{Δημήτρης Φραγκόπουλος, Ένας Πρωτοπόρος

Δάσκαλος
Ομιλία στο Σισμανόγλειο Μέγαρο μέσω ζουμ, 17 Μαΐου
2022

Κώστας Γαβρόγλου}

Αποτελεί για μένα μεγάλη τιμή να μιλήσω για την

Δημήτρη Φραγκόπουλο, αφού ο Φραγκόπουλος
αποτελεί την εμβληματικότερη, ίσως, προσωπικότητα
της Ρωμιοσύνης από την δεκαετία του 1950 μέχρι τον
θάνατο του το 2017. Ταυτόχρονα αποτελεί και μία
δύσκολη πρόκληση μιας και έχουν υπάρξει πολύ
αξιόλογες προσπάθειες ανάδειξης της
προσωπικότητας και του έργου του. Θα ήθελα να
ευχαριστήσω για την πρόσκληση την Γενική Πρόξενο
της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη κυρία Τζωρτζίνα
Σουλτανοπούλου, την κυρία Εύα Αχλάδη –
Βιβλιοθηκονόμο στο Σισμανόγλειο και τον Σάββα
Τσιλένη, Πρόεδρο της Εταιρείας Μελετών “Καθ’ημάς
Ανατολη” και συνδιοργανωτή των ομιλιών στο
Σισμανόγλειο.

Πριν προχωρήσω στον σχολιασμό ορισμένων

σημαντικών πρωτοβουλιών του Φραγκόπουλου, θα
ήταν χρήσιμο να παρατεθούν κάποια βιογραφικά του
στοιχεία.

Ο Δημήτρης Φραγκόπουλος γεννήθηκε το 1928

στην Πρίγκηπο και είχε άλλα τρία αδέλφια. Τα πρώτα
του γράμματα τα έμαθε στο Δημοτικό Σχολείο της
1
Πριγκήπου και συνέχισε τις εγκύκλιες σπουδές στην
Μεγάλη του Γένους Σχολή από την οποία αποφοίτησε
το 1947. Τα καλοκαίρια εργαζόνταν στο μανάβικο του
πατέρα του στην Πρίγκηπο –δουλειά σκληρή η οποία,
όμως, σύμφωνα με τα δικά του λόγια τον έκανε να
βλέπει
τη ζωή πολύ πιο ρεαλιστικά και να νιώθω κοντά
στον απλό άνθρωπο που αγωνίζεται σκληρά και
κερδίζει το ψωμί του με ιδρώτα και πόνο.

Με υποτροφία της Παγκείου Επιτροπής συνέχισε

τις σπουδές του στην Φιλοσοφική Σχολή του
Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά την ολοκλήρωση των
σπουδών του, αποφάσισε να μην συνεχίσει στην
Ελβετία η οποία τότε ήταν
στην πρωτοπορεία των παιδαγωγικών σπουδών.
Επέστρεψε στην Πόλη, και το 1954 διορίστηκε
καθηγητής ελληνικών. Δίδαξε το μάθημα των
Ελληνικών στη Μεγάλη Σχολή, στο Ιωακείμειο
Παρθεναγωγείο και στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης.

Τον Σεπτέμβριο του 1958 διορίστηκε Διευθυντής

στο Ζωγράφειο. Διορίζεται Γυμνασιάρχης μετά τον
αιφνίδιο θάνατό του άξιου και δυναμικού Διευθυντή
του Ζωγραφείου, Βασίλη Μούτσογλου. Η τελευταία
χρονιά του Μούτσογλου είχε σημαδευτεί από διαμάχες
που υπονόμευαν το κύρος της Σχολής αλλά και του
ίδιου του τόσο αγαπητού στους μαθητές του
Διευθυντή. Παρά του ότι ο ημερήσιος τύπος της
εποχής, το Εμπρός και η Απογευματινή παρουσίασαν
τον διορισμό του Φραγκόπουλου με επαινετικά λόγια,
2
η ανάληψη των καθηκόντων του κάτω από αυτές τις
ταραχώδεις συνθήκες, αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη
από τους μαθητές, τους αποφοίτους, τους γονείς και
πολλούς κοινοτικούς παράγοντες. Σε σύντομο, όμως,
διάστημα κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη
πολλών από όσους είχαν επιφυλάξεις.

Ο Φραγκόπουλος ήταν 35 χρόνια διευθυντής και

υπηρέτησε την παιδεία ως εκπαιδευτικός συνολικά 40
χρόνια. Ήταν Διευθυντής το 1964 και το 1974, χρόνιές
που σημάδεψαν τόσο μαρτυρικά την ομογένεια της
Πόλης. Ήδη από το 1962 επαναφέρεται η θέση του
Τούρκου Υποδιευθυντή η οποία είχε καταργηθεί το
1949. Με τον υποδιευθυντή είχε μία εξαιρετικά
δύσκολη συγκατοίκιση. Αναμεσα στα πολλά που
έγιναν στη διάρκεια της θητείας του σημειώνουμε την
ίδρυση τού Κλασσικού και Μαθηματικού Τμήματος
δίπλα στο Επιστημονικό και Εμπόρικό Τμήμα. Το 1962
προστέθηκαν οι δύο επιπλέον όροφοι στο Ζωγράφειο
και η κεντρική θέρμανση. Σε έναν από αυτούς τους
ορόφους ήταν και η κατοικία του Διευθυντή. Το 1974,
οι αρχές επικαλούμενες γραφειοκρατικές ελλείψεις του
έκαναν έξωση από το διαμέρισμα του στο Ζωγράφειο.

Η αγαπητή σε όλους μας κυρία Βέτα ήταν η

σύντροφος της ζωής του και είχαν δύο κόρες την
Αιμιλία και την Μάγδα που έγιναν και αυτές,
δραστήριες εκπαιδευτικοί.

Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία τα έχω πάρει

από το εξαιρετικό άρθρο της αείμνηστης Πηνελόπης
3
Στάθη, της Πόπης για όσους την γνώριζαν, σε μία
έκδοση του 2008 του Συνδέσμου των Εν’Αθήναις
Μεγαλοσχολιτών αφιερωμένη στους Δασκάλους της
Πόλης.

Εκπαιδευτικά

Το μεγάλο πάθος του Φραγκόπουλου ήταν τα

θέματα εκπαίδευσης. Για να είμαι πιο σαφής, η μεγάλη
του έγνοια ήταν το μέλλον της ελληνόφωνης
εκπαίδευσης στην Πόλη. Συχνά, όταν συζητούσαμε
για τα της εκπαίδευσης των Ρωμιών συννέφιαζε το
πρόσωπου του. Έβλεπε πολλές ελλείψεις και λίγες
πρωτοβουλίες για την ανάκαμψη της εκπαίδευσης μας
και δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να δεχτεί την
“νομοτελειακή” συρρίκνωση των Ρωμιών της Πόλης.
“Τα πάντα είναι στα χέρια μας” έλεγε.

Μέλημα του ήταν ο εκσυγχρονισμός της

εκπαίδευσης, η γνώση ξένων γλωσσών και η χρήση
υπολογιστών, αλλά προπάντων “η άριστη χρήση της
ελληνικής και τουρκικής γλώσσας”. Θεωρούσε πως οι
μαθητές πρέπει να έχουν “πλήρη συνείδηση της
ταυτότητας και των ικανοτήτων τους ώστε να
γνωρίζουν καλά ποιοι είναι και τι ζητούν.” Ο
Φραγκόπουλος, όμως, παρά την εμμονή του στην
απόκτηση μιας βαθειάς ανθρωπιστικής παιδείας,
επέμενε στην εκμάθηση δεξιοτήτων και στην
διδασκαλία μαθημάτων που θα διευκόλυναν την
εύρεση εργασίας σε εμπορικές επιχειρήσεις. Μεγάλος
4
ήταν ό καημός του ότι οι σχεδόν 500 θέσεις εργασίας
για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες των Φιλανθρωπικών
μας Καταστημάτων δεν μπορούσαν να στελεχωθούν
από Ρωμιούς με γνώσεις για τις συγκεκριμένες
ανάγκες.

Ο Φραγκόπουλος ανέκαθεν θεωρούσε ότι η

ρύθμιση με τους μετακλητούς εκπαιδευτικούς από την
Ελλάδα δεν βοήθησε την εκπαίδευση των Ρωμιών.
Επέμενε ότι έπρεπε να στηριχτούμε σε στελέχη της
Ομογένειας. Ο θεσμός των μετακλητών έχει ένα
ιδιαίτερο προβληματικό παρελθόν. Η ρύθμιση αυτή
μετά από συμφωνία που υπογράφτηκε ανάμεσα στην
Ελλάδα και την Τουρκία, προέβλεπε την ανταλλαγή
κάθε χρόνο ενός συγκεκριμένου αριθμού
εκπαιδευτικών, ώστε εκείνοι που προέρχονται από την
Ελλάδα να διδάσκουν στην Τουρκία και το αντίστροφο.
Το σκεπτικό ήταν ότι τη δεκαετία του 1950 η
Ομογένεια δεν διέθετε δικούς της εκπαιδευτικούς σε
διάφορες ειδικότητες και άρα η ρύθμιση με τους
μετακλητούς θα μπορούσε να καλύψει αυτά τα κενά. Η
Ομογένεια, όμως, είχε και το ανθρώπινο δυναμικό
αλλά και τις υλικές δυνατότητες να φροντίσει για τη
δημιουργία εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων από
μέλη της. Η ρύθμιση σχετικά με τους μετακλητούς στη
συνέχεια δυσχαίρενε την πιστοποίηση εκπαιδευτικών
της Ομογένειας από τις τουρκικές αρχές. Έτσι, λοιπόν,
τα της εκπαίδευσης έγιναν εργαλείο πίεσης, και
στοιχείο στην πολιτική αντιπαράθεση ανάμεσα την
Ελλάδα και στην Τουρκία. Πολλά τα απαράδεκτα
εμπόδια των τουρκικών αρχών σε αυτό το ζήτημα,
5
αλλά και πολλά τα απαράδεκτα εμπόδια των
Ελληνικών αρχών που για πολλές δεκαετίες είχαν
στόχο την περιθωριοποίηση των μουσουλμανικών
πληθυσμών της Θράκης. Τεράστια και τα προβλήματα
σχετικά με τα βιβλία διδασκαλίας όπου
γραφειοκρατικές παραμορφώσεις καθυστερούσαν την
έκδοση και το μοίρασμα βιβλίων.

Σαν βασικό άξονα της εκπαιδευτικής του

φιλοσοφίας, ο Φραγκόπουλος είχε την εκμάθηση της
εληνικής γλώσσας. Αυτή, επαναλάμβανε με κάθε
τρόπο, είναι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της
ταυτότητας των Ρωμιών. Θεωρούσε, δε, ότι στόχος
των σχολείων μας έπρεπε να είναι η άρτια γλωσσική
κατάρτιση όλων αδιακρίτως των μαθητών, τόσο των
ομογενών όσο και των Αντιοχέων που φοιτούν στα
σχολεία μας, τους οποίους οφείλουμε να τους
αγκαλιάσουμε με ειλικρινή διάθεση.

Τον στεναχωρούσε ιδιαίτερα η αδιαφορία πολλών

κοινοτικών παραγόντων. Προφανώς όχι όλων, αλλά
αρκετών. Τον στεναχωρούσε η αδιαφορία πολλών
εκπαιδευτικών, προφανώς όχι όλων. Τον
στεναχωρούσε η γραφειοκρατική αντιμετώπιση των
Ρωμιών από πολλούς προξενικούς παράγοντες. Όχι
βέβαια, από όλους. Τον στεναχωρούσαν οι εγωισμοί
και οι μικροεξουσίες που εμπόδιζαν τη θέαση της
μεγάλης εικόνας. Τον πλήγωνε η συρρίκνωση του
αριθμού των μαθητών στα σχολεία μας χωρίς να
γίνεται τίποτα, και όλα να αφήνονται σε μία αδράνεια.
Συνέχεια μας υπενθύμιζε την τεράστια σημασία που
6
έχει η συλλογική λειτουργία και ο προγραμματισμός
ώστε να καταγραφούν τα προβλήματα που
αντιμετωπιζουν οι Ρωμιού και να προγραμματιστούν
οι λύσεις τους. Ας σημειώσουμε ότι στον
Φραγκόπουλο οφείλουμε το ότι μας απέδειξε με τις
προσεκτικές στατιστικές που έκανε ως προς του
μαθητικούς πληθυσμούς ότι μετά τα Σεπτεμβριανά δεν
υπήρξε συρρίκνωση των Ρωμιών. Και πως το μεγάλο
πλήγμα ήρθε το 1964. Και για αυτό ήταν ιδιαίτερα
σοβαρές οι ευθύνες της Ελλάδας και, βέβαια,
απαράδεκτες οι αντιδράσεις της Τουρκίας.

Στην ομιλία του στη διάρκεια της τελετής για το

Ιωβιλαίο του Φραγκόπουλου το 1998, ο Οικουμενικός
Πατριάρχης κ.Βαρθολομαίος συνόψισε με ένα
ιδιαίτερα ευγλωττο τρόπο την προσωπικότητα του
Φραγκόπουλου

Τρία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της

προσωπικότητας του τιμωμένου, ο οποίος
σφραγίζει με την παρουσίαν και προσφορά του
την εκπαιδευτικήν μας εδώ ζωήν και
πραγματικότητα της συγχρόνου εποχής. Βαθειά
κατάρτισις εις τον κλάδον της επιστήμης, διδακτική
ικανότης και αγάπη προς τον μαθητήν. ...Πολλοί
σήμερον έχουν πνευματικά αγαθά αλλά δεν
γνωρίζουν πως να τα μοιρασθούν με τους άλλους
και το χειρότερο πολλοί έχουν αλλά δεν δίδουν,
7
 δεν έχουν μάθει να δανείζουν τον ευατόν των εις
την υπηρεσίαν του πλησίον.

Αυτός, ήταν, λοιπόν ο Φραγκόπουλος: ένας

άνθρωπος που είχε μάθει να δανείζει τον εαυτόν του
στην υπηρεσία του πλησίον.

Ανθέμιον
Θα μου επιτρέψετε να συνεχίσω με μία
προσωπική μαρτυρία. Ήταν αρχές του 1993 και είχα
να πάω στην Πόλη από το 1970, 23 δηλαδή χρόνια.
Μετά το Ζωγράφειο, είχα φοιτήσει στο Κολλέγιο, στη
συνέχεια στην Αγγλία και μετά στην Αμερική. Μετά
από ένα διάστημα δεν μπορούσα να πάω στην Πόλη
λόγω στρατού. Στο μεταξύ είχα επιστρέψει στην
Ελλάδα και μία μέρα διαβάζω ότι οργανώνεται
επίσκεψη στην Πόλη για τα 100 χρόνια του
Ζωγραφείου. Είχα ήδη ελληνικό διαβατήριο, ήμουν,
όμως, για πολλά χρόνια δραστήριος πολιτικά. Εν
πάση περιπτώση αποφάσισα να πάω, θεωρώντας ότι
το χειρότερο θα ήταν να μην μου επιτρέψουν την
είσοδο.
Τα 100 χρόνια του Ζωγραφείου γιορτάστηκαν στην
Αίθουσα Τελετών του σχολείου μας, και εκεί, σε μία
κατάμεστη αίθουσα, μας μίλησε ο Φραγκόπουλος.
Ήταν μία ομιλία-απολογισμός των 35 χρόνων πορείας
του ως Διευθυντή του Ζωγραφείου. Μας καθήλωσε
όλους. Η διπλωματική γλώσσα. Η σαφήνεια των
στόχων. Οι διαπιστώσεις του. Η κριτική που έκανε
χωρίς, όμως, να θίγει κανέναν προσωπικά. Μιλούσε ο
8
Φραγκόπουλος και το ακροατήριο ταξίδευε νοερά στα
χρόνια που έζησε στο σχολείο. Ήταν σαν να είχαμε
υπνωτιστεί. Κατάλαβα πόσο τυχεροί ήμασταν όλοι
όσοι είχαμε σπουδάσει στο Ζωγράφειο, αλλά
κατάλαβα και τι σημαίνει να έχει κανείς ηγετικές
ικανότητες. Ακόμη ηχεί στα αυτιά μου το τόσο
παρατεταμένο και έντονο χειροκρότημα όταν τελείωσε
την ομιλία του, σε μία αίθουσα με όλους στο πόδι και
πολλούς να κλαίνε σαν μικρά παιδιά.

Τον χαιρέτησα όπως όλοι μας και φύγαμε από την

Πόλη.

Τρία χρόνια αργότερα παρουσιάστηκε μία

μοναδική ευκαιρία. Ήταν η δυνατότητα με
χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να
φωτογραφηθούν τα αρχεία των ρωμαίικων
κοινοτήτων. Ανάμεσα στους ελληνικούς φορείς που
συμμετείχαν υπήρξαν σοβαρές διαφορές ως προς τα
παραδοτέα. Ορισμένοι επέμεναν τα παραδοτέα να
είναι αποκλειστικά ερευνητικά αποτελέσματα, κάτι που
δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό από την Ευρωπαϊκή
Ένωση μιας και δεν ήταν επιλέξιμη δαπάνη.
Καθυστερούσε η έγκριση του προγράμματος με
κίνδυνο να χαθεί η χρηματοδότηση. Ορισμένοι έλεγαν
ότι η Τουρκία έβαλε βέτο στις Βρυξέλλες κάτι που
βεβαίως δεν ίσχυε. Μετά από πολλά η σύμβαση
υπογράφτηκε από τον τότε Υπουργό Κώστα Σημίτη,
την τελευταία μέρα στο Υπουργείο πριν αναλάβει
πρωθυπουργός.

9
 Όσοι δραστηριοποιηθήκαμε για να υπογραφεί η
σύμβαση, νομίσαμε ότι περάσαν τα δύσκολα. Αλλά
όταν συνειδητοποιήσαμε ότι δεν ξέραμε καν πώς να
αρχίσουμε να υλοποιούμε το πρόγραμμα, μας έπιασε
απελπισία. Στην απελπισία μας, λοιπόν, θυμήθηκα
την ομιλία του Φραγκόπουλου στο Ζωγράφειο και την
μαεστρία με την οποία μας περιέγραψε την
αντιμετώπιση των τεράστιων δυσκολιων που είχε στη
διάρκεια της θητείας του. Τον καλέσαμε στην Αθήνα,
μας συμβούλεψε, μας ενημέρωσε και μας είπε πως θα
είνα δίπλα μας. Άρχίσαμε να φωτογραφίζουμε τα
αρχεία τον Δεκέμβριο του 1996, βρήκαμε επιπλέον
χρηματοδοτήσεις και μας πήρε 11 χρόνια και ένα
εκατομμύριο φωτογραφίες για να το ολοκηρώσουμε.
Σήμερα το ΑΝΘΕΜΙΟΝ είναι προσβάσιμο σε όλους: οι
κατάλογοι και οι φωτογραφίες είναι αναρτημένες στο
Πανεπιστήμιο Αθηνών όπου και αναφέρονται όλοι οι
συντελεστές.
http://dlab.phs.uoa.gr/index.php/projects/anthemion

Για το εγχείρημα αυτό είχαμε την πλήρη

υποστήριξη του Πατριάρχη και για την επιτυχία του
εγχειρήματος είχε συμβάλλει αποφασιστικά και ο τότε
Διεθυντής του Γραφείου του Πατριάρχη αείμνηστος
Διαμαντής Ανεστίδης. Είχαμε, βέβαια, και αρκετούς
πολέμιους του εγχειρήματος.

Θέλω, όμως, να είμαι σαφής: Χωρίς τον

Φρακόπουλο δεν θα ήταν δυνατό να γίνει αυτό το
έργο. Κάθε κοινότητα είχε τις ιδιομορφίες της και ο
Φραγκόπουλος μπόρεσε και ξεκλείδωσε όλες τις
10
δυσκολίες. Συχνά ήταν δικαιολογημένες οι επιφυλάξεις
ορισμένων εφοροεπιτροπών, όταν έβλεπαν να
έρχονται άτομα από την Αθήνα με φωτισμούς και
φωτογραφικές μηχανές και ζητούσαν να
φωτογραφίσουν το αρχειακό υλικό που είχαν οι
κοινότητες. Ολοκληρώσαμε τις ψηφιοποιήσεις σε 11
χρόνια και ο Φραγκόπουλος ήταν συνεχώς παρών και
ετοιμος να μας βοηθήσει στις εκάστοτε δύσκολες
συζητήσεις μας με κοινοτικούς παράγοντες, οι οποίοι
στο τέλος, όταν καταλάβαιναν τι ακριβώς κάνουμε, με
μεγάλη προθυμία μας άνοιγαν τις πόρτες. Συχνά,
όμως, έπρεπε να έχουν την παρέμβαση του
Φραγκόπουλου. Ακριβώς επειδή τον εμπιστευόνταν
ότι δεν πρόκειται να τους πει ψέμματα ή να
εκμεταλλευτεί όσα υπάρχουν στις κοινότητες για ίδιον
όφελος. Αυτό το πρόγραμμα μας έφερε πολύ κοντά,
αναπτύχθηκε μεταξύ μας μία βαθειά σχέση
εμπιστοσύνης, αλληλοσεβασμού και αγάπης. Ήταν
σειρά μου να του πώ ένα μεγάλο ευχαριστώ και το
2004 του αφιέρωσα ένα βιβλίο που έγραψα για
θέματα ιστορίας της επιστήμης.

Όσο περνούσαν, όμως, τα χρόνια ο

Φραγκόπουλος άρχισε να συνηδειτοποιεί ότι οι
κοινωνίες μας αλλάζουν με πολύ περίπλοκους
τρόπους. Ότι ενδεχομένως πολλές από τις αξίες που
πίστευε και για τις οποίες αγωνίστηκε, θα έπρεπε να
ξανασυζητηθούν γιατί ο κόσμος μας έμπαινε σε νέες
εποχές. Η ψηφιακή συνθήκη άνοιγε περίπλοκους αλλά
δύσβατους δρόμους για τους νέους. Από πολύ νωρίς
κατάφερε παρά τη μεγάλη ηλικία του, να χειρίζεται τον
11
υπολογιστή. Κατάλαβε τις συγκλονιστικές δυνατότητες
που έχουν αλλά και τους κινδύνους που κρύβουν.
Κατάλαβε τα ανοίγματα που πρέπει να κάνουν οι
Ρωμιοί προς όλες τις κατευθύνσεις. Εκτίμησε
βαθύτατα τις πρωτοβουλίες του Οικουμενικού
Πατριάρχη Βαρθολομαίου για τα οικολογικά. Στο
πρόσωπο του Λάκη Βίγκα είδε τις δυνατότητες που
έχουν νέες, σύγχρονες και πιο δυναμικές
πρωτοβουλίες των Ρωμιών. Το φοβέρο του ένστινκτο
τον έκανε να καταλαβαίνει όλα αυτά και ταυτόχρονα να
συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να έχει τον πρώτο λόγο.
Αναγνώρισε πως υπάρχουν καινούργιες δυνατότητες
στην κοινωνία, τις οποίες δεν μπορούσε ο ίδιος να
παρακολουθήσει αλλά ταυτόχρονα ήταν σίγουρος
πως υπήρχαν στελέχη της ομογένειας που θα
μπορούσαν να τις χειριστούν δημιουργικά υπέρ των
Ρωμιών.

Αυτή η ικανότητα, η ικανότητα να αναγνωρίζεις τα

όρια των δυνατοτήτων σου και να μην βάζεις εμπόδια
σε άλλους, είναι, νομίζω, μία από τις μεγάλες
παρακαταθήκες που μας άφησε ο σπουδαίος αυτός
δάσκαλος.

Άνθρωποι σαν τον Φραγκόπουλο είναι συχνά και

δύσκολοι. Γοητευτικοί και δημιουργικοί αλλά και
δύσκολοι. Έτσι ήταν και ο Φραγκόπουλος, υπήρχαν
στιγμές αυταρχικότητας, υπήρχαν στιγμές που ήταν
δύσκολο να του αλλάξεις γνώμη, στιγμές που δεν
ήθελε να δώσει χώρο σε άλλους. Ήταν
συγκεντρωτικός. Ήταν κάποιες φορές άδικα
12
επικριτικός. Δεν τα λέω αυτά ώστε να γίνει ένας
απολογισμός και να μετρήσουμε τα καλά και τα κακά
και να δούμε ποια υπερτερούν. Δεν κρίνονται έτσι οι
άνθρωποι. Ή, μάλλον, δεν είναι στις προθέσεις μου να
αποτιμήσω και να κρίνω τον Φραγκόπουλο. Τα λέω
για να μην δοθεί η εντύπωση ότι ηρωοποιώ ή
αγιοποιώ έναν δάσκαλο μου. Προσπαθώ να
προβάλλω μία εικόνα που είναι δίκαιη, αλλά και χωρίς
να χανόμαστε σε λεπτομέρειες, ώστε να κρατήσουμε
αυτά που είναι η πραγματική παρακαταθήκη του.

Μία από τις κορυφαίες στιγμές του

Φραγκόπουλου ήταν το ιστορικό πια συνέδριο
Συνάντηση στην Πόλη, το Παρόν και το Μέλλον, που
οργάνωσε ο Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωγραφείου το
καλοκαίρι του 2005. Ήταν Πρόεδρος της Οργανωτικής
Επιτροπής, είχε, όμως, δώσει μεγάλο χώρο
αυτονομίας στα μέλη της επιτροπής. Στο Συνέδριο
αυτό παρουσιάστηκαν πολλές επιστημονικές μελέτες
και πολλοί από τους ομιλητές ήταν Τούρκου
επιστήμονες και διανοούμενοι.

Στην ομιλία του στο Συνέδριο εξέφρασε, όπως

πάντα, τη γνώμη του, παρουσιάζοντας όχι μία ανέμελη
και ανέφελη προοπτική, αλλά επισημαίνοντας τους
κινδύνους που μας καιροφυλακτούν. Ένα σύντομο
παράθεμα από την ομιλία του είναι χαρακτηριστικό

Διαπιστώνουμε ότι όντως υπάρχουν δυνατότητες

βελτίωσης της ομογενειακής μας κατάστασης.
Είναι προφανές ότι δεν μιλάμε για τις πιθανότητες
13
 ανάπτυξης αλλά για τις δυνατότητες που μπορούν
να διαγραφούν και για τις οποίες φαίνεται ότι
υπάρχουν οι προϋποθέσεις ως προς την υλική και
ανθρώπινη υποδομή. ….Σε αυτήν την πορεία δεν
σημαίνει ότι θα επιλυθούν όλα τα προβλήματα της
Ομογένειας, αλλά φαίνεται μάλλον βέβαιο ότι θα
αλλάξουν οι όροι αντιμετώπισης τους. (σελ. 310)

Σήμερα, βέβαια, αρκετά από όσα έλεγε έχουν ήδη

δρομολογηθεί. Κυρίως ο ΣΥΡΚΙ, η επανάκτηση
βακουφικών περιουσιών και οι δημόσιες λογοδοτήσεις
των κοινοτήτων μας αποτελούν μία νέα
πραγματικότητα.

Στο ίδιο Συνέδριο ο Πρόεδρος του Συνδέσμου

Ζωγραφειωτών, Λάκης Βίγκας, συμπλήρωνε τον
προβληματισμό του Φραγκόπουλου

Η Ομογένεια της Πόλης αναμετρά σήμερα τις

δυνατότητες της. Κουράστηκε να κρατά
ισορροπίες, να μην μπορεί να αποφασίσει για το
μέλλον της και να ΄γινεται όργανο πολιτικών
σκοπιμοτήτων και αντιπαραθέσεων. Κουράστηκε
η ομογένεια να βρίσκεται αντιμέτωπη με την “αρχή
της αμοιβαιότητας.” Κουράστηκε να επιβιώνει
μέσα σε μία ατμόσφαιρα απαισιοδοξίας που μας
εμβολιάζεται επί δεκαετίες από παντού.
Κουράστηκε η ομογένεια να αντιμετωπίζεται ως
ειδικού χειρισμού πολίτες διότι δεν εμπνέει την
απαράιτητη εμπιστοσύνη. (σελ. 295)

14
 Η κουρασμένη, όμως, ομογένεια, συνεχίζει να
διερευνά διαφορετικούς τρόπους συνέχισης της
παρουσίας της, να μπολιάζει τον πολιτισμό της με τα
νέα ρεύματα ιδεών που έρχονται από την Ευρώπη
αλλά που διαμορφώνονται και στην Τουρκία.

Η εμμονή του Φραγκόπουλου στην καλλιέργεια

των γραμμάτων και η έμφαση στην εκμάθηση της
γλώσσας μαζί με τις ταλαιπωρίες που είχε με τις
αρχές, δεν τον οδήγησαν ωστόσο σε εθνικιστικά
μονοπάτια, σε μονοπάτια αδιέξοδα. Θεωρούσε την
Τουρκία πατρίδα του και πατρίδα όλων των προγόνων
μας, εκεί ήθελε να προσφέρει τις υπηρεσίες του και
εκεί ήθελε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης. Δεν
συγχωρούσε, βεβαίως, όλα όσα μας καταπίεσαν επι
δεκαετίες. Ούτε το βαρλίκι, ούτε τις 20 ηλικίες, ούτε τα
Σεπτεμβριανά, ούτε τις απελάσεις. Δεν συγχωρούσε
ούτε και την απίστευτη καταπίεση που είχε από τον
περίφημο υποδιευθυντή. Είχε, όμως, μία αίσθηση της
Ιστορίας. Της Ιστορίας που αναδείκνυε τις δυσκολίες
αλλά και τις αρετές της συνύπαρξης. Είχε αίσθηση του
συγκλονιστικού πολιτισμού της Πόλης. Ο
κοσμοπολιτισμός του, του επέτρεπε να δει τις μεγάλες
ταλαιπωρίες που υφίσταντο οι Ρωμιοί ως εκδηλώσεις
μιας βαθιά συντηρητικής και αντιδημοκρατικής
κοινωνίας. Ήξερε πως δεν υπάρχουν ιδανικές
κοινωνίες. Γνώριζε βαθειά αυτά που είχαν υποστεί οι
μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης για πολλές
δεκαετίες, όπως και τον εχθρικό και ρατσιστικό τρόπο
που υποδέχθηκαν οι γηγενείς Έλληνες τους
15
πρόσφυγες του 1922. Δεν είχε αυταπάτες και δεν
πίστευε ότι υπάρχουν οι απόλυτα καλοί και οι απόλυτα
κακοί. Πίστευε, όμως, στις σχεδόν χωρίς όρια αρετές
της δημοκρατίας. Στο πλαίσιο μιας ολοένα πιο
ενισχυμένης δημοκρατίας θα μπορούσαν να
αντιμετωπιστούν τα προβλήματα ρατσισμού, τα
προβλήματα της φτώχειας, τα προβλήματα των
ανταγωνισμών. Βέβαια μέσα σε μια ολοένα και πιο
διευρυνόμενη δημοκρατία, θα άνθιζε και η εκπαίδευση
των Ρωμιών, θα ενισχυόταν η ελευθερία του λόγου, οι
δυνατότητες διαλόγου και, τελικά, η εκπαίδευση θα
λειτουργούσε απελευθερωτικά. Ήταν αντίθετος στην
αρχή της αμοιβαιότητας και το έλεγε συνέχεια. Η
αμοιβεβαιότητα κρατά αιχμάλωτες τις μεινοτητες. Τα
δικαιώματα του πολίτη πηγάζουν από το Σύνταγμα και
τους νόμους της χώρας στην οποία ζει. Από διεθνείς
συμβάσεις. Και από διμερείς. Αλλά η αμοιβαιότητα με
τους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης μόνον κακό
μας έφερε, έλεγε.

Ο Φραγκόπουλος, λοιπόν, ήταν ένα άτομο με

πολύ συγκεκριμένες πολιτικές απόψεις. Όχι
κομματικές αλλά απόψεις που ήταν προϋπόθεση για
να αλλάξει ο κόσμος, να αλλάξει η κοινωνία και να
μπορέσει όχι μόνον να επιβιώσουν οι Ρωμιοι αλλά και
να βρουν ένα νέο ρόλο σε μια κοινωνία πιο
συμπεριληπτική.

Ο Φραγκόπουλος ήταν ένα γίγαντας κοινωνικής

προσφοράς. Ήταν στο τιμόνι της Ρωμιοσύνης στην
δυσκολότερη περίοδο, για σχεδόν μισό αιώνα. Και τα
16
κατάφερε με σχεδόν ανύπαρκτη υποστήριξη. Δεν το
λέω για να υποτιμήσω τον ρόλο άλλων, αλλά για να
ενισχύσω την εικόνα ενός ανθρώπου που έχοντας
πλήρη αίσθηση της ευθύνης απέναντι στους άλλους,
επέλεξε να εκτεθεί και να υποστεί τις συνέπειες από
τις τουρκικές αρχές. Ο γίγαντας αυτός αισθάνθηκε και
πολύ μόνος, όπως αισθάνονται όλοι όσοι
αποφασίζουν να προχωρήσουν και αναλαμβάνουν μία
ευθύνη που οι ιστορικές συγκυρίες τους έχουν
εναποθέσει. Άλλοι δειλιάζουν εμπρός σε τέτοιες
προκλήσεις, άλλοι παραλύουν και άλλοι
μεγαλουργούν. Είναι η μοίρα των Ρωμιών να έχουν
ανάμεσα τους όχι μόνον όσους δειλιάζουν και όσους
παραλύουν αλλά και όσους έχοντας συνείδηση της
ιστορικής ευθύνης τους τραβάν μπροστά χωρίς να
υπολογίσουν κανένα προσωπικό και ψυχικό κόστος.

Ένας από αυτούς ήταν και ο Δημήτρης

Φραγκόπουλος

17