UNIVERZITET U TUZLI

Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

UPOTREBA 3D TEHNOLOGIJA U BRZOM REINŽENJERINGU

KONSTRUKCIJA
PREDAVANJE BROJ 6

Dr. sc. Slađan Lovrić, docent

UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

U ovom radu je prikazan postupak upotrebe savremenih 3D tehnologija u

brzom reinžinjeringu lopatica sprovodnog aparata male hidroelektrane sa
Francis turbinom.

Reinženjering lopatica je izvršen kombinovanjem tehnologije 3D

digitalizacije i modeliranja sa klasičnim metodama ispitivanja materijala i
mjerenja dimenzija na originalnim lopaticama.

1. UVOD
Ponekad se javlja potreba za reinžinjering nekog postrojenja, uređaja, mašine,
konstrukcije, sklopa i slično. Tada je, naravno, neophodno koristiti tehničku,
konstruktivnu i tehnološku dokumentaciju raznih dijelova, sklopova, mašina itd.
Međutim, vrlo često nemamo neki, većinu ili nijedan od tih dokumenata.

Da bi se dobili trodimenzionalni modeli mašinskih dijelova danas se koriste

tehnike trodimenzionalnog skeniranja.
1
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Pomoću odgovarajućeg 3D skenera se izvrši skeniranje pri čemu se u

digitalnom obliku dobijaju oblaci tačaka i poligonizirana mreža koja
precizno opisuje geometriju površine mašinskog dijela.

Metode kojim se preciznim mjerenjem postojećih dijelova, sklopova itd.

dobijaju tehničke informacije za modeliranje 3D dijelova, sklopova itd,
izradu njihove tehničke dokumentacije jednim imenom se nazivaju
reverzibilni inženjering.

2
Slika 1: 3D skener
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Slika 2: 3D printer

2. RENŽINJERING LOPATICA TURBINE MALE

HIDROELEKTRANE

Kao primjer reinžinjeringa u ovom radu će biti opisan postupak ispitivanja

lopatica sprovodnog aparata male hidroelektrane sa Francis turbinom.

3
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Naime, na lopaticama je u toku višegodišnjeg korištenja došlo do pojave

oštećenja usljed korozije i kavitacije, uzrokovanih lošim izborom materijala.
Međutim, preduzeće MHE ne posjeduje nikakvu tehničku ni tehnološku dokumentaciju
za ove lopatice.

Zbog toga je bilo potrebno razmontirati postrojenje, izvršiti NDT ispitivanje

lopatica, odrediti hemijski sastav lopatica, tj. utvrditi od kojeg materijala su
napravljene, izvršiti 3D skeniranje u cilju dobijanja tačnog 3D modela
lopatice (tačne zakrivljenosti površina), izmjeriti dimenzije rukavaca i
radijalno bacanja lopatica, zbog definisanja tolerancija za izradu novih
lopatica, te napraviti tehničku dokumentaciju.

4
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Slika 3: Izgled rezervne lopatice

Na slici 3. prikazan je izgled rezervne lopatice.

5
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

2.1. NDT ispitivanje lopatica

Izvršeno je ispitivanje penetranskim tečnostima vodećih lopatica turbine

koje su bile u eksploataciji i pokazana su znatna oštećenja na većini
lopatica.

Najveća oštećenja evidentirana su kod lopatica na donjem dijelu sprovodnog

aparata, koje su bile u vodi i u fazi mirovanja turbine.

Jedan broj lopatica nije zadovoljavao klasu 3 prema standardu PT 70-3

standardu za hromirane površine, drugi dio lopatica nije zadovoljavao klasu
3 prema EN 1371-1 standardu.

Lopatice iz donjeg dijela sprovodnog aparata nisu zadovoljile klasu 3

prema oba standarda.
6
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Jedino su dvije lopatice iz gornjeg dijela sprovodnog aparata zadovoljile

zahtjevanu klasu 3 za ispitivanje i površine lopatice, kao i hromirane
površine rukavaca.

7
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

2.2. Određivanje hemijskog sastava lopatica

Pomoću uređaja Mob. spektrometar Belec izvršena je hemiska analiza materijala

lopatica. Izvršeno je pet mjerenja i srednja vrijednost je dala rezultate na
osnovu kojih se može zaključiti da je riječ o konstrukcionom čeliku oznake
S275 prema EN 10 027-1.

2.3. 3D skeniranje lopatice

Izvršeno je 3D skeniranje u cilju dobijanja tačnog 3D modela lopatice

(tačne zakrivljenosti površina), na trodimenzionalnom skeneru koji snima
površinu u 8000 tačaka.

Skeniranjem se dobije u digitalnom obliku oblak tačaka i poligonizirana

mreža koja precizno opisuje geometriju površine lopatice.
8
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Obradom odgovarajućim softverom se dobija površinski odnosno

zapreminski model, odnosno tačan 3D model lopatice.

Na slici 5 je prikazan 3D model određen skeniranjem rezervne lopatice.

9
Slika 5: 3D model lopatice na ekranu računara dobijen 3D skeniranjem
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

2.4. Mjerenje dimenzija i radijalnog bacanja lopatica

Izvršena je kontrola radijalnog bacanja i prečnika rukavaca lopatica.

Kontrolisane su navedene veličine na svim lopaticama sprovodnog aparata.

Kontrola radijalnog bacanja izvršena je pomoću postolja sa šiljcima za

mjerenje radijalnog izbačaja vratila.

Šiljci su postavljeni u gnijezda lopatice i izbačaj je mjeren pri punom

obrtaju komparaterom rezolucije 0.01 mm (Slika 6.). Mjerenje prečnika
rukavaca izvršeno je mikrometrom rezolucije 0.01 mm.
10
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Slika 6: Aparatura za mjerenje radijalnog bacanja

11
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

12
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

2.5. Izrada tehničke dokumentacije

Na osnovu izmjerenih veličina i 3D modela dobijenog skeniranjem izrađen je tehnički

crtež lopatice sa svim potrebnim projekcijama, presjecima, pogledima i
detaljima, kako bi se na osnovu toga mogla dalje izraditi tehnološka
dokumentacija za izradu novih lopatica.

Naime, sva ova mjerenja su pokazala da su oštećenja lopatica velika i da je

potrebno izraditi nove. Nove lopatice treba izraditi od CrNi čelika, kako bi
se izbjeglo brzo trošenje kakvo su lopatice imale do sada.

13
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

14
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

15
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

3. ZAKLJUČAK

Savremenim tehnikama i tehnologijama trodimenzionalnog skeniranja,

trodimenzionalnog printanja i slično moguće je relativno brzo i lako izvršiti
reinžinjering nekog postrojenja, sklopa, uređaja, konstrukcije itd. u odnosu na
tehnike koje su se prije koristile. Pomenute nove tehnologije se moraju
kombinovati sa klasičnim mjerenjima u cilju dobijanja svih kota i
tolerancija.

Reverzibilni inžinjering danas sve više dobija na značaju, uglavnom zbog

stalnog zahtjeva tržišta za proizvodnju novih i poboljšanih varijanti
proizvoda.

16
UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet Reverzibilni inženjering

Hvala na pažnji

17