इयततञा १ ली ते ८ िी सञाठीची पञाठ्यपुसतक मंडळञाची िैवशष्ट्यपूण्भ पुसतके

• मुलञांसञाठीचयञा संसकञार कथञा • स्फूततीगीत

• बञालगीते • गीतमंजुषञा
• उपयुक्त असञा मरञाठी रञाषञा शबदञाथ्भ संग्रि • वनिडक किी, लेखक यञांचयञा कथञांनी युक्त पुसतक
• सिञा्भचयञा संग्रिी असञािी अशी पुसतके

पुस्तक मागणीसाठी www.ebalbharati.in, www.balbharati.in संके्तस्थळावर भेट द्ा.

साहित्य पाठ्यपुस्तक मंडळाच्या हिभागी्य भांडारांमध्यये

हिक्रीसाठी उपलब्ध आिये.
ebalbharati
विरञागीय रञांडञारे संपक्क क्रमञांक : पुणे -  २५६५९४६५, कोलिञापूर-  २४६८५७६, मुंबई (गोरेगञाि)
-  २८७७१८४२, पनिेल -  २७४६२६४६५, नञावशक -  २३९१५११, औरंगञाबञाद - 
२३३२१७१, नञागपूर -  २५४७७१६/२५२३०७८, लञातूर -  २२०९३०, अमरञािती -  २५३०९६५
®ÜÊÜá¾ Óݾoì¶æäà®Ü¨Ü ÊæáàÇæ DIKSHA App ÊÜáãÆPÜ ±ÜsܱÜâÓܤPÜ¨Ü Êæã¨ÜÆ®æ¿á
±Üâo¨Ü ÊæáàÈÃÜáÊÜ Q.R. Code¨Ü ÊÜáãÆPÜ wioÇ… ±ÜsܱÜâÓܤPÜ ÊÜáñÜᤠ±ÜÅ£Áãí¨Üá
±ÝsܨÜÈÉÃÜáÊÜ Q.R. Code¨Ü ÊÜáãÆPÜ B ±ÝsÜPæR ÓÜíŸí˜Ô¨Üíñæ A«Ü¿á®Ü&A«Ý±ܮܨÜ
ÓÜÆáÊÝX E±Ü¿ááPܤ ¨ÜêP…&ÍÝÅÊÜ ÓÝ×ñÜ E±ÜÆŸœÊÝWÜáÊÜâ¨Üá.
±ÜÅ¥ÜÊÜÞÊÜ꣤ : 2014 © ÊÜáÖÝÃÝÐÜó ÃÝg ±ÝsܱÜâÓܤPÜ ¯Ëáì£ ÊÜáñÜᤠA»ÝÂÓÜPÜÅÊÜá
ÓÜíÍæãà«Ü®Ü ÊÜáívÜÙÜ, ±ÜâOæ&4
±Üâ®Ü-ÊÜááì-¨ÜÅ-| : 2021
ÊÜáÖÝÃÝÐÜó ÃÝg ±ÝsܱÜâÓܤPÜ ¯Ëáì£ ÊÜáñÜᤠA»ÝÂÓÜPÜÅÊÜá
ÓÜíÍæãà«Ü®Ü ÊÜáívÜÙÜÊÜâ D ±ÜâÓܤPÜ¨Ü GÆÉ ÖÜPÜáRWÜÙÜ°®Üá PÝÀáªÄÔ¨æ. ÊÜáÖÝÃÝÐÜó
ÃÝg ±ÝsܱÜâÓܤPÜ ¯Ëáì£ ÊÜáñÜᤠA»ÝÂÓÜPÜÅÊÜá ÓÜíÍæãà«Ü®Ü ÊÜáívÜÙܨÜ
ÓÜíaÝÆPÜÃÜ ÈUñÜ A®ÜáÊÜᣠCÆɨæ D ±ÜâÓܤPÜ¨Ü ¿ÞÊÜâ¨æà »ÝWÜÊÜ®Üá°
E¨ÜœƒñÜWæãÚÓܸÝÃܨÜá.

PܮܰvÜ »ÝÐÝ ÓÜËᣠ: ÎÅà. ÎÊܸÝÙÜ Pæ. WæãàÈ, A«ÜÂ-ûÜ

ÎÅà. ÃÝhæàí¨ÜÅ w. ±ÜÊÝÃÜ, ÓܨÜ-ÓÜÂ
ÎÅà. ÓÜíWæãívÝ Ô. ÊÜÞÚ, ÓܨÜ-ÓÜÂ
ÎÅà. ÖÜ|ÊÜáíñÜ GÊÜå…. PÜáí»ÝÃÜ, ÓܨÜ-ÓÜÂ
ÎÅàÊÜá£. g¿á¨æàË B¿å…. EPÜRÈ, ÓܨÜ-ÓæÂ
vÝ. ÓܨݮÜí¨Ü Gí. ¹ÙÜãÛÃÜ, ÓܨÜÓÜÂ&ÓÜbÊÜÃÜá
Pܮv
°Ü Ü PÝ¿áìWÜo ÓܨÓÜ ÂÜ ÃÜá : ÎÅà. i. w. ÊæãàÃæ
ÎÅà. ¹. GÓ…. PݱÜÓæ
ÎÅà. q. ËØ. ÓܨݮÜí¨Ü
ÎÅàÊÜá£. ÍÜËáìÙÝ GÓ…. Íæqr
ÎÅàÊÜá£. g¿áÎÅà GÓ…. ÓÝÌËá
ÎÅà. ÎÅàÍæçÆ i. AÊÜq
ÓÜíÁãàg®Ü ±ÜÅÊÜááS : vÝ. ÓܨݮÜí¨Ü Gí. ¹ÙÜãÛÃÜ, ËÍæàÐݘPÝÄWÜÙÜá PܮܰvÜ
±ÝsܱÜâÓܤPÜ ÊÜáívÜÙÜ, "¸ÝÆ»ÝÃÜ£', ±ÜâOæ&4
ÎÅà. BÃ…. GÊÜå…. WÜOÝaÝÄ, ËÐÜ¿á ÓÜÖÝ¿áPÜ PܮܰvÜ
bñÜÅPÝÃÜ : ÎÅà. QÍæãàÃÜ XÃÜ«ÝÄ
ÊÜááS±Üâo : ÎÅà. ÓÜáÖÝÓÜ gWÜñݱÜ
AûÜÃÜ hæãàvÜOæ : ±ÝsܱÜâÓܤPÜ ÊÜáívÜÙÜ, ±ÜâOæ&4
¯Ëáì£ : ÎÅà. ÓÜbcñÝ®Üí¨Ü B¶ÜÙæ, ÊÜááS ¯Ëáì£ A˜PÝÄ
ÎÅà. ÓÜb®Ü ÊæáÖÜñÝ, ¯Ëáì£ A˜PÝÄ
ÎÅà. ¯£®Ü ÊÝ~, ¯Ëáì£ ÓÜÖÝ¿áPÜ
PÝWÜ¨Ü : 70 i. GÓ…. GÊÜå…. QÅÊÜáÊæäàÊ…Ø
ÊÜáá¨ÜÅOݨæàÍÜ : N/PB/2021-22/2,500

ÊÜáá¨ÜÅPÜ : M/S. RUNA GRAPHICS, PUNE

±ÜÅPÝÍÜPÜ : ÎÅà. ËÊæàPÜ WæãàÓÝË, ¯¿áíñÜÅPÜ

±ÝsܱÜâÓܤPÜ ¯Ëáì£ ÊÜáívÜÙÜ, ±ÜŻݨæàË, ÊÜááíŸÀá&25.
C

C
D
D
 ÊÜáãÃÜ-®æ¿á C¿áñæ¤ & PܮܰvÜ A«ÜÂ-¿á®Ü ¯Ðܳ-£¤-WÜÙÜá
A«ÜÂ-¿á-®Ü-¨ÜÈÉ ÓÜãb-st ÍæçPÜÒ-~PÜ ±ÜÅQÅ-Áá-WÜÙÜá
GÆÉ Ë¨ÝÂ-¦ì-WÜÚ-Wæ (¸æàÃæ ¸æàÃæ ÃÜã±Ü-¨ÜÈÉ ÓÜPÜÒÊÜá ÊÜáPÜRÙÜá
ÓÜ×-ñÜ) Êæç¿á-Q¤PÜ A¥ÜÊÝ ÓÝÊÜáã-×PÜ ÓÜÌÃÜã-±Ü-¨ÜÈÉ ±æäÅàñÝÕ-
ÖÜ®æ ¯àvÜ-¸æàPÜá. PÝÃÜ| AÊÜ-Ä-Wæ&
• ñÜÊÜá¾ »ÝÐæ-¿áÈÉ ÊÜÞñÜ-®Ý-vÜÆá, aÜaæì- -ÊÜÞ-vÜÆá
ÓÝPÜÐÜár AÊÜ-PÝÍÜ PæãvÜ-¸æàPÜá.
• Pܮܰ-vÜ-¨ÜÈÉ PæàÚ¨Ü PÜ¥æ, PÜËñæ, ÖÝvÜá CñÝ©, ñÜÊÜá¾ ±Ü¨Üœ-
£-Àáí¨Ü ÊÜáñÜᤠñÜÊÜá¾ »ÝÐæ-¿áÈÉ ÖæàÙÜáÊÜ /±ÜÅÍæ°-WÜ-ÙÜ®Üá°
PæàÙÜáÊÜ, A¨Ü-ÃÜíñæ ñÜÊÜá¾ ËaÝ-ÃÜ-WÜ-ÙÜ®Üá° ÊÜÂPܤ-±Ü-w-ÓÜáÊÜ
AÊÜ-PÝÍÜ PæãvÜ-¸æàPÜá.
• ÊÜáPÜRÙÜá ñÜÊÜá¾ BvÜá-»Ý-Ðæ-¿á ÓÜíWÜ-£-WÜ-ÙÜ®Üá° PܮܰvÜ »ÝÐæ-
¿áÈÉ ÊÜáñÜᤠCñÜÃÜ »ÝÐæ-WÜ-ÙÜÈÉ (ÊÜ-WÜì-¨ÜÈÉ E±Ü-Áãà-
X-ÓÜáÊÜ »ÝÐæ- A¥ÜÊÝ ÊÜWÜì-¨ÜÈÉ ÊÜáPÜRÙÜá ÊÜÞñÝ-vÜáÊÜ
»ÝÐæ-¿á-ÈÉ) ±Üâ®Ü@ ÊÜÞñÝ-vÜÆá AÊÜ-PÝÍÜ ¯àvÜ-¸æàPÜá.
A¨Ü-Äí¨Ü B »ÝÐæ-WÜ-ÚWæ ÊÜWÜì-¨ÜÈÉ ÁãàWÜ Óݧ®Ü ¨æãÃæ-
¿áá-ÊܨÜá. ÊÜáñÜᤠÊÜáPÜRÙÜ ÍÜŸª-ÓÜí±ÜñÜá¤, A¼-ÊÜÂ-Q¤¿á
ËPÝ-ÓÜPæR AÊÜ-PÝÍÜ ¨æãÃæ-¿áá-ÊܨÜá.
• ÊÝaÜ-®Ü-PÜ-pær-¿á/-ÊÝ-aÜ-®Ý-Æ-¿á¨Ü ÊÜááTÝíñÜÃÜ ÊÜáPÜR-ÙÜ
ÓܤÃÜ-WÜ-ÙÜ-®Üá-ÓÝÃÜ ¸æàÃæ ¸æàÃæ ±ÜÅPÝ-ÃÜ¨Ü -C-ñÜÃÜ »ÝÐæ-¿á-ÈÉ-
¿á ÊÜá®æãà-ÃÜígPÜ ÓÝ×ñÜ E¨Ý:-¸Ý-Æ-ÓÝ-×ñÜÂ, ¸ÝÆ-
±Ü-£ÅPæ, ¨ÜêP…-ÍÝÅÊÜ ÓÝ×ñÜ E±Ü-ÆŸœ ÊÜÞw PæãvÜ-¸æàPÜá.
• ¸æàÃæ ¸æàÃæ PÜ¥æ, PÜËñæ, ¶ÜÆPÜ CñÝ© bñÜÅ-WÜÙÜ B«Ý-ÃÜ-
©í¨Ü £Ú-¿á-Æá&£Ú-ÓÜÆá AÊÜ-PÝÍÜ PæãvÜ-¸æà-PÜá.
• ËË«Ü, E¨æªà-ÍÜ-WÜ-ÙÜ®Üá° WÜÊÜá-®Ü-¨Ü-ÈÉ-ÄÔPæãívÜá ËË«Ü
ÓÜíWÜ-£-WÜ-ÚWæ ÁãàWÜ Óݧ®Ü ¯àvÜáÊÜ AÊÜ-PÝ-ÍÜ-Ë-ÃÜ-¸æàPÜá.
E¨Ý: ¿ÞÊÜ-¨æãí¨Üá PÜ¥æ-¿áÈÉ ¿ÞÊÜâ¨æà Jí¨Üá
ÊÜÞ×-£¿á Íæãà«Ü ÊÜÞvÜá-ÊܨÜá, PÜ¥æ-¿áÈÉ ®Üvæ¨Ü
ËË«Ü Zo-®æ-WÜÙÜ ÁãàWÜ PÜÅÊÜá ÖÜaÜác-ÊܨÜá, D Zo®æ
×àWæàPæ BÀáñÜá? Gí¨Üá ñÜPÜì- ÊÜÞvÜá-ÊܨÜá, ¿ÞÊÜ
±ÝñÜÅ-WÜÙÜá ×w-Ô-¨ÜÊÜâ, ¿ÞÊÜ ±ÝñÜÅ-WÜÙÜá ×w-ÓÜ-ÈÆÉ
CñÝ© ÖæàÙÜá-ÊܨÜá.
• PæàÚ¨Ü ®æãàw¨Ü ÓÜíWÜ-£-WÜ-ÙÜ®Üá° ñÜÊÜá¾ ±Ü¨Üœ-£-Àáí¨Ü PÝWÜ-
¨Ü¨Ü ÊæáàÇæ ŸÃæ-¿ááÊÜ AÊÜ-PÝ-ÍÜ-Ë-ÃÜ-¸æàPÜá.
• ñÜÊÜá¾ »ÝÐæ PÜÈ-¿ááÊÜ (Öæã-ÓÜ-ÍÜŸª ÊÝPÜÂ) ÊÜáñÜᤠAÊÜâ-WÜ-
ÙÜ®Üá° ŸÙÜ-ÓÜáÊÜ AÊÜ-PÝÍÜ PæãvÜ-¸æàPÜá.
• ÓÜí¨Ü-»Üì- ÊÜáñÜᤠE¨æªà-ÍÜ-WÜ-Ú-WÜ-®Üá-ÓÜ-ÄÔ E±Ü-¿ááPܤ ÍÜŸª
ÊÜáñÜᤠÊÝPÜ A»ÜÂ-ÔÔ, AÊÜâ-WÜ-ÙÜ®Üá° ÃÜb-ÓÜÆá AÊÜ-PÝÍÜ
¯àvÜ-¸æàPÜá.
• ®ÜÊÜá¾ PÜáoáíŸ, ÍÝÇæ, ±ÜÄ-ÓÜÃÜ BvÜáÊÜ Êæáç¨Ý®Ü, FÄ-
®Ü-ÈÉ¿á aèPÜ Cí¥Ü ËÐÜ-¿á-WÜ-ÙÜ®Üá° PÜáÄñÜá A¥ÜÊÝ ÓÜÌíñÜ
BÁáR ÊÜÞw-ÃÜáÊÜ ËÐÜ-¿á-WÜÙÜ ÊæáàÇæ ÓÜÌíñÜ¨Ü A®Üá-»Ü-ÊÜ-WÜ-
ÙÜ®Üá° ŸÃæ¨Üá ±ÜÃÜ-Óܳ-ÃÜ-ÄWæ ÖæàÙÜáÊÜ AÊÜ-PÝÍÜ PæãvÜ-¸æàPÜá.
• ±ÜÃÜ-Óܳ-ÃÜÃÜá ŸÃæ¨Ü PÜ¥æ-WÜ-ÙÜ®Üá° PæàÙÜá-ÊܨÜá, K¨Üá-ÊܨÜá
ÊÜáñÜᤠAÊÜâ-WÜ-ÙÜ®Üá° PÜáÄñÜá ñÜÊÜá¾ A¼-±ÝÅ-¿á-WÜ-ÙÜ®Üá°
PæãvÜá-ÊÜâ¨Üá A¨Ü-ÃÜÈÉ ñÜÊÜá¾ ËaÝ-ÃÜ-WÜ-ÙÜ®Üá° PÜãwÔ ËË«Ü
±ÜÅPÝ-ÃÜ-©í¨Ü ŸÃæ-¿áÆá AÊÜ-PÝÍÜ ¯àvÜ-¸æàPÜá.
A«ÜÂ-¿á®Ü ¯Ðܳ-£¤-WÜÙÜá
A«ÜÂ-¿á--®Ý-¦ì-WÜ-ÙÜá
03.06.01 ÖæàÚ¨Ü PÜ¥æ, PÜËñæ, ÖÝvÜá CñÝÂ-©-WÜ-ÙÜ®Üá° WÜÊÜá-®Ü-Ëoár PæàÙÜá-ÊÜ®Üá ÖÝWÜã
ñÜÊÜá¾ ±ÜÅ£-QÅ-Áá-WÜ-ÙÜ®Üá° ¯àvÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.02 PÜ¥æ, PÜËñæ CñÝ© ÁãàWÜ BÃæãàÖÜ AÊÜ-Ãæãà-ÖÜ-¨æãí©Wæ, WÜ£-¿áÈÉ
ÖÝWÜã ÁãàWÜ KZ¨Ü »ÝÐæ-¿áÈÉ ÖæàÙÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.03 PæàÚ¨Ü PÜ¥æ, PÜËñæ, ËÐÜ¿á, ±ÝñÜÅ ÎàÑìPæ CñÝÂ-©-WÜÙÜ ŸWæY aÜaæì- ÊÜÞvÜá-
ÊÜ®Üá, ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÙÜ®Üá° PæàÙÜá-ÊÜ®Üá, ñÜÊÜá¾ ±ÜÅ£-QÅ-Áá-WÜ-ÙÜ®Üá° ¯àvÜá-ÊÜ®Üá, ñÜÊÜá¾ A¼-
±ÝÅ-¿á-WÜ-ÙÜ®Üá° ¯àvÜá-ÊÜ®Üá, ñÜÊÜá¾ A¼-±ÝÅ-¿á-WÜ-ÙÜ®Üá° ÊÜÂPܤ-±Ü-w-ÓÜá-ÊÜ®Üá ÖÝWÜã
ÓÜÌíñÜ¨Ü A¼-±ÝÅ-¿á-WÜ-ÙÜ®Üá° ÓÜÌíñÜ¨Ü »ÝÐÝ ÍæçÈ¿áÈÉ ÊÜÂPܤ ±Üw-ÓÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.04 ñÜÊÜá¾ ±ÜÄ-ÓÜ-ÃÜ-¨ÜÈÉ ®Üvæ-¿ááÊÜ ±ÜÅÓÜíWÜ/-Z-o®æ ÊÜáñÜᤠ¼®Ü° ±ÜÄ-Ô§-£-WÜ-ÙÜÈÉ Ÿí¨Ü
ÓÜÌíñÜ¨Ü A®Üá-»Ü-ÊÜ-WÜ-ÙÜ®Üá° ÊÜÂPܤ ÊÜÞvÜá-ÊÜ®Üá, AÊÜâ-WÜ-ÙÜ®Üá° PÜáÄñÜá aÜbì--ÓÜá-ÊÜ®Üá
ÊÜáñÜᤠ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÙÜ®Üá° PæàÙÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.05 PÜ¥æ, PÜËñæ A¥ÜÊÝ CñÜÃÜ ÓÝ×-ñÜÂ-±ÜÅ-PÝ-ÃÜ-WÜ-ÙÜ®Üá° £Ú-¨Üá-PæãívÜá A¨Ü-ÃÜÈÉ
ÓÜÌíñÜ¨Ü ÊÜÞ×-£-¿á®Üá° ÓÜÊÜÞ-ÊæàÍÜ ÊÜÞvÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.06 ËË«Ü ÓÝ×-ñÜÂ-±ÜÅ-PÝ-ÃÜ/-Çæà-S®Ü ±ÜÅPÝÃÜ (E-¨Ý:-ÊÜ-ñÜì-ÊÜÞ®Ü ±Ü£ÅPæ, ¸ÝÆ-ÓÝ-
×ñÜ CñÝÂ-©) £Ú-¨Üá-PæãívÜá K©, A¨Ü-®Ý°-˜-Ä-st ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÙÜ®Üá° PæàÙÜá-ÊÜ®Üá,
ÓÜÌíñÜ A¼-±ÝÅ¿á ÊÜÂPܤ-Wæã-Ú-ÓÜá-ÊÜ®Üá, ÎPÜÒ-PÜ-Ãæãí©Wæ, WæÙæ-¿á-Ãæãí©Wæ
aÜbì--ÓÜá-ÊÜ®Üá, PæàÚ¨Ü ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÚWæ ÈUñÜ ÖÝWÜã ÊÜåèUPÜ ÓÜÌÃÜã-±Ü-¨ÜÈÉ Eñܤ-Ä-
ÓÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.07 ËË«Ü ÇæàS®Ü ÓÝ×ñÜ (E-¨Ý:-ÊÜ-ñÜìÊÜÞ®Ü-±Ü-£ÅPæ, ¸ÝÆ-ÓÝ-×ñÜÂ, hÝ×-ÃÝñÜá
CñÝ© £Ú-¨Üá-PæãívÜá K©¨Ü ®ÜíñÜÃÜ AÊÜâ-WÜ-ÙÜ®Üá° B«Ü-Ä-st ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÙÜ®Üá°
PæàÙÜá-ÊÜ®Üá, ñÜÊÜá¾ A¼-±ÝÅ¿á ¯àvÜá-ÊÜ®Üá, ÎPÜÒ-PÜ-Ãæãí©Wæ, WæÙæ-¿á-Ãæãí©Wæ
aÜbì--ÓÜá-ÊÜ®Üá ÖÝWÜã PæàÚ¨Ü ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÚWæ Eñܤ-ÃÜ-WÜ-ÙÜ®Üá° ÊÜåèUPÜ ÖÝWÜã ÓÝíPæà-
£PÜ »ÝÐæ-¿áÈÉ PæãvÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.08 ËË«Ü ÓÝ×ñÜ ±ÜÅPÝ-ÃÜ-WÜ-ÙÜÈÉ ÖæãÓÜ-¨ÝX Ÿí©-ÃÜáÊÜ ÍÜŸª-WÜÙÜ A¥Üì- £Ú-¨Üá-
PæãívÜá AÊÜâ-WÜÙÜ A¥Üì- ÓÜá¯-ÎcñÜWæãÚ-ÓÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.09 ËË«Ü ±ÜÅPÝ-ÃÜ¨Ü PÜ¥æ, PÜËñæ, CñÜÃÜ ÓÝ×ñÜ CÊÜâ-WÜ-ÙÜ-ÈÉ¿á ÊæçÎ-ÐÜréWÜÙÜ®Üá°
WÜáÃÜá-£Ô AÊÜâ-WÜÙÜ ÁãàWÜ E±Ü-ÁãàWÜ ÊÜÞvÜá-ÊÜ®Üá. (E-¨Ý:-ÍÜ-Ÿª-WÜÙÜ ±Üâ®Ü-
ÃÝ-ÊÜ꣤, ®ÝÊÜá, ÓÜÊÜì-®ÝÊÜá, ËÃÝÊÜá bÖæ°-WÜÙÜá CñÝÂ-©)
03.06.10 ËË«Ü ÇæàS-®Ü-ÓÝ-×ñÜ (E-¨Ý ÊÜñÜì-ÊÜÞ-®Ü-±ÜñÜÅ, ¸ÝÆ-ÓÝ-×ñÜÂ, ÓÜãaÜ-®Ý-¶Ü-ÆPÜ
CñÝÂ-©) £Ú-¨Üá-PæãívÜá K© AÊÜâ-WÜ-ÙÜ®Üá° B«Ý-ÄñÜ ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÙÜ®Üá° PæàÙÜá-ÊÜ®Üá,
A¼-±ÝÅ¿á ÊÜÂPܤ-±Ü-w-ÓÜá-ÊÜ®Üá, ÎPÜÒ-PÜ-Ãæãí©Wæ ÖÝWÜã WæÙæ-¿á-Ãæãí©Wæ aÜaæì-
ÊÜÞvÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.11 ÓÜÌíñÜ¨Ü Caæf-Àáí¨Ü A¥ÜÊÝ ÎPÜÒ-PÜÃÜá ¯«Üì-Ä-st PÜê£ AíñÜ-WÜì-ñÜ hÝWÜ-ÃÜã-
PÜñæÀáí¨Ü ÖÝWÜã ÓÜÌ&¯¿áí£ÅñÜ ±Ü¨Üœ-£-Àáí¨Ü ÇæàS®Ü ÊÜÞvÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.12 ËË«Ü E¨æªà-ÍÜ-WÜÚWÝX ÇæàS®Ü ÊÜÞvÜá-ÊÝWÜ ÁãàWÜ ÍÜŸª-WÜ-ÙÜ ŸÙÜPæ, ÁãàWÜÂ
ÊÝPÜÂ-ÃÜ-aÜ®æ ÊÜáñÜᤠÇæàS-®Ü¨Ü ÓÜÌÃÜã-±Ü¨Ü ËaÝÃÜ ÊÜÞw ÖÝWÜã ¯|ì-¿á
ñæWæ-¨Üá-PæãívÜá A¨Ü-ÃÜíñæ ÇæàS®Ü ÊÜÞvÜá-ÊÜ®Üá. E¨Ý:-Wæ-Ùæ-¿á-¯Wæ ±ÜñÜÅ,
¼£¤-±Ü-£Å-Pæ-WÜÙÜ ÓÜí±Ý-¨Ü®æ CñÝ©.
03.06.13 ËË«Ü E¨æªà-ÍÜ-WÜ-Ú-WÝX ÇæàS®Ü ÊÜÞvÜá-ÊÝ-WÜ ËÃÝ-ÊÜá-bÖæ°, ±Üä|ì- ËÃÝÊÜá,
ÓÜÌƳ ËÃÝÊÜá, ±ÜÅÍæ°-bÖæ° CÊÜâ-WÜÙÜ ÁãàWÜ ŸÙÜPæ ÊÜÞvÜá-ÊÜ®Üá.
03.06.14 ËË«Ü ÇæàS®Ü ÓÝ×-ñÜÂ-WÜ-ÙÜ®Üá° (ÊÜ-ñÜì-ÊÜÞ-®Ü-±Ü-£ÅPæ, ¸ÝÆ-ÓÝ-×ñÜÂ, hÝ×à-ÃÝ-ñÜá
CñÝÂ-©.) £Ú-¨Üá-PæãívÜá K¨Üá-ÊÜ®Üá, A¨Ü®Üá° PÜáÄñÜá ñÜÊÜá¾ A¼-±ÝÅ¿á
ÊÜáñÜᤠPæàÚ¨Ü ±ÜÅÍæ°-WÜ-ÚWæ Eñܤ-ÃÜ-WÜ-ÙÜ®Üá° ŸÃæ-¿áá-ÊÜ®Üá.
 3. ËàÃÜ ¸ÝÆPÜ

Jí¨Üá AÃÜ|¨ÜÈÉ ÊÜÞÄàaÜ MáÑWÜÙÜ BÍÜÅÊÜáËñÜá¤. GÆÉ ±ÝÅ~&±ÜüWÜÙÜá PÜãw

²Åà£Àáí¨Ü A®æãÂà®ÜÂÊÝX iàËÓÜᣤ¨ÜªÊÜâ. ñÜí±Ý¨Ü ®æÃÜÙÜá ±ÜüWÜÙÜ bȲȮݨÜ,
ÖÜãŸÚÛWÜÙÜ ÓÜáWÜí«Ü ÊÝÓÜ®æÀáí¨Ü BÍÜÅÊÜá¨Ü ÓÜáñÜ¤È®Ü ±ÜÄÓÜÃÜÊÜâ ñÜáíŸ ±ÜâÙÜQñÜÊÝXñÜá¤.
Jí¨Üá ÍÜá»Ü ÊÜááÖÜãñÜì¨ÜÈÉ ÍÜPÜáíñÜÇæ¿áá ±ÜâñÜÅÃÜñÜ°PæR g®Ü¾ËñܤÙÜá. ¸ÝÆPÜ®Üá
ÓÜã¿áì®Ü ñæàgÔÕ®Üíñæ PÜíWæãÚÓÜᣤ¨Üª®Üá. PÝí£¿ááPܤ PÜ|á¡WÜÙÜá, ¨ÜáívÝ¨Ü ÊÜááS,
¯àÙÜÊÝ¨Ü ÊÜáãWÜá, ®æãàvÜÆá ÊÜáWÜá ŸÖÜÙÜ ÊÜáá¨ÝªXñÜá¤. BÍÜÅÊÜá¨ÜÈÉ ±ÜÍÜá, ±Üü
Êæã¨ÜÆáWæãívÜá GÆÉ ñܱÜÔÌWÜÙÜá ÊÜáWÜáÊÜ®Üá° ŸÖÜÙÜ ²Åà£Àáí¨Ü BwÓÜᣤ¨ÜªÃÜá. ÊÜÞÄàaÜ
MáÑWÜÙÜá ÊÜáWÜáËWæ "»ÜÃÜñÜ' Gí¨Üá ®ÝÊÜáPÜÃÜ| ÊÜÞw¨ÜÃÜá.
aÜí¨ÜÅ®Üíñæ ©®æà ©®æà ¸æÙæ¿áᣤÃÜáÊÜ ÊÜáWÜá »ÜÃÜñÜ®Üá GÆÉÃÜ PÜ|¾~¿Þ¨Ü®Üá.
MáÑWÜÙÜá GÆÉ ÎÐÜÂÃæãí©Wæ »ÜÃÜñܮܮÜá° PÜãwÅÔPæãívÜá ˨Ý»ÝÂÓÜ PÜÈÓÜñæãvÜX-
¨ÜÃÜá. GÆÉ ±ÝÅ~ ±ÜüWÜÙÜ hæãñæWæ ²Åà£Àáí¨Ü ¸ÝÙÜÆá PÜÈÔ¨ÜÃÜá. ¨ÜÁá ÊÜáñÜá¤
¨Ý®ÜWÜÙÜ ÊÜáÖÜñÜÌÊÜ®Üá° £ÚÔ¨ÜÃÜá. ÍÝÓÜŒ ˨æ¿áÈÉ ¯±Üâ|®Ü®Ý°X ÊÜÞvÜáÊÜâ¨ÜÃÜ
16 16

P-16
hæãñæWæ ÍÜÓÜŒ ˨æÂWÜÙÜ®Üá° PÜÈÔ¨ÜÃÜá. ¹ÆáÉ Ë¨æ , PÜá¨ÜáÃæ ÓÜÊÝÄ, SvÜY ¹àÓÜáÊܨÜá, PÜáÔ¤
×w¿ááÊÜâ¨Üá ×àWæ GÆÉ Ë¨æÂWÜÙÜ®Üá° PÜÈñÜá »ÜÃÜñÜ®Üá ËàÃÜ ¸ÝÆPÜ®æ¯Ô¨Ü®Üá.
¸ÝÆPÜ »ÜÃÜñÜ®Üá ©®ÝÆá ±ÝÅ~&±ÜüWÜÚWæ BÖÝÃÜ £¯ÓÜáÊܨÜá, ¯àÃÜá PÜáwÓÜáÊÜâ¨Üá,
AÊÜâWÜÙÜ BÃæçPæ ÊÜÞvÜáÊÜâ¨Üá ÊÜááíñÝ¨Ü PæÆÓÜWÜÙÜ®Üá° ÊÜÞvÜᣤ¨Üª®Üá. iíPæ¿áíñæ
®æWæ¿ááÊÜâ¨Üá, ±ÜüWÜÙÜíñæ PÜãWÜáÊÜâ¨Üá, ÖÜáÈ ÊÜáÄWÜÙÜ hæãñæWæ Bo BvÜáÊÜâ¨Üá AÊÜ®Ü
¯ñÜ嬆 BoWÜÙÝX¨ÜªÊÜâ. ÔíÖÜ¨Ü ÊæáàÇæ PÜáÚñÜá KwÓÜáÊÜâ¨Üá, ÔíÖÜ¨Ü ¸ÝÀá¿áÈÉ
PæçÖÝQ ÖÜÆáÉWÜÙÜ®Üá° G~ÓÜáÊÜâ¨Üá, PÜÃÜwWÜÙÜ hæãñæWæ BvÜáÊÜâ¨Üá CÊÜâ »ÜÃÜñÜ®Ü ÊÜá®ÜÃÜíg®æ
¿ÞX¨ÜªÊÜâ. C¨Ü®Üá° ®æãàw MáÑWÜÙÜá ÊÜáñÜᤠñÝÀá ÍÜPÜáíñÜÇæ B®Üí¨Ü±ÜvÜᣤ¨ÜªÃÜá.
PæÆÊÜâ ÊÜÐÜìWÜÙÜá WÜ£Ô¨ÜÊÜâ. MáÑWÜÙÜ ÍÝ±Ü ËÊæãàaÜ®æ¿á ®ÜíñÜÃÜ ¨ÜáÐÜÂíñÜ
ÊÜáÖÝÃÝg¯Wæ ñܮܰ ÖæívÜ£¿á ®æ®Ü±ÝÀáñÜá. ÃÝg®Üá ÍÜPÜáíñÜÇæ¿á®Üá° GÆÉ PÜvæWÜã
Íæãà˜ÓÜñæãvÜX¨Ü®Üá. Jí¨Üá ÓÜÆ ÃÝg®Üá ÓÜÖÜgÊÝX ÊÜÞÄàaÜ MáÑ¿á BÍÜÅÊÜáPæR
Ÿí¨Ü®Üá. BÍÜÅÊÜá¨ÜÈÉ¿á ®æãàoÊÜ®Üá° PÜívÜá AaÜcÄWæãívÜ®Üá. JŸº ¸ÝÆPÜ®Üá ÔíÖܨÜ
¸ÝÀá¿á®Üá° ñæÃæ¨Üá ÖÜÆáÉWÜÙÜ®Üá° G~ÓÜᣤ¨Üª®Üá. D ˜àÃÜ ¸ÝÆPܮܮÜá° ®æãàw ¨ÜáÐÜÂíñÜ
ÊÜáÖÝÃÝg®Üá ËÓܾ¿á®Ý¨Ü®Üá. AÐÜrÃÜÈÉ BÍÜÅÊÜá¨Ü ñݱÜÔÁ㟺ÙÜá Ÿí¨Üá ÃÝg®Ü®Üá°
ÓÝÌWÜ£Ô¨ÜÙÜá ÊÜáñÜᤠWÜáÃÜáWÜÙÜ ŸÚWæ PÜÃæ¨æã¿áªÙÜá. ÃÝg®Üá WÜáÃÜáWÜÚWæ ®ÜÊÜáÓÝRÃÜ
ÊÜÞw¨Ü®Üá. WÜáÃÜáWÜÙÜá ¨ÜáÐÜÂíñÜ ÊÜáÖÝÃÝg®Ü®Üá° BÎàÊÜì©Ô ®Üvæ¨Ü Zo®æWÜÙÜ®æ°ÆÉ
ÖæàÚ¨ÜÃÜá. ²Å¿á ÍÜPÜáíñÜÇæ¿á®Üá° ®æãàw ¨ÜáÐÜÂíñÜ ÊÜáÖÝÃÝg®Üá ÊÜáÃÜáX¨Ü®Üá.
¸ÝÆPÜ®Ü ÍÜãÃÜñÜ®ÜÊÜ®Üá° PæàÚ ÓÜíñæãàÐܱÜor®Üá. WÜáÃÜáWÜÙÜ BÎàÊÝì¨Ü ±Üvæ¨ÜáPæãívÜá ñܮܰ
ÖæívÜ£ ÍÜPÜáíñÜÇæ ÊÜáñÜᤠÊÜáWÜ »ÜÃÜñܮܮÜá° PÜÃæ¨ÜáPæãívÜá ñܮܰ ÃÝg«Ý¯Wæ ÊÜáÃÜڨܮÜá.
ÊÜááí¨æ ñܮܰ ÊÜáWÜ®Ý¨Ü »ÜÃÜñܯWæ ±ÜpÝr¼ÐæàPÜ ÊÜÞw¨Ü®Üá.
»ÜÃÜñÜ®Üá ñܮܰ BÚÌPæ¿á PÝƨÜÈÉ ±ÜÅhæWÜÙÜ®Üá° ²Åà£Àáí¨Ü ®æãàwPæãívÜ®Üá. g®ÜÃÜ
PÜÇÝÂ|PÝRX A®æàPÜ ÓÜá«ÝÃÜOæWÜÙÜ®Üá° ÊÜÞw¨Ü®Üá. »ÜÃÜñÜ®Üá C£ÖÝÓÜ ±ÜÅԨܜ ÃÝg®Ý¨Ü®Üá.
Aí©¯í¨Ü ®ÜÊÜá¾ ¨æàÍÜPæR "»ÝÃÜñÜ' GíŸ ÖæÓÜÃÜá Ÿí©ñÜá.
ÍÜŸªWÜÙÜ A¥Üì :
A®æãÂà®Ü & ²Å࣠; PÜíWæãÚÓÜá & Íæãà¼ÓÜá ; ñݱÜÔ & ñܱÜÔÌ ¯, BÍÜÅÊÜá¨ÜÈÉ CÃÜáÊÜÊÜÃÜá;
ËÓܾ¿á & ¸æÃÜWÜá ; PÜ|¾~ & AaÜácÊæábc®Ü ; BÃæçPæ & E±ÜaÝÃÜ ; ËÊæãàaÜ®æ & ¹vÜáWÜvæ;
AaÜcÄ & BÍÜc¿áì

17 17

P-17
 BWÜ ¿Þ£ÅPÜ®Üá ""AÊÜÞ¾ ¯ÊÜá¾ ¯ÊÜá¾ ÊÜáPÜRÙÜ®Üá° ¯àÊÜâ ÖæãWÜÚPæãÙÜáÛÊܨÜá ÓÝÌ»ÝËPÜÊæà.
B¨ÜÃæ D ÊÜáãÊÜÃÜÈÉ ¯gÊÝX ÊÜáWÜ®æ¯ÔPæãÙÜáÛÊÜÊÜ®Üá JŸº®æà JŸº®Üá. Êæã¨ÜÆá
ÊÜÞñÜ®Ýw¨Ü CŸºÃÜíñÜã PæàÊÜÆ ÖæÓÜÄWæ ÊÜÞñÜÅ ÊÜáPÜRÙÜá. B ÊÜáãÃÜ®æ¿áÊÜ®Üá ÊÜÞñÜÅ
"¨æàÖÜ GÃÜvÜá EÔÃæãí¨Üá' G®Üá°ÊÜíñæ, ñÝÀáÁãvÜ®æ Öæãí©PæãíwÃÜáÊܨÜá ®Ü®ÜWæ
£Ú¨Üá Ÿí©ñÜá. ¿ÞÃÜ ŸÚ B£¾à¿áñæ ÊÜáñÜᤠÊÝñÜÕÆ嬆 WÜá|WÜÚÃÜáñܤÊæÁãà AÊÜÃÜ®Üá°
JÙæÛ¿áÊÜÃæ®Ü°ŸÖÜá¨Üá'' Gí¨Üá ÖæàڨܮÜá. ¿Þ£ÅPÜ®Ü ¯|ì¿áÊÜ®Üá° PæàÚ¨Ü Êæã¨ÜÈ®Ü
CŸºÃÜá ÊÜá×Ùæ¿áÃÜá ÊÜááS PæÙÜWæ ÊÜÞw¨ÜÃÜá.
& ÊÜá®æãàÖÜÃÜ
ÍÜŸªWÜÙÜ A¥Üì :

ÍÜPÜá®Ü & »ÜËÐÜ ; gqr & PÜáÔ¤ ±Üoá ; ×à¿ÞÚÓÜá & ¯í©ÓÜá ; gáÆáÊæá & Jñݤ¿á
ÓÜÊÜޮݥÜìPÜ ÍÜŸªWÜÙÜá : ñÝÀá & AÊÜá¾, g®Ü¯, ÊÜÞñæ
ÖÜÐÜì & ÓÜíñÜÓÜ, B®Üí¨Ü, EÇÝÉÓÜ
A»ÝÂÓÜ
±ÜÅÍæ° 1) PæÙÜX®Ü ±ÜÅÍæ°WÜÚWæ EñܤÃÜ ŸÃæÀáÄ.
A) ÊÜáãÊÜÃÜá ÊÜá×Ùæ¿áÃÜá GÈÉWæ Ÿí¨ÜÃÜá ?

B) ®Ü© £àÃܨÜÈÉ ¿ÞÃÜá PÜáÚ£¨ÜªÃÜá ?

C) ¿ÞÃÜ ÊÜáWÜ ÍÝÔŒ¿ÞX¨Üª®Üá ?

D) ¼àÊÜá®Üá ¿ÞÊÜâ¨ÜÃÜÈÉ ¯±Üâ|®ÝX¨Üª®Üá ?

E) ÓæãàÊÜá®ÜÈÉ ¿ÞÊÜ JÙæÛ¿á WÜá|WÜڨܪÊÜâ ?

26 26

P-26
±ÜÅÍæ° 3) ËÃÜá¨Ýœ¥ÜìPÜ ÍÜŸª ŸÃæÀáÄ.
A) ÊæçÃÜ ................... B) ÓÜáWÜá| ......................
C) AÍÝí£ ................ D) JÙæÛ¿á .......................
E±ÜPÜÅÊÜá
1) ÃÝÊÜÞ¿á|¨ÜÈÉ ŸÃÜáÊÜ »ÜÃÜñÜ®Ü »ÝñÜê±æÅàÊÜá¨Ü ŸWæY ÎûÜPÜ/±ÝÆPÜÄí¨Ü ÊÜÞ×£
±Üvæ¨ÜáPæãÚÛÄ.
2) ÁãàWÜ AûÜÃÜ ñÜáí¹ ÍÜŸª ÃÜbÔÄ.
¹, WÜ, Ÿ, A, E
g
g ®Ü° ñÜá¤

 ®ÜáwÊÜááñÜᤠ

ÊÜÞñæ¿á ÊÜáÊÜáñæ ñÜáí¹¨Ü JÃÜñæ

g®Ü¯, g®Ü¾»ÜãËá ÓÜÊÜìPÜãR ËáXÆá

WÜÊÜá¯ÔÄ
E¨ÝYÃÜÊÝaÜPÜ & ! : D bÖæ°¿á®Üá° ÖÜÐÜì, ÓÜíñÜÓÜ, ¨Üá@S, Pæãà±Ü, BÍÜc¿áì,
£ÃÜÓÝRÃÜ Êæã¨ÜÇÝ¨Ü »ÝÊÜWÜÙÜ®Üá° ÊÜÂPܤ±ÜwÓÜáÊÜ ÓÜí¨Ü»ÜìWÜÙÜÈÉ ŸÙÜÓÜáÊÜ bÖæ°.
E¨Ý. : A) BÖÝ ! GÐæãrí¨Üá ÓÜáí¨ÜÃÜ ¨ÜêÍÜ C¨Üá.
B) AÁãÂà ±Ý±Ü ! ¯®ÜWæ ÓÜÌƳÊÜä PÜÃÜáOæ ŸÃÜÈÆÉÊæ ?
C) A¸Ýº ! GÐæãrí¨Üá g®Ü¨ÜorOæ C¨æ.

37 37

P-37

• मुलञांसञाठीचयञा संसकञार कथञा
• बञालगीते
• उपयुक्त असञा मरञाठी रञाषञा शबदञाथ्भ संग्रि
• सिञा्भचयञा संग्रिी असञािी अशी पुसतके
 इयततञा १ ली ते ८ िी सञाठीची पञाठ्यपुसतक मंडळञाची िैवशष्ट्यपूण्भ पुसतके
• स्फूततीगीत
• गीतमंजुषञा
• वनिडक किी, लेखक यञांचयञा कथञांनी युक्त पुसतक

पुस्तक मागणीसाठी www.ebalbharati.in, www.balbharati.in संके्तस्थळावर भेट द्ा.

साहित्य पाठ्यपुस्तक मंडळाच्या हिभागी्य भांडारांमध्यये

हिक्रीसाठी उपलब्ध आिये.
ebalbharati
विरञागीय रञांडञारे संपक्क क्रमञांक : पुणे -  २५६५९४६५, कोलिञापूर-  २४६८५७६, मुंबई (गोरेगञाि)
-  २८७७१८४२, पनिेल -  २७४६२६४६५, नञावशक -  २३९१५११, औरंगञाबञाद - 
२३३२१७१, नञागपूर -  २५४७७१६/२५२३०७८, लञातूर -  २२०९३०, अमरञािती -  २५३०९६५