EK-5: BİLİMSEL BİR YAYININ TANITIMI VE ELEŞTİRİSİ

İÇİN RAPOR TASLAĞI

I. KONU VE GÖREV: Raporun konusu ve ne amaçla veya hangi görevle

hazırlandığı 2-3 cümle halinde yazılır.

II. YAYININ TANITIMI: Eleştirilecek yaymın adı, kim/kimler

tarafından yazıldığı, ne zaman ve nerede yayınlandığı ve yayın bilgileri verilerek,
ne amaçla yapıldığı ve ne tür sonuçlar elde edildiği kısaca açıklanır.

III. ELEŞTİRİLER VE DEĞERLENDİRMELER: Yayının

eleştirilmesi ve değerlendirilmesi, aşağıda verilen maddeler itibariyle yapılarak,
olumlu ve olumsuz yönleri nedenleri ile birlikte ortaya konulur.

1. Araştırma Konusunun Özgünlüğü/Orijinalliği: Burada yayın;

araştırma konusu, sorun bilinci alanında mıdır? Doğru, isabetli, ilginç ve yararlı
konu seçilmiş mi? Daha önce üzerinde çalışılmış mı? Araştırma konusunun önemi
ve gerekçesi ortaya konulmuş ve sınırları doğru belirlenmiş mi? Sorunun
çözülmesi halinde ne gibi faydalar sağlayacağı belirtilmiş mi? vb. konular
itibariyle irdelenir ve öneriler ortaya konulur.

2. Araştırma Amacının Yeterliliği ve Tutarlılığı: Burada;

araştırmanın amacı açıkça belirtilmiş mi? Amaç, doğru, makul, mantıklı, yeterli
ve ulaşılabilir nitelikte mi? vb. konular açısından yayın irdelenir ve öneriler ortaya
konulur.

3. Araştırma Varsayımlarının (Hipotezlerinin) Uygunluğu:

Burada; araştırmanın varsayımları-hipotezleri doğru kurulmuş mu? Varsayımlar
belirgin, anlamlı, mantıklı, anlaşılır ve denetlenebilir nitelikte mi? Hipotezler
amacı gerçekleştirmeye uygun ve yeterli mi? vb. konular açısından yayın eleştirilir
ve öneriler ortaya konulur.

4. Materyal ve Yöntemin Amacı Gerçekleştirmeye Uygunluğu ve

Yeterliliği: Araştırmada kullanılan veriler amacı gerçekleştirmeye uygun ve
yeterli mi? Veriler birincil veri kaynaklarından mı elde edilmiş? Veri elde etme
süresi ve veri toplama yöntemi uygun mu? Materyalin geçerliliği, güvenilirliği ve
güncelliği nedir? Doğru materyal seçilmiş ve materyal hakkında yeterli bilgi
verilmiş mi? Örnekleme yöntemi uygun mu? Ömeklem büyüklüğü istatistiksel
olarak yeterli mi ve toplumu temsil ediyor mu? Araştırmanın desenlenmesi veya
deneme düzeni amaca uygun mu ve varsayımları test etmek için yeterli mi?
Araştırma değişkenleri (ölçülecek özellikler) doğru kararlaştırılmış mı?
Kullanılan yöntem ve teknikler (istatistiksel analizler vb.) açıkça belirtilmiş mi?
Verileri değerlendirilmek ve varsayımları test etmek için yeterli ve uygun mu?
Veriler objektif değerlendirilmiş mi? vb. konular itibariyle yayın eleştirilir,
değerlendirilir ve öneriler ortaya konulur.
5. Bulgular, Tartışma ve Sonuç Çıkarmanın Tutarlılığı: Yeni bulgular
elde edilmiş mi? Araştırmanın varsayımları doğra denetlenmiş mi? Bulgular hem
kendi içinde hem de benzer araştırma sonuçlarıyla karşılaştırılıp, tartışılmış mı?
Sonuçların güvenilirliği ve geçerliliği ortaya konmuş mu? Tartışma ve sonuç
çıkarma mantıklı, tutarlı ve araştırmanın amacıyla uyumlu mu? Tartışma ve
değerlendirmeler objektif mi? vb. konular itibariyle yayın eleştirilir,
değerlendirilir ve öneriler ortaya konulur.

6. Sonuçlar ve Önerilerin Amaca Uygunluğu: Araştırma amacına

ulaşmış mı? Amaca uygun sonuçlar elde edilmiş mi? Araştırma amacıyla uyumlu
olamayan ve genel olarak bilinen sonuçlar ve öneriler var mı? Ulaşılan sonuçlar
makul, mantıklı ve tutarlı mı? Öneriler, araştırmanın sonuçlarına bağlı ve
araştırmanın amacıyla uyumlu mu? vb. konular itibariyle yayın eleştirilir,
değerlendirilir ve öneriler ortaya konulur.

7. Yayının Adı, Bölümlere Ayrımı ve Anlatımının Uygunluğu:

Yayının ana başlığı kısa ve öz olarak formüle edilmiş mi ve çalışmayı tam olarak
yansıtıyor mu? Alt başlıklar ve içerikleri uygun ve yeterli mi? Bölümlere ayırma
makul ve mantıklı mı? Paragraf içi, bölüm içi ve bölümler arasında mantık
bütünlüğü var mı? Anlatım akıcı ve anlaşılır mı? Tekrarlar ve gereksiz bilgiler var
mı? Kavramlar doğra açıklanmış mı? Fazla veya eksik yazılan kelime, cümle,
paragraf veya bölüm var mı? Özet doğra yazılmış mı ve anahtar kelimeler uygun
mu? Taraflı veya abartılı sözcükler veya ifadeler var mı? vb. konular itibariyle
yayın eleştirilir, değerlendirilir ve öneriler ortaya konulur.

8. Cümle Kuruluşları ve İmla Hataları: Cümleler anlaşılıyor mu?

Anlaşılmayan ve yorulmuş çok uzun cümleler, devrik cümleler ve mecazi
anlatımlar var mı? Yazım kurallarına ve noktalama işaretlerine uyulmuş mu? Bitki
ve hayvan tür isimlerinin Türkçe ve Latinceleri doğra yazılmış mı? Özel isimler
doğra yazılmış mı? Yanlış yazılan kelime, cümle, paragraf var mı? Baskı hataları
nelerdir ve baskı kalitesi nasıldır? vb. konular itibariyle yayın eleştirilir,
değerlendirilir, eksiklikler ve varsa öneriler ortaya konulur.

9. Tablo ve Şekil Düzenleri: Tablo (çizelge) ve şekiller bu kitabın 6.1 ve

6.2 bölümlerinde verilen ilkelere uygun düzenlenmiş mi? Tablo ve şekil, metin
okunmaksızm da anlaşılıyor mu? Tablo veya şekilden önce ilgili tabloya ve şekle
metin içinde atıf yapılmış mı? Eksik veya fazla tablo veya şekil var mı? Metin
içinde verilemeyen hacimli veri, bulgu vb. listeler, tablo veya şekiller ekte verilmiş
mi? vb. konular itibariyle yayın eleştirilir, değerlendirilir, eksiklikler ve varsa
öneriler ortaya konulur.

10. Literatür, Literatüre Atıf ve Literatür Listesinin Uygunluğu:

Yeterli literatür taraması yapılmış mı? Konuyla ilgili olan yayınlardan
yararlanılmış mı? Metin içinde yapılan her türlü alıntı için usulüne uygun kaynak
gösterilmiş mi? Özgün olmayan ve başka yerden alman şekil ve
 tablolar için atıf verilmiş mi? Blok halinde üst üste aynı kaynağa bağlı alıntılar var
mı? Orijinal-birincil kaynaklara ulaşılmış mı? İntemet-web sayfalı atıfların oranı
nedir? Kaynaklar listesi iyi düzenlemiş mi? Metinde atıf yapılan tüm kaynaklar
listesinde yer verilmiş mi? vb. konular itibariyle yayın eleştirilir, değerlendirilir,
eksiklikler ve öneriler ortaya konulur.

11. Bilime ve Uygulamaya Katkısı ve Yaygın Etkisi: Yayının bu haliyle

(olumlu ve olumsuz yönleriyle) bilime ve uygulamaya katkı sağlama potansiyeli
var mı? Kısa ve uzun vadede faydaları nelerdir? Ulusal ekonomiye ve toplumsal
refahına katkıları nelerdir? Sonuçlarından kimler ve nasıl faydalanacaktır? Diğer
sektörlere olumlu veya olumsuz etkileri var mı? vb. konular itibariyle yayın
eleştirilir ve değerlendirilir.

IV. SONUÇ VE KANAAT: Yayını inceleyen ve tanıtımını yapan kişi, bu

yayından yeni olarak neler öğrendiğini ve varsa öğrendiklerinin araştırmanın
amacıyla ilgisinin ne olduğunu kısaca belirtecektir. Ayrıca bu yayında ulaşılan
sonuçları ve önerileri, bu yayını okumadan öncede bilip bilmediğini sorgulayacak
ve yukarıdaki eleştiri esasları sonucuna göre yayının kısa bir değerlendirmesini
yaparak, nihai olarak yayının bir bilimsel araştırma olup olmadığı hakkında karar
verecektir.

Kaynak
Daşdemir, İ. 2016. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Nobel Akademik Yayıncılık, Yayın No:1536, Eğitim
No:300, Ankara, 210s.