuYfpappdTUJV
oaot te Kard yeveuv k&OTqv
tov Oeiov drtpeffpeuffav Xorov,
«Ypacpwq P| k«.
tIvcj bt
xpdvtuv pEptKa? buiv
KaTaXEXonraot biqYHffei?, Tro'pptu0EV Ojottep ei nupoou; Taq

veumpoTTOiiaq ip^pty trXdvn<; et? ^X«

Kai 8aot Kai birnviKa
fvwcreujs eiaim™? £«UT ? auctores se praeceptoresque professi sunt,
iXaoavTt?, ipeubtuvupou passim velut lupi
tov graves gregem Christi lacerantes,
nec non et ea mala
(2)
quae Iudaeorum gentem pro
nroficiscitur. Ub i Evangclium praedicans XXV annis. quas adversum Salva-
insidiis
torem moliti sunt, vastaverunt, quibus etiam
modis et quotiens
dU quibusye temporibus doctrina Christi et sermo
sua etiam persecutionem divinus a gen-
49
421 1 e r ^pTon^rs^lSa'
Primus Nero P Romae
tilibus impugnatus est, quantique
his tempestatibus usque ad
qua Petrus Paulus glortose
in ChSno s faci?, in
et suppliciorum patientiam et profusionem
sanguinis pro verbi
occubuerunt. 'd veritate certarunt, sed et martyria
nostris suscepta tem-
(Nisi Rufinus expresse
nominetur, poribus atque in his Domini et Salvatoris
[Versio Rufini. nostri erga singulos
versio latina semper erit
Vatem. quosque unicum clementissimumque subsidium
™ str:: .rrzsts
.
volenti non aliunde sumendum videtur
omim et Salvatoris
scribere mihi
exordium quam ab ipsa
nostri Iesu Christi praesentia
corporali.
(3) Sed mihi quaeso veniam dari: confiteor namque,
in hoc opere viribus nostris
quod 423
maiora tentamus, ut et fideliter
et integre quae sunt gesta narremus
ve, et rudem ac nulli fere
nostrorum digressam viam huiuscemodi itineris
proferentes primi audea-
contra religionem dogmata mus incedere. Et licet Deum ducem futurum
quanti vel quando nova Dominique
elapsi falsae scien
ad profundum erroris studio contentionis Salvatoris nostri certus sim nobis adfutura
suffragia, hominum
tamen nulla,
quibus possimus inniti, conspicimus praecessisse
illic antistes Ecde.iae vestigia, nisi c -od sparsim singulorum
armenii a saeculi V.: -Et
commoratur quorumque temporis
~^V c ,sio sui rerum gestarum ad nos
usque indicia ac monumenta trans-
annis v i g i n t i.» Ed. A. Schoene 2, 150 r.
 CAESARIENS. PAL. obiit ca 340.
EUSEB1US PAMPHILI EP. n. 424-425.
256 25 7

^W^-siu-rasjre
CB Eus. 6 sqq. MG
rr^s u**. ti,v «« 2, 20,

««.«,, P„
47 aqq.

p «su*»
4 ™
De Simone M. eo

[Hist. eccl. 2, 14, 5—6.]

ri apo8toli

too X«nflP°S
rSsv ««um, bunpavWTdTu,» b.OTpmoM*

iplUligp”
It,
cbkrnv Tit biaboxds »rrt TOS
avaffuiffaineOa.
uvmioveuouevac 'EKKXncna?
/T r 'AvafKatOTaTa be poi TroveiaGai
tiiv uTTO0effiv >itou-

JVSETS *
,
p >)
Wpo ™v kKXnataaxiK&v auupa- Onvoi. Ou M *v eiq pctitpov auTui TaOia rrpouYiuoei (K) TT ^

w? tcpn
iilsfiPi
TnXiKoOrov Xupeaiva 0iou yeipomurcf ’
Sc nM ^ ^ V
-
m

fipEeia. yi poi 6 X6 T o?. ,

noi^atfOai. (7) Kat

mi». »».. e., «ita. irSJ»" —ta CB Eus. 2, 138. MG

m&ggm&g
20, 171 sq.

V** *b ‘P» Domino, .ice.

lgplgs=i^ suos

illi
tantopere
quam deo statuam
fluxerunt.
promovit, ut illius ci
collocarim.
(6) Confestim enim
Sed haec
r-
S
W®
L
T nl
0
m
® C natus
?
e’
ex voto
tam '

temporibus, benigna et clementissima 4 ,

simum et maximum inter Dei providentia

apostolos Pe rum et J!w
fo^S rt ' '

?
mmmrn
t
rei, quorum omnium
principem et patronum Ro m „I °
Ham generis humani labem ac
quam strenuus divinae militiae
gllZ Q ZfduT
ductor caelestibm „L; •

pretiosam illam lucis intellegibilis munitus

mereem 1 k •
’

m chronias iti est in plenius

.,«i venms occasum
,ibUS
h.Sf diuT"Tccm
d “ ”“'
T
perstr i nxe rim tri

singulorum narrationem aperire ten-

,

nuS„T
taTeTin praesenti opere Ki*ch, Enchiridion.
17
 ca 340.
258 EUSEB1US PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. obiit
n. 426—428.
259
De Evangelio Marci de «Babylone» in Epistula Petri
et
prima (testimonium Clementis Alexandrini
et Papiae Hierapolitani).
[Hist. eccl. 2, 15.]
p,
“:
CB
7“^ “iMGM«P«o
Eus. 2, 138 sqq.
20,
S 6 U
171 sqq.
iof7 ,77.
V
,
«T
afatAt; toO Getou Xo-fou,
426 (1) OuTtu bq ouv dmbnpncravToq
xai napaxpnpa auv tcai tuj De praedicatione apostolorum
H pev toO Zipujvoq aTtea^n et de ss. Petri Pnil n
dvbpi KCtTaXeXuTO buvapiq' toctoOtov b’ 4iT£Xapiptv Tau; tujv Romano martyrio secundum et
Origenem
(kpoaTWV tou TTeTpou biavoiaiq euae(kia; tpeTTOS, MH (Hist. eccl. 3, 1 ]
Tij ei? diraH ixavuis h™
dpxettTGai dtKor] pqbe Ti] arpoipu)
be nav-
tou Oeiou KiipufP«TOS bibatXKaXkf, napaKXfiaeaiv
Mdpxov, ou to EuantXiov cpepeTat, dxoXouGov Ovia
Toiais Way Karaarrap^ruiv T qv oiKoupevqv
elfi l
TUTpou, Xutapr\aai w; fiv xai bia rpa<P>iS uTropvnpa Tt]s
bibadxaXia;, P'l
bia Xofou TrapaboOeiffriS adrois KaiaXeitpoi
dvetvat KarepTUdadOai tov dvbpa, xal Taurn
TrpoTepov re F|
Tptipas 4v 'Ecpiaui
K b‘a '
TeXeura.
aiTious T£vea0ai Tq; toO XeYopevou xaTd Mdpxov Euay- (2) IT e t o nc* n-
irpa^v cpacn tov ano-
T eXiou Tpaipn?- (2) TvovTa bfe t 6
otoXov, aiTOKaXuipavTOS outui tou TTveupaToq, qcrQqvai tv)

W2
SvTeuBv
tujv dvbpdiv rrpo0u|iicjt Kupiuoai Te ti]v Ypacpqv eis
Tais 'ExxXqtrfats. (8) KXt^nS ^
tu>v 'YnoTumuffetuv
ti]v IffTopiav, cuvempapTupet b£
auTtu xai 6
ixapaT£0errai
dvopan TTanias-
*"*" ,„o
‘lepaTioXixris £m<TKOTtos
TT4tpov 4v
't
427 (4) Tou b£ Mapxou pvqpoveuetv tov Trj

npoTepqt dmcTToXri' qv xal auvTaSat cpaaiv £rr' auTrjs Puiptis,

426 cum Dei doctrina Romanos adventu suo illustrasset,

« ** * Marcu s filius 'meus.
° Dc° ptrinde
(1) Igitur
Simonis quidem vis ac potentia cum ipso simul
brevi exstincta atque deleta est. Tantus autem
emicuit in mentibus eorum qui P e t r u m
auctore
veritatis fulgor
audierant, ut parum
haberent semel audisse, nec contenti essent caelestis verbi
apoiVo.^So
“
praedicandum verbum Dei per
[Versio aucta Rufini

sinmiL
*
as qua
,nr
qUe dlscl P uli ad
]

“ '
- «*
ue or t>is terrae
doctrinam viva voce, nullis traditam scriptis, accepisse: sed provincias diriguntur
Thomas f f!
Marcum, Petri sectatorem, cuius hodieque exstat Evan-
-
gelTumTThixe SFa"rent7”lil "doctrinae illius quam auditu accepe-
rant, scriptum aliquod monumentum apud se relinqueret. Nec
auctoresque
prius destiterunt, quam hominem
expugnassent,
scribendi illius quod secundum Marcum dicitur Evangeln
exstitissent. (2) Quod cum Petrus per revelationem Sancti
hominum studio, librum " 0 mmorat us
Spiritus cognovisset, delectatus ardenti et crucifixus est deorsum capite demerso > “W
deinceps in Ec- n H .

illum auctoritate sua comprobasse dicitur, ut

clesiis legeretur. (3) Refertur idaClemente in sexto In-
stitutionum libro. Cui testis etiam accedit jja pias, Hiera- "pierit
poli tamis -e piscopus.
(4jPorro Marci mentionem fieri aiunt a Petro in priore
427
epistula, quam Roma scriptam esse contendunt, idque Petrum 1
Quae uncis includuntur,
Rufinus addidit.

17 *
 CAESAHIENS. PAL. obii, ca 340.
260 EUSEBIUS PAMPHILI EP. n. 429—431. 261

’QpiT*vei «card XeS.v fcv

TO 40voq e£ keivou xai xqg
puivoc uepapxupqKOXO?; T«0ra
irctv
rrepi Td 'kpotxoXuua
y*K
54? Sdv * Tnv Teveaiv Om™*» Ttaptrav dinpaiveiv eipYexat voqou borpaxt xai biuxdteoiv
MG 20. 213 sqq. Abpiavou wq «v pqb’ 4£ drrOTtxou 0euipoTev to traxpuiov
CB Eus. 2, 188. ,

eba^os, 4-f KeXeuffapdvou Apiaxuiv 6 TTeAXaTo? laxopeT.

expugnatione et excidio urbis
Dc postrema Iudaeorum
Hierosolymitanae (13o).
w Uuxtu bq xqq noXeuiq
nav-reXq xe cpOopav xtuv TtaXai
eig epqpiav xou 'loubaiuiv 40vouc

eccl. 4, 6.]
oiKqxopwv 4X0oucrqe 4£ dX-
[Ilist.
XocpuXou xe jtvouq auvoiKia0et<Tqg, pexetreixa cruaxdaa
j op m dnoaxada? a09t? ei? p£T°
Kat bqxa xqc 'loubaiujv
farfpxu» xq? Moubaia?
rwpaiKq noXtq xqv emnvuqiav
#|

dpeiipaffa, ei? xf|v xoO Kpa-

JixS Vpoexeook 'Poucpo?
utro poffiXeu)? it€pq>0£icf»K,
xouvxo? AiXiou AbpiavoO xipqvAiXia irpoffoTopedexai.
axpaxiuixiKi)? auTiIi auppatfaq Kai bq xrjq auxo0i 'EKKXqciiaq 4£
40vdiv <TuYKpoxq0e«xqc
rJ aOxu.v dcpelbui? X ptupevo?
SireEjei, W”*** _
npuixoq pexa xou? 4 k trepixopqq dmaxOTrou?
Z anovoiat? biaq>0eipuiv xhv xtuv ^xeioe
naibuiv xai Y^vanonv
d0o6ujc dvbpuJV 6uo0 xai Xeixouptiav €Y X eipKexai Mapxoi;.
«
V6MM» Tdc
auxuiv X«
iEavbpairob.^evo^
B a p X w X e P a q dvopa,
CB Eus. 2, 306 sqq. MG 20, 309 sqq.
’EaTpaT>Vf€i b£ xoxe 'loubaiwv
y SKi, TU MfcV u\\a CpOVIKO?
ola in
K«i XVTTP.K6C tj
aybpanobuiv, uj? bfl
De rescripto Marci Aurelii (161-180)
dvnp, ini bi xq npocniTopicf, et de martyribus Lugdunensibus.
KaxeXqXuOui? xaKouptvoi?
oupavou (pujanip auxolq (Ex Epist. Ecclesiae Lugdunensis: Hist.
eccl, 47.]
noli,». er™, i—Kd,™ (1) «’ETri<TxeiXavTO C T ap tou Kafcrapoq
,xou ? u4v dTto-431
5, 1,

xuMttavuTOqyai, ei be xive? dpvoivxo,

xouxoug dTroXu0qvai‘,
oCi trq)6bpa Ttdppu)
taearuKTa) U) xq S 4v0abe TtavqYupeuic (4ax.v bt auxq
6yu oujrdTn rdiv 'UpoffoXupuJV xai biipei
rroXudvOpumoc
povtou Yevopevq? Xipiu Te travxujv xtuv 40vdiv auvep
T0c T6 4£w0ev noXiopKiaq X k««
X op4vujv ef S auxqv) dp X ouevqc
ia X aTov 6Xi0pou nepieXaGiviuiv «xuveoxdvot, _dvq T ev dtrl xo pqpa 0eaxpKuiv
t3.v veuiTeponoidiv ei? xou ? uaxaptcuc
auxoi? aixiou xqv dHiav iKTig avTQ? bixqv, xai ifinonnevm xot
tou xq? dnovoiu? ? 6 x Xo. q bi' 5 xai rrdX.v dvqxaZev, xai
ocroi piv 4boKouv noXixelav 'PtuMaituv
ex-
4a X qK4vai, xouxtuv
ordinem in tertio libro
^Tduxi,. Haec ita per

Pla
(Stwum^um^efectio* Uidaeorummagis ac
magis iterum Hierosolymam sitam pedem inferre prohibita est, lege et
429 ?l)' ab imperatore constitutione
cresceret Rufus legatus Iudaeae, auxiliis
sib, imperatoris Adriani: adeo ut ne pmsp icere
hominum in occasionem 6 qU
desperationem
?huncSOlum
ac a lrl1
dihmissis’ amentiam ipsis liceret '
innumerabili
ultus est, caesa aT sTo Pdhem
Aristo ellaeus. °/df r
(4) In modum cum
ut scribit
saeviendi vertens, eos acerbissime r0 e Iudaeorum gente nudata
igitur civitas
ac hber s
hominum multitudine cum coniugibus
rnm iure belli in populi Romani ditionem redacto. (2) J
Erat,
‘
-
^ ^ vacuefacta, posthaec alienigenis eo
esset, et
veteribus incolis penitus
confluentibus, urbs* et co-
temporis' Iudaeorum ducL
Barchochebas quidam, lonia civium Romanorum effecta, in honorem Aelii Adriani
tunc imperatoris Aelia nuncupata est.
stellam significat: vir alioqui cruentus et latro- Et cum Ecclesia eiusdem
nomen

VH
j; -j,.'
secj qui nomine suo auditoribus utpote vilis- loci ex gentibus coaluisset,
primus post episcopos ex circum-
sS mndpal teLTfcSSU <1-1 *-• “ e e, cisione sacerdotium illius civitatis
suscepit Marcus
esset ut ipsis aerumnarum
mole oppressis lucem afferret. ( 1 ) «Quippe rescriptum fuerat a Caesare
imperii (Ad nani], cum
,ut confitentes 481
(3)' Anno demum octavo decimo
quidem gladio caederentur; hi vero qui
4.qn negarent, dimitterentur
Be.thera, urbem munitissimam nec " e nte gllUr sollemni a
totus belli vis circa
protracta dm- rnaximThn
maxima hominum
( ’
Pud ™s mercatu (qui
Hierosolymis dissitam, exarsisset, et f
frequentia celebratur, utpote
nrocul essent ex omnibus
rebelles fame ac sit. oppressi populis ac provinciis eo conveniente
Sus a Romanis obsidione, virorum multitudine)
inspciue adeo seditionis auctor debitas poenas dedisset, ex eo ^
EgSH^beatisstmo martyres’ ad tribunal adduci jussit, tam-
Iudaeorum gens in regionem circa quam in theatrali pompa eos' populo
deinceps tempore universa ostentans, cumque illos
 262 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESAR1ENS. PAL. obii, ca bw. ii. 432 — 434. 263

be Xomou? «nefiirev ei? npexepwv. ’AXXd xoi? p£v £Euj0ev icrxopixot?,

dn^tenve xd? xecpaXd?, xoi>? dT e xnc irf-
ffxeujs avoixeioi?,
xeOeixai p£v xo rrapaboEov,
0r|pia.» ou unv xai
xai? xujv foextpuiv eup? xoO0’ m
CB Eus. 2, 420. MG 20, 427. M oXo T n 0 n Yerovevai’ roT?
be Ye ^pexepoi?, axe aXq0eia? tpiXoi?,
dnXiu xai dxaxoq0e,
Aurelio Caesari Deus nostrorum
predbus xporruj xo Trpa 0£v 7rapab£boxai.
X ToOtujv em
Quomodo M. fulminea Arro vdp io?
(4) b’ <3v xai
et de «Legione . X i £2 taivou cpqaa? xqv
exauditis pluviam praestiterit eu X r]c xo napd- bi'
1—6.] boEov Tretroinxuiav Xe T euiva oixeiav
[Hist. eccl. 5, 5, tu, TeT ov6x. tt 6? xou
P
pacxiXeuj? eiXqqjevai irpoCTqYOpiav,
xepauvofloXov xfl 'Puj-
Touxou PAviuivivou] bf| abeXcpov Mapxov
Aupt]-
432 (1) paiujy £mxXq0eiaav tpujvr). Mdpxu
reppavoT? ica\ lap^dTatq t (5) ? bi xouxuiv 4vo.t’
Xiov Kaidapa Xofoq dv dEio X peui? 6 TepxuXX.avo?, x^v
'Puipaixqv xfl <tu T -
outou xn? dtpa-
dvxmapaxaxxopevov pd X >l, biipei meZop4vn? xXnxip rrpocrcpujvno-a? unbp T
xq? MeXmivr]? q? maxetu? diroXoYfav, 'fic xai
T.ac iv dpnxaviqi Yeveaflai' xou? b’ im npooBev £pvqpoveucxapev xqv xe iaxopiav {3ef3atu.v aiiv
axpaxuiixa? bid rtKTxeuj? ii ,

ouxiu xaXoupevq? Xereuivo? dnobe,£€, peiZovi xai £vap Te(T T epq.

£K£ivou xai ei? beOpo GuvedTuiati? T 0 ^<>5 ^
T°u n
5 ? . aurbq XeYuiv Mapxou xoO ouvexujxdxou
(6) Tpdcpe, b' ouv xai

im «na xo oixeiov ijuv pacnXdui? £maxoXdc

uiouc rrapaxaEei T ovu 0evxa? Yflv ei? £xi vuv <p4pe(T0ai £v ai?

tuiv eu X wv £0o? im xd? npo?

xov Oeov ixeffia? Tparreoem. auxo? papxupei
ubaxoq diropiqi peXXovxa auxoO xbv
Teppavia h
tou xoiouxou Beapaxo? bf| axpaxov biam0eip€(T0ai
(2) TTapaboEou be xoi? noXepioi? xai? xujv X piOTiavuiv ed X ai ? (Teauio0ai, xouxov
rrapaboEoxepov 4mxaxaXapeiv be tpnarv
cpavevxo?, dXXo xi Xoyo? £ X ei xai 0avax°v dTre.Xnoai xoT? xaxqYopetv ^d,v
dmuXeiav auveXauvovxa £ni X e,poua.v.
auxixa, crxnnxov pev ei? <purnv xai CB Eus. 2, 434 sqq. MG 20, 441 sqq.
dpppov be im xf|V xuiv xo Oe.ov nopa-
tou? TToXepiou?, Clementis Alexandrini testimonium
irdffav auxqv £x xou buyou?
peXXoudav de ordine Evanee-
KexXnxdxtuv oxpaxidv, liorum et de praedicatione Romana
daov outtuj biacp0eipecT0ai dvaxxwpevov. s. Petri.
, [E libro Hypotyposeon Hist. cccl. 6,
Ttoppui xou :
14, 5—8.]
433 (3) 'H b’
loxopia cp£pexai p£v xai irapa xot?
(5) Au0i? £v xoi? auxot? 6
‘ftTOvev xq? xaxa KXnun?
b'_
au-ffpa^^div ol? peXov pipXfo, s xrepi xn 434
xa0’ fiufi? Xofou xaEeui? xujv E uaYYeXiuiv Trapaboaiv S
xou? bqXoup£vou? bebqXwxai be xai npo? xujv
YpacpnS.
xuiv dvka0ev Trpeapu-

denuo interrogasset, quicumque cives Romani reperti sunt, oSm " ipt
S UtP ° te a reHgione nostra dissid^ntesThoc
°T’ commemorarunt, non
"Miraculum tamen id nostrorum
bestiis.”
precibus factum esse confessi sunt.
capite truncati, reliqui traditi sunt Nostri vero, utpote veri-
Aurelium m ,
.
reS
432 (1)Huius [scii. Antonini] porro fratrem M. P C er atq e ingenue re,n 'psam
laf'
‘

^ litteris
Caesarem, cum adversus Germanos
et Sarmatas pugna- trflHiHpr ,nf
tradiderunt. (4) Ex iI-
his est
legionem Apollinaris, qui
ipsius siti premeretur, paene
ipsam cuius precibus id miraculum
turus aciem instrueret, et exercitus perpetratum est, Exinde
memorant. Ium vero mi- congruo re, vocabulo fu m n e a m
ad inopiam consilii redactum esse ab imperatore cognomi-
I i

lites legionis Meli tinae, quae fidei merito etiam nunc manet,

acies adversus hostes ordinatur,

flexis m terram genibus,
natam esse scribit. (5) Sed et Tertullianus
idoneus testis est m Apologetico, quem
eiusdem
pro fidei nostrae de-
^
dum ensione ad senatum urbis Romanae
ut nostris orantibus mos est,
preces ad Deum
fudisse per- latino sermone con-
novitate hostibus stupefactis, scripsit, cuius etiam supra
hibentur (2) Cuius spectaculi mentionem fecimus, ubi hanc
dignum admiratione accidisse 3 qUe eviden,iore argumento
aliud quiddam longe maiori confirmat.
hostium copiae (b) esilfr
Scrihit enim Marci gravissimi
(6) scribit
- .

narrant hinc quidem fulminum iactus, quibus

:
imperatoris litteras adhuc sua
vero imbrium aetate exstitisse, quibus testabatur
in fugam versae atque exstinctae sint: illinc exercitum Romanum in Ger-
Deum precati fuerant, lamiam mania, cum aquae penuria iamiam periturus
vim, quibus exercitus eorum qui norum precibus esse servatum. Eundem quoque esset, Christia-
periturus, praeter spem recreatus est. principem ca-
siti
“
mml Um e e di cit accusatoribus Christianorum.
433 Atque ea res tum a scriptoribus a fide nostra
(3)
eo tempore
penitus
gestas memoriae d Ct Tm
llsd hf
, r
[Hypotyposeon]
alienis quibus curae fuit res
a nostris etiam hominibus refertur. Sed gen- ditiLpn
ditionem quandam j ^ Evangeliorum, Clemens
de ordine
tra-434
quam a vetu-
ls

mandare, tum
 obiit ca 340.
264 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. n. 435-436. 265

toOtov dxoucrav xov xpouov (6) TTpofefpa- xq? Kaxd xo EuaYYeXiov bibatTKaXia?
xdpwv xeOerrai, '
dvuipeic70at Trpoaxdxxei.
tpOai ?\e-fev xiiiv EuafT^!wv xa irepiexovxu xa?
YtveaXoYia?. T€
^
a S P Ti v,
'
K
tov «TTepi papxupiou» auvxaxxei
l

otKOVOpiav 'a o°
Auppoaup K ai TT p uj x o k x q x tp TTpecrpuxepiu
(7) To bd Kaxa MapKOV
xauxqv dffxT<evai xqv
xn? dv
xou TTexpou bqpoaicf dv 'Pujpq KqpuHavxo? xov Xoyov Ka.aape.a rrapo.Kia? dva0ei? xo ffuYYpappa,
6xi bq dpcpui
xou? itapovxa?, rrepiffxao.? ou
K ai uveupaxi x6 EuaYYtXtov iEentovxo? , X n Tu X o0aa ev xw biuj TM uj KaxetXqmei.
"Ev
iroXXou? dvxa?, TrapaKaXecrai xov MapKOV, ui? av dKO- Kai b.arrpeipa, Kaxe ei Xo o?
r)
X T dv 6 M oXo T ia xou? dvbpa?
Xou0qffavxa auxui Tt6ppuj0ev Kai pepvq|idvov xuiv Xex0evxinv, ou rrXe.ovo? f) xp.exou?
X povou xu, Ma£> M ivw bia evo
ptvou. (3) Zetxqpeiujxai bd xouxovi Y
avarpaipai xa eipqpeva Troiqaavxa be, xo EuaYY^> ov H*™'
'
xoO btujYMOflxov Katpov
boOvai xoi? beopevoi? adxou bnep dmYvbvxa xovTTexpov xe xuj beuxepu» Kai e.Koaxui «Ei?
’

xo Kaxd 'hudvTqv
TrpoxpeirxiKUJ? pqxe KinXuaai pqxe TTpoxpeipacrflai. (8) Tov
gESqYnxiKUJV» Kai dv biatpopoi? dmaxoXai?
'Spixdvnc
pdvxoi Mwdvvqv 'iaxarov, cruvibovxa 6xi xd oujpaxiKa dv CB Eus. 2, 582 sq. MG 20, 587 sq.

xoT? EuaYY^io»? bebqXiuxai, Trpoxparrevxa (mo xujv Yvwpi-

De electione Fabiani (236-250) i„
Romanum
TTveupaxt 0eo<popq0evxa rrveupaxiKOV ixoiqtrai Eu-
puiv, episcopum.
[Hist. eccl. 6, 29.]
aYY^iov. TocxaOxa 6 KXqpq?.
MG (1) ropbiavou bd pexa MaEipivov xqv
CB Eus. 2, 550. 20, 551.
fjYtpoviav
'Ptuuaftuv 486
biabe£apevou, xq? K axd 'Pwpqv
'EKKXqoia?
TTovxiavov dxecnv d£ dTnaKOTreucravxa
De persecutione Maximini Thracis (235-238). btabexexai ’Avxe-
ptu? Ka. xoOxov <Dap.av6?, dixi pqva x.)
[Hiat. eccl. 6, 28.] Xe.xoupYia b.a-
Kovqaapevov. (2) E£ d Tpou cpaaiv xov <t» a
'Ptupaituv auxoKpaxopa 'AXdHavbpov p a v 6 v pexa i

435 (1) Tov Ye l^v xqy Avxepuixo? xeXeuxqv dp’ dxdpo,?

<7uveX06vxa drnxuip.d-
xpiaiv bka dxetfiv xi)v dp X qv
dxxi biavuffavxa MaHipivo? Cetv xr) Piupq, Sv0a Trapabo£oxaxa
npo? xq? 0 € ia? K ai
6? bi) Kaxa koxov xbv upo? ’AXe£-
-

Kaiaap biabe X exai oupaviou xdptTO? dul xov KXqpov

TrapeXqXu0evai. (3) Tuiv
dvbpou oikov, Ik uXeidvinv maxuiv tfuvecrxwxa, biuJYMOv Y a P “beXqiujv aTrdvxtuv X £tpoxovia? dvekev xq? xoO
pdXXovxo?
^Yeipaq, xou? xujv 'EKKXqffiwv dp X ovxq? pdvou?
di? aixiou?

P ° te evangel cae ra
P edicationis auctores, interfici
stioribus presbyteris acceperat, refert in hunc modum: (6) Di- lussit. n i
Quo tempore Origen
(2) es librum De martyrio com-
cebat ex Evangeliis prius scripta esse illa, quae seriem generis posuit, quem Ambrosio et Protocteto,
Caesariensis Ec-
Dominici continent. (7] Marci autem Evangelium ex huius- C ae reSbyt r0 de cav it eo ci uod uterque
Roma ^!
’ '
in ea persecu-
modi occasione scriptum fuisse: Cum Petrus in urbe nn mediocre .
ione non
tione
t H- discrimen
maximam subierat. Unde et
verbum Dei publice praedicasset et Spiritu Sancto afflatus gloriam ob confessionem nominis Christi
ambo retulisse per-
Evangelium promulgasset, multi qui aderant, Marcum cohor- b m a iminUS n0 " P ‘ US <|uam triennii spatfum
tati sunt, utpote qui Petrum iamdudum sectatus
fuisset et dicta ^ rdur,s; P
perdurasset. ?
(8) H
iS Huius porro persecutionis
eius memoria teneret, ut quae ab apostolo praedicata
erant Ori genes tum in primo et vicesimo libro tempus indicat
Expositionum in
conscriberet. Marcus igitur Evangelium composuit lisque, qui loannis Evangelium tum in diversis epistulis
illud ab ipso rogabant, impertiit. Quod cum Petrus com- (1) Interim cum Gordianus in Maximini
locum 43 fi
perisset, nec prohibuit omnino rem fieri nec ut fieret
(8) At Io an nes omnium postremus, cum videret in
incitavit.
aliorum
Evangeliis ea, quae ad corpus Christi pertinent, tradita esse,
Zrrr" 0 Pont ia no, qui sex annis
Ecclesiae
c
Romanae
episcopatum
administrationem
lntra
unills censis spatium
suscepit
. . sacerdotio per-
ipse divino Spiritu afflatus spiritale Evangelium
familiarium functus, Fabianum
successorem reliquit. (2) Hunc Fabianum
suorum rogatu conscripsit. Hactenus Clemens. post Anterotis mortem una cum aliis
familiaribus suis Romam
435 (1) Interea caeso
Alexandro imperatore, qui tredecim ex agro venisse dicunt, atque illic degentem,
opitulante Dei
annis regnaverat, in eius locum succedit Maximinus. Qui gratia, praeter omnium exspectationem
ad pontificatus sortem
gravi odio succensus adversus familiam Alexandri, in qua pervenisse. (3) Nam cum fratres omnes novi episcopi con
plerique erant fideles, persecutione excitata solos Ecclesiarum stituendi causa essent congregati, ac plerique iam illustres
 CAESARIENS. PAL. ol -- oiu.
266 EUSEBIUS PAMPHILI EP. 0 437-439.
.
267

dTnffKonriv <JuYK€Kp0Ttip4vwy nXeiffTUjv Tt Tepov

btabtEacrGat Tf)v be imo toO TqvtKabe TrpoeffTuiTO? ^TTtTpannvai
eitr-
dnicpavuiv £vb6 Ewv dvbpaiv toi? noXAoi? ev uirovoia
Kai PaXeiv, i) &opoXoYf|(Ta<T0at Kai toT? dv napaTmupacriv dEera-
dvGpunruiv
uirapxovTiuv, 6 <t>apiavoq trapiuv oubevo? pbv Zopdvot? peiavoia? te xwpav tcrxoucrtv Toutov
KaraX^at
pexeu)pou nepi-
ei? btavoiav flet, 8 pw? b’ ouv dGpouj?
Lk aXXtu? Y°P MH av ttotc irpo? oOtoO, pf|
oO X i touto Trotf|-
Tfl auroO xecpaXfl
pvnpo- VT “’, 6la noXX<i « TtDv kot’ auTOV ama?
crrepdv KaTaTtTctCTcxv itrucaGeaBrivai !!“ TrapabexGqvai.
tou
veuoumv, ptpnM» dvbeiKVupevnv Tn? diri tov lujTfjpa (d) Kai netGapxnaai
Y e TrpoGupiu? X^eTat, to YvqCTtov
‘Afiou flveupaTO? dv eibei Trepumpa?
Ka0obou (4) dcp Oj
Kai euXa^d? Tt)? rrepi tov 0eTov
cpoBov biaGdcrewc dpYotc
dvo? nveupaTO? 0eiou KivqGevTa, ’
tov navia Xaov, wffnep ucp’ dinbebeiYpdvov.
Ttpo0upiqi ndaq Kai pia tpuxfl aEtov d-m(iorjcrai Kai dpeXXryru)? CB Eus. 2, 588 sqq. MG 20, 595 sq.
dni tov 0povov Xapovia? auTOV dmGeivai.
Trj? diTKXKOTrnS

437 (51 TtSxe bfi Kai toO Kax”Avxt 6 xeiav £ 100 x 611011 Zepdvvou De persecutione Decii (249-251) et quae passus
r6 v Blov pexaUdilavxo?, BapuW?
6 p Xnv biab 6 XeTai, «v re
Tflv
sit Origenes.
'AXeEavbpeltf peti Arinf|Tplov 'HpaxXfl xby
uap6iXn<p5TOc, tPic; abx60i xaxqxifaews tov btaxptgnv biab(x«Tai
xtliv
[Hist. eccl. 6, 39.]

Aio vb aio?, el? kuI oOto? tuiv ’« pi-fdvou? Yevbpevo? qioixnxwv. (1) Y«p «biXiTTTTov ?T€criv
'AXXct
dTTTd patTiXeuffavTa 439
CB Eus. 2, 582 sqq. MG 20, 587 sqq. btabexeTai Adxto? o? bt] toO npo? «MXimrov dx^ou?
tVEKa bttuYpov KaTa tuiv 'EkkXiictiuiv ^Yeipet,
De Philippo Arabe (244—249) Christiano. dv tL tbaptavou
[Hist. eccl. 6, 34.]
im 'P tiipq? papTuptui TeXeitu0dvTO?, Kopvr|X'to? T fiv im-
(TKonfiy biabextTat. (2) 'Eni bb naXaiaTivq? ’AX4Eavbpo?
‘ETeOiv bd 8 X 01 ? tl TopbiavoO Tr|v 'Pwpaiwv bt-
438 (1) o t»i? 'lepotroXupuj 'EKKXqtria? ^tti(Tk07to? au0t? bia Xpt-
avuaavTO? flYepoviav, (biXurno? dpa iraibi OiXittttiu Tflv otov iy Tf) Kaicrapeitjt r)YepovtKoi? TrapaCTTd?
dpx^v biabexeTai. (2) Toutov xaxdxc X6fO?
XpuTTiavbv Kai CTiri beuTepqt btaTip^a? dpoXoYiq,
biKadTnpioic
Trawuxtbo? tuiv dni beaptuTnpfou ireipaTat,
8vto dv fmepqt Tt)? uOTOTn? tou TTacrxa
XtTTaptp Ynpet Kai CTepvrj iroXtq KaTeOTeppevo?. Toutou
tui uXriGei peTacrx £ * v dGeXfjoai, ou irp 6 - (3)
tjk dKKXoffia? euxdiv bi peTd ti)v iv toT? riYepovtKoi? btKaaTnpioi?
XapTrpdv Kai
Ttepupavn papTupiav dni Tf1S eipKTfj? KotpneevTo?,
de Fabiano
MaZa-
aliquot et nobiles viros eligendos esse conicerent,
quidem, qui tum praesens aderat, nemo ne tantisper
quidem
qui tum Ecclesiae praeerat, non prius
cogitabat; columbam tamen repente e sublimi delapsam
capiti illi aditum permisisse
quae Spiritus Sancti qui olim sub co- quam confessionem scelerum fecisset, iisque qui
illius insedisse narrant, humanitus lapsi
luerant, et in paemtentium ordine stabant,
lumbae specie in Servatorem descenderat, imaginem referre sese adiunxisset
permotus populus a divino Quippe ob multa quae commiserat crimina, numquam
videbatur. (4) Quo spectaculo ab epi-
uno consensu simul scopo fuisset admissus, nisi id prius fecisset.
Spiritu incitatus, summa cum alacritate (8) Et imperator
esse, statimque comprehensum quidem libenter
obtemperasse dicitur sincerumque ac reli-
omnis exclamare coepit dignum
giosum affectum timoris Dei operibus ipsis
sacerdotali cathedrae imposuit. declarasse.
morU* 0 Zebino Antiochenorum episcopo, (1) Philippo interim, cum septem annis regnavisset,
437 (5) Per idcm "m P us suc 439
subrogatus est Babylas. Alexandriae vero cum post mortem cessit Decius, qui, prae odio adversus Philippum perse-
Demetrii [Cod. Mtd. addit: qui annos tres et quadraginta sacerdotio cutionem intulit Ecclesiae. In qua persecutione cum Fabia-
perfunctus fuerat], Heraclas ministerium suscepisset
Ecclesiae, scholam nus Romae martyrium pertulisset, in eius locum Cornelius
ad cives in fide instituendos obtinuit D
ion y si us qut et ipse unus e
, subrogatus est episcopus. (2) In Palaestina autem
Ori genis. Alexander
discipulis fuerat Hierosolymorum episcopus, rursus propter Christum ad
438 Interea cum Gordianus sex totis annis Romanum im- praesidis tribunal adductus, cum ex secunda
(1) hac confessione
perium administrasset, Philippus una cum Philippo filio in magnam gloriam retulisset, Caesareae in carcerem coniectus
anum
eius locum successit. (2) Hunc, utpote
est in postrema Paschae vigilia
Chr isti fama
precationum in ecclesia parti-
,

» «F decora senec tute et veneranda canitie conspicuus

(d) Qui cum post praeclaram atque illustrem
Christianae fidei
cipem simul cum reliquo populo fieri voluisse: sed episcopum, confessionem in praesidiali iudicio editam, tandem
in custodia
 CAESARIENS. PAL. obiit ca 340. n. 440-442. 269
268 EUSEBIUS PAMPHILI EP.

Rdvnc bidboxos xr)? 4v ‘lepoffo\upot<;

inioxoiifte dvabei- De martyrio Marini centurionis Caesariensis
TtapaTtXr|0iiuq dv Avxioxeia tempore Gallieni (260—268).
KvuTai. (4) TCu b’ ’AXe£dvbpip
ev beffptuxnpiui p6TaXXa£avT0$,
toO BapuXa pexa opoXo-fiav [Hist. eccl. 7, 15.]
EKKXqffias.
«bajlto? xrjq auxoGt TxpofffxaTat ^(1) Kaxa xouxous eipqvqg
xov bituYpov ffuppayxa dtravxaxoG xtuv 'EKKXnffiwv 441
440 Td pev oGv 'Qprfevei xaxa ouffqq,
(5) ev Kaiffapeiqt
ev xeXeuxqs, toO xroynpou bai-
xrjs ITaXaiffxivris Mapivo? xdiv
ota Kai offa, xai 6noiaq exu X ev ffxpaxeiaiq d£uupaffi xexipqpeviuv fevei xe ku! ttXouxuj
xdvbpi rravffxpaxta rrapaxa£apevou rraff.^
uovo? ecpapiXXujq rxepwpav^ avqp, bia xfiv Xpiffxou papxupiav xqv KecpaXnv
ffxpaxnTnoavxo ? uapa
t£ unxavn Kai buvapei Kai’ auxou arroxepvexai, xoidffbe fWv aixiaq.
noXepnGevxas btacpepovxu)? im- (2) Ttpf| xi ? 4ctxi xrapd
Ttavxac xe xou? xqviKabe Pwpaioiq xo KXqpa, ou xouq xuxovxa? ipaffiv
aGxui’ otd xe Kai 6ffa bia xov Xpiffxou kaxovxdpxou?
ffKntpavxos (6) TiveffGai. Totrou ffX oXaZovxo<;, drri xoGxo
paffdvou? Ta? Kaxa TtpoKotxfK xov M a-
XOYOV 6 avrip urrepeivev, beffpa Kai piyov f, xoG paGpoG xd£. S 4 K dXei.
uno ffibnpw Kai puxoiq eipKxnq xt- (3) “Hbq xe peXXovxa xnc
xoO cnupaxoq xdq xe T| d'K exeffGai rrapeXGujv dXX
f||i4pai? xou? nobaq uno 05 trpo xoG Pqpaxog, pf| ££elvai
pwpiac; Kai djq dni nXeiffxai?
pfev exeiypi xnq 'Pwpaiuiv pexe
X eiv d£ia S Kaxd xoGq naXaiouc
,

napaxaOet? btaffxqpaxa,
xeffffapa xoO KoXaffxnpiou SuXou vogou?, Xpiffxiavuj fe 6 vxi Kai xoT?
nupoc xe dneiXd? Kai 8ffa dXXa npoq xwv ^Opuiv £neve X - paffiXeGffi pi) Guovxi,
KaxrjTopei, auxqj b’ ^rripdXXeiv xov KXqpov'
Odvxa Kapxepw? ^veYKev, o'(ou xe xa i<ax auxov exuxev (4) dq>' iit ki-
vqGevxa xov biKaffxqv ('Axaioq oGxog
xoO biKaffxou flv) Trpiuxov pfev ^p4-
xeXouc pqbapujc; auxov aveXeiv navxi
ffGevei
ffGai noiaq 6 Mapivo? eiq rvtupt
bnota? xe pexa xauxa KaxaXeme. K) di S b' GpoXoToGvxa
(ptXoveiKiuq dvffxdvxoq' (7) Xpiffxiavov dTripovws ^tupa, xpituv tUpaiv
dvaXifoieuis beopdvoiq tbcpe- ^ttiboGvai auxiu eic
cpujvd? Kai aOxaq nXfipet? xoiq etriOKeipiv bidffxqpa.
dniffxoXai xdXriGe? opou Kai
Xeiaq, nXeiffxai fiffat xavbpos (fi) Ekxo<; dqxa revopevov auxov xoG biKaaxtipiou 0eo- 442
dKpipe? nepi^xouoiv. xckvos 6 xrjbe .bnffKoixoq dcp^XKei, xrpoffeXQuiv bi'
duiXiac
CB Eus. 2, 594 sqq. MG 20, 599 sqq. Kai xrjs x e| pd? Xaptuv ^tri xqv ^KKXqciav Tipoaxei, efffui xe

animam exhalasset, Mazabanes in eius locum episcopus

(1) Interea pace cunctis ubique
Hierosolymorum renuntiatus est. Eodemque modo apud Ecclesiis reddita, apud 441
(4)
Caesaream Palaestinae Marinus quidam
Antiochiam episcopo Babyla post confessionem in vin- decoratus, ad haec splendore generis atque
militari dignitate
opibus clarus, ob
culis mortuo, Fabius Ecclesiae
illi praeficitur.
confessionem Christi capite truncatus est hac
440 Porro quae et quanta Ori geni in ea persecutione nor quidam est vitis apud Romanos,
de causa. 2) Ho-
(5)
exitus fuerit, dum pessimus quam qui adepti sunt,
acciderint et quis horum omnium
'
centuriones dicuntur. Hic locus cum vacaret, Mari.nus or-
movet, cunctis-
daemon omnes adversus illum copias instantius dine gradus sui ad eam promotionem
viribus eum impugnat, et. in hunc prae reliquis vocabatur. (8) Verum
que machinis ac cum honore illo iamiam potiturus esset, quidam ad
praecipue trruit. tribunal
omnibus qui tunc temporis appetiti sunt, accedens Mannum accusare coepit, asserens illi quidem ut-
quanta propter Christum vir ille pertulerit,
(6) quae item et pote Christiano homini et imperatoribus
vincula scilicet et corporis cruciatus, et in intimo carcens sacrificare renuenti
Romanam dignitatem capessere legibus non licere; sibi
recessu ferrei torquis aerumnas; utque
multorum dierum spatio vero
gradum illum competere. (4) Ea re commotus iudex,
pedes in nervo ad quattuor usque foraminum interstitia distenti
nomine, primum quidem Marinum interrogavit
Achaeus
et quaecumque aha ab ini- cuiusnam
fuerint, ad haec ignium minas, esset sententiae. Cognito deinde quod Christianum se esse
micis illata fortiter sustinuit, et cuiusmodi
tandem harum rerum
constantissime profiteretur, trium horarum
omni virium nisu ambitiose contendente spatium ad de-
exitus fuerit, iudice liberandum ei concessit.
illum interficeret: (7) denique quos sermones posthaec
ne (5) Proinde cum ex praetorio egressus esset,
quamque utiles iis qui consolatione indigent reliquerit,
pluri- Theotecnus 442
civitatis episcopus ad illum accedens,
com-
mae eius epistulae non minus vere quam accurate
et sermocinando longius
eum abstrahens, prehensa manu ad ecclesiam perducit.
memorant. Cum-
 1
EUSEB1US PAMPHILI EP. CAESARIENS. I’AL obiit ca 34 U. n. 443-444.
270 271

TrapavatJTeiKag ETTKJTeXXoiev. Ouxui bqxa 6 TrpobqXui06i dvqp pexa xfic

irpo? auTtli aTqcrag tw d'fia<7M aT1 M lK P° v Tl > ? davdxnc
aiaxuvr)? urr6 xqs KoapiKq? dpxq? «eXauvexat
aurou Trjg \\a\i\)boq Kai to TTpoCTiipiriptvov auxui Eicpotg tiri- xrR <?KKX oia . n ?

beiEaq apa T£ dvTinapaTt0n<Jiv irpoffa-fa-fuiv

auitlt xqv tuiv CB Eus. 2, 714. MG 20, 719.

Euane^iuJV fpatp^v, KeXeutrag tuiv bueiv £\ea0ai to

Geiuiv De statu Ecclesiae ante
'Qq b’ dpeAXqfi Tqv beSiav TtpoTeiyag ibt- persecutionem Diocletianam.
KaTOt TVtbpriv- (6)
[Hist. eccl. 8, 1.]
SaTO Tr|v 0eiav Ypaq»1 v . *?X 0U toivuv, £x
ou ”- Prl°^v ^P? » < 1

auTOV 6 OeoxeKVog, «toO GeoG, Kai xuxot? uiv etXou, typo? U) "Offnq p4v koi dttoiag trpo xoG K a0’ q M dg buu uoG
boEqq 6pou K ai trappqcriag 6 bia XpttTToG
T 444
autoG buvapoupevoq, Kai [JabiZe per’ eipqvnq». (7) Eu0uq tui piw KaTq TY£X-

£kei0£V ^TtaveXOovxa auxov KrjpuS epoa koXojv

Ttpo xoG bixa- "
M 0? 7^ e t6v Td,v 6Xujv 0tov eucrepeiag
> Xoroc trapd
namy dv0ptuTTO. ? 'EXXqcrl xe Kai papfJdpo.g, i^uito, ptTZov
Kai fdp fjbii to Tqq upoGeapiaq toG xpovou
‘ TtetrXfi- ,
(XTnpiou
tritmuig fl Ka0 qpaq erra£iuiq biqfqcraaGai. (2) TEKpqpia b’ fiv
ptuTO Kai bq TtapatfTdq tui biKaCTTq
'
Kai peiZova Tqq yevoito
dnaxOei? Tqv diri xrnv Kpaxouvxuiv ai 7t£ i xoug
Tiiv Ttpo0upiav imbdEaq, eu0uq uiq eixev, P qpexepouc; beEidiaem, oie Kai
Tag tujv £0vwv ^vexeipiZov fiT^oviag,
Gavaxtu, TcXeioGTai. Tqg nepi to 0ueiv
ayujyiag Kaxa ttoXXqv t)v dtTEcruiZov n
MG 20, 675 sqq. £ pi to bo T ua tp.Xiav
CB Eus. 2, 668 sqq.
auxoug arraXXdTTOVT£ ? (3) Ti b£i n£ P i tluv Kaxd touc
.

rescripto Aureliani imp. (270—275) paaiXiKoug X4 T etv oikou? K ai tuiv dtri

De rraoiv dpYOVTiuv 0'i
contra Paulum Samosatenum. xoig oiKEiotg dq trpoaujTTOv drti xtu 0£(ui nappnataZouivoic
[Hist. eccl. 7, 80, 18—19.] Xoyui te koi Piui (TuvExuipouv, YapETai? Kai rraicri Kai oi-
nioxeui? 6p6oboE(q K£Taig, fiovov ou X l Kai 4 T Kau X dCT0ai
443 (18) ToO bq ouv TTaOXou ouv Kai xQ xP|<; im xr) Ttappnaia xfic
xqi; dmOKOirfR dnoitcirxuiKixoc, Adpvog, ili? etpqxat, xfiv Xeixoupxlav TriCTTEuig
<SmTp£7TOVT£g oug 4£6 uig K ai pdXXov tluv
X (Tuv0£ P a-
xP)? Kaxa ‘Avxidxeiav 'EKxXqolag biebdEaxo. (19)
AXXa xdp pqbapun; novxujv dttobEKTOug firoGvxo.
(4) OFog 4 k£Ivo? qv A.,. P 6-
paoiXeO?
^KOxPivai xoO TTaOXou xoO xfl«; iKKXqola? oIkou 6 £Xovto^, 0£og, rravTuiv auToig EGvouffxaxdg te Kai
bielXqiptv, ttuTTOTaxoc Kai
4vxeux06k AOpqXiavoq aioitiixaxa itepl xoO irpaKxdou toutujv £V£Ka biacpEpovTuig trapd tou?
Tqv dp X aig Kai f]Y£-
TOUTOtq veipai upoaxdxxujv tov oikov, otq av oi KaTa
'ItaXiav Kai Tf)V ‘Puipaiuiv TtoXiv £ni(TKOTTOt toG bbfpaTO?
Sl ”“1° TSU ra mcmo, a,us
f
potestatem ab ecclesia exturbatus ;
cum ^mtuo dedecore
est.
per saecularem

interius ad ipsum altare eum statuisset, reducta tantisper (1) Qualem quantamque gloriam simul ac
que libertatem doctrina 444
ostendens, mox verae erga supremum Deum pietatis
eius chlamyde, gladium illi quo praecinctus erat a Christo primum ho
Evangeliorum codicem ex adverso locat, iubens ut mtnibus annuntiata, apud omnes, Graecos
sacrorum pariter et barbaros
ex duobus utrum mallet eligeret. (6) Marinus, nihil
cunctatus, ante persecutionem nostris temporibus
excitatam consecuta sit’
protensa dextra codicem cum apprehendisset, his eum
verbis nos certe pro merito explicare non
possumus. (2) Argumento
Theotecnus compellavit: «Adhaere igitur, adhaere Deo, esse possit imperatorum benignitas erga nostros,
quibus re
eiusque virtute roboratus consequere quod elegisti.
Vade in gendas etiam provincias committebant,
omni sacrificandi metu
praeco *° 8 lb erante ® ob singularem qua in religionem
pace.» (7) Statim vero regredientem illum ab ecclesia . nostram affecti
t,!
.

praetorii evocare coepit. Iam enim praestitutum erant benevolentiam. (3) Q u ,d opus est dicere
pro foribus de iis qui in
tempus effluxerat. Admotus igitur tribunali, cum maiorem imperatorum palatus versabantur, quid de
imperatoribus ipsis?
quam antea alacritatem fidei ostendisset, statim inde ita ut Qui domesticis suis eorumque uxoribus, liberis
ac servis ea
quae religionis suae erant, tam verbis
erat, ad supplicium abductus martyrio coronatus est. quam factis libere ex-
sequendi coram semetipsis, potestatem
(18) Igitur cum Tau lus a recta
fide simul et episcopatu excidisset, dederunt; ipsis ob hanc
443
Domnus, ut dictum est, administrationem Antiochensis Ecclesiae 6 Ilbertatem &lonari ac se ostentare
quodammodo
cum Paulus e domo ecclesiae nullatenus excedere SrmlftTn ,
permittentes, eosque prae ceteris omnibus ministris
suscepit. (19) Sed
imperator A u re i an us rectissime hoc negotium quodam amore complectebantur. (4) Cuiusmodi praecipuo
theus ille, qui summam erga ipsos benevolentiamfuit Doro-
vellet, interpellatus 1

diiudicavit, iis tradi praecipiens, quibus Italici Christianae

domum ac fidem
religionis antistites et Romanus
episcopus scriberent epistulas. declaravit, eamque ob causam prae
cunctis magistratibus et
 272 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESAR1ENS. PAL. obiit ca 340.

n. 445.
poviaiq £vTtp6TaT0<;, 5 Te cruv auTui nepiPorvroq TopTOVio? 273
Kai Scroi Trtq auiry; 6poiiu<; toutoi? i^Emuvto bia tov
0eoO Xofov Tipr|g' oiaq Te Kai tou? xaG’ kdotnv ’Ek-
tou
St ^ "XetoT °v «oov xaxfa,

xXqcriav fipxovTa? irapa tracTiv imTpdnoiq Kai fifepoaiv dno-

boxns tty 6pav dEioupevouq. (5) TTut? b’ av Tiq

bta-fpaipetev
Merp.wq Tqv adrifc
Telai? dbeXtpdiv
(bnaxomiv rivrT
xaTapYoutvm, mr x
’
T Tlu v
’ ^ p6Ma Kai
* v ffT Pa-
xaq pupiavbpou? £x€fva; 4TnauvaYurfd<; Kai T “ ^XfiGq Tl^v 8)
,

Kata iraffav itoXiv dGpoiffpdTujv to? tc im<Tn(iOuq 4v toi?

aujGqTujs Zxovreq
otyfaiuq
to Geiov TrpouGupouueGa "ZlUt
* «Wc KaTa<TT 'l^<T0a
5 dvtTr '

TrpoffeuKTriptot? auvbpopdc
r
Qv br) £vexa pr|bapui? 2 ti toi? ofa rl W 1

^^^
;
aveTrtffxoTra “ <pp0VT,CTTa xai
to xaG’ %dc
iraXat oixobo|if||iaoTv dpxoupevot, eupeia? ei? TtXdro^ ava rrrouuevoijn
€Ti'6epev xax(a C ot npoa -
naffa? Ta? TroXetq Ik GepeXituv dvtffTiuv £xxXr|Ciia<;. (6) TaOTa re boxouvltr
t6v ^
bl Toiq XP° V01 S TrpoiovTa 6ffr)pepai Te ei? auEqv xai pereGo?
dmbtbovTa oubeiq dveTpyev q>Govoi; oub£ ti? baipuiv irovnpo^
oTo<;
eiq
Te rjv (toaxaivetv oub’ dvGpumujv imfiouXatc xtuXuetv,
bcrov t\ Geia xai oiipavio? x«l P ^Keirev Te xai itppoupei,
&™\aq tov
Gecrpbv
TOVTO (piXovetxiatc aOrd

Midoq dtrauEovTes ofd

re
bfi

Tuoavvffir Ta
a Xr|Xo
^
t ,Xa
^
^
P S <JAX 1 Xou S <ive<pX4-
Kai Td
fX e °? Te K al
?

btexbixouvTei; tot€ bn totf ^ ? P PX ia s ^xGupai^

ola bf| dEiov dvTa, t6v fcauTrj? Xa6v. ,

'l*pe>.lou roo
(7) ‘Qq b’ £x Tnq 4iri TrXeov ^XeuGepiaq
im xauvoTtyra
445
xai vtuGpiav Ta xaG' f]pd? peTiiXXaTTeTO, aXXtuv dXXoi? bia-
tpGovoupevwv xai biaXoibopoupevaiv xai povov oOxl f)pd>v
«urartpa iJvkSi
jW“«n te L
T K0f»o t
®
auToO» dXXd "'r
auTujv fcaumq irpoanoXepouvTiuv SttXok;, ei outuj tuxoi, xai
xai «xaTerrovT.ffev K.W? 1 VTa
bdpaffiv Toit bia X6fwv dpxbvrtuv Te dpxoucn Trpocrpivfvuv-
l<rpar)X xai xaGetXev trdvTac to.V m Z ,
Ta ^Paia

tluv xai Xawv im \aoiiq xaTaffTaffiaZibvTtuv th? Te imoxpl-

provinciarum rectoribus magnum honorem promeruit. Huic

adiungendus est celeberrimus ille Gorgon us, et quicumque
alii ob sermonem Dei
secuti.
i

eandem cum istis gloriam sunt con-

Similiter et singulis Ecclesiarum antistitibus summum
/i” ^
honorem, cultum ac benevolentiam ab omnibus tam privatis
quam provinciarum rectoribus deferri vidisses. (5) Iam vero
quis innumerabilem hominum cotidie ad fidem Christi con- animadvertere- orsa nrimnm’
JS3C modera te in nos coepit
fugientium turbam, quis numerum ecclesiarum in singulis (8) Cum vero sensu
urbibus, quis illustres populorum concursus in aedibus sacris, ne cogitaremus o™l"3S“Tn n b
insfar^ ° quorun-
quidem ; quin potius
l
ei num ‘ne
cumulate possit describere? Quo factum est ut, priscis aedi- dam res humanas
ficiis iam non contenti, in singulis urbibus spatiosas ab ipsis rati, aha cotidie crimina
nulla sollicitudine
Z n r0V,den " a
P gubernari
fundamentis exstruerent ecclesias. (6) Atque haec progressu £ Preta religionis
regula,
aliis
T'
aScS!m^,- CUm pas,0res nostri,
temporis increscentia, et cotidie in maius ac melius proficientia,
nec livor ullus atterere, nec malignitas daemonis fascinare,
t ar ent, nihil aliud
mutuas inimicitias
quam
amplifici? sn denr«S
mutu.s inter
contentionibus decer-
iurgia I
® tl0 nem odia
I
ac
nec hominum insidiae prohibere umquam potuerunt, quamdiu
- '

tyranmdem quandam ’-
R" nc,patuin quasi
omnipotentis Dei dextera populum suum, utpote tali dignum contentissime sibi
mum luxta dictum n;
b vindicantes: tunc
Ieremi» de-
praesidio, texit atque custodivit. filtam Sion, et deiecit
de caelo glorem
n°mmus in ,ra
445 (7) Sed cum ex nimia libertate
in neglegentiam ac desidiam scabelli pedum suorum 'im,! n* ™ dai*s est ' c co, '
in die irae suae 4,h
prolapsi essemus, cum alter alteri invidere atque obtrectare decorem Israel, et macerias
eius omnefU^ZZ
D0 nus 0mnem ’"'
coepisset; cum inter nos quasi bella intestina gereremus verbis
tamquam armis quibusdam hastisque nos mutuo vulnerantes;
I salims praedictum
vitin terra sanet,talem
est:
Evertit testameZZ^'
Et s 'cut in ^
/

V pr°-fana-
^l^T T
cum antistites adversus antistites, populi in populos collisi, Destruxit omnes macerias
K»CH, Enchiridion.
eius per Ecclesiar
^ im
f “ mumtt*** Sl^
Cll,CetSub ersi onem-
formidinem.
/
18
 CAESARIENS PAL. obii, ca 340.
274 EUSEBIUS PAMPHILI EP. n. 446-449.
275

aurou xai KuGtiXev rrdvra? rou? <PP<xYdOu?

™™u, ™ De primis martyribus persecutionis
Diocletiani (303)
b.qpTraaay re ta rrXqGq TOu Xa °^ de effectu alterius
6X uptupaTa aurou be.Xiav' «Sve.boq
et
edicti.
6b6v», xcu b n en. rouro.?
ndvre? Oi biobeuovre? tiuv [Hist. eccl. 8, 6, 6—9.]
auroO. "Yqm,aev T ap rqy beEiav
4 T evn0n roi? -feiroaiv
poqGetav rq? fabata (6) ’Ev toutlu Tf)? Kard N.Kopqbe.av
ipL aurou Kat dTteorpeipev rqv
auroO iv tuj noXepuJ aXXa xai rnvtKaura irpoearui?;Av0. o? b.d
'Egeria? 6 448
afiroO Kai ouk dvreXd(kro M rqv ei? Xptarov pap-
aurov xai tov Gpovoy aurou Tuptav Tqv KecpaXqv dTrorepveTai
KareXuaev diro KuGapuTpoO toutui '
be nXnGo? dGpouv
topkpuvev re ra? npepa? rou Xpovou papTupwy irpoariGera. ouk
eic rnv fqv KartppaEev otuu? 4v roT? Kard rnv
oib’

aOroO, xai ini J£.v Kare X eev

aurou «toxOvnv. [* «8, 40«»]. NtKopqbetav pacnXetoi? TrupKaia? £v aurat?
bn Tat? fme-
MG pat? acpGetaq?, i)v KaG’ unovoiav ipeubq
CB Eus. 2, 736 sqq. 20, 739 sqq. Trpo? ruiv fipeTepuiv
dTTtxeipqGiiyai Aoyou btaboG4vTo?, Tra-frevei ouipnbbv
et altero edicto
Diocletiani (303). PaatXtKU)
De primo
[Hist. eccl. 8, 2, 4 —
5.)
oi
TUJV
'
® eo,T e
.
bb b.a Txupo? ^reXeiouvTO.
N
v oi M^v Eitpet KareatpdTTovTo,
AiOKXqTiavoO paai- “Ore X6 T o? £ X e. rrpoGupta 9eia
toCito f.v ^vveaKaibi-KaTOV appqriu
44 fi (41 'Eroc P^paiou.,
rtvt Ka. avbpa? dpa T uvat£iv diri
AOorpo? X^o.ro b' Sv ouro, Mdprio? k«t« rqv rrupdv' K a0-
Xelac p(,v.
^Xujto nay- aX^Gat bqoavTe? bk oi bqpto, dXXo r, TrXqGo?
fopr^ diteXauvouan? irri OKdcpat?
iv * xrK toO lairripiou irdGou; cptpeiv rot? GaXarr.o.? ivaTreppirrrov
Tax 606 paoA.Kd-rpclv.paTa, rd?
pev «xxXqfffa? ei? ebacpo? PuGoi?. (7) Tou? be
T e paert-
upoorclTTovTa xai rou? X.kou? pera Gdvarov rraiba?,
•ffvdffGa. T f) pera rq? TrpofT nK ou(Tn?
rdc be rpacpd? dcpavei? uupi
pS vSt iTtUVvo^ «Mmou?. rou? b’ dv obnia* * Kqbeta? TrapaboGevra?, auGt? &
unapxn? dvopt3£avre? ^v-
npoGiffei, dXeuGep.a? cm- aTtopptqiat GaXarrr) Kai aurou? Aopto betv oi vevoptapivot
dTt.pdvo.ev Tfl tou XpnmavwTMoO becmdTat, uj? fiv pq iv pvqpafftv
dnoKetpdvou? npoaKuvoUv
K “e ' fiPdiv
Toiadxn tk nV peVoO Ttve?, Geou? bt) aumu?, di? re
qj ovto, XoYtZ6pevoi.
447
irt.(poiTr|OdvTU)v Ypapparujv, TTpo 06 TdTT 6 TO TOU? (8) Kai Td pev ini Tq? NtKopqbeta?
itoXvi b( (r^puiv Kard t6v dp-449
Kara itavra rotrov Xi)v diroTeXeoGevra tou bturfpoO
Tiuv ExKXnmu.v npoebpou? rtdvra? rou? rotauTa. Ouk ei? paKpov
e.G’ uOTepov naffq nnx av,l
npuiTa pdv becrpoi? irapabiboaGai,
Gueiv dEavafxdtedGai. Tunc etiam An th imus,
MG 745 *qq.
(6) Nico medi ensis 448
Ecclesiae
CB Eus. 2, 742. 20, episcopus, ob confessionem eadem urbe capite trun-
Christi in

DirUmerunt eum omnes turbae populi

transeuntes per vk m
idcirco eS
0 inn P iisdem
Quippe j- ,
Hu, adluncta est ingens martyrum
,
multitudo.
Exaltavit enim dexteram i mvu-
ri
,
diebus,
-i
nescio quo casu, in palatio excitatum
uXToppZLn Vicinis suis.
gladii tus, nec auxiliatus e
et erat incendium. Cuius cum nostros auctores fuisse
et avertit adiutorium publicus
eorum Eus:
in bello
con fregit.
Finem imposuit purificationi ipsius,
Minuit,dies vitae eius, et operui,
et solium eius hurr

*
cum
?
suspicione iactasset, imperiali iussu
erant Dei cultores, acervatim cum suis
flammis ah. consumpti periere. Tunc
quotquot illic
familiis, alii gladio

440
Jfe ~ m
divina quadam alacritate
quae verbis explicari non potest, conciti viri
ardentem rogum ins.liisse dicuntur. Alios
simul ac mulieres
quoque innumera-
biles vinctos et scaph, s impositos,
carnifices in profundum
mare proiecere. (7) Sed et corpora regiorum
cubiculariorum
quae post mortem convenienti tradita
fuerant sepulturae’
ipsi eorum legitimi domini erui ex sepulcro et
P°S Sed non pro.c. oportere censuerunt, ne quis illos
mare m
contra nos edictum huiusmodi
fuit.
447 Er^um^qidder» sepulcris conditos
(5)
rursus litterae supervenerunt, qutbus
fabatur Ut Ut qU dem °P ,Dabantur reputans, in
‘

multo post aliae posterum

.

antistites primum quidem con adoraret

omnes ubicumque Ecclesiarum omnibus Et haec quidem in ipso persecutionis
"tur in vincula; deinde vero diis sacnficare (8)
mediae
exordio Nico- 449
gesta sunt. Ceterum paulo post, cum
modis cogerentur. alii in Mei i-

18 *
 CAESARIENS PAL obiit ca 340-
276 EUSEBIUS PAMPHILI EP. n. 450-451.
277

b' £Tepwv Kaxct TqvMeXiTqvriv outuj KaXoupevnv \wpav kcu De saevitia persecutionis Diocletianae
PaOiXeiq in Thebaide.
a& TrdXtv dXXtuv dpcpi Tqv Zuptav dm<pufivai TiJ [Hist. eccl. 8, 9, 1—5,]
npoecmiJTaq
TT€Tt£ipaptvujv, Touq TiavTaxoffe tujv 'EkkXiictiuiv
Kai becrpou; dveTpai upomarpa icpotTa pacriXiKOV. S\\
n dvTa ^paipE, ^rov
Kal &q Otr^Etvav aMac451
eipKTaiq Kai dXYoJovas ol
,

toutok; Yivopevwv nacfav buYpimv KaTa Gqflatba

pdpTupeg, dcrrpdKOis dv T i
(9) Kaj rjv fi 0ea tuiv 4tti

urrepaipoucTa, pupiou TrXf|0ou<; £v TravTi totujj

KaOeipYVupevou dvuxuiv 8Xov ™
aujpa Kai pe X pi ? drraXXarnq to
0 piou Kara-
Saiyopeyoi, Yuyaia te toiv
avbpocpovoiq Kal TupPwpuxoiq iroboTv il Woq drrobeCTpouueva
Kai Td TravTaxo beffpwrnpia,
iTtiffKortujv fiETEutpa TE Kai btafpia Kdxuj KEtpctXfiv
iraXai Tipotepov ibTeffKeuaapeva, tote ttXiipouvtujv paYYdvoit; tictIv eic
te Kai ETtopKt- uyjos avEXKopEya Yupvoi? te meXujq
Kai irpecrpuTEpiuv Kai biaKOVuiv dvaYVinffTWV Kai pqb’ 4 tt.kekoXu -
m
pevois Toi S crtupaCTtv 0£av Taurqv
(Jtujv, pqbe X^pav eti toT? dni KaKOup-fiai? KaTaKpiToi?
wq aiCTyiOTriv Kai trdvTtuv
mpoTCtTnv KOI drravOpujTroTdTnv toT
auio0i XEiTtEcrOai. ? dptucnv drtamv rrap-
caxnpeva. (2) AXXoi b’ ad trdXtv b^vbpea.v Kai
CB Eus. 2, 750 sqq. MG 20, 753 sqq.
^yartEOvqffKov becipoupevoi. Touq dp
rrpVX
Y paXicrra (JTEppoTaTouc
TLUV KXdbujv pnxavaT? tut.v
tm Tadxo ctuveXkovtec dc kd-
De tertio edicto Diocletiani (303). TEpa TE TOUTtUV Ta TUJV papTUpUJV
dtroTEivovTE? aKEXn, dc
[Hist. cccl, 8, 6, 10 ] Tqv ^auTujv qtpiEtrav tou KXdbou?
5 tp4p£CT0at tpuaiv, dGpouv
450 A50i<; b’ {Tdptuv Td fpdp,uaTa ^itiKaTCtXtvpbTUJv^ 4v oT?
TTpiJJTfx TUJV peXujv btacmatTpbv
K a0' tbv tout' 4ve ei'pouv
X ^rnvo-
Tou? KaTUKXEiaTouq 0u<javTa? pfev 4av pabiZeiv ett' ^Xeu- ouvTEq. (d) Kai TauTd
npoa^TaKTo Y£ TrdvTa 4vqpYeiTO ouk ^tt’ dXlya?
0£pia?, dviffTapevou.; b£ puptaiq KaTaHaiveiv Wpaq
Baadvoi?, mtis fiv ud\iv dvTaO0a tujv Ka6’ tKriOTqv Ettapxiav pap-
i) xpovov i iva p P a X uv, dXX’ 4tri paxpov bXtnv
biatJTqpa, 6 t^ p^v ttXe.ovujv f|
bka,
Zv
tujv Kard rqv ’Aq>pi- bt urr*p touc
Tuputv dpiOpnaei^v tu; t6 itXfiOtx; Kal MtiMOTa
Ef-
kocti tov dpi0p6v dvatpoup^vujv, (JXXote bk odv
kc<1 kcit' AipntTOv; Sttov Kai
ki^v Kai t 6 Muupujv «0voq 0q|SaTba te
•EE qq Kai ei? Wpa? fqbr) TTpoO6\05vxa; u6\£i<; te koI «biapxius
TpictKOVTa, fjbq b' dYYu? ™u
^f|K0VTa, K ai rrdXiv dXXoTE karov
dv f|p4pq piq dvbpEq dpa Koptbr)
b^npeqtav toi? papTupioi?. vnrrfot? Kai T uva.£iv ^kte.vovto
iTOudXats «ai 4vaXXaTTOucrais Tiptuptat?
CB Eus. 2, 752. MG 20, 755. KaTabiKaZopEvoi.

Verum omnem dicendi copiam superant cruciatus ar451

tina [Armeniae] regione, alii in Syria imperium arripere
(1)
dolores quos apud Thebaidem P 1 "
conati essent, promulgatum imperatoris edictum, ut omnes
est 5 V Ce “n ularum adhibitis
martyres permlerum, ' SuS
'
* toto corpore ad mortem usque
ubique Ecclesiarum antistites vincti in carcerem
truderentur. lacerati.
f
Mulieres vero altero pede religatae
postea factae sunt spectaculum sublimes capite
(9) Earum vero rerum quae deorsum vergente, machinis quibusdam
in altum sublatae
omnem prorsus dicendi copiam superabat; quippe cum in- “
P rorsus ,ntectis corporibus, foedissimum simul
numerabilis ubique hominum multitudo custodiae manciparetur atque inhumanissimum spectaculum
cunctis intuentibus prae-
et carceres, olim homicidis et
sepulcrorum expilatoribus de- buerunt. (2) A ln rursus ad arbores
diaconis, lectoribus atque
et ramos alligati interiere.
putati, tum episcopis, presbyteris, Nam cum robustissimos ramos inflexos machinamentis
condemnati quibus-
exorcistis complerentur, adeo ut iis qui ob crimina dam in unum coire fecissent,
martyrum cruribus utrimque ad
fuerant, nullus iam locus superesset. eos religans, ramos in proprium
subseculum fuisset, quo naturalem situm reverti
et
450 Rursus vero cum aliud edictum priora illa sinebant, ut membra eorum adversus quos haec excogitaverant
praecipiebatur, ut carceribus inclusi, siquidem
sinerentur; si vero id renuerent,
sacrificassem, liberi
tormentis gravissimis
paucis
1 ™ lmpetu discerperentur.
1

“"i? diebus nec exiguo (3) Atque haec omnia non

abire temporis spatio, sed prolixo aliquot
cruciarentur; vix iam iniri numerus potest omnium qui deinceps in annorum curriculo continue perpetrata sunt:
sunt martyrium, ac praesertim eorum qui per cum nunc deni
singulis provinciis psssi interdum yicem et amplius, nonnumquam
Thebaidem Aegyptum ad triginta usque
Africam et Mauretaniam, per et
et sexaginta, quandoque et centeni
quoque urbes viri simul et mulieres cum
Ex Aegypto quidem nonnulli in alias ac
sunt interfecti.
provincias transgressi, nobilibus martyriis
inclaruerunt.
p
suP
0
"Edi ”d d?c.l’
n '“ '° ,ur’ v “ rii> per vices “
 278 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. obiit ca 340. n. 452-454. 279

452 (4) 'ItTTopnffanev bb Kai auxoi bci tiIiv xottujv Yevopevot Yerovevai ixpoetpqKapev, <Aikivvi'ou xe
xoG uex’ auxov
irXeiou? dGpoui? Kaxa piav fipepav xou? pfcv xq? KecpaXrj? ffuveaet Kai_ euaepeia xex.pqpevwv)
rrpo? xou ', trapPatriX^w?
dnoxop^v UTtopeivavxa?, xou? bi xqv bta Ttupo? xtpaiptav, 0 € oXujv Ka' cnuxipo? <buo GeotptXwv) 2 K axd
5 ,. T
ui? dp(3Xuve(X0ai tpovtuovxa xov cribqpov axovouvxa xe bta- xwv <buo> buCTffePeffxaxujv
,

xupdvvwv dveYqYepuevou<-vwv> 4
GXaaGat auxou? xe xou? dvatpoGvxa? aTTOKdpvovxa? dpot- troXepou xe vopw TrapaxaEapevou<-vwv>
*, 0 eo O cruuuaxoGv-
Pabov dXXqXou? biabex«T0ai. (5) "Oxe Kai Gaupaatuixdxqv xo? auxu)<-oi?>'> TtapaboEoxaxa,
uno Kmvaxavxivov MaEevx.o?,
ttinxet p£v 4tri 'Pwuq?
6ppqv Geiav xe ui? dXqGui? buvaptv Kai TtpoGuplav xwv et? 6 b’ dtr’ dvaxoXq? ot
xov XptcTxov xoO Oeou ueTttcrxeuKOxajv cruvewpujpev. "Apa noXuv (mZqCTa? i^etvw xpovov,
afcrX foTw xai auro? imo
YoOv xr) Kaxa xwv npoxepujv duocpdffei eneTiribuiv aXXoGev A k v iov ourru) M«vevxa x6xe Kaxaaxpecpet
‘ ‘

!t Gavdxiu.
dXXot xili irp6 xoO biKaffxou pqpaxt Xptcrxiavou? fftpa? 6po- n 0T6p0 « Y € MPV b K ai xipr) xai
xdEet xq? pacriXeia? 454
XotoOvxe?, dtppovxiaxui? pbv ixpb? xa betva Kai xou? xuiy
TroXuetbiuv paadvwv xpbttou? btaKetpevot, dKaxaTtXqKXtii? be
Tr n ,r

:z
pevujv
q
^
*rTr
(pe.buj Xa|3wv,
vo
z
t®v pd, M>K
0eov xov oGpdvtov xov xe xouxou
.
m '

^^00-
nappqfftaZopevot im xr) ei? xov xuiv SXaiv 0eov eucrejkia Ao T ov auxov bq xov trdvxwv Iwxqpa ’lqffo0v
Xp.axov, auu-
pexd xe xap“S Kai Y&wxo? Kai eucppociuvq? xfiy ucTxaxqv paxov bi euxrnv emKaXecrdpevo?,
n-poeiaiv TTavcxpaxid, 'Pui-
arcotpacnv xoO Gavaxou Kaxabexopevot, diffxe tpaXXetv Kai paiot? xa xq? £k TrpoYovutv ^XeuGepia?
tevxiou
trpopvujpevo?. (3) M a-
upvou? Kai tuxaptffxia? e 'S T °v TlIlv ^Xuuv 0eov p^xpi? auxrj? pdXXov xai? Kaxa Y«qxeiav pqxavai? fi
bq-ra
xfi
xujv urrqKOujv ^mGapCTouvxo?
£axdxq? dvairepTreiv dvaixvoq?. euvoicu rrpoeXGeTv ye M'iv oub'
MG oaov TtuXrnv xou daxeo? 4mxoXpu/vxo?,
CB Eus. 2, 756 sqq. 20, 759. btrXixujv b' dvqpiGum
trXqGei Kai crxpaxotrebujv Xoxoi? pupiot? ndvxa xorrov Kai
De visione Constantini M. et victoria a Maxentio XUJ P a v Ka ' TroX,v t.? dv
- kukXuj xq? 'Puipaiuiv Kai
reportata (312).
[Hist. eccl. 9, 9, 1—11.] eSSe dixinlus < et secundi post eum
-
. loci Licinius,
nrudent; fl
8C
453 Ouxw bqxa Kwvcrxavxivou, bv pacnXea £k pacn- P etate cons ic "'>. ab omnium P rege ei
(1) ne > < du0
,-
re|,g, osissimi> adversus <duos> impiissimos
X4tu? euaePn te £E eucrefiecrxdxou Kai navxa awcppovecrxdxou tvmnnn?
tyrannos
?
excitatus fuisset (excitati luissent);
proelio congressi

452 Nos quoque cum

(4)
in illis partibus degeremus, quam P rae ' e omnuim opinionem superatum occidit.
quidm M,™S
plurimos acervatim uno die: alios quidem capite truncatos, IMaximinusJ vero Orientis [
tyrannus, non diu post Maxentii
vero flammis traditos vidimus, adeo ut gladii ipsi hebe- a LlC,n, °’ qUI nondum in
alios apertam vesaniam eruperat,
tarentur, et caedere amplius non valentes frangerentur ipsi-
devfrm
de v;ctu S turpissimo mortis genere
,
occubuit.
que carnifices viribus fatiscentes, sibi invicem succederent. rUm
pr ior Constantinus qui etiam honoris
gativa Yf
. praero- 454
(5) Quo quidem tempore
mirabilem in primis animi ardorem, et imperii gradu primum
locum obtinebat, Romano-
vereque divinam virtutem et alacritatem eorum qui in Chrr qt" gravissima tyrannide premerentur
vicem miseratus,
stum Dei crediderant, oculis nostris conspeximus. Etenim le ’ eill que Filio ac Verb
° omnium Serva-
vixdum adversus primos lata erat sententia, c um alii aliunde mre IIcsu r/
tore ? "T"
ChriSiO in auxilium suppliciter invocato,
cum uni-
ad tribunal judicis prosilierunt, Christianos sese confess i. Et U prog essus est eo consilio ut
Romanis liber- -

pericula quidem cunctaque multiformium tormentorum genera tatem

ta rmam"a maioribus acceperant, interventu
em quam .^
suo restitueret.
parvi duceban t: supremi vero omnium Numinis cultum libera •
)
Porro cum Maxentius, magicarum
artium praestigiis
agis quam subditorum benevolentia
voce absque ullo metu profitebantur ; et cum gaudio atque confisus, nequidem extra
hilaritate, ridentes capitalem sententiam excipiebant: adeo
ut urbis portas progredi auderet:
cuncta vero in circuitu urbis
in laudem conditoris omnium Dei psalmos hymnosque et
Romae ac totius Italiae loca, oppida, regiones quas servi-
gratiarum actiones ad extremum usque spiritum concinerent. latis mgo op pressas tenebat, innumerabili armatorum
muititu-
453 (1) Cum igitur
Constantinus, quem imperatorem ex
imperatore, pium ex piissimo ac modestissimo parente pro- Quattuor codices haec addunt resp. corrigunt.
 280 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. obiit ca oiu.
n. 455 — 456. 281

'IxaXta? arcadn? utt’ auxui bebouXtuxo, cppaEapevou,, 6 Tfjq ZeuEa? Kai eu M c*Xa -fetpupujCTa? pqyavqv
dXeGpou KaG’ 4auxou
4k 0eou duppaxia? avqppevo? gadiXeu? ^ttiojv trputxq Kai cruvecrrqffaxo. (6) E<p’ tliflv eirretv
«Acckkov ujpuEev Kai dv-
•

btuTepa Kal xpixq tou xupavvou napaxdEei eu paXa re rra0a? eaKaipev auxov, Kai ^Tieaeixai ei? poGpov
6v efprriaaxo. 'Em-
4Xwv, TTpoei0iv 4ni TtXeiffTOV Sffov xrj? 'IxaXla? f|br| re au- axpetpei 6 novo? auxoO ei? KetpaXqv
auxoO, Kai 4m Kopucpqv
xq? 'Pdipn? f\v. auxou q abiKta auxoO Kaxa|Iq0exai» [Ps
7, 16 sq]. Tauxn (7)
4 ) EiG’ di? pq roO xupavvou x«P‘ v 'Pwpaio*?
iroXepeTv bnxa xou drri xoO uoxapoO Ztu paxo?
455 ( T biaXuGevxo?, OtptZdvet
dvafKdZoiio, Geo? auxo? beopot? xtfftv tfianep xov xupavvov pev n btapam? xwpet b' dGpoui? auxavbpa
Kaxa xou BuGoO
Ttoppujxdxai TtuXtuv ^EeXxei Kai xd ixaXat bf| Kaxa dffejJuiv xa crKdqin. Kai auxo? T e irptuxo? 6
buaoepeaxaxo?, eixa be Kai
X 6 yw rrapa xot? TtXeidxot? dmoxoupeva, itiaxd ot dpq,
auxov uTratmiarai,
ui? 4v puGou q xd Geta rrpoavacpujvei Xo
fe pqv m 0xoT? 4v lepat? (3i(3Xoi? 40xqXixeupeva, auxrj 4vap- £ W el M °Xu Pbo? 4v ubaxt crcpobpdi» [Ex 15, T ia,
av
/o w-o ? 10]
YeCqt Ttadiv uttXw? einetv, m 0 xot? Kai drrioxot?, dcpGaXpoi? (8) Qaxe e kcxiu? ei pq X6 T o.?, g
PT ot? b’ oOv dpoiui? xol?
4 trt 0 xuj 0 axo. (5)
‘QOTrep fovv dptpt xov M 4 T av Gepdnovxa
xa rrapaboEa TrapeiXq<p 60 tv, Muiutxea xou? rrapd GeoO xnv
4tc' auxoO Mtuuffeiuq Kai xou iraXat GeodefloO? 'E|3paiiuv vtKqv dpapevou? auxd bf) xd Kaxd
xou rraXa. buaaeBoO?
Tevou? «fippaxa Oapaui buvaptv auxoO gppupev
Kai xf|v xupavvou uibe ttuj? dvupveiv KaiXe eiv'
T «'AKTmpev xtu Kupitu,
ei? GdXaffffav, 4ttiX4kxou? dvapdxa? xptdxaxa? KaxeiroGqdav ' evboEui? T ap beboEaaxat. "InTrov K ai
dvapdxqv epp'uijev eic
irovxo? kaXutpev auxou?» [E* 15, 4 sq], GaXaffCTav poqOo? Kai axetraani?
4v GaXdaat] £pu8p$, Mou Kupio?, devexo uot
Kaxa xa auxa b» Kai MaEevxto? o'i xe dpcp’ auxov bTrXIxat et? cJujxnpiav», xai «Ti? dpoio? aot 4v GeoI?, Kupte, xi?
5

) Suoio?
Kai bopucpopot «4bu0av ei? (3u6ov tiiffei XiGo?» [Ex 15, 5], 0 oi beboEaopevo; 4v d-fioi?, Gaupaoxo? 4v boEai?,
;
ttoiluv
bixqviKa vutxa bou? xq 4 k GeoG pexa Kwvdxavxi
vou buva- x4paxa> [Ex 15, 1 sq 11].

pei, xov np 6 xq? nopeia? btqet ixoxapov, 6 v

aux 6 ? ffKacpefftv (9) TaOxa Kai S 0 a xouxot? abeXcpa xe Kai
4ptpepfj Kuiv-45<j
0 xavxtvo? xip TTav^yepovi Kai xq? viKq?
aixtiu 0ew aO-

dine et ad insidiandum exercitibus undique muni-

dispositis
visset: divino fretus auxilio imperator primam, secundam
ac .pse machinam quandam ad suam ipsius perniciem construxerat.
tertiam tyranni aggressus aciem, cunctas levi negotio fudit
(6) Iro.nde et hoc dici merito potuit: Scrobem aperuit atque
atque fugavit. Ita totius Italiae aditu sibi patefacto, ulterius effodit: et m foveam quam
fecit ipse incidet. Convertetur labor
progressus, tandem ad ipsam usque urbem pervenit. Romam Proprium caput, et in verticem ipsius iniustitia
eius re-
455 (4) Verum ne unius tyranni
causa Romanos omnes oppu- cidet. (7) In hunc igitur modum
soluta pontis compage, trans-
gnare necesse haberet, Deus illum quasi vinculis quibusdam quidem subsidere coepit; navigia vero simul
itus
cum ipsis
constrictum quam longissime extra urbis portas protraxit: simul- hominibus repente pessumiere: primusque
omnium scelestissi-
que prisca illa adversus impios edita miracula quae sacris mus ille tyrannus, ac deinde cuncti quos circa
se habebat
voluminibus continentur, et quibus multi quidem perinde ac corporis custodes, sicut divina praedixerunt
oracula, instar
fabulis fidem derogant, cum tamen apud fideles fide digna
plumbeae massae in altissimum gurgitem delapsi
sunt. (8) Adeo
videantur: cunctis tam fidelibus quam infidelibus qui hoc ut milites qui tunc ope divini numinis
victoriam adepti sunt
miraculum quod dicturi sumus, oculis suis spectaverunt, veris- perinde ac olim Israelitae quos magnus ille
Dei famulus
sima esse opere ipso comprobavit. (5) Nam quemadmodum Moyses ducebat, merito, si non verbis, saltem rebus ipsis
Moysis ac religiosae quondam gentis Hebraeorum tempori- eadem quae illi quondam adversus impium illum
Pharaonem
et exercitum Pharaonis proiecit in mare, lectis- cantaturi fuerint m hunc modum: Cantemus
bus, Deus currus Domino magni- ,-

simos milites ternos ex curru pugnantes submersit in mari rubro, fice enim glorfica/us est. Equum et ascensorem proiecit in mare
et fluctibus operuit: sic plane Maxentius
et quicumque circa Adiutor et protector meus Dominus, factus est mihi
ad salutem. Et
illum erant milites ac stipatores, instar lapidis in altissimum iterum: Quis similis tibi inter deos, Domine i1
quis similis tibi
gurgitem ceciderunt: tunc videlicet cum divina virtute Con- glorflcatus m sanctis, mirabilis in gloria,
faciens prodigia.
stantini partibus auxiliante in fugam versus, fluvium sibi (9) Haec et alia horum germana atque
similia cum Con-456
obiectum pertransiret: in quo, ponte ex scaphis contabulato, stanti nus m laudem Dei universorum principis et victoriae
 CAESARIENS. PAI-. obiit ca 340 n. 457—458.
282 EUSEBIUS PAMPHILI EP. 283

eiar|Xauvev, parraveia? xa? uapa xw xupdvvuj (aTtoubaapeva?, 0eov

toi? SpfOiS dvupvriffa? 4n\ ‘Pw|ir|? M €T truvuciiov
’

auxov dpa xopibr) vr|Trioi? Kai yuvaiEiv

xwv dveZqxei (3oq06v, xa p£v 6nXmuv Kai ffxpaxiuixiKou rrXf|-
navTUJV &0p6ui?
aXXw? biaaqpoxa-
«ai xuiv
0ou? beuxepa xiOepevo? (xfj? ydp uapa 0eou poqGeia?
te ano xrj? aufKXqTou pouXq?
dppatnv ctuxai? duouar]? xo pq0ev xauxa buvaaBai nyeixo), xa b’ 4 k
TU)V cruv navxi bf|ptu ‘Piupaiujv cpaibpoi? 0eou
Kai euep-fexny pex Eucpn-
^
ffuvepTia? dpaxa eivai Kai df|xxr|xa Xe-fwv. (2) 'Evvoei
tpuxat? ola XurpujTr)v criuTfipd te
0 b wffiTEp bqxa dnoiov beoi 0 eov dnrfpdtpacrGai, ZqxoOvxi b’ auxuj £v-
puSv Kai dTiXtiffTOU \apaq uirobexopevujv. (10)
£nl voia xi? uuEi(TfjX0ev uj? uXeiovwv npoxepov xrj?
EpepUTOV xf)V Ei? 0£OV EUffEPEWV KEKTnptVO?, pn° ,
dpxn?
xoi? enawoi?, ecpaipapevwv oi p£v nXeiom 0eoi? xa? crcpwv auxdiv av-
xcuc Boat? unocxaXeuopEVO? pr|b’ £naipopevo?
porjOeia?, auxiKCt tou apxnaavxe? £Xmba?, Xoi^ai? xe Kai ©ucriai? Kai dvaGqpam
eu udXa xr)? £k Oeou auvqaetmevo?
*kla? tiKOVO? ayaxe- xouxou? 0EpaTT£U(TavxE?, dTraxq0£vx£? xa Trpuixa bia
atuTnpiou xponaiov naGou? unb xe 'P a pav-
0V T 0 t,e£l(? XEidiv KExapicxpEvujv xPn<Tpwv xe xa aiaia dTrarrEXXopeviuv
0nvat npoffxdxxet, Kai bf| to ffwxripiov crriP£‘
tujv £ni 'PtiipnS bEbnpoat- auxoi? xeXo? ouk afdiov eupavxo, ou bi xi? 0eujv Ttpo? xo
KaTEXOVTa auxbv 4v xw pdXitfxa
TtpOYpa<pr)V eyxafcai pf| 0Er)Xaxoi? uTTopXq0rjvai KaxaaxpocpaT? b£2io?
EupEVtu tottuj txxf|(Tavxa? auxr|V bti xauxqv auxoi? nap-
(11) ‘Touxw ECTxq, pdvov bi xov iauxoO Ttaxipa xqv
bnuafftv adxoT? xfj 'Pwpaituv iYKeXeuexat
cpujvr) '
ivavxiav ^keivoi?
avbpeia? T,l v xparrivxa xujv piv trXdvriv Kaxayvuivai, auxov bi xov
xut fftuxripaubEi aripeiu», xiii dXrjQei &6TXH' i7T£-
xupdvvou biaffujGeuyav qXeuGepujaa, KEiva x&v 8\ujv 0e6v, bia Tracrri? xipqffavxa Ziui)?, oiuxfjpa
n6Xiv (miiiv dno Zu-foO xoO
xr) apxatcf Kai tpuXaKa xr)? paqiXEia? dyaBou xe rravxo? xpopprov
gxi ppv Kai xt)v cru-fKXrixov Kai xbv bppov 'Paipaiiuv eu-
dnoKax^ffxqffa. pao0ai.
dnicpaveia Kai Xapnpbxryn (AeuGepwcra?
MG 819 sqq. (3) Tauxa iauxui biaKpiva? eu xe XoTKTdpEvo?, d)?458
rrap’
CB Eus 2, 826 sqq. 20,
ol piv 0eujv im0ap(Ti'iaavxE? Kai ttXeioctiv TTEpiTtETTxuu-
TrXr|0£i '

De visione Constantini M. Kaffiv dXiepoi?, ib? pqbi xcvo?

27 — 29.] pq q?uf)v pf| fiiZav auxoi?,
[Vita Constantini 1,

Eu £vvor|ffa? ib? Kpeixxovo? P| Kaxa (Txpaxuu-

457 27. (1) b’

auxuj poqGeia? bia xa? KaKOxexvou? Kai YorvnKa? magicasque praestigias quas tyrannus studiose consectabatur:
xtKtiv beoi
Deum sibi adiutorium quaesivit, armorum quidem apparatum
et militum copias secundo loco ducens (Dei enim auxilio
auctoris factis ipsis cecinisset, Romam triumphans ingressus
ficiente nihil haec valere putabat), auxilium autem divini
de-
aliter perfectissimis et nu-
est: universo pariter senatu et
viris
vultu ex minis invictum et inexpugnabile esse sibi persuadens.
liberis laeto (2) Igitur
populo Romano, simul cum uxoribus ac cogitare apud se coepit, quemnam sibi Deum adscisceret.
bonorum
animo eum, utpote liberatorem, servatorem et Quod dum sollicite inquirit, haec illi subiit cogitatio: ex pluri-
inexplebili
omnium auctorem, cum faustis acclamationibus et mis qui ante se imperium tenuerant, eos quidem qui in deorum
quodam gaudio excipientibus. (10) Verum ille pietatem
in
gerens, his acclama- multitudine spem suam collocassem, et qui victimis illos ac
Deum quasi insitam sibi atque innatam
donariis coluissent, primum vaticiniis ad assentationem com-
nullatenus de statu mentis deturbatus, nec inflatus laudi-
tionibus
adfuisse probe intellegeret,
positis, et oraculis fausta omnia pollicentibus delusos, tandem
bus- cum divinum sibi auxilium infausto mortis genere
tropaeum supra manum interiisse;nec deorum quemquam
statim iussit ut Dominicae passionis praesto illis adfuisse, qui eos invecto divinitus exitio liberaret:
positae erigeretur. Cumque Romani in celeber-
statuae sibi solum ipsius patrem, qui contrariam prioribus
quae dextra manu illis viam
rimo urbis loco statuam ei dedicassent,
iniisset,
huiusmodi inscriptionem latino et qui eorum quidem errorem condemnasset, unum vero su-
salutare [crucis] signum gestabat,
signo quod premum omnium Deum toto vitae spatio coluisset, eundem
sermone in basi iussit apponi: (11) «Hoc salutari
tyrannicae dominatio- servatorem ac imperii custodem, et omnium bonorum auctorem
verae virtutis insigne est, vestram urbem habuisse.
nis iugo liberatam servavi. Senatui populoque Romano in liber-
splendoremque restitui.» (3) Haec ille cum apud se expendisset recteque animad- 458
tatem asserto pristinum decus nobilitatis
praeter militares copias vertisset, illos quidem qui in deorum multitudine fiduciam
457 27. (1) Iam vero cum intellegeret
ob maleficas artes posuissent, in multitudinem quoque exitiorum esse delapsos,
praestantiore aliquo subsidio sibi opus
esse,
 284 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. oL... ca 340.
n. 459-461.
285
pqb’ 8vopa pr)be dvGpumoi?
pvfipqv 4v caroXeicpBfjvai 6 Ea aVT
r^'/
,
T£ ™™«Tap4vou xov
bi 7raTpujoq auxui Oebq xr)q auxou buvdueux; 4vapYn Kai Y'f mi qou? pK0,s
fiv d f"PiPaXoi
- Xoyov
X moreOffai xtu bi nT npar.
i
udxIcrO
1

Z
, •

TrdpTtoXXa beiTpaTa efq bebwKux; xw auxou rraxpi, dXXa Kai 6t£ k«i 6 pera xaOxa
XP 6vo ? dX n xii, X6 0n yJ napiay
xouq f|bii Kaxaoxpaxeuffavxai; npoxepov toO xupavvou bia- papxupiav. (3) A.ucpi ue(ji, ppivd
M ? qXiou uipaq xfc
(TKeipdpevoq auv nXtiQei p4v 0euiv xqv irapaxaEiv irtTroiri- nyepa? aTTOKXivouan?, auxoi?
8(p0aX,uoTs ibeiv 4mn 4v
aur*
pevouq aidxpov b4 xeXo? uTropeivavxaq (6 pev y«P auxuiy
aiiv ata X uvil xrjq ffuppoXfjg dmpaKXos dvexuipei, 6 b4 Kai
oupavuj uTrepKdpevov xoO
qXiou araupoO xpona.ov
4k mS
peaoi? auxoTq xoi? axpaxeupaai KaxaacpaYetS ndpepYOV
devexo Gavaxou)' (4) Taux’ ouv Travxa OuvaYaYuiv xfl bia-
ZTVZoITZ
•
U im “ M P°5 b
TOOTpa-nuiTiKdv «rrav o br)
T* U
T '

Qeapaxt
<TUVri<pea ' X ^ou0av'
Kpaxqtrat aGxov xe Kai
Touxuj

voiqt,xb p4v nepi xouq pr|9ev dvxaq 0eouq paxaiaCeiv Kai efnexo xe Ka. Gecupbv 4 .'vexo
T xoO 0au M axo
«mAAopev.p rro, rropefav aZ
S .

pexa xocroOxov 4XeY X ov dTTOTtXava<T0ai ptupia? 4pyov utre- Kai

iil ®
6iaTr °P e?v ^auxov 4Xe T e, xi rroxe 460
XapPavev, xov bi naxpwov xipav p6vov diexo beiv 0t6v.

^
x 5 tpacrpa
efn xo
eui A
Ev0upou M 4v(u b’ outuj K ai 4rri rroXu Xoyi
459 28. (1) 'AvtKaXeixo bqxa iv euxat? xouxov, dvxipoXwv
Kai
4auxoG
Xop4vu»
TTOxvitupevo?
befiav
b4 xauxa Kai
«privat

x £ ‘P a T0 >S
auTw 4auxov
TrpoKeipdvoiq
XiTrapuiq iKexeuovxi
baxi? eiq Kai xqv
4irop4£ai.
xiu
(2)
pacnXeT 0eo-
Eu- SS?' r
Mevo v 'xo° xax’ oupalov
Z^vtolZZdov
>z
ZZVpb^
(Tripfa xi? 4mcpaivexai TtapaboEoxdxn xdxa p4v <fiv>
fiv TUJV TtoXepiujv (TupPoXaq ' ? ?
, dXeEfipaxt X pncr0ai.
dXXou X4 yovxo? ou fipbiov i^v dtTob4£a(J0ai, auxou b4 xoO CB Eus. 1 (ed. /. 20 sq. MG 20, 941 sqq.
viKqxoO paOiX4ojis xoiq xi>|V Ypa<pr)V bir|YOup4voi<; ppiv paKpoi?
udxepov xpdvoi?, 8x€ ^EuuGqpev xrj? auxoG Yvditreuj? xe Kai Quomodo Constantinus M. Nicaenam
synodum fieri
tusserit.
[Vita Constantini
8, 6.)
adeo ut nec generis illorum ac sobolis nec stirpis ac nominis,
(1) Et0’ ujCTTTep
nec memoriae ullum inter homines vestigium remanserit: contra
vero Deum patris sui, multa eaque illustria potentiae suae
documenta ipsi praebuisse: cumque praeterea considerasset,
Obov oiKoupevut^v auvecpoxe,,
4TTicrxpaxe0uJv aOxiu

aneubeTv
cpdXaYYa
V^ ^ Geou miv
x 60ev
dfii

eos qui iam antea copias adversus tyrannum duxerant, cum

deorum multitudine ad pugnam profectos, turpem exitum ha-
buisse (alter enim re infecta cum omnibus copiis ignominiose
recesserat, alter in medio exercitu iugulatus, tamquam fortuita
mortis praeda exstiterat): (4) Haec, inquam, omnia cogitatione
sua complexus, deos quidem qui nusquam essent colendo
nugari, et post tot ac tanta documenta caeco adhuc errore \iso et se ipsum et milites
omnes, qui ipsum nescio miri
ferri, summae dementiae esse existimavit: solum vero Deum
genitoris sui sibi esse colendum censuit.
et ’ ni
~2-xzszssi
459 28. (1) Huius ergo opem implorare coepit orans atque
obsecrans, ut se ipsi noscendum praeberet, ac praesentibus
negotiis adiutricem manum porrigeret. (2) Haec precanti ac
suppliciter postulanti imperatori, admirabile quoddam signum
a Deo missum apparuit. Quod si quidem ab alio quopiam
diceretur, haud facile auditores fidem essent habituri. Verum
salutari praesidio in
Cat0' C° tamqUam
cum ipse victor Augustus nobis qui hanc historiam scribimus, proeliis uteretur
longo post tempore, cum videlicet in eius notitiam et familiari- (1) Mox velut
divinam quandam phalangem
instruens,
adversus eum
tatem pervenimus, id retulerit et sermonem sacramenti reli- generalem synodum convocavit
; honorificL htS
 286 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESAR1ENS. PAL. obiit ca 840.
n. 462-463.
287
enKTKOTTOus Ypappa^t TrpoKaXoupevoc;. (2) Ouk
b' airXoOv to ETmaYpa, (TuvqpYEt be Kai auri) TrpaEet to ,wi
upet? Y
pev tujv
? d m
p 1Ma<Tlv *<P’ toerfpeus dKoai?- « 'AXX'
T
'

eiffw
T q s 'EKKXqoiac, £ ui
T bk tuiv ^ktoc
PacTiXewg veupa, olq pev ^Soucriav bqpocriou Ttapexov bpopou, utto Oeou KaGecrrapevoq ^nitJKonoq dv
einv.» (2) ’AKoXou0a
cilq be vujToepopujv tmqpeffiag a<p0ovou<;. "QpiffTO b£ Kai &lavoo0pev T0 °? «PXOpevous dnavTag iir-
tcoXi? ^pTTpeTrouCTa xf) £muvupoq, KaTa to
ffuvobuj, viKrjs
v ?5
Bi0uvwv eOvo? f) Nixata. (8) ‘Q? ouv tcporra rravraxoO
Te ’" tp 5,1 * bimmt6v e4mM
to TtapaYYeXpa, ola tivoc; ano vuOCTn? oi ndvTeq e0eov critv CB Eu*. 1, 126. MG 20, 1171 sq.
npo0upia Tfj naaq. EiXkev y«P auTOu? aYaOwv £Xni<;, i)
T6 Trj? eipnvii? peTOuaia, tou te Eevou ©aupaTos Tqs tou De baptismo et morte Constantini M .
1

TOffouTou (JacTiXeun; btpeaiq #) 0ea. (4) ’Enetbr| ouv ffuvqX- [Vita Constamini 4, 61 — 64.]
0ov oi TiavTe?, SpYOV i^bri OeoG to npaTTbpevov dOetupetTO. ( r VeT“ l 6 a0 ’

Oi y«P M>1 povov tpuxaiq, aXXa Kai crujpacri Kai xuipatq KCl ' uotoc Ji ouv
*!!
J ^, "P*"! Tt S avtupaXia tou mu- 463
im Ta ° Trl v ffUMpafvei, mirum T nc
Tbnoiq Kai <-0vefft noppuiTcrnu biecTTWTes dXXf|Xtuv 6poG cruv- SJI2’ rtoXeujs im XouTpa
auTou , .

0ep M uiv ObdTtuv npoe.mv £

iiYovto, Kai pia tou? navTat; uneb^xeTO noXtq, flv 0’ 6pav TE Tqq auTou M>Fpoq 4 tti v 0e5
Tqv dnujvupov
It ^
dtpiKVEmxi’ noXiv
PEYKJtov iepewv (XTetpavov £S djpaiujv av0ewv xaTanenot-
Erss v MapT6pujv
KiXpevov.
Cii Eus. 1, 79 sq. MG 20, 1059 sq. (2)) SITW
ETtEibq bk dq gvvotav I
K aOaptTEtug toutov E.va.
aV€
okei Tqg tou Sfou teXeuttic
Ka ip bv tuiv trumoTE ad T tu
ai Xl
e ° KT npiuj

^ P :

Quod Constantinus M. episcopum externarum

rerum (exterorum) se esse
[Vito Constantini 4, 24.]
dixerit. wT
tout
V
I
T0
drtopputpatreai
'i(Ta 0la Gv
Tqq qiuxns Xoywv dnoppqTtuv
O-ujTnp.m TE XouTpa. TTKTTEucra?.
TTerrXnu
biapapTetv drrJxSe
’

buvduEt
(3)
n^
To0t6 TO! biavonOdc
462 “EvOev eiKOTiu? auToq Iv £(rndcret noTfe beEtoupevoi;
fovuKXivi)? in ib&cpouq hcirriq irtrvem tou
(1) OeoO, aiiTdi
4niaK6noug Xoyov dtprjKev, di? upa eir) Kai autb? dniffKonos,

intra
Intrn v Si P raesenti
Ecclesiam
b“ s ‘Vos
sunt, episcopi
( qmdm»,
estis. Ego vero
inquit, «in iis qu^
episcopos undique invitans, ut quantocius adessent. (2) Nec
in iis quae extra
vero simplex ac nuda erat iussio: sed praeterea multum ad (I)
X
??. 1 P
m
hoi inura ? e isco « Deo sum consti- P^
futus"
tutus.» (*) Itaque
itaaue consilia capiens
hoc opus contulit imperatoris benignitas, qui aliis quidem dictis congruentia omnes
imperio suo sublectos episcopali 8
cursus publici copiam praebuit, aliis vero iumentorum usum sollicitudine gubernabat et
qUe ' S P °' erat Ut Veram pietatem consectarentur
abunde subministravit. Quin etiam sedes huic synodo con- mchabar '

venientissima assignata est, urbs quae a victoria nomen habet

Pnnci P'0 quidem inaequalis corporis
Nicaea, in Bithynia sita. (3) Perlato igitur in omnes pro- osthac morbus eum invasit. Itaque ad aquas calidas
temperies liM
vincias imperatoris praecepto, statim cuncti velut ex transenna Sis
emissi, summa cum alacritate advolarunt. Alliciebat scilicet
eos spes bonorum, ac praesentis pacis opportunitas; novi
am Helenopolim
HeTenTn’
commoratus,
urbem matris
^
nomine appd£
delatus est: ibiqtie in templo
nnrtvnim
supplicationes et preces obtulit Deo.
denique miraculi, tanti nimirum imperatoris, spectaculum. Um (2) Cum-
Vltae d ' em sibi iam imminere
(4) Posteaquam in unum convenere, Dei opus esse id quod tmdem sentiret tempus
tandem nH
adesse existimavit, quo totius vitae
gerebatur apparuit. Nam qui non modo animis, verum etiam firmissime credens, quaecumque
delicta expiaret
humanitus peccavisset arca-
corporibus et regionibus ac locis et provinciis longissime inter
se dissiti erant, tunc in unum congregati cernebantur
maximam quandam sacerdotum coronam ex pulcherrimis flori-
et velut :
TendT
lenda. 7sr5ZZ
era cia e
(3) Haec cum
'«™“» “
j
apud se reputasset, genu
kS»™ flexo humi
bus contextam, una cunctos civitas capiebat. '
I e b
? . “P
t,S “0 Constantini M. optime disseruit F. 7. Dolger in
462 (1) Quocirca non absurde, cum episcopos aliquando con- em R
Rom
vivio exciperet, se quoque episcopum esse dixit, his fere verbis st"tf^7-4P4P7
' 19 (Fr6ibUre 1913): «onstLin
TG, u”d
 i

288 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. obiit ca bao. n. 464—466.

289
0<Ta
tuj
bia
papTuptui ^opoXoYoupevo? ?v0a 6r| Kai irpairov twv
a S euxwv qgioOTO. MeTafJa? 6' £v8ev diri
T’ .
P° cr6l «OTeiXd)ievoi.
XP,!|
aiujvo? auTOKparopiuv Kuj
TT

vara vTivnr
Kai bn uovoc TWV
S tiTiv it
x e| P°0 eff > ,

Trpoacmiov xfjq NiKopqbeiuv aipiKveiTai ttoXeuj?, Kav-

raOGa (TUYKaXeaa? tou? ^TncfKOTTOu? tube tth aiiToi? bi-
eXeSaro
464 62. (1) «Outo? flv auro? 6 naXai poi bitpifivTi Kai euxo-
pdvtp Tq? ©ecxi Tuxeiv CTWTqpia? Kaipo? 4XiriZ6|ievo?
tijpa Kai ripa? dnoXaCaat Tq? d0avaToiroioO 0cppaYtbo?,
dipa toO
0tuTqpiou acppa-fiCTpaTO? peraffx^v, (2) <6rrep)
diri fieiQpiuv 'lopbavou uoTapoO dvevoouv ttot 4, £cp' tliv Kai

6 ZtUT#|p ei? f|)ifcTepov tuttov xou XoiiTpoO peTaoxeiv pvripo-

veueiai’ 0eo? b' dpa to ffupcpepov eibtu? £vTeu0ev f^br) tou-
tujv f|p<5? dtioT. (3) Mq brj ouv dptpipoXia ti? yiyv400uj.
Ei Ydp Kai ttoXiv f)|id? dvTau0oi pioOv 6 Kai Cuufjq Kai 0ava-
touKupio? 40£Xoi, Kai outui? i\xk 0uvaYeXdZe00ai Xoittov
tuj tou 0eou Xaw Kai Tai? euxaT? 6pou toI? ud0iv ^KKXq-
ffidZovTa KOivuiveiv firraH uipiffTai, <Kai) Oecrpou? f^br) (3iou
0eui TTperrovTa? 4pauTiii btaT6Td£opai. _XPOvou? Kai toutoi? diroKpivdpevo? vOv
fmn
<PH rnr
Tn? nX if
aXr)0ou? , ,

465 (4) '0 \xi\ bfi tout’ £XeYtv, oi b£ Ta vdpipa TeXouvTe? Ziturj? q£iiu00ai uovov t’ aurov
0eapou? dneTrXnpouv 0eiou? Kai twv duoppqTwv peTebibo-

procumbens, veniam a Deo supplex poposcit, peccata sua con-

fitens in quo in loco manuum impositionem
ipso martyrio:
cum sollemni precatione primum meruit accipere. Hinc ad
suburbana Nicomediae digressus, convocatis episcopis, sic
ad eos verba fecit:
464 62. (1) «Hoc erat tempus quod iamdudum sperabam, cum
incredibili cupiditate arderem votisque omnibus desiderarem
salutem in Deo consequi. Iam tempus est, ut signum illud magnitudinem attonitus mirabatur po entlae
f
(51
quod immortalitatem confert, nos quoque percipiamus; tempus
est, ut salutaris signaculi participes fiamus. (2) Equidem olim
contingere amplius voluit Du,t '
nec purpuram
statueram id agere in flumine Iordane, in quo Servator ipse
ad exemplum nostrum lavacrum suscepisse memoratur. Sed
Deus, qui optime novit ea quae nobis utilia sunt, hoc in loco
nobis idipsum exhibere dignatur. (3) Proinde omnis remo-
veatur dubitatio. Nam si quidem Deus vitae mortisque arbiter
U
hic me diutius vitam agere voluerit, idque semel decretum felices esse aiebat,

est, ut in posterum una cum populo Dei permiscear, et in

Ecclesiam adscitus cum
fiam; eas vivendi leges mihi praescripturum
reliquis omnibus orationum particeps
me esse spondeo, comprecarentur, his
qui tantis bonis

edam re
privarentur

ponden ’
Er
«T„ „ r’
(2Tcum«,’,r

n n c demun,
PS '
™
^
quae sintDeo dignae.»
465 (4) Haec cum dixisset,
peregerunt, iniunctisque ei
illi sollemni ritu divinas caerimonias
quaecumque necessaria erant, sacro- De ” — -JarAj 19
 290 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. obiit ca 340.
n. 467—471. 291
Ttpo<rr|KOVTa biETaTTETO, Kal 'Puipaioug pfcv rouq Trjv (tadiXiba KaGoXutui npoardfMcm navia? Travbnqei xouq
xard noXiv 0ueiv
ttoXiv olKoOvTa? dxfpa bocreffiv frnffiaiq, toi? b’ auToO
uaiffiv
TE Kal (TTTEvbEiv Totq eibuiXoi?
patTiXeiag irapebibou
t^eXeiW
tliairep Tiva rraTpiKqv uirapEiv tov Trj<;
CB Eus. 2, 910. MG 20, 1469.
KXrjpov, nave’ 8<Ja cpiXa r)v auTW biaTUTUuffdpevo?.

467 64. (1) "Exacrra bi toutujv 4ttI tt)? pEYtdTnq (TuveteXeito De edicto Maximini imp. (808).
topTffc, Tqq bn Ttavoepvou Kai aepacrpia? TTevTnKOCTrnq,
fcpbo-
[Ib. 9, 2.]
pd(Ti pfcv £iTTd T£Tipr||ievriq, povdbi b' dmcicppaTiConevriS,

Ka0’ i)v Trjv eis oupavouq dvdXnqnv tou koivou IwTrjpoc;

-
Tr)v te tou ‘Aftou TTveupaTOc eis dvOpumous Ka0obov Y £
1£vrjcr0at Xotoi irepiexouffi 0eioi. (2)’Ev bt) touti) toutujv
P ° l? Tr£pX °V Td paa,XlK6v ei«
d£iw0eis pacnXeus, ini Trjq uffTaTqs arracTiuv f]pepas, i)v bi) K€X60ov° *<!pas npiara^a,
iopTi^v iopTuiv ouk dv tis biapapTOi KaXuiv, dptpi pedriM" wq fiv p£Ta arroubiig Trdan? tuiv p£v
eibuiAeiuiv dvowo- 470
Ppiva? ty.iou wpas npoq tov auToO 0eov aveXappavETO, bopo.Ey xa TTETTTtuKdTa, navbquei bi
navias, dvbpa? tfua
evriToi? piv t 6 auYTtvii; rrapabous ?x £iv “utos b’ 8aov i)v'
YuvaiEiv xai ofi^Tais aurois
unopaZiois rratcrf
auToO Trjq tpuxns voepov te Kai cpiX60eov tui auTOu 0eui (TTlivbEiv auymv TE dKpijlui?
Gueiv , xai
tujv ivajuiv
OuvanTopEvoq. ToOto teXos Tr)s KujvffTOVTivou Zuj^. atmv empeXes noioivTO,
dTTOYEUECT0ai 0u-
Kai rd M *v xai’ d opdv
T tfiv.a Tale
CB Eus. 1, 142 sqq. MG 20, 1211 sqq. dTto tujv 0UOIUJV CTTrovbate
KaTapoXuvoiTO, np6cr0ev bi tuiv
AOUT pUJV ECpEbpO! KaTaTdtTCTOlVTO,
dl S fiv TOUq ^V TOUTOir
De quarto edicto Diocletiani (804). arroKaOaipopdvoue xatq TTappidpoiq
poXuvoiev Outriai?
[Dc martyribus Palaestinae 3, 1 ] CB Eus 2, 928. MG 20, 1491 sq.
468 AeurEpou b' Etou? htuXapdvTOi; nui bf! atpobpdrepov <?mTaO<!vTo<;
toO Ka0’ fiptuv iroX^tou, tP|<; dmipxlac; fiYouptlvoii TqviKdbe Otip- Contra cultum imaginum.
upttiTov paatXlKi&v TtecpotTriKdTUiv, iv ol?
P a v o 0 Tpappdriuv toOto
, [Ex epistula ad Constantiam Augustam
(ob. 827).]

(1) 'EtteI bi Kai TTEpi tivo ekovog tb S

suo disposuit: ac Romanis S bt) toO X P ictto 0 47I
(8) Singula deinde pro arbitrio Y^YPaipaq, Ekfiva pouXop£vq ctoi TauTqv
quidem regiam urbem incolentibus annua quaedam munera ucp' fipdiv^ rtEp-

legavit, suis autem liberis imperium velut paternam heredi-

tatem cuncta prout ipsi videbatur, constituens.
reliquit, “ ge ”' iUm PUb ““ id0lis
467 64. Porro haec omnia gerebantur in maxima illa sollem-
(1)
.trJSa™ ' “crifida ac Hb»-

eP e 5iqU ' dem Maximini

nitate venerandae et sacratissimae Pentecostes, quae septenario edicl »
npl singulas sunt m.ssa
ver,n, per
contra Christianos quoquo-
469
versus |

decorata, unitate obsignatur. In qua provincias. Simul praesides ipJoue

hebdomadum numero praefectus praetoni propositis edictis
Spiritus et ep stuli, ac ptlblicis
et communis Servatoris ascensum in caelos et Sancti CUr“ ,0r,bU5 CmUtu,n ct magistratibus
iussion.bus
ac tabulariis, ut im-
in terras descensum contigisse Sacrae Litterae testantur. (2) In neramrU
peratoris praeceptum exsecutioni .

mandarent, quo iussum erat,

ea igitur sollemnitate imperator haec quae diximus consecutus, ™
ldolorl
9 ui dem delubra quae vetustate collapsa erant 470
ultima tandem die, quam si quis omnium festivitatem maximam omni cura et studio instaurarent; cunctos
vero tam viros
vocet, haudquaquam meo iudicio aberraverit, circa meridiem quam mulieres una cum servulis et infantibus,
Dominum, mortalibus quidem partem sui mortalem
migravit ad et emolatis hostiarum carnibus
sacrificare et
eam vero animae partem quae intellegentia et vesci; utque
relinquens, rnnef
cuncta m foro venalia sacrificiorum
libationibus inquina
amore Dei praedita erat, Deo suo coniungens. Hic Con- rentur, et ante publicas balneas
quasi in insidiis collocarentur

468
stantino exitus vitae fuit.
Secundo dehinc anno, cum persecutionis adversus nos furor vehe- cukrent’
^ aVantCS ,U,C homines exsecrandis
sacrificiis ma-
mentius incaluisset, Urbano
tunc provinciam regente, primum impera-
(1) Quoniam autem et de quadam imagine, quasi
toris missae sunt litterae, quibus generali praecepto iubebatur Ut Omnes scripsisti ad me,
Christi 471
imaginem quidem volens hanc tibi a
nobis
19*
 292 EUSEBIUS PAMPHILI EP. CAESARIENS. PAL. obiit ca 340.

n. 472 -473.
cpOrjvai
'
-riva Xe-feis, Kai Troiav xauxqv, r|V cpqq toO XptcrxoO 293
eucova; Ouk otba
btaTpaipat ekova Trpoffxaxxeu;.
toO luixrjpoq f|paiv
rroGev auxf| 6pnri0eTcra
(2) TToiav tou Xpiaxou ei- ZSEXZfZW* «*>
dvepujrrou ouk dvepnrcf. i
«*»
Kapblav
Kova dmErixeTq; TToxepov xqv aXr|0n Kai apexdXXaKXOv, Kai
4]' P| abuvdxiuv Etpkotxo
cl 2
’
Swiom!^
J'
(1 °) °uv xt? xtliv
cputrei xoug auxou xaptxKTnpaq tpepoucrav [cf. Hebr 1, TTuic Ai •

xauxqv nv bi’ fipa? dveiXqcpev, xrjq toO bouXou popcpriq

dXf|7rxou pople ef ve von
Kai

[cf. Phil 2, 6] nepi0epevo<; xo axnM a i (3) '0 Y«P tou 0eoO

Kai voepav oueriav ekova xtc
P
? 1V €T
'-
KaXtlv T,>|V ^ v0eov

Aofo? Kai Oeos, poptpnv bouXou Xafiujv «4v 6poiuipaxi <Jap-

Tot S dniaxo,? Mvemv SoLrrd
? uXr
P ,baMr|
ae,e V:
A
( 11 >
-
Ei *
Koq apapxia? xf]V apapxiav KaxeKptvev», f) cpr)(Tiv 6 0eio<g
Eauxw
tK’
xtc dvaJujToamnn-fifM v
tP TP a<P60?
d'l6apujq
MHMv
Eomoxa

^ fE»
'fpdtpuiv. Eotxoxa
AixoaxoXoq [cf. Rom 8, 3] ouxiuq f)|iaq xfj? rraXata? impia? (12) Kd
- .
'

troxe 0eov,
a ''€l6uj Xo TroioGvT£
Kai batpovtKn? bouXeia?, xw xipiui aipaxi Xuxpwffapevo? ajq f, TO 0vxa. 6 ? f\

[cf. 1 Petr 1, 18 sq], dmiXeu0epuKXev. (4) Auo <ouv> poptpuiv 1

auxw napiffxap£vwv, xtepi pev xi)? xoO 0eoO poptpfj? oObfe St

auxo? f)YoOpai ae £nxeiv, diraH Ttap’ auxoO Ttatbeuopeviiv,
6xi ouxe xov Tlaxepa xt? Eyvtu, ei pii 6 Ylo?' oub' auxov
Yiov Tvoir) ttox 4 xt? Enaiiiuj?, ei pn povoq 6 Yevvf|ffa? auxov
TTaxtip [cf. Mt 11, 27]. (5) AXXd y<*P irdvxiu? xr)? xou bouXou
P *'°U a ° T0 °
popcpt)? Ein£r|xei? <xr]v ekdva) 2 Kai ou bi’ fipa? xxepiepXnGri
OvnxoO xnv eLvaiv &, 1

472
cxapKiou. . .

AXXd pexapepdptpuixai Kai drtr|0avdxuTxai Kai ctcpGap-

(9)
-
06T€
Mdvov'
' Pi)
b ttaTv^
Troteiv dpoiujpa
5vt
L
“K fo Te
M
T ,
r
’
i
•'
T “ P T0 ° T6
0£ ° ? V° M °‘
,

x6v Eaxtv. OukoOv Kai ii xou bouXou popcpii Ev xoiouxot? rtre ,uiv Saa t,
fa jy
Tf)
"Ise™,
•fivopevri, EE 6Xwv 6Xr) pexapEpXqxat Eiri cpui? auxou uppr|- r6 toioOtov
* aMl
mitti, quamnam, quaeso, qualemve dicis eam, quam perhibes
Christi imaginem ? Non enim video undenam tibi repente
satis
subierit iubere Salvatoris nostri imaginem adumbrari? (2) At
qualem Christi quaeris imaginem? Anne veram illam et in- fo ™am
divinam illam et intelligibilem natur»! appellari
commutabilem, quae in substantia ipsius fert characteres ; aut ,

hneabit? qUIS ^ uam de-

hanc quam propter nos assumpsit, servilem, quoad schema, (11) Nisi forte miis vehit
pinxerit quae nullo ta,ia sibi
formam induens? (3) Verbum enim Dei et Deus servi formam modorum (archS^V
P
a similitudine a Ut pictor
assumens, in similitudine carnis peccati peccatum damnavit, ut semper aberrans (vl) u,- J'
’

lorum opifices sive' ido '

divus ait Apostolus. Sic utique nos a veteri amarulentia et quum conderent^^Deum
daemoniaco servitio, dum pretiososanguine redemit, liberavit.
sive quem heroa dixerint, aut ° P nabanUlr '
'
alfa id Z,’,, !
constet, de illa quidem Dei
aut exprimere, nihil
unouam ,® enus fin gere vellent
iw
(4) Duplici igitur forma cum ipse
•
•

delineare valuirunt nec Slm e Ut ad eiu « instar '

forma haud putem te esse sollicitam, semel quippe ab illo edoc- Tsi e*t™„ p ? *

hominum 'mulacra adumbravere.

tam, neminem cognovisse Patrem, praeter Filium, neque ipsum
Filium condigne quempiam cognovisse, nisi unum qui illum genuit
de cere et ,u prorsus, (
18 )'
‘
puto, conicieV
effingentes
m,nm,e nos ^ -

Patrem. (5) At enim requiris, nec fallor omnino, servi formae

qualis^erat in Deum muta a e, 473
imaginem simul et corpusculi quo propter nos indutus est hanc
‘
?3
472 (9) Sed transfiguratum est corpus et
immortale factum est mortalis,
latet illa
dicis te a “obisToS-”nUn,qU dWsculi
lg tUr te
.

‘
una
eius
lectio, qua Deus
et incorruptum. Quae cum ita sit servi forma, omnis omnino leee^ «n'v> i
fieret s,m 'iitudo
mutata est in lumen eius ineffabile et inenarrandum, lumen
ulla qualiumcumque in caelo lim™ \ "f
1
Addit Boivinus. % Addunt Acta Cone. Nicaeni II.
1
ra^SS, 1MB
Addit Pitra.
 294 EUSEBIUS PAMPH. EP. CAES. — SERAPION EP. THMUENS. n. 474—476. 295
«uipioxai auxoi xov 0eov bipovxai» [M, 5, 8).
toOto f|KOU(Taq Ou Xi be Ka0’ oXqq otKOupevns (21) Ei bk Ik nepi-
xoiaOxa, povoi? outxia? npo xrj? peXXouaq? irpocrtunov
Kai Ttoppuj tujv dKKXqcnwv TrecpufdbeuTai tot
ei? tTpbtTunrov btpeu;?
bEetvai to toioutov iroieiv napa rcaffi pepbqxai T£ tou luixnpo? fipuiv xd? eiKova? auxoi
xe riptv pn ttCB»
xi pexa Xe >p6c 7T0Te ttoXXou X10£(X0€, Xiva pdXXov d a0ov
474 (16) Ouk oiba T“P 8mus -fuvaiov T JtuYpdcpov abxoG xou
S> ti>? &v
cpiXoaocpou?, 0eou Aoyou gX oipev dv;
buo xiva? cpdpouffa KaxaY£YP a Pp4 v0l)

dv eiev TTauXou Kai Xtuxqpo? ouk l B

direppnpe Xoyov d>? >//ra, Spic egiun Solcsm ense
,

6no0ev Xapoutra, ouxe 60ev xoOxo paOoOcra. rf rL '

{h,St n
Byl
i! !,
1 (Paris. 1852), 883 sqq
Ixuj
(17)
Xe-fov, ouxe
"Iva pqb4 abxf) pqbb £xepoi (TKavbaXiCoivTO,
xauinv, rrap’ bpauxov Kaxeixov, 0|JX 'Tfoupevo^
dtpeAbpevo?
KaXai? exe»v
18301™™
actio «
6: T
Hard.
.

Til 4,
'

1 QnTSq r’
1301
Nlce P horus Gregoras vol.
2 (Bonnae
(cd Boivinus )\ Acia Cone. Nicaeni II
405 sqq; Msi 13, 818 sq.

boKUipev biKqv
eiq fcxepou? 6Xw? ktpbpeiv xaGxa, 'iva pn
eibujXoXaxpouvuuv xbv Gtov fipuiv 4v eUovi ixepiqiepeiv. SERAPION EP. THMUENSI8 1
circa 339-362.
Traibeuovxo?, pnKexi
(18) TTauXou xe aKOuui navxa? npa?
«Kaxa Anaphora seu Oratio
xoi? aapKiKoi? npoaavexeiv. «Ei y<*p ^vuipev», cpnffiv, oblationis eucharisticae.
YivtuffKopev» [2 Cor 5, 16].
ffapKa Xpiffxov, aXXa vOv ouk4xi [Sacramentarium 13.)
toi? d0eoi?
475 (19) lipujva xov paxov Xoyo? ?x«' Anaphora Serapionis antiquissimus est
Canon missae, quem
aipeauuxat? npocTKUveiaOai, 4v dipu X w uXq KaxaY£Ypapi*eyov- habemus. Ed.tus es. anno 1898 ex
codice monasterii montis X.hos *
m
’E0euipf|CTapev bk Kai abxoi xbv xr)? paviaq
xdiv Mavixaftuv eiKOVi bopucpopoupevov.
4iuuvupov utro
(20) TTpiv b£ : IufnlX?7
u. Ilarnack 17 31».
<Il
e ^
Und Unlersuc !* un en *. herausg. von
Denuo textum edidit F. X. Funi, Didascalia
Constitutiones Apostolorum
2 (Paderbornae 1905), 172 sqq.
Gebhard.
et

aneipiixaixa xoiaOxa. 0eov y°6v Kupiov xov Xiuxqpa fipwy

crnoubf) _1. (1) ”A£.ov Kai biKaiov ^axiv ak xov
bpoXoYoOvxe?, w? 0eov ibeiv euxpemCdpeOa, tradi) dYevqxov nax^pa 476
xou MOVOYevou? Iqoou XpioxoO aiveTv,
KaOupuvTe? abxot xa? fcauxuiv aapbia? tb? Sv Tboipev auxov upvetv, bofoXoYeiv
«Maxapioi y«P oi Ka0apoi xi) Kapbiq, bxi (2) Aivoupev ai, d T 4v n xe 0e4, dvef.xviaaxe,
K£Ka0app4voi. dv^Ktppaaxe
aKaxavdqxe naar) T €v n xr) Gno axdaei.
(3) Aivouuev ak xbv
ecclesiis fiYvuicrKopevov uno xoO Yiou xou povoYevou?,
Immo vero nonne per totum orbem terrarum arceri ab xov bi’ au-
xou XaXr)0£vxa Kai 4ppqveu04vxa Kai
talia etprocul exsulare iussa, nobisque prae ceteris vetari ne Yvai(T04vxa xi) Yevnxri
qiuaet
quid huiusmodi faciamus, ab omnibus clamatur? ,
(4) Aivoupev xbv «YiYvtutTKOvxa xbv Yibv Ka'i
muliercula quaedam, manibus
474 (16) Haud enim novi quomodo dnoKaXunxovxa» [cf Lc 10, 22] xoi? d ioi?
T xd? nepi auxoO
verba semi-
tenens duos quosdam depictos, quasi philosophos, bo£a? xov YiYvujcTKOpevov uno xou
Y£Ytvv.i M evou txou A6 T ou
ac prae oculis essent Paulus et Salvator. Ego quidem
naret si
acceperit, nec ubi didicerit.
dicere haud valeo, nec unde id sibi
(17) Sed ne ista ceterive offenderentur, imaginem sustuli, eam- V d nt 1 Si aute m abundantiore cura,
!J^‘ -

ante futuram illam

que penes me retinui: nec censeo satius esse ad alios
talia
Deum nostrum
per vulgus immitti, ne videamur more gentilium
in imagine imponere. (18) Paulum
enim audio a quo docemur
omnes haud amplius carnalibus adhaerere. Et si cognovimus,
I? ]
de lacie ad
.
faciem visionem ac intuitionem,
Salvatoris nostri
imagines tanti facitis, pictorem quem
excellentiorem habebimus,
quam ipsum Dei Verbum ?
1 8 n um et iustum est, te increatum Patrem unigeniti
P i

inquit,Christum secundum carnem, sed nunc iam non novimus. IesuJ-J

t ) i t
Christi
,
laudare, hymnis celebrare, glorificare. 476
magi ab impiis haereticis Laudamus
(19) Sermo quidam est Simonis
(2)
475 te Deus increate, investigabilis, inenarrabilis, incomprehen-
adoratam fuisse imaginem inanimata materia depictam. Ipsi sibilis omni naturae creatae. Laudamus
(3) te, qui cognosceris
•nosvidimus Manetem, cuius nomen ab insania ductum, a r unigenito, qui per eum annuntiatus
1 1 io
et expositus et
imagine a Manichaeis fuisse honoratum. (20) At nobis
talia
manifestatus es naturae creatae.
nostrum con (4) Laudamus te, qui cognoscis
vetita sunt. Deum ergo et Dominum Salvatorem ilium et revelas sanctis glorias
eius; qui cognosceris a genito
fitentes, ad illum tamquam Deum intuendum
alacres accingimur,
omnique cum studio corda ipsi nostra mundamus, ut eum
videamus emundati. Beati enim mundo corde, quoniam
Deum 1
Timeas in Aegypto inferiore.
 296 SERAPION EP. THMUENSIS circa 339—362. n. 477-479. 297

Kdi dpwpevov Kai biepunvfiuopevov toi? dfioiq. (5) AivoGpev X€t6vtuiv' «'Ayios, axio?, axio? Kupio? ZapauiG, irXfipnq» 6
ct4, TTa-rep dopaTe, x°PnT^ aGavacxiaq. oupavog Kai «f| xn Tqq boSq? <rou» [Is 6, 3]. 17Xf| Pns
(5)
477 Zu Tqq Auffc» [cf. Ir 2, 13], f) mixn
«Trrppi
4<ttiv 6 ofipavos, «TrXqpqq 4<7tiv Kai f)
2. (1) e! f)
xn Tfj? pexaXoTrpe-
«xaprroq Kai» Traan? «dAr]Geiai;» rroOs crou boEqg, Kupte tuiv buvapewv»
toG cpuJToq, rrriTH TracTri? [cf. 2 Petr l, 17 ].
[cf. Io 1, 14], tpiAdvGpwne Kai cpiXonTiuxe, 6 iracxiv KaxaX- (6) nXfipujcTov Kai TqvGuoiav TauTqv Tq? afjq buvdpeujq
Xaffffopevoq Kai «ndvTa<; rrpoq bauTOV» bid ifjq embriptaq Kai Tf]? errj^ peTaXqipcai^ croi xdp irpoCTqvexKapev TauTnv

toG dTcunrroO aou YioO «4Xkujv> [cf. Io 12, 32]. (2) Aeo- Tf|v «Zuicrav Gucriav* [cf. Rom 12, l], T f|v TTpoccpopfiv Tfiv
ptGa, noinffov fip«? Cumaq dvGpuJirou-; boq qpiv fTveOpa '
avaipaKTOv.
«piuToq, «i'va dXqGivov Kai ov dn^cmiXas
fvujpev cr4 rov 4.Zoi npocrnvexKaptv tov dpxov toGcov, to 6poi'wpa479
(1)
'IqcroGv Xpicrrov» (3) Ao? rpnv TTveupa "Axiov,
[cf. Io 17, 8]. toG cruipaTo?
toG MovoxevoC?. (2) '0 aproq outo? toG
i'va buvqGuipev iEemetv Kai bityrnoacrGai Ta dppqTa crou dxiou (TuipaToq 4cmv dpoiwpa, «6ti 6 Kupio?
'IncroC? Xpi-
pucmpia. (4) AaXriaaruj 4v qpiv 6 Kupioq 'IrjcToOq Kai cttoc, iv
vuKTi TrapebiboTo, 4XaPev dpxov Kai ^Xaaev K ai
fj

"Afiov TTveOpa Kai upvqcrGTW crb bi’ qpuiv. dbibou paGqTau; 4auToO Xexaiv' Adpexe Kai
Toi?
cpdxeTe,
478 3. (1) Zu yap 6 «Gnepaviu naaty; dpxns Kai 4Houaia<;
toOto 4otiv to ouipa pou to un4p upiuv KXdiptvov»
[1 Cor
11, 23 sq] ciq dcpeaiv dpapTituv.
Kai bu<vd>p£ujq Kai KupiOTqToq Kai TravTO? dvopaToq dvopa- (3) Aid toGto Kai fi/aeTc
Zopevou oG povov 4v tuj aiuivi toutuj, dAAd Kai iv tui peA- «t6 dpoiuipa tou GavdTou» [Rom 6, 5] ttoioOvt£(;
tov apTov
Xovti» [Eph «Zoi TrapaaTnKOutri Trpoat)v4xKap£v, Kai TrapaKaXoOp£v'
l, 21]. (2) x^ iai X>^‘6be<; bia Trjs Guaia? TauTnc
Kai pupiai pupiabeq» [Dn 17, 10 secundum I.xx] dYT^uJV dpxuT-
>
KaTaXXdxqGi rrdffiv fipiv Kai iXdaGqTi, «0 € fe T nc dXnGdac»
«Gpovwv, Kupioir|TUJV, dpxuiv, 4£ou(Tiuiv* [Coi 1, 16]. [cf. Ps 80, 6]. (4) Kai
6 dpTo? outo? 4(TKopTricrp4vot
Gjctttep
x4Xtuv,
Ta buo TipiLuTaxa «aepacpeip» 4Ea- f\vtnavuj tuiv dpduiv Kai auvaxGdq 4x4veto £iq
(8) Zoi TrapacnriKOucnv fv, oDtuj
«buffiv pfev TTT4pu£iv KaXunTovTa to npdauiirov, koI Tf|v dxiav crou ‘EKKXqafav (TuvaEov
rrr^piifa, 4k TravTbc 4Gvou$
bucrl b4 tou? u6ba<;, bucri b4 TT£T6p£va» [fs 6, 2], Kai dxia-
Kai ndan? X^pac Kai ndtrqq tt 6 X£uj? Kai
Kibpq? Kai oikou
b4Eai Kai tov fip4T£pov dxiaffpov Kai TroiqcTov piav Zdicrav Ka 6 oXiKf|v 'EKKXqCTiav.
ZovTa. (4) MeG’ iliv
(5) TTpoff-
qvdxKapev b4 Kai t 6 TTOTqpiov t6 dpoitupa toG
aipaTOi;,

tuo Verbo et videris et explicaris sanctis. (5) Laudamus te,

Pater invisibilis, largitor immortalitatis. tium: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Sabaoth;
plenum est
Tu fons luminis, fons omnis gratiae et caelum et terra gloria tua.
477 2. (1) es f
otis vitae, (5) Plenum est caelum, plena est
omnis hominum et amans pauperum, qui om-
veritatis, amans et terra gloria tua magnifica. Domine virtutum.
(6) Imple etiam
nibus reconciliaris et omnes ad te trahis per visitationem dilecti hoc sacrificium virtute tua et communicatione tua.
Tibi enim
Filii tui. (2) Oramus: fac nos homines vivos, da nobis obtulimus hoc sacrificium vivum, oblationem incruentam.
Spiritum luminis, ut cognoscamus te verum et quem misisti Iesum °!)tuIi,nus hunc panem, similitudinem corporis 479
tt
Christum. (3) Da nobis Spiritum Sanctum, ut possimus enarrare Unigeniti. (2) Hic panis sancti corporis est
similitudo, quoniam
et exponere ineffabilia tua mysteria. (4) Loquatur in nobis Dominus Iesus Christus, in qua nocte tradebatur, accepit panem
Dominus Iesus et Sanctus Spiritus et hymnis per nos te ac fregit deditque discipulis suis dicens: Accipite
et manducate
celebret. hoc est corpus meum, quod pro vobis frangitur
in remissionem
478 3. (1) Tu enim es, qui est supra omnem principatum et potestatem peccatorum. (3) Propterea et nos similitudinem mortis cele-
et virtutem et dominationem et omne nomen, quod nominatur non brantes panem obtulimus, et deprecamur: per hoc sacrificium
solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro. (2) Tibi assistunt reconciliare nobis omnibus et propitiare, Deus veritatis.
(4) Et
mille milia et dena milia denum milium angelorum, archangelorum, sicut hic panis dispersus erat supra montes
et collectus factus
thronorum, dominationum, principatuum, potestatum. (3) Tibi est in unum,
ita et Ecclesiam tuam sanctam
collige ex omni
assistunt duo honoratissimi seraphim senis alis praediti, binis gente et omni terra et omni urbe et vico et domo
et redde unam
alis velantes faciem, binis pedes, binis volantes et sanctificantes. vivam catholicam Ecclesiam. (5) Obtulimus etiam
calicem
(4) Cum quibus suscipe etiam nostram
sanctificationem dicen- similitudinem sanguinis, quoniam Dominus Iesus Christus
accepit
 298 SERAPION. - SCRIPT. HIST. AUGUSTAE saeculo quarto. n. 480—483. 299

nornpiov pera to [io dv Trj (3acnXetq exou. (5) Ae£ai bd Kai Tqv edxa-
6 Kupio? 'Iquou? Xpwrrd? Xapuiv
14, 2]
t oti
dauroO paGnTai? « Aapete, mere, picTriav toO XaoO Kai euXoYqhov tou? trpoaeveYKOVTa? Ta
betrtvnffat eXeYtv» toT?
Ka.vr, biaGqKn, 8 femv to aipa
pou to urrfep TTpocRpopa Kai Ta? euxapicrria? Kai x“P l0 ai VYeiav Kai
'

tout6 dcmv n
ULlujv EKYUVOpeVOV ei? dcpeoiv dpapTllpaTlUV • [1 Cor 11, a sqq; oXoKXqpiav Kai euGupiav Kai nacrav -rrpoKOTrfiv ipuxn? Kai
Kai f)ptiq to ttotii- (TuipaTO? 8Xu) tui Xaqi toutuj bia tou MovoYevou? ffou
Mt 26, 27 sql, bia touto npocrnvdYKanev
npoadfOVTtq. ETti&mwiffOTUi, 'IqcToO XpicTTOu dv 'Ayiui TTveupaTi, lijcnrep t)v Kai derriv Kai
piov ouoiaipa amaro? (6)
d T io? uou Ao T o? em ddTai ei? Y£ V£ d? Y£ vewv Kai ei? tou? (TupiravTa? aiuiva? tuiv
«0ee Tnc dXnGeia?» [cf. P* 30, 6], 6
6 apTO? ffujpa tou Ao-fou, aiwvuiv. ’Apf|v.
tov dpTOV toGtov, 'iva Yevtyrai
noTqpiov touto, 'iva Ydvqrai to Ttorripiov aipa E<1. F. X. Funi 1. c. 172 sqq.
Kai ini to
'AXnGeia?. (7) Kai Ttoiqffov
Ttdvra? tou? Koivuivouvra?
Tiic
cpdppaKOV Ziuinq Xa^etv ei? Gepaueiav ttcivt6?_
vodjfjpaToq kcu SCRIPTORES HISTORIAE AUGUSTAE
eic dvbuvdpwcxiv TrdcrnS TtpoKOTtn? Kai dpern?, P0 e‘? xaTa- saeculo quarto.
Kp.a.v, «0ed th^ dXnGeia?», pn&* ^
&®TXPv Kai Sveibo?.
bia^Tou lulius Capitolinus.
dYeviyrov dueraXecrapeGa
480 5. (1) Id rdp tov
TTveupaTi. (2) 'EXenGiYrui 6 Xao? outo?, De pluvia Marci Aurelii (174).
Movoyevou? dv 'Atiiu
d£iuj6r|TUJ, dnotfTaXnTuiaav drfeXoi
aupTrapbvTeq [Vita M. Antonini Philos. 24, 4.]
irpoKOTtn?
tuj Xaui eic KaTdpYn<*iv toO rrovnpou Kai ei? PePaiwcTiv Trjq
•EKKXnoiaq. (3) TTapaKaXoupev bd Kai (mdp nm) *™v Fulmen de caelo precibus suis contra hostium machina- 481
mentum extorsit suis pluvia impetrata, cum siti laborarent.
uiv dcmv Kal n dvapvnui?^ (4) Mtra xqy
KeKOipnptviuv 68
,
Ed E. Hoht (Lipsiac 1927, BT) sq.
'Afiaoov Ta? (puxa? rauTa?, (Tu 1,
.

(>nopo\f|v tujv bvoparuiv

•fdp ndaa? fivujCTKeis

dfiacrov’
ndaa? Td? «dv Kupiui» Aelius Spartianus.
irdcrai? Tai?
[, r Ape 14, 13] KOipqGeicia? Kai auTKaTapiGpn^ov
bo? aOroi? «tokov Kai povnv» De Rescripto Septimii Severi (11)8—211)
afiai? CTou buvdpeoiv Kai contra Iudaeos et Christianos.
[Vita Severi 17, 1.]
bibite,
calicem, postquam cenavit, et dixit discipulis suis: Accipite, In itinere Palaestinis plurima iura fundavit. Iudaeos fieri Sub 482
hoc est novum testamentum,
quod est sanguis meus qui pro vobis gravi poena vetuit. Idem etiam de Christianis sanxit.
peccatorum. Propterea obtulimus etiam
effunditur in remissionem L.c. 1, 149.
adhibentes, (b) Adveniat,
nos calicem similitudinem sanguinis
Deus sanctum tuum Verbum super hunc panem, ut
veritatis,
Aelius Lampridius.
panis corpusVerbi, et super hunc calicem, ut calix
fiat
omnes communicantes De Heliogabalo (218—222) et religione Christiana.
fiat sanguis Veritatis. (7) Et fac, ut
remedium vitae accipiant ad curandum omnem morbum et [Vita Ant. Heliogabali 3, 5.]

et virtutem non in con-

ad confortandum omnem profectum Dicebat praeterea Iudaeorum et Samaritanorum reli-483
demnationem, Deus veritatis, neque in
contumeliam et op-
giones et Christianam devotionem illuc transferendam,
probrium. . .

480 5 (1) Te enim

increatum invocavimus per Unigenitum in
consequatur hic populus, eis locum et mansionem in regno tuo. (5) Suscipe etiam gra-
Sancto Spiritu. (2) Misericordiam
mittantur angeli praesentes populo in tiarum actionem populi et benedic eos, qui obtulerunt ob-
profectu dignus fiat,
Ecclesiae. d ) De- lationes et gratiarum actiones, et largire sanitatem et integri-
destructionem mali et in confirmationem (

quorum est et com- tatem et laetitiam et omnem profectum animae et corporis

precamur etiam pro omnibus defunctis,
Post enuntiationem nominum: Sanctifica has ani- cuncto huic populo per Unigenitum tuum Iesum Christum in
mfimoratio. (4)
enim omnes cognoscis; sanctifica omnes in Domino Sancto Spiritu, sicut erat et est et erit in generationes gene-
mas tu
tuis sanctis virtutibus et da rationum et in omnia saecula saeculorum. Arnen.
defunctas et connumera omnibus
 300 SCR1PT. HIST. AUGUST. - CONCII.. ANTIOCHENUM 341. n. 484-491.
301
deberi rescribit melius esse, ut
ut omnium culturarum secretum Heliogabali sacerdotium quemadmodumcumque
illic deus colatur, quam popinariis q
teneret. dedatur
I- c. 1, 290.
L. c. 1, 225.

De Alexandro Severo (222 — 235) Christianorum amico.

[Vita Alexandri Severi 22, 4 etc.)
iubebat: °"’d
484 22. (4) Iudaeis privilegia reservavit. Christianos
esse passus est.
L. c. 1, 2G7.
L. c. 1, 292.
485 29. (2) Usus vivendi eidem hic fuit: primum ut, si
facultas esset, id est, si non cum uxore cubuisset, ma- CONCILIUM ANTIOCHENUM 341.
tutinis horis in larario suo, in quo et divos principes sed
optimos electos animas sanctiores, in quis Apollonium
et CANONES.
et, quantum suorum temporum dicit, Christum,
scriptor 4. De damnatis a synodo ac tamen ministrare
Abraham et Orfeum et huiuscemodi ceteros habebat ac tentantibus.

486
maiorum effigies, rem divinam faciebat.
L.

43.
c. 1, 272

(6)
sq.

Christo templum
deos recipere. Quod et Hadrianus cogitasse fertur,
facere voluit eumque inter
y (1) Ei

npa£ai

rr
tos
1
-n? £thctkotto<;
b
t°
VOt
XeiToupyia?,
^
L™*™. toMvS
eire 6 ^ttioxotto?
(mo duvobou Ka0aipe0eic
T0 °

a^av .1" 6 MKOvot, m «4T, 4£6v rfva, rrpo-

li,iou

icotci
i)

tiiv
irpecr-

t,

aiiffl,
490

qui templa in omnibus civitatibus sine simulacris iusserat

Mn& 4T4pot ouvobip k\mba
dnoKaTacrrdcreuic unie dno-
Xoria? X^pav gxcv' (2) dXXd bk rovc, KoivwvoOvTaq afinij
fieri, quae hodieque idcirco, quia non habent numina,
dicuntur Hadriani, quae ille ad hoc parasse dicebatur.
(7) Sed prohibitus est ab iis, qui consulentes sacra reppe-
dmpdUert., T%
0OVT£? TI)V drrocpadiv T#|v KctTd
twv
'E.KXnafa; «al %t
Trpoetpnu4viu j 4£e V e-
J
X0£iffav ToXpqtTeiav afiroiq koivujveTv.
rerant omnes Christianos futuros, si id fecisset, et
templa reliqua deserenda. 7. De peregrinorum
susceptione.
L. c. 1, 285 sq.
Mqbfcva dlveu eipqviKuiv 64xea0ai
twv £evwv. 491
487 45. (6) Et quia de publicandis dispositionibus mentio
contigit: ubi aliquos voluisset vel rectores provinciis dare [Versio Dionysii.]
vel praepositos facere vel procuratores, id est rationales, (1) Si quis episcopus damnatus a
synodo, vel presbyter 490
aut diaconus a suo episcopo,
ordinare, nomina eorum proponebat, hortans populum, ausi fuerint aliquid de ministerio
ut, si quis quid haberet criminis, probaret manifestis rebus, gere '
^
ep,SC0 P us iuxta Praecedentem
consue-
pr T
’
tudinem b >' ter aut d,ac °™s; nullo
si non probasset, subiret poenam capitis. (7) Dicebatque
ner in «r ,f rest,tut,on,s: modo liceat ei
grave esse, cum id Christiani
facerent in et ludaei y spe ™> aut <°cum habere satis-
facfionis
tactionis. SeH°communicantes ei omnes
Sed(2i
2)
praedicandis sacerdotibus, qui ordinandi sunt, non fieri abici de Ecclesia
maxime, s, posteaquam didicerint
adversum memoratos pro-’
in provinciarum rectoribus, quibus et fortunae hominum latam fuisse sententiam, iisdem P
communicare lentaverint
committerentur et capita. P 0rUm Sme PaCifiC,S <id CSt comrnen daticiis>
I.. c. 1,287. suscip“Sr :pSs 491

488 49. (6) Cum

fuerat, occupassent, contra
Christiani quendam locum, qui publicus
popinarii dicerent sibi eum TlveaOd
n<iVTa M 6 °“ '“ V 0£
^*
 8028. CONCILIUM ANTIOCHENUM 341.
10. n. 492-495. 303

De pacificis peregrinorum id est commendaticiis De iis qui vocantur Chorepiscopi.

492 Mqbd TrpedpuTepouq tou?

9.
UToXdq btbovai
diricTToXas dKirdpntiv,
f| irpo?
litteris.

dv tau; x^pa»? xavovixa? dni-

povouq tou? t^tovo? dntffxcmou.;
tou? bd dveTnXf|irxou<; x^pemaxoTtou?
2
udvm,™
XwpeittffKdTTou?,
elXncporeq, ?bo£e
Kai bioixeiv
xrnv
Ta?S Ka,Ma,q
ei

xr) a T iq ouvobuj eibdvai

* Tat* XtOpa.s n tous xaXou-
xa. xeipoOeoiav e?ev dmcrx
xd daimuv uexoa
xaq urroxeipdvaq auToic; ’ExxXqcria
S xai xn xou- ,
6muv
494

bibovai tipqvixdq. dpxeicrOai (ppovxibt xai xqbe M ovtq '(2) xafi.CTxdv bd

vafyuKTTaq xai urxobiaxovouq xai
dtpopxicTTdi;, Kai tA tou-
De metropolitanis singularum provinciarum. xtuv apxeurOaiirpoamQ- (3) unxe irpeapurepov pqxe bid-
kcx 0’ dxdtTxnv dxrapxiav dmcixoTTOui; eibdvai XPn. T0Ve V T0XMCIV biX ° T °°
493 Tou? n6Xa ^«onov,
(1)
Trpoedxuixa dniaxoTTOV xai Tqv tppov-
fi°ZsiT *
9 unoye.vxa. auxo? xe xai f,
'

t6v dv T0 pnipoTioXet X u,pa ei bd xoXpnae.d x.c '

pnfpo- napapnvai T a 6pi<r0evTa, xa0aipeTcr0ai

xiba dvabexecr0ai itacrnq ins dirapias bid t 6 dv
Tf)
outov xai fic ueTevei
TidXei TTavrax60ev auvrpexeiv udvTaq xouq xa TTpdrpoTa ypns XUJpeTTKTKOiTOv bd Ti've(T0ai uiro toO Tns TrdXeujc fi
npoiife^eai auxov, uiTdxeiTai, dTTKTxdirou. ^
?XOVTa?. (2) "O0ev dboEe xai Tr) Tipij
diricyxoirous dveu
pqbdv T€ irpdTxeiv TrepiTTOv tou£ Xonxouq 12. De damnatis
Ttaxdpujv ^ipuiv
episcopis aut clericis
auTou xaTd tov dpxaiov KpaTtiffavTa tuiv
et adeuntibus imperatorem.
xavbva, TaOTa pova, 8ffa t 0 dxaffTOu dmpaXXei rrapoixiq
f| Ei xiq 6tr6
toO ibiou dmoxonou xa0aipe0ei
xai Taiq frit’ auxr)v xwpaiq' (3) ficetOTOV
jdp dmcTxoiTov bidxovoq,
? TrpecrpuTepoc, 495
f] xai dmaxorro? dixb auvdbou,
Tqv dvoxXqaai toX-
dEouoiav ?x e,v TilS dauTOu Trapoixiaq bioixeiv Te xcrra ^
Mqdeie raq paa.Xduj? dxod ? beov dtri peirova
dxdaxw dmpdXXouffav euXdpeiuv xai npovoiav noielcrfiai
auvobov xpetrecrfia., xa, & vopide, bixa.a
dmoxomov
,

d e.v irpotravacpepeiv
u™
T nv dauTou ttoXiv, xai xeipo- X
X^P 0 ?
^ ™ TCJV mTn(Tiv T€ Koi ^fxpunv
irdaii? Tfl? t(1?
dxacrra Ka
Toveiv npea|5uT4poui; xui biaxovouig xai pera xpicreiu? TxbdSaU
dxbd X ea0a.ei bd xouxaiv 6Xi
‘

T uipnaa S dvoxXqcre.e xib paa.XeT

biaXapPdveiv, ixepaiTdpui bd pnb^v irpaTTeiv dnixeipeiv bixa xa! toutov pqbepia? aunvu)p
xq? tuiv ns dEioOu0ai pqbd yulpav diro-
toO ifji; pviTpoTToXeuj? dTndxdrrou, pqbd oijtov dveu Xoxias dx«>v pn&£ dXmba dtroxaTaffTdcreujq
Trpoaboxav.
Xoinuiv Tvujpn?.
Qui in vicis vel possessionibus chorepiscopi
(1)
non m>nfi^ 4 Q944
492 Presbyteri, qui sunt in agris, canonicas epistulas dare tur. quamvis manus .mpositionem episcoporum
perceperint
P
possunt ad alios tantum vicinos episcopos litteras destinabunt.
:
<e u ep ,sco p consecrat, sint),
.
tamen sanctae synodo
Chorepiscopi autem, qui sunt irreprehensibiles, dare possunt pr0pnum rec0K n °scant, ut gubernent sibi pla-
sub-
pacificas <id est generales epistulas). ™
ea mcl ue m oderamine curaque
493 (1) Per singulas
regiones episcopos convenit nosse, metro- If O Jnl,
(2) Ordinent etiam lectores, et subdiaconos,
contenti sint
atque exorcistas •

politanum episcopum sollicitudinem totius provinciae gerere. qu.bus promotiones istae sufficiant.
(3) Nec presbyterum vero'
nec diaconum audeant ordinare, 5
Propter quod ad metropolim omnes undique, qui negotia praeter civitatis episcopum’
videntur habere, concurrant. (2) Unde placuit, eum et
honore cui ipse cum possessione subiectus
est. Si quis autem
transgredi
praecellere, et nihil amplius praeter eum ceteros
episcopos statuta lentaverit, depositus quo
utebatur honore privetur Chor-
agere, secundum antiquam a patribus nostris
regulam con- episcopum
vero civitatis episcopus ordinet, cui
ille subiectus est
ea tantum, quae ad suam dioecesim pertinent bi quis
a proprio episcopo presbyter,
stitutam, nisi aut diaconus aut 495
a synodo fuerit episcopus
possessionesque subiectas. (3) Unusquisque enim episcopus
'
forte damnatus et imperatoris
auribus
habeat suae parochiae potestatem, ut regat mxta reverentiam inolestus exstiterit, oporteat ad
maius episcoporum converti
singuliscompetentem, et providentiam gerat omnis possessionis, '
oncihum, et, quae putaverint habere
iusta, plurimis episcoDis
quae sub eius est potestate: ita ut presbyteros et diaconos e ° rUmqU dlScussiones ac iudicia praestolentur. P
Amplius autem vefoh^r j
vero haec parvipendentes molesti Si
ordinet, et singula suo iudicio comprehendat. fuerint imperatori hos nulla
metropolitanum, nec metro- venia dignos esse, nec locum
nihil agere tentet praeter antistitem satisfactionis habere nec spem
futurae restitutionis penitus
politanus sine ceterorum gerat consilio sacerdotum. opperiri diiudicamus.
 304 CONCILIUM ANTIOCHENUM 341.
496—499

«r
n.
305
14. De dissensione in iudicando episcopo accusato
et de officio metropolitani.
gntiTa zzx % s™-
4'fKXf|pam

“““
icptvoixo,
496 Ei xi, 47TI(Tkotto,
crujjpain irepi aGxou
4ni tictiv
xou, 4v xrj> 4Ttapxi<y 4m-
btacptuveiv
““
ctkoitou,, xujv pev dGiuov xov Kpivopevov dTrocpaivovxtuv,
xtuv b4 Ivoxov, 4m4p aTraXXaYn, TtacTti, dpcpiffPnTndeuJS
eboHe xr) ariq ouvobw xov xq, ptrrpoTtoXew, ditiOKonov dixo
*P«wi™v499
xrj, TtXqcTioxwpou 4irapxia, pexaicaXeioGai
4x4pou, xiva, xou,
4TttKpivo0vxa, Kai xqv dpcpt<T(5r|xn(nv biaXuffovxa,, xou (k|3aiu)-
auxov xuiv bedvxwv
efre bfn.ro ’/ eT7 a<f“ vov ^ Kai

oai cruv xoi, xrj^ 4napx(a, xo napiOxdpevov.

15. De episcopis ab eiusdem provinciae episcopis

consonanter condemnatis. toutois dpKetxGqtrdpeGa» [l
6, 8] 2) E tL ^
497
Qelrj
Ei' xi,
Ono
4 tti(Tkotto, 4ni xiCTiv 4YKXf|pao-iv KaxnTopn0£i? xpi-
4v xf) ^napxiqi 4niffK6muv navxe, xe
Ttdvxuiv xwv
T0. qdpKOixo, pexafidXXoi b4
auxoO xpelas, Kai xou,
xd npdruaxa
rropou, X Sn of^ T
auptpiuvoi piav Kax’ aiixoO 4£ev4YKOtev H 9 (P 0V toOxov pq-
,
.

Ktxi irap’ 4x4poi, butdZiecTGai, aXXa p4veiv (kpaiav xqv dup-

cpujvov xojv diri xq, duapxia ; ^rnffKOirujv dnbcpacnv.
1

498
23.

(1)
Episcopo non
'ETviffKOTfov pii
licere sibi successorem constituere.
auxou KafiuTxdv 4xcpov
4£eivcu dvx’ WvSSS? 3&rtt
4auxou biaboxov, xfiv Ttpo,
ei
xoO piou xuYXavei'
xr) xeXeuxf)

be xi xoiouxo YtYVOixo, dKupov eivai xqv Kaxdaxacnv’

(2) tpuXdxxeaGat b4 xov Geffpov
xov 4KKXqcnacrxiK6v irepi-
4xo vxa, pii beiv dXXtu, xiveaGai ii pexa auvobou nal drriKpi-
^
stsTsr* z tLit

Si episcopus de certis criminibus iudicetur, et con-

quis
h»b ™ •» dig™
496
tingat de eo comprovinciales episcopos dissidere, cum iudi-
catus ab aliis innocens creditur, reus ab aliis existimatur: pro
«dSpLtX iSent
,ndlgent
h,b "‘ 0°*'“™. «9
cum summa
rentia et timore Dei p„ t
-
•
? -
reve-
totius huius ambiguitatis absolutione, sanctae synodo placuit,

497
ut metropolitanus episcopus a vicina provincia iudices alios
convocet, qui controversiam tollant: ut per eos simul et per
comprovinciales episcopos quod iustum visum fuerit approbetur.
Si quis episcopus, de certis criminibus accusatus, condem-
netur ab omnibus episcopis eiusdem provinciae, cunctique
consonanter eandem contra eum formam decreti protulerint,
— a-araSSSClf?®
m suos usus domestico*
non cum presbyterorum '
c0
cr autem res
^ VCl agrorumEcclesiae
,

™ctus f
hunc apud alios nullo modo iudicari, sed firmam concordan-
tium episcoporum provinciae manere sententiam.
pro se alterum successorem sibi
sed horum potesSe”
fratribus filiisque
conscientur”

committat
1

SeS h
U Is
- ’ P r0 P'nquis, aut
498 (1) Episcopo non licere iura laedantur EccIesTae Personas occulte
Quodsi tale synodo prov,nc,ae
constituere, licet ad exitum vitae perveniat.
'

solvat. (3) Si autem Poenas iste per-

et' afiter o
aliquid factum irritum esse huiusmodi constitutum.
fuerit,

(2) Servetur autem ius

ecclesiasticum, id continens, oportere
non aliter fieri, nisi cum synodo et iudicio episcoporum qui,

20
 306 CONCILIUM SARDICENSE 343. n. 500—502.
307
Kai npo0Tpipe00ai tui Te Xo-fw
buacpqiiiav xai
poXfjv bl
TO
TOl? OUTOJ blOlXOOOl, KOI TOUTOU? blOp0LUO£ajq TUTXMVeiV, bla TUJV YeiTViujvTtuv
dTrapvia
auvobou. ci „ Tf) dmaxornuv
TtptTtov boKipaiouffriS Tfj? a-fia?
Laucherl 43 aqq. Hard. 591 sqq. Msi 2. 1307 sqq. Hf. 1,513 sqq.
“
2« s
1,

HL 1, 2, 714 sqq.

CONCILIUM SARDICENSE 343.

CANONES. 4. Ut nullus accusati sedem

usurpet episcopi.
5 O? *'™' Et &0Ket
inter discordes episcopos comprovinciales antistites
OTr
3. Ut °^ ^a T xaTov trpoa- 501
audiant. Quodsi damnatus appellaverit Romanum
TeG,lva, T«0Tn
x7‘’?
'

* *r°<p«ioei qvTiva d d7in

T s eiXtxp.vouc
pontificem, id observandum quod ipse censuerit. nXnpn «evnvoX a uiare edv T .« ^.'ctkottos
Kp aet toutujv 5 ,

tujv ^maxoTtiuv tuiv

xuOaipeOfi S
500 (1)"Odio? ^TridKOTTO? eine' Kai toOto1 npocmOqvai avar- KCU cpaaxr, trdX.v £au T ui
£v reiTvia TuryavovTiuv
0 k 6 tuuv diro Tqq £autOu (Ttapyia? ei? dtToXo T ia ?
xaiov, iva pqbeic; £tti

&Z
TufxdvoutJiv dvTe? £7110 x 07101 bia- ibpa a ' T °° ' T£P0V
£ T 4pav drrapxiav, Iv 7)

pqTOi rrapa tuiv dbeXtpuiv tuiv lauToO xXq0eiq,

,

ZZsrtc *?'
u ,U,V :
^‘Yvouq
(Jaivq, ei

bia t 6 pf) boxetv 7|pd? Taq Tqq dranq.; anoxXeieiv

TtuXaq' touC T k7
rrepi tou-

ibaauTiu? TtpovoqT^ov, uicrre dav dv tivi

(2) xai touto b£ 5 (latine 7) De provinciali synodo retractanda
per vicarios
dTtapxia dmcTKOTnuv Ttq dvTixpu? abeXcpou ktuTOu
Kai cruv- episcopi urbis Romanae,
si ipse decreverit
£tti(Tk 6 ttou npa-fpa 0 xoiq, pqbmpov toutujv dno dTepaq ^ Ocnoq
dnapxia? (TriOxortou? dTn-fVujpovaq £7TixaXei00ai. (3) Ei bd
(1)
cTxotToq
^TtiaxoTTo?
xctTarreXOeir),
eittev' ‘‘Hpeoev,
xai (JuvaOpoiaOevTeq ol
6 f T ic V 4irf- 502
dpa riq dniCTKbmuv ?v tivi irpoiYpaTi boEq xaTaxpiveoOai xai InioxoTToi Tfle
uuoXapPavei dauTbv 0a0p6v dXXa xaXov ? X eiv t6 TTpdypa,
pq
TO0 MMO0 aUTOV
dM V0? KaTa inl T0V paxapiraTov
loKtZZ Z
‘iva xai au0iq f) xpidiq dvavetu0i) ' ei boxei upuiv Tf) d-fdTtq,

xai TPa-
‘P Zaimv >pE xx\X q 0 a 5 ?°^
tupaituv - rq S
^tnaxoirov, xai BouXq 0 eiq au-
ndTpou to0 diroffToXou t#|V pvqpnv Tipqduipev, biaxouffai, b.xa.ov T e eivat
vopioq dvavediaaaOai aumO
criminationi vero et blasphemiis tam sermo praedicationis, quam causam examinarunt, lulio
hi qui dispensant taliter, exponantur; et hos oportet corrigi, Romano epi s cono et si i, .Hi
sancta synodo id quod condecet approbante.
[Interpretatio Dionysii.]

500 (1)
dixit: Illud quoque necessario adicien-
Osius episcopus
sSdJrs^Erss* e ™‘' Si h “

mmmrn"
dum est, ut episcopi de sua provincia ad aliam provinciam,
in qua sunt episcopi, non transeant, nisi forte a fratribus suis
invitati, claudere caritatis.
ne videamur ianuam (2) Quodsi

in aliqua episcopus contra fratrem suum

provincia aliquis
episcopum litem habuerit, ne unus e duobus ex alia provincia
advocet episcopum cognitorem. (3) Quodsi aliquis episcoporum PO.. appellationem
causa, et putat se bonam causam ein” eTdetatm
iudicatus fuerit in aliqua
r' nisi
habere, ut iterum concilium renovetur: si vobis placet, sancti
Petri apostoli memoriam honoremus, ut scribatur ab
his, qui
r.™ir
1 Textus latinus

differt.
non a graeco sed a latino originali derivari videiur.
[Contrarium defendit Hankitwicz in Zeitschr. der Savigny - Stifiung,
Kanonist. Abi. 2 (1912) 44—99.] A graecis verbis nonnumquam
Eliam canones diverse numerantur.
ostiissr
S. «e e, vol„e„. „dm: si p.t.verit, “Loveme
20*
 308 CONCILIUM SARDICENSE 843.
n. 503 — 504. 309
toi? ffuv-
Tqv dSeTacnv toO TrpaYpaTO?, Ypdcpeiv toutoi? a£iav atkqv Kai diTKXKOTrq? vopiZea0ai, XapPaveTw.
dYXKLieuoucri Tq dTtapxiq. iva
KCtTC(2iiu(Tr| toi? Ei rcacriv
eTiKJKOTroiq
apdffKei touto; AireKpivavTO iravTe?' ApdcTKei.
auxoi duipeXuj? Kai pera dm^eia? eVacrra biepeuvqtfujcri Kai
Uuchert 51 sqq. Hard. 637 sqq.
Kara Tfiv Tq? d\rj0eia<5 nianv ipqcpov rrepi toO trpdYpaTO? HL
1, Msi 3, 5 sqq. Ilf. 1, 558 sqq.
1, 2, 760 sqq.
dEeveYKUJCTtv. (2) Ei dEuuv Kai TtdXtv auxou to
bd ti?

TrpciYpa dKOU(J0iivai, Kai xfl berjcrei Tq dauraG tov 'Puipaiujv

Encyclica synodalis «IloXXa pev».
diuffKOUov boEeiev dito toO ibiou trXeupoG trpeffPuTepou?
Girep [Apud Athanasium, Apologia contra Arianos 44—50.]
dnocmiXoi, elvai dv Tt) dEouaia auToOjoO ttktkottou,
KaXui? €iv boKipdOo xai 6piaq beiv, dirocfTaXqyai tou? H ayia Xuvobo? f) Kard 0eoO yapiv dv ZapbiKq ctuv- 504
fiv ?x
T|S V auGevriav
ptTa Ttliv dTnffKomuv KpivoGvTa?, dxovTa? T£ I axGeura toi? dTtavTaxoO drriffKOTTOi? K ai auXXetroupYoi? T
q?
toutou nap’ ou dTteaTaXqaav Kai toOto‘
0€T€ov. (3) Ei bd Ka0oXiKq? 'EKKXqiria? aYatrqToi? abeXqioi? dv Kupiui
xaipeiv.
vopiffq upo? Tqv toO TtpdYpaTO? dmYViucnv
Kai
dEapxetv (44) (1) TToXXa pdv Kai TtoXXaKi? dToXpqcrav oi 'Apet-
1.
dpcppoveffTaTq opaviTai KaTa TUtv bouXtuv tou 0eou tiDv Tqv iricmv
drtocpaaiv toO 4ttictk6ttou, Troiqaei btrep fiv Tf)
AueKpivavTO ol dniaKOiTOi
aurou pouXr) KaXw? dx«'v koEq. cpuXaTTOVTiuy Tqv dp0qv‘ vo0ov Yap uTro(3dXXovTe?
biba-
Ta Xex0£vTa lipecrev. (TKaXtav, Touq dpGoboEou? dXauveiv dneipaGritrav
toctoutov '

be Xoittov KaTerTavdaTnffav KaTa Tf]? Trimew?, uj?

6, 2 (latine 6). De non ordinandis episcopis per vicos rf|v
eucrdpetav tuiv euXaPedTaTtuv paaiXdtuv XaGeiv.
et modicas civitates. Toi-(2)
Yapouv Trj? xapi™S tou 0eou 0uvepYOucTr|?, Kai auToi oi
503 (1) Mi 1
bd duXiIi? KaGKTtav dTriciKOiTOV dv KUipq
dEeivai
!
eucrepdtTTaToi (laoiXei? auvqYaYov dx biacpopujv dtrap-
dirap-
rivi i) ppaxeiqt n6Xei, fiTivi Kai et? p6vo? TipeoPuTepo?
Ka0icTTad0ai, iva
Xiiuv Kai noXeaiv, xai Tqv aYiav TauTqv (Juvobov dv Ti) Zap-
ii' oGk dvaYKaiov d7ti(TK6Trou? dKeitre
y<*P b ui v TroXei Y6VfCT0ai
auGevxia bebiuxaciv,
uacra pidv bixovoiai’va
dmcTKdTrou Gvopa Kai
pq KUTeuTeXiZqTai to tou
f)

ttpoemov, dmffKOTtoi dv Tau-

TTepiaipeGr), Trdffq? ^
RaxotTiUTia? dEeXaGeiaq?, ?) eiq XpicTTbv
(2) aXX' oi Tq? dirapxia?, ws eucrdpeia povn trapd trdvTujv (puXdrrnTai.
uoXeffi Ka0i<TTav dmaxonou? dcpeiXoucnv, dv0a Kai (3) ’HX0ov Yap
xai? Tai? xai oi atro Tq? diba? dniaxoTioi, TrpoTpandvTe?
eupiOKoixo Kai auToi
Tiporepov ^TUYXavov y £ Yov6t£? diritTKonoi (3) ei bd '

ouTiu TtXq0uvou(Td ti? dv rroXXw dpi0pw XaoO noXiq, u>?

est civitas, quae mereatur habere episcopum. Si hoc omnibus
dignetur, Synodus respondit: Placet.
iudicium vel discussionis examen, scribere his episcopis placet?
ipsi diligenter
qui in finitima et propinqua provincia sunt, ut [Exemplum latinum e fragmentis Hilarii: Fragm.
2.]
omnia requirant et iuxta fidem veritatis definiant. (2) Quodsi (Sancta Synodus per Dei gratiam Sar dicae congregata
deprecatione sua
is, qui rogat causam suam iterum audiri, omnibus ubique episcopis et comministris Ecclesiae catholicae 504
moverit episcopum Romanum,
ut de latere suo pres-
dilectis fratribus in Domino salutem.)
quid
byterum mittat, erit in potestate episcopi, quid velit et
praesentes cum (44) (1) Multa quidem et frequenter ausi sunt
1.
Ari ani
aestimet; et si decreverit mittendos esse, qui haeretici adversus servos Dei, qui fidem rectam et
episcopis iudicent, habentes eius auctoritatem a quo catholicam
destinati
custodiunt. Adulterinam namque doctrinam inserentes, ortho-
(3) Si vero
crediderit episcopos
sunt, erit in suo arbitrio. doxos persequi tentaverunt. In tantum autem nunc exsurrexe-
faciet quod sapien-
sufficere, ut negotio terminum imponant, runt contra fidem, ut non religiosam pietatem clementissimorum
tissimo consilio suo iudicaverit. imperatorum
non est ordinandi episcopum aut (2) Denique, gratia Dei adiuvante, etiam
lateret.
503 (1) Licentia vero danda 'Psi clementissimi imperatores congregaverunt ex diversis pro-
in vico aliquo aut in modica civitate, cui sufficit unus pres-
ne vilescat ipsam synodum sanctam, et in Sardicen-
vinciis et civitatibus
byter, quia non est necesse ibi episcopum
fieri,
sium permiserunt: ut omnis quidem dissensio
civitate fieri
nomen episcopi et auctoritas. (2) Non debent illi ex alia amputaretur, iniqua autem doctrina penitus expulsa, pietas sola,
civitatibus,
provincia invitati facere episcopum, nisi aut in his quae est in Christo, ab omnibus custodiretur.
populosa (3) Venerunt
quae episcopos habuerunt, (3) aut si qua talis aut tam enim <et> ab Oriente episcopi cohortatione excitati piissimorum
 310 CONCILIUM SARDICENSE 343. n. 505-506 311

trapa tuiv euffepeoxdTuiv fSaorXewv, paXiffia bi' atrep 40puX- ia paXiffra Ik to0 KXqGevTa? auTou? trapa tou dYatrqTOu
Xouv TtoXXaKi? Ttepi tuiv aYaTTqTuiv dbeXtpuiv qpuiv Kai ffuX- f]|iuiv Kai ffuXXeiioupYOu ’l ouX i o u pq diravTfiffai, Kai Ik
XeiToupYUJV, ’A0avaffiou ^tciCTkoitou Trj? AXe£avbpeia?, Kai tuiv YpatptVTuiv Trapa toG outoO MouXiou epavepa toutujv
MapKeXXou dttiffKOTTOu Tq? AYKupoYaXaxta?. (4) "Iffu)? f) ffUKoepavTta trecpqvev' qX0ov y^P fiv, eitrep £0appouv of?
Yap Kai ei? upa? gcp0affav auiuiv ai biapoXai' Kai iffui? frrpaHav Kai treTTOiqKaCTi Kaia tuiv ffuXXeiTOupYuiv f)pwv'
Kai ia? upeiepa? aKoa? ^Trexeipqffav rrapaff aXeuffat ,
'iva 8puj? Kai ££ uiv ireTroiqKaffiv iv TauTq tt) dYicy Kai peYaXq
Kaia pev tuiv d0uiuiv fi XeYOuffi TncmuffnTe, Tqv be Tq? ffuvobtu tpavepurrepav Tqv SauTuiv ffuffKeuqv atrebeiEav.
pox0qpa? aOnuv aipdffetu? unovotav ^TTiKpuipuiffiv. (7) 'AtravTqffavTe? y<*P ei? Tqv lapbwv ttoXiv, ib6vTe?506
505 (5) AXX’ ouk diri TtoXu TauTa iroiciv ffuvexuipqOqffav. tou? dbeXtpou? fytiuv AGavdfftov Kai MapKeXXov Kai
"EffitY«p 6 TTpoiffxdpevo? Ttliv 'EKKXqffiuiv Kupio?, 6 finlp AffKXqTrav Kai tou? dXXou?, dcpoPqGqcrav ei? Kpifftv 4X-
Tounuv Kai navTUJV qputv Odvaiov uiropeiva?, Kai bi’ bau- 0eiv, Kai oux fitraE oub£ beuxepov, dXXa Kai troXXaKi? KXq-
toO Tqv ei? oupavov dvobov traffiv fipTv bebuiKtO?. (6) rTaXai 0evTe?, ouk dtrqKOUffav Tat? KXtiffeffi' KatTOt traviuiv #||auiv
pev oG v YpatpdvTiuv tuiv nepi E u cr e (5 o v ’l o u X i ui tui1
1
ffuveXGovxuiv dTTtffKOTUuv Kai paXtffTa tou euYqpoTaTou
,

ffuXXeiTOupYtli nMiov tui Tq? 'Puipaiuiv 'EKKXqffia? 4m- 'O ou

ff tou Kai bta tov xpovov Kai Tqv fipoXoYiav Kai
i
,

(Tkottuj kotG tiIiv Trpoeipqpevwv ffuXXeiTOupYuiv t}puiv, X4yo- bta to toctoOtov KapaTov urronepevqK4vai trdffq? aibou?
pev bq AOavafftou Kai MapKeXXou Kai 'AffKXqtTa, dEtou TUYxfivovTO?, dvapevovTwv Kai rrpoTpeTropevuiv auiou?
^Ypa>pav Kai oi drro tuiv dXXuiv pepuiv 4TriffKOTroi, papxu- eiffeXOeiv ei? Tqv Kpifftv, iV finep dnovTuiv tujv ffuXXenoup-
poOvTe? p£v irj KaOapOTqn tou ffuXXerroupYoO t^puiv A0ava- Ydiv i^puiv 40puXXqffav Kai
?Ypaipav kot’ auiuiv, TaOia
ffiou, Ta bb trapa tuiv Ttepi Efiff4f3iov Yevopeva nqbfev Trapfivie? 4X4y£oi dXX' ouk t^XBov KXq04vie?,
buviiOtufftv '

frepov P| tpeubq Kai ffuKOtpavxia? eivat peffid' Kai ei Kai KaOairep TrpoeiTropev, beiKvuvTe? Kai £k toutuiv ti^v ffuKO-
«pavrfav Toutuiv, Kai povovouxi Tfiv 4tiiPouX#|v Kai ffuffKeuiiv,
imperatorum, maxime propter id quod frequenter in murmu-
ratione fuit, id est, de dilectissimis fratribus nostris et co-
etsi ex eo, quo vocati sunt a Iulio episcopo carissimo fratre
episcopis, A th an asio episcopo Alexandriae et Marcello
nostro, claruit noluisse eos venisse ex ipsis litteris quibus
episcopo Ancyro- Galatiae. (4) Arbitramur autem etiam ad vos
eorum mendacia detecta sunt; venissent enim, si habuissent
ipsospervenisse eorum calumnias, et aures vestras tentasse
fiduciam eorum, quae gesserunt adversus coepiscopos nostros;
eos conmovere non dubitavimus: ut adversum innocentes
licet [lege tamen] etiam ex ipsis, quae fecerunt in isto sancto
quidem quae dicunt credatis, sceleratae autem haereseos suae
et magno concilio, manifestiora falsitatis suae commenta pro-
suspicionem tegant.
diderunt.
505 (5) Sed non haec illis facere permissum est. Est
diutius
enim gubernator Ecclesiarum Dominus, qui pro Ecclesiis et (7) Venerunt enim et ad Sardicensium civitatem, et 506
videntes Athanasium et Marcellum, Asclepam et alios,
pro omnibus nobis mortem sustinuit, et propter eas Ecclesias
timuerunt venire ad iudicium: et non semel neque iterum, sed
ascensum in coelos omnibus nobis tribuit. (6) Olim quidem
frequenter vocati contempserunt invitationem synodi omnium
scribentibus Eusebio, Mario, Theodoro, Diognito, nostrorum [Irge nostrum], qui convenimus episcopi, et maxime
Ursacio et Valente*, Iulio, consacerdoti nostrae Ro-
venerabilis senectae Ossium, qui et propter aetatem et con-
manae Ecclesiae episcopo, adversum praedictos coepiscopos
fessionem et tanti temporis probatam fidem, qui [lege quaj
nostros, dicimus autem Athanasium et Marcellum 8
; tantum laborem id aetatis pro Ecclesiae utilitate sustinuit, [utj
ut scripserunt ex aliis locis <contestantes innocentiam Atha-
omni reverentia dignissimus habeatur. Exspectantibus omnibus,
nasii, co-> [ut] episcopi nostri, quae autem ab Eusebio facta
et cohortantibus eos venire ad iudicium, ut omnia quae de
sunt, nihil aliud quam falsitatis et mendacii fuisse plena. Nam
consacerdotibus nostris <absentibus> vel dixerunt vel scrip-
serunt, praesentes possent convincere, vocati non venerunt,
Athanasius: per seipsum.
1

sicut praediximus, ostendentes etiam ex his falsitatem suam,

*
Theodoretus praeterea addit Menophante et Stephano;
Athanasius tantum habet Eu sebi a ni. non solum [lege ac paene dixerim] commentitiam fraudem aut
8 Athanasius
et Theodoretus addunt A sc 1 e p a m. exquisitam versutiam quam fecerunt prodentes per excusa-
 312 CONCILIUM SARDICENSE 343. n. 507-509. 313
Oi Y<*P rrXqfd? Eicpdiv dnebeiKvuvxo
qv 7T6TroiqKao’i, (Jowvxe? bia xq? napaixqcreu)?. (8) aXXoi bd Xipov uiropepevqKevai
irpoOamov cruaxqvai Ttap’ auxuiv aTuubupovxo
0appouvxe? ot? \&fova\, xouxoi? Kai et? Kai xaOxa oux ol xuxdvxe?
'
duap-
'Erreibq bd ouk dTrqvxqffav, vopiZiopev
Xonrov xupouv dv0punxoi, dXX' 'EKKXqaiai SXai
buvavxai. i)ffav, urcdp ibv oi
oxt
pqbeva CrfvoeTv, k&v dKeTvoi ttuAiv KaKOupYeiv dGeXuidv, diravxqcravxe? Kai Trpecrpeuovxe? dbibaaKOv,
axpaxiuixa? £icpf|-
T0£l '
pqbdv ?x 0VT£ S Kaxa xwv cruXXeixoupYiiiv qpwv dXeYEai, pei?, oxXou? pexa porcaXuiv, biKacxxuiv arreiXd?, rrXaaxuiv
cpeuYOuffiv.
tou? pdv btapaAXoudv dirovxa?, napovxa? bd Ypappaxujv urroPoXa?. AveYvuicr0q Yap Ypappaxa xdiv
irepi
"Ecputov Yap, &YaiTqxol abeXcpoi, ou povov OeoYViov irXaxxopdvuiv Kaxd xdiv ouXXeixoupYuiv fipuiv
507 2. (45) (1)
bia ti)v toutujv cruKoqjavTiav, aXX’ 8xi Kai xou?
diri biatpopoi? A0avaoiou Kai MapxeXXouKai AiTKXqTrd, iva Kai
auxoi? dGeujpouv dTravxqcravxa? becrpa f ap rjv pacxiXda? Kax’ auxuiv Kivqtrwd
dfKaXoOvraq '
K ai xauxa i)XeY£av oi ycvo-
'

Kai aibqpa npocpepopeva, an’ dEopiOxia?

dnaveX0ovxe? av- pevoi xoxe biaxovoi QeoYviou.
(4) TTpo? xouxoi?, rrap-
0pujKOi, Kai napa toiv dxi Kaxexopevuiv ei? dEopidriav, dX- Gevuiv Yupvuiaei?, epirpqcrpou? dKKXqcxiuiv,
«puXaxa? Kaxa
0ovxe? ifaav (TuXXeixoupYoi OUYY £ veT?' Kai cpiXoi bd xwv bi’ xiliv XeixoupYiuv, Kai xauxa rravxa oubdv dxepov, P| bid
bi’

auxuiv dTro0avovxujv TrapeYevovxo Kai xo peYiffTOV, dxxi- xqv buauivupov aipecnv xuiv ’A e i o a v x ui '
'

, p p v ’oi Yap i

wv 6 pdv xa oibqpa Kai xa? aXutfei? 7xapaixoupevoi xrjv irpo? xouxou? Koiviuviav avaYKnv
cxkottoi Trapqcxav, eixov
rrpodcpepev, fi? auxou? dtpopeaev, oi bd xov dK xrj? bia-
bi’ Treipd(T0ai xouxuiv.

poXq? auxuiv ©avaxov dpapxupavxo. (5) Tauxa xoivuv ffuvopuivxe?, ei? crxevov eixov xa xfj?509
dcpGacrav dnovoia?, w? Kai dixt- rrpoaipdcreui? i'|crxuvovxo pdv Yap 6poXo eiv & bebpdKaaiv.
508 (2) Ei? xotfoGxov y«P
'
T
cxkottou? dxxixeipeiv aveXeiv, Kai dveiXov av, ei pq dEdqjufov Aia bd xo pf) buvauOai Xornbv exi xauxa Kpu7txe(T0ai, dnf|v-
fjpiiv 6 Zapbuiv
xa? x e *P a ? auxwv' dnd0avev oOv 6 auXXeixoupYO? xncrav ei? xqv ttoXiv, 'iva bia xq? dcpiEeiu? fmovoiav
paxapixq? OeobouXo? cpeuYwv auxuiv xqv biapoXqv, Kt- ui? pq rrXqppeXqaavxe? bdEuicxiv aTrocpdpe(T0ai.
(6) 'Ibovxe?
KdXeuaxo y«P dK biagoXq? auxwv dtr oGaveiv. (3) "AXXoi bd bd tou? nap' auxiuv ffuKO<pavxq0dvxa?, Kai xou?
nap’ au-
xdiv 7ra86vTa?, xou? KaxqYbpou?, xou?
dXdYXou? npo dcpOaX-
tionem. (8) Qui enim habent
fiduciam probare ea quae ab-
sentes dicunt, haec praesentes parati sunt convincere. Sed gladiorum signa, plagas et cicatrices ostendebant.
Alii se
quia venire non ausi sunt, arbitramur de cetero
neminem fame ab ipsis excniciatos querebantur. Et haec non
ignobiles
ignorare, etiam si illi iterum malitiam suam
exercere volue- testificabantur viri: sed de Ecclesiis omnibus
electi, propter
runt, nihil sufficientes probare adversus consacerdotes
nostros, quas huc convenerunt, res gestas edocebant, milites
armatos,
quos incusant quidem absentes, praesentes autem
fugiunt. populos cum fustibus, iudicum minas, falsarum litterarum
suppo-
fratres, non solum sitiones. Lectae sunt enim litterae factae
a The ognito falsae
507 2. (45) (1) Fugerunt enim, dilectissimi
propter hos, quos falso appetiverunt, verum etiam
(propter) adversum coepiscopos nostros Athanasium et Marcellum
ex locis convenerunt, ut eosdem multis crimi- (et Asclepam), ut et imperator adversus ipsos
hos qui diversis commoveretur
de ex- Et haec convincebant ii, qui tunc ipsius Theogniti
nibus arguerent. Ferrum enim et vincula proferebant diacones
silio revertentes viri. Et rursum ab his, qui adhuc in exsilio luerunt. (4) Ad haec virginum nudationes, incendia ecclesia-
detinentur, missi affines et proximi, amici et fratres,
querelas rum, carceres adversus ministros Dei: et haec omnia
propter
vel eorum qui supersunt detulerunt, vel eorum qui in ipsis miquam atque exsecrabilem haeresim Ariomanitarum. Qui
exsiliis decesserunt, indignam iniuriam prosecuti sunt. Et, quod enim communioni eorum renuntiabant, necessitate patiebantur
et catenas
est maximum, episcopi aderant, quorum alter ferrum l .
fortasse cogebantur] ista tolerare.
alii ex Haec
praeferebat, quas per eos cervicibus suis portaverat; (5) igitur considerantes, in angusto se
teneri per- 509
mortem intentatam testificabantur. videbant. Erubescentes quidem confiteri ea quae commiserunt
eorum insimulatione sibi
In tantum enim desperationis eruperunt, ut etiam
epi- eo quod de cetero non possent ea diutius occultare,
508 (2) venerunt
scopos (interficere tentarent, et> interfecissent quidem,
nisi tandem in Sardi censi civitate; ut propter
praesentiam
fugissent ipsorum cruentas manus. Decessit enim coepiscopus suspicionem quasi mali actus viderentur excludere.
(6) Videntes
noster beatissimus Theodulus fugiens ipsorum
infestationem. enim eos, qui a se fuerant falsis oppressi testimoniis,
eos etiam
enim ex ipsorum insimulatione mori. (3) Alii autem quos vehementissime oppugnarunt; ex alia parte
Iussus est accusatores
 314 CONCILIUM SARDICENSE 343.
n. 510—511. 315
pdiv £x ovre S> eX0eiv ouk dpouXovxo KXr|0evTtg, Kaixoi xdiv hTxeibn be Kai xrepi troxnpiou d0puXXouv,
A0avacxiou MapKeXXou Kai
di? KXa-511
auXXeixoupYdiv qpuiv Kai crOevxoq Trapa MaKapiou xou irpeapuxepou AGavaaiou
AcTKXr|Tfd itoXXr) xr) Trappqcriq xpwpevwv, dTrobupopevuiv dpapxupncxav pev ol napa 6vopevoi ano
T AXelavbpeiac
xr) s
Kai diTiKnptvaiv Kai trpoKaXoupevuiv auxoiiq Kai eiraYYeXXo- Kai Mapewxou Kai xuiv Xomuiv xomuv, pnbdv xouxujv
Sxt
peviuv pii povov 4XeYxeiv xf|v ffuKoepavxiav, aXXa Kai bei- TretrpaKxai Kai ol dm'(TKOTroi bd Ypdcpovxeq ol dixo xnc Ai-
Kvuvai 8cra Kaxa xuiv 'EkkXuctuIiv auxdiv drcXiippeXqcTav. 0U 7Tp0
T 0 0 v T
/','° tfuXXeixoupYOV
riptuv iKavdiq
- l? °Y
(7) Oi bk xoffouxaj tpofku xou cruveibfixoq Kaxeax^ 0r (Tav l -
\^R R
bef^a.ouvxo WW
unovoiav 8Xujq xoiauxqv £k€i YeYevqcrOai.
uiq cpuYeiv auxouq, Kai bia xrjq cpuYnq rr]V auKOtpavxiav (4) AXXuj S xe d Xe T ouctiv unopvqpaxa
e'xeiv Kax’ auxou Kaxa
auxdiv dXtYStti, Kai fiirep dirXrippdXriffav, bta xov bpaffpov povopepeiav uuveax.iKe YeTevnaOai. Kai bpujq K ai dv xoTc
6poXoYn<Tai. UTtopvnpam xouxoiq, d0viKoi Kai Kaxrixoupevoi
rtoumuvxo
510 . 3. (46) (1) Ei Kai xa paXiffxa xoivuv ou povov 4k xujv Ka T nxoupevo(; dpujxuipevo?
npoxepuiv, aXXa Kai 4k xouxujv, uuxuiv f) KaKOxpotria bewvu- f ‘T
oxe 6 MaKapioj dndaxn tQ xotuu'
,
dcpaoKev dvbov eivai,
Kai dxepoc dpumu-
xai Kai (JUKOipavxia, 8puig i'va pqbb 4 k xrjq cpuYO? Trpocpaaiv pevo? aeye x6v OpuXXoupevov nap’
auxdiv 'laxupav vo-
xiva dxdpaq KaKOupYiaq nopiffaoGai buvr|0dicnv, dOKeipdptOa crouvxa x6xe KaxaKeicr0ai
dv KtXXlip' dj ? dn6 xouxou <pai-
Kaxa xov xrjq aXr|0eia<; Xoyov xa Ttap’ £k€ivujv bpapaxoupYH- ve<T0ai pqbdXujg T eYevn(T0ai xi
xdiv puffxnpiiuv, bid xo xouc
06vxa 4£exa<xai' Kai xoOxo ixpo0epevoi, eupopev auxouq Kai Karnxoupdvous dvbov dvai, Kai xov ’l<T dpav
X pr, napeivai,
dK xujv 7ipax0dvxuiv auKocpavxa?, Kai pqbtv fexepov i) dm- aXXa voaouvxa KaxaKeia0ai.
(5) Kai T dp Kai adxoc 6 nap-
pouXt)v Kaxa xuiv auXXeixoupYdiv fipuiv TreitoiriKOxaq. (2) "Ov novnpo? luxupa?, ipeuffdpevo? dni xdi eipqKdvai
KexauKdvai
Yap dXeYov napa AOavatriou trecpoveOaOai Apcxdviov, tov A0ava0iov x.va xdiv 0 € iujv p.pXiiuv
Kai b. n Xd T x0a.,
oOto; Zfl, Kai dv xoiq Zuitriv dgexaCexai. Atto bd xouxou ujpoXoYncre Kax dKetvo Kaipou vocreiv 8xe
Maxapio? napfiv
Kai xa nepi xuiv dXXuiv 9puXXr]0dvxa nap’ ailixdiv tpaivexai Kai KaxaK6icr0ai, ili? Kai dx xouxou
cruKoipdvxnv auxov eivai.’
nXdtxpaxa.
Qu ° d ® ut ® m
de ca]ic ® ^cto aliqua loquebantur
f/^511
conscientiae, etiam morum criminum proditores prae oculis tamquam ,
fracto loquebantur] a Machario presbytero Atha-
habentes suis, venire vocati non potuerunt [graecc noluerunt], nasii; testificati qui praesentes fuerunt
ex Alexandria <et
maxime consacerdotum nostrorum Athanasii, Marcelli, Mareote et alus locis) [de eodem loco,
eo] quod nihil tale
et A sci ep
conscientia perturbati: qui et implorabant iudi-
i i essetfactum. Sed et episcopi scribentes ex Aegypto
ad
cium accusatores, ut eos non solum con-
<et> provocabant Iuli um consacerdotem nostrum, abunde
asseverarunt nec
vincerent de iis quae adversum sese falsa confinxerant, verum suspicionem huiusmodi ibidem fuisse.
(4) Dicunt autem’ acta
etiam quae adversus Ecclesias (ipsorum) impia ac nefaria etiam se habere adversus ipsum: quae
habent autem, ab-
commiserant, edocerent. (7) Verum illi tanto terrore (con- sente parte altera constat fuisse confecta.
Simul tamen <in
scientiae) comprehensi sunt, ut fugam facerent; et per illam ipsis actis interrogabantur gentiles
et catechumeni ex quibus:
fugam falsitatem suam detegerent ac nudarent. unus) [ipsis actis gentilis et] catechumenus interrogatus dice-
510 S. (46) (1) Tametsi non solum ex prioribus, sed etiam ex bat, intus se fuisse quando superventum
istis malitia eorum et falsitas ostenderetur: ut nec existimata <et alius) interrogatus dicebat,
fecit Macharius-
famosissimum illum Scyrum
fuga [lege tamen ut nec ex ista fuga] occasionem aliquam [lege IschyramJ infirmantem in ecclesia [lege in
cellulal
alterius malae artis invenire possent; probavimus, secundum tacuisse: ut ex hoc appareat, ex toto
mysterium non fuisse
veritatem et rationem [lege veritatis rationem] ea quae ab celebratum, eo quod catechumeni intus fuerint
conmissa sunt, inquiri oportuisse: et invenimus eos etiam (etlschyras
illis non adesset), sed male haben[te]s iacueri[n]t.
de fuisse mendaces, et nihil aliud quam impugnationem (5) Nam et
his ipse totius malitiae Scyrus [lege Ischyras] commentator,
adversus consacerdotes nostros exercuisse. (2) Quem enim exussisse A thanasium quendam de divinis Scripturis librum
dicebant ab Athanasio interfectum fuisse nomine Arsenium, dicebat.Ad hoc convictus confiteri coepit infirmatum se fuisse
habetur in numero vivorum. Unde ex hoc etiam cetera, quae quando Macharius praesens fuit; ut ex hoc
etiam falsura
ab ipsis iactabantur, patuit esse plena mendacii et falsitatis. testem illum esse appareret.
 316 CONCILIUM SARDICENSE 343. n. 512-514.
317
MaTa T £voM£va tv Aviioyda, rrapovmv
512 ApeXei Tfjq auKocpavTia? TauTqq pi00ov auTw tu>
(6) tuiv KaT nT 6piuv
Kai Eu 0 epiou tou utto Ka.0a '

’l0Xupa bebuiKaoiv <-Tn0KOTTfjij ovopa, tui pqbe irpeff^uTepai P £ia K ai ek tluv q Itto-
<pa0etuy tujv b.KaodvTtuv 4ir.0Komuv
TUYxavovTi. ArravTf)0avTE(; Ydp buo TrpeffpuTepoi 0iiv Me- lbe,£ev 4au T 6v d0u>ov
Eivai. (8) Eikotlus ouv, dram^o! dbEXcpoi, KaXouuevoi
Xit i tu ttoteucmpov be (jtto toO paxaptrou
Yevopevoi, ttoX-
XaKiq OUX UTtnKOU0av, EiKOTing
AXeSavbpou tou Yevopevou dmcrKOTtou AXe£avbpeia<; &PUYOV. 'Yrro Ydp TOU 0UV-
EiboTO? eXauvopevoi, (pu T r) toi? 0uKO<pavTiag
bexOevTeq, Kai vuv 0uv AGavaoiw civie?, epapTupr|0av iauTtuv 4 Be-
Paiuj0av, Kai ni0Teu0nvai kot’ auTuiv
pribentunoTe toutov npeoPuTepov MeXitiou Y £ Y £ vq00ai, TT£Troif|Ka0iv,
dTrapovTEc
oi KarriYopouvTE? eXe ov Kai
pr|b4 oXuiq 40xr)Kevai MeXitiov ei? tov MapeuiTqv ek- T ErrEbEiKvuov. (4) 'Errei to.vuv
n-poq toutoi ? 7TC10I Kai TOU?
KXqoiav F| XeiToupYOv Kai opai? tov (arj&e Trp£0|3uTepov TTdXai Ka0aipe0EVTa K ai 4 k8Xii-
'
s
8 Ta ? 6| “ T iv Apeiou aip£ 0 iv
TUTxavovTa vuv uj? eniffKonov fVra-fov iva tui dvopaTi ,
, . ou povov 4b££avT0 dXXd
Kai eis peiZova Pa0pov TrporiYaYOv,
toutu) bo£uj0i tv) CTUKoepavTia KaTanXriTTeiv Tou? dKOuovTaq. biaKOvouc ufev eic ttoe-
0PuTepiov, drro b£ 7Tp£0BuT4pwv
513 4. (47) (1) AveTVUJffBn bt Kai to 0UYYpaMM a tou 0uX- t
eis 4m0K6TTOus, bi’ odb^v
^TEpov P| tva Tqv doepeiav bia0Treipai
XeiToup-fOu MapKeXXou, Kai Eupe0r] tujv nepi Eu0e- Kai nXaTuvai buvn-
0iu0i Kai Tf)v eu0epn biaipOeipcum
fltov KaKOTtxvia.
f) 'A Ydp Ziynuv 6 MapKeXXo<; ni0Tiv.
5 48> (1 E a bi to0tujv M6Td T0
etpr)K€, TauTa uiq 6poXoYOupeva bia(kpXf|Ka0iv. AvEYVU)00n - 'J A [ v °? Eu0^8iov514
•fouv Ta fe£n?, Kai Ta Ttpo auTuiv tujv ZqTripdTUJV, Kai 6p0t'i
CTo? 6drr 6 Nepujvidbos ri)? KiXiKiaq,
t) TT 10T 1? tou avbpo? €up£0r]. Oute Ydp ano Tv)q axiaq Irtipavoc 6
dno AvT.oxeias, TedipYios 6 dno Aaobudac,
M api as, ui<; auToi biejkpaiuj0avTo, dpxi)v 4bibou tui 0£O0
AxdKios d dir6 Kai 0 apeias ti'is TTaXai 0
9avTo? ano E<pe 0 ou T fjs 'Aaiac;, OCip 0 dKio Mnv6-
Aofiu out€ teXo? ?x £lv Tf|v Pa0iXeiav auroC, aXXa Kai ti)v Tivnc,
(laqiXeiav dvapxov Kai dTEXeuTtyrov Eivai ti'iv toutou ?YP<**P £ v. S 6 diro
IiYTibovou Tns Mu 0 ias, OddXqs dno Moupaiuv
(2) Kai A 0 KXr)Tra? b£ 6 auXXeiToupTO? irporiveYKEV uTTopvrp T nc
TTavvovias. (2) Kai Ydp outoi tou? ouv auToi?
4X0 6vTa?
512 (6) Denique falsitatis praemium eidem Scyro [lege Ischyrae]
acta protulit, quae confecta sunt
honorem [graece nomen] episcopatus dederunt, homini, qui apud Antiochiam prae-
sentibus adversariis et Eusebio
neque presbyter quidem fuit. Venientes enim duo presbyteri ex Caesarea,
nunc ad concilium, qui eo temporis cum Melitio fuerant, post-
™" s 'udicatum episcopum
ostendisse [lege judicantium
epi-
et ex len-

n
scoporum ostendit se] esse lnreprehensibilem.
modum ab Alexandro episcopo Alexandriae beatae me- (8) Merito ereo
acciti frequenter non ausi
moriae viro suscepti sunt, nunc cum Athanasio agunt, testati sunt venire: merito fugerunt con-
scientiae suae impulsu praecipitati.
suntnusquam omnino istum Melitii fuisse presbyterum, neque Fuga enim falsitates suas
0 r "' averu " t et credl ea fecerunt,
omnino habuisse [eum] Me litium [ineodem loco] apud Ma- ^o ^
tores
’

eorum dixerunt et ostenderunt.

quae praesentes accusa-
reotem, ecclesiam, nec ministrum: quem tamen nunc velut (4) Quid igitur? Supra
haec omnia etiam ohm depositos atque
episcopum illum secum adduxerunt, qui ante nec presbyter eiectos Ecclesia propter
haeresim Ani non solum susceperunt,
fuit: ut nomine episcopatus videantur falsitatem suam tegere sed etiam in maiorem
provexerunt gradum, diacones quidem
apud audientes. in presbyterium
513
et
4. (47) (1) Lectus autem est et liber, quem conscripsit frater
coepiscopus noster Marcellus: et inventa est Eusebii
fiTSn T.
impiam
e
r
corrumperent fidem.
m ln,..e P‘ sc °P atum Propter nihil aliud, nisi de
doctrinam dilatare ac disseminare
-

possent et plam
ut
piam 1

et quicum ipso fuerant exquisita malitia. Quae enim ut pro-

5. (48) (1) Sunt autem istorum
post Eusebium Iduoln^
ponens Marcellus posuit, haec eadem quasi iam comprobans
proferret, adsimularunt. Lecta sunt ergo quae sequebantur,
auctores etiam Theodorus ab Heraclia,
Narcissis a
U
lecta etiam quae anteposita erant quaestioni ; et recta fides
Neroniade Ciliciae, Stephanus ex Antiochia,
gius ex Laodicia [licet timens non Geor-
eius inventa est. Neque enim a sancta [Virgine] Maria, sicut adfuerit de Oriente!
ipsi confingebant, initium dabat Deo Verbo; neque finem
Aeacius ex Caesarea Palaestinae, Menophantus
ex
S C rS * C U Sing iduno
J
habere regnum eius, sed regnum eius sine principio ac sine '
Moesiae, Va-
Hn
lens lex °M
Mursa ’
v
Pananae. ?n? Etenim
fine esse conscripsit. (2) Sed Asclepius coepiscopus noster (2) praedicti etiam <iis>
 515—516. 319
318 CONCILIUM SARDICENSE 343. n.

xqv d Y[av ffdvobov vou?, xd? TrXqfd?, xa? Trepi rdiv TrXacmuv diriaxoXiiiv au-
dmo xq? dwa? otk dnexpenov oute ei? xa? Yupvtuaei? xuiv ixapRevtuv, xd?
xqv dKidqaiav xou 0eou Ttapa- axeua?, xd? afida?,
daeX 0eiv, ouxe 6Xu>? ei?
dEopiaxia?, xd? KaxaXuaei? xuiv dKKXqaiuiv, xou? dpTxpq-
dpxopevoi bd ei? xqv Xapbtxqv,
Kaxa xo-
RdXXeiv. Ka'i
upo? dauxou?, Kat auvRqxa? peTa apou?, xd? pexa0eaei? atro ptxpuiv noXeuiv ei? peiEova?
ttou? auvobou? dnoioGvxo
auxou? ei? t*|V ZapbiKqv, pn°« napoiKia?, Kai rrpo y£ irdyxuiv Tqv xaxd xq? dp0rj? niaxeui?
dueiXuiv’ waxe dXGovxa?
8Xtu? ei? xqv Kpiffiv dXBeiv,
pqb’ ™ auxo ffuveXOeiv xfl dnavaaxdaav buatuvupov 'Apeiavqv aipeffiv bi' auiuiv'
Kai dcpoaiuiaeixqv dm- touxou dvexev, xou? pdv dYxmqxou? abeXcpou? fipuiv Kai auX-
dfia cruvobiu, dXXa povov dXGovxa?,
dTtibeiEapdvou?, xa X dtn? <puT«v. (8) Taura Xeixoupfou? ’A 0 a v d cn o v Kai M
d p k e X X o v Kai ’A a k X q-
bqpiav dauxtuv
irapd xuiv auXXeiTOupYUiv %iu>v nav Kai xoii? auv auxou; auXXetxoupYOuvxa? xui Kupiui,
T dp Tvujvai bebuvqpeGa ano Apa- a0ujou? Kai KaOapoui; eivai aTtecpr|vdpe0a, Ypaipavxe? Kai
Maxapiou dnb TTaXaiaxivq? Kai 'Aaxepiou
Kai dvaxuipqcravxuiv^ atro ei? xqv iKaaxou TtapoiKiav, uiaxe YivdiaKeiv ^Kdaxq? ’Ek-
Biac xiuv 4X0ovtujv auv auxoi?
66vT e ? ei ? T1 “T KXqaiag xou? Xaou? xoO ibtou dniaicoirou xqv Ka0apoxqxa,
xn? dmaxia? auTinv. Outoi y«P.
^ oubdv
, ^
be
^ Kai xouxov p4v 4 X €iv ^iriaxoTrov Kai TtpoaboKdv.
qv dxraOov, dnuibupovxo
aOvobov, Tf|V pev (Mav
6p0ov dXeYOV npdrxeffOai, npoffxi04vxt? Kai (2) Tou? b4 ei? xd? 'ExKXqaia? adxuiv 4TteX06vxa? biKqv516
nap’ auTOi?
Xukuiv, rpqYopiov xov dv AXeEavbpeiqi, BaaiXeiov
toOxo kei noXXoi xq? 6p0q? dvxinoioupevoi
ib? dpa eiev
dX0eiv 4vxau0a, bia xo xov 4v ‘AYKupqi, Kai Kuivxiavov xov dv Tatq, xou-
66Eq?,’ Kai KiuXuopevoi nap’ ailixiiiv

xuiv pouXopevwy dva X iupeiv xou? pqbd dmaxonou? dvopaCeiv, pqbd 8 Xuj? Koivtuviav xiva
dnetXeiv Kai 4narf^Xe(J0ai Kaxd
navxa? TTpo? auxou? dxeiv, pqbd bexeaGai xiva trapa xouxuiv Ypdp-
dn’ auxuiv. Touxou yoOv dveKa Kai dv dvi oikui
pqbd xo ppa 0xaxov ibiaCeiv auxou? paxa, pqbd Ypacpeiv np6? auxou?' (8) tou? bd y£ nepl
peivai 4ffnouba(Tav X
,

Gedbtupov Kai NdpKiaaov Kai ’A k d ki o v Kai Zt€-

'
xd?
’
°" v Eu£ '

auKOcpavxia?,
^
ehei xrapacmunnaai, oubd
xd beapa, xou? g»o-
rpavov
cpavxov
xai
xai
OupaaKiov
TeiupYiov,
Kai
ei Kai
OddXevTa Kai
napeYeveTO
cpoPqOei? pq
Mqvo-
dveKbirvrnxou? ddaai
ano Tq? ddia?, Spui? bia x6 dno toO paKapixou ’AXe£-

qui ab Oriente secum

venerunt, non permiserunt sanctum
omnino m ecclesiam Dei sanctam [gratce plagas], falsas epistolas, verberationes, nudationes vir-
concilium intrare, neque
Sar dicam per singula loca ginum, exsilia, eversiones ecclesiarum, <incendia,> translationes
accedere. Venientes etenim
et pactiones cum interminatio- de Ecclesia ad maiores [/ege de minoribus civitatibus ad Eccle-
synodos faciebant inter se,
ad indicium non
Sardicam sias maiores], et ante omnia contra rectam fidem insurgentes
nibus, ut omnino venientes
neque in unum cum sancta synodo
convenirent, Arianae haeresis doctrinas: ex hac causa carissimos quidem
accederent,
[coetum praesentiam suam qui] <ut fratres et coepiscopos nostros Athanasium [Alexandriae
et ad id solum venerunt,
suam ostenderent et> statim (u e ™nt. l?
et .iarcellum [Ancyrogalatiae] et Asclepium [Gazae
dicis causa praesentiam
a consacerdotibus nostris, Ano
potuimus et eos qui cum ipsis erant ministrantes Deo, innocentes et
(31 Haec enim scire
ex Palaestina, Stephano [graece puros pronuntiamus, scribentes ad unamquamque eorum pro-
\graece Macario] scilicet
venerunt quidem, sed vinciam, ut cognoscerent singularum Ecclesiarum plebes sacer-
Asterio! de Arabia: qui cum ipsis
habere se episcopum suum.
recesserunt. Hic enim vementes in sanctam dotis sui integritatem, et
ab eorum perfidia
conquereban- autem, qui se eorum Ecclesiis immerserunt luporum 516
quidem quam passi fuerant, (2) Illos
synodum, violentiam more, id est Gregorium in Alexandria, Basilium in
recte agi asserebant: asserentes [for-
tur; nihil autem ab ipsis rectae Ancyra, et Quintianum in Gaza, neque nomen habere
tasse adicientes] etiam
hoc, quod essent ibi plurimi
ab ipsis venire ad nos propositis inter episcopi, neque communionis omnino eorum habere parti-
fidei, qui prohibebantur
causa in uno loco [graece una domo] cipatum, neque suscipere ab aliquo eorum litteras, neque ad
Hac igitur
eos scribere; (3) illos autem, hoc est, Theodorum, Nar-
minationibus.
[nec] habere
omnes manere sategerunt, et nec parum temporis
permiserunt. cissum, Aeacium, Stephanum, Ursacium et Va-
eos liberam facultatem .

lentem, Menophantum et Georgium, etsi timens [ut

r t
6 (49) (1) Quia ergo
non oportuit conticescere, nec inulta
>l )
homicidia, pugnas dictum est] <de Oriente) non adfuit, sed tamen quia a beatae
permittere], falsitates, vincula,
retinere [forte
320 CONCIL. S ARDICENSE 343. — LAODICENUM inter 343 et 381.
n. 516—521. 321
a v b p o u KaOflpncrGcu auxov, Kai bia to eivat Kai auTOV Kai (7) ‘H 0eia npdvoia KaGujCTiujpevouq upd? Kai eu0uuoOvTac
toutoui; Tnq 'Apeiou pavia?, Kai bia t& ditevexOevTa au-
517
oiacpuXarroi, dT annTol dbeXcpoi. "Oaioq ^ttutkottoc
0n-
Toiq ^YKXripaTa, toutoui; irapipncpei KaOeTXev f) arta cuvoboq erpaipa, Kai outuj navie?.

Utm
duo Trj? dnicrKOTtf|q. povov auTOuq 4m-
Kai dKpivapev pr| 8 Mv ZapbiKQ aOvoboq, di^axeiXe xal Ttp6?518
OKOTTOuq pfi civai, dXXa pr|be KOivujviaq pera tuiv uicttuiv rJ n a? ^ a Kal T6T dvaa. xai auxol au^n-po.
d7t “ VT, '
T-
a0Toi)? KaTa£ioOff0ai. (4) Touq fap XUJ P^0VTa? T°v Yiov, *
Kai dnaXXoTpiouvTa? tov Ao-fov dno toO TTaTpdq, xu>pKeff0ai
ZlZlZa IZarI iolZZ
Kal

7. (50) 'Ocno ? du6 Xuavia?,

Tfjq Ka0oXiKrjq ’EKKXr|aia<; dXXoipioug eivat
upotnqKei, Kai MouXio? ‘PiOpns bi’ 519
Apxibdpou Kai 4>iXo£evou upeupui^piuv TTptuTOY^vnc
TOU XpKTTiavujv dvopatog. "Effitucxav xoivuv upTv avaOepa, ,

XapbiKf]? ktX.
bia to KtKanriXeuKevai tov X6f ov Tf)? dXr|0eiaq drrocTToXiKOv '

1^ D I“ m Theodorei.
2b 328 S<
t<jTi to iraparfeXpa «EI Tiq iipa? euarfeXiZieTai irap’ 5
' ijn
82,
'

999 sqq. resp. CB Theodoret 101

, Hisl. eccl. 2, 6 resp. 8 : MG
sqq,
TrapeXapeTt, dva0epa ?<mu» [Oai 1 9]. (5) Toutoi? pqbdya ,

Koiviuvetv TrapaYfeiXaTe oubepia t«P KOivuivia cpuiTi npo?

'

CTKOTO? [cf. TOUTOU? navia? paKpdv uoieiTe

2 Cor 6, 14] '
CONCILIUM LAODICENUM inter 343 et 381.
oubepia fap (Tuptpwvla Xpicml) upo? BeXlap [cf. 2 Cor 6, 15].
CANONES.
Kai cpuXd£aff0e, dranryroi, pr|Te rpdcpeiv upb? auTouq pnxe
Ypdppaxa nap’ auTuiv 64xe(T0ou. (6) XnoubaffaTe bfc paXXov 1. De bigamis.

Kai upei?, dbeXcpoi Kai (TuXXeiToup-foi, cb? tlu uveupan uap- T0 ° b£ ‘ v KCtT “ T ^ v ^KKXncriaaTiKbv Kavdva
touc 520
6vte? if| cruvobui fipdiv, cruveuitpn<ptoaff9 ai bt’ (moTpaq>fl?
,
tXeuOepw? Kai voMipui? <xuva(p0£vTa? beuT^poi?
yaMoic ufi
upeiepa?, uufcp toO napa ndvTwv Tiiv uaviaxoG cruXXen- Xa0po T apiav 7T0if|aavTa ? 6Xi T ou x p6vou 7rapeX06 VToc
,
Ka i
oupfwv Tfjv bpoqnuviav btacrujZtoGat. axoXacrdvxujv xaiq irpocreuxai^ Kal vndTeiaiq,
xara (Tuttvlu-
pqv dnobiboaGai auToi.; xf|v Koivaiviav dipicrapev.
memoriae Alexandro episcopo quondam Alexandriae
deiectus est, et tam ille, quam etiam ceteri [qui
quod sit 7. De his qui ab haereticis convertuntur.
comprehensi sunt] furoris Ariani, et propter obiecta crimina, nepl toO tou S 4k tuiv alp^ireujv, toOt’ ?oti Nauaxia-521
hos omnes aequali sorte deiecit sancta synodus de episco-
vujv fjToi «biuTeiviavdiv
patus gradu: et iudicavimus non solum illos episcopos non f|
Teo-CTapeUKaibeKaTiTtuv,
esse, sed neque communionem quidem cum fidelibus habere.
(4) Separantes enim Filium, et alienantes Verbum a Patre, Divina providentia vos sanctificatos et laetos
(7)
Hosius episcopus subscripsi, et sic omnes! 517
custodiat
separari ab Ecclesia catholica oportet, et alienos esse a no- ddecti fratres.
mine Christiano. Sint igitur vobis anathema, eo quod ausi (8) Hoc suum rescriptum Sardicensis synodus
ad illos misit 518
sunt adulterare verbum veritatis. Apostoli enim est prae- quibus accedendi facultas non fuerat, qui et
ipsi suffragiis suis decreto’
ceptum Si quis vobis evangelizaverit praeter quam quod accepistis, synodi approbarunt. Eorum autem qui in synodo
: scripserunt aliorumque
episcoporum nomina, baec sunt: 1
anathema sit. (5) His neminem communicare denuntiate nulla :

enim communicatio luci ad tenebras. Hos omnes longe fa- 7. (50) Hosius ab Hispania, Iulius Romae per Archi-519
cite: nulla enim participatio Christo ad Belial. Observate, damum et Philoxenum presbyteros, Protogenes Sardicae
etc.
carissimi, ut neque scribatis ad eos, neque eorum accipiatis [Versio Dionysii Exigui.]
litteras. (6) Curate autem etiam, dilectissimi
fratres et con- De his qui secundum ecclesiasticam regulam libere ac
sacerdotes, quasi praesentes spiritu huic interfueritis synodo, time secundis nuptiis juncti sunt, nec occulte
legi- 520
nuptiarum co-
omnia quae a nobis instituta sunt confirmare per litteras pulam fecerunt; oportet, ut parvo tempore transacto,
vestras, ut ab omnibus episcopis idem sentire atque unam
vacent
orationibus et leiuniis quibus etiam, iuxta
;indulgentiam com-
esse omnium voluntatem ex litterarum consensione sit mani- munionem reddi decrevimus.
festum. [Optamus, vos in Domino bene valere. Explicit.] De his qui ab haereticis convertuntur, id est, Novatianis
ML 10, 632 sqq. CV 65, 103. sqq. aut Photinianis aut Tessarescaedecatitis,
521
sive bapti-
Kikch, Enchiridion.
2]
 322 CONCILIUM LAODICENUM inter 343 et 381. — CYRILLUS.
n. 522—527.
323
dTticrrpecpopevouq <eixe Kaxnxoupevou;) efre ttkxxoui; xou; 5? Ut OCOCh0rep,SC ° POrUm
'
Periodeutae constituantur.
nap’ ^Keivot? pq Trpodbexeo-Gai, npiv dvaGepaxitTwcn tracrav n
atpeffiv, £Eaip4xw<; b£ dv fj Kaxeixovxo' Kai tote XoiTtbv
xou; XeYopevou; uap’ auxoi; Tncrrou; dkpavGdvovxai; xa
xrj; TTtcmuji; crupgoXa xpto9dvxa<; xe xili <rpw xpiopaxt ouxuj
KO ivaiveiv xili puoxqpiu) xuj afiw.

8. De his qui veniunt ab haeresi Cataphrygarum. H* ri 181

Hf. 1.750,,,.
522 TTepl xou xou; diro xrj? aipdaeujq xwv XeYopdvuiv <t>pu-
Yuiv dni<Txpd<povxa<;, et Kai dv KXqpui vopiCopdvw irap' aO-
xai peYiaxoi Xeyoivxo, xotx; xoiouxou;
xoTq xufxdvoiev,
315 — 386.
et
circa
pexa -rraanq dnipeXetaq KaxnxoffSai xe Kai paTrxiZedGat uno
xuiv xq; ’EKKXr)(Ttas d-rnffKOniuv xe Kai npeapuxepujv. De ligno sanctae Crucis.
3 [Ca,echesi » 10 12, 5.
'
(Habitae sum catechese,
28. In ecclesiis prandia fieri non debere. Ly 11,0 e P‘ sc 848 au, 350
°P° ecclesia s. Sepulcri
T ,
)1
523 "Oxi ou bet dv xou; KuptaKoi; f| dv xai? dKKXqaiau; xd;
Xe-fopeva; dyaTia; noieiv Kai dv xui oixw xoO Geofl daGieiv
Kai dKOiipixa ffxpwvvueiv.

41. De epistulis canonicis. MG 33, 685 sqq.

524 "Ori oii bei lepaxixov P| KXqpiKOV <Sveu KavoviKiiiv TP«P- b. [Catechesis 13.
4, 3— 5.J
paxaiv bbeuetv. (

52. De «tempore clauso» Quadragesimae.

- »i 527

525 "Oxi oii bei dv xecrcrapaKoaxfl y<Vou; f| fevdOXta dm-

S T ^ r,ffl0v vuv
xeXeiv. Ttapeffpev ' dXeryei ue mJ ’
°~
,
Travxeq
KP 6 T e V T,

biabo6£v° (5) Opo"

zati sint illi, seu catechumeni, non ante suscipiantur, quam
X oT
‘T ^xt66 v a
caupSv, 1
towt „ ita tV dvto™,,. e ,°
omnes haereses anathematizent, et praecipue illam qua de- p
tinebantur. Et tunc demum hi, qui apud eos dicebantur fideles,
nostrae doceantur fidei symbolum: et uncti sancto chrismate,
1

sic mysteriis communicent sacrosanctis. ijSissB 6251

522 De
phrygarum,
hisconvertuntur ab haeresi, quae dicitur Cata-
qui
clero qui apud eos esse creditur, fuerint,
etsi in
etsi maximi nominentur, hos sub omni diligentia ab episcopis
'tss sr
Ecclesiae vel presbyteris instrui et baptizari conveniet.
523 Quod non oporteat in domiciliis divinis {lege dominicis], (3) Passio igitur vera fuit °Pp!evit.
m 11 r c larn
vero l •
•
.

cruc ,fixus est et non

id est in ecclesiis, convivia, quae vocantur agapae, fieri: nec erubescimus: crucifixus est
et non .
.
527
gamus; ,mmo potius illud
intra domum Dei comedere, vel accubitus sternere. dicens glorior.
(4) Nani 'si nnnr
egaVer °' arguet me ist
524 Quod non oporteat sacerdotem vel clericum sine litteris Golgothas, cui nunc* omnes
nmvlm C e
per particulas ex horT" ^
proficisci canonicis. crucis lignum, quod 1111 argUet me
oporteat in quadragesima aut nuptias aut nata- iain orbem per universum
525
litia
Quod non
celebrari. quidem
distributum est (5

-
Crure
-I.
)

2’S^SS'S
,-

st
21 *
 n. 528—581.
324 CYRILLUS EP. HIEROSOLYMITANUS circa 315—386. 325
TO Gucrtao-rfjpiov 0 ou, Kupie» [Ps 25, 6];
crraupwGei? aitepeivev, ouk av kruj? wpoXofqaa auveKpuqia OGkoGv to viuia-
yap Tdxct bpiii bibacTKdXtu. AvatTxdtreui? be tov crxaupbv
biabeSapevq?, ouk £Ttaiff X Gvopai biqYoGpevo?.
^Tr^'
Eha
T0U dvuTTeO0uvov £ ' vai «MapTrjpacn aup-

P °^ 6 6 “ K 0 V 0 ? « AXXqXou? dnoXapexe,
MG 33, 775 sqq. V.9, .
KaiaXXqXou? z r 530
darraZwpeGa. » (2) Mq GtroXdpq? to miXnua
De ritu eucharistico. keivo (TuvqGe? eiyat xot? 6r' d opa~?
T Ytvopevo,? Grro tluv
[Catechesis 23 seu mystagogica 5, 1 — 11 et 19 — 22.] ™' v
r
* Xu,v
;
< >‘
W
toivuv
Avaxipvqa, xa? tpu X d? dXXqXa,?, K
toioGtov to miXqpa
528 1. toO 0eou (piXavepuntiq i\/ Tai? rrpoXapouaai?
Trj ,

auxai? pvqffTeuexai.
ai rrdcrav
Iqpeiov toivuv 4oT i to cpiXqpa,
d^aLSU
cruvaEetriv, apKOuvxuj? aKqKoaxe trepi xe (jairriffpaTO? Kai toO
avoKpaGqvai to? <pu X a? Kai rrdcxav
XpiapaTO? Kai peTOtXfypciu? crdipaTO? Kai ai paro? Xpicrrou' «opfoiv pvqmKaxiav
vuv bb tm ra £Efj? peTajlaiveiv dvaYKaiov, aqpepov Tqv (4) A.a touto 6 Xpictto? IXeyev’
«'Edv Trpoaipepq? to
upwv uxpeXefa? buipbv ctou 4ni to Guaiaaxqpiov,
cmcpdvqv dtnGqcrovTa? Trj TrveupaTiKfj Trj? Kai bxet pvqaGrj?, 8n 6
dbeXtpo? aou ?x £ xt KaTd aoG'
oiKobopfl. dtpe? to btupov aou im to
J

btdKOVov
tov viipaaGai GuaiaaTqpiov, Kai uira e rrpiuTOv
529 2. (1) 'EtupaKaTe toivuv tov T Kai b.aXXd T n0i tu, dbeXanu
aou KaiTOTe npoaeXGuiy Trpdffcpepe
btbbvTa Tiij iepet Kai toi? kukXoCcti to GucriaaTqpiov toO to btupov aou» [M. 5,
23 8q]._ (5) Oukouv t6 cpiXqpa
0eoO npeapuTtpoi?. (2) Ou Trdvxui? be dbtbou bta tov (Toj- b.aXXayn i<TT., K ai b.d toOto

°l aMqXou? ^4v <piXqpaxiTTaGXo? 406a X^tuv' «Affnd-

pambv fiutrov ouk ?(Jti touto. Ouxe T«P jMrtOV crwpaxo?
‘ l
paxapio?
?XOVTe?, Tqv apxnv efaqetpev ei? Tqv kKXqaiav. (3) AXXa
2
aaaGe otuu» [1 Cor 16, 20]' Kai ]"U-
o? «tv (piXripaTi dyanq?»
auppoXbv d0Ti toO beiv upa? KaGapeueiv trdvTiuv dpaprqpa- t [1 Petr 5, 14]
tujv Kai dvopqpdxuiv t 6 vupacrGai. 'Erreibq y&P ot X e 'P £? M£TdTo0TO
6 i£ P £ °«'
roi\^, ,^ Td? Kapbia?.» 531
aupfloXov npdEetu?' vtqiaaGai Tauxa?, t 6 KaGapov bqXovoTt
Kai dpwpov Tiuv irpaSeaiv aiviTxopeQa. (4) Ouk f|KOucra?
tou paKapiou Aa(31b auTb touto pucrraYWYoGvTO? Kai
-
2?JSSr
xqv
v
r
AXqGuj?

T^
v Ka P 6(ctv
m
,
Tbv © £ 6 v, Kai
v Kai xa fqiva TtpaYpaTa.
pqW
yap, kot keivriv Tf|v cppiKuibeaTaTriv
dipav beT
Kdxtu xrepi
Auvdpei toivuv 6 lepeu?
X^yovto? «Nhpopai Lv dGtiiot? xd? x £iP“S P ou Ka ' kukXuktuj .

tuum, Domine ? Itaque quod manus abluuntur, signum

immunitatis a peccatis. 8 esl
est
confessus forte non essem unaque cum meo magistro
sisset,
8. (1) Deinde clamat diaconus: «Vos invicem
<eam> abscondidissem. Cum vero crucem resurrectio sit con- osculemurque mutuo.»
susrinit* °
(2) Ne osculum
secuta, illam edicere non me pudet.
illud arbitrere eiusdem
ordinis ac mons esse, qualia sunt, quae inter communes
528 1. Abunde in praecedentibus synaxibus, Deo clementer 05 frec Uentantur
illa

largiente, audivistis tum de baptismate cum de chrismate et l (3) Non est huiusmodi osculum
'

fsTud
istud. An'
Animas enim mutuo conciliat et miscet atque
sumptione corporis et sanguinis Christi. Nunc ad ea, quae omnem
, l r ,V10nem S P° ndet Si num 'gitur est'
consequuntur, transgredi nos oportet, hodie spirituali institu- hoc T^h
a Ib m n sibi invicem admisceri
hoc, animas
- -. 8 osculum
et omnem iniuriarum
tionis vestrae aedificio coronidem imposituros. moriam ablegare. (4) Propterea Christus me-
2. (1) Vidistis igitur diacc -.um sacerdoti et presbyteris
aiebat: Si offeras
529 ar‘m “
ib' r‘COrda<us
altare Dei circumstantibus aquam abluendis manibus porri- a7 f“
ZbeT ahguid adversum te, relinque munus tuum
habet
ueris> 0“od frater tuus f
gentem. (2) Nullatenus vero propter corporeas sordes exter- vade prius ac reconcilieris fratri tuo, et
ad altare et
tunc accedens offer munus
gendas dabat. Neque enim corporis sordes gerentes ecclesiam tuum. (5) Igitur osculum reconciliatio
initio ingressi eramus [vel prorsus ingressi essemus]. (3) At est et propterea sanctum
a ' CUbl b ea ‘ US
auIus ^amabat dicens: Salutate
ea manuum ablutio symbolum est, mundos vos ab omnibus
peccatis et praevaricationibus esse debere. Cum enim manus
r‘
in osculo sancto,
, p
Petrus:
et in osculo caritatis.
invicem

4. 1 Postea clamat sacerdos: «Sursum

( J
symbolum sint actionis, iis lavandis puritatem operum eorum- corda.» (2) Vere 531
0 ha pei uam maxime tremenda
que ab omni reprehensione immunitatem significamus. (4) Non £ ad
hflhpJ oportet
habere 5 Deum et non deorsum hora cor sursum
audisti beatum David hoc nobis mysterii aperientem aien- terrena negotia. Idem igitur
circa terram et
est ac si praecipiat sacerdos,
temque: Lavabo inter innocentes manus meas et circumdabo altare ut
 326 CYRILLUS EP. HIEROSOLYMITANUS circa 315—386. ii. 532—535. 327

TrpociTdTTet, kcxt' eKeivqv Tr|v dipav TtavTa? aqnevai
Tiba? (htuTiKa?, pepipva? Ta? kot’ oikov, Kal bx €lv ev ou-
pavui Tqv Kapbiav itpo? tov cpiXdv0pairrov 0eov. (3) Erra
dTtOKpiveaGe' «"Exopev Trpo? tov Kupiov*' toutuj ctuy-
KaxaTiOepevoi, bi’ wv dpoXofeiTe. (4) Mrjbel? bb toioGto?
Tcapecmu, uj? (TTOpaTi pbv Xeteiv «"Exopev rcpoc; tov Kupiov»,
Tr) bb btavoia Ttepi Ta? Pitumd? b’xeiv tov voOv cppovTtba?.
(5) TTavTOTe pbv ouv 0eou pvqpoveuTeov' ei bb touto bia
cppov- YeXwv, dpxaYY&wv, buvapewv, KuptOTqTiuv, dpxuiv, bEoutriiuv,
Gpovtuv, tiXiv xepoufJip toiv TroXwrpoaiumuv [cf. Ez 10, 1 21]
buvdpet XeYovTeq to toO Aapib «MeYaXuvaTe tov Kupiov
(Tuv bpoi» [Ps 33, 4]. (2) Mvqpoveuopev Kai tuiv (Tepatptp,
fi bv TTveupaTt Ayiuj b0eacxaTo ‘Hera i a?, rrapecXTqKOTa
kukXuj tou 0p6vou toO 0eoO Kai Tai? pbv bucri impuli
KaTaKaXuTtTOVTa TO npficrujTrov, Tai? bb bucri tou? iroba?,
Kai Tai? bucri ireTCipeva, Kai XeYOVTa «"Ayio?, ccyio?, ctYio?
'

tt|vdcQevetav ttjv dvGpunrivqv dbuvaTOV, kot' bxeivqv pa- Kuptoq Ea(3aw0» [Is 6, 2 sq]. Aia touto y«P Tqv irapabo-
Xurra Tqv wpav toOto cpiXoTipqTeov. Oetcrav ftptv bK tujv aepacpip 0eoXoYi'av Taurqv XbYopev, ottuj?
532 5. (1) Erra 6 iepeu? EuxapKTTtiaujpev tui Ku-
XbYet' « Koivtnvoi Tq?upvwbia? Tai? uTrepKO<T|iioi? Yevtupe0a cTTpaTiai?.
piuj.» (2) "Ovtui? Tap eiixapicmtv dtpeiXopev, 8 ti dvaSiou? 7. Eito, aYtaaavTe? bauTou? bia tujv nveupaTiKiIiv tou-
534
fivTa? rilidg bKaXecxev ei? Tf|v TqXiKauTqv xdpiv' 8 ti bx0pou? tujv upvtuv, TtapaKaXoupev tov tpiXav0pumov 0eov, to "Ayiov
ovTaq fipitXq KaTqXXaSev' 8 ti TTveupaTO? uioGecria? kot- TTveupa bHatrocTTeiXai brri Ta npoKeipeva iva troificrq tov '
e'
qEiwaev. (3) Erra XbYet «’AHiov Kai bixatov.» Euxa- pbv fipTov ffujpa XptcTToO, t6v bb otvov alpa XpicTToO.
picrrouvTe? tap Vei? d’£tov TtoioGpev trpdYpa Kai bucatov' ndvTw? f&p ou bav bqrdtpatTO to "Ayiov TTveOpa, toOto
auTo? bb oO biKaiov, dXX’ unbp to bwaiov ttoiwv, f|pa? flYiaffTai KaipeTapbpXqTat.
euepYbTncie, Kai TqXiKOUTiuv fjSitnaev d-fafidiv. Eito, peTa to dTrapTKTGfjvai xf|v TrveupaTiKf|v Gucriav,
8.
535
538 6. (1) MeTa xauTa pvnpoveuopev ofipavoG Kai YHS Kai Tfiv dvaipaKTOv XaTpeiav, bni rq? 0uaia? bKeivq? toO iXa-
0aXdcroT|? ifyiou Kal creXrivri<S, drrrpwv, Kai ndcxq? rq? kti- apoO trapaKaXoupev t6v 0e6v urtbp KOtvq? tujv ’EKKXr|CTiiIiv
ffeujq XoYiKrj? Te Kai dXoYou, fiparq? Te Kai doparou ‘
dtY- eipnvq?, fiirbp Tfj? tou Kdcrpou edaraOeia?, urrbp 0acTiXbujv,
uirbp (TTpaTtujTujv Kai cruppaxiuv, utrbp tujv bv daGeveiai?,

omnes circa illam horam deponant curas vitae huius et do- angelorum, virtutum, dominationum, principatuum, potestatum,
mesticas sollicitudines, habeantque sursum in caelo cor ad thronorum, cherubim multis faciebus praeditorum, quasi dicen-
clementem Deum. Deinde respondetis: «Habemus ad
(3)
tes Da vi di cum illud: Magnificate Dominum mecum.
Dominum», ei per eam quam pronuntiatis con-
praecepto (2) Men-
tionem etiam facimus seraphim, quae in Spiritu Sancto vidit
fessionem assentientes. (4) Nemo igitur ita comparatus adsit,
Isaias thronum Dei circumstantia, et duabus alis faciem
ut, cum ore dicat: «Habemus ad Dominum», cogitatione
tegentia duabusque pedes ac duabus volantia, et dicentia:
mentem habeat huius vitae curis occupatam. (5) At enim Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Sabaoth.
omni tempore memores esse nos oportet Dei. Quodsi propter Propterea enim
traditam nobis ab seraphinis hanc theologiam [seu Dei cele-
humanam imbecillitatem impossibile sit, illa tamen maxime brationem] recitamus, ut communi laudum modulatione cum
hora hoc studiose enitendum est.
superioribus mundo exercitibus coniungamur.
532 5. (1) Post haec sacerdos ait: «Gratias agamus Domino.»
7. Deinde, postquam nosmetipsos per has spirituales
laudes 534
(2) Vere enim grates agere debemus, quod, cum indigni esse- sanctificavimus, Deum benignum exoramus, ut emittat Sanctum
mus, ad tantam nos vocavit gratiam ; quod, inimici cum esse- Spiritum super dona proposita, ut faciat panem quidem corpus
mus nos reconciliavit; quod Spiritu adoptionis est dignatus. Christi, vinum vero sanguinem Christi. Omnino enim quod-
(3) Ad haec vos subicitis: «Dignum et iustum.» Dum enim cumque attigerit Spiritus Sanctus, id sanctificatum et trans-
gratias agimus, dignam rem agimus et iustam ipse autem non ; mutatum est.
iuste, sed praeter iustum agens, nobis benefecit et tantis bonis
8 Postquam vero perfectum
. est spirituale sacrificium, in -
nos dignos effecit. cruentus cultus, super illam propitiationis hostiam obsecramus
535
533 6. (1) Facimus deinde mentionem caeli et terrae et maris, Deum pro communi Ecclesiarum pace, pro recta mundi com-
solis et lunae, astrorum et totius creaturae tam ratione prae- positione, pro imperatoribus, pro militibus et sociis, pro
iis
ditae quam carentis, visibilis et invisibilis, angelorum, arch- qui infirmitatibus laborant, pro his, qui afflictionibus premuntur,
 328 CYRILLUS EP. HIEROSOLYMITANUS circa 315-386. n. 536—540.
329
utrep tujv KaTarrovouptvLuv Kai diraEanXui? unep ndvTiuv npoofpepopev, dEiXeuopevoi
'

uudp auTduv tc Kai qpuiv tov

(SoqGeia? beopevuiv beopeGa navTe? f)pei? Kai TauTqv irpoa- qnXavGpwuov 0eov.
cpepopev Ti]v Gucriav. 11. Eito
perd touto Tf|v euxqv XeYopev
I

dKefvqv, ftv538
536 9. (1) Elia pvripoveuopev Kai tuiv TtpoKeKOipripevaiv, 0 ItuTfip napebiuKe toi? oiKeioi?
outoO paGqTai?, p€T d Ka-
npaiTov TtaTpiapxtuv , TrpocptyrLuv ,
drcotfToXuuv , papTupuiv, Gapa? auveibqcxeuj? TTaTtpa duiYpatpopevoi
t6v 0eov Kai
8thm? 6 ©eo? Tai? euxai? aurtuv Kai 7Tpecr(5etai? Ttpo<Tbe£r]Tai XerovTe? «TTaTep f|pwv 6 dv toi? oupavot?»
ktX.
f)piuv ti^v beqmv. (2) Erra Kai uudp tluv trpoKeKOipnptvtuv Sequitur explanatio orationis Dominicae
usque ad c. 18 incl.
dfiujv irarepiuv Kai dTncXKomnv Kai TtdvTiuv anXui? tujv dv
19. (1) MeTd touto Xeyei 6 iepeu?'
ripiv TrpOKeKoipiipevujv, peTiarriv Svriatv nicrieuovieq daeaGai «Td dyta toic 539
OYtot?.» (2) "Afta Td upoxeipeva, duicpoiTqcTiv
Tai? ipuxai?, unep tLv q bdqcrt? dvacpepeTai, Tq? dfia? Kai beEdpeva
A T ,ou TTveupaTO?. "A T io, Kai upei?, TTveupaTO?
(ppixuibearaTq? TcpoKeipevq? Guaia?. fou A T mraEuv-
537
^
10. (1) Kai (louXopai Opd? duo unobeiYparo?
Oiba fdp ttoXXou? touto XeYovra? Ti uicpeXerrai ipuxq pera
'
ueicxai.
I
<

li**
1
e
5'
Ja
* XtT€Te - 4TK>?,
T '°
.
° uv ™i?
*
dYtot? KOTdXXqXa. (3) Eito
Kupto? 'Iquou? XpuXTO?.»
AXnGu,? T ap ei? dYio?, (putret dtYto?'
dpapTripdTujv duaXXacrffopevq Toube toO Kocrpou [i ou peG' 1
faeT? bd K ai fi T »oi,
!
“XX ou 6
dpapTripaTUJv], dav /’ <iXXa M6T °Xfl Kai affleret Kai
Tq? upocreuxq? pvqpoveueTai (2) ’Apa ;
20. /fw
(1) MeTd toOto
euxq.
yap, ef ti? PaaiXtu? upoffKeKpouKdTa? aikui dEopitJTOu? uoiq- dKoueTe
toO tpdXXovToc ue T d540
peAou? Getou TrpoTpenopdvou, Opa?
(Ttiev, erra oi toutoi? biacpdpovie? aidcpavov nXdEavTe? tmdp ei? Tf|v KotVLuviav tluv
OYiwv putJTTipiujv Kai XdY0VT0?' «TeutraaGe
tuiv dv Tipwplai? auri!) toOtov TrpocrevefKaKTiv, ouk dv au- Kai ibeTe, 6ti
XPHCTt6? 6 Kupto?» [Ps 33, »].
Toi? dvecnv btprj tluv KoXdaewv; (3) Tov outov t 6uov Kai (2) Mf, tlu Xdpu T Y. tlu olu-
P pCtTIKU) dtTITpdTTqTe Tb KptTIKdv'
fipei? Guep tuiv KeKOipqpevwv adirQ Td? beqcrei? upocTtpd- OU X i, dXXa Tf| dvevbotdffTUJ
povTe?, Kdv dpapTuiXoi i&ffiv, ou <rrd<pavov uXtKopev, dXXa r&P °° K fipTOU Kal oi-vou «Xeuovra,
r
YeutratrGat, dXXa dvT.Turrou (JiupaTo? ko! dfpaTO? .

XpiOTOV dcrcpaYiaLXpdvov uudp tluv i^pe^pujv apapTqpdTuiv toO XpiaTou

mus dementem Deum cum pro illis tum pro nobis demereri
et universim pro omnibus, qui opis indigent, precamur nos
et propitiare satagentes.

536
omnes et hanc victimam offerimus.
9. (1) Postea recordamur eorum quoque, qui obdormierunt,
primum patriarcharum, prophetarum, apostolorum, martyrum,
ut Deus eorum precibus et legationibus orationem nostram
suscipiat. (2) Deinde et pro defunctis sanctis patribus et
S
c
scientia
es in caelis»
Tum
p?™
vero P.ost

Deum cum
Patrem nuncupantes dicentesque:
etc.
haec illam recitamus orationem,
suis discipulis tradidit,
quam 538
pura con-
«Pater noster ’
nui
M

episcopis et omnibus generatim, qui inter nos vita functi sunt m 2JW
Sa a '
3 uae
^
c?
di cit sacerdos: «Sancta
is

suntf
peracti
altari proposita iacent,
- m ,
sanctis.» 539
recepto Spiri-
oramus, maximum hoc credentes adiumentum illis animabus tus Sancti superventu. Sancti vos quoque, Spiritus
fore, pro quibus oratio defertur, dum sancta et perquam tre- Sancti
dono dignati. Sancta igitur sanctis conveniunt.
menda coram iacet victima. (3) Deinde
vos subicitis «Unus sanctus, unus Dominus
:

537 Iesus Christus »

10. (1) Huiusfidem vobis ab exemplo facere volo. Novi
rei Revera namque unus est sanctus, natura
sanctus; nos autem
enim multos ita dicere: Quid iuvat animam ex hoc mundo in
mn0nnatUra Sed ici P a ‘-e et operum P-
peccatis [seu sine peccatis] decedentem, si eius in oratione
mentio fiat? (2) An vero si rex quispiam viros, a quibus
:rit^'vr '

AuditiS d inde VOcem Pallentis

offensus fuerit, relegarit in exsilium posteaque illi, ad quos hJ°' i,L ^ sanctorum divina qua- 540
l0d " V0S ad mysteriorum communionem
attinent, coronam plectentes eam regi pro suis poena ab ipso ,tir t
w" .

US ie et Videte’ quod bonus est

:
Dominus,
afflictis obtulerint, nonne ipsis suppliciorum relaxationem grati-
ficaturus sit? (3) Ad eundem modum et nos pro defunctis,
w
IS Ne corporeis faucibusu u
huius rei mdicium aestimationemque
permittite ; non, inquam, sed fidei omnis
dubitationis experti
Oui
etiamsi peccatores sint, preces Deo offerentes non coronam enim gustant, non panem et vinum degustare
plectimus, sed Christum mactatum pro peccatis nostri' offeri- jubentur] sed anti-
typum [seu signum et sacramentum] corporis
et sanguinis Christi.
 330 CYRILLUS ca 315-386. — CHRONOGRAPHUS a. 354. n. 541—544. 331

541 21. (1) TTpocruuv oijv pq xexapevoiq xo!g tujv Xei P*y CHRONOGRAPHUS ANNI 354.
KapTtoT? TTpoaepxou pqbe btqprjpevoiq toi? baKTuXot?
aXXa
beEta uiq peXXouaq Ba- Depositiones Episcoporum Romanorum ab anno 255
Tr)v dpicmpav Opovov Troinuaq Tf)

(TiXea (mobtx€CT0ar xai KOiXava? rr|v rraXapqv bexou to ad annum 352.

aaipa toO XpiOTOu dniX^ftuv to «'Apqv». (2) Met’ dacpa- vi kal. Ianuarias Dionisi, in Callisti.
(f 268) 543
^rratpr) toO dyiou iii kal. Ianuar.
Xeia<; ouv <rfiaaa<; xoiiq 6(p9aXpouq trj
Felicis, in Callisti. 274
(f
prid. kal. Ianuar. Silvestri, in Priscillae.
crtupaTO?, |i£TaXdp|3ave, TTpodexwv, pr| Ttapa-rroX4cr^? ti^ Ik (f 335)
mi idus Ianuarias Miltiadis, in Callisti.
toutou auTOu. "Oitep y«P £av ditoXeaqq, xouxq) wq duo 5
(f 314)
xviii kal.Feb. Marcellini, in Priscillae. 304)
oiicetou bqXovoxi £Eqpiuj0n? peXouq. (3) Ehrfc Y«P P 01 E' (-

dacpa-
m
non. Mar. Luci, in Callisti. 254)
ti^ aoi ?bujKt ipntpoTa xP uff > ou 0|JK &v P 6T “ ^doti?
(f
i x kal. Mai. Gai, in Callisti.
(f 296)
Xtiaq kpdteiq, cpuXaxTopevoi;, pq ti auidiv TtapairoXeaqq mi non. Augustas Stephani, in Callisti.
dacpaXtatepov (f 257)
Kal Eqpiav bnoo"rri<;; Ou itoXXui odv paXXov vi kal. Octob. Eusebii, in Callisti.
( -310/311)

toO xpuffiou Kal X!0ujv Tipiwv Tiptuixepou biaffKonqoeis uirip 10 vi idus Decemb. Eutychiani, in Callisti (f 283)
toO pf| ipixav ctoi ^Kixeffeiv; non. Octob. Marci, in Balbinae 386
(f
CTujpaxoq Xpiffxou prid. idus Apr.
22. (1) EtTa peTa t6 KOivwvqcrai <re tou
Iuli in via Aurelia mi-
542 ,

npocr^pxou Kal tui iroTqpiqj toO alpaxos, pV*) dvaTetvuiv Taq

xeipa?, dXXa kutttujv Kaixpomu TrpoffKuvqtfewq

Kal aepdapaTO?
E
f:
™ G m “ niae hisl " Auctore* antiquissimi 9
f 7 °- L **•>"**. Le
X£fwv TO f’Ap#|V» aridEou Kal Ik toO aipaxo? ptTaXappdvuiv I r
ficalis T /p
1(Paris.
’
X
1886, Thorin), 10.
'
Liber Ponti-

XpKJToO. (2) 'Eti bi Tn? voxibo? ^vouaiK Toiq xt.\\zoi aou,

Xtpffiv ^Tiacpujpevoq Kal btpGaXpou? Kal pdxujTrov Kal Ta Xomd Feriale Ecclesiae Romanae («Depositio Martyrum»).
drlare aioenTnpia. (3) Elxa dvapetva? xqv euxnv euxaplaxei vin kal. Ian. natus Christus in Betleem Iudeae.
tuiv TqXiKouxuiv puaxripiujv. 544
Tip 0€w tui KaTaEiuiaavTi cxe (1) mense Ianuario.
MG 83, 1109 sqq. xiu kal. Feb. Fabiani in Callisti et Sebastiani in
Catacumbas.
21. (1) Adiens igitur ne expansis manuum neque Feb.
carpis xii kal. Agnetis in Nomentana.
541
disiunctis digitis accede, sed sinistram velut thronum subiciens (2) mense Februario,

dexterae, utpote Regem suscepturae, et concava manu suscipe vin kal. Martias natale Petri de cathedra.
corpus Christi respondens: «Arnen.» (2) Postquam autem (8) mense Martio.
caute oculos tuos sancti corporis contactu sanctiflcaveris, illud
non. Martias Perpetuae et Felicitatis, Africae.
percipe, advigilans, ne quid ex eo tibi depereat. Quod enim (4) mense Maio.
intercidere patieris, id tibi tamquam ex propriis membris de- xiiii kal. Iun. Partheni et Caloceri in Callisti, Dio-
minutum puta. (3) Dic enim, quaeso: si quis tibi auri ramenta cletiano Villi et Maximiano VIII
dedisset, nonne summa cautione ac diligentia teneres, providus, [304].
ne quid horum tibi periret ac damnum paterere? Nonue (5) mense Iunio.
multo cautius ac vigilantius curabis, ne ex eo tibi vel mica iii kal. Iui. Petri in Catacumbas et Pauli Ostense,
intercidat, quod est auro ac gemmis longe pretiosius? Tusco et Basso cons. [258].
22. (1) Tum vero post communionem corporis Christi accede (6) mense Iulio.
542
et ad sanguinis poculum; non extendens manus, sed pronus vi idus Felicis et Filippi in Priscillae; et in
et adorationis ac venerationis in modum, dicens «Arnen», IordanOrum, Martialis Vitalis Alex-
sanctificeris, ex sanguine Christi quoque sumens. (2) Et cum andri; et in Maximi Silani, hunc
adhuc labiis tuis adhaeret ex eo mador, manibus attingens et Silanum martirem Novati furati sunt,
oculos et frontem et reliquos sensus sanctifica. (8) Postremo, et in Pretextatae, Ianuari.
exspectans orationem, gratias age Deo, qui te tantis mysteriis iii kal. Aug. Abdos et Semnes in Pontiani, quod
impertire dignatus est. est ad ursum piliatum.
 332 CHRONOGRAPHUS ANNI 354.
n. 545—547. 333
mense Augusto.
(7)
viit idus Aug. Xysti in Callisti ; et in Praetextati
<= Nerone) et Vero <= Vetere) [55]. passus autem cum
laulo die III kal. Iulias consul, ss. 1 imperante
Agapiti et Felicissimi. Nerone.
(2) Linus ann. XII m. IIII d. XII. fuit temporibus Neronis,
vi idus Aug. Secundi Carpofori Victorini et Se-
a consulatu Saturnini et Scipionis
veriani Albano, et Ostense VII [56] usque Capitone et
Rufo [67].
ballistaria Cyriaci Largi Crescen-
(3) Clemens ann. VIIII m. XI d. XII.
tiam Memmiae Iulianetis et Ix- fuit temporibus Galbe
et Vespasiam, a cons. Tracali et Italici
maracdi. [68] usque Vespasiano
VI <= VII) et Tito <V> [76].
mi idus Aug. Laurenti in Tiburtina.
(4) Cietus ann. VI m. duo dies X. fuit temporibus Vespasiani
idus Aug. Ypoliti in Tiburtina et Pontiani in
et liti et initia Domitiani, a cons.
Callisti. Vespasiano VIII et Do-
mitiano V [77] usque Domitiano VIIII et Rufo
xi kal. Septemb. Timotei, Ostense. [83].
v kal. Sept. Hermetis in Basillae Salaria vetere. (5) Anaclitus ann. XII m. d. III. X
fuit temporibus Do-
mitiani, a cons. Domitiano X et Sabino
(8) mense Septembre. [84] usque Domitiano
XVII et Clemente [95].
non. Sep. Aconti, in Porto, et Nonni et Her-
(6) Aristus <= Evaristus) annos XIII m. VII d. duos, fuit 546
culani et Taurini.
temporibus novissimis Domitiani et Nervae et Traiani
v idus Sept. Gorgoni, in Lavicana. a cons
Valentis et Veri <= Veteris) [96] usque Gallo
ni idus Sept. Proti et Iacinti, in Basillae. et Bradua [108].'
Romae (7) Alexander ann. VII m. II d. uno. fuit temporibus Traiani
xviii kal. Octob. Cypriani, Africae. celebratur
a cons. Palmae et Tulli [109] usque Veliano
in Callisti. <= Heliano) et
Vetere [116].
x kal. Octob. Basillae, Salaria vetere, Diocletiano IX
et Maximiano VIII consul. [804]. (8) Sixtus ann. X m. III d. XXI. fuit temporibus Adriani
(9) mense Octobre. 5° ns Ni S ri
- et Aproniani [117] usque Vero III et Ambibulo
|12bJ.
pri. idus Octob. Callisti in via Aurelia, miliario III.
(10) mense Novembre. (9) Telesforus annos XI m.
III d. III. fuit temporibus An-
tonini <et> Macrini Marci) a cons. Titiani et Gallicani
v idus Nov. Clementis Semproniani Claui Nico-
[127] usque Caesare et Balbino [137].
strati in comitatum.
(10) Higinus ann. XII m. III d. VI.
m kal. Dec. Saturnini in Trasonis.
<et Marci, a consulatu Nigri et Camerini
fuit temporibus Veri

(11) mense Decembre. [138] usque Orfito

et Prisco [149])
idus Decem. Ariston in pontum (= Portum?)
(11) (Anicetus ann. IIII fuit temporibus Veri et Marci)
. . .

Ed. Th. Mommsen 1. c. 9, 71 sq. L. Dtuhesnc 1. c. 1, 11 sq. a cons. Gallicani et Veteris [150] usque Presente
et Rufino
[153].
Episcopi Romani (Catalogus Liberianus). (12) Pius ann. XX
m. IIII d. XXI. fuit temporibus Antonini
1 11, a cons. Clari et Severi [146] usque duobus
IMPERANTE TIBERIO CAESARE PASSUS EST DOMINUS NOSTER Augustis [161]
IESUS CHRISTUS DUOBUS GEMINIS CONS. VIII KAL. APR. ET sub huius episcopatu frater eius Ermes <=
Hermas) librum
POST ASCENSUM EIUS BEATISSIMUS PETRUS EPISCOPATUM scripsit, in quo mandatum continetur, quae
<=
quod) ei pre-
SUSCEPIT. EX QUO TEMPORE PER SUCCESSIONEM DISPOSI- cepit angelus, cum venit ad illum in habitu pastoris.
TUM, QUIS EPISCOPUS QUOT ANNIS PREFUIT VEL QUO IM- (13) Soter ann. VIIII <fuit temporibus Veri, a cons. Rustici
PERANTE. et Aquilini [162] usque Cetego et Claro [170]).

545 Petrus ann.

(1) XXV
mens, uno d. VIIII. fuit temporibus (14) < Eleutherius ann. XV)
III d. II. m.
fuit temporibus
Antonini et Commodi, a cons. Veri <= Severi) et
Tiberii Caesaris et Gai et Tiberi Claudi et Neronis, a consul. Hereniani
[171] usque Paterno <= Materno) et Bradua [185].
Minuci <= Vicini) 1 et Longini [p. Chr. 30] usque Nerine
(15) Victor ann. VIIII m. II d. X. fuit temporibus <. a 547 . .

consulatu Commodi V et Glabrionis [186] usque Laterano

et
1
Quae emendanda vel restituenda erant, L. Duchtsnc (Le Liber Rufino [197]).
Pontificalis I, 8 sqq) secutus uncis inclusi triangulis.
= supra scriptis.
 334 CHRONOGRAPHUS ANNI 354. n. 548—549. 335

(16) (Zephyrinus ann. XX fuit temporibus Severi et> An- (25) Xystus ann. II m. XI d. VI. coepit a cons. Maximi et
tonini, a cons. Saturnini et Galli [198] usque Presente et Ex- Glabrionis [256] usque Tusco et Basso [258] et passus est VIII
tricato [217]. id. Aug. <et presbyteri praefuerunt) a cons. Tusci et Bassi
(17) Calixtus ann. m. II d. X. V fuit temporibus Macrini 258 usque in diem XII kal. Aug. Aemiliano et Basso cons.
et Eliogabali, a cons. Antonini et Adventi [218] usque An- 259 .

tonino <I1II> et Alexandro [222].

III (26) Dionisius ann. VIII m. II d. IIII fuit temporibus
Urbanus ann. VIII mens. XI d. XII. fuit temporibus
(18) Gallieni, ex die XI kal. Aug. Aemiliano et Basso cons. [259]
Alexandri, a cons. Maximi et Eliani [223] usque Agricola usque in diem VII kal. Ian. cons. Claudi et Paterni [269].
et Clementino [230].
(27) Felix ann. V m. XI d. XXV. fuit temporibus Claudi
(19) Pontianus ann. V. m. II d. VII. fuit temporibus et Aureliani, a cons. Claudi
Paterni [269] usque in con-
et
Alexandri, a cons. Pompeiani et Peligniani [231]. eo tem- sulatum Aureliano II et Capitolino [274].
pore Pontianus episcopus et Yp pol tus presbiter exoles i
(28) Eutycianus ann. VIII m. XI d. III. fuit temporibus
sunt deportati in Sardinia in insula uocina Severo et Quin- 1
Aureliani, a cons. Aureliano III et Marcellino [275] usque in
tiano cons. [235]. in eadem insula discinctus est III1 kal. diem VII idus Dec. Caro II et Carino cons. [283].
Octobr. et loco eius ordinatus est Antheros XI kal. Dec. (29) Gaius ann. XII m. IIII d. VII. fuit temporibus Cari
2
cons. ss. [235]. et Carini, ex die XV' kal. Ian. cons. Carino Caro) II et <=
(20) Antheros m. uno dies X. dormit III non. Ian. Maximo Carino [283] usque in X kal. Mai. Diocletiano VI et Con-
et Africano cons. [236]. stantio II [296].
(21) Fabius <= Fabianus) ann. XI I II m. I d. X. fuit tem- (30) Marcellinus ann. VIII m. III d. XXV. fuit temporibus
poribus Maximini et Cordiani et Filippi, a cons. Maximini et Diocletiani et Maximiani ex die prid. kal. Iulias a cons. Dio-
Africani [236] usque Decio II et Grato [250]. passus XII < XIII> = cletiano VI et Constantio II [296] usque in consul. Dio-
kal. Feb. hic regiones divisit diaconibus et multas fabricas cletiano VIIII et Maximiano VIII [304]. quo tempore fuit
per cimiteria fieri iussit. post passionem eius Moyses et persecutio et cessavit episcopatus ann. VII m. VI d. XXV.
Maximus presbyteri et Nicostratus diaconus comprehensi (31) Marcellus annum unum m. VI XX.
temporibus 549
d. fuit
sunt et in carcerem sunt missi, eo tempore supervenit No vatus Maxenti, a cons. X et Maximiano [308] usque post consulatum
ex Africa et separavit de ecclesia Novatianum et quosdam X et septimum [309].
confessores, postquam Moises in carcere defunctus est, qui (32) Eusebius m. IIII d. XVI, a XIIII kal. Maias usque in
fuit ibi m. XI d. XI. diem XVI kal. Sept.
548 (22) Cornelius ann. II m. III d. X. a cons. Decio Illi <=III> (33) Miltiades (= Melchiades) ann. III m. VI d. VIII,
et Decio II [251] usque Gallo et Volusiano [252]. sub episco- ex die VI nonas Iulias a consulatu Maximiano VIII solo, quod
patu eius Novatus extra ecclesiam ordinavit Novatianum fuit mense Sep. Volusiano et Rutino [311], usque in III idus
in urbe Roma et Ni cos t ratum in Africa, hoc facto con- Ianuarias Volusiano et Anniano coss. [314].
fessores, qui se separaverunt a Cornelio, cum Maximo pres-
(34) Silvester ann. XXI m. XI. fuit temporibus Constantini,
bytero, qui cum Moyse fuit, ad ecclesiam sunt reversi, post a consulatu Volusiani et Anniani [314] ex die prid. kal. Feb.
hoc Centumcellis expulsi <=
expulsus) ibi cum gloria dor- usque in diem <prid.) kal. Ian. Constancio et Albino coss. [335].
mitionem accepit.
(35) Marcus mens. VIII dies XX. et hic fuit temporibus
(23) Lucius ann. III m. VIII d. X. fuit temporibus Galli et Constantini, Nepotiano et Facundo coss. [336] ex die XV. kal.
Volusiani <a consulatu Galli et Volusiani [252]) usque Valeri- Feb. usque in diem non. Octob. coss. ss. 1

ano TII et Gallieno II [255], hic exui fuit et postea nutu dei (36) Julius ann. XV
m. I d. XI. fuit temporibus Constantini,
incolumis ad ecclesiam reversus est. <dormit) III non. Mar. a consulatu Feliciani et Titiani [337] ex die VIII id. Feb. in
cons. ss. 2 diem pridie idus Apr. Constancio V' et Constancio Caes. [352].
(24) Steffanus ann. IIII m. II d. XXI. fuit temporibus hic multas fabricas fecit: basilicam in via Portese <= Portuense)
Valeriani et Gallieni, a cons. Volusiani <I1> et Maximi [253] miliario III; basilicam in via Flaminia mil II, quae appellatur
usque Valeriano III et Gallieno II [255]. Valentini; basilicam Iuliam, quae est regione VII iuxta forum

1
fortasse nociva. 2 = supra scriptis. = Bupra scriptis.
 386 LIBERIUS EP ROMANUS 362—366. n. 550 — 553. gg 7
2.
pro reverentia sanctae religionis, cui prudenter
divi Traiani; basilicam trans Tiberim regione X1III iuxta intentus
Callistum; basilicam in via Aurelia mil. III ad Callistum. es r clementmm tuam nobis ad haec impetranda
praestare.
(37) Liberius fuit temporibus Constanti et Constanti
1
(1) Sed multi Ecclesiae membra lacerare
. . .
festinant, 551
ex die XI kal. Iun. in diem ... a consulatu Constantio et V qui confinxerunt me litteras suppressisse, ne crimina eius
Constantio Caes. coss. [352]. quem dicebantur condemnasse, apud omnes
paterent!
Ed. Th. Mommscn, 1. c. 9, 73 sqq. L. Duchisnc I, c. 1, 2 sqq. U0 Quas illas litteras? Episcoporum Orientalium et
Aegyptiorum, quibus in omnibus eadem in
Athanasium
crimina continebantur. (3) At satis omnibus
1.
LIBERIUS Er. ROMANUS 352-366. nec quisquam negat, nos Orientalium litteras
clarum est
intimasse!
Liberius a Constantio imp. concilium expostulat. legisse Ecclesiae, legisse concilio,
atque haec etiam Orien-
[Epistula «Obsecro» (scripta 854). Hilarii fragm. 5.) talibus, respondisse; qui fidem et sententiam non
com-
Incipit epistula Constantium imperatorem
legatorum missa ad
modavimus nostram,
quod eodem tempore octoginta
a Liber Luciferum Episcopum.
io Episcopo Urbis Romae per episcoporum Aegyptiorum de Athanasio
sententia re-
550 Gloriosissimo Constantio Augusto Liberius Episcopus.
pugnabat,
3. quam similiter recitavimus
atque insinuavimus
epjscopis Italis. Unde
contra divinam legem visum
(1) Obsecro, tranquillissime imperator, ut mihi benignas (4)
aures clementia tua tribuat, quo possit mansuetudini tuae
est etiam, cum episcoporum numerus pro Athanasio
mentis meae propositum apparere. De christiano enim maior exsisteret, in parte aliqua
commodare consensum
imperatore et sanctae memoriae Constantini filio hoc (5) Haec scripta, si Deo fidem debet Eusebius qui
missus fuerat, festinans ad Africam nobis
ipsum sine cunctatione mereor impetrare. Sed in eo me reliquit- quae
tamen postea omnia scripta, ne ad impetrandum
laborare intelligo, quia repetita satisfactione placabilem forte
concilium deessent, Vincentius, qui cum
etiam circa reos animum tuum in gratiam meam revo- ceteris missus
care non possum. (2) Sermo enim pietatis tuae, iam
fuerat, Arelatum pertulit.

dudum ad populum missus, me quidem, quem patienter (1) Videt ergo prudentia tua nihil in animum meum 552
omnia ferre necesse est, plurimum lacerat. Sed animum introisse, quod Deo servientibus non dignum fuerat cogi-
tuum, qui lenitati semper vacat, qui numquam, ut scrip- tare. (2) Testis autem mihi est Deus, testis est tota cum
4.
suis membris Ecclesia, me fide et metu in Deum
tum est, in occasum diei iracundiam servat [cf. Eph 4, 26], re- meum
tinere circa me indignationem miraculo mihi est. (3) Ego
cuncta mundana
ita, ut evangelica et apostolica
ratio
praecipit, calcare atque calcasse.
enim, religiosissime imperator, tecum veram pacem requiro, (3) Non furore temera-
rio, sed constituto atque observato
quae non sit verbis composita interna dispositione falla- iure divino, atque in
alio ministerio ecclesiastico vivens, nihil
ciae, sed praeceptis Evangeliorum rationabiliter confirmata. per iactantiam
mhi per gloriae cupiditatem, quod ad legem pertinebat,’
(4) Non Athanasii tantum negotium, sed multa alia in
medium venerunt, propter quae concilium fieri, mansue- implevi. (4) Et ad istud officium, testis est mihi Deus
tudini tuae fueram deprecatus: ut ante omnia, quod
meus, invitus accessi; in quo cupio quidem sine offensa
specialiter optat mentis tuae erga Deum sincera devotio,
Dei, quamdiu in saeculo fuero, permanere.
(5) Et num-
cum fidei causa, in qua prima nobis spes est ad Deum, quam mea statuta, sed apostolica, ut essent semper fir-
diligenter fuisset tractata, ne eorum, qui nostram circa
mata et custodita, perfeci. (6) Secutus morem
ordinem-
Deum observantiam mirari debent, possent finiri. Et que maiorum, nihil addi episcopatui urbis Romae,
nihil
minui passus sum et illam fidem servans,
dignum fuerat Dei cultore, dignum imperio tuo, quod :
quae per suc-
Christi pietate regitur et augetur, specialiter hoc ipsum cessionem tantorum episcoporum cucurrit, ex quibus
plures
martyres exstiterunt, illibatam custodiri semper
exopto.
(1) Denique iam me aperire causam pietati tuae
1
Locus pro annis etc. liber relictus est, quia regnante Liberio cata- 553
sollicitudo ecclesiastica atque ipsa devotio
logus conscriptus est. persuadet.
Kirch, Enchiridion. po
 388 LIBERIUS EP. ROMANUS 352-366.
n. 554—556. 339
Significant Orientales paci nostrae velle coniungi. (2) Quae fuerint iudicio
sacerdotum Dei confirmata, cum constiterit
est pax, clementissime imperator, cum sint ex partibus omnes m
expositionem fidei, quae inter tantos
episcopos
quattuor episcopi Demophilus, Macedonius,
ipsis apud Nicaeam, praesente sanctae memoriae
Eudoxius, Martyrius, qui ante annos octo, cum apud patre tuo
confirmata est, universos consensisse,
Mediolanum Arii sententiam haereticam noluissent cum in exemplo
possint in posterum custodiri: ut
ipse Salvator, qui de-
damnare, de concilio animis iratis exierunt? Horum si super mentis tuae propositum intuetur,
in tanta rerum
fas est sententiis, quale sit aut quid periculi habeat, com- expositione laetetur, causam fidei
et pacis etiam
modare consensum, aequitas et clementia tua poterit aesti- publicae necessitatibus non immerito
rei

mare. (8) Non est novum, quod nunc subtiliter et sub exorandum
praeposuisse. (2) Ad
igitur mansuetudinem tuam, ut benevolo animo
nomine Athanasii attentatur. Manent litterae Alex- allegationes nostras audire digneris, fratrem
andri episcopi olim ad Silvestrum sanctae memoriae et coepiscopum
meum sanctum virum Luciferum cum Pancratio
destinatae, quibus significavit ante ordinationem Atha- pres-
bytero et Hilario diacono placuit
nasii, undecim tam presbyteros, quam etiam diacones,
proficisci. Quos credi-
mus de clementia tua ad pacem omnium
quod Arii haeresim sequerentur, se Ecclesia eiecisse, Ecclesiarum
cathohcarum non difficulier posse concilium
ex quibus nunc extra Ecclesiam catholicam foris positi impetrare
(d) Dei omnipotentis clementia te nobis
dicuntur sibi conciliabula invenisse, quibus asseveratur custodiat, clemen-
tissime et religiosissime Auguste.
Explicit.
etiam Georgius inAlexandria per litteras communi- L
care. (4) Quae ergo pax potest esse, tranquillissime im- CV 65 (Id. 5' Bar0 " im Anna,C5 a"
S »• 2-'

perator, si exhibitis episcopi, ut nunc per Italiam factum

Liberius Eusebio, Dionysio et Lucifero
est. cogantur talium sententiis oboedire?
exsulibus gratulatur.
554 5. (I) Accipe aliud, quia tranquillitas tua patienter ad-
[Epistula .Quamvis, (scripta 855). Hilarii fragm. 6,
mittit. Manent legatorum litterae, qui ad clementiam tuam 1—2.]
Liberius antequam ad exsilium exiret,
fuerant [Arelatum) destinati, quae nuper venerunt: quibus hanc uniformem epistulam
significant propter turbationem quidem omnium Eccle- Unena fe. r ** Eu,ebio f Vercellensi]. Dionysio [Medio-
lanenst] et Lucifero [Calaritono], in exsilio
constitutis.
siarum se quidem ante succumbere sententiis Orientalium 1. Quamvis sub imagine
(1) pacis humani generis 556
voluisse, proposuisse tamen condicionem, ut si iidem mimicus vehementius in membra Ecclesiae videatur esse
Arii haeresim condemnassent, hoc genere inclinati eorum grassatus; vos tamen, acceptissimi in
Domino sacerdotes
sententiis oboedirent. (2) Placitum, ut ipsi significant, egregia et singularis fides et hic probabiles
scriptura teste firmatur, itur in concilium accipiunt cum
Deo ostendit,’
:
et iam
ad futuram gloriam martyres designavit.
deliberatione responsa, Arii doctrinam se damnare non (2) Quo
itaque praeconio laudis, qua vocis
exsultatione merita vir-
posse, Athanasium, quod solum exigebant, communione tutis vestrae proferam, positus inter
moerorem absentiae
esse privandum. (3) Hinc iam clementia tua hoc quoque vestrae et gaudium gloriae, prorsus
invenire non possum
consideret, recte catholicae religionis iure servato, an nisi quod scio hinc (a/..- hic) me probabiliora
hominis causa debeat diligenter excusseque tractari. vobis
solatia exhibere, si credatis me in exsilium
simul vobiscum
555 6. (1) Unde iterum atque iterum mansuetudinem tuam esse detrusum. (3) Denique me adhuc in ipsa exspec-
atque animum tuum Deo devotum rogamus per eius vir- tatione pendentem quod a consortio
vestro durior neces-
tutem, qui se in defensione tua quantus sit, universis sitas interim distrahit, satis
contristor. (4) Optaveram
mortalibus approbavit, ut habens ante oculos eius bene- enim fratres devotissimi,
, prior
pro omnibus vobis im-
ficia, qui imperium tuum in omnibus regit, haec in coetu pendi, ut exemplum me magis vestra dilectio
gloriae per
episcoporum diligenter facias omni cum consideratione consequeretur. Sed fuit haec palma meritorum
vestrorum
tractari: ut pacatis per te Deo favente temporibus, tran- ut priores de perseverantia fidei
ad confessionis illustrem’
quillitate tua consentiente, sic omnia discutiantur, ut quae gloriam veneritis. (5) Quaeso igitur
dilectionem vestram,
22 »
 840 UBERIUS EP. ROMANUS 852—866.
n. 557—560.
ut mepraesentem vobiscum esse credatis atque eo me 341

affectu absentem non esse sentiatis, et intelligatis dolere

mrnmm
me satis, quod sim interim a vestro consortio disparatus.
(6) Quantam denique gloriam fueritis consecuti, hinc
magis scire potestis, quod si qui in persecutione coronati
sunt, solius persecutoris cruentos gladios sentire potuerunt:
contra vos, devoti per omnia Dei milites, etiam falsos
contra Evangelium Sentent " S
fratres inimicos experti, de perfidis victoriam pertulistis: commodare consensum».
quorum quanto in saeculo violentia increscere potuit,
ML 10, 688. Baronius, Annales ad
853, n. 19. CV 65, 166 sq.
tanto sanctis sacerdotibus praemia laudis inveniuntur con-
QUattU ° r epiStalae’
ferre. Estote itaque de promissione caelesti securi. « multi putabant, suppositae*
557 2. Et quia proximiores estis Deo effecti, vestris
(1) Epistula ,
orationibus me vestrum consacerdotem famulum Dei ad
Dominum sublevate: ut supervenientes impetus, qui de [Hilarii fragm.
4, 1—2]
die in diem cum annuntiantur, graviora vulnera infligunt,
tolerabiliter ferre possim; ut inviolata fide, salvo statu ui.“So7r P, “ ““ “•« 'P““Pi
'p
.d O,,„„.560.
Ecclesiae catholicae, parem vobis dignetur me Dominus
efficere. (2) Et quia cupio quae gesta sunt, in ipsa con- cn»
gressione fidelius scire, obsecro sanctitatem vestram, ut
universa fideliter litteris intimare dignemini: ut addita-
mentum maius vel ipse animus, qui diversis rumoribus
cruciatur, vel vires corporis ipsius, quae iam extenuatae e Lu c u m
Paulum etHelianume latere 1
«

Athanuiiim a- ™ Aa exan d ria m

sunt, de cohortatione vestra possint sentire. (Et alia ad supradictum e° ad 1
,

manu:) Deus vos incolumes custodiat, Domini fratres.

ML 10, 686 sqq. Baronius, Annales ad 355, n. 82. CV 65, 164 sqq.

Liberius de lapsu Vincentii Capuensis.

mumone. ^cmesiae Romanae com-
[Epistulae «Nolo te» et «Inter haec» ad Caecilianum Spoletinum 3 Reversi ivitnr b y en nuntl ®verunt sum
et Hosium Cordubensem (scriptae 854). Hilarii fragm. 6, 3.] noluisse. (4) Secutus denimie , .. venire

558 8. (1) Item Liberius antequam in exsilium iret, de Vincentio

de nomine
litteris,
ipradS A th fn as
quas ad unanimitatem ves
ad “T? ”****
<*»**
his
Capuensi ad Caecilianum episcopum Spoletinum scripsit: ram “« c“ m om nibus
vobis et cum universis
Nolo te factum Vincentii ab intentu boni operis re- episconTs siae catholicae
habere, supradictum autem Athon -
,

pacem
vocet, frater carissime. munione mea ai,enumesse a com-
sive Ecc esTae Romnn!!^
Romanae et consortio litterarum
559 (2) Et ad Ossium de Vincentii ruina sic dicit: Inter haec ecclesiasticarum.
quia in nullo conscientiam tuam debeo praeterire, multi
ex Italia episcopi convenerunt, qui mecum religiosissimum
imperatorem Constantium fuerant deprecati, ut iuberet,
sicut ipsi placuerat dudum, concilium ad Aquileiam
consentr""
de '

larum compositas esse, earum

at °r eXSiSlere:

f
"
^ “"-«miis accommodasse

su P eriorum epistu-
congregari. (3) Vincentium Capuensem cum Mar- geniose insinuat D.
' Ten temiis*
sae ver hotenus
"'"'‘"'‘i’
inversis,
J. Chapman The in-
cello aeque ex Campania episcopo, legationem nostram * 1

suscepisse, sanctitati tuae insinuo; de quo multum spera-

Revue Binddictine 27 (1910)
quos de Quaestione Lib e r
22 17? _ V, lers
(f.
of,'

e eliam
Lib «rius
i ,1 „ .
libellos,

bam, quod et causam optime retineret, et iudex in eadem

 3*2 UBERIUS EP. ROMANUS 352-366. n. 561—566. 343

561 2. (1) Quid in his
eveniens est? (2) Sed
urbis Romae episcopum gaudent
non sanctitatis, quid non ex metu Dei
litteris licam exponere, quae Sirmio a pluribus fratribus
et coepi-
us et Epictetus, dum damnare
Potam i scopis nostris tractata, exposita et suscepta est (Haec
est per-
sicut in Ariminensi synodo
, fidia Ariana, hoc ego notavi, non apostata. Liberius sequentia 1

(3) Quin etiam For tu nat i anus

:)
continetur, audire haec noluerunt. ab omnibus, qui in praesenti fuerunt; hanc ego libenti animo
episcopis mittens, nihil
episcopus epistulam eandem rursum diversis suscepi (Anathema tibi a me dictum, Liberi, et sociis tuis
profecit. (4) Ut autem in negata At h a n as io communione sibi potius
nullo contradixi, consensum accommodavi, hanc sequor,
in

essent onerosi, rt-mque omnem sibi periculi facerent, dummodo nihil haec
a me tenetur (Iterum tibi anathema et tertio, praevaricator
Sardicensi synodo, qua Athanasius absolutus et Ariani dam-
nati fuerant, decerperent, litterae ex Aegypto omni
atque ab Alex- Liberi). (2) Sane petendam credidi sanctitatem vestram, quia

andri a missae admonebant! quoniam quales ad Iulium pridem de tam pervidetis in omnibus me vobis consentaneum esse,
digna-
reddenda exsulanti At ha nasio communione erant scriptae, tales nunc, mini’ communi consilio ac studio laborare, quatenus de ex-
ut de subiectis intelligetur, ad Liberi um datae
sunt. silio iam dimittar et ad sedem, quae mihi divinitus
credita
(Breslau
ML 10, 678 sqq. M. Scbihtani , Die Hilariusfragmente est, revertar,
1905, Mtlller u. SeifTert) 158 sq. Baronius, Annales ad 352, n. 18. Perfidiam autem apud Sirmium descriptam, quam dicit Liberius
7.
565
CV 65, 155 sq. catholicam, a Demophilo sibi expositam, hi sunt
qui conscripserunt:
Narcissus, Theodorus, Basibus, F.udoxius, Demophilus,
Cecropius, Sil-
Epistula II. Liberius Athanasium damnat et fidei vanus, Ursacius, Valens, Evagrius, Hireneus* Exupcrantius,
Terentia-
Sirmiensi subscribit. nus, Bassus, Gaudentius, Macedonius, Marthus, Atticus *, Iulius,
Surinus,
Simplicius et Iunior [requirendum]'. Omnes haeretici.
[Ililarii fragra. 6, 4 — 7.]
Ed. D. y. Chapman in Rev. Bdned. 27 (1910), 32 sqq. ML
vel promiserat Liberius, 10,
562 4- p °s l haec omnia 8 uae vel K' ssera ' 688 sqq. Baronius, Annales ad 357, n. 42. CV 65, 167 sqq.
misaus in exsilium universa in irritum deduxit, scribens praevaricatoribus
haereticis Arianis qui in sanctum
,
Athanasium
orthodoxum epi-
scopum iniustam tulere sententiam. Epistula III. Liberius ab Athanasii communione
et coeptscopis Orientalibus,
separatus Romam remitti enixe rogat.
563 5. Dilectissimis fratribus presbyteris
[Ililarii fragm. 6, 8—9.]
Liberius salutem ‘.
(1) Pro deifico timore
sancta fides vestra Deo cognita est 8. Item Liberius, de exsilio, Ursacio, Valenti et Germinio. 566
et hominibus bonae voluntatis. (2) Sicut lex loquitur: lusta Quia scio vos
pacis esse, diligere etiam concordiam
filios
(1)
tudicate, filii hominum [P* 57, 2], ego Athanasium non de- et unitatem Ecclesiae catholicae, idcirco non aliqua necessitate
fendi’: sed quia susceperat illum bonae memoriae
Iulius compulsus, Deo teste dico, sed pro bono pacis et concordiae,
episcopus, decessor meus, verebar ne forte in' aliquo prae- quae martyrio praeponitur, his litteris convenio vos, domini
varicator iudicarer. (3) At ubi cognovi, quando Deo placuit, fratres carissimi. (2) Cognoscat itaque prudentia vestra Atha-
iuste vos illum condemnasse, mox consensum
commodavi sen- nasium, qui Alexandrinae Ecclesiae episcopus fuit, a me
tentiis vestris. Litteras adaeque super nomine eius, id est
4 de
esse damnatum priusquam ad comitatum sancti imperatoris
condemnatione ipsius, per fratrem nostrum Fortunatianum
. .

secundum Orientalium episcoporum et ab Ecclesiae

litteras
dedi perferendas ad imperatorem Constantium. (4) Itaque Romanae communione separatus est 8 sicuti teste est omne
amoto Athanasio a communione omnium nostrum, cuius
,

presbyterium Ecclesiae Romanae. (3) Sola haec causa fuit,

nec epistolia a me dico me cum omnibus
suscipienda sunt, ut tardius viderer de nomine ipsius litteras ad fratres et
vobis et cum universis episcopis Orientalibus seu per universas coepiscopos nostros Orientales dare, ut legati mei, quos ab
provincias pacem et unanimitatem habere.
6. (1) Nam, ut verius sciatis me
564 vera fide pro hac epistula
Dem oph 1
Quae uncis inclusi a'que cursivis
mea 5 loqui, dominus et frater meus communis ilus, litteris impressa sunt, inter-
6 iectiones Hilarii esse volunt.
qui dignatus est pro sua benevolentia fidem nostram et catho-
’ Ita Chapman; Coustant: dignemini.
' Baronius: Irenaeus Coustant: Hyrenius.
:

4
Chapman ; Coustant: defendo. Ita Chapman; Coustant: Acticus. 8
Nota marginalis.
1
Addit salutem Chapman. ’ Ita
8
Ita Chapman; Coustant: prius, quam ad Comitatum s. imperatoris
* Ita Chapman; Coustant: ab.
« Ita Chapman; Coustant: litterasque. litteras Orientalium destinarem episcoporum, et ab
* Ita Chapman; Coustant: per hanc epistulam ea. Ecclesiae Romanae communione esse separatum; Baronius: priusquam
* Ita Chapman; Coustant: vestram, ad comitatum s. imperatoris pervenissem.
 344 LIBERIUS EP. ROMANUS 352—366. n. 567-572. 345
urbe Roma
ad comitatum direxeram, seu episcopi, qui fuerant [cf. Cor 15, 33].
1
(2) Insidiae hominum malorum
deportati, et ipsi una cum his, si fieri posset, de exsilio revo- cognitae sunt, unde ad hunc laborem
bene tibi
perveni et ora ut det :
carentur. Deus tolerantiam (3) Dilectissimus Filius meus Urbicus
567 9. (1) Et hoc autem' scire vos volo, quod fratrem For- diaconus, quem videbar habere solatium,
a me per Venerium
tunati anum petii, ut litteras meas ad clementissimum im- agentem m
rebus sublatus est.
peratorem perferat, quas ad Orientales episcopos feci, ut 1 SanCtitati ‘ Ua e
1
s 'g nificand um credidi,
sciant et ipsi una secum At ha nasii communione me esse Pnt iini
tentione
-
,
me de con- 569
t -i|
illa a nomine At ,
ha na si recessisse et ad fratres et
i

separatum quas credo quod pietas ipsius pro bono pacis n 0 St 0S ° nen ales Iitteras dediss
0P
,

gratulanter accepit, quarum exemplar etiam Philario im- nS^

nomine. %\ Ti ^ \
(2) Unde quia, Deo volente, pax vobis
t
ubique est,
e de super eius

peratoris 3 ... cum rogo.... (2) Pervidet caritas vestra haec d pavens convenire ep, scopos cunctos
me benigno et innocenti animo gessisse. Quapropter his Campaniae et haec
Ex ‘Piorum numero una cum epistula vestra
litteris meis convenio vos et adiuro Deum omnipotentem
, de unanimitate nostra et pace ad clementissimum
et Christum Iesum, Filium eius, Dominum et Deum nostrum,
imperatorem
scribite, quo possim et ego de
tristitia magna liberari.
et Spiritum Sanctum, ut dignemini s ad clementissimum im- (3) (Et
manus ipsius :) Deus te incolumem custodiat, frater. (4) (Item
peratorem Constantium Augustum pergere et petere, ut manu paginae perscripta) Cum omnibus
ipsius
episcopis Orien-
bono pacis et concordiae, in qua pietas eius semper exsultat, talibus pacem habemus et vobiscum.
me ad Ecclesiam mihi divinitus traditam iubeat reverti ut Ego me ad Deum ab-
: solvi. Vos videntis, si volueritis me in exsilio deficere.
temporibus ipsius Ecclesia Romana nullam sustineat tribula- Erit
Deus mdex mter me et vos.
tionem. (3) Me autem cum omnibus vobis episcopis Ecclesiae
ML 10 * 95 *""'»
catholicae pacem habere his litteris meis aequo et simplici
animo scire debetis, fratres carissimi. Magnum solatium enim
m® ' '
«1 857,

vobis in die retributionis acquiritis, si per vos pax Ecclesiae Epitaphium, quod Liberii Romani esse
Romanae fuerit reddita. (4) Scire autem per vos volo etiam putatur
[Ex Syllogc Cemulensi saeculi VII. (Transscriptum
fratres et coepiscopos nostros Epictetum et AU x e n t i u m, probabilior
m
coemeterio viae Salariae).]
pacem me et communionem ecclesiasticam cum ipsis habere
quos credo gratanter haec exsuscepturos. (5) Quicumque autem
Quam Domino fuerant devota mente parentes, 570*
qui confessorem talem genuere
a pace et concordia nostra, quae per orbem terrarum, volente potentem
atque sacerdotem sanctum, sine felle
Deo, firmata est. dissenserit, sciat se separatum esse a nostra columbam,
divinae legis sincero corde magistrum.
communione. (Praevaricatori anathema una cum Arianis a
me dictum.)
5 Haec nascentem suscepit ecclesia mater
te
uberibus nutriens de vot]a beatum
fidei
Chapman I. c. 34 sq. Baronius, Annales ad 857, n. 43. ML 10 qui pro se passurus mala „cuncta
693 sqq. CV 65, 170 sqq.
erafc ........ uuwa ,libenter.
lucllll
Parvulus utque loqui coepisti dulcia verba,
571
mox scripturarum lector pius indole factus
Epistula IV. Liberius rogat, ut episcopi Campaniae 10 ut tua lingua magis legem quam
pro suo reditu apud Constantium imperatorem verba sonaret;
dilecta a Domino tua dicta infantia
intercedere velint. simplex,
nullis arte dolis sceda fucata
malignis
[Hilarii fragm. 6, 10 — 11.] officio tali iusto puroque legendi.
568 10. Item de exsilio Vincentio Liberius. Atque item simplex adolescens mente fuisti,
(1) Non doceo, sed admoneo sanctum animum tuum, frater 15 maturusque animo ferventi aetate modestus,
carissime, eo quod colloquia mala bonos mores corrumpant remotus, prudens, mitis, gravis, integer,
aequus
haec tibi innocuo fuit aurea vita.
lectori

Chapman;
Diaconus hinc factus iuvenis meritoque
1
Ita Coustant: etiam.
qui sic sincere, caste integreque,
fideli 572
9
Baronius addit: eunucho prodat. pudice,
8
Ita Chapman et Baronius ; alii post «Fortunatianum petii», omissis
• ut litteras meas — dignemini», legunt: «ut cum litteris meis ad clem. D
"ches” e ‘ alH- Funk (Historisches Jahrbuch
imp. Const. A. pergeret, petere, ut bono pacis etc.» riRRll'^
[1884], 424 ?
0SSi '
^
9 sq) epitaphium ad
Marlinum (649-655) refert.
5
 346 SYNODUS ARIMINENSIS anni 359. — HILARIUS ca 310-367 n. 573-579. 347
20 servieris sine fraude Deo, [qui] pectore puro diversis provinciis Occidentalium episcopi veniremus, ut
atque annis aliquot fueris levita severus.
573
fides claresceret omnibus ecclesiis catholicis et haeretici
Ac tali iusta conversatione beata
dignus qui merito inlibatus iure perennis
noscerentur. (2) Dum enim omnes, qui recte sapimus,
huic tantae sedi Christi splendore serenae contractaremus ,
placuit <ut> fidem ab antiquitate per-
25 electus fidei plenus summusque sacerdos, severantem, quam praedicaverunt prophetae, evangelia et
qui nivea mente immaculatus Papa sederes, apostoli, per ipsum Deum et Dominum nostrum Iesum
qui bene apostolicam doctrinam sancte doceres Christum, salvatorem imperii tui et largitorem salutis tuae,
innocuam plebem caelesti lege magister. quam semper obtinuimus, teneamus. (3) Nefas enim
Quis [t]etractante sua non peccata reflebat? duximus sanctorum aliquid mutilare et eorum, qui in
57 4 30 In synodo, cunctis superatis victor iniquis
Nicaeno tractatu consederant una cum gloriosae memoriae
sacrilegis,Nicaena fides electa triumphat. Constantino patre pietatis tuae. ... 2. ... (2) Con-
Contra quamplures certamen sumpseris unus,
stantino praesente in hoc cum magno examine fuisset
catholica praecincte fide, possederis omnes.
Vox tua certantis fuit haec, sincera, salubris: conscriptum, quod tenens baptizatusad quietem
35 Atque nec hoc metuo, neque illud committere opto. Dei commigravit, nefas putamus inde aliquid mutilare
Haec fuit, haec semper mentis constantia firma. et tot sanctos et confessores et successores martyrum
575 Discerptus, tractus, profugatusque sacerdos ipsius tractatus conscriptores in aliquo removere, cum
insuper ut faciem quodam nigrore velaret et ipsi praeteritorum catholicorum secundum scripturas
nobili falsa manu portantes aemula caeli cuncta servarunt.
40 ut faciem Domini foedare luce corusco.
En tibi discrimen vehemens non sufficit [u]num: CV 65 (ed. A. Feder S. J.), 78 sqq. ML 10, 699 sq.

insuper exilio decedis martyr ad astra,

atque inter patriarchas praesagosque prophetas,
inter apostolicam turbam martyrumque potentum, HILARIUS EP. 1»ICTA'VI ENSIS » circa 310-367.
45 cum hac turba dignus mediusque locatus
mitte[ris] in Domini conspectujm], iuste sacerdos. De Liberio Romano.
57(i Sic inde tibi merito tanta est concessa potestas
ut manum imponas patientibus, incola Christi,
[Contra Constantium (360) 11, 5 — 8.]
daemonia expellas, purges, mundesque repletos Mediolanensem piissimam plebem quam tu lurore terroris tui
(5) 577
50 ac salvos homines reddas animoque vigentes. turbasti Tribuni tui adierunt sancta sanctorum et viam sibi omni
!

Per Patris ac Filii nomen cui credimus omnes per populum crudelitate pandentes, protraxerunt de altario sacerdotes.

cumque tu[um) hoc obitum praecellens tale videmus, (6) Levius te putas, sceleste, Iudaeorum impietate peccasse ? Effuderunt
quidem illi Zachariae sanguinem sed, quantum in te est, concorporatos
spem gerimus cuncti proprie nos esse beatos Christo a Christo discidisti.
;

qui sumus hocque tuum meritum fidemque secuti.

De Rossi, Inscriptiones christ. Urbis Romae 2, 83 sqq. Liber Ponti- (7) Vertisti deinde usque ad Romam bellum tuum, 578
ficalis ed. Duchesne 1, 209 sq. eripuisti illinc [Liberi umj episcopum: et o te miserum,
qui nescio utrum maiore impietate relegaveris, quam re-
SYNODUS ARIMINENSIS anni 359. miseris 1

De baptismo Constantini M. (8) Quos deinde in Ecclesiam Tolosanam exercuisti furores!

tu
579
Clerici fustibus diacones plumbo elisi; et in ipsum, ut sancti
caesi;
[Ex Epistula ad Constantium imp. in Hilarii fragm. 7, 1 — 2]' mecum intellegunt, in ipsum Christum manus missae. Haec, Constanti,
576* 1. (1) Iubente Deo et praecepto pietatis tuae credi- si ego mentior, ovis es : si vero tu peragis, antichristus es.

mus fuisse dispositum, ut ad Ariminensium locum ex MI, 10, 588 sqq.

1
Versionem graecam habet Athanasius, Epistula de Synodis
10, II: MG 26, 696 sq. 1
Poitiers, Galliae.
 348 GREGORIUS NAZIANZENUS circa 330—390. n. 580—582. 349
Kai ppacrpoO -p]? dtpvtu auveXaGevxe?, 4ttC t. twv rrXnaiov
GREGORIUS NAZIANZENUS circa 330—390. iepuiv, oi pev ui? kexeuaovTe?, t&ppqaav, oi be, orrep
lv
Tot? TOiouTOi? tpiXel aupgaiveiv, tu)
templum Hiero- Trapdvxt xpdipevoi irpb?
Quod Iulianus imperator frustra
poqGetav, oi be dXXuj? x(j xapaxA cruiitpepdpevot,
solymitanum restituere conatus sit. ko! toT?
Geouai auveiarmrTOVTe?. (3) Eia, pev o'i Xe
[Oratio (5, seu) invectiva lulianum 2 (scripta
in post mortem Iuliani T oua,v, tu? ou bk
T ° € P 0V ctuTou? TtpoaebeHaTo, aXX’
[26. Iunii 363]) 3, 2-4.] )
avaneTTTapevai? Trpoa-
eXGovre? Tat? TtuXai?, (hriKXeiaGeiaai?
580 ^vexuxov ?k tivo?
3. (2) TeXo? [6 'louXiavo?] dtracpnKe Kai to 'loubaiuiv aopdTou Kai_ dtpavou? buvd M eui?, f
) xd xoiaOra TepaToup-rei
cpOXov ripiv Tt|V naXaiav xe auxiliv KOuepoTriTa, Kai xo Ka0' Ttpo? Trjv tuiv dae^uiv KaTaTrXqftv,
Kai tuiv euaefkiiv dama-
f||iuivavuiGev Oiroopuxopevov iv auxoT? piao? auvtpfov Xetav. (4) "O bk drravxe? fibq K ai X^ouaiv
Kai Ttiaxeuouaiv,
Xapdjv to0 TexvdopaToq, dmGeiaZuiv Te brjGev £k tuiv Ttap’ OTi fhaZopevou? aurou? Kai tptXovetKoOvTa?
xrepi xf|v efaobov
auToi? pipXujv Kai dnopprixaiv, di? vOv auxoT? dTTOKetpevov Trup laTqaev dTravTqaav k K tou iepoO,
Kai tou? uev kot-
efq KaTeXOeiv ei? xqv fcaunliv, Kai xov vediv dvabeipaaGai, ecpXeEe Kai dvf|Xtuaev (ut? 6 o,6v t,
xrepi M adxou? auuBnva,
Kai tujv iraTpiuiv to KpaTO? dvaveuiaaaGai, Kai dttOKpuTrro- TO|? lobopiTUiv Gn
[Cf. 19, udGeaiv,
24] f) tu. xrepi NabdB
pevo? tuvoia? TtXaapaTi Tf|V duivoiav. KCa Ap.oub Lv io, 2]
[Cf. Gaupax, Sevui? xai Gupidaaa, Kai
581 4. xaOTa Kai bievoqGri Kai gueiaev (euxoXov
(1) 'Enei bk Ktvbuveuaaai), tou? bk tuiv Kaipiuiv dKpumipidaav,
to Trpo? i^bov^v dnav), oi fikv di? dvaaxf|- aTnXnv
fap ei? diraTriv dtpqxev «pipuxov Tfj? toG 0eoG Kaxd tuiv
dpapxuiXtuv direiXnc
oovTe? bievooOvTO t6 lepov, Kai x^tpl noXXf) Kai trpoGupiqt Kai Kivfiaeui?.
nepi t6 gpYOV ^TaXanruipouv cpaai T01 Kai Ta? T^vaiKa?
'
ToOto p£v
(5) bf| toioOto, Kai dmaTeirui pnbei?, 8ti unbfe 582
auxwv, Ta dKeivwv 0aupa£ovT€?, oii p6vov finavTa? tou?
oi Tai? dXXai? toG 0eoG buvdpeaiv. (6) "O bk lu toutou
trepl to auipa Koapou? TrepteXopeva? £xoi|iw? auveiacpepeiv napaboEdxepov Kai trepitpaviaTepov, laTq tpu)? 4v tui ou-
tiI) £pTip Kai toT? uovoupfevot?, dXXd Kai toT? k6Xuoi? t6v
XoOv ^KtpepoutTa?, Kai ouxe troXuTeXoC? daGfjxo?, ouxe peXinv saevo turbine ac repentina aestuantis terrae agitatione simul
aTraXoTtyro? cpetbopeva?, edcrepetv oieaGai Kai rrdvxa (XGttuj una ad propinquum quoddam templum
repulsi,
perrexerunt
vopiZetv tou dyx^POPaTO?. (2) 'Q? b£ uno dypia? XaiXano? alu orationis causa, alii, ut in huiusmodi
rebus accidere solet’
eo, quod offerebatur, ad periculi propulsationem
utentes, alii
cum tumultu una proruentes, ac cum currentibus simul
580 3. (2) Ad extremum Iudaeorum quoque nationem in nos
bentes. (3) Sunt qui eos ne a templo
illa-

immisit [Iulianus] tum veteri eorum tum inveterato

levitate, quidem admissos fuisse
commemorent, sed cum ad apertas portas accessissent,
nostri odio in ipsorum pectoribus clam flagrante, ad id, quod repente
easdem clausas pessuloque obductas offendisse,
potentia
moliebatur perficiendum, adiutoribus usus ex ipsorum scilicet :
dam invisibili, quae ad impiorum terrorem ac piorum qua-
libris et arcanis fatale esse affirmans, ipsis iam in patriam in-
columitatem huiusmodi prodigia efficit.
redire ac templum instaurare, patriorumque rituum vigorem (4) Hoc autem uno
,am ore omnes referunt, ac pro certo habent, quod
renovare, ac benevolentiae specie commentum hoc occultans. eos summa
vi atque contentione ingressum sibi
581 4. (1) Postquam autem haec in animum induxit, ipsisque aperire conantes, ignis
e templo occurrens inhibuit, et alios quidem
persuasit (facile enim imposturam facit, quidquid delectat), illi exussit et ab-
sumpsit (ut simile quiddam ipsis, quod Sodomitis
quidem ad templi exstructionem se comparare, atque in id acciderit,
aut etiam quod Nadab Abiud, qui inusitato more et thus
et
opus et manu multa
animi alacritate ac labore incumbere.
et
adoluerunt et oppressi sunt), alios vero praecipuis
Illud enim narrant, qui eorum res admirantur, uxores quoque corporis
partibus truncatis, vivam columnam divinae
ipsorum non modo matronalem omnem mundum corporisque adversus pecca-
tores comminationis et motionis reliquit.
ornatum prompto animo detraxisse, atque in operis structuram
(5) Atque hoc quidem ad hunc modum se
laborantiumque opem contulisse, verum eo quoque animo fuisse, habuit, nec fidem 582
quisquam deroget, nisi qui eadem ratione quoque Dei
aliis
ut, terram sinu efferentes, ac nec vestibus praeclaris et exquisitis,
miraculis nullam fidem habendam putet.
nec teneris membris parcentes, pietatis officio sese fungi existi- (6) Quod autem hoc
etiam mirabilius clariusque fuit, lux in caelo stetit, crucem
marent, omniaque hoc conatu inferiora ducerent. (2) Ut vero,
 350 OPTATUS MILEV1TANUS scripsit ca 370. — DAMASUS 366/84. n. 588—587. 851

pavui tov crraupov TrepiTpatpov, k<xi to trpOTepov tTri T0? DAMASUS PAPA 366—384.
axipaloptvov Toig dOeoiq Kai <7 xo M-ct kcTi ovopa vOv tv ou-
pavw beiKVUTai naaiv ^Ttiffns. «“i Tivexai Tpoiraiov tu» ©eu»* EPIGRAMMATA.
Tqq kcitoi Tu»v d0epiuv vkriq, Tporcaiou ttovio? inpriXoTepov. In ss. Nereum et Achilleum.
MG 85, 667 sqq. [In coemeterio Domitillae, via Ardeatina.]

OPTATUS MILEV1TANUS scripsit circa 370.

Militiae nomen dederant saevum]q(ue) 1
[gerebant 585
officium pariter spectantes iuss]a ty[ranni,
De cathedra Romana s. Petri et de serie episcoporum praeceptis pulsante metu servi]re par[ati.
• Romanorum. mira fides rerum: subito posue]re furorefm
[De schismate Donati 2, 2, 2—4 ] 5 qonversi fugiunt, ducis impia castrja relinquunt,

583 2. (2) Igitur negare non potes scire te in urbe

Rotna proichunt clipeos faleras tel]aq(ue) cruenta,
confe ssi gaudent Christi portarje
Petro primo cathedram episcopalem esse collatam, in triumfos.
credit[e per Damasum. possit quid] gloria
qua sederit omnium apostolorum caput Petrus, unde et Ed. M. Ihm (Lipsiae 1895, BT) n. 8.
Christi.

Cephas est appellatus, in qua una cathedra unitas ab

omnibus servaretur, ne ceteri apostoli singulas sibi quis- De sepulcris Sanctorum in coemeterio Callisti
que defenderent, ut iam schismaticus et peccator esset, depositorum.
qui contra singularem cathedram alteram collocaret. [In coemeterio Callisti, via Appia.]

584 (3) Ergo cathedram unicam, quae est

prima de doti- Hic congesta iacet quaeris si turba piorum,
586
bus, sedit prior Petrus, cui successit Linus, Lino suc- corpora sanctorum retinent veneranda sepulcra,
cessit Clemens, Clementi Anacletus, Anacleto Evaristus, sublimes animas rapuit sibi regia caeli,
hic comites Xysti, portant qui ex hoste
Evaristo [Alexander, Alexandro] 1 Sixtus, Sixto Teles- tropaea;
5 hic numerus procerum, servat qui altaria
phorus, Telesphoro Iginus, Igino Anicetus, Aniceto Pius, Chr(ist)i
hic positus longa vixit qui in pace
Pio Soter, Soteri [Eleutherius, Eleutherio] Victor, Vic- sacerdos;
hic confessores sancti quos Graecia
Zephyrino Calixtus, Calixto Urbanus, misit;
tori Zephyrinus, hic iuvenes pueriq(ue) senes castique
nepotes,
Urbano Pontianus, Pontiano Anterus, Antero Fabianus, quis mage virgineum placuit retinere
pudorem.
Fabiano Cornelius, Cornelio Lucius, Lucio Stephanus, 10 hic, fateor, Damasus volui mea condere
membra,
Stephano Sixtus, Sixto Dionysius, Dionysio Felix, Felici sed cineres timui sanctos vexare piorum,
[Eutychianus, Eutychiano Gaius, Gaio] Marcellinus, Mar- L. c. n. 12. MI. 18, 407 sq.

cellino [Marcellus, Marcello] Eusebius, Eusebio Miltiades,

In s. Tarsicium martyrem.
Miltiadi Silvester, Silvestro Marcus, Marco Iulius, Iulio
[In coemeterio Callisti.]
Liberius, Liberio Damasus, Damaso Siricius, hodie qui
Par meritum, quicumque legis, cognosce duorum,
noster est socius nobis totus orbis commercio
: cum quo 587
quis Damasus rector titulos post praemia
reddit,
formatarum in una communionis societate concordat. ludaicus populus Stephanum meliora
qui vobis monentem
(4) Vestrae cathedrae vos originem reddite, perculerat saxis, tulerat qui ex hoste
tropaeum,
vultis sanctam Ecclesiam vindicare. 5 martyrium primus rapuit Ievita fidelis.
CV 26, 36 sq. ML 11, 947 sqq. Tarsicium sanctum Christi sacramenta gerentem
cum male sana manus premeret vulgare profanis,
in orbem describens, ac nomen illud et figura, quae in terra ipse animam potius voluit dimittere caesus
prius impiis contemptui fuerat, in caelo nunc omnibus ex prodere quam canibus rabidis caelestia membra.
aequo ostenditur, Deoque victoriae adversus impios efficitur L. c. n. 14. ML 13, 392.
trophaeum, trophaeo omni sublimius et praestantius.
1** UnC ' S abbreviationes completae, quadratis supplementa.
1
Quae uncis includuntur in libris addita sunt. includuntur*
 352 DAMASUS 366—884. — EPHRAEM SYRUS obiit 373.
n. 588—592*. 858
P
V

martyrem. gremium subito liquisse puellam,

n] utricis
In s. Eusebium pontificem et ?
sponte trucis calcasse minas rabiemq(ue) tyranni.
[In coemeterio Callisti.] ®
5 urere cum flammis voluisset nobile corpus,
virib(us) immensum parvis superasse
timorem,
588 DAMASVS EPISCOPVS FECIT «
nudaque profusum crinem per membra dedisse,
Heraclius vetuit ab vos peccata dolere,
1 b ne domini templum facies peritura videret,
Eusebius miseros docuit sua crimina flere: o veneranda mihi, sanctum decus, alma,
pudoris,
scinditur in partes populus gliscente furore, %
10 ut Damasi precib(us) faveas precor, inclyta martyr.
seditio, caedes, bellum, discordia, lites,
‘
L. c. n. 40. ML 13, 402 sq.
extemplo pariter pulsi feritate tyranni, o

integra cum rector servaret foedera pacis, a In s. Marcellum pontificem.

pertulit exilium domino sub iudice laetus, v [In coemeterio Priscillae, via Salaria nova.]
litore Trinacrio mundum vitamq(ue) reliquit. !|
Veridicus rector lapsos quia crimina flere
592
589 EVSEBIO EPISCOPO ET MARTYRI. » praedixit, miseris fuit omnibus hostis amarus,
hinc furor, hinc odium sequitur, discordia, lites,
L. c. n. 18. ML 18, 385 sq. \ seditio, caedes, solvuntur foedera pacis.
T
5 crimen ob alterius Christum qui in pace negavit,
De ss. apostolis Petro et Paulo in s. Sebastiani finibus expulsus patriae est feritate tyranni,
aliquando depositis. haec breviter Damasus voluit comperta referre,
[•Ad Catacumbas», via Appia.] Marcelli ut populus meritum cognoscere possit.
Hic habitasse prius sanctos cognoscere debes, L. c. n. 48. ML 13, 384 sq .

nomina quisque Petri pariter Paulique requiris, Anathematismos Damasi de Trinitate et Incarnatione
D 08 sqq. 692 a
discipulos oriens misit, quod sponte fatemur: De Spiritu Sancto id. 83; de canone S. Scripturae ii.
84.
sanguinis ob meritum — Christumque per astra secuti
5 aetherios petiere sinus regnaque piorum
— EPHRAEM SYRUS DIACONUS EDESSENUS obiit 373.
Roma suos potius meruit defendere cives,
haec Damasus vestras referat nova, sidera laudes.
De origine Evangeliorum.
L. c. n. 26. ML 18, 382 sq.
[Evangelii concordantis Expositio, in fine.]

In s. Hippolytum. (1) Verba apostolorum non aequalia et eadem sunt, 592 1

[In eius coemeterio, via Tiburtina.] quia non simul evangelium scripserunt. Non enim
(2)
590 Hippolytus fertur,] premerent c[u]m iussa t[yranni, mandatum acceperunt scrilendi, ut Moyses iussus est
presbyter in scismla sentper mansisse No[vati; tabulas conficere, sed sicut propheta dicit: «Dabo iis
tempore quo gladijus secuit pia viscera ma[tris, pactum foederis, non sicut illud, sed legem meam dabo
devotus Christo peteret cu]m regna pio[rum, m mente eorum et in corde eorum scribam illam» [lr
5 quaesisset populus ubinam procqdere [posset, 31, 32 sq; Hebr 8, 8]. Attamen occasionibus provocati scripta
catholicam dixisse fidem sequerentur ut omnes, confecerunt. (3) Matthaeus hebraice Evangelium
sic noster meruit confessus martyr ut esset,
scripsit, quod postea in linguam graecam versum est.
haec audita refe]rt Dam[asus, probat omnia Christus.
(4) Marcus autem Simonem secutus est, et cum in urbem
L. c. n. 87.
In s. Agnetem.
Romam profecti essent, ut perfecte recordarentur, si forte
Nomentana.]
propter longum temporis spatium aliquid in oblivionem
[In eius coemeterio, via
veniret, Marcum orarunt, et
quodcunque acce-
scripsit,
591 Fam]a refert sanctos dudum retulisse parentes Lucas
perat. (5) a baptismo Ioannis exordium sumpsit;
Ag]nen, cum lugubres cantus tuba concrepuisset,
nam hic de incarnatione eius locutus est et de regno
Kirch, Enchiridion. oq
 354 BASIL1US 370—379. — AMBROSIUS 374—397. n. 593—598. 355

ab Abraham
eius ex David [cf. Lc 1,27; 3,23], dum
alter vui cretu? iffxupa?, biboaOtu auxin f] uTrorrxtucri? dv dXXoi?
incepit [Mt 1,2]. Venit Ioannes et reperiens, verba xpicxiv exemv.
(6)
Domini scrip-
eorum qui de genealogia et natura humana (4) Kai ouxuj?, erreibav xou?
xfj? pexavoia? 595 xapTtou?
opiniones excitasse, ipse scripsit, quod non dEiou? embeiEiixai xw bexaxui
xqv xwv ttioxuiv dxei
serunt, varias , ei?
Verbum.
tantum homo erat, sed quod a principio erat eyxnv bex0f|xui X^pi? irpotrcpopd? ‘

xai buo dxq (tuerxd?

hebraice scripsit Evangelium, Marcus
latine ei? xqv euxnv xoT? ttkxxoi?, ourw Xomov xaxa£iou<x0w xfj?
(7) Matthaeus
Roma, Lucas graece, Ioannes etiam xoO dyaGou xoivtuvia?.
ab Simone in urbe
permansit usque MG
graece scripsit Antiochiae, quia in vivis 32, 803 sq.

ad tempus Traiani.
Ed. G. Mocsinger (Venetiis 1876) 285 sq. AMBROSIUS EP. MEDIOLANENSIS 374-397.
EP. CAESAREAE De Liberio Romano.
BASILIUS (n. circa 330)
[De virginibus ad Marcellinam sororem (377)
CAPP. 370-379. 8, 1, 1—2.]
(1) Quoniam quae habuimus superioribus duobus libris 597
De quattuoi classibus paenitentium.
digessimus, tempus est, soror sancta, ea quae mecum
scripta 875)
[Epistula canonica terlia (totius seriei 217,
ad Amphilochium ep. Iconiencem 75 ]
conferre soles, beatae memoriae Liber ii praecepta re-
volvere; ut quo vir sanctior, eo sermo accedat gratior.
593 '0 dbeXcpi) ibiq £x uaxpo? i) £x prppos (Tuppiav0eiq
(1) (2) Namque is, cum Salvatoris natali ad apostolum
Ttpocreuxn? pn 4mxpeTTtff0w rrapeivai,
£w?_ fiv
ei? oikov Petrum virginitatis professionem vestis quoque muta-
arroari) Tt)? Trapavbpou xai dGepixou npdEein?. Mexa b£
tione signares (quo enim melius die, quam quo virgo
<TuvaiaOr|cnv xti? epo^epa? dpapxia? £xeivn?,
t6 £X0eiv el? posteritatem acquisivitf), astantibus etiam puellis Dei com-
oixwv
rpiexlav TtpocTKXaidTU), xfj Gupq xuiv edxxnpiujv pluribus, quae certarent invicem de tua societate: «Bonas,
toO Xaou eicnovxo? dnl xi)v npoa-
Trapeaxnxtb?, Kai bedpevo? inquit, filia, nuptias desiderasti» etc.
aupnaOdaq uirdp aiixou dxxeveT?
euxnv, diaxe gxadxov pexa
ML 16, 219.
noieia0ai npo? xov Kupiov xa? beqcTei?.
594 Mexa bd xoOxo dXXqv xptexiav ei?
(2)
dxpoacnv p6vt)v De paenitentia publica.
TrapabexOnxtu, tcal dxoOwv xuiv Tpacptliv xat xt)? biba- [Dc paenitentia (circa 384) 2, 10 sive 91—96.]
(TKaXia? dxpaXXdaOuj, xai xaxaEioucreuj irpocreuxn?.
pi)
An quisquam ferat ut erubescas Deum rogare, 598
91. (1)
595 (3) "Eneixa, eineppexa baxpuinv 4£eZ!nxr|(Xev auxf)V xal qui non erubescis rogare hominem? et pudeat te Deo
irpocxeixeae xw Kupiw pexa auvxpippoG xapbia? xai xanei- supplicare, quem non lates, cum te non pudeat peccata
tua homini, quem lateas, confiteri? (2) An testes pre-
Qui cum sua ex patre vel ex matre sorore pollutus
est,
593 (1) cationis et conscios refugis, cum si homini satisfaciendum
accedere, donec ab iniqua
in domum orationis ne permittatur sit, multos necesse est ambias, obsecres, ut dignentur
et nefaria actione desistat. Postquam autem in horrendi pec- intervenire; ad genua te ipse prosternas, osculeris vestigia,
cati sensum et animadversionem venerit, triennio fleat, stans
filios offeras culpae adhuc ignaros, paternae etiam veniae
prope fores domus orationis, et rogans populum ingredientem
ipso intensas
ad orationem, ut unusquisque misericorditer pro
ad Dominum preces fundat. supplex prociderit ,
detur ei s ub s t r a t i o per alios tres
*

594 (2) Postea autem alio triennio ad solam auditionem ad- annos.
mittatur, et, Scripturis doctrinaque auditis, eiciatur, nec (4) Et, postquam paenitentiae fructus dignos ostenderit, «
dignus habeatur oratione. . . .
anno decimo in fidelium orationes suscipiatur sine oblatione 59
595 Deinde, si modo illam cum lacrimis exquisierit, et ubi annis duobus una cum fidelibus steterit ad orationem,
(3)
et Domino cum cordis contritione et valida humiliatione ita demum dignus habeatur boni communione.

23*
 856 AMBROSIUS EP. MEDIOLANENSIS 374—397. n. 599—607.
357
minus indulgendum, quam natura
precatores? (3) Hoc ergo in ecclesia facere fastidis, ut postulat; interpellandus
obsecrandum sanctae
em tlbUS, lnte rUmpenduS
Deo supplices, ut patrocinium tibi ad
o tfo H i
est suspiriis, sequestrandus
orationibus: vivendum ita, ut vitali huic moriamur
plebis requiras; ubi nihil est quod pudori esse debeat, usui
se ipsum sibi homo abneget
nisi non cum omnes simus peccatores: ubi ille
fateri, et totus mutetur:
(4) sicut
quendam adulescentem fabulae
qui humilior; ille iustior, qui sibi abiectior.
laudabilior, ferunt propter amores
meretneos peregre profectum,
599 92. (1) Fleat pro te mater Ecclesia, et culpam tuam et abolito' amore r^gres
sum, postea veteri occurrisse dilectae,
lacrimis lavet, videat te Christus maerentem, ut dicat: quae ubi se non
interpellavit,mirata putaverit non recognitam,
Beati tristes, quia gaudebitis [Lc 6, 21]. Amat ut pro rursus oc-
currens dixerit: «Ego sum»,
uno multi rogent. (2) Denique in Evangelio motus viduae responderit ille: «Sed ego
non sum ego.» 6
lacrimis, quia plurimi pro ea flebant, filium eius resusci-
tavit [Lc 7, 13] exaudivit Petrum, ut Dor-
Ideo citius
ML 16, 518 sqq.

cas resurgeret [Act quia pauperes mortem mulieris

9, 36],
Ad Theodosium imperatorem post caedem
ingemiscebant. Ideo ipsi Petro statim remisit, quia
Thessalonicensem (390).
amarissime flevit [Lc 22, 62]. (3) Et ut si amarissime fleas,
[Epistula 51.]
Christus ad te respiciet, culpa discedet. Usus enim do-
Augustissimo imperatori Theodosio
loris ablegat luxuriam criminis, erroris delicias. Ita dum Ambrosius episcopus. fifU
.Et veteris amicitiae dulcis mihi recordatio
dolemus admissa, admittenda excludimus, et fit quaedam ficorum, quae crebris meis est et bene-
intercessionibus summa gratia
de condemnatione culpae disciplina innocentiae. alios contulisti, gratiae fn
memini. Unde colligi potest
600 ergo te revocet a paenitentia, haec tibi
93. (1) Nihil ingrato aliquo affectu adventum quod non
tuum sempe^m^antehac
communis cum sanctis est: utinamque imitanda talis, mare p0lUerin
bSr “am
,8
‘- Sed causa hoc icerim,
qualis sanctorum deploratio. (2) D a v d manducabat i

sicut panem cinerem, et potum suum cum lacrimis tem-

perabat
plius
[Ps 101,
flevit :
10]; ideo nunc amplius gaudet, quia am-
Per exitus aquarum descenderunt, inquit,
•s-si" srjrs 605

oculi mei [Ps 118, 136].

601 94.
dicit Christi
(1) Ioannes multum
mysteria [Ape 5, 4].
ploravit, et
At vero
revelata sibi
illa mulier,
rt
[Lc s nTra
8, 17].(2)
u
w Ies “ s
fh
Verecundia igitur, qua potui, satisfeci
“-

imperiali
«“*«* iS&S
(2) Pr ° Spexi nC aUt ipSG ‘ ausam
;

quae cum esset in peccatis, et deberet flere, gaudebat, cum id T ^nimotfoni habea

^^
-
i°H egerim, ne quid ad me de
imperialibus defcratS
et veste purpurea atque coccinea operiebatur, et auro se 0 praesens aut non audiam per
multo et pretiosis lapidibus ornabat, aeterni fletus nunc metum omnium,
omnium’ et quasi conmventis famam
'

subibo: aut ita

luget aerumnam [Ape 17, 4]. m, h a UreS pateant vox
'

“
intercludatur; ut audita
Merito reprehenduntur, qui saepius agendam
noJ ,
- >

602 95. (1) ** !-««*.

paenitentiam putant; quia luxuriantur in Christo. (2) Nam vZfn7£e£m?n' p” cS
si vere agerent paenitentiam, iterandam postea non puta-

rent quia sicut unum baptisma, ita una paenitentia, quae

p-ifiasas (SSL iSSS p
quod s 606
;

tamen publice agitur; nam cotidiani nos debet paenitere

in tuis iussis timerem,
ne quid cruentum committeretur.
m meis verbis deberem cavere-
(3) Tacerem? Sed,
peccati sed haec delictorum leviorum, illa graviorum.
:
m sernmum foret omnmm alligaretur conscientia,
quod’
vox eripe-
603 96. (1) Facilius autem inveni qui innocentiam serva- retur. (4) Et ubi illud?
Sed si sacerdos non dixerit erranti
verint, quam qui congrue egerint paenitentiam. (2) An er a ent ’ D
cu lpa morietu r, et sacerdos reus
'

Doena
°e p n
-
erit
q 12 n0n adm ° nult errante m [cf. Ez 3, 18].
.

quisquam illam paenitentiam putat, ubi acquirendae am- P -

,T fi\ A -

bitio dignitatis, ubi vini effusio, ubi ipsius copulae con- 4. (1) Accipe illud, imperator
auguste. Ouod habeas fidei
studium, non possum negare; quod °?
iugalis usus? (3) Renuntiandum saeculo est: somno ipr' Dei timorem, non diffiteor !
 358 AM8ROSIUS El>. MEDIOLANENSIS 374 -397. n. 608-616. 359

sed habes naturae impetum, quem si quis lenire velit, cito suorum, aut triduo mortem in terra. (8) Et respondit David:
vertes ad misericordiam: si quis stimulet, in maius exsuscitas, Angustiae sunt tria haec vehementer ; verumtamen incidam in
ut eum revocare vix possis. (2) U
tinam si nemo mitigat, nullus manus Domini; quoniam mullae misericordiae eius nimis: it in
accendat Libenter eum committo tibi: ipse te revocas, et
I
manus hominis non incidam [2 Reg 24, 14]. (4) Culpa autem
pietatis studio vincis impetum naturae. erat, quoniam voluit scire numerum totius plebis, quae secum
608 5. Hunc ego impetum malui cogitationibus tuis secreto
(1)
erat: quod scire Deo soli debuit reservare.
committere, quam meis factis publice fortassis movere. Itaque 9. (1) Et cum, inquit, mors fieret in plebe, ipso primo die 612

malui officio meo aliquid deesse, quam humilitati: et requiri ad horam prandii cum vidisset David percutientem angelum
in me ab aliis sacerdotis auctoritatem, quam a te desiderari in plebem, ait David: Ego peccavi, et ego pastor malignum
in me amantissime' honorificentiam; ut represso impetu, in- feci, et hic grex quid fecit? Fiat manus tua in me, et in domum
tegra esset consilii eligendi facultas. (2) Praetendi aegritu- patris mei [2 Reg 24, 17]. (2) Itaque paenituit Dominum, et
dinem corporis re vera gravem, et nisi a viris mitioribus vix iussitangelo ut parceret plebi, sacrificium autem offerret David;
levandam vel emori tamen maluissem, quam adventum tuuni
: erant enim tunc sacrificia pro delictis, haec nunc sunt sacri-
biduo, aut triduo non exspectarem. Sed quid facerem, non erat. ficia paenitentiae. (8) Itaque ea humilitate acceptior Deo
609 6. Factum est in urbe Thessalonicensium quod factus est: non enim mirandum peccare hominem: sed illud
(1)
nulla memoria habet, quod revocare non potui, ne fieret; reprehensibile, si non se cognoscat errasse, non humiliet Deo.
immo quod ante atrocissimum fore dixi, cum toties rogarem 10. (1) Iob sanctus et ipse potens in saeculo, ait: «Pec-613
et quod ipse sero revocando grave factum putasti, hoc factum catum meum non abscondi, sed coram plebe omni annun-
extenuare non poteram. (2) Quando primum auditum est, tiavi» Iob 31, 33].
[cf. (2) Ipsi immani regi Saul dixit Iona-
propter adventum Gallorum episcoporum synodus convenerat thas suus: Noli peccare in servum tuum David
filius [1 Reg
nemo non ingemuit, nullus mediocriter accepit non erat facti :
19, 4], et Ut quid peccas in sanguinem innocentem occidere
: David
tui absolutio in Ambrosii communione, in me etiam amplius sine causa [1 Reg 19, 5.] Quia etsi rex erat, peccabat tamen,
commissi exaggeraretur invidia, si nemo diceret Dei nostri si occideret innocentem. (3) Denique etiam David cum iam
reconciliationem fore necessariam. regno potiretur, et audisset Abner innocentem occisum a Ioab
610 7. (1) An pudet te, imperator, hoc facere quod rex pro- duce militiae suae, ait Innocens sum ego et regnum meum amodo
:

pheta, auctor Christi secundum carnem prosapiae, fecit David? et usque in aeternum a sanguine Abner filii Ner [2 Reg 3, 28]
Illi dictum est, quia dives qui haberet plurimos greges, unam et ieiunavit in dolore.
pauperis ovem propter adventum hospitis eripuit et occidit; 11. (1) Haec ideo scripsi, non ut te confundam, sed ut regum 6 14
et cognito quod in hoc ipse argueretur, quia ipse fecisset, ait: exempla provocent, ut tollas hoc peccatum de regno tuo tolles :

Peccavi Domino [2 Reg 12, 13]. (2) Noli ergo impatienter ferre, autem humiliando Deo animam tuam. Homo es, et tibi venit
imperator, si dicatur tibi «Tu fecisti istud, quod David regi
: tentatio, vince eam. (2) Peccatum non tollitur nisi lacrimis et
dictum est a propheta.» Si enim hoc sedulo audieris, et paenitentia. Nec angelus potest, nec archangelus; Dominus
dixeris: Peccavi Domino; si dixeris regale istud propheticum: ipse, qui solus potest dicere: Ego vobiscum sum [Mi 28, 20], si
Venite adoremus, et procidamus ante eum; et ploremus ante peccaverimus, nisi paenitentiam deferentibus non relaxat.
Dominum nostrum qui fecit nos [Ps 94, 6]; dicetur et tibi:
, 12. (1) Suadeo, rogo, hortor, admoneo; quia dolori est 615
«Quoniam paenitet te, dimittit tibi Dominus peccatum tuum, mihi ut tu qui pietatis inauditae exemplum eras, qui apicem
et non morieris» [cf. 2 Reg 12, 13]. clementiae tenebas, qui singulos nocentes non patiebaris peri-
611 8. (1) Iterum cum plebem numerari iussisset David, per- clitari, tot periisse non doleas innocentes. (2) Etsi in proeliis
cussus est corde, et dixit ad Dominum: Peccavi vehementer, felicissime egeris, etsi in aliis quoque laudabilis; tamen apex
quod fecerim hoc verbum, et nunc, Domine, aufer iniquitatem tuorum operum pietas semper fuit. (3) Id tibi invidit diabolus,
servi tui, quod deliqui vehementer [2 Reg 24, 10]. (2) Et missus quod habebas praestantissimum. Vince eum, dum habes adhuc
est iterum ad eum Nathan propheta, qui ei trium optionem unde possis vincere. (4) Noli peccato tuo aliud peccatum
conditionum offerret, ut quam vellet, eligeret: famem tribus addere; ut usurpes, quod usurpasse multis officit.
annis in terra, aut tribus mensibus fugere a facie inimicorum 13. Ego certe in omnibus aliis licetdebitor pietati tuae, 616
cui ingratus esse non possum, quam pietatem multis impera-
1
Forte tegendum amantissimo toribus praeferebam, uni adaequabam : ego, inquam, causam
 360 AMBROSIUS EP. MEDIOLANENSIS 374—397. n. 617 — 624. 301
in te contumaciae nullam habeo, sed habeo timoris: offerre cum sanctis pignoribus fruaris tranquillitate perpetua, imperator
non audeo sacrificium, si volueris assistere. An quod in unius auguste.
innocentis sanguine non licet, in multorum licet? Non puto. ML 16, 1160 sqq.
617 Postremo scribo manu mea, quod solus legas. Ita
14. (1)
me Dominus ab omnibus tribulationibus liberet; quia non ab De baptismo flaminis et sanguinis.
homine, neque per hominem, sed aperte mihi interdictum [De obitu Valentiniani consolatio (Aug.
392) 51—53,]
adverti. (2) Cum enim essem sollicitus, ipsa nocte qua pro-
51. (1) Sed audio vos dolere, quod non acceperit-
ficisci parabam, venisse quidem visus es ad ecclesiam; sed 62l
sacramenta baptismatis. (2) Dicite mihi quid aliud in
mihi sacrificium offerre non licuit. (3) Alia praetereo, ut potui
nobis est, nisi voluntas, nisi petitio? Atqui etiam
cavere: sed pertuli amore tuo, ut arbitror. Dominus faciat dudum
ut omnia cum tranquillitate cedant. Deus noster hoc voti habuit, ut et antequam in Italiam venisset,
(4) Multifarie initia-
admonet, signis caelestibus, prophetarum praeceptis: visionibus retur, et proxime
baptizari se a me velle significavit; et
etiam peccatorum vult nos intellegere; quo rogemus eum, ut ideo prae ceteris causis me accersendum putavit.
Non (3)
perturbationes auferat, pacem vobis imperantibus servet, fides habet ergo gratiam quam desideravit: non habet
quam
Ecclesiae et tranquillitas perseveret, cui prodest Christianos et poposcit? Certe quia poposcit, accepit. Et unde illud
pios esse imperatores. est: Iustus quacumque morte praeventus
618 Certe vis probari Deo. (2) Omnis rei tempus, ut
15. (1)
fuerit, anima
eius in reqtiie erit [Sbp 4, 7].
scriptum est [cf. Eccli 8, 1]: Tempus, inquit, faciendi, Domine
52. (1) Solve igitur, Pater sancte, munus servo tuo, 622
[Ps 118, 126]; et: Tempus beneplaciti, Deus [Pa 68, 14J. Tunc
quod Moyses quia in spiritu vidit, accepit: quod David,
offeres, cum sacrificandi acceperis facultatem, quando hostia
quia ex revelatione cognovit, emeruit.
tua accepta sit Deo. (3) Nonne me delectaret habere gratiam Solve, inquam,"
imperatoris, ut secundum voluntatem tuam agerem, causa servo tuo Valentiniano munus, quod
si concupivit:
pateretur ? Et simplex oratio sacrificium est haec veniam
(4)
munus quod poposcit sanus, robustus, incolumis.
(2) Si
:

refert, illa offensionem; quia haec habet humilitatem, illa con- affectus aegritudine distulisset, tamen non
penitus a tua
temptum: Dei enim vox est, quod malit ut fiat mandatum misericordia esset alienus, qui celeritate temporis
esset,
eius, quam deferatur sacrificium. (5) Clamat istud Deus, ad non voluntate fraudatus. (3) Solve ergo servo tuo
populum Moyses annuntiat, ad populos Paulus praedicat. munus
gratiae tuae, quam ille numquam negavit, qui ante diem
(6) Id facito quod intellegis in tempore plus facere. Miseri-
mortis templorum privilegia denegavit, his urgentibus
cordiam, inquit, malo quam sacrificium [Mt 9, 18]. (7) Quare
quos revereri posset. (4) Adstabat virorum caterva gen-
non illi magis sint Christiani, qui peccatum condemnant suum,
tilium, supplicabat senatus: non metuebat hominibus displi-
quam qui defendere putant? Iustus enim in exordio sermonis
accusator est sui [Prov 18, 17]. Qui se accusat cum peccaverit, cere, ut tibi soli placeret in Christo. Qui habuit spiritum
iustus est, non ille qui se laudaverit. tuum, quomodo non accepit gratiam tuam?
619 Utinam, imperator, etiam ante mihi potius credi-
16. (1) 53. Aut si, quia sollemniter non sunt celebrata
mysteria 623
dissem, quam consuetudini tuae. (2) Cum puto quod cito
hoc movet, ergo nec martyres, si catechumeni fuerint,
ignoscis, cito revocas, ut saepe fecisti; et tu praeventus es, coronentur; non enim coronantur, si non
initiantur.
et ego non declinavi, quod cavere non debueram. (3) Sed Quodsi suo abluuntur sanguine, et hunc sua pietas abluit
gratias Domino, qui vult servulos suos castigare, ne perdat. et voluntas.
Istud mihi commune est cum prophetis, et tibi erit commune ML 16, 1874 sq.
cum sanctis.
620 An ego Gratiani patrem non oculis meis prae-
17. (1) De paenitentia Theodosii.
feram?Debent veniam sancta alia pignora tua. Dulce mihi [De obilu Theodosii oratio (26. Febr. 395) 27
nomen antetuli, quibus amorem communiter detuli. Amo, ei 34 ]

diligo, orationibus prosequor. (2) Si credis, sequere; si, in- 27. (1) Bona igitur humilitas, quae liberat periclitantes 624
quam, credis, agnosce quod dico si non credis, ignosce quod
: lacentes erigit. (2) Novit eam ille qui dixit: Ecce sum,
facio, in quo Deum praefero. (3) Beatissimus et florentissimus ego peccavi, et ego pastor male feci ; et isti in hoc grege
 362 PACIANUS EP. BARCINON, ob. ca 390.
— HIERONYMUS. n. 625—629. 363

quid fecerunt i Fiat manus tua m me [2 Re B 17].

Apostolus: Si in omnibus oboedientes estis [2 Cor 2, 9].
et
qui regnum suum Deosubiecit Et iterum: Sicut enim per inoboedientiam unius pecca-
^3) Bene hoc
dicit,

paenitentiam gessit et peccatum

suum confessu 5 vemam tores constituti sunt multi: sic per dicto audientiam unius
humilitatem pervemt ad salutem iusti constituentur multi [Rom 5, 19]. (4) Ergo qui Catho-
postulavit: ipse per
se Christus, ut omnes elevaret licus, idem iusti oboediens. Qui oboediens, idem est
(4) Humiliavit Christi fuerit
Christi pervenit requiem, qui humilitatem Christianus: ita Catholicus, Christianus est. (5) Quare ab
haeretico nomine noster populus hac appellatione divi-
secutus.
ML ditur, cum Catholicus nuncupatur: sed et si Catholicus
16, 1394.
quam adu- ubique unum est, sicut superiores, putant,
ipsum David id
magis arguenteiu,
625 34. (1) Dilexi virum, qui indicat dicens: Astitit regina aurata et varie-
in veste
quo utet.aturms.gne
lantem Vrobaret. (2) Stravit omne gata [Ps 44, 10], hoc est, una in omnibus. Et in Cantico
publice peccatum suum, quod
regium, deflevit in ecclesia
ei aliorum fraude
obrepserat: gemitu et lacr
«vit canticorum Sponsus haec loquitur: Una est columba mea,
perfecta mea, una est matri suae, electa est genetrici suae
erubescunt, non erubuit lm
veniam. (3) Quod privati |Cam 6, 8]. Et iterum Adducentur regi virgines post eam (Ps
paenitentiam: neque ullus postea :

perator, publice agere 44, 15]. Et adhuc: Adulescentulae, quarum non est numerus
dies quo non illum doleret errorem.
fuit, (Cant 6, 7]. (6) Ergo in omnibus una, et una super omnia.
ML 16, 1396. ML 13, 1055.

De baptismo Constantini Magni. SOPHRONIUS EU8EBIUS HIERONYMUS

[Ib. 40.]
circa 342/7—420.
Nunc se augustae memoriae Theodosius regnare
626 (11 De «Legione fulminatrice» (174).
cognoscit, quando in regno Domini Iesu Christi est. . .

[Chronicon (scriptum 379—381) 2195, ad a. Chr.

(21 ..quando Constantino adhaeret. Cui licet baptis- 175.]

omnia peccata dimi- Imperator Antoninus multis adversum se na- 628*

matis gratia in ultimis constituto (1)
quod primus imperatorum credidit et post scentibus bellis saepe ipse intererat, saepe duces nobilissi-
serit, tamen
fidei principibus dereliquit, magni menti mos destinabat, in quibus semel Pertinaci et exercitui,
se hereditatem
qui cum eo in Quadorum regione pugnabat, siti op-
locum reperit.
pressis, pluvia divinitus missa est; cum e contrario Ger-
ML 16, 1399.
manos et Sarmatas fulmina persequerentur, et pluri-
obiit circa 390. mos eorum (2) Exstant litterae M. Aurelii
interficerent.
PACIANUS EP. BARCINONENSIS
1

gravissimi imperatoris,
quibus illam Germanicam sitim
De nomine Christiani et Catholici. Christianorum forte militum precationibus impetrato imbri
[Epistula 1 (ad Sympronianum), 4.] discussam contestatur.
Ed. A. Schoene (Berolini 1866, Weidmann) 2, 173 i.
Nec tamen aestues, frater: Christianus mihi MI. 27, 629, 13.
627 (1) Litterae apocryphae exstant ad finem Apologiae I Iuslini MG 435 sqq.
nomen est, Catholicus vero cognomen.
Illud
;
6,

me nuncupat; istud ostendit: hoc probor, inde significor. De baptismo Constantini M. (337).
si reddenda postremo
Catholici vocabuli ratio est, [Ib. 2353, ad a. Chr. 340.]
(2) Et
Graeca interpretatione Romana: Catho- Constantinus extremo
et exprimenda de vitae suae tempore ab Eu- 629
unum, vel, ut doctiores putant, oboedientia sebio Nicomediensi episcopo baptizatus, in Arianum
licus, ubi
scilicet Dei. (3) Unde
omnium nuncupatur, mandatorum dogma declinat: a quo usque in praesens tempus Eccle-
siarum rapinae et totius orbis est secuta discordia.
1 Barcelona, Hispaniae. Ed. A. Schoene 2, 192 w. ML 27, 679, 31.
 342/7—420.
864 SOPHRONIUS EUSEBIUS HIERONYMUS circa
n. 630—636.

De Liberio Romano. et omni gregi, m

quo vos Spiritus Sanctus posuit epi-
2365, ad a. Chr. 852.] scopos pascere Ecclesiam Domini,
[Ib.
quam acquisivit per
Ecclesiae XXXIIII ordinatur episcopus sanguinem suum [Aci 20, 28]. Et
fiSO Cl) Romanae hic diligentius observate
omnes clerici quomodo unius civitatis Ephesi
Liberius. Quo in exsilium ob fidem truso, presbyteros vocans,
ut nullum alium susciperent. (2) Verum cum postea eosdem episcopos dixerit.
iuraverunt,
sacerdotium substitutus, ML
Felix ab Arianis fuisset in 26, 562 sq.

plurimi peieraverunt et post annum cum Felice eiecti

sunt, quoad 1 taedio victus exsilu et in hae-

Liberius, De Petro apostolo.
retica pravitate subscribens,
Romam quasi victor intraverat. [De viris illustribus
(392) 1.]

A. Schoeni 2, 194 c.
Ed ML
27, 683, 12. Cf. Prosper Tiro, Epi-
(1) Simon
Petrus, filius Ioannis, provinciae
Chronicon 1076, ad a. Chr. 848 n. 945. :
Gali- 634
toma laeae, e vico Bethsaida, frater
Andreae apostoli [Mt 4 , 18]
identitate episcopi et presbyteri.
qtprinccps apostolorum, post episcopatum
De Antio chensis
[Commentarius in Epistulam ad Titum (886—887) 1, 6,
9—18 ]
Ecclesiae, et pra edicationem dispersionis
eorum nui d»
episcopus, et ante- circumcisione crediderant, in Fonto,
Idem est ergo presbyter qui et Galatia, Cappadocia
631 (9) Asia, et Bithynia Pe.r
fierent et di- [1 1 1 ], secundo Claudii imnera-. ..,
quam
ceretur in
diaboli instinctu studia in religione
populis: Ego sum Pauli, ego Apollo, ego
autem torna"™ ad expugnandum Simonem Magum, Romam'
ibique viginti quinque
,

— - ,,Z

Cor 1, 12], communi presbyterorum

consilio Ec- Jj e r git, anni s cathedram ' ''

Cephae [1

clesiae gubernabantur. (10)

Postquam vero unusquisque eos
putabat esse, non Christi, in toto
Jalem tenuit, usque ad ultimum annum Ne ronis,
decimum quartum. (2) A quo e t allixus cruci,
id est.
martyrio
sacerdo-
Wv
'
^ '-r,

quos baptizaverat suos coronatus^ capite ad terram verso, et in sublime

est,
71
.
. 't',,

decretum eat, ut unus de presbyteris electus super- pedi-

orbe bus elevatis: asserens se indignum qui
poneretur ceteris, ad quem omnis Ecclesiae cura per- sic crucifigeretur
ut Dominus suus.
tineret, et schismatum semina tollerentur.
Scripturarum, sed nostram esse (3) Scripsit duas Epistulas, quae catholicae nominantur:
632 (11) Putet aliquis non quarum secunda a plerisque 635
"sententiam, episcopum et presbyterum unum esse, et aliud eius esse negatur, propter
esse nomen officii; relegat Apostoli ad styli cum priore
dissonantiam. (4) Sed et Evangel.um
aetatis, aliud
Timotheus servi luxta Marcum, qui auditor eius
Philippenses verba dicentis: Paulus et et interpres fuit, huius
dicitur. (5) Libri autem, e quibus unus Actorum
in Christo Iesu, qui sunt
Iesu Christi, omnibus sanctis inscribitur, alius Evangelii, tertius
eius
cum et\ episcopis et diaconis, gratia vobis Praedicationis, quartus
Philippis [al.
Apocalypseos, quin tus Iudicii, inter apocryphas
et pax [Phil 1, lsq], et
reliqua. (12) Philippi una est scripturas
civitate plures, ut nuncu-
repudiantur. ( 6 ) Sepultus Romae in
urbs Macedoniae, et certe in una Vaticano, iuxta viam
Sed quia eosdem triumphalem, totius orbis veneratione celebratur.
pantur, episcopi esse non poterant.
episcopos illo tempore quos et presbyteros
appellabant, ML 23, 607 sq. E. C RUhordson in Texte und
Untersuchuneen
quasi de presbyteris hrsg. von Gebhardt und Harnack 14 g
propterea indifferenter de episcopis (1896), 1, 6 sq.

est locutus.
alicui videatur ambiguum,
.

nisi altero De Liberio Romano.

633 (13) Adhuc hoc
testimonio comprobetur. In Actibus apostolorum scrip- [Ib. 97.]

tum est, quod cum venisset Apostolus Miletum, miserit (1) Fortu natianus,natione Afer, Aquileiensis epi-636
Ephesum, et vocaverit presbyteros Ecclesiae eiusdem, scopus imperante Constantio, in Evangelia,
titulis ordi-
vobis
quibus postea inter cetera sit locutus: Attendite nat!^ brevi et rustico sermone scripsit
commentarios.
( 2 ) Et m hoc habetur detestabilis, quod Liberium
' Codi- Petavian. et Freherian.: quia. Romanae urbis episcopum, pro fide ad
exsilium per-
 SOPHRONIUS EUSEB1US HIERONYMUS circa 342/7-420. n. 637—642. 367
366

gentem primus sollicitavit ac fregit, et ad subscriptionem (4) Non quo divinitas Christi hominibus comparata 641
formosior sit; haec enim non habet comparationem sed
haereseos compulit. :

absque passionibus crucis, universis pulchrior est. Virgo

ME 23, 697. Richartlson 1. c. 47.
de virgine, qui non ex voluntate viri, sed ex Deo natus
De exteriore specie Christi, est [to 1, 13] (5) Nisi enim habuisset et in vultu quid-
a. [Commentarius in Evangelium Matthaei (398) 9, 9.]
dam oculisque sidereum, numquam eum statim secuti
Et cum transiret inde Iesus, vidit hominem se- fuissent apostoli , nec qui ad comprehendendum eum
637 (1)
Et Se-
dentem in telonio, Matthaeum nomine. ait illi : venerant, corruissent [cf. io 18, 6]. (6) Denique et in prae-
quere me. Et surgens secutus est cum
[Mt 9, 9]. senti testimonio, in quo ait: Homo in plaga positus et
propter verecundiam et honorem Matthaei sciens ferre infirmitatem, reddit causas quare ista per-
(2) Ceteri evangelistae
dixerunt Levi: duplici
noluerunt eum nomine appellare vulgato, sed pessus sit: Quia avertit faciem suam, id est, paululum
Ipse autem Matthaeus, secundum illud
quod a
quippe vocabulo fuit. divinitate subtracta, corpus iniuriae dereliquit.
Salomone praecipitur [at. dicitur]: 1ustus «amator at su, ,n fnn- (7) Qui-
cipio sermonis [Prov 18, 17), et in
alio loco Dic tu peccata tua, ut tusli-
: dam hunc versiculum superioribus copulant, ut speciosus
publicanum nominat ut ostendat
ficeris [Is 43, 261 Mauhacum
,
se et ,
forma prae filiis hominum, non ad Christum, sed ad
legentibus, nullum debere salutem desperare, si ad meliora conversus calamum referatur.
sit: cum ipse de publicano in
apostolum sit repente mutatus.
ellulianus Augustus vel MI. 22, 627 «qq.
638 (3) Arguit in hoc loco Porphyrius
imperitiam historici mentientis, vel stultitiam
eorum qui staiim secuti
hominem sint De nosocomio Fabiolae.
sint Salvatorem, quasi irrationabiliter quemlibet vocantem
quae apostolos, [Epistula 77 (Ad Oceanum, de morte Fabiolae, 399), 6.]
secuti, cum tantae virtutes tantaque signa praecesserint,
antequam crederent, vidisse non dubium est.
occultae,
.... . (1) Diu morati sumus in paenitentia, qua velut in va- 642
in !,:

639 Certe fulgor ipse et maiestas divinitatis

(4) dosis locis resedimus, ut maior nobis et absque ullo impedi-
etiam humana facie relucebat, ex primo ad se mento se laudum eius campus aperiret. (2) Recepta sub oculis
quae in
enim in magnete omnis Ecclesiae communione quid fecit? Scilicet in die bona
videntes trahere poterat aspectu. Si
annulos, et malorum non oblita est [cf Eccli 11, 27]; et post naufragium rur-
lapide et succinis haec esse vis dicitur, ut
magis Dominus sum tentare noluit pericula navigandi. (3) Quin potius omnem
stipulam, et festucas sibi copulent, quanto
poterat quos volebat? censum, quem habere poterat (erat autem amplissimus et
omnium creaturarum ad se trahere respondens generi eius), dilapidavit ac vendidit: et in pecuniam
ML 26, 55 sq. congregatum usibus pauperum praeparavit; et primo omnium
b. [Ep. 65 (Ad Principiam, circa 398), 8.) voaoKopeiov instituit, in quo aegrotantes colligeret de plateis
et consumpta languoribus atque inedia miserorum membra
*640 (1) forma prae filiis hominum [Ps 44, 3]. In
Speciosus foveret. (4) Describam ego nunc diversas hominum calamitates,
Hebraico: fDecore pulchrior es filiis hominum.» Finito truncas nares, effossos oculos, semiustos pedes, luridas manus,
prooemio, hinc narrationis exordium est, et fit apostropha tumentes alvos, exile femur, crura turgentia et de exesis ac
ad ipsum amantissimum et dilectum et regem,
cui di- putridis carnibus vermiculos bullientes? (5) Quoties morbo
centis opera consecrata sunt. (2) Quaeritur autem quo- regio et pedore confectos humeris suis ipsa portavit? quoties
modo pulchrior sit cunctis filiis hominum, de quo legimus lavit purulentam vulnerum saniem, quam alius aspicere non
habebat speciem neque valebat? Praebebat cibos propria manu et spirans cadaver
in Isaia: Vidimus eum, et non
erat species eius inhonorata et deficiens a sorbitiunculis irrigabat. (6) Scio multos divites et religiosos
decorem, sed
positus, et sciens ferre ob stomachi angustiam exercere huiusmodi misericordiam per
filiis hominum. Homo in plaga
aliena ministeria et clementes esse pecunia, non manu. Quos
infirmitatem, quia avertit faciem suam [Is 53,
2sqq].
equidem non reprobo et teneritudinem animi nequaquam inter-
(3) Nec statim
Scriptura dissonare videatur: quia ibi igno- pretor infidelitatem: sed sicut imbecillitati stomachi veniam
bilitas corporis propter flagella et sputa et alapas et tribuo, sic perfectae mentis ardorem in caelum laudibus fero.
clavos et iniurias patibuli commemoratur hic pulchritudo :
Magna fides ista Contemnit. Scio [al. Scit] quid in Lazaro
(7)
virtutum in sacro et venerando corpore. dives purpuratus aliquando non fecerit, quali superba mens
 4. 643—647.
368 CONC. CAESARAUGUST. 1 380. — CONSTANT1NOP. I 381.
n.
369
Ut tribus hebdomadis quae sunt ante
retributione damnata sit [cf. Lc 16]. Ille quem despicimus, Epiphaniam
quem videre non possumus, ad cuius intuitum nobis vomitus
ab ecclesia nemo recedat.
erumpit, nostri similis est, de eodem nobiscum formatus est Item legit: Viginti et uno
quo a XVI. Kalendas646
die,
luto, iisdem compactus elementis. Quidquid patitur, et nos Januarias usque diem Epiphaniae, qui est VIII. Idus
in
pati possumus. Vulnera eius existimemus propria; et omnis lanuarias, continuis diebus nulli
liceat de ecclesia ab-
animi in alterum duritia clementi in nosmetipsos cogitatione sentare, nec latere in domibus,
nec secedere in villam
frangetur. nec montes petere, nec nudis pedibus
linguae centum oraque centum, incedere, sed con-
648 (8) «Non, mihi si sint
currere ad ecclesiam: quod qui
Ferrea vox, Omnia morborum percurrere nomina possim» non observaverit de
susceptis, anathema sit in perpetuum.
[Aeneis 6, 625 sqq], quae Fabiola in tanta miserorum refrigeria Ab universis epi-
scopis dictum est: Anathema
commutavit, ut multi pauperum sani languentibus inviderent. sit.

simili liberalitate erga clericos et monachos

(9) Quamquam illa 8. Ut ante quadraginta annos sanctimoniales
susten-
ac virgines fuerit. Quod monasterium non illius opibus virgines
clinicum non Fabiolae vesti-
quem nudum et
non velentur.
tatum est?
menta texerunt? in quos se indigentium eius non effudit Ita lectum est: Non velandas
esse virgines, quae se646‘
praeceps et festina largitio? (10) Angusta misericordiae Roma Deo voverint, nisi quadraginta annorum probata
2. Peragrabat ergo insulas et totum Etruscum mare Vol-
aetate
fuit. quam sacerdos comprobaverit. Ab universis
reconditos curvorum litorum sinus, episcopis
r
scorumque provinciam et dictum est: Placet.
in quibus monachorum consistunt chori, vel proprio corpore
per viros sanctos ac fideles munificentia cir-
Sq ' H“d 1 805 sq Msi 3 633 sqq Hf 744
HLlXmlq.
' '

vel transmissa ' ' ' l ’

cumibat.
ML 22, 698 sq.
CONCILIUM OECUM. CONSTANTINO-
POL1TANUM I 881.
3.
CONCILIUM CAESARAUGUSTANUM 1
I 880.
CANONES.
CANONES. 2. De ordine singularum dioecesium et de
privilegiis,
Ut diebus Dominicis nullus ieiunet nec diebus quae Alexandrinis et Antiochenis
debentur.
Quadragesimae ab ecclesia absentet. (1) Touc iiTrfep bioixqffiv dTruTKOTrouq rai?
urrepopioic ’Ek- 647
644 Item legit: Ne quis ieiunet die Dominica causa tem- KXqmaiq pq dnidvcti, pqbd ffuYxdetv to?
’Eio<Xqcrfas dXXd •

poris aut persuasionis aut superstitionis, et Quadragesi- xara tou? Kavdvaq tov pdv AXcEavbpelaq
drtimcorrov
marum die ab ecclesiis non desint nec habitent latibula Tct ev Aitutttuj povov olKovopeiv, tou? bd
Tqq AvcrroXqc
cubiculorum ac montium qui in his suspicionibus per- dirio-Kortou^ ti)v AvotToAi^v
povqv bioixcTv cpuXaxxoudvwv
severant, sed exemplum et praeceptum custodiant sacer-
,
tujv ev toi? KavotTi xoiq xaxd Nixalctv irpeoBeiuiv xfl
dotum et ad alienas villas agendorum conventuum causa AvTioxduiv ExKXqafijt, K ai xou ? xq ? Affiavqq biotKqaeuig
non conveniant. Ab universis episcopis dictum est: Ana-
thema sit qui hoc commiserit. [Versio Dionysii Exigui.]

et ibi eam (1)Qui sunt super dioecesim episcopi, nequaquam

Ut qui Eucharistiam in ecclesia accipit Ecclesias, quae sunt extra praefixos sibi
ad 647
non sumit anathematizetur. nec eas hac praesumptione confundant;
terminos, accedant-
sed iuxta canones,
645 Item legit: Eucharistiae gratiam si quis probatur ac- Alexandrinus antistes quae sunt in Aegypto regat solum-
ceptam in ecclesia non sumpsisse, anathema sit in per- modo; et Orientis episcopi Orientem tantum
gubernent
petuum. Ab universis episcopis dictum est: Placet. servatis privilegiis, quae Nicaenis canonibus
Ecclesiae Antio-
chenae tributa sunt. Asianae quoque dioeceseos episcopi
Zaragoza, Hispaniae. Kikch, Enchiridion.
 370 CONCILIUM OECUM. CONSTANTINOPOLITANUM I 381.
n. 648 — 650. 37 j

dTtiffKoiTOu? t& kcxt& Tqv Aciav povqv oixovopeiv, Kal tou? tuivi, OdaXepiavdi, A X oXiw, Avepiqi, BamXeiui
Tq? TTovTiKq? Ta Tq? TTovTiKq? povov, Kai tou? Tq?OpaKq? Kai toi?Xoittoi? dymi? dmcrKOTroi?, toi?
(TuveXqXu06(Tiv dv
Ta Tq? OpqiKiKtfc povov otoovopeTv. yfl MejaXoTtoXei ‘Puipq, q dyia cruvobo? tuiv 6p0oboHwv
(2) uTtdp bioUndiv pq dnt(3aiveiv
AidqTOu? bd dmffKOTrou? eTtKTKomuv, tuiv <TuveXqXu06Tiuv dv Tq peyaXoTroXet
K uj V-
diti tktiv <S\Xaiq oiKOVopiai? dKKXqffiaciTiKai?.
x £ >pOTOviai? f| <?Ta VTivouTToXet, dv Kupiqi xhipeiv.
«PuXaTTopfcvou bd toO 7Tpo'f£TP a MM^ vou Tf£ P'1 twv bioiKqcrewv C 1 ) T6 P £V w? a-fvooOirav bibdcTKeiv Tqv upeTepav650
Kavovo?, eubqXov &S Ta Ka ®’ dKacrrqv dnapxiav q Tq? dnap-
, \
euXaptiav, Kai biqyeicrGai tuiv rraOqpdTuiv
to TrXq0o? tuiv
Xia? auvobo? biotKqffei, KaTa Ta dv NiKaiqi uipiffpdva. tTra X 0evTuiv f|ptv rapa xfj? tuiv Apetavuiv buvacmia?,
(3) Ta? bd dv toi? pappapiKoi? d'0vear
toO Oeou ’Ek- TtepiTTOv (2) Out£ yap outui rapepyov Ta Ka0’ qpa?
icftu?.

KXqffia? o(KOvo|i€KT0ai XP^I Kaia rf|V KpaTqcraaav ffuvqfleiav Kpiveiv Tf|vupeTdpav q-foupeGa Geocrdpeiav, ui? beicrGai
tou
tropa tuiv TraTdpuiv. paGelv TauTa, o\q dypqv cruvaXYeiv’ o0te toioOtoi
tive? oi
ff VT£? X £ 'Pdive ? , di? XavGdveiv dra apiKpoTq™?.
3. De honoris primatu episcopi Constantinopolitani. 7of'i°
(3) O Te xpovo? TUIV biuiypuiv veapd?, dvauXov Iti cpuXdT-
648 Tov pevToi KtuvffTavTivouiToXeuK; drriffKonov ?xt,v T “ tiuv Tqv pvqpqv, od toT? Trerrov06(Ti
povov, dXXa Kai toTc
irpeapeia Tq? Tipq? peTa t6v Tq? 'Pwpq? dniaKonov, bia bi’ dydrrqv Ta tuiv 7reTrov0OTujv oiKeiouiievoiq.
(4) X0d ?
t 6 tivai auTf|v vdav ‘Puipqv. yap diq eirreiv ?ti Kai upuinv oi pdv tuiv t
qq Copias Xu-
Lauchert 84 sq. Hard. 1, 809. Mai 8 ,
557 sq. Hf. 2, 15 sqq. 0dvTeq beapuiv ei? Td? dauTuiv 'EKKXqaia? bid
pupiuiv duav-
HL 2, 1, 21 sqq. qKaai ©Xiqieuiv tuiv bd Kai TeXeiui0dvTuiv dv Tai? dfopiai?
648 a Cnn. 1. Contra haereticos v. O 85; Symbolam NicacnoConstanhno- drraveKopiaGq Ta Xeiipava. Tivd? bd Kai ptTa Tf|v Tq? d£-
politanum ib 86. opia? drrdvobov, dTi ppaZovTt tu) tuiv alpeTiKuiv
TrepiTrecrovTe?
Epistula synodica «T& |tlv i*»c» ad Damasum Papam 0umui, TTiKpoTepa tuiv diri T q? dXXorpia? drrl rq?
oiaeia?
scripta 882. urrepeivav, Xi0oi? irap' auruiv TeXeiuj0dvTe?
KaTa tov uaKa-
[Apud Theodoretum, Hist. eccl. 5, 9.] piov lT£9avov. (5) 'AXXoi biacpopoi? KaTa£av0dvT6? aiKiai?
649 Kupioi? TipiuiTcrroi?, Kai euXa[tecrrdTOi? dbeX-
Inscriptio.
Anemio, Basilio et reliquis
epot? Kai auXXeiToupy oi?, Aapdffu), p p p o <7 w B p i t- A i
urbe Roma congregatis, sancta synodus orthodoxorum
sanctis episcopis in magna
episco-
porum, qui in magna urbe Constantinopoli
convenerunt
ea solum quae sunt in Asiana dioecesi dispensent: necnon in Domino salutem.
’

et Ponti episcopi ea tantum quae sunt in Ponto; et Thra- 1. Multitudinem calamitatum nobis ab Ari anorum
(1)
650
ciarum, quae in Thraciis sunt, gubernent. potentia inflictarum reverentiam vestram velut
eas ignorantem
(2) Non vocati autem
episcopi ultra suam dioecesim non docere et enarrare supervacaneum videtur.
(2) Neque enim
accedant propter ordinationes faciendas, vel propter alias dispen- tam parvi res nostras ducere arbitramur pietatem
vestram, ut
sationes ecclesiasticas. Servata vero quae scripta est de guber- de his doceri opus habeant, quibus condolere oportebat
neque
nationibus regula, manifestum est, quod illa quae sunt per ejusmodi erant tempestates, quibus conflictati sumus,
ut li tere
unamquamque provinciam, ipsius provinciae synodus dispenset, ob tenuitatem potuerint. (3) Sed et recens tempus
persecutio-
sicut Nicaeno
constat decretum esse concilio. num vivam adhuc servat memoriam, non in iis modo, qui
(3) Ecclesias autem Dei in
barbaricis gentibus constitutas passi sunt, sed in iis etiam, qui perpessorum
aerumnas per
gubernari convenit iuxta consuetudinem quae est a patribus caritatem participant. (4) Nam heri ferme, si dicere
licet, ac
observata. nudius tertius quidam exsilii vinculis soluti ad Ecclesias
suas
648 Verumtamen Constantinopolitanus episcopus habeat per mille pericula rediere, mortuorumque in exsilio
relatae
honoris primatum post Romanum episcopum, propterea quod sunt reliquiae. Quidam etiam post reditum ab
exsilio in fer-
urbs ipsa sit iunior Roma. ventem adhuc haereticorum furorem incurrentes, lapidibus
et collegis,
ab
649 Dominis honoratissimis, et reverendissimis fratribus iissicut beatus Stephanus obruti graviora in
patria quam in
Damaso, Ambrosio, Brittoni, Valeriano, Acholio, alieno solo pertulerunt. (5) Alii diversis suppliciis excarnificati

24 *
372 CONCILIUM OECUM. CONSTANTINOPOLITANUM I 381.
n. 650- 651. 378
dxt T& OTifUCtTCt toO XpidToO [cf. Gal 6, 17] Kai Toii? puiXunxa? 'Em-ibi)
2. (1) pdvxot ti)v dbeXcpti^v trepi f|pd?
dv Ttp cruJuaTi Trepicpdpouffi. (6) Xpqpaxuiv bd Zqpia? Kai Ttpo- dYdixnv651
dnibetKvupevot, duvobov diri xfj? 'Piupq? 0 eo O BouXncxei
Ttpqtxei? rtoXeuiv, Kai Ta? tujv Ka0' dva bqpeuffei? Kai cfucn<eua?
Kai uPpeiq Kai beapuiTqpia, ti? dEapi0pq<Tad0ai buvatxo;
fiv
fu/KpoxoO Ka .
o(K£la ^ .
7Tpoff6KaX (Ta Jy06

(7) TTdffai fdp 6 vtw? dcp’ qpa? ai ©Xitpei? dttXqOuvGqffav urrdp

bta TUIV tou OeotptXeffTdTou pamXdui?
x®xe Ta? OXttpet? povot KaTebtKd<T0qpev
Ypappdxuiv, dneibi) W
vOv dv xfl tuiv
dpi0p6v, idui? pdv dneibr) bixa? dpapTqpaTuiv dTtvapev, icruj? bd
,

aOxoKpaxbpuiv irepl xqv eGcxdf3eiav ffuptpuiv.qt

Kai toO cpiXavBpuntou 0eou bia xoO TtXqGou? tuiv Tta0qpaTwv
pi)
X tupl? buuiv
PaatXeuffnxe, dXXa Kai f|pei? upiv Kaxa
Tfiv dTroaToXiKnv
qpa? YupvaZovToq. (8) Toutujv pdv ouv tui 0ecu xapt?, b? (puivqv txuppacnXeucriupev Cor
Kai bta toctoutuiv 0Xiipeuiv tou? dauToO bouXou? drraibeutTe,
[cf. 1 4, 8]- eiM pdv *v fipiv
ei buyaxbv, dnadiv d0 P 6ui? xaTaXitroGat xa?
'Ex^diac’
Kai Kaxa to TrXfj0oq tuiv oiKTipptliv auxoG irdXtv d£f|Y<XY€V fipa? x V tt60uj xr) xpe(<? xapiffacrOat.
(2) Ti? T dp ?, M tv btUffel
ei? dvaipuxqv [cf. Ps 65, 12]. (9) 'Hptv bd paKpa? pdv dbet
TtTdpuYa? uiael TTepiCTxepd?, K ai neTacTOnaopeOa, '

xf|v tuiv 'ExxXq- Kai tipoc

d X oXq?, Kai iroXXoO xpdvou Kai tt6vou trpo? upd? KaxaTtauoopev [cf. p s 54, 7];
(3) 'Erreibr, bd touto rrav-
aiuiv dnavopOuiarv, 'iv' tiicmep dK paKpa? rippuicrria?, Tai? Kaxa xeXrn? d T upvou xd? 'EKKXqoia?, dpx. xf)?
'EKKXqata? dKVoaqXeuovie?, dvaveuiaeui? dp o- X
piKpov ditipeXeiai? xb cuipa Tfj?
pdva?, Kai xo rrpdYpa TravTdTracnv t^v toi?
ttoXXoi? dbuva-
Ttpb? Tqv dpxaiav xq? edicrepda? uYtetav dTravaxdYuipev. xov (auvbebpapfiKetpev y«P ei? ti)v K ui v ct t
a v x v o u tt o X t v
(10) Kai Y«p ei Ta pdXiffTa boxoOpev xr)? tuiv biuiYpuiv anqX-
t

dK tuiv TTdpucrt YPappdTuiv tuiv Trapd

Tn? OpeTdpa? Ttpi6-
Xdx0ai crcpobpdTqTO?, Kai Ta? dKKXqaia? xpoviui? trapct tuiv xflTO? peTd ti)v dv 'AKuXqtqt ouvobov Trpb? t6v
0eocptXd-
aipeTiKCuv KaTaaxe0e(0a? dpTiui? dvaKopiZeo0at, irXi)v dXXd axaxov paa.Xda 0eob6atov dmffxaXOevTujv, rrpb?
ol Xukoi, Kai peTa t6 Tq? pdvbpa? dEwa0qvat, xaTa
povnv
Papei? Tauxnv Tf]v drrobnpiav ti)v pd pt Kuj vCTTavxtvouTroXeui?
X
xa? vdrra? Ta Ttoipvia biapnaZovTe?, dvTtffuvaEet? xoXpuivxe?, TrapeCTKeuaapdvot, xai Trepi TauTq? p6vq? xq?
auvobou tuiv
bqpuiv KivoOvTe? dTravaaxdaei?, dKVoflvxe? oiibdv ei? Tt)v tuiv dv xai? diTapxiat? petvdvTuiv dntCTKomuv CTUYKaTaOefftv
dnaYO-
'EKKXnffiuiv pXdPnv. (11) ’Hv pdv oOv, brrep eipqxapev, dvaY- pevot, peiZovo? bd dtrobqpia? pqxe
TrpoabOKqaavxe? xpeiav,
Kaiov nXeiova fipa? TtpodaaxoXqOqvat xpdvov. pqTe TrpoaKOuaavTe? SXui?, Trpiv dv
KuivCTxavTtvounbXet
quv eXOeTv (4) tipo? be toutoi?, xai Tfj? TxpoOeapta?
et adhuc
in corpore circumferunt.
vibices bta
stigmata Christi
(6) Pecuniarum vero damna multas civitatum et privatas
et
2.
(1) Nunc
vero, postquam synodum Romae
singulorum proscriptiones, insidias, contumelias et carceres Dei nutu 651
congregantes nos etiam pro fraterna erga nos
caritate vestra
(7) Revera enim cunctae in nos
quis enumeret? afflictiones
tamquam membra propria, per religiosissimi imperatoris
litteras
multiplicatae sunt supra numerum, fortasse ut peccatorum evocastis, ne, quia soli tunc ad subeundas
poenas lueremus, fortasse benigno Deo nos per aerumnarum
aerumnas fuimus
addicti, nunc tn ista imperatorum de
Deo habenda pietate concordia soli
multitudinem exercente. (8) Pro his igitur est
regnetis, sed nos etiam vobiscum, ut ait
Apostolus, eonreene-
gratia, qui tantis afflictionibus servos suos erudivit et secundum «ar, optabamus, si fieri posset, omnes simul
relictis Ecclesiis
multitudinem miserationum suarum rursus eduxit nos in refri- desiderio potius quam utilitati servire.
instaurandas Ecclesias diuturna (2) Quis enim nobis
gerium. (9) Nobis sane ad dabit pennas sicut columbae, ut volemus et
requiescamus apud
opera longoque tempore et labore opus erat, ut corpus Eccle- vos? (3) Verum quia hoc Ecclesias, quae
nunc primum in-
siae tamquam ex diuturno morbo lentis sensim curationibus cipiunt restaurari, prorsus nudaret, et rem
pietatis sanitatem revocaremus. praestare omnino
recreantes ad pristinam multi non poterant (conveneramus enim
liberati maxime Constantinopolim
(10) Quamvis enim persecutionum asperitate ad litteras a reverentia vestra superiore anno post
concilium
videmur et ecclesias omnes diu ab haereticis occupatas re- Aquileiense ad religiosissimum imperatorem
cipere: attamen molesti nobis sunt lupi, qui, etiamsi ab ovilibus
Theodosium
missas, ad hoc solum iter Constantinopolim usque in-
eiecti sunt, ovium greges in silvis diripiunt, contrarios conventus structi et de hac tantum synodo episcoporum,
denique, quod Ec- qui in pro-
agunt, populorum seditiones concitant, nihil vinciis remanserunt, consensum afferentes, cum de
longioris
clesiis nocere queat, praetermittunt. (11) Quare in his necesse profectionis onere nec suspicati essemus
nec ante quidquam
nobis erat, ut diximus, longioris temporis operam collocare. audissemus, quam Constantinopolim pervenimus:
(4) cum
 374 CONCILIUM OECUM. CONSTANTINOPOL1TANUM I 381. n. 652. 375

cmvoTqxa, pqTe trpo; Trapaffxeuqv paxpoTcpa; d-rrobqpia; Xabn 0eoxqTo; Kai buvdpeui; Kai oucria; pia; toO TTaTpo;
fcvbtbouffq; Kaipov, piyre naviaq toO; ev xai; £napxiai;
.
xai toO Yiou Kai tou Aylou TTveupaTo; TTiaxeuopevq;, 6po-
koiviuvikou; £tii(Tk67tou; uTTO|ivqff0qvai, Kai Tai; Trap’ aGxuiv Ti,uou T€ Tq;d£ta;, Kai ou.vaibiou Trj; pauiXeia;, 4v Tpiffi
ffuYKaTa0ecxei; Xafkiv)’ (5) dueibr) TaOia Kal TroXXa rrpoq TeXeiOTaTat; uTrocTTdffeoTv, F|youv Tptcri TeXeioi; Trpocxumoi; ’

toutoi; £xepa Tqv tuiv ttXeiovujv dcpiEiv biexuiXuuev, o beu- (4) ut; pi'iTe Tqv ZapeXXiou vouov ydtpav Xa|teiv miyxeo-
Ttpov ity, ei'; Te tuiv TTpaypdTUJV ^Trav6p0aicnv, Kai Tqv Tq; .ueviuv tuiv urrocrrdcTeujv, efx’ ouv tujv ibioTf|Tuiv avaipou-
upeTepaq xxepi qpa; dyairq; anobeiEiv, touto TretroiqKaijev, pdvutv, pqxe pqv tujv EOvopiavuiv Kai Apeiavwv Kai
tou; aibeaipuJTaxoui; Kai TipiujTdxou? abcXipouc; Kai auXXei- rTveupaTopdxujv xf|v pXacripqpiav icrydeiv, Trj; oGuia;,
Toupyou; fipuiv £tti<jk6ttou;, Kupiaxov, EutfefJiov Kai f| xq; cpGcmu;, Fj Tq; 0eoTqxo; Tepvoiaevq;, xai tt) dKTiffTUj
npiffKiavov, npoGupw; xapeiv axpi? upuiv bucrwrrq- xai dpoouatuj Kai (Tuvaibtu) Tpidbi peTayeveCTTepa; tivo;, i)

(TavTe; • bt' iliv Kai Tqv qptTepav Trpoaipeaiv elpr)vtKqv
ouaav Kai ijkottov bvujffeujq tlxouaav dnibeiKVupev, Kai tov
ZrjXov qpwv tov utt^p Trj; GyioG; mcrreuj; tpavepov TtoioGpev.
652 3. (1) 'Hpeiq ydp, efxe bituypou;, eixe GXiipei;, eiTe pafft-
Xeiou; dneiXd;, eiTe tci; tujv dpxovxaiv uipoTqTa;, eixe xiva
neipaffpov gxepov Trapa tujv aipeTixwv uirepeivapev, UTtbp
T q; euaYYeXtKq;iriamu;, Tq; 4 v Ni Kai a xn<s Bi0uvia;
Trapa tuiv TpiaKoaiwv dKxujKaibeKa TTaTdpwv KupuiGtiaq;,
KTiCfTq;, i) ^Tepoouuiou cpucretu; diraYopevq;.
(5) Kai tov xq;
^vav0pujnqcreuj; b£ toG Kupiou Xoyov dbidffTpotpov <TujZo|jev,
ouxe dipuxov, ouxe avouv, P| aTeXq Tqv Tq; aapKo; oiko-
vopiav irapabexoiaevor 8Xov b^ eiboTe; TeXeiov pev rrpo
aiutvujvdvTa 0eov Aoyov, TeXeiov bk dvGpturrov ^tt’ i.ox.a-
Tutv i^peptuv bia Tqv tVeTtpav aujTqpiav Ytvoptvov.
tujv
(6) Ta ptv oGv KaTa ti)v tticttiv, Tqv nap’ f)pujv dvimo-
(TxdXut; KqpuxTopevqv, tb; 4v KecpaXaiut ToiaGTa' nepi utv

(nrdffTriMev. (2) TauTqv Ydp Kai upiv Kai fipiv Kai nacn xai dtri tiL te ^v A v-
TTXeiov tpuxaYutYqSqvat buvqcreffGe,

toi; pr) biacrrp4cpou(Xi tov Xoyov xq; dXqGoG; Tricmui; tiox£i> trapa Tq; ^Kei (TuveX0oucrq; cruvobou ye-
TOiitu '

auvapeffKeiv bel, irpecipuTdTqv Te oOaav, Kal dxoXouGov tui yevqp^vut KaTafiutffavTt; ^VTuxeiv, Kal xqt tr4puCTiv fv Kutv-
patixicrpaTi, Kai bibdffKOuCTav qua; niaxeueiv ei; to dvopa CTTavTivounoXei trapa Tq; ofKOUMeviKq; ^kte04vti (Tuvobou,
toO TlaTpo; Kai toG Yiou Kai toO Ayiou TTveupaTo;. (3) Aq- 4v of; trXaTUTepov tF|v triunv djpoXoyqcra|j€V xai tuiv
,

praestitutiquoque temporis angustia neque ad longius iter nimirum, ut una credatur divinitas et potentia et substantia
adornandum neque ad episcopos communionis nostrae, qui in Patris et Filii et Spiritus Sancti aequalisque dignitas et im-
provinciis erant, commonefaciendos eorumque consensus ob- perium coaeternum in tribus perfectissimis hypostasibus sive
tinendos satis esset) (5) quoniam haec multaque ad haec alia
:
in tribus perfectis personis: (4) ut neque Sabelli pestis i

plurimos venire prohibebant, quod poximum erat, tum ad res
constituendas tum ad vestram [nostram] erga nos [vos] bene-
volentiam declarandam fecimus, atque reverendissimos hono-
ratissimosque fratres et collegas nostros episcopos Cyriacum,
Eusebium et Priscianum exoravimus, ut proficiscendi ad
vos laborem libenter susciperent, per quos et pacifica uni-
tatemque spectans voluntas nostra et incensum sanae fidei
studium patefiat.
652 3. (1) Nos etenim, sive persecutiones,
sive cruciatus, sive
imperatorias minas, sive crudelitatem iudicum, sive aliam quam-
cumque tentationem pertulimus, pro evangelica fide a trecentis
decem et octo Patribus apud Nicaeam Bithyniae confirmata
sustinuimus. (2) Hanc utique et vobis et nobis
et omnibus,
locum inveniat, qua hypostases confundantur tollanturque pro-
prietates, neque Eunomianorum Arianorumque et eorum,
qui Spiritum Sanctum oppugnant, vires habeat blasphemia,
quae substantiam seu naturam et divinitatem discindit atque
increatae et consubstantiali et coaeternae Trinitati posteriorem
quandam aut creatam aut diversae substantiae naturam in-
ducit. (5) Incarnationis quoque doctrinam incorruptam ser-
vamus, neque animae neque mentis expertem aut imperfec-
tam carnis dispensationem suscipientes, sed totum scientes
perfectum ante saecula Deum Verbum, perfectum in novissimis
diebus salutis nostrae gratia hominem factum. (6) Quae igitur
ad fidem attinent, quam aperte praedicamus, in summa sunt
huiusmodi de quibus amplius animis vestris satisfacere pote-
:

qui verae fidei verbum non pervertunt, probari convenit, ut ritis, si tomum synodi Antiochenae et eum, qui superiore

quae antiquissima sit et baptismati consentanea, docens nos anno Constantinopoli a synodo universali est editus, in-
credere in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. (3) Ita spicere dignamini, ubi et fidei confessionem uberius exposui-
 876 CONCILIUM OECUM. CONSTANTINOPOLITANUM I 881. n. 658-654. 877

dvaGepaxttJpbv gfTP“tp° v Trdffq? (Juptpficpou Tfi?

'ExxXqoia? diairep bta pia? qnuvfi? tov
gvaTXO? xaivoTopn0ei<Jiuv aipecrewv
dvbpa Tipqudcrq? fivnep 4v0Ecrpov xetpoTOvfav 4b4Eaxo xai xo
•

TTenotfixapev. , ,
,

xaTa pepo? €v xai? xfi? auvbbou xoivov.

658 4 (1) TTepl bk tujv oixovoptuiv xwv (5) Tfi? b4 ye ptFpb? dixaawv xuiv ’Ex-
rraXaib? Te, tb? taxe, Geapo? xexpdxnxe xai xXnaiuiv Tfi? iy 'lepoaoXupo i? tov aibEtyipuiTaxov xai Geo-
'ExxXnaiai?,
xaG’ Ixduxtiv enap- (piX^UTaTOV KupiXXov ^iriaxoTTOV eivai fvujpiZiopev, xavovixw?
tluv dflujv 4v Ntxaiqt TTaT4pwv 8po?,
4xeivoi pouXotvTO, auv T£ napa TUIV Tfi? ^Trapxfa? x£ipoTOvr)04vTa ndXai, xai nXeiaxa
Xiav tou? xfi? 4napxia? xai, efrrep
aCiToi? xou? bpbpou? npo? x6 crupcpepov TtoieicrGai xa? X e 'P° T °" trpb? xou? 'Apetavou? tv b tatpbpoi? t6ttoi? dGXfiaavTa.
'ExxXncria? nap’ fipiv 5. (1) 01?, dj? 4vG4(Jpw? xal xavovixw? nap' fipiv xexpaTii- 654
via?. (2) 01? dxoXouGw? xd? Te Xoircd?
xdiv 4Tri<Tr|poTdTwv 'ExxXriaiwv x6m, xai xfiv up£T4pav aurxaipeiv napaxaXoOpev euXdfietav,
oirtovopeTaGat -fivibaxeTe, xai
dvabebeixQai tou? iepet?. (3) "09ev Tfi? p4v 4v Kajvffxav- Tfi? nveupaTixfi?
peaixeuoucni? drdixri? xai xou xupiaxou
nacxav p4v xaTaaT^XXovxo? dvGpunrivnv TTpocTTidGeiav,
TivounbXei veoiraToO?, d>? Sv einoi xi?, 'ExxXqaia?, fiv (pbfiou
aipETixtliv xfiv b4 xdiv ’ExxXY|cridiv oixobopfiv TrpoxtpoTdpav ttoioOvto?
4x axbpaxo? X4ovxo? [cf. 2 Tim 4, 17] xf|? xdiv
dicrrrep
imbruov 4EnpTtdcxapev bid tujv olxxippuiv xou Tfi? Trpb? t6v xaG’ 4va auvnGela? xdpixo?. (2) Outoj
pXaacpnpia? fi

GeotpiXdcrraTOv ydp xoO TE Tfi? tt!ctteuu? cxuptpujvnG4vTO? X6tou, xal xfi?

0eoO [cf. Rom 12, 1], xbv aibecnpiiiTaxov xai
4nl xr\? oixou- Xpiaxiavixfi? xupmGeicrn? 4v fipiv didirq?, TtauabpeGa X4-
NexTdpiov iniaxorrov xexeipoxovfixapev,
peTa bpovoia?, Git’ dipeai xal xou TOvte? Tb napa xuiv dnoaxbXujv xarerviucr^vov «Etuj p4v •

pevixfi? cruvbbou xotvfi?

elpi TTauXou, 4-fw b4 'AnoXXui, 4rib b4 Kqcpd» [1 Cor
*

GeocpiXeaxdTOU fiaffiXdiu? ©eoboffiou, ixavxd? TeToO xXfipou, 1, 12]

(4) Tfi? bk itpe- Trdvxe? bk XpitTToO cpav^VTE?, 6? 4v ou

xal irdcrns 4itwp>iq>iZopfevri? t#i? tt6Xeu)?. fipTv pepdpiaTai
Tfi? 4v Avtio-
’ExxXr|Oia? [cf. 1 Cor 1, 18], 0eoO xaTaEiouvTO?, daxicrrov to adipa
ajiuxdxri? xai Svtuj? dTrotJxoXixfj? Tfi?
Trpwxn t6 xipiov xdiv XpitTTiavuiv 'ExxXqoia? Tqpficropev xai Tdi pfipaTi toG Kupfou peTa rrap-
ei(? Tfi? lupia?, 4v fi
X pqcrfa? TrapaaxqobpeGa [cf. Kom 14, 10].
6cocpiX4<TTaTOV
expripatiaev dvopa, xbv aibecripujTaTOV xai
dva- TaOra KaTd xc xfi? ‘Apefou xai 'Aeriou Ebvopiou
e-Riuxonov «PXapiavov o't te Tfi? taapxtac xai Tfi?
(8) xal
xavovtxui? ^xopoxovncrav,
pavia? ,
xai p^vroi xai xard ZapeXXiou xal O uj t 6 vo0 xai
bioixficreu)? auvbpapovxe?
1

xoXixfi?

et in recens adinventas haereses anathematis

sententiam uno ore virum collaudante. Quam quidem legitimam ordina-
mus
perscripsimus. ,
autem Ecclesiarum
....
administratione anti-
tionem synodus quoque universalis comprobavit.
(5) Matris
vero Ecclesiarum omnium Hierosolymitanae reverendissi-
653 4. (1) De privata
quus, ut scitis, mos obtinuit sanctorumque Nicaeae Patrum mum et religiosissimum Cyr illum episcopum esse significamus,
in singulis provinciis episcopi provinciae, et, qui et canonice olim fuit ab episcopis provinciae ordinatus et
si
definitio, ut
ipsi velint, cum iisfinitimi ordinationes secundum utilitatem cum Ari an is plurimum diversis in locis decertavit.
peragant. (2) Qua ex forma scitote tum reliquas apud
nos 5. (1) Quibus tamquam legitime et canonice apud nos
654
Ecclesias administrari tum illustrissimarum
Ecclesiarum creatos constitutis vestram quoque reverentiam gratulari obsecramus,
fuisse sacerdotes. (3) Unde et
novae, ut sic vocemus, Eccle- intercedente spiritali caritate et Domini timore humanum
siae C o n s t a n t i n o p o 1 i t a n a e quam nuper ex haereticorum
,
omnem affectum coercente Ecclesiarumque aedificationem pluris
misericordiam duci faciente quam privatam erga unumquemque voluntatem
blasphemia tamquam ex ore leonis per Dei
eripuimus, reverendissimum religiosissimumque Nectanum et gratiam. (2) Sic enim et fidei doctrina consonante et Chri-

in generali concilio communi

omnium consensu et praesente stiana in nobis caritate confirmata desinemus illud dicere, quod
religiosissimo imperatore Theodosio cleroque
universo et ab apostolis damnatum est: Ego quidem sum Pauli, ego autem

cuncta suffragante civitate episcopum constituimus. (4) Et Apollo, ego vero Cephae, atque omnes nos Christi esse osten-
antiquissimae vereque apostolicae Antiochenae
m Syria dentes, qui in nobis divisus non est, indiscerptum Deo favente
Ecclesiae, in qua prima venerandum Christianorum nomen au- corpus Ecclesiae conservabimus et ad Domini tribunal cum
episcopum Fla- fiducia comparebimus.
ditum est, reverendissimum et religiosissimum
vianum provinciae simul et dioecesis orientalis convenientes (8) Haec illi adversus Arii etAetii etEunomii dementiam
consentiente et quasi itemque contra SabeUium et Photinum et Marcellum Pau-
episcopi canonice ordinarunt tota Ecclesia
 378 FAUSTINUS ET MARCELLINUS. — SIRICIUS P. 384—399. n. 655-658. 379

MapKmou TT ;6\ou Tt toO lanoaaria)? Kai Maxeboviou est, melior revertetur.» Hoc autem de consensu eius,
•reTpdcpacnv. (4) 'Qaaurujc bf. Kai Tqv 'AiroXXtvaptou xaivoToptav quo manus perfidiae dederat, indicabat. (6) Tertio anno
irpomavili? direxiipuEav, eipr|K6T6?' •Kai tov Tf|? ivavepiurnioeui? bt
oirre avouv, redit Liberius, cui obviam cum gaudio populus Ro-
toO Ktiplou \6fov dbidOTpoipov atuZopev, oure fiipuxov,
r| dTeXii rr|v xP|? oopxo?
oixovopiav irapabexd.uevot.» manus exivit. Felix notatus a senatu vel populo de
CB Theodorei (ed. /.. Parmtntier) 289 sqq. MG 82, 1211 sqq. urbe propellitur, et post parum temporis, impulsu cleri-
corum qui peiuraverant, irrumpit in urbem et stationem

FAUSTINl ET MARCELL1NI PRESBYTERORUM in <basilica> Iulii trans Tiberim dare praesumit. Quem
ad Valentinianum II. et Theodosium I. libellus 383/84. omnis multitudo fidelium et proceres de urbe iterum cum
magno dedecore proiecerunt.
Quae gesta sunt inter Liberium et Felicem episcopos. CV 35 (Collectio Avellana ed. O. Guenther ), 1 sq. ML 13, 81.
[Praefatio 1 — 6.]
655 (1) Temporibus Constantii imperatoris, filii Constan- SIRICIUS PAPA 384—399.
durior ortapersecutio Christianorum ab impiis
est
tini, De relapsis ante mortem demum per communionem
haereticis Arianis, annitente Constantio, qui et Atha- sublevandis.
nasium episcopum resistentem haereticis persecutus est [Epistula (ad Himerium cp Tarraconensen, 2. Febr. 385), 6, —
1 1 3.]

et, ut damnaretur ab omnibus episcopis,

imperavit. Quod
omnes ubique (1) De his vero non incongrue dilectio tua Apostolicam 657
etiam metu principis facere tentaverunt
Sed
Sedem credidit consulendam, qui, acta paenitentia, tam-
pontifices, inauditum innocentemque damnantes. (2)
quam canes et sues ad vomitus pristinos et volutabra
Liberius Romanus episcopus et Eusebius Vercel-
redeuntes [cf. 2 Petr 2, 22 et Prov 26, 11], et militiae cingulum
lensis et Lucifer Caralitanus et Hilarius Pictavensis
et ludicras voluptates et nova coniugia et inhibitos denuo
dare sententiam noluerunt. Hi ergo mittuntur in ex-
appetivere concubitus, quorum professam incontinentiam
silium pro fide servanda. (3) Cum Liberio Damasus generati post absolutionem filii prodiderunt. (2) De qui-
diaconus eius se simulat proficisci; unde fugiens de itinere bus, quia iam suffugium non habent paenitendi, id duxi-
Romam redit ambitione corruptus. Sed eo die quo Li- mus decernendum, ut sola intra ecclesiam fidelibus ora-
berius ad exsilium proficiscebatur, clerus omnis, id est tione iungantur, sacrae mysteriorum celebritati, quamvis
presbyteri et archidiaconus Felix et ipse Damasus
.
non mereantur, intersint; a Dominicae autem mensae
diaconus et cuncta Ecclesiae officia, omnes pariter prae- convivio segregentur, ut hac saltem districtione correpti
sente populo Romano sub iureiurando firmaverunt, se et ipsi in se sua errata castigent et aliis exemplum tri-
vivente Liberio pontificem alterum nullatenus habituros. buant, quatenus ab obscoenis cupiditatibus retrahantur.
(4) Sed clerus contra fas,
quod minime decebat, cum
(3) Quos tamen, quoniam carnali fragilitate ceciderunt,
summo periurii scelere, Felicem archidiaconum ordi- viatico munere, cum ad Dominum coeperint proficisci,
natum in locum Liberii episcopum susceperunt. Quod per communionis gratiam volumus sublevari.
factum universo populo displicuit et se ab eius proces- ML 13, 1137.
sione suspendit.
656 (5) Post annos duos venit Romam Constantius im- De caelibatu a sacerdotibus et levitis servando.
perator; pro Liberio rogatur a populo; qui mox annuens [Ib. 8, 3 ad 10, 4.]

ait: «Habetis Liberium, qui qualis a vobis proiectus 8. (3) Plurimos enim sacerdotes Christi atque levitas, 658
post longa consecrationis suae tempora, tam de con-
Ium que Samosaienum el Macedonium conscripsere. (4) Quin iugibus propriis, quam etiam de turpi coitu sobolem di-
eliam noviiaiem similiter aperte damnarunt, cum dixe-
Ap olli nari i
dicimus procreasse et crimen suum hac praescriptione
runt: «Incarnationis quoque doctrinam incorruptam servamus neque
defendere, quia in Veteri Testamento sacerdotibus ac
animae neque mentis expertem aut imperfectam carnis dispensationem
suscipientes.»
ministris generandi facultas legitur attributa.
 380 PEREGRINATIO AETHERIAE (SILVIAE) scripta ca 395. n. 659—662. 881

659 9. (1) Dicat mihi nunc, quisquis ille est sectator libi-
celebratisde pullonim cantu his, quae consuetudinis
sunt in
dinum praeceptorque vitiorum: Si aestimat, quia in lege Anastase vel ad Crucem usque ad mane agi: die ergo
Dominica mane proceditur iuxta consuetudinem
Moysi passim sacris ordinibus a Domino laxata sunt maiore, quae appellatur Martyrium. Propterea
in ecclesia
frena luxuriae, cur eos, quibus committebantur sancta autem Mar-
tynum appellatur, quia in Golgotha est, id est
sanctorum, praemonet dicens: Sancti estote, quia et ego post Crucem
ubi Dominus passus est, et ideo Martyrio.
(2) Cum ergo
sanctus sum Dominus Deus vester [Lv 20, 7]f Cur etiam celebrata fuerint omnia iuxta consuetudinem
in ecclesia maiore
procul a suis domibus, anno vicis suae, in templo habi- et antequam fiat missa, mittet vocem archidiaconus et dicit
tare iussi sunt sacerdotes? (2) Hac videlicet ratione, ne primum : «Ista septimana omne, id est de die crastino, hora
vel cum uxoribus possent carnale exercere commercium, nona, omnes ad Martyrium conveniamus,
id est in ecclesia
ut conscientiae integritate fulgentes acceptabile Deo munus maiore.» Item mittet vocem alteram et dicet:
«Hodie omnes
hora septima in Eleona parati simus.»
(3) Quibus expleto deservitionis suae tempore,
offerrent. (3) Facta ergo missa
in ecclesia maiore, id est ad
uxorius usus solius successionis causa fuerat relaxatus; Martyrium, deducitur epi-
scopus cum ymnis ad Anastase et ibi completis,
quia non ex alia, nisi ex tribu Levi, quisquam ad Dei quae con-
suetudo est diebus Dominicis fieri in Anastase
ministerium fuerat praeceptus admitti. post missa
Martyrii, et iam unusquisque hiens ad
domum suam festinat
660 10. (1) Unde et Dominus Iesus, cum nos suo illu- manducare, ut hora inchoante septima omnes in
ecclesia
strasset adventu, in Evangelio protestatur, quia Legem parati smt, quae est in Eleona, id est in
monte Oliveti
venerit implere, non solvere [cf. Mt 5, 17]. (2) Et ideo ubi est spelunca illa, in qua docebat Dominus.
formam castitatis voluit 31 erg0 se P tima «mnis populus ascendet in 662
Ecclesiae, cuius sponsus est ,

monte
'
I
1
,! ^ or “
est in E e o n a
splendore radiare [cf. Mt 5, 27], ut in die iudicii, cum rur- Oliveti, id in ecclesia, sed et epi-
1
,

scopus; dicuntur ymni et antiphonae aptae diei

sus advenerit, sine macula et ruga eam possit, sicut per ipsi vel loco
lectiones etiam similiter. Et cum coeperit se
Apostolum suum instituit [cf. Eph 5, 27]. reperire. (3) Qua- subitur cum ymms in Inbomon, id est in
facere hora nona
rum sanctionum omnes sacerdotes atque levitae insolubili eo loco, de quo
ascendit Dominus m
caelis, et ibi seditur; nam omnis
populus
lege constringimur, ut a die ordinationis nostrae sobrietati semper praesente episcopo iubetur sedere, tantum quod
dia-
ac pudicitiae et corda nostra mancipemus et corpora, dum- cones soli stant semper. Dicuntur et ibi ymni vel
antiphonae
modo per omnia Deo nostro in his, quae quotidie offeri- aptae loco aut diei similiter et lectiones interpositae
:
et ora-
mus, sacrificiis placeamus. (4) Qui autem in carne sunt, tiones. (2) Et iam cum coeperit esse hora undecima, legitur
dicente electionis vase, Deo placere non possunt. Vos autem ille locus de Evangelio, ubi infantes cum ramis vel palmis
iam nc.i estis in carne sed in spiritu, si tamen Spiritus occurrerunt Domino dicentes Benedictus, qui venit in
,
:
nomine
Domini [Mt 21,
Et statim levat se episcopus et omnis
9].
Dei habitat in vobis [Rom 8, 8 sq]. Et ubi poterit, nisi in
populus, porro inde de summo monte Oliveti
corporibus, sicut legimus, sanctis, Dei Spiritus habitare? totum pedibus
itur. Nam totus populus ante ipsum cum ymnis vel antiphonis
ML 18. 1138 sq.
respondentes semper: «Benedictus, qui venit in
nomine Do-
660 a Siricii dicta sive decreta de primatu Romani Pontificis et de baptismo mini.» (8) Et quotquot sunt infantes in hisdem locis, usque
haereticorum, de ordinationibus monachorum et de virginitate B. M. V. etiam qui pedibus ambulare non possunt, quia teneri
sunt, in
v. D 87 sq et 90 sq, laudem Liberii 88.
collo illos parentes sui tenent,omnes ramos tenentes alii pal-
marum, alii olivarum et sic deducetur episcopus in eo typo
PEREGRINATIO AETHERIAE (SILVIAE) ;

quo tunc Dominus deductus est. (4) Et de summo monte

AD LOCA SANCTA scripta circa 395. usque ad civitatem et inde ad Anastase per totam
civitatem
totum pedibus omnes, sed et si quae matronae sunt
De Hebdomade sancta et die Paschatis Hierosolymis aut si
qui domini, sic deducunt episcopum respondentes
celebratis. et sic lente
et lente, ne lassetur populus, porro iam sera
[Cap. 30-41.] pervenitur ad
Anastase. Ubi cum ventum fuerit, quamlibet sero sit,
*661 Alia ergo die, id est Dominica, qua intratur in
30. (1) tamen fit lucernare, fit denuo oratio ad Crucem et dimit-
septimana paschale, quam hic appellant Septimana maior, titur populus.
 382 PEREGRINATIO AETHERIAE (SIT.VIAE) scripta ca 395. n. 663-667. 383

663 secunda feria, aguntur, quae

32. (1) Item alia die, id est
mittetvocem archidiaconus et dicet: «Hora prima noctis
consuetudinis sunt de primo agt usque ad mane ad
pullo omnes in ecclesia, quae est in Eleona, conveniamus quoniam
quae maximus labor nobis instat hodie nocte ista.» (2) Facta ergo
Anastase, similiter et ad tertia et ad sexta aguntur ea,
totis Quadragesimis. Ad nona
autem omnes in ecclesia maiore, missa Martyrii venitur post Crucem, dicitur ibi unus ymnus
usque ad horam tantum,
id est ad Martyrium, colligent se et ibi fit oratio et offeret episcopus ibi oblationem et com-

primam noctis semper ymni et antiphonae dicuntur, lectiones municant omnes. Excepta enim ipsa die una per totum annum
etiam aptae diei et leguntur; interpositae semper ora-
loco nunquam Crucem nisi ipsa die tantum. Facta
offeritur post
etiam agitur ibi, cum coeperit hora ergo et ibi ad Anastase, fit oratio, benedicuntur
missa itur
tiones. (2) Lucernarium
fiat missa ad Martyrium. iuxta consuetudinem cathecumini et sic fideles et fit missa.
esse- sic est ergo ut nocte etiam
Ubi cum facta fuerit missa, inde cum ymms ad Anastase Et sic unusquisque festinat reverti in domum suam, ut man-
autem ingressus fuerit in Anastase, ducet, quia statim ut manducaverint, omnes vadent in Eleona
deducitur episcopus. In quo
cathecumim, item in ecclesia ea, in qua est spelunca, in qua ipsa die Dominus
dicitur unus ymnus, fit oratio, benedicuntur
fideles et fit missa. , . , . .
cum apostolis fuit. (3) Et ibi usque ad hora noctis forsitan
similiter omnia fiunt sicut secunda
.
,,

664 quinta semper aut ymni aut antiphonae aptae diei et loco,
33. (1) Item tertia feria
postea-
Illud solum additur tertia feria, quod
nocte sera, similiter et lectiones dicuntur, interpositae orationes fiunt, loca
feria.
quam missa facta fuerit ad Martyrium
et itum fuerit ad etiam ea de Evangelio leguntur, in quibus Dominus allocutus
Anastase et denuo in Anastase missa lacta luerit, omnes est discipulos eadem die sedens in eadem spelunca, quae in
illa hora noctu vadent in
ecclesia, quae est in monte Eleona. ipsa ecclesia est. (4)Et inde iam hora noctis forsitan sexta itur
2) In qua ecclesia, cum ventum fuerit, intrat episcopus intra susu in Imbomon cum ymnis in eo loco, unde ascendit Domi-
spelunca, qua
in spelunca solebat Dominus docere discipulos, nus in caelis. Et ibi denuo similiter lectiones et ymni et anti-
stans ipse episcopus leget phonae aptae diei dicuntur, orationes
etiam ipsae, quaecunque
et accipit codicem Evangelii et
Evangelio in cata Matheo, fiunt, quas dicet episcopus, semper et diei et loco aptas dicet.
verba Domini, quae scripta sunt in
id est ubi dicit: Videte, ne quis
vos seducat [Mt 24, 4]. Et omnem 36. (1) Ac sic ergo cum coeperit esse pullorum cantus, 667
ipsam allocutionem perleget At ubi autem illa
episcopus. descenditur de Inibo m
o n cum ymnis et acceditur eodem
perlegerit, fit oratio, benedicuntur
cathecumim, item et fideles, loco, ubi oravit Dominus, sicut scriptum est in Evangelio: Et

fitmissa et revertuntur a monte unusquisque ad

domum suam quantum iaclus lapidis et oravit [Lc 22, 41] et cetera.
accessit

satis seraiam nocte. .

In eo enim loco ecclesia est elegans. Ingreditur ibi episcopus
feria aguntur omnia per tota die a et omnis populus, dicitur ibi oratio apta loco et diei, dicitur
665 34. 1) Item quarta
fena, sed posteaquam etiam unus ymnus aptus, et legitur ipse locus de Evangelio,
pullo primo sicut secunda feria et tertia
missa facta fuerit nocte ad Martyrium et
deductus fuerit ubi dixit discipulis suis: Vigilate, ne intretis in temptationem
ymnis Anastase, statim intrat episcopus [Mc Et omnis ipse locus perlegitur ibi et fit denuo
14, 38].
episcopus cum ad
Anastase, et stat intra cancellos. oratio. (2) Et iam inde cum ymnis usque ad minimus infans
in spelunca, quae est in
autem ante cancellum stat et accipit Evan- in Gessamani pedibus cum episcopo descendent, ubi prae
(2) Presbyter
gelium et legit illum locum, ubi ludas Scariothes hivit ad Iudeos tam magna turba multitudinis et fatigati de vigiliis et ieiuniis
etdefinivit quid ei darent, ut traderet
Dominum. Qui locus cotidianis lassi, quia tam magnum montem necesse habent

lectus fuerit, tantus rugitus et mugitus est

totius populi, descendere, lente et lente cum ymnis venitur in Gessamani.
at ubi
ut nullus sit, qui moveri non possit in lacrimis in ea hora. Candelae autem ecclesiasticae super ducentae paratae sunt
Postmodum fit oratio, benedicuntur cathecumim, postmodum propter lumen omni populo. (3) Cum ergo perventum fuerit
missa. in Gessamani, fit primum oratio apta, sic dicitur ymnus,
fideles et fit

35. (1) Item quinta feria

aguntur ea de pullo primo, quae item legitur ille locus de Evangelio, ubi comprehensus est
666
consuetudinis est usque ad mane ad Anastase, similiter ad Dominus. Qui locus ad quod lectus fuerit, tantus rugitus et
tertia et ad sexta. Octava autem hora iuxta consuetudinem mugitus totius populi est cum fletu, ut forsitan porro ad civi-
populus, propterea autem tatem gemitus populi omnis auditus sit. Et iam ex illa hora
ad Martyrium colliget se omnis
temporius quam ceteris diebus, quia citius missa fieri necesse hitur ad civitatem pedibus cum ymnis, pervenitur ad portam

est Itaque ergo collecto omni populo aguntur, quae agenda ea hora, qua incipit quasi homo hominem cognoscere, inde
sunt, fit ipsa die oblatio ad
Martyrium et facitur missa totum per mediam civitatem omnes usque ad unum, maiores
hora forsitan decima ibidem. Antea autem
quam fiat missa, atque minores, divites, pauperes, toti ibi parati, specialiter illa
 384 PEREGRINATIO AETHERIAE (SII.VIAE) scripta ca 395.
n. 668.
385
die nullus recedit a vigiliis usque in mane. Sic deducitur sextam omnis populus transit, per unum ostium
episcopus a Gessamani usque ad portam et inde per totam intrans, per
alterum perexiens, quoniam hoc in
eo loco fit, in quo pridie
civitatem usque ad Crucem. (4) Ante Crucem autem at id est quinta fena, oblatio facta
est. (4) At ubi autem hora
ubi ventum fuerit, iam lux quasi clara incipit esse. Ibi denuo sexta se fecerit, sic itur ante
legitur ille locus de Evangelio, ubi adducitur Dominus ad
Crucem, sive pluvia, sive
aestus sit, quia ipse locus subdivanus
est, id est quasi atrium
Pilatum, et omnia quaecumque scripta sunt Pilatum ad Do- valde grande et pulchrum satis, quod
est inter Cruce Ana-
(5) Postmodum
et
minum dixisse aut ad Iudeos totum legitur.
lase '
%B°. omnis P 0 Pulus se colliget, ita ut nec aperiri
'

autem alloquitur episcopus populum confortans eos, quon- possit. (5) Episcopo autem cathedra ponitur ante
iam et tota nocte laboraverint et adhuc laboraturi sint ipsa de sexta usque ad nona aliud nichil fit, nisi Cruce et
leguntur lectiones
die, ut non lassentur, sed habeant spem in Deo, qui eis pro sic id est ita legitur primum de Psalmis ubicumque de passione
eo labore maiorem mercedem redditurus sit. Et sic con- dmt legitur et de Apostolo sive de Epistulis
fortans eos, alloquens dicit eis: «Ite interim
ut potest ipse, apostolorum vel
nlb S ubicumque de passione Domini
'
dixerunt, nec
nunc unusquisque ad domumcellas vestras, sedete vobis et non et !| v
de Evangeli.s leguntur loca, ubi patitur. Item
modico, et ad horam prope secundam diei omnes parati estote
legitur
de Prophetis, ubi passurum Dominum
dixerunt, item legitur
hic, de ea hora usque ad sexta sanctum lignum crucis
ut Va de Pusione
possitis videre ad salutem sibi unusquisque nostrum credens
profuturum; de hora enim sexta denuo necesse habemus hic
,™ TRhoramub
usque ado
S' ’

nonam semper
dicit.
sic
(6) Ac
leguntur
sic ab hora sexta
lectiones aut
dicuntur ymni, ut ostendatur omni populo, quia quicquid
omnes convenire in isto loco, id est ante Crucem, ut lectio- dixerunt I rophetae futurum de passione Domini, ostendatur
nibus et orationibus usque ad noctem operam demus.» tam per Evangeha quam etiam per Apostolorum scripturas
668 37. (1) Post hoc ergo missa facta de Cruce, id est ante- 6.’ Et S,C PCr lilS trCS horas docetur populus omnis
quam sol procedat, statim unusquisque animosi vadent in SrhT fert
factum
nichil l!
quod non prius dictum sit, et nichil
esse,
S y o n orare ad columnam illam, ad quam flagellatus est dictum esse, quod non totum completum
Dominus. Inde reversi sedent modice in domibus suis et
sit. Semper autem
'"' e rp0 n l nt r 0rat,o " es
duae orationes et psae aptae diei
. i
statim toti parati sunt. Et sic ponitur cathedra episcopo in ,
sunt.
, !
7.
(7) Ad
J'
singulas autem lectiones et orationes tantus
Golgotha post Crucem, quae stat nunc, residet episcopus affectus et gemitus totius populi est,
mirum
in cathedra, ponitur ante eum mensa sublinteata, stant in giro
ut sit; nam nullus
est neque maior neque minor, qui die illis tribus non illa
mensa diacones et affertur loculus argenteus deauratus, in quo horis tantum ploret, quantum nec aestimari potest, Dominum
est lignum sanctum crucis, aperitur et profertur, ponitur in pro nobis ea passum fuisse. Post hoc
cum coeperit se iam
mensa tam lignum crucis quam titulus. (2) Cum ergo positum hora nona facere legitur iam ille locus
de Evangelio cata
fuerit in mensa, episcopus sedens de manibus suis summitates Iohannem, ubi reddidit spiritum; quo lecto
iam fit oratio et
de ligno sancto premet, diacones autem, qui in giro stant, missa. (8) At ubi autem missa facta fuerit
de ante Cruce
custodent. Hoc autem propterea sic custoditur, quia con- statim omnes in ecclesia maiore
ad Martyrium
suetudo est, ut unus et unus omnis populus veniens, tam <procedunt
eG aguntur
quae per ipsa septimana de hora
ea,
nona, qua
fideles quam cathecumini, acclinantes se ad mensam osculentur ad Martyrium convenitur, consueverunt
agi usque ad sero per
sanctum lignum et pertranseant. Et quoniam nescio quando ipsa septimana. Missa autem facta de Martyrium
venitur ad
dicitur quidam fixisse morsum et furasse de sancto ligno, ideo Anastase; et ibi cum ventum
fuerit, legitur ille locus
nunc a diaconibus, qui in giro stant, sic custoditur, ne qui Evangelio, ubi petit corpus Domini Ioseph de
a Pilato <et> ponet
veniens audeat denuo sic facere. (3) Ac sic ergo omnis illud in sepulcro novo. Hoc autem lecto fit oratio, bene-
populus transit unus et unus toti acclinantes se, primum de dicuntur cathecumini, sic fit missa.
(9) Ipsa autem die non
fronte, sic de oculis tangentes crucem et titulum, et sic oscu- mittitur vox, ut pervigiletur ad Anastase,
quoniam scit populum
lantes crucem pertranseunt, manum autem nemo mittit ad fatigatum esse, sed consuetudo est, ut
tangendum. At ubi autem osculati fuerint crucem <et> per- qui vult de populo, immo qui possunt,
pervigiletur ibi Ac sic
vigilant, qui autem non
transierint, stat diaconus, tenet anulum Salomonis et cornu possunt, non vigilant ibi usque in mane, clerici autem vigilant
illud, de quo reges unguebantur. Osculantur et cornu, atten- ibi, id est qui aut fortiores sunt
aut iuveniores; et tota nocte
dunt et anulum ... 1 minus secunda ...
1
usque ad horam dicuntur ibi ymni et antiphonae usque ad
mane. Maxima
autem turba pervigilant, alii de sera, alii de media
nocte, M
qui
1
Hic lacuna in manuscripto est. ut possum. '

Kirch, Enchiridion.
25
 386 PEREGRIN. AETHERIAE. - AMMIANUS MARCEI.I.INUS. n. 669-673°. 387

669 Sabbato autem alia die iuxta consuetudinem fit ad

38. (1) eodem loco, ubi ipsa ecclesia nunc in Syon est, clausis ostiis
item fit ad sexta; ad nonam autem iam non fit sabbato,
tertia, ingressus est discipulis, id est, quando tunc unus ex discipulis
sed parantur vigiliae paschales in ecclesia maiore, id est in ibi non estThomas, qua reversus est et dicentibus
erat, id
Martyrium. Vigiliae autem paschales sic fiunt quem- ,
ei aliis apostolis, Dominum vidissent, ille dixit: Non credo,
quia
admodum ad nos; hoc solum hic amplius fit, quod infantes, nisi videro [Io 20, 25]. Hoc lecto fit denuo oratio,
benedicuntur
cum baptidiati fuerint et vestiti, quemadmodum exierint de cathecumini, item fideles et revertuntur unusquisque ad domum
fonte, simul episcopo primum ad Anastase ducuntur.
cum suam sera hora forsitan noctis secunda.
(2) Intrat episcopus intro cancellos Anastasis,
dicitur unus (1) Item octavis Paschae, id est die Dominica, statim
40. 671
ymnus, et sic facit orationem episcopus pro eis, et sic venit post sexta omnis populus cum episcopo ad Eleona ascendit
ad ecclesiam maiorem cum eis, ubi iuxta consuetudinem primum in ecclesia, quae ibi est, aliquandiu sedetur, dicuntur
omnis populus vigilat. Aguntur ibi, quae consuetudinis est ymni, dicuntur antiphonae aptae diei et loco, fiunt orationes
etiam et aput nos, et facta oblatione fit missa. Et post facta similiter aptae diei et loco. Denuo inde cum ymnis itur in
missa vigiliarum in ecclesia maiore statim cum ymnis venitur Imbomon sttsu, similiter et ibi ea aguntur, quae et illic. Et
ad Anastase et ibi denuo legitur ille locus Evangelii re- cum coeperit hora esse, iam omnis populus et omnes aputactitae
surrectionis, fit oratio et denuo ibi offeret episcopus; sed deducunt episcopum cum ymnis usque ad A n a s t a s e. Ea
totum ad momentum fit propter populum, ne diutius tardetur, autem hora pervenitur ad Anastase, qua lucernarium fieri solet.
et sic iam dimittetur populus. Ea autem hora fit missa vigi- (2) Fit ergo lucernarium tam ad Anastase quam ad Crucem
liarum ipsa die, qua hora et aput nos. et inde omnis populus usque ad unum cum ymnis ducunt
670 39. (1) Sero autem illi dies paschales sic attenduntur quem- episcopum usque ad Syon. Ubi cum ventum fuerit, similiter
admodum et ad nos, et ordine suo fiunt missae per octo dies dicuntur ymni apti loco et diei, legitur denuo et ille locus
paschales, sicut et ubique fit per Pascha usque ad octavas. de evangelio, ubi octavis Paschae ingressus est Dominus, ubi
Hic autem ipse ornatus est et ipsa compositio et per octo erant discipuli, et arguet Thomam, quare incredulus fbisset.
dies Paschae, quae et per Epiphania, tam in ecclesia Et tunc omnis ipsa lectio perlegitur, postmodum fit oratio,
maiore quam ad Anastase aut ad Crucem vel in Eleona, benedictis <tam> cathecuminis quam fidelibus iuxta consuetu-
sed et in Bethleem nec non etiam in Lazariu vel ubique, dinem revertuntur unusquisque ad domum suam similiter ut
quia dies paschales sunt. (2) Proceditur autem ipsa die Do- die Dominica Paschae hora noctis secunda.
minica prima in ecclesia maiore, id est ad Martyrium, 41. (1) A Pascha autem usque ad Quinquagesima, id
est 672
et secunda feria, et tertia .feria, ubi ita tamen, ut semper missa Pentecosten, hic penitus nemo ieiunat, nec ipsi aputactitae qui
facta de Martyrio ad Anastase veniatur cum ymnis, sunt. Nam semper ipsos dies sicut toto anno ita ad Anastase
Quarta feria autem in Eleona proceditur, quinta feria ad de pullo primo usque ad mane consuetudinaria aguntur, similiter
Anastase, sexta feria in S y o n , sabbato ante Cruce, Do- et ad sexta et ad lucernare. (2) Dominicis autem diebus sem-
minica autem die, id est octavis, denuo in ecclesia maiore, per in Martyrio, id est in Ecclesia maiore, proceditur iuxta
id est ad Martyrium. (3) Ipsis autem octo diebus pascha- consuetudinem et inde itur ad Anastase cum ymnis. Quarta
libus cotidie post prandium episcopus cum omni clero et feria autem et sexta feria quoniam ipsis diebus penitus
nemo
omnibus infantibus, id est qui baptidiati fuerint, et omnibus, ieiunat, in Syon proceditur, sed mane; fit missa ordine
suo.
qui aputactitae sunt viri et feminae, nec non etiam et de plebe CV 39 (ed. P. Gcycr), 82 sqq. Ed. IV. Heraeus (Ileidclberg 1908
quanti volunt, in Eleona ascendent. Dicuntur ymni, fiunt Winter) 38 sqq.
orationes tam in ecclesia, quae in Eleona est, in qua est
spelunca, in qua docebat Iesus discipulos, tam etiam in I m- AMMIANUS MARCELLINUS scripsit 390 sqq.
bomon, id est in eo loco, de quo Dominus ascendit in caelis.
(4) Et posteaquam dicti fuerint psalmi et
oratio facta fuerit, Liberius Papa Constantio volenti damnare Athanasium
inde usque ad Anastase cum ymnis descenditur hora lu- resistit.
cernae; hoc per totos octo dies fit. Sane Dominica die per [Rerum gestarum 15, 7, 6 — 10.]
Pascha post missa lucernarii, id est de Anastase, omnis Hoc administrante Leontio Liberius, Christianae 673°
(6)
populus episcopum cum ymnis in Syon ducet. (5) Ubi cum
legis antistes a Constantio ad comitatum mitti praeceptus
ventum fuerit, dicuntur ymni apti diei et loco, fit oratio et
est tamquam imperatoris iussis et plurimorum sui
legitur ille locus de Evangelio, ubi eadem die Dominus in con-
25 *
 *
388 AMMIANUS MARCELLINUS scripsit 390 sqq.
n. 673-676. 389

sortium decretis obsistens in re, quam per brevi textu

sui memoriam magnitudine operum gestiens propagare,
cu ram. (7) Athanasium episcopum eo tempore apud ambitiosum quondam apud Hierosolymam templum,
Alexandriam ultra professionem altius se efferentem sci- quod post multa et interneciva certamina obsidente V e-
tarique conatum externa, ut prodidere rumores
assidui,

coetus in unum quaesitus eiusdem loci

multorum — spasiano posteaque Tito aegre est expugnatum, in-
staurare sumptibus cogitabat immodicis, negotiumque
synodus ut appellant — removit
a sacramento quod ob-
maturandum Alypio dederat Antiochensi, qui olim Hirit-
Dicebatur enim fatidicarum sortium fidem,
tinebat. (8) tannias curaverat pro praefectis. (3) Cum itaque rei idem
quaeve augurales portenderent alites scientissime callens, fortiter instaret Alypius iuvaretque provinciae rector,
aliquotiens praedixisse futura; super his intendebantur
ei
metuendi flammarum prope fundamenta crebris
globi
quoque a proposito legis abhorrentia, cui praesidebat.
alia adsultibus erumpentes fecere locum exustis aliquotiens
(9) Hunc per subscriptionem abicere sede sacerdotali operantibus inaccessum, hocque modo elemento desti-
paria sentiens, ceteris iubente principe, Liberius monitus,
natius repellente cessavit inceptum.
perseveranter renitebatur, nec visum hominem nec audi-
L. c. 1, 307 sq.
tum damnare nefas ultimum saepe exclamans, aperte
scilicet recalcitrans imperatoris arbitrio. (10)
Id enim ille, splendore episcopatus Romani tempore Damasi
De
Athanasio semper infestus, licet sciret impletum, tamen Papae, ab Ursino oppugnati (366 384). —
firmari
auctoritate quoque potiore aeternae urbis episcopi [ib. 27, 3, 12-15.)
desiderio nitebatur ardenti. Quo non impetrato Liberius
(12) Damasus et Ursinus supra humanum modum 675
aegre populi metu, qui eius amore flagrabat, cum magna ad rapiendam episcopalem sedem ardentes, scissis studiis
dilficultate noctis medio potuit asportari. asperrime conflictabantur ad usque mortis vulherumque
Ed. V. Gardthaustn (Lipsiac 1874, BT) 1, 63. discrimina adiumentis utriusque progressis, quae ncc cor-
rigere sufficiens Viventius nec mollire, coactus vi magna
Quod Constantius imp. nimis saepe episcopos secessit in suburbanum (13) Et in concertatione supera-
ad synodos convocaverit. verat Damasus, parte, quae ei favebat, instante. Con-
[Ib. 21, 16, 18.) statque in basilica Sicinini, ubi ritus Christiani est
absolutam et simplicem anili conventiculum, uno die centum triginta septem reperta
673 Christianam religionem
qua scrutanda perplexius cadavera peremptorum, efferatamque diu plebem aegre
superstitione confundens, in
excitavit discidia plurima, quae postea delenitam.
quam componenda gravius,
progressa fusius aluit concertatione verborum, ut catervis (14) Neque ego abnuo, ostentationem rerum considerans 676
urbanarum, huius rei cupidos ob impetrandum, quod ap-
antistitum jumentis publicis ultro citroque discurrentibus
petunt, omni contentione laterum iurgari debere, cum id
per synodos, quas appellant, dum ritum omnem ad suum
adepti, futuri sint ita securi ut ditentur oblationibus matro-
trahere conantur arbitrium, rei vehiculariae succideret
narum, procedantque vehiculis insidentes circumspecte
nervos.
vestiti, epulas curantes profugas adeo ut eorum convivia
L. c. 1, 263.
regales superent mensas. (15) Qui esse poterant beati
templum Hierosolymitanum revera, si magnitudine urbis despecta, quam vitiis oppo-
Quod Iulianus imp.
frustra reaed ficare conatus sit. nunt, ad imitationem antistitum quorundam provincialium
2-3.) viverent, quos tenuitas edendi potandique parcissime,
[Ib. 23, 1,
etiam indumentorum et supercilia humum spec-
vilitas
varietatem sollicita mente prae-
674 (2) Et licet accidentium perpetuo numini verisque eius cultoribus ut puros
tantia
cipiens multipficatos expeditionis apparatus flagranti studio
commendant et verecundos.
perurgeret, diligentiam tamen ubique dividens imperiique L. 99 sq.
c. 2,
 890 EPIPHANIUS EP. CONST. 367-403. — PAULINUS scr. ca 399. n. 677—678. 391

De Liberio Papa Nicaenae fidei tutore.

EPIPHANIUS (n. circa EP.
315) CONSTANTINUS 1

[Haereses 55, 2, 6 — 8.]

367-403. 6'
(6) Nopiffeie av xara Aepiou XeTovxei; 677 1
tu;, eneibriTTep
EuOTdeiov Trapryfdyopev, pf|Ti apa Kai tov EucrraBiov ev
Contra cultum imaginum. Itralvoi? £x°Pev tov pev yap piov auTou xai ti)v TtoXiTetav
'

[Ex epistula ad Ioannem ep. Hierosolymitanum (scripsit 394), ouk _6Xiyoi avbpe? OaupdZoumv.
(7) Effie b& koi Tfl mcrrei
interprete Hieronymo inter epistulas Hieron. 51, 9.] dp0u)<; dcppovqcre! To yap Aepiou «ai auTO? tnrapxn? eui? 1

TeXou? KaTtaxe, Kai ovre ai OXiipei? tujv biwY,uiuv auTov

677 Praeterea audivi quosdam murmurare contra me,
(1) 6iujp0ujCTavTO dbidjx0r| Ydp peTa twv
'
BaoiXetov Kai Trepi
quia quando simul pergebamus ad sanctum locum qui 'EXeuarov Kai Xoirrou?. (8) Ebo£e bb Kai Ttpo? v
Aiflepiov
vocatur Bethel, ut ibi collectam tecum ex more ec- 'Ptunnq tov paKaptTr]v npeapeueiv d,ua dXXoi? ^ttktkottoi?
clesiastico facerem, et venissem ad villam quae dicitur Kai rrj £K0ecr£i xr)? KaTa NiKaiav Yevoptvqq auvobou
Kai Tr)
Anablatha, vidissemque ibi praeteriens lucernam ar- dpoXoYta Trj<g 6p0obo£iai; uiroYeYpatpevai. Ei? ucrrepov bi,
dentem et interrogassem, quis locus esset, didicissemque uiCTTtep
pviiaBei? Kai ££ dveipwv dvacrrd?, Ta 4auToG TrdXiv
esse ecclesiam, et intrassem ut orarem: inveni ibi velum TtpujTa Trj? tujv Apetavuiv KaKoboSta? dTrioxeTrropevo?
ou
pendens in foribus eiusdem ecclesiae tinctum atque de- bieXetTtev.
pictum, et habens imaginem quasi Christi, vel sancti MG 42, 505.
cuiusdam; non enim satis memini, cuius imago fuerit.
(2) Cum ergo vidissem, et detestatus essem in ecclesia
PAULINUS DIACONUS scripsit circa 399.
Christi contra auctoritatem Scripturarum hominis pendere
imaginem, scidi illud, et magis dedi consilium custodibus De paenitentia Theodosii.
eiusdem loci, pauperem mortuum eo obvolverent et
ut
[Vita Ambrosii 24,]
efferrent. (3) Illique contra murmurantes dixerunt: «Si
(1) Per idem tempus causa Thessalonicensis civitatis
scindere voluerat, iustum erat, ut aliud daret velum atque 678
non minima successit tribulatio Sacerdoti [scii. Ambrosio),
mutaret. > Quod cum audissem, me daturum esse polli-
Paululum autem mo-
cum civitatem paene deletam comperisset. Promiserat
citus sum et illico esse missurum.
rarum fuit in medio, dum quaero optimum velum pro
eo mittere; arbitrabar enim de Cypro mihi esse mitten- 6 ) Sed forsitan quis dubitabit, quoniam occasione
(
Aerii 6771
etiam mentionem Eustathii fecimus, num ipsum tandem
dum. (4) Nunc autem misi quod potui reperire, et precor Eusta-
thium laudandum arbitremur; nam quod ad eius vitae
ut iubeas presbytero eiusdem loci suscipere velum a insti-
tutum attinet, non paucis admirationem peperit.
lectore, quod a nobis missum est, et deinceps praecipere (7) Qui
utinam ad rectam et sinceram fidem adhaesisset! Verum
in ecclesia Christi istiusmodi vela, quae contra rei gionem
hic
quoque in Aerii [Arii?] dogmate a principio ad finem usque
nostram veniunt, non appendi. Decet enim honestatem perseveravit, nihiloque persecutionum calamitatibus melior
factus
tuam hanc magis habere sollicitudinem, ut scrupulositatem est; siquidem cum Basilio et Ele:.sio ac ceteris
persecutione
tollat, quae indigna est Ecclesia Christi et populis, qui iactatus est. 8 ) Ac videtur etiam ad Liberium beatae
(

tibi crediti sunt. memoriae Romanum episcopum. cum aliis jpiseopis legationem
obiisse et expositioni fidei, quae in Nicaena synodo
MI. 22, 526 sq. vel MG 43, 390 sq. proposita
fuerat, ac sinceri dogmatis professioni subscripsisse.
Postea
Symbolum Epiphanis D vero, velut a somno revocatus ac priorum
677 a v. IS sq- recordatus, ad
Arianam perfidiam, quam initio susceperat, respicere non desiit.

1
Constantia seu Salamis in Cypro insula. Petavius: 'Apdou.
 892 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400.
n. 679—680. 393
enim imperator se veniam daturum civibus supradictae
illi
OKOTtetTUKTav xou? «ivbpa? K ai xa? Yuvaka?,
Strio? pq 0opu-
civitatis; sed agentibus comitibus occulte cum imperatore,
ignorante Sacerdote, usque in horam tertiam gladio civitas
est donata atque plurimi interempti innocentes. (2) Quod
flVni 1!^™’ k<
W'
(! 1) 01 be biaxovoi laxaffGtutxav
5
S «utxij i V>eup.'aq i) vutrialq.
!

ei? rd? xuiv dvbptDv 0upa?

u 0&laK °voi ei? xa? xdiv YuvaiKiiiv,
factum ubi cognovit Sacerdos, copiam imperatori ingre- ^ Srnu? pn xt?
e£eX0oi pqxe dvo. 0ei
x n f) Gupa, xfiv mcrxo? xi? fi K axd
diendi ecclesiam denegavit nec prius dignum iudicavit xov Kaipov xq? dvacpopd?. (12) Ef? b4
utrob.dKovo? b.boxtu
coetu ecclesiae vel sacramentorum communione, quam atroppuipiv
X €ipuiv xoi? lepeCtnv, cruppoXov KaGapoxqxo?
publicam ageret paenitentiam. Cui imperator contra as- tpuxuiv 0eui dvuKeipevujv.
serebat, David adulterium simul et homicidium perpe- 12. (1) Oqpi bf| KdYti) 'IdKtupo?, 6 dbeXcpo? 'Iwdvvou xoG680
trasse. Sed responsum illico est: «Qui secutus es er- Zepebaiou, tva eu0u? 6 bidxovo? X4y ( 2 ) Mq xt? xtuv
rantem, sequere corrigentem.» (8) Quod ubi audivit
>,1

Kartixoupeviuv, pq xt? xtliv dKpowpevuiv, pq xt? xuiv dxxt-

clementissimus imperator, ita suscepit animo, ut publicam oxujv, pq xi? xtliv 4xepobo£uiV
ol xqv 7rpuixqv euxqv eu-
paenitentiam non abhorreret; cuius correctionis profectus Xopevot 7TpocreX0exe' xd traibia
secundam illi paravit victoriam.
upoaXapPaveoGe, alpqxepe?'
pq ti? Kaxa xtyo?, pq xi? 4v GiroKpiaei 6p0oi trp6? Kupiov
ML 14, 85. pexa <po(3ou Kat xpopou 4oxtiixe? tlipev
'

trpocrtp^peiv. (8) 'fiv

Yevopevuiv ol b.dKovot irpooaYexuKTav
xd btupa xili 4m(TKdTuu
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM rtpo? xo Guoiacrrqpiov, K ai ol
rrpecrpuxepoi 4 k beguDv auxoG Kai
scriptae circa 400. “ .^wpiny axqKexunrav, tu? fiv paflqxai trapeemlixe? b.ba-
ctk«Xuj buo bk biaxovoi kaxeptuv xuiv peptuv xoG Gucnacrxn-
Missa fidelium ex Liturgia quae dicitur Clementina. piou Kaxexexuiaav Gpevtuv Xerrxiiiv frrribiov f| trxepov xailivo?
[Consi. Ap. 8, 11, 7 ad 8, 15, II.]
h oGovq?, Kai >)pepa urroaopeixuKXav xd p.Kpd xuiv
mrap4vuiv
679 11. (7) Kcd pera toGto \€yetuj 6 bifiKOVo?' TTpoa- iunuv, btru)? fiv pq ^YXPiMTTXuivrai
ei? xd KurreXXa. (4) Eu-
Xtupev. (8) Kai dcmxZecrOuj 6 drcttTKOTto? xqv ’EKK\qffiav £apevo? ouv K a0' 4auxov 6 dp X iepeu ? fipa xoi? lepeGa.v
Kal Xcf^Tui’ 'H cipf|vr| tou 0eoC pexa ttGvtujv uptiiv, Kai 6
Xa6? diroKpivaaGuj ' Kal pexa xoO Trveypaxfi? crou. (9) Kai mspiciantque viros ac mulieres, ne strepitus
aliquis oriatur et
6 b k o v o? eirraxtu ttdffiv
«
'AffirdoaffOe dXXqXou? 4v ne quis nutum faciat vel susurret vel
i dt '
dormitet. (11) Diaconi
cpiXqpaxi dfiui» Rom 16, 16 Cor 16, 20], Kai atmaZeaGuioav vero stent ad lanuas virorum et subdiaconi
[ ;
1
ad ianuas mulierum
ut nemo egrediatur neve aperiatur
oi toG xXqpou xbv dniOKOTtov, ol Xakol fivbpe? xou? Xakou?, ianua tempore ob ationis’
beet adveniat quispiam fidelis.
al Yuvake? xa? Yuvaka?. (10) Ta rraibia 64 axqKexwcrav (12) Unus autem subdiaconi,
det sacerdotibus aquam ad lavandum
npo? xa) (Jqpaxi, Kai btaxovo? auxoi? ?xepo? fijtu) dcpetmu?, manus, quae res signum
est puritatis animarum Deo consecratarum.
8ttu>? pq dxaKXiiicxiv ’
Kai aXXoi bickovoi Trepiiraxeixiuaav Kai
(1)
/° rr0ego Iacobus fra, er Ioannis Zebedaei,
ut r.-
statirn diaconus dicat: (2) Ne quis ex catechumenis, aio, 680
ne
[Versio Cotelerii quis ex audientibus, ne quis ex infidelibus,
ne quis ex hetero-
679 Postea diaconus dicat: Attendamus. (8) Et sa- doxis, qui priorem precationem fecistis,
11. (7) accedile; matres
assumite pueros; ne quis contra aliquem,
lutet episcopus Ecclesiam ac dicat: Pax Dei cum omnibus ne quis in hypo-
m
vobis. Et populus respondeat: Et cum spiritu tuo. (9) Dia-
conus vero dicat omnibus: Salutate vos invicem in osculo sancto;
^'; r
n
Ct ' a
offerendum. ,l
L
]?
nUm cum ‘iroore et tremore stemus ad
,'

(3) Quibus peractis diaconi dona ad altare

ad-
et clerici osculentur episcopum, laici viri laicos, feminae femi- moveant episcopo, ac presbyteri a dexteris illius
et a sinistris
stent, ut discipuli magistro assistentes
nas. (10) Pueri autem stent ad suggestum, ac diaconus alius duo autem diaconi ex
;
utraque parte altaris teneant flabellum
ipsis praesit, ne inordinate se gerant; et alii diaconi deambulent ex tenuibus membranis
aut pennam pavoms aut ex linteo
et sensim abigant parva
animalia volitantia, ne in calices incidant.
1
Hanc versionem etiam Funk adoptavit. (4) Precatus igi-
tur apud se pontifex cum sacerdotibus
et splendidam vestem
 394 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400. n. 681. 395

Koti XapTipav taOrjTa peievbu? Kai aTa? irpo? tuj 0uaia- «Ylov povoYEvfj, Aoyov Oeov» [io 1, l 18], aoepiav Zuicrav,
(TTriptiu, to Tponaiov xoO crraupoO xaTa roO petujttou Ti) «TTPUJTOTOKOV ndaq? KTiaeuj?, (JyyeXov ir]? peYdXn? pouXq?»
Xeipi Ttoiqaapevo? eircctTU)’ «'H xap'? tou TtavroKpaTopo? [Coi 1, 15; is 9, k] aou, apxitpea aov, flaaiXea bt Kai Kupiov
GeoO Kai n dfditri toO Kupiou qpuiv MqaoG XpiaioG Kai n Tiacrn? vorjTq? Kai aia0qTfj? (puaetu?, «tov npo navTtuv, bt’
KOivujvta toO ‘Aftou TTveupaTO? toruj pera ttGvtujv upiiiv» ou Ta TtavTa»
[Coi 1, 17; 1 Cor 8, 6]. (8) Iu Yap, Qefe
[2 Coi 13, 13], Kai ttGvte? aupcpwvuj? XeYeTtuaav, oti Kai aituvie, auToO tG navia nenoiqKa? Kai bi’ outoG Trj?
bi’

(5) Kai 6 apxiepEu? rrpocrr)KOu<Tr|? npovoia? Ta oXa aEioi?' bt’ ou Yap to Eivai
-

pETa toO TTveupaTO? aou. Avtu

tov voGv, Kai ttGvte?' “Exopev npo? tov Kupiov' Kai 6 tyapiaui, bt’ auToG Kai to e0 eivai £bwpr|auj‘ 6 0eo? Kai
apxiepEu?' EuxapiaTqatupev tui Kupiui, Kai navit?' TTaTf)p toO povoYevoG? YioG aou, 6 bi’ oGtoG npo navnuv

'AEiov Kai bixatov' Kai 6 dpxtepfiii? EirraTUJ' noiqaa? Ta xepoupip Kai Ta aepacpip, aiuiva? te Kai aipa-
681 (6) 'AEiov tl»q aXr]0uj? Kai bixaiov npo navTtuv avupveiv
Tid?, buvdpei? te
Kai «4Eouaia?, apxa? te Kai 0povou?»
ae tov ovtuj? dvra Geov tov npo tujv tevotcuv 6vto, «4E [Coi l, apxaYYeXou? te Kai CrfYeXou?, Kai p£Ta TaGTa
16],

ou naffa naTpia tv oupaviu Kai 4ni Y0? dvopdZeTai» [Eph TtavTa rroiriaa? bi’ auToO tov cpaivopEvov toGtov Koapov
3, 15], tov povov dYtwriTOV Kai avapxov Kai dgaaiXeuiov Kai TravTa Ta tv auTtij . (27) 'Yttep dndvTujv aot f)
Kai dbeonoTOv, tov dvevberj, tov navxo? dYaGou xopTfdv. boEa, AeanoTa navTOKpdTop. Zt TipoaKuvoOaiv dvapiGpot
tov naar)? ahia? Kai Yev4aeuj? KpehTova, tov navTOTe KaTa 0TpaTiai aYYeXuJV, dpxaYYeXuiv, «0p6vujv, KupiOTqTiuv, dp-
Ta auTa Kai waauTw? ?x 0VTa '
T “ ndvxa» [1 Cor 8, 6], Xuiv, ^Eouaiuiv* [Coi 1, 16], buvdpEiuv, aTpaTituv aituviwv'
Kaednep £k tivo? acpeTtipia?, Ei? to eivai napqXGev. (7) Iu «Ta xepoupip Kai Ta bEanT^puYa aspaepip Tai? p^v buai
Yap ei i) dvapxo? Yvwfft?, n dtbio? opaai?, q dYevvqTO? KaTaKaXutiTovTa tou? n6ba?, Tai? bt buai Ta? KEtpaXa?,
axon, f) dbibaKTO? ao<pia, 6 npiliTO? Tij cpuaei Kai povo? Tai? b^ buai tTETopEva» [is 6, 2], Kai X^YOVTa dpa X'^'ai?
tuj tivut Kai KpeiTTtuv navto? apiOpou 6 Ta navia Zk toO
'
XiXiaaiv dpxaYYeXuiv Kai pupiai? pupiaaiv dYY«Xuiv [cf. Dn

6 vto? ei? to eivai napaYaYwv [cf. Rom 4, 17] bia toG 7, 10] dKaTanauaTui? Kai daiYnTtu? potuaai?, Kai na? 6
pq
povoYevoG? aou YioG, auTOV bt npo navituv aiumuv y^v- absque intermedio, Filium unigenitum, Verlmm Deum, sapien-
vqaa? fJouXqaei Kai buvapei Kai GYaGoTqTi apearreuTuj?, tiam viventem primogenitum omnis creaturae, angelum magni
:

consilii tui, pontificem tuum, regem autem et Dominum omnis

indutus stansque ad altare tropaeum crucis in fronte manu
faciat ac dicat: Gratia omnipotentis Dei et caritas Domini nostri
lesu Christi et communicatio Sancti Spiritus sit cum omnibus
vobis. Atque omnes una voce respondeant: Et cum spiritu
tuo. (5) Tum pontifex: Sursum mentem; et omnes: Ha-
bemus ad Dominum. Et pontifex: Gratias agamus Domino
et cuncti: Dignum et iustum est. Et pontifex dicat:
681 (6) Vere dignum et iustum est, ante omnia
laudare te verum
Deum, ante creaturas exsistentem, ex quo omnis paternitas in
caelo et innominatur: solum ingenitum, principii ex-
terra
pertem, rege ac domino carentem, nulla re indigentem, omnis
boni largitorem, omni causa et origine superiorem, semper
uno eodemque modo te habentem ; a quo cuncta tamquam e
cancellis quibusdam ad exsistendum processerunt. (7) Tu
enim es initii expers cognitio, perpetuus visus, auditus in-
genitus, sapientia non edocta, primus natura et unus exsistendo
ac omnem numerum superans ; qui omnia ex nihilo in rerum
naturam protulisti per unigenitum Filium tuum, ipsum vero
ante omnia saecula genuisti voluntate et potentia et bonitate
naturae, quae intellegi ac sentiri potest, qui ante omnia, per
quem omnia. (8) .Tu namque, Deus aeterne, cuncta per ipsum
condidisti et per ipsum cuncta dignaris convenienti providentia;
per quem enim ut essent donasti, per eundem etiam ut bene
essent dedisti; Deus et Pater unigeniti Filii tui, qui per eum
ante omnia fecisti cherubim et seraphim, saecula et exercitus,
virtutes et potestates, principatus et thronos, archangelos et
angelos, atque post haec omnia per eum fabricasti hunc qui
apparet mundum
cunctaque, quae in eo sunt. (27) Pro . . .
omnibus tibi Domine omnipotens. Te adorant in-
gloria,
numerabiles copiae angelorum, archangelorum, thronorum,
dominationum, principatuum, potestatum, virtutum, exercituum
aeternorum, cherubim ac seraphim senis alis praediti, binis qui-
dem velantes pedes suos, binis vero capita, et duabus aliis volantes
ac dicentes una cum mille milibus archangelorum et denis
milibus denum milium angelorum indesinenter ac sine vocis
1
A n. 9 usque ad n. 26 recensentur beneficia Veleris Testamenti a
creatione usque ad liberationem Israelilarum ex Aegypto.
 n. 682. 397
896 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400.

auToO npoppq0eiaaq rrpotpqxeiaq «dK crtreppaToq Aauib»

Xao? a^a ehrdTtu' «“Atio?, Syio?, Syio? KOpto? Ia(3aiu0,
[Rom 1, 3] Kai Appaap, cpuXfjq 'louba ' Kai Y^fovev dv pqTpqt
boEq? auToO euXoYnxoq
nXqpn? 6 oupavo? xai t\ TO Trj? '

TTap0evou 6 biauXaccAuv rrdvxaq Toiiq Yevvuipevouq

Rom 25]. Kai
ei? TOU? aitlivaq' dpqv» 3; ,
[Is 6, 1,
dcrapKuiOr) 6 daapxoq, 6 dxpovuj? YevvqOeiq dv xpovin y^-
682 (28) Kai 6 apxtepeu? dEq? XeYtTuT (29) "Atio? Yap J
Yewryrai. (: 2) rToXtTeucrdpevoq 6aiwq Kai mubeuaa? dv-
ei uiq dXq0ui? Kai navaYto?, uipicrro? «Kai uTreputpoupevo?
Oeapuiq, «rraaav voaov Kai traaav paXaxiav» [Mt 4, 23] d?
eiq xouq aiuivaq [On 3, 28]
•
(30) dyio? te Kai 6 povoYevq?
dv0pui7Taiv direXdaa?, «aqpeia Te Kai xdpaTa dv tui Xatli»
trou Yio?, 6 Kuptoq qpuiv Kai 0eoq 'Iqcrouq 6 Xpioxo?, b? ei?
[Aci 5, 12] Ttoiqaa?, Tpocprjq Kai ttotoO Kai ujtvou peTaXaflujv
Te
iravTa uTrqpeTqoapevo? cioi tui 0eui auTOu Kai TTaxpi ei? 6 Tpecpuiv TravTaq Toiiq
ou XP(|2ovTaq Tpocpqq «Kai dMTrmXuiv
bqpioupYtav btacpopov Kai Ttpovotav KaxdXXqXov Ttepteibev
Ttav duiov euboKiaq, dcpavdpuiadv aou to dvopa» [P< 144. 16;
to 'fevog tuiv dvBpuJiuuv dTtoXXupevov, aXXa peTa cpuOiKOV io 17, xoTq aYVOoOcriv auro, Tqv dYvoiav dcpuYabeucTev,
6]
vopov, pexa voptKtiv ixapatveaiv, pexa TrpocpqTtKOu? dXeYX°u? Tt|v eucrepeiav bvedunrupiuaev, t6 OeXqpd aou duXiipuiaev,
aiiv tui
Kai Ta? Tiuv dYYt^wv dTTtffxaaiaq (xrapacpOeipovTuiv «to dpYov b dbtuKaq auxui dTeXeiuitrev» [io 17, 4]. (33) Kai
0exui Kai tov tpuffiKOV vopov Kai Tq? pvqpq? dKPaXXovTwv
xaOxa TravTa Kaxop0tu(Taq, xepcriv dvopuiv KaTacrxe0ei? iepduiv
AtYuitxiuiv uXq-
xov KaxaKXuffpov, Tqv dKirupuicnv, xa? Kax’ Kai apxtepduiv ipeubuivupuiv Kai XaoO trapavopou irpobocriqi
TTaXaiaxivuiv (TcpaYa?, Kai peXXovxuiv Scxov
T d?, xaq KaTa toO Tqv Kaxiav voafiaavToq Kai troXXa 7ra0iiiv utt’ outiIiv
ai) 6
oubeTtui dn6XXuo0ai xrdvTuiv) euboKqcrev auTO? Yvuipr)
Kai uacrav dTipiav uirocTTaq err) cruYXtupiiaei TtapaboOeiq
bqpioupYO? av0puiTTOu dvBpumo? Yev^a0ai, 6 vopo0e-rri?
uno ,

TTiXdxui tuj i)Y6p6vi Kai Kpi0eiq 6 KptTiiq Kai KaTaxpiOeiq 6

6 troipqv npdpaxov' (31) Kai
vdpou?, 6 dpxiepeO? iepeiov, ZuiTqp, OTaupiIi TrpoanXiuBq 6 duaBriq Kai dnd0avev 6 ti)
Tbv dauxou 0eov Kai TTaTdpa Kai tui KOffptu
dEeupeviaaxo ere
d0dvaToq Kai dTacpq 6 dtuoixoio?, Kva trdBouq Xucrq
qjuffet
qXeu0e-
KaTqXXaEev Kai ti)? drriKeipevq? dpYq? tou? TtdvTa? Kai Bavdxou dEeXr)Tat TOtiTOuq, bt’ oOq TtapeYdveTO, Kai MEr)
dx rTap0evou, «Yevopevoq dv aapKt 6 0eoq
puiffev Ytvdpevo? Ta beerpa toO biuPoXou Kai fiucTqTai tou? avOpurnou? dic
KTiaeui?»
Aoyo?, 6 dYannToq Yio?, 6 npuiTOTOKoq itdaq? Tq? dixaTq? adTou. (34) Kai dveCTxr) dK vexpuiv t(] TptTq
[Io 1, 1 14; Mi 3, 17; Coi 1, 15], KaTa Ta? nepi auToO On’
ex semine David et Abraham ac de tribu ludae et factus est
intermissione clamantibus, et omnis populus simul
dicat ;

in utero Virginis formator omnium, qui gignuntur; et incar-

Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Sabaoth ;
pleni sunt caeli et
natus est, qui carnis expers; qui sine tempore genitus, in tem-
terra gloria eius; benedictus in saecula, atnen. pore natus est (32) Vixit sancte et legitime docuit, omnem
Sanctus enim vere
682 (28) Et pontifex postea dicat: (29) morbum et omnem infirmitatem ab hominibus expulit, signa et
ac sanctissimus, altissimus et superexaltatus in saecula.
es prodigia in populo edidit; cibum et potum et somnum cepit,
(30) Sanctus quoque unigenitus tuus Filius, Dominus noster qui cunctos alimento indigentes nutrit omneque animal implet
et Deus, Iesus Christus, qui ad omnia tibi Deo suo et Patri beneplacito; manifestavit nomen tuum iis, qui illud ignorabant;
cum in varia creatione tum in providentia convenienti mini fugavit ignorantiam, pietatem exsuscitavit, voluntatem tuam
strans non despexit genus humanum, quod peribat,
sed post
implevit, opus, quod ei dedisti, consummavit. (33) Atque his
naturalem legem, post legalem admonitionem, post propheticas
omnibus feliciter gestis per proditionem illius, qui malitiae
reprehensiones et angelorum apparitiones (cum legem natura morbo languebat, comprehensus est manibus flagitiosorum,
lem una cum lege scripta seu posita violarent atque ex memoria nempe falso nomine gaudentium sacerdotum ac pontificum et
abicerent diluvium, conflagrationem Sodomiticam, plagas Aegyr populi iniqui; a quibus cum multa passus esset et omnem
tiis caedes Palaestinis illatas, cumque ilico perituri essen'
et ignominiam sustinuisset permissu tuo, traditus est Pilato prae-
omnes) ex sententia tua ipse elegit, creator hominis, homo
sidi, iudicatus iudex, condemnatus Salvator, cruci affixus qui
legislator sub legibus, pontifex hostia, pastor ovis; (31) et
fieri, pati non potest, mortuus natura immortalis, sepultus vitae
te suum Deum ac Patrem placavit atque mundo
reconciliavit
effector, ut illos,propter quos advenerat, a passione solveret
cunctosque ab imminente ira liberavit, factus ex Virgine, Jactus et a morte eriperet ac diaboli vincula rumperet illiusque ex
in carne Deus Verbum, dilectus Filius, primogenitus omnis crea- fallacia liberaret homines. (34) Et resurrexit de mortuis tertia
turae, et secundum prophetias ab ipso de se praedictas ortus
 L

398 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400. n. 633-685 399

f)pepa, Kai xeaaupdKOvxa ripepa? dvbiaTpiipa? toi? pa0r|TaI?, Lc 21, 27] «Kplvai Cdivxa? Kai vexpou?» [2 Tim
4, 1; 1 p e ir4, 5]
«dveXficp0q et? tou? oupavou? Kai £Ka0ea0q 4 k beEiuiv aou Kai «dixoboOvai kdcmu KaTa to epya auxou» [Rom 2,
6], Trpoa-
toO 0eou» [Mc 16, 19] Kai TTaTpo? auToO. epepopev aoi, tuj (laoiXeT Kai 0eui, Kaxd Tqv auToO
b'idxa£iv
688 (35) Mepvnpevoi ouv wv bi’ r)pa? imepeivev, euxapi- tov apTov toutov Kai to TroTijpiov
touto, «euxapiaTouvTec
axoupev aoi, 0et TtavTOKpaTOp, oux ciaov dcpeiXopev, aXX’ aot bi auTou» [Coi 3, 17] £cp’ 0 f? KaTqEiujaa?
qpd? daTdvai
8aov buvape0a, Kai Tqv btaTa£iv auTou TTXqpoupev. (36) *’Ev evujTnov aou Ka, iepaxeueiv <ror
(39) Kai dfioupev 'ere, Srriu?
tdp vukt'i Ttapebiboro, Xa^iuv apxov» [1 Cor ll, 23] Tai? eupevui? empXeipq? diri xa TrpoKeipeva
fj
bwpa raOra ivumiov
aYiai? Kai dpwpoi? auTou x^P^iv Kai ava(3Xei|.a? Trpo? ae, trou, au 6 avevbef,? 0e6?, Kai
edboKqar)? 4tt’ adxoi? ei? xipnv
tov 0e6v auxoO Kai fTaxepa, «Kai iddaa? ebujKev toi? pa- tou XpiaTou aou Kai KaTarrepipq? xo
"A-pov aou TTveOpa
0qTai? einuiv» Touto xo puaTtjpiov ti)? Kaivrj? bia0r|Kri?,
'
Tqv Ouaiav TauTqv, tov pdpTupa «xtuv
TraflqpdTUJV tou
«XdpeTe» il aikoO, «cpd-f€Te, touto £oti to awpa pou» Kupiou Irjaou» [cf 1 Pcir 5, 1], 6ttui?
arrocpnvq tov apTov tou-
[Mt 26, 26] to nepi noXXdiv ©puTtTopevov ei? dcpeaiv apapTiuiv. tov auipa tou XpiaToO aou Kai t6 TTOTqpiov
toOto alpa toO
(87) «'QffauTU)? Kai xo noTripiov» [1 Cor 11, 25] Kepaaa? il XpiaTou aou iva oi peTaXapovxe? outoO
pepauuOwaiv trpo?
oivou Kai ubaxo? Kai dfidaa? «^irebaiKev auToi? Xe-fuiv euaepeiav aepeaeut? dpapTqpdTUJV
tuxiuotv, toO biaBdXou
TTieTe il auxou navTe?, to0t 6 £aTi t 6 aTpa pou xo nepi Km t»i? nXavq? outoO ^ua0diaiv, TTveupaTO? 'Ayiou
uXtipui-
TtoXXdiv dKxuvdpevov ei? dcpeaiv apapTiuiv» [Mt 26, 27 sq]
-
0u, a.V’ Mio, tou Xpiaxou aou
^vtuvxai, ruiq? aiiuvfou tu-
«toOto noieiTe ei? Tijv 4pf|v dvapvnaiv' 6adxi? -fdp 4av xw ™\ ?° u KaraXXaTevTO? auxoi?, Aeairoxa TravxoKpdxop.
4(T0iiiTe tov apTOV toutov Kai Ttivr|Te to TtOTqpiov touto, (40) Eti beopeOa aou, Kupie, Kai un^p tt)? dyia?
aou ‘Ek- 685
tov 0avaxov t6v ipov KaTarfeXXexe, dxpi? dv £X0 uj» [1 Cor KXna.a? xn? diro nepdxujv gu.? nepaxuiv,
«qv Trep.eTroinaiu
25 sq]. tu. xipup a.paxi» (Ac. 20.
11, 28] tou Xp.axoO aou, 6nu,? ad^v
684 (38) Mepvrip£voi xoivuv tou 7td0ou? outoO Kai toO 0avd- biacpuXaSq? fiaeiaTOv Kai dKXubiuviaTOv
«d'xpi Tnc auvTeXefac
tou Kai Tt)? £k vexpuiv dvaaTdaeu.? Kai xfj? ei? oupavou? TOU atoyo?» [M, 28. 20]- K «i fartp rrdaq?
lnS«m#|?\S
dtravobou Kai xrj? peXXouaq? auxou beuTepa? Trapouaia?, £v op0OTopouar|? tov Xoyov t fj? dXqOeia?»
[2 Tim 2, 15]. (41) ‘Eti
«IpxeTai peTa boHns Kai buvapetu?» [Mt 24, 30; Mc 13, 26; irapaKaXoOpev ae Kai urrEp Tt)?
fj
£pq S tou TrpoacpepovTO? aoi

quadraginta diebus commoratus cum discipulis assumptus

die, et tibi, regi ac Deo, secundum
constitutionem eius, panem hunc
ad dexteram assidet tibi, Deo ac Patri suo.
est in caelos, et et calicem hunc, gratias tibi per eum agentes,
quia nos dignos
683 (35) Memores igitur eorum, quae propter nos pertulit, habuisti, qui staremus coram te ac
sacerdotio fungeremur tibi •

gratias agimus tibi, Deus omnipotens, non quantum debemus, (3J) et poscimus te, ut super haec
dona in conspectu tuo
at quantum possumus, et constitutionem eius implemus. (36) In proposita placate resp.cias, tu, qui nullius
indiges, Deus et
qua enim nocte tradebatur, sumpsit panem sanctis ac immaculatis bene placeas in iis ad honorem Christi
tui atque supra 'hoc
manibus suis et elevatis oculis ad te, Deum ac Patrem, fregit sacrificium Sanctum tuum Spiritum, testem passionum
mittas
ac dedit discipulis dicens: Hoc est mysterium novi testamenti, Domini /esu, ut panem hunc corpus Christi tui et
exhibeat
accipite ex eo, manducate, hoc est corpus meum, quod pro multis calicem hunc sanguinem Christi tui, quo
participes illius ad
frangitur in remissionem peccatorum. (37) Similiter calicem pietatem confirmentur, remissionem peccatorum
consequantur
miscuit ex vino et aqua, sanctificavit ac dedit iis dicens : Bibite a dmbolo eiusque errore liberentur, Spiritu
Sancto repleantur’
ex eo omnes, hic est sanguis meus, qui pro multis effunditur in digni Christo tuo fiant, vitam sempiternam
impetrent, te illis
remissionem peccatorum ; hoc facite in meam commemorationem; reconciliato, Domine omnipotens.
quotiescumque enim manducabitis panem hunc et bibetis hunc calicem, (40) Adhuc oramus te, Domine, pro sancta Ecclesia tua 685
mortem meam annuntiabitis, donec veniam. quae a finibus ad fines extenditur, quam acquisisti pretioso
684 (38) Itaque memores
passionis eius et mortis et a mortuis sanguine Christi tui, ut eam inconcussam ac
minime fluctuan-
resurrectionis atque in caelos reditus nec non futuri eius se- tem conserves usque in saeculi consummationem; item
pro uni-
cundi adventus, in quo cum gloria et potestate veniet iudicare verso episcopatu recte verbum veritatis tractante.
(41) Adhuc
vivos et mortuos et reddere singulis iuxta opera eorum, offerimus rogamus te pro me nullius pretii homine, qui tibi
offero, et
 400 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400.
n. 686.
401
oubevia? Kai undp iTavxo? toG irpeujBuxepiou, uirdp xuiv bta- fdvq, irdvxuiv «poqGo? Kai dvxiXf|rmup» [Ps
118, 114]. (46)'Exi
kovuiv Kai iravxo? tou KXqpou, 'iva iravxa? crotpura? FTveu- TrapaKaXoCpdv ae uirdp xdiv «ptaouvxuiv
f|pdq Kai biuiKovxuiv
gaxoc; 'Afiou TtXnpuJffo?. (42) "Exi «irapaKaXoGpdv» ce, npaq bta xo dvopa aou. [Mi 10, 221, uirdp xdiv
Kupie, «uirdp xoG jiaaiXeuj? Kai xdiv dv Guepoxr)» [1 Tim d£ui ovxuiv
Kai uenXavqpdvuiv, oirui? dinaxpdipq?
sq] Kai iravxo? xoG (Txpaxondbou, 'iva eipqveuuivxai xa auxou? ei? dyaGov Kai
2, 1
xov Gupov auxdiv irpauvq?. (47) 'Ex.
Ttpoc; f|pd?, ottui? dv ^(Xuxiqt Kai bpovoia biorfovxec; xov rrapaKaXoGudv ae Kai
urrep xuiv Kaxnxou evuiv xrj?
bo£a£uipdv cre bia «'IqcroG M 'E^Xi^ta? Kai uirdp xdiv
Ttdvxa xpovov xrj? £uirj? i)puiv
X€imoZom4vu)V uito xoG dXXoxpiou Kai uirdp xdiv
XpitTxoG xrj? dXxriboq f|gdiv» [1 Tim 1, 1]. (43) 'Exi irpotT- dv uexavoia
abeXcpuiv qutuv, 6irui? xou? pdv xeXeuiiar,?
cpepopev troi Kai uirdp Trdvxaiv xdiv air’ aidivo? euap6<Jxr|- dv xrj inaret, xou?
KaGaptaq? ex xrj? dvepyeia? xoG rrovqpoG,
advxujv ffoi dyiuiv, Ttaxpiapxdiv, ixpo<pr|xu)V, biKaiuiv, dno- . xdiv bd xhv ue-
xavoiav irpoabe£q, Kai aurxwpf|ai)?
papxupuiv, bpoXoYqxuiv, dmaKOTtajv, npecrfJuxdptuv, «ai auxoi? Kai nuiv xd
ctxoXujv,
rrapairxuipaxa f,pdiv [cf. M, 6, 14].
biaKOViuv, GirobiaKOVuiv, dvayvuicTxdiv, tpaXxuiv, irapGdvuiv, (48) 'Ex. rrpoaipdpoudv
aoi Kai uirdp xffc euxpaaia? xoG depo?
K ai xfj? euepopia? xdiv
Xqpuiv, XaiKdiv Kai irdvxuiv iliv auxb? diritTxacxai xa dvopaxa. Kapnuiv, brrui? aveXXeiirui? qexaXaMpdvovxe?
xuiv irapd aoO
(44) 'Exi irpotrcpdpopdv croi uirdp xoG XaoO xouxou, 'iva ayaGuiv afvdipev ere drrauaxui? «xov
avabei£r)?auxov eis diraivov xoG XpicxxoG aou «paatXeiov bibovxa xpocpnv rrdcrn
«TapKi», [P* 186. 25]. (49) "Exi iTapaKaXoGpdv ae Kai uirdp
kpaxeuga, dGvo? dyiov» [1 Petr 2, 9)' uirdp xuiv dv irapGeviq xuiv bi euXoTov aix.av dirovxuiv,
biruiq diravxaq nua'c b.a-
xipwv T HS 'EKKXqaia?, Girdp xuiv dv
Kai dyveiq, uirdp xuiv
xnpncra? dv xf) eutTegeiq dmauvardyiiq dv xi)
aegvoi? -rapoi? «ai xeKvoxoviai?, undp xdiv vnnituv xoG paaiXeia xoG
Xpitrxou aou, toG GeoG ird<m
5 aloOrflfc Kai voqxnc tpuaeuic,
XaoG aou, ornus pqbdva fjpuiv dxtdflXrixov Ttouqaq?. xou patriXeuiq ppuiv, dxptirxoug, dpeMirrou q, dvt TK Xnxouc-
686 (45) 'Exi dfioGpev ae Kai (irrdp xrj? irOXeui? xauxris Kai (.jO) 6xi cxoi ndaa b o£a, ffe^aq xai euxapterria, xmn Kai
xdiv dvoiKouvTujv, Gndp xuiv dv appuiaxiat?, undp xdiv dv TrpoCTKuviicT.s, xu. nuxpl Kai xui Yiui Kai xrn 'Ayiui TTveuuaxi
niKpqi bouXeiff, undp xuiv dv d£opiai?, undp xuiv dv bniieucxei, Km vuv Kai dei Kai e(? xou? dveXXenxei? Kai axeXeuxqxouc
inrdp irXeovxuiv Kai dbouropouvxuiv, ftirui? navxuiv diriKOupo? aiuiva? xuiv amivuiv. (51) Kai rra~? 6 Xao? Xe T dxur ‘Apf|v.

pro omni presbyterio, pro diaconis ac universo clero, ut omnes

sis auxiliator, omnium
adiutor ac defensor. (46) Adhuc rogamm
te pro qui
oderunt nos et propter nomen tuum
us,
sapientiam docens Spiritu Sancto impleas. (42) Adhuc rogamus nos per-
sequuntur, pro us, qu. foris sunt et
te, Domine, pro rege et iis, qui m
sublimitate sunt, et pro cuncto errant, ut adducas eos ad
bonum et furorem eorum mitiges. (47) Iterum
exercitu, ut res nostrae in pace versentur, quo toium vitae rogamus te
pro Ecclesiae catechumenis et pro iis,
nostrae tempus in quiete et concordia degemes te glorificemus qui ab adversario
lactantur, et pro paemtentiam agentibus fratribus nostris
per lesurn Christum spem nostram. (43) Adhuc offerimus tibi
ut pnmos quidem perficias in fide,
pro omnibus sanctis, qui a saeculo placuerunt tibi, patriarchis, alteros vero mundes a
vexatione mali, tertiorum autem paenitentiam
prophetis, iustis, apostolis, martyribus, confessoribus, episcopis, suscipias con-
donesque cum ns tum nobis delicta nostra.
presbyteris, diaconis, subdiaconis, lectoribus, cantoribus, vir- (48) Offerimus
omnibus, quorum tu nosti nomina. quoque tibi pro aeris temperatura et frugum
ginibus, viduis, laicis et ubertate, ut in-
desinenter bona a te collata percipientes assidue
(44) Adhuc offerimus tibi pro populo hoc, ut eum in laudem laudemus te
qui das escam omni carni.
Christi tui exhibeas regale sacerdotium, gentem sanctam ; pro iis, (49) Etiam rogamus te pro iis, qui
ob causam probabilem absentes sunt, ut omnes
qui in virginitate et castitate vivunt; pro viduis Ecclesiae; pro nos conserves
qui in nuptiis honestis ac in progeneratione liberorum
iis,
m pietate et congreges in regno Christi tui, Dei universae
naturae sub sensum et intellegentiam cadentis,
degunt; pro infantibus plebis tuae, ut neminem nostrum reicien- regis nostri
immutabiles, inculpatos, irreprehensos;
dum habeas. (50) quoniam tibi omnis
gloria, veneratio, gratiarum actio, honor,
686 (45) Adhuc poscimus te pro urbe hac et habitantibus in adoratio, Patri et
I'iho et Spiritu. Sancto, et nunc et semper
ea, pro aegrotis, pro dura servitute affl ctis, pro exsulibus, pro et in infinita ac
sempiterna saecula saeculorum. (51) Atque
proscriptis, pro navigantibus et iter facientibus, ut omnium omnis populus
F *
respondeat: Arnen.
Kikch, Enchiridion.
gg
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400. n. 687—688. 403
402

'H eipqvq tou 0eou XpiOTOu auToO irapaGtupeGa. (10) Kai 6 dniaKono? Xe-
-

13. (1) Kai 6 dTTiffKOTToq emaTUJ

uuujv, Kai tra? 6 X a 6 ? Xe-f^TU) Kai peTCt ' feTUj' «'O ©eo? 6 Kai (ieYaXuivuuo?, 6 peYa? Trj
ein peni ttcxvtujv

toO rrveOuaTO? aou. (2) Kai 6 inaxovo? KqpuaatTui (BouXr) Kai KpaTaio? tou; epyoi?* [>r 32. 18 sq], 6 ©eo? Kai

TtdXiV (3) [13.] "Eti Kai ?ti beqGujpev toO OeoO bid tou TTaTf)p «tou 'Ayiou TTaibo? aou ’lqaoO» [Aci 4, 80] tou Zuj-
Kupuu
X pidToO autou utt^p toO bibpou TOU npoaKOUiaGevTo?
• Trjpoq npdrv, dnrf)Xei|iov d<p’ qwa? Kai dni to noipviov aou
a-faGo? 0eo? TtpoabeEqTai touto, 8 bi’ auTou dSeXeEui ei? boEav tou ovopaTO? aou'
TU) 0tu) fipiiv beq6u)pev, Situi? 6
aiiToO ei? t 6 drroupa.- Kai aYtdaa? fiptliv to auipa Kai Tqv ipuxqv KaTaEiwaov,
aiiiTO btd Tr[? pearreia? tou XpitTTOu
[Epi> _5. 2]. « KaGapou? Yevopevou? diro TtavTO? poXuapou aapxo? Kai
viov auToO GucriaCTTnpiov «et? dapqv euuibla?»
‘Yndp Trjq 'EKKXqOrta? TauTq? «ai toO XuoG beqGuipey TrveupaTO?» [2 Cor 7, 1], Tuxetv tujv npoKeipevuiv aYaGuiv'
(4)
undp udans dniaKonq?, iravTO? upeapuTepiou, ndaq?
t>K Kai pqbeva fjpuiv avdSiov Kpivq?, dXXG (3oqGo? qptliv y^voG,
tou rrXqpujpaTO? dvnXqiTTujp, uTrepaainaTfi? bia toO XpiaroO aou. peG’ oO
dv XpiOTiIi btaxovia? Kai uirqpeaia?, iravTb?
'EKKXqaia? beqGuipev, 8mu? 6 Kupio? TtdvTa?
biaTqpqaq aot boEa, boEoXoYia, euxapiaTia Kai tu) Ayiuj
Tipiq, aivo?,
T q? -

Kai biacpuXaEq. (5)«'Ynep paaiXeuiv Kai^ twv dv Onepoxfl TT veupaTt ei? tou? aiuiva? apqv. (11) Kai peTa to TtavTa?
eipqveuuiVTai tG irpo? f|pa?, 8 tuu? « tipepov eineiv' Apqv, 6 biaxovo? XeYeTtu' ITpoaxtupev.
beqGuigev, 'tva»
dx 0VT€<5 bidYuipev dv ndaq euaefkiqi Kai (121 Kai 6 dniaxoTro? TTpoacpiuvqaaTui tu) Xau) outuj' 688
Kai nauxtov piov
aeiiVOTllTl» [1 T.m Tuiv d-fituv papTupuiv pvqpo-
2. 1 sq]. (6) Ta dYia toT? oyIoi?. (13) Kai 6 Xao? unuKOueTuj Ef? -

outuiv
veuaujpev, Situi? koivujvoI Y^veaGai Tiqq dQXqaeui? Syio?, ei? Kupio?, 'Iqaou? XpiaTd?, ei? boEav 0eou TTaTpo?

KaTuEiuiGtupev' urrdp Tiiuv dv triaret avaTtauaapevujv beq- «euXoYqTO? ei ei? tou? aiiuva?' dpqv» [Rom 9, 6]. «AoEa
Guipev. (7) 'Yndp euKpaaiu? tujv aepuiv Kai TeXeacpo-
Tr|? 4v btpiaTOi? ©eiu Kai 4-rri yh? eipqvq, bt dvGpujTtoi? euboaia»
(8) 'Ytrdp tujv veocpumaTuiv 2 ibaavvd tui Yiu) Aauib, euXoYqp^vo? A ^pxopevo?
'i.c 14]’
pia? tujv xaprtuiv beqOuipev.
, «

6tuu? |3epaiui0u)aiv dv Tq TtiaTei rravTe? unkp '

ev dvopaTi Kupiou* [Mi 21. 9], «0eo? Kupio? Kai drreqjavq dv
beqGui|iev,
(9) AvdaTqaov qpa?, 6
©eo?. fipiv [IM17, 27], ibaavvd dv toT? OqiiaTot?» [Mt 21, 9]. (14) Kai
dXXiiXtuv uapaKaX^aiupev.
avaaTdvTe? dauTOu? Ttu ©eui bia tou peTd touto peTaXap)3aveTiu 6 dniaKono?, dneiTa ol TrpeapuTe-
£ V Tn x«P lTi 0011
'

pot Kai oi biaxovoi Kai ol unobidKOVOi Kai ol dvuYvutaTai

13. Et episcopus dicat: Pax Dei sit cum omnibus

(1)
episcopus dicat : Deus, qui magnus et magni nominis es,

vobis, ac cunctus populus respondeat: Et

cum spiritu tuo. magnus consilio et potens operibus,- Deus et Pater Sancti Filii

Ac diaconus iterum praedicet: (3) [18.] Adhuc atque tui Iesu Salvatoris nostri, respice super nos ac super gregem
(2)
quod tuum hunc, quem per eum
adhuc oremus Deum per Christum eius; pro munere, delegisti ad nominis tui gloriam
Domino Deo nostro oblatum est, oremus, ut Deus, qui bonus et corpus nostrum et
sanctificans animam nostram concede,
mediante Christo suo illud recipiat in caeleste suum omni inquinamento carnis ac spiritus proposita
altare ut effecti puri ab
est
ad' odorem suavitatis. (4) Pro Ecclesia hac et populo oremus; bona consequamur: neminemque nostrum indignum indices,
pro universo episcopatu, omni presbyterio,
cuncto Christi dia- verum sis noster adiutor, opitulator, propugnator per Christum
ac ministerio, omni Eccle 'ae coetu oremus, ut Dominus tuum, cum quo tibi gloria, honor, laus, glorificatio, gratiarum
conio
universos conservet atque custodiat. (5) Pro regibus et in actio et Sancto Spiritui in saecula, amen. (II) Et postquam

sublimi potestate constitutis oremus, ut res

nostrae pacificae sint, omnes dixerunt: Amen, diaconus dicat: Attendamus.
quietam tranquillam nacti in omni pietate ac morum (12) Ac episcopus ita ad populum proloquatur: Sancta 688
quo vitam et
castitate degamus. Sanctorum martyrum memores simus,
(6)
sanctis. (13) Populus que respondeat: Unus sanciu«, unus
Pro us,
eorum certaminis. Dominus, Iesus Chnstus, in gloriam Dei Patris benedictus es
ut digni habeamur participes fieri
temperatura Pro caeli in saecula, amen. Gloria in altissimis Deo, et in terra pax, in
qui in fide requieverunt, oremus. (7)
Pro recenter baptismo illu- hominibus bona voluntas. Hrsanna Filio Dav/d; benedictus, qui
et frugum maturitate oremus. (8)
minatis oremus, ut confirmentur in fide; omnes alii pro alus venit in nomine Domini, Deus Dominus, et apparuit tn nobis;

obsecremus. (9) Susciia nos, Deus, in gratia tua. Suscitati, hosanna in altissimis. (14) Post hoc sumat et communicet
commendemus. (IO) Et episcopus, deinde presbyteri, diaconi, subdiaconi, lectores,
nos ipsos Deo per Christum eius
26*
 689-690.
404 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400. n. 405

4v xa?? YuvaiEiv ai btd- xoG euXofnxoG TTaibo?, 6 xuiv pex’ euGuxqxo? 4TnxaXoup4vuiv
xai ol ipdXxai xai ot dffxnxai, xai
Kovat xai ai TtapGevoi xai ai xnpa>. elTa T “ TTalflia Kai T€
’
,
™ 6 xai xuiv cxiuittuivxuiv ^Tnaxdpevo? xa? dvxeu-
cre. £rcr|xoo?,

aiboG? xai euXapeia? aveu £ei?’ tuxapicrxoGpev aoi, 8xi xaxq£iuKxa? npa? pexaXa(3e?v
ude 6 Xao? xaxd xdEiv pera xdiv ayiaiv (Xou puaxqpiuiv, S trapdaxou qptv ei? rrXripo-
xqv npoff-
Gopufiou. (15) Kai 6 pev ^niaxotro? btboruj
«texui «popiav xuiv xaXui? drvuicrpevuiv, e(? cpuXaxqv xrj? euoepeia?,
mopav \4-fuJV ' Zuipa XpiffxoG, xai 6 bexdpevo?
Kat etn- e(? dtpebiv rrXrippeXr)pdxuiv, 8xi x6 dvopa xoG XpitxxoG oou
'Apnv. '0 b£ biaxovo? xaxexexui xo ttoxripiov
noxiptov £u>n?, xai 6 nivuiv dnixexXqxai dcp’ f]pd? [cf. ir 14, 9] xai cxol trpocruixeiuipeGa.
bibouc Xerexuf Aipa XpiffxoG,
‘0 xtupida? f)pa? xrj? xuiv dcTe(3uiv xoivuivia?, dvuicrov
xu> pexa- (3)
Xexexur Apiiv. (16) YaXpo? be Xer^Gu) Xr' 4v
Kat bxav iravxe? fipa? pexa xuiv xaGuiatuipdvuiv croi, crxnpiEov f|pa? dv xr)
XapBdvetv Ttavxa? xou? Xourou?. (17)
btdxovot xa Tttpiacreu- dXrjGeia xr| xoG 'Ariou TTveupaxo? dmcpoixncrei, xa dfvo-
pexaXdpuiffiv xai udcrai, Xapovxe? oi

xa rraffxotpopia. oupeva drroxdXuipov, xa Xeixrovxa TrpocravanXfipuicrov, xa

cavxa etcrcpepexujffav ei?
Xerextu Trautfapevou xou ipaX-
dYVUKTpdva xpaxuvov. (4) ToG? iepei? dpuipou? biatpuXaEov
689 14. (1) Kai 6 btdxovo?
dv xr) Xaxpeiq crou, xou? PatnXei? biaxfipqcrov dv eipqvq,
Xovxoc (2) [14]
• MexaXa(5ovxe? xoG xtpiou cruipaxo? xai
1 P*ir E_ 19 ] euxapicrxfi-
xou? dpxovxa? dv bixaioauvri, xou? ddpu? dv eGxpadiqt, xoii?
xoG xipiou aipaxoq xoG XpicrxdO [cf.
pexaXaPeiv xuiv crfiuiv «urnu xapixou? dv eGtpopiqt, xov xdapov dv navaXxei Trpovoiqi xa
auipev xuj xaxaEiuiffavxi (ipaq
ei? xpipa [cf. 1 Cor 11, 29j, dGvq xa iroXepixa 7Tpauvov, xa TrerrXavnpdva dmarpeipov.
pucrxnptuiv, xai napaxaXeffuipev prj

rev4a0ai, ei? liicpeXeiav tpuxo? Kai (5) Tov Xadv aou dfiatxov, xou? dv trapGeviqi biaxf|pr)CTov,
dXX’ ei? cnuxnpiav f|p?v
et? xou? dv rapui biatpuXaEov dv Ttiaxei, xoui; dv arveiqt dvbuvd-
aiupaxo?, ei? cpuXaxqv euaefteia?, ei? dtpeaiv apapxtuiv,,
fv XapiTi piucrov, xa vfitria fibpuvov, xou? veoxeXei? pepaiuitrov, xou?
xoG peXXovxo? aiwvo?. (3) 'EfeipuipeGa
'
£uii)v
Getii xai xuj Xpicrxip dv xaxnxncrei naibeutrov xai xrj? punaeui? dEiou? dvdbeiEov,
XpiaxoG Jauxou? xuj povw drevvqTui
xai travxa? fipa? dmcruvdYaYe ei? xi)v xuiv oGpavuiv Pacri-
aOxoG TtapaGuipeGa. ,
mrirl » //T .
,
[lo.J Atff- Xeiav dv Xpioxip MrjtroG xui Kupiui fipuiv, peG’ ou <roi b6Ea,
690 15. (1) Kai 6 ^rriaxoTro? euxapiaxeixio ^(2J
6 TTaxnp xoG Xptffxou oou xtpi) xai crdpa? xai xqi 'Artui TTveupaxi ei? xou? aiuiva?" apr|v.
noxa 6 0eo? 6 Ttavxoxpdxujp,
virgines et viduae; dicti Filii, exauditor eorum, qui recte invocant te, cognitor
cantores et ascetae, et in feminis diaconissae, precum etiam eorum, qui tacent;
populus ordine cum pudore et gratias agimus tibi, quod
postea pueri, tuncque omnis
episcopus quidem tribuat nos dignos censuisti, qui participaremus sancta tua mysteria,
reverentia absque strepitu. (15) Et
qui recipit respondeat; quae praebuisti nobis ad plenam persuasionem eorum, quae
oblatam dicens; Corpus Christi; et
et tradendo dicat. bene cognovimus, ad custodiam pietatis, ad remissionem de-
Arnen. Diaconus vero teneat calicem lictorum, quoniam nomen Christi tui invocatum est super nos
respondeat; Arnen.
Sanguis Christi, calix vitae, et qui bibit
dum reliqui et tibi adiuncti sumus. (3) Qui segregasti nos ab impiorum
(16) Psalmus autem tricesimus tertius dicatur,
Cumque universi et universae com- communione, aduna nos cum iis, qui tibi sunt consecrati
omnes communicant. (17) firma nos in veritate per Sancti Spiritus adventum; quae
inferant in
municaverint, accipientes diaconi, quae supersunt,
ignoramus, revela; quae deficiunt, supple; quae novimus,
qui psallit fecerit finem, corrobora. (4) Sacerdotes inculpatos conserva in cultu tuo,
689 '
14^ (1) Et diaconus, quando
pretioso corpore et pretioso reges tuere in pace, magistratus in iustitia, aerem in temperie,
pronuntiet: (2) [14) Percepto
qui dignos effecit nos, ut fruges in ubertate, mundum in omnipotente providentia; gentes
sanguine Christi agamus graiias ei,
mysteriorum ; rogemusque bellicosas seda, errantes converte. (5) Populum tuum sanctifica,
participes essemus sanctorum eius
virgines conserva, coniuges custodi in fide, castos robora, in-
id nobis ac damnationem fieri, sed in salutem, in
non in iudicium
custodiam pietatis, in remissionem fantes ad maturam aetatem perduc, nuper initiatos firma, cate-
utilitatem animae et corporis, in
Surgamus: in gratia chumenos erudi ac dignos initiatione redde, nosque omnes
peccatorum, in vitam futuri saeculi. (3) congrega in regnum caelorum in Christo Iesu Domino nostro,
ingenito Deo et Christo eius commendemus.
Christi nos ipsos soli
cum quo tibi gloria, honor ac veneratio et Sancto Spiritui
690 15. (1) Atque episcopus gratiarum actionem proferat.
Pater Christi tui, bene- in saecula, amen.
(2) [15.] Domine Deus omnipotens,
 n 691—694. 407
406 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM scriptae ca 400.

idtKovoq Tui ©eat bia tou Xpkttou

Xe-reTiu' Kai ©edi Kai fiaorXei, Kai tui TVfiai TTveupaxt vuv Kai dei
691 (6) Kai 6 b
auxoO KXivaxe Kai (7) Kai 6 enuTKOTto?
euXofei<J0£. Kai tiq tou? atuivaq tuiv aiiuvwv' apqv. (10) Kai 6 bia-

4TTeuxecr0uj XeYwv '0 ©eo?'

6 TravTOKpdxtup, o aXqGtvoq kui Kovoq 4pei' 'AtxoXuedGe 4v etpqvq. (11) Tairra Ttepi xq?
dauTKpiToq, 6 Travrax°0 * v Kai T0 '? n “ m naplijv
,
KCtl ev pudTiKq^ Xaxpeiaq btaxacrcropeOa fipet? oi dnoffxoXoi uptv
TTeprfpacpoutvoq Toi? dtxKTKOTrots Kai xot? upeaPuTepoi? Kai toI<; biaKOvoig.
oubevi uiq ivov xt UTtdpxuJV, 6 Torcoiq; m *1
6 aiuiOtv pf| Ttepaxoupevoq 6 Didascdia el Constuutiones Apostolorum ed. F. X. Flink (Paderborn
6 xi> 6 vo. ? nn TmXaioupevoq,
UTtOKfipevoc^ ° 9 >uXa- 1905, Schoningh) 1, 494 sq. MG
1 (ed. 7. B. Cotcticr), 1089 sqq.
Xofoi? pq Trapa-fopevo?, 6 reverret pq
Kf\q pii beouevoq, 6
(pOopdq dviuiepo?, 6 xpoTTqs avent-
b£KTo<;, 6 tpucrei dvaXXoiujTO?, «6 cp-Xiq oikuiv aupoanov» CANONES APOSTOLORUM collecti circa 400.
[1 Tim fi, 16], 6 Tf) cpuoei
dopaTO?, 6 TviwffTot; txdcraiq Tutq [Constitutiones Apostolorum 8, 47.]
ikZqTOucrai.; oe XotikcxI? cpuffetJiv, 6 KaxaXap-
P6T’ euvoia?
itouvtu>v at, <> Weo$ De
llavopevoq imo xtiiv 4v edvoitf 4 tti 6 1. ministro sacramenti Ordinis.
opdivTO?, tou £ i? XptcTrov itiOteu-
Mcs-panX toO dXqetvdu; ’EtTI(TKOTTO? TOtVUV UTTO ^TTlCTKOtTUlV X e, P OTOV€ tT © UJ
* ^1 092

eGpevq? Yevopevog 4ttukou(Tov pou

cravTO? XaoC aou' (8) Tptuiv, irpeoPuxepoi; utro 4voq imffKOTrou Kai btaxovo? Kai
Touq o'oi KeKXtKOxas
bid to fivopd (Tou k«'i euXoYqffov ot XotTtoi KXqptKOi.
auToiq Ta aixqpaxa tiuv
touc feauxdiv auxeva?, Kai <-boq
T d 4rri (Tuptpepovxt kui ppbeva Ne falsa materia ad sacrificium adhibeatur.
Kapbiuiv auTuiv» [P.< 3«. 4] 2.
«
T HS oou a ava
auTtiiv dtrollXoTOV uoiqcTqi; ^} > :
Et ti? dTtiOKOixog xxapd Tqv toO Kupiou693
f) TxpeaPuxepoi;
OKEtracrov, dvnXapou, pudui tou
0ov auTOU?, cppoupqcrov, biaTaSiv, Ti|V 4Tri TTpooeveYKq £T£pd Tiva, i) peXi
xf) 6uatqt,
uutujv cpuXaEov,
dXXoxpiou, ixavToq 4x0poO, Touq okou? 4xxi to tou 0eoO GuOtaOTiiptov i) ydXa i) uvt'i otvou cnkepa
(ppoupqdov» [1-130 8|
«xd? dcrobout; auxuiv «ai T 0t<; 4=6bouc 47iixiibeuTd i) dpvet? f) CiM xtva f) daupta, Trapd ti)v btd-
uivoq, peraXoirpeTreta, de(5u<;, TrpodKuvqdu;
(9) oxi coi bo*a, xaEtv, Ka0aipei(T0u).
'Iqdou Tqi XpiffTUi dou, tui Kupiiu
qpuiv
K ai tui aw TTaibi
7. Ne Pascha cum Iudaeis celebretur.
691 (G) Et diaconus per Christum eius inclinate
dicat: Deo
(7) Tum episcopus precetur Et Tiq 4niaK0tT0i; i) TTpeapuTepoq P| bidKOVo? Tqv driav 694
et accipite benedictionem.
Deus omnipotens, verax et incomparabilis, qui ubique rou TTdaxa qpepav Trpo Tqi; 4aptvq? iaqpepia^ peTa 'loubuiuiv
dicens:
exsistis ac omnibus praesens es
et in nullo es ut aliquid in 4ntT£X£(Tq, Ka0aipei<J0tu.
qui temporitius
eo exsistens, pui locis non circumscribens,
qui saeculis non terminaris, qui verbis non
non vetustescis,
nunc semper et in saecula saeculorum, amen. (10) Et
non es subiectus, qui custodia non indiges, Spiritui et
seduceris, qui ortui
qui conversionem recipere diaconus dicat: Ite in pace. (11) Haec de mystico cultu
qui supra exiraque interitum es, vobis episcopis presbyteris et
lucem habitas inaccessam, nos apostoli constituimus et
nequis, qui natura es immutabilis, qui
omnibus naturis rationalibus te diaconis.
qui natura invisibilis es, qui
deprehenderis ab ns, qui Episcopus igitur ab episcopis ordinetur duobus vel tribus, 692
benevole requirentibus notus es. qui
Deus Israel vere videntis, in presbyter ab uno episcopo ac diaconus et reliqui clerici.
in benevolentia vestigant te,
laetus exaudi me Si quis episcopus aut presbyter praeter Domini constitu- 693
Christum credentis populi tui: (8) propitius
benedic qui tibi inclinarunt cer- tionem ad sacrificium spectantem obtulerit ad altare Dei alia
propter nomen tuum, ac iis,

da cordis carum petitiones, quae utiles sunt, quaedam, seu mei seu lac seu pro vino siceram confectam
vices suas, atque iis
a regno tuo, sed sanctifica seu aves seu animalia aliqua seu legumina contra constitutio-
et neminem eorum abici facias
protege, adiuva, libera ab adversario, ab omni nem, deponatur.
illos custodi,
et exitus tuere; Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus sanctum Paschae 694
inimico; domus eorum serva, introitus eorum
gloria, laus, maiestas, cultus, adoratio et Filio diem ante vernale aequinoctium cum Iudaeis celebraverit,
(91 quoniam tibi
et Deo ac regi, et Sancto deponatur.
tuo lesu Christo tuo, Domino nostro
 n. 695—700. 409
408 CANONES APOSTOLORUM collecti circa 400.

clerum fevtcnv ibioi? xd xo0 0eou yapiEeoGai '

ei bd TtdvqTe? ujotv,
17. Ne quis post baptismum bigamus in
dmxopqYefrw di? TTevqtxtv, dXXa pq Ttpocpdaet toutuiv Ta
assumatur.
xrj? 'ExxXqaia? dnepTroXeixuj.
Yapot? aunTrXaxei? pera to parmapa f\
'0 TtaXXa-
695 bucri

Kqv XTqcrd|ievo? ou buvaxai etvat dniaxono? ii TrpetffSuxepo? 41. Ut curante episcopo qui altari assistunt
f| biaxovo? F| 8Xw? to 0 xaxaXoYOU xou iepaxtxou. ex altari vivant.
TTpoOTdCTCTopev tov d-rrioxoTTOV dEoucrtav dx €iv t&v Tq? 699
30. Si quis episcopus per saeculares principes Ecclesiam
obtinuerit.
'ExxXqffia? irpaYpaTUJV ' ei Y«P ta? Tipia? tuiv dvOpumuiv
tpuxa? auTui TTtffxeuTdov, ttoXXuj fiv bdot nepi Tiiuv xpqpdTtuv
au-
696 Et xi? intOKOTto?, xotTptxoi? fipxoudt xpnffapevo?, bt’ dvxeXXeaOat, uiffxe xaxa xf|V auTou dEoutxiav irdvTa bioixeTff0ai
'ExxXqffia? y^vqxai, xa0aipeicr0uj xai dcpopt-
xwv dYxpaTq? Tot? beopdvot? bia tuiv trpeffpuTdpuiv xai tujv biaxovwv xai
ZdcrGuj, xai ol xotvuivouvxe? auxqi Tidvxe?. dmxopqYetcrOai pexa q>o|3ou 0eoO xai irdffq? euXafkia?
pexaXappdvetv bd xai auTbv tuiv bedvxuiv, et te bdoiTO, ei?
34. De iure metropolitarum servando. xa? dvarxaia? auToO XP e a ? xai tujv diiiEevoupdvuiv dbeX-
*

dirtOxoTtou? dxdcJTOu dGvou? eibevai xP>i tov dv

au- cpuiv, xaTa pqbdva Tponov adxou? OffxepeiffGai. 'O Y<*p
697 Tou? ili?

TrpuJTOv xai i^TeTaGat auxov ui? xecpaXqv xai pqbdv xt v6po? to0 0eou biexaEaxo xou? tui 0uffiaffTqpitii ixapa-
xoi?
Tteptxxov Ttpaxxeiv aveu Tq? dxeivou YVUJ|iq?,
iwlva bd pova pevovTa? dx to0 GuffiaffTqpiou xpdtpecrOat direirrep oubd ,

dxacrrov, 6<Ja xrj aiixoO irapoixtqt dinpdXXet xai xai? uix au- OTpaTiuixq? ibioi? dtpujvioi? 8irXa xaTa troXepiuiv dnrcpdpeTai
dXXdc pqbd ^tivo? dveu Tq? Ttdvxuiv Yvwpq?
[cf. 1 Cor 9, 18 et 7].
x#|v x^pai?'
TroieiTa)
ti outuj<s T^P 6fi6voia J-crrat,
* kqI boHacTO^deiai 6
51. Contra clericos vel laicos qui propter detestationem
Oeb? btd XpioroO dv tui 'A-ftui TTveupaxi. se nuptiis ct carnibus et vino abstinent.

38. Ut episcopus habeat curam rerum ecclesiasticarum. Ei' ti? drrioxoTTO? P| tipeopOTepo? F| bidxovo? f| 8Xui? toO 700

xaTaXdYOu toO iepaTixou Yapou xai xpeiliv xai oivou ou bt’

698 ndvTiuv tujv dxxXqaiaoxixwv npaYpdxuiv 6 dmaxoTro?
dtoxqcnv, dXXa bia pbeXuptav direxeTai, d7tiXa06pevo? 6 ti
aiiTa di? 0eoO^ dcpopuiv- ,

dX^xui Tiiv cppovxiba, xai biotxeiTU)

xt dE auxiliv F| out-
«TravTa xaXa Xiav» [Gn 1, 81] xai 8ti «apffev xai 0qXu
auxui acpexepiEecrGai
xo? pii dEeivat bd

Dei sunt; quodsi pauperes sint, velut pauperibus suppeditet,

695 Qui post baptismum duobus matrimoniis fuit coniunctus nec vero praetextu eorum vendat, quae sunt Ecclesiae.
aut concubinam habuit, non potest esse
episcopus aut presbyter
ordinis ecclesiastici.
Praecipimus, ut episcopus potestatem habeat rerum eccle- 699
aut diaconus aut omnino e catalogo siasticarum. Si enim animae hominum pretiosae ei credendae
usus, per eos
696 Si quis episcopus, saecularibus principibus
omnes, sunt, multo magis eum oportet de pecuniis mandare, ita ut
Ecclesiam obtinuerit, deponatur et segregetur, atque ex eius potestate omnia dispensentur indigentibus per pres-
qui cum eo communicant. . ,
byteros et diaconos atque suppeditentur cum timore Dei et
eos
697 Episcopos singularum gentium scire oportet, quis inter
velut caput et nihil magnum omni sollicitudine. Sed ipse quoque percipiat, quae opus sunt,
primus sit, eumque existimare
tamen indiguerit, ad necessarios suos usus et fratrum, qui
si
sine eius sententia facere, unumquemque
autem ea sola agere,
pertinent; sed hospitio suscipiuntur, ut nullo modo inopiam patiantur. Lex
quae ad suam parochiam et villas ipsi subiectas enim Dei constituit, ut, qui altari assistunt, ex altari vivant,
omnium conscientiam ille aliquid faciat; sic enim
nec praeter quandoquidem neque miles suis stipendiis arma fert contra
in Sancto
concordia erit, ac glorificabitur Deus per Christum hostes.
Spiritu. , , Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus aut quilibet 700
698 Omnium rerum ecclesiasticarum curam habeat episcopus, e numero clericorum nuptiis et carnibus et vino se abstinet,
easque administret velut Deo inspiciente;
non autem ei liceat
propinquis suis donare, quae non propter exercitationem, sed propter detestationem, oblitus,
quidquam ex iis vendicare, vel
 701—706 411
410 CANONES APOSTOLORUM collecti circa 400. n.

eTrotrioev 6©eoi; tov avGptuirov» [On 1, 27], aXXu pXacrtpq- 8.1. Ne quis episcopus publicis administrationibus
Huiv btapdXXet tF|V bqptoup-pav, F) btop0ou(T0w F| Ka0aipeiff0u) occupetur.
K«i Tq; 'EKKXqaia; aTtoPaXXeaGuj tbcrauTui; xai Xaixo;.
EtTTOpfcv, XP>1 t-TritJKOTrov Kcc06ivai
oti pq eauTOV ei; bq-704
54. Ne quis clericus in caupona comedat. podia; dXXu irpodeuxaipeiv Tai; dKKXqcriaOTiKai;
btoiKqtJet;,

atpopt- Xpetut;' F| neiOtafluj ouv touto pf| troteiv, F| xaGuiptiaGui

701 Ei ti; KXqptxo; dv KaTtnXeiui cpwpaGq d<70iwv,
dv 6bw dvdfKqv K«ia- «oubei;» yap «buvuTat buai Kupiot; bouXeuetv» [Wt 6, 24]
itoSiu, napeH tou dv navboxetui bi’
KaTa tF)V Kuptaxqv TrapaKeXeuatv.
Xuetv.

69. Contra episcopos vel clericos qui diebus statutis 82. Ne quis servus invito domino ad clerum
non ieiunant. promoveatur.
btaxovo; OixeTa; ei; KXqpov irpoxeiplZeaGui uveu ti]; tuiv becmo- 705
TrpeffpuTepo; uTrobta-
702 Ei ti; dTriOKOiro; F| fi F|

kovo; F| dvaYVWtnn; F| tpdXTq; tF|v attav TeaffapaKOcrriiv tuiv Yvujpq? ouk emTpeTtopev diri Xunq tuiv Ketaqpdvuiv
ou vqcmuet F| TeTpdba F| rrapu(TKeuf|v, Ku0aipei<y0uj, dKTo; otKtuv t«P dvaTpoirqv to toiouto tpydCeTat. Ei bd ttotc Kai
ei pt'i bi’ d<J0tveiav ffuipaTiKiiv dpTtobilotTO ddv bd Xako; dEto; epuveiq okdTq; trpo; xeipoTOviav puBpou, oio; ’Ovq-
acpoptZeffOuj. otpo; 6 tipetepo; avetpavq, Kai cruYXwpouatv oi beanorat
xai dXeuOepouatv Kai to0 oikou tauTtuv dEartodTtXXoufftv,
76. Ne quis episcopus propinquum quasi in heredem
YtvdaOtu.
sui episcop tus ordinet.
1
tui ulw F)
703 “Oti xpn fbv ^TridKOirov tui
pf| <ibeXq>tp i )
83. Si quis episcopus vel clericus stante suo gradu
ercpui (TUTYevet x“Pt£dp EVOV TE) dEtuipa Tq; dTTtOKOTrq; X^PO- militari voluerit.
dTno-KOTrq;
Toveiv, ou; aiiTo; pouXeTUi' KXqpovbgou; y«P Tfj;
'Ettutkouov Fi npeaPuTepov F; btuxovov (XTpaTtiat; napa-706
auxoO TtoieiaOui ou bixatov, tu tou 0eoO xapiiopevov TtaOet
dvHpuurivui ou fdp Tqv tou QeoO 'EKKXqcriav utto xXqpo- pevovTa Kai aptpoTepa troteiv pouXopevov, KaTdxtiv puipuiKqv
yup
touto noirjtrei, axupo; dpxnv xai lepanKiiv dpxqv bioweiv. xaGaipeiv xpn «Td»
'

vopiav oqieiXei TtOdvat. Ei bd ti;

pdv dtmu ii x^tpoTovla, outo; be dimipuaGtu ucpoptcrpui. «Kutaapo; Kaiaapt, Kai Ta to 0 ©eou tuj ©eui» [Mt 22, 21].
Funk I. c. 1, 564 tqq. Lauchert 1 sqq. Hf. 1, 600 >qq.

quod omnia valde hona et quod masculum et feminam fecit Deus

hominem, sed blasphemans accusat creationem, aut corrigatur
laicus.
aut deponatur et ex Ecclesia eiciatur; similiter et
Q Si quis clericus in caupona comedens deprehensus fuerit,
7 1
segregetur, praeterquam quod ex necessitate in itinere divertit
in hospitium.
702“ Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus aut subdta-
conus aut lector aut cantor sanctam Quadragesimam non
ieiunat vel quartam feriam vel sextam, deponatur, nisi in-
Diximus, quod non oportet episcopum in publicas admini- 704
strationes se demittere, sed ecclesiasticis usibus vacare: aut
deponatur; nemo enim
igitur persuadeatur hoc non facere, aut
potest duobus dominis servire, secundum Domini admonitionem.
_
Servos invitis dominis ad clerum promoveri non permitti- 705
mus, ne molestia possessoribus fiat; hoc namque dumorum
eversionem efficit. Si quando autem servus dignus videatur,
qui in gradu ecclesiastico constituatur, qualis O nes mus i

firmitate corporis impediatur; si vero laicus sit, segregetur.

noster apparuit, et permittunt domini ac libertate donant et
703 Quod non oportet episcopum fratri aut filio aut alii pro-
pinquo dignitatem episcopatus largientem ordinare, quos ipse e domo sua emittunt, fiat.

Episcopum presbyterum vel diaconum, qui militiae vacat 706

vel
vult non enim aequum est, ut heredes episcopatus sui faciat,
et utrumque facere vult, romanum magistratum
;
obtinere et
humano affectu largiens, quae Dei sunt; nam Dei Ecclesiam
non debet hereditati subicere. Si quis vero hoc fecerit, irrita sacrum gradum administrare, deponi oportet; nam quae Cae-
ipse autem puniatur segregatione. saris sunt, Caesari, et quae Dei, Deo.
est ordinatio,
 1

412 CONCIL. TOLETAN 400. — ANASTAS1US PAPA I 399—401. n. 707—713. 413

CONCILIUM TOLETANUM* 400. uxore concubinam habeat a communione non repel-

,

latur, tantum aut unius mulieris aut uxoris aut con-

CANONES. cubinae, ut ei placuerit, sit coniunctione contentus; alias
1. De presbyteria et diaconibus, si post ordinationem vero vivens abiciatur donec desinat et per paenitentiam
filios genuerint revertatur.
707 Placuit, ut diacones vel integri vel casti sint et con-
tinentis vitae, etiam uxores habeant, in ministerio con-
si
20. Ut praeter episcopum nullus chrisma conficiat.
stituantur, ita tamen, ut, si qui etiam ante interdictum, (1) Quamvis paene ubique
custodiatur, ut absque epi- 712
quod per Lusitanos episcopos constitutum est, incontinenter scopo chrisma nemo tamen quia in aliquibus
conficiat,
cum uxoribus suis vixerint, presbyterii honore non cumu- locis vel provinciis presbyteri dicuntur chrisma conficere,
lentur: si quis vero ex presbyteris ante interdictum filios placuit ex hac die nullum alium nisi episcopum chrisma
susceperit, de presbyterio ad episcopatum non admittatur. conficere et per dioeceses destinare, ita ut de singulis
ecclesiis ad episcopum ante diem Paschae diaconi desti-
5. Ut cuiuslibet ordinis clericus, si ad ecclesiam
nentur aut subdiaconi, ut confectum chrisma ab episcopo
non venerit, deponatur.
destinatum ad diem Paschae possit occurrere. (2) Epi-
708 Presbyter vel diaconus vel subdiaconus vel quilibet
scopum sane certum est omni tempore licere chrisma
ecclesiae deputatus clericus, si intra civitatem fuerit vel
conficere, sine conscientia autem episcopi nihil penitus
in loco in quo est ecclesia aut castellum aut vicus aut
faciendum; statutum vero est diaconem non chrismare,
villa, et ad ecclesiam ad sacrificium cotidianum non
sed presbyterum absente episcopo, praesente vero si ab
venerit, clericus non habeatur, si castigatus per satis-
ipso fuerit praeceptum. Huiusmodi constitutionem me-
factionem veniam ab episcopo noluerit promereri. minerit semper archidiaconus vel praesentihus vel ab-
8. De eo qui post baptismum militaverit, sentibus episcopis suggerendam, ut eam aut episcopi
ut ad diaconium non promoveatur. custodiant aut presbyteri non relinquant.
709 Si quis post baptismum militaverit et chlamydem sump- Lauchert 177 sqq. Hard. 1, 989 sqq. Msi 8, 997 sqq. Hf. 2,

gravia non admiserit, ad 78 sqq, HL, 2, 1, 122 sqq.

serit aut cingulum, etiam si si

clerum admissus fuerit, diaconii dignitatem non accipiat.

ANASTASIUS PAPA I 399-401.
15. De his qui excommunicantur a sacerdotibus,
ut nullus ad eos accedat. De orthodoxia Liberii.
710 Quisquis laicus abstinetur, ad hunc vel ad domum [Ex epistula ad Venerium ep. Mediolanensem 401.]

eius clericorum vel religiosorum nullus accedat: similiter (1) Dat mihi plurimum illud in Christi amore gaudium, 713
et clericus si abstinetur, a clericis evitetur; si quis cum quod integram fidem
divinitatis studio, alacritate succensa,
illocolloqui aut convivare fuerit deprehensus, etiam ipse Apostolis traditam locatamque a maioribus toto orbe vic-
abstineatur: sed hoc pertineat ad eos clericos, qui eius trix retinebat Italia; ipso quippe sub tempore, quo divae
sunt episcopi, et ad omnes qui commoniti fuerint de eo memoriae Constantius orbem victor obtinuit, nec potuit
qui abstinetur, sive laico quolibet sive clerico. sordes suas immittere aliqua subreptione factio Ariana,

uxorem habet, si concubinam habuerit,

Deo nostro, ut credimus, providente, ne illa sancta fides
17. De eo qui
ut non communicet. et impolluta in aliquo vitio blasphemiae maledicorum

uxorem fidelis concubinam habeat, non

hominum contaminaretur: (2) Haec scilicet ipsa, quae a
711 Si quis habens
sanctis viris et in requie sanctorum iam collocatis epi-
communicet: ceterum is qui non habet uxorem et pro
scopis. tractata fuerat vel definita in synodi conventu
1
To/edo, Hispaniae. Nicaenae; pro qua exsilium libenter tulerunt, qui sancti
 TYRANNIUS ROFINUS circa 345—410. n. 714-716'. 415
414

tunc episcopi sunt probati: hoc est Dionysius inde De reditu Liberii.
Dei servus, divina instructione compositus; vel eius sancti [Hist eccl. 1 (10), 28, 1-2.]
exemplo, sanctae recordationis Ecclesiae Romanae Libe- (1) Post quemConstantium] Julianus prae- 715
[scii.

rius episcopus, Eusebius quoque a Vercellis, Hila- sumptum prius, dein ut legitimum solus obtinet princi-
rius de Galliis; ut de plerisque taceam, quorum potuerit patum. Is primum velut arguens perperam gesta Con-
in arbitrio residere, cruci potius affigi, quam Deum
Christum
stantii, episcopos iubet de exsiliis relaxari, post vero
(quod Ariana cogebat haeresis) blasphemarent, aut Filium adversum nostros tota nocendi arte consurgit, Interim
Dei, Deum Christum dicerent creaturam Domini. qui superfuerant episcopi de exsiliis relaxantur. (2) Nam
Pitra, Analecta novissima 1 (Typis Tusculanis 1885),
463. Liberius urbis Romae
episcopus Constantio vivente
regressus est. Sed hoc utrum, quod adquieverat volun-
TYRANNIUS RUFINUS circa 345-410. tati suae ad subscribendum, an ad populi Romani gratiam,
a quo proficiscens fuerat exoratus, indulserit, pro certo
De visione Constantini M.
402—403) 1—3.] compertum non habeo.
[Vcrsio (ancla) Hist. eccl. Eusebii (scripta 9, 9,
Ed. Mommsen in CB Ens. 2, 990 sq. MI. 21, 497 sq. (c. 27).

714 (1) Etenim cum religiosissimus imperator Constan-

tinus, Constantii adaeque moderatissimi et egregii prin- De paenitentia Theodosii.
cipis filius, adversum Maxentium urbis Romae
yrannum [Ib. 2 (11), 18 ]

bellum pararet atque exercitum duceret (erat quidem iam
tunc Christianae religionis faulor verique Dei venerator,
nondum tamen, ut est sollemne nostris initiari, signum
dominicae passionis acceperat), cum igitur anxius et multa
secum de imminentis belli necessitate pervolvens iter ageret
atque ad caelum saepius oculos elevaret et inde sibi divi-
num precaretur auxilium, videt per soporem ad orientis
pariem in caelo signum crucis igneo fulgore rutilare;
cumque tanto visu fui-set exterritus ac novo perturbaretur
aspectu, adstare sibi vidit angelos dicentes: «Constan-
tine, toutui vitea» quod est: in hoc vince. (2) Tum
vero laetus redditus et de victoria iam securus, signum
crucis, quod in caelo viderat, in sua fronte designat et
(1) Per idem tempus subreptione quadam daemonis 716
turpis macula religioso principi inusta est. Etenim cum
apud Thessalonicam seditione exorta quidam ex
militaribus vir impetu fuisset populi furentis exstinctus,
repentini nuntii atrocitate succensus ad ludos circenses
invitari populum eique ex improviso circumfundi milites
atque obtruncare pa sim, quisque occurrisset, gladio iubet
et vindictam dare non crimini, sed furori. (2) Ob hoc
cum a sacerdotibus Italiae argueretur, agnovit delictum
culpamque cum lacrimis professus publicam paenitentiam
in conspectu totius Ecclesiae exegit et in hoc sibi tem-
pus adseriptum absque regali fasiidio patienter implevit.
(3) Quibus omnibus illud quoque mirabiliter adiecit lege :

ita caelitus invitatus ad fidem, non

mihi illo videtur in- sanxit in posterum, ut sententiae pdneipum super animad-
ferior, cui similiter de caelo dictum
est: Saule, Sau/e, versione prolatae in diem tricesimum ab exsecutoribus
quid me persequeris ? Ego sum Iesus Nazarenus [Aci 9, 4sq], differrentur, quo locus misericordiae vel, si res tulisset,
nisi quia hic non adhuc persequens, sed iam
consequens paenitentiae non periret.
invitatur. Exin signum, quod in caelo sibi fuerat Mommsen in CB Eus. 2, 1022 sq. ML 21, 525.
(3) Ed.
demonstratum, in militaria vexilla transformat ac laba-
rum, quem dicunt, in speciem crucis dominicae exaptat et
AURELIUS PRUDENTIUS CLEMENS obiit post 405.
ita armis vexillisque religionis instructus adversum
impiorum
De victoria Constantini M. sub Labari signo reportata.
arma proficiscitur; sed et in dextera sua manu signum
nihilominus crucis ex auro fabrefactum habuisse per- [Contra Symmachum 1, 461 — 468.]
hibetur.
Seu nos procinctus maneat, seu pace quietas 716<
Mommsen in CB Eus. 2, 827 [VIIII] et 829. dictemus leges, seu debellata duorum
Ed.
 717—719.
416 SULPICIUS SEVERUS. — INNOCENTIUS PAPA I 402-417. n. 417

Urbe viricoeptum. Post etiam datis legibus religio vetabatur,

colla tyrannorum 1 media calcemus in
neces* est. palamque edictis propositis Christianum esse non licebat.
agnoscas, regina, libens
mea s.gna
aut gemmata refulget,
Tum Paulus ac Petrus capitis damnati: quorum uni
cruc.s
in quibus effigies cervix gladio desecta, Petrus in crucem sublatus est.
auro praefertur in hast.s.
aut longis solido ex
transmissis Alpibus ultor CV 1, 83. ML 20, 145.
Hoc signo invictus
miserabile Constantinus.
servitium solvit
ML 60, 156 sq. INNOCENTIUS PAPA I 402—417.

circa 363 ad circa 420.

SULPICIUS SEVERUS De vicariatu Illyrico a Damaso et Siricio constituto.
(ad Anysium cd. Thessalonicensem 402).]
De persecutione Neronis. [Epistula 1

[Chronicorum (circa 403) 1. 2, 28, 3 ad 29, 4 ]

Dilectissimo fratri Anysio Innocentius. 719
Neronis) incertum pigeat
717 28 (3) Reliqua vero
eius [scii.
Cum Deus noster Christus
(1) sanctae memoriae virum
Anastasium episcopum, licet celeriter, ad se vocare
dignatus sit, computans eius merita tanta esse ac talia,
ut iam excederent conversationis humanae consortium
Namque eo tempore d.v, na apud
Lrnntes asDiciuntur (4) saeculumque illud, prae vitae puritate et abundantia
doctrinae, qua populum Dei toto ecclesiasticae auctori-
tatis rigore regebat: ne eius Ecclesia aliquantulum sine
rectoris gubernaculo remaneret, statim pro sua miseri-
...
cordia, consentientibus sanctis sacerdotibus omnique clero
quas tum crebro edidera t,
virtutibusque Apostolorum, ac populo cum pace, quam Deus Ecclesiae suae rediens
ad caelum donare dignatus est, ordinatum me in eius locum,
frater carissime, par fuit <te> recognoscere primitiasque
meas nonnisi viro optimo atque in Deo semper fideliter
laboranti celeriter nuntiare. (2) Cui etiam anteriores tanti
terram populo inspectante
fugatis daemonibus, delapsus in ac tales viri praedecessores mei episcopi, id est, sanctae
diS Pt memoriae Damasus, Siri cius atque supra memoratus
abundante iam Christianorum multi-
718 29 (l) 'interea Nerone vir ita detulerunt, ut omnia, quae in illis partibus gere-
tudine accidit ut Roma incendio conflagraret, rentur, sanctitati tuae, quae plena iustitiae est, traderent
apud Antium constituto. Sed opinio omnium invidiam cognoscenda; meam quoque parvitatem hoc tenere iudi-
raip
retorquebat, credcbgurque
incendii in principem
gloriam innovandae urbis
quaesisse. (-)
^ ^ cium, eandemque habere voluntatem, te decet reco-
9 gnoscere. (3) Neque enim fas erat, ut aut ego contra
lussum incendium P aretur
Nero efficiebat, quin ab eo n
“ [f tantorum bonorum virorum iudicium venire tentarem,
Christianos, a q
Igitur vertit invidiam in quorum in locum successisse dignoscor, aut tuo merito,
-"os^^rt^s^S -m affixi aut flamma
usti, P l
,eric ue
cui praeclari viri tantam gratiam auctoritatis huiusce con-
tulisse videntur, aliquid derogari videretur. (4) Prae me
fntenfent multi crucibus usum nocturni itaque fero, ut hoc ipsum etiam meae parvitati reser-
dies, in
n id reservati ut, cum defecisset
sae- vatum recognoscam, ut pari iudicio similique forma et
Hoc initio in Christianos
rumtirure?entur.’ (3) bonis adaeque et tuae cantati id tribuam quod mereris.
ML 20, 463 sqq.
• Maxentii et Licinii.
Kirch, Enchiridion. 27
 INNOCENTIUS PAPA I 402—417. d. 720-725. 419
418
omnibus observari cupiamus, quae tamen apostolica et
De Primatu et de appellatione ad Sedem Romanam etc.
patrum traditione sunt constituta. Scriptum est namque
decretales.
ad Thessalonicenses, Paulo monente [2 Thesa 2, 14]: State,
[Epistula 2 (ad Victricium ep. Rotomagensem >
404) 1—6.]
et tenete traditiones nostras, quas tradidi vobis
sive per
Innocentius Victricio episcopo Rotomagensi salutem.
verbum, sive per epistulam. (4) Illud certe tuam debet
720
pro merito et honore mentem vehementius excitare, ut ab omni labe saeculi
1. (1) Etsi tibi, frater carissime,
vivendi et docendi ec- istius immunis, ante Dei conspectum securus
sacerdotii quo plurimum polles, inveniaris.
praecepta), Cui multum enim creditur, plus ab eo exigitur [cf. Lc
clesiasticae regulae nota sunt omnia [scii, 12, 48]!
sacris lectionibus tibi minus usura poenarum. Ergo quoniam non pro nobis tantum!
neque est aliquid, quod de
collectum esse videatur; tamen quia Romanae Ecclesiae
sed pro populo Christi cogimur praestare rationem, dis-
ciplinam deificam populum erudire debemus.
normam atque auctoritatem magnopere postulasti, volun- (5) Ex-
tati tuae morem admodum gerens, digestas vitae et morum stiterunt enim nonnulli qui, statuta maiorum non
tenentes,
castitatem Ecclesiae sua praesumptione violarent, populi
probabilium disciplinas annexas litteris meis misi, per quas
favorem sequentes et Dei iudicium non timentes. Ergo
advertant Ecclesiarum regionis vestrae populi, quibus
ne silentio nostro existimemur his praebere consensum
rebus et regulis Christianorum vita in sua cuiusque pro-
urbis dicente Domino [Ps 49, 18]: Videbas furem et currebas
fessione debeat contineri, qualisque servetur in
cum haec sunt quae deinceps, intuitu divini iudicii,
eo,
Romae Ecclesiis disciplina. (2) Erit dilectionis tuae, per
plebes finitimas, et consacerdotes nostros qui in illis
re- omnem catholicum episcopum expedit custodire:
gionibus propriis Ecclesiis praesident, regularum hunc
3. Cap. I. Primum, ut extra conscientiam metropoli- 722
tani episcopi nullus audeat ordinare; integrum
librum quasi didascalicum atque monitorem sedulo in- enim est
sinuare; ut et nostros cognoscere, et ad fidem con-
iudicium, quod plurimorum sententiis confirmatur: nec
unus episcopus ordinare praesumat; ne furtivum bene-
fluentium mores valeant docendi sedulitate formare. Aut
ficium praestitum videatur. Hoc enim et in synodo
enim propositum suum ex hac nostra congruenti lectione
cognoscent, aut si quid adhuc desideratur, facile poterunt
Nicaena constitutum est atque definitum.
4. Cap. II. Item si quis post remissionem peccatorum 723
ex bona imitatione supplere.
Incipiamus igitur, adiuvante sancto apostolo
cingulum militiae saecularis habuerit, ad clericatum omnino
721 2. (1)
admitti non debet.
Petro, per quem et apostolatus et episcopatus in Christo
5 Cap. III. Si quae autem causae vel contentiones 724
coepit exordium, ut, quoniam saepe plures emerserunt
inter clericos tam superioris ordinis, quam etiam
causae, quae in aliquantis non erant causae, sed crimina, inferioris,
sua fuerint exortae, ut, secundum synodum Nicaenam,
ut de cetero sollicitudo sit unicuique sacerdoti in con-
prae- gregatis eiusdem provinciae episcopis iurgium terminetur,
Ecclesia curam huiusmodi habere, sicut apostolus
nec
dicat Paulus [Eph5, 27], talem Ecclesiam Deo exhiben-
alicui liceat (sine praeiudicio tamen Romanae Eccle-
dam, non habentem maculam aut rugam, ne alicuius mor-
siae, cui in omnibus debet reverentia custodiri),
causis
relictis his sacerdotibus qui in eadem provincia
bidae ovis afflatu conscientia nostra contaminata violetur. Dei Ec-
qui vel ignorantia vel desidia non clesiam nutu divino gubernant, ad alias convolare
(2) Propter eos igitur, pro-
tenent ecclesiasticam disciplinam, et multa non praesu- vincias. Quod si quis forte praesumpserit, et ab officio
menda praesumunt, recte postulasti, ut in illis partibus clericatus submotus et iniuriarum reus ab omnibus iudi-

istiusmodi, quam tenet Ecclesia Romana, forma ser- cetur.

praecepta aliqua imperentur,
Non quo nova 6. maiores causae in medium fuerint devolutae, ad 725
Si
vetur. (3)
Sedem apostolicam, sicut synodus statuit et beata con-
sed ea, quae per desidiam aliquorum neglecta sunt, ab
suetudo exigit, post iudicium episcopale referantur.
ML 20, 469 sqq.
1
Rotun, Galliae.
27 *
 420 INNOCENTIUS PAPA I 402-417. - IOANNES CHRYSOST.
n. 726—728. 421

auctoritate Ecclesiae
Romanae. IOANNES CHRYSOSTOMUS
De 1
(n. circa 364)
[Epistula 25 (ad Decentium ep. Eugubinum 416). 2.]
EP. C0NSTANTIN0P0L1TANUS 398-407.
advertat, id quod ®
726 Quis enim nesciat aut non
(1) Appellatio ad Innocentium Papam I 404.
principe apostolorum
Petro Romanae Ecclesiae trad.tum [Epistula ad Innocentium prima.]
custoditur, ab omnibus debere ser
est ac nunc usque quod aucton-
vari' nec superduci
aut introduci aliquid, Tqi bearrdxq pou tui aibeaiguixdxuj xal GeotpiXeaxaxui 728
aliunde accipere viteator «em dTTiOKOTTUj 'Ivvoxevxluj 'Iwdvvriq Iv Kupiqj xafpeiv.
tatem non habeat, aut
1. (1) Kal rcpb xdiv rpappdxtuv oipai xiuv f|pex£piuv dKr)Ko£-
Africam^atcpie' Siciliam, et ugwv ti]v Trapavopiav xf|v £vxai)0a xoX|ir]9ei-
SSL vai ti)v tOXdpeiav
crav. T6 fdp xuiv beivuiv oub£ £v p^po? axebov xr]<;

oticoufi^vris xauxqq xpar-

dcprjKev dvf|xoov eivai Tf\q xaXeirrlq
wbia? Kal yap Ttpb? aiixaq xrjq -ffjq xa? icrxaxidc <p£pouaa
'

<pqpr| xa Tev6|i€va, rroXuv TravxaxoO 0 pr]vov Kal dXotpuppov

nusquam inveniunt, oportet eo
Oni si non legunt, quia
elp-fdaaxo. ( 2 ) ’A XX’ lireibr) ou 6pr|veiv bei pdvov, dXXa Kal

hoc sequi quod Ecclesia Romana custodit, a qua eos btopGouv Kal (XKOTreiv, bmuq fiv 6 xaXemuxaxoq 06x05 xr]<;
accepisse uon dubium est,
ne, dum pete, 'EKxXriaiaq axatq x £l Mwv' dvayKaTov eivai dvopiaapev xoiiq
oriueiptom
P videantur
caput insatutlonum Kupiou? pou X065 xipiwxdxouq Kal euXapecrxdxouq 4 maK 6rT 0U
grinis assertionibus student, 5
Ar]|ir|xpiov, TTavtxdqjiov, T7 d tt ix 0 v Kal E u -f e v 1 0 v
omittere.
-rreToai xdq xe fcauxuiv dcpeivai, xal ireXd-rouq KaxaxoXpfjaat
ML 20, 552.
xoaouxou, xai gaxpav dirobnuiav axeiXaaGai, Kal irpo.; xfjv
antePascnafacicnda
De reconciliatione feria quinto ujaexdpav bpapeiv dTdrrriv, xai 7tdvxa aacpwq dvabibaSavxaq,
attendenda.
ct de confessione paenitentis xaxicrxriv uapacrKeudcrai Y £ v 4 a 0 ai xi)v btdpGuicnv, of? xal
[Ib. 10.] xouq xipiwxdxouq Kal dYaixqxouq xwv biaxovuiv TTaOXov
De autem, qui sive ex gravioribus
paenitentibus Kal Kupiaxbv au ven( pipape v ' xal auxol bk diq £v efbei
727 (1) P
paenitentiam gerunt s, nuUa
commissis s ,ve ex levioribus
antePa " chaeiS Domino meo reverendissimo
interveniat aegritudo, quinta
feria
Ce pientissimoque Innocentio 728
tendum Romanae Ecclesiae consuetudo demonstrat (2) Ioannes in Domino salutem.
delictorum sacerdotis est Etiam antequam redditae sunt litterae nostrae, opinor
terum de pondere aestimando et ad
1. (1)

ut attendat ad
confessionem paenitentis pietatem vestram audivisse quidnam hic patrare ausa fuerit
judicare
.uber, dumm iniquitas. Ea enim rerum est magnitudo et gravitas, ut nulla
SCSque lacrymas corrigentis, ac tum
suam. (3) Vel ferme orbis pars relicta sit, quae tristem hanc tragoediam non
satisfactionem
cum viderit congruam usque desperationem audierit; quandoquidem fama usque ad fines terrae perlata
incurrerit atque
quis aegritudinem plurima ubique lamenta et eiulatus excitavit. (2) Verum quia
ei est ante tempus
Paschae relaxandum, ne de non satis tst plangere, sed opus etiam ut cura geratur et
devenerit,
communione discedat.
saeculo absque spectetur, qua ratione et quo consilio gravissima illa Ecclesiae

ML tempestas sedetur, necessarium esse duximus ut persuaderetur

20, 559.
De baptisma haereticorum DJH. Di i recon- Demetrio, Pansophio, Pappo et Eugenio, dominis
727 a Innocentii rescripta -.

meis maxime venerabilibus piisque episcopis, relictis Ecclesiis

ciliatione in
£ De
£ propriis pelago se tanto committere susceptaque longinqua

TZ SZZZi Z'9?De
Pontificis ib. 100.
primatu J infantate «orna* hac peregrinatione ad vestram properare caritatem, de om-
nibus vos manifeste docentes, quo quantocius rebus succurratur;
misimus autem cum iis venerabiles dilectosque diaconos Pau-
1 Gubbio, Italiae.
lum et Cyri acum; et nos quoque paucis caritatem vestram
 CHRYSOSTOMUS EP. CONSTANT. 398-407. n. 729-730. 428
422 IO ANNES
ttoXiv. (5) ‘Qq 84 oube auxbq qflouXexo Xdfetv xf|V aixiav
di xe KaxqfopoOvxeq auxoO 4Tr4Keivxo, KaXecraq f|paq 6 eu-
crepeaxaxoq patxtXeuq, ^KeXeuae nipav 4v0a btexptpev dmevai
Kal xrjq Kax’ auxoO (koueiv uTtoGecreujq. Kal yap Kal ?<pobov
Kal fflpa-fdq Kal 8xepa ^vexdXouv pupta' dXX’ l^peiq Kai xouq
vopouq xuiv Ttax^pujv eiboxeq, Kai xov dvbpa aiboupevoi Kai

8 xi eiq TToXeiiov KCtl ixapdxaEtv 69'*™ €IT °.

"E xipiuvxeq, Kai auxou be xd ypappaxa ? X ovxeq xd bqXoGvxa pf|
uevoc
dTTipdq, ouk e <; belv unepopiouq 8XK£O0ai xdq btKaq, dXX’ 4v xaTq 4nap iaiq xd
LfdXnc Kal 0 eocpiXoGq KtnvgxavxivounbXeujq X
xuiv inapxuliv YopvdZe<T0at, ou xaxebeEapeGa biKaaai, dXXa
KnSiav dcrnxe, xaxa xo eituGoq pexeouiKe Kai pexa 7roXXr)q TxapqTriadpeea xflq cxcpobp6xr|xoq.
tfuverevexo, ou X&rou (6) 'O
,

(TavTa 0ecrp6v, ou X f|piv nXo.ou Kal xa

xoG
Sk eu X 4
ou KO,Uta«’ aXX’ dnofldq
2Eiu uou xr)q ir6Xe q
be dioxrep xoTq Ttpoxepotq ^xraTtuviZopevoq,
KaX^ffaq xov 4p6v, 4£ auGevxiaq TtoXXqq, ilianep f)bq xnpeu-
x6v dpxibtaKovov
nnoGuoa xnq dKxXricriaq napabpaptiiv,
jffiK
»' irapaKaXeffavTWV ^jv » oucrn? xr)q 'EKKXqaiaq Kai ouk 4x°dtfr|S dmtXKOirov, bi’
xax 4Keivou xov KXrjpov dtravxa Ttpoq 4auxov pex^axqge
TTapatevopevouq ixap
-
Kai
uuxov Kal xouq pex’ auxoO "*
Sxravxa dvaaxaxoi al ^KKXqaiai ^yivovxo, dnaTopevtuv xuiv 4v
Txe va" (Kal Tdp ^Kdcrxq KXqpiKuiv Kai rrapa(TKeuaZop4viuv Xip4XXouq bibovai
ouxe aux6q fortax?”»-
8aa eiKoq fiv), oOxe keivoi ^pe Ka0’ ripuiv Kai irpoq Kaxntopiav dXeitpopdvujv.
729 (4) TaOxa
bpuivxeq npeiq, Kal Jv dnoplcf ^. (7) Kai
dbbcou xaux n q dn€X0^aq xauxa Ttoiqaaq 4irepTre Kai 4xdXei fipaq eiq biKacrxfipiov,
anbVxnv aixiav buvdpevot xqq ixpenov
4auxwv ixrXnpoupev. xb pqb^Titu xdq Ka0’ 4auxoG dnobuadpevoq aixiaq, 8 paXiaxa
eGoetv dXX’ 8ptuq xd rcap’
‘

TtapaKaXouvTeq Kai irapa Kavdvaq Kai napa xravxaq xouq vdpouq i^v.
buiv auxoiq notoGvxeq Kal (Tuvexwq auxbv
«V6K€V toctoOtov 2. (1) ’A XX’ fipeiq truveibdxeq 8xt ou Txpoq biKacrxnpiov 730
Illota xe nptv Kal eirretv,
xivoq
xnXiKauxnv
Jk
bteax ebage dcpiKdpeGu (P| rap dv pupidxiq napeT€v6pe0a), dXXa trpoq
dveppimge noXe pov Kal
Ttpoo.piujv
4 X 0p6v Kai TroX4piov, xaGatrep xd xe 4pnpoa0ev TeTevqpeva

induceret. (5) Verum cum ille causam dicere nollet meque

urgerent accusatores eius, vocavit nos imperator pientissimus
et iussit ire ad locum in quo
agebat et illic crimina quae
ille
ipsi offerrentur audire. Nam
incursionem et caedes et alia

TdStS tSSZS SE&s* -iVfej plurima obiciebant; nos autem, scientes leges patrum viroque
honorem deferentes, habentes etiam super hac re eius litteras,
oportere in quibusque provinciis sua negotia tractari neque
extra limites illarum trahi, vehementer detrectavimus, ne cau-
sam susciperemus iudicandam. (6) Porro ille quasi prioribus

ssrsssspasg
remus et ipsura et eos qui cum ipso advenerant, ut
enim deversoria et omnia alia
apud nos
quae oporteba
conatibus cumulum addere contendens, multa auctoritate vo-
cato archidiacono meo, quasi iam Ecclesia viduata esset ac
episcopum non haberet, clerum omnem sibi per illum ad-
iunxit; fiebantque desertae in dies ecclesiae, dum e singulis
deverterent* (erant
abducebantur clerici et instruebantur, ut nos accusarent et
libellos adversus nos producerent. (7) Post haec vocavit et
nos ad iudicium, nondum dilutis sibi obiectis criminibus, id
quod maxime contra omnes canones et leges erat.
obsecra
exhibere; ac frequenter ipsum 2. (1) PorTO scientes, nos non ad iudicium (nam alioquin
730
ouae par erat nos illis
sexcenties venissemus), sed ad hostem et inimicum venturos,
id quod satis declarant quae prius ac postea sunt facta, misi-
 n. 730 — 731 425
CONSTANT. 398-407.
.

CHRY8OST0MS EP.
10 ANNES
bucrapdvtuv XipdXXou? dXappave Kai {mopvqpaxa duparxe
ctTtep irapa Geffpbv Kai xavdvaiv (koXouGiav fjv.
dfrravxa
(4) Ti bd bet TToXXa Xdfetv; Oik dndcrxq xrdvxa ttoiuiv Kai
)
Trpa-fpaxeuopevo?, dtu? fjpct? pexa buvatrreta? Kai auGevxia?
uacrq? xal Tq? u6Xeiu? Kai xq? dKKXqcria? dEdpaXe, Kai Ttpo?
dtxndpav xou bqpou rravxb? ^ptv dnicnjpondvou.
paOeiav,

4#sst=tS=s (5)
‘EXKopevo? xoO Koupuiiaou xq? TrdXeui? dv pdaq xfj
brrb
TrdXei, Kai Ttpo? piav aupbpevo? Kaxqtopqv Kai ei? nXoiov
dvepaXXdpqv Kai bta vukx 6 ? duXeov, dxxetbr auvobov xrpb?
bixaiav dKpdatriv TxpoeKaXoupqv. Ti? xaOxa dbaKpuxl, Kfiv
1

XiGivnv 4 xi tapbiav, dKoutreiev;

6 ’AXX’ dTretbn, KaGanep dcpGqv
(
eiirrftv, ou GpqvtTv pdvov 781
xa kokuj? Tivopeva dXXa Kai biopGouv bet, TxapaKaXdi xqv
toOtov uneuGuvov « fTl ? «AA(X U
# . a e 0 uXeuto
H Hp
Gpexdpav biavaaxqvai Kai auvaX-fqcxai Kai Travxa
d-fdTtqv
/q\ >a\\’ ftnmr OUbfcv alb€(T0ei<S r
, , ,
Txoiqaai, tfoaxe xauxq xa KaKa. ( 7 ) Oubd yap dv-
crxqvat
xauGa xa xq? irapavopia? auxoT? KaxdXutfev, dXXa Kai pexa
xauxa xot? Ttpoxdpoi? drranebuexo. 'Eneibri yap 6 euaepd-
crxaxo? paaiXei)? dTwrqbqaavxa? auxou? xr| dKKXqaiq dv-
atCTxuvxai? d£d(3 aXe, Kai noXXoi xujv Ttapovxaiv dmaKOTTUJV
sxt
v
?& ibovxe? auxuiv xi^v Trapavopiav ei? xa? auxuiv dvexuipqcrav,
xf|v dcpobov auxuiv uiOncp mipav Tiva Travxa dmvepopdvqv
tpeuTOVxe?, f|pe»? pdv ttczXiv ei? xf|v ttoXiv dKaXoupeGa Kai
ei? xi v dKKXnffiav, q? dbuau? dEepXqGqpev, dirKTKdnuiv xe
5

^SS
]

f)pa? ixXeiovuiv i xpidKOVxa eicxafovxuiv, Kai xou GeotpiXe-

5

K,ip5sr;S;*
Germanum
autem
r et be
indicium sed inimicum
praescribi
erant.
quae omnia legibus et canonibus prohibita
iussit,
Et quid opus est multa dicere ? Non destitit omnia
(4)
n0 facere ac moliri, donec nos vi ac potentia e civitate et ecclesia
ex nostro instituto: " Nam qui nuudum acceptis
apertum et hostem manifestum. W
(2 \
feci
abstraxit ab eiceret, etiam iam provecta vespera, et universo populo nos
‘alia abductus a curioso urbis
statim ab initio

S Tractus igitur
prosequente. vi et
libellis insuper accusatores (5)
Ecclesiae precibus 5* C quomodo in media civitate et in navim coniectus per noctem navigavi,
subornavit, clerum ad sefie trax ' t
Sesiam desolavit:
eo quod ad synodum et iustum iudicium provocaram. Quis
u di c i s thronum con-
'
•
;

possit huiusm t
haec sine lacrimis, etiamsi cor lapideum habeat, audiret?
idoneus censeri en i m congruum
,

N dixi ea quae perperam fiunt 731

(6) Verum quia sicut prius
non solum deploranda sed et corrigenda sunt, ideo caritatem
vestram obsecro, ut provocetur ad condolendum faciendumque
omnia, quo mala haec sistantur. (7) Neque enim hic facinorum
illis finis, sed ad priora adiecerunt et alia. Nam postquam
eos qui ecclesiam impudenter invaserant piissimus imperator

55rs
odum
=^“E“ e?r sa
appellaremus ludtciumq
sed manifestas inimicitias g
q
•
tanl en accusatores
ab il)is qui non dum
eiecit, et multi
et
episcopi qui aderant cognoafcentes iniquitatem
quasi incendium depascens omnia,
invasionem illorum,
fugientes in suas regiones concesserunt, nosque iterum in urbem
et in ecclesiam a qua iniuste eiecti eramus vocati sumus, in-

iiUuos accep,t et acta ducentibus nos episcopis supra triginta, et notario ab im-
 n. 732-738. 427
IOANNES CHRYSOSTOMUS EP. CONSTANT. 398-407.
426
dnotmiXavTO?, &€ivo? dapev, aXX’ £rreKeipe0a dEioOvTE? biKatttqpiov yev£a0ai koto
<tt&tou BatJtXeuj? voxapiov ei? toOto - tteOoiv Kai dirOKpimv' froipoi Y“P eivai ^Xeyopev beTEai
eu0euj?. (8) Tivo? «vekev Kai bia rlj Ei
bfe dbparreTeuoev bauTou? te aveu0uvou? ovia?, £keivou? b£ to £ax aTa uapa-
OeocpiXeaxaTOV paiJiXea, ffuvobov
.ovtec TraptKaXoOpev tov vopqaavTa?. (4) Kai y«p ifaav tive? Xupoi tiuv ttote pet'
YeYevripeviuv. Zuveibwq
toivuv
auvaTareiv ei? kbudav tiuv
auToO TrapovTtuv dvraO0a diroXeicpOevTE?, oi KOivrj pet’ au-
btboiKw?, Kai Ypappuxwv pa-
finep Ibpaoe Kai tov £Xeyx<>v tou t6 Ttav Ibpacray ' Kai irpoaiEpEV &roipoi biKaieoOai, Kai
biaTiepcp0£VTinv TtdvTO0tv navTa? auv-
(TiXitcuiv TtavTaxoO iroXXdKi? f|viuxXf|(TapEV (mep toutou, dEioOvTE? Ta uTropvf|-
dKaxiov eauTOV dp^aXiuv
aYOVTLUV, Xa0pa pecrwv vuktujv ei? paTa qpiv boOfivai, f| XipeXXou? KaTqYopiiuv, f| tpucnv 4 ykX>i-
p£0' bauxou navia? ^a-fopevo?.
outlu? drrebpa xou? paTiuv YVujptffOrivai, f) auTou? tou? KaTqYopou? Kai oubevo?
oubt outuj? Edxripev, bia to t^j a uv-
732 3. (1) ’AXX’ npei? toutujv TETuxqKapev, dXXa iraXiv 4£efiXr|0ripev Trj? dKKXqtfia?.
TiapaKaXouvTe?
eibdxiGappeiv tui fipexepu), xa auxa naXiv
npertoviiu? auxou uouuv (5) TTu»? flv Ta 4 vteu0ev birfr^oaipTpr Xonrov 7rd(Tav733
"0? Kai
tov euffeptaxaxov paaiXea.
npo? adxov rt«SXiv koXwv auxov «
uiTEpPaivovTa TpaYiubiav; Ti? Taura irapaaTf|ffEi X6 yo?;
Strepipe
xfl edaepeicf, TTofa xiupi? tppiKri? b4£ETai aKof| ; 'Hpuiv Yap aura, Ka0dnEp
navia?, tuore bouvai X6T ov
AixuTtxou Kai tou? peT’ auxoO IpirpoaOEV eiitov, ttpoteivovtujv, a0p6ov arpaniuTiuv TtXq0o?
tujv xexevnpevujv, Kai
Td dbiKui? outuj? £k pia? poipa?
pii
auTU) tu) pEYaXuj (Tappariu, Trpo? ^(TTt^pav Xonrov Tfj? qp^pa?
K ai dnovxujv npu.v
xoXpnWvra Kai napa xocrouTOU? Kav6-
dnEiYopevq? Tai? ^KKXqaiai? 4 tt6KT€X06vt£? t6v KXqpov
va? vopiZeiv dpKEiv ei? dnoXo T iav ^auxui. (2) 0 bb oube ,

f
Jpevev oikoi d-rravTa xov auv f)piv irpo? piav 4££paXov Kai brrXoi? to
Tpappdxujv aXX
tujv PamXiKuiv f|v£a XeTO ,

Prjpa nEpiEtJxoixicTTO. (6) Kai y^voike? tuiv EUKTqpiiuv o?kujv

cndaiv xou biipou Kai anoubnv dKaipbv
npoBaXXopevo? _
Trp6? TO pdiTTicrpa dnobuaapEvai Kai' out6v tov Kaipov
tivujv bfi0ev dvTexop^viuv
auxoO Kaixoi Y* ^P 0 y uJV TP“P‘
auT0V Yupval JcpuYOv uno toO tpoflou Tq? xaXEnrj? xauxq? dtpobou,
udTUJv Tiuv paaiXiK.uv auro? outo? 6 bnpo? pupia»?
oubt Tfjv npdnouaav yuvui£'iv EdCTxnpoCTuvqv ctuyxujpou-
dv nXuva? Xoibopiai?. 'AXX* oO
TaOxa nepiepTaZ6pe0a vuv,
pEvai n£pi0E(T0ar noXXai bfe Kai Tpaupaia bEfdpEvai i£E-
dXX' keivo bei£ai pouXopevoi, Sxi KaKOu PT ujy aneX n cp0n,
pdXXovxo, Kai alpaxo? ai KoXupPq0pai ^nXripoOvTO, Kai Td
T7Xr)v oubl peid xauxa frpei? *|q»X «-
xaOTa eipnKapev. (3)
nos non quievimus, sed in hoc incubuimus, orantes impera-
neratore piissimo hoc misso, ille statim aufugit. (8) Cur
in torem, ut haberetur iudicium in quo agere et respondere
qua de causa? Eo quod ingressi mox
obsecrabamus reli-
et liceret ; dicebamus enim nos paratos ad ostendendum nos non
imperatorem, ut concilium cogeret, quo
facta
eiosissimum esse reos, sed illos legum extremos transgressores. (4) Erant
sibi et reprehensionem
haec punirentur Male igitur conscius autem relicti hic Syri qui cum eo affuerant et cum illo com-
pertimescens, cum imperatoris litterae m
omnia loca mitte
muniter omnia fecerant; ad hos accessimus ad dandam rationem
omnes congregarent, occulte mediaque
rentur et undecumque parati, atque super ea re eos interpellavimus, obsecrantes ut
conscensa navi elapsus est.
nocte ipse cum suis omnibus dignarentur nobis libellos et accusationum acta dare vel genus
conscientiae nostrae fidentes non
7q? 3 (1) Porro nos utpote criminum vel accusatores ipsos significare; verum nihil horum
eadem iterum a religiosissimo im-
propterea destitimus, sed impetravimus, sed iterum ex ecclesia eiecti sumus.
Qui pro sua pietate missis ad illum
(5) Quomodo quae tunc gesta sunt et omnem
peratore petivimus. et excedunt 733
cum eo erant ex Aegypto vocavit,
nuntiis, eum et omnes qui
tragoediam enarraverim? Quis ea sermo explicabit? Quae
neque putarent, ea quae ipsi
ut rationem factorum redderent, auris sine horrore percipiet? Cum enim illa quae dixi prae
praesente parte nob.squeabsentibuscontra canones
una solum tenderemus, ipso magno sabbato collecta manus militum ad
iniuste attentaram esse sibi ad purgationem satis. (2) At regiis vesperam diei in ecclesias ingressa clerum omnem qui nobis-
non obtemperavit, sed domi mansit praetexens
litteris ille
quorundam intempestivum cum erat vi eiecit et armis sanctuarium undique obsedit.
seditionem populi, studium nimirum tempus
quoque ante lueras (6) Mulieres quoque sacrarum aedium, quae per illud
qui ei favebant; tametsi
populus illic
se exuerant ut baptizarentur, metu gravis istius incursus nudae
innumeris prosciderat. Verum haec nunc
exacte
conviciis eum aufugerunt; neque enim concedebatur ut se velarent sicut
idcirco diximus ut eum
prosequi nolumus, sed haec tantum mulieres honestas decet; multae etiam acceptis vulneribus
conatibus deprehensum ostenderemus. (3) Itaque
in nefariis
 n. 733—785. 429
CONSTANT. 898 407.
IO ANNES CHRYSOSTOMUS
EP.
428
xtuv, ouk flctyuvovxo KapTnbouKxopa? dvxl biaKOvtuv irpo-
o?

kod dnd xdiv aipdxuiv *<poivl<r<reTO

vdpaxa. (7) IWoJK qX oup4vou? 2 X ovxe?. (10) 'Hptpa? bk Tevoplvq?, Ttdtra f\
’A\X’ fv0a xa «T‘a * tt6Xi? SEu» xdiv xei X uiv pexqiKiZexo utto b£vbpa Kai vana?,
ivxaGGa et(TrriK€i t6 beivdv.
fvioi, KaGui^uiMev, n xaGaitep trpdpaxa bie<rnapp£va Tt)v £opxf]v dmxeXoOvxe?.
eiaeXGdvxe? o\ crxpaxidixai, div ^ alpa
fiaav Ttdvxa te tdipwv
xd gvbov. Kal xb dfubxaxov 4. (1) 'EEecmv bpiv xd £vxeC0ev XoyicraaGai Xom8v784
Oopupip, ei? xa xtuv P anavxa' dicmep X ap fkpGqv ehrujv, ou X ofov xe Ttdvxa £tt-
toO XpitfxoO, dJ? iv xoaouru, ,

tcai w? Xd
ipdxta IEe Xeixo xw X6 tiu Ka0’ gxacTxov fivopeva. (2) T6

^
crrpaxiuixdiv eXGeiv
eipnp^vujv bf| X aXerr6v,
dxoXpaxo. (8)
Kai 6 bnpo? Ttp ?
Xujaia BapSapiKt^ ndvxa 8xi xotxaflxa Kai xqXiKaOxa KaKa oubtTruj Kai vOv Xucriv
SmpSS V-vexo, Kai nd? 6 Xab?
dv £opxf) xoiauxr, xujv Xawv aljKKXn
fXaBev, dXX’ oubb iXxtiba Xucreui?' dXX’ ^Kxefvexat Ka0’ 4 k6-
air\v f|p£pav x6 be iv 6v, Kai t^Xuj? TEYbvapev xoT? noXXoi?,
iiBe, xai Keval
tYtvovTO Kai xeaaapaxovxa iniffKOTtoi o
irXeiou? f\ paXXov bb oiibei?, Kfiv pupiaKt? napdvopo? i), Gpq-
oiai
Kai xoO KXnpou eM
*cai
Koivajvouvre? f|piv pexa toO XaoO boj
voGai bb iTdvxe?, 8nep lcpr|v, xbv KoXotptuva xtuv kokiIiv,
Kal Jirrol
pdxqv f|Xauvovxo Kai dXoXuroi Koi OpflvM^ xf|V Kaivqv xauxqv napavopiav.
Kaxa xa? oiKia?, Kaxa
Jpuujv TtavraxoO Kaxd xd? dropd?, (3) T( dv xi? tinoi xd? xuiv Xomuiv 'EKKXqcruIiv xapa d?;735 X
nbXeuj? p4po? xwv cnwopuiv
xd? Ipr^r?, Kai ndv xn? Oubb tap ^VTaOGa ?orq xb kok6v, dXXd Kai p£ X pi rfi? "Eui
xn? napctvopK
InXnpoOxo xouxujv btd y*P xf,v buepBoXJv IcpGaae. (4) KoGanep tdp dno KtcpaXf)? iroviipoG fcupaxo?
dXXd Kai oi pnbbv toioOtov utto-
ouv oi Trdavovxe? pbvov, 4k Xu0^vxo? xd XotTta biatpGeipexai p4pq, ouxui bi) xai vOv,
ol 6p6boEoi p6 vo v,
dXXa Kai
pdJovxe? auvnX-fOuv f)piv, oO X noXe ?
djanep ^k xn? d£TdXri? xauxn? tt6Xcuj? xdiv kokiIiv
rxriYtl?
Kal EXXnve?, Kai w? xn? dpEap4vuiv, 6bui xd xdiv GopuBuiv Ttavxa X oO irpo^Bq, Kai
aioexiKoi Kai 'loubaioi
o&xuj? iv GopuBoi? Kai xapa Xai? Kai
Kaxd Kpdxo? dXoiian? KXrjpoi navxa X oO iTrav^crxricrav 4 tti<xk6ttoi?, Kai 4 tti'(Tkottoi
ixoXpfixo napa Tvd>pnv
6XoXa T ai? finavxa flv. (9) Kai xaOxa 4ttictk6ttujv Kai Xaol p£v Xadiv biea X !d0nffav, ol bk p4XXou(Ti,
vukxo? KaxuAapouffn?, «n
xoO eucJeBeaxdxou patJiXtoi?, Kai 7tavxa Xo0 xdiv kokujv tbbive? Kai xtj? oiKoupevq? drrdcq?
;°
K Uv auxd KaxadKeuaZdvTu.v Kai uoXXa XoO axpaxnTQUv- dvaxportn.

piscinae, et cruore sacri

eiciebantur, et sanguine implebantur conis campiductores praeeuntes haberent. (10) Ubi vero illuxit
Neque hic rerum fin.s erat Nam dies, omnis civitas extra muros sub arbores et in nemora
latices rubescebant (7)
servabantur ingressi sunt
et locum in quo sancta
condita emigravit, ibi festum diem celebrans, quasi oves dispersae.
nullis initiatos mysteriis, et
milites, quorum aliquos scimus 4. (1) Licet vobis ex his et cetera omnia pensare; nam 734
quae intus erant. Quin et sanctissimus Chr s omnia quae facta sunt singillatim sermone complecti ut dixi
viderunt omnia
contingit, in praedmtorum militum (2) Est autem et hoc perquam molestum,
sanguis, sicut in tali tumultu impossibile est.
effusus est fiebantque quasi in barbarica captivi ate quod talia tantaque mala nullum adhuc finem accipiant, neque
vestes
omnia. (8) Vulgus
enim in solitudinem fugabatur, multitudo spes sit ea finem habitura; sed augentur in dies magis ac
erantque in tanto festo vacuae magis nosque plerisque ridiculi facti sumus; immo ridet nullus,
omnis extra civitatem versabatur
et plures quam quadraginta episcopi, qui etiam si valde sit perversus; lugent autem omnes propter extre-
populo ecclesiae
populo et clero sine causa fuga mam et inauditam hanc malitiam, malorum facile colophonem.
nobis communicarant, cum
et ob prodigiosa flagitia
ubique per fora, per domos, Quis vero reliquarum Ecclesiarum perturbationes eloqui 735
bantur; (3)
omnes omnia lamentis,
civitatis partes, Non enim hic cessavit hoc malum, sed usque ad
per solitudines, per possit?
plena erant; ut non modo Orientem pervenit. (4) Nam sicut a capite malis humoribus
eiulatibus et fontibus lacrimarum
et non
sed et qui nihil tale patiebanWr,
qui affligebantur, defluentibus reliqua membra corrumpuntur, ita nunc quoque
sed haeretici et Iudaeie
solum qui nostrae fidei erant, et tumultus, qui in hac magna civitate coeperunt, quasi ex fonte
et quasi
nobiscum dolerent,
gentiles, ob sceleris atrocitatem in omnia loca sensim effluunt, et clerici ubique in episcopos
trepidatione ac planctu plena
per vim capta civitate tumultu, insurgunt, et episcopi ab episcopis et populi a populis scissi
ausi sunt praeter sententiam
pnssimi
erant omnia. (9) Talia sunt, et alii propediem scindentur, et exspectatur ubique ma-
imperatoris, nocte multa, episcopis haec instruentibus et multis lorum partus orbisque totius subversio.
nec erubescentibus, quod pro dia
in locis ordines ducentibus
 t

n. 736—737. 431
IOANNES CHRYSOSTOMUS EP. CONSTANT. 398-407.
430
ipavevxujv btKaaxripiou KaGicravxo? dbtKacrxou, Kai biKaao-
'
Kupioi pou xipuuxaxoi Kai
MaGovxe? xoivuv airavxa,
736 (5) peGa Kai dnoXo-friaopeGa Kai dtxobeiSopev 4auxou? dveuGu-
npoffnKOUffav upTv avbpeiav Kai cxuoubqv
euXaBetTxaxoi, xqv vou? xdiv dtra-fopeviuv qpiv, uicTnep ouv Kai 4crpev xd fdp
xocrauxr|v dneicxeAGoutrav Tai?
'

4nibd£a(T0e, uicm Ttapavopiav

vGv reTEVtipeva nap’ auxdiv Tidcrri? «to? 4ctxiv dKoXouGia?
'EKKXnaia.? dvaaxeTAai. Ei T«P ™0xo xpaxiiffeie xo €00?,
Kai travxo? vdpou Kai Kavovo? 4KKAn<TiacmKoO.
xd? aXXoxpia? an- (8) Kai xi
Kai 4£ov Y^vnxai toi? pouXopevoi? ei? X4tuj Kavovo? dKKXqcTiaoxiKoO ; Oub4 4v xoi? lEui p4v ouv
napoiKia? 4k xocjouxuiv biacmipaxuiy k«i dKpaXXeiv
levai biKaaxripioi? xoiauxa 4xoXpf|Gn ttot 4, paXXov b4 oub4 4v
trpaxxeiv, imep av
oO? €64X01 xt?, Kax' 4£oucriav ibiav
fiv papPapiKui biKatrxqpiuj, oGb4 IkuGoi, oub4 Xaupopdxai ouxuj?
oxi navia oixncrexai Kai noXepo? xi? okii-
404Aui0iv, faxe dv Ttoxe 4bhca<Tav 4k pia? poipa? Kpivavxe?, airdvxo? xou
Pukto? TTdffav 4mbpapeixai xf|v otKOuptvnv, irdvxujy rtavxa?
aixiuip4vou, trapaixoup4vou ou Kpitriv, dXX’ dnexOciav, ko-
BaAAovxuiv Kai paXXopevujv. (6) "Iva oGv pn xocrauxr) ctut-
AoOvto? biKaffxa? pupiou?, aveuGuvov 4auxov eivai Xeyovxo?
xr)V ucp’ nXiov uacrav, 4iucTxeiXai uapaKXn-
yucti? KaxaXdpt] Kai xfj? oiKOupevr)? napoutTq? dnobuffacrGai xd? aixia? Kai
£ va, dnovxwv npwv
'6nxe xd p4v ouxuj Ttapavopuj? Y £ Y £ vnH beifai 4aux6v 4v diracriv dGuiov dvxa. (9) TaGxa ouv iravxa
Trapaix aap4vaiv Kpknv, pnbepiay
Kai 4k pia? poipa? Kai ou n XoYKTapevoi Kai trapa xdiv Kupiuiv pou xuiv euXapeaxdxujv
uicmep ouv oub4 £l oiKeiqi cpuffei xou? bt
€yeiv iOYov, £x dbeXqiuiv f)pujv xuiv 47tktk6ttujv (Tacpecrxepov diravxa pa-
xtl^ drixipiip uno-
xoiaOxa uapavopnffavxa? 4XerXopevou? Govxe?, nap’ 4auxuiv 4|piv eicrevtYKeiv aTroubiiv Trapa-
xf)v
vopuiv fipa? be xou? oux
BaXXeoGai xdiv dKKXpffiaaxiKdiv KXr|0r|X€. Ouxuj Yap oux nptv povoi? x«pieicr0£, dXXa Kai
ouk duobe^vxa? uneuGuvou?,
dXovxa?, ouk 4Xe T Xop4vou?, xui koiviIi xuiv 'EKKXriCTiuiv, Kai xbv Trapa xou 0eou XriipeoGe
ffuyexw?
xdiv fpappdxujv xdiv 6pex4puiv b6xe dnoXaueiv picrGov, xoG bia xf|v xuiv ‘EKKXr)(Tid)v eipnvnv irdvxa iroi-
dXXujv, tlivirep Kai ep-
xn? dfdnn? Kai ndvxujv
xuiv
Kai oOvxo?. Aiqv€Kdi? 4pptupevo? Grrepeuxou pou, becmoxa xipiui-
itpocrGev. xaxe Kai douuxaxe.
b4 pouXoivxo Kai vuv oi xd xoiauxa uapavopn-
737 (7) Ei
MG
oi? npa‘? dbiKiu? 4.£4paXov, 52, 529 sqq.
ffavxe? 4 T KXripaxa TupvdCeiv,
4cp’
ou Kaxryf6pwv
unopvnpdxiuv fipiv ou boGdvxiuv, oG X.peXXiuv,
non datis nobis actis neque libellis neque apparentibus accusa-
pn, cum haec toribus; sidentur iudices incorrupti, agemus et tuebimur etiam
(5) Icitur, domini
mei maxime venerandi et
73fi nos libenter causam monstrabimusque nos non esse reos
ita se habere didiceritis,
studium vestrum et magnam diligen- ,

quae in Ecclesias irrupit eorum quae nobis obiciunt, sicut et plane innoxii sumus; nam
tiam adhibete, quo retundatur haec ea quae nunc ab ipsis facta sunt, contra omnem sunt ordinem,
iniquitas. Quippe si mos hic invaluerit et fas fuerit cuivis in
contra omnes leges, contra omnes ecclesiasticos canones.
ex tantis interval is, et (8) Et
alienam paroeciam irrumpere, ldque quid dico canones ecclesiasticos Neque in gentilium iudiciis
voluerit et auctoritate propria quaeque pro libidine ?
cicere quos neque barbarorum tribunalibus talia attentata sunt umquam
in
quod brevi transibunt omnia et totus orbis
sua facere, scitote immo vero neque Scythae neque Sauromatae umquam indi-
eiectis et omnes eicien-
nremetur bello implacabili, omnibus carunt, iudicium dandum uni parti, absente eo qui accusatur,
tibus (6) Quapropter
ne confusio haec omnem quae sub caelo
et vitante non iudicium sed inimicitias et invocante multa
est nationem invadat,
obsecro ut scribatis quod haec tam
milia iudicum et protestante coram toto orbe declaraturum
inique facta et ab una solum parte absentibus nobis et non
se non esse reum depulsurumque crimina et ostensurum suam
declinantibus iudicium, non
habent robur, sicut neque sua
inique egisse deprehensi
in omnibus innocentiam. (9), Haec igitur omnia cum ita se
natura habent; illi autem qui adeo habere intellexeritis a dominis meis piissimis fratribus nostris
poenae ecclesiasticarum legum subiaceant; nobis vero
sunt episcopis, obsecro ut praestetis id quod petent
nec probati ut rei sumus, litteris officii. Quo
qui nec convicti nec redarguti non solum nobi- gratificabimini, sed et Ecclesiarum universi-
vestris et caritate vestra
aliorumque omnium, quorum scilicet
tati, mercedemque accepturi estis a Deo, qui nihil
fruebamur, frui concedite. non propter
et antea societate Ecclesiarum pacem facere dignatur. Semper vale et ora pro
nostri, qui ita inique egerunt, ad-
7S7 (7) Si autem adversarii me, domine reverendissime et sanctissime.
propter quae nos imuste eiecerunt,
huc fingunt crimina quaedam
 n. 738—741. 433
EP. HIPPONENSIS 396-430.
432 AURELIUS AUGUSTINUS
De vi inferenda haereticis,
AURELIUS AUGUSTINUS (n. 354)
[Epistula 93 (Ad Vincentium ep. circa 408) 5, 16 —
396—430. a. 18.]
EP. HIPPONENSIS
16. (1) Vides itaque iam, ut opinor, non esse con-740
catholicae.
De auctoritate Ecclesiae siderandum quod quisque cogitur, sed quale sit illud
Manichaeorum (scr. 896/97) 4 et 5, 6.]
quo cogitur, utrum bonum an malum non quo quisque
[Contra epUt. fundamenti
:

ut omittam bonus possit esse invitus, sed timendo quod non vult
700 , /i\ T n catholica enim Ecclesia, pati, vel relinquit impedientem animositatem, vel ignora-
tam compellitur cognoscere veritatem, ut timens vel re-
spuat falsum de quo contendebat, vel quaerat verum
quod nesciebat, et volens teneat iam quod nolebat.
cognoscant — ceteram quippe turbam non
inte lege
(2) Superfluo hoc fortasse diceretur quibuslibet verbis, si
simplicitas tut.ssimam facd
vivacitas, sed credendi esse non tam multis ostenderetur exemplis. (3) Non illos aut
sapientiam, quam in Ecclesia
eruo hanc omittam quae in illos homines, sed multas civitates videmus fuisse d o na-
sunt aha.
catholica non creditis, multa tis t as, nunc esse catholicas, detestari vehementer dia-
iustissime teneant.
Tenet consensio populo-
me (2)
tenet auctoritas miraculis
in bolicam separationem, diligere ardenter unitatem quae :

rum atque gentium; aucta, vetustate firmata, tamen timoris huius, qui tibi displicet, occasionibus catho-
rhoata spe nutrita, caritate licae factae sunt per leges imperatorum, a Constantino,
pascendas oves
tenet kb ipsa sede Petri apostoli, cui apud quem primum vestri ultro Caecili anum accusave-
Dominus commendavit, usque
suas post Resurrectionem sacerdotum runt, usque ad praesentes imperatores, qui iudicium illius
ad praesentem episcopatum successio quem vestri elegerunt, quem iudicibus episcopis praetule-
P
ipsum catholicae nomen quod non l

?ene t postremo Ecclesia runt, iustissime contra vos custodiendum esse decernunt.
haereses sic «ta
sine causa inter tam multas 17. (1) His ergo exemplis a collegis meis mihi pro- 741
cum omnes haeretici secatho^osdci
ut
sola obtinuit,
ubi ad catholi positis cessi. (2) Nam mea primitus sententia non erat,
quaerenti tamen alicui peregrino,
velint nisi neminem ad unitatem Christi esse cogendum, verbo
esse agendum, disputatione pugnandum, ratione vincen-
dum, ne fictos catholicos haberemus, quos apertos haere-
tST-r "pS- ticos noveramus. (3) Sed haec opinio mea non contra-
dicentium verbis, sed demonstrantium superabatur exemplis.
(4) Nam primo mihi opponebatur civitas mea, quae, cum
tota esset in parte Donati, ad unitatem catholicam timore
ubi nihil horum est,
quod me invitet ac teneat, sola per-
legum imperialium conversa est; quam nunc videmus ita
veritatis: quae quidem si tam manifesta
sonat pollicitatio huius vestrae animositatis perniciem detestari, ut in ea
non possit, praeponenda
monstratur ut in dubium venire numquam (5) Ita aliae multae, quae mihi
fuisse credatur.
Z M? inJibu. rebus,
autem tantummodo
quibus
promittitur
in catholica teneor;
et non exi
s,

«betur nemo nominatim commemorabantur, ut ipsis rebus agnoscerem

etiam in hac causa recte intellegi posse quod scriptum
quae animum meum tot et tantis
me movebit ab ea fide,
est : Da
sapienti occasionem, et sapientior erit [Prov 9, 9].
astringit.
nexibus christianae religioni ( 6)
Quam multi enim, quod certo scimus, iam volebant
ergo inveneris aliquem, qui Evange
709 5 (6 )
Si esse catholici, manifestissima veritate commoti, et offen-
.IU:
nondum' credi., quid faceres dicenti sionem suorum reverendo cotidie differebant! (7) Quam
Evangelio non crederem, nisi me catholicae
Ego vero multos non veritas, in qua numquam praesumpsistis, sed
Ecclesiae commoveret auctoritas. obduratae consuetudinis grave vinculum colligabat, ut in
CV 25 a (ed. /. Zycha), 196 sq. ML 42, 175 sq.
Kirch, Enchiridion. 28
 n. 742—745. 435
434 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 396-480.
maticos ad communionem violenter arctari. (3) Et vere 1

iis compleretur divina illa sententia Verbis non emenda- :

tunc mihi non placebat, quoniam nondum expertus eram,
oboedtet
bitur servus durus ; si enim et intellexerit, non vel quantum mali eorum auderet impunitas, vel quantum
[Prov 29, 10] (8) Quam multi
propterea putabant veram
1
iis in melius mutandis conferre posset diligentia disci-
Ecclesiam esse partem Donati, quia eos ad cognoscendam plinae.
catholicam veritatem securitas torpidos, fastidiosos pigros- ML 32, 632. CV 36 (ed. P. KnSU ), 137.
que faciebat! (9) Quam multis aditum intrandi obserabant
(2)
rumores maledicorum, qui nescio quid aliud nos in altare De Patrum intellegentia mysterii SS. Trinitatis etc.
Dei ponere iactitabant (10) Quam multi nihil interesse cre-
1
et de evolutione doctrinae Christianae.
dentes in qua quisque parte Christianus sit, ideo
permane- [In Psalmum 54 Enarratio 22, 2—9.]
bant in parte Donati, quia ibi nati erant, et eos inde
Etenim ex haereticis asserta est Catholica, et ex 744
discedere atque ad Catholicam nemo transire cogebat. his qui male sentiunt probati sunt qui bene sentiunt.
18. (1) His omnibus harum legum terror,
quibus pro-
742 (3) Multa enim latebant in Scripturis; et cum praecisi
mulgandis reges serviunt Domino in timore, ita profuit,
essent haeretici, quaestionibus agitaverunt Ecclesiam Dei
ut nunc alii dicant: Iam hoc volebamus; sed Deo
gratias,
aperta sunt quae latebant, et intellecta est voluntas Dei.
qui nobis occasionem praebuit iamiamque faciendi et Inde dicitur in alio psalmo: Congregatio taurorum
(4)
dilationum morulas amputavit. (2) Alii dicant Hoc esse :
inter vaccas populorum, ut excludantur hi qui probati
verum iam sciebamus sed nescio qua consuetudine tene-
;
sunt argento [Ps 67, 31]. Excludantur enim dixit, emineant,
bamur: gratias Domino, qui vincula nostra disrupit, et appareant. Unde dicuntur et in arte argentaria exclu-
nosad pacis vinculum transtulit. (3) Alii dicant: Nescie- sores, id est, ex quadam confusione massae, formae ex-
bamus hic nec eam discere volebamus;
esse veritatem pressores. Ergo multi qui optime possent Scripturas
(5)
sed nos ad eam cognoscendam metus fecit intentos, quo dignoscere et pertractare, latebant in populo Dei; nec
timuimus ne forte sine ullis rerum aeternarum lucris damno asserebant solutionem quaestionum difficilium, cum calum-
rerum temporalium feriremur: gratias Domino, qui negle- niator nullus instaret. (6) Numquid enim perfecte de
gentiam nostram stimulo terroris excussit, ut saltem sol- Trinitate tractatum est, antequam oblatrarent A rian i?
liciti quaereremus, quod securi numquam
nosse curavimus.
(7) Numquid perfecte de paenitentia tractatum est, ante-
Alii dicant: Nos falsis rumoribus terrebamur intrare,
(4) quam obsisterent Novatiani? (8) Sic non perfecte de
quos falsos esse nesciremus, si non intraremus; nec in- baptismate tractatum est, antequam contradicerent foris
traremus, nisi cogeremur: gratias Domino, qui trepidatio-
positi Rebaptizatores. (9) Nec de ipsa unitate Christi
nem nostram flagello abstulit, expertos docuit quam vana enucleate dicta erant quae dicta sunt, nisi posteaquam
et inania de Ecclesia sua mendax fama iactaverit; hinc
separatio illa urgere coepit fratres infirmos, ut iam illi
iam credimus et illa falsa esse, quae auctores huius
qui noverant haec tractare atque dissolvere, ne perirent
haeresis criminati sunt, quando posteri eorum tam falsa infirmi sollicitati quaestionibus impiorum, sermonibus et
et peiora finxerunt. (5) Alii dicant:
Putabamus quidem
disputationibus suis obscura Legis in publicum deducerent.
nihil interesse ubi fidem Christi teneremus; sed gratias ML 36, 643.
Domino, qui nos a divisione collegit et hoc uni Deo
«Causa finita est.»
congruere, ut in unitate colatur, ostendit.
[Sermo 131 (Contra Pelagianos, habitus ad Mensam S. martyris Cypriani
ML 330 sq. CV 34 b (ed. Goldbacher), 461 sqq. IX Kal. Oct., die Dominica [417]), 10.]
33,

b. [Retractationes (circa 427) 2, 5 ] (1) Quod ergo dictum est de Iudaeis, hoc omnino in 745
quorum titulus est: Contra istis videmus. Zelum Dei habent. Testimonium illis
743 (1) Sunt duo libri mei,
(2) In quorum primo
partem Donati. libro dixi,
* CV: vehementer.
non mihi placere ullius saecularis potestatis impetu schis-
28 *
 436 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 396-430.
n. 746—748. 437
perhibeo, quia zelum Dei habent, sed non secundum
scientiam. Quid est non secundum scientiam l Ignorantes ad concordiam revocando, peregrinos excipiendo, sancto-
enim Dei iustitiam, et suam volentes constituere, iustitiae rum peregrinantium pedes humiliter abluendo, a detrac-
Dei non sunt subiecti [Rom 10, 2 sq]. (2) Fratres mei, tione vel maliloquio abstinendo. (3) Vinum, si permittit
compatimini mecum. Ubi tales inveneritis, occultare no- infirmitas, non accipiat: si vero hoc propter senectutem
lite, non sit in vobis perversa misericordia:
prorsus ubi vel propter dolorem stomachi non potest, audiat Apo-
tales inveneritis, occultare nolite. Redarguite contra- stolum dicentem: Vino modico utere propter stomachum
dicentes et ad nos perducite. (3) Iam enim
resistentes tuum [I Tim 1, 23]. (4) Sunt enim aliqui paenitentes, qui
de hac causa duo concilia missa sunt ad Sedem Apo- ideo cito reconciliari volunt, ut carnes accipiant. Certum
stolicam: inde etiam rescripta venerunt. Causa finita est quod non satis compuncte paenitentiam accipit, qui
est: utinam aliquando finiatur errori (4) Ergo carnes nulla infirmitate cogente aut desiderat aut prae-
ut advertant monemus, ut instruantur docemus, ut
mu- sumit accipere. (5) Et ideo etiam reconciliatus paenitens,
tentur oremus. ubicumque aut in suo aut in alieno convivio olera aut
ML 38, 734. legumina aut pisciculos invenire potuerit, aliam carnem
non debet accipere. (6) Hoc ideo dico, quia, quod peius
De opere paenitentiae.
est, sunt aliqui paenitentes, qui et carnes cum grandi
[Sermo supp. 261 (Caesarii Arilat. 502 — 542) 2, 6 ad 3, 7.]
aviditate accipiunt, et vinum forte aliquoties usque ad
*746 2. (6)Et hoc attendite, fratres, quod qui paenitentiam ebrietatem bibunt. Cum
grandi enim cautela sustinendum
petit, excommunicari se supplicat. Denique ubi accepit est corpusculum nostrum, ne per ebrietatem et gulam
paenitentiam, coopertus cilicio foris eicitur. (7) Ideo enim iterum nos talia sollicitet peccata committere, ut aut
se excommunicari rogat, quia ad percipiendam Eucha- parum aut nihil prosit, quod paenitentiam visi sumus
ristiam Domini indignum esse
se iudicat. Et propterea egisse. (7) Sic ergo cum Dei adiutorio totis viribus labo-
aliquamdiu se ab isto altari alienum vult fieri, ut ad illud remus, ut quidquid de peccatorum nostrorum -vulneribus
altare quod in caelo est, mereatur cum secura conscientia per Dei misericordiam ad sanitatem reducitur, non iterum
pervenire. (8)
communione corporis et
Propterea se a per neglegentiam vulneretur. Quod ipse praestare di-
sanguinis Christi quasi reum impium cum grandi re-
et gnetur, qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat
verentia vult removeri, ut per ipsam humilitatem tandem in saecula saeculorum. Arnen.
aliquando ad communionem mereatur saciosancti altaris ML 39, 2228 sq.
accedere.
747 3. Et tamen, fratres carissimi, hic ipse qui tam Regula monachalis.
(1)
fideliter compuncto et contrito corde paenitentiam petit, [Epistula 211 (Ad monachas Hipponenses circa 428).]

sic de intercessione totius populi debet esse securus, ut 1. (1) Sicut parata est severitas peccata quae invenerit vin- 748
totis viribus in bonis operibus se exercens cum Dei ad- dicare, ita non vult caritas quod vindicet invenire. Haec
iutorio de sua sit salute sollicitus ne forte dicat in corde
: causa fecit ut ad vos non venirem, cum meam praesentiam
suo: «Ecce totus populus pro meis iniquitatibus suppli- quaereretis, non ad pacis vestrae gaudium, sed ad dissensionis
cavit; iam ergo et possum et debeo esse securus.» vestrae augmentum. (2) Quomodo enim contemnerem et im-
cogitatione, non dicam in ser- punitum relinquerem, si et me praesente tantus vester tumultus
(2) Absit ut hoc vel in
paenitentiam agit: sed cum Dei exsisteret, quantus me absente, etsi oculos meos latuit, tamen
mone, habeat ille qui
meas (3) Nam fortassis etiam
aures vestris vocibus verberavit?
adiutorio, quantum potest, sic de oratione aliorum con-
maior esset vestra seditio praesentia mea, cum necesse
in
fidat, ut sive in ieiuniis, sive in eleemosynis, sive in
esset vobis non concedi, quae in perniciosissimum exemplum
orationibus, in humilitate et caritate, sive in opere sancto contra sanam disciplinam, quod vobis non expedit, petebatis;
se exercere contendat infirmos etiam visitando, discordes
; ac si quales non volo, invenirem vos, et ipse invenirer a vobis
qualem non volebatis [cf. 2 Cor 12, 20].
 n. 749-753. 439
AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 396-430.
438
nisi praepositum: aut si propter illum quaeritis novitatem, et
Corinthios dicens:
ergo scribat Apostolus ad
.F™** *
Cum in invidiam contra matrem vestram sic rebellastis, cur
eius
749 2. (1) 0
Testem Deum animam meam, quia
facio super non potius id petistis, ut ipse vobis mutetur? (6) Si autem
non quia dominamur fidet vestr“e '^* hoc exhorretis, quia novi quomodo eum in Christo venera-
nondum veni Corinthum :

OC
cooperatores sumus gaudii vestri P
Cor 1, 23]; biliter diligatis, cur non potius illam? (7) In vobis namque
vobis non ad vos J? ((2)
veni. repere
|f^ Penerci regendis sic praepositi rudimenta turbantur, ut magis velit
dico vobis quia parcens
tristitiam h berem et eleg !“°
ipse vos deserere, quam istam ex vobis famam et invidiam
etiam mihi, ne tristitiam super
’ '

^
vobis, sed «ffumierem cor rneum
ut exhiberem faciem meam sustinere, ut dicatur non vos aliam quaesituras fuisse prae-
magn. pencuh vestri, non apud yos positam, nisi ipsum coepissetis habere praepositum.
Deo pro vobis, et causam (8) Tran-
verbis, sed apud Deum lacrimis
agerem ne convertat luctum m quillet ergo Deus et componat animos vestros; non in vobis
quod soleo gaude« de vobis praevaleat opus diaboli, sed pax Christi vincat in cordibus
gaudium meum
i
[cf. lac 4, 9]
mundus
et inter tanta scandala
quibus ubique abundat
aliquando consolari, cogitans copiosam
congregationem et ^ vestris: nec dolore animi, quia non fit quod vultis, vel quia
pudet voluisse quod velle non debuistis, erubescendo curratis
sanctam conversationem vestram et
castam dilectionem et in mortem sed potius paenitendo resumatis virtutem
,
nec ,

data est vobis ut no? solum habeatis paenitentiam Iudae traditoris, sed potius lacrimas
hurgiorem' gratiam Dei, quae
carnales nuptias contemneretis, verum etiam el, ? erel * ' n *®“ Petri pastoris.
ut sit vobis anima una
et cor
societatem unanimes habitandi,
5. (1) Haec sunt ciuae ut observetis praecipimus in mona- 752
unum [cf. Act 4, 82] in Deum. sterio constitutae. Primum propter quod estis in unum
(2)
considerans,
750 3 (1)
vobis bona, haec Dei dona
Haec in congregatae, ut unanimes habitetis in domo, et sit vobis cor
tempestates quibus ex alus malis quatitur cor unum et anima una in Deo. (3) Et non dicatis aliquid pro-
inter multas
Currebatis bene; quis vos prium, sed sint vobis omnia communia: et distribuatur uni-
meum solet utcumque requiescere.Deoqmvocavit vos [« a' 5, 7
fascinavit P Suasio illa non est ex ]; cuique vestrum a praeposita vestra victus et tegumentum ; non
[l Cor 5, 6] nolo dicere quod sequitur, aequaliter omnibus, quia non aequaliter valetis omnes, sed
(2) Modicum fermenti
:

ipsum fermentum
hoc enim magis cupio et oro et hortor, ut unicuique sicut opus fuerit. Sic enim legitis in Actibus Apo-
sicut paene tam fecerat,
convertatur in melius, ne tota massa, stolorum; Quia erant eis omnia communia, et distribuebatur
ergo repullulastis sanum sapere, singulis prout cuique opus erat [Act 4, 82 35]. (4) Quae aliquid
convertatur in peius. (3) Si
in tenta tionem [Mt 26, 41], ne habebant in saeculo, quando ingressae sunt monasterium,
orate ne intretis
se dctract ones,
tiones aemulationes,

vimus et rigavimus
animositates,
p« *
hortum dominicum
20).
dissensiones,
(4) Non »«5;
in vobis, ut spinas meta
libenter velint illud esse commune. (5)
habebant, non ea quaerant in monasterio, quae nec foris
habere potuerunt sed tamen earum infirmitati quod opus est
:
Quae autem non

(5) Si autem
adhuc vestra tumultuatur tribuatur, etiamsi pauperies earum, quando foris erant, nec
mus istas ex vobis.
(6) Quae
autem
infirmitas, orate ut eruamini de tentatione. ipsa necessaria poterat invenire ; ac nunc non ideo putent se
conturbant vos, ?«i correxerint se,
conturbant vos, si adhuc esse felices, quia invenerunt victum et tegumentum, quale foris
illae fuerint [cf. Gal 5, 10].
portabunt iudicium, quaecumque invenire non potuerunt.

751 Cogitate quid mali sit, ut cum de Donat istis in

6. (1) Nec erigant cervicem quia sociantur iis, ad quas 753
7 4 (1)
unitate gaudeamus, interna
schismata in foris accedere non audebant; sed sursum cor habeant, et
proposito, et non desiderabitis
mutare
(21 Perseverate in bono terrena bona non quaerant, ne incipiant monasteria esse divi-
illo per tam multos
annos
praepositam, qua in monasterio tibus utilia non pauperibus, si divites illic humiliantur, et pau-
crevistis, quae vos mater
perseverante et numero et aetate peres illic inflantur. (2) Sed rursus etiam illae quae aliquid
«d animo suscepit. (3) (te.™ me
££ “*
'
esse videbantur in saeculo, non habeant fastidio sorores suas,
venistis, ibi aut sanctae praepositae
eam quae ad illam sanctam societatem ex paupertate venerunt:
ipsam praepositam quae vos magis autem studeant non de parentum divitum dignitate, sed
vientem, placentem, aut etiam velatae sub
invenistis: sub illa estis eruditae, sub illa de pauperum sororum societate gloriari. (3) Nec extollantur,
suscepit
tumultuamini, ut ea vobis mutetur
illa multiplicatae; et
sic si communi vitae de suis facultatibus aliquid contulerunt, ne
mutare vellemus. (4 Ipsa
cum lugere deberetis, si eam vobis de suis divitiis magis superbiant, quia eas monasterio partiuntur,
1

est ad quam venistis, ipsa est quam quam si iis in saeculo fruerentur. (4) Alia quippe quaecum-
est enim quam nostis, ipsa
Novum non accepistis,
per tot annos habendo crevistis. (5)
 440 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 896—430. n. 764—758. 441

fiant, superbia quae fuerint in sustinenda parcitate

que iniquitas in malis operibus exercetur ut fortiores. Melius est enim
prod- minus egere, quam plus habere.
vero etiam bonis operibus insidiatur ut pereant et quid :

dispergere dando pauperibus [cf. Ps 112, 9; 2 Cor 9, 9] et

Non notabilis habitus vester;
est 10. (f) sit nec affectetis vestibus 757
pauperem fieri, si anima misera superbior efficiatur contem- placere, sed moribus. Nec
vobis tam tenera capitum
(2) sint
nendo, quam fuerat possidendo? (5) Omnes ergo
unanimiter tegmina, ut retiola subter appareant. (8) Capillos ex nulla
et concorditer vivite, et honorate in vobis invicem Deum, parte nudos habeatis, nec foris vel spargat neglegentia, vel
cuius templa factae estis. componat industria. (4) Quando proceditis, simul ambulate:
754 7. (1) Orationibus instate horis et temporibus constitutis. cum veneritis quo itis, simul state. (5) In incessu, in statu,
In oratorio nemo aliquid agat, nisi ad quod est factum, in habitu, in omnibus motibus vestris nihil fiat quod illiciat
(2)
unde et nomen accepit, ut etiam praeter horas
si aliquae cuiusquam libidinem, sed quod vestram deceat sanctitatem.
constitutas, si iis vacat, orare voluerint, non iis sint
impedi- (6) Oculi vestri, etsi iaciuntur in aliquem, figantur in neminem.

mento, quae ibi aliquid agere voluerint. (3) Psalmis et hymnis (7) Neque enim quando proceditis, viros videre prohibemini,

cum oratis Deum, hoc versetur in corde, quod profertur in sed appetere aut ipsis appeti velle. (8) Nec solo tactu sed
voce et nolite cantare nisi quod legitis esse cantandum ; quod
:
affectu quoque et aspectu appetitur et appetit femina.
(9) Nec
autem non ita scriptum est ut cantetur, non cantetur. dicatis vos habere animos pudicos, si habeatis oculos im-
ieiuniis et abstinentia escae et pudicos: quia impudicus oculus impudici cordis est nuntius.
755 8. (1) Carnem vestram domate
quantum valetudo permittit. (2) Quando autem aliqua non (10) Et cum se invicem sibi, etiam tacente lingua, conspectu
potus,
non tamen extra horam prandii aliquid alimen- mutuo corda nuntiant impudica, et secundum concupiscentiam
potest ieiunare,
torum sumat, nisi cum aegrotat. (3) Cum acceditis ad
mensam, carnis alterutro delectantur ardore ; etiam intactis ab immunda
violatione corporibus fugit castitas ipsa de moribus. .(11) Nec
donec inde surgatis, quod vobis secundum consuetudinem le-
nec solae vobis putare debet quae in masculum figit oculum et illius in seipsam
gitur, sine tumultu et contentionibus audite:
fauces sumant cibum, sed et aures percipiant. Dei
verbum. diligit fixum, non ab aliis videri, cum hoc facit; videtur om-
si aliter
nino et a quibus videri non arbitratur. (12) Sed ecce lateat,
756 9. Quae infirmae sunt ex pristina consuetudine,
(1) et a nemine hominum videatur, quid faciet de illo superno
tractantur in victu, non debet aliis molestum esse nec iniustum
inspectore quem latere nihil potest? (13) An ideo putandus
videri, quas fecit alia consuetudo fortiores. (2) Nec illas feli-
est non videre, quia tanto videt patientius, quanto sapientius?
ciores putent, quia sumunt quod non sumunt ipsae:
sed sibi
Et (14) Illi ergo timeat sancta femina displicere, ne velit viro
potius gratulentur, quia valent, quod non valent illae. (3) male placere illum cogitet omnia videre, ne velit virum male
venerunt ex moribus delicatioribus ad monasterium, :

si iis quae
operimen- videre. (15) Illius namque et in hac causa commendatus est
aliquid alimentorum, vestimentorum, stramentorum, timor, ubi scriptum est: Abominatio est Domino defigetis oculum
torum datur, quod aliis fortioribus et ideo felicioribus non
quantum de sua [Prov 27, 20, secundum lxx]. (16) Quando ergo simul estis in
datur, cogitare debent quibus non datur, ecclesia, et ubicumque ubi et viri sunt, invicem vestram pudi-
saeculari vita illae ad istam descenderint, quamvis usque ad citiam custodite. (17) Deus enim qui habitat in vobis, etiam
pervenire
aliarum quae sunt corpore fortiores, frugalitatem isto modo custodiet vos ex vobis.
nequiverint. (4) Nec illae debent conturbari, quod eas
vident
accipere: 11. (1) Et si hanc, de qua loquor, oculi petulantiam in aliqua 758
amplius, non quia honorantur, sed quia tolerantur,
vestrum adverteritis, statim admonete, ne coepta progrediantur,
ne contingat detestanda perversitas, ut in monasterio, ubi,
quantum possunt, fiunt divites laboriosae, fiant pauperes deli- sed ex proximo corrigantur. (2) Si autem et post admonitionem
aegrotantes necesse habent iterum, vel alio quocumque die id ipsum eam facere videritis,
catae. (5) Sane quemadmodum
iam velut vulneratam sanandam prodat quaecumque invenire
minus accipere ne graventur, ita post aegritudinem sic trac-
citius recreentur, etiamsi de humillima saeculi potuit hoc, prius tamen et alteri vel tertiae demonstratam, ut
tandae sunt ut
paupertate venerunt, tamquam hoc illis contulerit recentior duarum vel trium possit ore convinci [cf. Mt 18, 16] et com-

aegritudo, quod divitibus anterior consuetudo. (6) Sed cum petenti severitate coerceri. (8) Nec vos iudicetis esse male-

vires pristinas reparaverint, redeant ad feliciorem consuetu- volas quando hoc indicatis. (4) Magis quippe innocentes non
dinem suam, quae famulas Dei tanto amplius decet, quanto estis, sorores vestras, quas indicando corrigere potestis,
si

minus indigent nec ibi eas teneat voluntas iam vegetas, quo
:
tacendo perire permittitis. (5) Si enim soror tua vulnus ha-
existiment ditiores, beret in corpore, quod vellet occultari, dum timeret secari,
necessitas levarat infirmas. (7) Illae se
 442 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 396—430.
nonne crudeliter abs te sileretur, et misericorditer indicaretur?
Quanto ergo potius eam debes manifestare, ne perniciosius
putrescat in corde ? (6) Sed antequam aliis demonstretur, per
quas convincenda est, si negaverit, praepositae debet ostendi,
si admonita neglexerit corrigi, ne forte possit secretius correpta
non innotescere ceteris. (7) Si autem negaverit, tunc neganti'
adhibendae sunt aliae, ut iam coram omnibus possit non ab
una teste argui, sed a duabus tribusve convinci.
(8)
vero secundum praepositae vel presbyteri arbitrium debet
emendatoriam sustinere vindictam*: quam si ferre recusaverit,
et si ipsa non abscesserit, de vestra societate proiciatur. (9) Non
enim et hoc fit crudeliter sed misericorditer, ne contagione
pestifera plurimas perdat. (10) Et hoc quod dixi de oculo
non figendo, etiam in ceteris inveniendis, prohibendis, in-
dicandis, convincendis vindicandisque peccatis diligenter ob-
servetur cum dilectione hominum et odio vitiorum. (11) Quae-
cumque autem in tantum progressa fuerit malum, ut occulte
ab aliquo litteras vel quaelibet munuscula accipiat, si hoc ultro
confitetur, parcatur illi et oretur pro ea. Si autem deprehen-
ditur et convincitur, secundum arbitrium praepositae vel pres-
byteri, vel etiam episcopi, gravius emendetur.
759 12. (1) Vestes vestras in uno loco habete sub una custode
vel duabus, vel quot sufficere potuerint ad eas excutiendas,
ne a tinea laedantur: et sicut pascimini ex uno cellario, sic
induamini ex uno vestiario. (2) Et si fieri potest, non ad vos
pertineat, quid vobis induendum pro temporis congruentia
proferatur, utrum hoc recipiat unaquaeque vestrum quod de-
posuerat, an aliud quod altera habuerat, dum tamen unicuique
quod opus est non negetur. (3) Si autem hinc inter vos con-
tentiones et murmura oriuntur, et conqueritur aliqua deterius
aliquid se accepisse quam prius habuerat, et indignam se iudicat
esse quae ita vestiatur, sicut alia soror eius vestiebatur: hinc
vos probate quantum vobis desit in illo interiore sancto habitu
cordis, quae pro habitu corporis litigatis. (4) Tamen si vestra
hoc recipiatis quod posueratis, in uno
toleratur infirmitas, ut
tamen loco sub communibus custodibus habete quod ponitis;
ita sane, ut nulla sibi aliquid operetur, sive unde induatur,
sive ubi iaceat, sive unde cingatur vel operiatur vel caput
contegat; sed omnia opera vestra in commune fiant maiore
studio et frequentiore alacritate, quam si vobis propria faceretis.
Caritas enim de qua scriptum est quod non quaerit quae
(5)
sua sunt [1 Cor 13, 5], sic intellegitur, quia communia propriis
non propria communibus anteponit. (6) Et ideo quanto amplius
rem communem quam propriam curaveritis, tanto amplius vos
1
Mu.: mentienti. ’ Mu.: disciplinam.
n. 759—761. 443
profecisse noveritis; ut in omnibus quibus utitur transitura
necessitas,superemineat quae permanet caritas. (7) Consequens
ergo est, ut etiam illud quod suis vel filiabus vel aliqua ne-
cessitudine ad se pertinentibus in monasterio constitutis aliquis
vel aliqua contulerit, sive vestem, sive quodlibet aliud inter
necessaria deputandum, non occulte accipiatur; sed sit in
potestate praepositae, ut in commune redactum, cui necessarium
Convicta
fuerit, praebeatur. (8) Quodsi aliqua rem sibi collatam cela-
verit, furti iudicio condemnetur.
13. (1)Indumenta vestra secundum arbitrium praepositae 760
laventur, sive a vobis, sive a fullonibus, ne interiores animae
sordes contrahat mundae vestis nimius appetitus. (2) Lavacrum
etiam corporum ususque balnearum non sit assiduus, sed eo
quo solet intervallo temporis tribuatur, hoc est semel in mense.
(3) Cuius autem infirmitatis
necessitas cogit lavandum corpus,
non longius differatur: fiat sine murmure de consilio medici,
ita ut etiam si nolit iubente praeposita faciat quod faciendum
est pro salute. (4) Si autem velit et forte non expedit, suae
cupiditati non oboediatur: aliquando enim etiamsi nocet prodesse
creditur quod delectat. (5) Denique si latens est dolor in
corpore famulae Dei, dicenti quid sibi doleat sine dubitatione
credatur: sed tamen utrum sanando illi dolori, quod delectat,
expediat, si non est certum, medicus consulatur. (6) Nec eant
ad balneas, sive quocumque ire necesse fuerit, minus quam
tres. (7) Nec illa, quae habet aliquo eundi necessitatem, cum
quibus ipsa voluerit, sed cum quibus praeposita iusserit, ire
debebit. (8) Aegrotantium cura sive post aegritudinem reficien-
darum, sive aliqua imbecillitate etiam sine febribus laborantium,
alicui debet iniungi, ut ipsa de cellario petat quod cuique opus
esse perspexerit; sive autem quae cellario, sive quae vestibus*
sive quae codicibus praeponuntur, sine murmure serviant soro-
ribus suis. (9) Codices certa hora singulis diebus petantur;
extra horam quae petiverint non accipiant. (10) Vestimenta
vero et calceamenta quando fuerint indigenti necessaria, dare
non differant sub quarum custodia sunt quae poscuntur.
14. (1) Lites aut nullas habeatis, aut quam celerrime finiatis, 761
ne ira crescat in odium et trabem faciat de festuca [cf. Mt 7, 3],
et animam faciat homicidam. (2) Neque enim ad solos viros
Qui odit fratrem suum, homicida est
pertinet quod scriptum est
:
sed sexu masculino, quem primum Deus fecit, etiam
[1 Io 3, 15],
femineus praeceptum sexus accepit. (3) Quaecumque convicio,
vel maledicto vel etiam criminis obiectu, alteram laeserit, me-
minerit satisfactione quantocius curare auod fecit, et illa quae
laesa est, sine disceptatione dimittere. (4) Si autem invicem se
laeserunt, invicem sibi debita relaxare debebunt, propter ora-
tiones vestras; quas utique quanto crebriores habetis, tanto
 n. 762-764. 445
444 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 396-430.
ne per oblivionem aliquid neglegatis, semel in
septimana vobis
sanctiores habere debetis. Melior est autem, quae quamvis legatur. -(3) et ubi vos inveneritis ea quae
(5) scripta sunt facientes,
ira saepe tentatur, tamen impetrare festinat ut sibi dimittat agite gratias Domino bonorum omnium
largitori (4) ubi autem :

cui se fecisse agnoscit iniuriam, quam quae tardius irascitur sibi quaecumque vestrum videt
deesse aliquid, doleat de prae-
et ad veniam petendam difficilius inclinatur. (6) Quae non terito, caveat de futuro, orans ut
et debitum dimittatur et in
non speret accipere orationis effectum:
vult dimittere sorori, tentationem non inducatur [cf. Mt 6, 12 sq].
quae autem numqum vult petere veniam, aut non ex animo ML 33, 968 sqq.
petit, sine causa est in monasterio, etiamsi non inde proiciatur.
(7) Proinde vobis a verbis durioribus parcite, quae si emissa De paenitentia Theodosii.
fuerint ex ore vestro, non pigeat ex ipso ore proferre medica- [De civitate Dei (413—426) 5, 26, 7.]
menta, ex quo facta sunt vulnera. (8) Quando autem necessitas
disciplinae minoribus coercendis dicere vos verba dura com-
Quid autem fuit eius religiosa humilitate mirabilius,
763
pellit, si etiam in ipsis modum vos excessisse sentitis, non a
quando in Thessalonicensium gravissimum scelus,
vobis exigitur ut ab iis veniam postuletis, ne apud eas quas cui iam, episcopis intercedentibus, promiserat indulgen-
oportet esse subiectas, dum nimia servatur humilitas, regendi tiam, tumultu quorundam, qui ei cohaerebant, vindicare
frangatur auctoritas sed tamen petenda est venia ab omnium
: compulsus est, et ecclesiastica coercitus disciplina sic
egit
Domino, qui novit etiam eas quas plus iusto forte corripitis, paenitentiam, ut imperatoriam celsitudinem pro
illo po-
quanta benevolentia diligatis. (9) Non autem carnalis, sed pulus orans magis fleret videndo prostratam
spiritualis inter vos debet esse dilectio: nam quae faciunt
quam pec-
cando timeret iratam?
pudoris immemores, etiam feminis feminae, iocando turpiter
et ludendo, non solum a viduis et intactis ancillis Christi in
ML 41, 173. CV 40 (ed. E. Hoffmanti) a, 265.

sancto proposito constitutis, sed omnino nec a mulieribus

nuptis nec a virginibus sunt facienda nupturis.
De numero persecutionum.
[Ib. 18, 62, 1-4.]
762 15. (1) Praepositae tamquam matri oboediatur, honore ser-
vato, ne in illa offendatur Deus: multo magis presbytero qui (1) Proinde ne quidem temere puto esse dicen- 764
illud
omnium vestrum curam Ut ergo cuncta ista ser-
gerit. (2) dum credendum, quod nonnullis visum est, vel
sive
ventur, et si quid servatum non fuerit, non neglegenter prae- videtur, non amplius Ecclesiam passuram persecutiones
tereatur, sed emendandum corrigendumque curetur, ad prae- usque ad tempus Antichristi, quam quot iam passa
positam praecipue pertinet, ita ut ad presbyterum, qui vobis est,
id est decem, ut undecima eademque
intendit, referat quod modum vel vires eius excedit. (3) Ipsa novissima sit ab
vero non se existimet potestate dominante, sed caritate ser-
Antichristo. (2) Primam quippe computant a Nerone
viente felicem. (4) Honore coram hominibus praelata sit vobis;
quae facta est, secundam a Domitiano, a Traiano
timore coram Deo substrata sit pedibus vestris. tertiam, quartam ab Antonino, a Severo
(5) Circa quintam,
omnes se ipsam bonorum operum praebeat exemplum [cf. Tit 2, 7]. sextam a Maximino, a Decio septimam, octavam
a
(6) Corripiat inquietas, consoletur pusillanimes, suscipiat in- Valeriano, ab Aureliano nonam, decimam a Dio-
firmas, patiens sit ad omnes [cf. I Thess 5, 14], disciplinam cletiano et Maximiano. (3) Plagas enim Aegyptiorum,
libens' habeat, metuens imponat. (7) Et quamvis utrumque sit quoniam decem fuerunt, antequam inde exire inciperet
necessarium, tamen plus a vobis amari appetat quam timeri, populus Dei, putant ad hunc intellectum esse referendas,
semper cogitans Deo se pro vobis reddituram esse rationem. ut novissima Antichristi persecutio, similis videatur un-
(8) Unde magis oboediendo non solum vestri, verum etiam
decimae plagae, qua Aegyptii, dum hostiliter sequerentur
ipsius miseremini; quia inter vos quanto in loco superiore,
tanto in periculo maiore versatur.
Hebraeos, in mari Rubro, populo Dei per siccum trans-
eunte, perierunt. (4) Sed ego illa re gesta in Aegypto,
16. (1)Donet Dominus ut observetis haec omnia cum di-
istas persecutiones prophetice significatas
lectione tamquam spiritualis pulchritudinis amatrices et bono esse non arbi-
tror: quamvis ab iis, qui hoc putant, exquisite
Christi odore de bona conversatione fragrantes, non sicut et ingeniose
illa singula his singulis comparata
sub gratia constitutae. (2) Ut
ancillae sub lege, sed sicut liberae videantur, non pro-
autem in hoc libello tamquam in speculo vos possitis inspicere,
 446 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 396—430. n. 765—769. 447

phetico spiritu, sed coniectura mentis humanae, quae

ali- et duo libri cum sint de utraque civitate conscripti,
pervenit, aliquando fallitur. titulum tamen a meliore acceperunt, ut De Dei
quando ad verum civitate
potius vocarentur.
ML 41, 614 sq. CV 40 b, 354 sq.
ML 32, 647 sq. CV 36 (ed. P. KndU), 180 sqq.
Cur scripserit libros De civitate Dei et de eorum divisione.
De Manichaeis.
[Retractationes (circa 427) 2, 43.]
[De Haeresibus (ad Quodvuhdeum circa 428) 46.]
765 (1) Interea Roma Gothorum irruptione, agentium sub
1. Manichaei a quodam Persa exstiterunt, qui vocabatur 768
rege Alarico, atque impetu magnae cladis eversa
est; (1)
Manes: quamvis et ipsum, cum eius insana doctrina coepisset
cuius eversionem deorum falsorum multorumque cultores, in Graecia praedicari, Manichaeum discipuli eius appellare
quos usitato nomine paganos vocamus, in Christianam maluerint devitantes nomen insaniae. Unde quidam eorum
religionem referre conantes, solito acerbius et amarius quasi doctiores et eo ipso mendaciores, geminata n littera,
Deum verum blasphemare coeperunt. (2) Unde ego Mannichaeum vocant, quasi manna fundentem. (2) Iste duo
exardescens zelo domus Dei [cf. Io 2, 17], adversus eorum principia inter se diversa et adversa eademque aeterna et
blasphemias vel errores libros De civitate Dei scribere coaeterna, hoc est semper, fuisse composuit duasque naturas :

institui. Quod opus per aliquot annos me tenuit, eo atque substantias, boni scilicet et mali, sequens alios antiquos
haereticos, opinatus est. (3) Quarum inter se pugnam et
quod alia multa intercurrebant, quae differre non opor-
commixtionem, et boni a malo purgationem, et boni, quod
teret et me prius ad solvendum occupabant.
purgari non poterit, cum malo in aeternum damnationem,
civitate Dei grande opus tandem
766 (3) Hoc autem De secundum sua dogmata asseverantes, multa fabulantur, quae
viginti duobus libris est terminatum. Quorum quinque cuncta intexere huic operi nimis longum est. (4) Ex his
primi eos refellunt, qui res humanas ita prosperari vo- autem suis fabulis vanis atque impiis coguntur dicere animas
lunt, ut ad hoc multorum deorum cultum
quos Pagani bonas, quas censent ab animarum malarum naturae scilicet
quia contrariae commixtione liberandas, eius cuius Deus est esse
colere consueverunt, necessarium esse arbitrentur et,
prohibetur, mala ista exoriri atque abundare contendunt. naturae. (5) Proinde mundum a natura boni, hoc est a natura
autem quinque adversus eos loquuntur, Dei, factum confitentur quidem, sed de commixtione boni et
(4) Sequentes
mali, quae facta est, quando inter se utraque natura pugnavit.
qui fatentur haec mala nec defuisse umquam, nec
de-
Ipsam vero boni a malo purgationem ac liberationem non
futura mortalibus, et ea, nunc magna nunc parva, locis
solum per totum mundum et de omnibus eius elementis vir-
temporibus personisque variari, sed deorum multorum
tutes Dei facere dicunt, verum etiam Electos suos per alimenta
cultum, quo iis sacrificatur, propter vitam post mortem quae sumunt. (6) Et iis quippe alimentis, sicut universo mundo,
futuram esse utilem disputant. His ergo decem libris Dei substantiam perhibent esse commixtam quam purgari :

duae istae vanae opiniones Christianae religioni adversariae putant in Electis suis eo genere vitae, quo vivunt Electi Mani-
refelluntur. chaeorum, velut sanctius et excellentius Auditoribus suis. Nam
767 Sed ne quisquam nos aliena tantum
(5)
redarguisse, his duabus professionibus, hoc est Electorum et Audi-
nostra asseruisse reprehenderet, id agit pars torum, ecclesiam suam constare voluerunt. (7) In ceteris
non autem
autem hominibus, etiam in ipsis Auditoribus suis, hanc partem
altera operis quae libris duodecim continetur.
huius,
bonae divinaeque substantiae, quae mixta et colligata in escis
Quamquam, ubi opus est, et in prioribus decem quae
et potibus detinetur, maximeque in iis qui generant filios,
nostra sunt asseramus et in duodecim posterioribus re- arctius in inquinatius colligari putant.
darguamus adversa. (6) Duodecim ergo librorum sequen- 2. (1) Quidquid vero undique purgatur luminis, per quasdam 769
tium primi quattuor continent exortum duarum
civi-
naves, quas esse lunam et solem volunt, regno Dei tam-
tatum, quarum est una Dei, altera huius mundi. Secundi quam propriis sedibus reddi. Quas itidem naves de substantia
quattuor excursum earum sive procursum. Tertii Dei pura perhibent fabricatas. (2) Lucemque istam cor-
vero, qui et postremi, debitos fines. (7) Ita omnes viginti poream, animantium mortalium oculis adiacentem, non solum
 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 896-430. n. 770—772. 449
448

ubi eam purissimam credunt, verum et am in

atque arbores sic putant vivere,
in his navibus, ut vitam quae illis inest, et
ipsos ‘enetur ad-
aliis quibusque lucidis rebus, ubi secundum sentire credant et cum laeduntur: nec
dolere, aliquid inde
esse naturam. (8) Quin;
mixta credi turque purganda: Dei dicunt sine cruciatu eorum quemquam posse vellere aut carpere.
que enim elementa, quae genuerunt principes P r °pnos, genti Propter quod, agrum etiam spinis purgare, nefas habent.
elementa his nominibus nun
tribuunt tenebrarum: eaque (3)Unde agriculturam quae omnium artium est innocentissima,
fumum, tenebras, ignem, aquam, ventum. (4) In fumo tamquam plurium homicidiorum ream dementer accusant: suis-
cupant:
ducere originem censent,
nata animalia bipedia, unde homines que Auditoribus ideo haec arbitrantur ignosci, quia praebent
tenebris serpentia; in igne quadrupedia; in aquis natatilia, inde alimenta Electis suis, ut divina illa substantia in eorum
in
in vento volatilia. (5) His quinque
elementis m
alis de
ventre purgata impetret iis veniam, quorum traditur oblatione
bellandis alia quinque elementa
de regno et substantia
purganda. (4) Itaque ipsi Electi, nihil in agris operantes, nec
fumo aera,
Dei missa esse et in illa pugna fuisse permixta:malae aquam poma carpentes, nec saltem folia ulla vellentes, exspectant
malo ignem bonum, aquae haec afferri usibus suis ab Auditoribus suis, viventes de tot ac
tenebris lucem, igni
bonam, vento malo ventum bonum. (6)
Naves autem illas tantis secundum suam vanitatem homicidiis alienis. (5) Monent
luminaria, ita distinguunt, ut lunam dicant etiam eosdem Auditores suos, ut, si vescuntur carnibus, ani-
id est, duo caeli
bono. (7) Esse
factam ex bona aqua, solem vero ex igne malia non occidant, ne offendant principes tenebrarum in
navibus sanctas virtutes, quae se in masculos caelestibus colligatos, a quibus omnem carnem dicunt originem
autem in iis
gentis adversae, et rursusim
transfigurant, ut illiciant feminas ducere: et si utuntur coniugibus, conceptum tamen genera-
gentis adversae ; et per
feminas, ut illiciant masculos eiusdem tionemque devitent, ne divina substantia, quae in eos per ali-
eorum concupiscentia fugiat de illis
hanc illecebram commota menta ingreditur, vinculis carneis ligetur in prole. Si quippe
permixtum tenebant, et purgandum in omnem carnem, id est per escas et potus venire animas
lumen, quod membris suis
illis navibus imponatur
suscipiatur ab angelis lucis purgatumque credunt. (6) Unde nuptias
sine dubitatione condemnant et
ad regna propria reportandum. (8)
Qua occasione, vel potius quantum prohibent; quando generare prohibent,
in ipsis est,
necessitate, coguntur Electi
exsecrabilis superstitionis quadam propter quod coniugia copulanda sunt, Adam et Evam ex
eorum velut eucharistiam conspersam
cum semine humano parentibus principibus fumi asserunt natos: cum pater eorum
sicut de aliis cibis quos accipiunt, sub- nomine Saclas sociorum suorum fetus omnium devorasset et,
sumere, ut etiam inde,
stantia illa divina purgetur.
Sed hoc se facere negant et quidquid inde commixtum divinae substantiae ceperat, cum
alios nescio quos sub
nomine Manichaeorum facere affirmant. uxore concumbens in carne prolis tamquam tenacissimo vin-
in ecclesia, sicut scis, apud
Carthaginem,
Detecti sunt tamen culo colligasset.
diacono constituto. ...
iam te ibi
5. (1) Christum autem fuisse affirmant, quem dicit nostra 772
Nec vescuntur tamen carnibus, tamquam de mortuis
770 3. (1) Scriptura serpentem, a quo illuminatos asserunt, ut cognitionis
substantia tantumque ac tale inde
vel occisis fugerit divina oculos aperirent, et bonum malumque dignoscerent: eumque
remanserit, quod iam dignum non sit in Electorum ventre
Christum novissimis temporibus venisse ad animas, non ad
Nec ova saltem sumunt, quasi et ipsa cum franguntur
Durgari corpora liberanda. (2) Nec fuisse in carne vera, sed simulatam
exsoirent nec oporteat ullis
mortuis corporibus vesci et hoc
speciem carnis ludificandis humanis sensibus praebuisse, ubi
ne moriatur, excipitur.
solum vivat ex carne, quod farina, non solum mortem, verum etiam resurrectionem similiter men-
utuntur, quamvis de corpore ani-
(21 Sed nec alimonia lactis tiretur. (3) Deum, qui Legem per Moysen dedit, et in
vivente mulgeatur sive sugatur: non quia putant divinae
mantis Hebraeis Prophetis locutus est, non esse vere Deum, sed unum
substantiae nihil ibi esse permixtum,
sed quia sibi error ipse
fel esse
ex principibus tenebrarum. (4) Ipsiusque Testamenti Novi
non et vinum non bibunt, dicentes
Nam
constat. 3)
nec musti aliquid,
Scripturas tamquam infalsatas ita legunt, ut quod volunt inde
principum tenebrarum, cum vescantur
uvis :
accipiant, quod nolunt reiciant, iisque tamquam totum verum
vel recentissimi, sorbent. habentes nonnullas apocryphas anteponant. (5) Promissionem
771 4. (1) Animas Auditorum suorum in Electos revolvi Domini Iesu Christi de Paracleto Spiritu Sancto in suo
aut feliciore compendio in escas
Electorum suorum, haeresiarcha Manichaeo dicunt esse completam. Unde se
arbitrantur,
revertantur. Ceteras
ut iam inde purgatae in nulla corpora in suis litteris Iesu Christi apostolum dicit, eo quod Iesus
in omnia, quae
autem animas et in pecora redire putant et Christus se missurum esse promiserit atque in illo miserit Spiri-
radicibus fixa sunt atque aluntur m terra. (2) Herbas enim tum Sanctum.
Kikch, Enchiridion. 29
 450 AURELIUS AUGUSTINUS EP. HIPPONENSIS 396—430. n. 773—776. 451

Propter quod etiam ipse Manichaeus duodecim Christi propter crimina Caeciliani seu vera, seu quod magis
773 6. (1)
discipulos ad instar apostolici numeri, quem numerum
habuit, iudicibus apparuit, falsa, de toto terrarum orbe perierit, ubi
Manichaei hodieque custodiunt. (2) Nam ex Electis suis habent futura promissa est, atque in Africana Donati parte reman-

duodecim, quos appellant magistros, et. tertium

decimum serit, in aliis terrarum partibus quasi contagione communionis

principem ipsorum: episcopos autem septuaginta duos, exstincta. (8) Audent etiam rebaptizare Catholicos: ubi
episcopi diaconos. se amplius haereticos esse firmarunt, cum Ecclesiae catholicae
qui ordinantur a magistris. Habent etiam
Iam ceteri tantummodo Electi vocantur; sed mittuntur universae placuerit nec in ipsis haereticis baptisma commune
(3)
etiam videntur idonei, ad hunc errorem vel, ubi est,
ipsi qui rescindere.
seminan-
sustentandum et augendum, vel, ubi non est, etiam Huius haeresis principem accipimus fuisse Donatum, 775
2. (1)
Baptismum
in aqua nihil cuiquam perhibent
dum. (4) qui de Numidia veniens
et contra Caecilianum Christianam
salutis afferre, nec quemquam eorum
quos decipiunt bapti- dividens plebem, adiunctis sibi eiusdem factionis episcopis,
zandum putant. (5) Orationes faciunt ad solem per diem, Maiorinum apud Carthaginem ordinavit episcopum. (2) Cui
ad lunam per noctem, si apparet si
quaqua versum circuit :
:
Maiorino Donatus alius in eadem divisione successit, qui
autem non apparet, ad aquiloniam partem, qua sol cum eloquentia sua sic confirmavit hanc haeresim, ut multi existi-
occiderit, ad orientem revertitur, stant orantes. (6) Pecca- ment propter ipsum potius eos Donatistas vocari. (8) Exstant
torum originem non libero arbitrio voluntatis, sed substantiae scripta eius, ubi apparet eum etiam non catholicam de Trini-
esse hominibus
tribuunt gentis adversae quam dogmatizantes
: tate habuisse sententiam, sed quamvis eiusdem substantiae,
carnem non Dei, sed malae mentis perhibent
mixtam, omnem minorem tamen Patre Filium et minorem Filio putasse Spiri-
principio Deo coaeterna est.
esse opificium, quae a contrario tum Sanctum. Verum in hunc, quem de Trinitate habuit, eius
(7) Carnalem
concupiscentiam, qua caro concupiscit ad- errorem Donatistarum multitudo intenta non fuit; nec facile
spiritum, non ex vitiata in primo homine natura
nobis
versus in iis quisquam, qui hoc illum sensisse noverit, invenitur.
sed substantiam volunt esse contrariam,
inesse infirmitatem,
liberamur atque purgamur, 3. (1) Isti haeretici in urbe Roma Montenses vocantur, 776
sic nobis adhaerentem, ut quando
immortaliter quibus hinc ex Africa solent episcopum mittere, aut hinc illuc
separetur a nobis, et in sua natura etiam ipsa Afri episcopi eorum pergere, si forte ibi eum ordinare pla-
vivat: easque duas animas, vel duas mentes,
unam bonam,
cuisset. (2) Ad hanc haeresim in Africa et illi pertinent, qui
alteram malam, in uno homine inter se habere
conflictum,
adversus appellantur Circumcelliones, genus hominum agreste et
quando caro concupiscit adversus spiritum et spiritus famosissimae audaciae, non solum in alios immania facinora
carnem [cf. Gal 5, 17]. (8) Nec in nobis sanatum hoc vitium,
perpetrando, sed nec sibi eadem insana feritate parcendo.
nos dicimus, numquam futurum sed a nobis seiunctam :

(8) Nam per mortes varias maximeque praecipitiorum et aquarum

sicuti
isto saeculo
atque seclusam substantiam istam mali, et finito et ignium se ipsos necare consuerunt; et in istum furorem
post conflagrationem mundi in globo quodam, tamquam in
alios quos potuerint sexus utriusque seducere, aliquando, ut
carcere sempiterno, esse victuram. (9) Cui globo affirmant
atque occidantur ab aliis, mortem, nisi fecerint, comminantes. Verum-
accessurum semper et adhaesurum quasi coopertorium tamen plerisque Donatistarum displicent tales, nec eorum
tectorium ex animabus, natura quidem bonis, sed
tamen quae
communione contaminari se putant, qui christiano orbi terrarum
non potuerint a naturae malae contagione mundari. dementer obiciunt ignotorum crimen Afrorum. (4) Multa et
ML 42, 34 sqq. inter ipsos facta sunt schismata, et ab iis se diversis coetibus
De Donatistis. alii atque alii separarunt ; quorum separationem cetera grandis
multitudo non sensit. (5) Sed apud Carthaginem Maximianus
[De Haeresibus 69.]
contra Primianum ab eiusdem erroris centum ferme epi-
774 1. (1) Donatiani vel Donatistae
sunt, qui primum propter scopis ordinatus, et a reliquis trecentis decem cum iis duo-
ordinatum contra suam voluntatem Caecilianum
Ecclesiae decim, qui ordinationi eius etiam praesentia corporali inter-
Carthaginensis episcopum schisma fecerunt obicientes ei : fuerunt, atrocissima criminatione damnatus, compulit eos nosse
divinarum etiam extra Ecclesiam dari posse baptismum Christi. Nam
crimina non probata, et maxime quod a traditoribus
Scripturarum fuerit ordinatus. (2) Sed post causam cum eo quosdam ex iis cum iis quos extra eorum ecclesiam baptiza-
dictam atque finitam falsitatis rei deprehensi,
pertinaci dissen- verant, in suis honoribus sine ulla in quoquam repetitione
sione firmata in haeresim schisma verterunt: tamquam
Ecclesia baptismatis receperunt, nec eos ut corrigerent per publicas
29 *
 452 AUGUSTINUS. — OROSIUS. — CONC. CARTHAGIN. 418. n. 777—780 453

scriptis hoc invenitur docere. (3) In id etiam progrediuntur,

potestates agere destiterunt, nec eorum criminibus per sui
suam ut dicant vitam iustorum in hoc saeculo nullum omnino habere
concilii sententiam vehementer exaggeratis communionem
peccatum, et ex his Ecclesiam Christi in hac mortalitate per-
contaminare timuerunt.
fici, ut sit omnino sine macula et ruga [cf. Eph 5, 27] quasi
ML 42, 43 sq. ;

non sit Christi Ecclesia, quae toto terrarum orbe clamat ad

De Pelagianis.
Deum: Dimitte nobis debita nostra [Mt 6, 12]. (4) Parvulos
[Ib. 88.] etiam negant, secundum Adam carnaliter natos, contagium
777 1. (1) Pelagianorum hoc tempore omnium
est haeresis, mortis antiquae prima nativitate contrahere. Sic enim eos
recentissima a Pelagio monacho Quem magistrum exorta. sine ullo peccati originalis vinculo asserunt nasci, ut prorsus
Coelestius sic secutus est, ut sectatores eorum Coelestiani non sit quod iis oporteat secunda nativitate dimitti: sed eos
etiam nuncupentur. (2) Hi Dei gratiae, qua praedestinati propterea baptizari, ut regeneratione adoptati admittantur ad
sumus in adoptionem filiorum per lesum Christum in ipsum regnum Dei, de bono in melius translati, non ista renovatione
[cf. Eph 1, 5], et qua eruimur de potestate tenebrarum, ut
in ab aliquo malo obligationis veteris absoluti. Nam etiamsi non
regnum transferamur Coi 1. 13], baptizentur, promittunt extra regnum quidem Dei, sed tamen
eum credamus atque in ipsius [cf. iis

propter quod ait Nemo venit ad me, nisi fuerit et datum a

:
aeternam et beatam quandam vitam suam. (5) Ipsum quoque
Patre meo [lo 6, 66], et qua diffunditur caritas in cordibus Adam dicunt, etiamsi non peccasset, fuisse corpore moriturum,
nostris [cf. Rom 5, 5], ut fides per dilectionem operetur
[cf. Gal 5, 6], neque ita mortuum merito culpae, sed conditione naturae.
in tantum inimici sunt, ut sine hac posse hominem credant (6) Obiciuntur iis et alia nonnulla, sed ista sunt maxime, ex qui-
facere omnia divina mandata cum hoc verum
si esset, frustra bus intelleguntur etiam illa vel cuncta vel paene cuncta pendere.
;

Dominus dixisse videretur Sine me :

nihil potestis facere [lo 16, 5]. ML 42, 47 sq.
Denique Pelagius a fratribus increpatus, quod nihil
(3)
tribueret adiutorio gratiae Dei ad eius mandata facienda, PAULUS OROSIUS scripsit 417-418.
correptioni eorum hactenus cessit, ut non eam libero
arbitrio
De persecutione Neronis.
praeponeret, sed infideli calliditate supponeret, dicens, ad hoc
eam dari hominibus, ut quae facere per liberum iubentur
[Historiarum adversus paganos 1. 7, 7, 9 — 10.]
arbitrium, facilius possint implere per gratiam. (4) Dicendo (9) Crudelitatis autem rabie ita efferatus est [Nero], ut plurimam 779
voluit credi, etiamsi difficilius, senatus partem interfecerit, equestrem ordinem paene destituerit. Sed ne
utique «ut facilius possint»,
paricidiis quidem abstinuit, matrem, fratrem, Bororem, uxorem ceterosque
tamen posse homines sine gratia divina facere iussa divina. omnes cognatos et propinquos sine haesitatione prostravit.
Illam vero gratiam Dei, sine qua nihil boni possumus
facere,
(10) Auxit hanc molem facinorum eius temeritas im-
non esse dicunt nisi in libero arbitrio, quod nullis suis prae-
cedentibus meritis ab illo accepit nostra natura, ad hoc tantum
pietatis in Deum. Nam primus Romae Christianos sup-
ipso adiuvante per suam legem atque doctrinam, ut
discamus, pliciis et mortibus affecit, ac per omnes provincias pari
quae facere et quae sperare debeamus, non autem ad hoc ut persecutione excruciari imperavit: ipsumque nomen ex-
per donum Spiritus sui, quae didicerimus esse facienda faciamus. stirpare conatus beatissimos Christi apostolos Petrum
(5) Ac per hoc divinitus nobis dari scientiam confitentur, qua cruce, Paulum gladio occidit.
ignorantia pellitur, caritatem autem dari negant, qua pie vivitur: CV 5 (ed. C. Zangtmcistcr), 454 sq. ML 31, 1077 sq.

ut scilicet cum sit Dei donum sc' ntia, quae sine caritate
inflat,

non sit Dei donum ipsa caritas, quae ut scientia non inflet,
CONCILIUM CARTHAGINIENSE 418.
aedificat Cor 8, 1].
[cf. 1
778 2. (1) Destruunt etiam orationes, quas
facit Ecclesia, sive CANONES.
pro infidelibus et doctrinae Dei resistentibus ut convertantur 9 (117)'. De plebibus conversis a Donatistis.
per-
ad Deum, sive pro fidelibus, ut augeatur in iis fides, et
Item placuit, quoniam quidem ante aliquot annos 780
severent in ea. Haec quippe non ab ipso accipere, sed a se (1)
liberamur in Ecclesia plenario concilio constitutum est 2 ut quae-
ipsis homines habere contendunt, gratiam Dei qua ,

ab impietate, dicentes secundum merita nostra dari. (2) Quod 1

Uncis includitur numerus Codicis canonum Ecclesiae Africanae.
quidem Pelagius in episcopali iudicio Palaestino damnari 8 Anno 407 can. 5 (99).
metuens, damnare compulsus est; sed in posterioribus suis
 454 CONCIL. CARTHAGINIENSE 418. — PALLADIUS. n. 781—784. 455

cumque Ecclesiae in dioecesi ante leges de

constitutae eo non repetatur. Si tamen per ipsum triennium fuit
Donatistis latas catholicae factae sunt, ad eas cathe- episcopus qui posset repetere, et tacuit, praejudicium
dras pertineant, per quarum episcopos factum est, ut patietur. (2) Si autem non fuit, non praejudicetur ma-
catholicae unitati communicarent: post leges autem quae- trici sed liceat, cum locus acceperit episcopum quem non
:

cumque communicaverint, illuc pertineant, quo pertine- habebat, ex ipso die intra triennium repetere.
(3) Item-
bant, cum essent in parte Donati. (2) Sed quia multae que si fuerit episcopus ad catholicam ex Donati
controversiae postea inter episcopos de dioecesibus ortae parte conversus, non ei praeiudicet praefinitum tempus:
sunt et oriuntur, quibus tunc minus videtur esse pro- sed ex quo die conversus est, habeat per triennium
spectum ; nunc isto concilio sancto placuit, ut ubicumque potestatem repetendi loca, quae ad ipsam pertinebant
catholica fuit et pars Donati, et ad diversas cathe- cathedram.
dras pertinebant, quocumque tempore illic unitas facta
est vel facta fuerit, sive ante leges, sive post leges, ad
17 (125). De presbyteris et clericis, ut non appellent
nisi ad Africana concilia.
eam cathedram pertineant, ad quam catholica, quae
iam ibi fuerat, pertinebat. (1) Item placuit, ut presbyteri, diaconi, vel ceteri in- 783
feriores clerici, in causis quas habuerint, si de iudiciis
10 (118). De dioecesibus, qualiter eas dividant inter se episcoporum suorum questi fuerint, vicini episcopi eos
episcopi tam catholici, quam qui ex Donati audiant et inter eos quidquid est finiant, adhibiti ab iis
parte conversi sunt. ex consensu episcoporum suorum. (2) Quodsi et ab iis

781 (1) Ita episcopus ex Donatistis ad

sane, ut, si provocandum non provocent nisi ad Africana
putaverint,
catholicam unitatem conversus est, aequaliter inter se concilia, vel ad primates provinciarum suarum ad trans- :

dividant eas, quae sic fuerint inventae, ubi ambae partes marina autem qui putaverit appellandum, a nullo intra
fuerunt: id est, ut alia loca ad illum, alia ad illum per- Africam in communionem suscipiatur.
tineant; ita ut ille dividat, qui amplius temporis in epi- Codex canonum Eccl. Africanae. Hard. 1, 930 sqq. Msi 3, 811 sqq
scopatu habet, et minor eligat. (2) Quodsi forte unus Hf. 2, 118 sq. HL 2, 1, 193 sqq.
fuerit locus, ad eum
pertineat cui vicinior invenitur. Canones eiusdem concilii contra Pelagi an os vide D 101 sq,/. 783 a
Quodsi ambabus cathedris aequaliter vicinus est, ad eum Zosimi (417—418) Rescriptum de primatu et infal/ibilitate Romani

pertineat, quem plebs elegerit. Quodsi forte antiqui Ponti/icis ib. 109. Boni/a /ii 1 (118-422) de eadem re ib. 110.
Catholici suum episcopum voluerint et illi suum, qui
ex Donati parte conversi sunt: plurimorum voluntas PALLADIUS EP. HELENOPOLEOS scripsit ca 420.
paucioribus praeferatur. Si autem partes aequales sunt,
De regula Pachomii, coenobitarum Patriarchae
maioris temporis episcopo deputetur. (8) Si autem ita (circa 292 —
346), ab angelo dictata.
plurima loca inveniuntur, in quibus ambae partes fuerunt,
[Hisloria Lausiaca 82 (88).]
ut non possint aequaliter dividi, velut si impari numero
Tapdvvqols dariv t6tto?
fuerint: distributis in locis, qui parem habent numerum,
(1) Tf| GriPalbi oBtui xaXounevos, 784
«IviIiTTaxiliuidq n? f^TOvev, dvi^p rdiv etq efiOeiav pepiuixdTwv,
quicumque locus remanserit, hoc in eo servetur, quod djq KaTa£iw0P|vai xal irpoppfiaeuiv xal drtraauliv drreXtKinv. Outo? etq
superius dictum est, cum de uno tractaretur loco. frfav (Mveto qn\dvepujn6? re xal qnXdbeXqioi;.
(2) KaeeZopdvw ouv
aOrtl) iv tui aTtqXalijj diqieq d TT eXo<;, xal \ifti aindJ [TT a d/p i e], '

x
11 (119).Ut, si quam dioecesim episcopus ab haeresi
liberans triennio possederit, nullus eam repetat. Tabennesis est
(1) locus sic appellatus in Thebaide, in quo 784
ut etiamsi quisquam post leges ali- fuit Pachomius quidam, vir ex iis qui vixerunt in perfecto vitae
782 (1) Item placuit,
instituto, adeo dignatus et
ut fuerit futurorum praedictionibus et ange-
quem locum ad catholicam unitatem converterit eum- licis visionibus. Is valde amans hominum, et magna caritate in
fuit
que per triennium nemine repetente retinuerit-, ulterius ab fratres. (2) Ei ergo sedenti in hac spelunca visus est angelus, qui
 456 PALLADIUS EP. HELENOPOLEOS scripsit ca 420.
n. 785—787. 457
Td Kard craurov K<mljp0uicras irepixxui? oOv Ka0&q iv tui awqXaitp.
(7) EKtXeucre be ehcocriTecrcxapa TdrpaTa elvat
AeOpo Kai 4£e\0Uiv auvu-fu-fe irdvra? xoii<; v4ou? povaxou? Kai Kai , 786
exacTTui TdrpaTt direGqKe 0xoi eiov
olxqaov per’ ctijTujv Kai KCixd x6v xutrov 6v bihwui aoi oOrwf X eXXnviKOv, atro dXtpa
aiixot? vouoQ^xriaov. Kai 4ir4bujKev afixili btlXxov X «XKf|v 'i
Kai Pqxa Kai rappa Kai beXra Kai tuiv xa0’
4Hq?. ’Ev tui
TaOxa' ouv auTov epuirav Kai cpiXoixpaYPOveiv ei? toctoOtov
7tXq0o?
785 (3) ZuTXuJpnueiq 4 ki!kttiu KaTa niv buvapiv
qxrfdv Kai qpujTa tov beuTepov 6 peiZoTepo? -

ttui? 4 ei to Tdypa tou

X
TTieiv' Kai Ttpo? tc<? buvapet? tuiv 4<j0i6vtujv dvaXoYa Kai dXcpa; fi ttui? 4 Xei to Ziqxa; ndXtv’ datraaai
to i6iui frfi,
ta ?pya auToi? e |CIOV
4YX Kai
'P
vqcmOcJai KuiXucxq? Tivi cqpeiui YpappaTuiv dKoXou0ouvTo?. Kai toT? p4v atrXou-
pqTe cpayeiv. p4vxoi ra itf X upd toi? icr X upoTepoi?
Outui UT4poi? Kai dKepaioTepoi? 4in0q0ei T o (uito’
toI? 64 6uct-
S
Kai 4a0iouat, Kai Ta dxova toi? dxovujT4poi? Kai daKqTiKui- X epecfT6pot? Kai CTKoXiujTepoi? TrpoaTdSet? to EI Kai outui?
x4poi? 4YX e >P* Ze 4pY«- (4) TTolqffov 64 k4XXo? 6ia<popou? Kay’ dvaXoYiav Tq? KaTaOTdoeai? tiuv
Ttpoatp4aeiuv Kai tuiv
4v Tfl aOXf)' Kai Tpei? Kaxd KeXXav peveTui(7av. 'H 64 TpOTTUiv Kai tuiv piuiv 4Kdcmu TdYpaTi to
CTTOi X eiov 4cpqp-
Tpocpq TrdvTiuv uno 4va okov dHexaZeaOuj. (5) Ka0eu64- poae, p6vwv tujv TtveupaTiKuiv eiboTuiv Td
anumvdpeva
xujCTav 64 pq dvaKttpevoi, dXXa 0pdvou? oiKobopqToii? utttiuj- ETfTpaTtTO 64 4v xr) 64Xtuj 6ti Hevo? dXXou povaffxqpiou
’

Tlpou? TrerroiqKOTe? Kai 0evxe? auxiuv 4xei Ta ffTpuipaxa

gj
uXXov e X ovTO? tuttov pf| 0up<pd
T q TouTOt?, pf| CTupiriq, P f)
KaOeubdToicrav Ka0qpevot. ( 6 ) <t>opeiTWo'uv 64 4v Tai? vu£i eiaeXOq ei? Tqv povqv, 4kto? ei 4v 66tlipq eupe0rj. (9) Tov
XepiTuiva? Xivou? 4Zuia-p4voi. "Ekoctto? aOruiv 4 X 4tu> jj.riXuj- pevToi eiaeXGovTa ffuppeivai aiiToi? 4ni Tpiexiav eiffuj tuiv
Tqv aifttav eipYaapevqv, rj? aveu pii 4<T0ieTuicrav. ’Atti6vt£? abuTUJV ot> 6e X ovxai' dXX’ 4pYUTiKuixepa
4pYa Ttoiqaa?, ou-
64 ei? ti)v KOtvujviav KaTa lappaxov Kai Kupia^v Ta? tui? eiapaivet peTa xpteTiav.
£wva? ti)v pqXuiTfiv emoTiOeffOujqav Kai peTa
XudTuicrav, (10) ’Eo0iovTe? 64 Ta? KeqjaXa? KaXuTtTeTujaav toi? kou- 787
KOiiKOuXiou pdvou etoieTuicrav. KoukouXi« 64 auToi? 4tu- '
kouXioi?, 'iva pq dbeXcpo? abeXtpov paauipevov
tbq. Ouk
muffev dpaXXa w? itatbioi?, 4v ol? Kai KauTvjpa Ttjnov ecfTi XaXqoai 4CT0iovxa, 0O66 4kto? toO
rrivaKO? f| Tr)? Tpa-
(jTaupoO 6ia Tiopcpupiou 4K4Xeuaev 4vTi0ecr0at. TteZq? dXXa X ou Trpoae etv tui 6cp0aXptli.
X (11) 'ETutruiae 64
6id Trdqq? Tq? qp epa? Ttotelv auxou? 'eu
X d? buibeKa, Kai 4v
ei dicit: [Pachomi], ca quidem quae ad te pertinent, recte et ex vir-
supervacanee ergo sedes in spelunca. Age ergo, egredere (7) Iussit autem esse viginti
quattuor ordines et unicuique or-
tute gessisti J
dmi imposuit elementum graecum, ab a 786
et congrega omnes iuniores monachos et habita cum iis, et sequens et p et Y et 6 et quae
formam quam dabo tibi, iis leges constitue. Eique dedit tabulam aeneam, deinceps sequuntur. Cum igitur interrogat archimandrita
in tanla
in qua haec scripta fuerant: multitudine et sciscitatur, interrogat eum qui est
ab eo secundus:
785 Concede unicuique ut comedat et bibat pro viribus,
(3) quomodo se habet ordo a, aut quomodo se habet ordo 1} rur-
iis quoque manda opera quae comedentium proportione con- sus : saluta ordinem p, sequendo quoddam proprium nomen lit-
veniant ac respondeant, et neque ieiunare prohibe nec com- terarum. Et simplicioribus quidem et sincerioribus
impones no-
edere. Sic quidem fortibus fortia manda opera, imbecilla men difficilioribus autem £: et sic
t;
convenienter institutis
autem iis qui sunt imbecilliores et se magis exercent. (4) Fac eorum et vita et moribus, unicuique ordini elementum litterae
autem diversas cellas in eadem aula, et terni in cellis habitent. accommodavit; solis spiritualibus intellegentibus ea quae signi-
Omnibus autem cibus in una domo paretur. (5) Dormiant ficabantur. (8) Scriptum autem erat in tabula:
Si venerit hospes
autem non recumbentes, sed exstructis sibi sedibus paulo alterius monasterii quod habet aliam formam,
cum iis nec
supinioribus, et illic suis impositis stragulis dormiant sedentes. comedat nec bibat, nenue ingrediatur in monasterium,
nisi
(6) Noctu autem gestent lebitones
lineos, succincti. Habeat luent inventus in via. (9) Porro eum qui ingreditur, per trien-
unusquisque ex his pellem caprinam laboratam. Absque ea mum ad interiora monasterii loca non admittunt;
sed cum
ne comedant. Ingredientes autem ad communionem Sabbato opera fecerit difficiliora, sic intrat triennium.
et Dominica, zonas solvant, pellem deponant et cum sola Comedentes autem velent capita cucullis, ne frater
(10)
787
cuculla ingrediantur. Fecit autem iis cucullas sine villis fratrem videat mandentem. Comedenti non licet loqui, nec
tamquam pueris, in quibus etiam iussit imponi figuram crucis extra quadram et mensam usquam alio oculos
convertere
purpureae. (11) Constituit autem ut per totum diem facerent duodecim
 458 PHILOSTORGIUS, ARIANUS. — COELESTINUS PAPA I. n. 788-790. 459

tui Xuyvikui btubexa, Kai £v Taiq Travvuxicn bdibexa,

ical lv- airriCTapeyoi?. ( 2 ) TriviKaGTa bk omoq cpqat, Kai At-

vdxriv iupav xpei? 8te be •peXXet to TrXfj0o S ^eieiv, feKacm) Peptov xaTa toO 6|iooucriou Kai pfiv Kai KaTa re toO
Tumueras. A 0 a v a o o u uiroTpatpat bpoiuiq bk Kai tov dirtCTKOTtov
t •

euvfl ipaXpov upoabecrGat

TTaxuiP lou frfTAqi 8™ "Oorov, (Tuvobou tivo? 4vraG0a duoracins xai eiq 6po-
788 (12) fi poaavxtX^f ovxoi; bt toO
«TaOxa bl6Tun "°“'
6Xi-fai eloiv at €b x ai, Xd-fei afixu. 6
«pedveiv Ka! xouq u.xpouq 4mxeXeTv x6v Kav6va
xa Xutiaaeai. m ^ tpuiviav ariTou? uTToaTtaCTapevriq.
tov pdv "Otrtov
(3) 'Enet bk uTterputpav,
KaG eauxouq-f“P iv eiq Tfiv dauxoG irapoiKtav Tfiv Koubpou-
01 U
tA«oi vopoOeaiai; xP e >av oijK £x°uatv.
OeoO Oeuiplq xtaptxOipnoav. Pn Tfjs 'IffTravias dnaveXOeiv Kai toO 0povou dpxeiv, At-
xaic x^XXaic 6Xov fauxuiv xd lt\v xf| xoO
ein-fvibpova, tva xdv Pdptov bd Tt)? 'Puipaituv
ToOxoic bl ivouoe^xnaa 6aoi oiix «x«uot voOv ’EKKXn<Tta<;. (4) <t>iXq£ be, 6
ouvxaEtv uXr,poOvxe<; xf|S noXixeta? btaxeeiuoiv dv Ttu ptTaEu xpovtu
diq oix^xai xr|v
[TaOxa btaxaEdpevoq 6 drfeXo? koI rtXr,pdiaa?
xf|v bia- Jy 'Pujpns diriaKono? KaTaerras, elq
Trj<;
Ttappnata.”
Eaxiv ouv xaOxa
daurov dTtfiet, to pdv CtEiuipa ttis dictaKonq? cpepuiv, oG pqv
Koviav, dvf|X6ev dnd xoO pe-fdXou TTaxuiptou.] (13)
xurtov, auvxElvovxa •fd Ttvoij 'EKKXqcTia? npottJTdpevoc.
xd uovaaxripia TtXelova xpaxqaavxa xoOxov xdv
dvbpa?. 'Ecxi b£ xd xtpuixov Kai p*ra
povuoxnptov CB Philostorgius (ed. Bidet) 59 MG
€tc titxaKiaX iXlou<; /. sq. 65, 517 sqq.
o ipxei, xd Kal xa dXXa diroKuf)aav po-
?v6a aux6<; 6 TI x u d) p t q
vaaxi^pta, f X ov dvbpa? x'Xlou? xpiaxoaiouq. COELESTINUS PAPA I 422—432.
(Cainbridge
Ed D. C. Buller, The Lausiac History of Palladius, II apud Soeo-
1904) 87 sqq. 34, MG
1099 sqq. Cf. —
eandem regulam
Nestorium ep. Constantinopolitanum sub excommuni-
menum 3, 14. catione monet, ut errores deponat.
Arianus, scripsit 425/33. [Ex epistula «Aliquantis diebus» (10. Aug. 430) alinca ultima.]
PHILOSTORGIUS,
(1) Aperte igitur hanc nostram scias esse sententiam 790
De lapsu Liberii et Hosii. :

ut nisi de Deo Christo nostro ea praedices, quae et

[Hist. eccl. 4, 3.]
Romana et Alexandrina et universalis Ecclesia catho-
AuToq 1
be dvlippttii Trapaxevopevos birj-ftv 4v di
lica tenet, sicut et
789 (1) sacrosancta Constantinopolitanae
Kai tov 'Puipn? ^TricjKOTrov Atf)4piov,
Gtt 6 ‘Pwpaiuiv urbis Ecclesia ad te usque optime tenuit, et hanc per-
dnobtbuigi
dmCnTOunevov crcpobpa, -rite cpurns xaTOTei Kai fidam novitatem, quae hoc quod venerabilis Scriptura
coniungit, nititur separare, intra decimum diem a primo
et cum ad vespertinum lumen venirent duodecim,
orationes, innotescentis tibi huius conventionis die numerandum,
hora nona tres. Quando
et in nocturnis vigUiis duodecim, et aperta et scripta confessione damnaveris, noveris ab
in una-
autem comedendum esset multitudini, constituit ut
universalis te Ecclesiae catholicae communione deiectum.
quaque oratione psalmus prius caneretur.
788 (12) Cum auiern contra angelum diceret esse paucas
Pachomius (2) Quam formam ad te nostri iudicii per memoratum
ut parvi quoque possint
orationes, ei dicit angelus: .Haec constitui,
Qui autem
filium meum Posidonium diaconum cum omnibus chartis
perficiendam regulam, nec iis sit molestum.
procedere ad
ferantur. Nam cum per se ad sanctum consacerdotem meum memoratae Alexan-
non opus habent ut leges iis
snnt perfecti,
attribuunt contemplationi. His autem
sunt in cellis, totam suam vitam
ut sicut servi catum civibus suis reddidit. (2) Tunc etiam eundem Libe-
legem tuli qui mentem minime habent intellegentem ,
,

degant.» [Cum haec ordi- rium et una cum illo Osium episcopum contra consubstan-
vitae institutum implentes secure et libere
recessit a magno Pachomio.J
nasset angelus et iinplesset ministerium, tialis vocabulum et contra Athanasium subscripsisse ait
Sunt autem haec monasteria plura quae formam hanc obtinuerunt, [Philostorgius], cum synodus quaedam illic collecta esset et
(13)
habentia virorum circiter septem milia. Est autem primum et magnum
quod alia pepent supra memoratos in sententiam suam pertraxisset. (3) Post-
monasterium, in quo ipse habiL.bat Pachomius,
continens numerum mille trecentorum virorum. quam vero subscripsissent, Osium quidem ad sedem suam
monasteria,
1
vero Sirmium profectus illic consedit; quo
Cordubam scilicet Hispaniae, reversum Ecclesiam eius loci
789 (1) Ipse
quidem tempore etiam Liber ium, episcopum urbis Romae,
gubernasse, Liberium vero Romanae Ecclesiae praefuisse.
ab exsilto revo- At Felix, qui absente Liberio episcopus fuerat ordi-
quem Romani summo studio flagitabant, (4)
natus, ad sua se recepit, episcopi quidem dignitatem retinens,
Constantius imp. nulli tamen praesidens Ecclesiae.
i. e.
 460 CYRIl.LUS EP. ALEXANDRINUS 412—444.
n. 791—794. 461

drinae urbis antistitem, qui ad nos super hoc ipso plenius in huius scientia clareret, quota Kalendarum
vel Iduum
rettulit, destinavimus, ut agat vice nostra; quatenus statu- quota Luna Pascha debeat celebrari, per singulos
annos
tum nostrum vel tibi vel universis fratribus innotescat: Romanae Ecclesiae litteris intimaret. Unde Apo- (8)
quia omnes debent nosse quod agitur quoties omnium stolica auctoritate universalis Ecclesia per totum
orbem
causa tractatur. Deus te incolumem custodiat, frater diffinitam Paschae diem sine ulla
disceptatione cognosceret.
carissime. Data IV° Idus Augusti Theodosio XIII et U<1 d° Ctrina Cmporum
, ’ 1 ( Veneliis D57) Append.
Valentiniano III Augg. Conss. P 502.
. CLYUl' 330
Cone. Ephes- 2 (1926/27) 12.
Acta Cone, oecumen. (ed. E. Schwartz) I, Anathematismos Cyrilti contra Ncstorium v. D 113 sqq. 7 92 a
7 90 a Coelestini rescriptum De reconciliatione in articulo mortis y.
D 111,
De auctoritate s. Augustini ii. 128, De gratia Dei indiculum
ib. 129 sqj. De depositione Nestorii in concilio Ephesino
(431).
[Epistula 24 (Ad Alexandrinos.]
CYRILLTJS EP. ALEXANDRINUS 412-444. KupMo? TTpeapuTepoi? Kai biaxovoi? Kai Xau) 'AXeHavbpciac 793*
,

De computo paschali Alexandriae faciendo et Romanae «TcornTOt? xai TroGeivoxaTon;, dv Kupiw xafpeiv.
Ecclesiae quotannis intimando. (1) Ei Kai TrXaTUTepov Itei Ta Y£Y£vr)pdva xi)
Opexdpa
[E Prologo paschali.] Geoaepeta 'fvwpioai, dXX d bia to KaTeTrt-iYecjGai
xouq xoO
clara sollemnitas, si, sicut YpappaTO? dnoKOMKTTdg (Juviopai? dndaxeiXa.
791 (1) Sanctum Paschae mysterium eiusque (2) "laxe
est a Salvatore nostro Apostolis tradita, observaretur,
illibata mansisset, toivuv 8ti KaTd rf|v dYboqv Kai eixdba toO
TTauvt pnvoc >

si eam quorundatn perversitas inter cetera fidei sacramenta minime H a r ia cruvoho? YfYOvev dv Tr) 'Ecpeain dv Tr) pe
temerasset. (2) Illi etiam qui eorum pravitati respondere
conati sutu et T dXn 4 k-
LXXX1V annorum Paschalem circulum instituerunt, perfectae rauonts
KXricriqi t r\q ixdXewt;, fjTt? KaXetTai Mapia 0 eot6koc.
supputatione mensium vel annorum humanam (3) AtaTtXeoayTeq te ndoav Tqv fifiipav, TeXturaiov
circulum tenuissent, si in KaTa-
seu divinam iraditionem sequi potuissent. (8) Unde tantae sunt igno- YvtuoGevra xai oute ToXpqoavTa napapaXeiv
periculum
dv Tr) dYta
rantiae tenebris involuti, ut in uirumque Paschalis ignorantiae auvobui TOV huCTtpnpov Necrxdpiov KaGaipdtTti
XVI., cum adhuc unoBeBXn-
decidissent. Ita etiam a XIV. Luna, quam vulgus putat Kapev Kai dEepaXopev Tfjq dTnCTKonqi;.
ct ante mensem
orbis sui circulum non implessct, ad vesperam Sabbati
novorum Pascha celebrando, contra praeceptum Domini frequenter do- (4) ’Hpev te ol auveXGovTEi; dmaKOTroi thoti biaKdtJtot 794
,

centur errasse. (4) Quod alii praevidentes ac

reprehendentes et quasi nirou? ^ rrXefou?. ’Eird|a t .ve 6d rra? 6 Xa6 t f\q ? rroXeuiq
emendare cupientes, quia non divina revelatione illuminati Bed
humanae dnO TTpan dun; daiTdpaq, irepipdvwv t6 Kptpa
addiderunt; et sicut illi xq? dYta?
scientiae praesumptione elati sunt, peius aliud
sedccennitatcs et
per sex qualtuordecennitates ita et isti per septem
quasdam dimensionum pergulas duplicatos vel multiplicatos numeros Cyrillus presbyteris et diaconis populoque Alexandiiae,
di- 793
ac monogrammos adnotando scribere niterentur. (6) Per quorum diffi-
lectis desideratissimisque, in Domino salutem.
impugnantes
cultates angustas et infinitas controversias, quibus se invicem (1) Etsi quae acta sunt, vestrae pietati latius explicari debe-
noti sunt, offensi nonnulli, ut relictis observationibus omnibus
VIII. tan-
bant, attamen quod tabellarii festinarent,
brevitate in scribendo
tummodo Kalendarum Aprilium die, quotacumque Luna vel feria incidisset, usus sum. (2) Scitote itaque sanctam synodum
iam non Pascha Domini, quod est in die sollemnitas Resurrectionis et in magna civi-
inLuna plenitudo luminis ac societas sempiterni Solis, sed natale
mundi tatis Ephesi ecclesia, quae appellatur Deipara Maria
vicesima octava mensis Payni fuisse factam.
tantummodo irrationabiliter celebrassem. (6) Superflue autem quis ex-
1

(3) Cum autem

tendet humanum ingenium et linguam habebit expolitam, nisi ab eo, totus dies insumptus ibidem esset, tandem damnatum
blasphe-
qui stultam fecit sapientiam huius mundi, ad veram sapientiam sensus mum Nestor mm
nec audentem ad sanctam synodum ac-
condirigatur. cedere depositionis sententiae subiecimus et ab
episcopatus
792 (7) Cum his igitur atque
huiusmodi dissensionibus per gradu amovimus.
universum orbem Paschalis regula turbaretur, sanctorum (4) Episcopi autem qui convenimus, ducenti circiter eramus, 794
totius orbis synodi 1 consolatione decretum est, ut,
quoniam plus mmus. Universus vero civitatis populus a primo diei
quae ortu usque ad versperam sanctae synodi iudicium
apud Alexandriam talis esset reperta Ecclesia, praestola-

1 1
Nicaenae. i. e. 22. Iunii.
 462 NESTORIUS EP. CONSTANTINOP. 428—431 obiit post 451. n. 795 — 804. 453
buar^voq, 1. Si quis eum, qui est Emmanuel,
ouvobou. (5) 'Qq bk F|KOU0av, 8xt Ka0qpe0q 6 Deum esse Verbum 1
797
«ruvobov ical dixerit et non potius «nobiscum Deum»,
navreq «puivr) pia fipEavio eucpqpetv xr|V a-fiav hoc inhabitasse est,
eam, quae secundum nos est, naturam
boEdZieiv tov 0e6v, 8ti tt6tttujk6v 6 Trjq
Triaxeujq £x®P°S- per id, quod unitus
est massae nostrae, quam de Maria
(6) ’EEeX06vxaq bi f)paq xqq ^Xnuiaq U
Ttpoentpipav Virgine suscepit; matrem
etiam Dei Verbi et non potius eius, qui
^Onepa Emmanuel est, sanc-
pexa Xapirabinv &uq toO Kaia-fui-fiou Xotrtov f«P
•

tam Virginem nuncupaverit; ipsumque Deum s

tv tr) noXei wcrre Verbum in
KOi fiyove TtoXXn Bupnbia Kai Xuxvatpia
'
carnem versum esse, quam accepit ad ostentationem
ai nptuv. deitatis
Kai fuvaiKa? 0upiaTripia Kaxexoucras TTpoTvre>0& suae, ut habitu inveniretur ut homo [Phil
2, 7], anathema sit.
xoiq bucrcpnpoOcn Tf|v boEav au- h. Si quis m Verbi Dei
(7) Kai (beiEev 6 Xuixfip coniunctione, quae ad carnem 798
tacta est, de loco m locum mutationem
xoO, 8ti TTdvxa buvaxai. divinae essentiae di-
795 (8) MeXXopev ouv xouq x«P
Ta ? TeXeidxTavrcs touq Ttvo- xerit esse factam eiusque divinae
naturae carnem capacem
dirrraxuveiv Ttpoq dixerit ac partialiter» unitam carni <divinitatem>
uevou? dv xfl KaOaipeaei auTOu, Xoittov in infinitum
*,aut iterum
euOuptqt Kai frnety. 8ta incircumscriptae divinae naturae coextenderit
(maq ouv 0eiu. Udvreq dopdv dv
carnem ad capiendum Deum, eandemque ipsam
XuiTrjpoq ’EpptuO0at upa? dv Kupiai euxopat, naturam et
xqv xoO X“P IV -
Deum dicat et hominem, anathema sit.
d-raitryToi Kai ixoSeivoTaxoi. 3. Si quis non secundum
conjunctionem unum dixerit 799
MG 77, 187 sq. Christum, qui est etiam Emmanuel, sed secundum
naturam,
ex utraque etiam substantia tam Dei Verbi
795o Concilii Ephesini (i31) Testimonium de Primatu Romani Pontificis quam etiam as-
servanda ib. 125, Damnationem reta- sumpti ab eo hominis unam Filii connexionem,
v. D 112, De fidi et traditione
nunc inconfuse servant, minime confiteatur, anathema
quam etiam
ginnorum (can. 1 et 4) ib. 126 sq.
sit.
4. Si quis eas voces quae tam in evangelicis quam in 800
,

NESTORIUS EP. CONSTANTINOPOLITANUS apostolicis litteris de Christo, qui est ex

utraque <natura> •
conscriptae sunt, accipiat tamquam de una natura,
428—431 obiit post 451. ipsique
Deo Verbo tribuere passiones lentaverit, tam carne quam
Anathematismi contra Cyrillum cp. Alexandrinum (430). etiam deitate, anathema sit.
opusculorum 5. Si quis post assumptionem hominis
[Apud Marium Mercatorem, Translationes variorum
2, 1.] naturaliter Dei Filium 801
unum esse audet dicere, cum sit et Emmanuel, anathema
litteris ad se missis a sanctis sit.
:,:
796 Nestorii blasphemiarum capitula, quibus b. Si quis post incarnationem Deum
Alexandrino contradicit Verbum alterum quem- 802
Coelcslino Romanae urbis episcopo et Cyrillo piam praeter Christum nominaverit, servi sane formam
et disputationibus brevissimis respondendo
duodecim capitula fidei, quae cum
Deo Verbo mitium non habere hanc increatam ut ipse
et
ad se missa fuerant, refellit. est, esse dicere lentaverit et non potius
ab ipso creatam con-
fiteatur tamquam a naturali Domino et
creatore et Deo, quam
batur. (5) Ut autem
auditum est illum blasphemiarum auc- et suscitare propria virtute promisit, Solvite,
dicens ad ludaeos
voce sanctam
torem sua dignitate privatum esse, omnes una templum hoc, et in triduo suscitabo illud [Io 2,
19], anathema sit!
Deumque glorificare coeperunt, quoniam
synodum laudare 7. Si quis hominem, qui de Virgine
<et in Virgine) »803
fidei hostis concidisset. . creatus est, hunc esse dixerit Unigenitum, qui ex
luimus, egressi utero Patris
Nos quoque, ubi primum ex ecclesia ante luciferum [Ps 109, 3] natus est, et non
(6)
deduxerunt erat magis propter uni-
facibus et taedis usque ad diversorium :
tionem ad eum, qui est naturaliter Unigenitus Patris,
cum Unigeniti
luminana
enim vespera ; multaque passim laetitia, multa etiam appellatione confiteatur eum participem factum,
Iesum quoque
ut nonnullae quoque mulieres thuribula gestantes alterum quempiam praeter Emmanuel dicat, anathema
accensa, ita
sit.
gloriam illius
antecederent nos. (7) Atque ita Salvator his qui 8. Si quis servi formam per se ipsam, hoc est secundum 804
infamare studebant, omnia se posse ostendit. propriae naturae rationem, colendam esse dixerit et
omnium
795 (8) Nos igitur,
cum primum commentarios rerum gestarum rerum dominam esse, et non potius propter societatem,
Deo dante festina- qua
in depositione ipsius absolverimus, ad vos
'

bimus.Omnes per Salvatoris nostri gratiam laeti degimus ‘ Alii:verum. * Alti: Dei. » Alti: partiliter.
bonaque valetudine utimur. Vos in Domino dilecti et desi- Addidit Loofs. » Addidit Gamier.
• Addit Cod. Vatie. 1342.
deratissimi valere opto.
 n. 805—812. 465
464 MARIUS MERCATOR ob. post 451. - V1XCENT1US LER1N.
totius metropolim, venit ibique de infra scriptis capitulis
1
Unigeniti naturae con-
beatae et ex se naturaliter dominicae apud Aurelium episcopum memoratae urbis per libellum
veneratur, anathema sit. a quodam Paulino diacono sanctae memoriae Ambrosii
iuncta et connexa est,
consubstantia em esse dixent
805 quis formam servt Mediolanensis episcopi est accusatus, sicut gestorum con-
80 9 Si
S.5cto e. no„ po.iu. per illi» f“>
Spirl.ui
Deum Verbum, ex ipsa conceptione habuisse
di : »•*•»“»< fectio se habet, quibus idem libellus insertus est (quorum

S
miaeest ad
copulationem seu coniunctionem
communes simul nonnumquam
per quamrn ho^ne
mirandas curat ones exerc^
spirituum eveniebat esse
potestatem,
gestorum exemplaria habemus in manibus), tamquam hoc
non solum ipse doceret, sed et per provincias conspirantes
sibi diversos, qui haec per populos disseminarent, misisset,
et ex hoc fugandorum
id est:

«Ofi
^stoZ
807
ana CI
iO Si quis illud in principio
w/ZTnostrac
obtulisse
8, 1] factum

pro nobis dicat et non

hminianuelis
W
Verbum pontificem et apo
esse seque ipsum

secundum eandem dividat rabo

esse apostolau
(L) Adatn mortalem factum, qui sive peccaret sive 810
non peccaret, moriturus fuisset. (2) Quoniam peccatum
Adae ipsum solum laesit et non genus humanum. (3) Quon-
potius dixerit, oblationemque iam parvuli qui nascuntur, in eo statu sunt, in quo fuit
est ad unam communi
nem ei, qui univit, et illi, qui unitus Adam ante praevaricationem. (4) Quoniam neque per
Deo, quae Dei sunt, et homini, quae sunt
tatem Filii, hoc est
mortem vel praevaricationem Adae omne genus hominum
b^^^i^S^^ittun^arnem^erbo Deo ex naturae propriae moritur, neque per resurrectionem Christi omne hominum
possibilitate vivi fica tricem esse
dixerit, s
° * ^™lo °31
63
genus resurgit. (5) Quoniam lex sic mittit ad regnum
808 pronuntiante: Spiritus est qui vivificat, caro nihil prodest [ Io 6, ,

coelorum quomodo et Evangelium. (6) Quoniam et ante

Spiritus est Deus [io 4, 24], a Dom.no pronun a-
adventum Domini fuerunt homines impeccabiles, id est
anathema sit.
secundum
mm est ergo Deum Verbum
Si quis
carnal.tcr
sine peccato.
factum esse dicat, hoc autem
modo et
ubstanliam carnem 2. De quibus omnibus capitulis, ut constat ex supra- 811
specialiter custodito’maxime Domino Christo post resurrec
Palpate e‘ v‘dete n a "‘ dictis exemplaribus synodalium gestorum, patres et epi-
tionem discipulis suis dicente: -%™
carnem non habet, sicut me videtis habere
\[Lc 24, 39], scopi regionis illius restiterunt Coelestio et iusserunt,
ossa et
ut eadem condemnaret, quia essent haeretici sensus.
ana ei
carnis has quoque
i2 quis confitens passiones
Si MI, 48, 67 sqq.
carni simul in tamquam Verbo De. tnbuent,
Verbo Dei et carni, in qua lac
discretione quas etiam
niia factus est sine
dhrntads naturarum tribuerit, tus
est, adhibuerit, non dis- V1NCENTIUS LERIN ENSIS scripsit 434.
cerne» digni, .. e,
anaLhema sit [ita libn edinj. Sacram Scripturam ex traditione Ecclesiae catholicae
scripti].
anathema
interpretandam esse.
Fr. Loofs, Nestoriana (Halle a. S.
,,, .

1905' ' Niemey er)

Q , . r r.nmi/A 909 sqq.
V 1297 sq( Msi 4, 1099 ^ [Commonitorium 2.]

(1) Saepe igitur magno studio et sumina attentione 812

MARIUS MERCATOR
[Commonitorium super nomine
Coelestius quidam,
809 1
discipulus et auditor Pelagii,
annos egressus ex urbe
Ita Holuu;
* Ita Loofs loco
obiit post 451.
perquirens a quam plurimis sanctitate et doctrina prae-
stantibus viris, quonam modo possim certa quadam et
De erroribus Coelestn.
1-2.] quasi generali ac regulari via catholicae fidei veritatem
Coelestii (latine editum 431) 1,
ab haereticae pravitatis falsitate discernere, huiusmodi
eunuchus, matris utero editus, semper responsum ab omnibus fere rettuli, quod, sive
ante v.g.ntt plus minus
ego sive quis alius vellet exsurgentium haereticorum
Romana Carthaginem, Africae fraudes deprehendere laqueosque vitare et in fide sana
sanus atque integer permanere, duplici modo munire fidem
alii : dominae.
5 Addidit Garnur. suam Domino adiuvante deberet, primum scilicet divinae
f
«custodite» (alii). Kirch, Enchiridion.
30
 466 VINCENTIUS LERINENSIS scripsit 434. n. 813—819. 467

Legis auctoritate, tum deinde Ecclesiae catho- praeciderit? Quid utique, nisi ut pestifero corruptoque
licae traditione. membro sanitatem universi corporis anteponat?
813 (2) Hic forsitan requirat aliquis: Cum sit perfectus (2) Quid, si novella aliqua contagio non iam portiun-816

Scripturarum canon sibique ad omnia satis superque suf- culam tantum, sed totam pariter Ecclesiam commaculare
intellegentiae conetur? Tunc item providebit, ut antiquitati in-
ficiat, quid opus est, ut ei ecclesiasticae
iungatur auctoritas? (3) Quia videlicet Scripturam Sacram haereat, quae prorsus iam non potest ab ulla novitatis
fraude seduci.
pro ipsa sui altitudine non uno eodemque sensu universi
accipiunt, sed eiusdem eloquia aliter atque
aliter alius (3) Quid, si in ipsa vetustate duorum aut trium horni- 817

atque alius interpretatur, ut paene, quot homines sunt, num vel certe civitatis unius aut etiam provinciae ali-
tot illinc sententiae erui posse videantur. Aliter namque cuius error deprehendatur? Tunc omnino curabit, ut
illam Novatianus, aliter Sabellius, aliter
Donatus exponit, paucorum temeritati vel inscitiae, si qua sunt, universa-
aliter Arius, Eunomius, Macedonius, aliter
Photinus, Apol- liter antiquitus universalis concilii decreta prae-
Pelagius, Caelestius, ponat.
linaris, Priscillianus, aliter Iovinianus,
aliter postremo Nestorius. (4) Atque idcirco
multum ne- (4) Quid, si tale aliquid emergat, ubi nihil eiusmodi818
cesse est propter tantos tam varii erroris anfractus, ut reperiatur? Tunc operam dabit, ut collatas inter se
propheticae et apostolicae interpretationis linea secundum maiorum consulat interrogetque sententias, eorum dum-
ecclesiastici et catholici sensus normam dirigatur. taxat, qui diversis licet temporibus et locis, in unius
catholica Ecclesia magnopere curan- tamen Ecclesiae catholicae communione et
814 (5) In ipsa item
dum est, ut id teneamus, quod ubique,
quod semper, fide permanentes, magistri probabiles exstiterunt; et
quod ab omnibus
creditum est; hoc est enim vere quidquid non unus aut duo tantum sed omnes pariter,
proprieque catholicum. Quod ipsa vis nominis ratioque uno eodemque consensu, aperte, frequenter, per-
declarat, quae omnia fere universaliter comprehendit. severanter tenuisse, scripsisse, docuisse cognoverit, id
Sed hoc ita demum fiet, si sequamur universitatem, sibi quoque intellegat absque ulla dubitatione credendum.
(6)
antiquitatem, consensionem. Sequemur autem Rauschen I. c. 12 sq. ML 50, 640 sq.

universitatem hoc modo, si hanc unam fidem veram

confitetur
esse fateamur, quam tota per orbem terrarum De profectu fidei in Ecclesia Christi.
sensibus
Ecclesia; antiquitatem vero ita, si ab his [Ib. 23 (28).]
patres
nullatenus recedamus, quos sanctos maiores ac
(1) Sed forsitan dicit aliquis: Nullusne ergo in Ecclesia
nostros celebrasse manifestum est; consensionem
quo- 819
paene Christi profectus habebitur religionis? Habeatur plane et
que itidem, si in ipsa vetustate omnium vel certe
omnium sacerdotum 1 pariter et magistrorum definitiones
maximus. Nam
quis ille est tam invidus hominibus, tam
exosus Deo, qui istud prohibere conetur? (2) Sed ita
sententiasque sectemur.
tamen, ut vere profectus sit ille fidei, non permutatio.
Commonitoria (Bonnae 1906,
G. Rausihin, Vincentii Lerinei is
Siquidem ad profectum pertinet, ut in semetipsum una-
Hanstcin) 10 sqq. ML
50, 639 sq.
quaeque res amplificetur, ad permutationem vero, ut ali-
Explanatur regula fidei: quid ex alio in aliud transvertatur. (3) Crescat igitur
«Quod ubique, quod semper, quod ab omnibus.» multum vehementerque proficiat tam singulo-
oportet et
[Ib. 3.] rum quam omnium, tam unius hominis quam totius Ec-
se clesiae, aetatum saeculorum gradibus, intellegentia,
et
815 (1) Quid igitur tunc faciet Christianus catholicus, si

communione scientia, suo dumtaxat genere, in eodem

sapientia, sed in
aliqua Ecclesiae particula ab universalis fidei
scilicet dogmate, eodem sensu eademque sententia.
1
i. e. episcoporum, Rauschen 1. c, 48 sq. ML 50, 667 sq.

30 *
 468 CODEX THEODOSIANUS editus 488.

n. 819’— 823. 469

Quantum valeant veterum patrum sententiae.
dictum auditorium et arbitrium suum enuntiet. Iudex enim
[Ib. 28 (39), 5-8.]
praesentis causae integre habere debet arbitrium, ut omnibus
819 1 Itaque mali cuiusque erroris putredo
cum primum accepto latis pronuntiet.
(5)
defensionem sui quaedam Sacrae Data VIIII Kal. Iulias Constantinopoli .... A. et Crispo
erumpere coeperit et ad
eaque fallaciter et fraudulenter ex- Caes. Conss.
Legis verba furari
ponere, statim interpretando canoni maiorum sententiae Ed. Th. Mommsen (Berolini 1905, apud Weidmannos) 1, 62.

congregandae sunt, quibus illud, quodcunque exsurge ,

ulla ambage pro- De sanctificatione diei Dominicae.

novicium ideoque profanum, et absque
Sed eorum [2, 8, 1 (821 Iui. 8).]
datur et sine ulla retractatione damnetur. (6)
sunt, qui, in Imp. Constant(inus) A, Helpidio. Sicut indignissimum vide- 821
dumtaxat patrum sententiae conferendae
sapienter constanter batur diem solis veneratione sui celebrem altercantibus iurgiis
fide et communione catholica sancte
et noxiis partium contentionibus occupari, ita gratum ac iu-
viventes docentes et permanentes, vel
mori in <r h nsto
cundum est eo die quae sunt maxime votiva compleri. Atque
Christo feliciter meruerunt. (7) Qui-
fideliter vel occidi pro ideo emancipandi et manumittendi die festo cuncti licentiam
hac lege credendum est, ut, quidquid vel
bus tamen habeant et super his rebus acta non prohibeantur. P(ro)p(osita)
manifeste fre-
omnes vel plures uno eodemque sensu V Non. Iui. Caralis Crispo II et Constantino II CC. Conss.
quodam consentiente sibi
quenter perseveranter, velut L, c. 1, 87. Cf. Codex Iustinianus 3, 12, 7.
magistrorum tenendo tradendo firma-
concilio, accipiendo
verint, id pro indubitato certo ratoque
habeatur. (8) Quid- De manumissionibus in Ecclesia.
sanctus et doctus, quamvis epi- [4, 7, 1 (321 Apr. 18).]
quid vero, quamvis ille
quamvis confessor et martyr, praeter omnes aut Imp. Constant(inus) A. Ilosio Ep(iscop)o. Qui religiosa
scopus, 822
et occultas mente Ecclesiae gremio servulis suis meritam concesserint
etiam contra omnes senserit, id inter proprias
in

communis et publicae ac gene- libertatem, eandem eodem

iure donasse videantur, quo civitas
et privatas opiniunculas a
summo Romana
sententiae auctoritate secretum sit, ne cum
sollemnitatibus decursis dari consuevit; sed hoc dum-
ralis
haereticorum taxat his, qui sub aspectu antistitum dederint, placuit relaxari.
aeternae salutis periculo, iuxta sacrilegam
§ 1 Clericis autem amplius concedimus, ut, cum suis famulis
universalis dogmatis
et schismaticorum consuetudinem ,
tribuunt libertatem, non solum in conspectu Ecclesiae ac reli-
sectemur
antiqua veritate dimissa unius hominis novicium giosi populi plenum fructum libertatis concessisse dicantur,
errorem. verum etiam, cum postremo iudicio libertates dederint seu
Rausehen 1. c. 60. ML 50, 675 sq. quibuscumque verbis dari praeceperint, ita ut ex die publi-
catae voluntatis sine aliquo iuris teste vel interprete competat
directa libertas.
CODEX THEODOSIANUS editus 438.
tino II
Dat. XIIII Kal. Mai. Crispo II et Constan-
CC. Conss.
De transferendis causis privatis ad tribunal episcopi. Interpretatio. Qui manumittendi in sacrosancta Ecclesia habuerit
[1,27, 1
(318? Iun. 23).] voluntatem, tantum est, ut sub praesentia sacerdotum servos suos velit
absolvere , noverit eos suscepta libertate cives esse Romanos nam si
Iudex pro sua sollicitudine ob-
:

*820 Imperator Constantinus A. clerici suis mancipiis dare voluerint libertates, etiamsi extra conspectum
episcopale iudicium provocetur,
servare debebit, ut, si ad fecerint sacerdotum vel sine scriptura verbis fuerint absoluti, manebit
silentium accommodetur et, si quis ad
legem Christianam sicut civibus Romanis integra et plena libertas.
transferre voluerit et illud iudicium observare, au-
negotium L. c. 1, 179. Cf. C. I. 1, 13, 2.
iudicem inchoatum, et pro
diatur, etiamsi negotium apud sit

sanctis habeatur, quidquid ab his fuerit

iudicatum: ita tamen, De infirmandis poenis caelibatus et orbitatis.
pergat ad supra
ne usurpetur in eo, ut unus ex litigantibus [8, 16, 1 (320 Ian. 31).]

Imp. Constantinus A. ad populum. Qui iure veteri caelibes

823
1
Lege: Liber 1, titulus 27, lex 1. habebantur, imminentibus legum terroribus liberentur atque
ita vivant, ac si numero maritorum matrimonii foedere fulci-
 ri. 824-82«. 471
470 CODEX THEODOSIANUS editus 438.

scendi cupiditate veniunt, primitus ad magistrum census pro-

condicio capessendi quod quis-
rentur sitque omnibus aequa

KS
aue mereatur. Nec vero
damna non
feminas aestimamus
velut
quisquam
noceant.
orbus habeatur: proposita
§ 1 Quam rem
earumque cervicibus imposita tuns
quaedam iuga solvimus promiscue
omnibus.
et arca
tmpena
vincialium iudicum, a quibus copia est danda veniendi, eius-
modi
merita
litteras perferant, ut oppida hominum
expressa teneantur; deinde ut in primo statim pro-
fiteantur introitu, quibus potissimum studiis operam navare
proponant;
et natales et

tertio ut hospitia eorum sollicite censualium norit

L. c. 1, 418 Cf. C. X. 8, 57, 1. officium, quo impertiant curam, quam se asseruerint
ei rei
expetisse. (2) Idem immineant censuales, ut singuli eorum
Contra profanationem reliquiarum. tales se in conventibus praebeant, quales esse debent, qui
[9, 17, 7 (386 Febr. 26).]
turpem inhonestamque famam et consociationes, quas pro-
et Theodosius AA A. Cyn- ximas putamus esse criminibus, aestiment fugiendas neve
824 Imppp. Gratianus, Valentinianus
P(raeton)o. Humatum nemo ad alte-
corpus spectacula frequentius adeant aut appetant vulgo intempestiva
emo Pfraefecto) distrahat, nemo mer convivia. Quin etiam tribuimus potestatem, ut, si quis de his
rum locum transferat; nemo martyrem
potestate, si quolibet in loco
sanctorum non ita in urbe se gesserit, quemadmodum liberalium rerum
?etur Habeant vero in
pro eius veneratione quod martynum vo- dignitas poscat, publice verberibus affectus statimque navigio
est aliquis conditus,
fabricarum. Da* HUI. K* •
superpositus abiciatur urbe domumque redeat. (8) His sane,
candum sit addant quod voluerint Exodio
N(ob.) (uero) et qui sedulo operam professionibus navant, usque ad vicesimum
Mart. Conslant(ino)p(oli) Honorio
1
aetatis suae annum Romae liceat commorari. Post id vero
Conss.
8; 3, 44, 14. tempus qui neglexerit sponte remeare, sollicitudine praefecturae
L. c. 1,466. Cf. C. I. 1, 2,
etiam, impurius ad patriam revertatur. (4) Verum ne haec
De iure asyli ecclesiarum. perfunctorie fortasse curentur, praecelsa sinceritas tua offidum
censuale commoneat, ut per singulos menses, qui vel unde ve-
[9, 45, 4 (431 Mart. 23).]
niant quive sint pro ratione temporis ad Africam vel ad ceteras
Theod(osius) et Val(entini) anus
A A. Antiocho 1 \rae -

oor.
82 Jmpp. Dei templa timentibus
provincias remittendi, brevibus comprehendat, his dumtaxat ex-
Pateant summi ceptis, qui corporatorum sunt oneribus adiuncti. Similes autem
fecto) P(raetori)o.
templi circum.ectum qui ec-
nec sola altaria et oratorium breves etiam ad scrinia mansuetudinis nostrae annis singulis
quadripertito intrinsecus parietum saeptu concludit, ad dirigantur, quo meritis singulorum institutionibusque compertis
clesias
sancimus esse proposita, sed usque utrum quandoque nobis sint necessarii, iudicemus. Dat. IIII
tuitionem confugientium
extremas fores ecclesiae, quas oratum gestiens populus Id. Mart. Trev(iris) Valentiniano et Valente III AA. Conss.
ad''
primas ingreditur, confugientibus aram salutis ess® P r 1
'
^'P L. c. 1, 786.
parietum descripsimus c netum et
mus, ut inter templi quem
.

primas ecclesiae quidquid fuerit Contra pugnas gladiatorum.

post loca publica ianuas balneis
cellulis sive in domibus hortulis
interiacens sive in tueatur.
[15, 12, 1 (325 Oct. 1).]
interioris templi vice
areis atque porticibus, confugas manus Imp. Constantinus A. Maximo P(raefecto) P(raetori)o. Cru-
eos conetur quisquam sacrilegas
extrahendos
827
Nec in
discrimen suum videat, enta spectacula in otio civili et domestica quiete non placent.
immittere, ne qui hoc ausus sit, cum
quoque confugiat. Hanc autem spatii Quapropter, qui omnino gladiatores esse prohibemus eos, qui
ad expetendam opem ipse forte delictorum causa hanc condicionem atque sententiam
latitudinem ideo indulgemus,
ne in ipso Dei templo et sacro
quemquam manere vel vescere, mereri consueverant, metallo magis facies inservire, ut sine
sanctis altaribus confugientium sanguine suorum scelerum poenas agnoscant.
pernoctare liceat: ipsishoccler.es religionis causa P(ro)p(osita)
cubare vel Beryto Kal. Octob. Paulino et Iuliano Conss.
pietatis ratione servantibus
etc.
vetantibus, ipsis, qui confugiunt,
L. c. 1, 827. Cf. C. I. 11, 44, 1.
L. c. 1, 520.
Edictum de fide catholica.
Contra excessus studiosae iuventutis.
(370 Mart. 12).]
[16, 1, 2 (380 Febr. 27).]
[14, 9, 1

ValCentinOanus , Valens et Gr (at,) anus A A A. ad Imppp. Gr(ati)anus, Valentini) anus et The(o)d(osius) AAA. 828
826 Imppp. edictum ad populum urb(is) Constantinop(olitanae). Cunctos
Qu.cumque ad urbem di-
Olybrium Praefectum) U(rbi). (1)
 editus 438. n. 829-883. 473
472 CODEX THEODOSIANUS

populos, quo. clementiae

tali volumus
nostrae
religione versari, 'juam
S“““T ipo°
j ps0
Episcopi ab episcopis iudicentur.
[16, 2, 12 (355 Sept. 23).]

Impp. Constantius et Constans A A. Severo suo salutem. 831

Mansuetudinis nostrae lege prohibemus in iudiciis episcopos
accusari, ne, dum affutura ipsorum beneficio impunitas aesti-
matur, libera sit ad arguendos eos animis furialibus copia. Si
quid est igitur querelarum, quod quispiam defert, apud alios
potissimum episcopos convenit explorari, ut opportuna atque
commoda cunctorum quaestionibus audientia commodetur.

sssssf f£r "

=^^§§1111 Data Epistula Villi Kal. Octob., Acc(epta) Non. Octob. Ar-
bitione et Lolliano Conss.
L. c. 1, 838.
ic,e)
Contra ecclesiasticos captatores testamentorum.
V et Theod(osio) A. I Conss.
Gr(ati)ano A. [16, 2, 20 (870 Iui. 30).]

L. c. 1, 833. Cf. C. I. 1, 1, 1.
Imppp. Va/(entim)anus Valens et Gr(a/i)anus
,
A. «</832 AA
Damasum episc(opum) urbis Pom(ae). Ecclesiastici aut ex
De immunitate clericorum.
ecclesiasticis vel qui continentium se volunt nomine nuncu-
[16, 2, 2 (319 Oct 21).] pari, viduarum ac pupillarum domos non adeant, sed publicis
Octav.ano Correctori Lucaniae
et - '
R rit-
exterminentur iudiciis, si posthac eos affines earum vel pro-
829 Imp. Constantinus A. d
cultui ministeria religionis impendunt pinqui putaverint deferendos. Censemus etiam, ut memorati
horum Qui divino omnino muneribus
Is. hT nui clerici appellantur, ab omnibus nihil de eius mulieris, cui sc privatim sub praetextu religionis
a divinis obsequiis adiunxerint, liberalitate quacumque vel extremo iudicio possint
ili ne sacrilego livore quorundam
q
SS'
Caes. Conss.
D.t xi! Tai Zv.
C 0 .s.,uti »0 A. V. e, Lieinto adipisci et omne in tantum inefficax sit, quod alicui horum
ab his fuerit derelictum, ut nec per subiectam personam valeant
aliquid vel donatione vel testamento percipere. Qui etiam,
L. c. 1, 835.
si forte post admonitionem legis nostrae aliquid iisdem eae
clericalem interdictus sit.
feminae vel donatione vel extremo iudicio putaverint relin-
Quibusnam ingressus in statum
lui. 18).]
quendum, id fiscus usurpet. Ceterum si earum quid voluntate
[16, 2, 3 (320
percipiunt, ad quarum successionem vel bona iure civili vel
P(raetori)o.
00(1 /mt> Constantinus A. ad
Bassum Praefectum) edicti beneficiis adiuvantur, capiant ut propinqui. Lecta in
830
Cum constitutio emissa praecipiat
nullum de,n< e U
idoneis
P^^ [!," Ecclesiis Rom(ae) III Kal. Aug. Val(entini)ano et Valente 111
progenitum vel etiam instructum
;

vel exdecurione AA. Conss.

atque muneribus opportunum
obeundis publicis
facultatibus L. c. 841.
confugere, sed eos dc
1,

ad clericorum nomen obsequiumque

dumtaxat clericorum loca subrogar Haeretici a privilegiis prohibentur.
cetero in defunctorum teneantur ob-
muneribus civilibus
nui fortuna tenues neque [16, 5, 1 (326 Sept. 1).]
etiam inquietari, qui ante legis pro-
stricti cognovimus illos
Constantinus A. ad Dracilianum.
Privilegia, quae 833
socia vennb deoque prae- Imp.
mulgationem clericorum se consortio contemplatione religionis indulta sunt, catholicae tantum legis
liberatis illos qui post legem
ciDimus his ab omni molestia Haereticos autem atque
publica declinantes ad clericorum numerum observatoribus prodesse oportet.
lafam obsequia schismaticos non solum ab his privilegiis alienos esse volu-
corpore segregatos cunae ° rd ’"
confugerunt! procul ab eo P(ro)p(osita) mus, sed etiam diversis muneribus constringi et subici. P(ro)-
obsequiis inservire.
busoue restitui et civilibus Constant.no Caes. p(osita) Kal. Sept. Gerasto Constantino A. Vll et Constantio
A. VI et
XV Kal Aug. Constantino C. Conss.
Conss. Cf. C.
L. c. 855. I. :1. 5, 1.
L. c. 1, 835 sq.
 474 CODEX THEODOSIANUS editus 438. n. 834—841. 475

Contra haereticos universim. Ne s. baptisma iteretur.

[16, 5, 6 (381 Ian. 10).] a. [16, 6, 1 (873 Febr. 20).]

834 Imppp. Gratianus, Val(entini)anus et Theod(osius) AAA. Impp. Val(entini) anus et Valens A
A. ad Julianum Procon- 838
Eutropio P(raefecto) P(raetori)o. Nullus haereticis mysteriorum s(u/em) Africae. Antistitem, qui sanctitatem baptismi illicita
locus, nulla ad exercendam animi obstinatioris dementiam usurpatione geminaverit et contra instituta omnium eam gratiam
pateat occasio. Sciant omnes etiam si quid speciali quolibet iterando contaminaverit, sacerdotio indignum esse censemus.
rescripto per fraudem elicito ab huiusmodi hominum genere Dat. X Kal. Mart. Trev(iris) Val(entini)ano et Valente IIII
impetratum est, non valere. § 1 Arceantur cunctorum haereti- AA. Conss.
corum ab illicitis congregationibus turbae. Unius et summi Dei L. c. 1, 880. Cf. C. I. 1, 6, 1.
nomen ubique celebretur; Nicaenae fidei dudum a maiori-
bus traditae et divinae religionis testimonio atque assertione b. [16, 6, 5 (405 Febr. 12).]
firmatae observantia semper mansura teneatur; Fotinianae Imppp. Arcad(ius), Ilonorlius) et Theod(osius) AAA. Hadri- 839
labis contaminatio, Ari ani sacrilegii venenum, Eu nomi an a e ano Pfraefecto) P(raetori)o. Ne divinam gratiam sub repetito
perfidiae crimen et nefanda monstruosis nominibus auctorum baptismate polluta Donatistarum vel Montanistarum secta vio-
prodigia sectarum ab ipso etiam aboleantur auditu. laret, fallendi occasionem severitate huius praeceptionis abole-
§ 2 Is autem Nicaenae assertor fidei, catholicae
835 reli-
mus statuentes, ut certa huiusmodi homines poena sequatur
gionis verus cultor accipiendus est, qui omnipotentem Deum legisque censuram experiantur ultricem, qui in catholicam
et Christum Filium Dei uno nomine confitetur, Deum de Deo, religionem perverso dogmate commisissent. Iubemus igitur,
lumen ex lumine: qui Spiritum Sanctum, quem ex summo ut, si quis posthac fuerit rebaptizare detectus, iudici, qui pro-
rerum parente speramus et accipimus, negando non violat: vinciae praesidet offeratur, ut facultatum omnium publicatione
apud quem intemeratae fidei sensu viget incorruptae Trinitatis multatus inopiae poenam expendat, Et cetera. Dat. Prid. Id.
indivisa substantia, quae Graeci assertione verbi oualo recte
Febr. Rav(ennae) Stilichone II et Anthemio Conss.
credentibus dicitur. Haec profecto nobis magis probata, haec
L. c. 1, 882 sq.
veneranda sunt.
836 § 3 Qui vero iisdem non inserviunt, desinant affectatis De apostatis.
dolis alienum verae religionis nomen assumere et suis apertis
[16, 7, 1 (381 Mai. 2).]
criminibus denotentur. Ab omnium submoti ecclesiarum limine
penitus arceantur, cum omnes haereticos illicitas agere intra Imppp. Gr(ati)anus, Valentini) anus et Theodosius) AAA. 840
oppida congregationes veternus ac, si quid eruptio factiosa ad Eutropium Praefectum) P(raetori)o. His qui ex Christi-
temptaverit, ab ipsis etiam urbium moenibus exterminato fu- anis pagani facti sunt, eripiatur facultas iusque testandi et
rore propelli iubeamus, ut cunctis orthodoxis episcopis, qui
omne defuncti, si quod est, testamentum submota condicione
Nicaenam fidem tenent, catholicae ecclesiae toto orbe red- rescindatur. Dat. VI Non. Mai. Const(antino)p(o)l(i), Syagrio
Dat. IIII Id. Ian. Const(antino)p(o)li Eucherio et et Eucherio Conss.
dantur.
Syagrio Conss. L. c. 1, 884.
L. c. 856 sq. Cf. C. I. 1, 1, 2.
Ne Christianum mancipium Iudaeus habeat seu
Contra Donatistas. circumcidat.
[16, 5, 89 (405 Dec. 8).] [16, 9, 2 (339 Aug. 13).]

837 Imppp. Arcad(ius), Honor(ius) et 7heod(osius) AAA. Dio- Imp. Constantius A. ad Evagrium. Si aliquis Iudaeorum841
timo suo sal(utem). Donatistae superstitionis haereticos quo- mancipium sectae alterius seu nationis crediderit comparandum,
cumque loci vel fatentes vel convictos legis tenore ser- mancipium fisco protinus vindicetur: si vero emptum circum-
vato poenam debitam absque dilatione persolvere decernimus. ciderit, non solum mancipii damno multetur, verum etiam
Dat. VI Id. Decemb. Rav(ennae) Stilichone II et Anthemio capitali sententia puniatur. Quodsi venerandae fidei conscia
Conss. mancipia Iudaeus mercari non dubitet, omnia, quae apud eum
L. c. 867. reperiuntur, protinus auferantur nec interponatur quidquam
 n. 842-845. 477
476 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr. ca 440.
pevoi' qupiCKev te 015 6 auTOu iratTip KwvaidvTioq
possessione xaq ‘EXXfivuiv 0pr|(TKeiaq, eubaipoveaTEpov tov
morae, quin eorum hominum qui Christiani sunt dTrocJTpatpeig
et Constante
careat. Et cetera. Dat. Id. Aug. Constantio A. II piov bnyratev. (8) ’Ev TOtauTq xoivuv dptpiaPnTfiCTet TUTxd-
A. Conss. vovxi xai ttou apa toT? crrpaTiuiTaiq bbeuovTt, <ruve£n 0au-
L. c. 1, 896. Cf. C. I. 1, 10, 1. patriov ti Kai Xoyou Kpenrov 0edaacr0ai. TTepi yap peaqp-
ppivaq f)Xiou dipaq, qbq xfjg fp4paq dTTOKXivouffns. etbev
De conservandis templorum aedificiis.
£v tui oupaviu ffrOXov cpurros crraupoeibn iv ili YpdppaTa
[16, 10, 18 (399 Aug. 20).]
ity XeYOVTa' «’Ev toutuj vixa.»

842 Impp. Arcad(ius) Honorius AA. Apollodoro Proc(onsuli)

et (9) T oOto cpavtv to crqpeTov tov ftocnXea 4EeTtXr|TTev. 844
Afric(ae). Aedes rebus vacuas nostrarum beneficio
illicitis Autos te toT? oikeioi? crxEbov dmoruiv 6tp0aXpoTq, i*|puiTa
sanctionum ne quis conetur evertere. Decernimus enim,
ut
Kai Touq Ttapovra?, Ei xai auToi xrjs abvfj? drroXauoucnv
aedificiorum quidem sit integer status, si quis vero in sacri- dqiEtu?. Tuiv be (TupqsujviicrdvTUJV, dvepptbvvuTO p£v 6 flacri-
ficio fuerit deprehensus,legibus vindicetur, depositis
in eum Xeu? diri Tr] 0eia xai 0aupacrrr| tpavTaaiqt. (10) NuKxoq bt
sub officio idolis habita, quibus etiam nunc
disceptatione
Dat. XIII Kal. ^TrlXaPoucrr| ;. xaTa tou? uttvou? 6pql t6v Xp i«jto v X^ovxa
,

patuerit cultum vanae superstitionis impendi.

auTU) KaTaaKEudcrai KaTa t6v tuttov to 0 6cp0evToq crqpEiou
Sept. Patavi Theodoro V. C. Cons.
Kai toutuj Kaxa tuiv noXepituv djq bTOtpu) K£XPn<T0ai Tpoiraitu.
L. c. 1, 902.
MG 67, 35 sqq.
SOCRATES,
SCHOLASTICUS C0NSTANT1N0P0UTANUS, De inventione salutiferae crucis et sacrorum clavorum.
continuator Eusebii pro annis 305 — 439, scripsit circa 440. [Ib. 1, 17.]

(I) ‘H toO (tafftXdiuq pf|Tqp 'EXdvq, qi; 4rc’ dvopan xf|v845

De visione Constantini M. Apetrdvqv
ttote Ktlipqv ttoXiv TroifiCTa? 6 fiatTiXeuq 'EXevoO-
[Historia ecclesiastica 1, 2, 5 — 10.]
dn^piPe, qui gentilium deos impense coluisset, nullum ex eo fructum
*843 (5) MctESvTtoq bb tcaiolx; Touq 'Puipaiout;
Tpdmp xptupevo? Kcrr’ auxtiiv' percepisse; Constantium vero patrem suum, qui a Graecorum
TupavviKuj (idXXov P| pacxtXiKdj
TtoXXouq superstitione alienus fuisset, vitam longe feliciorem traduxisse.
poixeuuiv' dvatbqv iaq Tutv £Xeu0(puJV fuvaiKaq Ka
\

ToOto tvou^ (8) Porro dum in tam ancipiti deliberatione versatur, forte illi
dvatpiuv Kai Ttotwv xa toutou; <k6Xou0a. (6) cum militibus iter facienti admirabilis quaedam, et quae omnem
paaiXeuq KujvcTTavTivo?, f>u<Ta00ai 'Puipatouq Tq<; irn’ dicendi vim superat, visio oblata est. Horis enim meridianis, cum
6
oOtou bouXeia? foTtoubaZiev euOuq re (ppovTtba? W0EI, Tiva
' iam dies vergeret in vesperum, lucis columnam instar crucis in
Tpdnov Ka04Xoi tov Tupavvov. (7) Kai diq fiv 4v TqXiKauTq caelo videt, cui inscripta erant haec verba «In hoc vince.»
:

tppovxibt, ^Ttevdet Tiva 0eov ^rriKOUpov Trpoq xfiv paxnv (9) Huiusmodi signo statim obstupefactus est imperator. 844
KaXecrete. KaTd voOv bl 4Xdppavev, tb? oublv divavTo ol Nec iam suis ipse oculis satis fidens, interrogavit eos qui
aderant, num et ipsi idem signum vidissent. Quibus idem
Ttepi AtOKXqna v6 v, -rrepi tou?
'EXXiivtuv 0eouq btaxei-
sibi quoque visum esse testantibus, imperator quidem con-
firmatus est divina illa ac mirabili visione. (10) Nocte vero
843 Interea Maxentius Romanos gravissime oppressit,
(5) superveniente Christum in somnis vidit, iubentem ut signum
tyrannum se potius erga illos quam imperatorem gerens. Nam instar eius quod viderat fabricaretur eoque tamquam certissimo
et ingenuorum hominum uxores impudentissime
constuprabat
adversus hostes tropaeo uteretur.
plurimos civium indicta causa perimebat aliaque id genus
(1) Mater imperatoris Helena, cuius gratia imperator
et
facinora perpetrabat. (6) Quibus compertis,
imperator Con- 845
Drepanum, quam ex vico civitatem effecerat, Heleno-
stantinus Romanos iugo tyrannicae servitutis liberare studuit;
statimque sollicite coepit inquirere qua ratione tyrannum 1
Praeterea de inventione crucis agunt: Chrysostomus, In Ioann.
oppressurus esset. (7) Huiusmodi sollicitudine distnctus per- hom. 85. Sozom. 2, 1. Theodoret. 1, 18. Ambrosius, De obitu Theodosii
pendebat animo, quemnam sibi deum ad hoc bellum adiutorem 43 sqq. Rufin. 1, 7 sq. Paulinus Nol. ep. 31. Sulp. Severus 2, 35.

vocaret. Venitque illi in mentem, Diocletianum quidem,

 ca 440. n. 846—847. 479
478 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr.

ei? paKpav bd TTauei Ta

Xunq? 6 tuiv ‘lepocroXupujv
Tr)?
TtoXiv £muv6|ia(re, bi’ dveipuiv xPlnaricrGeuTa ei? ra 'lepo-
'lepouaaXrip Ipnpov dniaKono?, ili dvopa Maxapto?.
Auei bd moret to
ify
qoXupa uapeTeveTO. Kai -rf|V irore
apcpipoXov. IqpeTov rap rjTet napa toG 0eoG Kai dXap-
tov npoqpirniv [cf. Ps18, 1] eu-
0)? bTtuipocpuXdKiov K<rrd
avecrrn, Pavev. (5) To bd aqpeiov ^vtoioGto’ Yuvq ti? twv dYXu>-
poucra to toO X picXToG pvqpa, dvGa ratpei?
phuv, vootu xpovtqt XqcpGekra, npo? aurili Xoittov tui GavaTw
(jTtoubaitu? «nTti. Kai buCTxepai? pev, auv 0eQ bd eu-
d^dveTO. TTpooaYeaGat ouv Trj aTroGvqOKOuoq tuiv crraupwv
piaKEi. Ti? bd f) aina Tq? bucrxepEia?, PP aX eu, v dpui.
P^a tov dKaOTOv 6 drriOKOTTO? TrapeOKeuaae, moreuoa? avappwaGqvai
(2) "Oti oi pdv Ta
toO X p i a t o 0 «ppovoOvre?
cpeu-foVTe? Ta
Tf|v fuvatKa
dqiapevqv tou Tipiou OTaupoO. (6) Kai T q?
Kaipov toO TtaGou? Qipujv to pvnpa. Oi bd
dXmbo? oux qpapre. TTpotrevexGdvTwv Y<*p twv
toO XpiOToO, xwffavTe? ™
v t6ttov 'Atppobirq? kot^ au-
Kupituv
buo OTauptliv, dpevev oubdv f)TTOv f) Yuvq dTroGvqOKOuoa.
dirdOTqffav a-faXpa, Troiouvre?
toO vaov KaracTKeudaavTe? pp
Touto pdv ouv itaXai TTpouxuipei. Tfi Q? bd 6 TptTO? 6 YvqOto? TrpocrqvdxGq, f) dTToGvqOKOuoa
pvnpnv tou tottou.
euGu? dveppdioGq Kai dv to?? uYtaivouotv qv.
4^v 6T0. (3) KaG- ToOtov pdv
be pnTpi toO (taaiXew? cpavepov toGto
KaGapov ouv tov TpoTtov to toO OTaupoO HdXov qupqTat.
eXoGoa ouv to Eoavov Kai tov tottov dKxwcraffa Kat
crraupou? dv tui pynpaTi' dva pev (7) 'H bd toG paoiXdtu? pqTqp oikov pdv euKTqptov dv847
4pra(Tapdvn, Tpei? eupiaxei
tou? be tui toO pvqpaTO? tottui TroXuTeXfj KaTeOKeuaoev, 'lepou-
tov dv ih X p a t 6 ? d£eTavu(T0q
paKapiffTbv, i

(TuaTaupujGevTe? buo XqtTTal TeGvqKeoav. oaXqp Te Neav dmuvopaoev, dvTtTrpoouiTrov Tr) TraXata
dTdpou?, dv ol? oi
cravi?, dv p dyeivq Kai KaTaXeXetp.udvq TTOtqoaoa. ToG bd OTaupoO
luv auToi? bd eupqTO Kai f| toG TT X a t o u i (8)
XpicTTOV irpoa- udpo? pev ti 0f|Kq apYupa rrepiKXeioaoa, pvqpoouvov toi?
PamXda twv 'loubaiuiv tov aTaupuiGdvra
iOTopeiv pouXopevoi?, auToGt KareXine' t6 bd dTepov pepo?
Ypacpuiv dv bia«popoi? Ypappacnv dKqpurrev.
dTTOOTeXXei tui paoiXei. (9) "Onep beSapevo? Kai mOTeuoa?
846 (4) 'Errei bd dpcpi^oXo? fjv 6 (Traupo? 6 ZiqTOupevo?, oyx
Ouk TeXeiui? ouiGqoeoGat Tqv ttoXiv dvGa dv dKetvo cpuXdTTtiTai.
f| TuxoCcra Xunq Kaxcixe rqv toG pacnXdui? pqTdpa.

Deo somnis admonita venit

affecta est. Quem quidem brevi post tempore Hieroso-
nolim voluit appellari, a in
lymorum episcopus, nomine Macarius,
Hierosolyma. Et cum veterem illam Hierusalem nixta sedavit et am-
desertam sicut pomorum custodiam biguitatem omnem fidei virtute dissolvit. Signum enim a Deo
Prophetae vaticinium
quo sepultus re-
petiit et impetravit. (5) Signum vero
huiusmodi. Mulier fuit
offendisset, Christi monumentum, in ille
quaedam diuturno
quidem illius confecta morbo, iam in ipso
loci,
surrexit, studiose coepit perquirere. Ac difficile illud,
mortis articulo erat constituta. Huic ergo animam agenti
sed tamen opitulante Deo tandem reperit. Quae vero causa
episcopus singulas cruces apponi iubet, certissime sibi per-
fuerit huius difficultatis, paucis aperiam. (2) Qui Christi
istud magno-
suadens fore ut mulier pristinae valetudini restitueretur, si
fidem sequebantur, post mortem eius monumentum
abhorrebant, pretiosam Domini crucem attigisset. (6) Nec vero spes eum
pere coluerunt. Hi vero qui a religione Christi
exstruxerunt,
fefellit. Admotis enim duabus crucibus quae genuinae non
locum aggere opplentes templum Veneris in eo erant, mulier nihilominus in summo vitae discrimine remansit.
superposito memoriam loci penitus abolere stu-
et simulacro Adhibita vero tertia, quae vera Domini crux erat, illa in vitae
duerunt. Et hoc quidem olim eis successerat. Verum im- mortisque confinio posita statim convaluit et pristinum vigorem
igitur simulacro
peratoris matri ea res innotuit. (3) Deturbato recuperavit. Hoc igitur modo repertum est crucis lignum.
humo et loco undique repurgato, tres cruces in
egestaque
qua Christus (7) Imperatoris autem mater in ipso quidem sepulcri loco
monumento reperit: unam quidem beatam, in 847
pependerat; duas vero quibus duo latrones qui una
alias, in
templum magnificum exstruxit et Novam Hierusalem
cognominavit, quam ex adverso veteris illius ac desertae con-
cum illo crucifixi sunt, mortem obierant. Cum his inventa diderat. (8) Crucis vero portionem unam argentea inclusam theca,
crucifixum regem
etiam est tabella, in qua Pilatus Christum iisqui visere eam vellent, ad perpetuam memoriam illic reliquit;
pronuntiaverat.
esse ludaeorum ac
variis linguis litteris
alteram vero ad imperatorem misit. (9) Quam ille cum acce-
846 (4) Sed quoniam
ambiguum erat quaenam esset crux illa
pisset, pro certo habens civitatem illam perpetuo incolumem
quaerebatur,
quae mater imperatoris non mediccn dolore
 CONSTAimNOP. scr. ca 440.
480 SOCRATES, SCHOLASTICUS n. 848—851. 481

dvbpidvTi KaxeKpuqjev, S? 4v xfl k«™ Kwv-

TUJ feauxoO xai? ^KKXriCTiau; Kai toi? Trevntxiv.
dropq Kuivffxav (14) Eucrepui? Te btavu-
UTavTivouTToXiv [ev Tr)] cratra Tr|v £ujf|v freXeuTricre xxepi
dfboqKociTbv £to?' K ai to
xai peT^ou K ovo<= ‘ p '

tivou imi toO nopcpupoG .

adipa auri)? ei? ti^v pacriXeuoucrav Neav ‘Pdjpriv bia-
ToCxo piv dxofl TpaM-a? «*»
pavies » 01 TnV
KoptaGiv iv toI? pamXiKoi? pvnpaaiv dneTiGn.
dXrjei? «vai
KuJvaravTivou n6Xiv oucoOvxe? MG 67, 117 sqq.
xai? X e P <* IV T0U Xpl a
Q
84R ClO Kai TOUC iiXou? be, o\
'1

Mkuv
.

6 KujvaxavTivo? De Paphnutio episcopo

Kaxd ro! iTpSv iveSdrnaav. et lege caelibatus.
Tr TUJ
TOUTOU? Pn
(Kd Tdp K«i n lP
te koi mepucecpaXaiav ^ «oirgJJS .
« [Ib. 1, 11.]

dwtoreiXev), X «X‘vou? a? ndaa^ (1) 'Ernei bi TTatpvouriou iTruptbuJVO?

°u v Kai noiqcTaaGai 850
roiq noXlis tKtxpnro. (11)
iiXac 6 BatfiXeuc eic xiiv
'ExopnT«
Karacmeuriv tujv g
iKKXiitfiuJV. t-Ypaq* pvqpqv dvujTepuj ^nqTT€iXd|ue9a, euKatpov ivTaOGa rrepi aO-
Tijjv eimeiv. (2)17acpvo0Tio? ydp pici? iroXew?
twv dvtu
GnPuiv iuiaKono? r)v' outuj bi i[v dvf|p GeoqjiXq?, tb? Kai
(Tq^eia GaupatTTd rivecrGai utt’ auToO. Outo? iv Kaipw xou
bituTpoO t6v dcpGaXpov 456 k6it»i. Zcpdbpa
bi 6 pauiXeu?
WM“ t6v dvbpa, Kai duvexui? drri Td pacriXeta peTerripneTO

SShSTci To£*’V%&
Kai tov ifopwpuYpevov dcpGaXpdv KaTecplXet. TooauTn
npoff-
Kai ta? qv Tip PacriXeT KujvdTavxivuj euXdgeia.
tujv fuvaiKuiv tothoti.^ (3) "Ev piv oOv
Z\ auveureaGai iv tu> toOto irepi TTacpvouTiou efpnaGtu. "0 bi Txp6^ XucriTdXetav
tu. tujv
Txapetvouq xa? dvaT e-fpapdva^v T nc 'EKKXqcna? Kai Kdcrpov tiuv ieptup^vtuv bia
tPiv outoO
(TuppouXfiv T^rove, touto biqfqcropat.
(4) 'EboKei Toiq ^niciKd7T0i<: vdpov veapbv ei? ti)v ’Ek- 851
KXqcTiav uioxe xou? leptup4vou?, Xtfuj bk 4tti-
el(T«p(peiv,

quod* To*nst a n n dicto, (Tkottou? Kai TrpeapuT^pou? Kai biaKdvou?, pi) (Tu-fKaGeubeiv
Con" ta* n tin o oTi^foro
t i i

posita est Atque hoc qrndm

^er ingenti collna purpurea
auditione acceptum huic
historiae inserui. 0 ™nes autem ‘erm (14) Deinque cum in summa pietate vitam egisset, mortem

g^g
848
<p,i
/
C

SaSTp-4..ipsum
mento repertos mater ad
1

"clavos °praeMre" quU>us C h

r?sti ^luuiufcroci fuerant
accepisset (nam «, hos ,n
m'««“A*
m)Cae
—™ obiit
vam
positum
(1)
anno aetatis
Romam
est.
circiteroctogesimo; corpusque eius No-
deportatum, in regalibus monumentis de-

Sed quoniam superius polliciti sumus, nos mentionem

usus est in bello. (11) ^ aet erum 850
galeam fabricari iussit; iisque Paphnutn Spyridonisque esse facturos, opportunum hic fuerit
fmperator quidem materiam
omnem ad constructionem ecclfr de illis pauca dicere. (2) Paphnutius igitur cuiusdam urbis
subministravit. Scripsit etiam
ad Macanum in superiori Thebaide fuit episcopus: vir adeo
arum affatim
si pius Deoque
episcopum ut opus ipsum acceleraret. carus, ut admiranda ab eo signa ederentur. Huic
persecutionis
imperatoris, postea quam
aecUhcasset
aedificasset
840 (12) Mater vero quoque in spelunca
tempore oculus fuerat effossus. Imperator vero hominem
Novam Hierusalem, apud Bethlehem magnopere observabat, et frequenter in palatium accersebat
eccle-
in qua Christus
secundum carnem natus est, alteram effossumque eius oculum deosculabatur. Tanta in principe
inferiorem exstruxit. Sed et
siam priore illa haudquaquam Constantino inerat pietas ac reverentia. (3) Atque hoc de
tertiam aedificavit, in eo
monte ex quo Paphnutio a nobis primo loco dictum sit. Illud vero quod
erat
(13) Porro tam pie
ac religiose erga haec ad ultilitatem Ecclesiae et ad honestatem clericorum eius con-
in coelum
una cum caetens Deum oraret.
affecta ut in ordine mulierum silio gestum est, deinceps exponam.
ecclesiarum ascriptas ad con-
Virgines quoque in matricula mensae appo- (4) Visum erat episcopis novam legem in Ecclesiam in-
ipsa per se ministrans,
eisque
•
851
vivmm vocabit pauperibus erogabat.
ducere, ut quicumque in sacrum ordinem allecti essent, id est
Multa praeterea ecclesiis et
nebat fercula. episcopi, presbyteri et diaconi, ab uxorum quas,
cum laici
Kirch, Enchiridion,
gj
482 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr. ca 440. n. 851-853. 483

xai? Yapexai?, fi? dxi XalKol 6vie? l^TOVTO. (5) Kai drrej Iulii P. I (337 — 352) dictum de auctoritate episcopi
pouXeueaGai TrpouKerro, biavacrra? dv pecrui tou Romani.
nepi toutou
4tti(Jk6ttujv 6 TTarpvouxio?, d(Joa paKpa, [Ib. 2, 17, 5.J
ffuXXofou tujv
toI? lepwpevoi? dvbpdar Ttptov
Outw? ivavTiujv rrepTTopevwv tujv YpappdTwv, 6 ’lou-852
pq Papuv Zvfbv drtiGeivai
auxov dpiavxov tov y<*MOV Xefuiv,
eivai Kai xqv Kofrqv Kai Xio? toi? dv 'Avxioxeia cruvaxGeTcriv dvTrrpdtpwv dnepep-
imeppoXr) T q? ducpipeia? paXXov Td|v ’EKKXq(rfav ipaTO, rrpwTov pdv to dnaxGd? Tq? auTujv dmffToXq?, drrerra
pq ir)

TtpoapXaipujffiV ou y<*p TrdvTa? buvacrGai cpdpeiv Tq?

drra-
Trapa Kavdva? rroioOvTa?, bidTi ei? Tfiv cruvobov outov ouk
oubd fow? <puXa 0nff£CT0at t#|v ffujcppo-
0da? xqv dffKnaiv, X dxdXeaav, tou dKKXqoracmKoO Kavdvo? KeXeuovTO?, «pi) beiv
6Ka\ei
cuvqv Trj? iKdffTOU Y«M£ T n?- (6) EuicppoffOvqv i>e rrapa Yvwpqv toO drTKTKdTTOu ‘Pw pq? KavoviCeiv
OuveXeuaiv. 'ApxeToGai te
Kai Ti)? vopipou Y uvctlK °S Tqv Ta? 'EKKXqtria?», xai 6 ti Tqv ttIcttiv XeXqGdTw? Ttapa-
xXqpou pqK£Ti ‘fdpov dpxeffGai,
tov <p0aaavTa Tuxeiv, d-rri
XapaxTOUOiv.
dpxaiav TtapabocriV prjTe pqv
Kaxa xf|v Tfj? 'EKKXqffia? MG 67, 219 sq.
drroZeuYVUffGai xauTq?, Fjv finaE F|bq rtpdxepov XaiKO?
wv
iVfdYexo. (7) Kai Tauri dXeYev dneipo? div Ydpou, xai De exsilio et reditu Liberii.
«vert-
drrXw? eineiv, yuvoik 6?- dx rraibo? Y<*P dv dmcqTqpiqj [Ib. 2, 37 sub finem.]
Kai ti? dXXo?, rtepiPoqTO? ujv.
(1) '0 pacnXeu?
©paitTO, Kai 4-rri tftucppocTuvq, ei
TTacpvou-
bd . . . toi? pdv rrepl Ou pffdxiov, 853
6 twv lepwpdvwv ctuXXoyo? toi?
(8)neiGetai rrd? boa auiToi? dbdKei auv 'EKxXqmwv
Trappqtria Kaxa tujv
xiou Xoyoi?. Aio Kai Tqv xxepi toutou ZqTqmv drreaiYnffav, rrpdmiv dTrdTpeipe. (2) Ti^v bd dKbocriv Trj? dvaYVwffGeicTns
Trjq 6piXia? tujv ya-
T f) Yvwpq twv pouXopdvwv dnexecrGai dv Apipivtu iricrTeuj? dKdXeuaev ei? xa? rrepl 'iTaXiav ’Ek-
Kai TOtraOTa pdv irepi TTaipvouTiou.
peTuiv KaTaXeiipavTeq. KXruria? dKTrdpTrea0ai, TrpoaxdEa? tou? pd| (louXopdvou? utto-
MG 67, 101 sqq. Ypdipeiv auTf] d£euiCT0ai tuiv “EKKXncmuv xal ei? tou? t6ttou?
uOtuiv dTdpou? dvTiKa0idTacr0ai. (3) Kai ttpuito? pdv Ai-
pdpio? 6 xq? 'Piijpq? drricrKOTTO? rrapaiTqcrdpevo? dxeivq Trj
concubitu abstinerent.
essent, matrimonii iure sibi sociaverant, Ttioxei d£6piaro? YiveTat, tuiv rrepl Ouptrdiaov
<Tuv0dff0ai,
Cumque hac re in medium proposita singulorum sententiae
(5)
consessu Pap li-
ei? t6v t6ttov outoO KaxaaTqcrdvTUJV OiXqKa. "0? bidxovo?
rogarentur, surgens in medio episcoporum
matius vehementer vociferatus est, non esse imponendum
grave hoc iugum honorabiles nuptias
clericis et sacerdotibus : lulius itaque contrariis inter se litteris ad ipsum missis, 852
ettorum immaculatum esse dicens, ne ex nimia severitate rescribens episcopis qui Antiochiae convenerant, graviter con-
damnum potius inferrent Ecclesiae: neque enim omnes ferre questus est: primum quidem de acerbitate ipsorum epistulae,
ac forsitan inde deinde quod contra canones ipsum ad synodum non vocassent,
posse tam districtae continentiae disciplinam,
eventurum esse ut cuiusque uxoris castitas minime cum ecclesiastica regula interdictum sit <ne praeter sen-
custodiretur.

Castitatem autem vocabat congressum viri cum uxore legi- tentiam Romani Pontificis quidquam ab Ecclesiis
(6)
ascripti, mxta decernatur»;
tima. Satis esse, ut, qui in clerum fuissent questus est item regulam fidei clanculo ab
uxores ducerent:
veterem Ecclesiae traditionem, iam non amplius ipsis adulterari.

non tamen quemquam seiungendum esse ab ea quam antehac, (1) At imperator... Ursacio <ac Valenti) eorumque853
tunc esset laicus, legitime duxisset.
cum (7) Atque haec dixit, asseclis quidvis contra Ecclesias agendi liberam potestatem
non modo coniugii, sed muliebris congressus penitus ex- dedit. (2) Expositionem autem quae lecta fuerat Ari-
fidei,
ipse
pers; quippe qui a puero in monasterio
educatus fuisset, et mini, ad Ecclesias Italiae mitti iussit mandans, ut, quicumque
singularem castimoniam ab omnibus celebratus. (8)
Ceterum subscribere ei nollent, pellerentur Ecclesiis, et in eorum locum
ob
universus sacerdotum coetus Paphnutii sermonibus assensus alii substituerentur. (3) Et primus quidem Liberius, Ro-

est Proinde omissa eius rei disceptatione, singulorum

arbitrio manae urbis episcopus, cum fidei illi consensum accommodare
permiserunt, ut ab uxorum consuetudine abstinerent
si vellent. renuisset, in exsilium mittitur Felice in eius locum ab Ur-
sacianis suffecto. Qui cum esset Romanae Ecclesiae diaconus,
Et haec quidem de Paphnutio.
31
 ca 440- n. 854-855. 485
SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP.
scr.
484
b6Sij tcpoare- beiv k£ dvdYKq? KaTatpeuYeiv 4tti Te tov dbeXqjov tou paor-
ujv tt\? ivTdJUtj 'Exorna? Kai tQ ‘Apciavq Xeu)? Kai 4ttl AiP^piov tov 'Pwpq? «ricXKOTrov, da-rrdZecrOai
Eiai bfc ol xfeTOvre?,
6ek ei? Tf|v inuncoiriiv npoepxnen-
bk KCU dvaTKri «eivwv thcxtiv paXXov, f\ KOivuiveiv toi? Ttepi Eu-
Te Tf|v
ou TTpoCT€0€TO pfcv tt) 'Apeiav») boEq, p[(f
8ti boEiov. (3) rTeptroumv ouv EuffTa0iov tov Ik Xefkt-
K£X
bucnv KaivoTO|iOU- cnreta?, b? troXXdKi? Ka0r|pr|TO, IiXpavov Tapffou Tt)?
854 (4)°TTdvTa pbv ouv t6t£ rd xard ti>|V KtXuria? Kai OeocpiXov KatfTapdXwv'
Kai dnooreXXo- KiXiKia? bk Kai rjbe
tujv p« «ujOoupevtuv
u£v a rapaxnv elX€, ttoXi? «TeiXapevoi pq biaKpiOvjvai irpo? A i p k p i o v rcepl
'

tujv «utujv avTiKa0iOTO-

u^viuv ei? «opiav, twv bfc ei? t6ttov nioTew?, dXXa KOivwvfjaai Tij 'Pwpaiwv ‘EKKXqcriqi Kai
tujv paffOuiciuv
p£vuiv. Kai TauTa 4fiveTO piqt Kai <«>
Kupwcrai ti)v tou 6poouff(ou tticttiv.
TrpocTraTpdTUJV, drrep Kai ei? rd k(ba p4pn dntoraXTO. 5) u (4) Oijtoi YpdppaTa
«opia? dvaKXqOel? tujv kv ZeXeuKeia biaKpi04vTwv dniKopiZopevoi ti>|v Tta-
AiB4pio? )xkv ouv piKpov OorepfV t>i? Xaiav 'Pdipqv KaTeXapov. Kai tui paffiXei p4v ouk «TUYxd-
t6v ohceiov 0 p 6 vov du^Xape, tou kv PliWl X “ o0
voucn Txepi Ta? TaXXia? y<*P ^(TxoXtfro, ZaupopdTa? «et
‘

’EKKX aia? «pdXXovTO? tbv «MXtitca 6 re

oavTO? Kai xn? n iroXepwv. A i Pe p itu b£ Ta? imcTToXa? 4 yx €1 P^ ouo,1 v. (5) '0
toutoi? frrtvno <rupM»nq)o?.
BaaiXeu? Kai napd Yvwpqv bk aiiTOu? irpocrb«acT0ai oubapiu? dpouXeTO.
OOpadKtov tt)? 'ItoXio? dvaxujpnoavTe? Trj? Yap
(6) 01 bk Ttepi 'Apeiavuiv poipa? eivai Kai pf| buva(T0at bex0r)vai 8tt6
Kai 4 ttI Ta dvaToXiKd biapaivovre? p4pn, tioXiv tt)? t)p<?MC,
ti)? 'EKKXqaia? ?XeYev, ib? Tfjv iv NiKaiqt ttIcttiv d0eTi*i-
fivopa NiKrjv, KaTaXappdvouffiv.
MG 319 sqq.
cravTa?. (6) 01 bk dneKplvavTO «
peTapeXefa? «eYvwK^vai
67, ti*|v dXr|0eiav Kai i^pvrjaOai p kv fqbr) irpdTepov ti)v tujv dvo-

Papa multos Macedonianos (Homoeusianos)

in
Liberius potaiv TttffTiv, 6poi6v Te dipoXoYn^vai koto ttdvTa t6v Y16v
Ecclesiam recipit (866). tu) TTaTpi' pqbdv Te biacp^peiv tou dpooufffou t6 Spoiov.
[Ib. 4, 12.) (7) TauTa X4yovto? A p 4 p o ? «Ypacpov t#|v dpoXoYiav
i i

ffcpobpui? t6t£ Oi bt auTtu pipXiov dipeEav, kv ib

855 1 (1) Tujv b£ cppovouvTUJV t6 6poou<Jiov ti)? YVtupnc dnijTriaev.

ffuveXa04vriuv, afl0i? ol bidjKovre? Kard twv MaKebovia-

«mvoxwpou-
vwv «wpouv. (2) Ol bk, cpdpuj pdXXov Kai Plqt inter se miserunt significantes necessario confugiendum esse
npo? dXXqXou? bqXouvre? tum ad fratrem imperatoris, tum ad Liberium, Romanae
pevoi, Kard n6Xei? bieirpeaPeuovro
urbis episcopum, eorumque fidem amplectendam potius, quam
ut cum Eudoxio communicarent. (8) Mittunt igitur Eu st a-
episcopatus honorem
Arianam tunc amplexus perfidiam ad opinionem thium Sebastiae episcopum, qui iam saepius depositus fuerat,
promotus est. Nonnulli tamen affirmant illum
sed vi ac necessitate com-
Silvanum Tarsi Ciliciae et Theophilum Castabaloruni,
Arianam minime amplexum esse,
quae etiam Ciliciae urbs est, mandantque, ne in fide dissentiant
pulsum ordinationem suscepisse. .
a Liberio, sed cum Ecclesia Romana communionem ineant
partibus rebus novis ac tumultu
854 (4 Tunc igitur in Occidentis
alii quidem extruderentur
cum et ex- m fidemque consubstantialis consensu suo confirment. (4) Hi
plena erant omnia, ergo cum litteris eorum, qui Seleuci a [ab Eudoxio] dissen-
silium mitterentur, vero in eorum subrogarentur locum
serant, Romam venerunt.
alii
edictorum, Et imperatorem quidem ipsum
gerebantur et auctoritate imperialium
Atque haec vi
Ceterum adire iis non licuit, quippe qui bello contra Sarmatas districtus
Orientis transmissa sunt. (5)
quae ad partes etiam in Galliis teneretur. Liberio vero litteras suas porrexerunt.
sedem suam
Liberius haud multo post ab exsilio revocatus helicem (5) Ille quidem eos admittere recusabat, Arianarum
initio
seditione facta
recepit, cum populus Romanus partium esse dicens nec ab Ecclesia suscipi posse, utpote
illos
invitus assensum il s
Ecclesia expulisset, et imperator bcet qui Nicaenam fidem abrogassent. (6) At illi se dudum
Ursaciam vero relicta Italia ad Orientis
praebuisset. (6) resipuisse et veritatem agnovisse responderunt et Anomoeorum
partes transgressi Ni c en venere,
quod est oppidum 1 hraciae.
tunc temporis gravissime quidem doctrinam eiurasse iam pridem, Filium vero Patri per
855 Ceterum cum Homousiani
1. (1)
persecutores adversus Mace- omnia similem confessos esse nec ullatenus differre consub-
vexati fugatique essent, denuo
stantialem a simili. (7) Quae cum dixissent, sententiae suae
donianos grassari coepere. (2) Qui metu magis quam
vio-
professionem scripto comprehensam Liberius ab iis exegit.
constricti per singulas civitates ultro citroque legatos
lentia
 ca 440. n. 856—859. 487
486 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr.

irpocr- xuiv auToO paOnxiuv Outivo? irpax-

xa^ TTa V0l)fflv - (10)
xaTa N ixaiav £xbo0eiori? mcTTeiu?
>
xai t& fifipaxa rfj<;
Tf]? upexepa?
paxo? tov fXe‘fX 0V xai auTol ol irpecrflei?
[Sequitur libellus.]
€f4fP aTTT0 - >
^mrvovxe? upa? auTou? oixeia (moYpacpr) auv-
Toutiu Tiu tou? irpdcpei? affcpaXKTa-
Pi^Xitu dyanq? Ti)
856 2. . . . bf|

xoivwviav T£ £b££aTO xai Tabe Ta e£eu£av' xai dva0epaTi£ovT€? 'Apeio v xai Ta £v 'Apipnvip
„ ev o? 6 Atflepto? ei?
[Sequitur epistula «Tf|V ebKTOlOTa- TTpax0evxa xaTa Tfj? miTTew? xfl? £v Nixaiqi 0effmff0eiffri?
-fpdppaTa bou? dneXudeV.
inter alia:] oi? xai upei? auToi beXeaaO^VTe? bi' dpxwpoaiwv uirexpa-
Triv», in qua Liberius
Yivwaxopev t qv xaOoXixnv xai ipaxe.
857 3. (3) «Kai TauTnv etvat
dxoXou0ov qpiv ^tpavq Ypdipai ^po? Tf)v859
dnoaxoXiK^v TriOTiv, r]xi? pexpi xr]? KttTd Nixatav
ffuvbbou (11) “OOev
TauTnv Te auxoi? pro : upeT^pav dfdrtqv xai pon0f]cTai toi? bixaia aixoupevoi?'
axepaia xai dcxdXeuTO? biepeive. 1

xai X a P“? dvanXqcjOevTe? nav pdXtcrra be, 8ti bia Tf]? dpoXoYia? tluv upex4piuv irpeffPetaiv
aiiToi] ?xt‘ v uJMoXomcrav
(movoia? ^xpaXdvxe?, ou povov dva<ppovf|<ravTa? tou? avaToXixou? crupcpuiveiv Ttpo? tou?
fyvo? xai Cumupov oitottou
Tauxqv d£e0evTO. (7) Hti? 6p0ob6Eou? Tiiiv buTixdiv dneYVwpev. (12) Kai bqXoOpev,
bia X6tou, dXXa xai ^YYpdcpw? .

niCTTi? dv Tf] UTroaTdaei xai t* dvopaxi tou Opoouffiou 8mn? eibevai ?x 0lT e ™? ^ TiH 'Apipnvw pXacrcpnpia? xai

wcmep 2pupa dxupov xai dpaxov, ndaa? Ta? uno Tdiv boEaaavTwv t6tc xaTa duvapirarfiv napapepXacp0ai
nepiexop^vr],
TtpoapoXa? xai Ta? xaxopnxavia? ^ >A P eiou xevoboEia? vOv dva0epaTio0eicra? xai ndvTa? npo? Tfjv xaTa Nixaiav
nidTiv crupnenveux^vai. (13) Kai XP^I 6i' Opdiv toOto iracn
xa0aipei Te xai dTioTp^eTai. ...
oi £v ti) Apipqviu yviu(T0fivai buvr|0eiev xai ol xax’ ^nnpetav TtapapXa-
8ttuu?
858 (9) Kai y<*P axebov udvxe? £xetvoi
vOv dvacppovn- cp0£vTe? f|bq rrox^ ix tou atpeTixoO axdxou? npo? xo 0eiov
Yevopevoi xai, beXeaaOevre? f| uTtax0evxe? x6xe,
£x0ea xuiv *v 'Apipqvip cpui? Tf]? xa0oXixn? 4Xeu0ep(a? dvaxapipai' ofxive? peTa xau-
cjavxe? xai dvaOepaxiffavTe? xqv iv

xaOoXixf) xai dTrocrxoXiKt] xqv auvobov, ei pi) 0eXf|deiav dnonTuaai t6v xfj? xaxo-
ti)v
ouveX0ovTUJV xai vmoypdipavTe? xi]

ot Kai *1P' V >«oivujvn bo£(a? xai Ta? pXadtpnpia? 'Apeiou ndcra? dveXeTv
ibv
xaxd N ixaiav
ixlaxei rf) :
eeffni<x0ei<Jo '

aavxe? ix0up6Tepov xaTa toO 'Apeiou bdfpaxo?

xai xaTa TauTa? Te dva0epaT(crai, YivtucrxdTiucTav fcauTou? pexa toO

etiam fidei Ni- doctrinam eiusque discipulos graviori indignatione commoventur.

ergo libellum ei obtulerunt, in quo verba vestrae cum viderent,
(10) Cuius rei argumentum legati caritatis
Ilii

caenae erant ascripta. [Sequitur libellus.] vos quoque ipsos in subscriptione sua adiunxerunt: Arium
856 2. . Hoc libello cum legatos quasi cautione quadam
. .
anathemate damnantes et ea, quae contra Nicaenam fidem
Liberius obligavisset, eos in communionem suscepit datisque
in quibus Liberius Arimini gesta sunt, quibus etiam vos periurio in fraudem
huiusmodi litteris dimisit. [Sequuntur litterae,
inducti subscripsistis. .
inter alia:] ,
apostolicam fidem esse
- ,
(11) Quam ob rem congruum nobis visum est ad caritatem 859
857 8. (8) «Hanc autem catholicam et
vestram litteras scribere et iusta petentibus subvenire, prae-
agnoscimus, quae usque ad concilium Nicaenum
integra et
hanc legati vestri se habere pro- sertim cum ex professione legatorum vestrorum cognoverimus
inconcussa permansit. Et
gaudio omne vestigium ac fomi- Orientales ad sanam mentem reversos cum orthodoxis Occi-
fessi sunt, et cum incredibili
solum, verum dentis episcopis consentire. (12) Significamus autem vobis,
tem absurdae suspicionis abolentes non verbis
Quae quidem fides in ne sitis nescii, omnes Ariminensis concilii blasphemias ab
etiam scripto eam exposuerunt. ... (7) videntur, ana-
comprehensa, tam- illis ipsis, qui tunc per fraudem decepti fuisse
hypostasi et in consubstantialis vocabulo
inexpugnabile monumentum, impetus omnes themate damnatas esse et universos in Nicaenam fidem con-
quam firmum et
spirantibus animis consensisse. (13) Sed et vos id omnibus
et machinas Arianae dementiae reprimit ac repellit . . .

propemodum illi, qui tunc apud Ari- indicare debetis, ut, qui per vim ac fraudem detrimentum ali-
858 (9) Etenim omnes
collecti partim illecebris, partim dolo
decepti fuerant, quod fidei suae passi sunt, nunc tandem ex haeretica caligine
minum ad divinam catholicae libertatis lucem possint emergere; qui
nunc ad sanam mentem reversi formulam fidei ab Arimi-
catholicae quidem, si post hoc concilium perversae doctrinae virus evo-
nensi concilio editam anathemate damnarunt et
fidei olim apud Nicaeam promulgatae sub- mere et omnes Arii blasphemias reicere easque anathemate
atque apostolicae
Et nobiscum inita communione adversus Arii damnare noluerint, sciant se pariter cum Ario eiusque disci-
scripserunt.
 ca 440. 860—861.
488 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr. n, 489

'Apelou twv toutou paGnTiliv Kai tuiv Xoutujv 6<pewv,

Kai
EavTt?, 4iti Nexrapiou tou ^TticrKdTrou peT40eaav, toioutou
ZapeXXtavui v P| TTarponaacriavuiv f| ola<Jbf|noT€ tivo? 4nl Tqv ^KKXqffiav ffupjidvTO?.
f|Toi

«SXXtrs kfftrovbou? eivai Kai fiK0ivwvf|T0u? tuiv

alptcreui?, (5) ruvf| ti? tuiv euyevuiv TrpoffrjXGev tui dixi Trj? ptTa-861
u'iou? ou voia? TrpeafSuTepui Kai KaTa ptpo? 4£opoXofeTTai ra? dpap-
dKKXr|fftaaTiKujv auvaEeuiv, otii; tou? 4k potyeia?
'0 0eo? iipa? 4ppuipevou? biacpuXdEot, abeXcpot Tiaq, fi? 4TT€Ttpd-fei peTa to gdirncrpa. (6)
'0 bi npt<r-
TtpocritTai.
dyaTTriTOt. PviTepo? irapnrreiXe t») -pjvaiKi vqcrreuEiv Kai ctuvexui?
euxeffGai, 'iva ouv Tr| fipoXoyiqi Kai 4p-fov ti beiKvueiv Ixo
MG 67, 483 sqq.
peTavoia?
Tf|? aEiov. (7) ‘H b4 tuvi] Trpoflaivouaa Kai

sacerdote paenitentiario Constantinopolitano. dXXo TiTaicrpa 4auTfj? KaTq-fdpei. "EXeyev di? eiq
De -fdp,
duTKaGcubfitTa? atiTfl xfj? 4KKXr|cria? biaxovo?. (8) Touto
[Ib. 5, 19.]
Xex64v t6v p4v biaKovov Trj? 'EKKXqoia? ^KTrecretv irap-
860 (1) ‘Yrti b4 t6v aiitov xP^vov 4bo£e Kai tou? 4ixl Tq? etTKeuaffev ,
Tapaxf| b4 kot4ctx« Ta trXf|Gn‘ ifravdKTOuv
utTavota? rrepieXelv npeapuT^pou? tuiv iKKXndiuiv, bi’ airtav fdp oO pdvov 4xrl tui yevop^vui, dXX’ 8ti Kai Ti] 'EkkXti-
TOiautnv. (2) ’A(p’ oONauaTiavol Tf)? 'EKKXriaiaq
bieKpi-
criqipXaacpqpfav TrpdEi? Kai Opptv TrpoCi£4vr](Tev. (9) Aia-
Gntrav, Tolq 4TrraiK6ffiv 4v tui trA Aexlou buuTM«?» koi-
cupop4vujv bi 4k toutou tuiv iepuip4vwv dvbpuiv, Eubai-
GeXrjcravTeq, ol inlcTKonoi tui dKKXndiaffTiKip puiv ti? Tt]? ’EKKXr)CTia? npecrpuTepo?
vuJvf]<Jai p#i 'AXeEavbpeu? t6 ,

npoadGeaav,
xavbvi t6v npeffpuTtpov t6v 4ttI Tf]<s ptTavoia? t4vo?, rviOpov Ttjj 4mCTK6TTui bibujcn NeKTaptuj, irept-
ftnujq flv ol pexa t 6 pdnmcrpa nTalaavTtq ini toO npo- eXeTv p4v t6v ini Trj? ptTavoia? TtpeaPuTcpov duyxujpt]- '

pXnGivTOi; toutou npeapuTipou ^EopoXoywvTai t<x dpapTq- oai b4 4Ka<JTov, Ttjj ibltu auveibdTi tujv puaTqpfuiv peT-
Ta 'S
paxa. (8) OOto? 6 Kaviuv Kpaxel p4xP> vOv ExeiV outuj fdp povui? 4xeiv Tf|v 'EKKXnaiav t6 dpXa-
Movoi hi ol toO bpoouaiou <ppovf|paTO? Kai ol OcpqpriTOV.
alpid€(Ti.
toutoi? Kaxa Ti]v nfffTiv 6p6<ppove? Nauanavol
t6v ini
th? peTavola? nptaPuTcpov uapqTflaavro. (4)
Nau atiavoi
piv fdp oiibi ti]v dpx^iv t#|v npoaGriKnv TauTqv ibiEavxo. scopi temporibus abrogarunt, ob facinus quoddam quod in
tuiv iKKXndiuiv KpaTOuvTeq, 4ui? noXXoO cpuXd- ecclesia commissum fuerat.
01 bi vOv
(5) Mulier quaedam nobilis ad paenitentiarium presbyterum 861
accedens delicta post baptismum a se perpetrata singillatim
Sabellianis scilicet, Patro-
pulis et reliquis serpentibus, confessa erat. (6) Presbyter vero praecipit mulieri, ut ieiuniis
passianis, aut aliis quibuslibet haereticis, extraneos esse et et orationibus continuis vacaret, quo scilicet una cum de-
adulterinos filios non
alienos a communione Ecclesiae, quae lictorum confessione opus etiam paenitentiae conveniens
admittit. Incolumes vos Deus servet, fratres carissimi 1» ostenderet. (7) Progressu temporis mulier aliud facinus con-

860 (1) Sub idem tempus presbyteros ecclesiarum qui paeni- fessa est, ecclesiae videlicet diaconum cum ipsa stupri con-
tentiae praeerant, placuit aboleri, idque
ob huiusmodi causam. suetudinem habuisse. (8) Id cum dixisset, diaconus quidem
Postquam Novatiani se ab Ecclesia seiunxissent, eo quod Ecclesia eiectus est populus vero graviter commoveri coepit.
:
(2)
illis qui persecutione
Deciana lapsi fuerant, communi- Neque enim solum ob scelus quod patratum fuerat indigna-
cum
illo tempore episcopi paenitentiarium pres- bantur, verum etiam eo quod labes haud mediocris atque
care noluissent, ex
byterum albo ecclesiastico adiecerunt, ut qui post
baptismum infamia hoc facto aspersa videbatur Ecclesiae. (9) Cum igitur
lapsi essent, coram presbytero ad eam rem constituto delicta eam ob causam ecclesiastici homines dicteriis appeterentur,

sua confiterentur. (8) Et apud alias

quidem sectas haec regula
etiamnum perseverat. Soli vero Homoousi ani et qui
cum
Novatiani presbyterum paemtentiae
illis in fide consentiunt
Eudaemon quidam Ecclesiae presbyter, Alexandria oriun-
dus, episcopo Nectario suasit ut paenitentiarium quidem
presbyterum expungeret, unumquemque vero pro arbitrio et

reiecerunt. (4) Nam Novatiani

ne initio quidem supple- pro animi sui conscientia ad sacramentorum communionem
mentum hoc admiserunt. Sed qui nunc ecclesias obtinent, sineret accedere. Neque enim aliter fieri posse ut Ecclesia
cum hoc institutum diu retinuissent, tandem Nectam ab omni probro libera
epi- esset.
862
490 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP.

(10) Taura Ttapd roO Eubalpovoq

Ypacpn tijbe rtapabouvai 40dppn<ra.
ckoucraq

6*n~.Tto
^q Y“P ?°F
mv
scr.

XaK,
M
ca 440.

‘\Si
’
’Haav tdp
pqbapujq auxov
TrdXai
Tf]q
n.

biba X 0evxeq
862-864.

oixovoplaq
©eoXo-felv xov
wq avOpimrov X wpl£eiv
4k
Oeoxqxoq, Trei06pevoi xr) xou 'AttocjxoXou tpujvrj Xe-
Xpicrxov
491

Kai

StoJ
veiv
OTTOubf|V
rd TtpdYpara Kai dKpipuiS
^«vdv.
b* npd? rov
cfthu»
f
Eubo.pova
™ xrjq
Youcrq'
(4)
«Ei Kai dpvuJKapev Kaxa crapKa Xpicrxov, aXXa vuv
ouxexi YivuiffKopev» [2 Cor 5, 16]' Kai' «Aio acpevxeq xov
Ledae ti TPOKPOipi. (11) 'ETdi
nepi XpitTxou Xoyov 4tti xqv xeXeioxqxa <peptupe0a» [Hcbr 6, 1].
nporepov [?) &W 'H (TupPouXr, crou,
EKKXtiaiqi, f| ei pq, ©«>? i»
di

tN, 6PW * ™ Tapa Xnq ouv, tuq Icpqv, bt xr) 'EKKXqffla Yevopevqq. 864
nve T K£xr)

rrpdepaaiv 7rapea X € rou pr,

iXiYX«v MriXiuv ™ 6 Necrxopioq xov xoO ’A vacrxacrlou Xoyov KupincraaOai
pnbfe cpuXdxxeiv x6 xou
AnoaxdXou napdrrApa t6 Xd-fov tfTreubwv (ou Y<*p 4£eXeY X ecr0ai tuq pXacrcpqpov xov Ttap'

« Mnb4 auf xoivumire

puXXov bt Kai tum™»
aurapKUjq eipqcrOio.
xoiq ?Pfoiq xoiq OKapjToiq rou OKorouq
l
EP h 5’ “l- ^ M* v 0UV
T0UTtUV
auxou xipujpevov fqGeXe), cruve X uiq irepi xouxou 4 tti xqq 4 k-
KXqcTlaq dbtbacTKe,qnXoveiKOxepov xe Trepi auxou xaq Zqxficreiq
rroioupevoq Kai Travxa XoO xfiv XeHiv xoO ©eoxoKoq ^KpdXXuiv.
(5) Ai6 xrjq rrepi xouxou Zqxriaeujq Ttap’
Soiomenus 16: 1. c. 1457 sqq. dXXoiq dXXtuq 4k-
MG 67, 613 sqq. Cf. 7,
bialpeaiq 4v xi) 'EKKXqaitf ^vexo. Kai dicrntp
be X0et(Jn?.
De errore Nestorii. 4v vuKXopa X l(ji Ka0ecTxujxeq vuv p4v xaOxa 4Xerov, vuv b4 xa
[lb. 7, 82.] ?xepa' cruYKaxexlOevxd xe 4v xauxu» Kai qpvoOvxo. (6) Ne-

fipa aOxq,
crxdpioq b4 b o£av napa xoTq rroXXoTq ei X ev, tbq ipiXov dv-
(1) luvfiv auxw v a a r d a i o q npeffpOxepoq
’A
0pujTrov X4 yujv xbv Kupiov Kai ibq IT auXou xou Xapo-
'Avlioxeiaq araXelq.
e
ToOxovbid r.pnq Xe ™XXnq
dK rflq crax4ujq Kai Otuxeivou xo bdYpa eiq xqv 'EKKXqalav
auppouXiu £ p<ito. (2) Kai rrore 4n
Kai 4v xoiq rrpdYpaffi
Imita? 6 votorder loq b.hdaxwv
’A
«0£ot6kov rr,v
^v uno
X
M dtYuiv.
xapa X n,
(7) ’AXXa xrepi xouxou xooauxn 4Kivf|0n Crixpcriq Kai
tbq Kai <Juv6bou oiKoupeviKqq ber|9h v ai.
Majtav KaXdrui pnbdq. Mapla T dp
dvepLunoq
dbuvarov.» Touro ^ouff^v
dvOpdmou bt 0e6v xe X0qvai (8)
toutui ndytaq irapaEev.
i

noXXouq KXqpiKOuq te Kai XaiKQuq iv clero quam ex plebe pariter conturbavit. Olim enim didicerant
Christum confiteri Deum nec ullatenus ob susceptam humanae
Eudaemone acceperim, salutis dispensationem eum tamquam hominem a divinitate
Haec ego cum ab ipso
862
Rfi9 (10)
Etenim, ut saepius seiungere, sequentes doctrinam Apostoli ita dicentis: Etsi
historiae huic inserere minime dubitavi.
res gestu Christum cognovimus secundum carnem, nunc tamen non cogno-
did omnem curamac diligentiam eo contuli, ut
condiscerem, easque accurate scimus amplius, et iterum: Quapropter sermonem de Christo
norant
ex iis qui eas optime ad perfectionem contendamus.
alienum scriptis mandarem. relinquentes
nerscrutarer ne quid a veritate
quidem Eudaemoni ista dixi: Consilium (4) Cum ergo hac de re tumultus, uti dixi, in Ecclesia ortus 864
Fili Et initio [?] Nestorius dictum An astas
Ecclesiae profuerit an non Deus esset, i i confirmare studens
tuum, o 'presbyter? utrum (nolebat enim eum quem ipse tanti faceret, ut impie loquentem
singulis datam esse vid
viderit. Ceterum ansam ex eo ,

amplius non coarguant nec observent prae coargui), ipse de hac controversia subinde in ecclesia disseruit,
delicta sua invicem
ita se habet: Nolite
commun.care quaestiones ea de re pervicaciter proponens et vocem Dei-
cStum illud Apostoli, quod
sed potius redarguite. \ erum parae perpetuo reiciens. (5) Proinde cum haec quaestio ab
operibus infructuosis tenebrarum,
aliis aliter excepta esset, dissidium ortum est in Ecclesia. Ac
8
Nestorii Anastasius
presbyter qui veluti in nocturna quadam pugna temere dimicantes modo
868
8 ^ U)cumErat familiaris
profectus fuerat Antiochia. Hunc Nestorius haec, modo illa dicebant, idem affirmantes pariter et negantes.
una illo
consilio in rebus gerenda (6) Nestorium
vero plerique in ea sententia esse existima-
magno "in honore habebat eiusque quodam die cum m ut Dominum nudum esse hominem assereret et Pauli
utebatur (2) Hic igitur Anastasius bant,
haec verba: «Nemo Mariam vocet Samosatensis acPhotini dogma in Ecclesiam inveheret.
ecclesia doceret, dixit
Ex homine autem Deus re tanta altercatio tantusque tumultus est
'

Maria enim homo fuit. (7) Verum hac de

Deiparam multos tam ex excitatus, ut opus fuerit generali concilio.
potest.» Id ubi auditum est,
nasci non (3)
 492 SOCRATES, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr. ca 440.
n. 865-867. 493

865 (8) 'E-rtu be 4vxuxwv xoiq napa

Neffxopiou Xoyoi? <4k>5o- (14) ZuvavtiXnTTxai 84 i) dv0ptun6xns
Oeoxqxr Kai ouk- xfl
OeTffiv, aYVOoOvra Icpeupicrxiu xov avbpa Kai uei'
dXr|0eiaq 4xi eicri buo, dXXa ?v. Touxo ©appouvxeq
ol rraXaiol 0eo-
4pui. Oubt r«P ouxe dTrexOavbpevcx; xtpoq auxov, iLv eixev
x6kov xf|v Mapiav Xeyeiv ouk ukvnffav. (15) Ouxw Yap
4Xaxxujpaxiuv 4pvf|ff0nv, ouxe x a P^6pev6q tktiv, 4Xaxxo- Kai 6 TTaptpiXou Eua4pioq 4vxut xpixuj Xoyw xw eiq xov
vouvTa iliv 4<peupov €K0t'iffopat. (9) Ou poi boxei 6 Nt- piov Ktuvcrxavxivou Kaxa X4£iv xaOxa qorjcri' «Kai Yap ‘

dxbpioq ouxe xov Zapocxaxea TTaOXov Zn^ v °^Te -

Kai Y^vvqcrtv u7rop4vetv 6 pe0’ i)pwv 0eoq bi’ t)pdq f|v4crxexo
pqv Otuxetvov, pqb’ 8Xwq ipiXov dv0pwnov Xef£iv T°v Kai xonoq auxoO xqq 4vcrapKou Yevvqcreujq dvopacrxi nap'
Kupiov. xqv X4£iv pdvqv ibq xa poppoXuKia rcecpo-
’AXXd 'Eppaioiq f) Bn©Xe4p kqpuxxexo* [3, 48]. (16) Ai6 bi) Kai
Pqxai. (10) Kai xoOxo tt4ttov0£V utto d|ia0iaq uoXXnq. pafftXiffcxa 'EX4vr| f) OeocpiXetTxdxq xqq 0eox6kou xfjv
«Puffmbq [lege tpucriKuiq] y<*P euXaXoq Cuv TreTtaibeucOai p4v Kunaiv Mvfipaat Oaupaaioiq KaxeKbcrpei, navxoiwq x6 xr)be
4vopiZexo’ xf) b4 dXr)0eiqi avaYUJYoq tty. (11) Kai xaq xutv lepbv fivxpov cpaibpOvoutxa. (17) Kai 'QpiY4vnq b4 4v
naXaituv 4ppr)v4ujv P'f&ouq dTrr|£iou pav0aveiv. Tucpoupevoq xtu Ttptuxqj x6ptu xiliv eiq xf|v rrpbq 'Purpaiouq xoO Atto-
Yap utto xr)q eu-fXaixxiaq ouk dKpigwq Trpoaeixe xoiq naXaioiq' crxoXou 4ttktxoXi)v 4ppr|V£uujv rruiq 0eox6Koq X4Yexai, 7rXax4tuq
dXXa Ttdvxwv Kpelxxova 4v6piZev 4aux6v. 4£f|xa0e.
866 (12) Auxka yoOv ifrvdncrev, 8xi 4v xfl Ka0oXiKf) 'luidvvou (18) Oaivexai xolvuv 6 Neffxdpioq
dYvoqffaq xdq867
Y^Ypanxo 4v xotq iraXaioTq dvxiYpdcpoiq, 8xt «tTdv TtveOpa TrpaYpaxtiaq xuiv TtaXaidiv. Ai6, Ka0ujq 4cpqv, xi)v X4£iv
6 Xuei x6v 'InffoOv, du6 xoO 0eoO oik 4tfxi»
[cf. 1 io 4, 8].
p6vr|v Trepiiaxaxai. (19) 'Enel 8xi ipiXov od X4yei dv0ptu-
Tauxnv Ydp xt)v bidvoiav 4k xwv rcaXaiwv dvxiYpdtpwv nov x6v Xpicrxdv, ibq cburxeivoq f\ TTaOXoq 6 Zapo-
TtepieiXov ol xwpffciv <*tt6 tou otoovopiaq dv0piljrtou caxEuq, Kai ai 4Kbo0£i(Tai auxoO TrpocropiXiai bibacTKOucriv,
f3ouX6pevot xi)v 0e6xr|xa. (13) Ai8 Kai^oi TraXaiot 4ppr|V£iq tbq oubapoO xi)v xoO 0eoO A6you undaxacriv avaipel, dXXa
aCixb xouxo dreffnpnvavxo, uiq xiveq ciev f>qibioupYr|cravxeq navxaxou 4vuTr6oxaxov afixov 6poXoY£l Kai 4vouaiov’ ou pi)v
xr)v imffxoXnv, Xueiv drrb xoO 0eoG xov dvOmuirov 04Xovx€q. drq cbtuxeivbq Kai 6 ZapoaaxeOq dvaipei auxou xt)v

865 (8) Ego vero cum libros a

Nestorio editos legissem, dam, qui hanc Epistulam depravarint, hominem a Deo seiungere
hominem imperitum esse deprehendi prorsusque dicam ut se cupientes. (14) Est quippe humanitas copulata divinitati nec :

res habet. Nam

neque odio et inimicitia adductus vitia illius iam duo sunt, sed unum. Hoc testimonio freti veteres Mariam
antea commemoravi: nec ut quibusdam gratificer, bona quae Dei genitricem dicere non dubitarunt. (15) Nam et E use bius
in illo deprehendi, oratione mea extenuabo. (9) Mihi quidem Pamphili in tertio libro de vita Constantini ad verbum ita
videtur Nestorius nec Paulum Samosatensem, nec scribit: «Nam et Emmanuel, quod est Nobiscum Deus, pro
Photinum imitatus: neque omnino nudum hominem Christum nobis nasci sustinuit, et locus nativitatis eius Bethlehem ab
dicere. Sed solam [Deiparae] vocem velut larvam quandam Hebraeis est appellatus.» (16) Idcirco Deo carissima Helena
reformidat. (10) Idque illi ex gravissima contigit imperitia. Augusta Deiparae Virginis partum eximiis monumentis ornavit,
Cum enim naturali facundia esset praeditus, eruditus quidem sacram illam speluncam omni cultus genere illustrans. (17) Sed
videbatur, revera tamen erat indoctus. (11) Libros etiam et Origenes in primo tomo commentariorum in Epistulam
veterum interpretum haudquaquam legere dignabatur. Arro- Pauli ad Romanos, exponens qua ratione dicatur Deipara,
gantia enim elatus ob dicendi facultatem non satis accurate eam quaestionem latissime pertractavit.
vetustioribus legendis operam dabat, sed se ipsum reliquis Apparet igitur Nestorium scripta veterum penitus 867
(18)
omnibus praestare arbitrabatur. ignorasse.Et ob eam causam, ut iam dixi, solam [Deiparae]
866 (12) Primum igitur ignoravit, in catholica Io
annis Epi- vocem impugnat. (19) Christum enim nudum hominem ab
stula ita scriptum esse in antiquis exemplaribus Omnis spi- :
illo non dici, sicuti Photinus et Paulus Samosatensis
ritus qui solvit Iesum, non est ex Deo. Hanc enim sententiam dixerunt, homiliae ab illo editae satis docent. In quibus nus-
e vetustis exemplaribus sustulerunt ii, qui ab hominis dispen- quam Verbi Dei hypostasim tollit, sed personam illud habere,
satione divinitatem separare studebant. (18) Quamobrem et ac substantivum esse ubique profitetur: nec quemadmodum
prisci interpretes id ipsum observaverunt, fuisse nimirum quos- Photinus et Paulus Samosatensis subsistentiam ei
 n. 868-875. 495
494 CONCILIUM ARAUSICANUM l 441. 22.

ToOto t«P «ai Mavixaioi tecti ol AnbJAoy- Qua conditione diaconi coniugati ordinari possint.
ikapEiv.
ouv xov
xavou borpatiZeiv dxoXpncTav. (20) Ouxiu pfcv dveTvuiy Sedit praeterea, ut deinceps non ordinentur diacones 871
eupiaiau £fui, ?k tc iBv 23. nisi qui prius conversionis proposito professi
Neffxopiov cppovouvxa Ou
coniugati,
auxou ^TOua.v
auxoO Xo-fuiv kcu d<p' ou oi ipadxai fuerint castitatem.
^xpoXofia Neffto-
p 1K pdv ptvxoi
xapa Xf|v xf) oiKOupevq t)

24. Ut diaconus incontinens removeatur.

piou
5.
kivriffev.
MG 67, 807 sqq. autem post acceptam benedictionem Ieviticam872
Si quis
cum uxore sua incontinens invenitur, ab officio abiciatur.
6. CONCILIUM ARAUSICANUM' I 441.
Qui prius ordinati incontinentes fuerunt ulterius ne
CANONES. promoveantur.

Qui
7. ad ecclesiam confugiunt, non debent tradi De his autem qui prius ordinati hoc ipsum inciderunt, 873
non oportere, Taurinatis synodi sequendam esse sententiam, qua iuben-
868 Eos qui ad ecclesiam confugerint, tradi tur non ulterius promoveri.
defendi.
sed loci reverentia et intercessione
pro suis. 28. Professae castitatis praevaricatoribus paenitentia
qui Ecclesiae mancipia occupant
De iis
consulendum.
8.
clericorum pro suis mancipiis
869 Si quis autem mancipia utroque sexu desertores professae castitatis prae- 874
In
confugientibus crediderit occupanda, per
ad ecclesiam varicatoreshabendi, et his omnibus per paenitentiam
omnes Ecclesias districtissima damnatione
feriatur.
legitimam consulendum.
De manumissis in Ecclesia vel Ecclesiae
29. Ut nullus conventus (nulla synodus) sine alterius
per testamentum commendatis. conventus denuntiatione solvatur.
per testamentum Ecclesiae
870 In Ecclesia manumissos, vel Haec quae subscripsimus, cum eorum quoque con-875
servitutem vel obsequium vel (1)
commendatos, si quis in
cordia, qui consensus dederunt, rata deinceps inter nos
conditionem imprimere tentavent, animad-
colonariam
ad nostros haberi volumus et habenda sancimus: non
ac
versione ecclesiastica coerceatur. ita praetereuntes eos, qui synodo aut per se, aut per

Clericum alibi consistentem ne quis ordinet inconsulto consensus suos, vel ad vicem sui per legatos destinandos
istius loci episcopo. adesse detrectant, ut sibi supra nos illi placeant, qui
quis alibi consistentem clericum ordinandum patrum statuta despiciunt quibus bis in anno, quod nobis
:
870' (1) Si
ipso habitet.
ut (2) Sic
cum pro temporum qualitate difficile est, sanctum est con-
putaverit, prius definiat,
consultatione eius episcopi, cum quo veniri. (2) Adicientes, quod, si similibus deinceps paginis
quoque non sine
habitavit, eum, qui fortasse
non sine causa diu ab pro salubritate ac remediis ecclesiasticis congregare con-
ante
ordinar e praesu mat. ventus voluerimus, constituamus, ut nullus conventus sine
alio ordinatus non est,
alterius conventus denuntiatione solvatur. (3) Itaque se-

adimit: quodquidem et
Manichaei et Montani sectatores quenti anno, si Domino ac Deo nostro Iesu Christo per-
non dubitarunt. (20) Et hanc fuisse
Nestori, sen- mittente conceditur, die decimoquinto Kalendas Novem-
asserere
quos quidem perlegi, partim ex
tentiam, partim
P ex libris eius, bres L u c a n o 1 in Arausico territorio conventum
,
i

deprehendi. Ceterum frigida ria

fautorum illius sermonibus habebimus. Qui ideo tanto prius per conventum ipsum
Nestorii orbem terrarum non mediocriter
loquendi ratio denuntiantur, ut tam excusationis libertas quam in-
perturbavit.
1
Ms. Paris.: Iustiniano.
1 Orange, Galliae.
 496 CONC. AREI.ATENSE II 443. — VALENTINIANUS III 425/55. n. 876-882. 497

vitationis necessitas non sit. De die enim ac loco per VALENTINIANUS III imp. 425-455.
ipsos commonebimur, singuli nobiscum in exem-
nos
referentes: reli- De Primatu Romani Pontificis.
plaribus ea quae per nos sunt constituta
quos qui defuerunt, beatissimi fratris nostri Hilarn' [Valentiniani III Novella 17 (ed Haenel 16). (445 Iui. 8).]

sollicitudini relinquimus, datis ad ipsos

horum exemplari- DD. NN. Intpp. Theod(osius) et Valent(inianus) AA. 880
bus commonendos. Aelio Viro Ill(ustri) Com(iti) et Mag(istro) utriusque
Hard. 1783 sq. Msi 6, 434 sq. Hf. 2, 292 aqq. HL 2, 1, militiae et Patricio. Certum est et nobis et imperio
1,
430 sqq. nostro unicum esse praesidium in supernae Divinitatis fa-
vore, ad quem promerendum praecipue Christiana fides

CONCILIUM ARELATENSE 2 II 443 (452?). et veneranda nobis religio suffragatur. Cum

igitur Sedis
Apostolicae primatum sancti Petri meritum, qui prin-
CANONES. ceps est episcopalis coronae, et Romanae dignitas civi-
tatis, sacrae etiam synodi firmasset
auctoritas, ne quid
3. Quae mulieres in domibus habitent clericorum. praeter auctoritatem Sedis istius illicita praesumptio
at-
876 Si quis gradu diaconatus in solatio suo
clericus a temptare nitatur (tunc enim Ecclesiarum pax ubique serva-
neptem, vel bitur, si rectorem suum agnoscat universitas), et
mulierem, praeter aviam, matrem, filiam, haec cum
uxorem, habere praesumpserit, a com- hactenus inviolabiliter fuerint custodita, Hilarius Are-
conversam secum
mulierem, si Leonis Romani Papae
munione alienus habeatur. Par quoque et
latensis, sicut venerabilis viri
fideli relatione
comperimus, contumaci ausu illicita quae-
se separare noluerit, poena percellat.
dam praesumenda temptavit et ideo transalpinas Ecclesias
14. Ut clericus pecuniam ad usuram non det nec abominabilis tumultus invasit: quod recens maxime
te-
conductor alienae rei vel negotiator exsistat. statur exemplum. . . .

usuram, aut con- § His talibus et contra imperii maiestatem et contra

2.
877 Si quis clericus pecuniam dederit ad 881
turpis lucri gratia reverentiam Apostolicae Sedis admissis, per ordinem reli-
ductor alienae rei voluerit esse, aut
giosi viri urbis Papae cognitione decursa certa
exercuerit, depositus a clero a com- in eum et
aliquod negotiationis
de his, quos male ordinaverat, lata sententia est. Et
munione alienus fiat. erat quidem ipsa sententia per Gallias etiam sine im-
periali sanctione valitura. Quid enim tanti pontificis auc-
16. De Photiniacis vel Paulianistis baptizandis.
toritati in Ecclesias non liceret? Sed nostram quoque
878 Photiniacos, sive Paulianistas, secundum patrum statuta
praeceptionem haec ratio provocavit, ne ulterius nec
baptizari oportere. Hilario, quem adhuc episcopum nuncupari sola man-
sueti praesulis permittit humanitas, nec cuiquam
alteri
paenitentiam sibi dari petierint.
22. Si coniugati liceat ecclesiasticis rebus arma miscere aut
praeceptis Ro-
ex consensu dandam. mani antistitis obviare. Ausibus enim talibus
879 Paenitentiam coniugatis non nisi fides et
reverentia nostri violatur imperii.
Hard. 2, 771 sqq. Msi 7, 876 sqq. Hf. 2, 299 sq. HL 2, 1,

462 sqq. § 3. Nec hoc solum, quod est maximi criminis, sub- 882
movemus, verum ne levis saltem inter Ecclesias turba
contra Prisctlha-
679 a Symbolum cum primo .filioque* et canones nascatur vel in aliquo minui religionis disciplina videatur,
nistas, antea concilio cuidam Toletano anm 4i7
adscnpta, inde
hac perenni sanctione censemus, ne quid tam episcopis
D 19 sqq.
Gallicanis quam aliarum provinciarum contra consuetudi-
nem veterem liceat sine viri venerabilis Papae urbis aeternae
1 Arclatensis. * Aries, Galliae.
Kirch, Enchiridion.
Q2
 498 VALENTINIANUS III imp. 425—455. — FLAVIANUS. n. 883—886. 499

lege
auctoritate temptare. Sed hoc illis omnibusque pro se iudicium subire cogantur. Si ab exsecutore conventi
quidquid sanxit vel sanxerit Apostolicae Sedis auc- parere detrectent, servato iuris ordine sententia teneat
sit,

toritas, ut, quisquis episcoporum ad iudicium

ita
Romani contumaces.
evocatus venire neglexerit, per moderatorem
antistitis L. c. 2, 142 sq.

eiusdem provinciae adesse cogatur, per omnia servatis

quae divi parentes nostri Romanae Ecclesiae
detulerunt, FLAVIANUS EP. CONSTANTINOPOLITANUS
Aeti p(arens) k(arissime) a(tque) a(mantissime). . . .
obiit 449/50.

M. Meyer in editione Codicis Theodosiani Mommseniana 2,

Ed. P. Appellatio ad Leonem Papam I contra latrocinium
101 sqq. ML 54, 637 sqq.
Ephesinum (449).
[E codice bibliothecae Capituli Novarensis n. 30.]
De ambitu episcopalis iudicii.

[Valentiniani III Novella 85 (H 84). (452 April. 15).] Religiosissimoet Beatissimo Patri et Archiepiscopo 885
Leoni Flavianus in Domino salutem.
883 Imp. Valent(inianus) A. Firmino P(raefecto) P(rae- Oportunumquidem ad praesens tempus medio-
1
(1)
tori)o et Patricio. De episcopali iudicio diversorum saepe criter apostolica appellatione ad Vestram
referre et uti
causatio est ne ulterius querela procedat, necesse est
:
Sanctitatem, ut progrediens ad Orientem auxilium ferret*
praesenti lege sanciri. Itaque cum inter clericos iurgium
periclitanti piae sanctorum Patrum fidei, quam sudore
vertitur et ipsis litigatoribus convenit, habeat
episcopus
ultionis tradiderunt. (2) Ecce enim confusa sunt omnia:
licentiam iudicandi, praeeunte tamen vinculo compromissi.
solutae sunt ecclesiasticae ordinationes, perierunt ea quae
per-
Quod et de laicis, si consentiant, auctoritas nostra sunt fidei, dissensione retinentur piae animae. Iam non
mittit: aliter eos iudices esse non patimur, nisi
voluntas
Patrum nominatur fides, sed conculcata <ista iubetur) 8
iurgantium interposita, sicut dictum est, condicione prae- ab Alexandrinae Ecclesiae episcopo Dioscoro et eorum,
cedat, quoniam constat episcopos [et presbyteros] forum qui haec sapiunt una cum ipso Eotychinam iam prae-
legibus non habere nec de aliis causis secundum Arcadii
(3) Hanc enim firmavit sen-
dicari et nominari fidem.
et Honorii divalia constituta, quae Theodosianum corpus tentia propria et eorum, qui per violentiam coacti sunt
ostendit, praeter religionem posse cognoscere. Si ambo
consentire episcopi. Et ea quidem singula nunc non est
eiusdem officii litigatores nolint vel alteruter, agant pu- concessum nobis referre ad Vestram Beatitudinem, bre-
blicis legibus et iure communi: sin vero petitor
laicus,
viter autem, quae subsecuta sunt, docebimus.
seu in civili seu in criminali causa, cuiuslibet loci clericum Apprehendimus quidem Ephesiensem
(4) civi- 886
adversarium suum, si id magis eligat, per auctoritatem tatem secundum pium imperiale rescriptum, quod ad
legitimam in publico iudicio respondere compellat. universos aequaliter emanavit. Occurrerunt nihilominus
884 etiam circa episcoporum personam
Quam formam et qui a Vestra Sanctitate destinati sunt, Deo amantissi-
§ 1.
observari oportere censemus, ut, si in huiusce ordinis ho- mus episcopus Iulius et religiosissimus filius noster
mines actionem pervasionis et atrocium iniuriarum dirigi Hilarus diaconus et carissimus filius noster Dulcitius
necesse fuerit, per procuratorem sollemniter ordinatum notarius. (5) Consumpsimus in Ephesorum civitate dies
apud iudicem publicum inter leges et iura confligant,
decem; habuimus universos paene qui convenerunt epi-
iudicati exitu ad mandatores sine dubio reversuro. Quod scopos consentientes in omnibus nobis, praeter Alexan-
his religionis et sacerdotii veneratione permittimus.
Nam drinum et qui cum ipso affuerunt. (6) Qui ex quo die
notum est procurationem in criminalibus negotiis non ordinatus sum episcopus implacabiles adversum me inimi-
posse concedi. Sed ut meritorum,
sit illa discretio
episcopis [et presbyteris] tantum id oportet impendi; in Ita Schwart*, Cod. oportunae.
'
• Cod.: ferre
a Schwaitt explet lacunam Codicis.
reliquis negotiis criminalibus iuxta legum ordinem per Ita

32
 CONSTANTINOPOLITANUS obiit 449/50. n. 887—889. 501
500 FLAVIANUS EP.

Post paulum vero permisit legi canones, qui habiti sunt

vehementer exercet nulla exsistente causa. Qui
citias
ante hoc Ephesi: quibus hoc continetur, ut, si qui con-
numquam me suis litteris dignum iudicavit neque eam
praedicatur cutere quae ibi sunt statuta temptaverit 1 Patrum, si qui-
quae secundum Dominum nostrum caritas
habuit, me ei in omnibus obtemperante nunc dem episcopus fuerit, eum oportere deponi et reliqua,
erga me
et* super Eutychen hanc talem sententiam praevalere,
usque ad hanc diem.
qui ita palam aperteque Apollinaris dogma intro-
<nihil suspicantibus) repente secunda
1
887 (7) Qui nobis
non ex communi consensu ducendum putavit. (13) Et quidem hoc non fecit, sed
feria, hoc est VIII. die Aug.,
pronuntiat meam etEusebi i 8 damnationem, omnibus lacri-
tractatu praecedente, convocat quidem concilium
di-
vel
luculo <in ecclesia) maiore, quo <vocari quo)que me mantibus. Episcopis dilationem vel unius diei postulanti-
Deinde cum sedissemus in ecclesia, legi qui- bus non tribuit, et haec interlocutus 4 cogit quosdam
facit*. (8)
rescriptum praecepit religiosissimorum im- reliquos episcopos abominandae consentire damnationi,
dem pium
post lec evaginatis gladiis adversum eos qui hoc putabant esse
peratorum. Universis autem episcopis interfatis,
prius de pia fide haberi [deberi] trac- differendum. (14) Ubi neque litteras Sanctitatis Vestrae,
tionem oportere
tatum proponique et legi trecentorum decem et
octo cum sufficiat ad confirmationem Patrum fidei, legi per-
fidem et ea quae apud Ephesum iam dudum habita mittit, [sed illa] quae possunt etiam ipsis immit bus et :

est, ipse memoratus venerabilis

episcopus Dioscorus ferocibus et caecis viam veritatis ostendere, <sed illa)
autem mihi irrationabilia et caecitate plena suscipi ac legi prae-
hoc quidem fieri prohibuit: (9) praecipiens
una mecum iudicaverunt episcopis et meis cipiens, ne sermone quidem ullo dignos habuit qui a
et his, qui
pariter clericis penitus audire permitti, de nullo
nihil Vobis sunt destinati. (15) Sed impetu quodam solo ab-
defensionis vocem emittere, interminatus etiam
quibusdam utente illo convenerunt repente in unum diem, ut ita
depositionem, quibusdam carceris habitationem, aliis varia dicam, omnia mala: perturbatio, restitutio damnati, dam-
atque diversa supplicia, dat facultatem mox de
his gestis, natio innocentis, qui in nullo sanctionem Patrum credidi
quae ab 3 Eutychete olitn confecta sunt, nobis praesenti- praetergrediendam. (16) Et cum velut ex condicto quodam
bus recenseri. Et post hoc praecepit dare praedictum
(10)
omnia adversum me iniqua procederent, post illam in-
Eutychen libellos adversum me. Quibus lectis nullius iustam vocem, quam contra me emisit, sicut ipsi placuit,
me penitus dignum habitum rationis vel interrogationis me appellante thronum Apostolicae Sedis principis aposto-
iudicavit, sed continuo exsurgens pronuntiavit illum qui- lorum Petri et universam beatam, quae sub Vestra Sancti-
dem catholicum esse, reddens ei etiam presbyterium. tate est, synodum, statim me circumvallat multitudo mili-
statim taris, et volentem me ad sanctum altare confugere, non
(11) Compellit quoque invitos aliquos episcopos
hoc ipsum pronuntiare et his uti sermonibus apud sanctam concessit, sed nitebatur de ecclesia eruere 6
(17) Tunc .

synodum: «BeneEutyches.» «Catholicus est.»

credit tumultu plurimo facto vix potui ad quendam locum ec-
«Credimus sicut credit Eutyches.» «Teneamus, o fratres, clesiae confugere et ibi cum his, qui mecum erant, latere,

Eutychetis fidem» et «qui hoc non consenserit, anathema non tamen sine custodia, ne valeam universa mala quae
sit» et «qui non dixerit duas
naturas ante unitionem erga me commissa sunt ad Vos referre.
Christi, unam autem post unitionem, anathema sit» et (18) Oro itaque Vestram Sanctitatem, ne obdormire 889
«qui aliud quam de homousion nobis habuisse
Dominum .

patiamini super his, quae insipienti et furioso consilio

carnem vel scrutans vel dicens, anathema sit». circa me gesta sunt, cum nullae praecedant causae, quae

888 (12) Et his dictis

interloquitur ipse sic ut voluit: com- m
me in reatu aliquem adducant, sed insurgere primum
pellit autem quosdam, ut dixi, lacrimantes eadem facere. 1
Hoc loco Schwartz lacunam Codicis ita explet: <vel alia proferre
praeter fidem) 8
1
Schwartz explet lacunam Codicis.
Ita Ita Codex, Schwartz legit: (appar)et
• Cod.: ammaiori quoque me facit. Mommsen comecerat:
ammoneri 8
episcopi Dorylaeensis.

quoque me facit.
8 Schwartz. de. * Schwartz: interlocutos. 6 Schwartz: trahere.
 502 FLAVIANUS EP. CONSTANT. - LEO PAPA I 440-461. n. 890-892. 503

ipsius mundi cardines, quasi per quattuor Evangelia,

causa rectae fidei nostrae, quae quadam
libi- in-
quidem in
cessabiliter discimus quod et praedicemus et agamus.
propter eversionem ecclesia-
dine deperiit: (19) deinde ML
simpliciter per 54, 186.
sticarum constitutionum curam facere et
quam
omnia narrare tam plebi, quae numero
praecellit,
De Primatu Romani Pontificis,
quae com-
amatorem Christi imperatorem nostrum litteris a. [Epistula 10 (ad episcopos provinciae Viennensis 445) l.J
sanctae Constantino-
petunt edocere scribere etiam clero
;

religiosissimis monachis nec non (1) Divinae cultum religionis, quem in omnes gentes 891
politanae Ecclesiae et
episcopo et 1 halassio omnesque nationes Dei voluit gratia coruscare, ita Do-
et Iu venali Hierosolymorum
Stephano quoque Ephesiensi minus noster Iesus Christus humani generis Salvator in-
Caesariae Cappadociae,
stituit, ut veritas, quae antea legis et prophetarum prae-
et Eusebio Ancyritano Cyro Afrodisiensi et reliquis
et
super pravo consilio conio continebatur, per apostolicam tubam in salutem
sanctis episcopis, qui consensum universitatis exiret, sicut scriptum est: In omnem terram
Dioscoro, qui velut princi-
adversum me praebuerunt
exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum
patum sanctae synodi apud Ephesum tenuit: (20) dare
Vestrae menti inspirabit, ut [Ps 18, 5]. (2) Sed huius muneris sacramentum ita Do-
etiam formam quam Deus minus ad omnium apostolorum officium perlinere voluit,
unum facta
tam Occidentali quam etiam Orientali in ut in beatissimo Petro, apostolorum omnium summo,
ut prae-
Patrum synodo, similis ubique praedicetur
fides,
vero deduci va- principaliter collocarit; et ab ipso quasi quodam capite
in irritum
valeant sanctiones Patrum, dona sua velit in corpus omne manare, ut exsortem se
dissolvi omnia, quae male et umbratili
leant atque
mysterii intellegeret esse divini, qui ausus fuisset a Petri
non sine lusu gesta sunt: afferre medicinam
quodammodo
totum iam paene otbem soliditate recedere. (3) Hunc enim in consortium in-
horribili huic vulneri, quod per
subscripserunt et con- dividuae unitatis assumptum, id quod ipse erat, voluit
serpendo pervenit. (21) Qui autem
coacti, paucissimi nominari, dicendo: Tu es Petrus, et super hanc petram
senserunt iniustae sententiae magna vi
huic iniquitati, multo aedificabo Ecclesiam meam [Mi 16, 18]; ut aeterni templi
sunt. Qui vero non consenserunt
sicut etiam lectio' suprascriptae
1 aedificatio, mirabili munere gratiae Dei, in Petri soli-
plures sunt episcopi,
ditate consisteret; hac Ecclesiam suam firmitate corro-
ad BeatitudinemVestram relationis poterit perdocere.
borans, ut illam nec humana temeritas posset appetere,
Concil. Chalced., 2, 1 (1932),
Acta concil. oecumcn., ed. E. Schwartz, 11.
nec portae contra illam inferi praevalerent. (4) Verum
77 sqq.
hanc petrae istius sacratissimam firmitatem, Deo, ut dixi-
LEO PAPA I 440 461.
mus aedificante constructam nimis impia vult prae-
, ,

De ieiunio Quattuor Temporum. sumptione violare quisquis eius potestatem tentat infringere,
Vili) 1—2.]
[Sermo 19 (De ieiunio decimi mensis 2, favendo cupiditatibus suis, et id, quod accepit a veteribus,
dilectissimi, in eccle- non sequendo: cum nulli se subditum legi, nullis institu-
890 (1) Huius observantiae utilitas,
quae ex doctrina tionis Dominicae credit regulis contineri, a vestro nostro-
siasticispraecipue est constituta ieiuniis,
circulum distributa sunt, que per novae usurpationis ambitum more desciscens,
Sancti Spiritus ita per totius anni
omnibus sit ascripta temporibus. [2) bi- praesumendo illicita, et quae custodire debuit neglegendo.
ut lex abstinentiae
aestivum ML
quidem ieiunium vernum in Quadragesima,
54. 628 sq.

in Pentecoste, autumnale in
mense septimo, hiemale b. [Epistula 12 (ad episcopos Africanos, 10. Aug. 446) 9 et 18.]
autem in hoc qui est decimus celebramus, intellegentes
praeceptis, et verbo Dei ad 9. (1) Cum
itaque de omnibus fere quae fratris nostri 892
divinis nihil vacuum esse
dum per plenissime dilectionem vestram
Potentii relatio continebat,
eruditionem nostram omnia elementa servire;
per David fratrem et coepiscopum nostrum, qui et sacer-
i
Cod.: vel qui ut.
* Cod.: umbrati ut.
dotii merito nobis est probatus et moribus, videatis in-
» Cod.: lectiones. * Cod.. scae.
 440—461. n. 893—898. 505
504 LEO PAPA I

concorditer salubres susci- [Rom 15, 2]. (4) Nec enim poterit unitatis nostrae firma
structam, superest, fratres, ut
piatis hortatus, et nihil per
contentionem agent*h sed ad esse compago, nisi nos ad inseparabilem soliditatem vin-
devotionis unanimes, divinis et
apostolict: culum caritatis astrinxerit quia sicut in uno corpore multa
omne studium :

membra habemus, omnia autem membra non eundem

pareatis, et in nullo patiamini providentis-
constitutionibus
Quae enim nunc cer- actum habent ; ita multi unum corpus sumus in Christo,
sima canonum decreta violari. (2)
causarum antiquis de- singuli autem alter alterius membra [1 Cor 12, 12 Rom 12, 5].
tarum remisimus consideratione
;

ne quod ad te ™P“* p!* (5) Connexio totius corporis unam sanitatem, unam pulchri-
inceps custodienda sunt regulis,
iusta posthac ultione plectamus in tudinem facit: et haec connexio totius quidem corporis
lenitate concessimus,
propensius commovendi, quii m ep unanimitatem requirit, sed praecipue exigit concordiam
eos specialius et
Patrum statuta neglexerint, sacerdotum.
scopis ordinandis sanctorum
consecrannt. (8) Unde si qui (6) Quibus cum dignitas sit communis, non est tamen 896
et quos refutare debuerant
sacerdotem qualem esse ordo generalis: quoniam et inter beatissimos apostolos
eDiscopi talem consecraverint
non liceat, etiamsi aliquo modo
damnum proprii bonons i in similitudine honoris fuit quaedam discretio potestatis,

ordinationis tamen tus ulterius non h abcbunt et cum omnium par esset electio, uni tamen datum est
evaserint,
umquam ei sacramento intererunt, quod neglecto ut ceteris praeemineret. (7) De qua forma episcoporum
nec
quoque est orta distinctio, et magna ordinatione provisum
divino iudicio immerito praestiterunt,
emerserint causae quae ad est, ne omnes omnia vindicarent, sed essent in sin-
sibi
ooq 13. si quae vero aliae
concordiam pertineant sacer- gulis quorum inter fratres haberetur
provinciis singuli,
statum ecclesiasticum et ad
timore Domini volumus ventilentur
et prima sententia, et rursus quidam in maioribus urbibus
dotum, illic sub
omnibus ad nos relatio constituti sollicitudinem susciperent ampliorem, per quos
de componendis atque compositis
quae iuxta ecclesiasticum morem ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura con-
plena mittatur, ut ea
fuerint definita, nostra
quoque sen- flueret, et nihil usquam a suo capite dissideret.
iuste et rationabiliter
(8) Qui ergo scit se quibusdam esse praepositum, non 897
tentia roborentur.
moleste ferat aliquem sibi esse praelatum, sed oboedien-
ML 54, 653 sq. et 656.
tiam quam exigit, etiam ipse dependat: et sicut non vult
Hierarchia ecclesiastica et Primatu Romano. gravis oneris sarcinam ferre, ita non audeat alii importa-
De
Thessalonicensem 446) 11.] bile pondus imponere [cf, Mi 23, 4].
[Epistula 14 (ad Anastasium ep. (9) Discipuli enim
quod cum fratribus tractandum de- sumus humilis et mitis magistri, dicentis: Discite a me
«04. (1) Si autem in eo
eorum fuerit a tua volun- quia mitis sum et humilis corde requiem et invenietis
fioiendumve credideris diversa ;

omnia sub gestorum testificatione animabus vestris. lugum enim meum suave est, et onus
tate sententia, ad nos
referantur, ut remotis ambiguitatibus
quod Deo placeat meum leve [Mt 11, 29]. (10) Quod quomodo experiemur,
enim finem omnem affectum nisi et illud in observantiam veniat, quod idem Dominus
decernatur. (2) Ad hunc
nostrum curamque dirigimus, ut, quod ad unitatem con- ait: Qui maior est vestrum, erit minister vester. Qui
pertinet disciplinae, nulla autem se exaltaverit, humiliabitur ; et qui se humiliat,
cordiae et quod ad custodiam
neglegatur. exaltabitur [Mt 20, 26; Mc 10, 43; Lc 22, 26; 14, 11].
dissensione violetur, nulla desidia
oor (31 Et te igitur, frater dilectissime, et
eos fratres nostros ML 54, 675 sqq.

qui de tuis offenduntur excessibus,

cum tamen non similis
hortor et moneo, ut, Contra canonem 28 Concilii Chalcedonensis.
sit omnibus materia
querelarum,
disposita nulla con- [Epistula 104 (ad Marcianum Augustum, 22 Maii 452) 3—4.]
quae pie sunt ordinata salubriterque
Nemo quod suum est quaerat, sed Habeat, sicut optamus, Constantinopolitana898*
3. (1)
certatione turbentur.
sicut Apostolus ait: Unusquisque civitas gloriam suam, ac protegente dextera Dei diuturno
quod alterius [cf. Phil. 2, 4],
suo placeat in bonum ad aedificationem Clementiae Vestrae fruatur imperio. (2) Alia tamen ratio
vestrum proximo
 506 LEO PAPA I. - PETRUS CHRYSOLOGUS. — SALVIANUS. n. 899—903. 507

divinarum, nec praeter illam

estrerum saecularium, alia
PETRUS CHRYSOLOGUS EP. RAYENNAS
petram quam Dominus in fundamento posuit [cf. Mt 16, 18],
qui in-
circa 433-450.
stabilis erit ulla constructio. (3) Propria perdit,
debita concupiscit.Satis sit praedicto quod Vestrae Pie- De auctoritate Romani Pontificis in rebus fidei.
tatis auxilio mei favoris assensu episcopatum tantae
et [Ex epistula ad Eutychen presbyterum 449
urbis obtinuit. Non dedignetur regiam civitatem, quam (inter Leonis I ep. 25, 2, 3 5) ] —
ullo speret
apostolicam non potest facere sedem, nec
modo quod per aliorum possit offensiones augeri. (3) ’Eiri irctcfi bk TrpoTpeTr6|ie0d ere, dbeXcpfc Tipuirrcrre, 902
899 (4) Privilegia enim Ecclesiarum, sanctorum Patrum t&OTe toT? Trapa to0 paKapiujTdiou Tldna Tq? TtdXeiui; 'Ptu-

canonibus instituta et venerabilis Nicaenae synodi

fixa pq? YP atP°Mtvots TteiOapxouvTiu? npocrex^v Lm\bt\ 6 paiea- '

nulla possunt improbitate convelli, nulla novitate ptoq TT^Tpo?, bq £v ibiqt xaOdbpqi Kai 2r) lecti TrpoxdOriTai,
decretis,
fideliter ex- bibuicn toi? iryroOcn Trjs TtiOTeaiq Tqv dXqOeiav. (4) 'Hpei?
mutari. (5) In quo opere auxiliante Christo
necesse est me perseverantem exhibere famu- fdp anoubr] Trj<; elpqvq? xal xqq iricrretui; £kt6<; cruvaive-
sequendo,
ad meum ereuiq tou ‘P tu p q z dTnOKdTrou Tticrreuiq airiaq biafvwvai oii
latum: quoniam dispensatio mihi credita est et
regulae sanctionum, quae buvapeOa. (5) 'Y-paivouaav Tt)v d-fdTrqv Tqv crqv 6 Aeono-
tendit reatum, si paternarum
Nicaena ad totius Ecclesiae regimen, Spiritu tq? xpfiviu paKpoTdTui biacpuXaJai xaTaSnucroi, TroOeivbraTe
in synodo
connivente
instruente, sunt conditae, me, quod absit,
xai dEtOTtpqTe ul£.
Dei
voluntas,
violentur; et maior sit apud me unius fratris MI. 64, 743 sq.

quam universae domus Domini communis utilitas.

4. (1) Et ideo sciens

gloriosam Clementiam Vestram
900 SALYIANUS PRESBYTER MASSILIENSIS
concordiae, et his quae pacificae
ecclesiasticae studere
congruunt unitati, piissimum praestare consensum, pre- circa 400 — 480.
ausus improbos
cor et sedula suggestione Vos obsecro, ut De nequitia temporum.
unitati christianae pacique contrarios ab omni Pietatis
[De gubernatione Dei sive De praesenti iudicio
Vestrae abdicetis assensu, et fratris mei Anatolii noci-
(scriptus 438/40) 6, 2.]
com-
turam ipsi, si perstiterit, cupiditatem salubriter
temporibus Et quae tandem, rogo, spes emendationis in nobis
primatis: ne ea quae Vestrae gloriae atque (1) 903
inimica sunt cupiens, maior suis velit esse prioribus; est, qui non errore opinionis ad malum ducimur, sed
liberumque illi sit quantis potuerit splendere
virtutibus studio malae voluntatis adnitimur, ut semper peiores esse
quarum non aliter particeps erit, nisi caritate magis vo- videamur. (2) Et hinc est, quod dudum questus sum
quam ambitione distendi. deteriores nos multo esse quam barbaros, quia illos igno-
luerit ornari
901 Hanc autem improbi desiderii conceptionem num- rantia legis excusat, nos scientia accusat. Illi per im-
(2)
quam quidem cordis sui recipere secretum,
debuit intra peritiam veritatis, quia quae sint bona nesciunt, mala pro
sed cum illi fratres et coepiscopi mei, qui vice mea aderant,
obviarent, ab illicito appetitu ex eorum saltem
salubri
In omnibus autem hortamur te, frater honorabilis, ut 902
contradictione cessasset. (3) Nam et Vestrae Pietatis apices
his,
(3)
quae a beatissimo Papa Romanae civitatis scripta
scripta declarant, legatos Sedis Apostolicae, sicut
et ipsius sunt, oboedienter attendas: quoniam beatus Petrus, qui in
inexcusa-
oportuit, contradictione iustissima restitisse: ut propria sede et vivit et praesidet, praestat quaerentibus fidei
bilioresset praesumptio quae se nec increpata cohiberet. veritatem. (4) Nos enim pro studio pacis et fidei extra con-
ML 54, 993 sqq. sensum Romanae civitatis episcopi causas fidei audire non

D U3 sg De confessione se- possumus. (5) Incolumem tuam dilectionem Dominus tempore

901 a De Incarnatione contra Evtychcn v. ;
longissimo conservare dignetur, carissime et honorantissime fili.
Poenitentiae ii. 146 sg.
creta ii. 145 : De Sacramento
 508 SALVIANUS PRESBYTER MASSILIENSIS circa 400—480.
n. 904—909. 509

bonis diligunt: nos cum scientiam veritatis habeamus, publico aguntur, honor paucissimorum fit crimen omnium
quae sint bona optime novimus ... 1 modis. ac sic, cum singulis annis bini inaugurentur, prope est ut
(3) Primum, quod nihil ferme vel criminum
vel flagi-
904 in omni mundo nullus evadat.
tiorum est, quod in spectaculis non sit: ubi summum
CV 8 (ed. F. Pauly),' 126 sq. ML 53, 109
deliciarum genus est mori homines aut, quod est morte
sq.

gravius acerbiusque, lacerari, expleri ferarum alvos hu- De praevaricationibus et superstitionibus Christianorum.
manis carnibus, comedi homines cum circumstantium
[Ib. 6, 11.]
laetitia, conspicientium voluptate, hoc est non minus
paene hominum aspectibus quam bestiarum dentibus de- (1) Quaeritur forsitan quorsum ista pertineant? Quor-907
vorari. (4) Atque ut hoc fiat, orbis impendium est; sum absque dubio nisi ut nihil leve
existimetur, quo
magna enim cura id agitur et elaboratur. Adeuntur Deus laeditur? (2) De ludis enim publicis dicimus, ludi-
etiam loca abdita, lustrantur invii saltus, peragrantur silvae briis scilicet spei nostrae, ludibriis vitae nostrae. Nam
inexplicabiles, conscenduntur nubiferae Alpes, penetrantur dum in theatris et circis ludimus,
deperimus secundum
inferae valles, et ut devorari possint a feris viscera ho- illud utique dictum sermonis sacri: Stultus per risum
minum, non licet naturam rerum aliquid habere secretum. operatur scelus [Prov 10, 23J. Et nos itaque, dum inter
905 (5) Sed haec, inquis, non semper fiunt.
Certum est. turpia et dedecorosa ridemus, scelera committimus,
et
Et praeclara erroris est excusatio, quia non semper fiunt: quidem scelera non minima, sed hoc ipso poenaliora,
quasi vero umquam fieri debeant quae Deum laedant, quia cum videantur specie esse parva, rebus sunt exitiosis
aut ideo quae mala sunt bene fiant, quia non iugiter pestilentissima.
fiant. Nam et homicidae homines non semper occidunt (8) Nam cum duo sint maxima mala, id est, si homo 908
et homicidae tamen sunt, etiam quando non occidunt, aut se ipsum perimat aut Deum laedat, hoc utrumque
quia interdum polluuntur homicidio. Et latrones omnes in ludis publicis agitur: nam per turpitudines criminosas
non semper latrocinantur sed latrones tamen esse non aeterna illic salus christianae
plebis exstinguitur et per
desinunt, quia etiam cum rebus ipsis latrocinia non agunt, sacrilegas superstitiones maiestas divina violatur.
(4) Du-
animis tamen a latrocinio non recedunt. Sic utique omnes bium enim non est quod laedunt Deum, utpote idolis
hi, qui spectaculis istiusmodi delectantur, etiam quando consecratae. Colitur namque et honoratur Minerva in
non spectant, innoxii tamen a spectaculorum piaculis gymnasiis, Venus in theatris, Neptunus in circis, Mars
in
mente non sunt, quia semper velint spectare, si possint. harenis, Mercurius in palaestris, et ideo pro qualitate
906 (6) Nec solum hoc, sed sunt alia maiora.
Quid enim? auctorum cultus est superstitionum.
(5) Quidquid im-
Numquid non consulibus et pulli adhuc gentilium sacri- munditiarum est hoc exercetur in theatris, quidquid lu-
legiorum more pascuntur et volantis pinnae auguria quae- xuriarum in palaestris, quidquid immoderationis in circis,
runtur ac paene omnia fiunt, quae etiam illi quondam quidquid furoris in caveis. (6) Alibi est impudicitia^
pagani veteres frivula atque irridenda duxerunt? Et cum alibi lascivia, alibi
intemperantia, alibi insania, ubique
haec omnia ipsi agant, qui annis nomina tribuunt et a daemon, immo per singula ludicrorum loca universa
quibus anni ipsi exordium sumunt, credimus nobis bene daemonum monstra; praesident enim sedibus suo cultui
annos posse procedere, qui a rebus talibus ordiuntur? dedicatis.
Atque utinam sicut haec propter consules tantum fiunt, (7) Ac
per hoc in spectaculis istiusmodi non sola est 909
ita illos tantum incestarent, propter quos fiunt. (7) Illud illecebra nec sola
vitiositas. Admisceri enim huic Christia-
est feralissimum et gravissimum, quod dum consensu num hominem superstitioni genus est sacrilegii, quia eorum
cultibus communicat, quorum festivitatibus delectatur.
Lacuna, quam Pauly
1
ita explet: «malii autem postponimus multis (8) Quod quidem licet semper admodum grave sit, tunc
modis> CV 8, 126, 12. tamen magis intolerabile, cum praeter consuetudinarium
 SALVIANUS PRESBYTER MASSILIENSIS circa 400—480. n. 910—913.
610 511

vitae usum hoc vel adversa nostra faciunt

criminosius nomine barbaram, dicione Romanam post cuius primum
:

magis placandus est in adversis exitium arsit regio Belgarum, deinde opes Aquita-
vel secunda, quia et
Deus et minus laedendus in prosperis: placari quippe norum luxuriantium et post haec corpus omnium
G al-
debet, cum non debet, cum propitiatur.
irascitur, laedi barum, sed paulatim id ipsum tamen, ut, dum pars clade
iracundiam Dei veniunt, se- caeditur, pars exemplo emendaretur.
(9) Adversa enim nobis per (3) Sed ubi apud
cunda per gratiam. Nos autem e diverso omnia agimus. nos emendatio aut quae pars Romani orbis quamvis
af-
Dicis, quomodo? Accipe. (10) Ac primum, si quando flicta corrigitur? Omnes enim, ut legimus, declinaverunt
exoratus sua ipsa misericordia Deus (neque enim umquam simul inutiles facti sunt [Ps 13, 2; 52, 4]. Et* ideo
Pro-
nos ita vivimus ut exorare mereamur), sed si quando, ut pheta ad Deum clamat et dicit: Percussisti eos
et non
dixi, a se ipso exoratus pacificos nobis dies, proventus doluerunt, attrivisti eos et renuerunt accipere
disciplinam .-

uberes, divitem bonis omnibus tranquillitatem et abun- induraverunt facies suas super petram et noluerunt
re-
dantiam dederit super vota crescentem, tanta secundarum verti [Ier 5, 8]. (4) Quam vere autem etiam hoc in nos
rerum prosperitate corrumpimur tanta morum insole-
,
cadat res ipsa indicat. Vastata est diu Gallia: ergo
scentium pravitate vitiamur, ut et Dei penitus obliviscamur emendata est, cum in vicino esset, Hispania? Nec
et nostri. (11) Et cum omnem fructum datae a Deo immerito, quia nullus erat omnino timor, nulla
cor-
pacis hoc consistere Apostolus dicat, ut quietam et
in rectio, flammis, quibus arserant Galli,
Hispani ardere
tranquillam vitam agamus in omni pietate et castitate coeperunt. In quo illud est, ut supra dixi, sceleratissi-
[1 Tim 2. 2], ad hoc tantum data a
Deo quiete utimur, ut mum et gravissimum, quod cum arserint, ut ita dicam
in ebrietate, ut in luxuria, ut in flagitiis, ut in rapinis, membra hominum peccatorum, curata non sunt vitia pec-
ut ir scelere atque improbitate vivamus. (12) Quasi
omni cantium.
vero beneficium datae pacis vacatio sit probrositatis et Et ideo compulsus est criminibus nostris Deus ut 912
(5)

ad hoc inducias tranquillitatis Deo donante capiamus, ut hostiles plagas de loco in locum, de urbe in
urbem
licentius securiusque peccemus. spargeret et excitas paene ab ultimis terrae
finibus gentes
sumus qui bene- etiam trans mare mitteret, quae Afrorum scelera
910 (13) Indigni itaque caelestibus donis punirent.
ficiis Dei non bene utimur et facimus rem
operum bo- (6) Quid enim? Numquid abductae a solo patrio degere
intra Galli as non potuerant?
norum materiam tantum esse vitiorum: quo fit ut ipsa Aut ut non degerent,
pax contra nos sit, quae sic agitur a nobis, nec expediat
quem timebant, quae inlaesae a nobis usque ad tempus
illud cuncta vastaverant?
rem accipere, qua deteriores sumus. (14) Quis hoc cre- Sed esto, intra Gallias formi-
dabant. Quid in Hispania, ubi etiam
dere queat? Mutamus naturam rerum iniquitatibus nostris, exercitus nostros
nos bellando contriverant, numquid consistere aut
et quae Deus bona fecit munere pietatis suae, ea permanere
metuebant iam victores, iam triumphantes, quibus
nobis facimus mala esse moribus malis. usque
ad hunc fortitudinis fastum contigerat ascendere,
CV 8, 141 sqq. ML 53, 120 sq. ut post
experimenta belli diu parati intellegerent sibi Romanae
rei publicae vires etiam cum barbarorum
Invasiones barbarorum poenas esse propter pravos auxiliis pares
esse non posse?
mores Christianorum.
13. (1) Potuerunt
ergo illic degere nec timebant. Sed 913
[Ib. 7, 12, 1-13, 2.]
utiqi
illa manus, quae eos ad punienda Hispa-
. caelestis

911 12. (1) Iudicamur itaque etiam

praesente iudicio a norum flagitia illuc traxerat, etiam ad vastandam A fri-
Deo, et ideo excitata est in perniciem ac dedecus nostrum ca m transire cogebat. (2) Ipsi denique fatebantur
non
gens ignavissima, quae de loco ad locum pergens, de suum esse quod facerent: agi enim se divino iussu
et
urbe in urbem transiens universa vastaret. (2) Ac primum perurgeri.
a solo patrio effusa est in Germaniam proximam, CV 8, 171 sq. ML 53, 139 sq.
 512 SALVIANUS. — SOZOMENUS, SCHOL. CONSTANT1NOP. n. 914—916. 513

Barbarorum mores meliores esse moribus SOZOMENUS,

Christianorum. SCHOLASTICUS CONSTANTINOPOLITANUS
[Ib. 7, 15.]
continuator Eusebii pro annis 324—425, scripsit circa 450.

patiatur hoc autem pro affectu suae miseri-

914 (1) Non De visione Constantini M.
cordiae Deus. Nam quantum ad meritum nostrorum [Hist. eccl. 1, 8.]
ut pati posse vide-
criminum pertinet, ita se res habet,
piaculorum est non illic semper ad Toutu» fdp noXXd |Rv xai dXXa cruYxupqtTai Trap-915
(1)
atur. Quid enim
quia et enormia €iXf|<papev,
olq dneiaen to tuiv XpicTTiavw v
missum i (2) Nec de omnibus dico, bpYga irpea-
tanta non possunt. De soia Peueiv paXicrra bl Tpv cpaveTcrav auTii» Geocrripeiav.
fere sunt et sciri ac dici 'Hvixa (2)
quod fdp Ma£evTiu»
maxime obscoenitate impuritatum loquor
et, ^rriCTTpaTeOcrai ^epouXeuxo, ofd
vel eixo£
in aliquo l^iropei Ka0’ £auTov, dpa to Trjq pdxnq duopncreTai
(3) Praetermitto
sacrilegiorum. 6ttu)?
est gravius,
totius generis humani; prae- xai tu; auTih (3oq0os ?OTai.
(3) ’Ev roiaurai? t>4 cppovruri
rabiem cupiditatis, vitium
tereo avaritiae inhumanitatem, proprium est Romano- Tevopevo?, dvap cibe to tou (ttaupoO onMeiov 4 v tiu oupavu»
ebrietas, oeXaYiZov. TeOqiroTi 64 auTu» trpoq Tf|v dipiv, trapacrrdvTes
rum paene omnium malum. (4) Relinquatur
communis. Taceatur superbia 0e!oi drreXoi «’Q KuivtJTavTive», &pqcrav,
nobilibus ignobilibusque «4v toutuj
et tumor: tam peculiare hoc divitum regnum est, ut
hinc sibi
V K “'’
!
W
Aerexai_64 xai outov tovXpicttov ^TntpavdvTa
auTui 6eT£at t6 tou (TToupou cruppoXov xal napaxeXeuaaoOai
perdere, si
aliquid forsitan de iure se putent
vindicare. Transeatur denique lo\Kbq toutu» Troifjoai xai 4v Toiq noXinoiq £ «v
alius quicquam voluerit (5) x 4rtixoupov
nefas: nulla Xai VlXriS TtOplCTTlXOV.
prope omne fraudium, falsitatum, penunorum
umquam his malis Romana civitas caruit. (6)
Etsi specialius (5) E u
fi 1
a4
q ye pf|v 6 napcplXou afiToO tpqtravTo.; 916
hoc scelus Afrorum omnium fuit. Nam
sicut in sen- tvuipoTUJS TOU pacnX4uj? dxqxo4vat iaxupiZeTai, d»; dpcpi
tinam profundae navis colluviones
omnium sordium, sic peariMppiav, f|6q toO f|Xiou diroxXivavTO?, (Traupou Tporaiov

in mores eorum quasi de

omni mundo vitia fluxerunt. 4x (pujTO? auvecTTujs xai YPacpnv cruvnwi4vqv
auTip, «Toutu»
improbitatem scio, quae illic non redun- vixa» X^YOucrav, 4v tiI» oupavil» 40edcraTO auTO;
(7) Nullam enim 'xai oi auv

daverit, cum utique etiam paganae

ac ferae gentes, etsi
non sint tamen in his
habent specialiter mala propria, (1) Huic enim viro, cum alia multa obtigisse competimus
Gothorum gens perfida 915
omnia exsecratione digna. (8) quibus permotus christianam religionem colere
instituit'
est, AI anorum impudica sed minus perhda, tum imprimis signum divinitus ipsi ostensum.
sed pudica (2) Nam cum
Franci mendaces sed hospitales, Saxo nes
crudelitate bellum Maxentio inferre constituisset, secum,
ut credibile
efferi
omnes denique gentes aberit
sed castitate mirandi :
est, dubitare coepit quisnam belli
exitus futurus esset et quem

sicut peculiaria mala ita etiam

quaedam bona. (.)) In sibi auxiliatorem pararet.
(3) Huiusmodi curis districtus vidit
quid non malum. Si accu- in somnis signum crucis in coelo resplendens. Quo
Afris paene omnibus nescio viso cum
esset obstupefactus, divini angeli ipsi astantes
sanda inhumanitas inhumani sunt, si ebrietas ebriosi,
est stantine, in hoc vince.»
dixerunt: «Con-
si cupi- (4) Ipsum quoque Christum
si falsitas fallacissimi, si dolus fraudulentissimi, ei apparuisse memorant, et vexillum crucis ei ostendisse
perfidissimi. Impuritas eorum iussisse-
ditas cupidissimi, si perfidia que ut ad eius similitudinem alterum fabricaret, cuius
non quia auxilio
atque blasphemia his omnibus admiscenda sunt, in proeliis uteretur et victoriam
sibi compararet.
quae supra diximus malis aliarum gentium vitia, his (5) Eusebius quidem Pamphili affirmat ipsum
illis
se im-916
autem etiam sua ipsa vicerunt. peratorem audisse cum iureiurando narrantem,
quomodo circa
meridiem inclinante iam sole, crucis tropaeum ex
CV 175 sq. ML 53, 142. purissima
8, luce compositum vidisset eique additam
hanc inscriptionem
«Hoc vince» in coelo tum ipse, tum milites qui cum ipso
Kirch, Enchiridion.
gg
 514 SOZOMENUS, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr. ca 450. n. 917—919. 515

auTiii arpaxiuixai ' tropeuop^vw T“P obv T,P crrpaTeupctTi

r
W Toiauxa dvaropeuaa? Kal dXXa pupia
bieEeX0ujv bi’ 918
KaT<i ttiv dbonropiav Tobe to 0aOpa £ix€YeveTO. (6) Aof- div iliexo to uttx|koov rcpoq xf|v
GpqcxKeiav dirarccrGat, dxupa
ti dr\, vuH ^nX9e.
KaGeubovxi x€ xov eivai eipqtpiaaTO xd Kaxd
boEavxa ft Treirpar- Opimas
ronevtu bl auTtu 8 xffc
<xuv tui <pav£vxi £v obpavw dnneuy
peva xuiv biuiEavxuiv Tf|v 'EKKXncxiav
eixi
Xpiarbv dcpGfivai dcpeaiv xe gveiv
TtavTaq evopoGtTqcrev,- oao. b.d xqv
7tapaKeXeuaaa0ai pipnpa Troiqcracreai xoutou Kal dXeEnpaxi ei S Xpioxov 6uoXo iav
T
KaxebiKaoeqffav pexoiKeiv, f, £v vnaoiq,
Keypn ff0ai Ta 'S xrpoq TOiiq TToXepiouc; pdxatq. (7) Eirei f, dXXa X 6cre Ttapd
XoiTtbv ^ppnveujq oubfcv £bei, dXXd nepicpavuiq £beix0q tuj Yvwpnv biaTpipetv, F| peTaXXoiq ^pTrovetv, P| bripoaioic
bt |p Toic
ne P'1 ® e °0 voptCeiv, fipa f)p£pqi CTufKaXeffa? YuvaiKeiois, P| Xivucptoi? (mnpeTelv, f|
f|
iaaiXei, r|
( XPH pouXeuTnpfoi S 4vapi0-
xouq lepeaq tou XpiaxoO rcepl toO bOYpaToq 47ruv0aveTO. peicxeai, pr] jlouXeuTai ovTeq xrpoTepov. 'Axipoi^ bt revo-

MG 67, 863 sqq.

pevois xqv dx.piav i\ uae. (5) Toig bt arpar^r ~ v6
atpaipeGeia.v tv Yvwpp eidcxev, F| lq>' ourrep <Vav C^paxoc
e,v p€ a d{P^euj S dvripou dXeu04pav
Constantinus M. Christianam religionem promovet. “‘\ dytiv X oXnv
!>
T (x
(b) Etra bt Ttdvxac; dq xqv Trpoxepav ^XeuGepiav Kaixdc919
[Ib. 1, 8, 1-25.] T Ua? dveKaXdCTaT0
'
Kai T «S odaiaq auxoiq drrebtuKev '

917 KaTdXofoq tuiv xpndTwv, 8<TO KujvOTavTivoq bietrpdEaxo (/) El be xiveq

Kal dXXwv
£v xe ^XeuOepiqt Xpiaxiavuiv Kal vaiiiv oteobopai?,
KOivuicpeXCuv ixpa-fpdxujv.
Ktuvaxaviivo? bt, tiq pdvov auxov Ttdffns Tfi<s
(1)
nporiTdpeuoe
'Puipataiv dpxns Ttepiaxdariq, Ypappaxi bnpocxup
Xpiaxiavuiv odpeiv 0pn-
Toi? dvd xi*|v "Eui uttnKdou;, xi>|v
0etov bb voeiv
OKetav Kal to 0tiov tnipeAilM; OepaTteueiv
pdvov, 8 Kal SvTwq itrxf, Kal biapKfj
xf|V buvapiv ?x ei • •
- •
erant, aspexissent. Nam dum nescio quo proficisceretur una
cum exercitu, hoc miraculum in itinere contigit.
Dor-
consideraret animo, quid hoc sibi vellet, nox supervenit.
mienti vero Christus cum signo quod in coelo visum
fuerat
apparuit, praecepitque ut alterum ad similitudinem
hostes praesidio
illius ex-
uteretur.
0dvaTOv KaTabiKaCT04vTe S tluv Svtuiv dmnptGn-
aav, npoatraEe Toiq tnvTtpu, ftvouq bia<pepeiv
xou xX-ipauc' ?
pnbevoq b£ T0UTU1V dvroq, Tf|V Ka0€KatTTOV
^TTixujpiov 'EkkXh-
aiav icXripovopeiv' efTe bt IbuuTqq, eiTe
to bripocriov ^k toiou-
tis oucna? ? x °' ti, dTtobibovai. Tuiv bt rrapa
xou Taueiou
TTpiapevujy f\ buipedv XapovTtuv,
elq t6v buvaxbv Kal 7tp4-
-
Trovra TpoiTov Trpovoelv bntaXETO.
(8) Tdbe pev, 0j S eipnxai,
KaTd Ttavxoq toO xpdvou
(4) Postquam ista praedicavit aliaque plurima exposuit
Q 18
quibus putabat subditos ad christianam
religionem allici posse’
irrita esse decernit, quaecumque
temporibus eorum, qui Ec-
clesiam persecuti fuerant, contra religionem
statuta gestave
(6) Cumque fuissent praecipitque ut libertate potiantur,
.
quotquot ob con-
fessionem Christi damnati essent exsilio,
aut in insulis aliisve
C am dCgere
n
Ivnolo»'
'

121 “.?
dat '-’
tate
'
T
aut
S

ad
!l
opus
' USsi;

P ubhcum
cl uotfl uot item aut
condemnati, aut
primeret eoque in proeliis contra gynaeceis aut. textrinis
.

ministrare coacti, aut curiis mancipati,

interprete, cum
(7) Et quoniam imperator nullo amplius egebat antea curiales non essent. Eos praeterea qui infamia notati
quippe cui perspicue ostensum fuerat quid de Deo sentire nf m,a lb VIt ' (6) Qu,bus vero ordo cuiuspiam militiae
deberet, simul atque dies illuxit, convocatis
Christi sacer- irtpmnhi a
ademptus fi i
fuerat ^w
liberum
..
ns reliquit, ut ve! pristinum locum
dotibus de doctrina fidei eos consuluit. recuperarent, vel cum honesta missione otio liberali fruerentur
Enumeratio eorum quae Constantinus praeclare gessit, tum
revocasset, T
917 5 qUe 0n
S ad priorem iibertatem
Christianos liberando, construendo,tum ecclesias tum alia hnnl
honores LhT facultates etram suas
et
,
consuetos 919
reipublicae disponendo. si qui morte damnati bonis spoliati fuissent,
reddidit. iis
(7) Ouod
quaedam ad utilitatem praecepit ut genere
Constantinus vero, cum iam solus Romano ifoperip proximis haereditas eorum deferretur:
sin nemo ex proximis
(1)
potiretur, per Orientem degentibus publico edicto
subditis superesset, singulae cuiusque loci
Ccclesiae heredes essent •

colerent Deumque et ut sive pnvatus quispiam,

praecepit, ut christianam religionem sive respublica aliquid ex eius-
studiose venerarentur, solum vero eum
existimarent Deum, modi bonis possideret, statim restitueret.
His vero qui aut
habet potesta- a fisco ea emissent aut dono
qui et revera est et perpetuo omni aevo accepissent, quoad fieri posset
competenti ratione prospecturum se
tem. . . promisit. (8) Haec, ut
33 *
 516 SOZOMENUS, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr. ca <
'n. 920.
517
tiIi pacnXei &o£e kupiu0n GpeXryri te tou Ttpoff-
Kai voptn
cTKEuaire' Kai 0Krjvf]v et? &cicXt]<riav eiKaoMevnv
i)kovto? teXou? 4tuyx«V£. X p t a v o i b4 dj<s ^Trirrav xa?
1 i
rrepi^cpepev
*viKa iroXepfoi? ^TreCTTpdTeuev ibaxe pqbe 4v kprjpia bid-
Kai tou XomoO Gueiv airei-
'
'

‘Puipaiiuv dpxa? dnexporceuov rovTa auxov f) tt)v crrpandv Jepou oikou dpoipetv
f Zoava iv iL
pryio naffiv, i) pavTEiai? Kai teXetoi? Kexpi)<TGai, \
b“‘ t6v upveiv Kai 7rpoaeu ea0a. K ai
GvaTiGevai, i) ‘EXXqviKa? ayeiv k>pxa?. ... (10) TTapa bk X nu0rr)piu>v
PETEXEIV. (19) luveinovro T dp Kai iepEi? Kai bldKOVOl Ti)
'Ptupaioi? tote npilirov i) twv povopGX uiv 4ku)Xu0ti Q ta
0Kqv() TTpOCTEbpeUOVTE?, of kotG tov
dpKOuvTui? pereGou^ vopov Tf)? 'EKKXno-ia?
(12) Tuiv bk EUKTripituv oikujv oi p4v T n v ixepi Taura xd£iv ^TrXqpouv.
bk 4mbo(ttv uipou? Kai nXa- (20) ’E£ 4keivou bk Kai
4xovte? dTravujpGoGvTO oi e(? '
xa Pwpaiuiv rdYpaxa, & vOv dpiGpou? KaXoua.v,
tou? Xapirpiu? dnECTKEudZovTO. 'ExepuiGi bk ti)v apxnv pi) ^aaxov
(biav 0Kqvt)v KaTEffKeudffaTO Kai iepea?
Kai bia K 6vou? Gtto-
fivreq,tx GepeXiou 4br)pioupYOuvxo. (13) TG bfe xP^axa vevepn^vou? 2X e.v. (21) Ti)v bk Kuptaio)v
a T0 )? KaXouuEvnv
tuiv paffiXiKiIiv Gqcraupuiv fyopnfe» 6 |3a0iXeu?, Tpa>P ?
Igffav, nv Eppaloi Trpdmjv xi)? ^bopdbo? dvopdZoumv,
Kaxa noXiv 4 tti0k6tioi? Kai toI? f)YOup4vot? tuiv 40vuiv toi? EXXqve? bk r)Xiui dvanG^aai, Kai ti)v irpo
Kai xr)? bpbdun?
p4v iltlTOTTElV 8 ti PouXoivto- tou? bb TTElGapXElV evopoOexiiae biKaCTTqpiaiv Kai tujv dXXuiv
drtoubatui? uTTripexeioGai toi? iepEucnv. ... (17) Ek bk TrpaYpaTujv ayo-
Xi)v d Teiv TtavTa? Kai dv euyai? Kai
tt6Xiv 4EeXujv tou XitoT? t6 Geiov Gepa-
ti)? ouari? uTrocpopou Tn? Ka0' frcdornv tteueiv. (22) ‘Exipa bk xi)v KupiaKqv, dj?
Kai xauxr) xo0
bripoaiou jiryrov teXo?, Tai? KaTa totiov 'EKidr^iat? a p aro u dvaffTavxo? ^k veKpuiv' Tf|v bk krkpav, ib?
i

Kai ti)v bujpEav £i? xbv ftitavTa XP° V0V kv

KXnpoi? dn^VEipe' auTr) axaupujGevTO?. (23) TTdvu Ydp ttoXu a4^a? et e to0
Kupiav Eivai 4vopoGeTii0E. X
Geiou CTTaupou, ?k te tuiv urtapHdvTUJv
auTip t6v auxii xr) ^vG4vbe
920 (18) rTpoCTEGiZiwv b4 tou? OTpaTiuiTa? 6poiu)? ^onr) 4v xai? Kaxd tujv 4vavTiuiv pd ai?
0e6v aepeiv, tG toutuiv brxXa Tiu CTuppdXu) tou crxaupoG X koUk 'xr)? cruu-
Paaqq auTuj nepl toutou Geoffripeia?. (24) 'ApeXei toi trpo-
KaTeanpaive Kai dv xoi? pacnXeioi? euKTi)piov oikov kote-
Tepov vevopi0p4vqv 'Puipaioi? ti)v tou axaupou
Tipujpiav
vopiu dvetXe ti)? xpntreui? tuiv biKaCTxnpiujv.
confirmata sunt ac sine
et lege (25) HXaTTo-
dixi, ab imperatore constituta
ulla mora exsecutioni mandata. Iam vero cunctos
magistratus
ficisceretur,tabernaculum ad ecclesiae similitudinem fabricatum
imperii Romani fere Christiani administrabant: vetitumque circumferre consueverat: ita ut ne in solitudine
erat universis, ne in posterum sacrificarent, neve vates
con- quidem con-
stitutus, tam ipse quam exercitus eius
sacra aede careret in
sulerent, aut mysteriis initiarentur, aut simulacra dedicarent, qua Deum laudare ac preces fundere et sacra
aut festos gentilium dies celebrarent. (10) Apud Romanos . . .
mysteria per-
cipere possent. (19) Sequebantur enim
sacerdotes et diaconi
vero tunc primum interdicta fuerunt gladiatorum spectacula tabernaculo assidentes, qui iuxta Ecclesiae ritum
haec ecclesiae, eae quidem quae satis amplae erant,
Ad eiusmodi officia
(12) obirent. (20) Atque ex eo tempore, Romanorum
aliae vero incremento latitudinis et altitudinis legiones, nuae
reficiebantur: nunc numeri vocantur, singulae proprium sibi
accepto splendidiores fiebant. Alibi vero novae a funda- tabernaculum
facere coeperunt et sacerdotes ac diaconos
mentis exstruebantur, ubi antea non fuissent. (18) Pecunias proprios ac pecu-
liares habere. (21) Praeterea die Dominico, quem Hebraei
autem ex regalibus thesauris imperator suppeditabat, scriptis quidem primum septimanae appellant, gentiles vero
litteris, partim ad episcopos, partim ad rectores
provinciarum soli conse-
craverunt, et eo, qui diem septimum antecedit,
cunctos a iudiciis
ad illos quidem, ut quod ipsis libitum esset imperarent; ad alusque negotiis feriari praecepit, precibusque
ac supplicatio-
hos vero, ut obtemperarent episcopis iisque studiose obseque- nibus Deum colere. (22) Ac Dominicum quidem diem ideo
rentur. ... (17) Quinetiam ex tributaria terra certam pen- honoravit, quod Christus eo die a
mortuis surrexisset diem
sionem eximens fisco, Ecclesiis et clero cuiusque loci distribui vero, qui Sabbatum antecedit, eo quod
•

ju ss it: eamque donationem omni in posterum aevo ratam Christus crucifixus

tum fuisset. (23) Crucem vero divinam maximo
firmamque esse, lege sanxit. cultu vene-
ratus est, tum ob victorias quas eius ope
Deum pari cum ipso ratione retulerat in praeliis
920 (18) Porro ut milites ad adversus hostes, tum ob signum quod de illa
colendum assuefaceret, eorum arma crucis effigie insignivit ostensum ipsi
divinitus fuerat. (24) Proinde supplicium crucis, quod
et in palatio Ecclesiam aedificavit: et quoties ad bellum pro- Romanos antea
apud
erat usitatum, lege lata sustulit (25) Quin-
 450. 921—923.
SOZOMENUS, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP.
scr. ca n. 519
518

'fpacpopdviu dKeXeu0ev ael dfdpou? Kai dtraiba?. (4) Ou pf|v dXXa Kal TrXdov ?x*iv
a£vu) T£ dv voptopaoi Kal eiKOffi
xouxo xo Oeiov auuPoXov. dvopoGexqoe xou? dv dfKpaxeiq Kai nap0eviq piouvxa?,
0uYTP<i<pecTeai Kal 0uvxunou00ai
auxou, dm toutou abeiav auxoi? bou? dppeoi xe Kai GqXeiai?, Kai dvqfJoi?
Kal papxupouoiv et? dxi vuv eteove?
ouat, biaxiGeoUai Ttapa xo Kotvr) Kpaxouv dv xr) 'Ptu|iatujv
ouoai toO axnpaxo?. rroXixeiq. TTepi rravxiuv fdp eu pouXeoOai djqGri, oF? gp ov
T
MG 67, 875 sqq. dei xo Geiov 0epaTreuetv Kai cptXoaocpiav aUKeiv. 'Errei

privilegii9 clericorum.
xouxou xdpiv Kai oi txdXai 'PwpaToi abetu? biaxi0eff0ai xa?
De
doxiaKa? TTap0evou? Kai dEaexei? oucra? 4vopo0exq0av.
[Ib. 1, 9, 1-7.]
TeKpqpiov bd Kikeivo peYi0xov xq? xofl flaoiXdui? 922
(5)
Kai tr^vte
'Puipaiot? iraXaio?, dno eiKoUi
921 (1) Nopo? fiv Trepixqv GpqcTKeiav aibou?. Tou? pdv fdp iravxaxn KXqpi-
kwXuujv xou? d T dpou? xou;
^tuiv tujv Toujv dEiou00ai kou? 0eaei vopou dxeXei? dvrjKe
Kepbai- xwv bd ^ttiok 6 ttujv dm-
'

xoiouxoi?, Trepi dXXa xe rroXXd

Kai xo pn^v_
uri KaXei<J0ai xi]v xpiffiv drrdxpeipe xoT? biKaZopevoi?,
f|v pou-
veiv 4k tou? pf| T^e. ^Tfuxdxu) TrpooqKoyxa?
bia0r,Kns Xtuvxai xou? ttoXixikou? dpxovxa? rrapaixel00ai'
Kuptav bk
xuiv KaxaXeXeippdvtuv.
xouc bk drra.ba? Znpuuv xo fyu0u eivai xf)v auxtuv ipqtpov xai Kpeixxtu xr)? xdiv dXXuiv biKa-
”E0evxo bd xoOxov ol iTdXai 'PuipaToi, noXuavOpumoy axuiv, tu0avei napa xou paoiXeuj? dEevexGeioav
(2) ei? dp-pov
oiopevoi, k«x06ti ou
gaeoGai xnv 'Pdipqv «ai xqv umiKoov bd xa Kpivopeva d^eiv xou? dpxovxa? Kal xou? biaKovou-
vopou dxuxov dTTOpaXovxeq xa owpaxa dv
irpb ttoXXoO xou pdvou? auxoi? oxpaxituxa? -
dpexaxpdnxou? xe eivai xtuv
paa.Xeu? uapa xouxo
dpcpuXtoi? TtoXdpoi?. (3) 'Opwv ouv 6 0uv6buiv xou? dpou?.
napGeviav K a. dnaibiav bia 0ebv
xeTpov npdxxovxa? xou? (6) Ei? xouxo bd pe npoe\06vxa TPa«pil? dEiov pi>| napa- 923
dcJKoflvxaq, eur|0esdvbpiaev eivai, vopiEeiv) L dmpeXeia?
< XiTteiv xa vevopoGexqpdva dn’ tbcpeXeiqt xtuv dv xai? ‘EkkXh-
Kal artoubfi? dvGpiWwv
buvaaGa. xo xouxuiv YdVO? aOEetV,
xnc cpuoeuj? dei Kaxd x#|v dvu»0ev dmpdxpriaiv Kai (pGopav
Kai aGEnaiv bexopdvns. Kai v6pov xuj br|pw npoffecpujVTi- pari iure quo reliqui omnes fruerentur. Quinetiam lege
(4)
irdvxuiv xuiv 6poiwv atroXaueiv
xou? sanxit, ut qui in virginitate et continentia vitam agerent, pri-
oev, diaxe diriori?
vilegio aliquo potirentur liberam ipsis facultatem largitus tam
:

imago eius insculperetur masculis quam feminis licet adhuc impuberes essent, testa-
etiam quotiescumque aut in nummis
,

semper divinum hoc signum una mentum faciendi, contra morem qui ubique in imperio Romano
aut in tabulis pingeretur,
praecepit. Idque etiamnum testan- observatur. De omnibus enim rebus recte consulere ac dis-
cum ipso sculpi ac depingi ponere censuit eos, quibus id unum opus studiumque esset,
tur imagines illius in hunc modum expressae.
ut Deum assidue colerent et philosophiae vacarent. Nam et
9°1 (1) Vetus lex fuit
apud Romanos, quae vetabat ne caehbes ob eandem causam veteres Romani legem tulerunt, ut virgines
ab anno aetatis quinto ac vicesimo pares essent cum mantis, Vestae sexto etiam aetatis anno testamentum facere possent.
tum in aliis plurimis rebus, tum in eo, ut nihil ex testamento
proximi. Orbos vero multabat Fuit hoc etiam argumentum vel maximum reverentiae
caperent, qui non essent genere
(5) 922
quae ipsis relicta erant. (2) lulerant
quam pius princeps erga religionem gerebat. Nam et omnes
dimidia parte bonorum,
futurum hac ratione, ubique clericos immunitate donavit, lege hac de re specialiter
hanc legem veteres Romani, cum sperarent
Romani hominum data; et litigantibus permisit, ut ad episcoporum iudicium
ut urbs et reliquae provinciae imperii
Roma
ante hanc legem quam- provocarent, si magistratus civiles evitare vellent eorum autem
multitudine abundarent. Etenim paulo :

absumptos. ]3) Cum sententia rata esset aliorumque iudicum sententiis praevaleret,
plurimos homines amiserant bellis civilibus perinde ac si ab imperatore ipso data fuisset; utque res ab
igitur animadverteret imperator,
eos qui virginitatem et orbi-
ob id peiore loco episcopis iudicatas rectores provinciarum eorumque officiales
amorem Dei consectarentur,
tatem propter exsecutioni mandarent: postremo ut conciliorum decreta firma
esse- stultum esse existimavit,
credere humanum genus humana
cum natura mxta Dei et inconcussa essent.
posse cura ac diligentia amplificari:
accipiat, aut incre- Sed quoniam eo usque progressa est oratio, consenta- 923
dispensationem semper aut detrimentum
(6)
caehbes et orbi neum fueritea quoque commemorare, quae ab illo constituta
mentum. Itaque legem dedit ad populum, ut
 ca 450.
520 SOZOMENUS, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr.
d. 924—925. 521

<jiai<; &£u0Epoup£vuiv. 'Ytt6 t<*P aKpipEia? vopujv Kal aavreq m

beb orp4va dtri TTauXui tw 6c ZapotxdTujv
&k6vtujv tujv KeKTrip^vajv TtoXXrj? bu(Tx £ P e a<»
' oucrris ^P 1
Kai «buiTeiviu tu) Ik Zippiou Kai tt|v licreOeTffav tciotiv
if|v dpeivovo? bXEU0£pia?, f)v noXiTEiav Pwpaiujv
KTrjCTiv tt)? 4v toi? dYKaivioi? Tfl? ’A vt i o x e uj v ^Aquia?, di? dtrl
KCtXoum, Tpei? ?0 eto vopou?, iputp^nevo? ftbvTa? ^
ou? Ttpofpdoei toO bpooucriou IntXEipotivTiuv tivluv ibiav
. ffuv-
\mb pdpTuffl toi? lepeOffi, lardveiv
rai? 'EKKXnffiai? bXeuOspoupdvou? TtapacrKEudZouai ffuvaivccTai Tau-rq AiBt-
ctfpEffiv,

(7) Taurq? tu?

euffepou? piov, ’A0avdcri6v te Kai AXE£avbpov Kai Zfipqpiavov
ttoXiteio? ‘PuipaiKU? TurxavEiv.
e(? ?ti vGv 6 xP^vo? cp£pei xov ?XtTX ov «*ou? Kai KpitXKEVTa, £v Acppuff) Upujvro.
^cpeupecreuj? i oi'
‘Opoiiu? be (5)
KpaTOUvro? tou? toutou vopou? TtpoTpacpeff0ai tv T0i?
Trepi auvrivouv Kai OupadKio? Kai
6 Zippiou, TEppuvio?
fpafipaTeioi? tujv £Xeu0epiu)v. '0 pbv bb
KujvffTavTivo? Kai OudXq? 6 Moupcrdiv biriaKOTro?, Kal
6aoi ek Tfj? "Eui’
datroubaZe ti)v 0pnd- irapqcrav. (6) ’Ev p4p£i bb Kai 6poXofiav
TOtaOTa ivopoO^Tti Kai bia ttcivtuiv
dKopicravTo trapa
Ktiav xepafpetv. AiPfpiou dTTOKTipuTToucrctv tou? pi) KOT’ ouaiav Kai koto
MG 67, 881 sqq.
irdvra bpoiov tQ TTaTpi t6v Yiov tmocpaivovTa?. ‘Hvixa
fdp xqv 'Ociiou ^TricTToXfiv dbe£avro EuboHio?
De Liberio et formula Sirmiana tertia (858). Kal oi auv
auTui iv 'AvTioxEiq t») 'Aetiou aip£(T£i UTroubdZovTe?,
[Ib. 4, 15.] ^Xoyo-
iToiouv, Aipdpio? t6 bpooucnov dtreboKipao-E Kai
dj? Kal
924 (1) Ou noXXui bfc ucmpov £TraveX0div £k tu? 'Puipns £ i? dvopoiov TTaTpi tov Yibv boSdZei.
tui
lippiov 6 pacnXeu?, irpecrp£U(7ap4vujv tujv dnb tu? Autfew? (7) 'EtteI bb toOto dib£ KaTuip0uiTO toT? 4k tt)? Aucteuic
925
4ttictk6itujv, peTaKaXtiTai A i M
p i o v 4k Bepoia?. (2)
TTapov-
tou? napa-
wptffPEOlv, dTT^bujKEV 6 PooiXeu? A l E i U) T i)v
P p dni 'Puj pn v
tujv t£ TUIV dtrb Tr)? "Euu TrpeffPeujv, cruvaYcrfdiv ETtdvobov. (8) Tpdcpouffi TE Trpocrb4£a00ai
crrpaTonbbuj iep^a?, £f3td&TO auTOV 6po- auxov oi 4v
Tuxbvra? iv tui Zippiui ^niaKonoi OiXtiKt, tui ^Toup^vui
’Ev£keivto tote tu? 'Puippiuiv
Xoteiv pi'| eivai tui TTaTpl tov Yibv dpooucnov. (3) 'EKKXuffia?, Kai tu. 4v0db£ KXqpuj' dpipiu
ttXeUjtuv nap’ bb tov duoiTTO-
bfc Kal tov KpaxoOvTa diri toOto dKivouv,
auTui nappnuiav <Syovte?, BatflXeio? Kai EucxtoOio?
Kal ’E X e u cr i o ?. (4) Oi bf| t6te elq piav Tpaq^v a0pot- satensem et contra Photinum, episcopum Sirmii, de-
creta fuerant, ac praeterea fidei formulam in dedicatione
sunt ad utilitatem eorum, qui in Ecclesiis manumittuntur.
Nam Antiochensis basilicae editam in unum tunc libellum
cum ob nimiam legum severitatem et invitis dominis potior coniecissent, perinde quasi quidam sub obtentu
vocabuli con-
difficile admodum
libertas, quam Romanam civitatem vocant, substantialis propriam haeresim stabilire conarentur,
effecerunt
acquireretur, tres tulit leges, quibus constituit, ut
quicumque ut Liberius et Athanasius, Alexander,
Severianus
in Ecclesia sub testimonio sacerdotum
libertate donati essent, ~;
rescens >
Africae episcopi,
formulae consentirent. ei
fei
civitatemRomanam consequerentur. (7) Huius piae institutionis (5) Consenserunt pariter Ursacius et Germinius,
episcopus
indicium aetas nostra adhuc retinet, cum moris sit, ut leges Sirmii, et Valens Mursae et quotquot
ex Orientis partibus
hac de re scriptae praefigantur in tabulis manumissionum. Et aderant episcopi. (6) Sed et confessionem a
Liberio vicissim
haec quidem sanxit Constantinus et religionem Christianam susceperunt, qua eos, qui Filium secundum
substantiam et per
modis omnibus ornare studuit. omnia Patri similem non esse assererent, alienos
ab Ec-
924 (1) Haud multo
post imperator ab urbe Roma Sirmium clesia pronuntiabat. Nam cum Eudoxius, et qui cum illo
reversus, occidentales episcopi legationem ad ipsum mi-
cum Antiochiae opinioni Aetii favebant, Hos i i
epistulam acce-
sissent, Liberium Beroea ad se accersivit. (2) Cumque ad- pissent, sparsis rumoribus divulgaverant
Liberium quoque
essent legati episcoporum Orientis, convocatis sacerdotibus, consubstantialis vocabulum condemnasse
et Filium Patri dis-
qui in comitatu erant, Liberium coepit compellere, ut Filium similem confiteri.
Patri non esse consubstantialem profiteretur. (3) Instabant (7) His
per Occidentalium legatos confectis imperator
q?>t
autem imperatorem ad hoc impellebant B a silius, Eusta-
et Romam redeundi potestatem Liberio concessit.
(8) Seri-
thius et Eleusius, qui praecipua apud ipsum auctoritate pserunt etiam episcopi, qui Sirmium convenerant,
ad Felicem
pollebant. (4) Qui cum ea, quae
contra Paulum Samo- qui tum Romanae Ecclesiae praesidebat,
et ad clerum eiusdem
 522 SOZOMENUS, SCHOLASTICUS CONSTANTINOP. scr. ca 450.
n. 926—927. 523

Xikov ^TriTpoTreueiv Gpovov Kai koivt) iepadGai peG’ 6po- TrXfjGog

KXrifffaq baKpuujv 4(iTmrXdxai. (8) T6 pexa xoOxo
voiaq dpvr| 0xiq xe irapaboGvai xa cruppavxa aviapd bia b4 Ttpuixos 6 (bricTKOTToq
4£avt0xaxai Kai xoq? Keipevouq
xqv <t>i\n K0 S X e 'P 0T0V av Ka ^ n1 v Aipepiou anobripiav.
'
-
'
dvuTTticn Kai fj Trpoarjiaiv uir4p npapxqKOxaiv pexupeXoupevuiv
(9) Ola rap ia dXXa koXov Kai dfaGov
xbv Ai{3 4pioy euEdpevo?, dnompTra, (9) KaG’ 4auxov b4 4kovx1 xaXaimu-
Kai dvbpeiux; uir4p xou bofpaxos avxenrovxa xu> pacriXei poupevoq ^Kaaxoq, f| vqcrxeiaiq, i) dXouuiaiq, f| 4bc0pdxiuv
fiYatra 6 xujv 'Pujpatwv bqpoq dJ? Kai pexfoxriv dvaKi-
‘

^noX0» *) ^T^pot? ol? Trpoax^xaKxai, Trepipevei xov xpovov,

^

vnGqvai trxaaiv Kai p4xpi «pdvaiv xwpfyTai. (10) ‘OXrfOV el<;Sffov auxuj x4ra X £v 6 4m0KO7Tos.
(10) Trj bk upoGeapia,
be xP^vov 0iXr|KO? dniPnucravxo? pbvoq Ai^epios xr)?
rnorrep xi o<pXqpa biaXuoaq xf|v xipwpiav, xqq
dpapxia?
'EKKXiiffia? irpolUxaxo. Tauxq mi xou 0eoG bioiKquavxoi;, dviexai Kai pexa xoO XaoO kKXqoidZei. Tabe p4v dpxrjGev
ujoxe xov TT 4 x p o u Gpovov pf| aboEeiv utro buo OT^poaiy ol ‘Pwpaiujv lepeT? dxpi Kai elq cpuXdxxoumv.
*ip<2s
iGuvopevov, 8 bixovoia? oOppoXov 40xi Kai dKKXricnaoxiKoO MG 67, 1459 sqq.
GeffpoO aXXoxpiov.
MC 67, 1149 sqq. De paenitentia Theodosii imp. post caedem
Thessalonicensem.
De paenitentia publica in Ecclesia Romana.
[Ib. 7, 25, 1-18.]
[Ib. 7, 16, 6-10.]
(1) Mexd b4 xfiv Euyeviou KaGaipeoiv d<piK6pevo? ei<;927
926 'EvGdbe [scii. 4v xr) ‘Pwpaiwv 'EKKXricriqt] Tap ^bnX6?
(6)
MebioXavov 6 paoiXeu?, rjKtv elqx#|v ^KKXqdiav «GEo-
4oxiv 6 xoTro? xujv 4v ptxavoiq 6vxujv' 40xd0i b4 Kaxrupei?
pevoq.
(7) 'Hbq b4 TrXnpujGdotiq 10? ™G
(2) 'Q<; b4 Ttpbq xaiq Gupai? devexo
Kai olovel TrevGouvxcq. Gmivxexo
,

'ApPpooio? 6 xqq TroXeuj? 4Tri0KOTroq' Kai Xap6pevos xq?

0eoG XeixoupTia?, pi) pexaoxovxeq iLv puaxaic; G4pi«s, auv
’Avxi- dXoupribos 4rri xoG TTXqGoui;- «“Emoxe?», Iq)q. «“Avbpi ydp
oipuuffl Kai dbuppai npqveis 4rtl -pl? (ihrrouai cxcpa?.
Gjrb dpapxiaq pepqXuj Kai xd S
npoaujTToq b4 bebaKpup4vo? 6 4 tt(0kotto? irpodbpapuiv 6poiuj? X e>pa? tipa T p4vas o0k 4v
biKq 4x 0VTl ou Gepixov Ttpo pexavoiaq xrj? xoO lepoG
4nl xoO 4bd(pouq ninxef 0uv 6XoXu-ffl Kai xb rrav ir\q ’Ek- 4m-
Palveiv ouboO, f) puoxqpiujv Geiiuv KOivmveiv.»
'O b4 (3)
civitatis ,
susciperent utque ambo apostolicam
ut Liberium
sedem gubernarent et simul sacerdotio fungerentur absque ulla mis perfunditur. (8) Posthaec vero primus exsurgit episcopus
dissensione et quidquid molestiae acciderat propter Felicis ac prostratos erigit: factaque, ut decet, precatione pro
pecca-
ordinationem atque absentiam Liberi i oblivioni traderent. toribus paemtentiam agentibus, eos dimittit.
(9) Privatim autem
(9) Nam Liberium utpote virum undequaque egregium et unusquisque sua sponte se macerans, aut ieiuniis, aut illuvie,
qui pro religione imperatori fortiter restitisset, populus Romanus aut ciborum abstinentia, vel aliis quibus iussus est
modis’
impense diligebat, adeo ut eius causa gravissimam seditionem tempus quantumcunque ipsi ab episcopo constitutum est’
excitaverit et ad caedes usque proruperit. (10) Post haec exspectat. (10) Ubi vero praestitutus dies advenit, tanquam’
vero cum Felix modico tempore supervixisset, Liberius debito quodam persoluto, a poena commissi sceleris liberatur
solus Ecclesiam administravit. Quod quidem divina pro- et reliquo Ecclesiae populo sociatur. Haec episcopi urbis
ita dispensavit, ne sedes Petri dehonestaretur a
videntia Romae iam inde ab ultima vetustate ad nostram usque
duobus praesulibus simul gubernata, quod discordiae signum aetatem custodiunt
et ab ecclesiasticis legibus alienum est. (1) Post Eugenii necem imperator Mediolanum in-
927
(6) Illic [scii, in Ecclesia Romana] enim in
926 propatulo est gressus, orandi causa ad ecclesiam processit.
(2) Cumque ad
paenitentium locus, in quo illi stant maesti ac veluti lugentes. fores venisset, occurrit ei Ambrosius, civitatis episcopus;
(7) Peractisque iam missarum solemnibus,
exclusi a commu- et apprehensa eius purpura coram omni multitudine: «Siste
nione sacrorum quae initiatis praeberi mos est, cum gemitu gradum», inquit. «Homini enim ob delicta profano et manus
ac lamentis pronos se in terram abiciunt. Tum episcopus iniusta caede pollutas gerenti ante paenitentiam actam
sacrum
cum lacrimis ex adverso occurrens pariter ipse humi pro- limen intrare non licet nec ad sacrorum mysteriorum
com-
volvitur et universa Ecclesiae multitudo simul lamentans lacri-
: munionem accedere.» (3) Tum vero imperator, sacerdotis
 524 SOZOMENUS. — THEODORETUS EP. CYRENS. ca 390-458. n. 928—930.
525
piav tujv Ori OavdTui KaxabebtKaiTpevujv,
flacnXeu? Gaupacra? tov iepea tt)? Trappqata?, auwou? fe- ujcne Kai tov kv
peauj xpovov paXdatxeiv T f|v tou paaiXeui?
Y°vu>?, imeCTTpecpev utto Tq? pexavoia? KevTOupevo?. dp T qv, Kai toC
9°8 6upou TrapaKpdZovTO?, &euj K ai pexapeXeiq
(4) ’Hv bk Tfj? apapTta? rrpotpacn? xoiabe. BouGepiKou T eve<70ai *vuipav
H
toO qYOupevou tote xtiiv Trap’ 'IXXupioT? (TTpaTiujTaiv qvioxo?
MG 67, 1493 sqq. '

tov otvoxoov ataxpuj? ibdiv Qreipaae. Kai auXXqtpGei? Iv

cppouptjl r]v. (5) 'Emanpou bk Imrobpopia? frmeXefaGai
THEODORETUS EP. CYRENSIS circa 393-458.
peXXoucrriS. &? (ivaTKaiov et? if|v dfuiviav 6 ©etraaXovt-
De exsilio et reditu Liberii.
keujv bqpo? &f[t& dtptecxGat Oj? hi ovbkv f)vuev, ei? x^eurfiv
'
[Historia ecclesiastica (scripta circa
450) 2, 17 (14), 1—10.]
KaT&XTq crrdtJiv Kai TeXeurdiv t6v BouSepixav [sic] dveiXe.
(1) 'O p£v
vtKqcpdpo? xq? dXqGeia? dYuivi(TTq?<
bi)
((j) Kai frrel Tabe £pr)vu6n, ei? dpeTpov bpYqv ^pTreawv 6 xnv930
©pt^Knv ut? Trpooexdxen KaxeXaPev.
PaffiXeu? fuyrov toiv TrpocTTUYXavovTUJV dptGpov dvatpeGqvat (2) Auo bk bteXqXu-
eoTtov dTiuv 6 p4v KtuvaxdvTto?
TrpodeTaHev. ei? xqv 'Pdipqv dcp-
(7) 'EvreOGev bk ttoXXiuv dbiKtuv dveirXriaGq
tKeTo ai bk tujv £v TeXei Kai dSuopaxuiv
cpoviuv i) tt6Xi?. . . . bpoZuroi tou?
avbpa? eXmdpouv, iKCTeOffai tov
929 (11) Toioutujv b£ Kai 4t4pujv, tb? efxo?, auYKuprurGvmiv KtovCTTdvTiov dno-
bouvat t6v vopta xf) Troipvq, tpdOKouaai
kokiLv, frramujpevo? 'Apppocno? tov flatxtX£a, Tq? 4k- ei pi) irefcraiev
auxou? p£v KaxaXeiipe.v, rrpo? bk t6v
xXqaia? etpSe Kai dKoivwvqTOv Qroiqffe. (12) Aqpoaiq bk p4 T av ^xeivov b.abpa-
pe.aea. uotpeva. (3) Oi bk ftpaaav bebkvat tov Paa.Xtu,?
Kai aurb? xqv apapxiav £tt 1 Trj? ^KKXqcria? dipoXoYqffe ' «cti
0up6v «dvbpa? T dp dvxa? ovbk p.a"? fatu?
TtavTa tov 6pta0evTa auTat xpovov ei? pexavotav, ofa ye dHiibae, au T -
YVtopn?. Ypiv bk dvTipoXouaai? tpeibou?
irevGuiv, pamXiKw
Kdtrptu oik ^PH^cito. (13) Kai vopov bqnouGev peTa-
buiCTei Kai buoiv 0dTepov, F|
Ttpo0eTa£e, tou? btaKOvouptvou? toi? toO paaiXeui? irpocx- Tf|v iKeTqpiav beSeTai, ft pn
rre.Gopevo? diraGet? tironi^.* Taurqv befdpevat
Tdxpamv ei? xpiaKoaiqv qptpav dvapdXXeaOai ti)v xipw- xfiv
eionYBcnv ai d^traivot Yuvake? pexa xfj?
auvqGou? rroXu-
TeXeia? TrpoaqX0ov tuj paatXel, 8ttuj?
libertatem admiratus, ad se rediit, et paenitentiae stimulis com- Treptcpavet? Ik -rn?
€g0nxo? uTToXagujv at boO? oOto? Kai tpeiboG?
punctus abscessit. dEiuiar).
928 (4) Peccati vero haec fuerat occasio: Butherici eo tem-
pore magistri militum per Illyricum pincernam auriga amore essent, eo scilicet consilio, ut interiecti temporis
spatium im-
eius captus de stupro sollicitaverat; eamque ob causam com- peratoris iram leniret, et imminuto iam
furore, locus misera-
prehensus in custodia tenebatur. (5) Cum autem nobile equo- tioni et paenitentiae relinqueretur.

rum certamen in circo edendum esset, populus Thessaloni- (1) In I hraciam ergo, sicut fuerat
imperatum, triumphans 930
censis postulavit, ut is tanquam ad illud certamen necessarius ventatis athleta profectus est. (2) Biennio autem elapso,
Romam cum
dimitteretur. Sed cum nihil proficeret, gravissimam seditionem venisset Constantius, procerum
honoratorumque
commovit ac postremo Buthericum ipsum interfecit. (6) Ea re comuges viros suos rogarunt, ut pastorem
gregi suo reddi ab
nuntiata, imperator incredibili ira succensus certum numerum eo postularent addentes se, nisi exorarent,
deserturas eos et
eorum qui obvii fierent, obtruncari praecepit. (7) Hac occasione ad egregium illum pastorem convolaturas.
(3) At illi principis
civitas multorum innocentium sanguine completa est. iram veren se dixerunt: sibi enim, quod
. . . viri essent, veniam
fortasse nullam concessurum.
929 (11) Horum igitur malorum et aliorum complurium, quae «Vobis vero, aiebant, si depre-
tum, ut verisimile est, acciderunt, causam imperatori ascribens cemim, condonabit haud dubie duorumque
alterum eveniet
Ambrosius, eum ab aditu ecclesiae reppulit et a com- P r e c e® ve 1 si respuit, vos illaesas di-
ve8triiS suscipiat,
munione removit. (12) Imperator vero peccatum suum publice
™ in»,
mittat *
,

(4)
,.
Hoc
consilium amplexae praestantes feminae
soliti
in ecclesia confessus est: et toto illo temporis spatio quod
splendoris ornatu ad imperatorem se conferunt,
ut nobiles eas
ipsi ad paenitentiam praestitutum fuerat, tanquam qui in luctu C °n ' CienS reverentiam 'Ilis et
benignitatem im-
esset, imperiali cultu minime est usus.
perdret
(13) Quin etiam legem
tulit, ut qui principis iussionibus obsequuntur, in tricesimum
1
»cil. Liberius.
usque diem differrent supplicia eorum qui capite damnati
 THEODORETUS EP. CYRENSIS circa 393— 45S. n. 931-984. 527
526
ttoXiv xo- A i fl 4 p i o ? 6 Getxiteaio?. O
931 be ixpocxeXGoutfai Ixexeuov onaeipai
(5) Outuj
Poa? dixavfjKe ‘O b4 i X q £ urxo-
4ffxepqp4vqv Kai xai? xwv Xukujv frnpouXai? Xuipf|<xa? 4x4pav uiKqcre ttoXiv.
(Xauxqv Ttoipevo?
'0 be 4cpq pq beiffGai yopeui? CB Tbeodoret (ed. L. Parminticr) 186 sq. MG 82, 1039 sqq.
euaXuixov Yevopevqv. (ti)
TrpopqGeicrGai buvapevov.
bTepou xqv ttoXiv, iroipeva be hew De paenitentia Theodosii imperatoris (390).
Kai xap bKeveipoxovqxo pexa xbv perav A Pe pio v xwv i

[Ib. 5, 18 (17), 2-6.)

keivou 9>iXq£ 6vopa xouxai qv o?
-

biaxovuiv xi? maxuiv

Nixaia ixiaxiv dauXov biecpuXaxxe, 2. (1) Tauxqv paGuiv xqv dbuppuiv Y^poucrav ffupcpopdv 933
xnv u4v ^KxeGeiaav 4v
Oybei? 'ApflpoCTio? 4 k6ivo?, oG rroXXaKi? 4pvqcx9qv, diptKopevov ei?
xoic be biacpGeipouai xauxqv dbeui? dKOivuJvet.
efcxeXqXuGev xqv MebioXavo xbv (3a(TiX4a Kai txuvqGw? ei? xbv Geiov
utvxoi xdiv oikouvxwv xnv 'Pwpqv ei?
euKxqpiov
-fuvaiKe? eiaeXGeiv pouXqG4vxa vewv, uTravxqtra? 4 £ uj xuiv rrpoGupwv,
oikov ?vbov ovxo? 4xeivou. (7) Touxo b4 Kai ai
paffiXeT. OG bq xapiv 4itiKapcpGei? £m(Jqvai xtuv lepwv xcpoTruXaiujv xoiabe X4 ywv 4KwXucrev
4cpa<xav dxeivai
xiii

dpwxxov dneivov inaveXGeiv, xoivfl «Ouk oiaGa, di? ?oiK6v, ih paaiXeO, xq? eipYaap(vq? piai-
irpo(T4xa£€ p4v xbv rtdvxa
iGuveiv. qjovia? xb p4reGo? , oub4 pexa xf)v xoO GupoO irauXav 6
be dpq>ox£pou? x#|v 'EKKXqffiav
XoYidpb? 4ixeYvu) xb xoXpqGev. (2) Ouk 4ql fdp icrui? Tq?
xui imxobpopu) xwv Tpappaxiuv dvafvuj-
932 (8) Touxujv 4v paoiXtia? buvatrxeia 4m-fvu)vai xi)v apapxiav, dXX’ 4tn-
x6 rrXfiGo?, bixaiav eivai X4yov xou
pacTi- f|
crGdvxiuv, 4£ep6q<Je v
XOU? Geaxa?, ano txpocrGel 4£oudia xui XoYicrpqi. ... ( 6 ) AxnGi xoivuv, Kai
r)
X4uj? qiqcpoV bixn Tdp biqpqaflai
xnv
Kai XPH vai P' v
pf| rreipui xoT? beux4poi? xfjv Trpox4pav aOEeiv napavopfav
xtuv inujvupla? ?x 0VTa ?
ypoiuiv T(*S
Ouxw Kwpwbqaavxe? Kai bexou xbv becrpov, iL 6 0eo? 6 xtuv 8 Xujv Aeatxbxq?
xouxtuv, xbv b4 keivwv fireiaGai. (9)
«pwvqv «Ei? dviuGev YUvexai crupipqtpo?. 'laxpiKb? bi ouxo? Kai xrpo-
xou SaoiXeuj? xa fpdppaxa koivi^v dcpfjKav
Auxa? fdp Geivai xa? £evo? uYieia?.»
0e6?, ei? Xpiaxo?, et? dniaKono?».
Mexd xabxa? xou tpiXo- 3. (1) Touxoi? e(£a? 6 PaaiXeu? xot? X6 yoi? (xoi? Yap934
cpwvd? Gir4Xa(3ov bixaiov. (10)
bucaioauvq xoOpoupeva? Geioi? XoyIoi? 4vxe6pappevo? fjbei txacpui? xiva p4v xdiv
Xpiaxou bnpou xd? eutfefkiq Kai
iep4tuv, xiva b4 xdiv PatxiX4iuv Tbia), ctx4vuiv Kal baKpuaiv
4navqXGev ei? xd paoiXeia. (2) Xpbvou b4 cruxvou bieXGbv-

931 comparantes orabant enixe, ut tantam urbem pastore

(5) Sic
xo?, 6kxui Ydp dvaXuiGqirav pqve?, Kax4Xapev ^ xou Zuixqpo?
misereretur (b) Ille
orbatam luporumque insidiis expositam
respondit, habere illam
vero alio pastore urbi opus non esse acclamationem reversus est divinus Liberius. Felix vero
idoneum, qui eius curam gereret. Ordinatus
enim post magnum recedens in alia civitate sedem fixit.
Felix nomine, qui 2. (1) Hac audita lacrimabili calamitate Ambrosius ille, 933
b e r i u m fuerat ex eius diaconis unus,
1 i

expositam Nicaeae fidem illibatam

quidem servabat, sed quem saepe memoravi, imperatori, cum Mediolanum venisset
qui hanc depravabant, libere communicabat.
Quo atque in sacrum templum de more ingredi vellet, obviam pro-
cum iis,

factum ut in ecclesiam, dum intus esset, nemo civium cedens extra vestibulum sacris illum liminibus pedem inferre
Quod cum imperatori ma- tali oratione vetuit: «Ignorare videris, o imperator, patratae
Romanorum sit ingressus. (7)

tronae suggessissent, ea re eximium illum pasto-

inflexus a te caedis quanta sit magnitudo, neque adhuc post sedatam
rem redire iussit utrumque vero communi opera Ecclesiam iram admissum facinus ratio pervidit. (2) Non sinit enim
gubernare. fortasse imperatoria potestas peccatum cognoscere, rationique
Lectis in circo his litteris populus
exclamavit aequam tenebras offundit principatus. ... (6) Recede igitur et cave
932 (8)
imperatoris sententiam. Bifariam quippe divisos esse prius crimen altero crimine augere coneris, sed vinculum ad-
esse
spectatores discretis nominibus ex
colorum varietate, et mitte, quo te ligari Deus omnium Dominus sursum probat.
oportere.
propterea illorum his unum, alterum alus praeesse Medicinam id faciet sanitatemque restituet.»
Hoc modo imperatoris litteras cum irrisissent, in unam 3. (1) His verbis inflexus imperator (in divinis enim eloquiis 934
(9)
vocem omnes pariter eruperunt: «Unus Deus, unus Christus, educatus apprime norat, quaenam sacerdotum essent partes et
unus episcopus 1» Ipsa enim eorum verba referenda censui. quaenam imperatorum), cum gemitu et lacrimis rediit in pala-
hanc populi christiani pietate ac iustitia insignem tium. (2) Longo autem post tempore octo mensibus inter-
(10) Post
 528 THEODORETUS EP. CYRENSIS circa 393—458. n. 935—937. 529

f)|jaivfeveGXioq Sopiri 6 bk pacriXeuq (v xoi?

'
patTiAeioi? (9) Auxuca bk x6v 'Poucpivov ibwv 6 Geio? ’Ap(lp6-936
KaGqcxxo, xqv xujv baKpuiuv dvaXiffKwv Xifi&ba. (T 105
'

«Tqv xujv Kuvdiv

ecpq, di ‘Poucpive, dvaibetav
,

985 ( 8 ) Touto Geacrapevo? 'PoutpTvo? (pdYUTxpo?

bk xqvi- ZqXoi?. Toffauxq?
piaupovia? Yevopevo? cxu|iflouXo?,
Y«p
KaOxa flv Kai TtoXXq? perede Ttappqcria?, fixe bq auvqGetrxepo? xqv aibw xujv pexmrrujv dueEucxa? Kai ouxe 4puGpiqt? ouxe bk-
ujv), baKpuiuv t6 aixtov.
TrpofTeXGiijv fipexo xujv (4) '0 bk biaq, xoffouxov Kaxaxq? Geia? Xuxxqcra? eheovo?.»
(10) 'Etreibr)
niKpov dvoipwEa? Kai ocpobpoxepov irpox^a? xo bdKpuov’ be 6 'Poucpivo? qvxipoXet Kai xov PacxiXea gXeYev fjEetv,
«Iu pev, 2<pq, ili 'Poucpive, ixaiZei?, xdiv fdp £pwv ouk utro xou Geiou ZqXou tTupnoXqGei? ’Ap|5p6cno? 6 Gecmb-
^TtaicrGdvq kokujv. ’Eyw bk crxevui Kai dXocpupopai x>)v dpauxou cnoq « E>fuj, £<pq, 'Poucpive, irpoXeYw ib? KujXuCTtu xtuv
(Jupcpopav, XoYiZopevo?, ili? xoi? pbv otaexai? Kai xoi? irpocx- lepujv auxov emPqvai TrpoGupujv. Ei bfe eiq xupavviba xqv
aixai? dvexo? 6 Geio? vew?, Kai eiaiaaiv dbeui? Kai xbv PacxiXeiav peGiaxqcn, WEopai KaYiu peG' f|bovq? xqv acpaYqv.»
okeiov dvxijioXouaiv Ae<nr 6 xqv, £poi bk Kai ouxo? dpaxo? (11) Touxujv 6 'Poucpivoq aKOucra? 4pf|vucxe bid xivoq
Kai upo? xouxuj poi 6 oupavo? drroKEKXeicTxai. (5) Mepvqpai xu) paaiXeT xov xou dpxiepetug cxkottov Kai peveiv elcrai xiiiv
Yap xn«s AeoxroxiKq? cpuivq?, q btappqbqv cpqoiv ,"0 kav brj- ’
{lacxiXeiwv Trapqvqcrev.
1
crqxe dxri xrj? YflS ?CTCai bebep£vov Iv xoi? oupavoi? » [Mt 18, 18]. 4. (1) 0 bfe SaciXeu? Kaxa peaqv xqv dYopav xauxa937
'0 bk' «ApapoOpai, gqpri, ef coi boKti, Kai, xbv dpxiepfo paGiuv
( 6) «"Arteipi, ?cpq, Kai xdq bmaiaq bk£ opai trapoiviaq.»
XrrrapqcTa? XOffai crou xd becpd.»
TteiCTu) (7) «Ou Treiffexai, (2) 'Eireibq bk xou? iepoO? rrepifioXou? KaxeXaPev, ei? ukv
Scpq 6 (laaiXeu?. Oiba y«P dfdj THS 'Apflpocxiou ipqcpou xbv Geiov ouk eicxeXqXuGe vetuv upo? bk xov dpxiepta napa-
xb biKaiov, oubb aibeaGei? xq? flacxiXeia? xqv iEouffiav x6v Yevbpevo? (kv bk xfij dffTracyxiKiu oijxo? oikuj KaGqcrxo), 4Xi-
Geiov napapqcrexai vbpov.» (8) 'Etreibq b£ TrXeiocri xpqffa- trapei XuGqvai xujv beffpuiv. (3) '0 bb xupavviKqv kdXei
pevo? 6 ‘Poucpivo? Xoyoi? neiGeiv uneaxeio xov ’ApPp 6 - xqv napoucriav Kai Kaxa xou ©eou pepqvbvai xbv 0eo-
,

«xiov, dueXGeiv abxbv 6 ftamXeu? Kaxa xdxo? i KkXeucrev' bocriov ZXcY e Kai xou? iKeivou vbpou? uaxeiv. (4)
'0
Kai auxo? bk, imk xrj? bXuibo? pouKoXqGei?, fiKoXouGqae pexa b^ pacxiXeu? «Ou Gpaauvopai, ?<pq, Kaxa xujv Keipevuiv
Ppaxu xai? uTtooxecrecTi xou 'Poucpivou mcxxeucxa?. vopujv oubb Ttapavopuj? biripfjvai xuiv iepuiv trpoGupujv

lapsis Servatoris nostri natalis advenerat, et imperator

dies (9) Simul autem ut Rufinum vidit divinus Ambrosius: 936
in palatio residebat magnam vim effundens lacrimarum. «Canum, inquit, impudentiam aemularis, Rufine. Tantae
935 (3) Quod cum animadvertisset Rufinus, qui magister enim caedis consiliarius pudorem de fronte abstersisti et neque
officiorum tunc erat et summa libertate ut familiarissimus erubescis neque formidas post tantam adversus divinam ima-
utebatur, ipsum adiens causam fletus percontatur. (4) At ille ginem admissam rabiem.» (10) Cumque preces adhiberet
vehementius ingemiscens et uberiores in lacrimas erumpens Rufinus et imperatorem brevi adfuturum diceret, zelo divino
«Ludis, inquit, tu, Rufine, mea enim mala non sentis. Ego succensus sanctus Ambrosius: «At ego, inquit, Rufine,
vero gemo et lugeo meam considerans, quod
calamitatem praedico prohibiturum me illum sacrorum liminum ingressu.
servis et mendicis ad divinum templum pateat aditus intrent- Quodsi imperium mutarit in tyrannidem, cum voluptate et ego
que securi et Domino suo supplicent mihi vero et inaccessum
: caedem accipiam.» (
11 ) His auditis Rufinus pontificis con-
illud sit et coelum insuper occlusum. (5) Memini enim Do- silium imperatori per internuntium significavit suasitque ut
minicam sententiam: Quodcunque ligaveris super terram erit inter palatium se contineret.
ligatum et in coelis » (6) Cui Rufinus: «Curram, si placet,
. 4. (1) Sed imperator cum haec medio in foro didicisset
: 937
ad pontificem et precibus adducam ut solvat vincula tua.» «Ibo, inquit, et iustas contumelias perferam.»
(2) Cum autem
(7) «Non flectetur, ait imperator. Nota est mihi aequitas sen- ad sacra septa pervenisset, in divinum templum non est in-
tentiae Ambrosii, neque ille reverentia imperatoriae pote- gressus, sed ad pontificem in salutatorio residentem accedens,
statis divinam transgressurus est legem.» (8) Sed instante ut vinculis solveretur, obsecrabat. vero tyrannicum
(3) Ille
multis verbis Rufino et spondente se persuasurum Ambrosio, eius adventum appellabat et in Deum furere Theodosium
propere abire illum iubet imperator, atque ipse, falsa spe in- aiebat eiusque leges conculcare. Cui imperator: «Minime,
(4)
ductus, paulo post secutus est Rufi ni promissis confisus. ait, contra leges latas mihi arrogo nec sacra vestibula per
Kibch, Enchiridion.
 THEODORETUS EP. CYRENSIS circa 393—458.
530 n. 938. 531

^piepat dXXd <Te XutTai |ioi xov beapov dEiw Kai Tiiv rou xoiq xqs oficeiaq X e>P0S ^epaiiucre Ypappacxi.
(10) Touxou
koivoO Aecmoxou cpiXavGptutriav XoficaoGai Kai pq KXetoai bk Yevopevou, bieXucre x6v becxpov 6 GeTo?
'Ap^pocnoq.
poi Gupav, fiv irctfft toi? pexapeXeia xpwp^votq
6 Aeffnoxqq 5.(1) Ouxuiq 6 maxoxaxoq PatxiXeuq eicTw YevecrGai Gappq-
938
dvtuiEev.» (5)
'0 b£ dpxiepeuq £q>n’ «TToiav ouv peTa- cras Tou Getou veui, oux toxius xov Ae(TTr6xnv
kexeuev oub£
cpap-
p£Xeiav £bei£aq pexa xocrauxnv irapavopiav Troicu? bfe ; xa Yovaxa KXtvaq, dXXd Trpqvfis 4rri xou barcebou
Keipevoc xnv
xpaupaxa;» '0 bk pacri- AauixiKhv
pdKOig xd buaiaxa ^Gepaireutraq (6) dcprjKe <puivf|v' « 'EKoXXqGq xdj dbdcpei f| ipu X n pou
Xeuq' «Xov SpYOV, £cpn, to Kai betEat Kai Kepadai xd
cpap- Zqffov pe Kaxd x6v Xoyov ctou» [Ps 118, 25).
(2) Kai xaic
paKa, £pov bk xo beEacxGai xd Ttpoffcpepdpeva. » (7) Toxe xepcriv dTtoxiXXuiv xd? xpiX a S Kai xo pexumov xuttxujv Kai
GeTo? ApPpdcrio?' «'Eneibri xiu Gup$, £q>n. T ^> bitc&Zeiv xais xiliv baKpuujv ffxaYotri xoubatpoq Kaxappaivuiv
6 ouyyvlu-
imxptTrei? Kai oux 6 XoYiffpbq xfiv Yvdicnv dXX’ 6 Gupo? pqq qvxipoXei xu X eTv. (3) 'Eneibn bk 6 Kaipo? dxdXei xrj iepd
^ccpipei, Ypdfiov vopov xoO GupoO xa? ipf|cpous dpYaq ttoi- xpandEq xd buipa rrpoaeveYKeiv, dvacrxds peTa
xuiv' iffujv
ouvxa Kai ixeptxxds, Kai xpiaKOVxa fipepa? ai «povucai Kai baKpuuiv xuiv dvaKxopuiv dndpq' TTpocreveYKiiiv
be, uicrnep
bqpeuxiKai pevexuicrav Yvwffets kv Ypapp«^ v xr|V xou
Xo- eiuiGei, evbov irapd xa? KiYKXiba?
i
pepevqKev. (4) ’AXXa rraXiv
YiffpoG rrpocrbexopevai Kpitriv. (8) AieXGouauiv bk xwvbe xiliv
6 peYa? 'Ap^pocrioq ouk daiYncrev, dXX’ dEeixaibeucre
xnv
fipepuiv, oi xd ^YVUJffpeva YtYpacp^Teq xd
npoaxexaYpeva bet- xcuv xottuiv biacpopdv.
(5) Kai npiuxov pdv f)pexo ef xivoc
KvuxuKTav. Kai xnviKauxa xoO GupoO Trenaupevou, KaG' fcauxov beoixo xou bk pamXdui? eipqKOxos, cbq irpoffpdvei xf|v xtuv
dipexat eixe
biKaEtuv 6 Xoyktpos, dEexaaei xd ^vujcrpeva Kai Geiuiv pucrxqpiuiv pexdXqipiv, dbqXtucrev,
{moupYtli xiu xdiv
dbma, eixe btKaia ein- Kai ei p£v eupoi dbiKa,_ bq\ov 6xi biaKovuiv fiYoupevpi xpn<Tdpevo
s , 8xi «Td dvbov, ili paaiXeu
biappriEet xd Y6YP a PP£ va ^e T € biKaia, (5e|3aiuiffei, Kai 6 povoi? daxiv lepeucri paxd’ xoi bd dXXoi? dnacriv
? dbuxd
xujv fipepuiv dpiGpo? ou Xupaveixai xoiq dpGtiis dYVUiCTpevot?.» xe Kai dipauaxa ££iGi xoivuv Kai xot? dXXoi? xoivuivei
'

xp?
Tauxnv 6 PaCTiXcu? beEdpevo? xqv eiar)Yn<Ttv Kai dpiffxa axdcreuis dXoupYl? y«P pacriXdu?, od iepdaq
(9) x Troiei.» (6) Kai
£xeiv uixoXapuiv, euGuq Ypa<Pn va ' Te x6v v6pov keXeucre Kai xauxqv bk 6 mcrxoxaxos paaiXeu? dapdvuis
beEdpevog xi)v
etofrencriv, dvxebfiXuicrev, dig ou Gpacruxrixi
xpuipevos kvbov

nefas ingredi cupio, sed, ut vincula mea solvas, oro, com- suae subscriptione firmavit. (10) Quo facto divinus Ambro-
munisque Domini clementiae recorderis nec mihi occludas sius vinculum exsolvit.
ianuam, quam Dominus paenitentiam agentibus omnibus pate- 5. Ita demum intrare templum ausus
(1) fidelissimus im- 938
fecit.» Et pontifex: «Quamnam
(5)
tu, inquit, paenitentiam perator non stans nec genibus flexis Deum precatus
est, sed
post tam iniquum facinus ostendisti? Aut quae medicamenta pronus humi stratus in Davidicam vocem
erupit: Ad/iacsit
gravissimis vulneribus sanandis adhibuisti?» (6) «'luum
est, pavimento anima mea, vivifica me secundum
verbum tuum
ait imperator, medicamenta ostendere et
temperare, meum (3) Et
manibus capillum vellens et frontem
percudens et
vero, quae adhibebuntur, accipere.» (7) Tum divinus Am- guttis lacrimarum pavimentum rigans veniam sibi
dari postu-
brosius: «Quoniam tu, inquit, iudicium iracundiae permittis, labat. (3) Ubi autem tempus advenit, quo dona sacrae
et non ratio sed furor profert sententiam,
scribe legem, quae mensae offerret, surgens paribus cum lacrimis
diebusque triginta sanctuarium
iracundiae sententias irritas reddat et inanes, conscendit donisque oblatis intus ad cancellos substitit,
ut
perscriptae maneant de caede vel publicatione latae sententiae solebat. (4) Verum hic rursus non
conticuit magnus Ambro-
(8) Diebus autem
iudicium exspectantes. transactis, sius, sed locorum
rationis discrimina edocuit. (5) Primumque num-
qui iudicata scripsere, imperata exhibeant, ac tum ira
sedata quid vellet, rogavit ; et cum imperator divinorum
mysteriorum
ratio apud se diiudicans expendet, quae
decreta sunt, dispi- perceptionem exspectare se diceret, per primum
iniusta esse
diaconorum
cietque, iustane sint an iniusta; et si quidem haec ei significavit: «Ad loca interiora, imperator,
aditus solis
compererit, scripta utique conscindet, sin vero iusta, con- sacerdotibus patet, ceteris omnibus invia sunt et intacta-
firmabit, recteque iudicatis dierum numerus haudquaquam proinde exi et cum aliis consiste; nam purpura imperatores
officiet.» (9) Consilium hoc
amplectens imperator factuque facit, non sacerdotes.» Quam itidem admonitionem aequo
(6)
optimum existimans legem statim conscribi iussit et manus animo accipiens fidelissimus imperator renuntiari iussit
se non
34 *
 532 THEODORETUS. — MARCIANUS imp. 450—457.
n. 939—940. 533
Ttliv KiyicXibiuv pepevqKev, aXX’ 4v KtuvffTavTivouTtbXet
(1) Twv
Trparpdiujv aTrdvTtuv be? TtpoTipacrOai
xd 0eia
toOto etvat I0oq pa0tuv‘ «Xapiv b£ ficpeiXui, ?qprj, Kai Tfiabe
tou 0eou T ap tou travTOKpdropos eupevoug
rfjq farpeia?.» Ka0eaTujToc tu
t»1 SKo.vtis TToXiTeia? Kai cpuXamcrGat Kai
939 6. (1) Toffaun] Kal rnXtKauTq Kai 6 dpxiepeui; Kal 6 peXTiou<T0a. 0ap-
poupev (2) Erreibfi toivuv dptp.poXiai tive rrepi
pacnXeuc bieXapTrov dpe-ri). (2) 'Apcporepaiv yap &p»Y6 S T fiv 6p06-
boEov 0pq(j K €iav qpuiv YerevficTGai boKouai,
dtapai, toO p£v Tfiv Trappqcriav toO bk Tfiv eutrefOetav'
,
K a0dnep Kai fi
imcXToXfi tou ©eocpiXeiTTdTou ^ttictkottou
Kai toO pfcv Tfiv tou CfiXou OeppotriTa tou bfc Tfiv Tfiq Tfiq tvboEov n6\ewc
,
Pujpn? A40VT05 bnXot, TOUTO fb.KUj ?
tti«jt£ujs KaGapoTryra. (3) Touq bi bfi tt)<j euffEpeiaq Spouq, Tr)
fi M £T£ P q fi P £CT£V
fiM£ P OTnTi iva a T ia ffuvobo? iv NiKa^wv
oO? Ttapdi tou pefdXou tipyiepeuig pepd0riK£, Kai eiq Tfiv Tfl ttoXei rfic
B.Guvujv irrapxfa? <Ju T KpoT n 0r) tcp’
KuivtJTavTivouTtoXtv diraveXGujv bi£Tfipr|<X€v. (4) 'EopTfis 4 T £ CTuMpaivfivunv tluv
' ,

Xoriapujv Kai ua 0 nq T fj S dX n 0£.'a

yap auTOv naXiv 0da? ef? t 6 v 0eiov dya-routTr)? vediv, Tr) ? dpeuvnGeJafic, ite rrobtuv
Teyop4vujv Ttuv cmoubwv, af? rrpwtiv tiv^
leptji TpaTtttij Ta bujpa TrpoffevefKiuv eOOu? £EeXfiXu0e. (5) ToO xpo^mevo. T fiv
aylav Kai 6p0oboEov 0pncTK£tav bieTdpaEav,
bfc Tt)<; 'EKKXriffias rcpoebpou (NeKrdpioq
rnviKauTa bk T fiv dXn0fi ttiotiv
fipd-vaa<p4a xepov itriTvujaOfivai, diem toO
t^v) bebr|XujK6T0s «Ti bfi ttote pfi pepevriKa? Ivbov » buff-
' ; XoittoO unbfuiav
buvaaGai eivat dpcpi^oXiav fixot bixdvoiav.
Xepava?’ *M6xi?, ?<pn, pacTiXeuig Kai itpeiu? 4bibax0nv bia- (3) "Odev fi
ax.oTn? u M wy M £ 0 d.v dv dp4ar, ©fiotp.XeffTdTtuv
’

tpopav, p6xi? Tap eupov dXqGetat; bibddKaXov. 'ApPpoffiov imOK 6 nuiv

Kai ouq av 4 k tujv EkkX»i<jiiOv tiuv
xap oiba p6vov ^itutkottov d£itu<; KaXoupevov.» (6 ) ToctoOtov utt6 T fiv cppovTiba te-
Xououjv Tfiq bp£TEpa S d T iur0uvn? dEioniciTOu?,
dvivncriv ?Xexxos Trapa dvbpo^dpeTr) XapTTOVTO? npoacpepbpevo?. K ai oi)c Trpbc
Tfiv Tfiq 6p0ob6£ou 0pn0K£ia s b.baffxaXiav
CB Theodorei 807 sqq. MG 82, 1231 sqq.
u7rdp X €iv boKipaffr],
ipuapaaKEuouc
4tt 1 Tfiv TtpoE.pnptvqv Nuaeurv rrfiXiv
evTos KaXavbuiv CTETtTEpPpiuiv dTtoubaffdTiu.
MARCIANUS imp. 450-457. ... ( 5 ) ”lcmu

Convocatio Concilii oecumenici (451).

(1) Omnia ad veram fidem et Christianam orthodoxam
*940 NiKriTai OuaXeviiviavb? xal MapKiavoij/EvboEoi, TponaioO- religionem tendentia praeponenda aliis rebus existimamus
XOi, 'Aeicxepaaroi, toT? drcavTaxofl 0eoq)iXeffTdToi? (ttkjkottoii;. Deo enim propitio exsistente, et nostrum imperium et com-
munes causas meliores fore confidimus.
(2) Quia igitur dubi-
animi arrogantia mansisse intra cancellos, sed quia Constan- tationes quaedam circa orthodoxam fidem
motae sunt, sicut
nop oli hunc morem esse didicerat; ceterum pro hac etiam
ti indicant et litterae sanctissimi archiepiscopi
felicissimae Romae
curatione gratias agere. Leon ls placuit nobis proprie sanctum concilium fieri in
939 6. (1) Tali ac tanta virtute emicuerunt tura imperator Nicaea Bithyniae civitate: quatenus cunctis concordantibus
tum episcopus. (2) Utriusque enim admiror, huius libertatem, veritateexaminata, et vacante omnium studio,
quo quidam
illius oboedientiam atque huius zeli ardorem illius fidei lam abusi, religionem turbaverunt orthodoxam,
,
vera ac salu-
sinceritatem. (3) Pietatis porro normam quam a magno ,
berrima fides sic omni mundo manifestetur, ut
de cetero omnis
pontifice acceperat, Constantinopolim quoque reversus quaestio et dubitatio auferatur.
(3) Unde Tua Sanctitas cum
observavit. (4) Nam cum divinum rursus templum die festo quantis approDavent reverentissimis episcopis
sub suo sacer-
intrasset, muneribus sacrae mensae oblatis
exiit e vestigio. dotio constitutis sanctarum Ecclesiarum, (expertas
habentibus
(5) Et Ecclesiae antistes, Nectarius is erat, rogaret,
cum divinas Scripturas), et in scientia et doctrina
orthodoxae et
cur intus non maneret, ingemiscens: «Aegre tandem, inquit, verae fidei prae cunctis eminentibus, ad
memoratam Nicae-
imperatoris et sacerdotis discrimen sum edoctus. Veritatis ma- namemtatem proximis Kalendis Septembris advenire
festinet
gistrum vix tandem inveni. Unum enim Ambros ium novi, (4) (Quisquis enim generalem et omni mundo utilem
futuram
qui episcopus iure nuncupetur.» (6) Tantum affert emolumenti synodum refutaverit, peccet equidem et circa
divinitatem
reprehensio, quae ab illustri virtute viro adhibetur. ipsam, et pietatem nostram offendat) >.
Agnoscat (5) autem
940 Victores Valentinianus et Marcianus, Inclyti, Triumphatores,
Semper Augusti, ad omnes ubique reverentissimos episcopos. 1
Haec in textu graeco desunt.
 534 CONCILIUM OECUM. CHALCEDONENSE 451. n. 941—943. 535

be upexdpa 0eo<piXeia «ai xqv fipexepav 0et6TriTa xr| cre-

f] 17. De parochiis.
(tacrpiqtnapecropevriv cfuvobiu, ei pii tux6v br|p6aiai xiveq
(1) Taq Ka0’ kdaxqv 'EKKXqotav d-fpotKiKaq napoidas 942
Xpeiai eiq dKtrxpaxeias dTracrxo ^ ,1 ffuJ,Jlv
4-fXwpious pdveiv dnapacraXeuxous napa xoTq Kaxexoudiv
-
f|

Hard. 2, 45 sq. Msi 6, 551 sqq. auxag dmcTKonoig, Kai pdXicrxa ei xpiaKOvxaexrj xpdvov xauxaq
djiiacrxaiq biaKaxexovxeg diKOVopqaav. (2) Ei bk kvroq xuiv
xptaKovxa dxuiv Te^vqxai xi? F| ^dvoixo xrepi auxuiv d|i-
CONCILIUM OECUM. CHALCEDONENSE 451.
cpicrprixriCTig dHetvai xoiq Xexouaiv f|biKt]cr0ai Trepi xouxwv
,

Kiveiv napa xi] tfuvobui xrj? dnapyia?.

(3) Ei be xi$ napa xou
CANONES.
ibiou pqxponoXixou, napa xui dnapyiu xqg bioiKq-
dbiKoixo
0. Quod non liceat praetermisso episcopo
clericis aeiu? fj xui KwvcrxavxivounoXeujg 0p6vtu biKaZecr0w, Ka0d
ad saecularia iudicia convolare. npoeipqxai. (4) Ei be xiq d k pafftXiKqq dSouaiag dKaivicrOri
n6Xi? P| au0i? Kaivia0eiq, xoT? noXixiKoiq Kai bqpoffioiq xunoi?
*941 (1) Ef xiq KXnpiKO? npb? KXqpiKOv Trpdfpa ?x 0l FI *Y-
>
Kai xlCiv dKKXqcnatTxiKtuv napoiKiwv q xa£i? dKoXouOeixiu.
KaTaXipTTaveiuj okeiov dniaKonov
xov Kai dm KoapiKa
-

biKCKTTiipia Kaxaxpexexuj dXXa npoxepov xiiv uiroOeaiv -fup- 28. De privilegiis Ecclesiae Constantinopolis,
vaZeiui napa tu» ibiin duiaKOniu, fyfouv yviiipq auxoG toO novae Romae.
d-rncXKbnou irap’ ol? fiv xa dpcpbxepa pepr) pouXqxai xa xqq
(1) TTavxaxoO xoT? xdiv a-fiuiv TTaxdpaiv bpoiq dnopevot 943
biKnq (TufKpoxeia0uj. Ei be xiq napa xaOxa noiqcrot, xavovi- Kai xov dpxiu)? dvafviua0dvxa Kavova xwv dxaxbv nevxq-
koT? (moKei(J0uj imxipfoi?. (2) Ei bd Kai kXiipiko? dx<» irparna Kovxa ©eocpiXecxxdxujv dnuTKoniuv TvaipiZovxei;, xa auxa Kai
npoq xov ibiov f| Kai npo? dxepov dnitfKonov, napa xfl fipet?6pi2opev Kai qiqcpiZ6pe0a nepi xuiv npeafkituv xqq
cruvobu) xr)5 dnapyia? biKa£dff0iu. (3) Ei bd npbq xov xrj^ aYiujxdxqs 'EKKXqtTia? KuivCTxavxivounbXeun; vda q ,

auxfjq dirapxia? pqxponoXixqv KXqpiKoq dpqna-

dniUKono^ P|
'Pujpqq. (2) Kai ydp xui 0povuj xrjq npecrpuxepag
prixotri ,
KaxaXappavexw f| xov dHapyov
xrj<; bioiKqaeujs f| 'Ptupnq;, bia xo paffiXeuetv xfjv n6Xiv dKeivqv, oi •TTaxdpei;
xov xris paaiXeuouOri? KuuvaxavxivouTtdXeiuq 0p6vov, Kai dn’
aGxqj bmaZeaOiu. (1) Singularum Ecclesiarum rusticas parochias vel posses- 942
siones, manere inconcussas illis episcopis, qui eas retinere
noscuntur, et maxime si per tricennium eas absque vi obti-
et Tua Sanctitas, quia nostra pietas aderit in ipso concilio, nentes sub dispensatione rexerunt. (2) Quod si intra tricen-
nisi quaedam publicae et inevitabiles curae nos in expeditione nium facta est de his vel fiat altercatio, licere eis qui se
fecerint occupari. laesos asserunt, apud sanctam synodum provinciae de his
[Versio Dionysii Exigui.] movere certamen. (3) Quod si quisquam a suo metropolitano
laeditur, apud primatem dioeceseos aut apud sanctam Con-
941 (1) Si quis clericus adversus clericum habet negotium, non stantinopolitanam sedem iudicetur, sicut superius dictum est.
deserat proprium episcopum et ad saecularia percurrat iu-
(4) Si qua vero civitas potestate imperiali novata est, aut si
dicia: actio ventiletur apud episcopum proprium;
sed prius protinus innovetur, civiles et publicas dispositiones ecclesiasti-
vel certe consilioeiusdem episcopi, apud quos utraeque partes carum quoque parochiarum ordo subsequatur.
voluerint, iudicium obtinebunt. Si quis autem praeter haec
[Versio Gentiani Herveti.]
fecerit,canonicis correctionibus subiacebit. (2) Quod si cle-
ricus habet causam adversus episcopum proprium vel adversus (1) Sanctorum Patrum decreta ubique sequentes et canonem, 943
qui nuper lectus est, centum et quinquaginta Dei amantissi-
alterum, apud synodum provinciae iudicetur. (3) Quod si
adversus eiusdem provinciae metropolitanum episcopus vel morum episcoporum agnoscentes eadem quoque et nos ,

petat aut primatem dioeceseos decernimus ac statuimus de privilegiis sanctissimae Ecclesiae

clericus habet querelam ,
aut sedem regiae urbis Constantinopolitanae, et apud ipsam
Constantinopolis, novae Romae. (2) Etenim anti-
iudicetur.
quae Romae throno, quod urbs illa imperaret, iure Patres
 536 CONC. CHALCEDONENSE 451. — ANATOL1US. — TIRO. n. 944—945. 537

ekoTiu? dtrobebuiKadt Td Ttpe0|5ela, Kal tui aurui ffKomli

Kivoupevoi ol ^Kaxov Trevrr|KOVTa 0eo(piXe0TaTOi IttIokottoi
ANATOLIUS EP. CONSTANTINOPOLITANUS
obiit circa 458.
t<x \aa TrpeajSeta dueveipav tui Trjq v e a q 'Piii pq q dfiui-
t&tiu Spovui, euXoYuiq Kptvavreq, Tf|V [laaiXeta Kai 0UYKXf|TU>
De synodo «endemusa».
Tipr]0efoav ttoXiv Kai tuiv 'iduiv dmoXauouoav irpeojkiuiv Tr)
[Concilii Chalcedonensis (451) actio 4.]
TTpfc0puT€pa (iadiXibi 'Puipq, Kai dv Toiq dKKXr)0ia0TiKoiq, uiq
dKeivqv, peYaXOv€00ai upcrcpadi, beuTepav peT’ dxetvqv unap- (1) 'AvaTbXioq 6 eOXajSddTaToq drriOKorToq Kuiv0Tav-944
Xou0av' (3) Kai ui0Te Toiiq Trjq TTo VTiKqq Kal Ttjq ’A0ta- TivourrbXeujq eme' «Euvf|0eia fivuiGev KexpdTqKe,
to iiq dv-
vrjq Kai Trjq GpqKiKfjq pqTpouoXlTaq povouq,
btotKr|0euiq bqpouvTaq peYaXuivupui rroXei dYiurrdTOuq dTruXKbrrouq,
Tfjj

dxi bd Kai Touq dv Toiq |3ap(5apiKoTq dmdKOTrouq tuiv fjviKa Kaipoq KaXeor), nepl dvaKuirrdvTuiv tivwv (KKXq0ta0Tt-
Trpoeipnpdvuiv bioiKr|0£wv xfipoTOvei00ai dno tou rrpO£tpq- kluv irpaYpdTuiv duveivat Kal btaTunoOv dxa0Ta Kal dito-
pdvou (xyiwt&tou 0p6vou Trjq KaTa Kuiv0TavTivouTroXiv Kpioeuiq dEiouv Touq beopdvouq. (2) Oubdv toivuv Katvo-
dYiuiTdTiiq ’EKKXr)0iaq' (4) brjXab» dKd0xou pqTporToXrrou
5

!
tuiv Trpoeipripdvuiv biotKr|0eujv peTa tuiv Tijq duapxiaq d-rri-
0k6ttuiv xtipOTOVoOvToq Touq Ttjq drrapxiaq dniOKdirouq, Ka0uiq
Topiaq nap' dpoO dxbpevov YC^vtyrat, oubd 0uvebpeu0avT£q
Kaxa to 0uvr)0eq ol dvbqpoOvTeq dYiuiTaTOt diTioxonot
koivov tuttov (EqveYKav Kai beiKvudi ti)v rrapouoiav tuiv
'

TOiq Oetotq Kavd0i biriYopeuTai xop°TOV£i00ai bd, Ka0wq

'
iTTidKOTTuiv f| Yevopevq Trpafiq.»
£ipr|Tai, Touq pqTpoTtoXiTaq tuiv npoeipqpevujv bioiKijoeuiv Ilard. 2, 439 sqq. Msi 7, 92.
rrapa tou KuivdTa vTivouuoXeuiq dpxi£Ttt0K6rrou qiq- ,

cptOpaTuiv ouptpuivuiv KaTa to d0oq Y«vopdvuiv Kai drr’ auTov TIRO PROSPER AQUITANUS obiit circa 463.
dvacpepopevuiv.
Lauchcrt 91 sqq. Hard. 2, 606 sqq. Msi 7, 361 sqq. Hf. 2, 512 sqq.
De Liberio Romano.
HL 2, 2, 791 sqq. [Epitoma Chronicon (priina rcdactio 438, tertia 455) 1076,
ad a. Chr. 348.]
a Definitiorum de duabus naturis Christi v. D 148 ; de Primatu Ro-
XXXIV
mani Pontificis ib. 149.
(1) Romanae Ecclesiae episcopus ordinatur 945
Liberius, quo in exsilium nono episcopatus sui anno
ob fidem truso, omnes clerici iuraverunt, quod nullum
privilegia tribuerunt. Et eadem consideratione moti centum alium susciperent. (2) Verum cum Felix ab Arianis
quinquaginta Dei amantissimi episcopi sanctissimo novae fuisset in sacerdotio substitutus, plurimi perieraverunt et
Romae throno aequalia privilegia tribuerunt, recte iudicantes, post annum reverso in urbem Liberio cum Felice
urbem quae et imperio et senatu honorata sit et aequalibus eiecti sunt.
cum antiquissima regina Roma privilegiis fruatur, etiam in Ed. Mommsen, Monum. Germ. hist., auctores antiquissimi 9, 454.
rebus ecclesiasticis, non secus ac illam, extolli ac magnifieri, ML 578 sq. Cf. Hieronymus, Chronicon 2365:
51, n. 630.
secundam post illam exsistentem: (3) et ut Ponticae et
Asianae et Thraciae dioeceseos metropolitani soli, praeterea
episcopi praedictarum dioecesium quae sunt inter barbaros, (1) Anatolius
reverentissimus episcopus Constantinopolis 944
a praedicto throno sanctissimae Constantinopolitanae dixit: «Tenuit pridem consuetudo, ut qui in magna hac civitate
Ecclesiae ordinentur: (4) unoquoque scilicet praedictarum morantur sanctissimi episcopi, cum eos temporis occasio vocat,
dioecesium metropolitano cum provinciae episcopis provinciae de emergentibus quibusdam ecclesiasticis causis conveniant
episcopos ordinante , quemadmodum divinis canonibus est ac singula definiant responsoque eos dignentur, qui precantur
traditum ; ordinari autem, sicut dictum est praedictarum ,
aliquid. (2) Nihil ergo a me factum est, quod novitati sit
dioecesium metropolitanos a Constant inopolit ano archi- affine: nec qui ex consuetudine consederunt sanctissimi qui
episcopo, convenientibus de more factis electionibus et ad in civitate erant episcopi, novam formam protulerunt; ac
ipsum relatis. ostendit praesentiam episcoporum actio quae facta est.»
 538 TIRO. — HILAR(I)US P. 461-468. - MAXIMUS obiit p. 465.
n. 946-950. 539
De Leone Papa I et Attila rogare: ut scilicet non legitima exspectetur electio,
sed
[Ib. 1367 ad a. Chr. 452.] defuneti gratificatio pro populi habeatur assensu.
(4) Quod
quam grave sit aestimate; atque ideo, si placet, etiam
946 (1) Attila redintegratis viribus, quas in Gallia ami-
hanc licentiam generaliter de Ecclesiis auferamus, ne,
serat, Italiam ingredi per Pannonias nihil duce intendit, quod
Aetio secundum turpe dictu est, homini quisquam se putet
nostro opera prospiciente,
prioris belli debere, quod
ita ut ne elusuris quidem Alpium, quibus hostes pro- Dei est. (5) Ut autem quod ad nos perlatum est, ad
hiberi poterant, uteretur, hoc solum spebus suis super-
vestram etiam possit pervenire notitiam, Hispanorum
esse existimans, si ab omni Italia cum imperatore dis- fratrum et coepiscoporum nostrorum scripta legantur.»
cederet. (2) Sed cum hoc plenum dedecoris et periculi
5. Paulinus
notarius recitavit: «Beatissimo et apo-
948
videretur, continuit verecundia metum, et tot nobilium stolica reverentia a nobis
in Christo colendo Papae Hilaro
provinciarum latissima eversione credita est saevitia et Ascanius et universi episcopi Tarraconensis provinciae.
cupiditas hostilis explenda, nihilque inter omnia consilia Quam curam apostolatus vester etc.»
principis ac senatus populique Romani salubrius visum 6. Et cum legeret, ab universis episcopis et pres-949
(1)
est, quam ut per legatos pax truculentissimi regis ex-
byteris acclamatum est: «Exaudi Christe, Hilaro vita!»
negotium cum dictum est decies. (2) «Haec praesumptio numquam
peteretur. (3) Suscepit hoc viro consulari
Avieno fiat!» dictum est sexies. (3) «Quae Dei sunt, ab homine
et viro praefectorio Trygetio beatissimus Papa
Leo dari non possunt!» dictum est sexies.
auxilio Dei fretus, quem sciret numquam piorum (4) «Per domnum
Petrum, ut in perpetuum serventur I» dictum est quin-
laboribus defuisse. (4) Nec aliud secutum est, quam prae-
sumpserat fides. Nam tota legatione dignanter accepta quies.
(4) «Haec ut reserventur rogamus!»
ita summi sacerdotis praesentia rex gavisus est, ut et bello E<l - Epistulae Romanorum Pontificum genuinae (Bruns-
bergac 1868, Petcr) 162 sq.
abstinere praeciperet et ultra Danuvium promissa pace
discederet.
L. 482. ML
MAXIMUS EP. TAURINENSIS obiit post 465.
c. 9, 51, 603.

De superstitionibus Christianorum in defectione lunae.

HILAR(I)US PAPA 461-468. [Homilia 100, 4 — 9.]

Ne quis episcopus suum successorem designet. Quis enim, fratres, in vobis non graviter ferat (non
950
[Decretum synodale 19. Nov. 465 (Epistula 15, 4—6).]
tamen de omnibus dico, sunt enim inter vos, quos ad
religionis cultum debeatis habere exemplo), quis, inquam,
947 4. (1) Et facto silentio Hilarus
episcopus dixit: non moleste ferat, sic vos esse vestrae salutis immemores,
«Praeterea, fratres, nova et inaudita, sicut ad nos missis ut etiam coelo teste peccetis? (5) Nam cum ante dies
de Hispaniis epistulis sub certa relatione pervenit, in plerosque de vestrae avaritiae cupiditate pulsaverim, ipsa
quibusdam locis perversitatum semina subinde nascuntur. die circa vesperum tanta vociferatio populi exstitit, ut
(2) Denique nonnulli episcopatum, qui nonnisi meritis irreligiositas eius penetraret ad coelum.
praecedentibus datur, non divinum munus sed hereditarium
Quod cum re-
quirerem, quid sibi clamor hic velit, dixerunt mihi, quod
putant esse compendium, et credunt, ut res caducas ita laboranti lunae vestra vociferatio subveniret et defectum
sacerdotium velut legati aut testamenti iure posse dimitti. eius suis clamoribus adiuvaret. (6) Risi equidem et miratus
(3) Nam
plerique sacerdotes in mortis confinio constituti sum vanitatem, quod quasi devoti Christiani Deo ferebatis
in locum suum feruntur alios designatis nominibus sub- auxilium. Clamabatis enim, ne tacentibus vobis perderet
elementum: tamquam infirmus enim et imbecillis, nisi
1
Quae a diversis auctoribus per diversa tempora hac de re nar- vestris adiuvaretur vocibus, non posset luminaria defen-
rantur optime probant illud «famam crescere eundo». Vide Indicem. dere quae creavit; bene igitur facitis, qui Divinitati ex-
 540 MAXIMUS TAURINENSIS. — STATUTA ECCLES. ANT. n. 951—952. 541

hibetis solatium, ut vobis iuvantibus possit coelum regere.

dicunt, aut dianaticus* aut aruspex est; insanum enim
(7) Sed si vultis hoc plenius facere, cunctis et totis
noctibus numen amentem solet habere pontificem. (9) Talis enim
pervigilare debetis: nam quoties putatis vobis dormien- sacerdos parat se vino ad plagas deae suae, ut dum est

tibus luna vim passa est, et tamen de coelo non corruit? ebrius non sentiat. Hoc autem non
poenam suam ipse

Aut numquid semper circa vesperem defectum patitur,
non aliquando et circa lucem laborat? (8) Sed apud vos
vespertinis tantum horis laborare consuevit, quando copiosa
coena venter distenditur, quando maioribus poculis caput
movetur. Tunc igitur apud vos laborat luna, quando
solum de temperantia, sed et de arte faciunt, ut minus vul-
nera sua doleant, dum vini ebrietate iactantur. Vanus plane
vates est, qui putat crudelitate astruere pietatem. Quam
misericors in alienos deos [deus?] ille, qui in suos est pon-
tifices tam cruentus (10) Nam ut paulisper describamus
I

laborat et vinum, tunc, inquam, apud vos turbatur car- habitum vatis huiusce: est ei adulterinis criniculis hirsutum
minibus globus lunae, quando calicibus turbantur et oculi. caput, nuda habens pectora, pallio crura semicincta, et
potes circa lunam more gladiatorum paratus ad pugnam ferrum gestat in
(9) Quomodo igitur ebrius videre
quid agatur in coelo, qui circa te non vides quod agatur manibus, nisi quod gladiatore peior est, quia ille adversus
in terra?
alterum dimicare cogitur, iste contra se pugnare compelli-
tur; ille aliena petit viscera, iste propria membra dilaniat,
ML 57, 485
et si dici potest, ad crudelitatem illum lanista, istum nu-
men hortatur. Hoc igitur indutus habitu, hac cruentus
De paganismo in Italia superstite.
caede, iudicate utrum gladiator sit an sacerdos. (11) Ergo
[Sermo 101, de idolis auferendis de propriis possessionibus.]
sicut gladiatorum publicum facinus religiosa principum
Ante dies commonueram caritatem vestram, fratres, devotione sublatum est, ita et amentes gladiatores isti
951 (1)
tamquam religiosi idolorum omnem pollu-
et sancti christianitatis observatione de propriis domiciliis aufe-
ut
rantur.
tionem de vestris possessionibus auferretis et erueretis ex
agris universum gentilium errorem. Fas enim non est, ML 57, 738 sq.
ut qui Christum habetis in cordibus, Antichristum in habi-
taculis habeatis; cum vos Deum adoretis in Ecclesia,
vestri diabolum venerentur in fanis. (2) Nec se aliquis
STATUTA ECCLESIASTICA ANTIQUA saeculi quinti.

excusatum putet dicens: Non iussi fieri, non mandavi.

De matrimonio.
Quisquis enim intellegit exerceri in re sua sacrilegia nec
[Cap. 101.]
fieri prohibet, quodammodo ipse praecipit; tacendo enim

et non arguendo consensum praebuit immolanti. Dicit
enim beatus Apostolus criminosos esse non solum, qui
faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus [Rom 1, 32] . .
(5) Omnia enim ibi inquinata, omnia sunt nefanda,
ubi dia-
bolus habitat in aedibus, in agris, in rusticis. Nihil ibi libe-
rum est a scelere, ubi totum versatur in scelere. (6) Cum
Sponsus et sponsa, cum benedicendi sunt a sacerdote, 952
a parentibus suis vel a paranymphis offerantur. Qui cum
.
benedictionem acceperint, eadem nocte pro reverentia
ipsius benedictionis in virginitate permaneant.
ML 56, 889.

cellam ingressus fueris, reperies in ea pallentes cespites Eadem Statuta: Dt ordinationibus clericorum v. D 150 sqq. 952
mortuosque carbones, dignum sacrificium daemonis, cum
mortuo numini rebus mortuis supplicatur. (7) Et si ad Simp licii Papae (468 — 483) Rescripta De servanda fide tradita 952b
agrum processeris, cernis aras ligneas et simulacra lapidea, ib. 159, De immutabilitate doctrinae Christianae ib. 160,

congruens ministerium, ubi diis insensibilibus aris putre-

scentibus ministratur. (8) Cum

maturius vigilaveris et
* e. qui Dianae, arvorum numini, immolavit
videris saucium vino rusticum, scire debes, quoniam, sicut
i.
 542 GELASIUS CYZICENUS. — BASILISCUS USURPATOR. n. 953—955. 543

(1) Onocrou? pdv uTrdp Trj? 8p0rj? xai arroiTToXiKn?

GELASIUS CYZICENUS scripsit circa 475.
dtew? tQiamaav vopou?
tti-
upo nptuv euoepeoxaTot (3am-
oi
Xeis, baoi xqv paxapiav Kai dYnptu Kai Zuiottoiov Tpidba
De visione Constantini M.
0epaTreuovT€? dp0w? bieTeXeaav, toutou? uii; tiu xravTi ko-
[Historia concilii Nicaeni 1, 4, 1 — 3.]
CTpuj cruixripiouq dei ttotc y^TOVoto? oubeva xpovov dpYeiv
*953 (1) Ouiiu bd KtKptpevri? Tq? pdxns Kai xrj? TtapaTdEeuj? dGdXopev '
paXXov bd ib? otaeiou? auTuiv dKcpujvoCpev vopou?.
icfopporrou oucxn?, oGpavoOev 6 Geo? KtuvcTTavTtvov (2) 'Hpe?? bd rraari? Tiqq Ta dvGpumiva 7rpdYpaTa955
rrepi
6 tt\iZ€i beiEa? auTiii to cruixripiov toO OTaupod auppoXov (Trroubn? 7TpOTi|if|ffavTe? Kal xov Gxxdp xou
xf|v eucrdfleiav
cpuiToeibu)? dv oupavtu fP«PM«Ta bd dpqvue xrj? dipew? Td|V
’
0eoO Kai ZwTiipo? f)ptuv ‘InaoO XpiCTToO ZqXov, xoO Te
buvapiv XeYOvra' «Touxip viKa.» (2) ToOto to biiTmpa TreJroiqKOTOs Kai beboEaKOTO? f|pa?' dTi bd Tncrreuovre? t6v
to?? pdv duicTTOi? pO0o? etvai boKt? Kal TrXdffpa, to?? f|pe- (Tuvbeffpov tuiv toO XptOToO rrotpviaiv Oujxqpiav dauTiuv
Tdpoi? boTpacn KexapuTpdvov to?? b’ dXr|0r) moxeuetv tfuv-
' etvat Kai toO utttikoou tthvto? 0epeXi6v xe dppaYn Kai
eiGiffpdvoi? dvopTns toO TrpaYMaTO? f] drrobeiEi?. (3) ‘0 ydp atxdXeuTov Te?xo? xfi? f|peTdpa? paffiXeia? dvreGGev eiKOTtu? ’

toO auppoXou Zurfpdqjo? 0eo? dbeiEev dpYin peTa xaOTa Tqv 0eitu biavola? Ktvoupevoi ZqXw Kai drrapxnv Tq? f)petdpa?
dXqGeuffacrav toO YpappaToq x«P lv - PacrtXeia<g tu) ©eui Kal Zwxqpi f|pu)v 'IqcroG XpuTTtli
Tfiv Trj?
dYtaq 'EKKXqaia? dvtumv TrpodKopiZovTe? GecTTrtZopev xqv
MG 85, 1203 sq. ,

Kpqrriba Kai pepaiujfftv Trj? avGpunrivq? eiiZwta?, xouTeOTt

to ZupPoXov Ttliv Tiq aYiuiv TTaTdpwv tiIiv dv NiKaiq
BASILISCUS USURPATOR 475—476. rraXat pexa toO 'Ayiou TTveupaTO? dKKXqffiaofidvTwv, ei? 8
fipei? Te Kai TravTe? oi irpb fipdiv numiicravTe? dpaTrxt-
«Encyclion» contra fidem Chalcedonensem. crGqpev, povov TroXixeueaQai Kai KpaTeiv dv rrdCTai? Tai?
[Apud Evagrium, Hist. eccl. (scripta ca 594) 3, 4.]

954 AuTOKpaxiup Kaiffap BacnXicTKO?, Euaefiri?, NiKqTri?,

(1) Quotquot leges pro recta atque apostolica fide sanxerunt
TponaioCxo?, MdYtffxo?, 'AeiaePacrro?, Auyouctto?' Kai Map- religiosissimi qui ante nos
fuerunt imperatores, quicumque
k o ? 6 'EirupavecrTaTO? Kaioap TipoOeat tui euXapeOTaxu) beatam et immortalem ac vivificam Trinitatem perpetuo co-
Kai OeocpiXeoxaTU) dpxieTnaKOTTw xfjq AXefavbpduiv ptYCiXo- luere: eas, utpote quae universo orbi salutares semper ex-
trdXetu?. stiterint, nullo umquam tempore irritas esse volumus, sed potius
tamquam leges proprias promulgamus.
(2) Nos vero qui pietatem ac zelum pro Deo ac Servatore 955
953 (1) ad hunc modum pugnare decrevissent et copiae
Cum nostro Iesu Christo, a quo conditi et ad hanc gloriam evecti
viribus pares utrimque starent instructae, Deus Constan- sumus, omni curae ac sollicitudini rerum humanarum longe
tinum coelitus armat, ostendens ei in coelo salutare crucis anteponimus: et qui praeterea credimus concordiam gregis
signum ex lucis splendore in coelo figuratum ; litterae vero Christi, tum nostram ipsorum, tum omnium subditorum salutem
visionis vim omnem et sensum explicabant, quibus scribebatur exsistere, firmumque nostri imperii fundamentum et inexpugna-
«Hoc vince.» (2) Haec narratio infidelibus fabula et com- bilem murum esse: idcirco divino interius zelo commoti et,
mentum esse videtur in gratiam doctrinae nostrae: sed vera velut quasdam imperii nostri primitias, sanctae Ecclesiae uni-
credere assuetis certa rei gestae declaratio. (8) Nam Deus tionem Deo ac Servatori nostro Iesu Christo offerentes, san-
qui signum istud pinxit, reipsa postea ostendit gratiam litteris cimus ut basis ac firmamentum felicitatis humanae, Symbolum
minime vanam fuisse.
significatam videlicet trecentorum et octodecim sanctorum Patrum, qui olim
954 Imperator Caesar Basiliscus, Pius, Victor, Triumphator, Sancti Spiritus instinctu Nicaeam
congregati sunt, in quod
Maximus, semper Augustus: et Marcus Nobilissimus Caesar cum nos tum maiores nostri credentes baptizari sumus, solum
Timotheo reverentissimo et Dei amantissimo archiepiscopo in cunctis sanctissimis Dei Ecclesiis et orthodoxorum populorum
magnae urbis Alexandrinorum. conventibus usurpetur atque obtineat; quippe quod unum sit
 544 BASILISCUS USURPATOR 475-476. n. 956—957. 545
aYiuixaTai? toO Geou 'EKKXqffiai? tov 6p0obo£ov Xaov, uj? dpoXoTouvTujv t6v Ylbv xoO GeoG tov povorevn i* fTveu-
povov Tfjg drrXavoO? Triaxeuj? Kupiui? 8pov Kai apKoOv ef? paxo? Afiou Kai £k xq? dfia? K ai det FTapGevou QeoTOKOu
avaipecnv p£v KaGoXou Ttdcrq? alpeaeui?, Evukxiv bfe axpav Mapia? Kaxa aXqGetav cxapKU)0evTa Kai dvavGpumqcxavTa,
tujv dyiLuv toO Geou 'EKKXqffiujv' (3) ^xovtujv 6r|Xabr| xqv aXX’ F| ii oupavoG F| KaTa cpavxacriav Kai
boKqcxiv Tepa-
otKeiav Ccrxuv Kai tuiv ei? ftepaitucTiv aiiTOu toO Geiou Eup- Teuopevou? Ttdadv Te dtrXuj? alpemv, Kai et ti
8xepov iv
pdXou TreTrpaipevujv £v Te Tr) pacnXeuouaq TtoXei Tauxq diip briTtoxe Katpili Kai xpottiu Kai xdmu Tq? oiKOupevq? Kaxa
KaTa tujv pXaacpnpouvTujv ei? to fTveOpa t6 "Afiov napa biavotav Kai XeEiv drri trapapdffet toO Oeiou ZuppoXou kc-
tuiv pv' dyiaiv TTaxepujv' (4) ?xi be Kai rcavxujv tu)v KaivoTopqxai.
TienpaTpevtuv tv xr) 'Ecpecriuiv ptyrponoXet KaTa xoO bucr- (8) 'Enetbq b£ npovoia? PatrtXiKq? Tbiov
pq xoO trap- 957
ffejSou? Neaxopiou Kai tujv pexa xaOTa xd ^Keivou 6vto? xpdvou povou, dXXd Kai toO peXXovTo? xqv dacpdXetav
cppovqadvTtuv. 4k npoopaTiKq? biatXKeipetu? dmbai|jiXeue(T0ai toT? uTtqKdot?,
956 (5) Td bfe bieXdvxa Tqv 8vui(Xiv Kai eiiTaSiav tuiv aYiuiv OeaniEopev tou? dTravTaxoO d-fiuixaTou? ^ttktkottou? dptpavt-
xoO Geou 'EkkXiiuuuv Kai eipqvqv xoO KocTpou Travxo?, bq- Eopevui tu) 0eiu) toOtuj fipdiv ^ykukXiw rpappaTi
K a0-
Xabi'| tov Xexopevov TOpov AeovTO? Kai irdvxa Ta £v UTtoYpdcpetv, (Tacpu)? KaTapqvuovTa?, 8ti povtp tu) 0eiuj
bfi
KaXxqbdvt £v 8pw nioxeuj?, £K0£<rei EupfToXuiv, P| £ppq- (TtoixoOot ZupPoXip tujv xtq' dYimv TTaxepujv, 8uep dTr-
veia?, f| bibadKaXia?, F| biaXeHeuj? eippp^va Kai Ttenpafp^va eacppdYto-av oi pv' TTaxepe? Syioi, tb? tboiev 6pkttikui? K
ai
ei? Kaivoxopiav tFjv KaTd toO pvppoveu04vTO? d^iou Zup- Toi? peTa TauTa cruveXfloOcn KaTa xf)v 'Etpeaiujv
pqTpd-
PoXou tujv Ttq' dyiuiv flaT^pujv, OeaniCopev £vTaG0d T6 Kai ttoXiv dcriujTdToi? TTaTpaaiv, 8xt bet povuj tu) oyiuj Zup-
fravTaxou Ka0’ ^Kdcrrqv 'EKKXqcriav napd xtuv drravxaxoO PoXuj Tutv Ttq' dYimv TTaTeptuv OTOixeiv, ei? 8pov Triaxeuj?'
dfiujTdTUJV ^ttktkottwv dva0epaTiZea0ai Kai Ttupi Trapabi- dva0epaTt'2ovTe? fitrav to Ytvopevov iv KaXyqbdvt tuiv
boaGai rrap’ or? fiv eupi<XKqTai. ... (7) AvaGepaTiZeCTGai 6p0ob6SuJV Xaibv rrpdCTKoppa Kai dXoxeXCD? tujv 'EKKXqaituv
bfc duv ndcrai? Tai? ftTevnpdvai? iv KaXxq86vt koivo- ^KpaXXovxe? di? Trapeptrobiuv Ytvopevov t^) oiKOupeviKfj Kai
Topiai? Kaxa xoO 0eiou EuppoXou Kai Tqv aipeaiv tujv pF|
eorum qui Filium Dei unigenitum ex Sancto Spiritu de Maria
regula rectae ac sincerae fidei, sufficiens tum ad eversionem semper Virgine ac Deipara incarnatum vere et hominem factum
cuiuslibet haereseos, tum ad perfectam sanctarum Dei Eccle esse negant, sed aut ex coelo aut phantastice ac putative
siarum unitionem (3) ita tamen ut suum robur ac vigorem ob-
: carnem sumpsisse fabulantur: omnem denique haeresim, et
tineant etiam ea, quae in hac regia urbe a centum et quinqua- si quid aliud quocumque tempore, vel modo, vel loco orbis
ginta sanctis Patribus gesta sunt ad confirmationem eiusdem terrarum, aut in sensu, aut in verbis, ad divini Symboli
trans-
sanctissimi Symboli, adversus eos, qui in Spiritum Sanctum gressionem innovatum est.
blasphemabant: (4) ea insuper, quae in Ephesiorum metro- (8) Quoniam vero imperialis providentiae proprium est, non
poli contra impium Nestorium acta sunt, et contra eos, qui 957
praesenti solum, sed futuro etiam tempore
securitatem sub-
eius errorem postea sunt secuti. ditis suis provida mente largiri, decernimus,
ut omnes ubique
956 (5) Ea vero, quae sanctarum Dei Ecclesiarum consensum locorum sanctissimi episcopi encyclicae epistulae nostrae ipsis
ac tranquillitatem et totius orbis pacem disruperunt, tomum exhibitae subscribant, perspicue declarantes se soli
trecentorum
scilicet Leonis, et cuncta, quae Chalcedone in definitione et octodecim sanctorum Patrum divino Symbolo
inhaerere
fidei aut expositione Symbolorum, docendi vel interpretandi quod centum et quinquaginta sancti Patres postea confirmarunt’
vel disputandi causa, ad innovationem supra memorati sacri quemadmodum sanctissimi Patres qui in Ephesiorum metro-
Symboli trecentorum et octodecim sanctorum Patrum dicta et poli postea convenerunt, decreto suo definierunt: solum
vide-
gesta sunt, hic et ubique per singulas Ecclesias ab universis licet sacrum Symbolum trecentorum et octodecim sanctorum
sanctissimis episcopis anathematizari decernimus, et ubicumque Patrum, tamquam regulam fidei sequi oportere; anathemati-
reperta fuerint, flammis absumi. . (7) Porro una cum omnibus zantes ac penitus reicientes a sanctis Ecclesiis,
.
quidquid apud
novitatibusquae apud Chalcedonem facta sunt contra Chalcedonem factum est offendiculum orthodoxae plebis,
divinum Symbolum, anathematizari quoque decernimus haeresim quippe quod totius orbis nostraeque privatim felicitati fuerit
Kikch, Enchiridion. qr
 546 ZENO imp. 474—491.
n. 958—959. 547
flUtT^pqt euTrpcrfia. (9) ToGq be pera TauTaq f|pwv Taq Ecpecriujv cruveXGdvxeg, ol xai KaGeXovxeq xov dtreBn
Geiaq auXXafSaq dmxetpoOvxdq ttot€ Ttpocpepeiv P| 8\uiq Ne-
dvopdZeiv
. . .

Tqv 4v KaXxn&ovi TeTevnpevriv Kaxa xqq

?™ PI ° V Ka
J
T0 ^? ja £k€ivou pexa xauxa cppovoOvTaq.
. . .
(3) OyxtvaKaifme.qNecTT6p.ov fipaEOTuxel, xdvavxia
TTiOTeaiq KaivoTopiav . KeXeuopev ... ei pev ^TtiffKorroi xo.q e.prmeyo.q cppovouvxaq,

^™
. .
dvaGepaxi2o M ev, be 6pevo. Kai
KXqpiKoi eiev, xaGaipeioGai ei bk povaZoviec; P| XaiKoi, X
F| '
Ta €, PnMeva trapd xoO xqq 6aiaq
£Eopia Kai bripeucrei iravxoiqt Kai Toiq £ffx dTOl <; GTtoiriTtxeiv Ku p.XXou
, 1
'
, pvfmns
YevoMevou dp X i€Tri<TK6Trou Tqq AXeSavbpeuiv
dyiaq
s
irriripiois. KaGoXiKqq EKKXqtriaq.
MG 86 b, 2599 sqq. (4) 'OpoXoYoupev bk xov Movoyevrj toO Oeou
Ylov Kai 959
Oeov^ tov KaTa dXqGe.av 4vav0pujTtf|CTavTa,
xov Kupiov fipuiv
IqcTouv Xp.cTTOv TOV dpooucnov
ZENO imp. 474-491. TU. TTaxpl Kaxd xfiv Geoxnxa
Ka.6MooucT.ov f|M>v x6v auTOV Ka T d xP|v
dvGpwiTOTnTa, kot-
tXG6vxa Kai <yapKw0evxa £k TTveuMaToq
Ex «Henotico» anni 482. 'Ayiou Kai Mapiac Tnc
TTapGevou Kai ©€ot6kou, 8va Tuyxave.v
[Apud Evagrium, Hist. eccl. 3, 14, 2.] Kai oG buo. 'Evoe
yap eival epapev xd xe Gaupaxa koI xd TrdGq,
ctixep koucricuc
958 (1) Aid toi ^anoubdcrapev 8n
touto yivwctk€iv (ipd<; urr^eive crapK.
,
(5) Touq T dp b.a.poGvxaq f, (Tuyxeovxac
Kai fipei? Kai al 8repov ZuppoXov
TiavTaxoO ’EKKXr|<T.'ai VTr.av £(<Td Yovxa
pd9r|pa, F| 8pov maxeuiq, P| ttIcttiv ttXi^v toO eipnpevou J
f|
r S ovbk 8Xcuq be X 6peGa.
,

dvapdpxnxoq Kaxa dXqGe.av adpKcumq Ik xqq

'ErreiTrep
©eoxdKou
dylou ZuppdXou tuiv titi' GyIuiv TTaT^pwv, Srrep 4fkpaiu.<xav upooGnKny Ylou ou neTroiqKe. MepevriKe ydp Tp.dc 6
ol pvripoveuG^vxe? pv' firioi TTax£peq, oure ^crxnxapev, oute <7apKU|04vxoq xoO ^v6q Tqq Tp.dboq
0eoG A6 T ou.
?X opev, otjie Kopev, oure ?x0VTa ? imardpeGo; Ei b£ Kai (6) E(b6xeq ouv d.? oGtc al dyia. TtavTaxoO
toO 0eoO 6p06-
?XOi Tiq dXXoTpiov auTOV l^YOupeGa.
,
(2) ToOro ydp Kai bo£o. EKKXqafai, oCte ol toutujv
TrpoicTTdMevoi GeoquXeaTa-
p6vov, iuq gtpapev, Tf|V ^peTepav TtepuTiiileiv TeGapppKapev ToMepe.q, ouxe f) fipcTlpa paCT.Xeia
hipou (TumPoXou f\ 8pou
jlaaiXeiav. Kai itdvxeq bk ol Xaoi toO ffu.xripiujbouq aE.ou-
pevoi cpujTiffpaTO?, outo Kai povov TrapaXappdvovTeq Pamt- sancti Patres qui Ephesi convenerunt
et qui impium Nesto-
ZovTai. 'Qi Kai ££qKoXouGr)cxav ol aY.oi TTaxepeq ol Iv xr| rium una c ura Jis, qui eius sententiampostea amplexi sunt
deposuerunt. (3) Quem quidem nos simul cum Eu
t y c h e’
utpote contrarium memoratis Patribus
sentientes, anathemati-
impedimento. (9) Qui vero post hosce nostros divinos apices... US S lp,e eS et am duod cim ca itu la,
novitatem, quae adversus fidem Chalcedone facta est,
'
P quae a sanctae
. .
memoriae rr
mem n H n Cyr.llo,
n ^
sanctae catholicae Alexandrinorum Eccle-
proferre umquam aut omnino nominare tentaverint, ... si quondam archiepiscopo, dictata sunt.
quidem episcopi sunt aut clerici, deponi praecipimus si vero :
(4) Confitemur
autem unigenitum Dei Filium et Deum
monachi aut laici, exsilio et bonorum omnium publicationi et vere hominem factum, Dominum nostrum lesum
959
extremis poenis subiacere. Christum’

958 (1) Quapropter scire vos volumus, nec nos nec eas, quae
ubique sunt, Ecclesias aliud Symbolum aut mathema, aliamve
=K bS an t,a em Pat
consubstantialem
f
" f e£undum De 'tatem, eundemque nobis
quoad humanitatem, qui descendit et
carnatus est ex Spiritu Sancto de in-

definitionem fidei aut fidem praeter supra memoratum sanctum

Symbolum trecentorum octodecim sanctorum Patrum, quod
et mlrarnl’
miracula T""
^ Maria Virgine ac Dei Ge-
dU ° S Un ' US en
tum passiones quas sponte sua in
eSSe d 'ciraUS tum
'
' m
carne sustinuit
a iam dictis centum et quinquaginta sanctis Patribus con- 5) Eos vero qu. dividunt aut confundunt
aut phantasiam in-
firmatum est, habuisse, vel habere, vel habituros esse, nec troducunt, nullatenus suscipimus. Si
quidem vera illa et pec-
scire quosquam, qui habeant. Quod si quis habeat, hunc cati expers incarnatio ex Dei
Genetrice accessionem [alterius]
extraneum esse iudicamus. (2) Hoc enim Symbolo solo, ut D C e Trm aS emm sem P er mansit Trinitas, etiamsi
iam dictum est, imperium nostrum servari confidimus. Sed unus
p"
ex —
?lnnitate,
i
,
n
Deus scilicet Verbum, incarnatus
sit.
et omnes populi, qui salutarem baptismum percipiunt, hoc
et 0rth0d0xas q uae ubique sunt,
solo accepto Symbolo baptizantur. Idem etiam secuti sunt Ecclesias Dei, et qui ilhs praesunt Dei
amantissimos episcopos,
35 •
 548 GELASIUS PAPA 492-496. - SYMMACHUS PAPA 498-514. n. 959'— 960°. 549

^«rxovro dv-
nfamu* trapd to eipqpevov fi^ov bus, siluisse pro Divinitatis cultu, quod congruit; ita his,
ivboiaZovres. (7) Taura
pn^v
^ quod non mediocre periculum est, qui, cum parere
absit,
tvovroi, fivdjffapev fecaiTouq
iriariv, a\\ vjpaq TtXripo- debeant, despiciunt. (6) Et si cunctis generaliter sacer-
be rerpamauev ou KcuviZiovTeq Tfiv
TTcma bfe tov grepov ti <ppovn<WVTff, P <PP°-
mopoOvrec. l
dotibus recte divina tractantibus fidelium convenit corda
4v KaXxi^ovi, f\ oiqt bn^OTe submitti, quanto potius sedis illius praesuli consensus est
vouvTa, f| vuv, f| TtujiTOTe, f|

ouvobw, dvaBepaTiCopev. adhibendus, quem cunctis sacerdotibus Divinitas summa

voluit praeeminere et subsequens Ecclesiae generalis iugiter
MG 86 b, 2621 sqq.
pietas celebravit?

GELASIUS PAPA 492-496. Ed. A. Thiel, Epistulae Romanorum Pontificum genuinae X (Bruns-
bergae 1868) 350 sq.

regno et sacerdotio et de Primatu

Romani Pontificis.
De G e Iasii De erroribus semel damnatis non rursus Irae- 959
Decretales
[Epistula ad Anastasium imp.
(scripta a. 494) 2.] tandis v. D 161, De
canone s. Scripturae ib. 162, De primatu Romani
iudices di- Pontificis et Sedibus patriarcha /ibus ib. 163, De auctoritate Conciliorum et
*959 l Pietatem tuam precor, ne arrogantiam
(1) Patrum ib. 164 sf, De apocryphis ib. 166, De remissione peccatorum ib. 167,
vinae rationis officium. Absit, quaeso, a Romano principe,
De duabus naturis Christi ib, 168.
sensibus veritatem arbitretur lniuriam.
ut intimatam suis
(2) Duo quippe sunt,
imperator auguste, quibus principa- SYMMACHUS PAPA 498—514.
regitur: auctoritas sacrata
pontificum et
liter mundus hic
pondus sacer- Contra ambitum Pontificatus Romani.
regalis potestas. In quibus tanto gravius
est
ipsis regibus hominum in divino
dotum, quanto etiam pro [Decretum synodale 1. Mart. 499 (Epistula 1, III).]
Nosti etenim, fili cle-
examine rationem.
reddituri sunt (3)
humano generi digni- «(1) Propter frequentes ambitus quorundam et Ecclesiae 960°
mentissime, quod, licet praesideas
devotus colla sub- nuditatem vel populi collisionem, quae molesta incom-
tate tamen praesulibus divinarum
rerum
hineque petenter episcopatum desiderantium generavit aviditas, ut
mittisatque ab eis causas tuae salutis expetis, exstinguatur futuris praesumptio tam perniciosa tempori-
caelestibus sacramentis eisque ut competit dis-
sumendis bus, constituit sancta synodus: ut si quis presbyter aut
religionis ordine po-
ponendis subdi te debere cognoscis diaconus aut clericus, papa incolumi et eo inconsulto, aut
tius quam praeesse, itaque inter haec ex illorum te pen-
subscriptionem pro Romano Pontificatu commodare aut
dere iudico, non illos ad tuam velle redigi voluntatem.
pittacio promittere aut sacramentum praebere tentaverit
(4) Si enim,
quantum ad ordinem pertinet publicae disci- aut aliquod certe suffragium polliceri, vel de hac causa
plinae, cognoscentes imperium tibi superna dispositione
privatis conventiculis factis deliberare atque decernere, loci
quoque parent religionis anti-
collatum, legibus tuis ipsi
stites, ne vel in rebus mundanis exclusae videantur
obviare sui dignitate vel communione privetur.» (2) Universa —
convenit obedire synodus surgens exclamavit: Exaudi, Christe, Symmacho
sententiae quo, oro te, decet affectu eis et vita! dictum decies. Hic pax cum Symmacho
:
dictum
qui praerogandis venerabilibus sunt attributi mysteriis
non leve discrimen incumbit pontihci-
quindecies. Cuius sedem, et annos! dictum octies. —
(5) Proinde sicut «(3) Pari severitate feriendo eo, qui, hoc vivo, sicuti
dictum est, pontifice, quolibet modo fuerit ambisse con-
symbolum aut de-
nostrum denique imperium, nullum aliud victus aut certe tentasse, omnibus pariter huius culpae
finitionem fidei praeter supra memoratum sanctum mathema
cunctatione nos aduna-
reis anathematis poena plectendis.» —
(4) Symmachus
admisisse vel admittere, absque ulla episcopus dixit: Ergo universitati placet et ab omnibus
innovantes fidem,
vimus. (7) Haec autem scripsimus, non recognoscitur vel probatur ista sententia i Universa syn-
Quicumque vero aliter sentit
sed ut vobis satisfaceremus. odus dixit: Placet, et, quod omnibus placet, fiat!
sensit, vel nunc vel quandocumque alias, sive Chal-
aut
cedone, sive in alia qualibet synodo, eum anathematizamus. Thiel 1. c. 645 sq.
 550 ENNOD1US TICINENSIS obiit 521. — CONC. AGATHENSE. n. 960—964. 551

De electione Papae. stione reservavit arbitrio. Voluit beati Petri apostoli

[Decretum synodale 1. Mari. 499 (Epistula 1, IV).] successores coelo tantum debere
innocentiam et sub-
tilissimi discussoris indagini inviolatam exhibere con-
quod absit, transitus Papae inopinatus evenerit,
960 «(1) Si, scientiam. Nolite aestimare eas animas de inquisi-
( 4)
ut de sui electione successoris, ut supra placuit, non
toribus non habere formidinem, quas Deus prae ceteris
possit ante decernere, siquidem in unum totius inclinaverit suo reservavit examini. Non habet apud illum reus de
ecclesiastici ordinis electio, consecretur electus episcopus. allegationis nitore subsidium, quando ipso factorum utitur
(2) Si autem, ut fieri solet, studia coeperint esse diversa teste quo iudice. (5) Dicas forsitan: omnium animarum
eorum, de quibus certamen emerserit, vincat sententia talis erit in illa disceptatione condicio. Replicabo uni
plurimorum, sic tamen, ut sacerdotio careat, qui captus dictum: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo
promissione, non recto iudicio de electione decreverit.» Ecclesiam meam, et quaecumque solveris super terram,
[3] Synodus dixit:
Placet dictum est decies.
erunt soluta et in coelo [Mt 16, 18 sq], et rursus sanctorum
Thiel 1. c. 646. voce pontificum dignitatem Sedis eius factam toto orbe
960a Hormisdas Papa (514—523) De infa/tibi/itate Romani Pontificis venerabilem, dum illi quidquid fidelium est ubique sub-
(Formula Hormisdac) v. D 171 sq. mittitur,dum totius corporis caput esse designatur, de
qua mihi videtur dictum per prophetam: Si haec humi-
MAGNUS FELIX ENNODIUS TICINENSIS 1
obiit 521.
liatur, ad cuius fugietis auxilium, et ubi relinquetis
Romani gloriam vestram? [Is 10, 8.]
De indefectibilitate Pontificis.

rUbellu» adversus eos qui contra Synodum’ scribere praesumpserunt

CV 6, 816. ML 63, 200 B.

(scriptus 502) 5, 6 6.] —

a Domino
CONCILIUM AGATHENSE» 506.
961 (5) Non nos beatum Petru m sicut dicitis,
cum Sedis privilegiis vel successores eius peccandi iudi- CANONES.
camus licentiam suscepisse. Ille perennem meritorum
9. De presbyteris et diaconibus, qui ad coniugalem
dotem cum hereditate innocentiae misit ad posteros: torum revertuntur.
quod illi concessum est pro actuum luce, ad illos pertinet ut
(1) Placuit etiam, si diacones aut presbyteri con- 963
quos par conversationis splendor illuminat. (6) Quis enim iugati ad torum uxorum suarum redire voluerint, Papae
sanctum esse dubitet quem apex tantae dignitatis attollit, Innocentii ordinatio, Siricii
episcopi auctoritas,
et
in quo si desint bona acquisita per meritum, sufficiunt
quae est his canonibus inserta, conservetur.
quae a loci decessore praestantur? Aut enim claros ad Epistula Innocentii Papae.
(2) S. 964
haec fastigia erigit aut qui eriguntur illustrat: praenoscit
enim quid Ecclesiarum fundamento sit habile, super quem
Dilectissimo fratri Exuperio, Innocentius. — «Con-
sulenti tibi, frater carissime.» Et post alia: «Proposuisti
ipsa moles innititur. quid de his observari debeat, quos in diaconii ministerio
CV 6 (ed. Guil. //arte/), 295. ML 63, 188 A.
aut in officio presbyterii positos, incontinentes esse aut
«Papa a nemine iudicatur.» fuisse generati filii prodiderunt. (3) De his et divinarum

[Ib. 22, 8-5.] legum manifesta est disciplina et beatae recordationis

viri Siricii episcopi monita 2 evidentia commearunt: ut
962 Aliorum forte hominum causas Deus voluerit per
(3) incontinentes in officiis talibus positi omni ecclesiastico
homines terminare Sedis istius praesulem suo sine quae-
:

honore privarentur nec admitterentur accedere ad mini-

sterium, quod sola continentia oportet impleri.» (4) Et

h abitam.
1
Agde, Galliae (Languedoc). * Vide D 89.
 552 CONCILIUM AGATHENSE 506. n. 965—971. 553

post alia: ad aliquos forma illa ecclesiasticae

«Nara si
27. Ut monasterium novum inconsulto episcopo nullus
vitae pariter et disciplinae, quae a Siricio episcopo ad
constituat: et de monachis sine abbatis consensu
provincias commeavit, non probabitur pervenisse, his
ignorationis venia remittetur, ita ut de cetero penitus
non ordinandis.
incipiant abstinere. Et ita gradus suos, in quibus in- (1) Monasterium novum, nisi episcopo aut permittente 969
venti fuerint, sic retentent, ut ad potiora eis non liceat aut probante, nullus incipere aut fundare praesumat.
ascendere. Quibus in beneficio esse debet, quod hunc (2) Monachi etiam vagantes ad officium clericatus, nisi
ipsum locum quem retinent, non amittunt. (5) Si qui
,
iis testimonium abbas suus dederit, nec in civitatibus
scisse formam vivendi missam a Siricio episcopo
autem 15. nec in (3) Monachum, nisi abbatis
paroeciis ordinentur.
deteguntur neque statim cupiditates libidinis abiecisse, illi aut permissu aut
voluntate, ad alterum monasterium
sunt modis omnibus submovendi, qui post admonitionem commigrantem nullus abbas suscipere aut retinere prae-
cognitam praeponendam arbitrati sunt voluptatem.» sumat: sed ubicumque fuerit, abbati suo auctoritate
canonum revocetur. (4) Si necesse fuerit clericum de
Qualiter maiores natu, qualiter minores monachis ordinari, cum consensu et voluntate abbatis
paenitentiam accipiant.
praesumat episcopus.
965 (1) Paenitentes tempore quo paenitentiam petunt, im-
positionem
16.
manuum et cilicium super caput a sacerdote, 34. De Iudaeis qui converti cupiunt, qualiter recipiantur.
sicut ubique constitutum est, consequantur. Si autem
comas non deposuerint aut vestimenta non mutaverint, Iudaei, quorum perfidia frequenter ad vomitum redit, 970
abiciantur: et nisi digne paenituerint , non recipiantur. si ad legem catholicam venire voluerint, octo mensibus
inter catechumenos ecclesiae limen introeant: et si pura
(2) Iuvenibus etiam paenitentia non facile committenda
tamen fide venire noscuntur, tum demum baptismatis gratiam
est propter aetatis fragilitatem. (8) Viaticum
omnibus in morte positis non negandum. mereantur. Quodsi casu aliquo periculum infirmitatis
17. intra praescriptum tempus incurrerint et desperati fuerint,
Qua aetate diacones ordinentur: et quomodo, baptizentur.
si fuerint coniugati.

966 (1) Episcopus benedictionem diaconatus minoribus quam 38. Ut sine episcopi sui epistula non liceat clerico vel
viginti quinque annorum penitus non committat. (2) Sane
18.
monacho proficisci: et de monachis vel abbatibus.
si coniugati iuvenes consenserint ordinari, etiam uxorum
(1) Clericis sine commendaticiis epistulis episcopi sui 971
voluntas ita requirenda est, ut sequestrato mansionis
licentia non pateat evagandi. (2) In monachis quoque
cubiculo, religione praemissa, posteaquam pariter conversi
par sententiae forma servetur: quos si verborum incre-
fuerint, ordinentur.
patio non emendaverit, etiam verberibus statuimus coer-
Qua aetate presbyteri vel episcopi consecrentur. ceri. (3) Servandum quoque de monachis, ne iis ad soli-
967 Presbyterum vero vel episcopum ante triginta annos, tarias cellulas liceat a congregatione discedere: nisi forte

id est, antequam ad viri perfecti aetatem veniat, nullus probatis post emeritos labores aut propter infirmitatis
metropolitanorum ordinare praesumat; ne per aetatem, necessitatem, asperior ab abbatibus regula remittatur.
quod aliquoties evenit, aliquo errore culpentur. Quod ita demum fiet, ut intra eadem monasterii septa
manentes tamen sub abbatis potestate separatas habere
De laicis, quibus temporibus communicare debeant. cellulas permittantur. (4) Abbatibus quoque singulis di-
968 Saeculares, qui Natale Domini, Pascha et Pente- versas cellulas aut plura monasteria habere non liceat,
costen non communicaverint, catholici non credantur nisi tantum propter incursum hostilitatis intra muros re-
nec inter catholicos habeantur. ceptacula collocare.
 554 CONC. AURELIAN, 511. — TOLETAN. 527. — BENEDICTUS. n. 972-978. 555

47. Ut ante missam expletam egredi populus (3) Quodsi inculpabiliter ac inoffense vicesimum et quin-
non praesumat. tum annum aetatis suae peregerint, ad diaconatus officium,
siscienter implere posse ab episcopo comprobantur, pro-
972 Missas die Dominico a saecularibus totas teneri speciali
moveri debent. (4) Cavendum tamen est his, ne quando
ordinatione praecipimus ita ut ante benedictionem sacer-
:

suae sponsionis immemores aut ad terrenas nuptias aut

dotis egredi populus non praesumat. Qui si fecerint, ab
furtivos concubitus ultra recurrant. Quodsi forte fecerint,
episcopo publice confundantur.
ut sacrilegii rei damnentur et ab Ecclesia habeantur
Hard. 2. 999 sqq. Msi 8, 32(i sqq. Hf. 2, 652 sqq. HL 2, 2,
985 sqq.
extranei. (5) His autem quibus voluntas propria inter-
rogationis tempore desiderium nubendi persuaserit, con-
CONCILIUM AURELIANENSE 1
I 511. cessam ab Apostolis sententiam auferre non possumus,
ita ut cum perfectae aetatis in coniugio positi renuntia-
CANON. turos se pari consensu operibus carnis spoponderint, ad
sacratos gradus adspirent.
27. De litaniis ante Ascensionem Domini celebrandis.
973 Rogationes, id est litanias ante Ascensionem Domini,
Hard. 2, 1139 sq. Msi 8, 785. Hf. 2, 721. HL 2, 2, 1082.
Concilii Arausicani II (529) Canones de peccato originali, gratia, 97ia
ab omnibus Ecclesiis placuit celebrari ita ut praemissum
triduanum ieiuniura in Dominicae Ascensionis festivitate
;
praedestinatione v. D 174 sqq.
solvatur: per quod triduum servi et ancillae ab omni
opere relaxentur, quo magis plebs universa conveniat:
BENEDICTUS A NURSIA 480-547.
quo triduo omnes abstineant et quadragesimalibus cibis De generibus monachorum.
utantur. [Regula monachorum (scripta c. 529) c. 1.]
H«rd. 2, 1011 >q. M»i 8, 356. Hf. 2, 685. HL 2, 2, 1014.
(1) Monachorum quattuor esse genera manifestum est. 975 *
Primum coenobitarum, hoc est monasteriale, militans
CONCILIUM TOLETANUM 527 (531?). sub regula vel abbate.
2 Deinde secundum genus est anachoritarum, id
CANON. ( )
est heremitarum, horum qui non conversationis fervore no-
976
1. De seminariis clericalibus et caelibatu. vicio sed monasterii probatione diuturna, qui didicerunt
contra
diabolum multorum solacio iam docti pugnare; et bene ex-
974 (1) De quos voluntas parentum a primis infantiae
his
structi fraterna ex acie ad singularem pugnam heremi
securi
annis clericatus officio manciparit, statuimus observandum, iam sine consolatione alterius, sola manu vel brachio contra
ut mox cum detonsi vel ministerio electorum contraditi vitia camis vel cogitationum Deo auxiliante
pugnare suf-
fuerint, in domo Ecclesiae sub episcopali praesentia a ficiunt.
praeposito sibi debeant erudiri. (2) At ubi octavum de- (3) Terti um vero monachorum teterrimum genus est 977
cimum aetatis suae compleverint annum, coram totius sarabaitarum, qui
nulla regula approbati, experientia
cleri plebisque conspectu voluntas eorum de expetendo magistra, sicut aurum fornacis, sed in plumbi natura molliti,

coniugio ab episcopo perscrutetur. Quibus si gratia casti-

adhuc operibus servantes saeculo fidem, mentiri Deo per ton-
suram noscuntur. Qui bini aut terni aut certe singuli, sine
tatisDeo inspirante placuit, et professionem castimoniae pastore, non dominicis sed suis inclusi ovilibus, pro lege eis
suae absque coniugali necessitate se spoponderint serva- desideriorum voluptas
est : cum quidquid putaverint vel elege-
turos, hi tamquam
appetitores arctissimae viae lenissimo rint, hoc dicunt sanctum, et quod nouerint, hoc putant non
Domini iugo subdantur: ac primum subdiaconatus mini- licere.
sterium habitu probationis suae vicesimo anno suscipiant. (4) Quartum vero genus est monachorum quod nominatur 978
gyro vagum, qui tota vita sua per diversas provincias ternis
1
Orleans, Galliae. aut quaternis diebus per diversorum cellas hospitantur, semper
 556 BENEDICTUS A NURSIA 480 -547. n. 979—986. 557

vagi, et numquam stabiles, et propriis voluntatibus et gulae 10. Qualiter aestatis tempore agatur nocturna laus. 982 —
illecebris per omnia deteriores sarabaitis.
servientes, et De A Pascha autem usque ad Kalendas Novembres omnis, ut
quorum omnium miserrima conversatione melius est silere supra dictum est, psalmodiae quantitas teneatur; excepto quod
quam loqui. (6) His ergo omissis, ad coenobitarum fortis- lectiones in codice, propter brevitatem noctium, minime legan-
simum genus disponendum, adiuvante Domino, vernamus. tur; sed pro ipsis tribus lectionibus, una de Veteri Testamento
Ed. D. Cuthb. Buller (Friburgi 1935, Herder) 9 sqq. ML 66, 245 sq. memoriter dicatur, quam breve responsorium subsequatur; et
reliqua omnia, ut dictum est, impleantur: id est, ut numquam
De officio divino peragendo. («Opus Dei.») minus a duodecim psalmorum quantitate ad Vigilias nocturnas
[Ib. c. 8-18.] dicantur, exceptis tertio et nonagesimo quarto psalmo.

979 8. De
officiis divinis in noctibus. (1) Hiemis tempore, — 11. Qualiter diebus dominicis vigiliae agantur. —
(1) Do- 983
id est, aKalendis Novembris usque in Pascha, iuxta conside- minico die temperius surgatur ad Vigilias; in quibus Vigiliis
rationem rationis octava hora noctis
,
surgendum est ; ut 1
teneatur mensura: id est, modulatis, ut supra disposuimus,
modice amplius de media nocte pausetur, et iam digesti sur- sex psalmis et versu, residentibus cunctis disposite et per or-
gant. Quod vero restat post Vigilias, a fratribus qui psalterii dinem in subselliis, legantur in codice, ut supra diximus,
vel lectionum aliquid indigent, meditationi inserviatur. (2) A quattuor lectiones cum responsoriis suis; ubi tantum in quarto
Pascha autem usque ad supradictas Novembres, sic temperetur responsorio dicatur a cantante «Gloria»; quam dum incipit,
hora ut Vigiliarum Agenda, parvissimo intervallo, quo fratres mox omnes cum reverentia surgant. (2) Post quas lectiones
ad necessaria naturae exeant, (custodito) *, mox Matutini, qui sequantur ex ordine alii sex psalmi cum antiphonis, sicut an-
incipiente luce agendi sunt, subsequantur. teriores, et versu. (3) Post quos iterum legantur aliae quattuor
980 9. Quanti psalmi dicendi sunt nocturnis horis. (1) Hiemis — lectiones cum responsoriis suis, ordine quo supra. (4) Post quas
tempore suprascripto, imprimis versum tertio dicendum ', Do- dicantur tria cantica de «Prophetarum», quae instituerit abbas;
mine labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam quae cantica cum «Alleluia» psallantur. (5) Dicto etiam versu,
[Ps 50, 17]; cui subiungendus est tertius psalmus et «Gloria»: et benedicente abbate, legantur aliae quattuor lectiones de
post hunc psalmus nonagesimus quartus cum antiphona, aut Novo Testamento, ordine quo supra.
certe decantandus. Inde sequatur ambrosianum: deinde sex (6) Post quartum autem responsorium incipiat abbas hym- 984
psalmi cum antiphonis. (2) Quibus dictis, dicto versu, bene- nura «Te Deum laudamus». (7) Quo perdicto, legat abbas
dicat abbas; et sedentibus omnibus in scamnis, legantur vi- lectionem de «Evangelia», cum honore et timore stantibus
cissim a fratribus in codice super analogium tres lectiones, omnibus. Qua perlecta, respondeant omnes Arnen. (8) Et
inter quas et tria responsoria cantentur. Duo responsoria subsequatur mox abbas hymnum «Te decet laus», et data
sine «Gloria» dicantur; post tertiam vero lectionem, qui cantat benedictione, incipiant Matutinos. (9) Qui ordo Vigiliarum
dicat «Gloriam»; quam dum incipit cantor dicere, mox omnes omni tempore tam aestatis quam hiemis aequaliter in die
de sedilibus suis surgant ob honorem et reverentiam Sanctae dominico teneatur nisi forte, quod absit, tardius surgant, ali-
:

Trinitatis. quid de lectionibus breviandum est aut responsoriis. Quod

981 (3) Codices autem legantur in Vigiliis divinae auctoritatis tamen omnino caveatur ne proveniat quod si contigerit,
;

tam Veteris Testamenti quam Novi; sed et expositiones earum, digne inde satisfaciat Deo in oratorio, per cuius evenerit
quae a nominatis et orthodoxis et catholicis Patribus factae neglectum.
sunt. Post has vero tres lectiones cum responsoriis suis,
(4) 12.Quomodo Matutinorum solemnitas agatur. —
In Matu- 985
sequantur reliqui sex psalmi cum «Alleluia» canendi. Post tinisdominico die, in primis dicatur sexagesimus sextus psalmus
hos lectio Apostoli sequatur, ex cordo recitanda, et versus, sine antiphona in directum. Post quem dicatur quinquagesi-
et supplicatio litaniae, id est «Kyrie eleison»; et sic finiantur mus cum «Alleluja». Post quem dicatur centesimus septimus
Vigiliae nocturnae. decimus et sexagesimus secundus; inde Benedictiones et Laudes,
lectio de Apocalypsi una ex corde et responsorium, ambro-
1
hora fere secunda computationis hodiernae.
Scii, sianum, versus, canticum de «Evangelia», litania: et comple-
Addit Textus receptus.
*
tum est.
* Textus receptus Hiemis tempore, praemisso imprimis versu Deus
in adiutorium meum intende Domine, ad adiuvandum me festina (Ps 69, 1]
;
:

1 3. Privatis diebus qualiter agantur Matutini. — (1) Diebus 986

in secundo ter dicendum est Domine etc. :
autem privatis Matutinorum solemnitas ita agatur: id est, ut
 BENEDICTUS A NURSIA 480-547. n. 987—994. 559
558

164], id est, Matutinis, Prima, Tertia, Sexta, Nona, Vespera,

sexagesimus sextus psalmus dicatur sine antiphona, subtrahendo
modice sicut Dominica, ut omnes occurrant ad quinquagesi- Completorio, et nocte surgamus ad confitendum ei.

mum, qui cum antiphona dicatur. (2) Post quem alii duo 17. Quot psalmi per easdem horas canendi sunt. — 991
psalmi dicantur secundum consuetudinem: id est, secunda (1) Iam de Nocturnis vel Matutinis digessimus ordinem psalm-
feria quintus et tricesimus quintus tertia feria quadragesimus
;
odiae; nunc de sequentibus Horis videamus. (2) Prima
secundus et quinquagesimus sextus; quarta feria sexagesimus Hora dicantur psalmi tres singillatim et non sub una «Gloria»,
tertius et sexagesimus quartus; quinta feria octogesimus septi- hymnus eiusdem Horae post versum «Deus, in adiutorium»,
mus et octogesimus nonus; sexta feria septuagesimus quintus antequam psalmi incipiantur. Post expletionem vero trium
(4)
et nonagesimus primus; sabbato autem centesimus quadra- psalmorum, recitetur lectio una, versus et «Kyrie eleison», et
gesimus secundus et canticum Deuteronomium quod dividatur missas
(5)
1
(3) Tertia vero, Sexta et
. Nona
idem eo ordine
in duas «Glorias». (3) Nam ceteris diebus canticum unum-
celebretur oratio: id est versus, hymni earumdem Horarum,
quodque die suo ex Prophetis, sicut psallit Ecclesia Romana, terni psalmi, lectio et versus, «Kyrie eleison», et missae sunt.
dicantur. (4) Post haec sequantur Laudes deinde lectio una
;
Si maior congregatio fuerit, cum antiphonis, si vero minor,

Apostoli memoriter recitanda, responsorium, ambrosianum, in directum psallantur.

versus, canticum de «Evangelia», litania: et completum est.
matutina vel vespertina non transeat ali-
987 (5) Plane Agenda
quando nisi in ultimo per ordinem oratio dominica, omnibus
audientibus, dicatur a priore, propter scandalorum spinas quae
Vespertina autem synaxis quattuor psalmis cum anti-992
phonis terminetur; post quos psalmos lectio recitanda est;
inde responsorium, ambrosianum, versus, canticum de «Evan-
gelia», litania et oratio dominica, et fiant missae. (6) Com-

oriri solent, ut conventi per ipsius orationis sponsionem,

qua pletorium autem trium psalmorum dictione terminetur;
dicunt «Dimitte nobis sicut et nos dimittimus» purgent se ab qui psalmi directanei sine antiphona dicendi sunt: post quos
huiusmodi vitio. (6) Ceteris vero Agendis ultima pars eius hymnus eiusdem Horae, lectio una, versus, «Kyrie eleison»,
orationis dicatur, ut ab omnibus respondeatur, «Sed libera nos et benedictione missae fiant.
a malo.» 18. Quo ordine ipsi psalmi dicendi sunt. —
(1) Dicatur®
993
988 14. In natalitiis Sanctorum qualiter agantur Vigiliae.
— versus Deus in adiutorium meum intende, Domine, ad adiuvan-
:

durn me festina [Ps 69. 2], Gloria; inde hymnus uniuscuiusque

In Sanctorum vero festivitatibus, vel omnibus solemnitatibus,
(2) Deinde Prima Hora Dominica, dicenda
(6)
sicut diximus dominico die agendum, ita agatur, excepto quod
Horae. ,

psalmi aut antiphonae vel lectiones, ad ipsum diem pertinentes, quattuor capitula psalmi centesimi octavi decimi; reliquis vero
dicantur; modus autem suprascriptus teneatur. Horis, id est, Tertia, Sexta vel Nona, terna capitula
(7)

989 15. Alleluia quibus temporibus dicatur. —

(1) A sancto
suprascripti psalmi centesimi octavi decimi dicantur. (3) Ad

Pascha usque Pentecosten sine intermissione dicatur «Alle-

Primam autem secundae feriae dicantur tres psalmi, id
(2) A Pentecoste est, primus, secundus et sextus. (4) Et ita per singulos dies
luia», tam in psalmis quam in responsoriis.
ad Primam, usque Dominicam, dicantur per ordinem terni
autem usque ad caput Quadragesimae omnibus noctibus cum
psalmi usque nonum decimum psalmum ita sane, ut nonus
sex posterioribus psalmis tantum ad Nocturnos dicatur. (3) Omni ;

psalmus et septimus decimus partiantur in binos. (5) Et sic

vero Dominica extra Quadragesimam Cantica, Matutini, Prima,
ut ad Vigilias Dominica semper a vicesimo incipiatur.
Tertia, Sexta, Nonaque cum «Alleluia» dicantur: Vespera
fit,

vero cum antiphona. (4) Responsoria vero numquam dicantur

Ad Tertiam vero, Sextam Nonamque secundae 994
cum «Alleluia», nisi a Pascha usque ad Pentecosten. feriae novem capitula, quae residua sunt de centesimo de-
990 Qualiter divina opera per diem agantur.
16. — (1) Ut
cimo octavo psalmo, ipsa terna per easdem Horas dicantur.
Expenso ergo psalmo centesimo octavo decimo duobus
aitPropheta: Septies in die laudem dixi tibi [Ps 118, 164]. Qui
diebus, id est Dominico et secunda feria, tertia feria iam
septenarius sacratus numerus a nobis sic implebitur, si Matutino,
ad Tertiam, Sextam vel Nonam psallantur terni psalmi, a cen-
Primae, Tertiae, Sextae, Nonae, Vesperae, Completoriique
tesimo nono decimo usque centesimum vicesimum septimum
tempore nostrae servitutis officia persolvamus; quia de his id est psalmi novem. (8) Quique psalmi semper usque ad
horis diurnis dixit: Septies in die laudem dixi tibi. (2) Nam de
nocturnis Vigiliis idem ipse Propheta ait Media nocte surgcbam
:

ad confitendum tibi [Ps 118, 62]. (3) Ergo his temporibus re-
1
Textus receptus: et missae sint.
Textus receptus: Imprimis semper diurnis Horis dicatur
feramus laudes Creatori nostro super iudicia iustitiae suae [Ps 118
* etc.
 560 BENEDICTUS A NURSIA 480—547. n. 995—1001. 561
Dominicam per easdem horas itidem repetantur, hymnorum das Octobres a mane exeuntes a prima
usque horam pene
nihilominus lectionum vel versuum dispositione uniformi cunctis quartam laborent quod necessarium fuerit.
Ab hora autem
diebus servata; et ita scilicet semper Dominica a centesimo quarta usque hora quasi sexta agente lectioni
vacent.
octavo decimo incipietur.
Post sextam autem surgentes a mensa, pausent in lecta
(3)
995 (9) Vespera autem quotidie quattuor psalmorum modula-
998
sua cum omni
silentio; aut forte qui voluerit legere, sibi sic
tione canatur. (10) Qui psalmi incipiantur a centesimo nono legat, ut alium non inquietet.
(4) Et agatur Nona temperius,
usque ad centesimum quadragesimum septimum: exceptis his mediante octava hora: et iterum quod faciendum
est operentur
qui in diversis Horis ex eis sequestrantur ; id est, a centesimo usque ad vesperam. (4) Si autem necessitas loci
aut paupertas
septimo decimo usque centesimum vicesimum septimum, et exegerit, ut ad fruges recolligendas
per se occupentur, non
centesimo tricesimo tertio et centesimo quadragesimo secundo; contristentur quia tunc vere monachi sunt,
; si labore manuum
reliqui omnes in Vespera dicendi sunt. (11) Et quia minus suarum vivunt, sicut et patres nostri et Apostoli.
veniunt trds psalmi, ideo dividendi sunt qui ex numero supra- (5) Omnia
tamen mensurate fiant propter pusillanimes.
scripto fortiores inveniuntur: id est, centesimus tricesimus
octavus, et centesimus quadragesimus tertius, et centesimus (6) A
Kalcndis autem Octobris usque caput Quadragesimae,
999
quadragesimus quartus. Centesimus vero sextus decimus, quia
usque horam secundam plenam lectioni vacent: hora
in
se-
parvus est, cum centesimo quinto decimo coniungatur. (12) Di-
cunda agatur 1 ertia et usque nonam omnes in opus
;
suum
laborent quod eis iniungitur.
gesto ergo ordine psalmorum vespertinorum, reliqua, id est, (7) Facto autem primo signo
lectiones, responsum, hymnus, versus, vel canticum, sicut supra
nonae horae, deiungant ab opera sua singuli, et sint
parati
taxavimus, impleantur. (13) Ad Completorium vero quoti-
dum secundum signum pulsaverit. (8) Post refectionem autem
vacent lectionibus suis aut psalmis.
die iidem psalmi repetantur: id est, quartus, nonagesimus, et
centesimus tricesimus tertius. (9) In Quadragesimae vero diebus, a mane usque ad tertiam
enam vacent 1000
996 (14) Disposito ordine psalmodiae diurnae, reliqui omnes p lectionibus suis, et usque ad decimam
horam
psalmi qui supersunt, aequaliter dividantur in septem noctium plenam operentur quod eis iniungitur. (10) In quibus
diebus
Vigilias, partiendo scilicet qui inter eos prolixiores sunt psalmi, Quadragesimae accipiant omnes singulos codices de
biblio-
theca, quos per ordinem ex integro
et duodecim per unamquamque constituens noctem: (15) hoc legant: qui codices in
caput Quadragesimae dandi sunt.
praecipue commonentes, ut si cui forte haec distributio psal- (11) Ante omnia sane de-
morum displicuerit, ordinet, si melius aliter iudicaverit; dum putentur unus aut duo seniores, qui circumeant
monasterium
horis quibus vacant fratres lectioni, et
omnimodis id attendat, ut omni hebdomada psalterium ex videant ne forte in-
veniatur frater acediosus, qui vacat otio
integro numero centum quinquaginta psalmorum psallatur, et aut fabulis et non
est intentus lectioni; et non solum sibi inutilis
dominico die semper a capite reprendatur ad Vigilias: (16) quia est, sed etiam
alios distollit. (1-) Hic talis, si, quod absit, repertus fuerit,
nimis iners devotionis suae servitium ostendunt monachi, qui
corripiatur semel et secundo si non emendaverit,
minus a psalterio, cum canticis consuetudinariis, per septimanae correptioni
:

regulari subiaceat taliter, ut ceteri timeant.

circulum psallunt; dum quando legamus' sanctos Patres nostros (18) Neque frater
ad fratrem lungatur horis incompetentibus.
uno die hoc strenue implesse, quod nos tepidi utinam septi-
mana integra persolvamus. (14) Dominico item die lectioni vacent omnes, excepto
his 1 1001
qui varus officiis deputati sunt.
ButUr 1. c. 41 sqq. ML 66, 409 sqq. (15) Si quis vero ita negligens
et desidiosus fuerit, ut non velit
aut non possit meditare aut
legere, imungatur ei opus quod faciat,
De «Opera manuum» cotidiana.
tribus infirmis vel
ut non vacet. (16) Fra-
delicatis talis
opera aut ars iniungatur, ut
[Ib. c. 48.]
nec otiosi sint, nec violentia laboris opprimantur
aut* effugen-
997 (1) Otiositas inimica est animae; et ideo certis temporibus
tur; quorum imbecillitas ab abbate
consideranda est.
occupari debent fratres in labore manuum, certis iterum horis
in lectione Ideoque hac dispositione credimus
divina.
ButUr 1. c. 88 sqq, ML 66, 703 sqq.
(2)
utraque tempora ordinari id est, ut a Pascha usque ad Kalen-
:

1
Textus receptus: exceptis iis.
1
1
Textus receptus: cum legamus. Textus receptus: ut.
Kikch, Enchiridion.
86
 562 LIBER PONTIFICALIS, prima redactio 530.
n. 1002—1006. 563
LIBER PONTIFICALIS, prima redactio 530. (8) Qui sepultus est via Aurelia, in templum
Apollinis
tuxta locum ubi crucifixus est, iuxta palatium
1. Petrus. Neronia-
num m Vaticanum, iuxta
territurium Triumphalem,
1002 Beatus Petrus, apostolus et princeps aposto-
(1) III kal. lui. (9) Hic fecit ordinationes per mens, decemb
lorum,Antiochenus, filius Ioannis, provinciae Galli- episcopos III, presbyteros X. diaconos VII.
leae, vico Bethsaida, frater Andreae, primum sedit Ed. L. Dtuhesne
cathedram episcopatus in Antiochia annos VII (2) Hic
1 (Paris 1886, Thorin), 118. ML 127, 1003 sq.

Petrus ingressus in urbe Roma, Nerone Caesare, ibi- (34.) De Constantino M. a Silvestro Papa (314—835)
que sedit cathedram episcopatus ann. XXV m. II d. III. baptizato.
Fuit autem temporibus Tiberii Caesaris et Gaii et Stlvester . Fuit autem temporibus Constantini
.

Tiberii Claudii et Neronis. (3) Hic scripsit duas

etl005>
Volustani, ex die kal. febr. usque in die kal.
ian., Con-
Epistulas, quae catholicae nominantur, et Evangelium stantio et Volusiano consulibus. Hic exilio fuit in
Marci, quia Marcus auditor eius fuit et filius de baptismo; monte
Soracten et postmodum rediens cum gloria baptizavit
post, omnem quattuor Evangeliorum fontem [lege: omnis. .
Constantinum Augustum, quem curavit Dominus
fons], quae ad interrogationem et testimonio eius, hoc est a lepra, cuius persecutionem primo fugiens exilio fuisse
Petri, firmatae [lege: firmata] sunt, dum alius grece, cognoscitur.
alius latine consonent, tamen eius testi-
alius hebraice,
L. c. 1, 170. ML 127, 1511 sq.
monio sunt firmatae [lege: firmata].
1003 (4) Hic ordinavit duos episcopos, Linum etCletum, 30. Iulius (337—352).
qui praesentaliter omne
ministerium sacerdotale in urbe (i) Iu hus
natione Romanus, ex patre Rustico,
Roma populo vel supervenientium [lege: supervenientibus] sedit 1006
exhiberent; beatus autem Petrus ad orationem et prae-
an "'
tini
rrV H 11
,
filii Constantini
VL F uit au,em temporibus Constan-
'

heretici a consulatu Feliciani

.

(5) Hic cum

dicationem, populum erudiens, vacabat. [3371
et Maximini. Hic multas tribulationes et exilio
Simone mago multas disputationes habuit, tam ante mensibus X; et post huius Constantini mortem
fuit

Neronem imperatorem quamque ante populum; ut quos cum gloria

reversus ad sedem beati Petri apostoli.
beatus Petrus ad fidem Christi adgregabat, ille per (2) Fecit basi-
licas II, una in urbe Roma iuxta
forum et altera trans
magias et deceptiones segregabat. Et dum diutius alter- I iberim, et cymiteria III, unum
via Flamminea, alium
carent, Simon divino nutu interemptus est. via Aurelia et alium via Portuense.
Hic beatum Clementem episcopum consecravit, (3) Hic constitutum
1004 (6) tecit, ut nullus clericus causam quamlibet
eique cathedram vel Ecclesiam omnem disponendam com- in publico
ageret nisi m
ecclesia, et notitia, quae omnibus
pro fide
misit, dicens: «Sicut mihi gubernandi tradita est a Do- ecclesiastica est per notarios colligeretur,
mino meo Iesu Christo potestas ligandi solvendique, et omnia monu-
menta in ecclesia per primicerium notariorum
ita et ego tibi committo ut ordinans dispositores diver- confectio
ce ebraretur, sive cautiones vel extrumenta
sarum causarum, per quos actus ecclesiasticus profligetur, aut donationes
vel commutationes vel traditiones aut testamenta
et tu minime in curis saeculi deditus repperiaris; sed vel
allegationes aut manumissiones, clerici
solummodo ad orationem et praedicare populo vacare in ecclesia per
scrinium sanctum celebrarentur. Hic fecit
stude.» 1 (4) ordina-
10 e R ° ma
Per menS decemb -> presbiteros
1005 (7) Post hanc dispositionem martyrio cum Paulo vvm
A !!
VIII, diae. IIII mr episcopos per diversa loca VIIII Qui
'

coronatur, post passionem Domini 2 anno XXXVIII.

;

etiam sepultus est via Aurelia, in

cymiterio Calepodi,
P " d ' d april Et cessavit episcopatus
' ' ’
1
Ex apocrypha Clementis ad Iacobttm min. c. 2 5.
epistula dies XXV
* Passio Domini hic refertur ad annum 29 «duobu- Geminis conss.»
L. c. 1, 205. ML 128, 19 sq.

*
36
 LIBER PONTIFICALIS, prima redactio 530. n. 1007—1010. 565
564

37. Liberius (352 — 366) Roma non. aug. consensit Constantio heretico. Non
IIII
tamen rebaptizatus est Liberius, sed consensum praebuit,
1007 (1) Liberius, Romanus, ex patre Augusto,
natione et tenuit basilicas beati Petri et beati Pauli et basilicam
sedit ann. VI m. III Fuit autem temporibus
d. IIII.
Constantinianam annos VI, et persecutio magna fuit in
Constantini filii Constantini usque ad Constantio Aug.
III.
urbe Roma, ita ut clerus et sacerdotes neque in ecclesia
Hic exilio deportatur a Constantio eo quod no-
(2) neque in balnea haberent introitum. (8) Hic Liberius
heresi arrianae consentire, et fecit in exilio an-
luisset ornavit de platomis marmoreis sepulchrum sanctae Agnae
nos III. Et congregans sacerdotes cum consilio eorum martyris. Omnes itaque anni Felicis in huius ordine
presbiterum
Liberius ordinavit in locum eius Felicem dinumerantur. (9) Hic fecit basilicam nomini suo iuxta
episcopum, venerabilem virum. Et fecit concilium Felix
macellum Libiae, et fecit ordinationes II in urbe Roma
et invenit duos presbiteros consentientes
Constantio Au-
damnavit
per mens, decemb., presbiteros XVIII, diaconos epi- V
gusto arriano, nomine Ursacium et Valentem, et
;

scopos per diversa loca XVIII. Qui etiam sepultus est

concilio XLVIII episcoporum. (3) Post paucos
eos in via Salaria, in cymiterio Priscillae, V id. sept. Et ces-
autem dies zelo ducti Ursacius et Valens rogaverunt savit episcopatus dies VI.
Constantium Augustum ut revocaret Liberium de exilio, L. c. 1, 207 sq. ML 128, 29 sqq.
ut unam tantum communionem participaret, extra secun-
38. Felix II (355—858).
dum baptismum. Tunc missa auctoritate per Catulinum
agentem in rebus et simul Ursacius et Valens venerunt ad (1) Felix, natione Romanus, ex patre Anastasio, 1009
Liberium. Qui Liberius consensit praeceptis Augusti sedit ann. I m. Hic declaravit Constantium
III d. II.

ut unam tantum participatio communionis conveniret

cum filium Constantini hereticum et rebaptizatum secundo ab
tantum ut non rebaptizarent. Tunc revocaverunt
hereticis, E u s e b o Nicomediense episcopo iuxta Nicomedia, in
i

Liberium de exilio. villa qui appellatur Aquilone. Et pro hoc declaratum

1008 (4) Rediens autem
Liberius de exilio, habitavit in ab eodem Constantii praecepto Augusti filii Constantini
cymiterio sanctae Agnae
apud germanam Constanti Augusti martyrio coronatur et capite truncatur. (2) Hic
rogatu fecit basilicam via Aurelia cum presbiterii honore fun-
Augusti, ut quasi per eius interventionem aut
rediret Liberius in civitatem. Tunc Constantia Au- geretur et in eadem ecclesia emit agrum circa locum
gusta, quae fidelis erat Domino Iesu Christo, noluit ro- quod obtulit ecclesiae quam fecit. (3) Hic fecit ordina-
gare Constantium Augustum germanum suum, quia
sen- tionem I, presbiteros XXI, diaconos V per mens, decemb. ;

serat consilium. (5) Eodem tempore Constantius una episcopos per diversa loca XVIIII. (4) Qui etiam capite
cum Ursacio et Valente convocaverunt aliquos qui e fece truncatur cum multis clericis et fidelibus occulte iuxta muros
arriana erant, et quasi facto concilio misit et revocavit Urbis, ad latus forma Traiana, III id. novemb. Et exinde
Liberium de cymiterio beatae Agnae. Et ingressus Roma, rapuerunt corpus eius christiani cum Damaso presbitero et
in ipsa hora Constantius Augustus
fecit concilium cum sepelierunt in basilica supradicta eius, via Aurelia, XVII kal.
hereticis,simul etiam Ursacium et Valentem, et eregit decemb. in pace. Et cessavit episcopatus dies XXXVIII.
Felicem de episcopatu, qui erat catholicus, et revocavit L. c. 1,211. ML 128, 63 sq.

Liberium. (6) Ab eodem die fuit persecutio in clero ita

De Leone I (440—461) et Attila.
(47.)
ut intra ecclesiam presbiteri et clerici necarentur et mar-
episcopatum Hic Leo) propter nomen Romanum suscipiens 1010
[scii.
tyrio coronarentur. Qui depositus Felix de
Portuense, ubi et requievit legationem ambulavit ad regem Unnorum, nomine At-
habitavit in praediolo suo via
thela, et liberavit totam Italiam a periculo hostium.
(7) Ingressus Liberius in
in pace IIII kal. aug.
urbe
L. c. 1, 239, 6 sq. ML 128. 301 sq.
1
Quae in Libro Pontificali de Liberio et Felice narrantur, contra Ioanrtis Papae II (533—535J Rescriptum 'de formula <Unus de 10 10
s v. D 201 sq.
veram historiam pugnare ostendit J. v. Doliinger, Papstfabeln 1890 N.
6. Trinitate passus est >
 566 JUSTINIANI I imp. (527-565) CORPUS IURIS CIVILIS.
n. 1011-1017. 507

IUSTINIANI I imp. (527—565) CORPUS IURIS in furca suspendisse.

Sed moderanda poena est usque ud
bestiarum damnationem eorum, qui manu facta
CIVILIS. templum d
fregerunt et dona dei in noctu tulerunt.
(3) Ceterum si <mi
E Digestis sive Pandectis editis 533.
interdiu modicum aliquid de templo tulit, poena metalli coei
cendus est, aut, si honestiore loco natus deportandus in
De rescripto Marci Aurelii (161 — 180) insulam est.
sit,

contra superstitiones. Mommscn 807. Kricgct 909.

[48, 19, 30]
E Codice Iustiniano edito 534.
1011 (.Modestinus [c. 230] libro primo de poenis): Si quis aliquid
fecerit, quo leves hominum animi superstitione numinis ter- De comburendis Porphyrii ethnici et Nestorii
rentur, divus Marcus huiusmodi homines in insulam relegari haeresiarchae scriptis.
rescripsit.
[1, 1, 3 (448, Febr. 16), § 1 ct 3.]
Ed. stercot. Mommscn 817. Kricgct 919.
Impp Theodosius et Valentinianus A A. Hormisdae praef. 1015
De rescripto Septimii Severi (193—211)
praet. i? Sancimus, ut quaecumque Porphyrius insania
1.

sua compulsus aut quivis alius contra religiosum

contra collegia illicita. Christianorum
cultum conscripsit, apud quemcumque inventa fuerint,
[I. 12, 1, § 14.] igni
tradantur. Omnia enim scripta provocantia Deum ad iracun-
1012 (Ulpianus [obiit 228] libro singulari de officio praefecti urbi): diam et pias mentes offendentia, ne ad aures quidem hominum
Divus Severus rescripsit eos etiam, qui illicitum collegium venire volumus.
coisse dicuntur, apud praefectum urbi accusandos. § 3 Quoniam vero pervenit ad pias nostras aures, n
1016
Mommscn 13. Kricgct 78. quibusdam doctrinas conscriptas fuisse et editas
ambiguas
neque accurate congruentes orthodoxae fidei expositae
a
De collegiis licitis (funeraticiis) tenuiorum et religiosis. sancta Synodo eorum sanctorum Patrum qui
Nicaeae et
[47, 22, 1.] Ephesi convenerunt, et aCyrillo piae memoriae, magnae
Alexandriae civitatis quondam episcopo, iubemus,
1013 (Marcianus [c. 212] libro tertio institutionum) (1) Mandatis huiusmodi
scripta sive antea sive nunc facta, potissimum
principalibus praecipitur praesidibus provinciarum, ne patiantur autem ea, quae
Nestorii sunt, comburi et perfecto interitui tradi, ita ut
esse collegia sodalicia neve milites collegia in castris habeant. in
nullius cognitionem veniant; his qui talia
(2) Sed permittitur tenuioribus stipem menstruam conferre,
scripta aut tales
libros habere aut legere sustinuerint, ultimum
dum tamen semel in mense coeant, ne sub praetextu huius- supplicium ex-
perturis. Ceterum nulli patere licentiam, praeter fidem
modi illicitum collegium coeat. (3) Quod non tantum in urbe ut
sed et in Italia et in provinciis locum habere divus quoque
diximus Nicaeae et Ephesi expositam aliquid dicere
vel
docere.
Severus rescripsit.
Ed. stcreot. Kricgcl-Herrmann 6. Kriigcr 5
§ 1. Sed religionis causa coire non prohibentur, dum sq.

tamen per hoc non fiat contra senatus consultum, quo illicita
Professio fidei catholicae.
collegia arcentur.
Mommscn 789. Kricgct 890. [1, 1, 6 (533, Mari. 15).]
imp. Iustinianus Aug. Constantinopolitanis.
(1) Salvatorem 1017
De poena sacrilegii. et Dominum omnium Iesum Christum, verum Deum
nostrum
colentes per omnia, studemus etiam, quatenus
[48, 13, 7 (6).] potest humana
mens id assequi, imitari eius demissionem. (2) Etenim cum
1014 (Ulpianus libro septimo de officio proconsulis): (1) Sacrilegii
quosdam invenerimus morbo atque insania detentos impiorum
poenam debebit proconsul pro qualitate personae proque rei
Nestorii et Eutychis, hostium Dei et sanctae catholicae
condicione et temporis et aetatis et sexus vel severius vel
et apostolicae Ecclesiae, nempe qui detrectant
clementius statuere. (2) Et scio multos et ad bestias dam-
sanctam, glo-
riosam semper Virginem Mariam Deiparam appellare
nasse sacrilegos, nonnullos etiam vivos exussisse, alios vero proprie
et secundum veritatem, illos festinamus rectam
Christianorum
 568 IUSTINIANI I imp. (527—565) CORPUS IURTS CIVILIS. n. 1018—1022. 569
fidem edocere. (3) Hi autem insanabiles, celantes errorem Anathematizamus Eutychem mente captum
§ 3. et et 1020
suum, circumeunt, sicut didicimus, simpliciorum animos ex- qui cum eo senserunt aut sentiunt,
qui phantasiam inducunt
turbantes, scandalum eis afferentes et ea dicentes quae sunt negantque veram generationem Domini et Salvatoris nostri
sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae contraria. (4) Ne- Iesu Christi ex sancta Virgine et Deipara, hoc est, nostram
cessarium igitur esse putavimus, tam haereticorum mendacia salutem ; et qui non confitentur ipsum consubstantialem Patri
dissipare quam omnibus insinuare, quomodo sentiat sancta secundum deitatem et consubstantialem nobis secundum hu-
Dei catholica et apostolica Ecclesia, et praedicent sanctissimi manitatem.
eius sacerdotes, quos et nos secuti manifesta facimus ea, quae
§ 4. Similiter autem anathematizamus et Apollinarium 1021
fidei nostrae sunt, non innovantes fidem, quod absit, sed animicidam et qui cum eo senserunt vel sentiunt, qui dicunt
coarguentes eorum insaniam, qui eadem cum impiis haereticis animae humanae expertem esse Dominum nostrum Iesum
sentiunt. Quod quidem et nos in nostri imperii primordiis Christum, Filium Dei et Deum nostrum, et qui confusionem
pridem egimus et cunctis fecimus manifestum. aut conturbationem introducunt in unigeniti Dei Filii inhumana-
1018 § 1. (1) Credimus enim in unum Deum, Patrem omni- tionem, et omnes qui eadem cum iis senserunt aut sentiunt.
potentem, et in unum Dominum Iesum Christum, Filium Dei,
et in Spiritum Sanctum, unam substantiam in tribus personis
Krugcl-Hcrrmann 8 sq. Kriiger 7 sq.

adorantes, unam deitatem, unam potestatem, Trinitatem con-

substantialem. (2) In ultimis autem diebus confitemur Domi- In favorem piarum causarum conceditur praescriptio
num nostram Iesum Christum, unigenitum Dei filium, ex Deo centum annorum.
vero Deum veram, ante saecula et sine tempore ex Patre
[1, 2, 23 (530, Mart. 28)]
natum, coaeternum Patri, ex quo omnia et per quem omnia,
descendisse de coelis, incarnatum de Spiritu Sancto et sancta Imp. Justinianus A. Juliano praef. praet. (1) Ut inter di- 1022
gloriosa et semper Virgine Maria, et hominem factum, et vinum publicumque ius et privata commoda competens discretio
passum crucem pro nobis sub Pontio Pilato, et sepultum esse, sit, sancimus, si quis aliquam reliquerit hereditatem vel lega-

et resurrexisse tertio die, unius ac eiusdem miracula et cru-
ciatus quos sponte pertulit in carne agnoscentes. (3) Non
enim alium Deum Verbum et alium Christum novimus, sed
unum et eundem consubstantialem Patri secundum deitatem
et consubstantialem nobis secundum humanitatem; ut enim
idem et perfectus est in humani-
est in divinitate perfectus ita
tate. (4) Nam
secundum personam unitatem accipimus et
confitemur. Trinitas enim mansit Trinitas et post incarnatum
unum ex Trinitate Deum Verbum; neque enim quartae per-
sonae adiectionem admittit sancta Trinitas.
1019 § ‘2. (1) His ita se habentibus, anathematizamus omnem
haeresim, praecipue vero Nestori um hominicolam et qui
eadem cum senserunt vel sentiunt, qui dividunt unum
ipso
Dominum nostrum Iesum Christum, Filium Dei et Deum
nostrum et non confitentur proprie et secundum veritatem
sanctam gloriosam et semper Virginem Mariam Deiparam,
hoc est Dei Matrem, sed duos Filios dicunt, unum ex Patre
Deum Verbum, alteram ex sancta semper Virgine Deipara
Maria, gratia et nexu et propinquitate, quam cum Deo Verbo
habet, natum esse; et qui negant nec confitentur Dominum
nostrum Iesum Christum, Filium Dei et Deum nostrum in-
carnatum et hominem factum et crucifixum, unum esse ex
sancta et consubstantiali Trinitate. (2) Ipse enim solus est
coadorandus et conglorificandus cum Patre et Spiritu Sancto.
tum, vel fideicommissum, vel donationis titulo aliquid dederit
vel vendiderit, sive sacrosanctis ecclesiis, sive venerabilibus
xenonibus, vel ptochotrophiis, vel monasteriis masculorum vel
virginum, vel orphanotrophiis, vel brephotrophiis, vel geronto-
comiis, necnon iuri civitatum, relictorum vel donatorum vel
venditorum eis sit longaeva exactio, nulla temporis solita prae-
scriptione coarctanda. (2) Sed et si in redemptionem capti-
vorum quaedam pecuniae vel res relictae vel legitimo modo
donatae sunt, et earum exactionem longissimam esse censemus.
(3) Et nobis quidem cordi erat, nullis temporum metis huius-
modi actiones circumcludi. Sed ne videamur in infinitum
hanc extendere, longissimum vitae hominum tempus eligimus
et non aliter eam actionem finiri concedimus, nisi centum
annorum curricula excesserint; tunc enim tantummodo huius-
modi exactionem evanescere sinimus. (4) Sive itaque memo-
ratis religiosissimis locis vel civitatibus hereditas,
sive legatum,
sive fideicommissum fuerit relictum, sive
donatio vel venditio
processerit, in quibuscumque rebus mobilibus vel immobilibus
vel se moventibus, sive pro redemptione captivorum quaedam
fuerint derelicta vel donata, sit eorum paene perpetua vin-
dicatio et ad annos centum, secundum quod dictum est, ex-
tendatur ; nulla alia exceptione temporis inhibenda, sive contra
primas personas, sive contra heredes vel successores eorum
moveatur.
 570 IUSTINIANI I imp. (527—565) CORPUS TURIS CIVILIS. n. 1023-1029. 571

1023 § 1. In his autem omnibus casibus non solum personales

actiones damus, sed etiam in rem et hypothecariam secundum De privilegio fori et cursu appellationum.
nostrae constitutionis tenorem, quae legatariis et fideicommis-
[1, 4, 29 (530, Oct. 18) Init., § 2 et 4.]
sariis hypothecariam donavit, et supradictis omnibus unum
tantummodo terminum vitae suae imponimus, id est centum
Imp. Justinianus A. Iuliano praef. praet.
metas annorum. (1) Sancimus, ut 1027
nemo venerabilis ab aliquo sive clerico sive laico
clericus
1024 § 2. Haec autem omniaobservari sancimus in iis casibus, statim et ab initio apud beatissimum provinciae patriarcham
qui vel postea fuerint nati, vel iam in iudicium deducti sunt. accusetur, sed prius iuxta sacra instituta apud episcopum civi-
Kriegel-Hcrrmann 22. Kruger 16 sq. tatis in qua clericus versatur; tum, si hunc
suspectum habet,
apud metropoli tanum episcopum rem agat; sed si forte ne
De successione ecclesiarum in hereditates clericorum. apud eum quidem accusatio placuerit, ad sacram eius regionis
20 (434, Dec. 16).]
synodum accusatum deducat, tribus cum metropolitano con-
[1, 3,
venientibus religiosissimis episcopis, qui ceteris propter ordi-
1025 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. ad Taurum praef. nationem praeferuntur, pleno synodi consessu
et iustitiam in
praet. (1) Si quis presbyter, aut diaconus, aut diaconissa, seu explorant. Et si quidem ei, quae iudicata sunt, placuerint,
(2)
subdiaconus, vel cuiuslibet alterius loci clericus, aut monachus, ab accusando discedat; si vero se laedi existimaverit, tunc
aut mulier quae solitariae vitae dedita est, nullo condito testa- provocet illius provinciae beatissimum patriarcham atque iis,
mento decesserit, nec ei parentes utriusque sexus, vel liberi, quae ipse iudicaverit, omnino pareat, perinde ac si eum ab
vel si qui agnationis cognationisve iure iunguntur, vel uxor initio iudicem esset consecutus. Nam contra horum
antistitum
exstiterit, bona quae ad eum vel ad eam pertinuerunt sacro- sententias non esse locum appellationi a maioribus nostris
sanctae ecclesiae vel monasterio, cui forte fuerat destinatus constitutum est. (3) Hoc idem servandum est, si episcopus
aut destinata, omnifariam socientur. (2) Exceptis iis faculta- sive ab aliquo laico sive ab aliquo clerico sive ab altero reli-
tibus, quas forte censibus adscripti, vel iuri patronatus subiecti, giosissimo episcopo accusatus sit. Nam ut statim accusatio
vel curiali conditioni obnoxii clerici vel monachi cuiuscumque ad sanctissimos patriarchas deferatur et ut accusati in aliam
sexus relinquunt. (3) Neque enim iustum est, bona seu peculia, provinciam mittantur, omnino prohibemus, praeterquam si
quae aut patrono legibus debentur, aut domino possessionis accusationem quis ob eam rem intulerit, quod causa ad re-
cui quis eorum fuerat adscriptus, aut ad curias pro tenore gionis religiosissimum episcopum transmissa fuerit; quo casu
dudum latae constitutionis sub certa forma pertinere noscuntur, licet ad ipsos quoque sanctissimos patriarchas
deferre ac-
ab ecclesiis a it monasteriis detineri ; (4) actionibus videlicet cusationem; litterae tamen conficiantur ad aliquem ex
epi-
competentibus sacrosanctis ecclesiis vel monasteriis reservatis, scopis eorum locorum, ut is causam audiat, uti antea a nobis
si quis forte praedictis condicionibus obnoxius, aut ex gestis dictum est.
negotiis, aut ex quibuslibet aliis ecclesiasticis actionibus ob-
§ 2. Si vero remissa causa a sanctissimo patriarcha, aut
ligatus obierit. 1028
ad aliquem ex religiosissimis metropolitanis aut ad alium Dei
Kriegel-Uerrmann 29. Kriiger 20. amantissimum episcopum, sententia lata sit, quae alicui parti
displiceat, ac provocetur, ad archiepiscopalem sedem
referatur
De episcopali audientia. appellatio, in qua, ut adhuc servatum est, cognoscatur.
[1, 4, 8 (408, Dec. 13).]
§ 4. Has autem accusationes, si quidem res ad ecclesia- 1029
1026 Impp. Honorius et Theodosius AA. Theodoro praef. praet. sticum statum pertinet, necesse esse iubemus, fiant apud solos
Episcopale iudicium ratum sit omnibus, qui se audiri a sacer- religiosissimos episcopos aut metropolitanos aut apud sacras
dotibus elegerint, eamque illorum iudicationi adhibendam synodos aut sanctissimos patriarchas; si vero civilium rerum
esse reverentiam iubemus. quam vestris deferri necesse est controversia sit, volentes quaestionem apud antistites instituere
potestatibus, a quibus non licet provocare. Per iudicum patimur, invitos tamen non cogimus, cum ipsis etiam iudicia
quoque officia, ne sit cassa episcopalis cognitio, definitioni civilia sint,
si ea adire malint, apud quae licet etiam de crimi-
exsecutio tribuatur. nibus cognoscere.

Kricgcl-Hcrrmann 55. Kriiger 40. Krieget-Herrmann 61 sq. Kriiger 45 sq.

 572 IUSTINIANI I imp. (527—565) CORPUS IURIS CIVILIS. n. 1030-1034. 573

in ipsis scribat, dicentes in ipsis decretis, nec per largitionem

E Legibus Novellis.
nec promissionem aut amicitiam aut aliam quamlibet causam
De numero clericorum in magna ecclesia eos elegisse, sed (2) quod sciant eos rectae et catholicae fidei
Constantinopolitana. atque honestae vitae esse, et triginta annos excedere litteras-
que scire, et (3) quod neque uxorem neque liberos quem-
[Iustiniani Nov. 3 fad Epiphanium, Patr. Constantinopolitanum quam ex habere, neque concubinam aut liberos naturales
illis
535, Mart. 16) 1, § 1.]
eos habuisse aut habere sciant, sed (4) et si quis ex illis uxorem
1030 Quapropter sancimus, ut in sanctissima magna ecclesia antea habuerit, eam tamen solam et primam nec viduam nec
(1)
non plures quam centum vero dia-
sexaginta presbyteri sint, a viro separatam nec legibus nec sacris canonibus prohibitam
coni masculi, quadraginta feminae, monaginta subdiaconi, habuisse; (5) insuper quod nec curialem nec cohortalem eum
centum et decem lectores, viginti quinque cantores, ita ut esse sciant, vel si curiali aut cohortali conditioni subiectus
universus numerus religiosissimorum clericorum maioris eccle- fuerit, eum in monasterio non minus quindecim annis vitam

siae in quadringentis et viginti quinque personis et centum monasticam vixisse cognitum habeant.
insuper uti vocantur ostiariis consistat. (2) In sanctissima § 1. (1) Hoc quoque decretis inseri oportet, quod per- 1033
igitur maiore ecclesia felicissimae huius civitatis et tribus sacris sonam ab illis electam non minus quam triginta quinque annos
domibus illi iunctis tanta sit clericorum multitudo, ne uno habere ut ex tribus personis, de quibus decreta illa
sciant,
quidem eorum, qui nunc sunt, eiciendo, etiamsi numerus multo facta sunt, melior creetur electione et iudicio eius, qui eos
maior sit eo, qui a nobis definitus est, nemineque in posterum creat. (2) Curialis vero vel cohortalis, qui, ut dictum est,
ulli ordini, qui nunc est, adiciendo, donec ad hunc numerum quindecim annos in monasterio vixit et ad episcopatum pro-
mansura redigatur. motus est, a conditione sua liber sit, ita tamen, ut liberatus
Schocll-Kroll 21. a curia quartam partem substantiae suae sibi retineat, re-
Kricgcl- Oscnbriigg/n 20.
liquis eius rebus secundum legem nostram curiae et fisco

De limite iuris patronatus. vindicandis.

[Iustiniani Nov. 57 (ad Mennam, Patr. Const. 537, Oct. 18) 2.] § 2. (1) Illis autem qui decreta faciunt, facultatem con- 1034
cedimus, si quempiam laicorum, praeter curialem et officialem,
1031 Illud quoque in honorem et reverentiam tuae sedis de- praedicta electione dignum putaverint, ut eum cum aliis duobus
finimus, quis qui ecclesiam aedificavit vel etiam alio
ut, si clericis aut monachis eligant, ita tamen, ut laicus, qui hoc
modo in ea ministeria obeuntibus annonas suppeditavit, clericos modo ad episcopatum electus est, non statim episcopus creetur,
quosdam in illa velit constituere, non habeat is facultatem sed prius in clericis non minus tribus mensibus numeretur
quos vult auctoritate sua ad pietatem tuam adducendi, ut atque ita sacros canones et sacrum Ecclesiae ministerium
absque iudicio et exploratione creentur ; sed qui adducti sunt edoctus episcopus creetur; qui enim alios docere debet, ab
a tua sanctitate examinentur, atque ex voluntate tua et illius aliis post creationem doceri non debet. (2) Si forte in qui-
qui sacerdotio praeerit, illi, qui beatitudini tuae et successoribus busdam locis non inveniantur tres personae ad eiusmodi electio-
tuis idonei esse Deique ministerio digni videbuntur, semper nem idoneae, liceat illis, qui decreta faciunt, de duabus vel
creentur, ne sacra Dei (id quod sacris elogiis sancitur) pro- etiam una persona decreta facere, quae tamen omnia a nobis
fanentur, sed intacta, ineffabilia et tremenda cum sint, sancte, dicta testimonia habeat. (3) Si illi, qui episcopum eligere
pie et reverenter habeantur. debent, intra sex menses decreta illa non fecerint, tunc is,
qui creandi ius habet, periculo animae suae episcopum creet,
Kricgcl-Oscnbruggcn 292. Schocll-Kroll 313 sq.
omnibus reliquis quae diximus observandis. (4) Si quis contra
dictam observationem episcopus creetur, illum omni modo
De creatione episcoporum.
episcopatu eici iubemus; quin et is qui adversus haec creare
[Iustiniani Nov. 123 (546, Mai. 1) 1.]
ausus fuerit, per unum annum a sacro ministerio separetur,
omnisque substantia eius, quae quocumque tempore aut modo
1032 (1) Iam igitur sancimus, ut, quoties episcopum creare opus
fuerit, clerici et primores urbis, in qua episcopus creandus
in dominium eius pervenit, propter delictum quod commisit
dominio Ecclesiae, cuius episcopus vindicetur.
est, de tribus personis periculo animarum suarum decreta
est,

faciant, et unusquisque eorum per sacra Evangelia iuret atque Kricgcl- Oscnbruggcn 639 sqq. Schocll-Kroll 594 sq.
 574 CONCIL. AURELIAN. III 538. — IORDANIS ALANUS scr. 551. n. 1035-1039. 575

De praerogativa Patriarchae Constantinopolitani. ante fieri licuit, liceat. (2) opere tamen rurali, id est, De
[Iustiniani Nov. 131 (545, Mart. 18) 1 — 2.]
arata, vel vinea, vel sectione, messione, excussione, exarto,
vel sepe, censuimus abstinendum; quo facilius ad eccle-
1035 (1) Sancimus igitur ut legum vicem obtineant sacri ecclesiastici
1.
canones, qui a sanctis quattuor Synodis expositi vel confirmati sunt,
siam convenientes orationis gratiae vacent. Quodsi in-
hoc est a Nicaena CCCXVIIl, et Constantinopolitana CL ventus fuerit quis in operibus suprascriptis, quae inter-
sanctorum Patrum, et Ephesina prima, in qua Nestorius condem- dicta sunt, se exercere, qualiter emendari debeat, non
natus est, etChalcedonensi, in qua Eutyches cum Nestorio laici districtione, sed in sacerdotis castigatione consistat.
anathemate percussus (2) Praedictarum enim sacrarum Synodorum
est.
et dogmata ut divinas scripturas suscipimus et canones tamquam leges Hard. 2, 1426 et 1428. Msi 9, 16 sqq. Hf. 2, 776 sqq. HL 2,
custodimus. 2, 1160 sqq.
1036 2. Ac propterea sancimus, ut secundum earum regulas
sanctissimus veteris Romae
Papa primus omnium sacer- IORDANIS ALANUS scripsit 551.
dotum sit, beatissimus vero archiepiscopus Constantino-
polis, novae Romae, post sanctissimam Apostolicam Sedem De Leone I et Attila.
veteris Romae secundum locum habeat, reliquis vero omnibus
[Historia Getica 42, 6—9.]
praeferatur.

Kriegel- Oscnbriiggen 593. Schoell-Krolt 654 sq. (6) Cumque ad Romam animus fuisset eius [scii. Attilae] 1039
attentus accedere, sui eum, ut Priscus historicus refert,
1036a Iustiniani I Anathematismos contra Origtncm v. D 203 sqq.
removerunt, non urbi, cui inimici erant, consulentes, sed

CONCILIUM AURELIANENSE III 538.

A 1 a r i c i quondam Vesegotharum regis obicientes ex-
emplo [lege exemplum), fortunam, quia ille
veriti regis sui

CANONES. post fractam Romam non diu supervixerit, sed protinus

rebus humanis excessit. (7) Igitur dum eius animus an-
14. Ut missarum celebritas in praecipuis sollemnitatibus cipiti negotio inter ire et non ire fluctuaret secumque
hora tertia incohetur.
deliberans tardaret, placida ei legatio a Roma advenit.
*1037 De in praecipuis dumtaxat sollem-
missarum celebritate Nam Leo Papa per se ad eum accedens in agro Ve-
nitatibus id debet, ut hora tertia 1 missarum
observari netum Ambuleio, ubi Mincius amnis commeantium fre-
celebratio in Dei nomine incohetur: quo facilius intra quentatione transitur. (8) Qui mox deposuit exercitatu
horas competentes, ipso officio expedito, sacerdotes possint furore et rediens, quo venerat, iter ultra Danubium pro-
ad vespertina officia, id est in vespertino tempore, con- missa pace discessit, illud prae omnibus denuntians atque
venire: quia sacerdotem vespertinis officiis ab ecclesia interminando discernens, graviora se in Italiam illaturum,
talibus praeterea diebus nec decet deesse nec convenit. nisi ad se Honoriam Valentiniani principis germa-
nam, filiam Plac dia e Augustae, cum portione sibi re-
i

28. Die Dominico quid operis facere liceat galium opum debita mitterent. (9) Ferebatur enim, quia
aut non liceat. haec Honor ia, dum propter aulae decus ad castitatem
1038 (1) Quia persuasum est populis die Dominico agi cum teneretur nutu fratris inclusa, clam eunucho misso Attilam
caballis, autbubus, et vehiculis itinera non debere, neque invitasse, ut contra fratris potentiam eius patrociniis ute-
ullam rem ad victum praeparare, vel ad nitorem domus retur: prorsus indignum facinus, ut licentiam libidinis malo
vel hominis pertinentem ullatenus exercere (quae res ad publico compararet.
Iudaicam magis quam ad Christianam observantiam per- Ed. Mommscn, Monumenta Germaniae hist., auctores antiquissimi 5,
tinere probatur:) id statuimus, ut die Dominico, quod 114 sq. MI. 69, 1282.

Concilium oecum. C onstantin op o litanurn II 1553) De tri/ms 1039 a

1
i. e. hora 9 antemeridiana. Capitulis v. D 212 sqq.
 576 PELAGIUS PAPA I 555—561. — GESTA LIBERI! e saec. sexto. n. 1040—1048. 577

2. (1) Hoc cum legisset ex libro antiquo, edoctus

PELAGIUS PAPA I 555-561. Silvestri episcopi Romanorum, eo quod et publice
a libro 1043
prae-
dicaret in nomine Iesu Christi, a lepra
De iuramento purgatorio Pelagii et damnatione simoniae. mundatum fuisse per
Sil vestrum Constantinum patruum
Constantis; erat enim
[E Libro Pontificali (aequali) 62. Pelagius 2.] Constans non integre christianus, sed quasi tentator, bapti-
zatus tamen in Trinitate, non tamen integre
1040 (1) Eodem tempore Narsis Pelagius Papa con-
et confitebatur Trini-
tatem. Baptizatus autem ab Eusebio
silio inito, data laetania ad sanctum Pancratium, cum Nicomediensi in Nico-
med'a in Aquilone villa (2) Hic vero dicebat alios filios
hymnis et canticis spiritalibus venerunt ad sanctum Petrum
habuisse de Mana Ioseph. (3) Hoc cum audisset
apostolum. (2) Qui Pelagius tenens evangelia et crucem Liberius
episcopus urbis Romae, coepit deridere eum
et elara voce
Domini super caput suum in ambone ascendit et sic satis- accusare, et dicere ex omni virtute: «Non
erit tuum regnum
fecit cuncto populo et plebi quia nullum malum peregisset quia non times Dominum Deum tuum.»
Hoc (4) cum multi
contra Vigilium. referrent regi Constantio, iratus est vehementer et iussit eum
1041 (3) Item adiecit Pelagius Papa et dixit: «Peto enim extra civitatem habitare. Habitabat autem ab urbe Roma
ut petitionem meam confirmetis, ut si quis ille est qui milliano quasi exui in cymiterio Noellae via Salaria.
III,

promovendus est in sancta Ecclesia, ab hostiario usque 3. Veniens autem dies Paschae vocavit universos
pres- 1044
ad grados episcopatus, ut neque per aurum neque per byteros cives Romanos et diaconos, et sedit in
eodem cymi-
terio, et dixit: «Nolite timere, quoniam vobiscum ego
aliquas promissiones proficiat: vos omnes scitis quia simo- non
niacum est. Sed si quis ille doctus in opere Dei, bonam
habito mcivitate Roma, sed habetis vicarium;
ecce fratrem
et presbyterum Damasum, cuius
vitam habens, non per dationem, sed iubemus eum per testimonium vos mihi per-
hibetis, cuius corpore et mente clara voce vos
bonam conversationem usque ad primum gradum venire.» praedicatis. »\
5.... (5) Erat enim ibi non longe a
cymiterio Noellae 1045
Erf. Duehesne 1, 303, 5 sqq. ML 128, Gll sq. cymiterius Ostrianus, ubi Petrus apostolus baptizavit.
Eodem
1041(1 Pelagii I Rescripta De forma baptismi v. D 229, De primatu tempore Paschae baptizavit promiscui sexus numero
quattuor
1
Romani Pontificis ib. 230. millia duodecim. ...

1041b Bracarensis' 6. (1) Veniens autem eodem tempore

Comitii (561) Anathematismos contra Prisci/lianistas bellum super Da- 1046
V. D 231 sq. nubium.... (2) Constans dixit:...
(4) «Sacrilegum Libe-
ri um, qui dixit patruum meum fuisse leprosum
et baptizatum
a bilvestro episcopo et mundatum
GESTA LIBERII e saeculo sexto 2.
.rediens ad urbem Ro-
. .

mam, volucribus coeli et bestiis terrae carnes eius immolabo»

7. (1) Veniens autem dies Pentecosten
De Liberio in coemeterio viae Salariae exulante. ... (2) dicit [Liberio]* 1047
Dionysius presbyter «Quare non baptizas ad primum
:

[E codice Colbertino.] pon-

tificem nostrum Petrum apostolum?»
(3) Respondit (Liberius]
1042 1. Anno
regni Constantini regis, nepotis Constantini magni «aqua ibi non emanat»....
viri, erat quidam sacerdos
urbis nomine Liberius, pius 8. (1) Respondit Dama sus et dixit: «Non
tristetur cor 1048
praesul Christum praedicans, sicut et doctus fuerat a arco M tuum, praesul summe, quia dabo tibi venam
fontis emanan-
episcopo urbis Romae, qui eum ordinavit diaconum in civi- tem». ... (5) Fecit autem cuniculos duos, et
exinanivit locum
tate in gremio basilicae Constantinianae, semper in Trinitate illum, qui est a dextera introeuntibus in
basilicam beati Petri
fixus,Patrem, Filium et Spiritum Sanctum praedicans et lau- apostoli. Habebat enim ibidem fontem quae
non sufficiebat
dans «Deum de Deo
et lumen de lumine, totum a toto, plenum Et caecidit montem Damasus manu sua. Et
introivit plus
a pleno, non creatum sed genitum, non ex nihilo sed ex Patre, quam consuetum est. Et construxit fontem.
(6) Et nuntia-
unius substantiae cum Patre » verunt hi omnes Liberio episcopo, quid actum
fuisset Ft
iussit convenire omnes presbyteros clerosque ex universis
1
Braga, Hispaniae (Lusitaniae). gradibus et fideles ... (7) fecit convenire monasteria
et plebem
* Cf. P. Fed. Savio S. J. La Questione di Papa Liberio (Roma sanctam Christianorum. Et cum laetanea
, venit ad beatum
1907, Piislct) 209 sq. Petrum apostolum.... (9) Et introierunt Sabbato
Pentecosten
Kirch, Enchiridion.
 578 VITA S. EUSEBII PRESB. ROM. — GREGOR1US PAPA i m.
n. 1049—1058. 579

et placuit L i b e r o fons et gaudio plorabat

omnino non clarat. (2) Imperator Constantius dixit: Et quid est inter
i

amare, sed favum omnibus videbatur. Ab hora nona catechi- fidem et fidem? Eusebius presbyter respondit: Quantum
zavit omnes, et ab hora quasi <undecima> iam ad occasum ad nos peccatores integre tenentes sumus. Quantum ad vos,
usque in Dominica Pentecosten non cessavit baptizare. . .

insania diaboli et invidia superstitionis vestrae, ut Felicem

Et baptizati sunt promiscui sexus fere octo millia octingenti episcopum, quem vos non tacuistis catholicum et Dominum
decem. (10) Multi eodem tempore desiderabant tangere vesti- Iesum Christum invocantem, purum sacerdotem ab omnibus
menta Liberi i episcopi. declaratum, in damnationis causam exilio direxistis, qui tamen
audivit uni-
1049 9. (1) Alia autem die, quae est feria secunda, in praediolo suo orationibus vacat. Et quidem iusso tuo Christia-
versa plebs quod Constans adeptus quidem victoriam... nis occisionem et necem praecepisti inferri, maxime clericis
transivit usque ad Nicomediam, et in Aquilone villa, ubi bapti- et presbyteris et diaconibus.
zatus est ab Eusebio Nicomediense, in Arianorum dogma (3) Tunc iratus Constantius
subrogatu Liberii in- 1 052
declinat. (2) Eodem loco mortuus est et sepultus Constante III eludit Eusebium
presbyterum in quodam cubiculo domus
et Constantio Augusto et Basso consulibus (346) ', IX kal. suae, quod humile erat in latitudine pedibus quattuor, et ibi
Maias. Et sedit eamdem sedem Petri apostoli annos XVII, multis mensibus in oratione constanter perseverans, inclusus
menses XIII, dies VIII. tamen, post menses septem dormitionem accepit nono decimo
Coustant, Epistulae Romanorum Pontificum (Paris. 1721), Appendix Kalendas Septembris. (4) Cuius corpus collegerunt Gregorius
89 sqq. ML 8, 1888 sqq. et Orosius presbyteri parentes eius et sepelierunt in crypta
iuxtacorpus beati Sixti martyris et episcopi via Appia in
VITA S. EUSEBII PRESBYTERI ROMANI coemeterio Ca listi, ubi et titulum eius scribentes posuerunt
scripta saeculo sexto. pro commemoratione eius: «Eusebio homini Dei.»
Acta SS. (Bolland.) Aug. 3, 166 =q.
De Liberio Romano.
[Num. 5 — 6.] GREGORIUS PAPA I M. 590-604.
1050 5. (1) Eodem tempore quo Liberius de exilio revocatus De reliquiis Sanctorum non dividendis.
fuerat a Constantio Augusto haeretico, in eodem tantum [Ex epistula ail Constantinam Augustam (594 Iun.) Registrum 4, 80, 3.)
dogmate ut non rebaptizarent populum, sed una communione
Cognoscat autem tranquillissima Domina, quia Ro- 1053
consummarent plebem, Eusebius presbyter urbis Romae (1)

coepit declarare Liberium haereticum et amicum Constantii.

manis consuetudo non est, quando Sanctorum reliquias
Cumque multi sancta confessione et catholica fide vitarent dant, ut quidquam tangere praesumant de corpore.
(2) (2) Sed
communionem Liberii per Eusebii presbyteri doctrinam, occu- tantummodo in buxide brandeum mittitur, atque ad sacra-
pantur ecclesiae a Liberio, eicitur Felix de episcopatu, sub- tissima corpora Sanctorum ponitur. Quod levatum in
rogatur Liberius, tenetur Eusebius presbyter, et quod ecclesia quae est dedicanda debita cum veneratione re-
in domo sua, quam ipse exstruxerat, populum congregaret, et conditur, et tantae per hoc ibidem virtutes fiunt, ac si
quia confortaret plebem sanctam. (3) Tunc Constantius
illic eorum corpora deferantur. (3) Unde con-
specialiter
imperator aggreditur cum Liberio Eusebium presbyterum
tigit, ut beatae recordationis Leonis Papae tempore,
dicens: Tu solus Christianus es in urbe Roma? Eusebius
Domino, quia sicut a maioribus traditur, dum quidam Graeci de talibus
presbyter respondit: Sic confidimus in fideles
reliquiis dubitarent, praedictus pontifex hoc ipsum bran-
nos inveniet Christus, sicut et baptizati sumus et benedictionem,
quam a beato Iui io suscepimus, tenemus. (4) Liberius deum allatis forficibus incidit, et ex ipsa incisione sanguis
dixit: Nos cuius fungimur vice, nonne Iulii anterioris nostri? effluxit. (4) In Romanis namque vel totius Occidentis
Eusebius presbyter dixit: Si perseverasses in fide, quam in partibus omnino intolerabile est atque sacrilegum, si
persecutione primo tenere visus fueras. Sanctorum corpora tangere quisquam fortasse voluerit.
1051 6. (1) Liberius dixit: Praesente Augusto tam contumacem Quod si praesumpserit, certum est, quia haec temeritas
me existimas? Eusebius dixit: Res ipsa te docet et de- impunita nullo modo remanebit.
Ed. P. Ewald et L. M. Harlmann, Monum. Germ. hist,, epistulae
1
Revera Liberius anno 366 mortuus est.
1, 264 sq. ML 77, 702.

37 »
 580 GREGORIUS P. I M. 590—604. — HONORIUS P. I 625-63 n. 1054—1057. 581

De cultu imaginum. HONORIUS PAPA I 625—638.

[Ex epistula ad Serenum ep, Massiliensem (600 Oct.)
Registrum 11, 10 (M 13) 4 10.]
(4) Perlatum siquidem ad nos fuerat, quod inconsiderato
1054
Epistula prima ad Sergium Constantinopolitanum
— scripta 634.
[Lecta in actione duodecima Concilii oecum. Constantinopol.
III. 681.]

zelo succensus Sanctorum imagines sub hac quasi ex- (1) Tot YP<x <p£ VTa Trapa Tfjq fiperepa-; dbeXtpoTnxoq £b€£d-1057
cusatione, ne adorari debuissent, confringeres. Et quidem pe0a, bi’ iLv cpiXoveixiaq riva? xai vlaq tpuiviuv Zr)Tf|CTeiq
quia eas adorari vetuisses, omnino laudavimus, fregisse ^Tvoupev eidevexOeicraq napa Zuicppoviou xivog, xqvixauxa
vero reprehendimus. (5) Dic, frater, a quo factum sacer- pbv povaxoO, vuvi b£, tu? dxouopev, ^ttktxottou xaGeaxuixo?
dote aliquando auditum est quod fecisti? Si non aliud, Tfjq 'lepotroXupmltv ir6Xeu)s, Katdt Kupou to0 ?ipex£pou
vel illud te non debuit revocare, ut despectis aliis fratribus dbeXtpou Tfjq ’AXe£avbpeiuv TtoXeuj? npoebpou, ptav ivipyeiav
solum te sanctum et esse crederes sapientem? toG Kuptou f)|iuiv 'IriaoG XpuxxoO xois dniaipltpamv £x xuiv
1055 (6) Aliud est enim picturam adorare, aliud picturae alptoewv xqpGEavxo?. (2) “Octti? Iwcppoviog Trapafevd-
historia, adorandum, addiscere. Nam quod legen
quid sit pevoi; Trpbq t?)v upex£pav dbeXcpdxqxa xal Tf|v xoiauxr|v
tibus scriptura,hoc idiotis praestat pictura cernentibus, dnoTie^iievoi; pepipiv, uoXuxpbTuus tratbeuGei? flxqcre, itepl
quia in ipsa ignorantes vident, quod sequi debeant, in tliv Ttap’ upwv xaTrixnGn, ^YTpdcpw; auTtu <Tacpr|viff0rivar tLv-

ipsa legunt qui litteras nesciunt; unde praecipue gentibus xivwv Tpappatuiv irpbc; x6v aOxbv Ziucppoviov Trep-
pro lectione pictura est. Quod magnopere a te, qui inter <p0£vuuv irap’ Gpuiv beSdpevoi xa foa xal £vxuxdvxe<; £tt-
gentes habitas, attendi decuerat, ne, dum recto zelo in- atvoOpev xqv fipex£pav dbeXqxSxqxa ptxd TtoXXrjs Trpovoiaq
caute succenderis, ferocibus animis scandalum generares. T6 xal ^Tuaxeipeu)? YP^vpat irepiaipoOaav t 6 xaivbv xr]<; dvo-
(7) Frangi ergo non debuit, quod non ad adorandum in pacria?, buvapevov xou; d-rrXoucrT^poi? axdvbaXov eiadytiv.
ecclesiis, sed ad instruendas solum modo mentes fuit (8) ‘Hpai; y«p beov £crri flabiZeiv wcmep dXdpoptv. Kal
nescientium collocatum, Y“P trporiYoupevou xoO 0eoG TrapeY£v6pe0a npdg x6 p£xpov
1056 (8) Et quia in Sanctorum depingi
locis venerabilibus t*T«s 6p0f]g TricFretus, fjv Ttva ol dirdOToXot xqq aXqGeiai; xdi

historias non sine admisit, si zelum

ratione vetustas
discretione condisses, sine dubio et ea quae intendebas
salubriter obtinere et collectum gregem non dispergere,
sed dispersum potius poteras congregare, ut pastoris in
te meVitum nomen<que) excelleret, non culpa dispersoris
incumberet. (9) Haec autem dum in hoc animi tui in-
caute nimis motus exsequeris, ita tuos scandalizasse filios
perhiberis, ut maxima eorum pars a tua se communione
suspenderet. Quando ergo ad ovile Dominicum errantes
oves adducas, qui quas habes retinere non praevales?
(10) Proinde hortamur, ut vel nunc studeas esse sollicitus
atque ab hac te praesumptione compescas et eorum ani-
mos, quos a tua disiunctos unitate cognoscis, paterna ad
te dulcedine omni adnisu omnique studio revocare festines.
tpuiTl tujv 0ettuv rpatpuiv dEtxeivav, (4) bpoXo-fouvTe; xbv
(1) Scripta fraternitatis vestrae suscepimus, per quae con- 1057
tentiones quasdam et novas vocum quaestiones cognovimus
introductas per Sophronium quendam, tunc monachum,
nunc vero, ut audimus, episcopum Hierosolymitanae urbis con-
stitutum, adversus fratrem nostrum Cyrum Alexandriae anti-
stitem, unam operationem Domini nostri Iesu Christi conversis
ex haeresi praedicantem. (2) Qui denique ad vestram fraterni-
tatem Sophronius veniens querelamque huiusmodi deponens,
multiformiter eruditus petiit de his, quae a vobis fuerat instruc-
tus paginalibus sibi syllabis reserari : quarum litterarum ad eun-
dem Sophronium directarum a vobis suscipientes exemplar
et intuentes satis provide circumspecteque fraternitatem vestram
scripsisse, laudamus novitatem vocabuli auferentem, quod

Ed. L. M. Hartmann 1. c. 2, 270 sq. ML 77, 1128 sqq.

posset scandalum simplicibus generare. (8) Nos enim in quo
percepimus, oportet ambulare. Enimvero duce Deo pervenimus
1056a Gregarii M. Rescripta De scientia Christi v. D 248, De baptismo et usque ad mensuram rectae fidei, quam apostoli veritatis Scriptu-
ordinibus haereticorum ib. 249, De tempore unionis hypostaticae ib. 250. rarum sanctarum lumine extenderunt: (4) confitentes Dominum
 582 HONORIUS PAPA I 625-638. d. 1058-1060. 583

p-
Kuptov 'IqcroGv XpidTOV petrtrqv GeoG Kai avOpiinrwv dve f&p x^pk apapxia; auveXqcpGq dK TTveuparoq ‘Aftou, bta
fouvTa Ta 0eia peaixeuouffq; Trj; dvGpumoxqTo; Tq; fevu;- toOto Kai x^piS apapxia; derriv 6 toko; 6 dK Tq; afia;
Oeicjq; auxip tuj ©etij Aoyuj KaG’ urrooTaorv (5) Kai tov dxpavrou TTapGevou Kai Geotokou, pi) pexaaxwv Treipa; Tq;
auTOv dveptoOvTa Ta dvGpumiva dcppddTiu; Kai povoTevin; dpapxqcrdcrq; epuerew;. ...
TrpoffXqtpOeicrq;Tq; oapKO? abiaipeTui;, dTpeimu;, dau-f- (17) Ou irpocxeXqcpGq ouv, KaGw; eipqKapev, atro tou 1059
Xuxtu;, t€Xeiuj; Tq; GeoTqTo;. (6) Kai 6 4KXapi|)a;
4v aapKi Iwxqpo; q dpupTiiaaaa epuor;, q dvncrrpaTeuofievq tui
toT; 0aupacn TeXeip 0eOTqTt, uGto; dcmv 6 Kai Tq; oapKo; voptu xoO voo; aXX’ «qX0e CqTfjtTai Kai auiaat xo dno-
,

Ta; btaGeffei; Toi; dveibtapol; toG nd0ou; eveprqcTu; T6- XujX6i;» [Lc 19, 10], TOuxeciTi ti^v apapTricracrav tou dvGptu-
Xeto; Geo? Kai avGpumo;, ei; peaixq; OeoG Kai dvOpumtuv ttivou f«vous tpudtv. (18) ‘'Exepoq t«P vopo? tou; pdXecnv
kaxepai; tat? cpuaedi, A6'fo; crap£ -revdpevo;, Kai eviliKqaev [cf. Kom 7, 23], i) 0dXqpa bidqiopov i) dvavTiov oG T^TOvev
dv qpiv' (7) auTo; uio; avOpurnou kutuPG; d£ oupavoG, dv tuj ZuiTipi, dnetbt) Kai unfep vdpov dv0piuTt!vri; tpuaeax;
ei; 6 auTo;, ko0ui; yerpanTai, aTaupinOei; 6 Kupio;
Kai dT£X0n- (19) Kfiv T“P T^Tpa^iai “oGk t)X0ov Trotqaai to
Tq; bo£q; 6-iroTav 6|ioXof-qTat Tqv OeoxqTa |iqbapuj; buva-
'
0dXqpd pou, dXXa toG ndpipavTo; pe TTaTpo?» [Io 5, 30],
a0ai Tiva unopetvat dv0pu)mva Ttd0q. (8) Kai ouk d£ Kai' «oux w? dTtu 0dXtu, aXX’ onep ou OeXet;, TTGt£P»
oupavoG dXX' dK Tq; ufia; Geotokou TrpotfeXqcpGq q (Tap£ [Mc 14, 36] Kai dXXa TOiouTOTpoTra ouk eioi TaOTa biacpopou
'

1058 (12) "O0ev Kai dv 04Xqpa <VoXo-foupev toG Kupiou 'IqcroG OeXqpaTo; dXXa xfj; oiicovopta; xq; dvGpujTroxqxo; Tq;
,

XpiffToO' dneibq TrpobqXuj; uno Tq; OeoxqTo; Trpo<TeXq<p0q trpooXqcp0eioq;. (20) TaGTa yap bt’ f]pd; dXdxGq, olq bd-
fl Verdpa oux dpapTia dv d.Keivq, bqXabi) f| <puat;
cpucxi;, bu)K£ Ttapdbei-fpa, 'iva xot; dmupeGa, 6 Tq;
txveotv auxoO
f) npo Tt); a,uapxia; KTiffOeiffa, oux M*™ t nv -rrapa- euoepeia; btbaOKaXo; tou; paGqTd; btbaOKiuv 'iva pq x6
Patfiv d<p0apq. (13) Xpioxo; t«p 6 Kupio; dv dpoiuipan fbtov ?KaOTo; qputv, dXXa to toG Kupiou paXXov dv nctat
crapKO? dpapTia; [cf. kom 8. 3] napa-f£v6|.ievo; Tqv apapTiav rtpoTipqOq GdXqpa.
dcpdXeTo tou Koapou, «Kai dK tou 7rXqpwpaTo; auTOu fipel; (21) 'Obtli toivuv PaOiXtKf) nopeuopevoi be£td Kai dptOTepa 1060
•rcdvxe; dXdpopev» [io 1, 16] «Kai popcpqv bouXou Xaflujv dv
'
Ttliv OqpeuTiiiv Ta; tieptKeipdva; tra-fiba; dKtpeuTOVTe;, irp6;
{TXnpaTi riupc-On <1*? dv0purrro;» [Phil 2, 7]. (14) 'Eireibq Xi0ov tov fipexepov pi) rrpoOKpouOtupev rtoba, toi; ’lbou-

lesuni Christum, mediatorem Dei et hominum, operatum divina peccato conceptus de Spiritu Sancto, etiam absque peccato est
media humanitate Verbo Deo naturaliter unita, (5) eundemque partus de sancta et immaculata Virgine Dei Genetrice, nullum
operatum humana ineffabiliter atque singulariter assumpta carne experiens contagium vitiatae naturae. . .

discrete, inconfuse, atque inconvertibiliter plena divinitate. (6) Et (17) Non est itaque assumpta, sicut praefati sumus, a
Sal- 1059
qui coruscavit in carne miraculis perfecta divinitate, ipse est qui vatore vitiata natura, quae repugnaret legi mentis eius; sed
et carnis affectus sub opprobriis passionis operatus est: perfec- venit quaerere, et salvare quod perierat, id est vitiatam humani
tus Deus et homo unus mediator Dei et hominum in utrisque generis naturam. (18) Nam lex alia in membris, aut voluntas
naturis, Verbum caro factum, et habitavit in nobis: (7) ipse diversa non fuit, vel contraria Salvatori, quia super legem
filiushominis de caelo descendens, unus atque idem, sicut natus est humanae conditionis. (19) Et si quidem scriptum
scriptum est, crucifixus Dominus maiestatis: dum constet divini- est: Nonveni facere voluntatem meam, sed eius qui misit me
tatem nullas posse perpeti humanas passiones. (8) Et non Patris, et Non quod ego volo, sed quod tu vis, Pater et alia
:

de caelo, sed de sancta est assumpta caro Dei Genitrice. . .

1058 (12) Unde et unam voluntatem fatemur Domini nostri Iesu
Christi, quia profecto a divinitate assumpta est nostra natura,
non culpa in illa; profecto natura, quae ante peccatum creata
est, non quae post praevaricationem vitiata. (13) Christus
enim Dominus in similitudine carnis peccati veniens peccatum
mundi abstulit, et de plenitudine eius omnes accepimus. Formam
seni suscipie?is, habitu inventus est ut homo. (14) Quia sine
huiusmodi: non sunt haec diversae voluntatis, sed dispensa-
tionis humanitatis assumptae. (20) Ista enim propter nos dicta
sunt, quibus dedit exemplum, ut sequamur vestigia eius, pius
magister discipulos imbuens, ut non suam unusquisque nostrum,
sed potius Domini in omnibus praeferat voluntatem.
(21) Via igitur regia incedentes et dextrorsum vel sinistror- 1060
sum venatorum laqueos circumpositos evitantes, ad lapidem
pedem nostrum ne offendamus, Idumaeis, id est terrenis atque
 584 HONORIUS PAPA I 625-638. n. 1061—1063. 585

paiotq, xouxtaxi toi? "pitvoi? alpexiKoiq xd oiKeia KaxaXiptrd- xot? Trataiv £v xui ixapaYuiYds rroieiv xd dcpeupioKopeva Ttap’
vovte? pqb' «1? tx v °S tiobos Yfiv, xouxecmv eiq Tiiv cpauXqv adxotq dvopaxa TnirpaOKeiv.
'
(25) 'HpeTq Ydp ou piav £v-
auxuiv bibuoKaXiav , iravii xpfirnp ai biavoiai qputv itpoff- 4pY«iav F| buo xov Kupiov f|puiv 'IqaoOv Xpiaxov Kai x6
ipaucnucTiv' 8rrwq buvr|0uipev Kaxavxficxai npo? xoiic; Traxpijiouq auxou "Ayiov TTveupa bia xuiv aYiwv T pacptuv TtapeXdpopev,
bpous xatq xpipoiq xuiv f|Y 0 upevwv qpuiv PabiZovxeq. (22) Kai dXXa TtoXuxpoTTtuq ^Yvuipev auxov dvepYouvxa. . . .

xfiv ei xiveg ipeXXiZovxeq, '(va oCrrai? efmupev, dnexeipnuav (27) ’Eav Yap al biaipeatiq xuiv ^vepYeiuiv rroXXat eiffi, 1062
irpocpepovTe? dK0eff0ai xuTtouvxei; a&xoiig dv crxnuaTi biba- Kai xauxaq nacraq 6 Qeoq £v nam xoig peXeai xoO TrextXqptu-
ffKdXtuv, Sittu? buvr|0ujcn xag biavoia? xurcuioai toiv aKpoa- pevou awpaxoq 4vepY£i, ttoGuj paXXov Iv xf) KetpaXr) qpujv
xaiv, ou xptl TauTa Trpoq bfiYpaxa ^KKXqcnacrxiKd pexaoxpe- Xpiaxui xui Kupiw xauxa buvavxai TrXqpeoxaxa dppoff-
tpeiv' finep oubd ffuvoboi KaxeSdxaaav oubd aii0evxiai , 0qvai; . . .

KavoviKai dboEav aacpqviZeiv, iva piav f) buo dvepyeiaq xi£ (29) Kai XP* *axd xd 06ffniGpaxa xuiv 0etiuv
5
! 1063
xoXpqcfq toO Kupiou 'IrproO XpiaroO KtipuEai &q oubd ' XoYiwv «ppovetv Kai dvanveTv * £KtTva bqXabf) dvaxp^novxai;,
euaYY^ixa oubd dTroaxoXiKa Ypappaxa oubd (Tuvobirai Kpiffeiq fixtva KaivKXpw tpuivfjq YivuiGKOvxat xa!? dYiaiq xoO 0eou
cpaivovTai dpicraaat. . . . 'EKKXnuiau; GKavbaXa xhaeiv' pq 7rui? oi vntndiovxei; xr)
1061 (24) “Oxi Yap 6 Kupioq f|puiv 'Incrouq Xpicrxog 6 Yibg ^muvupiqt xuiv buo ^vtpYetuiv irpocTKfiipavxei;, xfiv N eaxo pia-
Kai A6 yo? toO 0eoO, bi' ou xd 7rdvxa dYdvexo, ei? Kai 6 vi) v paviav fipfi? tppoveiv vopiotuoiv' i) t( bqXabfi trdXiv
auTO? danv dvepYdiv xd 0eia Kai xd dvOpdmiva xeXeitu?, piav 4v4pY6iav xoO Kupiou f|puiv 'IriGou XpiGxoO 6poXo-
ai 0etai Tpacpai cpavepuiq TToxepov bd bia
dTcobeiKvuouffi. Yntfov eivai boEdatuptv, xi)v puipav xuiv Euxuxiaviaxuiv
xd dpYa xr)q xqq dv0pinn6xr|xo<; pia F| buo
0e6xqxo<; Kai xalq dpppovxqxous dKoais dvoiav fipoXoYeTv vopiG0dipev
dvdpYeiai wcpeXov TrapaYopevai XdY£ff0ai i) voetaGai, xauxa TrapacpuXaxxfipevoi '(va pt) uiv xd pdxaia Kai Ktva bnXa
,

Trpbi; f|pa<; dvf|Keiv ouk aifpeXov' dXXd KaxaXipTrdvopev xauxa CTuveKauGqaav, xouxujv ai xecppai dvaKaiviauiai xou^ irupaotiq
xoiq ypc<MP«tikoTs fjyouv xexvoYpacpoi?
, oi xiveq eiwOaoi , dvaZumupq04vxas xuiv cpXoYoepoptuv Zq^nGeiuv' (30) anXO-
xqxi Kai dXqOeiq 6poXoYoGvxe<; xov Kupiov ripuiv 'Iqoouv
haereticis, propria relinquentes; ac ne vestigio quidem pedis Xpiaxov, xov Uva Kai x6v auxov ^vepYoOvxa iv xr) Qda Kai
terram, id est pravam eorum doctrinam, omnimodo sensus
nostri atterant; ut ad id, quo tendimus, hoc est, ad fines tionem vel duas Dominum Iesum Christum eiusque Sanctum
patrios pervenire possimus, ducum nostrorum
semita gradientes. Spiritum sacris Litteris percepimus, sed multiformiter cogno-
(22) Et si forte quidam balbutientes, ut ita dicam, nisi sunt vimus operatum. . .

proferentes exponere, formantes se in specimen doctorum, ut enim divisiones operationum sunt multae, et has 1062
(27) Si
possent mentes imbuere auditorum, non oportet haec ad dog- omnes Deus in membris omnibus pleni corporis operatur,
mata ecclesiastica retorquere; quae neque synodales apices quanto magis capiti nostro Christo Domino haec possunt
super hoc examinantes neque auctoritates canonicae visae sunt plenissime coaptari ? . .

explanasse, ut unam vel duas energias aliquis praesumat Do- nos quidem secundum sanctiones divinorum elo- 1063
(29) Et
mini Iesu Christi praedicare; quas neque evangelicae neque quiorum oportet sapere vel spirare; illa videlicet refutantes,
apostolicae litterae vel synodalis examinatio super his habita quae quidem novitate vocis noscuntur sanctis Dei Ecclesiis scan-
visae sunt terminasse dala generare; ne parvuli aut duarum operationum vocabulo
1061 (24) Nam quod Dominus Iesus Christus, Filius ac Verbum offensi, sectantes Nestori an os nos vesana sapere arbitrentur,
Dei, per quem facta sunt omnia, ipse sit unus et idem operans aut certe, si rursus unam operationem Domini nostri Iesu
divina et humana plene, sacrae Litterae luculenter demon- Christi fatendam esse censuerimus, stultam Eutychiani-
strant. Utrum autem propter opera divinitatis et humanitatis starum attonitis auribus dementiam fateri putemur: prae-
una an geminae operationes debeant derivatae dici vel intel- caventes, ne quorum inania arma combusta sunt, eorum cineres
legi, ad nos ista pertinere non debent relinquentes ea gram- redivivos ignes flammivomarum denuo renovent quaestionum:
;
maticis vel institutoribus, qui solent parvulis exquisita deri- (30) simpliciter atque veraciter confitentes Dominum Iesum
vando nomina venditare. (25) Nos enim non unam opera- Christum unum operatorem divinae et humanae naturae: electius
 HONORIUS PAPA I 625-638. n. 1064—1067 587
586
dTatrqxoO fiuuiv tEkvou Zupixou xoO btaKdvou.» "Exet b£ aiiTfi
&v0pujTrivq «putret'peXnov pdXXov uTtoXappdvovreq, 'iva ol fi

dmclToXfi uexd Ttva oOraiq'

patatoi tiIiv «puaewv axaepicrrat, dpYOt xai TtaYavtxuJTaToi
'
Ini- (2) «Ou pfiv dXXa xai Trpoq Kupov tov abeXcpov fi|iu>v 1066
cpiXoffocpoi, ^x 0VT£ S KCl 1 oibaivovteq xa0’ fipwv
xOcpov
tov Tfiq 'AXeEavbpeujv uoXeujq Ttpoebpov e(q to avaTpartfivat
'iva oi aTtXou-
tpocpficrujcTi Tai? cptuvatq tujv paTpaxujv, fircep
xfiv ^Ttujvupiav Tfiq veaq dcpeupeaeujq Tfiq ptaq fi tujv buo
«mpot xai Tartetvoi ti£ nveupaTt Xaoi tujv XpicTTiavuiv ^vepYEiuiv, tbq dcpeiXetv tuj Xaprrptli xqpuYM aT1 tujv to0
pfi
buvnOiuffi peveiv vfiffTetq. (81) Oubeiq y<*P aTraTfitrei bia
0eou 'ExxXiictuIjv Tfiv axXuv tujv cruvecTxiaa,uevujv cptXo-
cptXocrocpiaq dnatriq Touq paOnjdq tujv aXieuiv,
xai xevfiq
veixtcuv Ttepiax 6 3fi vai fiYfuv Trepippaivea0ai, dXX’ £x8Xq0fivat
xouq biropevouq tj) toutujv bibaUxaXia' naffa Y«P uroOecxtq
bqXabfi Tfiv Ttpoaryfopiav Tfiq vetuerri eicraxOeiffqq piaq fi
TT£TpLubtK xai Trepippeouffa Ttavoup-fou cruXXo-ficrpoO £v
fi btrrXfiq £vepYeiaq duo to0 xqpuYpaToq
Tfiq Ttuneujq. (3) Ol
TOtq TOUTUJV blXTUOiq CTUVtTpipri. ?Tepov unovoCaiv, fi xa0’ dpoiOTfiTa
upeTdpa xqpuEet, Yap TaOxa XeYovxeq ti
1064 (32) TauTa pe0’ fipuiv fi dbeXtpoTqq fi
Tfiq TtpocrjiYoptaq Tfiq ptetq fi tiIjv buo cpuoeujv XpiCTToC to0
xa0uiq xai fipeiq TaOTa pe0' upujv opoipuxwq xtipucTcropev
0eou fipuiv, outuj xai ptav fi buo dvepYeiaq TTepi ou Xap- ;

npoTp^novTtq upaq, 'iva Tfiv eicraxOeicrav TtpocrriYopiav Tfiq npujq fi 0eta YP acPfi btaYopeuei. (4) Mtaq bfe dvepYeiaq fi
veaq cpwvfiq, Tfiq ptaq i) tujv buo dvepYtiwv ^xcpeu-fOVTeq, buo eivat fi Y6Y° v 6 vctl T o v M €(J Trl v ©eou xai dv0puJTrujv tov
'

t'va pe0’ fipuiv tov Kuptov tov Yiov tou

'Incrouv XpttfTOV,
Kuptov 'IqooOv XptUTOv voeTv fi xrpocpepeiv navu pdTaiov.»
0eoO tou CujvToq, 0eov dXri0ivov £v buo cpucrecnv 4vepYouvTa 2. (1) "Exet bd rrpdq xd xd\oq fi abxfi dmaroXfi oOruiq' 1067
Td Tfiq OeoTiiToq xai Tfiq dvOpujtroTryroq, 6p0oboEip tricrret «Kai TaOTa p^v Tfi upeTeptjt aYiujTdTfi abeXtpoTiiTi
(2)
xai evoTqTt xa0oXtxfi xtipuSqTe. ('H uiroYpacpfi:) '0 ©toq
Ouveibopev bia tujv rrapbvTUJV YP«MMdTUJV xaTdbqXa noifi-
ce 4ppujpevov «puXaEot, dYairriTfe xai dYtwTaTe dbeXtpe. oaa0ai trpoq xaTapTicrpov te xai yvuictiv tujv aptpipaXXov-
H«rd. 1319 sqq. Msi 538 sqq.
(3) To b£ Xomov, 6(Tov tTpoq to boYpa to dxxXrr
3, 11, tuiv.
ffiaOTixov auvTetvet, xai Ttva Te 6<peiXujpev xpaxeiv fpfouv
Epistulae alterius, scriptae 634, fragmenta.
KfipuTTetv bia Tfiv drrXoTqTa tujv dvOpuurujv, xai eiq to
[Lecta ib. actione tertiadecima.]
‘0 vw plou ftttoroXfi
xotafiTri 'PwpaiKfi
1065 1.(1) Kat upoexouloen fi Honorius, cuius initium fuit: Scripta dilectissimi fitii nostri Syrici
pexa ippnvelaq, Ixouoa iv Trpo-fpatpfi oOtw«;' -Tui d-futtiixui
Tfiq cOxfiq diaconi. Ilabet autem eadem epistula post pauca haec
dbeXtpiij lepf itu 'Ovdiptoq-, fi *PXfi
Td -fpcupflvTa itapd xoO
fiq
(2) et Cyro fratri nostro Alexandriae civitatis 1066
«Nec non
quatenus novae adinventionis unius vel duarum opera-
praesuli,
arbitrantes, ut vani naturarum ponderatores, otiosi et rustici,
tionum vocabulo refutato, claro Dei Ecclesiarum praeconio
superbientes et turgidi philosophi, adversus nos insonent vocibus nebulosarum concertationum caligines offundi non debeant vel
ranarum, quam ut simplices et humiles spiritu populi christiani aspergi ut profecto unius vel geminae operationis vocabulum
:

possint remanere ieiuni. (31) Nullus enim decipiet per philo-

noviter introductum ex praedicatione fidei eximatur. (3) Nam
sophiam et inanem fallaciam discipulos piscatorum, eorum doc- qui haec dicunt, quid aliud nisi iuxta unius vel geminae naturae
trinam sequentes; omnia enim argumenta scopulosa disputationis Christi Dei vocabulum, ita et operationem unam vel geminam
callidae atque fluctivaga intra eorum retia sunt collisa.
suspicantur? Super quo clara sunt divina testimonia. (4) Unius
Haec nobiscum praedicet, sicut et
fraternitas vestra
1064 (32) autem operationis vel duarum esse vel fuisse mediatorem Dei
nos ea vobiscum unanimiter praedicamus: hortantes vos, ut
et hominum Dominum Iesum Christum, sentire et promere,
unius vel geminae novae vocis inductum operationis vocabulum
satis ineptum est.»
aufugientes, unum nobiscum Dominum Iesum Christum Filium
eadem epistula:
2. (1) Habet autem et circa finem 1067
Dei vivi, Deum verissimum, in duabus naturis operatum divi-
«Et haec quidem, quantum ad instruendam notitiam
(2)
nitus atque humanitus, fide orthodoxa et unitate catholica
incolumem ambigentium, sanctissimae fraternitati vestrae censemus per
praedicetis. (Subscriptio:) Deus te custodiat, di-
praesentes litteras esse declaranda. (3) Ceterum quantum ad
lectissime atque sanctissime frater.
Honorii latina epistula cum inter- dogma ecclesiasticum pertinet, quae tenere vel praedicare
1065 1. (1) Et prolata est huiusmodi
prelatione sua, habens in superscriptione ita: Dilectissimo fratri Sergio
debemus propter simplicitatem hominum et amputandas in-
 588 HONORIUS PAPA I 625—638. n. 1068-1069. 589

TtepieXeiv xd? buoxepei? nepiobou? xuiv Zr)Tf|0eiuv, 1x15 dvut- 4vepY€ituv ^EaipeGeicTq? xf? upoanYopta? xrj? btnXrj? 4v-
Ttpoi enropev' oubd piav oGbe buo dvepYtia? xoG pecrixou drii epYeia?, aGxa? paXXov xa? buo epueret? peG’ fpuiv Knpuguicrt,
0 eoG Kai dvOpuirruiv GpiEetv, aXX’ kaxepa? xd? cpficrei? 4v xoux4axi xf)? Geoxqxo? xai xfj? aapxo? xrj? TrpoaXqcpGeiaq?
xul £vi Xpicxxuj xf ^voxnxi fvwpeva? pexa xf? Gaxepou koi- Iv xuj £vi 7rpocrui7nu xoG povoYevoO? YloO xoO TTaxpo?
vuivia? ^vepfoucraq Kai TrpaKxiKa? GpoXoYeiv GcpeiXopev. ficruYxGxui?, dbtatpexiu?, fixp^nxiu? £vepYoGcra? xa Tbta.
(4) Kai xfv pev Geiav dvepYOutxav fi eiffi xou 0 eoO, xfv b£ (7) Kai xafixa p£v xf paKapiwxdxq Gpujv abeXtpoxqxi 1069
avGpuntivqv dTroxeXoOffav xd xf? aapxo?, oG biqpiipevuj?, auveibopev KaxabqXa irotfcrai' tva xf, rrpoGerrei xfj? pia?
oGb£ ffuYKexupevuji;, ii xpaiTeicrav xfv xoO 0 eou «pGcnv ei? 6po\oYia? beiHuipev 6poqiuxf(Tavxa? £auxou? xf upuiv &fi6-
dvGpaiTTov oub£ Tfv dvGpcuneiav xpaneiffav ei? Gedxrjxa
, xqxt, bqXabf aupcpuivoGvxa? dv dvi nveupaxt xf Tcrf btbayf
^KbibaUKovxe?, aXXa xa? btacpopd? xuiv cpucreuiv dxepaia? xrj? triaxetu?. (8) V pdcpovxe? ?xt pf v xai xoT? xotvot? dbeX-
fipoXoYoOvxe?. (5) Ef? y«p Kai 6 auxo? dem xaneivo? Kai cpoT? fpuiv Kupui Kai Ztucppoviui xot? dmffKOTrot?, iva
utpqXG?, Tao? xtp TTaxpi Kai fxxuiv xoG TTaxpd?, auxo? 6
pq xf veap$ cpiuvf, xouxecm xf rrpoaqYopiq xf? pia? f
np6 xuiv aiuivuiv xeyGei? dv xpovqj frr^vexo ' bi’ ofi oi aidive? burXf? dvepYeta?, dvicrxacrQai f dmpevetv cpavdiutv' dXXa
dYdvovxo, dYdvexo dv xui aiuuvi Kai 6 vdpov bebuiKiii? y^-
'
TrepiaipeGeioq? xf? TrpooqYopta? xotouxoxpOTrou vda? cpaivf?
Yovev un6 vopov, 'tva xou? uit6 vdpov dHaYopdarixai ' aGxo? xov 2va Xpioxov KGptov peG' fptliv KqpuHuiaiv dvepYoOvxa
dclxaupuiGri aGxo? xd x £ 'pdYP«cpov
' Srtep f v xaG’ f puiv, , xd Geia xai xd dvOpuimva dv dxaxdpat? xai? qtucreat. (9) Kfiv
KaxapYuiv dv xqi cxxaupi]j dK xuiv dpxuiv Kai xuiv dEoutnuiv «i xa paXtcrxa xoGxou?, oO? Trpo? fpa? 6 TrpoXexGei? dbeX-
dGpidppeucxev. <po? Kai auveniaxoTTo? fpdiv Zui<pp6vto? atrecrxeiXe,
1068 (6) 'EHaipoOvxa? oGv, di? einopev, xd ffKdvbaXov xf? rrapeffKeudoapev, 'tva pf bGo dvepYeiujv dmuvupiav xoG X 01 -
vda? dcpeupeereui?, oG beov f pa? dpiCeiv f KtipGxxeiv piav f ttoO KiipGxxiuv dnipeivq Strep xai iravxui? dmiYYeiXavxo xov
'

buo dvepYtia?' dXX' avTi pici?, fv xive? XdYouaiv dvepyeiav, rrpoXexGdvxa dvbpu ptXXttv troteiv, efxe KOpo? 6 dbeXcpo?
beov fpa? xov dva dvepYoOvxa Xpicfxov xov Kuptov dv £xa- fptuv Kai ciuverrirTKOTro? dub xf? irpocniYopta? xoO Xeyeiv
xdpai? xai? qiuffeffiv dXqGuj? dpoXoYtiv. Kai dvxi xiuv buo piav dvdpYetav dixoaxf.»
Hurd. 3, 1351 sqq. Msi 11, 579 sqq.
quaestionum ambages, sicut superius diximus non
extricabiles :

unam vel duas operationes in mediatore Dei et hominum de- ablato geminae operationis vocabulo, ipsas potius duas naturas,
finire, sed utrasque naturas in uno Christo unitate naturali id est, divinitatis et carnis assumptae, in una persona unigeniti
copulatas, cum alterius communione operantes atque opera- Filii Dei Patris inconfuse, indivise atque inconvertibi liter no-
trices confiteri Et divinam quidem quae Dei
debemus. (4) biscum praedicare propria operantes.
sunt operantem, et humanam, quae carnis sunt exsequentem, (7) Et haec quidem beatissimae fraternitati vestrae in- 1069
non divise, neque confuse, aut [convertibiliter,] Dei naturam in sinuare statuimus, ut unius confessionis propositione mon-
hominem, et humanam in Deum conversam edocentes: sed stremus nos cum vestra sanctitate concordes fuisse, utpote
naturarum differentias integras confitentes. (5) Unus enim consentientes in uno spiritu pari fidei doctrinae. (8) Scri-
atque idem est humilis et sublimis, aequalis Patri et minor bentes etiam communibus fratribus, Cyro etSophronio
Patre: ipse ante tempora natus, in tempore ortus est: per quem antistitibus, ne novae vocis, id est, unius vel geminae opera-
facta sunt saecula, factus in saeculo est: et qui legem dedit, tionisvocabulo insistere vel immorari videantur: sed sublata
factus sub lege est, ut eos qui sub lege erant, redimeret: ipse huiusmodi novae vocis appellatione, unum Christum Dominum
crucifixus, ipse chirographum, qfiod erat contra nos, evacuans nobiscum in utrisque naturis divina velhumana praedicent
in cruce de potestatibus et principatibus triumphavit. operantem. (9) Quamquam hos, quos ad nos praedictus frater
10G8 (6) Auferentes ergo, sicut diximus, scandalum novellae ad- et coepiscopus noster Sophronius misit, instruximus, ne
inventionis, non nos oportet unam vel duas operationes de- duarum operationum vocabulum deinceps praedicare pergat:
finientes praedicare; sed pro una, quam quidam dicunt, opera- quod omnino promiserunt praedictum virum esse facturum,
tione, oportet nos unum operatorem Christum Dominum in si etiam Cyrus, frater et coepiscopus noster, ab unius ope-

utrisque naturis veridice confiteri et pro duabus operationibus.

: rationis vocabulo discesserit.»
 590 HERACLIUS imp. 610—641. — TOANNES PAPA IV 610—642. n. 1070-1074. 591

HERACLIUS imp. 610-641. paxt Kai 4vavxtoupevq?, Kai dvxeOGev buo ju? xdvavxta ,

GeXovxa? etaorreaGat 8irep bucraept? uixdpxei Kat dXXoxpiov

’

Ex «Ecthesi», 638 auctore Sergio Patr. xoO xptOftaviKOu boYpaxo?.

Constantinopolitano pro Monotheletismo edita.
(7) Et' y<*P 6 ptapo? Necrxopio?, Katirep biaipuiv xr|v 1072
[Lecta in actione tertia concilii Lateranensis 649.]
Geiav xoO Kupiou dvavGptutrriaiv Kai buo eicxdYinv uiou?,
1070 . . . (1) Oubapw? cJUYXuipoOvxe? xivt xiuv 7ravxiuv piav buo GeXripaxa xouxuiv efrretv ouk 4x6Xpr]ff€ xouvavxiov bi '

fl buo X£y€iv f| bibdaxeiv dvepYeia? 4ni xrj? Geia? to0 Kupiou xauxopouXiav xutv utt’ auxou dvarrXaxxopevujv buo mpocr-
^vavOpujTTrioeaj^ (2) dXXa paXXov, KaOdnep al &Y ia| Kai (8) iboEacre
ujTrtuv buvaxov xou? xqv dpGqv 6poXoYo0vxa? Tticrxiv
otKOupevtKai TtapabebuiKairi luvobot, £va Kai xov auxov Ytov Kai 8va Yiov xov Kupiov f)piuv 'IqcroOv Xpitfxov xov dXq-
povoYevrj t6v Kupiov fpuujv 'IqCToGv Xpuxxov, t6v aXqGivov Gtvov 0e 6v bo£dZovxa?, buo Kai xaOxa £vavxia GeXqpaxa
Geov, ^vepYnoat bpoXoreiv xa xe Oeta Kai xd dvGpdnnva' £rr’ auxou ixapabexecrGai
(3) Kai nacrav Geoirpemj Kai dvepuiTroirpemi ivepyeiav iZ "OGev xoi? aYtoi? TTaxpacriv iv drracn Kai i\ xouxui 1073
ivoq Kai xoO auxoO aeoapKUjpevou 0eoO Aoyou dbiaipexw? Kai KaxaKoXouGouvxe? 'iv 84Xqpa xoO Kupiou qpiuv ‘Iqcrou Xpt-
aauYXUxin? rrpottvat Kai ei? tva Kai xov auxov dvacpepeaGat. (xxou xoO dXqGivou 0eoO OpoXoYoOpev, iu? dv pqbevl Kaipw
1071 (6) (4) Ata xo xqv piv xrj? pia? £vepYeia? cptuvf|v, ei Kai xn? voepui? dipuxujpevq? auxoO crapKO? Kexuipiffpevtu? Kai
xicxt xdiv TTaxepaiv XeXeKxai, 8pw? EeviZetv Kai Gopu^eTv xd?
d£ olKeta? 6ppfj? dvavxiuj? xip veupaxt xou f|vwpdvou auxr) KaG’
xivutv dKoa?, uTToXappdvovxuiv in' dvaipeaei xauxqv Ttpoff- UTtdaxacriv 0eoG Aoyou xfjv (puaiKqv auxrj? -rroifitracrGat KivqiTiv'
cpepeaGat xiuv £v Xpicrxiu xui 0etu i)gihv KaG’ uiroffxacnv bnoxe Kai
dAX’ o'iav Kai ocxqv auxb? 6 0e6? Aoyo? qPouXexo.
iivujpevujv buo(5) 'QffaOxiu? b£ Kai xf|V xdiv buo
«pucretuv. Hard. 3, 795 sq. Msi 10, 991.
dvepYeitliv ttoXXou? cfKavbaXiZetv, ui? pqxe xivi xiuv
fifjcxi v

aYiuiv Kai «bf-xpixinv xrj? 'EKKXrioia? pucmtYiuYiuv cipqfiiivnv

’
10ANNES PAPA IV 640-642.
aXXa y«P Kai grrecTGai xauxq xo Kai buo TtpeCTpeuetv Quo sensu Honorius Papa duas in Christo voluntates
GeXnpaxa £vavxitn? rrpb? dXXqXa ^x°vxtuv ut? xoO p£v 0eou ‘
esse negaverit.
Aoyou xo trurrflpiov GeXovxo? iKTiXripinGfjvai TtaGo?, xrj? bi [Ex Epistula 2 (ad Constantinum III imp. 641) 1,9—11:
Kax’ auxov dvGpunroxnxo? dvxnriTTXouffri? tui auxoO GeXq- 2, 1; 3, 1-2.]
1. (9) Ergo unus et solus est sine peccato mediator 1074
1070 .
.(1) Nullo modo concedentes alicui ex omnibus unam Dei et hominum homo Christus Iesus, qui in mortuis
vel duas dicere sive docere operationes in divina Domini in-
carnatione: (2) sed magis, sicut sanctae et universales tra- voluntati, et exinde duos contraria volentes introduci: quod
diderunt Synodi, unum eundemque Filium unigenitum Dominum impium est et extraneum christianici dogmatis.
nostrum Iesum Christum, verum Deum, confiteri operari divina (7) Si enim insanus Nestorius, licet dividens divinam 1072
et humana: (3) et omnem Deo et homini congruam opera- Domini nostri incarnationem et introducens filios duos, duas
tionem ex uno eodemque incarnato Deo Verbo indivise et voluntates istorum non ausus est, e contrario autem
dicere
inconfuse procedere et in unum eundemque referri. consonantem voluntatem duabus ab eo fictis personis, con-
in
1071 (4) Eo quod unius quidem operationis vox, licet ab ali- fessus est: quomodo possibile est, orthodoxam confitentes
quibus Patribus dicta sit, tamen obstupefacit et turbat quorun- fidem, et unum Filium Dominum nostrum lesum Christum
dam aures, arbitrantium in interitum eandem prolatam esse verum Deum glorificantes, duas et has contrarias voluntates
duarum naturarum, quae substantialiter unitae sunt in Christo in eo suscipere?
Deo nostro. (5) Similiter autem et duarum operationum vocem (8) Unde, sanctos Patres in omnibus et in hoc sequentes, 1073
multos scandalizare, utpote a nemine dictam sanctorum et unam voluntatem Domini nostri Iesu Christi veri Dei con-
praecipuorum Ecclesiae Patrum: (6) sed et sequi ex eo, ut fitemur, quia nullo umquam tempore animatum intellectualiter
duas confiteamur voluntates, contrarie adinvicem venientes; eius corpus separatim et ex proprio impetu contrarie ad nutum
exempli gratia Deo quidem Verbo volente salutarem passionem Dei Verbi ei personaliter uniti suum naturalem motum fecit,
expleri, eius vero humanitate obsistente et adversante eius sed quando et qualem et quantum ipse Deus Verbum volebat
 592 MAXIMUS CONF. CONSTANTINOPOLITANUS ca 580—662. n. 1075-1079, 593

liber conceptus et natus est. (10) In dispensatione itaque (2) Ma2. Tt? dEiomcrroq ^Hrj'nixri <5 xqq xoiauxqi; xaG-
sanctae carnis suae duas nunquam habuit contrarias volun- dffxqxev dmcrxoXfi?, 6 xaupiv £x irpoadniou '0 v uj p i o u cruv-
tates, nec repugnavit voluntati mentis eius voluntas carnis xaHaq, Sxi kcu Trtpiwv, xai pexa xujv dXXwv auxoG xaXiliv
ipsius: neque enim habuit quodcumque peccatum qui xai xoTq xqq eOcrepeiai; boypacn nacrav xr|v Aucriv xaxa-
venit dimittere peccatum mundi, quemadmodum et ipse tpaibpuvwv, f) ol dv KujvcTxavxivouTroXet xa duo xapbiaq xa-
dixit: Quis ex vobis arguet me de peccato i [lo 8, 46] et Xouvxeq
alias taliter ait: mundi huius et in me in-
Venit princeps 'O xauxqv auvxaEaq.
(3) TTup.
venit nihil [Io 14, 30]. (11) Unde scientes quod nullum 2. Ma£. auxoq oOv, Trpoq xov frfiov Kui vffxav- 1078
(1) ‘O
in eo cum nasceretur et conversaretur esset omnino pec- xivov, xov Yevopevov paffiXda, dx Ttpoffumou TtaXiv 'Ituav-
catum, decenter dicimus et veraciter confitemur unam vou xou dv dyioiq Trana uepi auxfjq ypacpuiv, dtpq, 8xi’
voluntatem in sanctae ipsius dispensationis humanitate, (2) «"Ev GeXqga dcprjpev dni xoO Kupiou, odi xrj? 0e6xqxoq
et non duas contrarias mentis et carnis praedicamus, se- adixoO xai xrjq dvGpunroxrixos, aXXd povr)? xrjc; dvGpunxd-
cundum quod quidam haeretici velut in puro homine xnxo?. Zepxtou ydp
rpaipavxoq, tuq xiveq buo GeXnpaxa
delirare noscuntur. XdfOUCTi XpidxoO dvavxta, avxerpat|iapev, 6xt 6 Xpitxxog
diti

1075 2. (1) Secundum hunc igitur modum iam dictus de- buo GeXqpaxa dvavxia odix eixe, aapxo? tpqpi xai nveu-
cessor noster [scii. Honorius] praenominato Sergio paxoq, tui; ripeig exopev pexa xqv TrapdtBacnv dXX’ dv povov, ’

patriarchae percontanti scripsisse dignoscitur, quia in Sal- xo tpucTixtu^ xapaKTilpiiiov xqv adixoO dvGpumoxqxa. » (3) Kai
vatore nostro duae voluntates contrariae, id est in mem- xouxou drrobeiHu; dvap-fiK, x6 xai peXihv xai crapxoi; pvr|-
bris ipsius, penitus non consistunt, quoniam nihil vitii crGtjvai' dtrep xai diri xr)? Geoxqxoi; adixoO dxeiva XqcpGfjvai
traxit ex praevaricatione primi hominis . .
odi duYXwps*-
107G 3. (1) Praedictus ergo decessor meus docens de my- (4; Etxa xai irpoxaraXippiv dvOuTrotpopai; Trotodipevo? 1079
sterio incarnationis Christi dicebat non fuisse in eo, sicut cpqcTtv ' « Ei bd xiq \ifoi ’
Kai xivoq x“P lv rapi dvGpui-
in nobis peccatoribus, mentis et carnis contrarias volun-
tates: (2) quod quidam ad proprium sensum convertentes, Max. Quis fide dignus istitismodi epistulae interpres,
(2)
qui eam ex persona Honorii scripsit, cum et adhuc vitae
divinitatis eius et humanitatis unam eum voluntatem do-
is,

superstes sit ', ac qui cum aliis suis virtutibus pietatis etiam
cuisse suspicati sunt; quod veritati omnimodis est con-
dogmatibus omnem Occidentem illustrat; an ii, qui Constan-
trarium.
tinopoli loquuntur quod in mentem venit?
ML 80, 604 et 606.
(3) Pyr. Qui banc composuit.
2. Max. (1) Is igitur ipse, cum ad sanctum Constan-1078
MAXIMUS CONF. CONSTANTINOPOLITANUS tinum imperatorem, ex persona rursus sancti Ioannis papae,
circa 580—662. de hac epistula scriberet, dixit: (2) «Unam voluntatem diximus
in Domino, non divinitatis eius et humanitatis, sed humanitatis
dumtaxat. Cum enim Sergius scripsisset, quod quidam duas
De orthodoxia Honorii Papae I.
voluntates in Christo contrarias dicerent, respondimus Christum
[Ex disputatione cum Pyrrho expatriarcha (645 Iui.).]
non duas contrarias voluntates habuisse, carnis scilicet et spiri-
1077 Ti ?xei S rapi ‘Ovuipiou tus, sicut nos habemus post peccatum, sed unam tantum, quae
1. (1) TTup. eineiv, tpavepi&s
irpo? xov irpo £p°0 £v bo-fpaxttxavxoi; GeXqpa xoG Kupiou naturaliter eius humanitatem insigniret.» (3) Hoc autem ita

f)gtuv 'IqffoO XpidToO; esse, argumentum evidens est, quod membrorum carnisque
meminerit, quae quidem de divinitate illa accipi non sinunt.
(4) Deinde occurrit per anticipationem obiectioni: «Si quis 1079
1077 1. (1) Pyr. Quid de Honorio, quod respondeas, habes, vero», inquit, «dicat: Ecquid vero causae est, cur, de Christi
qui aperte datis ad decessorem meum litteris, unam voluntatem
Domini nostri Iesu Christi tradidit? 1
i. e. Ioannes abbas, olim secretarius Honorii.
Kirch, Enchiridion. 38
 594 CONSTANS II imp. 641/68. — CONC. OEC. CONST. III 680/81.
n. 1080—1082.
595
TTOTr|Tog toO XpioToO btaXagovxeq rrepi Trj<S Geoxnxoq auToO
Tdiv xaOTa 7rapa(3aiveiv ToXpoOvxujv
(1)
pvripqv ouk ^Troiriaacree tpapev, 8 ti irpuiTov pev npoq xqv
;
TrpoqYouuevujc 1081
pbv UTTOKe.pevujv xil. Kpipaxi xoG cpofkpoC
dpujTr)(Tiv drroKpiCTi^ fefovev grceixa be, Kai tui Tfj<s T pa-
' Kai navxobuvduou
06OU fett€txa bk Kai oG xi^v Tu oCcrav utpopuipevujv
?0ei 4v naffi Kai £v toutui ^Ttopevoi Troii X
qpng
d-rro th?
'AttootoXoi;
dic;

auroG biaXEfopevriq
0eoTr]Tos ii)? 8 tcv Xe-p.l 6
.XpiaTos 0eoO bGvapiq Kai 0eoO aocpia* ‘ ttot£
'
,
,
pfev
T
etev,
dYavaKxncrtv.
xq?
,

ib.a S lepuiffuvqq xoG xe olxeiou

BacnXt-
(2) At' f| S ei pkv ^iaKono. i] KXqptKoi
KXqpou xpoTtotc
bb arro TrJ? av0puiTroTr|Tos oGtoG, Kai povov, uiq 8 tov 6
aTiacriy WoGvxai' (3) ei bd M ova X oi dev, dtpop^eaOuKTav
.

Kai tujv ibimv dXXoTpiouaOuioav tottujv' (4) ei bk d£iav, ft

aiiTO? X^yo ,To paipov toO 0eoG trocpurrepov tuiv avBpuj-
Zuivqv, F| cnpaTeiav fyoiev, Yupvui0f|(jovTai toGtuiv.
ttujv deni Kai to d(T0ev£s toO 0eoG (axupoTepov tujv dv-
'
(5) Ei' bk
xeXoOvxes dv ibtujTat?, ei p£v tuiv dnKTnpuiv fivTeg
0pW7TUJV £<TTlV» [1 Cor 1, 24 sq]. xuYxdvoiev
Tf|v TUJV UTrapxovTuiv auTOtq
uiro(TTf|CTovTat bqpeucTiv
MG 91, 327 sqq.
bk tujv depavuiy Ka0e(Txf|Koiev, irpoq
(6) ei
'

ti*i xoG (Ttupaxo^ aG-

107 9 a Martin i Papae (649 — 655) canones in concilio Latcran. 649 tujv aiKicrpui xai dEopfqt biqveKet
<Tuj<ppovia0ncrovTai. (7) 'Qc
contra Monothclilas editos v. D 254 sqq. av dTravTes cpo^ui tui irpbq 0 € ov
cruvexonevoi Kai tGc
qTreiXqpdva? auxoig dgiui? Ttoivdq
eGXaPoGpevoi ,
dureicrrov
Te Kai dxapaxov Tqv eipqvqv xdiv Gyiuiv toG 0eoO
CONSTANS II imp. 641— <168. ipuXd-
tiucTiv EKKXqaiiuv.
Hard. 3, 823 sqq. Msi 1029
Ex «Typo» 648 auctore Paulo Patr. Constantinopolitano 10, sqq.

edito. /'X, , Aga h °? il Popae rG?8 ~ 6S 0 epistula

/ dogmatica dc unione 1081 a
hypostatica
t,
(conctl Romanum 680) v. D 288.
[Lectus in actione quarta concilii Lateranensis 649.]

1080 2. (1) Aiorrep GeamZopev xoug /)pe T ^P° u ? GitriKOouq xoug CONCILIUM 0ECUMENICUM
4v 6p0obo£t(j btaTeXoOvxa? Kai Tqq dpujpf|TOu f]puiv tuiv CONST ANTI NOPOLIT AN U M III 680-681.
X pumavuiv KaOeaxuiTa? TticrTtuiq Kai t% Ka0oXiKrj<g Kai
dTroffToXtKfj?'EKKXndta? TUYXdvovTaq, prj dbeiav ?x eiv npo? Damnatio Honorii Papae.
dXXqXom; and xoG Trapdvxoq nept fcvoc; OeXtipaTO? i] ptd? [Actione decimaterlia 28. Mart. 681.]

dvepY€taq, i] buo dvepYCtuiv Kai buo ©eXtipaxuiv, olavbqnoxe (1) 'AvaKpivavTes tdq ili^ ano ZepYiou toG
Yevouevou 1082
TTpocpipetv dptptapriTqcnv ?piv T€ Kai tpiXoveiKiav. . . . Ttaxpiapxou TaGx ns xq S GeocpuXdKxou xai
paoiXiboq n6Xeuj S

humanitate agentes, eius divinitatis non memineritis? Respon- 3. (1) Qui autem ea praesumpserint
praevaricari, primum 1081
demus, primum quidem respondisse ad quaestionem; deinde, quidem subiacent mdicio terribilis et omnipotentis
Dei’ deinde
ut in omnibus, sic etiam hic consuetudinem Scripturae nos autem et non qualemcumque regalem indignationem
reverean-
secutos esse, quae aliquando ex divinitate eius disserit, ut cum tur. (2J Per quam, si quidem episcopi aut clerici sunt, suo
ait Apostolus: Christus Dei virtus et Dei sapientia; aliquando
sacerdotio, sive suo clero modis omnibus
excidant: (3) sin autem
vero ex humanitate, eaque sola, ut cum idem ait: Quod est monachi, segregentur et alieni sint de suis
locis: (4) sin autem
stultum Dei, sapientius est hominibus ; et quod infirmum est Dei, dignitatem, aut cingulum, aut militiam
habeant, nudentur de
fortius est hominibus .» ns. (5) Si autem sint privati, si quidem nobiles
consistunt,
suarum substantiarum proscriptionem patiantur
1080 2. (1) Quapropter sancimus nobis subiectos, qui consistunt (6) sin autem :
ignobiles consistunt, non solum in corpore
in orthodoxa et immaculata nostra Christianorum fide, qui verberentur sed
et exsilio perpetuo castigentur.
sunt catholicae et apostolicae Ecclesiae, non habere licentiam (7) Ut omnes timore Dei’com-
pressi et comminata iis digna supplicia
invicem a praesenti de una voluntate aut una operatione, aut reverentes, immobilem
etimperturbatam pacem sanctarum Dei Ecclesiarum
duarum voluntatum aut duarum operationum qualemcumq' custodiant.
proferre altercationem aut contentionem aut rixam. U), Retractantes dogmaticas epistulas, quae tamquam
. .
a a 1082
oergio quondam patriarcha huius a Deo conservandae
regiae
38 *
 596 CONC. OEC. CONST. III 680—681. — LEO PAPA II 682—683. n. 1083-1085. 597

Ypacpeiaa? boYpaxiKa? dnicrToXa?, Ttpo? re K 0 p o v tov Tqvt- 'PdiHns Trarraq, Kai drrepaXXeTO ui? dvavrtw? xfjq dp0obo£ou
KaOta fevopevov dmcrKOTrov xoO 4>d(Ttbo? Kai 'O v ut p t o v ripuiv TTicmtui; cppovqaavxa? , oi)? Kai dvaOepaxt koGutto-
tov -fevopevov TraTtav xq? rrpeopuTepa? 'Ptupq?' diaauiui? pXqOqvat dpiZopev.
bd Kai Tqv drr' dKeivou, tout4cttiv 'Ovaipiou, irpo? aOxov (5) TTpo? toutoi? be cxuveKpXqGqvat dx xq? aYta? xoO 1084
Zep-fiov dvxiTpatpeicrav dTriOToXqv' (2) Kai Taura? eu- 0eoG 'EKKXqcria? Kai <Tuvava0epaTKJ0qvai cruveibopev Kai
pqKOTe? Ttavxq aXXoTpia? TUfXavouCTaq xiuv dnoCTxoXiKdiv ‘Ovuipto v, tov Yevbpevov Trairav xq? upeapuTepa? 'Puipq?,
biba-fpaTiuv Kai tuiv 6piff0evTtuv uno twv aYiuiv Zuvobwv bia to eupqKevat f|pa? bia tuiv Yevopdvuiv Trap’ auxoO Ypap-
Kai rravTiuv xiuv eKKpirwv dfiaiv TTaTepwv, drropeva? bd paTuiv Ttpoq ZepYiov Kaxa iravTa Tq dKeivou Yvuipq l£-
Tai? xiuv aipemuiv ipeubobtbatTKaXiatc;, xauTa? TravTq dito- aKoXouGqffavTa Kai Ta auToO daePq KUptijcravTa boYpaxa.
PaXXopeOa Kai ui? tpuxocp06pou? pbeXuxxopeOa. Ilard. 3, 1331 sqq. Msi 11. 553 sqq. Ilf. 3, 276 sqq. Hf. 3, 1,
r
1083 (3) Qv be, TOuxdffTi tuiv atixuiv, Ta d(T€(3q drrocrrpecpd- 501 sqq.
pt0a bofpaTa, toutuiv Kai Ta dvopaxa 4 k ti)? afia? xoO Definitionem de duabus voluntatibus Christi v. D 289 sqq. 1084 a
0eou 'EKKXqffia? dKflXqOqvai dKpivapev’ TOUTdCTTt ZepYtou
xoO -fevopevou npoebpou rauTq? Tq? 0eoq>uXaKTOU Kai (Jacn- LEO PAPA II 682-683.
Xibo? TtoXeuii;, toO dpSapevou xxepi xoO toioutou dffejJou?
crurTpdq>eff0ai boYpaTO?’ Kupou xoO AXeSavbpeia?, TTuppou, Anathematizatio Honorii,
TTaOXou KaiTTtTpou, Kai afiTuiv TrpoebpeutTdvxuiv dv tQ a. [Ex Epistula ad Constantinum IV imp. (682).]
Gpovui Tq? OeocpuXaKTOu rauiq? TtoXeuj? Kai Ta 8poia dxei- (1) Kai dicrauxui? dvaGepaTtZopev tou? dtpeupeTa? Tite 1085
vot? (ppovqcravTinv' etTa bd Kai 0eobuipou tou tty^ <J>apav vda? TtXavq?' TOUTdtm ©eobwpov t6v xfj<g <t>apdv drri-
r
Yevopdvou 4mcrK6Trou. (4) Qv iTdvTuiv TrpoYeYpapudvuiv (TKOTrov, KOpov tov AXe£avbpeta?, ZepYtov, TTuppov,
irpoorunuiv dTte|ivqcreq dv xr) irpoq Tbv euaepeataTov Kai TTauXov, TTeTpov, tou? Trj? 'EKKXqcrta? KaivcTTavTivou
becmdTqv Kai peYav (totriXda dva<pop§
0eocrrqptKTOv fipdiv troXeui? unOKa0t(TTd? paXXov f^Trep KaGtiYHtd? (2) otii pqv
’AYa0u)v, 6 aYiutTaTO? Kai TpicrpaKdpttTTO? xq? TrpecrpuTdpa? dXXa Kai 'Ovuiptov, 8cm? TauTqv Tt^v dnoaToXtKfiv ’Ek-
KXqaiav ouk dnexeipn^e btbatTKaXiq dTTOCTToXtKn? Ttapabdaeiu?
aYVtcrat, dXXa Tr) PePqXuj trpobocriqt ptavGqvat Tqv dartiXov
urbis scriptae sunt, tam ad Cyrum, qui tunc fuerat episcopus
Phasidis ,
quam ad Honorium quondam papam antiquae TrapexutpqtTev.

Romae: similiter autem, et epistulam ab illo, id est Honorio, Ilard . 3, 1475 sq. ML 96, 409 sq.

rescriptam ad eundem Sergium:

hasque invenientes
(2)
omnino alienas exsistere ab apostolicis dogmatibus et a de- nostrum et magnum Imperatorem, eosque abiecit, utpote con-
finitionibus sanctorum Conciliorum et cunctorum probabilium traria rectae fidei nostrae sentientes, quos etiam anathemati
Patrum, sequi vero falsas doctrinas haereticorum, eas omni- submitti definimus.
modo abicimus et tamquam animae noxias exsecramur. (5) Cum his vero simul proici a sancta Dei catholica 1084
1083 (3) Quorum autem, id est eorundem, impia exsecramur Ecclesia, simulque anathematizari praevidimus et Honorium,
dogmata, horum et nomina a sancta Dei Ecclesia proici judi- qui fuerat papa antiquae Romae, eo quod invenimus per
cavimus: id est Sergii quondam praesulis huius a Deo con- scripta, facta sunt ad Sergium, quia in omnibus
quae ab eo
servandae regiae urbis, qui aggressus est de huiusmodi impio eius mentem secutus est et impia dogmata confirmavit.
dogmate conscribere; Cyri Alexandriae, Pyrrhi, Pauli et (1) Pariterque anathematizamus novi erroris inventores, id 1085
Petri, qui et ipsi praesulatu functi sunt in sede huius a Deo est Theodorum Pharanitanum episcopum, Cyrum Alexan-
conservandae civitatis et senserunt; ad haec et
similia iis drinum, Sergium, Pyrrhum, Paulum, Petrum, Con-
Theodori quondam episcopi Pharan. (4) Quarum omnium stantinopolitanae Ecclesiae subsessores magis quam praesules,
suprascriptarum personarum mentionem fecit Agatho, sanc- (2) nec non et Honorium, qui hanc apostolicam Ecclesiam
tissimus ac ter beatissimus papa antiquae Romae, in suggestione, non apostolicae traditionis doctrina lustravit, sed profana pro-
quam fecit ad piissimum et a Deo confirmatum dominum ditione immaculatam fidem maculari permisit.
 598 LEO PAPA II 682-683. — CONCIL. QUINISEXTUM 692.
n. 1086-1090. 599
b. [E Libro Pontificali de Leone II.]

1086 Hic suscepit sanctam sextam Synodum, quae per Dei

2.
CONCILIUM QUINISEXTUM SIVE
providentiam nuper in regia urbe celebrata est, graeco TRULLANUM II 692.
eloquio conscripta, exsequente ac residente piissimo et
CANONES.
clementissimo magno
principe Constantino, intro regale
palatio eius qui appellatur Trullus, simulque cum eo
2 . Confirmatio Canonum Apostolorum et canonum ab
anterioribus conciliis vel episcopis
legati Sedis apostolicae et duo patriarchae, id est Con- emissorum.
stantinopolitanus et Antiocenus, atque episcopi; in CL (1) EboHe Kai touto xq Gyia xauxq Zuvobw
KaXXicrxd re 1089
qua condemnati sunt Cyrus, Sergius, Honorius,
et dnoubatoxaxa, aicrre peveiv Kai drc6 xou vuv
, fleflaioug Kai
Pyrrhus, Paulus et Petrus, necnon et Macarus cum dacpaXei? Trpoq ipuxuiv 06paTreiav Kai iaxpeiav TraOuiv
xouc
discipulo suo St eph ano, sed etPolychronius novus utto xuiv rrpo fipuiv dyiuiv Kai paKapkuv
TTax4pwv bex04vxac
Simon, qui unam voluntatem et operationem in Domino Kai KupwOevTag, dXXG pqv Kai rrapaboOevxaq
f)p>v ovouaxt
Iesu dixerunt vel praedicaverunt. xujv ariujv Kai £vbo£iuv 'AttoctxoXiuv
6 T bor|Kovxa
Ed. Diuhcsnc 359. MI. 128, 847. Treyxe Kavovaq. (2) 'Eire.br) bb dv xouxo.q
1, xoi? Kavomv
*vx£xaXxai btxeoO ai qpd? xd? xitiv auxuiv
driwv 'AiroaxoXiuv
De errore Honorii, bia KXnpevxo? biaxd£ei ? alq xidi rrdXai brrb xuiv
,
bxepo-
a. [Ex Epistula ad episcopos Hispaniae.] bo£uiv txn Xupq
xq? 'EKKXqcrias v60a xivd Kai
££va xnc
1087 Qui vero adversum apostolicae traditionis puritatem euaepeias napevex£0qcrav xo euirperr^ KdXXo? xuiv Geiujv
,

perduelliones exstiterant, abeuntes quidem aeterna con- borpaxuiv fyiiv dpaupiuaavxa, xi]v xuiv xoiouxuiv
biaxd£eujv
demnatione mulctati sunt: id est Theodorus Pharani- irpoffrpopujg dTropoXqv TreTroir|pe0a npo?
xqv xou xpidxiavi-
Cyrus Alexandrinus, Sergius, Pyrrhus, Paulus,
tanus, Kutxaxou Troipviou oiKobopfiv Kai dacpdXeiav,
oubapux; 4 T Kpi-
Petrus Constantinopolilani, cum Honorio, qui flam- vovTe^ xd xrjs alpexiKfjs tpeuboXoYta? Kurjpaxa
Kai xf) 'fvncriq
mam haeretici dogmatis non, ut decuit apostolicam auc- xujv Attoox6Xujv Kai bXoKXqptp
bibaxr) Tiapeveipovxe?.
toritatem, incipientem exstinxit, sed negligendo confovit. (3) ETTicrqjpafiZopev bb Kai xouq Xoittou? Tidvxa?
lepouc 1090
Hard. 8, 1730 E. ML 96, 414.
xavovaq xouq uno xuiv dflwv Kai paKapiuiv TTax4puiv
fipuiv
b. [Ex Epistula ad Ervigium regent Hispaniae.]
(1) Hoc quoque huic sanctae Synodo pulcherrime
et ho- 1089
1088 Verum piissimus Imperator gratia Sancti Spiritus ani- nestissime placuit, ut ab hoc nunc tempore
deinceps ad ani-
matus et laborem pro Christianae fidei puritate sponte marum medelam perturbationum curationem firmi stabiles-
et
perpessus, Ecclesiam Dei catholicam ab erroris haeretici que maneant, qui a sanctis Patribus qui nos
praecesserunt
macula summis nisibus purificare molitus est: et quid- suscepti ac confirmati sunt atque adeo
nobis etiam traditi
sunt, sanctorum et gloriosorum Apostolorum
quid offensionem christianis populis poterat generare, de nomine octo-
medio Dei Ecclesiae fecit auferri: omnesque haereticae g n t a q uinque canones. (2) Quoniam autem in his nobis
i

canonibus praeceptum est, ut eorundem sanctorum

assertionis auctores, venerando censente Concilio condem- Aposto-
lorum per Clementem constitutiones
nati, de catholicae Ecclesiae adunatione proiecti sunt: id susciperemus: quibus
lam olirn ab iis qui a fide aliena sentiunt ad labem
Theodorus Ecclesiae
est Pharanitanus episcopus, Cyrus Alex- aspergendam adulterina quaedam et a pietate aliena
intro-
andrinus; Sergius, Paulus, Pyrrhus et Petrus, ducta sunt,quae divinorum nobis decretorum elegantem
ac
quondam Constantinopolitani praesules: et una cum eis decoram speciem obscurarunt; has constitutiones ad
christia-
Honorius Romanus, qui immaculatam apostolicae tradi- mssimi gregis aedificationem ac securitatem
conducibiliter
tionis regulam, quam a praedecessoribus suis accepit,
reiecimus, haereticae falsitatis fetus nequaquam
admittentes
€t 11 *6 aC inte S rae Apostolorum doctrinae inserentes.
maculari consensit.
iow-Ju
(8) Obsignamus etiam reliquos omnes canones,
Hard, 3, 1735 A. ML 96, 419.
et beatis nostris Patribus expositi sunt:
qui a sanctis 1090
id est a trecentis
 600 CONCILIUM QU1NISEXTUM SIVE TRULLANUM II 692. n. 1091—1093. 601

^KteOdvTas, tout’ ecm tluv re dv N t ka t ct auvaOpoKTGeviujv avbpeiaq pexaXonoXeLuq, KupiXXou dpxieTncTKortoii Trjq aui-
TpiaKOcrituv beKaoKTw Geocpbptnv axiuiv TTaTepiuv, «ai tluv Tfjq AXeEavbpeiaq, Tevvabiou TraTptapxou yevoptvou Tfjq
£v AyKiipq, Itl pqv Kai tuiv £v NeoKatcrapeiqt, ibcr- GeotpuXdKTOU TauTqq Kai (BaatXtboq rroXeuiq. ”Eti pqv Kai tov
auTiuq xai tuiv £v rdxYPa>S> itpoq toutoi? be. Kai tluv imo KuTrpiavou toO yevopevou dpxieTrtaKonou Tfjq "Acpptuv
iv AvTtoxeiqt Trjq lupiaq, ttXXa pqv Kai tuiv tv Aao- Xtupaq Kai papnipoq Kai Trjc; kot’ aikov (Tuvobou ^KTeGevra
i> i k e ( qt Ti>q Opuxiaq, npoffeTi Kai tuiv 4kot6v irevTf|KOVTa Kavova, 8q tv TOtq tluv Ttpoetpqpdvuiv Trpotbpuuv Torrotq Kai
tuiv £v TauTi^ Tr) GeocpuXaKTiu Kai (5 a a X b cruveXGovTuiv i i’ i
povov KaTa t6 TtapaboGdv atkoiq eGoq dKpaTntre.
itoXei, Kai tuiv btaxocrituv tluv 4v tv) 'Ecpeaituv pr|Tpo-
(5) Kai pqbevi dSetvat Toiiq irpobqXLuGevTa? TtapaxapdTTetv 1092
TrdXetto rrpoTepov ffuvayrixep|i£viuv , Kai tuiv dv XaXKq-
Kavovaq aGereiv ^repouq Trapd Toiiq rrpoKtipevouq rrapa-
f\
bovi feEakotTiuiv TptaKOVTa ayiiuv Kai paKapiuiv TTaTepuiv, bdxeoOca Kavovaq ipeubenixpdcpujq fm6 tivluv CuvTeGevraq
tbaadTiuq Kai tiIiv tv ZapbiK^), £ti pqv Kai tluv tv KapGa- tujv Tf|v dXqGetav KaTrqXeiieiv dmxeipqcrdvTLuv. (6) Ei bd
X^vt;), TrpoaeTi x* M’i v xai tuiv aOGiq tv TauTq Tf) Geo- Ttq aXui Kavdva Ttva tuiv eipqpdvuiv KatvoToptuv dva-
cpuXdKTLU Kai jJafftXfbt TtoXei cxuveXGovTUiv £rri NtKTa-
Tpdnetv dmxeipuiv, iiTteuGuvoq dcrrai KaTa tov toioutov Ka-
piou toO Tqq paaiXiboq TauTqq itpoebpou Kai QeocpiXou v6va, ibq atiTbq btaxopeuet, Tfjv dniripiav bexdpevoq Kai bi’
toO xcvopevou AXeEavbpeiaq dpxitTTiciKOTrou. auTOu dv diTTep nTaiei Geparreuopevoq.
1091 (4) AXXa |ff|v Kai toO Atovucriou dpxiemcfKdTrou xevo-
p4vou Tf|s AXeHavbpefag nexaXoTroXeuiq, xai TT^Tpou xevo- 13. Ne matrimonio ligati a diaconatu vel presbyteratu
p4vou dpxieincrKdTTOu AXeSavbpeiaq Kai papTupoq, rpqxopiou excludantur neve ulterius matrimonio
4niffK6nou xevop^vou NeoKatffapeiaq toO GaupaTOupxoO, AGa- uti prohibeantur.
vaaiou dpxierriffKdiTOu AXeEctvbpefeq, BacriXeiou dpxiem- (1) 'Eueibdi dv Tfl ‘PuiMaiuiv 'EKKXnaiqt dv TdEet Kav6voql093
cfk6itou Kaiaapgtaq KaTnraboKiaq, rpqxopiou £ttujk6ttou
TrapabebdffGat btdxvuipev, tou? pdXXovraq biaKdvou P| TTp£(T-
N ucrariq, Tpiixopiou toO QeoXdxou, ApcptXoxiou ’Iko- Piirdpou dHtoOffGai x^tpoToviaq KaGopoXoxeiv, tbq odKdTt Tatq
viou, TtpoGdou dpxieTnffKOTiou xevopevou AXeEavbpeiaq,
ulitluv auvdTtTOVTai xadetatq' fipeiq Tip dpxaitu dSaKoXou-
toO npoTcpou QeoqnXou dpxienuJKOirou Tqq aOTqq AXeE-

decem et octo sanctis ac deiferis Patribus, qui Nicaeae con-
venerunt iisque qui Ancyrae; et iis etiam qui Neo Cae-
sareae, similiter et qui Gangris; praeterea et iis qui in
AntiochiaSyriae, atque iis etiam qui in Laodicea Phrygiae:
praeterea autem et centum quinquaginta Patribus, qui in hac
a Deo conservanda et imperiali civitate convenerunt; et
ducentis, qui in Ephesiorum metropoli prius coacti sunt;
et sexcentis triginta qui Chalce-
sanctis et beatis Patribus,
done: similiter et Sardicae; et qui Carthagine;
iis qui
et qui rursus in hac Dei cultrice et imperatrice urbe con-
venerunt sub Nectario, qui imperanti huic civitati prae-
sidebat, et Th eo philo qui fuit Alexandriae archiepiscopus.
1091 (4) Quin etiam canones Dionysii, qui fuit archiepiscopus
magnae Alexandrinorum civitatis: et Petri, qui fuit Alexandriae
archiepiscopus et martyr: Grego rii Neocaesareae episcopi
Thaumaturgi: Athanasii Alexandrini archiepiscopi Basilii
archiepiscopi Caesareae Cappadociae: Gregor ii episcopi
Nyssae, Gregorii Theologi, Amphilochii Iconii, Timo-
thei archiepiscopi Alexandriae: prioris Theophili archi-
episcopi eiusdem Alexandriae: Cyrilli eiusdem Alexandriae
archiepiscopi: etGennadii, qui fuit patriarcha huius a Deo
servandae et imperantis civitatis. Praeterea vero et a Cypriano,
qui Afrorum regionis fuit archiepiscopus et martyr, et synodo
quae sub ipso fuit, emissum canonem, qui in praedictorum
praesulum locis solum secundum traditam iis consuetudinem
servatus est.
(5) Et nulli licere prius declaratos canones adulterare vel 1092
non admittere vel alios praeter hic propositos recipere cano-
nes, a quibusdam falsa adiecta inscriptione compositos, qui
veritatem cauponari conati sunt. (6) Si quis autem, quod
praedictorum canonum aliquem innovare vel subvertere conetur,
convictus fuerit, reus erit secundum eum canonem, ut ipse
pronuntiat canon, poenam luens, et per ipsum in eo, in quo
offendit, medelam suscipiens.
:
Quoniam Romanae Ecclesiae pro canone traditum 1093
(1)
esse cognovimus, ut promovendi ad diaconatum vel pres-
byteratum profiteantur se non amplius suis uxoribus coniungen-
dos: nos antiquum canonem apostolicae perfectionis ordinisque
 602 CONCILIUM QUINISEXTUM SIVE TRULLANUM II 692. n. 1094 — 1096 .
603

eoOvxes Kavovt xq? dTToaxoXiKTi? aKpiPeia? Kai xaHeui?, xa Xaioxqxo? Kpaxr|0ev Kai dpoiuj? cpuXaxxuipev, Kaipov
rjpeT?
toiv lepwv avbpwv KaTa vopou? cTuvoiKdcna Kai diro toO drri Travxo? dttKTxdpevoi TrpaYpaxo? Kai pdXidxa vqaxeia?
vOv dppdiaGai jiouXopeOa, |ar|ba|iuj? aunuv xrjv Ttpo? Yapexa? Kai Trpoffeuxns. (5) Xprj Yap xou? xui Ouataffxnpiui rrpocr-
auvacpeiav biaXuovxe? F| dTTOCTxepouvTe? auxoi)? xrj? -rrpo? ebpeuovxa? dv xui Kaipui xrj? xtuv irpuiv pexaxeipiiffew? dY-
aXXqXou? Kaxa Kaipov xov Trpoaf|KOvxa 6piX(a?. (2) "Qcrxe
Kpaxei? eivai dv naffiv, ottuj? buvrjOuicriv oO itapd xou 0eoG
61 Tl S <&*o? eupeOeiq irpo? x^poxoviav uuobiaKbvou
F| bia- anXui? aixoOaiv dmxuxeTv.
kovou P| rrpeajiuxdpou, ouxo? pribapui? RiuXueaOu) 4tti xoi- (6) Ei xi? ouv xoXpqcroi napa xou? aTroffxoXiKOu? Kavova? 1095
ouxov (iaOpov dpPi(ldZe(T0ai Yapexrj ctuvoikuiv vopipuj Kivoupevo? xiva xwv iepuipdvuiv, Trpeapuxepuiv tpapdv f\ bia-
(8) pqxe '

pr|v dv xui xrjq x €| P° T °vta? Kaipui dnaixeiuGu) 6poXofeiv, KOVUJV f| UTTObiaKOVUJV aTTOCJXepeiv xn? Ttpo? vopipov Y<J-
,

tb? dxroffxricrexai xrj? vopipou ixpo? xqv oiKeiav Y^liexriv vaiKu ffuvacpeia? xe Kai xoivuivia?, Ka0aipeicr0u) uiaaOxuj? '

6piXia? ,
(va pr| dvxeufiev xov dK 0eoO vopo9exr|0evxa Kai Kai et xi? irpeupuxepo? f| biaKovo? xqv dauxou Yuvaixa Ttpo-
€ijXoYn0evxa xrj auxoG irapouffia Ydpov Ka0uPp(Zeiv d^ia- qjacret euXafleia? dKPaXXet, d<popiZdff0uj ,
dmpdvujv bd Ka0-
oOujpEv, xrj? xoO EuaYYeXiou cpwvfi? powCTns' «"A 6 0eo? aipeiffOu).
KeuSev, dvOpumo? pf| xwptZexui» (Mt 19, 6]' K ai xou ’Atto-
ffxoXou bibacTKOvxo? «Tipiov xov Y«pov Kai xrjv Koixqv 36. De praerogativa Sedis Constantinopolitanae
dpiavxov» [Hebr 13, 4]' Kai' «Aebeaai Y^vaiKi; laf) Zqxei et de ordine Ecclesiarum patriarchalium.
Xucnv» [1 Cor 7, 27]. 'Avaveoupevoi xa trapa xuiv dKaxov TrevxqKovxa aYimv 1096
1094 (4) "Iffpev bd, warrep Kai ol dv Kap0aYdvq
txuveXGovxe? TTaxdpujv xtuv dv xfl eeocpuXdKxui xauxq Kai PaCTiXibt
^
xrj? dv piip ffepvoxrixoq xuiv XeixoupYuiv xi0dpevoi TroXei cuveX06vxujv Kai xtuv dSaKoahuv xpidKOVxa xuiv dv
irpdvoiav
dcpatfav, uitrxe xou? uTTobtaxovou? xou? xa lepa
puffxnpia XaXKqbovt auvcXOovxtuv vopo0exq0evxa, 6piZopev, uiaxe
ipilXacpiuvxa? Kai xou? biaxovou? Kai Trpeo^uxdpou? Kaxa xovKwvcrxavxivouTToXew? 0povov xuiv iUujv anoXadetv
xou? ibiou? 8pou? dK xuiv CTupfJiujv dYKpax€ut(T0ai, '(va Ttpeafkiiuv xoO xr)? Trpeapuxepa? 'Puipn? 0povou Kai dv
Kai
xo bia xuiv ArroffxoXtuv napaboGdv Kai d£ auxi]? xij? dp- xoi? dKKXnUiadxiKoi? ib? dKeivov peYaXuvecT0ai npdYpaUi,
beuxepov nex’ dKeivov unapxovxa. Me0’ 8v 6 xrj? ’AXe£-
servantes, hominum
qui sunt in sacris legitima coniugia dein-
ceps quoque
firma et stabilia esse volumus, nequaquam quitate servatum, nos quoque similiter servemus, tempus in
eorum cum uxoribus coniunctionem dissolventes vel eos mutua omni re scientes et maxime in ieiunio et ofatione. (5) Oportet
tempore convenienti consuetudine privantes. (2) Quamobrem enim eos, qui divino altari assident, in sanctorum tractandorum
si quis dignus inventus fuerit, qui
hypodiaconus vel diaconus
tempore esse omnino continentes, ut possint id quod a Deo
vel presbyter ordinetur, is ad talem gradum assumi simpliciter petunt obtinere.
nequa-
quam prohibeatur, si cum legitima uxore cohabitet. (6) Si quis ergo fuerit ausus praeter apostolicos canones 1095
(3) Sed
neque ordinationis tempore ab eo postuletur, ut profiteatur se incitatus aliquem eorum, qui sunt in sacris, presbyterorum,
a legitima cum uxore consuetudine abstenturum: ne inquimus, vel diaconorum vel subdiaconorum coniunctione
ex eo a ,

Deo constitutas et sua praesentia benedictas nuptias iniuria cum legitima uxore et consuetudine privare, deponatur. Simi-
afficere cogamur, evangelica voce exclamante: Quae liter et si quis presbyter vel diaconus suam uxorem pietatis
Deus
coniunxit, homo non separet, et Apostolo docente: Honorabiles praetextu eiecerit, segregetur: et si perseveret, deponatur.
nuptias et torum immaculatum, et: Alligatus es uxori? ne Renovantes quae a sanctis centum quinquaginta Patribus, 1096
quaere
solutionem. qui in hac a Deo conservanda et regia urbe convenerunt, et
1094 (4) Scimus autem,
sicut et qui Carthagine convenerunt sescentorum triginta, qui Chalcedone convenere, constituta
et vitae ministrorum honestatis curam gerentes dixerunt, ut sunt, decernimus, ut thronus Constantinopolitanus
subdiaconi, qui sacra mysteria contrectant, et diaconi aequalia privilegia cum antiquae Romae throno obtineat et
et pres-
byteri secundum proprios terminos a consortibus
abstineant:
m ecclesiasticis ut ille rebus magnifiat, ut qui sit secundus
ut et quod per Apostolos traditum est et ab ipsa
usque anti-
post illum. Post quem magnae Alexandrinorum civitatis
 604 CONCILIUM QUINISEXTUM SIVE TRULLANUM II 692. n 1097-1099. 605

a v 6 p e iu v peYaXoTtoXeiu? apiGpeiffGuj Gpovo? erra 6 Tfjq , dvaXoYUJ? xou? tov povqpq piov dXopevou? Ttepiecrrqffapev.
'Avtiox^ujv, Kai pexa toOtov 6 Trj? 'lepoffoXupixujv (4) ’Ev Y«p Tip Geiw AirociToXw Y^Ypanxat, dEqKovxa exwv
TtoXew?. xqv dv Tr) 'EKKXqcriqt KaTaXeYetrGat x'lP av [ cf 1 Tim 5 9 1 ol
- >

bd iepoi Kavove? TecroapaKOvxa dxuiv xqv btaxoviffcrav xetpo-

40. De aetate ad vitam monasticam amplectendam TOveiaGai TtapabebwKacri xqv 'EKKXqcriav x«P 1TI 0et<? Kpa-
,

requisita. xatoxdpav Yivopevqv Kai diri Ta Ttpocrw paivoucrav dwpa-

KOTe? Kai TO twv ttkxtwv npo? xf|V xutv Geiwv dvxoXwv
(1) ’Eneibq xip 0ew KoXXdffGat bia Tq? 4 k twv toO
1097 piou
6opu(lwv dvaxwpqaeiu? Xiav £<xxi tftuTqpiov, XPG MH aveEeTa- Tqpqcxiv naYiov xe Kai aacpaXe?. (5) "Ortep Kai fpei? dpiOTa

(Ttiu? qpd? Trapd tov xaipov tou? tov povqpq Piov 4rravqpq- KaTavoqcravTe? apxtuj? biwptaapeGa, Tf|v euXoYtav tq? x«P 1T0 ?
pevou? upocrieffGai, dXXa tov ixapaboGevTa f)ptv Ttapa tuiv xqi peXXovTt Ttliv KaTa 0eov aYwvwv dvapxeoGat wcmep Ttva

TT axepiuv 8pov Kai £v atliTOi? cpuXarxeiv, djaxe Tqv 6poXoYjav
xoO KaTa 0eov piou t6t£ npooieaGai bei, di? f|bq [teflaiav
Kai dirb Yvwffeuj? Kai Kpiffew? Yivopevqv, pexa Tqv toO
Xoyou ffupTiXtipujcyiv. (2) “EaTiu toivuv 6 peXXwv tov povaxi-
ocppaYiba xaxdu)? dvaqpatvopevot, dvTeOGev auTOV Trpo? to
pq diti ttoXu bKveiv Kai dvabueffGat trpoptpdCovTe?,
paXXov
pqv oOv Kai txpb? xqv xoO dYaGoO Ttapopptuvxe? dxXoYqv Kai
KaTdcTxaaiv.

kov {m4pxeffGai £uyov oux ffTTwv f| beKaeTq? £v tiIi Ttpoebpw

'

41. De iis qui Inclusorum vitam electuri sunt.

K€ip£vq? Kai Tq? 4xxi TOUTip boKipaffia?, e( tov xpovov auTw
(1) Tou? dv
TtoXeaiv P| x^P' 01 ? dYKXetcrxpai? pouXopd- 1099
atiEqGqvai XuffiTeXecmpov iVfeixai Ttpo? ti'iv £v tui povqpet
vou? dvaxutpeiv Kai dauToi? Kaxapova? Ttpocrexeiv, TtpOTepov
piip eiaaYuiY^v Kai Karafframv.
dv povaaxqpiu) eioievai bet Kai Tqv dvaxujpqxtKqv xratbo-
1098 (8) Ei YdP Kai 6 p^aq BatflXeio? dv toi? lepoi? au-
TpipeiaGat btaYtuYqv, Kai dni TpteTq xpdvov tuj Trj? povq?
toO Tqv £kou<?!uj? dauxi^v TrpoCTaY«Y°uOav tuj 0eili
KavcSffi
dfapxovTt dv cpbpuj OeoO unoxdTTeoOat, Kai xf)v Kaxd TtdvTa
Kai Tf|V TtapGeviav dcrrtaZopevqv t6v dnTaKatbeKaTOV bia-
tb? npocqKev uTtaKOt^v dKnXqpoOv, Kai outuj? bpoXoYouvTa?
vuoucrav xP°vov tQ twv napOdviuv TdYpaTi dpiGpeiaGai
ttepi Tq? dv tQ Toiouxuj piui TtpoaipdcJeuj? Kai uj? dE 8Xq?
vopoGtTtT, dXX’ oOv tQ Ttepi tujv xnpwv te Kai biaKOVicxciwv
Kapbia? dKoucrtuj? toOtov dattdZ!ovTat ut:6 toO KaTa t6ttov
napabeiYpaTi KaTaKoXouGqciavTe?, ei? tov eipqpevov XP° V0V

jortione habita, eos qui vitammonasticam elegerunt, deduximus.

numeretur thronus, deinde Antiochiae, et post eum Hiero- In divinoenim Apostolo scriptum est, sexaginta annorum
f4)
solymitanae civitatis. viduam in Ecclesia eligendam: sacri autem canones quadra-
1097 (1) Quoniam Deo adhaerere
per secessum ex vitae strepitu ginta annorum diaconissam ordinandam esse statuerunt, cum
ac perturbatione valde est salutare, oportet nos non sine Dei Ecclesiam Dei gratia potentiorem ac robustiorem evasisse
examinatione eos qui vitam monasticam eligunt, non intem- et ulterius procedere vidissent, fideliumque ad divinorum man-
pestive admittere, sed nobis a Patribus traditum terminum in datorum observationem firmitatem ac stabilitatem. (5) Quod
iis quoque servare: ut vitae secundum Deum professionem quidem cum nos quoque optime intellexissemus, modo statuimus
iam firmam et a scientia ac indicio factam tunc admittamus, benedictionem gratiae ei, qui certamina secundum Deum aggres-
post rationis complementum. (2) Qui ergo monachicum iugum surus est, veluti quoddam signaculum
celeriter imprimentes, hinc
est subiturus, minor quam decem annorum natus: eius
ne sit eum ad non diu cunctandum
tergiversandum inducentes, vel
et
quoque rei examinatione in praesulis arbitrio sita, an augeri potius etiam ad boni electionem et constitutionem incitantes.
tempus conducibilius existimet ad introductionem et constitu- (1) Eos qui urbibus vel vicis in clausuras volunt se-
in 1099
tionem in vita monastica. cedere et sibi separatim attendere, prius quidem in
ipsis

1098 (3) Etsi enim magnus Basilius in

sacris suis canonibus
eam, quae se sua sponte Deo offert et virginitatem com-
plectitur, si septimum decimum annum compleverit, in virginum
ordinem referendam esse statuit: sed tamen de viduis et dia-
conissis exemplum secuti, in dictum tempus, analogia et pro-
monasterium ingredi oportet, et anachoreticam [hoc est ab
aliis separatam ac semotam] vivendi rationem exercere, et
spatio triennii ei, qui mansioni praeest, in Dei timore parere,
et oboedientiam in omnibus, ut aequum est, implere; et ita
huius vitae eligendae institutum profitentes, et quod eam ex
 606 CONCILIUM QUINISEXTUM SIVE TRULLANUM II 692. n. 1100-1102». 607

boKipaZecr0ai Trpoebpou' eiG’ ouuu? ^TTdYYtXpa KaOyppiCovTe?, opiZopev, ei pdv atpoOvTat to?
dtp’ frepov dvtauxov
^EwOev TtpoCTKaprepeTv rnq dYKXeicrrpa?, uj^ fiv 6 ctkotto? Kopa? dnoKetpapevot to tujv Xoittuiv povaxwv dvabe£aa0ai
auTiuv nXeiovui? tpaveptuGetr). (2) TqviKauxa -fap TTXqpo-
axnpa, TOtiTou? dv povatTTqpiw dYKa0icrra<T0ai Kai toi? dbeX-
cpppiav Trapegoucrtv, tb? ou Kevqv ©npuipevot boHav, dXXa bt’ cpot? dYKaxaXeY6CT0at ei bd pq touto TrpoeXoivxo, TravTa-
coito to dvxui? koXov Tr|v f|cruxiav TauTqv peTabuuKOuttt. Traffiv auTou? tujv rroXeuiv aneXauvecrOai Kai Ta? dpqpou?
1100 (3) Meto bd Tqv toctoutou xpovou trupTrXnpwcriv, ef ttJ oiKeiv, d£ div Kai Ta? drriuvupia? dauxoi? dvenXdCTavTO.
,
auyr) Trpoaipecrei dppevotev, dYKXet(X0r)vui auxou? Kai pr)Ken
toutoi? dUeivat, 8te Kai (JouXovtoi, xq? Totauxq? KaTapovq? 43. Ut etiam iis qui antea lapsi fuerant in monasterium
acpiaTacreai, dKTO? ei pf| bta Koivqv XuaiTeXeiav Kai tntpeXeiav ingredi liceat.
fldxepav dvdfKr|v Trpo? OdvaTov auTOu? PtaZopevqv repo?
,’EEov
uTrapxei XptcTTiavui tov dtTKqTiKov dXetrGat piovll02
touto KXkoivto Kai outuj peT’ euXoYia? toO KaTa tov tottov
Kai Tqv noXuTapaxov tuiv ptuimuiv TrpaYpdxwv ZdXqv drro-
dmffKOTTOu. (4) Twv bd eipqpevuiv Trpotp&treujv bixa dYXft- Gepevui dv povatJTqptui eicxievat Kai KaTa to povaxtKOv
poOvra? £k tuiv KaTaTUJYiaiv aiixdiv dfievat, ttpwtotuttuj? axnM a
dnoKapqvat Kai dv oluibqTroTe TTTaitrpaTi dXuj. 'O Yap luiTqp
pev (Skovto? auTOu? KaTeipYVueiv dv Tr) efpqpdvq ^YKXeCcTTpqt,
ripaiv 0e6? d<pq'«T6v dpxopevov rrpo? pe ou
lireixa bd vqcmiai? Kai dTepat? tTKXqpaYWYiai? auTou? 0epa- pq dx^aXui
d£ui» [Io 6, 38]. 'Q? ouv xq? povaxiKrj? noXiTeia? Tqv dv
Tieueiv efboTa? KaTa to Yerpappdvov, th? oubei? paXwv
Tqv peTavoia CTxuXoYpacpoucni? qpiv Zwi]v, tui Yvqdiuj? Tauxq
XtTpa auxoO 4tt’ dpoTpov Kai crrpacpel? ei? to duitTw ei)- KpoffTiOepdvuj auveuboKoOpev xai odibei? aOTov irapepTrobiffet
06Td? dtmv ei? ti^v pacriXeiav tuiv oupavibv [cf. Lc 9, 62].
Tpono? Ttpo? Tfiv tou oiKeiou (tkottoO aTronXnpiucnv.
42. Ut qui dicuntur Eremitae ex urbibus expellantur.
47. Ne mulier in virorum monasterio dormiat et
1101 Tou? XcYopcvou? dpqpixa?, oiTive? peXaveipovouvxe? Kai vice versa.
Ta? KetpaXa? Koptime? TrepiaYouai Ta? irdXei?, peTaSii dv-
bpuiv XaiKtuv Kai
Mf|Te dv dvbptLuj povaOTqptuj Yuvf|, pf|Te dv YuvaiKeiq 102*
y^voikuiv dvacrrpetpopevoi Kai to oiKeiov 1
dvqp KaOeubeTtu rravTb? y^P TrpoOKdppaxo? Kai cTKavbaXou
totocorde sua sponte amplectuntur, ab eius loci praesule dHuj bei eivat tou? itkttou? Kai irpo? to eucrxipov Kai
examinari: deinde sic alio anno extra clausuram fortiter
se
gerere, ut scopus eorum evadat manifestior.
(2) Tunc enim
plane ac perfecte significabunt, quod non inanem gloriam statuimus, si elegerint quidem tonsis comis reliquorum monacho-
captantes, sed propter ipsum revera pulchrum ac honestum
rum amictum suscipere, eos in monasterio constitui et inter
hoc otium persequuntur.
fratres referri: quodsi hoc non elegerint, ex urbibus expelli
et solitudines habitare, ex quibus sibi etiam denominationes
1100 (8) Post tanti autem temporis complementum, si in eodem
confinxere.
eligendae vitae instituto permaneant, includi ipsos, et iis
non Licet omni Christiano vitam exercitatricem
amplius licere, quando etiam voluerint, ex tali mansione egredi: eligere et, rerum 1102
praeterquam si propter communem utilitatem vel aliam ne- ad vitam pertinentium deposita tempestate, monasterium in-
cessitatem ad mortem urgentem ad id trahantur; et ita cum gredi et habitu monachi tonderi, in quacumque prolapsione
benedictione eius loci episcopi. deprehensus fuerit. Salvator enim noster Deus inquit: Eum
(4) Qui autem sine his iam
dictis causis ex suis habitaculis exire qui venii ad me, non eidam foras. Quia igitur monachalis
aggrediuntur, primo
quidem vel invitos dicta clausura coerceri, vitae ratio nobis vitam in paenitentia ob oculos ponit,
deinde ieiuniis et ei,
aliis afflictionibus ipsos curare scientes, quemadmodum scriptum qui ad illud germane ac sincere accedit, acquiescimus ac
est, quod nemo qui manum aratro inmisit et retro conversus favemus nec ulli ei mores impedimentum afferent, quo minus
:

est, est aptus regno coelorum. proprium scopum adimpleat.

1101 Eos qui dicuntur eremitae, qui quidem nigris vestibus in-
Neque mulier in virorum monasterio, neque vir in mulie- 1102 1
duti et capite comati urbes obeunt et cum
viris saecularibus
rum dormiat. Extra offendiculum enim et scandalum fideles
ac mulieribus versantur et propriae professioni faciunt
iniuriam
esse oportet et ad id, quod decorum ac honestum Deoque
 608 CONCILIUM QUINISEXTUM SIVE TRULLANUM n. 1102»— 1106. 609
euTTpoae&pov xuj Kupiui xbv eauxuiv euGexiZeiv jiiov ei be crdppaxov TrXfjv xoO 4voq xai pdvou, xaGaipetcrGui, ei bd
xiq xoOxo TtpdSei, eixe xXqpixbq eixe XaiKoq, dtpopiZeaGuj. Xaixoq, dqjoptCecOuu. *

48. De uxore eius qui episcopus ordinatus est. 67. Ut a sanguine animalium abstineatur.
1102 2 'H xoG -rrpbq npoebpiav ava-fopevou Yuvq,
bTnbKorrnq 'H 0eia fipTv Tpacpr) dvexeiXaxo aipaxoq xai drrdxecrGai 1105
xaxa xoivqv cJupcpuiviav xoO oixeiou avbpoq TrpobiaZeuxGeitTa, TtvtKxoO xai Ttopvetaq [cf. Act 15, 29] *
xoiq ouv bia xf|v Xixvov
pexa xi^v dn’ auxui xqq bttKXxoTTfjq x £l P 0T0V C(V dv povacrxripiuj
‘
Yacrrepa afpa oloubf|Ttoxe Zihou xdxvq xivi xaxaCTxeudZoucriv
eiaixuj, Troppui xrjq xou dmcJKonou Kaxafurfnq diKobouripevuj, dbdibtpov xai ouxuj xoOxo daGtoucri, upocTtpbpuiq denxipdipev.
xai xqq xoO dTnOKOTtou npovoiaq dixoXauexuj ei be Kai d£ia Ei xiq ouv dub xoO vOv aTpa Ziuou dbOieiv dnixeipoiq
oiiu-
cpaveiri, Kai trpbq xb xrjq biaxoviaq dvapiflaaGriffexai dSiuipa. bfirroxe xpoTrui, ei pdv xXqpixoq eirq, xaGaipeibGui,
ei bd Xaixdc,
d<popiZdb0u).
52. De Missa Praesanctificatorum.
81. Ne in Trisagio cantetur «Qui crucifixus es pro nobis».
1103 ’Ev irdcraiq xrjq a-ftac; Tecraapaxoaxqg xwv vqaxeiuiv
qpepaiq irapeKxoq aa(5|3dxou Kai KupiaKrjq Kai xqq ayiaq 'Eitc^nitep dv xicti xdjpaiq pepaGqxapev dv xui xpibaf itu
,
r, 1106
xoO Eua-fxeXiOpoO T)p4paq, fivdaOiu b xuiv TtpotiTiacrpdvuJV upvin dv TTpoa0f|xnq pdpei dxtptuvetbGai pexd xo «"Afioc
iepd Xeixoupfia. dGdvaxoq» x6 «'O crxaupiuGeiq bi’ f)p<5
s dXdqCTov fjpfi ? »,
xoOxo bd fmb xuiv TtaXaituv drituv TTaxdptuv diq
xqq
55. Ne die Sabbato ieiunetur. eucrepetaq dXXoxptov dx xoO xoiouxou
drrr|Xd0ri upvou ouv
1104 pepaGqxapev dv xr) 'Ptupaituv noXei dv xaiq xd» xf|v xoiauxqv q>uivf|v xaivoupynbavxi napavbpw
'E-rreibri aipexixuT
a-fiaiq xqq TeaciapaKocrxqq vqoTetaiq xoiq xauxqq <xd(3(iuai xai ifaeTq xupoOvxeq xd Ttapd xuiv dyituv
TTaxdptuv f]niLv
vriCTxeueiv rrapd Tqv trapaboOeiaav bKKXqbiaaxixriv dxoXou- rrpiv eOaepdiq 0ecrpo0exr|04vxa
dva0epaxiZopev xouq dxi pexa
0iav dbo£e xrj dxiqi luvobiu, dicrxe Kpaxeiv xai 4ni xi] ‘Pw- xbv rrapbvxa bpov irapabexopdvouq xf|v xoiauxqv tptuvf|v
'
-
dn’
p a i tu v ’EKKXr|ffiqi dnapacraXeuxujq xbv xavbva xov Xdfovxa
1 dxxXnoTaiq f\ dXXwq muq xtu xpibafiuj lipvtu txuvdirxovxaq,
«ET xiq xXqpixbq ebpeGein xi] dfiqi Kupiaxri vqffxetituv f| xo xai ei pdv iepaxixbq dcrxtv 6 Trapapdxqq xtuv 6pib0dvxtuv,

die Dominico vel sabbato ieiunare, unum

gratum, vitam suam componere. Si quis autem hoc fecerit, praeter et solum
sive clericus sive laicus, segregetur.
deponatar, sin laicus, segregetur.»
Uxor eius, qui ad episcopalem dignitatem promovetur, Divina nobis Scriptura mandavit, a sanguine et suffocato 1105
1102 2
communi sui viri consensu prius separata, postquam in epi- et fornicatione Eos ergo, qui propter lautum et
abstinere.
scopum ordinatus est et consecratus, monasterium ingrediatur delicatum ventrem cuiuscumque animalis sanguinem arte
aliqua
procul ab episcopi habitatione exstructum, et episcopi pro- esculentum condiunt ac instruunt atque ita illo vescuntur,
con-
videntia fruatur. Sin autem digna visa fuerit, etiam ad dia- venienter punimus. Si quis igitur deinceps animalis
sanguinem
conatus dignitatem provehetur. quovis modo comedere aggrediatur, si sit quidem clericus,
de-
In omnibus sanctae Quadragesimae ieiunii diebus, praeter- ponatur: sin autem laicus, segregetur.
1103
quam sabbato et Dominica et sancto Annuntiationis die, fiat Quoniam in nonnullis locis didicimus in hymno, quo
ter 1106
sacrum praesanctificatorum ministerium. Sanctus canitur, additamenti loco dici post illud,
«Sanctus
1104 Quoniam intelleximus in Romanorum
civitate in sanctis immortalis», hoc, «Qui crucifixus es pro nobis,
miserere
Quadragesimae ieiuniis eius sabbatis ieiunare praeter eccle- nostri»: id autem ab antiquis sanctis Patribus,
ut a pietate
siasticam traditam observationem: sanctae Synodo visum est, alienum, ex hoc hymno eiectum est cum scelerato
haeretico,
ut in Romanorum
quoque Ecclesia inconcusse vires habeat qui hanc vocem innovavit: nos quoque confirmantes
ea, quae
canon 1 qui dicit «Si. quis clericus inventus fuerit in sancto
a sanctis nostris Patribus prius pie constituta
: sunt, anathema-
tizamus eos, qui post praesens decretum eiusmodi
vocem ad-
1
Can. apostol. 66.
mittunt m
ecclesiis vel aliquo alio modo sanctissimo
hymno
adiungunt. Et si est quidem sacerdotalis ordinis, qui
trans-
Kirch, Enchiridion. on
 610 CONC. QU1NISEXTUM. — ANASTASIUS ABBAS SIN AIT A n. 1107—1108. 611
drro-funvoOcrGai toOtov Tqq IcpaTtKrjq d£iaq rrpociTdTTopev,
ei bil Xaraoq fi povaxbq, dcpopfcecrOai. ANASTASIUS ABBAS SINAITA obiit post 700.

82. Ut in posterum loco Agni ipsa figura Christi De Patre spirituali.

in imaginibus depingatur. [Quaestiones et Responsiones 6, 1.]

1107 (1) ’Ev tuti tuiv (Teimliv ekovuiv Ypa<pa'S apvoq baK- EpujTricnq KaX6v dartv dpa t6 ££opoXoYei(T0ai Tdll08
c
tuXuj toO Ttpobpopou beiKvupevoq 4-fX a pdTT£Tai, bq eiq tuttov apapTripata fipiliv TtveupaTiKoiq dvbpaffiv;
TrapeXr|(p0ri iqq x<*P 1T0 S. tov dXri0ivov fipiv bia toO v6pou ’A 6k q ToOto kqXov
tt
p icr i
' (1) Xtav Kai iravu
TtpoOTcocpaivujv dpvov Xpiotov t6v 0ebv fipuiv. (2) Toiiq uicptXipov dXXa Toiq
pf| dneipwq Kai ibiumKuiq nepi Td
oOv TtaXaiouq TUTtouq Kai raq tnciaq, ibq Trjq dXq0eiaq aup- TOiauTa biaKeipevoiq ,
iva pn bid Trjq dX6 T ou (TuprraOeiaq
(3oXd Te Kai rrpoxapdfpaTa Ttapabebopdvouq Tfl ’EkkXti<t{()i, Kai otKOvopiaq, P| bia Trjq aKaipou Kai dveTuffTfjnovoq.Trapa-
KaTacmattpevoi xr|v xdpiv TTpOTipwpev Kai Tr|V dXf|0€iav, CTTdo-ewq tujv drtiTipiuiv KaTacppovnTf|v
oiKOvopiaq dvdXrnTOV
tiiq TrXripiupa vdpou TauTrjv urtobeEapevoi.
(3) 'Qq Qv ouv f| ^0upov Kai trapeipevov ere drteipraanTai.
(2) ’Eav ouv
t6 t4Xciov Kdv Taiq xpwpaTOupYiaiq £v Taiq aTrdvTwv dipeatv eupti? dvbpa TmupaTiKov, ^pirtipov, buvdpevdv tre iaTpeuCTat
fmoTpdqjiiTai, tov toO afpovToq ti^v dpapriav toO Koapou dvejrauTxuvTujq Kai pera Tricmujq «opoXoTncrai aihui,
tbc
dpvoO XpioroO toO 0eoO fipuiv KaTa t6v dvOptimivov xa- Ttli Kupiuj Kai ouk dv0pumui. (3) «bqai T ap 6 Zotpdq'
paKTnpa Kai tv Tai q tUoaiv diro toO vOv dtrrl tou uaXaioO «TTepi Tqq ipu X <) q (Tou pf| aicrxuvOrjq. "Ectti dp
T aia X uvn,
apvoG dvaffTqXoufxOai dpiZopev, bi’ oOtoO t 6 Tqq Tarrtivtu- n diraxet dpapTiav Kai gemv aitr uvn b6Ea Kai
X X aptq.
trewq uqioq toO 0eoO Aoyou KaravooOvTeq, Kai trpoq pvripqv Kai pii Xd0qq irpoduntov KaTd Trjq ipuxfj; exou, Kai pf) iv-
Trjq tv crapKi iroXiTeiaq toO Te ird0ouq auToO Kai tou ciui- Tpaitrlq eiq itTUicriv (Tou.* Kat' «Mf| ataxuv0i^q dpoXo-fnoat
Tiipiou 0avaTou x€l P a TU)TOupevoi Kai Trjq £vTeu0ev tevo- i<p'apapTtaiq aou» [Ecdi 4, 24 sqq ]. Kai 'luidvvqq'
«’Edv
pevqq tui KOffpa) ditoXuTpuiaeuiq. rap, cpnffiv, dpoXoYuipev Tdq dpapUaq fiptliv, TnaTdq
4 ctti Kai
Lauchert 101 sqq. Ilard. 1659 Msi 11 939 sqq. Hf. 330 biKaioq 6 0eoq, tva dtpf| qpiv Taq dpapTiaq
3, sqq. ,
3, sqq. Kai KaOapian
III. 3, 1,562 sqq. OPaq ano Traaqq dbtKiaq» [1 io 1, 9].
MG 89, 369 sqq.

gressus est eum, sacerdotali dignitate privari iubemus, sin

autem lalcus vel monachus, segregari.
Quaestio: Sitne bonum confiteri peccata nostra viris
1107 In nonnullis venerabilium imaginum picturis agnus, qui
(1) spiritualibus ?
digito praecursoris monstratur, depingitur, qui ad gratiae
figuram assumptus est, verum nobis agnum per legem Christum
Responsio: (1) Est bonum et valde utile; sed non iisims
qui earum renim sunt imperiti et rudes: ne, per rationes ex-
Deum nostrum praemonstrans. (2) Antiquas ergo figuras et pertem commiserationem ac dispensationem, per importunam
umbras, ut veritatis signa et characteres Ecclesiae traditos,
et a scientia alienam poenarum seu
amplectentes, gratiam et veritatem praeponimus, eam ut legis paenitentiarum injunctio-
nem te reddat aut contemptorem stupidum aut socordem et
implementum suscipientes. (3) Ut ergo quod perfectum est remissum. (2) Si ergo inveneris hominem spiritualem, peritum
vel colorum expressionibus omnium oculis subiciatur, eius qui
qui possit tibi mederi, citra pudorem et cum fide confitere
tollit peccata mundi, Christi Dei nostri humana forma cha-
racterem etiam in imaginibus deinceps pro vetere agno erigi
ei tamquam Domino
peccata, et non homini. (3) Etenim
ait Sapiens: Pro anima tua ne confundaris : est enim con-
ac depingi iubemus: ut per ipsum Dei Verbi humiliationis
fusio adducens peccatum et est confusio gloria et gratia.
celsitudinem mente comprehendentes, ad memoriam quoque Ne
accipias faciem adversus animam tuam, et ne reverearis
eius in carne conversationis eiusque passionis et salutaris in casum
tuum. Et Non confundaris confiteri peccata tua.
mortis deducamur eiusque quae ex eo facta est mundo red-
:
Etloannes'
St confiteamur peccata nostra, fidelis est et iustus
emptionis. Deus, ut di-
mittat nobis peccata et mundet nos ab omni iniquitate.

39 *
 612 PAULUS WARNEFRIDI DIACONUS scripsit ca 750.

PAULUS WARNEFRIDI DIACONUS scripsit ca 750.

De Leone I et Attila.
[Historia Romana 14, 11, 3 — 12, 2.]

1109 Deinde Aemiliae civitatibus similiter exspoliatis,

11. (8)
novissime eo loco, quo Mincius fluvius in Padum influit, INDEX ALPHABETICUS
castra metati sunt. (4) Ubi Attila consistens dum,
utrum adiret Romaman desisteret, animo fluctuaret,
AUCTORUM, PERSONARUM, RERUM.
non urbi, cui infestus erat, consulens, sed Alarici Indicantur numari marglnnlei et, ioat comma, numeri lententiurum.

exemplum pavens, qui captae a se urbi non diutius super- A Aegyptiorum pravi mores: (Vopi-
vixit, dum ergo has animo tempestates revolveret, repente scus) 87.

illi legatio placidissima a Roma advenit.

Ab er cius Hierop.: Epitaphium Aelia =
Hierosolyma 480,4.
155. Aetheriae Peregrinatio ad loca
1110 12. (1) Nam per se vir sanctissimus Leo Papa ad Abortus : eius procuratio excommu- sancta 661—672.
eum accessit. Qui cum ad regem barbarum introgressus nicatione plectitur (Eliber.) 843'. Alitius (ep. Lyddae) 400,2.
esset, cuncta ut optaverat obtinens, non solum Romae, 'AppdEas 118. Alitius haereticus 654,3 924,6.
«Absolutio*: per diaconos danda Afri: rebaptizant haereticos (Are-
sed et totius Italiae salutem reportavit; territus namque
(Cypr.) 271. lat.) 871.
nutu Dei Attila fuerat nec aliud Christi sacerdoti loqui Abstinentia: falsa prohibita (Can. Afrorum: falsius (Salvian.) 914,6;
quod ipse praeoptabat. (2) Fertur itaque post
valuit nisi apost.) 700. — vitiositas (id.) 914,9.
discessum pontificis interrogatum esse Attilam a suis, Aeacius ep. Caesar. Pal., Arianus &Y<jTrr| : = (Ign. An-
eucharistia
cur ultra solitum morem tantam reverentiam Romano 614,1 516,8. tioch.)21,4; =
coetus Christia-

Papae exhibuerit, quando quidem paene ad omnia, quae

Acclamationes: exemplum (Concil.
Rom. 465) 949.
norum (id.) 25,2: cena Chri- =
stianorum communis (Tertull.)
ille imperasset, obtemperarit, tum regem respondisse, non Accusationes Christianorum a Ti- : 183,19.
se eius qui advenerat personam reveritum esse, sed alium berio prohibitae (Tertull.)76,8 1 Agapae, cenae Christianorum
se virum iuxta eum in habitu sacerdotali adstantem vi-
— falsae (Tertull, ) (Min. 185,
i. e,
communes: descriptae (Tertull.)
Fcl.) 222 sqq, (Arnob.) 345; — 182 sqq prohibitae (Laodi-—
disse, forma augustiore, canitie venerabilem, illumque probandae (Traian.) 81,3, (Ha-
;

cen.) 523.
evaginato gladio sibi terribiliter mortem minitantem, nisi drian.) 86,3 ; — V. Crimina. Agapitus diae, et mart.: festum (Fe-
fcuncta, quae ille expetebat, explesset. Achilleus mart.: epitaphium (Da- riale Rom.) 544,7.
masi) 585. Agatho p. epistula dogmaL de :

Ed. H. Droysin, Monum. Germ. hist., auctores antiquissimi 2, 204 sq. Acilius Glabrio mart. (Sueton.) unione hypostatica lOSla 1083,4.
:

43, (Dio) 226,4. Agathonice mart. acta proconsula- :

Acolythi Romani (Cornei. Rom.)

:
ria 88
sqq.
255,11 Afjnes mart.: festum (Keriale Rom.)
Acta apostolorum (Clem. Alex.)
: 544,1 —
epitaph. (Damasi) 591.
;

150, (Fragm. Mur.) 158,34. Agnus Dei: figura Christi 1107.

Acta proconsularia: Scilita- dKoOovTe? 594.
norum 71 — 76; — Carpi, Papyli, dKpodipevot 375 377 880 594
Agathoniccs 78 — 90 —
Cypriani 680,2.
—
301 306; — ;

Dionysii Alex. 316 Alani: impudici (Salvian.) 914,8.

ad 321. Aleatores, Libellus adv. 310.
Adulterium: eius remissio (Orieen.) Aleatorum paenitentia : (Eliber.)
246,25. 344.
Advenae: quomodo ab ecclesiis Alexander p. 126,5 546,7.
suscipiendi (Didache) 4 '. Alexander ep. Alex.: F.ncyclica
Aegypti episcopi: contra Arium 393-399 — «papa» dictus
(Alexand. Alex.) 396,1 ; — pro (Arius)
;

400 Inscriptio; —
Athanasio (Liberius p.) 551,3. 411,3 sqq 516,3 553,3.
614 Index alphabeticus auctorum, personarum, rerum. 615
Alexander ep.Constantinop. 418sqq. Anthimus ep. Nicomed. mart. 448,6. Appelles haeret. 308,3. fenditur (Sardie.) 504 sqq; —
Alexander ep. Hierosol. 439,2 sq. Antichristi tempus : (Cyprian.) 283,3 Arca ecclesiastica: (lustin.) 56,7, a Liberio sustinetur 550 sqq; —
Alexander Severus imp. Christia- : 289,1 sqq, (Alexand. Alex.) 393,2 (Tertull.) 180. in epistulis Liberii suspectis dam-
norum amicus (Euseb.) 435,1,
—
398,4.
Antiochenae Ecclesiae
Arcani disciplina: cf. (Abercius) natur 560 sqq ;
— eius canones
(Ael. Lamprid.) 484 sqq; eius privilegia 155, (Pectorius) 236, (Origenes) (Quinis.)1091;— v. App.929*sqq.
rescriptum 488. (Nicaen. I) 406,2, (Constanti- 252,3, (Eliber.) ^40, (Ancyr.) Athanasius (ep. Anazarbi) 400,2.
Alexandri Insula (vicus) 234. nop. 1) 647,1, (Quinis.) 1096. 372, (Laodic.) 521, (Const. Attila Hunnorum rex v. Leo I p. :

Alexandria Aegypti 88,5 sqq 107,1 Antoninus (Caracalla) imp.; lacte apost.) 690,5, (Chrysost.) 733,7. Audientes =
catechumeni (Ter-
:

et saepius; —
vide Appendicem. Christiano educatus* (Tertull.) Arcus Constantini M. : In- tull.) 199,1 =
paenitentes (An-
;

Alexandrinae Ecclesiae privilegia 217,8. scriptio 391. cyr.) 375 377 380, (Basiiius)
(Nicaen. I) 406,1, (Constanti- Antoninus Pius imp.: rescriptum Arianorum furor in Catholicos: 594, (Constit. apost.) 680,2.
nop. I) 647,1, (Quinis.) 1096; — pro Christianis (Melito) 64,2, (Sardie.) 507 sq, (Constanlinop.I) Auditores Manichaeorum (Augu- :

schola (Euseb.) 437. (Tertull.) 177*. 650,1 sqq. stin.) 768.

Ambitus Pontificatus Romani pro- Apocalypsis: Ioa n i 47,6 116,2 Ariomanitae: (Sardie ) 504,1 508,4. Auguria saec. quinto a Christianis
hibetur (Symmachus
:

p.) 960°. 159,57 161,71; Petri — Arius haeresiarcha Epistula ad

:

consulibus quaesita (Salv.) 906,6.

—
:

Ambrosius ep. Mediolanensis: 161,71 sq. Euseb. Nicotn. 400 401; — Augustinus ep. Hipponensis:
De — De paeni-
virginibus 597; Apocrypha evangelia (Origen.) :
Thalia 402; —
eius doctrina Contra epist. fundamenti Mani-
tcntia 598-603; — Epistula 51: 247. (ex epistula) 400, (ex encycl. chaeorum 738 739 Epistula —
604-620: — De obitu Valen- Apocryphaeepislulae Pauli (Fragm. Alexandri Alex.) 398 sqq, (ex 98 740 742; —Retractationes —
:

—
:

—
:

tiniani621 — 623; De obitu

—
Mur.) 159,63 sqq cf. 959a. ;
Thalia) 402;
—
primi asseclae 743 765 767 — In Psalmum —
—
;

Theodosii 624—626; 649 Apollinarius seu Apollinaris: de le- 894,1; mors subitanea 54: 744; Sermo 131 745;
927 sqq 933 sqq. gione fulminea (Euseb.) 433,4; (Alhanas.) 418 sqq; dam- — — Sermo suppos. 261 746 —747;
:

Ammianus Marcellinus: Re- — haereticus 654,4 813,8 888,12 natio (Nicaen. I) 410,2, (Con- — Epistula 211 748 762; :
:

- —
rum gestarum libri 673 — 676. 1021 . stantin. M.) 862, (Constanti- De civitate Dei 763 764; — —
Amphilochius ep. Iconii 1091,4.
Anachoritae 976.
'AnopvqtioveOpaTa
Xujv (lustin.) 65,8 56,3.
tiIiv dnooTtS- nop. I) 649 sqq, (cf. Vine. Lerin.)
813,8.
De haeresibus 768—778 ;
— eius
:
auctoritas (Coelestin. p.) 7 90a.
Anacletus p. 126,3; —
curriculum Apostatae non reconciliandi(Cypr-)
: Aristion presb. (Papias-Euseb.) Aurea aetas: (Vergil.) 85 Nota.
(Catal, Liber ) 545,5. 282,4; —
reconciliandi (Ancyr.) 46 sq 48.
:

Aurelianus imp.: Epistula de

Anaphora eucharistica Serapionis 875 sqq ;
—
eorum poenae (Theo- Aristo Pellaeus 430,8. libris Sibyllinis et Christianis
476 sqq.
Anastasius p.: Epistula 713; —
dos. 1) 840.
Apostoli quomodo recipiendi (Di-
Armatura
291.
militis Christi: (Cypr.) 327; — primatu Romano
pro
contra Paulum Samos. (Euseb.)
antecessor Innocentii I 719,1. dache) 4
:

eorum «missio» — Arnobius: Adversus nationes 345 443

Anastasius abbas Sinaita: (Clem. Rom.) 12;
;

commentarii — ad 346. Auriga: ante baptismum arti suae

Quaestiones et responsiones 1108. — Evangelia (lustin.) 65,8 ;
— Arsenius, qui ab Athanasio necatus renuntiet (Eliber.) 843; quam- —
Anastasius presb. Nestorii 863 sqq. doctrina una et consonans (Ter- esse dicebatur: (Sardie.) 510,2. diu agitat, excomtnunicatus est
Anatolius ep. Constani inop. 900 944. tull.) 192,3 ubi praedicave- — Arsinous haeret. 162,81. (Arelat. I) 369'.
Andreas ap. 46,4 157,14 428,1. rint (Origen.) 428;
;

eorum — Artemas haeret. 326,16.

Angeli custodes: (Origen.) 242, passiones (Tertull.) 216. Ascensionis Domini festum de li-
(Serapion) 480,2. Aposto'icitas Ecclesiarum (Ter- taniis praecedentibus (Aurelian. I)
:

B
:

Angelorum chori (Cyrill. Hiero-

:
tull.) 191 192 sq 194. 973. Babylas ep. Antioch. confessor:.
sol.) 533,1, (Constit. aposlol.) Apostolorum: canones 692 Ascesis falsa damnatur ( Can. apost.) (Euseb.) 437 439,4.
—
:

681,8.
Anicetus p. et Hegesippus 70,3 ; —
ad 706 1089,1;
tiones 679-691 1089,1.
constitu- 700.
Ascetae: cum clero communionem
Babylon in 1 Petr 5, 13: Roma =
:
(Clem. Alex.) 427.
et quaestio paschalis (Iren.) 99; Appellatio ad Romanum Pontificem accipiunt (Constit. apost.) 688,14. Baptismus infusionis (Didache)
— et Polycarpus (id.) 100; — (Sardie.) 500 sqq, (Innoc. I p.) Asclepas (ep. Gazensis) 505 sqq. 1,3;
:

— sanguinis (Tertull.)
126,5 546.11. 724 sq, (Chrysost.)728sqq, (Fla- Asterius ep. Arabiae 514,3. (Origen.) 250,2; — 195, flaminis
Animarum transmigratio: (Origen.) vian.) 885 sqq.
Appellatio imperatoris prohibita epi-
Asyli ius ecclesiarum
(Theodos. II)
: (Ambros.) 621 ;
— clinicorum
249,4, (Augustin.) 771,1. 825, (Araus. 1) 868. (Cornei. Rom.) 256,14, (Neo-
Anisius ep. Thessalonic. 719. scopia: (Antioch, 341) 495. Athanasius ep. Alex.: Apo- caes.) 388; —
ad remissionem
Annuntiatio B.V. M.: (Quinis.) 1 103. Appellationis instantiae in Africa: logia contra Arianos 414 — 415; peccatorum (lustin.) 55,1, (Ter-
Anthero9 p.antecessorFabiani: (Eu- (Carthag. 418) 783. — Historia Arianorum 416 —417; 197,14. (Origen.) 250,1,
seb.) 436,1 sq, (Catal. Liber.) Appellationum cursus: (Iustinian. J) — Epistula ad Serapionem 418
tull.)
(Cypr.) 296.8; peccatorum —
547,20. 1027 sqq. ad 420 ;
— contra Arianos de- confessione praeveniendus (Ter-
616 Index alphabeticus
auctorum, personarum, rerum. 617
tuli.) (Euseb.) 463,8,
198, — Bithynia; persecutio Christianorum Capitolinus, Iulius: Vita M. Chorepiscopi eorum competentia
ieiunio (Didache) 1,4, (Tertull.) :

198,1; —
ritus (Didache) 1,
tempore Traiani 28 sqq.
Bonifatius I p.: de Primatu 783<J.
Antonini Philos. 481. (Antioch. 841) 494; in civitate —
(Tertull.) 211; forma (Pela- — Capitula tria: 103 9 a. offerre possunt (Neocaes.) 389 1
;

gius 1 p.) 1041 a ;

— minister C
Caracalla imp. v. Antoninus.
Caritas Christiana: (Ign. Ant
) 20,2
eorum loco periodeutae con-
stituuntur (Laodicen.) 625
ordinarius extraord.
et
Antioch) 21,4, (Tertull.) 196,
(Ign.
Caecilianus ep. Carthag. 855,18 sq
202,4,
25.2 , (Iustin.) 56,1 7, (Dion.
Corinth.) 61, (Tertull.) 180,8 sqq
Chrestiani: = Christiani (Tacit.)
(Eliber.) 840 ‘. 34,4 sq.
859 86F,2 774,1.
Baptismus haereticorum iteratus ; Caecilianus ep. Spoletinus 558.
(Pontius diae. Cypr.) 807,
(Dion. Alex.) 822.
Chrestus: = Christus (Sueton.)
tempore Callisti p. (Hippolyt.) 89,4.
Caedes voluntaria eius remissio
288,4 ;
—
a Stephano p. iterari (Origen.) 245,22.
:
Carpocrates haeret. 115,1.
Carpus mart. : acta procons. 78 sqq.
Chrestus ep. Syracus. $57.
Chrisma a quonam conficiendum
prohibitus 806 a (Firmilian. Caelibatui: (Eliber.) 886 889, (An-
:

Catacumbas
Caes.) 808 sq; non iterandus — ,

cyr.) ,
881
(Nicaen. I) 408, 544,1 5.
,
Coemeterium ad (Toletan. 400) 712.
Christiana doctrina: eius evolutio
(Dionys. Alex.) 818 sq, (Cod. (Paphnutius et Nicaen. 1) 850 sq, Catalogus Liberianus 545
Theodos.) 888 sq quorum ;
— (Constantin. M.) 828 921, (Lao- ad 549.
(Augustin.) 744, (Vine. Lerin.)
819.
b. iterandus (Arelat. I) 871,
(Nicaeh. I) 408 a, (Laodic.) 522,
dic.) 520,
968,
(Siricius p.)
(Innoc. I p.) 964, (Can.
658 sqq Cataphrygae sive Cataphryges: = Christiana religio: eius propagatio
Montanistae 187,6 168,84 sqq v. Propag. Christianismi.
(Innoc. I p.) 727 a, (Arelat. II) apost.) 695, (Toletan. 400) 707,
878; — fructus
huius contro- (Araus. I) 871 sqq, (Arei. II)
522.
Catechumenatus : ab Origene de-
Christiani: a Christo nominati
(Flav. Ios.) 7,6, (Plin.) 29,5
versiae (Augustin.) 744,8.
Baptismus parvulorum: deferendus
876, (Agath.) 968 sq 966, (To-
let. 527) 974,2, (Quinis.) 1098
•
scriptus 252; — duratio (Eliber.) 80.7, (Tacit.) 84,5; orant —
(Tertull.) 197 necessarius
;
— — leges Iuliae contra cael. (Ter-
840*.
Catechumeni gentiles
pro imperatoribus eosque
(Origen.) 249 quam primum
;
— tull.) 174,10.
840'; —
(Eliber.)
:

Iudaei: (Agath.) 970.

: observant (Clem. Rom.) 15,4 16,
(Scilitani) 71,2, (Tertull.) 179,2,
dandus (Cypr.) 295 sqq. Caesariani 299,8. Cathedra Romana s. Petri v. Pe- (Cypr.) (Dion.
—801,2,
:
Alex.)
Baptizati pro accepto baptismo
:

nihil solvant (Eliber.) 840*.

Caesarius Sermo
ep.
de opere paenitentiae 746 ad
Arelat.: trus ap. ;
— festum (Feriale Rom.) 818; mortem contemnunt
544.2. (Mare. Aurei.) 77,2, (Galen.)
Barbarorum invasiones poenae
morum
:

Christianorum
747. Cathedrae Romanae infallibilitas: 154,2; —
in palatiis impera-

911 sqq; —
meliores mores
(Salv.) Calamitates publicae: falso Christia-
nis imputantur (Tertull.) 185,
(Cypr.) 294; (Ennod.) 961.
Catholica Ecclesia primum ab
torum (Eus.) 444,8; tortura —
:
affecti (Plin.) 80,8, (Min. Fel.)
Christianorum (id.) 914.
Barchochebas 429,2.
(Arnob.) 845 sqq.
Callistiani 283,5.
Ignat. Antioch. nuncupata 21,3;
— v. Ecclesia.
228,3; —
qui funguntur sacer-
Bartholomaeus ap. 428,1. dotio gentilium vel duumviratu
Callistus p. : edictum de moechis Catholica fides: omnibus amplec- (Eliber.) 340' sq.
Basilidcs gnosticus 109 sqq 168,84
808,4.
(Tertull.) 219; —
(ex invectiva tenda (Theodos. 1) 828; eius — • Christiani Ut /tenuo sint»; (Gale-
Hippolyti in eum :) curri- profectus (Augustin.) 744, (Vine. rius)
,

Basiliscus 349,4.
usurp. : •Encyclion» culum vitae 228 sqq; doctrina Lerin.) 819. Christianis : omnia
contra fidem Chalcedonensem communia prae-
954-957.
231,8 sqq omnibus peccatis
;

veniam praebuit 232,1 episcopos, ;

Catholicus: «cognomen» (Pacian.)
627.
ter uxores (Tertull.) 181,14; —
Basilius ep. Ancyrae, Arianus 516,2. calamitates falso imputantur (Ter-
Basii i us ep. Caesareae Capp.
qui ad mortem peccaverant, non
removit 232,4; bigamos et triga-
Caulacau 111,5 112,1.
Cama finita est: (Augustin.) 745.
tull
) 185, (Arnob.) 845 sq; —
Epistula canonica tertia 693 ad
crimina Christianis imputata v.
mos ordinavit 232,5 in ordine
696; —
1091,4 1098,3.
; Causae piae :
praescriptione centum Crimina; —
an militia conveniat
Benedictus a Nursia: Regula
constitutis matrimbnium permisit
232,6 mulieribus ingenuis etiam
;
annorum gaudent
1022 sqq.
(Iustinian. 1) (Tertull.) 214 sq testimonia
;
—
975-1001. ethnicorum de Chr. v. Testimo-
Bethlehem 849,12.
servis vel libertis nubere permisit
233,1 —
cius festum (Feriale
Celerinus confessor 272 sq. nia; — cognitio iudicialis de
Celsus: ex Origenis libro III
Betthera 430, 3.
Bigami: successivi: a Callisto
;

Rom.) 544,9; —
coemeteri- Ceis. 252 sq.
c. Chr. v. Cognitio.
Christianismi propagatio v. Prop.
um 231,1 543 544,1 4 8. Celtae: (Irenaeus) 105,3. Christianismi.
p. ad ordines promoti (Hippol.) Canon S. Scripturae: (Fragm. Mur.)
232,5; —
simul tanei: ex- 156 sqq, (Innoc. I p.) 727 a,
Centulensis Sylloge inscriptionum
Romanarum 570 sqq.
Christianorum
Chr.; —
caritas
castitas (Galen.) 154,4;
v. Caritas
communicari (Eliber.) 332‘sq;
— paenitentiae subiecti (Neo-
(Gelasius p.) 959a.
Canones: apostolorum 692
Cerdo gnostic.
(Irenaeus) : 117, — conventus religiosi (Plin.)
caes.) 386; —
quomodo recon- ad 706 1089; — conciliorum
(Firmilian.) 308,3. 30.7, (Iustin.)
—
54 sqq, (Tertull.)
ciliandi (Laodic.) 520 ; a — v. Concilium.
Cerinthus haeret. 114.
Chalcedonense v. Concilium Chal-
179 sqq;
tutio (Tertull.)
corporationis insti-
—
clero exclusi (Can. apost.) 695. Cantores: 685,48 688,14 1030,1. ced. (Plin.) 30,7 ;
—179;
mores
integritas
v. Mores
618 Index alphabeticus auctorum, personarum, rerum. 619

Chr. —
nomen solum causa 706, (Tolet. 400) 709, (Innoc. I) 7 sqq 586 sqq 1052,4 ad — 550 sqq 559 673, (Theodos. I)
;

damnalionis (Plin.) 28,2, (Scilit.) 723 ;

—
superiorum ordinum ab Catacumbas 544,1 5 589; in
;

— 651,1, (Marcianus) 940; —

72,21 sq, (Carpi mart.) 79 sqq, usu matrimonii abstineant (Eli- Comitatu (= Quattuor Coronati) eorum decreta a Constantin. M.
(Tertull.) 168 sqq, iniuste odio — ber.) 339, (Tolet. 400) 707 — 544,10; —
Cyriaci 544,7; — confirmata (Euseb.) 922; —
habetur (Tertull.) 164 sqq; — officio cotidiano in ecclesia inter-
;

Donutillae 585 Gorgonii (ad — eorum auctoritas (Gelas, p.)

nomen et cognomen (Pacian.) sint (Tolet. 400) 708; — quas- duas lauros) 544,8; Hippolyti
;

— 959a-, v. etiam Synodus.

627 ;
— sanguis semen esi nam mulieres domi habere possint 544,7 590 —
Iordanorum 544,6 Concilium:
(Tertull.) 185'. (Eliber.) 336, (Arei. II) 876. — Laurentii 544,7
;

Maximi — Agathense 506 canones 963

Christianos ad leonem /: (Tertull.) Clericis: usura et negotiatio inter- 544,6; —
Novellae 1043,4;
;

— ail 972.
185,2. dicuntur (Eliber.) 333' 334, Ostense 544,5 Ostrianum, ubi— Alexandrinumc. 319 encyclica
Christianos esse non licet-. (Tertull.) (Arei. II) 877; item testa- — Petrus ap. baptiiavit 1045;
;

— 393-399.
:

174.4. mentorum captationes (Valen- Pontiani (ad ursum piliatum) Ancyranum 314: canones 376
Christianus mihi nomen est, Catho- tinian. imp.) 832. 544,6 ;
—
Praetextati 544,6 7 ad 386 1090,8.
licus vero cognomen-. (Pacian.) Clericorum : varii gradus (Cornei, p.) — Priscillae 543 544,6 592 Antiochenum 269 epistula syn-
627. 255,11, (Const. apost.) 685,43 1008,9 —
viae Salariae 1042 sqq odica 324 326. —
:

Chronographus anni 354: De- 688,14; —

immunitas (Constan- — ;

Sebastiani 589; Trasonis — Antiochenum 841 canones 490

positiones 643 Fcriale 544; — tio. M 829; — privilegia (id.) 544,10. ad 499 652,6 924,4.
:

— Episcopi Romani 545—549.

;

921 sqq
)
;
— ordinationes (Statuta Coenobitarum regulae Pachomii Arausicanum I 441 canones 868
Chrysostomus v IOannes Chrysost. ant. )952a ;
— haereditates quando 784 sqq; — Benedicti 975 sqq.
:

ad 876.
:

Circumcelliones 776,2. Ecclesiis accidant (Theodos. II) Cognitio criminalis de Christianis: Arausicanum II 629 canones
Circumcisio servorum Christiano-
: 1025; —
numerus in Eccl. Rom. tempore Traiani 28 sqq; — 974 a.
:

rum vetita (Constantin. M.) 841. tempore Cornelii p. 255,11; — tempore Hadriani 36; — Arelalense I 814: canones 367
Clandestina matrimonia: reprobata in magna Constantinop. eccl. tempore Marci Aurelii 431; ad 374 357 sq.
(Tertull ) 220. tempore Iustiniani I 1030. — iniuste instituitur (Tertull.) Arelalense 853 tempore Libe-
Claudius inip. eius persecutio (Suc- :

—
Clericos fieri quosnam prohibuerit 168 sqq, (Min. Fel.)223; — rii 551,5 554.
p.
:

ton.) 89 nominatur 32,4 Eliberitanum 3841* , Constan- cius exempla 71 sqq 73 sqq Arelalense II 448 canones 876
425,6 634, 1 1002, 2;
;

v. App. — tio. M. 830. 301 sqq 316 sqq. ad 879.

:

Clausura : monachorum et sancti- Clerus Romanus tempore Cornelii p. Collegia; interdicta a Traiano Ariminense 359: epistula 676*
monialium servanda (Quinis.) 255. (Plin.) 80,7 — a Scpt. Severo 561,2 853,2 858,9 sqq.
1102 . Cleius p. 545,4 1003,4. (Ulpian.)
;

1012; — tenuiorum Asianum c. 190: de quaestione

Clavorum sacrorum inventio: (So- Clinici eorum baptismus (Cor-
: permissa Sept. Severo (Mar-
a paschali 91 95.
crates) 848. nei, p.) 256,14; presbyte- — ad cian.) 1013,8. Aurclianensc I 511 canon 973. :

Clemens Alexandrin. : Paed- ratum non promovendi (Neo- Commodus imp.: martyres e Sar- Aureliancnse III 538; canones
agogus 139 — 149 — Adumbra- caes.) 388. dinia dimittit (llippol.) 230,3. 1037-1038.
—
;

tiones 150 ; 426 sq 434. Codex Iustinianus 1015—1029. Communicatoriae litterae v. Epi- Bracarense 561: contra Priscillia-
Clemens Romanus p. : Epi- Codex Theodosianus 820 stulae. nistas 1041b.
stulaad Corinthios 10—16; — ad 842. Communio sacra idololatria in Caesaraugustanum I 380: cano-
de eadem (Dion. Cor.) 62, Coelestiani : = Pelagiani (Augu- finem neganda (Eliber.) 330 sqq;
:

nes 644-646
(Hegesipp.) 69; ex I.iturgia — stin.) 777,1. — paenilentibus ante mortem Carthaginiense 252
ab eo nominata 679 691; — — Coelestii Pelagiani errores (Mar. danda (Innoc. I p.) 727,8; — synodalis 295 297
epistula
—
:

habet curam exterarum ecclesia- Mereat.) 809 sqq, (cf. Vin. Le- quomodo sumpta tempore Cyrilli Carthaginiense 418: canones 780
rum (Hermasl 50°; 126,3 — rin.) 813,3. Hierosol. 541 sq; — quoties a ad 783 783a 1090,3.
192,2 545 3 1004,6 1089,2. Coelestinus p. : Epistula ad laicisaccipienda (Agath ) 968. Chalccdonense 451 canones 941
Clericus peregrinus ne ordinetur
:
Nestorium 790; — Rescripta Computus paschalis Alexandriae' : ad 943 943a 898 sqq 940
:

sine sui episcopi licentia (Araus.I) 790a. faciendus et a Romana Ecclasii 954 sqq 1090,3.
870'. Coemeteria christiana: a Valeriano promulgandus Alex.)
(Cyrill. Consiantinopol. I 381 : canones
Clerici: a muneribus publicis ex- imp. adiri prohibita (Confessio 791 sq. 647 — 648648 a; epistula —
imuntur (Constantin. M.) 361;
— ne ad alteram ecclesiam trans-
Cypr.) 30 1 1 1, (Confessio Dionys.
Alex.) 320.10;
,

—
Concilia: quoties celebranda (Ni- synodica 649 —
654 1090,3.
a Fabiano p. caen. I) 405,2 sq, (Araus. I) Consiantinopol. II 553; de tribus
ferantur (Nicaen. 1) 408 de ;
— restaurata 547,21. 875,1 ;
—
ab imperatoribus con- capitulis 1039a.
altari vivant (Can. apostol.) 699 Coemeterium: Agnetis 544,1 591 vocata (Constantin. M.) 365 Sq Consiantinopol. 111 680/81 dam-
— ne in caupona comedant (iid.) 1008,4; —
Basillae 544,7 sqq; 367 sq 410,1, (Constantius et natio Honorii 1082—1084
:

701 ;
—
ne militiam agant (iid.) — Callisti 231,1 543 544,1 4 Constans) 504,2, (Constantius) 1084 a.
p.
620 Index alphabeticu» auctorum, personarum, rerum. 621

Concilium: Confessio: paenitentis attendenda (Lactant.) 865

(Arcus Const.)
sq, Corpus iuris civilis Iusti-
Eliberitanum 300 canones 330
ad 344.
: (Innoc. I p.) 727 ; privata — 891,3, (Nozarius) 392, (Euseb.)
453 sqq 457 sqq, (Rufin.) 714,
niani 1 : 1011-1036.
et publica (Origen.) 248,1 sqq; Crematio mortuorum : Christianis
Ephesinum c. 190: Asianum = — apud sacerdotes Dei (Cypr.) (Prudentius) 716', (Socrat.) interdicta (Tertull.) 214,6.
de quaestione paschali 90 95. 262,1 —
ante eucharistiam 843 sq, (Soz.) 915 sq, (Gelas.
—
Crimen capitale (Elib.) 330 sq. :

—
;

Ephesinum 481 depositio Ne- (Didache) 5,1 Cyz.) 958. Quaestio de eius Crimina Christianis imputata super-
:
ante baptis-
stori: 793 sqq canones etc. j
— mum (Tertull.) 198,1, (Euseb.)
;
baptismo: (Euseb.) 463 sqq, stitio nova (Plin.) 30,8, (Tacit.)
:

795o. 463,8 ; —
secreta (Leo I p.) 901 a.
(Arimin.) 676‘, (Ambros.) 626,
(Hieron.) 629, (Liber Pont.)
82,8 34,5, (Suet.) 40; incen-
Ephesinum latrocinium 449: ap- Confessorum epistulae communica- dium urbis Romae (Tacit.)
pellatio Flaviani 885 sqq. toriae (Cypr.)
:

267 sqq. (Eliber.)

1005'. 84; — magia (Hadrian. imp.)
Iconiense c, 285 de baptismo 885. Constantinus III imp. 1074 1078,1. 88,8; — maleficium (Suet.) 40;
— novarum rerum
:

haereticorum 814. Confirmatio: =

consignatio sive
Constantinus IV imp.: 1085. molitio (id.)
Laodicenum inter 848/81 : cano- atppaylt; (Cornei, p.) 256,15; — Constantius: pater Constantini M. 43; — 44; —
inertia (id.) atheis-
nes 620—525 1090,8. cius minister (Innoc. I p.) 727 a. 892,7 714,1. mus (Iustin.) 51,1, (Dio) 226,2;
Lateranense 649 canones 1079 : Conquiundinon (Trai an . ) 8 1 2.
Constantius imp.: Hosium ep. ad — polytheismus (iustin.) 51,5;
1080 sq. Consistente»: = classis paeniten-
,

Arianismum cogit ( Athan.) 415,4

— — homicidia, parricidia, infanti-
Mediolanense 846: contra Arium tium (Ancyr.) 375 876 877 879 Liberius p. ab eo concilium cidia, sacrilegia,
incestus (Ter-
558,2. 880, (Basii.) 596.
postulat 550 sqq in suspectis
;
— tull.) 168 4 (Min. Fel.) 223;
sq,
Neocaesareense inter 814/25: ca- Constans II imp.: «Typus* pro epistulis Liberianis nominatur — impudicitiae (Min. Fel.)
nones 886-390 1090,8. monotheletismo 1080—1081. 663,3 667,2; —
eius culpa de 224,10; —
odium boni publici
Nicaenum I 825 canones 403 : Constantia Augusta: soror Constan- Liberio (Hilar. Pictav.) 578, (Tertull.) 168,4 sq, totius naturae
ad 408 408 o; epistula syn- — tini M. 471 — soror Constantii
(Faustini libcll.) 655 sq, (Theo- (id 172,28 generis humani
odalis 409 413 —
461 565,1 ;
— imp. 1008,4.
;
dorei.) 930 sqq, (Lib. Pont.)
,

(id.) 178,12, (Tacit.) 34,6; —

652,1 722 724 834 855,5 899 Constantina Augusta uxor Mauritii 1007 sq, (Vita Euseb. presb.) caput asini adoratum (Min. Fel.)
1090,8. imp. 1058.
:
1050 sqq; nimius —
in con- 224,7 ;
—
causa calamitatum
Quinisextum 692 canones 1089 Conatantinopolitana magna ecclesia: vocandis synodis (Ammian.) 673 (Tertull.) 185, (Arnob.) 845.
ad 1107.
:

quot numeret clcricos(Iustinian, I)

— leges 881 841; v. Append. Crucis: gloria ab omnibus rebus
Romanum 313: convocatio 855sq 1030.
Constitutiones apostolorum:
1. Liturgia «Clementina» 679 ad
praedicata (Iustin,) 58 signa- ;
—
857,21. Constantinopolitanac sedis privile- culum a Christianis ad omnia
Romanum 882: epistula Orien- gia; (Constantinop. I) 648,(Chal- 691 ;
— 2, Canones apostolorum adhibitum (Tertull,) 218; cr. —
talium ad illud 649 sqq. ced.) 898 sqq 941,8 942,8 943, 692-706. sanctae lignum Hierosolymis in-
Romanum 465: decretum 947 ad (Iustinian. I) 1035
Continentes (ascetae): ne superbiant ventum (Socrat.) 845 sqq, vene-
949. 1096.
sq, (Quinis.)
(Ign, Ant.) 27,2; status Ec- — ratum (Cyrill. Hier.) 526 sq,
Romanum 499 : decretum 960. Constantinopolitanum v. Concilium
clesiae (Cod. Theod.) 882. (Silviae percgr.) 668,1 sqq; —
Romanum 680 : epistula dogma- Const. Continentes : gnostici (Irenaeus) effigies a Constantino M. armis
tica 1081 a. Constantinus M. imp.: Edictum 121 .
et nummis imposita (Soz.) 920,18
Sardiccnse 848 : canones 500 ad Mediol. 350—354; Epistulae — Conversi : =
castitatem perpetuam 25 —supplicium ab eodem
603 ;
— encyclica 504 — 519 355 361— —
Edictum contra amplexi (Agath.) 966,2.
;

sublatum (id.) 920,24.

—
;

561,4 1090,3. Corinthii: a Petro et Paulo instituti Cursus publici (vehiculorum) copia
Arium 362 leges 820—823
Synnadense c. 235 de baptismo : 827 829 880 833;
;

arcus — (Dion. Cor.) 60; —

acceperunt episcopis facta a Constantino M.
:

haereticorum 814. Constantini inscriptio 391 ;

— epistulam Clementis Rom. 10 sqq,
(Dion. Cor.) 62, — 358, (Euseb ) 461,2, a Constantio
Toletanum 400 canones 707 ad Constantini statua crucifigera Ro- item Sote- (Ammian.) 673.
712.
:

mana (Euseb.) 456,10 sq; — ris p. (id.) 61 sq —

episcopi ; Cyprianus ep. Carthag. De
—
:

Toletanum 447 symbolum 879 a. eorum: Dionysius 60 sqq, Primus 257—266;

:
concil. Nicaen. I convocavit (Eu- lapsis De catho-
Toletanum 527 canon 974. :
seb.) 461 ; —
se episcopum ex-
(Heges.) 70,2. licae Ecclesiae unitate 266; —
Trullanum I 680/81 1086. terorum dixit (id.) 462 — Cornelius p Epistula de No-:
Epistulae 267—300 ; eius —
Trullanum II =
Quinisextum. Arium revocavit
;

(Athanas.)
vatiano et de numero cleri Ro- confessio et martyrium (Acta
Concubina legitima (Tolet.400)7 1 1 418,2; — sanctae crucis partem
mani 254 256 — a Cypriano proc.) 801 sqq; caritas tem- —
Concubinarius stricte
:

dictus ex- ct sacros clavos accepit (Socrat.) laudatur 276 sqq

;

Fabiano — re pestilentiae (Pontius diae.)

:

communicatur (Tolet. 400) 711. 847,9 sqq; — Christianam reli-

subrogatur (Euseb.) 439,1
;

;
— 71 —
a Stephano excommuni-
Confessarius: bonus eligendus (Ori- gionem promovit (Sozom.)
curriculum (Catal. Lib.) 548,22. catus? (Firmilian.) 309,2; —
gen.) 248,3, (Anastas. Sinait.) 917 sqq. —
Quaestio de eius
Corona militaris: recusanda (Ter- eius festum Romae celebra-
1108. visione: (Incerti paneg.) 863, tull.) 214 sq. tum (Feriale Rom.) 544,8; —
622 Index alphabeticus auctorum, personarum, rerum. 623
decreta a Quinis, approbata Diabolus : hominum
(Martyr. Carpi) 81,17 ; ei
adversarius
— — saevitia in Thebaide (id.) conversi quibus cathedris adseri-
1091.4. 450. bendi (Carlh. 418) 780 sqq.
Cyri Ilus ep. Alexandrin.: Pro- ante baptismum renuntiatur (Tcr-
logus paschalis 791 792 — — tull.) 211,5; —
eius tentationes
Dioecesium ordo sec. conc. Con-
stantinop. I 647.
Donatus, a quo Donatistae vocantur:

Epistula 793—795;
;

eius ana- — (Tertull.) 200,9, (Origen.) 238,6

Diognetum, Epistula ad
775,2 780 sqq 813,3.

thematismi contra Nestorium — eius angeli (Tertull.) 200,8,

ad 153
151 Dorotheus Nicomediensis mart.

792a, (Zeno imp.) 958,3; — (Origen.) 238.6 239. Dionysius p.: vir plane admirandus
444.4.
Dulcitius notarius Romanae Eccle-
canones (Quinis.) 1091,4. Diaconatus: tertius hierarchiaeordo (Euseb. ex epist. Dion. Alex.) siae 886,4.
Cyrillus ep.
—
Hieros. Catecheses: (Ign. Ant.) 20 sqq.
315; —
de Trinitate S26a; — Duumviratus quid de Christianis
626 — 642 ;
a conc. Constan- Diaconi eorum electio, constitutio
:

(Didache)6, (Clem. Rom.) 12,4;

depositio 543; —
curriculum (Ca-
:

qui eo funguntur (Eliber.) 340*.

tinop. I agnitus 653,5. tal. Liber.) 548,26.
Cyrus ep. Afrodisiae 889,19. — qualitates requisitae (Didache)
Dionysius ep. Alexandrin.:
Cyrus ep. Alexandr. eius contro- : 6 ;
—
qua aetate ordinandi Epistulae 311 — 322 —
eius con-
;
E
versia de monotheletismo (Ho- (Agath.) 966, (Tolet. 527) 974,8;
nor. I p.) 1057,1 1066,2 — a quo ordin. (Antioch. 341)
fessio in
proc.) 817 sqq
persec. Valeriana (Acta
— accipit edic-
Ebionaei sive Ebionitae 115 127,2.

1069,8 sq; a couc. Con-— 493,3 494,2, (Can. apost.) 692;

— tum
;

restitutionis Gallieni 323; — Ecclesia catholica:

tio Ant. ita
primum ablgna-
vocata 21,3; —
stantinop. III damnatus 1083,3; eorum septenarius numerus successor Heraclae schola
in notae: unitas (Didache)
— item a Leone I p. 1085 sqq. (Cornei, p.) 255,11, (Neocaes.) Alex. (Euseb.) 437.
eius

890; —
qui ante ordinationem
Dionysius ep. Corinthius:
2.4, (Ign. Ant.) 19, (Irenaeus)
104 sqq, (Tertull.) 191,4; in
de nuptiis attestati sunt (Ancyr.)
D
881 qui coniugati (Agath.) 966;
Epistula 60 — 62. rimatu Petri fundata (Cypr.)

Damasus — ; Dionysius cp. Mediolan. 556. 66 275; — sanctitas (Di-

atl692; — p. :

de Trinitate et de
Epigrammata 686 coniugati in Occidente casti-
tatem profiteantur (Araus. I)
Dioscorus ep. Alexandr appellatio : dache) 8,5; — catholicitas
Flaviani Constantinop. contra eius
canone S. Scripturae 5 92 a; — 871 sqq, in Oriente matrimonio •latrocinium» 885 sqq.
(Ign. Ant.) 19' 21,3, (Irenaeus)
102,1 105, (Hippol.) 233,3,
epistula concilii Constantinop.
ad eum 649 sqq; diaconus — fuit
I uti possunt (Quinis.) 1093 sqq
— eorum munera: episcopo
Discentes : laici= (Tertull.) (Cornei, p.) 255,11, (Cypr.)
196,4. 280,2 soli Romanae Eccl. con*
Liberii p. (Faustini libell.) 655,8;
presbyter (Gesta Liberii) 1044
in
Hieros.)
liturgia
529
assistunt
sqq, (Lit. «Clem.»)
(Cyrill.
Docetismus gnoslicus: (Ignat. Ant.) venit
;

(Augustin.)
738,2 ; —
23 sq. (Irenaeus) 108,1 110,3 sqq. apostolicitas (Clem. Rom.)
1048; —ab Ursino oppugnatus 679 sqq; — eucharistiam distri-
Doctrina duodecim Aposto-
(Ammian.) 675 splendor — buunt (Iustin.) 54,5 56,6 ;
— lorum —
12, (Tertull.) 191 192 sq 194;
— eius
episcopatus ipsius (id.) 676;
;

— quando baptismum conferant

Dominica
1 6.
dies: celebranda sacrificio 788 sq;
auctoritas (Augustin.)
— infallibilitas
vicariatum Illyricum instituit (In- (Tertull.) 196,2; — paenitenti-
eucharistico (Didache) 5, (Iu- (Irenaeus) 126‘.
noc. 1 p.) 719; eius fides — bus quando reconciliationem dare stin.) 56,3; — ratio cur (id.) Ecclesiae apostolicae, unde omnes
sequenda (Thcodos. I) 828. possint (Cypr.)
nem (Eliber.) 338;
271; communio-
—
ne offe-
56,8 ;
— eius sanctificatio a Con aliae derivantur: (Tertull.) 191
Aavatbei; xal Aipxat 11,2. M. praescripta 821 (Soz.)
staritino 192 194
Decius imp.: cius persecutio (Libel- rant (Arelat. 1)
Diaconissae:
378.
=
ministrae (Plin.)
920,21 sq —
in ea non ieiunatur
;
,

Ecclesiae episcopales vacantes:

lus) 234, (Cypr.) 257 sq 259 sqq, (Tertull.) 212,9, (Caesaraug. I) (Ancyr.) 382.
(Euseb.) 439 sq, (Socrat.) 860,2; 30,8; —
post clerum eucharistiam
644 non de geniculis oratur
— dictum de cp. Romano (Cypr.) sumunt (Lit. «Clem.») 688,14; (Tertull.) 212,9, (Nicaen. I)
Ecclesiae patriarchales : (Constan-
tinop. I) 647 sq, (Chalced.) 943,
279. — qua aetate assumendae (Qui- 408'; —
missa integra audienda (Quinis.) 1096.
Defunctis, Oblationes pro: (Ter- nis.) 1098. (Eliber.) 334', (Agath.) 972; Ecclesiae domus: tempore Alex.
tull.) 212,8; —
preces cucha- «btaboyiiv 6roiriodnriv» :
(Hege-
quid operis in ea facere liceat Severi in urbe Roma (Lamprid
risticae (Serapion) 480,3, (Cyrill. sipp.) 70,3.
Didache 1—6.
(Aurelian. III) 1038. 488 ;
— a Gallieno redditae (Eu- )

Hieros.) 536, (Liturgia «Clem.»)

687,6. Dio Cassius: Historia Romana
Domitianus imp.: eius persecutio seb.) 323; — magnificae tempore
(Sueton.) 43 sq, (Mclito) 63 Diocletiani(Euseb) 444,5; - a •

Delatores: (Plin.)29,5 sq, (Traian.) 226-227. ( Ileges ) 66 sqq, (Tertull.) 176,6, Constantino M. refectae (id.) 359,
31,2, (Hadrian.) 36,3, (Confessio
Cypr.) 301,8.
Diocletianus
contra Manichaeos 328;
imp.: Edictum
— per- (Dio) 226 —
edictum de Chri- (Soz) 919,12; portatoriae a —
stianis (Heges.) 68,5. Const. M. pro exercitu construc-
secutio
Demetrius ep. Alex. 437.
Demophilus ep. Sirmii 553,2 (Euseb.) 445,7
: a
edictum pri-
;
militibus
—
incipit
Domnus ep Antioch. 443,18.
Donatistae haeretici ab Augustino
tae (id.) 920,18; — earum
: ius asyli (Cod. Theod 825,
564,1. mum 446, alterum 447 449,8,
— depicti 774 sqq legibus pro- — (Araus. I) 868 sq;
)
— earum pos-
Depositiones episcoporum Romano- tertium 450, quartum 468 ;
hibiti837 839 ;
;

vi conversi — sessiones (Ancyr.) 382 —

rum : (Chronograph.) 543. primi martyres (Euseb.) 448 sq (Augustin.) 740,3 sqq 751,1; — dent praescriptione 30 annorum
; gau-
624 Index alphabeticus auctorum, personarum, rerum.
625

(Chalc.) 942, 100 annorum (Iu- En no dius Ticinensis: Libellus praepositi (Cypr.) 267 sqq 271,
cordatio passionis Christi (Iustin.)
stinian. I) 1022 sqq; —quando 961 — 962 (Eliber.) 338, (Ancyr.) 375 378;
— 58,1; —
sacrificium (Di-
in hereditatem clericorum succe- Ephesina Ecclesia apostolica: (Ire- dispensant res ecclesiasticas dache) 5, (Iustin.) 55 58 59,9,
dant (Theodos. II) 1025; tri- — nacus) 123,7, (Tertull.) 194,2. (Ancyr.) 382, (Antioch. 341) (Irenaeus) 135 quomodo die —
bus hebdomadis ante Epiphaniam Ephraem Syrus: ex eius Evan- 499, (Can. apost.) 698; — Dominica celebretur (Didache)
;

frequentandae (Caesaraug, 1)646.

Ecclesiastica hierarchia v. Hierarch.
gelii
592
concordantis expositione chrisma faciunt (Tolet. 400)
712 —
cursus publici (vehiculo-
58,2
5, (Iustin.) 56,3; sub epi- —
. ;
scopo peragenda (Ign Ant.) 21 ,2
eccl. Epiclesis:
Hier.)
(Cyrill. 534, rum) copiam habent (Constan- — a Malachia praedicta (Iustin.)
.

Edicta et rescripta imperatorum de (Const. apost.) 684,39. tin. M.) 858.23 461,2 (Constan-

— ne 59,7 —
cibus (Ign. Ant.)
;

Christianis : Domitiani 68,5. Tra- Epictetus (ep. Centumc.) 56 1 ,2 ; app. tius) 673; publicis admini- 18, (Iustin.) 55, (Abercius)
iani 31, Hadriani 36 37 sq 57 Epiphanius ep. Constantinus strationibus occupentur (Cypr.) —
64.1, Antonini Pii 64,2, Marci Cypri : Epistula 677 ;
— symbo- 258,7, (Can. apost.) 704; — 155,13, (Pector.) 236; soli
baptizati de ea sumant (Didache)
iudicii ambitus: (Constant.
Aurel. 431,1 1011, Commodi lum 677a.
M.) 820 831 922, (Antioch. 341)
2,5, (Iustin.) 55,1; — quando
230.3, Sept. Severi 482 1012 sq,
Alex. Severi 488, Maxim. Thracis
Episcopatus: monarchicus (Ign.
Ant.) 19, (Cornei, p.) 255,11; 496 sq, (Sardie.) 500, (Innoc. I)
sumenda (Tertull.) 212,8; — qui
acceptam non
sumpserit ana-
485.1, Valeriani 299,3 301,1 — eius origo (Clem. Rom.) 12,4, 724, (Theodos. I) 1026, (Carthag. thematizatur (Caesaraug. I) 645;
317,7, Gallieni 323, Aureliani (Irenaeus) 124 136, (Tertull.) 418) 783, (Valentinian. III) — absentibus per diaconos affer-
443, Diocletiani 446 447 449,8 192; —
infallibilitas (Irenaeus) 883 sq, (Chalced.) 941, (Iusti- tur (Iustin.) 54,5; — ritus
450 468, Maxim. Dazae 470, 186. nian. I) 1027 sqq. descriptus (Iustin.) 54 sqq,
Galerii 348 8q, Constantini M. Episcopi: eorum institutio, elec- Episcopi peregrini detur iis sacri- :
(Cyrill, Hier.) 528 sqq, (Const.
350 sqq, Licinii 351 sqq.
Edictum indulgentiae Galerii 348
tio, ordinatio: (Didache) 6,
(Clem. Rom.) 12 13, (Irenaeus)
ficandi locus (Arei at. 1) 873'.
Episcopi presbyteri: =
apost.)679 sqq; ne falsa —
(Clem. materia adhibeatur (Can. apost.)
553,2
ad 349. 124, (Tertull.) 192, (tempore Cor- Rom.) 18,5, (Irenaeus) 99,14 698 ; — preces eucharisticae (Di-
Edictum Mediolanense 850 854. — nelii p.) 254,8 sq, (t. Cypriani) 136, (Hieronymus) 681 sqq. dache) 2 sq, (Serapion) 476 sqq.
Electi Manichaeorum: (Augustin.) 277 298, (Arelat.)S74, (Nicaen.I) Episcopi Romani v. Rom, ep. Eudacmon presb. Constantinop.
768,6. 404 406,3 sq 408 658,1, (An- Epistula ad Diognetum 151 861,9 aqq.
Eleemosynae: collectae per hebdo- tioch. 341) 498, (Sardie.) 503, 8(1 153. Eudoxius (ep. Germaniciae), Arianus
tnadas (Iustin.) 56,7, vel menses (Constantinop. I) 658 (Can. Epistulae apostolorum: Petri 855,2.
(Tertull.) 180,7 ;
— depositae apost.) 692 696 703, (Innoc. I p.) 49,17, Pauli
150 159, Ioannis Eunomiani 652,4 884.
apud episcopum (Iustin.) 66,7, 722, (Leo I p.) 892,2 sq, (Hi- 49,17 160.69, Iudae 160,68. Eunomius haeret. 654,8 813,8.
vel in arca communi (Tertull.) larius p.) 947, (Symmachus p.) Epistulae : canonicae, commen- Eusebiani ab Euseb. ep. Nicomed.
180,7 ; — pupillis, viduis, egenis, 960, (Iustinian. 1) 1032 sqq ; — daticiae,communicatoriae, for- dicti =
:

Ariani 418 sqq 505,6

incarceratis, peregrinis distributae post suam ordinationem uxorem
(Iustin.) 56,7, (Dion. Cor.) 61,10, relinquant (Quinis.) 1102*;
(Tertull.) 180,8, (Cornei, p.) qualitates requisitae (Didache)
255,11. 6; —
aetas (Agath.) 967; in
Eleusius (ep. Cyzici) 924,8, magnis tantum civitatibus consti-
Eleutherius p. : epistulam a Lugdu- tuendi (Sardie,) 508 eorum
nensibus accipit (Euseb.) 65; — in hierarchia auctoritas
numeratur in catalogis Hegesippi Ant.) 20 sqq ;
—
post peccatum
70.3, Irenaei 126,6, Liberiano mortale remoti (Hippol.) 232,4;
546,14. a quo iudicandi (Antioch.
matae, pacificae: 65 sq 191,4
— 335 341 870 491 492 524 584
518.1.
Eusebius p. martyr: depositio 548;
971; — encyclicae v. En- — in Catal. Liber. 549,32; —
— cyclicae; — pacis (confesso- epitaphium (Damasi) 588.
rum) 267 sqq 270 271,2 272 sq Eusebius ep. Ancyritanus 889,19.
;
— 274; —
sy nodales . Syn- Eusebius Pamphili
(Ign. odales.
ep. Cae-
sareae Palaest,: Chronicon 421;
Epistularum commercium inter Ec- — Historia ecclesiastica 422 ad
clesias: (Dion. Corinth.) 62.
456 — Vita Constantini M. 457
Epitaphium Abercii 155 :
Pec- — ad 467
;

—
De martyribus Pa-
Encyclicae epistulae: Alexandri 341) (Cod. Theod.)
496 sq, torii 236 —
v. 585 sqq; append.
;
;

468—470; — Epistula 471

Alex, contra Arium (Socr.) 831; —
damnati a ministerio
;

Eremitae: (Reg. Bcned.) 976, (Qui-

laest
396,2
ad 475; —
alii textus ex eo de-
393 sqq; —
Nicaeni I ad Aegyp- abstineant (Antioch. 341) 490; nis.) 1101.
sumpti: 36 45—49 60—70 91
tios (Socr.) 409 sqq Sardi- — — imperatorem ne appellent Ervigius rex Hispaniae 1088. ad 101 137—138 254-256 311
censis ad episcopos Ecclesiae
;

(id.) 495; — competentia: Ethnicorum testimonia: de Christo ad 326 350 355 361 — —
catholicae (Athanas. resp. Hilar.) sacramentis conficiendis prae- v. IesusChr. de Christianis ;
— nomi-
natur (ab Ario) 400,2, (a Sardie.)
;

504 sqq. positi (Ign. Ant.) 21, (Neocaes.) v. Testimonia. 513.2.

«Encyclion» Basilisci usurp :(Evagr.) 389; —
in sua parochia (Antioch. Eucharistia caro : Christi passa Eusebius ep. Dorylaei 888,13.
954 sqq. 341) 493,3; —
ne ultra suas (Ign. Ant.) 17; — pharmacum Eusebius ep. Nicomediae: (in en-
dvbqpoOaa auvobo?: (Anatol. ep. dioeceses (Constantinop. I) immortalitatis (id.) 18; —
Const.) 944. |
647, lsq; — paenitentiae agendae dium unitatis (id.) 19; — me-
re |
cycl. Alexandri Alex.) 393,4
399,2; —
epistula Arii
Kirch, Enchiridion.
40
626 Index alphabeticua
auctorum, personarum, rerum.
627
ad eum 400 sq (in Alhana-
;
— Evaristus p. (Irenaeus) 126,5, (Ca-
: «Filioque» 879a.
Gallienus
sii epist. de morte Arii) 418 sqq;

— (in encycl. Sardie.) 505,6

tal. Liber.) 546,6.
Excommunicati: ab uno episcopo ab ^u 0605 ™UaK|1
(Hippol.) 230,1. ,
) Koppdbou cutionis 301,1
304,1;
imp, : Edictum perse-
-
Edictum
513,1; - (in Gestis Liberii) aliis ne recipiantur (Nicaen, I) Firmilianus 323 ~ nomi,,atur
1043 sqq. 405,1 ;
—
vitandi (Tolet. 400) Capp.; Epistula 308-309.
ep. Caesareae SiHJr"
710- Gaudentius ep. (Naissenus)
Eusebius ep. Vercellensis 656 655,2 Flabellum a diaconis inter 501.
missam
:

Gelasius p. : ex eius epist. ad

713.2. Excommunicatio: 97,9 179,5 204,1 agitandum (Lit. «Clem.»)
832' sq 334 348 369 1 sq 898,4 680,3. Atnanasium imp. 959‘;
Eusebius presb. Rom. : ex eius vita Flamines, qui post baptismum Decre-
idolis tales 959a.
1050 sqq. 490,2. ministrarunt: (Eliber.)
331 sq. Gelasius Cyzicenus: Hist. coii-
Eustathius ep.
924.3.
Sebastitfe 855,8 Exomologesis: (Tertull.) 201 sqq,
(Cypr.) 262 sqq 271 281 sq,
(Caes. Arelat.) 746 sq; quo- —
F
2 , Domitill*

226,1 sqq.
martyr: (Dio) cilii
Ge "" adi
Nicaeni 953.
Eutropius presb. Liberii p. 416,2.
Eutyches haeret. : (Epist. Flaviani) modo peracta Constantinopoli
Flavianus ep. Antioch.
653,4.
Flavianus ep. Constantinop.
r patr Constantinop.
-

887 sqq — Petri Chrysol. epist. (Socr.) 860 sqq, Romae (Soz.) li0 *d Leonem
Gentilium sacerdotes Christiani
ad eum 902
;

(Henoticon)
; — 926 ;
—
v. etiam Paenitentia. af 889
P 1 p ' 885 (Eliber,) 340 4 .

Genu non
958,8; —
(Professio Iustiniani I) Exorcismus: (Tertull.) 214,4. Flavius Clemens consul
et martyr •
flectitur
diebus Domini-
TertU* 1) 212,9 (Nicaen
1020 .
Exorcistae : (Cornei, p.) 255,11. (Sueton.) 44, (Dio) l) ’ '
226,1, 408‘
Eutychianistae 1068,29. (Euseb.) 449,9. Flavius losephus: Antiquita-
Eutychianus p. depositio 543
: ;
— tes 7—9.
M Georgius ep. Alex., Arianus 553,8.
curriculum (Catal. Liber.) 648,28. F Flentes = paenitentes: (Basii.) 593.
r
5i ir516 3
P La0d,CCae Ari,nu* '

Evagrius: Historia eccles. 964 rlonnua presb Rom.: ex

epistula
Fabianus antecessor Cornelii p. Germaniae: (Irenaeus)
ad »69. p. 105,3.
— Irenael ad eum (Euseb.)
:

96. Germinius ep. Sirmicnsis

Evangclia: vocantur commentarii (Cypr.) 277,5; eius electio Fornicatio: eius remissio (Origen.) 924,5.
apostolorum (Iustin.) 55,3; — (Euseb.) 436 ; martyrium (id.)— 246,25.
Gesta Liberii: 1042-1049.
eorum numerus qualernus (Ire- 489,1 ; —
festum (Feriale Rom.) Fo" u 'l « ,il,nu ’ ep. Aquileiae
naeus) 128 128 sqq; genu- — 544,1; —
curriculum (Catal. Li- •>63,8 567,1 686,1.
561,3

initas (Irenaeus) 127 ordo — ber.) 547,21. Fo ™ C 1 * ,,icUm

( Cons, »ntin.
Gladiatorum spectacula: a
Constan-
— i
;

(Clem. Alex.) 434; origo Fabiolae nosocomium (Hieron.) : M-)?oo

820o n r
922, (Theodos. I) 1026,
tino M. interdicta
827 919,10
642. 951,11.
(Ephraem) 592*. (Chafced.) 941,(Valentinian.lII)
Fabius ep. Antioch. epistula Cor- Gnosis haeretica (Irenaeus)107sqq.
Evangelistarum symbola: (Irenaeus) 888
nelii p.ad cum 254 sqq item
:

— sq, (Iustinian. I)
°“ m * gn “ P« n osiris)
1027 sqq. Gnostici: docetismum
:

profitentur
128 sqq.
Evangelium sec. Matthaeum: Dionysii Alex. 311 successor ;
— ;

329 2
1 iD i
( (Irenaeus) 110,4; — idolothyia
(Papias) 49, (Irenaeus) 115 123,4 Babylae (Euseb.) 439,4. tpWTlffpdq =
baptismus: (Iustin.)
comedunt
secutione
(id.) 111,8; — in per-
127,3 132,7, (Clem. Alex.) 434,6, Faijflmi papyrus 234 sq. 54,1, (Neocaes.) 887 sq. negant (id.) 110,6
(Origen.) 247,3. Faustini et Marcellini li-
Muratorianum:
mysteria abscondunt
Evangelium sec. Marcum: (Papias) bellus 666 — 666. Od ) 112,5 124,2;
malibus abstinent (id.)
ab ani- -
48 426, (Irenaeus) 123,5 127,5 Felicissimus diaconus et martyr: Fr “" c :
mendaces sed 6’ 108
hospitales e
eius festum (Feriale Rom.) 544,7. (M) *«
.
; nUPliiS
133,8, (Clem. Alex.) 150 426 (Salvian.) 914,8.
434.7, (Origen.) 247,3, (Hieron.) Felix I p. : depositio 543 ; — cur- Fundanus procons. 36 57
64,1.
^l,2 T22%.
1(

riculum (Catal. Liber.) 548,27. Gnosticorum haereses

635.4. (Lib. Pont.) 1002,3. Furius Dionysius Philocalus: sec. Ire-
calli- naeurn: Saturnini et
Evangelium sec. Lucam: (Ire- Felix (II): antipapa Liberii 655,3 sqq graphus Damasi Menandri
naeus) 118,3 123,6 127,4 131,6, 789,4 858 sq 925,8 sqq 931 sq
p. 588. 107 sq; -
Basilidis 109 sq —
(Clem. Alex.) 150 434,6, (Kragm. 1007 sq 1009 1050 sq. Cerinthi 114; -
Ebionaeorum
;

Mur.) 156,2, (Origen.) 247,8. Feriale Ecclesiae Romanae (Chro- Q 115; — Nicolaitarum 116-
Evangelium sec, Io an nem: (Pa- nogr.) 544.
:

Gaius p.: depositio 543; — Cerdonis 117; _ Marcionis

— Tatiani — Continentium
curri- 110 sqq;
pias) 45 (Irenaeus) 123,7
sqq, Fidei catholicae : unitas (Irenaeus) culum (Catal. Liber.) 548,29 121 -

127,6 130,5, (Clem. Alex.) 434,8, 104 sqq; —

profectus ( Augustin.)
— Gaius presb.: Testimonium de 122; —Valentini 122,3.
Gordianus imp. 486,1 488.
(Fragm. Mur.) 157,9, (Origen.) 744, (Vine. Lerin.) 819; re-
senulcris principum
apostolorum Gorgonius
247.8. gulae (Ign. Ant.) 23 sq, (Iustin.) Nicomediensis martyr
51 sq, (Irenaeus) 102 sq, (Ter- 444,4.
Evangelium: Aegyptios 247,4;
sec. Galenus medicus:
— sec. Duodecim 247,4; sec. — tull.) 188 sqq, (Origen.) 237 sqq, Christianis 154.
dictum de G
°914 8
P<!rfidi “
d P “diCi (Salvian
')
Hebraeos 49,17 sec. Matthi-
;
— (Vine. Lerin.) 815 sqq, (Iusti-
Galerius imp.: persecutio
348; —
am 247,6; —
sec.Thomam 247,4. nian. I) 1017 sqq, cf. 24a. Edictum indulgentiae 348—349.
Gratia Dei, Indiculus
de 790 a.
Coelestini p

40 *
628 Index alphabeticus
auctorum, personarum, rerum.
629
Theodosii Heraclas Alexandr. 313 437.
Gratianus Caesar filius
(Ambros.) 620,1.
:
I

H e r a c 1 u s imp. «Eclbesis» 1070

i :
Homoousiani
860,3.
: a Liberio p. recepti Pascha (Irenaeus) 98,12; Qua-
dragesimae (Can. apost.) 702,
—
Gregor itis M. p. : Epistulae ad 1073. Honoria germana Valentiniani IH: (Leo I p.) 890, (Quinis.)
Hermae Pastor 50 161,73 sqq
1053-1056.
546.12.
1039,8. — Quattuor temporum (Leo1103; I p.)
Gregorius ep. Alex., Arianus 516,2.
Hermes martyr Rom. 544,7.
Honorius I
p : Epistula prima 890 — Rogationum (Aurelian. I)
Gregorius (ep. Beryti) 400,2. ad Sergium 1067—1064 — al- 978 —
;

quartae
feriae
Gregorius Theologus ep. Hetaeriae a Traiano prohibitae
(Plin.) 30,7.
:
terius fragmenta 1066—1069
;

;
— (Can. 702 — paeniten-
apost.)
et sextae

201,4, —
Nazianz. Oratio invectivo in Iu
;
quo seusu duas voluntates
—
:
in tium (Tertull.)
lianum 680 582; —
1091,4. Hiberiae: (Irenaeus) 105,3.
Christo negaverit (Ioann. IV p.) ieiunii poena (Can. apost.) 702;
laesi

Hierapolis 92,2.
Gregorius ep. Nyssenus 1091,4.
Gregorius Thaumaturgus ep. Neo- Hierarchia ecclesiastica: (Clem.
1074 sqq
1077 aqq
,
(Maximus Conf.)
— — prohibitum: Dominica
damnatus (Con- (Tertull,) 212,9, (Caesaraug. I)
Rom.) 16a (Ign. Ant.) 20 sqq, ;

caes. 1091,4.
monachi mali (Reg, (Leo I894 sqq.
,
stantinop. III) 1082 sqq, (Leo II 644; —
in Oriente Sabbato
Gyrovagi :

Bened.) 978.
p.)
Hieronymus: Chronicon 628 p.)1085 sqq. (Quin.) 1104; — tempore Pa-
ad 630 —
Commentar, in epist.
Honorius imp. leges 887 889 842. : schali (Tertull.) 212,9, (Peregr.

H ad Titum 631—633
;

De viris ;
— Hormisdae p. formula 960a. Silv.) 672,1.

illustribus 634—636 ;
— Com-
Hosius ep. Cordubensis: mandata-
—
Iesus Christus: testimonia de
rius Constantini M. 859,2 eo (Flav. Ios.) 7 9,5, (Plin.)
Hadrianus imp. Rescriptum ad mentar. in Evang. Matthaei 637 ;
:
praeses concilii
Fundanum de Christianis 36, ad 639 —
Epistulae 640 643. — 602,1
Sardie. 500,1
606,7 617 619: ex -
29,5, (Tacit.) 84,5, (Hadrian.)
88,2, (Sueton.) 89,4; —
Hieropolis Phrygiae 155,22. vaticiniia
.
177
(lustin.) 57, (Tertull.)
Epistula de Christianis ad Ser- Hierosolyma: prodigia in eius ob-
epistula Liberii p. ad eum 659
— praenuntiatus (lustin.) 62,6; —
viamini 38 —
Iudocos Hiero- sessione facta (Tacit.)85; eius — — de eius lapsu (Athan.) 415, 4sq, miraculorum eius testes oculati
;

solymam ingredi prohibuit (Eu- excidium (Euseb.) 429 sq ;

(Philostorg.) 789, (Soz.) 924,6.
Hospitalitas Ecclesiarum (Tertull.)
(Irenaeus) 96,6; — propinqui

seb.) 430,3; — fertur Christo templum Iulianus frustra restituere :

eius apud Domitianum (Hege-
sipp.) 66 sqq; —
hymnus in eum
templum facere voluisse (Lam- conatur (Greg. Naz.) 580 sqq,
prid.) 486. (Ammian.) 674; — praecipuae
Hyginus p.: in quaestione paschali
(Irenaeus) 99,14; nonus ep. — (Clem. Alex.) 145sqq; spe-
cies exterior: deformis (Clem.
—
IV
Haereses: ortae post apostolos (Fir-
milian.) 808,3 sqq; occasiones —
ecclesiae
Silv.) 661 sqq.
saec. (Pcregrin.
Rom, (id.) 117,1 126,5; cur- — Alex.) 189 sq, —
deformis in
riculum (Catal. Liber.) 546,10. primo adventu (Tertull.) 208,1 sq
Hierosolymitanae Ecclesiae obser-
evolvendae doctrinae Christianae
vantiae diversae a Romanis
:

(Fir-
Hymni Christianorum : (Plin.) 80,7, 209, —
pulchra in secundo (id.)
(Augustin.) 744.
Haeretici a privilegiis prohibentur mil.) 309,1 — privilegia (Ni-
(Euseb.) 452,5.
(lustin.) 51,2, 208,4. — speciosa (Hieron.)
:

(Constantin. M.) 833; — inter- caen. I) 407, (Quinis.) 1096.

;
Hymnus ad Christum Regem et Ser- 639; —
eius imago: non pin-

dicuntur (Theodos. I) 884; — «Hierusalem nova» : ecclesia a = vatorem (Clem. Alex.) 145 sqq.
: genda (Euseb ) 471 sqq, pingenda
vi
(Quin.) 1107; —
passio et re-
convertendi (Augustin.) 740 sqq.
Haereticorum: baptismus v, Bapt.
Helena exstructa 847,7.
Hilar(i)us p.: Epistula 947—949.
Iacobus maior: (Papias) 46,4, (Ter-
I
surrectio (Ign. Ant.) 17,2; —
duae naturae:
haeret. ; —
de Evangeliis testi- Hilarius ep. Arelatensis 875,8
tuli.) 216,8. ced.) 943a,
definitae (Chal-
(Gelas, p.) 959a\
monia (Irenaeus) 127. 880 sq. Iacobus minor: frater Iesu (Flav. negatae ab Eutychetc (Flavian.)
Hilarius ep. Pic'aviensis: Contra
Hebdomas sancta Hierosolymis
ce!ebrata(Peregrin. Silv.) 661 sqq.
:

Constantium 577 579; Frag- — — Ios ) 9.

= Iesus Christus (Abercius) 888,12, (Iustinian. I) 1020; —
Hebraeos, Epistula ad: a Luca menta 550—569; nominatur — 'IxOOi;:
155,13, (Acrostichon Pectorii)
duae voluntates: (Honor, p.)
1057 sqq 1065 sqq, (Heraclius
interpretata (Clem. Alex) 150. 655.2 713,2. 286,1-6. imp.) 1070 sqq, (Constans II
Hegesippus: Hypomnemata 66 Hilarius diacon, Liberii p. 416,2
555.2
'1X00? : = Christiani (Clem. Alex.) imp.) 1080 sq, (Constantinop, III)
ad 70. 144,17 147,26. 1084 a.
Helena mater Constantini M.: s. Hilarus diacon. Leonis I p. 886,4. Idola destruentes, qui occiduntur: Ignatius Antiochenus; Epistulae
crucis lignum Hierosolymis in- Himerius ep. Tarracon. 657. non ut martyres habendi (Eliber.)
venit (Socrat.) 845,1 eccle- — Hippolytus Romanus:
—
Philo-
342.
17-27.
— — Illyricus vicariatus: a Damaso et Siri-
;

sophumena 228 233 eius

sias exstruxit (id.) 849;
speluncam in Bethlehem ornavit
s.

festum (Feriale Rom.) 544,7;

;

— Idololatria
246,25
eius remissio (Origen
:

—1
)
crimen capitale (Eli-
cio pp. constitutus (Innoc. I) 719.
; Imagines: prohibitae (Eliber.) 340,
(id.) 866,16. epitaphium (Damasi) 590- ber.) 380. (Euseb.) 471 sqq, (Epiphanius)
Historiae augustae scrip-
Helenopolis 463,1 845,1.
Heliogabalus imp. de religione tores: 481 — 489. Idolothyta : a gnosticis comeduntur 677 ;
—
qua ratione permissae
: (Irenaeus) 111,3. (Gregor. M. p.) 1054 sqq.
Christiana (Lamprid.) 483. Homicidii paenitentia (Ancyr.)
:
Ieiunium: ante baptismum(Didache) Immunitas clericorum v. Clerici,
«Henoticon» Zenonis imp. 958 sqq. 384 sq.
1,4, (Tertull.) 198,1; - ante Clericorum.
630 Index alphabeticus
auctorum, personarum, rerum 631
Imperatorum edicta et rescripta de Ischyras Alhanasii calumniator Lac mei
et : baptizatis datum (Ter- Libellatici: (Papyr. Faiiflmi)234sq,
Christianis v. Edicta. (Sardie.) 511,4 sq. tull.) .211,7. (Cypr.) 262,1.
Inclusi (monachi); quibus condicio- Iudaea de
rege ex ea futuro Lactantius: De mortibus per-
nibus esse possint (Quinis.) 1099.
:

(Tacit.) 35,5, (Sueton.) 42 ;

— secutorum 351—354 364—366.
Libelli delatorii contra Christianos:
(Plin.) 29,5, (Traian.) 31,3, (Ha-
Indiculus Coeiestini p. de gratia eius extrema expugnatio (Euseb.) Laici: status in Ecclesia (Clem. drian.) 36,3.
Dei 7 90 a.
Infallibilitas ecclesiae universalis
429
Iudaei
sq.
ne habeant servos Christia-
:
Rom.) 16 a; — quando baptizare Libelli martyrum : 267 sqq 270
:
possint (Tertull.) 196,3.
(Irenaeus) 126'; cathedrae — nos (Conslantin. M.) 841 qui ;
— Lampridius, Ael.: Vita Helioga-
271,2 272 sq 274.
Libellus sacrificationis: (Papyr. Fai-
Romanae (Cypr.) 294, (Ennod.) converti cupiunt (Agath.) 970. bali 483 —Vita Severi 484-489.
; jflmi) 234 sq.
961; episcopatus (Irenaeus) 136. ludas frater Christi; eius posteri
Lapsi
ad Domitianum (Heges.)
in: persecutione Deciana Liber Pontificalis: 1002 ad
Infantes (Bethlehemitici) martyres; delati
(Cypr.) 259 sqq, (Socr.) 860,2;
(Cypr.) 288,4. 66 sqq; — eius Epistula (Fragm. — reconciliandi (Cypr.) 268
1010 1040 sq.
Liber Sapientiae: (Fragm. Mur.)
Infantium baptismus v. Baptism. inf.
Innocentius I p. Epistulae
Mur.) 160,68.
Iudicium ecclesiasticum (Ancyr.)
282.3 (Dion. Alex ) 811; ex — 160,69.
:
episcoporum iudicio Liberianus Catalogus: 645
719-727 727 a 964; a lo. - 882.
:

(Cypr.) 268,2
tractandi
eorum paeni-
;
— ad 549
Chrysostomo invocatur 728 sqq. Iuliae leges contra caelibatum: tentia (Ancyr.) 875 sqq. Liberius p.: eius causa: (Athan.)
Inspiratio: prophetarum et aposto- (Tertull ) 174,10. Larisaei: rescriptum Antonini Pii
lorum (Origen.) 287,12 S. ;
— Iulianus imp. : frustra templum Hie- ad eos (Melito) 64.
414 416 sq (Liberii epistulae
,

genuinae) 650—659, (eiusdem

Scripturae (id.) 241. ros. restituere conatur (Greg. «Latrocinium» Ephesinum: appel- epist.suspectae) 560 sqq, (Epi-
Institutum Neronianum: (Tertull.) Naz.) 580 sqq, (Ammian.) 674. latio Flaviani
contra illud 885 sqq. taphium) 570 sqq, (Hilarius) 578,
187,14. Iulius p appellatio ad cum (Sar-
I

Intinctio: = baptismus (Tertull.) die.) 500,3;

:

in controversia — Laurentius martyr: festum (Feriale

Rom.) 544,7.
(Ambros.) 597, (Hieron.) 630
636, (Faustini libell ) 655 sq,
200 10
,

Ioannes ap.
.

magister Papiae et
:
Ariana (id.) 505 sqq, (Fragm.
Hilar.) 5601 561,4 563,2; — Lavacrum = baptismus fiuminis (Siricius) 660 a. (Ammian.) 673°,
(Tertull.) 195,4. (Epiphanius) 677', (Anast.
Polycarpi (Irenaeus) 45,1 96 depositio(Chronogr.)543;- cur- Lectores
p)
100,16, (Tertull.) 192,2; — riculum (Catal. Liber.) 519,86; stin.) 56,4,
: ordo ecclesiasticus (Iu- 713, (Rufin) 715, (Philostorg )
evangelista et «presbyter» (Pa- — dictum de auctoritate ep. Ro-
(Cornei, p.) 255,11,
(Euseb.) 449,9, (Const. apost.)
789, (Socr.) 853 sq 855 sqq,

pias) 45 sqq; — Evangclium mani (Socr ) 852 vita (Lib. — 685,43 688,14
(Soz.) 924 sq (Theodorei.),

930 sqq, (Prosp.) 945, (T.ib.Pont).

— Epistula prima
;

; (Iustinian. I)
v. Ev, sec. Io ; Pont) 1006. 1030,1.
(Papias) 49,17 ;
— Ep. duae ca- Iulius ep. : legatus Leonis I p. in Legatus de latere: (Sardie.) 502,2,
1007 sq, (Gesta) 1042 sqq, (Vita
s.Eus.) 1050 sqq ; v. App. 929 1 sqq.
tholicae (Fragm Mur.) 160,69; latrocinio Ephesino 886,4. (Libcrii epist. susp.) 560,1. Libidinosi : eorum paenitentia et
— Apocalypsis (Irenaeus) 116,2 Iu8tinianus 1 iinp. : Professio Leges Papiae et Iuliae 174,10.
(Fragm. Mur.) 161,1, (Euseb.) fidei cathol. 1017 — 1021; — ex Legio fulminatrix: (Tertull.) 177
reconciliatio (Origen.) 253, (Eli-

47,6 —
in oleum igneum im- eiusCorpore iuris civilis 1011 218 483,5, (Dio) 227, (Euseb.)
ber.) 837, (Basii,) 593 sqq.
;

mersus (Tertull.) 194,8 ;

— ad 1036: anathematismi con- — 432, (Apollinaris) 433,4, (Iui.
Libri canonici v. Canon S, Scripturae.
Licinius imp edictum Mediolanense
:

Ephesi defunctus (Polycrates) tra Origenem 1036 a. Capilol.) 481, (Hicron 628. publicat 351 ; Maximinum —
92,3 sq, (Euseb.) 428,1.
Ioannes Bapt.: (Flav. Ios.) 8, (Ign.
1 us
ad
t i

57;
n u s martyr
—
Apologia I 51
:

Dialogus 68—59;
Legio Melitina: = fulminatrix (Eu- )
vincit 453.

Ant.) 24,1. — magister Tatiani (Irenaeus)

seb.)
Leo I p.
432,1.
Sermones 890 — Epi-
:
Linus p.
naeus)
successor Petri (Ire
126,1
:

(Lib. Pont.)
891—901 901 a; — lauda-
;

de formula Unus de 122 2 ,

Ioannes II p : , .
stulae 1003,4; —
curriculum (Catal.
Trinitate fassus est 10 10 a.
Ioannes IV p.: Epistula 1074
Iuvenalis ep. Hieros. 889,19. tur a Valentiniano III 880; — Liber.) 545,2.
Flaviani ep. Const. appellatio ad Litaniae: (minores) ante Ascensio-
ad 1076. K eum 885 sqq: —
eius miraculum nem Domini (Aurelian. I) 978.
Ioannes Chrysostomus: KXalovrei; 593. in brandeo reliquiarum (Gregor. Literae v. Epistulae.
Appellatio ad Innocentium I p,
728-737.
Kupiatcdv Ecclesia = :
(Ancyr.) M. p.) 1053,3; Leo et At- — Liturgia eucharistica
: (Iustin.)
382, (Neocaes.) 389, (Laodic.) tila: (Prosper) 946, (Lib. Pont.) 54 sqq, 476 sqq,
(Serapion)
I or da n i s Alanus Historia Getica
:
1010. (Iordanis)
528. 1039, (Paul. (Cyrill. Hieros.)
528 sqq, («Cle-
1039 .
Diae.) 1109 sq. mentina») 679 sqq; prophetarum
Kysis oasis : 329 Prolegom.
lovinianus haeret. 818,8.
Irenaeus ep. Lugdun.: commen-
Leo I p : De errore Honorii 1085 et doctorum (Didache) 6 1
, ;
—
L ad 1088 apostolorum (Clem. Rom.) 13,2;
datur Romanis (Eccl. Lugd.) 65;
— — — Lex contra Christianos lata?: (Ter- — episcoporum (id.) 13,8.
Epistulae 96 101 Libri
— 136
;
Labarum (Rufin.) 714,3, (Pruden-
tull.) 174 sq 177 186 187; — Lucas: Evangelium v. Ev. sec.
contra Haereses 102 . tius) 716'.
v. etiam Edicta. L. ;
—
auctor actuum apostolorum
6B2 Index alphabeticus auctorum, personarum, rerum. 683

(Clem. Alex.) 150, (Fragm. Mur.) Manumissio etiam die Dominica para (Cyrill. Alex) 793,2, cula, torques ferrei, distensio
158,34; —interpres epistulae ad licita
:

(Constantin. M.) 821 ; — (Socr.) 866,14 sqq, (Basiliscus) pedum 440; — mortes
sub
Hebraeos (Clem. Alex.) 150. in Ecclesia facta (id.) 822 928, 956.7 (Zeno) 959,4 sq (Iu- Diocletiano : decollatio com-
L u c i a n us confessor Epistula
: (Araus. I) 870.
,

stinian. I) 1017,2 1020; error —,

bustio, demersio 448,6; lacera-

,

pacis (inter Cypr.) 272—273. Marcellinus p.: depositio (Chro- Nestorii 797 803 863,2 864,4 tio, suspensio, per arbores dis-
Lucifer ep. Caralitan.: Liberii epi- nogr.) 543,5 ; —
curriculum 865,9 867,18; Virgo (Iu- — ruptio 451,1 sq; alacritas —
stulam ad Constantium imp. portat (Catal. Liber.) 548 30. stin.) 52,5 (Irenaeus) 102,5, ,
452,5.
(Liber.) 550 555,2, (Athan.) Marcellus p. : curriculum (Catal. (Abercius) 155,14, (Tertull.) Martyrum acta: Scilitanorum 71 sqq;
410,2; —
confessor in exsilium Liber,) 549,81 ; —
epitaphium 188,8 189,8 190,8, (Origen.) — Carpi, Papyli, Agathonices
missus (Athan.) 416,2, (Liber.) (Damasi) 592, 287.7, (Const, apost.) 682,81; 78 sqq; —
Cypriani 301 sqq; —
556 sq, (Faustini libell.) 655,2. Marcellus ep. Ancyrae a conc. Sar- — i m ma cui a ta (Honor. I p.) [Marini centurionis 441 sqq].
Lucius p. : depositio (Chronogr.) die. innocens declaratus 504 sqq;
:

1058,14; unicum peperit — Maternus (ep. Coloniensis) 855,19.

548: —
curriculum (Catal. Li- —a conc. Constantinop. I dam- Filium (Zeno imp.) 959,5; — Matrimonium Christianorum: unum
ber,) 548,28. natus (Theodoret.) 654,8. festum Annuntiationis (Quinis.) (Ign, Ant.) 27,1; —
de sententia
Lugdunensis Ecclesia; Epi- Marcellus ep. Campaniae : Liberii 1103. episcopi ineundum (id.) 27,8; —
— Marinus (ep. Arelat.) 855,19.
ad Eleutherum p. 65;
stula
de martyribus Lugdunens. tem-
pore Marci Aurei, (ad Ecclesias
legatus
559,8.
ad Constantium

Marcia Commodi pellex Dei amans

imp.
Marinus centurio Caesareae: eius
martyrium (Euseb.) 441 sq.
S inodo celebretur (Tertull.)
,2,
clandestinum
(Statut. Eccl,)
reprobatur
952; —
(Ter-
—
:

Asiae) 431. (Hippol.) 280,1. Marius Mercator: Commoni- tull,) 220; cum infidelibus
Luna quartadecima (Polycrates) Marcianus imp.: Leonis I epi- torium 809 811; Translatio- — — fugiendum (id,) 204 sq, (Cypr,)
;

98, (CyriU. Alex.) 791,8. stula ad eum 898 sqq Con- ;

— nes 796 -808. 258,5; —
inter liberos et servos
Lusitani episcopi ; de caelibatu vocatio concilii oecumenici 940. Martinus I p. canones contra Mono-
: a Callisto p. agnitum (Hippol.)
(Tolet. 400) 707. Marcianus iuriscons. 1018. thcletas 1079a. 283 —
contra falsam ascesim
Marcion gnosticus (Irenaeus) Martyres: in carcere .visitandi (Ter-
;

vindicatur (Can. apost.) 700; —

M 118 sqq 127,4, (Frogin. Mur.)
:

tull.)205,3 in metallo Sar- — eius laudes (Tertull.) 206.

168,80, (Firmilian.) 808,8. diniae (Hippol.) 230 non
;

— Matthaeus ap. : ubi praedicaverit

Macarius ep. Hicrosol.: in synodo Marcus ev. Petri interpres (Papias)
:
habentur qui idola destruentes
;

(Rufin.) 428, 1 <

— eius Evan-
ab Arianis recessit (Sard.)
Sardie, 48,15, sectator (Clem. Alex.) occiduntur (Eliber.) 842 g e 1 u m v. Ev. sec. M.
i

514.8 —
miraculo crucem Christi 150, auditor et interpres (Hie- Martyrium Cypriani exhortatio ad
; Maxentius imp.: a Constantino M.
—
;

discernit (Socr.) 846. ron.) 685,4, auditor (Lib. Pont.) m. 283 sqq praeparatio ad superatus (Lact.) 365 sq, (Eu-
Macarius presb. Alhanasii: 418 sqq 1002,8; —
eius E va n ge 1 um i m. (Cypr.) 290 sqq; ne te-
;

— seb.) 453 sqq.

511,3. v. Ev. sec, M. mere appetatur (Cypr.) 300,4, Maximianus Donatista 776,5.
Macarius Magnes: ex eius Marcus p.: Constantini M. epistula (cf. Eliber.) 342 — eius neces- Maximianus imp. 764,2.
Unigenito 328' sq. ad cum (?) 355,18; depositio — sitas (Tertull.) 215,11 sqq;
;

— Maximilla Montani assecla 218 bis, 6.

Macedoniani (llomousiani) a (Chronogr.) 543,11; curricu- — effectus: caelum aperit (Sci- Maximinus Daza imp. edictum
Liberjo recepti (Socr.) 855 sqq.
:

lum (Catal. Liber.) 549,35; — lit.) 74, 24,. (Cypr.) 285,4 286,5; persecutionis (Euseb,)
:

469 sq; —
Macedonius (ep. Mopsvcst.), Aria- magister Liberii p. (Gesta Li- — peccata remittit (Origen.) mors (id.) 453,1.
nus 553,2 565. berii) 1042. 250,2. Maximinus Thrax imp.: eius per-
Macedonius (ep, Constantinop.): Marcus ep. Hierosol. 480,4. Martyrium : = ecclesia supra se- secutio (Euseb.) 435.
haeret. 654,3 813,3. Marcus Aurelius imp.: Meli- pulcrum martyris (Theodos. I) Maximus Confessor: Dispu-
Machaerus castellum 8,4. tonis apologiaad cum 63 sq; — 824. tatio cum Pyrrho 1077 1079. —
Magnesii 20. Dictum de Christianis 77 ;
— re- Martyrius ep. Arianus 553,2. Maximus ep. Taurinensis: Ser-
Maiorinus ep. Donatistarum 775,1. scriptum contra Christianos ad Martyrum vulgus miseretur (Tacit.)
: mones 950—951.
Malachiae vaticinium de sacrificio procons. Galliae (Eccl. Lugdun.) 34,9, (Martyrium Agathonices) Mazabanes ep. Hierosol. 439,3.
Eucharistiae 58,2 59,7 10 135,3. 431; —
rescriptum contra super- 89,45; —
reliquiae colliguntur Mediolanense Edictum 850 sqq.
Mancipia ecclesiastica (Araus. I) stitiones (Modestin.) 1011 — (id.) 90,47 vincula osculanda — Mediolanensis Ecclesia a Constantio
—
; :
: ;

869. epistula «Legione fulmina-

de (Tertull.) 205,8; interces- imp. vexata (Hilarius) 577.
Manes: eius imago a Manichaeis trice. (Tertull.) 177 218, (Dio) sio: libelli pacis (Cypr.) 265,2 Mei et lac: baptizatis datur (Ter-
honorata (Euseb.) 475,19. 227, (Euseb.) 432. (Capitolin.) 267 sqq 271,2 272 sq 274, (Dio- tull.) 211,7.
Manichaei eorum doctrina (Augu- 481, (Hieron.) 628. nys. A'lex.) 311, (Eliber.) 335; Meletiani in Aegypto (Nicaen. I)
—
:

sti n ) 768 sqq —

contra eorum
; Maria: Mater Christi (Ign. tormenta: radi 82,23 411.
:

epist. fundamenti (id.) 738 sq; Ant.) 23,1, (Tertull.) 188,9 189,8 84,35 clavis ligno affigi 86 sqq; Meletius ep. Lycopoleos schismat.:
— Edictum Diocletiani 328. 190,9; — 06ot6ko? sive Dei-
;

fames, sitis ignis 273,2 vin-, ; (Nicaen. I) 411, (Sardie.) 512,6.

634 Index alpbabeticus auctorum, personarum, rerum,
635
Melitina legio: =
fulminatrix (Eu- (id.) 971,2; — quando solitarias Nazarius Rhetor: Panegyricus tal. Liber.) 547,21
548,22, (cf.
seb) 432,1. cellulashabere possint(id.) 971,3 392. Vine. Lerin.) 813,3
M e 1 i i o ep. Sardianus : Apologia (Quinis ) 1099 sq Nectarius ep. Constantinop. a con-
63 — 64; — «eunuchus» (Poly- Monasteria: per Italiam sub finem cil. Constant. I constitutus 653,3;
: Novatus schismaticus 547,21 548,22.

crates) 92,5. saec. IV (Hieron.) 643. — sacerdotem paenitentiarium O

Menander gnosticus 107,2. Monasterium novum ne constituatur
:
abrogavit (Socr.) 860,4 861,9.
Menophantus ep. Ephesi, Arianus inconsulto episcopo (Agath.) 969 Negotiatio: clericis prohibita (Eli- Oasis magna Kysis 329.
(Sardie.) 514,1 516,3. — qua aetate ingredi liceat ber.) (Arelat. H) 877.
333 \
Oblationes pro defunctis v. Def.
Metalla Sardiniae 229,9. (Quinis.) 1097 sq; etiam lapsi— Neophytae — «Octavius» Min. Felicis 222—225.
Metropolitanorum iura et competen- ingredi possunt (id) 1102; — 54,1 :
ne presbyteri
vel episcopi fiant (Nicaen. I)
;
Officium divinum peragendum ex
:

tia: (Nicaen. I) 404 406,3, (An- clausura (id.) 1102'. 403°. Regula benedictina 979 sqq.
tioch. 341) 493 496, (Innoc. I) Monialium Regula (Augustin.) Nereus martyr: epitaphium
Onesimus servus: (Can. apost.) 705.
(Da-
722, (Iustinian. I) 1027 sqq. 748 sqq. masi) 585 Opera manuum: ex Regula benedic-
Militis Christi ; (Cypr.) 265,4 267,1 Monophysitismus : «Encyclio» a Nero imp eius persecutio
:
tina 997 sqq.
283 284,8 285,1 286,5. Basilisco usurp. propugnatus (Clem Rom.) 10 sq, (Tacit.) Optatus Miievitanus: De schis-
Militia: a Tertulliano Christianis 954 sqq — damnatus v. Eu- 88 (Suet.) 40, (Melito) 63,
sq, mate Donati 583—584.
prohibita 214 ; —
clero prohib. tyches.
;

(Tertull.) 176 187 192 216,4,

Oratio universalis: (Clem. Rom.)
(Can. .post.) 706, (Tolet. 400) Monotheletismus: «Ecthesi» ab He- (Lactant) 364, (Euseb) 137 14 sq, (Const. apost ) 685 sqq.
709. raclio imp. propugnatus 1070sqq (Hieron.) 634,2, (Sulp. Ordinatio: pro certo loco (Arelat. I)
428,2,
Militis Christiani armatura (Cypr.) — a Marlino I p. anathematizatus Sever ) 7 7 sq, (Augustin.) 764,2, 369; —
presbyterorum et diaco-
291.
:

1079 —
a Constante II imp. (Oros.) 779
1

—
Romam incendit norum episcopo reservata (An-
Miltiades (Melchiades) p. a Con- : «Typo» propugnatus 1080 sq. (Sueton ) 41.
;

ioch. 341) 493,3 494,2; —

stantino M, Donatistarum causae Montanistac: 867 v. etiam Cata- Neronianum institutum (Tertull.) peregrini (Araus. I) 870'.
dirimendae praeficitur 855 — phrygae. 187,14.
Ordinationes clericorum (Stat. Ec-
depositio (Chronogr.) 543,4,
;

— Montanus haereticus a Praxea Ro-

:
Ncstoriani 1063,29. cles.) 9!>2a.
:

curriculum (Calai. Libcr.)549,83. mae denuntiatus (Tertull.) 218 Nestorius ep. Constantinop. hae- Ordines: septem in Ecclesia Ro-
Miltiades gnosticus 162,81. bis, 6. ret. a Coelestino p. monetur mana (Cornei p.) 255,11.
Ministrae =
diaconissae: (Plin.) Montenses =
Donatistac 776,1. 790
:

—
Cyrilli Alex, anathema-
Ordo a traditore collatus valet •

30,8.
Minucius Felix: Octavius 222
Mores Christianorum (Ign. Ant.)
20,2 25,2, (Plin ) 30, (Hadrian.)
: tisrni contra eum 792
a\ eius — O
(Arelat. I) 372.
r ge n e s De principiis
237 ad
depositio in concil. Ephesino i

—
:

ad 225. 88, (Mare. Aurei.) 77, (Clem. (Cyrill Alex ) 793 sqq Ana- — 242;
—
De oratione 243—246;
Minucius Fundanus procons. 36 57 Alex ) 141 sqq, (Diognet.) 151 sqq, thematismi contra Cyrillum 797
;

Homilia in Lucam 247; —

64. (Galen.) 154, (Tertull.) 179 sqq atl 808; —
eius error (Socr.)
In Psalmum 37: 248; In —
Missa Praesanctificatorum (Qui- 182 sqq 205 sqq, (Origen.) 253, 863 sqq, Vine. Epist. ad Romanos 249; In —
nis.)1103.
:

(Cypr.) 257 sqq, (Pontius diae.) 818,3;

(cf.
— Lerin.)
scripta comburenda
Leviticum 250-251; Contra —
Missarum sollemnitas: hora tertia 307, (Dion. Alex.) 322, (An- (Thcodos. I) 1016; insania — Celsum 252 — 253; de prae- —
(9 a. m.) inchoetur (Aurei. 111) tioch. 269) 324 sqq, (Aurelian. dicatione apostolorum (Euseb.)
1037. imp.) 327, (Euseb.) 444 sqq, (Va-
(Heraclius) 1072.
Nicaea v. Concilium Nicaenum. 428; —
de Petri et Pauli Ro-
Missio apostolica: (Clem. Rom.) 12. lentinian. I imp.) 826 832, (Am- Nice in Thracia 854,6. mano martyrio (id.) 428,2; —
Mithrae mysteria: Eucharistiam imi- mian.) 676, (Salviam) 903 sqq, Nicolaitae 116. eius liber de martyrio (id.) 435,2
tantur (iustin.) 55,4. (Maxim. Taurin.) 950 sq, (Caesar. Non licet esse vos l: (Tertull.) 174,4, — magister Dionys. Alex, (id.)
Moechi : alicubi in Africa non re- Arei.) 747. (Sulp. Sever.) 718,3. 437 ; —
passiones in persecutione
conciliati (Cypr.) 280; post — Mortes martyrum v. Martyrum m. Notarii ecclesiastici1006,3.
Deciana (id.) 440 defensor —
pacnitentiam reconciliandi (Eli- Mulieres: sec. Tertullianum bapti- Deiparae (Socr.) 866,17.
ber ) 337, (Basii.) 593 sqq. zare nequeunt 196,11 sqq; — Novatiani : qui convertuntur (Lao-
dic.) 521 ; —
catholicos de pae-
Orosius: Historiarum adv. paga-
Monachae Hipponenses Augustini: quaenam in domibus clericorum nitentia tractare coegerunt (Au-
nos 1. VII 779.
epistula ad eas 748 sqq.
Monachi eorum genera (Reg. Be-
habitare possint (Arelat. II) 876.
Muratorianum Fragmentum
gustin.) 744,7 ; — presbyterum
Ostiarii: (Cornei. p.) 255,11, (Iusti-
nian. I) 1030,1.
:
paenitentiarium reiciunt (Socr.)
ned.) 975 sqq; —
vagantes 156-163. 860,3.
(Agath.) 969,2 971,2; sine — N Novatianus schismaticus : curriculum P
abbatis consensu ne ordinentur
— (Cornei, p.) 254 sqq ; Dionysii — Pachomii regula 784 sqq.
(id.) 969,4; sine commen- Narcissus ep. Neroniadis, Arianus Alex, epistula ad eum 312; — Paci anus ep. Barcinonensis: Epi-
daticiis epistulis ne proficiscantur 514,1 516,3. sub Fabio et Cornelio pp, (Ca- stula prima ad Sympronian. 627.
 auctorum, personarum, rerum.
637
680 Index alphabeticus

Papias Hierapoli tanus Fragmenta

— festum via Ostiensi (Feriale v. Claudius, Nero, Domitianus,
Traianus, Hadrianus, Mare. Au-
—
:
Epist.
Pacificae vel pacis litterae v. Rom) 544 5
45—49 49 a de Evangelio
canonicae et Epist, pacis.
;
' Paulus pair. Constantino?., Mono- relius, Sept. Severus, Maximin.
Marci etc. (Euseb.) 426 sq. Thrax, Decius, Valerianus, Gal-
Paenitentia: vitam aeternam reparat theleta auctor «Typi» Constan-
Papylus martyr: Actaprocons. 78 sqq. —
:

(Irenaeus) 108,12. dam- lienus, Diocletianus, Maximin.

Faijflmi 234 sq ex tis II imp. 1080 sqq;
Papyrus
Paenitentia «secunda» : post bap- Daza, Galerius.
: ;

magna oasi Kysi 329. natus (Constantmop. IU) 1083,3,

tismum una (Hermas) 50, (Am- lempore Cypriam (Pon-
Pestilentia:
bros.) 602, (Sirie, p.) 657,2;
- Parochia rustica: (Chalced.) 942.
(Leo II 1085 sqq.
p.)
Paulus Samosatenus eius superbia tius diae.) 307 — Dlon ’

Parvulorum baptismus v. Bapt. parv.

;

quomodo peragenda (Tertuu

Paschali tempore non ieiunandum
(Antioch. 269) 824 sqq; re-
:

— Alex. (Dion. Alex.) 322.

Petrus ap.: eius praedicatio, com-
:

199 sqq, (Origen.) 251 258, scriptum Aureliani contra eum

(Tertull.) 212,9, (Peregrin. Silv.)
(Ambros.) 698 sqq, (Caes. Are-
—
nec de geniculis oran- (Euseb.) 448; —
damnatus a moratio, c a th e dra , martyrium
lat.) 746 sq etiam pro minori-
;
672,1 ;
cone. Constantinop. I (Theo- R°m• a : COem. R °m.) 10,

bus delictis (Cypr.) 262 sqq;

dum (Tertull.) 212,9.
(Polycrates) doret.) 654,8; —
Nestorii in (Ign.An« ) 26, (Papias et Clem.
— ab episcopo dirigenda (id.)
Paschalis
91
quaestio
sqq, (Irenaeus) 97 sqq,
(Fir-
:

errore praecursor(Socr.) 864, 6 sqq Alex.) 426, (Dion. Cor.) 60,

267 sqq 271 (Eliber.) 388,
(Ancyr.) 876 378;
,

eius dura- — milian.) 809,1, (Arelat. I) 368,

375 Bqq, (Nicaen. I) 412, (Can. apost.) 434, (Tertull.) 192 9^
tio et classes (Ancyr.) Paulus Warnefridi Diaconus:
694, (Cyrill. Alex.) 791 sq.
.

(Nicaen. 1) 407 ‘, (Basii.) 598 sqq, Historia Romana 1109-1110. 215 216 22 1, (Cypr.) 294 ,
(F.r-
Paschalis dies: a Romano episcopo
,

727, (Leo I p.) mil. Caes.) 800,2. (Ajlv. ale .)

(Innoc. I p.) Peccata: quis quibus conditionibus
901 a; — coniugatorum (Are- omnibus indicandus (Arelat, I)
— "remittere possit (Origen.) 243 sqq ; 810, Po-ph yrta.) «g
II) 879
lat.
— maiorum et mi- 868, (Cyrill. Alex.) 792;
Hierosolymis celebratus (Peregr.
— eorum remissiones septem 8 B
norum natu (Agath.) 965
;

(id ) 250;
— insanabilia (id.)
Aoa fr
187 421 425 426 sq 428 (Calai.
etiam Exomologesis.
v.
Silv.) 669 aq.
= tabernaculum • 243,20; —
cotidiana (Ambros.) Lib.) 545,1, (Optat.) 58S
I
' '

Paenitentiarius Constantinopolita- Pastophoria

(Const, apost.) 688,17. 602,2 ;
—
v. Paenitentia.
masus) 589, (Hicron.) 634 (Sulp.
nus (Socr.) 860 sqq. Peccatum originale: (Origen.) Sev.) 717 (Innoc. 1) 721,2 726,
:

classes (Ancyr.) Pastor Hermae v. Hermae P. (Augustin.) 738,2, (Oros ) 779,

Paenitentium 249,1 sqq, (Cypr.) 296,3, (Araus,
875 sqq, (Basii.) 598 sqq.
:

Pater spiritualis: peritus eligendus (Lib. Pont.) 1002 sqq festum —

Paganismus: sacc. V in Italia
(Anastas. Sinait.) 1108.
II) 9740.
cathedrae Romanae 544,2;
;

—
(Max. Taurin.) 951.
Paires veteres: quantum valeant
Pectorius Augustodunensis Epi-
taphium 236.
:

VH Mna ^//-rW l045 ;

-
=
non militans (Tertull.) eorum sententiae (Vine, Lerin.) Sedis cathedra Antiochena (Lib. Pont.)
Paganus: Pelagianismus : auctoritate
=
deorum falsorum 819'.
„ damnatus (Augu- 1002,1; -
commoratio Corinthia
215,10;
mullorumquc cultor (Augustin.) Patriarchae: ultima appellationum
.
Apostolicae
—
eius doctrina (id.) (Dion. Cor.) 60; Epistula —
instantia (Iuatinian. I) 1027 sqq. stin.) 745;
— prima (Papias) 49,17 «apo- —
765,1.
Palladius Helenopolcos
ep.
Patrini =
sponsores: (Tertull.) 777 sq;
418)
damnatio (Carthag.
7830, (Ephesin.) 795o; calypsis»(Frngm.Mur.)161,71sq;
;

Historia Lausiaca 784 788. — Patripassiani (Hippolyt.) 231,7 sq, _ v. Coelestius.

- p r i m a t u s v.
Primatus.
Palmaris synodus sub Symmacho :
iuramentum pur- Petrus ep. Alexandrinus. Epi-
P- 961 ‘
;

(Socr.) 859,18.
(Iustinian. I) 1031.
Pelagius I p.
satorium (Lib. Pont.)
:

1040 sq; stula canonica 347 ;

— testis re-

Pancralius: presb. Liberii p. 655,2.

Pandateria insula 226,3.
Patronatus ius
Paulianistae :
:

rebaptizandi (In- — rescripta 1041 a. ligionis

imp)
apostolicae (Theodos. 1
828; -
eius canones
Pelagius haeret.: (Vine. Lerin.)
(Arelat. II) 878.
Panegyricus incerti in Con- noc. 1 p.) 7 27 a, approbati (Quinis.) 1091.
Paulinus (ep Tyri) 400,2. gjg g.
stantinum M. 363.
Ambrosii: Vita Peregrinatio Aetheriae (Silviae): Petrus Chrysologus: Epistula
Pantomimus: ante baptismum
Paulinus diae.

renuntiet (Eliber.) 343.

arti
Ambrosii 678; Coelestium — de hebdomada sancta Hieroso- ad Eutychen 902.
Philippus ap 46.4 92,2.
haeret. accusavit(Mar. Mere.) 809. lymis celebrata 661-672.
Papa: =
episcopus (Arius) 400
Peregrini : epistulispacificisindigent Philippus Arabs imp.: Christianus
Inscriptio ;
— titulus ep. R o- Paulus ap.
Romana:
. eius praedicatio, passio
10 26 60 123 125 (Antioch. 341) 491. (Euseb.) 438.
mani (Valentinian. III) 880 sq, Philocalus, Furius Dionysius: calli-
Periodeutae: constituunturlocochor-
(Petr. Chrysol.) 902,8, (Prosper)
126 137 188 194 210 216 graphus Damasi p. 588.
episcoporum (Laodicen.) 525'.
309,2 328* 347 364,6 421 428
1

946,3, (Symmachus
p.) 960.
a nemine iudicaiur: (Ennod.) 545,1 589 717 779 1005,7 ;
— itepiuinua: (Dion. Alex.) 322,7.
Pbilogonius haeret. 400,2.
rapa Perpetuae et Felicitatis festum : (Fe- P h 1 o s t o r g i u s Arianus
i
: Histo-
Pelagius I p.) 1040. Epistula ad Hebraeos (Clem.
962 (cf.
Papae electio: (Symmachus p.) 960.
Alex.) 150; Epistulae aliae — riale Rom.) 544,3. ria ecclesiastica 789.
Phlegon libertus Hadriam o/,D.
Persecutiones: eorum numerus (Au-
Paphnutius ep.: de lege caelibatus
(Fragm. Mur.) 159 a Marcione ;

— gustin.) 764; —
iniquitas (Ter- Photiniani: 521 834 ; rebapti- —
truncatae (Irenaeus) 118,4;
(Socr.) 850 sq.
ab Ebionitis reiectus (id ) 115,2; tull.) 164 sqq; —
de singulis zandi (Arelat. II) 878.
Papiae leges 174,10,
 638 Index alpbabeticus auctorum, personarum, rerum. 639
Photinus ep. Sirmii haeret. 654
813.3 864,6 867,19 924,4.
Potamius (ep. Olisiponis), Arianus Priscillae coemeterium v. Coem. Quartodecimani =
Tessarescaede-
561,2. Prisc. catitae (Laodic.) 521.
Picturae ne in ecclesia fiant (Eli- potentiorem principalitatem Priscillianistae haeretici 879a 1041b. Qui
:
(Ire- crucifixus es pro nobis: ne
ber.) 340. naeus) 125,2. Priscillianus haeret. 813,3. Trisagio
in cantetur (Quinis.)
Pistrinum 228,8. Praedestinatio: (Araus. II) 974 a. Privilegia cleri v. Cleri pr. 1106.
Pius I p.: in quaestione paschali Praesanctificatorum missa: (Quinis.) trpOKaOrindvri rfj<; dyctorris: (Ign. Quintianus ep. Gazae Arianus
(Irenacus) 99,14; —
successor 1103. Ant.) 25,2. 516,2.
,

Petri (id.) 126,5 —

frater Her- Praescriptio 80 annorum (Cbal- Processio (procedendum) suppli- = Quod Deo placet, it/ fiat
mae (Fragm. Mur.) 162,76;
;

— ccd.) 942,1;
:

— 100 annorum catio (Tertull ) 205,2.

: Quod tibi fieri non vis,
57,2.
a/teri ne
curriculum (Catal. I-iber.) 546,12. (Iustinian. I) 1022 sqq. Proclus Montanista 137,6. feceris 489.
Placidia Augusta 1039,8. Praxeas: modalista Proculus cognomine Torpacion Quod
et antimonta- ubique, quod semper, quod ab
Plautius maritus Pomponiae Grae-
:
nista (Tertull.) 218 bis; — idem (Tertull.) 217. omnibsis 815 sqq.
cinae (Tacit.) 82,3. atque Callistus p. aut Epigonus Propagatio Christianismi (Plin.) :

Plinius minor: Epistulae 28 ib. nota. 80,9, (Hadrian.) 36, (Iustin.) 59,
ad 30 Traianum de Christianis
R
; Preces eucharisticae :
(Didache) (Papylus mart.) 84,32, (Irenaeus)
consulit (Tertull.) 169,6. 2 sq, (Serapion) 476 sqq. 102,1 104 sqq, (Diognet.) 153,2, Rebaptizatores (Augustin.) 744,8;
Politica: Christiana exsilio damnata Presbyteri : in necessitate paeniten- (Tertull.) 166,13 178 207, (Cor- — :

cf. Baptismus haereticorum.

(Psenosiris) 329. tibus dent reconciliationem nei. p.) 255, (Arnob.) 346, (Eu- Reconciliatio: danda vere paeniten-
Pollio consul: (Vergil.) 35 nota 3 (Cypr.) communionem seb.) 444. tibus (Cypr.) 265, (Dion. Alex.)
271,2;
v. 12.
Polycarpus ep. Smyrnensis
(Eliber.) 338; — qua aetate Prophetae Christiani: gratias agant 311, (Innoc. I p.) 727; epi- —
ab : ordinandi (Neocaes.) 887, quantas volunt (Didache) 3,7 scopo reservata (Cypr.) 267 sqq;
Ignatio Ant. epistula instructus
— (Agath.) 967 tantum ab;
— — quomodo tractandi (ead — in necessitate per presbyterum
22 27; martyr (Polycrates) episcopis ordinari possunt (An- 4,7 sq 6,2. vel diaconum danda (id.) 271;
92,4; —
cum Ioanne et aposto- tioch. —
341) 493 494,2; ru- Prophetae Iudacorum : Christum — post exomologesim minime
lis conversatus (Ircnaeus) 96,5
— rales, quid in ecclesia civitatis praenuntiaverunt (Iustin.) 52. neganda (id.) 281 sq; rec. —
100,16; a Ioanne ap episco- possint (Neocaes.) 389; — quan- TrpooxXnlovTec 593. moechorum (id.) 280, (Eliber.)
pus constitutus (Tertull ) 192,2;
— do chrisma conficere possint Prosper Tiro v. Tiro Pr.
: 837 —
feria V ante Pascha
cum Aniceto p. de quaestione (Tolet. 400) 712,2; — matri- Protogenes ep. Sardicae 519. facienda (Innoc. I p.) 727 —
paschali conversatus (Ircnaeus) monio prohibentur (Neocaes.) Prudentius Clemens: ex eius in articulo mortis (Cypr.) 271,
100 .

Polycrates
886 3 ; — orientales matrimonio uti opere contra Symmachum 716'. (Ancyr.) 877, (Nicaen. I) 408a,
ep. Ephesinus: Epi- permittuntur (Quinis.) 1093 sqq. Psalmodia Benedictorum 979 sqq. (Innoc. I p.) 727,8 727 a. (Coe-
stula de quaestione paschali 91 Presbyteri =
episcopi v. Ep. pr. = Psenosiris sacerdos : Epistula 790 a, (Agath.) 965,8;
lestin. p.)
ad 95. Primatus: (Clem. Rom.) 10° 16 a, 329 — etiam Exomologesis, Pacnit.
v.
Pomponia Graecina: sub Nerone (Ign. Ant.) 25, (Hermes) 50°, Pseudoprophetae quomodo digno-:
Recreatio Christiana descripta :

superstitionis accusata (Tacit.) 32. (Irenacus) 125, (Tertull ) 194'sq scendi (Didache) 4,5 sqq. (Clem. Alex.) 141 sqq.
Pontianus p. : antecessor Anteri 215' 219 221, (Cypr.) 266 294, Psychici = catholici: (Tertull.) Reges terrae oratio pro iis (Clem.
(Euseb.) 436,1 —
eius festum (Adv. alcat.) 310, (Arelat. I) 2l8bis,8. Rom.) 16,
:

(Cyrill. Hieros.) 535,

—
;

(FerialeRom.) 544,7; curri- Pyrrhus patr Constantinop.

367, (Aurelian. imp.) 443,19, : eius (Const. apost.) 685,42.
culum (Catal. Liber.) 547,19. (Sardie.)500 sqq, (Innoc. 1)719 disputatio cum Maximo Conf. Regnum et Sacerdotium quomodo
Romanus: eius ambitus
Pontificatus 720 726 727 a, (Chrysost.) 728, 1077 sqq; — damnatio (Con- inter se habeant(Gelasiusp.)959'.
:

prohibetur (Symmachus p.) 960°. (Augustin.) 745 (Zosim. p.) stantinop. III) 1083, (Leo II p.) Regula (Ign. Ant.)
,
fidei : 28 sq,
Pontius diaconus Cypriani: Vita 783«, (Coelestin. 790, 1085 sqq. (Iustin.) 51 sq, (Irenaeus) 102 sq,
p.)
Cypriani 307. (Ephesin.) 795a, (Iulius (Tertull.) 188 sqq (Origen.)
Popinarii Romani per rescriptum 852 (Valentinian. III
I p.) Q 237sqq, (Const. apost. )682,80sqq,
,

:
, imp
Alexandri Sev. Christianis post- 880 sqq, (Flavian.) 885, (Leo Quadragesima: «tempus clausum» (Vine. Lerin.) 815 sqq, (Iusti-
positi (Lamprid.) 488.
p.) 891 sqq 896,7, (Petr. Chry-
I
(Laodic.) 525; diebus Qu. ne— nian. I) 1017, cf. 24a.
Porphyriani Ariani (Constan- sol.) 902, (Chalced.) qui ab ecclesiis desint (Caesar- Regulae monachorum Pachomii
943a,
tio. M.) 362,2.
:

(Gelas, p.) 959' 959 a, (Ennod.) aug. I) 644 ; missa prae-— 784 sqq —
Augustini 748 sqq
:

Porphyrius N eo pia to n icus: 961 962, (Pelagius I p.) 1041a. sanctificatorum (Quinis.) 1103. — ;

Benedicti 975 sqq.

;

ex eius libro contra Christianos Primianus Oonatista Quaestio in Christianos:

per tor- Relapsi: paenitendi suffugium iain
328 sq; —
eius libri aboliti 776,5.
: (Augustin.)
menta facta (Plin.) 80,8. non habent (Sirie, p ) 657,2; —
(Constantin.M.) 362,1 scripta ;
— Prisca: Montani assecla (Tertull.) Quartodecima luna (Polycrates)
:
sed ante mortem communione
comburenda (Theodos. II) 1015. 218bis,6. 93,6, (Cyrill. Alex.) 791,3. sublevandi sunt (id.) 657,3.
640 Index alphabeticus
auctorum, personarum, rerum. 641
Reliquiae martyrum : a Christianis
colliguntur (Martyr. Carpi etc.)
S
Semen esi sanguis Christianorum Simon Magus: haeresiarcha
90,47 — ne profanentur (Theo- Sabelliani 859,13. (Tertull) 185'. —
(Ire-

dos. I)
;

824
ne dividantur
;
— Sabellius haeret. 231,8 sqq 652,4 Seminaria clericorum: (Tolet. 527)
naeus) 117,1 120,2; Romae
a Petro ap. prostratus (Euseb
)
(id.) ib.,
(Greg. I p.) 1053. 654,3 813,3. 974. 425 sq, (Il.eron.) 634, (Sulp.
Remissiones septem peccatorum Sacerdotes gentilium si sint Chri- Septimius Sever. imp.. Christiano-
:
Sever.) 717,5, (Liber Potu.)
(Origen.) 250.
Renuntiatio diaboli ante baptismum
stiani (Eliber.) 340*. rum amicus (Tertull.) 217; — 1003,5.
Sacerdotium et Regnum quomodo rescriptum contra Iudaeos et Simonia: illicita (Tertull.) 179,6,
(Tertull.) 211,5.
Res ecclesiasticae distractae:
inter se habeant (Gelasius p,)
:

Christianos (Spartian.) 482; — (Pelagius I p.) 1041.

(An- 959'. conira collegia illicita (Ulpian.) Simplicius p.: Rescripta .9526.
cyr.) 382. Sacrificati 262,1 379 sq. 1012; — pro collegiis tenuiorum Siricius p.: Rescripta 657—660
Rescripta et edicta imperatorum Sacrificium eucharisticum de Do- : (Marcian.) 1013,3. 660a\ —
vicariaium Illyricum
v. Edicta etc. minica celebrandum (Didache)
—
Serapion ep Thmuensis Ana- : constituit (Innoc. I p.) 719; —
Reticius (ep. Augustodun.) 355,19.
= 5; pro defunctis (Tertull.) phora 476 — 480. monita de caelibatu (Aeath.)
(mribtov flabellum 680,3. 212,8; —
ne falsa materia offe- Serapis: eius cultus in Aegypto 963 sq.
Ritus eucharistici descriptio v. Eu- ratur (Can. apost.) 693; v. — (Hadrian imp.) 38. Sirii. iensis formula: secunda? (Libe-
charistia : ritus.
Rogationes ante Ascensionem Do-
etiam Eucharistia.
Sacrilegii poena: (Ulpian.) 1014.
Serennius Granianus 36,1. rius p ) 562 sqq; —
tertia (Soz.)
:
Serenus ep. Massiliensis, iconoclasta 924 sq.
mini (Aurelianense I) 973. Sadducaei 9,4. 1054. Sixtus I p.: de quaestione paschali
Roma: a Nerone incensa (Tacit.)
38,3, (Sueton.) 41, (Sulp. Sev.)
Sagaris ep. Laodiceae 92,5
Salvianus presb. Massiliensis:
Sergius patr.Constantinop .Mono- (Irenaeus) 99,14; sextus ab —
Honorii p
718,1; —
ab Alarico eversa De gubernatione Dei 903 — 914.
theieta : epistulae
ad cum 1057 «qq 1065 sqq; — apostolis ep.
Sixtus II p. :
Romanus (id
martyrium in
eius
) 126,5.

(Augustin.) 765,1.
=
Sanctimoniales: qua aetate admitten- «Ecthesis» 1070 sqq; — de eius ( P-aetextati) coemeterio (Cypr.)
Roma nova Constant inopolis: dae (Caesaraug. I) 646'. epist.ad Hononum (Maxim.) 299,5; —
festum (Feriale Rom.)
(Constantinop. 1) 648, (Chal-
ccd.) 943, (Quinis.) 1096.
Sanguis Christi :
quomodo tempore 1078,3; — damnatus (Constan- 544,7 ;
—
curriculum (Catal.
Cyrilli Hieros. 'a communicanti- linnp. III) 1082 sqq, (Leo II p.) Liber.) 548,25.
Romana Ecclesia eius sollicitudo bus sumptus 542.
:
1085 sqq. Socrates scholasticus:
(Clem. Rom.) 10°; eminentia — Sanguis Christianorum semen est Series episcoporum Romanorum v. ecclesiastica 362 393—899 409
Historia

(Ign. Ant.) 25 primatus v, — (Tertull.) 185'.

:

Rom. ad 413 843-867.

Primatus; —
caritas (Dion. Cor.)
;

Sanguis animalium: prohibitus

cpisc.
Servorum: manumissio (Constantin.
61 — auctoritas (Tertull
) 194,8; (Quinis.) 1105. —
Sophronius ep Hierosol.: adversa-
— ;

clerus
opulentia medio
et Sapientiae liber: ab amicis Salomo-
M.) 821 822 matrimonium
cum libera a Callisto p. agnitum
rius Monoiheletismi (Honor. I p.)
1057 1069,8 sq.
saec. 111 (Cornei, p.) 255; — nis scriptus fFragm Mur.) 160,69. (Hippol.) 233. Soter p.: eius caritas (Dion. Cor.)
infallibilitas
961 — (Cypr )294, (Ennod )
Feriale 544; —
Sarabaitae 977. Servus Christianus: ne invito do- 61; —
successor Aniceti Ille-
; splendor Sardiccnses canones 500 sqq. mino ad clerum promoveatur ges.) 70,3, (Irenaeus) 99 14
tempore Damasi
676,
p, (Ammian.) Sardiniae metalla 229,9 sq. (Can. apost.) 705; a Iudaen ne — 126 6; —
curriculum (Catal. Li-
Saturninus Antiochenus, gnosticus habeatur (Constantius imp.) 841. ber) 546,13.
Romani episcopi : eorum «deposi-
— 107 sq. oqipayf^: =
baptismus (Aberc ) Sozomenus scholasticus Histo-
tiones» (Chronograph.) 543;
series (Hcges.) 70, (Irenaeus)
Saxones: crudeles sed casti (Sal- 155,1 ; — confirmatio (Cornei, ria eccle-iastica 915—929.
:

viam) 914,8. p.) 256,15 Spartianus, Aelius: Vita Se-

99 sq 126, (Tertull.) 192,2, Schola Alexandrina: (Euseb.) 487. Sibylla cumaea 33,2 35 nota 3 v. 4 veri 482.
fChronogr.) 545 sqq, (Optat,
584 —
successio continua (Au-
Scilitanorum Passio 71—76.
Scriptores historiae augu-
, 327.
(Romana =
Spnnsnres = patrini :
(Tertull.)
;
Sicini basilica S. Maria 197.11.
gustin.) 738,2. stae 481-489. maior); (Ammian ) 675,13 Stabilitas clericorum: (Nicaen. I)
Romanus Pontificatus: eius ambi- Scriptura S.: ex traditione
Ec- Silvester p. inscriptio canonum
: 408.
tus prohibetur (Symmachus p.)
960°.
clesiae catholicae interpretanda
(Vine. Lerin.) 812 sqq.
concilii Arelat. I ad eum 367
— depositio (Chronogr.) 543,3; ;
'

Stantes = paenitentes: (Ancyr.)

375-380, (Basii.) 596.
Rufinus, Tyrannius: Vcrsio histo- Sebastianus mart. : eius festum (Fe- — curriculum (Catal. Liber.) Stationes: (Tertull) 205,2 214.4.
riae Eusebianae 36 422 sqq 428
— riale Rom
) 544,1. 549,34 —
litterae Alexandri
; Sta' uta ecclesiastica antiqua 952
714; Historia ecclesiastica Secundus ep. Ptolemaidis: ex primis Alex, ad eum (Liberiusp ) 5-53,3; 952«.
715-716. asseclis Arii (Alexander Alex.) — dicitur baptizasse Constanti- Stephaniis protomartyr 216,3.
Rufinus magister officiorum Theo- 394,1 ; —
damnatus (Nicaen. I) num M. (Liber Pont.) 1005'. Stepbanus p dicta de baptismo
:

dosii imp. 936 sq. 410.4. Silviae 'Aetheriae) Peregrinatio

661-672.
haereticorum 306 pacem ; —
adversus Cyprianum rupii (Fir-
Kikch, Enchiridion.
41
642 Index alpbabeticus
auctorum, personarum, rerum.
643
milian.) 309,2 depositio
;
— Telesphorus quaestione pa-
p.: in
(Chronogr. ) 543,8; curri- — schali (Irenaeus) 99, 14 ; martyr — Theodosius I imp.: post caedem
Tormenta in quaestione contra
:

culum
514,1 (Catal. Liber.) 548,24. (id.) 126,5; —
curriculum (Ca-
1 hessalonicensium ab Ambrosio
Christianos adhibita (Plin.) 30,8.
Stephanus ep Antioch. Arianus ,
tal. Liber ) 546,9
interpellatur
604 sqq ; pae-
nitentia: (Ambros.) 624 sq,
— (Tertull) 170,12 sqq 171,17
516.3. Templorum conservanda:
aedificia 173 28, (Min Felix) 223.3.
Stephanus ep. Ephesinus 889,19. (Honor, imp.) 842.
(Paulin. diae 678, (Rufin 7 6,
)
(Augustin.) 763. (Sos.) 927 sqq,
) 1 Torpacion = Proculus Christianus:
Studiosae juventutis Romanae ex- Tentationes diaboli 200,9 238,6. (Tertull) 217
cessus prohibentur (Valentinian.I Tertullianus: Apologeticum
(Theodorei.) 933 sqq leges ;
— ToOtip vitert 459.3 714,1 843,8
:
824 828 834 sqq 840.
imp.) 826. 164—185; — Ad Nationes 186 915 3 953,1.
Subdiaconi: septeni in Eccl. Romana ad 187; — De praescriptione
Theodosius 11 imp ex eius Codice :

— leges 825 839 Traditioapostolorum episcopis com-

(Cornei, p) 255,11; eorum — haereticorum 188 191-194; — 820-842;
Theodotus (ep. Laodiceae) 400,2.
missa (Irenaeus) 124,1; in
:

—
locus in liturgia (Const apost.) De virginibus velandis 189 — Romana Ecclesia con-ervata (id.)
685,43 688,14; — qua aetate Adversus Praxean 190 218 Ilis
;
Theodotus subordinatianista: (Hip-
P 125 126,7 795a. ; —
ordinandi (Tolet. 527) 974,2. — De baptismo 195 198; — — pol.) 231,8.
Traditio Ecclesiae catholicae: inter-
Subintroductae mulieres 326, 12 336. De paenitentia 199—203; — TheoduIus(ep. Neocaesareae) 508,2.
pres S. Scripturae (Vine. Lerin.)
Substrati = paenitentes: (Ancyr.) Ad uxorem 204—206; — Ad-
Theognis (ep. Niceae) 508,8.
Theonas ep. Marmarioae e primis
812 sq.
875—880, (Basii.) 595. versus ludaeos 207—208; — :
Traditores : quomodo tractandi
Suetonius: Vitae Caesarum 39 De carne Christi 209 Ad- — asseclis
—
Arii (Alexander Alex.) (Arei 1) 872; ordines valide —
ad 44. versus Marcioncm 210
;

;
— De
394,1;
410,4.
damnatus (Nicaen. 1)
' conferunt (id.) ib.
Sulpicius Severus: Lib. Chro- corona 211 — 215; Scorpiace 216; Traducianismus doctrina dubia
—
:

Theophilus
nicorum 717 — 718. Ad Scapulam 217—218; — versarius Io.
ep. Alexandriae ad-
Chrysostomi (Chrys
:
(Origen ) 288,9.
Symbola evangelistarum (Irenaeus) De 219—221. Traianus imp.
128 sqq.
: pudicitia
Tessarescaedecatitae Quarto- = 728,8 sqq ;
— )
eius canones ap- dixit (Plin.) 80,7;
: hetaerias inter-
— Rescript um
probati (Quinis.) 1090 sq.
Symmachus p 960. decimnni (Laodic.) 521. de Christianis 31, (Tertull.) 169
Synodales epistulae: (Carthag 252)
:

Testamenta quattuor hominibus a

:
Thcoiecnus ep, Caesareae
442.
Pal. 177'; —
in consulatu collega
295 sqq, (Antioch. 269) 824 sqq, Deo data (Irenaeus) 184,11. Glabrionis mart (Dio) 226,4.
(Arelat. 1) 867 sqq, (Alexandr.
©eoTdKOS Maria.
v.
Transmigratio animarum
Testamentorum captatores: clerici docirina :
Thessalonicenses rescriptum Anto-
c.3 19)393 sqq. (Nicaen. 1)409 sqq, tempore Damasi p. ( Valentinian. I
:
falsa (Tertull.)
(Sardie )504sqq,(Constanlinop. 1) imp.) 832.
nini Pii ad cos (Melito)
64,2;
eorum Ecclesia apostolica (Ter-
— 249,4;
chaeorum (Augustin.) 771,1.
Mani-

649 sqq. Testimonia Iudaeorum et Ethnico- Tria capitula a conc. Constanti-

Synodus: «endemusa» Constan- rum de Christianis: (Flav. Ios.)
tull.) 194,2; —
eorum caedes a nop. 11 damnata 1039a.
:

tinopol. (Anatolius) 944 ;

— 7 sqq, (Plin.) 28 sqq. (Tacit.) 34,
Thcodos. I iussa 609 678 716
768 928.
1 1 rigami a Callisto p. ad ordines
:

•palmaris» Romana (Enno- (Hadrian.) 37 sq, (Sucion.) 39, promoti (Hippol

) 232,5.
dius) 961; — provincialis (Mare. Aurei.) 77, (Galen.) 154,
Thibaritani
rium
a Cypriano ad marty-
:

praeparantur
Trisogion in eo ne cantetur
:
«Qui
bis in anno habenda (Nicaen. I) (Aurelian.) 327. (ep. 58) crucifixus es» (Quinis) 1106.
405,2, (Constantinop.
283 sqq. Tritheistae : a Dionysio
1) 647.2, Thalassius ep. Caesareae Capp. p. pro-
(Araus. I) 875,1 ; — v. etiam 889,19.
Thomas ap. 46,4 428,1.
Thrasea» ep. Eumeniae et
scrioti 326a.
Concilia, Thalia carmen Arii haer. 402. martvr
7 Tpdrruia tiIiv dnoardXtuv
:

92,4. : (Gai
ffixjTdvres : (Ancyr.) 875—880, 514,1
Theatrici christiani
: excommuni- presb.) 138.
Tiberius imp. quo imperitante 416,2 Constantii
(Basii.) 596. cantur (Arelat. I) S69 1 .
: •Typos» II imp. 1080 sq.
Christus passus est (Tacit.)
Thebais: in persecutione Diocletiani 34,5,
T (Euseb.) 451 sq.
(luatin.) 514, (Irenaeus) 118
2 U
(Tertull.) 185, 3 187, 13:— Chri-
Theclae acta apocrypha (Tertull.)
:
Ulpianus iuriscons. 1012 1014.
stianos accusare vetuit (Tertull.)
Tabennesis: monasterium Pachomii 196,12. 7 Unctionis extremae minister: (In-
176,3.
784 1. Theodoretus ep, Cyrensis: Hi-
Timotheus ep. Alexandr.: Basilisci
noc. I p.) 727a
Tabulatores: eorum poena (Eliber.) storia ecclcs. 930 — 939; App. Urbanus p. : curriculum (Catal. Li-
344. «Encyclion» ad eum inscriptum
Tacitus: Annales 32—34; — Theodorus ep. Heracleae, Arianus
516,3.
954 ;
—
eius canones approbati
ber.) 547,18.
Ursacius ep. Singidoni Arianus
(Quinis) 1091,4. .

Historiae 35. Theodorus ep. Pharan damnatus 514,1 516,3 566,8 853,1
Tarsicius martyr: epitaphium (Da-
:

Tiro Prosper; Epitoma Chro- 924,5 1007,3.

(Constantinop. III) 1083.3, (Leo II nicon 945—946.
masi) 587. p.) 1085 sqq. Ursinus (Ursicinus), Damasi anti-
Titus imp. 35,6
Tatianus gnosticus: doctrina (Ire- Theodosianus Codex: Leges
Tolosana Ecclesia: a Constantio
papa 675.
naeus) 122. 820-842, Usura clericis prohibita: (Arelat.
imp. vexata (Hilar.) 579. II)’
877.
*
41
644 Index alphabeticus auctorum, personarum, rerum.

Usurariorum poena: (Eliber) 334. Victricius ep. Rotomagensis Inno- :

Ut denuo sint Christiani! (Galerius centii I p. epistula ad eum

imp ) 349,4. 720 sqq.
Uxor eius qui episcopus ordinatus Vt'de, ut invicem se diligant i 180,9.
est: quid de ea (Quinis.) 1102*. Viduae: status ecclesiasticus (Const.
apost.) 6'5 43 688,14

V Vigiliae paschales: (Tcrtull ) 205,3.

Vigilius p. : a Pelagio I p. non ADDENDA 1
.

Valens ep. Mursae, Arianus 416,2 offensus (Lib Pont ) 1040,2. Nura.
514.1 516,3 566,8 924,5 Vincentius ep. Capuensis: legatus 1 Editio nova: ed. K. Bihlmeyer (Tubingen 1924, Mohr).*
sqq.
1007,2 sq. Ltberii p 551,5 558 sq 568 sq. 10 sqq. Ut supra Nr. 1. •
Valentinianus I imp. Leges : Vincentius I.erincnsis: Com- 17 sqq. Ut supra Nr. 1. •
832 838. monitorium 812 819 — 32 sqq. Vidi quintam editionem a Georgio Andresen paratam
Valentinianus II imp. ; Ambrosii con- Virgines status ecclesiasticus
:
l(Lipsiae 1921), 273 et 2 (Lipsiae 1914), 211.* Andresen textum
solatio de eius obitu 621 sqq. (Const. apost.) 685,43 688,14;
Valentinianus 111 imp.: No- — «sorores» prohibitae (Ancyr.)
Nr. 34, 7 ita (sec. coniecturam) praebet Et pereuntibus addita
ludibria, ut ferarum tergis contecti laniatu canum
:

interirent,
vellae: de primatu Romani Pon- 388 cf Subintroductae. aut crucibus affixi [aut flammandi atque] ubi defecisset dies, in
tificis 880 882 — ;
—
de ambitu Virginitas pro'essa laesa ut biga-:
usum nocturni luminis urerentur.
episcopalis iudicii 883 - 884. mia habita (Ancyr.) 883. 35 ad notam 3. Editio nova: G.Janell (Lipsiae 1920, BT), 10.*
Valentinus gnosticus 122,3 127,6 Virginitatis professio cum vestis :
51 sqq. Editio nova: Die altesten Apologetcn. Texte mit kurzen
162,81 308,4. mutatione coniuncta (Ambros.) Emleitungen. Hrsg. von Edgar J. Goodspeed, Goltingen 1914.»
Valerianus imp.: edictum persecu- 597,2; —
qua aetate admittenda Ad notam
1, p. 39: Goodspeed: [tva dpejXuipev.
tionis I 801,1 304,1. II 299,3; (Caesaraug I) 646*. 71 sqq. Editio nova: G. Rauschen, Florilegium Patristicum 3
— in eius persecutione: mar- Vitae via: describitur (Didachc) 1°. (2. ed. Bonnae 1914), 120 sqq. •
tyrium Cypriani 801 sqq. con- Vopiscus, Flav.:Vita Saturnini 77. Editio nova: ed. Henr. Schenkl (Lipsiae 1913, BT). Eundem
fessio Dionysii Alex 316 sqq. 37-38, textum exhibet.
Vehicula publica episcopis conce-
:
78 sqq. Ut supra ad Nr. 71, p. 105 sqq., qui maxime Harnackium
duntur a Constantino M. 858.23, X secutus est.
(Euseb ) 461.2; —
a Constantio
Xystus p. v. Sixtus. 150. Editio nova CB, 1. c. 3, 206.
(Ammian ) 673. sqq Editio nova: ed. Bihlmeyer (ut supra ad Nr. 1), 143 sqq.*
Vergilius Maro: Ecloga 4,4 14. — Y
\
154. H. Schone, Ein Einbruch der antiken Logik und Textkritik in
dc exspectatione aureae aetatis die altchristl. Theologie (Antike und Christentum, Erganzungs-
85 nota 8. OrtoirittTovTe? 375 — 879 384 595 band 1, Pisciculi, Miinster 1939) p. 262 probavit loco «para-
Verus imp 177*.
:
bolis», quod legitur in editione Ed. Fleischer, legendum
esse
Vespasianus imp 35,6 177*. z «mythis».
Via vitae: describitur (Didache) 1°. 155. Textum a Doelger reconstructum vide
J. in Lexikon fur Theo-
Viaiicum nulli morienti negandum
: Zebinus ep. Ant'och. antecessor :
logie und Kirche 1 (1930), 24 sq.
(Agath ) 965 3. Bahylae (Euseb.) 437. 156 sqq. Textum originalem, sat difficilem intellectu, vide in En-
Victor p. Ecclesias Asiae excom-
: Zeno imp.: «Hcnoticon» 958 ad chiridio Patristico Nr. 268.
municare conatur (Euseb.) 97,9; 959. 199 sqq. Contuli editionem a G. Rauschen factam in Florii. Pa-
— epistula Polycratis Ephesini Zephyrinus p. tempore Cataphryga-
:
10 (Bonnae 1915, Hanstein), 20 sqq.
trist.
ad eum 91 sqq, item Irenaei rum (Euseb.) 137,6; Cal- — 218 bis, nota 1: Hae sententiae hodie iam obsoletae sunt.
98 sqq; —
a Marcia Commodi listum coemeterio praefecit (Hip- 219. Mutavi titulum, quia edictum, de quo agit Tertullianus, hodie
pellice arcessitus (Hippol ) 230; pol.) 231,1 — curriculum (Catal. probabilius adseribitur Agrippino
— curriculum (Catal. Liber.) Liber) 547,16.
;

quam Callisto Papae.

episcopo Carthaginiensi,
,

Vide Altaner, Patrologie (1938) 92, Steidle,

547,15. Zosimus p.: de Primatu 783 a. Patrologia (Friburgi Brisg. 1937), 69.
222. Utrum Minucius Felix scripserit ante an post Apologeticum
Tertulliani, i. e. annum 197, evinci non potest.

1
Astcriscus (•) significat: Contuli novam editionem, correxi corrigenda
pec. regulas in praefatione (p. ix) expositas.
646 Addenda. Addenda. 647
Num. Num.
228 sqq. Contuli textum a Wendland editum (CB 1916); lectiones 940. Editio nova: Schwartz 1. c. II, 1, 1, 27 sq (ad Anatolium epi-
var., utpote minoris momenti, neglexi. scop.j.
237 sqq. Contuli textum a P. Koetschau editum (CB Origenes 941 sq. L. c. II, 1, 2, 160 sq.*
5, 1913); lectiones variantes (min. momenti) neglexi. 943. L. c. 11,1,3, 88 sq.*
247. Ed tio nova: CB Origenes 9 (ed. M. Rauer, 1930), 4 sq, de lect. 953. Editio nova . CB(ed. Gerh. Loeschke et Marg. Heinemann,
var. idem dicendum. 1918), 10 (1, 5, 1), cuius textus initio sonat: oOmu
x6Kpt-
250. Editio nova: CB Origenes 6 (ed. Baehrens 1920), de lection. J^vris tP|<; pclxiS i- e. cum nondum pugnare decrevissent.
var. idem dicendum. Textus nr. 3: 'O Y“P toOtou toO ouppdXou Zurfpdtpoq . . .

266. Vide etiam Maurice B^venot, St. Cyprian’s De unitate Chap. 4 959. Editio nova: Ed. Schwartz, Publizistische Samrolungen des
in the light of the Manuscripts. Romae (Gregoriana) 1938, 36 sqq. Acacianischen Schismas, in Abhandlungen der Bayerischen
Ad explicationem cap tis 4 vide Altaner, Patrologie (1938) 106. Akademie derWissenschaften, Phil.-Hist. Kl. NF 10, 1934, 20.*
893 sqq. Totam hanc epistolam et nomina subscribentium vide 975/1001. Contuli novam editionem a P. Bennone Linderbauer
nunc apud H. G. Opitz, Athanasius Werke (CB) 3, pars 1 (Ur- factam (Florileg. Patrist. 17, Bonnae 1928, Hanstein), sed tex-
kunden zur Geschichte des arianischen Streites318— 328), 6 sqq. tum P°! ,t iorem Buttlerianum ex rationibus practicis praetuli.
.
Correxi pauca in nostro textu, lectiones Socrati proprias reli- 1037 sq. Editio nova: Monumenta Germaniae Historica,
Legum
qui intactas. sectio III, Concilia I (rec. Frid. Maassen, Hannov.
1893),
400 sqq. H. G. Opitz 1. c. 1 sqq.* can. 16 et 31, p. 78 et 82. Lectiones variantes (minoris
mo-
409. I.. c. 47 sqq. menti) neglexi.
414 sqq. L. c. 167 sqq.*
418 sqq. L. c. 178 sqq.*
560 nota 2. De genuinitate epistularum Liberii vide E. Caspar, Ge-
schichte des Papsttums 1 (1930), 589 sq, F.X.Seppelt in Lexikon
fur Theologie und Kirche 6 (1934), 550.
570 nota 1. Cf. E. Caspar 1. c. 591 (zu S. 193: Tod).
697. Editio nova: Florilcg. Patrist. 31 (ed. Otto Faller S. J., Bonnae
1933). Initium textus ibi sonat: Quoniam quae habuimus, di-
gessimus superioribus libris duobus . . .

628/30. Editio nova: CB Eusebius 7, 1 (ed. R. Helin, 1913), 206 sq

ad annum 173, 234 ad annum 327 et 236 ad annum 349.
640/41. Editio nova: CV
54 (ed. J. Hilberg, 1910), 624 sq.*
642 sq. L. c. 55 (1912), 42 sqq.*
661/72. Ed. W.Heraeus »19z9.
746 sq. Editio nova: Sancti Caesarii episcopi Arclalensis opera
omnia. Vol. I. Sermones (ed. D.Germain Morin O.S. B.) pars 1
(Maretioli 1937), 274 sq.*
793 sqq. Editio nova Acta concil. oecumen., ed. E. Schwartz, I
:

(Cone. Ephes.), 1 (1927), 117sq. Lectiones variantes utpote mi-

noris momenti in hac editione neglexi (cf. quae dicta sunt in
praefatione p. IX).
796 sqq. Editio nova L. c. 1 5 (1 924/25), 247 sqq, quae satis differt a
: ,

nostro textu, sed lectiones variantes non mutant sensum, quas

in nostra editione propter difficultates technicas debui neglegere.
820 sqq. Editio nova: Recogn. P. Krueger, Berolini 1923/26, 44 sq
65 134 312*. Textus nr. 823 sec. Krueger sonat: ...Nec vero
quisquam orbus habeatur: propria huic homini damna non
noceant . . .

843. Socrates opus suum scripsit a. 440, recognovit a. 450.

898 sqq. Editiones novae: S. Leonis Magni Epistulae contra
Eutychis haeresim, ed. C. Silva-Tarouca. Textus et documenta
(Univ. Gregor.) ser. theol. 20 (1935), 95 sq. Ed. E. Schwartz—
(cf. supra nr. 793) 1 1 (Cone. Chalcedon.), 4, 56 sq.
 EPITAPHIUM TATIANI CUIUSDAM s.HI./lV. 649

drrdYea0ai f| TrpocreiecrOai ano Iu pia? F|Arfun<x>ou xaxarcXe-

ovxa? loubatou? od
ptiZova? unovoia? avavKaa0f|<Jope
d£
Xappavetv (B) ei bd pq, Ttavxa xpoixov auxou? dneEeXeOaopai
xaOotTrep KOivqv xeivu 1 xf|? oixoupevq? voffov 8 d£eYeipovxa?.
(tj) 'Eav xouxtuv dTTOtrxavxe? aptpoxepoi pexa npaoxqxo? xai
APPENDIX. <piXav0poixeia? xq? rcpo? aXXqXou? Zfjv d0eXqaqxe xai dfdu
(5)
Trpovoiav xrj? iroXetu? Troqaopai xqv avaxdxim xa0dnTep dx
TIBERIUS CLAUDIUS IMP. 41—54. TtpoTOvtuv oixia? Opiv UTtapxouffq?.

De tumultibus contra Iudaeos urbis Alexandriae. ad navigantes, unde maiorem suspicionem deberem trahere.
[Epistula ad Alexandrinos scripta 41.] Sin autem, omni modo eos persequar ut suscitantes com-

Trj? be Trpoq 'loubaiou? xapaxn? xai axdaew? pdXXov

munem quendam morbum 2 mundi. (6) Si ambo destiteritis
(1)
vestris et cum
ab actionibus clementia et benevolentia mutua
b’ eiXP 1>
io a\n0^ eirretv toO noXepou iroxepot p£v aSxiot
I
vivere volueritis, ego providentiam habebo civitatis, ex pro-
xaxecxxnoav .,
oux 4pouXf|0r|v dxpiPu)? d£eXev£ai ... (2) "Ext
. .
genitoribus meis vobis praestitam.
Kai vOv biapapxupope
1
eiva 2 AXe£avbpeI? p4v irpaetu? xai H. hiris Bell, Jews and Chrislians in Egvpt (1924), p. 25 lin. 73/4.
cptXavOpbTTw? trpoacpepovTe 8 ’loubaio<i>? xol? xqv auxqv 77, 82/104.
4
TrbXetv dx ttoXXiIiv xpbvtuv oixoOffet xai pqbev tuiv npo?
5
0pr|dKeiav auxol? vevoptapevujv xoO 0eoO Xotpevtuvxai dXXct
6
EPITAPHIUM TATIANI CUIUSDAM,
duicriv auxou? xoT? £0eotv xPH^ai u? xai dni xou 0eou
prope Philippopolim inventum.
ZepaaxoO, ane p xai fcYiin btaxoucra? dpcpoxepwv dpepaitucra-
(3) xai 'loubeot? bd dvxtxpu? xeXeuiui pqbdv nXiitui uiv npo-
[Scriptum circa finem saeculi III vel initio s.IV?] 3

xepov dtrx°v neptep'fd2e(T0ai pn*>£ dicrnep dv buoei nbXedetv 4 n

imrf) 8 /// 155 s
xaxoixoOvxa? buo npedpeiaq dxndpnetv xoO XotnoO, (u pii ToOxov dpoi Taxtavuj dpYob[oxr|]
npoxepbv noxe dTTpdx0q, pribd dnidnatpeiv Yunvacrtapxixoi? bopov buipou x«P>v d£exeXea[evj
f| KodpnxiKoIq d-filidei, xapnoupdvou? pev xa ofxia dTToXdovxa? ctYdnqv dxtuv mtpa 0(eo)u Ztuaipo? [6 d-]
bd dv dXXoxpiqt noXet Tteptoutria? anavxiuv dYaOuiv, (4) pr|bd 5 beXtpo? XpuooYbvou, q? x«ptv

(1) Quinam culpabiles sint tumultus et seditionis, vel potius, Hanc mihi Tatiano locatori habitationem doni gratia ex-155 3
ut verum dicamus, belli contra Iudaeos, nolui accuratius per- struxit caritatem habens a Deo Zosimus, frater Chrysogoni,
sequi....(2) Etiam nunc coniuro Alexandrinos ex una parte,
ut clementer et benevole se habeant erga Iudaeos, qui in l xiva
4
eadem urbe ex multo tempore habitant, et ut nihil turbent, Hic agi de Christianis, H.Jannc (M£langes Cumont 1936, 273 sqq)
ex co conatur probare, quod Claudius circa idem tempus etiam Romae
quod ad eorum cultum Dei consuetum pertinet, sed sinant contra Iudaeos propter Christianos tumultuantes processit, et quod An-
eos consuetudinibus uti, quibus tempore Divi Augusti, quas tiochiae tumultus anno 40 probabiliter etiam propter Christianos ex-
et ego confirmavi, postquam utramque partem audivi. (3) Iu- citati sunt.
8
daeis vero ex altera parte iubeo, ne appetant negotiosi plus Lapidi epitaphium militis cuiusdam (pagani?) antea insculptum fuisse
quam habebant, neve in posterum, acsi illi et vos in duabus videtur, ut apparet ex ornamentis (armis) et reliquiis scripturae antiquioris
rasae NZII in fine (cf. Echos d'Orient 37, 1938, p. 4); de tempore, quo
civitatibus habitaretis, duas legationes mittant, quod nunquam
scriptum sit epitaphium, vide 1. c. 10.
antea accidit, ne se immisceant certaminibus gymnasiarchicis 4
umq potest significare
«visio», i. e. admonitio hominis transeuntis,
et cosmeticis, sed fructum capiant ex propriis rebus, abun-
epitaphium, sed etiam est signum numeri 888, qui, etsi raro
ut inspiciat
dantia omnium bonorum Iruentes, quamquam in civitate aliena; et tempore potius posteriore, adhibetur ad significandum nomen 'InaoOc

= + + 70+
(4) nec adducant neve recipiant Iudaeos ex Syria et Aegypto (= 10+ 8 200 400 4-200), cf. 1. c. 8 sq.
1
Intellege biapapTOpopat
4
Vva 3
TtpoatpdpovTat
5
boOXoq? Ita V. I.aurent proponit: 'Iqaofu; —
boOXo?, i. e. servus
Iesu(s).
4 otxoOmv s
Xupaivtuvxai 6
ot?
Kirch, Enchiridion.
41 ••
 650 THEODORETUS EP. CYRENSIS circa 393-458. 929'— 929*.
n. 651

avxd£<t>ov H1CT0OV bwae<t> K(upio)? 6 2piaG[a]- oravTtdv 4veeivai pouXopat Tij cuyypaq>5. 'Avctypairroi ydp itapd
xroboTn?. *E£ Ao% b’ 4£€A0tuv ira- tiuv xrivixauxa cpi\o6eu)v yty4vr|VTai, tbq Uavoi
yetpat tpo? ZqXov tiuv eeituv tou? 4paaxdc. Outo?
itapa0?|Eat xai bte-
aav ttoXiv Treptvo<Txf|cxa<; fjAGov 64 pexd 'lotUtov,
6; ZtXpeorpov bieb4Saxo, ti>|v 'Ptupaiuiv (6uvev 4KxXqdav.
[e]iq priTpdiToXiv 0pr|Kwv OiXnt[n
10 6 ttoXiv 4v0dbe. Zw. ’E£ Ai-pj- 16. (!) Ktuvcrxavxioi; PatnXeu? etirev «‘Hpet^, xai
bidxofl29 2
tttou 64 pe jWcraq [6 K(upto)s irdcravl Xptcrxtavov ere ewai xai 47i1ctkotiov xrjq fjpexepaq TroXeujq,
Tvdimv 1
4bwxe 0(eo)G boCcrafv Zqv u£tov (xpivapev xai toOto peTacrxetXdpevot
dif- 7rapatvo0p4v txot
b’ 4v dibioi<q) ubam K(upio)u vu[v pevj iqs aitoppriTou drrovotaq toG dvoalou AGcivaaiou xqv xot-
apepipvov 4x w £wf|v &wpov . . .
vtuvlav dpvqaaaGai. ToOto ydp
q oixoupevq eu 4 X eiv dboxi-
15 fywv toGtov bopov *ON* nfapd toG] paae cruvdbou te tpr|<Pt<lpaTi dAAoxpiov xrj? 4xxXqcTiaarixris
TtdTia 8 ZaicTipou. Zur «[pa Ppo]- xotvujvlai; 4xptve.» (2) Atp4pto? 4Tnaxomx;
enxev «BaoiAeG,
toiffi 0(eo)O boGXoq u7Td[pxuiv 4poi] tu dxxAqcxiaaxixd xpipaxa pexa TroXXqs btxatoxpuriag
fiveaGat
TtXeiova <a)iXeov (= ?Xeov) otvfeyxa (= fiveyxu) ttXG]-
dcpetXet. Atorrep ei boxet aou xr| eucrefteia, xpixqptov auaxa-
vujv vuKia? 6Xa? [xqv xXivqv ou aqj- Gqvat x4Xeuaov xai ei dtpGelq AGavdmoi; d£toq xaxabixqi;,
20 pei 'p*ujpa -fpacpwv b[6£av Gpvui]
:i
TOTe xaxa xov t% dxxXr)ata(TTixn? dxoXouGia? tuttov 4£-
0(eo)O. evexGqcreTai xaT’ auxoO qjfjcpoi;- 0064 ydp ol6v re xaxa-
NZH ipqcptaaaGat dvbpoi; 6v oOx dxpivapev.»
(3) Kuivaxdvxio? 6
PadtXeuq eirrev «TTaaa i) oixoupdvri xaxetpqcptoaxo
Ecl. Laurent, Echos d’Orieni (37. 1988\ 6.
xtept xfjq
dvoatoxqxos auxoO, xai ib S il dp fjs xov xutpov bianaiZet.»
X
cuius gratia iustam retributionem dabit Dominus retributor. (4) Aipepioq 4m’ixxorroi; enxev «"O CTot UTreypatpav, oux auxotixat
•

Ex Asia egressus, omnes civitates pervagatus, veni in hanc xtOv Yerevnpevujv t)aav, dXXd btd bo£av
xai <p6pov xai dxi-
Metropolim Thraciae Philippopolim. Vivo. Ex Aegypto me piav x4|v xrapd croO.» (5) ‘O pamXeu -

eripiens Dominus omnem cognitionem Dei dedit quae ita «Ti 4axt
S 66£a xai
praebet vivere in aquis aeternis Domini. Nunc inperturbatam
texero placet. Haec enim pii cius aetatis viri litteris
hic
habeo vitam, ut donum habens hanc habitationem a papa prodiderunt,
‘juod ad acuendos excitandosque rerum divinarum studiosos
Zosimo. Vivo. Inter mortales Dei servus, abundantem miseri- vim habeant.
nu,em P 0SI lulium, qui Silvcstro successerat,
cordiam nactus sum, lavans totas noctes <lacrimis> lectum Romanam regebat
B Ec-
clesiam.
meum. Signum huius scribens, gloriam cano Dei.
16. (1) Constantius imperator dixit: «Nos, quoniam Chri-929
stianus es, et nostrae civitatis episcopus,
faciendum duximus,
THEODORETUS EP CYRENSIS circa 393—458. ut accitum te moneremus, ut nefariae
impii Athanasii de-
Colloquium Constantii imperatoris mentiae communionem repudies. Hoc enim rectum
et Liberii papae esse orbis
terrarum censuit, eumque ab ecclesiastica communione
(Mediolani 355). alienum
synodah sententia pronuntiavit.» (2) Liberius episcopus
dixit:
[Historia ecclesiastica (scr. c. 450) 2, 15 (12), 10 et 16 (13), 1—8 12—29.) «ludicia ecclesiastica, imperator, summa
1
cum aequitate fieri
929 15. 'Exili 64 yt Atftepiou to 0 iraveiKpi^pou xf|v dirip xf)? dlqBeiai; debent. Quare si pietati tuae placet, iudidum
constitui iube,
Trappqqlgv xai to Ch; dEtaydtrxoui; Xdyo u? olq 4xpi’|<Taxo irpo; Kuiv- et st condemnationem commeruisse
videbitur Athanasius, tum
tn illum iuxta ecclesiastici iudicii formam
929 1
1<>- Mihi vero Liberii summa laude digni liberam pro veritate sententia proferetur.
dis-
Ftert enim non potest, ut virum condemnemus,
putationem et admirabilem sermonem, quem habuit cum Constantio, in- de quo a
nobis ludicatum non sit.»
(3) Constantius imperator dixit:
1
Lectio yvuiaiv non videtur certa iuxta tabulam photographicam
(1. c. exhibitam).

* Ita proponit
V. Laurent. In lapide legitur: Xo0ou[q?
pe ib-jb’, i. e. lavans me ita?
////] XoOoctfc =
\ «lotus terrarum orbis de eius impietate sententiam
ut ab initio, tempus eludit.*
tulit, sed,
(4) Liberius episcopus dixit
«Qui subscripserunt, res ipsi gestas non viderunt, sed gloria
•

3
metuque ducti, et ne abs te infamiam paterentur, acquieverunt.»
TTdira hic vix significat episcopum, vide 1. c. 14.
(o) Imperator: «Quae ista est gloria
aut metus et infamia?»
 (»52 THEODORETUS EP. CVRENSIS circa 393—458.
n. 929». 653

qpo[3oq Kai aTipia > (6) "Oaot Tqv boSav toC 0eoG
AifSepio? • <
;
okoupeviKqv uiroYpacpfiv TTpoxeipicrai pejlaiouaav Tqv tucjtiv
ouk axaTaucn, xa? napa paXXov btupea? TrpoTtpqoavTe?,
ffov
ti)v KaTa NiKaiav 4Kxe0eT0av, iv’ outuj? avaKXq0evTtuv tuiv
ov pq Tai? oiptffiv elbov ou Kpivavxe? Karexpivav orrep -

ubeXcptiiv qpdiv ano tou 4£opi<Tpou Kai dnoKaTacrraOevTiuv

dativ dXXoTpiov Xpioxiavuiv.» (7) '0 (JacriXeu?- «Kaixoi
toi? ibioi? tottoi?, ei 6cp0eiqaav ol vOv Bopuflou? eYYfcvwvre?
KtKpiTai KaTa irpoauiirov 4v Tq Y e vouevq auvobuj 4v Tupui,
Tat? ^KKXqcriai? CTUYKaxaTiOepevoi Tt) anocTToXucr) niCTTei, tote
Kai ev Tfj auvobui KaTetpqtpiaavTO navxe? oi ^ttictkottoi Tf|?
eni Tqv AXeEavbpeuiv oi Ttdvxe? dnavTqoavTe?, 4v0a 6 ^YKaXou-
ntKoupevq?.» (8) Ai|3epio?- “Ou be
ttote KaTa lrpocnuTtov
pevo? Kai oi dYKaXouvTe? eioi Kai 6 uvTinotoupevo? auTiuv,
KtKplTai 6 aV0pU)TTO? '

T«p tote CTuveXOovxe? kote-

OffOl
eEeTaoavTe? to nepi adxuiv (Tupnepievex0dipev. * (17) ’Eni-
qiqcpioavTO afiToO, avaxwpqaavTO? AOavacriou 4k tou Kpi- ktt)to? inicTKono? etnev- «’AXX’ 6 bpopo? tuiv bqpocrtujv
xqpiou, KaTeiprupiffavTO.»
3
oux unoffTqcreTai Tqv xpeiav xq? tuiv ^niaKontuv napobou.
029 (12) ’ETTiKTr)To? ETtiOKOTro? eitrev BaaiXeO, oij uitJTeiu? 1

(18) AiPepto?- «Ou xpeiav ^x ei T a ^KKXqaiaaTiKa bqpoaiou

€V6K€V OqpepOV Oub4 KpipaTUJV dKKXnffiaaTlKUIV dvTttroioupevo? bpouou ai y<»P ^KKXqoiat iKavai eiotv fut? Tq? 0aXdaaq?
•

AifJepio? tov X6yov troieiTai, dXX' 'iva toT? 4v 'Puipq (Tuf-

bianeptpaaOai tou? fcauxdiv ^ntOKdnou?.» (19) '0 pacnXeu?-
KXqxiKOi? Kauxqcrqxai , tb? (TuXXoYiffdpevo? tov fkaxiXea.»
«Ta fjbq Tunov £axqKOTa dvaXuea0ai ou buvaT6v40Tr tuiv
(13) ‘0 (JacnXeu? eme Ai|3epiiu- «TTdcrrov ei pepo? Tq? oikou- Yap nXeiovuiv ^ntOKonuiv f) tpqtpo? icrxuetv dtpeiXet. Zu po-
p4vq?, 8ti crii p6vo? ffuvatpq dvGpwTtuj avoaiui Kai Tq?
vo? ei 6 dvTinoioupevo? Tq? tptXta? toO dvodtou keivoii.»
oiKoupevq? Tqv eipqvqv Kai 8Xou tou Kdapou Xuei? (14) At-
(20) At^pto? etnev- «BacxtXeO, oube noTe t^Kouaapev, pq nap-
;

(lepto?- “Ou bia to 4p4 povov eivai 8 Tq? tuctteuj? eXaT-

ovto? tou ^YKaXoupevou, KptTou dvoaiOTqxa KaTaYYeXXovxo?,
toOtoi Xoyo? Kai Y«p Rata to TcaXaiov Tpei? povoi eupi-
•
'0
ibiav ?x 0 P“v eiffq>4povTo? npo? tov dv0ptunov.» (21)
OKOVTai avTKJTavTe? irpo<TTd£ai.> (15) Euoefho? euvoOxo?
PaatXeu?- «TTavTa? p^v koivui? |biKq0ev, ofib^va bk outuj?
t
1

evrtev «Tov paaiXda f)pibv Napouxobovoffop 4Troiqcra?.» uj? 4pe. "Oaxi? pq dpKea0ei? ^ni tt) dnujXefqt tou petCoTepou
(16) AiPepio?' “Ouxi, dXX' outuj? dXdYtu? KaTabiKaZei? dv- pou dbeXcpoO ouM t8v paKapiTqv KuivaxavTa 4nauaaxo
Gpamov &v oGk dKpivapev. ’AXXa Kai 4y<u dEtui Ttpoxepov
napoEuvmv ei? fipeTepav 4x9p«v, ei pi) 8pet? nXeiovt f)pep6-

(6) Liberius: «Qui gloriam Dei non diligunt, tua illi munera
praeferentes, quem osulis r.on videbant, absque indicio con-
demnarunt, quod a Christianis alienum est.» (7) Imperator:
«Atqui in concilio Tyri celebrato coram praesens iudicatus
est, et contra eum pariter decreverunt omnes totius orbis
episcopi.» (8) Liberius: «Nunquam ille praesens iudicatus est.
Nam qui illum ibi condemnarunt, post Athanasii e iudicio
discessum temere condemnarunt.»
11
subscriptionem, qua fides apud Nicaeam exposita confirmetur.
Deinde ut revocatis ab exsilio atque in sedes suas restitutis
fratribus nostris, si hi qui turbas nunc cient in Ecclesiis visi
fuerint apostolicae fidei consentire, tum Alexandriam con-
venientes omnes, ubi et accusatus et accusatores sunt et defensor
eorum, examinata causa sententiam proferamus.» (17) Epictetus
episcopus dixit: «At cursus publicus non sufficiet ad episcopos

929 (12) Epictetus episcopus dixit «Non fidei causa, imperator,

:
subvehendos.» (18) Liberius: «Ecclesiasticae causae cursu
neque iudiciorum ecclesiasticorum studio, Liberius hunc hodie publico non egent. Satis habent facultatum Ecclesiae, epi-
sermonem instituit, sed ut apud senatores Romanos victum a scopos suos ad mare usque deducant.» (19) Imperator: «Quae
se rationibus principem glorietur.» (13) Imperator Liberio iam constituta sunt, refringi jnequeunt. Plurium enim epi-
dixit: «Quota pars orbis es, Liberi, ut solus impium hominem scoporum rata debet esse sententia. Tu solus es, qui nefarii
vindices et pacem orbis ac mundi totius dissolvas?» (14) Li- illiusamicitiam amplexaris.» (20) Liberius dixit: «Nunquam
berius: «Non eo quod solus sum, fidei causa minuitur. Nam auditum est, imperator, ut reo absente iudex eius delicta pro-

et tres olim soli sunt reperti, qui mandato regis resisterent.» mulgaret, quasi privatum in hominem odium exercens.» (21) Im-
Eusebius eunuchus nostrum Na-
dixit: «Imperatorem perator: «Omnibus ille quidem infestus fuit in commune, sed
(15)
buchodonosorem facis.» (16) Liberius: «Haudquaquam sed ;
nulli aeque ut mihi. Qui maioris fratris mei 1 occasu non
tu non minus temere hominem condemnas, de quo nullum contentus, beatae memoriae Constantem non cessavit in ini-
factum est iudicium. At ego primum generalem fieri posco 1
Scii. Constantini, mortui a. 340.
 THEODORETUS EP. CYRENSIS circa 393—458. CHRONICA ECCLESIAE ARBEI.ENSIS s. VI. 655
654

tryn uTrqveYKapev xqv toO irapoEuvovxo? Kai toCi rrapoEuvo- 80ev 8ttou [JouXei dnoaxeiXov pe.» (27) '0 (laoiXeu?, pexa
pevou fioitnv. Oub4v be pot toioOtov KaropOaipa, oubk xo buo fipepa? Kpt0evxo? Aijiepiou Kai pq pexaxe04vxo? xou
1
Kai ItXpavov
2
tb? xoO ptapoO 4 k€ivou XoYicrpou, etixev 4£opi(J0qvai ei? xqv Bepotav xq? 0pcfKq?.
Kaxa Mafvevxiov ,

ireptatpoupevou xuiv kKXnatatJxiKiiiv irpaYpdxujv.» (22) At- 'Expdvxo? b4 Aijiepiou, 6 pacrtXeu? arrecrxeiXev auxui trevxa-
‘ Koatou? bXoKOxivou? ei? bairava?. Atpepto? eme xui irpocr-
P^pioq- *Mi] bta xujv 4tckxk6ttujv apuvou xqv ?x e P av P acr, .

At tuiv ^KXricriaaxiKaiv ei? x6 d-ftdEeiv Kopidavxv «“AneXOe, bo? auxa xtli PaaiXeT xpeiav tap •

XtO. y«P X£'P^

euKuipetv dcpeiXoucnv. "O0ev, et crot bOKet, KeXeuaov dvaxXq- boOvat xot? oxpaxtujxat? tuxoO.» (28) ‘Opotiu? q paai-
Grjvat xou? £ttictk6ttou<; ei? xou? ibiou? xottou?. Kai ei dcpSeirj-
Xtacra grrepipev auxtu xa auxa. Atpepto? emev «’Air6bo?
uav bpocppove? xou Oqpepov dvxiTrotoup4vou Kaxa Nt- xrj? auxa xtli XP fciav Y<*P auxuiv tye t ei? xqv xujv axpa-
PaCTtXet
‘Eav bk pt) XP £iav ^XO 6 (latnXeu?, boxtu
Katav dKxeedffn? dp0obo£ou Tcitmui?, x6xe auveXOovxe? 4iri xtujxtliv 4£obiacnv.

xo auxb tbotev imep eipqvq? xou Koopou, 'iva pt) xov pq auxa AuEevxitp Kai *EirtKxf|xuj xptiav Yap 4xob(Tiv auxuiv.»
•

dpapxqoavxa dvbpa xapax^nvat boKipaa0r).» (29) 'Q? b4 xtap’ auxuiv oOk IXa^ev, 'Euaepto? 6 euvoOxo?
bk etrrev atixui- «Ta?
929* (23) 'O paatXeu? «"Ev 4cm xo Cqxoupevov. BouXopat rap
• TTpo<X(p4pei afixui 4x4pou?. AtP4pto?
xqv rcpo? xa? 4KKXn<ria? Kotvwvtav ndXiv iKKXqaia? oiKOupevq? lipqpuiaa?, Kai di? KaxabtKUi 4Xe-
xrj?
0€ dcmacxdpevov
qpoouvqv pot Ttpoocpepet? (SireXf e,TTpuixov yevoO Xptaxtavb?.»
eiq xt'iv 'Ptijpnv dnoaxeTXat. Aia xouxo
TtetaOqxt xf) tipqvq ;

Kai vmoTpatpa? vmdaxpeipov ei? xfiv 'Pujpnv.» (24) Atfl4pio?-

Kai pexa xpet? i)pepa? pqb4v beEapevo? 4£tupid9n.
«'Hbq xot? dbeXtpoiq xot? 4v 'Ptbpq dnexaEapqv. MciZou? mentem non potest. Quare mitte me quo voles.» (27) Biduo
fdp eicrtv oi 4KKXq<Jia<rxtKoi 0ecxpoi xq? 4v 'Pwpq btaxptPq?.» post haec imperator, examinato Liberio consiliumque non
(25) '0 «OukoOv xptutv fipepdiv 4x«S a^igeui?
(ladtXeu? • mutante, iussit eum in Beroeam Thraciae relegari. Digresso
btdoxnpa ‘
PouXei,eiuTroYpdipa? imdffxpetpov ei? xr)v 'Puipqv, Liberio, imperator quingentos aureos ei misit ad expensas.
ii 4vv6qcrov 4vtto1uj x6mu
pexaxe0f)vat pouXet.» (26) Ai{54pto?- Liberius autem illi qui attulerat respondit: «Abi et da im-
peratori. His enim opus habet ad stipendia militum.» (28) Si-
~

«To xdiv xpiuiv f]pepdiv biaffxqpa otl» ptxaxiOqcn XofUTpdv

militer imperatrix alios pari numero misit. Et Liberius:
micitias nostras impellere, nisi nos singulari mansuetudine et «Redde», inquit, «imperatori. Nam his etiam ad militarem
instigantis et instigati impetum tulissemus. Nulla itaque apud expeditionem opus habet. Quod si his non eget imperator,
me tanta est victoria, ne contra Magnentium quidem aut
1
det Auxentio et Epicteto, his enim opus habent.» (29) Ut vero
2 quanta si scelestum hunc ab ecclesiasticis negotiis
Silvanum , ab his non accepit, Eusebius eunuchus alios ei affert. Cui Li-
expulero.» (22) Liberius: «Noli per episcopos inimicitias tuas berius dixit: «Tu orbis terrarum ecclesias expilasti, et mihi ut
vindicare, imperator. Manus enim episcoporum sanctificationi damnato eleemosynam affers? Vade, prius esto Christianus 1»
vacare debent. Unde si placet episcopos ad proprias sedes Ita triduo elapso, nulla accepta pecunia, mittitur in exsilium.
revocari iube.Ac si quidem cum eo qui fidem orthodoxam CB Theodoret (ed. L. Parmcnticr, 1911) 131 sqq. MG 82, 1033 sqq.
Nicaeae expositam hodie tuetur, consentire videbuntur, tunc
conventu habito de mundi pace provideant, ne vir innocens
oppressus comprobetur.»
CHRONICA ECCLESIAE ARBELENSIS 1 .

929 4 (23) Imperator: «Unum est quod quaeritur. Volo enim te, [Scripta a McStha-Zekha inter 550 et 554 (569)].

ubi Ecclesiarum communionem fueris amplexus, mittere iterum (I)... et saepe petivisti a me, carissime Phinees, ut 1039'
2
Romam. Proinde consule paci, et subscribens Romam redi.» scripto tibi referrem de omnibus episcopis hyparchiae
«Romae iam fratribus valedixi. Potiores enim
(24) Liberius:
sunt Ecclesiae leges, quam Romana habitatio.» (25) Imperator: ' Civitas Mesopotamiae. Haec Chronica initio s. XX
in codice lingua

«Ergo trium dierum spatium habes ad deliberandum, ut aut syriaca conscripto ab A. Mingana inventa et in Sources syriaques (Lipsiac
Romam redeas, aut statuas quem in locum de- 1908) edita, a P. Francisco Zorell S.J. in latinam linguam versa est(l. c.).
subscribendo
Valor chronicae, quae ut documentum pretiosissimum antiquitatis habe-
portari velis.» (26) Liberius: «Spatium trium dierum mutare
batur (vide Baumstark, Gesch. der syrischen Literatur, Bonn 1922, 134 sq),
hodie aliquom odo in dubium vocatur (cf. Ortiz deUrbina, Orient. Clirist.
J.
1
Magnentius a. 350 imperio Constantis in Gallia potitus erat.
Periodica 1936, 5—32). * Initium textus syriaci deest.
* Magister militum, qui Coloniae a. 365 imperio potiri conatus est.
 656 CHRONICA ECCLESIAE ARBELENSIS s.VI. n. 1039". 657

nostrae, et de martyribus qui in ea propter amorem praesule. (7) Postulaverunt ab eo, ut diacono Samsoni
Christi mortem pertulerunt, et de omnibus qui sibi in
manum imponeret eumque sibi episcopum constitueret.
hoc saeculo et in futuro nomen celebre acquisiverunt,
Et obsecutus bonae eorum voluntati, illi manum suam
ut laudem Deo deferamus fiatque nobis et
propterea 1

imposuit, quia cognoverat eum fuisse Peqidae diaconum.

ipsis arra bona in caelo. Scis enim, per narrationem de
(8) Etiam iste igitur coepit hunc coetum divinum regere
praesulibus Ecclesiae nos facile adduci ad conditorem
et «in pascuis opimis collocare» [Ps 23, 2]. Atque egres-
ecclesiae, qui Dominus
noster Iesus Christus, vivi-
est
sus est et praedicare coepit in pagis circumvicinis, qui
nosque eum tanto magis
ficator generis nostri contempti,
ignem adorabant in eumque die festo suo magno, quod
amaturos esse... (2) Dicamus igitur, [adiuvante] virtute
Sahr-ab-gammud appellabatur, parvulos injiciebant. (9) Sic
divina, de praesulibus et de martyribus, et auxilium
autem narrat de hoc festo Abel scriptor: «Hoc festum
prece a Deo benigno efflagitemus . . .
obibatur in mense Ijar. Conveniebant ex omnibus parti-
1039 8 (3) Peqida. Primus igitur episcoporum, quem regio
1.
bus ad fontem magnum. In quo cum se lavissent, sede-
Adiabene habuerit, est, ut Abel magister dicit, Mar bant et coquebant, et omnibus servis suis, quod come-
Peqida, cui Addai apostolus 8 ipse manum imposuit. Is
derent dabant; ipsi vero non comedebant, antequam
igitur filius erat viri cuiusdam pauperis, nomine Beri,
unum ex parvulis suis in ignem iniecerant. Et iecur
qui uni ex magis famulabatur. Ex quo eius filius illud
renesque eius sumebant et in ramis arborum, quae illic
miraculum viderat, quo Addai apostolus puellam parvam,
erant, velut in signum festorum suorum suspendebant.
dum ad sepulcretum effertur, resuscitavit parentibusque
Tum vero, sagittis multis velut gaudii causa versus cae-
reddidit, excitata est in corde eius gratia Spiritus sancti
lum domos suas revertebantur.» (10) Cum apud
iactatis,
quae super nos per Dominum nostrum Iesum Christum eos duorum annorum spatio praedicasset, multos ex iis
effusa est [Tit.8, 6), et in corde suo proposuit fieri illius
baptizavit et propagata est ibi religio christiana haud
discipulus. (4) Quales inde persecutiones ex parte patris sui
exigue per praeclare gesta a Samsone. Cum vero ea
ac cognatorum pertulerit, nec os enarrare nec mens fingere res magnatibus loci et magis innotuisset, in vincula eum
valet... (5) Et dicunt [apostolum] post quinque annos ei coniecerunt ac post multa supplicia occiderunt. Hoc
manus imposuisse eumque in patriam suam misisse 8 [erat], ut ait Abel magister, septem annis
.
postquam
Coepit igitur in territorio gentilium praedicare et virtutes
Chosroes, rex Arsacidarum, victus est a Traiano 1 qui ,
ac miracula patrare ut apostoli et multos agnos in caulas
venerat et regiones nostras visitaverat. Samson fuit pri-
Christi inducere, eos gratia divina impinguans. Post
mus martyr plagae nostrae, et exaltatus est in caelum.
decem annos mortuus est et a discipulis suis in domo 4
(11) 3. Isaac. Post hunc autem athletam Christi prae- 1039
parentum eius, qui mentem suam mutaverant eique se fuit Christianis multis, qui [hic] erant, Mar Isaac, vir zelo
adiunxerant, sepultus.
3
fervens ac modestus... (12) Eius tempore fuit vir qui-
1039 (6) 2. Samson. Sex annis post, Mazra, episcopus dam illustris ac dives, quem ferunt a rege fuisse con-
Beth-Zabdaj 'ensis, cum commeatu hominum mercatorum
stitutum, ut hanc regionem gubernaret, cui nomen erat
in regionem Adiabenen venit. Cum comperisset, ibi ex-
Raqbacht. Is cum audisset de fama Mar Isaaci, eum
sistere coetum Christianorum, clam se ad eos contulit,
adiit ac de religione eius percontatus est. De hac valde
et cum eorum fiduciam obtinuisset, eum in domum ad-
gavisus est, petiitque ab illo, ut sibi liceret eius assecla
miserunt, eique dixerunt, se iam sex annos esse sine
fieri. Post multos igitur dies clam baptizatus est, propter

eius metum a Vologese II., rege Parthorum. Per virtutem

1
.Mflr (dominus meus) est titulus honorificus episcoporum et sanctorum.
huius viri divini, Constantini suae aetatis, extensa est
* Secundum Syros primus Syriae apostolus, unus ex 72 discipulis religio christiana in pagos circumiacentes.
Christi.
8 Circa annum 105 ,p. Chr. 1
Haec victoria a. 116 parta est.
 658 CHRONICA ECCLESIAE ARBELENSIS s.VI. n. 1039 5 — 1039’. HMt

10396 Abra h ani Hcrbath

(*?) 4. I. Successit ei [Isaaco] Abraham Hormizd-Ardasir, in Perath-MaiSan, in Hanttha, in
magister, pn Salomonis, cuius ortus corporalis fuit Beth-Niqtor, in Sarqard in Bell.
filius
Gelal, in Arzon, in
ex e
-, r. ’ p fS° sito prope Arcem Hebraeorum. Avus Meskene, ir Hulwan, in Beth-Qetraje, m Beth-Hazzajc,
eius [aliunde] venerat et Arbelae
domicilium fixerat et in Beth-Dailomaje, in §ig&r,
et in aliis praeterea urbibus.
parentes eius doctrinam [christianam] Nisibis vero et Urbes nondum habebant episcopos ex
susceperant, dum
ipse adhuc puer erat, iam tempore metu gentilium. Sed cum desiisset regnum Arsacidarum
Samsonis episcopi.
[14) Hic quoque [Abraham] munus suum exsistentes sibi postularunt
obiit cum tran- Parthorum, christiani illic
rex mandatum,
qmlhtate atque humilitate ineffabili. Commoratus
est diu episcopum... (21) Edidit quidem ArdaStr
in Montibus altis, fidem 1
aedificarentur, et ut Sol deus magnus
christianam docens et veram ut nova pyrea
religionem praedicans ac baptizans in nomine adorationibus honoraretur; atque
Patris et universi, specialibus
biln et Spiritus sancti. ipse primus sese regem regum et deum nominavit. Ita
1039 6 (15) 5. No e. Parentes huius castissimi erant ex de- iniuriae addidit blasphemiam, etiam
honorem Deo con-
serta regione Anbar et Hierosolyma profecti erant. Puer venientem volens accipere. Et multos
A ^
aI ls cultlbllh
’ '

autem parvulus commercium habuit cum adorationem Solis induxit et coegit. (22) Hiran autem
illic
Christianis, ad
ac robore gratiae divinae baptizatus episcopus sese impendit, ut populum suum ab
omni damno
est. (16) Et cum
parentes eius in Orientem reverterentur, et a laqueis Satanae. Et ut pastor verus animam
in Adiabenen servaret
venerunt, quia ibi multi Iudaei erant suam pro grege suo tradebat.
et in prius domi-
cilium suum ire propter tumultus VIII, 4 (Nr. 31, 1927), 149 fl.
incessanter ibi ex- Ed. Fr. Zorell, Orientalia Christiana
sistentes timebant. Puer vero, ubi primum
audivit, hic
quoque Christianos esse, adiit Abrahamum factusque
est > Templa sancti ignis.
familiaris eius... (17) Gubernaverat igitur Christianos
numerosos hyparchiae nostrae sedecim annos.
Post eius
mortem autem ecclesia nostra carebat pastore,
et erat
viduata propter odium gentilium et
magorum. Et valde
oppressi erant fratres nostri hoc tempore.
Multi ex iis
qui novelli et debiles in fide erant, ad
religionem satanae
reversi sunt.
1039 7
(18) 8. Hlran 1
. Scito, o carissime Phinees, eo anno,
quo Persae toto Oriente potiti sunt, multos
Christianos
luisse in omnibus regionibus, in
Occidente et in Oriente,
bed in Occidente persecutiones nunquam
conquiescebant,
et cotidie sanguis Christianorum in foris
ac plateis flue-
bat, et tranquillitas nequaquam
exsistebat ibi. (19) Apud
nos vero omnia haec aberant, regibus
fatigatis et tur-
batis per bella cotidiana et persecutiones
graves nondum
excitabantur contra nos. Propterea annuntiatio
evangelica
potuit in nobis «palmites suos emittere
usque ad mare
et ad flumina propagines suas»
[p* 80 12 , ]. (20) Episcopos
nabebat [Ecclesia nostra] plus viginti: in Beth-Zabdaj
m Karka-d- Beth-Seloch, in Kaskar, in B6th-Laphat, in
1
Circa 234—267.