AKADEMSKA GODINA 2021/2022

TRANSPORTNI SISTEMI I
BILJEŠKE SA PREDAVANJA – ZA PRIPREMU PARCIJALNIH ISPITA
 Transportni sistemi I

Transport utiče na:

1. Efikasnost/produktivnost procesa proizvodnje

2. Troškove procesa proizvodnje
- Veliki udio
- Od 5 do 90% troškova proizvodnje
- Od 20 do 30% direktnih troškova rada
- Od 50 do 70% indirektnih troškova rada
3. Planiranje zadataka kontrole
4. Sigurnost na radu
- 50% povreda na radu

Projektovanje proizvodnog pogona

Planiranje pogona: Lokacija pogona

Dizajn pogona: Dizajn strukture, Dizajn layouta, Dizajn transporta

Pojam i definicije transporta

Transport podrazumijeva tokove kretanja materijala, energije i ljudi.

„Kretanje materijala“ podrazumijeva transport sirovina, repromaterijala, poluproizvoda, proizvoda

itd.

Proizvodni sistem – proizvodnja – proizvodni proces – zajedničko je transport.

Utiče na:

1. Vrijeme trajanja proizvodnog ciklusa

2. Iskorištenje proizvodnih i ljudskih potencijala
3. Produktivnost i efikasnost rada
4. Iskorištenje prostora i objekata
5. Proizvodne troškove itd.

def. Transport je pojam kojim se definira, u užem smislu, područje ljudskih aktivnosti sa svrhom da
se objekt prevoza, korištenjem odgovarajućeg prevoznog sredstva, premjesti s jednog mjesta na
drugo.

Tri osnova elementa transporta:

1. Radna snaga (ljudi)

2. Sredstva
3. Predmet rada (transportne jedinice)

Zadatak tehnologije transporta je pronaći i utvrditi najsvrsishodniji način međusobne povezanosti

radne snage i transportnih sredstava sa predmetom prevoza u sklopu efikasno organiziranog
prometno-tehnološkog procesa uz što manje troškove poslovanja.

Transport se po svojoj suštini smatra sastavnim dijelom materijalne proizvodnje tj. njenim
nastavkom koji se eksponira u sferi transportnog procesa i za transportni proces.

Tehnologija transporta je naučna disciplina koja proučava načine i postupke prometne proizvodnje
odnosno prevoznih procesa.

1
Uloga i značaj transporta u industriji

Ostvarenje toka materijala u proizvodnom procesu:

- Do mjesta prijema – istovar sa sredstva vanjskog transporta do mjesta za odlaganje ili

skladištenje
- Unutar skladišta
- Od skladišta do proizvodno-tehnoloških pogona
- U okviru proizvodno-tehnoloških pogona
- Između proizvodno-tehnoloških pogona
- Od proizvodno-tehnoloških pogona do skladišta (međufaznih i skladišta gotovih
proizvoda)
- Od skladišta gotovih proizvoda do mjesta utovara na sredstva vanjskog transporta

Za bliže određenje transporta u industriji mogu se koristiti sljedeće definicije:

Unutarnji transport je ukupno kretanje materijala, alata, poluproizvoda i proizvoda u tvorničkom

krugu da bi se omogućio proces proizvodnje.

Transport je pokretanje i uskadištavanje materijala u proizvodnji.

Unutarnji transport je pomoćna djelatnost koja obuhvata sve postupke kretanja materijala unutar
tvorničkog kruga, uključujući: utovar, istovar, nagomilavanje i uskladištenje sve dok se ne dogodi
izrada ili uskladištenje.

Unutarnji transport je djelatnost koja obuhvata sve aktivnosti i postupke kretanja materijala unutar
tvorničkog kruga, osim: izrade, kontrole i skladištenja.

Unutarnji transport se odvija u okviru granica proizvodnog sistema, osigurava kretanje materijala od
trenutka kada uđe u proizvodni sistem do trenutka kada izađe iz proizvodnog sistema.

Material handling storage: materijal miruje određeni trenutak, dok se ponovo ne uključi u transport.

Funkcije transporta:

- Primarne – funkcije otpremanja i funkcije pretovara (utovar, pretovar, istovar)

- Sekundarne – izgradnja i održavanje puteva i funkcija davanja jamstva.

Transportni problem – obilježen transportiranim proizvodom, strukturom i definiranjem dobavnog

područja, lokacija otpreme, vrste ponude i potražnje.

Koje je najpovoljnije transportno sredstvo? HARDVER

Koji je najpovoljniji transportni proces? SOFTVER

2
Pojam 'upravljanja materijalom'

Pod pojmom upravljanja materijalom podrazumijeva se upravljanje procesom transporta u svim

fazama tehnološkog procesa, počevši od prijema i dopreme sirovina, repromaterijala, polufabrikata
itd, transporta u proizvodnom procesu do skladištenja, pakovanja i otpreme gotovih proizvoda
krajnjem korisniku – kupcu.

Pojam 'rukovanja materijalom'

Rukovanje materijalom je pomjeranje materijala sa jedne lokacije na drugu lokaciju. Dešava se u

trenutku kada transportnu jedinicu stavimo na transporter. Način kako ćemo to uraditi predstavlja
metodu.

Upravljanje materijalom -> proces i organizacija

Rukovanje materijalom -> metode

Pojam kretanja materijala u proizvodnom sistemu podrazumijeva: metode koje se koriste za

pomjeranje, skladištenje i kontrolu materijala, količine materijala koje se pomjeraju, identifikaciju
materijala koji se pomjera, lokaciju tokova materijala, terminiranje ili planiranje kretanja, fizička
pozicija materijala, redoslijed aktivnosti koje se izvode pri pomjeranju, skladištenju i kontroli
materijala, ekonomski aspekt kretanja materijala u odnosu na ukupni sistem.

WHITE -> „Korištenje pravog metoda da bi se obezbijedila prava količina pravog materijala na
pravom mjestu u pravo vrijeme pravilno orijentisanog i po pravoj cijeni“

- Pravi proizvod
- Pravom kupcu
- U pravo vrijeme
- Na pravom mjestu
- U pravom stanju
- U pravom kvalitetu
- Po pravoj cijeni

Osnovni principi rukovanja materijalom

1. Rukovanje materijalom u proizvodnji treba, gdje god je to moguće, eliminirati odnosno

minimizirati
2. Ručno rukovanje i transport materijala treba minimizirati
3. Odlaganje materijala na pod u pravilu je neracionalni način rukovanja i treba ga izbjegavati
4. Za transport materijala, gdje god je moguće, primjeniti uređaje na principu gravitacije
5. Zadatke transporta trebaju obavljati radnici čiji je to osnovni posao
6. U rukovanju materijalom treba primjenjivati jedinične (grupne) terete
7. Transport materijala u proizvodnji mora se ostvariti u skladu sa zahtjevima tehnološkog
procesa
8. Sa stajališta ukupnih troškova proizvodnje najbolja su rješenja kada materijal nikada ne
miruje (odnosi se na poluproizvode u neposrednom procesu proizvodnje)
9. Transport materijala jednosmjernim i pravolinijskim putevima, ako je moguće organizirati,
predstavlja najprihvatljivije rješenje
10. Sa aspekta smanjenja troškova, vrlo je važna usklađenost transportnih sredstava i uređaja u
pogledu tehnoloških i tehničkih performansi te složenosti rukovanja
11. U cilju održanja postavljene funkcije kriterija, potrebno je vršiti povremene analize nivoa
ostvarene efikasnosti pri čemu treba favorizirati inovativna saznanja.

3
Jedinični tereti

Transportna jedinica koja zadržava integritet tokom realizacije operacija transporta i skladištenja.
Obično nastaje fizičkim spajanjem više manjih transportnih jedinica u jednu veću – nije obavezno!

Prema standardu ISO serije 3637, definisana je podjela jediničnih tereta na sljedeće vrste:

- U proizvodnom procesu – predmet obrade ili palete

- U vršenju transporta – jedinica transportiranja
- U procesu skladištenja – skladišna jedinica ili jedinica skladištenja

Paletizacija, kontejnerizacija...

Prednosti:

- Istovremena manipulacija većim brojem jedinica

- Značajno smanjenje frekvencije transportnih operacija
- Reduciranje troškova transporta
- Skraćenje vremena transportnih operacija (npr. Brži utovar i istovar)
- Smanjenje oštećenja transportnih jedinica
- Potencijalno eliminiranje ambalaže
- Pojednostavljenje kontrole
- Smanjenje opasnosti od povreda
- Povećanje stepena mehanizacije i automatizacije (zamjena za manuelni rad)
- Jednostavno povezivanje unutrašnjeg i vanjskog transporta
- Smanjenje gubljenja, otuđivanja transportnih jedinica

Nedostaci:

- Utrošak vremena na formiranje i rasformiranje transportne jedinice – ako se vrši

- Troškovi dodatne opreme (palete, kontejneri...) koja se koristi pri formiranju jedinica –
ako se vrši
- Problem povrata/odlaganja iskorištene dodatne opreme – ako postoji
- Neophodnost korištenja mehaničkih/automatiziranih uređaja
- Omogućava snabdijevanje velikim količinama materijala što se može negativno odraziti
na subjekte koji nemaju velike kapacitete (npr. SME – mala i srednja preduzeća)

Transportirani materijal

Vrste i karakteristike materijala imaju velik utjecaj na izbor odgovarajućeg tipa i konstrukcije
transportnih sredstava.

Fizička svojstva materijala:

- Krupnoća – ?
- Vlažnost – veći stepen vlage dovodi do lijepljenja materijala, smanjuje se efikasnost
- Gustina – masa, na veće relacije se ne isplati transportovati malu gustinu
- Pokretljivost i vezivna svojstva čestica – vezivna sredstva povezuju materijal – više
materijala transportujemo
- Ponašanje na mrazu – mogući problemi usljed smrzavanja materijala
- Ugao prirodnog nagiba materijala – karakteristika svakog materijala, razlikujemo
dinamički i statički, važno voditi računa o njemu kako bismo osigurali siguran rad,
određuje veličinu poprečnog presjeka materijala pa i kapacitet zavisi od njega

4
 - Koeficijent trenja o tvrde noseće površine
- Abrazija
- Itd.

Osnovne podjele transportnog materijala

Prema fizičkom stanju:

1. Rastresiti i sipki materijali

2. Komadni materijali
3. Tekućine i plinovi

Rastresite i sipke materijale prema abrazivnosti dijelimo na:

1. Nehabajuće
2. Malo habajuće
3. Srednje habajuće
4. Jako habajuće

Rastresite i sipke materijale prema veličini dijelimo na:

1. Krupno komadaste (rude, ugalj)

2. Srednje komadaste (rude, ugalj)
3. Sitno komadaste (kamen)
4. Zrnaste (šljunak, žitarice)
5. Sitno zrnaste (pijesak, so)
6. Praškaste (cement, brašno)

Prema načinu transportiranja, komadni materijali se dijele u sljedeće grupe:

- Pojedinačni transport za svaki komad

- Transport više komada zajedno u obliku snopa
- Transport više komada zajedno koji se nalaze u odgovarajućoj ambalaži
- Transport paletama
- Transport kontejnerima itd.

POJAM I STRUKTURA TRANSPORTNOG SISTEMA

Sistem je skup međusobno povezanih elemenata (procesa, podsistema, ...) koji funkcioniraju po
određenim pravilima, usmjerenih prema određenom cilju, a čine relativno samostalnu cjelinu.

Sve ono što se nalazi izvan određenog sistema predstavlja okolinu sistema, odnosno sistem višeg
reda ili ranga. To znači da je svaki sistem također i podsistem višeg reda.

Sistem je skup elemenata koji čine integralnu cjleinu u sklopu koje se zbivaju određene funkcije
(procesi) i postoji neka vrsta kontrole.

Sistem je skup elemenata i relacija između njih i njihovih karakteristika integriranih radi ostvarenja
određenog cilja, odnosno promjene stanja sistema.

Sistem je skup povezanih članova (elemenata) koji se međusobno nalaze u interakciji, a ima svojstva
koja nemaju, odnosno ne moraju imati njegovi članovi. Premda se sistem sastoji od dijelova, ne
može se posmatrati niti svoditi na dijelove, jer gubeći svoju strukturi gubi i njoj pripadajuća svojstva.

5
„Ako izdvojimo jedan element iz sistema, on može da bude potpuno drugačija od sistema. Sistem
kao cjelina daje jedne osobine, dok svaki element zasebno ima različite osobine.“

Osnovni pojmovi iz teorije sistema, koji predstavljaju temeljni koncept projektovanja transportnih
sistema su:

1. Elementi – dijelovi sistema koji se ne mogu dalje raščlanjivati, a međusobno su povezani.

Mogu se ponašati aktivno ili pasivno, te mogu biti bilo kakve realne ili izmišljene stvari.
2. Karakteristike elemenata – izražavaju se pomoću kvalitativnih ili kvantitativnih parametara
(npr. oblik, mjere...)
3. Veze (relacije) između elemenata – grade red između elemenata i njihovih karakteristika.
One se mogu opisati kvantitativno ili kvalitativno (npr. statičke ili dinamičke veze između
pojedinih lokacija, logičko povezivanje, ...)
4. Stanje sistema – definisano je elementima, njihovim karakteristikama i međusobnim
vezama. Ono daje potpunu informaciju o trenutnom radu sistema i elementima okoline.
Stanje sistema može biti materijalno, energetsko, informacijsko, prostorno, vremensko...
5. Svrha sistema – podrazumijeva se korist koju bi jedan sistem trebao imati spram postavljenih
ciljeva
6. Način posmatranja sistema

Prikaz sistema kao crne kutije:

Osoblje

Računi
Dobavljači Kupci
Sirovina

Pogon
Računi
Proizvodi

Energija

Klasifikacija sistema

- Statički odnosno dinamički proizvodni sistemi

- Deterministički odnosno stohastički proizvodni sistemi
- Otvoreni odnosno zatvoreni proizvodni sistemi
- Kompleksnost proizvodnog sistema (jednostavni, složeni i vrlo složeni sistemi)

Zatvoreni sistem nema utjecaja na okolinu, a ni okolina na njega.

Svi realni sistemi su zapravo dinamički, stohastički i otvoreni.

Proizvodni pogon kao sistem

Dolazi do povećanja veza između elemenata – komplikuje se. Transport materijala u proizvodnim
procesima (sistemima) treba posmatrati kao integralno kretanje kroz proces (prijem repromaterijala,

6
rezervnih dijelova, njihovo uskladištenje ili odlaganje, odvijanje proizvodnog procesa, skladištenje
gotovih proizvoda, otprema gotovih proizvoda).

Usklađenost procesa proizvodnje sa transportnim sistemom je od izuzetnog značaja.

Pojam transportnog sistema

Transportni sistem je sinhronizovana, vremenski usklađena realizacija operacija transporta,

pretovara i skladištenja kojima se obezbjeđuje protok robe od isporučioca do primaoca (sredstva za
realizaciju transportnog sistema su: mašine, uređaji, postrojenja, prevozna sredstva i dr.)

On je i skup međusobno i svrsishodno povezanih podsistema i elemenata koji pomoću transportne

infrastrukture, transportne suprastrukture i intelektualnog kapitala omogućuju proizvodnju
transportnih usluga, odnosno prevoza, premještanje i prijenos predmeta transporta s jednog mjesta
na drugo, pri čemu se savladavaju prostorne i vremenske dimenzije.

Transportni sistem:

1. Transport u zraku
2. Transport na kopnu
3. Transport na vodi

Podsistemi transportnog sistema

- Transportna sredstva (viljuškar, mosna dizalica, konvejeri.. – mašine koje prenose

materijal)
- Transportne saobraćajnice sa pripadajućom opremom
- Oprema i sredstva za rukovanje materijalom koji se transportira
- Oprema za upravljanje (upravljački sistem itd.)
- Ostala oprema (signalni uređaji, sigurnosni uređaji, mjerni uređaji...)
- Radna snaga za rukovanje i upravljanje

Zadatak transportnog sistema

Uslov funkcioniranja transportnih sistema je efikasno povezivanje transportnih sredstava u okviru

određenog transportnog sistema.

Povezivanje proizvodno-tehnoloških segmenata kroz povezivanje transportnih sredstava.

Povezivanje transportnih sredstava na odgovarajući način, moguće je postići (u određenoj mjeri) da

različita transportna sredstava funkciona i u vremenu?

Čvorne tačke

Mjesta na kojima se povezuju pojedina mjesta.

Pojam 'povezivanje transportnih sredstava u sistem transporta' podrazumijeva integraciju

transportnih sredstava i čvornih tačaka.

*sučeljavanje putanja – više ili manje usporavaju ili privremeno zaustavljaju.

Osnovne funkcije čvornih tačaka su:

1. Pretovar materijala (npr. utovar kamiona, pretovar jediničnog tereta..)

2. Obavljenje tehnoloških operacija (npr. proces automatskog zavarivanja školjke automobila,
fleksibilni sistem montaže proizvoda...)

7
 3. Dijeljenje i skupljanje transportnih tokova, transportni sistemi u fleksibilnoj proizvodnji
4. Promjena transportno tehničkog stanja robe (paletizacija i depaletizacija)
5. Privremeno zaustavljenje toka materijala (međufazna skladišta)

Poželjno je da količina materijala na ulazu uvijek bude jednaka količini materijala na izlazu iz
posmatrane tačke. Ukoliko je pristuna nejednakost, javljaju se problemi uskog grla odnosno
nagomilavanja materijala na posmatranoj tački, ili širokog mjesta.

Qd – količina materijala koji se dovede u jednu čvornu tačku

Qo – količina materijala koja se odvede iz jedne čvorne tačke

m n

∑ Qd=∑ Qo
i=1 j=1

m – broj ulaznih kanala u čvornu tačku; n – broj izlaznih kanala iz čvorne tačke

Segmenti transportnih sistema u metaloprerađivačkoj industriji

Neautomatizirani segmenti:

- Mjesta na kojima se vrši prijem materijal (pretovar)

- Transport materijala do prijemnih skladišta
- Manipuliranje materijalom unutar prijemnih skladišta
- Transport u pripremi materijala za automatizirane segmente
- Otprema gotovih proizvoda krajnjem korisniku

Automatizirani segmenti:

- Automatizirani fleksibilni transport u obradnom procesu

- Automatizirani fleksibilni transport u procesu montaže
- Automatizirani fleksibilni transport u procesu skladištenja
- Automatizirani fleksibilni transport u procesu pakovanja gotovih proizvoda

Transportni sistemi u konvencionalnoj proizvodnji

Karakteristike konvencionalne ili neautomatizirane proizvodnje:

- Proizvodnim, transportnim i pomoćnim sredstvima u proizvodnom procesu upravlja

ljudska radna snaga
- Kvalitet proizvoda (izradaka) i proizvodni učinci velikim dijelom ovise o ljudskom faktoru
- Visokokvalificirana radna snaga
- Veliko učešće ljudskog rada u proizvodnom procesu
- Nedovoljno usaglašeni i relativno nezavisni osnovni tehnološki postupci: proizvodne
operacije, transport, skladištenje...
- Znatniji utrošak materijala i energije

Razlikujemo: pojedinačnu, serijsku, velikoserijsku i masovnu proizvodnju.

Pojedinačna proizvodnja:

- Transportna sredstva u okviru transportnog sistema uglavnom su univerzalnog

karaktera, organizacija funkcije transporta je centralizirana na nivou preduzeća
- Nizak stepen iskorištenja transportnih sredstava
- Visok procenat učešća ljudskog rada

8
 - Transportna sredstva zahtijevaju značajne površine transportnih saobraćajnica

Serijska proizvodnja:

- Organiziraniji pristup planiranju transportnih operacija

- Kombinirana primjena
- Mogućnost optimizacije transportnog sistema
- Povišena mogućnost manipuliranja s jediničnim teretima

Velikoserijska i masovna proizvodnja:

- Kontinuirani tokovi materijala

- Sredstva i uređaji u okviru sistema transporta su kontinuiranog tipa
- Karakteristike transportnih uređaja su u funkciji kontinuiranog načina djelovanja
- Potreban je visok stepen automatizacije i optimizacije transportnog sistema
- Postavljeni su visoki zahtjevi za stepen raspoloživosti i pouzdanosti mašina i sistema
transporta u cjelini

Transportni sistemi u automatiziranoj proizvodnji

Fiksna automatika:

- Obim proizvodnje visok

- Pogodan za projektovanje specijalizirane opreme za vrlo efikasnu izradu proizvoda
- Vrlo visoka stopa proizvodnje

Kontrola nema povratne sprege.

Primjer: automobilska industrija (visoko integrirane transfer linije koje se sastoje od nekoliko radnih
stanica, koriste se operacije mašinske obrade na motoru i komponentama prenosa).

Omogućava podjelu troškova specijalne opreme na veliki broj proizvoda pa time proizvod postaje
jeftiniji.

Nedostatak: potreba za masovnom proizvodnjom i proizvodnjom proizvoda koji ne zastarijevaju, u

slučaju: promjene tipa proizvodnje dolazi, zastarijevanja ili smanjenja obima proizvodnje.
Proizvodnja postaje nerentabilna zbog visokih ulaganja u specijalnu opremu.

Fleksibilna/reprogramabilna automatika:

- Obim proizvodnje relativno nizak

- Postoji veliki asortiman proizvoda
- Proizvodna oprema se projektuje tako da se može prilagoditi varijacijama u konfiguraciji
proizvoda
- Prilagodljivost se postiže korištenjem opreme pod kontrolom „programa instrukcija“ koji
je posebno pripremljen za date proizvode
- Troškovi programabilne proizvodnje se mogu podijeliti na veliki broj proizvoda, pa čak
ako su ti proizvodi različiti
- Zbog mogućnosti programiranja i prilagodljivosti opreme, mnogi različiti proizvodi mogu
se raditi u manjim količinama.

Transportni lanac – niz međusobno povezanih tehničkih i organizacionih procesa pri kojima se osobe
*

9
 - Automatizirani fleksibilni transport

Vrste transporta

Transport – prevoz robe s jednog mjesta na drugo sredstvima javnog ili vlastitog transporta.

Unutrašnji – sav transport unutar proizvodnog sistema

Vanjski – sav transport koji se odvija van proizvodnog sistema

Vanjski transport

- Transport van kruga fabrike

- Prevoz nabavljene robe od dobavljača do skladišta, te prevoz prodane robe kupcu
- Najveći dio otpreme i dopreme robe
- Doprema robe
- Otprema robe

Više vrsta, ovisno o putevima prevoza:

1. Željeznički
2. Cestovni
3. Vodni
4. Zračni
5. Cjevovodima
6. Poštanski

Željeznički transport:

- Prevoz robe vagonima

- Pošiljke mogu biti vagonske ili komadne
- Željeznica propisuje način pakovanja robe

Cestovni transport:

- prevoz kamionima i specijalnim vozilima za pojedine specifične vrste tereta

- npr: hladnjače, cisterne
- skup, prevoz male količine robe

Vodni transport:

- prevoz robe morima, rijekama, jezerima i kanalima na brodovima

- veliki tereti i velike udaljenosti
- brodovi mogu biti specijalni, za prevoz određene robe
- tankeri, brodovi za prevoz voća i povrća, hladnjače...
- pogodan pri velikim distancama, ali i velikim količinama

Zračni:

- najbrži i najskuplji metod vanjskog transporta

- avioni, helikopteri, baloni
- doimenzije pošiljke, težina i način pakiranja

Cjevovodima:

- prevoz tečnosti i plinova, najčešće nafte i plina

10
 - na malim relacijama i rasute robe
- izgradnja transportnih sredstava je vrlo skupa, ali se troškovi izgradnje amortizuju tokom
eksploatacije

Unutrašnji transport

Predstavlja transport unutar kruga fabrike.

- Kretanje
- Skladištenje
- Kontrola
- Zaštita

Uloga unutrašnjeg transporta – povezivanje pojedinačnih operacija obrade u kontinuirani proces

proizvodnje – na najpovoljniji način transport radnih predmeta od jedne do druge operacije obrade,
od skladišta sirovina do skladišta gotovih proizvoda

Sadržaj/zadaci rada službe unutrašnjeg transporta:

1. Upravljanje tokovima materijala koje počinje već pri nabavci

2. Organizacija ispravno postavljenog voznog reda i prevoznih puteva
3. Organizacija racionalnog korištenja otpadnog materijala i škarta
4. Optimizacija tokova materijala i transportnih sredstava
5. Optimizacija transporta u rekonstrukcijama i izgradnji novih proizvodnih hala i rasporeda
mašina i opreme
6. Racionalizacija skladišnog prostora
7. Razvoj, mehanizacija i automatizacija transportnih sredstava
8. Standardizacija unutrašnjeg transporta

Značenje i organizacija unutrašnjeg transporta:

- Unutrašnji transport
o Svako kretanje proizvoda, robe ili materijala u granicama fabrike
o Osim prevoza obuhvata i rukovanje robom kompanije (utovar, pretovar, istovar,
dizanje, spuštanje, premještanje)
- Udio troškova unutrašnjeg transporta u ukupnim troškovima poslovanja je znatan
o Skraćenje transportnih puteva -> ubrzanje transporta

Prilagođavanje načina transporta:

- Karakteristikama robe
- Težini i veličini pojedinih komada
- Količini komada
- Načinu pakiranja

Racionalizacija unutrašnjeg transporta:

- Uvođenje mehanizacije i automatizacije (jedinični tereti)

- Korištenje prirodnog pada – gravitacije za prenos robe

Podjela/klasifikacija unutrašnjeg transporta:

1. Prema pravcima i smjerovima kretanja u transportu:

- Pravolinijska (horizontalna, vertikalna, kombinovana)

11
 - Krivolinijska
2. Prema vremenskoj cjelovitosti transporta
- Transport s prekidima (ciklični)
- Transport bez prekida (kontinuirani)
3. Prema vrstama operacija
- Utovar
- Istovar
- Prenos
- Pretovar
4. Prema vrstama transportnih faza:
- Između i unutar skladišta
- Između pogona radionice
- Između proizvodnih i kontrolnih mjesta u procesu proizvodnje

Zaštita roba u transportu i načela transportnog pakiranja

1. Zaštita od oštećenja ili gubitaka

- Način zaštite zavisi od karakteristika proizvoda koji se transportuje
- Najčešće se štite pakiranjem (ambalaža)
2. Zaštita proizvoda koji se ne mogu pakirati:
- Mogućnost oštećenja je znatno veća
- Iznimno osjetljivi proizvodi, teški i vrlo skupi (automobil, mašine, posebni tereti)
- Izvedba posebnih konstrukcijskih pojačanja ili ugradnja posebnih pojedinosti s ciljem
zaštite transportne jedinice

Važno je voditi računa o maksimalno mogućem stepenu iskorištenja transporta pri određivanju
zaštitnih sredstava. Shodno tome, koriste se ambalaže (npr. euro palete) dimenzija propisanih
standardima i normativima. Korištenjem standardiziranih ambalaža se snižavaju troškovi transporta,
a raste kapacitet transporta.

Problematika pakiranja:

- Interakcija stučnjaka u proizvodnji, transportu i trgovini

- Optimalno korištenje kapaciteta transportnih sredstava i opreme te skladišnog prostora
- Standardizacija i normiranje pakiranja

Načela transportnog pakiranja:

- Prije izbora ambalažnog materijala treba utvrditi kojim se utjecajima pošiljka izlaže za
vrijeme transporta ili skladištenja
- Pri oblikovanju transportne ambalaže treba nastojati da ona ima što pravilniji oblik
- Ako se u istoj pošiljci (paketu) nalazi više proizvoda ili više dijelova istog proizvoda, treba
ih unutar paketa odvojiti zaštitnim pregradama da se izbjegne njihovo oštećavanje ili lom
- Oblik zaštitnih pregrada treba prilagoditi obliku proizvoda da se izbjegne mogućnost
pomicanja tokom transporta, npr. osjetljivi proizvoda
- Izbjegavati pakiranje proizvoda koji mogu negativno utjecati jedan na drugog
- Pri izboru ambalaže omogućiti njenu višekratnu upotrebu

Layout – raspored

Tokovi materijala povezuju dijelove sistema i omogućavanju kretanje materijala od ulaza do izlaza iz
njega. Layout predstavlja fizičku integraciju radnih mjesta, opreme, postrojenja, radne snage i

12
logističkih podsistema, pri čemu layout definiše prostorne međuzavisnosti pojedinih elemenata,
odnosno kako su tehnologija i ljudi uklopljeni u sistem.

Layout podrazumijeva crtež – grafički prikaz koji nam definiše raspored dijelova, mašina, hala,
skladišta.

Vrste layouta:

1. Fabrički
2. Procesni
3. Proizvodni
4. Kombinovani
5. Fiksni

Fabrički layout

- Plan postrojenja – raspored različitih objekata i usluga postrojenja unutar definisanog

područja
- Obuhvata: zgrade, tvornice itd. do radnog mjesta – sve dobija propisano odgovarajuće
mjesto

Principi definisanja dobrog izgleda postrojenja:

- Iskustvo + vještine
- Matem. Modeliranje + računarski potpomognute tehnike

Pravilna implementacija fabričkog layouta rezultira:

1. Integracija
2. Min. kretanje i rukovanje materijalom
3. Uravnotežen tok materijala
4. Volumetrijsko korištenje prostora
5. Sigurno radno okruženje
6. Fleksibilnost

Procesni layout

- Poznat i kao funkcionalni layout – oprema grupirana prema funkciji

- Primjenjuje se u industrijama koje se bave proizvodnjom po narudžbi i ne-repetitivnom
vrstom proizvodnih djelatnosti

Definirajuća karakteristika procesnog layouta je sam proces koji se odvija unutar posmatranog
proizvodnog postrojenja. Sredstva rada se grupišu u grupe na osnovu procesa obrade koju obavljaju
(npr. kovačnica) ili prema nekim drugim karakteristikama. Procesni layout je najčešće propraćen sa
značajnim obimom transporta između radnih operacija.

Prednosti:

- Specijalizacija
- Održavanje
- Povećana fleksibilnost
- Komparativno potreban manji broj mašina – smanjenje kapitalnih ulaganja
- Osigurava vizuelnu kontrolu aktivnosti
- Efikasno korištenje prostora i iskorištenje rada

13
 - Olakšana komunikacija i interakcija između radnika i nadzornika
- Bolji kvalitet proizvoda
- Vrste poslova koji dolaze kao različiti nalozi za posao čine rad zanimljivijim

Nedostaci:

- Puno nedovršene proizvodnje

- Puno transporta materijala
- Monoton proces rada za radnike
- Za istu količinu proizvodnje, raspored procesa zahtijeva više prostora
- Automatsko rukovanje materijala je iznimno teško
- Za dovršetak istog proizvoda potrebno je više vremena
- Inventar rada u tijeku je velik
- Teška kontrola proizvodnje
- Potrebno više inspekcija i učinkovita koordinacija aktivnosti

Proizvodni layout

- Radna mjesta i oprema se nalaze na „liniji“ proizvodnje.

- Karakterističan za kontinuirani tip proizvodnje (poštuje se redoslijed odvijanja operacija)
- Radne stanice – koriste specifične tehnike i opremu prilagođenu individualnom poslu
koji im se dodjeljuje – povećanje stope proizvodnje
- Ima takt koji se mora ispoštovati
- Karakteriše ga neprekidan, kontinuiran i automatiziran transport
- Uslijed većeg stepena automatizacije te raščlanjivanja operacija, pogodan za rad sa
niskokvalificiranom radnom snagom

Prednosti:

- Malo nedovršene proizvodnje

- Manje prostornih potreba za isti volumen proizvodnje
- Automatizacija rukovanja materijalom, manje kretanje materijala, smanjuju se
transportna vremena i trošak
- Manje inventara u procesu
- Proizvod se završava za kraće vrijeme
- Neprekidan i kontinuiran tok rada
- Manje kvalificirani radnici
- Transportna sredstva kontinuiranog tipa
- Bolja koordinacija

Nedostaci:

- Mala fleksibilnost naspram promjene proizvoda

- Tempo ili brzina rada funkcija izlazne brzine najsporije mašine
- Serijska veza – ukoliko dođe do otkaza jedne mašine, dolazi do zastoja kompletne linije –
zahtjev veoma visoke pouzdanosti -> povećavaju se kapitalna ulaganja
- Značajna ulaganja
- Kontrola postaje teška kada jedan kontrolor mora brinuti o mnogim mašinama u dvije ili
više proizvodnih linija
- Teško je povećati proizvodnju izvan kapaciteta proizvodne linije

14
 U zavisnosti od oblika transportnih tokova kod proizvodnog layouta razlikujumo realizaciju u vidu: I
linije, L linije, U linije i S linije.

Kombinovani layout

- Kombinacija procesnog i proizvodnog layouta

- Namijenjen prvenstveno za srednjeserijsku proizvodnju
- Organiziranje proizvodne opreme u zasebne cjeline ili grupe tako da se u svakoj od tih
cjelina vrši kompletna proizvodnja kompenenata sličnih karakteristika
- Svaka od tih cjelina čini dio proizvodnog sistema sa odgovarajućim stepenom
autonomnosti

Fiksni layout

- Proizvod miruje, a radnici, oprema, potrebni materijal se kreću

- Karakterističan za brodogradnju, avio-industriju, proizvodnju velikih mašinskih
konstrukcija -> područje primjene: pojedinačna proizvodnja
- Nivo automatizacije nizak, transportna sredstva univerzalna

Prednosti:

- Moguće je dodijeliti 1 ili više kvalificiranih radnika projektu od početka do kraja kako bi
se osigurao kontinuitet rada
- Uključuje najmanje transporta materijala
- Postoji max. fleksibilnost za sve vrste promjena u proizvodu i procesu
- Brojni, sasvim različiti projekti mogu se izvoditi sa istim rasporedom

Nedostaci:

- Obično podrazumijeva niski udio „rada u toku“

- Privid niske iskorištenosti radne snage i opreme
- Visoki troškovi rukovanja opreme

Područje primjene layouta:

Broj komada/količina proizvodnje

Proizvodni
layout

Kombinovani
layout

Procesni layout

Broj varijacija proizvoda

15
Vrste transportnih tokova

Oblik/vrste tokova materijala funkcija je:

- Radnog prostora: oblika radnog prostora i rasporeda radnih prostora

- Rasporeda opreme
- Rasporeda radnih mjesta

Vrste transportnih tokova:

- U horizontalnoj ravni
- U vertikalnoj ravni
- Kombinovani

Vrste transportnih sredstava

Transportna sredstva – konstrukcija sa pristrojima, priborima i pomagalima koja omogućava

aktivnosti transporta materijala (utovar, kretanje, istovar, pretovar).

Transportni sistemi – skup međusobno svrsishodno povezanih transportnih sredstava namijenjenih

za realizaciju transportnih aktivnosti u zadanim tehničko – tehnološkim parametrima.

Prema aspektu vremenske cjelovitosti transportnih operacija razlikujemo dvije grupe:

1. Kontinuirani transport – transport materijala bez zaustavljanja radi njegovog prihvata i

odlaganja. Nije moguće prepoznati fazu (pretovar, utovar...) jer se odvijaju istovremeno.
2. Ciklični transport – premještanje tereta se vrši u ciklusima koji se sastoje iz više različitih
operacija. Veliki broj ciklusa, možemo prepoznati jasne faze koje imaju svoj početak i
kraj.

Kontinuirani transport

- Materijal se transportuje neprekidnim tokom i horizontalno i vertikalno

- Kontinuirana transportna sredstva po pravilu imaju jedan stepen slobode kretanja –
linijsku trasu
- Kretanje materijala na transportnom putu (od mjesta prijema do mjesta predaje) može
da se zavisno od zahtjeva, izvede sa konstantnom ili promjenjivom brzinom odnosno po
taktu.
- Stepen iskorištenja opada ako količina materijala opada.

Prednosti:

- Velik i postojan kapacitet koji ne zavisi od dužine transporta

- Mali troškovi po toni transportovanog materijala
- Ravnomjeran tok transportovanog materijala
- Pretežno stacionaran rad uređaja
- Velika pouzdanost u radu i lako održavanje
- Relativno mali gabariti i jednostavna ugradnja
- U toku transporta se mogu vršiti određene tehnološke operacije (npr. montaža, bojenje,
pranje)

Nedostaci:

16
 - Ograničena fleksibilnost
- Uglavnom nisu pogodna za ostvarivanje prostorne trase
- Nepogodni su za transport tereta većih dimenzija i težina
- Pri nepotpunom korištenju tehnoloških parametara mala rentabilnost

Klasifikacija

Prema funkcionalno konstruktivnim karakteristikama:

- Mehanički transporteri
o Sa vučnim elementom
 Vučni i noseći elementi objedinjeni – trakasti transporter
 Vučni i noseći elementi razdvojeni – pločasti, grabuljasti, kofičasti,
elevatori
o Bez vučnog elementa: gravitacioni, valjkasti intercijalni, pužni transporteri
- Specijalne mašine i uređaji
o Automatizirana transportna sredstva, pneumatski transport, trakasti odlagači i
rotarni izuzimači, vagonski pretovarivači, transportna sredstva za prevoz ljudi
- Pomoćni uređaji
o Bunkeri, zatvarači, dozatori, dodavači

Prema vrsti tereta koji prenose:

- Transport komadnih materijala i jediničnog tereta

- Transport sipkog i rastresitog materijala – manje se koriste u metaloprerađivačkoj
industriji

Prema obliku trase:

- Transporter sa pravolinijskom trasom u horizontalnoj i vertikalnoj ravni

- Transport sa prostornom trasom

Prema mobilnosti:

- Stacionarni
- Pokretni

Najčešće korištena transportna sredstva: konvejeri, elevatori, klizne staze, trakasti transporter

Kapacitet transportnih sredstava za kontinuirani transport - fali

Ciklični transport

Susreću se i kod najsavremenijih proizvodnih sistema:

- Prijem materijala koji se doprema sredstvima vanjskog transporta

- Istovar materijala iz/sa sredstava vanjskog transporta
- Transport materijala u tvorničkom krugu
- Transport materijala unutar tvorničkog kruga do prijemnih skladišta
- Manipuliranje materijalom u cilju priprema za obradu na automatiziranim fleksibilnim
sistemima

Podrazumijeva da radni organ ima svoj radni produktivni hod (premještanje tereta) i prazni povratni
hod (radni organ se vraća po novi zahtjev)

17
Razlikujemo u principu 4 faze:

- Zahvatanje
- Vožnja u opterećenom stanju
- Odlaganje
- Vožnja u neopterećenom stanju

Primjena transportnih sredstava cikličnog djelovanja iziskuje upotrebu odgovarajućih sredstava za

zahvat materijala (pribori, naprave, uređaji) u funkciji:

- Konfiguracije materijala
- Mase
- Fizičko hemijskih karakteristika

Sredstva za zahvat materijala:

- Prema vrstama materijala: zahvat komadnih ili zahvat rasutih materijala

- Prema vrsti transporta: kontinualna ili ciklična
- Prema vrsti pogona: ručni ili motorni

Dizalične mašine:

- Prosti dizalični mehanizmi i mašine: male dizalice, koturače i čekrci, doboši za vuču
- Opšte: mostne, nepokretne stubne dizalice, portalne, poluportalne
- Specijalne: podizači: liftovi, podizači s platformom

Kapacitet mašina cikličnog transporta - fali

Izbor sredstava kontinuiranog transporta

Sredstva kontinuranog transporta:

- Trakasti transporter
- Konvejeri
o Viseći
o Lančani
o Valjkasti
o Člankasti
- Elevator
- Pužni transporter

Trakasti transporter

Princip rada – trenje između gumene trake koja je noseći element i pogonskih bubnjeva

Namjena – transportiranje velikih količina materijala, prvenstveno u rastresitom stanju, ali i za

komadne materijale – jedinične terete

Traka je i noseći i vučni element – transport materijala se vrši u smjeru kretanja bubnja.

U slučaju preopterećenja ne dolazi do pucanja već proklizavanja (usljed trenja). Radni i povratni hod
se odvijaju istovremeno.

Obzirom na vrstu tereta koji se transportira – različiti su načini vođenja trake – profiliranje trake.

Razlikujemo tri tipa profila:

18
 1. Ravni
2. Olučasti ili profilni
3. Cijevni

Ravni profil

- Jednostavna izvedba
- Najmanji otpori kretanju
- Uglavnom komadni tereti – može i rastresiti
- Horizontalni i kosi transport
- Kapacitet je ovisan o površini poprečnog presjeka, odnosno u prirodnom uglu nagiba
transportovanog materijala.

Olučasti profil

- Složenija konstrukcija
- Veći otpori kretanja
- Transport rastresitog materijala
- Horizontalni i kosi transport
- Dvodjelni, trodjelni, višedijelni valjčani slogovi, girlande...

Cijevni profil

- Najsloženija konstrukcija – profil

- Veliki otpori kretanja
- Transport rastresitog materijala
- Horizontalni i kosi transport
- Prostorne trase

Prema vrsti transportiranog materijala:

- Rastresiti materijali
- Komadni materijali

Klasifikacija trakastih transportera

Prema pravcu kretanja trake:

- Horizontalni transport
- Kosi transport (maksimalni ugao nagiba transportera ograničen je veličinom trenja
između trake i materijala – kreće se u granicama 10°- 25°, mada postoje i izuzeci)
- Kombinovani

Prema obliku putanje transportiranja:

- Pravolinijski
- Krivolinijski - konusni valjci, značajno složenija konstrukcija usljed dejstva centrifugalne
sile

Prema konstruktivnoj izvedbi:

- Nepokretne konstrukcije
- Pokretne – prevozne konstrukcije
- Prenosive konstrukcije

19
Prednosti u odnosu na druga transportna sredstva:

- Velika dužina transportera

- Velike brzine i veliki transportni kapaciteti nedostižni za druge transportne uređaje
- Mala specifična potrošnja energije zbog relativno male mase radnog organa i malih
otpora kretanja
- Jednostavna i laka konstrukcija malih gabarita
- Neutralno ponašanje radnog organa u odnosu na promjenu kvaliteta robe koja se
transportuje
- Velika pouzdanost u radu i relativno nizak nivo buke u odnosu na druge vrste uređaja
- Niski troškovi održavanja i eksploatacije

Nedostaci:

- Kod konvencionalne konstrukcije trakastog transportera, veličina nagiba je limitirana

trenjem između trake i materijala, tako da njihova primjena nije svuda moguća
- Standardne trake su osjetljive na hemijske uticaje, na visoke temperature i na
poremećaje koji nastaju kada dođe do lijepljenja materijala na bubnjeve i valjke
- Veliko zaprašivanje transportera, do koga dolazi pri transportu odrešenih vrsta robe,
komplikuje zaptivanje ležajeva i izaziva povećanje investicione i tekuće troškove.
- Pri transportu grubih materijala sa oštrim ivicama, lako dolazi do oštećenja trake, što
predstavlja veliki problem zbog visoke cijene trake
- Trakasti transporter nema osobinu aktivnog zahvatanja tereta, pa je za zahvatanje
neophodna primjena odgovarajućeg sredstva za postavljanje tereta na traku.
Najracionalnije je, ako je to tehnološki svrsishodno, da se transporter postavi iza uređaja
iz kog roba izlazi slobodnim padom
- Visoka nabavna cijena i relativno kratki radni vijek trake (u rudnicima 2 – 4 godine)

Osnovni elementi trakastog transportera:

- Pogonska stanica
- Sekcije
- Povratna i povratno – zatezna stanica
- Transportna traka
- Bubnjevi (pogonski, zatezni, otklonski, za odbacivanje)
- Valjci (noseći, povratni, amortizirajući)
- Čistači trake

Pogonska stanica

Funkcija: tehnološke namjene, radnih uslova, kapaciteta

Sadrži sve elemente neophodne za pogon trake: pogonski agregat, reduktor, kočnica, spojnica,
pogonski bubanj, otklonski bubanj ili uređaje za pritiskanje trake

Pogonski agregat:

- Elektromotor (najčešće)
- Pneumatski i hidraulički motori, SUS motori

Spojnica:

- Štiti motor od preopterećenja

20
 - Ugrađuje se između pogonskog agregata i reduktora te reduktora i vratila pogonskog
bubnja
- Uglavnom elastične (frikcione, hidraulične) spojnice

Kočnica:

- Više funkcija – neophodna

- Kod horizontalnog transporta: kod isključivanja sprečava kretanje tereta usljed inercije
- Kod kosog transporta: sprečava vraćanje materijala, reguliše brzinu (na nizbrdici)
- Postavlja se na jednu od spojnica

Pogonski bubanj:

- Jedan ili dva (više)

Uređaji za pritiskanje trake:

- Radi povećanja sile trenja na pogonskom bubnju

Otklonski uređaj (bubanj)

- Njime povećavamo površine i time se povećava i obuhvatni ugao trake

- Povećanjem obuhvatnog ugla povećava se i kapacitet

Sistemi za pogon trake:

- Jednobubanjski
- Višebubanjski

Proračun snage transportera:

- Metodom pojedinačnih otpora – obilaskom konture transportera

- Proračun snage transportera približnim metodama – metoda jedinstvenog koeficijenta

Metoda pojedinačnih otpora

- Utvrđivanje zateznih sila u karakterističnim tačkama transportera

- Porast zatezne sile posljedica otpora koji se pojavljuju između dvije sukcesivne
karakteristične tačke
- Nužno poznavanje karakterističnih otpora na trasi transportera
- Veoma precizan
- Zahtjeva detaljnu i vremenski zahtjevnu analizu – alternativa primjena softverskih paketa

Metoda jedinstvenog koeficijenta

- Grublja analiza kontinuiranih transportnih sistema

- Mnogo efikasniji pristup proračunu
- Baziran na proračunu parcijalnih snaga potrebnih za realizaciju karakterističnih faza
pretovarnog procesa
- Oslanja se na vrijednost jedinstvenog koeficijenta kojim su obuhvaćeni svi otpori
karakteristični za određeno konstrukciono rješenje transportera

21
Sekcije

- segmenti noseće konstrukcije transportnih traka

- predstavljaju dio konstruktivne cjeline (po potrebi prati konfiguraciju terena) na koju se
vješaju noseći i povratni valjčani slogovi
- omogućava zaštitu od atmosferskih utjecaja
- lagana rešetkasta konstrukcija iz cijevi ili profila, izvedena u vidu jednakih segmenata koji
se sastavljaju u po volji dugački transporter
o poprečni okvir sa stopama – oslonac za tlo
o u srednjem dijelu na poprečni okvir se pričvršćuje povratni valjak
o pri vrhu poprečnog okvira se učvršćuje slog nosećih valjaka
- poprečni se okvir učvršćuje stopama na drveni ili metalni prag ili ponton ako je
transporter pomični
- prema funkcionalnoj namjeni sekcije se dijele na:
o linijske
o prelazne
o signalne
o sekcije sa držačima traka itd.

- linijske sekcije
o valjčani slogovi su ovješeni na istoj visini
- prelazne sekcije
o noseći valjci postavljeni po usponu radi postepenog prelaza trake sa linijskih
sekcija na nivo povratne ili pogonske stanice

Povratna i povratno-zatezna stanica

- povratna stanica
o povratni bubanj
- povratno-zatezna stanica
o povratni bubanj + zatezanje

Transportna traka

- noseći element
- vučni element – prenosi snagu sa pogonskog bubnja i vrši transport materijala
- učešće u cijeni od 25 do 35 %
- standardne širine trake od 300 do 3600 mm
- osnovna svojstva:
o zatezna čvrstoća
o elastičnost (savitljivost)
o otpornost na habanje – abraziju
o otpornost na statički elektricitet
o postojanost oblika
o dobro nalijeganje na noseće valjke
o malo istezanje

22
 o mala hidroskopnost
o mala sopstvena masa
o otpornost na biološke, hemijske utjecaje
o otpornost na temperaturu...

- izrađuju se od različitih materijala:

o tekstil (lan, pamuk, juta..)
o guma ili polimeri sa ulošcima
o plastika
o čelični limovi
o čelična pletena žica
- prema vrsti trake se mogu podijeliti na:
o meke trake (guma, tekstil)
o tvrde trake (čelična traka, traka od žičanog pletiva)
- obzirom na formu noseće površine:
o glatke
o rebraste (transport do 70°)

Gumene trake

- elementi:
o jezgro (korda) – sastavljeno od jednog ili više uložaka – preuzima opterećenje
 tekstilni (prirodna ili vještačka vlakna) ulošci – dilatacija 1%
 čelični ulošci – paralelno postavljena čelična užad – dilatacija 0,1% -
obično se primjenjuju za transportere koji rade u težim radnim uslovima
(veća dužina i vučna sila, veći kapacitet itd)
 međusloj između uložaka – mekana guma debljine 0,3 – 1,5 mm
o gumeni omotač – zaštita jezgra
 prirodni/sintetički kaučuk
 debljina sloja: noseća strana (2-6 mm)
 debljina sloja: povratna strana (1,3 mm)
- spajanje:
o topli postupak
o hladni postupak
o mehaničko spajanje
 kopče, šivenje, zakovice, vijci...
- topli postupak
o vulkaniziranje na temperaturu od 130°C – djelovanje topline i pritiska određeni
vremenski period -> toplo zavareni spoj
o traka se koso kroji uz preklapanje slojeva – najkvalitetniji spoj
o obično se izvodi u fabrikama – ponekad na terenu
o dva tipa spoja:
 „finger splice“ (kratki i dugi, izvodi se u fabrikama)
 „field butt“ (izvodi se na terenu)
- hladni postupak
o lijepljenje
o operacije:

23
  odrediti dužinu spoja
 ne smije se oštetiti osnova platna
 brušenje treba izvršiti tako da kontaktna površina bude ravna (skida se
gumeni sloj do platna)
 kontrola uklapanja gornjeg i donjeg dijela trakee
 površine koje se lijepe moraju biti čiste i suhe
 priprema, nanošenje i sušenje ljepila moraju biti urađeni prema
uputstvu za upotrebu ljepila
o vrste spojeva:
 kosi (duge trake)
 strelasti (kraće transportne trake)
 dupli strelasti (kratke reverzibilne transportne trake)
- prednosti hladnog nad toplim spajanjem:
o kraće vrijeme za pripremu radnog mjesta
o potreban slabiji izbor struje za izradu sistema
o mnogo manja težina opreme i pribora potrebnog za izradu sastava
o mogućnost lijepljenja trake koje su mehanički oštećene
o jeftiniji postupak

Čelične trake

- koriste se za transport materijala na višim temperaturama (100 – 120°C), za vrlo

abrazine ili ljepljive materijale i ako postoje posebni hemijski ili higijenski uslovi
- ugljični ili nehrđajući čelik – debljina u metaloprerađivačkoj industriji 0,6 do 1,2 mm
- dopuštena brzina 1,6 m/s
- rub trake zaobljen – sigurnost
- oslonac: klizna ploča, noseći valjci
- osnovni nedostatak: zamor materijala – kompenzacija:
o izbor velikog koeficijenta sigurnosti pri proračunu trake (do 4x veći nego kod
gumene trake sa tekstilnim ulošcima)
o bubnjevi velikih dimenzija
- izvedbe:
o glatka
o perforirana
o s gumenom letvom za vođenje
- zašto izabrati čeličnu traku:
o visok odnos snage i težine
o trajnost
o nije potrebno podmazivanje
o malo, gotovo zanemarivo istezanje
o miran rad
o preciznost izrade
o visoka terrmička i električna provodljivost
o nema statičkog naelektrisanja
o čista
o lako se čisti
- spajanje:
o zavarivanje (dužina do 300m – širina do 4m)

24
 o zakivci i vijci
o kopče
o perforiranje – preklapanje

Trake od žičanog prediva

- čelična ili metalna žica okruglog ili pljosnatog presjeka

- površinska propusnost
- transport materijala na povišenim temperaturama, tehnološke operacije (sušenje,
prosijavanje...)
- spajanje
o kopče

Bubnjevi

- imaju različite namjene

- standardizirane mjere
- proizvode se:
o livenjem (veći)
o zavarivanjem
- 200 do 400 mm širi od trake
- tipovi bubnjeva sa aspekta pogona:
o tip A – pogonski
o tip B – bubanj bez pogona
o tip C – bubanj bez pogona za zatezanje
- tipovi bubnjeva prema funkciji:
o tip A
 pogonski
o tip B i C
 prevojni
 povratni
 povratno-natezni
 za odbacivanje
 zatezni
 otklonski

Pogonski bubnjevi

- smješeni na pogonskom vratilu ili imaju integriran pogonski agregat

- prenosi obodnu silu na traku putem trenja – povećati trenje
o glatki
o ožlijebljeni
o obloženi (guma, drvo, keramika..)
- prečnik bubnja funkcija broja uložaka – veći broj uložaka – veći prečnik
- ispupčeni oko 5% na sredini – usmjeravanje trake

Otklonski bubnjevi

- služe za pomjenu pravca trake čime se npr. povećava obuhvatni ugao

Zatezni uređaji

25
 - zadatak
o osiguranje potrebne sile između pogonskog bubnja i trake – zatezanje
o spriječiti formiranje većeg ugiba trake između oslonih valjaka
- mjesto postavljanja i način zatezanja
o funkcija dužine trakastog transportera i mogućnosti ugradnje
o preporuka: ugraditi tamo gdje je sila zatezanja u traci najmanja
- principi zatezanja
o manuelno
o gravitaciono
o automatsko zatezanje

Manuelno zatezanje

- mala pomjeranja
- postavlja se na povratni bubanj
- jednostavna konstrukcija, standardni dijelovi, jeftino
- moguće izvršiti zatezanje samo dok uređaj ne radi
- obratiti pozornost na ravnomjernost zatezanja
- navojno vreteno, zupčanik sa zupčastom letvom, vitlo...

Gravitaciono zatezanje

- zatezanje preko tega (npr. betonski blok) – stalno i jednako zatezanje trake
- najčešće primjenjivano – jednostavna izvedba
- problem: ograničenje vertikalnog hoda tega
- položaj tega
- razlikuju se:
o horizontalno
o vertikalno zatezanje pomoću tega

Automatsko zatezanje

- sila zatezanja se prilagođava stanju

- zatezni uređaj sa oprugom
o jednostavna izvedba
o niska cijena
- navojno vreteno pogonjeno elektromotorom
- hidrauličko/pneumatsko zatezanje trake
o velike dužine trakastih transportera
o velika opterećenja
o visoka cijena
- vitlo pogonjeno EM

Valjci

- oslonjeni na noseću konstrukciju – sekcije

- standardizirane dimenzije
- funkcije:
o nošenje trake i tereta (primarna funkcija)
o definiraju profil trake (noseće i povratne strane)
o usmjeravanje trake

26
 o sprječavaju ugib trake usljed vlastite težine i težine tereta
- do 25% učešća u troškovima
- osnovni zahtjevi:
o kvalitet izrade
o niski koeficijent otpora pri okretanju
o trajnost
o cijena
o dimenzije (masa, prečnik) u jamskoj eksploataciji
- tehnički vijek trajanja valjaka je 36000 h
- vremenski vijek trajanja zavisi od uslova rada i kreće se od 4 do 6 godina
- širina valjaka za 50 – 100 mm veća od širine trake

- rastojanje između valjaka – bitan tehnički parametar – utiče na ponašanje sistema pri
radu:
o ravna traka (rasuta roba) 1,5 do 2,5 m
o koritasta traka (rasuta roba) 0,8 do 1,8 m – nagib od 15 do 50°
o komadna roba – razmak valjaka je za Gp<250[N] od 1 do 1,4[m] a za Gp>250[N]
razmak iznosi amax/2 (amax – najveća stranica komada)
- u neopterećenoj grani rastojanje između valjaka je dva puta veće u odnosu na
opterećenu granu
- konstrukcija valjaka zavisi od namjene
- vrste valjaka prema namjeni:
o osnovni
o udarni
o valjci za usmjeravanje
o gumeni povratni
o specijalni gumeni povratni
o bočni
o ...
- definiraju profil trake – noseće i povratne strane – a samim time utiču na kapacitet
uređaja

Čistač trake

- čisti traku (bubnjeve, noseće valjke) od zaostalog nalijepljenog materijala

- smanjuje habanje trake i potrebnu vučnu silu
- najefikasnije se obavlja nakon istovara materijala
- u funkciji karakteristika materijala koji se transportira
- različite izvedbe:
o nož/noževi čistači trake
o okretna četka
o spiralni brisač trake
o kosi brisač trake
o v brisač trake
o strugač trake
o krilni čistač trake

Utovar materijala

27
 - funkcija
o konstruktivnih karakteristika transportera
o vrste i stanja materijala
o brzine transportovanja
- utovarno mjesto može biti:
o stacionarno
o pokretno (manuelno, mehaničko)
- razlikuje se utovar:
o komadnog materijala (jedinični tereti)
o rastresitog materijala

Rastresiti materijal

- utovarni uređaj – prihvatno pretovarni bunkeri sa dozatorom

- zadatak:
o obezbijediti prihvatanje materijala i ravnomjerno ga rasporediti na traci prije
nego što dostigne brzinu trake
o osigurati minimalno usitnjavanje materijala
o zaštititi traku od oštećenja (habanje, pucanje..) i destabilizacije pri kretanju
- vrste utovarnih uređaja:
o gravitacioni
 dozatori u obliku lijevka
 dozatori za selektivni utovar
o mehanički
 klizni dodavač sa stresaljkom
 dozator s kratkim člankastim transporterom
 dozator sa zavojnim transporterom
 dozator s gumenim transporterom
 rotacioni dozator s lopatama

Komadni materijal

- utovarni uređaj – zadatak pri transportu komadnog materijala

o obezbijediti prihvatanje jedinica tereta i ravnomjerno ga rasporediti na traci prije
nego što dostigne brzinu trake
o zaštititi traku od oštećenja i destabilizacije pri kretanju
- vrste utovarnih uređaja:
o manuelno
o mehanički – npr. valjkasti konvejer
o robot

Istovar materijala

- funkcija
o konstruktivnih karakteristika transportera
o vrste i stanja materijala
o brzine transportovanja
- utovarno mjesto može biti:
o stacionarno

28
 o pokretno (manuelno, mehaničko)
- razlikuje se utovar:
o komadnog materijala (jedinični tereti)
o rastresitog materijala

Rastresiti materijal

- odbacivanje
- struganjem

Komadni materijal

- izuzimanjem
o manuelno
o mehanički
o automatski
- struganjem

Pretovar materijala

- mjesta gdje se teret prihvata i predaje

- mjesto veze između elemenata transportnih sredstava
- podredi uslovima transportnog zadatka
- vrste veze:
o između magistralnih trakastih transportera
o sa drugim transportnim sredstvima
- vrsta tereta:
o komadni
o rastresiti

Trakasti transporter – osnovni proračun

Rastresiti teret

- zapreminski kapacitet trakastog transportera može se odrediti prema izrazu:

Qv= 3600 x A x v [m3/h]

A – površina poprečnog presjeka transportiranog materijala, [m2]

v – brzina kretanja trake – brzina transportiranja [m/s]

- maseni kapacitet trakastog transportera se određuje prema izrazu:

Qm = 3600 x A x v x ρ [t/h]

ρ – nasipna gustoća transportiranog materijala [kg/m3]

- površina poprečnog presjeka nasutog materijala na transportnu traku – funkcija oblika

profila transportne trake:
o B – širina trake transportera [m]

29
Komadni teret

- kapacitet trakastog transportera:

Qk = 3600 v / l Qm = 3,6 (m*v)/l

t – interval vremena između pojedinih komadnih/jediničnih tereta [s]; t=l/v

l – razmak između komadnih tereta na traci [m]
v – brzina kretanja trake [m/s]
m – masa jediničnog tereta [kg]

KONVEJER

- vučni i noseći element ODVOJENI

- omogućavaju transport konstantnom brzinom ili po određenom taktu
- pod pojmom konvejeri, podrazumijevaju se transportna sredstva kontinuiranog
djelovanja (u nekim slučajevima, transport se vrši po određenom taktu), koja kao vučni
element koriste lanac, čelično uže, motorne valjke, itd, a kretanje materijala se vrši
krivolinijskom putanjom (u ravni i u prostoru)

Viseći konvejer

- upotrebljavaju se uglavnom za transport komadnih materijala – horizontalno i koso

- elementi:
o noseća staza

30
 o nosači (vješalica, platforma)
o transportirani materijal
- dužine transporta od 100 – 500 m, rijetko preko 1000 m
- nosivost funkcija noseće staze i nosača
- Prednosti u odnosu na druga transportna sredstva:
o omogućavaju transport materijala u objektima i između objekata u sve tri
prostorne dimenzije
o ne zauzimaju podne površine objekta
o mogućnost transportiranja materijala različite veličine, mase i temperature
o jednostavna noseća konstrukcija i pogonski mehanizam
- Nedostaci u odnosu na druga transportna sredstva:
o viseći teret predstavlja potencijalnu opasnost po bezbijednost zbog čega se
ispod transportne putanje, ljudi i materijali štite žičanim mrežama
o pri kretanju se stvara određeni nivo buke
o relativno mala brzina kretanja
- Podjela:
o jednošinski sa fiksnom vezom nosača tereta, vučnog lanca vješaljke
o dvošinski kod koga se vješaljka za nošenje vučnog lanca i kolica za nošenje tereta
kreću po različitim nosećim stazama
- Proračun:
o najmanje rastojanje (korak vješalica)
l max ∙ ∆
t min ≥ [mm ]
cosβ max
 tmin – minimalni dozvoljeni korak vješalica nosača tereta [m]
 ∆ - rastojanje između dva uzastopna tereta [m]
 β max – maksimalni ugao nagiba konvejera na savijenim dionicama u
vertikalnoj ravni [°]
 lmax – maksimalna dužina transportiranog tereta [m]
 korak vješalice tv = 2t1 ; 4t1 ; 6t1 ; 8t1 ; 10t1
o brzina transportiranja (kretanja lanca konvejera)
Q kom ∙ t vk
v=
3600 ∙ nter
o Qkom – kapacitet visećeg konvejera [kom/h]
o tvk – korak – rastojanje vješalica [m]
o nter – broj komada tereta na jednoj vješalici [kom]

Člankasti konvejer

- za horizontalni (pravolinijskim i zakrivljenim putanjama) i kosi transport (do 45° nagiba)

- kapacitet člankastog konvejera relativno visok – 200 [t/h]
- dužina do 2000 m – zavisno od namjene
- vučni element – lanac
- nosivi elementi – članci različitog oblika i dimenzija
- karakteristike:
o širok spektar širina i oblika
o konstrukcija od nehrđajućeg čelika ili aluminijuma
o bočne vođice različitih oblika

31
 o oslonci na stopicama podesivim po visini
o dugotrajnost
o tih rad, nizak nivo buke
o bezbijedan rad
o mogućnost pranja mlazom vode
o sistem za podmazivanje
o okapnica sa donje strane transporera
o frekventna regulacija brzine
o senzori i foto ćelije za kontrolu rada
o jednostavna integracija u sistem
o laki za održavanje
o jednostavna promjena putanje

Lančani konvejer

- transport rastresitog materijala različite granulacije i komadnog materijala raznih

dimenzija, oblika i mase
- omogućavaju transport u horizontalnoj, vertikalnoj i kosoj ravni
- lanac – vučni element
- Prednosti lanaca kao vučnih elemenata:
o velika nosivost (jačina na kidanje) uz malo izduženje
o velika savitljivost tako da zahtijevaju male prečnike lančanike
o lako savladanje krivina u horizontalnoj i vertikalnoj ravni tj. omogućavaju
izvođenje prostornih trasa
o mogućnost rada pri visokim temperaturama
o lako i brzo povezivanje krajeva, skraćivanje i produžavanje
- Nedostaci lanaca kao vučnih elemenata:
o velika sopstvena težina i potrošnja energije
o ograničena brzina kretanja (do 1,25 [m/s])
o trošenje u zglobovima lanaca i potreba njihovog povremenog podmazivanja
- Prema konstruktivnoj izvedbi mogu se podijeliti na konvejere koji vrše transport
materijala:
o povlačenjem (podni, ovjesni)
o nošenjem (letvičasti, pločasti) – materijal leži na lancima
o povođenjem (otvoreni, zatvoreni žlijeb)
o struganjem

Lančani konvejeri - Povlačenjem

- transport komadnog/rastresitog tereta

- prema konstruktivnoj izvedbi:
o podni povlačni konvejeri s kolicima
 transport tereta veće mase (od 2 do 20 kN)
 staza – kružne i reverzibilne izvedbe
o ovjesni povlačni konvejeri s kolicima
 transport materijala po ravnoj podlozi
 visina ovjesnog konvejera od poda je između 2,5 do 2,7 [m]
o kolica za transport tereta:

32
 t kol ∙ Qm
v=
3,6 ∙ m ter
 v – brzina kretanja kolica – brzina vučnog lanca [m/s]
 tkol – korak kolica [m]
 mter – masa tereta na kolicima [kg]
 Qm – kapacitet konvejera [t/h]

Lančani konvejeri – nošenjem

- nošenjem: pločasti (letvičasti) konvejeri

- transport komadnog tereta
- Prednosti pločastih transportera:
o pogodni su za rad u najtežim uslovima
o omogućavaju izvođenje složenih trasa
o imaju relativno velik kapacitet
o mogu da se koriste kao dozatori i dodavači
- Nedostaci pločastih transportera:
o relativno složeno i skupo održavanje
o složena konstrukcija nekih elemenata transportera
o velika sopstvena težina pokretnih dijelova transportera i veća potrošnja energije
za kretanje nego kod trakastih transportera
- Proračun:
o kapacitet konvejera kombinovano
100−β H
Qm =3600∙ A ∙ ρ∙ v ∙ c2 ;c 2= ;tgβ = 2
100 L
 A – površina poprečnog presjeka rasutog materijala duž konvejera [m 2 ]
 H – visina podizanja tereta [m]
 L – dužina konvejera [m]
 β – ugao nagiba konvejera [°]
o širina nosivih ploča konvejera:
 B p ≥ bmax + Br.p
 bmax – najveće rastojanje dvije tačke na konturi transportovanog komada
– tereta [mm]
 Br.p. – rezervna širina ploče konvejera; (bez bočnih stranica B r.p = 50 do
100 [mm], sa bočnim stranicama 100 do 150 [mm])

Lančani konvejer – povođenjem

- transport rastresitog materijala

- otvorena ili zatvorena konstruktivna izvedba
- konvejeri sa poprečnim šipkama
o za transport komadnih i jediničnih tereta
o horizontalni i transport pod nagibom (do 70°)
o transport tereta – pomoću lanaca sa poprečnim šipkama – teret se gura po
valjcima ili kliznoj površini
o oštećenje tereta

Lančani konvejer – struganjem

33
 - grabuljar
- transport rastresitog tereta
- otvoreni/zatvoreni
- Prednosti grabuljastih transportera:
o relativno prosta konstrukcija
o pogodan i lak utovar i istovar na bilo kom mjestu duž trase
o mogu da transportuju zagrijane materijale do 300°C a u posebnim slučajevima sa
hlađenjem i do 700°C
o mogu da obezbijede potpunu hermetičnost
- Nedostaci grabuljastih transportera:
o veliko habanje lanca, strugača, i posebno zidova žlijeba (oluka)
o relativno veliki utrošak energije
o lomljenje i trošenje transportnog materijala
o veliki otpori kretanju
- Kapacitet za rasuti materijal:

Q=3600 ∙ A ∙ v ∙ γ
o A – srednja površina presjeka materijala [m 2] ; A=B ∙ Ψ ∙h
o v – brzina transportiranja materijala [m/s]
o γ – zapreminska masa materijala [t/m3 ]
o B – širina korita grabuljara [m]
o h – visina korita grabuljara [m]
o Ψ – koeficijent punjenja korita grabuljara
- Širina grabuljastog transportera za rasuti materijal:

B=
√ Q∙ε
3600∙ β ∙ γ ∙ v ∙ Ψ
[ m ] ; ε=2,4−4,0= B
h
Valjkasti konvejer

- transportna sredstva kontinuiranog tipa

- za transport komadnih materijala na kraćim rastojanjima (5 – 50 [m])
- najčešće se sastoje od niza valjaka (najmanje tri) uležištenih u čeličnu konstrukciju
- razmak valjaka je od 60 do 630 [mm] – ovisi o dužini kotrljajuće površine najmanjeg
transportnog predmeta
- osnovna podjela valjkastih konvejera:
o prema vrsti pogona
 ručne i gravitacione (bez pogona) – od 5 do 10 [m] – guranje tereta
 s pogonom – traka, lanac, remenice
o prema vrsti kotrljajućeg elementa:
 valjak
 točkić
 kugla
o prema obliku staze:
 ravni
 zakrivljeni
 sa fleksibilnom stazom kretanja
o prema nagibu staze:
 horizontalni

34
  kosi (1,5 – 12 [°])
- elementi:
o pogonski sklop (ukoliko postoji) – traka, lanac, remenice
o noseći elementi – valjci, kugle, točkići
o noseća konstrukcija
- Proračun:
o valjkasti konvejeri bez pogona
 maseni kapacitet gravitacionog valjkastog konvejera [t/h]
Qm =mter ∙ z
 m ter – masa transportiranog tereta [kg]
 z – broj transportiranih tereta valjkastog transportera [kom/h]
 potrebno rastojanje između paleta – jediničnih tereta [m]:

3600 ∙ v 3,6 ∙ v ∙ mter

t ter = =
z Qm

 v – brzina transportiranja [m/s]

 širina gravitacionih valjkastih konvejera (dužina valjaka) – veće za 50 –
100 mm od širine tereta koji se transportira
 razmak valjaka [mm]
t v =l ter ∙ 0,2
 l ter – dužina tereta [mm]
 potreban broj valjaka na koje naliježe teret [kom]:
l ter
nv=
tv
o valjkasti konvejeri sa pogonom
 kapacitet gravitacionog valjkastog konvejera [kom/h]:
3600
Q=
t ter
 t ter – interval nailaska tereta [m/s]
 brzina kretanja tereta duž konvejera za određeni interval [m/s]:

Q ∙ t ter
v=
3600
 t ter – zadani interval [s]
 broj transportiranih tereta koji se nalaze na konvejeru u bilo kom
trenutku [kom]:

L
Qo=
v ∙ tv

 t v −¿ rastojanje između valjaka - t v = ( 13 … 14 )∙ a[mm]

 a – jedna od tri dimenzije koje se uzimaju u obzir zavisno od
toga kako je postavljen teret na konvejer (a x b x c = dužina x
širina x visina) [mm]

Elevator

35
- neprekidan transport
- komponente elevatora:
o pogonska i zatezna stanica
o vučni element sa koficama
o kućište
o ulazni i izlazni lijevak
- podjela elevatora:
o prema uglu transporta:
 vertikalni – 90°
 kosi – 75 – 90°
o prema vrsti transportovanog materijala:
 komadni/jedinični
 rastresiti
o prema vrsti vučnog elementa:
 trakasti transporter
 lanac (jednolančani, dvolančani)
o prema načinu vezivanja kofica sa vučnim elementom:
 sa čvrsto povezanim koficama
 sa pokretnom vezom koja omogućava da se kofica pomjera kao klatno
tzv. njihajuća kofica
o prema brzini kretanja kofica:
 brzohodni
 sporohodni
o prema vrsti nosećih elemenata (funkcija transportovanog materijala):
 kofičasti (samo dizanje tereta)
 pločasti (dizanje i spuštanje tereta)
 viseći pločasti (dizanje i spuštanje tereta)
o po rasporedu kofica:
 sa razmaknutim koficama
 sa primaknutim koficama
o Prednosti elevatora:
1. zahtijeva mali prostor za ugradnju
2. zahvaljujući potpuno zatvorenom kućištu elevator obezbjeđuje potpunu
zaštitu okoline od zaprašivanja, zbog čega je pogodan za transport
relativno velikih količina praškastog i sitnozrnastog materijala
3. osigurava veliki stepen iskorištenja prostora
4. koristi relativno malo energije (70-80% manje nego hidraulički liftovi)
5. ne koristi ulje
6. svi dijelovi su iznad zemlje
7. nešto niža cijena od ostalih dizala
8. može raditi na većim brzinama od hidraulike

o Nedostaci elevatora:
1. transportna putanja može da bude samo strma ili vertikalna što znači da
ne postoji mogućnost fleksibilnog vođenja trase
2. elevator nije pogodan za transport širokog asortimana materijala

36
 3. pri transportu materijala pojavljuju se dinamički udari, a postoji i
opasnost od zaglavljivanja komada između kofica i zidova kućišta
4. prisutna je i opasnost od eksplozije pri transportu ugljene prašine i
šećera
5. oprema – teže servisiranje i održavanje
- proces punjenja elevatora s koficama:
o doziranim nasipanjem materijala preko ulaznog lijevka – punjenje kofica se može
ostvariti jedino kod malog razmaka tj. zbijenog rasporeda kofica i male brzine
v<1 [m/s] – ulazni lijevak pod uglom od 45°, odnosno 30° - funkcija karakteristika
materijala
o samozahvatanjem materijala iz podnožja kućišta elevatora – preporučuje se
samo kod transporta zrnastih materijala ma malim otporom zahvatanja –
žitarice, mahune, granulati
- proces pražnjenja elevatora s koficama:
o brzohodni – centrifugalna sila
o sporohodni – gravitaciona sila
- Proračun elevatora:
o maseni protok [t/h]
V ∙ ρ∙ v ∙ψ
Qm =
e
V – nazivna zapremina kofice [m3]
ψ – koeficijent punjenja kofice – 0,4 – 0,8
ρ – nasipna gustoća materijala [kg/m3]
v – brzina [m/s]
e – razmak između kofica [m]

Pužni transporter

- transport sipkog i komadnog materijala nižeg stepena granulacije

- horizontalni, kosi i okomiti transport
- osnovni dijelovi:
o pogon – najčešće elektromotor
o puž od čeličnog lima oblikovanog u spiralu određenog oblika i visine (ugla)
penjanja spirale zavarene za vratilo – od 3 do 6 [m]
o kućište
- izvedbe:
o cijevni
o koritasti
- rastojanje – zračnost između spirale puža i korita obično iznosi 8 – 10 [mm]
- Proračun pužnog transportera (vertikalni transport):
o maseni protok [t/h]:

[]
3
D ∙ K k ∙ K d ∙ ρKB ∙ ω t π ∙n
Qm = ; ω=
8 h 30
t
K K =Ψ ∙ K pr ∙ k ∙ K V ∙ K v ; K D = ;(K D=0,8−1,0)
D

37
 D – prečnik puža zavojnice [mm]
t – korak zavojnice [mm]
n – broj okretaja pužne zavojnice [min -1]
Ψ – koeficijent popunjenosti korita (žljibe) – tabelarno – od 0,5 do 1,0
ρc – nasipna gustina materijala koji se transportira [kg/m 3]
k – koeficijent korekcije zavisan od ugla nagiba trasnportera (za β=0 -> k=1) – tabelarno
Kpr – koeficijent pražnjenja konvejera – od 0,94 do 1,0
KV – koeficijent ispune zapremine na dužini jednog koraka zavojnice
Kv – koeficijent kojim se uzima u obzir broj okretaja zavojnog vretena i vrsta
transportiranog materijala
KD – koeficijent odnosa koraka i prečnika zavojnice

- Proračun pužnog transportera (horizontalni i kosi transport):

o maseni protok [t/h]:
2
π ∙D t∙n
Qm =3600∙ A ∙ v ∙ ρc ∙ k=3600 ∙ ∙Ψ ∙ ∙ ρc ∙ k [t /h]
4 60
2
Q m =47 ∙ D ∙ t ∙ n∙ Ψ ∙ ρc ∙ k [t / h]

D – prečnik puža – zavojnice [mm]

t – korak zavojnice [mm]
n – broj okretaja pužne zavojnice [min -1]
Ψ – koeficijent popunjenosti korita (žlijeba) – tabelarno
ρc – nasipna gustina materijala koji se transportira [kg/m 3]
k – koeficijent korekcije zavisan od ugla nagiba trasnportera (za β=0 -> k=1) – tabelarno

D=
√ Qm
47 ∙ t ∙ n ∙Ψ ∙ ρc ∙ k
[m]

- Prednosti pužnog transportera:

1. višenamjenski, sa širokom primjenom
2. jednostavne konstrukcije, jednostavno održavanje koristastih pužnih konvejera
3. zatvorena korita za zaštitu okoliša od prašenja, ali i zaštitu materijala od okoline
4. mogućnost punjenja i pražnjenja na bilo kojem mjestu
- Nedostaci pužnog transportera:
1. relativno visoka potrošnja energije
2. nepogodni za veće dužine (zbog potrebne veće snage)
3. mogućnost začepljenja i oštećavanja materijala drobljenjem i usitnjavanjem
4. otežano održavanje cijevnih pužnih konvejera i potreba držanja rezervnih dijelova
5. skuplji (te s manjim protokm i udaljenostima transportiranja) od drugih izvedbi
konvejera za horizontalni transport sipkog materijala

CIKLIČNI TRANSPORT

- ciklični transport – premještanje tereta se vrši u ciklusima koji se sastoje iz više različitih
operacija
- podrazumijeva da radni organ ima svoj radni – produktivni hod (premještanje tereta) i
prazni – povratni hod (radni organ se vraća po novi zahvat)
- industrijska vozila cikličnog djelovanja:

38
 o transportno manipulativna vozila su mašine za podizanje i prenos tereta pri
čemu se premještanje tereta vrši u određenim intervalima dio po dio
- mašine podnog i visećeg transporta
- dizalične mašine
o prosti dizalični mehanizmi i mašine: male dizalice, koturače, čekrci, doboši za
vuču
o dizalice
o podizači: liftovi, podizači s platformom
- kapacitet pretovarnog sistema Qps baziranog na primjeni transportnih sredstava cikličnog
djelovanja predstavlja broj ciklusa koji se realiziraju u nekom unaprijed određenom
vremenskom intervalu:
3600
Q ps= [broj ciklusa u jednom satu]
Te
Te – trajanje ciklusa – niz sukcesivnih aktivnosti pretovarnog sredstva – interval
između dvije uzastopne realizacije aktivnosti [s]
- maseni kapacitet
3600
Q ps= ∙ z ∙ Qc [t / h]
Te
- struktura pretovarnih ciklusa viljuškara slagača i motornih kolica

Zahvatanje tereta
Spuštanje opterećenih
viljuški
Okretanje viljuškara za
180°
Vožnja u opterećenom
smjeru
Podizanje opt. viljuški
Odlaganje terete
Spuštanje neopt. viljuški
Okretanje viljuškara za
180°
Vožnja u neopt. smjeru
Podizanje neopterećenih
viljuški u poziciju
ponovnog zahvata

Utovar terete na karetu

Vožnja u opterećenom
smjeru
Istovar terete sa karete
Vožnja u neopterećnom
smjeru

39
 - Šematski prikaz procesa odlaganja i izuzimanja tereta

- Određivanje potrebnog broja vozila

o broj transportnih sredstava – veličina voznog parka
o procjena na bazi utvrđivanja transportnog ciklusa
o
VRIJEME POTREBNO JEDNOM VOZILU DA IZVRŠI ZADATAK
BROJ VOZILA=
VRIJEME ZA KOJE JE POTREBNO IZVRŠITI ZADATAK
o međutim pretovarni procesi su okarakterizirani stohastičkim varijablama trajanja
pojedinih faza procesa -> broj transportnih sredstava – teorija masovnog
opsluživanja, simulacione metode

- ukupna dužina pretovarnog ciklusa sredstava cikličnog djelovanja

n
T c =φ ∙ ∑ t i +¿ t g ¿
i=1
ti – parcijalna vremena
φ – koeficijent kojim se uzima u obzir preklapanje realizacije pojedinih aktivnosti –
funkcija obučenosti i vještine rukovaoca - φ = 0,85
- u slučaju da pojedine faze pretovarnog ciklusa su u funkciji slučajnih promjenjivih –
NAJČEŠĆE – utvrđivanje dužine ciklusa se vrši simulacijom

Industrijska vozila cikličnog djelovanja

- dvije osnovne grupe:

o ručna vozila
 podrazumijeva sva vozila koja izvršavaju osnovnu funkciju putem ljudske
radne snage tj. ručni pogon
o motorna vozila
 vozila koja posjeduju motorni pogon

Ručna industrijska vozila cikličnog djelovanja

- transportiranje materijala do 3[t] i dužine transportiranja do 50 [m]

40
- zavisno od namjene i konstruktivne izvedbe mogu se klasificirati na:
o vozila opšte namjene
 ručna kolica raznih izvedbi
 viljuškari
o vozila posebne namjene
 paletna kolica
 dizalice
 kolica za vučni voz
 poličari
 pneumatska ručna transportna sredstva
 ostala ručna transportna sredstva
- Kolica:
o najprimitivnije transportno sredstvo u grupi vozila s cikličnim djelovanjem
o nisu izgubila svoj značaj u eri široke primjene mehanizacije zbog svoje
jednostavne konstrukcije, visokog koeficijenta gotovosti za rad i niske nabavne
cijene
o koriste se prvenstveno kao pomoćna transportna sredstva u procesima gdje se
pojavljuju sporadične potrebe za transportom
o mogu da se vuku (sila vučenja 300 – 600 [N]) ili guraju (sila guranja 250 – 550 [N]
o namijenjena za transport tereta od 0,05 do 3 [t] na rastojanjima od 50 – 200 [m]
o mogu se razvrstati prema broju točkova na kolica sa: jednim, dva, tri, četiri točka
o prema načinu zahvatanja i odlaganja tereta:
 kolica sa aktivnim zahvatanjem/odlaganjem
 kolica sa pasivnim zahvatanjem/odlaganjem
o prema karakteristikama transportnog materijala:
 za rasute terete
 s jednim ili dva točka – najčešće gumeni
 drvena ili limena
 korpa i ručke – guranje
 zapremina korpi: 0,1 – 0,25 [l]
 nosivost: 0,05 – 0,1 [t]
 utovar: najčešće lopata ili vile
 istovar – izvrtanjem kolica od strane radnika
 za komadne terete
 razlikuju se:
o jednodijelna kolica za komadne terete
 2, 3, 4 točka – najčešće gumeni
 sa pomičnom (dizajućom) i nepomičnom
platformom
 2 točka – nosivost do 0,5[t]
 3 i 4 točka – nosivost do 1,5[t]
 najčešće se guraju
 mogu imati nadgradnju u vidu polica ili vješalica
 mogu da budu s bočnim ili bez bočnih strana

41
 o dvodijelna kolica za komadne terete
 prenosni dio (stalak s dva točkića ili nožice)
 mjesto za ukopčavanje
 vučni dio (dva točka, poluga za vuču i
mehanizam za ukopčavanje)
 čelični točkovi s gumenim oblogama
 nosivost: 0,5 – 1,5 [t]
 kolica s 4 točka mogu da se koriste istovremeno
kao prikolice koje se vezuju za motorna kolica ili
traktore
- Paletna kolica:
o posebno prilagođen oblik kolica za transport paleta
o imaju mogućnost aktivnog zahvatanja i odlaganja materijala
- Dizalice
- Poličar – podizači:
o zahvat, dizanje, prenos, spuštanje i odlaganje tereta
o komadni teret
o ručna kolica s viljuškama: točkovi, ram i viljuške
o prenos tereta od 0,1 – 0,3 [t] na rastojanje do 50 [m]
o naprava za podizanje: mehanička s ručnom polugom i vijkom ili hidraulička s
ručnom pumpom
- Podizači s platformom:
o podizanje tereta na određenu visinu potrebnu za izvođenje tehnoloških
operacija u proizvodnji, montaži, itd.
o prema konstrukcionoj izvedbi:
 sistem makaza
 teleskopski uređaji (hidraulički, pneumatski)
o prema vrsti pogona:
 ručni (nožni)
 motorni pogon
o prema nosivoj površini:
 kolica sa fiksnom podiznom nosivom površinom
 kolica sa nagibnom nosivom površinom
- Stacionarni podizači
o nosivost od 10 – 50 [kN]
o visina podizanja od 0,8 – 10 [m]
- Pretovarni ciklus ručnih industrijskih vozila cikličnog dejstva:
o Tc = t1 + t2 + t3 + t4 [s]
o t1 – vrijeme utovara tereta koje zavisi od nosivosti kolica, pojavnog oblika tereta i
načina utovara – može značajno da varira u funkciji pomenutih parametara i
tehnologije rada
o t2 = Lko / vko – vrijeme vožnje opterećenih kolica
Lko – dužina transporta [m]
vko – srednja brzina kretanja opterećnih kolica [m/s] – na dužim relacijama voditi
računa o vremenu ubrzavanja i usporenja

42
 o t3 – vrijeme istovara tereta
o t4 = Lkn / vkn – vrijeme vožnje neopterećenih kolica
Lkn – dužina transporta [m]
vkn – srednja brzina kretanja neopterećnih kolica [m/s]

Motorna industrijska vozila cikličnog djelovanja

- transport komadnih materijala i jediničnih tereta

- prema konstruktivnoj izvedbi:
o vozila sa nepokretnom nosećom platformom
o vozila sa nagibnom nosećom platformom
o vozila sa niskopodiznom nosećom platformom
o viljuškari
o nadvozna vozila
o vučna vozila itd.
- prema vrsti pogona:
o transportna sredstva sa akumulatorskim pogonom
o transportna sredstva pogonjena SUS motorom
o transportna sredstva pogonjena putem lokalne električne mreže
- vozila sa nepokretnom nosećom platformom:
o prevoz tereta nosivosti obično do 2 [t]
o brzina kretanja vozila je od 10 do 20 [km/h]
o utovar i istovar se obavljaju ručno ili mehanički
o radijus kretanja do 1000 [m] i više – funkcija pogonskog agregata
- vozila sa nagibnom nosećom platformom:
o transport rasutog materijala i komadnih tereta manjih dimenzija i mase
o istovar rasutih tereta može se vršiti bočnim i čeonim iskretanjem noseće
platfome
o nosivost do 1,5 [t]
o brzina kretanja do 20 [km/h]
- vozila sa niskopodiznom nosećom platformom
o transport jediničnih i komadnih tereta, paleta, itd.
o mala visina noseće platforme pojednostavljuje operacije utovara i istovara
o maksimalna brzina kretanja do 5 [km/h]
o nosivost 0,5 do 2,0 [t]
o visina podizanja noseće platforme je obično oko 100[mm]
- viljuškari
o nosivost u granicama između 0,5 – 5 [t] ali ima izvedbi do 50[t]
o pogon pomoću SUS motora ili akumulatora (na 2 ili 4 točka)

43
 o uporedba vrste pogona – primjer:

Električni SUS MOTOR - dizel SUS MOTOR - plin

Prednosti Nedostaci Prednosti Nedostaci Prednosti Nedostaci
1. Nema 1. Potrebno 1. Rad na 1. Skuplje 1. Najjeftiniji 1. Najskuplje
ispušnih punjenje ili otvorenom gorivo od el. gorivo
plinova, za rad u dodatne energije,
zatvorenom baterije – jeftinije od
prostoru dodatni plina
prostor i
oprema
2. Jeftinija 2. Skuplja 2. Jeftinija 2. Najveća 2. Mogućnost 2. Najskuplje
energija investicija investicija emisija štetnih rada na održavanje
plinova, otvorenom i
ekološki zatvorenom
neprihvatljivi
3. Tihi rad 3. Manje 3. Nema 3. Bučni 3. Najboljih 3. Postoji emisija
nosivosti i potrebe za performansi po štetnih plinova,
brzine punjenjem ili pitanju brzine, potrebno
zamjenom ubrzanja provjetravanje
baterije
4. Jeftinije 4. Manje 4. U pravilu 4. Skuplje 4. U pravilu veće -
održavanje pogodni za veće nosivosti održavanje (od nosivosti i brzine
rad na i brzine električnih)
otvorenom
(vremenski
uslovi,
neravan
teren)
5. Kompaktnije 5. Tiši od -
izvedbe – veće dizelskih
manevarske
sposobnosti
(širine prolaza)

6. Jednostavnije - - - - -
upravljanje
-
o prednosti:
 relativno velika nosivost
 kompaktna, relativno jeftina konstrukcija
 velike manevarske mogućnosti
 širok spektar primjene, itd.
o područje primjene viljuškara:
 50% - skladište
 20% - prijem robe
 20% - predaja robe
 10% - manipulacija u proizvodnji
o bočni viljuškari
 transport tereta veće dužine (cijevi, raznih prečnika, profili, itd.)
o viljuškari sa zakretnim viljuškama u horizontalnoj ravni
 dodatne manevarske i manipulativne mogućnosti i pogodni su za
transport tereta uskim i krivolinijskim saobraćajnicama

44
 o Ciklus rada viljuškara:
 aktivno zahvatanje i odlaganje materijala
 ciklus rada viljuškara može se sagledati u 4 faze:
 operacije pri zahvatanju
 vožnja u opterećenom stanju
 operacije pri odlaganju
 vožnja u neopterećenom stanju
 ciklus rada viljuškara funkcija je tipa viljuškara, odnosno konstrukcionih
izvedbi
 primjer: čeoni viljuškar radni ciklus:
 t1 – vrijeme zahvatanje tereta (postavljanje rama u položaj za
zahvatanje, dovođenje viljuški u poziciju za zahvatanje,
zahvatanje tereta, izvlačenje tereta vožnom unazad)
 t2 – vrijeme spuštanja opterećnih viljuški
H0
t 2= +t
v so g

o H 0 – visina spuštanja [m]

o v so – brzina spuštanja opterećenih viljuški – brzina
dizanja praznih viljuški oko 30% veća od brzine dizanja s
teretom – brzina spuštanja praznih viljuški je od 50 –
70% veća od brzine spuštanja s teretom [m/s]
o t g – gubici (ubrzanje/usporenje viljuški)
 t3 – vrijeme potrebno za okretanje – pripremu za vožnju po
zahvatu tereta – (za 90° - 6 do 8 [s], za 180° 10 – 15[s])
 t4 – vrijeme transporta

Lvo
t 4= +t
vo g
o Lvo – srednje rastojanje vožnje opterećenog viljuškara
[m]
o v o – brzina vožnje opterećenog viljuškara [m/s]
o t g – gubici (ubrzanje/usporenje viljuški)
 t5 – vrijeme podizanja opterećenih viljuški

Ho
t 5= +t
v do g
o H 0 – srednja visina podizanja tereta [m]
o v do – brzina dizanja opterećenih viljuški – brzina dizanja
praznih viljuški oko 30% veća od brzine dizanja s
teretom – brzina spuštanja praznih viljuški je od 50 –
70% veća od brzine spuštanja s teretom [m/s]
o t g – gubici (ubrzanje/usporenje viljuški)

- vučna vozila

45
 o za transport na relativno kraće udaljenosti
o pogonom na akumulator ili SUS motor
o kreću se na točkovima ili gusjenicama
o akumulatorski pogon: kapacitet 4 – 15 [kN], brzina kretanja do 15[km/h]
o SUS motor daje bolje radne karakteristike

Eksploatacione karakteristike industrijskih vozila cikličnog djelovanja

- performanse – zajednički imenilac različitih koeficijenata, parametara, karakteristika i

izmjeritelja
- npr. performanse viljuškara:
o brzine opterećenog i neopterećenog sredstva
o brzine podizanja i spuštanja opterećenih i neopterećenih viljuški
o radijus okretanja i minimalne potrebne širine prolaza
o maksimalna visina podizanja tereta
o nosivost
o snaga pogonskog agregata
o itd.
- tehno-eksploatacione karakteristike:
o geometrijske karakteristike
o vučne karakteristike
o stabilnost i dijagram nosivosti viljuškara
o eksploatacione karakteristike elektrobaterijskih vozila
- Geometrijske karakteristike:
o definirane prostornim rasporedom elemenata proizvodnog sistema
o određivanje ovih karakteristika prati svaki pokušaj definisanja prostornog
rasporeda elemenata sistema rukovanja materijalom (Layouta rješenja) i odnosi
se na sve kategorije transportno-manipulativnih vozila
o podrazumijevaju dimenzioniranje potrebnih:
 širina internih saobraćajnica
 radnih prolaza
 pri odlaganju na visinu: max. visina dizanja, potrebna građevinska visina
objekta,...
 prohodnost
 stabilnost tereta
 redukcija nosivosti u funkciji dimenzionih karakteristika tereta i visine
dizanja
o navedene informacije se dobijaju iz specifikacija proizvođača
o VISINA DIZANJA označava niz eksploatacionih karakteristika:
 visina dizanja tereta (h3) – određuje visinu slaganja tereta kojim se
manipuliše – 150 – 300 [mm] veća od nivoa najviše palete u slogu –
nosivost viljuškara na toj visini dizanja treba da odgovara težini tereta
koji se skladišti
 maksimalna visina sredstva za viljuške u poziciji maksimalne visine
dizanja (h4) – maksimalna visina sredstva koja u funkciji od tipa označava
visinu vrha kabine, vrha rama, zahvatne naprave, tereta i sl. – odnosi se

46
 na najvišu tačku sredstva u slučaju da je viljuška u poziciji maksimalne
visine dizanja – određuje minimalnu visinu prostorije u objektu u kome
se sredstvo koristi hmin = h4 + 200 – 300 [mm] – zaštitna zona. Visina
prostorije funkcija je i tereta kojim se manipuliše, ukoliko pri
maksimalnoj visini dizanja dimenzije tereta premašuju najvišu tačku
samog sredstva.
 maksimalna visina sredstva za viljuške u spuštenoj poziciji (h 1) –
maksimalna visina sredstva pri spuštenim viljuškama, u funkciji je tipa te
označava visinu vrha kabine, vrha rama, zahvatne naprave, tereta i sl. –
određuje minimalnu visinu vrata na frontu pretovara, kao i visine
objekta iznad saobraćajnica i manipulativnih površina gdje se sredstvo
kreće, ali bez podizanja tereta, te upućuje i na mogućnost korištenja
sredstva za utovar/istovar vozila u tehnologiji kada sredstvo ulazi u
vozilo
 slobodna visina dizanja (h2) – visina do koje se viljuške mogu podići, a da
pri tome ne dođe do izvlačenja rama – karakteristika ukazuje na
mogućnosti iskorištenja prostora

o ŠIRINA SAOBRAĆAJNICE I ŠIRINA RADNOG PROLAZA

 uobičajno se utvrđuje minimalna širina prolaza pri desnom zaokretu
(kod zadnjih upravljačkih točkova, pri desnom zaokretu dolazi do blagog
bočnog proklizavanja sredstva)
 koristi se skup geometrijskih karakteristika sredstva koje proizvođač
navodi u tehničkoj dokumentaciji
 u funkciji broja upravljačkih točkova i tipa viljuškara
 razlikuju se dva radijusa okretanja: spoljašni Wa i unutrašnji ra
 širine pravolinijskih dionica se utvrđuju na bazi širine opterećenih
sredstava, uz definisanje odgovarajućih sigurnosnih zona
- Vučne karakteristike

47
 o sila koja obezbjeđuje kretanje sredstva, odnosno savladavanje otpora pokretanja
sopstvene težine i težine prikolica koje se eventualno vuku, tereta na vučnom
sredstvu i prikolicama, kao i vučnu silu za savladavanje otpora kretanja na
usponu
o nominalna snaga pogonskog motora Nn [kW]:

P v ∙ v max
N n=
1000 ∙ ηk
Pv – vučna sila koju posjeduje vozilo [N]

Pv ≥W k =∑ W i

η k – stepen korisnosti 0,8 – 0,9

v max – maksimalna brzina vozila [m/s]
W k – ukupni otpor kretanja (kotrljanje, uspon, vazduh, ubrzanje)

- Stabilnost i dijagram nosivosti viljuškara

o mjera otpornosti viljuškara na prevrtanje – funkcija niza faktora (statičke i
dinamičke sile koje djeluju na vozilo, sopstvena težina, geometrijske
karakteristike, ubrzanja, usporenja, ...)
o stabilnost u podužnom pravcu – prevrtanje oko ose koju čine dodirne tačke
prednjih točkova s tlom
o stabilnost tereta pri maksimalnom usporavanju u toku kočenja – klizanje
o bočna stabilnost pri kretanju kroz krivinu
o statistička stabilnost čeonog viljuškara

M s=G s ( x +c ) ; M n=Gn ∙ c o

Gs – težina tereta
Gn – sopstvena težina viljuškara

Mn
o viljuškar je stabilan ako je: σ = ≈1,7
Ms
o dijagram nosivosti u odnosu na dimenzije i visinu podizanja tereta
o nazivna i stvarna nosivost viljuškara:
 nazivna nosivost – težište tereta na propisanoj udaljenosti od kraja vilica
 odstupanje – smanjena nosivost
c+x
Qstv =Q
c stv+ x
Q – nazivna nosivost [kg]

48
 c – nominalna udaljenost težišta tereta od kraja vilica [mm]
cstv – stvarna udaljenost težišta tereta od kraja vilica [mm]
x – udaljenost kraja vilica od osovine prednjih točkova [mm]

- Eksploatacione karakteristike elektrobaterijskih vozila

o autonomnost pogona realizira se snabdijevanjem vozila energijom iz baterija
o vijek trajanja baterija 3-9 godina – 1500-1600 ciklusa pražnjenja na 80%
nominalnog kapaciteta
o na vijek trajanja baterija utječe:
 izbor suviše malog kapaciteta baterija koji utječe na česta 'duboka
pražnjenja' (preko dozvoljenih 80% kapaciteta)
 intenzitet radnih procesa koji dovodi do prekoračenja maksimalno
dozvoljene temperature od 55°C i do drastičnog skraćenja radnog vijeka
 pogrešno punjenje koje dovodi do tzv. 'prepunjenja' baterija
o pravilno rukovanje sa aspekta upotrebe baterije:
1. uskladiti radne zadatke sa terminima punjenja baterije
 bateriju puniti jednom dnevno
2. ne koristiti vozilo kada je baterija ispod 20% kapaciteta
 pri nivou pražnjenja baterije od 80% smanjuju se mogućnosti
vozila
 puni ciklus punjenja 8h
3. ne dopunjavati bateriju povremeno i kratko
4. provjeravati nivo tekućine u bateriji
5. brzo dopunjavanje koristiti samo u nuždi
6. voditi računa o održavanju baterije – elektrohemijske reakcije
7. zaštititi punjač
 ne dopunjavati bateriju koja je samo malo korištena
 prije odvajanja baterije provjeriti da li je punjenje u potpunosti
završeno
 nivo tekućine držati u propisanim granicama
 provjeravati stanje priključka
 zaštititi područje punjenja – ventilacija, strujni udar, gasovi..

49
Pretovarni i primopredajni segmenti transportnih sistema

- materijali neophodni za proizvodne procese po pravilu se dopremaju sredstvima

vanjskog transporta u odgovarajućoj ambalaži
- istovar materijala – vrši se vlastitim transportnim sredstvima i uređajima
- mehanizacija i automatizacija procesa unutrašnjeg transporta – problem zajedničkog
sadejstva različitih transportnih sredstava sa gledišta povezivanja transportnih operacija
- povezivanje pojedinih transportnih sredstaava i usklađivanje rada jednog sa drugim
može omogućiti zajedničko funkcionalno i vremensko sadejstvo različitih elemenata
transportnog sistema
- kombinacije više istih ili različitih transportnih sredstava koji rade zajedno na ispunjenju
određenog transportnog zadatka predstavljaju jedan transportni sistem
- premještanje materijala unutar proizvodnog sistema obavlja se:
o od mjesta istovara sa sredstava vanjskog transporta do mjesta odlaganja
o unutar skladišta
o od skladišta do proizvodnih pogona
o unutar proizvodnih pogona
o između proizvodnih pogona
o od proizvodnih pogona do skladišta
o od skladišta do kupca sredstvima vanjskog transporta
- pravilno funkcionisanje transportnog sistema – potrebno ispitati sposobnosti
povezivanja pojedinih transportnih sredstava u toku rada
- mjesta gdje se teret prihvata i predaje odnosno mjesta veze između pojedinih
transportnih sredstava koje se mora podrediti uslovima transportnog zadatka isto kao i
pojedini transportni uređaji datog sistema naziva se PRETOVARNI SEGMENT
transportnog sistema
- cjelokupni proces dolaska transportiranog tereta na pretovarno mjesto, njegovog
prihvata i odlaganja na za to predviđeno mjesto predstavlja proces opsluživanja
- proces opsluživanja zavisno od načina izvođenja može se okarakterizirati najrazličitijim
pokazateljima:
o brojem sredstava za opsluživanje
o brojem ljudi koji vrše opsluživanje
o brzinom opsluživanja
o dužinom reda čekanja
o vremenom čekanja na opsluživanje
o vremenom trajanja opsluživanja
o brojem otkaza pri opsluživanju itd.
- broj kanala opsluživanja u proizvodnim sistemima može biti ograničen zbog niza razloga,
što ima za posljedicu nemogućnost opsluživanja svih klijenata kada se za to ukaže
potreba
- neravnomjernost u pojavljivanju klijenata na mjestu opsluživanja dovodi do nakupljanja
zahtjeva za opsluživanje tj. do obrazovanja redova klijenata
- CILJ: projektovati transportni sistem kod koga je kanal opsluživanja maksimalno
angažiran ili klijenti imaju minimalno vrijeme čekanja na uslugu

50
 - klijent – segmenti unutrašnjeg transporta koji imaju mogućnost izdavanja proizvoljnog
zahtjeva ili narudžbe za opsluživanje
- protok klijenata – skup klijenata koji pristupaju na mjesto opsluživanja
- kanal opsluživanja – sredstva kojima se vrši opsluživanje (mobilni ili statični) i čine skup
transportnih tokova
- model sistema unutarnjeg transporta može se predstaviti kao jedna apstraktna mreža
međusobno povezanih putanja – kanala opsluživanja koje definišu prostornu strukturu
sistema
- prilikom pretovara materijala potrebno je obezbijediti prostor neophodan za njegovo
izvođenje u zavisnosti od vrste transportnog sredstva i operacija obrade, a osnovne
varijante su:
o mjesto za pretovar na glavnom putu namijenjeno vozilima koja imaju uređaj za
pretovar
o mjesto za pretovar na pomoćnom putu koje omogućuje prolazno kretanje i
namijenjeno je vučnim vozilima
o transportno sredstvo (uglavnom viljuškari) izvode povratno kretanje
- pretovar materijala uglavnom se susreće u automatiziranim transportnim sistemima –
NE ZNAČI potpunu automatizaciju jer se povezivanje transportnog i obradnog sistema
ostvaruje i manuelnim putem
- bez obzira na vid pretovara materijala, manuelni ili automatizirani, pretovar se može
diferencirati na:
o posredni pretovar – transportno sredstvo odlaže jedinični teret pored obradnog
mjesta i nastavlja svoj put ne čekajući na reakciju radnika
o neposredni pretovar – direktno izuzimanje jediničnog tereta sa transportnog
sredstva od strane poslužioca nakon čega transportno sredstvo produžava svoj
put

Pakovanje i paletizacija

- kretanje materijala – manipulacija transportnim jedinicama

- oštećenje – zaštita
- Zaštita transportnih jedinica:
o zaštita od oštećenja ili gubitaka
 način zaštite ovisi o karakteristikama proizvoda koji se transportiraju
 najčešća zaštita – pakovanje (ambalaža) – transportno pakovanje
o zaštita proizvoda koji se ne mogu pakovati:
 mogućnost oštećenja je znatno veća

51
  iznimno osjetljivi proizvodi, teški i vrlo skupi (automobili, mašine,
posebni tereti, ...)
 izvedba posebnih konstrukcijskih pojačanja ili ugradnja posebnih
pojedinosti namijenjenih isključivo za pričvršćivanje tih
proizvoda za sredstva transporta ili manipulativnu opremu
- Načela transportnog pakovanja:
o pakovanje – ambalaža, zaštita
o PAKOVANJE – umotavanje robe u odgovarajuću ambalažu (kutije, posude,
omote, tube, palete, kontejnere, ...)
1. Prije izbora ambalažnog materijala treba utvrditi kojim se utjecajima transportna
jedinica izlaže za vrijeme transporta ili skladištenja
2. Pri oblikovanju transportne ambalaže treba nastojati da ona ima što pravilniji oblik zbog
lakše prilagodbe transportnih sredstvima i skladišnom prostoru
3. Ako se u istoj pošiljci (paketu) nalazi više proizvoda ili više dijelova istog proizvoda, treba
ih unutar paketa odvojiti zaštitnim pregradama da se izbjegne njihovo oštećavanje ili lom
4. Oblik zaštitnih pregrada treba prilagoditi obliku proizvoda – onemogućiti pomicanje
tokom transporta
5. Izbjegavati pakiranje proizvoda koji mogu negativno utjecati jedan na drugog
6. Prilagoditi ambalažu proizvodima koji zahtijevaju posebne uslove rukovanja i transporta
7. Pri izboru ambalaže omogućiti njenu višekratnu upotrebu
8. itd.
o dokumentacija koja prati UPAKOVANE proizvode obavezno mora sadržavati i
propise o načinu rukovanja
o problematika pakovanja:
 interakcija stručnjaka u proizvodnji, transportu i trgovini
 optimalno korištenje kapaciteta tr. sredstava i opreme, te skladišnog
prostora
 standardizacija i normiranje pakovanja
- razlikuju se sljedeće vrste pakovanja:
o osnovno ili pojedinačno – direktna razmjena s korisnicima – prvi nivo pakovanja
– zaštita i promocija
o zbirno ili transportno – odgovara osnovnom modulu za paletizaciju
o paletizacija
- način realizacije:
o ručno – manuelno ili uz upotrebu jednostavnih uređaja – mala produktivnost –
visoka cijena pakovanja
o mašinsko
o kombinovano
- mašine za pakovanje:
o poluautomatske:
 upotreba određenog broja mašina koje pojedine operacije obavljaju uz
pomoć čovjeka
 veća brzina rada, smanjuje se fizički napor radnika
 rade samostalno ili u sklopu linija za pakovanje
 pakovanje serijske proizvodnje
o potpuno automatizirane:

52
  sve operacije bez direktnog učešća čovjeka koji je zadužen za kontrolu
procesa
 velika brzina pakovanja uz zadovoljavajuću kvalitetu
 visoka produktivnost
 niska cijena
 masovno pakovanje proizvoda
- Operacije procesa pakovanja – generalno:
o osnovne operacije (formiranje ambalaže, punjenje ambalaže i zaptivanje
ambalaže)
o pomoćne operacije (priprema i uvođenje ambalaže, doziranje i uvođenje
materijala, priprema i uvođenje pomoćnog materijala i kontrola pakovanja)
- S tehničkog stanovišta shodno osnovnim operacijama pakovanja, moguće je izvršiti
podjelu na:
o mašine za formiranje ambalaže
o mašine za punjenje ambalaže
o mašine za zaptivanje ambalaže
- Klasifikacija mašina i uređaja za pakovanje:

Mašine i uređaji za pakovanje

Osnovne Pomoćne Specijalne

Priprema i uvođenje
Formiranje ambalaže Vakuum pakovanje
ambalaže

Punjenje Transport i sortiranje Pakovanje pod pritiskom

Doziranje i uvođenje Pakovanje pod povišenom

Zatvaranje
materijala temperaturom

Štampanje (etiketiranje) i
kontrola

Priprema i uvođenje
pomoćnog materijala

- Mašine za osnovno – pojedinačno pakovanje

o priprema i pakovanje neupakiranog ili djelomično upakiranog materijala za
direktnu razmjenu sa najširim krugom korisnika
o mašina za formiranje ambalaže
 ambalaža se može formirati direktno u okviru operacija pakovanja ili je
prethodno pripremljena – npr. flaša
o mašina za zatvaranje ambalaže
 obično se ne koriste izolirano već u kombinaciji (bar) sa mašinom za
punjenje
 zatvaranje
 flaša od stakla ili plastike navojnim zatvaračima, plutanim ili
plastičnim čepovima

53
  kesa i kesica od papira i plastike omotavanjem, vreća od kudjelja
ili papira prošivanjem, veća od papira lijepljenjem, vreća od
plastike zavarivanjem
 buradi i kanistera od metala i plastike poklopcima s navojem
 posuda od papira, plastike, lijepljenjem i presovanjem
- Paleta
o namjenski napravljena noseća podloga izrađena od drveta, metala, plastike ili
drugog materijala, određenih normiranih dimenzija, na koje se tovare
transportne jedinice – teret
o tovarna podloga koja se uglavnom sastoji od dva poda razdvojena
međupodnicama ili jednog poda oslonjenog na nožice, visine svedene na
minimum, tako da se njome lako rukuje viljuškama viljuškara ili paletnih kolica
o pomoćna oprema koja omogućava formiranje kompaktnog i čvrsttog paketa
(transportne/skladišne jedinice), složenog iz raznih vrsta komadne robe
- Paletizacija
o skup organizaciono povezanih tehnoloških procesa i sredstava u cilju
automatizacije manipulacije i transporta od mjesta proizvodnje do mjesta
potrošnje
o paletizacija predstavlja oblikovanje jediničnih tereta na platformama –
podlogama – paletama
o Prednosti paletizacije:
 Snižavanje troškova
 Bolje iskorištenje prostora
 Brži utovar i istovak + uštede u vremenu manipulacije
 Smanjenje oštećenja i štete na transportnim jedinicama
 Smanjenje udjela manuelnog rada
 Eliminiranje ambalaže
 Podjednostavljenje kontrole
 Smanjenje opasnosti od povreda
 Povećanje stepena automatizacije i mehanizacije
 Jednostavnije povezivanje unutarnjeg i vanjskog transporta
o Nedostaci paletizacije:
 Prazne palete se moraju vratiti na polazno mjesto
 Troškovi povezani sa nabavkom i držanjem paleta
 Gubitak vremena pri formiranju i raspakivanju paleta
 Gubitak/nestanak paleta
 Česta oštećenja i potreba za popravkom
 Održavanje paletnog fonda
 Evidencija paleta
o Vrste paleta:
 prema obliku palete:
 BOX palete
 ravne palete (bez nadogradnje)
 stubne palete
 prema dimenzijama:
 EURO paleta: 1200x800x144 [mm] ili 1200x1000x144[mm]

54
 o korisna površina: 0,96 [m2], 20-24 [kg], nosivost do 1500
[kg]
o ISO procjena – cca. 80% paleta dimenzija 1200x800
o u evropskom drumskom saobraćaju se najviše koriste
palete sa dimenzijama 1200x1000
 u aviosaobraćaju – namjenske palete sa metalnom osnovom,
prekrivene mrežom ili žicom:
o IATA određuje standardne dimenzije paleta u avio
transportu
o najčešće: 3180x2240; 3180x1530; 6060x2440 [mm]
o visina paleta: 1020 – 2030 [mm]
 prema namjeni:
 s obzirom na vrstu robe kojoj su namijenjene:
o univerzalne (bez posebnih obilježja)
o specijalne (prilagođene, s posebnim obilježjima)
 s obzirom na teret kojem su namijenjene:
o palete za komadni teret
o rasuti teret
o tekući teret
 s obzirom na vijek trajanja ili učestalost korištenja:
o jednokratne – palete (nepovratne) koje nakon
obavljenog procesa ostaju korisniku i više se ne koriste,
te je primatelj dužan pobrinuti se za njihovo zbrinjavanje
o višekratne – imaju duži vijek trajanja, a korisnik
prodavatelju će uz roku platiti i paletu ili će mu u
zamjenu za punu paletu po prijevozniku vratiti na kraju
obavljenog prijevoznog procesa. U višekratne palete se
ubrajaju palete koje su lako sklopive, napravljene
isključivo radi manjeg zauzimanja tovarnog prostora u
povratku.
 prema vrsti materijala od kojeg su izrađene:
 drvene palete
 metalne palete
 plastične palete
 prema konstrukcijskim obilježjima:
 obilježja paleta u konstrukcijskom smislu su najbrojnija
 gotovo svaki tip palete posjeduje svoje konstr. specifičnosti
 može se ubrojiti sposobnost premještanja prema čemu se palete
dijele na: statične i pomične
 jednostrane (jedna etaža), dvostrane (dvije etaže: gornja +
donja)
 sa dva ulaza (zatvorena) ili sa četiri ulaza (otvorena)
o Faktori koji određuju vrstu/tip palete:
 veličina i tip palete
 veličina, oblik i težina transportiranog tereta
 prostor za skladištenje utovarenih/istovarenih paleta
 oprema koja se koristi za transport paleta

55
  veličina nosećih elemenata transportnih manipulativnih sredstava
 troškovi, opskrba i održavanje
 širine prolaza, veličine vrata i visine slaganja
 propisi o zaštiti okoline

Mašine i uređaji za paletizaciju/depaletizaciju – TEST 3

56