ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ – « Bodies – η έκθεση»

Without a grave, unknell’d, uncoffin’d, and unknown

Lord Byron,
the Ocean, "Childe Harold's Pilgrimage"

Α. Η έκθεση σωμάτων όπως παρουσιάζεται στο δικτυακό της τόπο:

Από το δικτυακό τόπο της έκθεσης BODIES

(http://www.bodiesinathens.gr/gr/) αντιγράφω:

« Στην έκθεση παρουσιάζονται με σεβασμό αληθινά ανθρώπινα σώματα στην

ολότητά τους ή ανά μέρη, τα οποία έχουν διεξοδικά διαχωριστεί και
διατηρηθεί μέσω μιας πρωτοποριακής διαδικασίας δίνοντας έτσι την ευκαιρία
στους επισκέπτες να δουν την ομορφιά και την πολυπλοκότητα των ίδιων
τους των σωμάτων, των οργάνων και των συστημάτων του ανθρώπινου
οργανισμού.»

«Η έκθεση απευθύνεται στους επισκέπτες όλων των ηλικιών…»

«Περισσότερα από 200 όργανα και εκθέματα ανθρωπίνων σωμάτων στην

1
ολότητά τους…»

«Η έκθεση BODIES είναι μια εκπληκτική παρουσίαση της ανθρώπινης

ανατομίας…»

«Η έκθεση BODIES- θα σας διαφωτίσει, θα σας παρακινήσει, θα σας

γοητεύσει, και θα σας εμπνεύσει»

Η έκθεση διοργανώνεται στον χώρο Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων και

τελεί υπό την αιγίδα του οργανισμού μεταμοσχεύσεων.

Β. Διαβάζοντας ανάμεσα στις λέξεις ή μεταξύ των γραμμών

Όσοι από τους αναγνώστες των πινακίδων δεν έχουν ήδη δει στο διαδίκτυο,
στον τύπο και στις γιγαντοαφίσες τη διαφήμιση της Εκθεσης έχουν καταλάβει
βέβαια ότι δεν πρόκειται για σώματα – BODIES αλλά για πτώματα -
CORPSES. Οι γδαρμένες μορφές που θυμίζουν άτλαντα ανατομίας ή σφαχτά
του Francis Bacon ποζάρουν «χαριτωμένα» στην αφίσα της έκθεσης χέρι –
χέρι με ένα σκελετό ή σε άλλες σκηνές της καθημερινότητας ή άθλησης.

Ο χώρος της έκθεσης – Τεχνόπολις – υπονοεί τέχνη, ο βασικός υποστηριχτής

– ο οργανισμός μεταμοσχεύσεων – υποδηλώνει μια ιατρική - εκλαΙκευτική
δραστηριότητα. " Η έκθεση απευθύνεται σε επισκέπτες όλων των ηλικιών"
της δίνει και μια εκπαιδευτική διάσταση. Πιστεύω όμως ότι αυτά είναι
πρόσχημα. Δεν πρόκειται παρά για μια ερεθιστική πρόκληση: Εσείς που δεν
θα τολμούσατε ποτέ να μπείτε σε ένα νεκροτομείο, έχετε την ευκαιρία να
δείτε τώρα τον ίδιο το νεκρό να κάνει πιρουέτες προς χάριν σας, χωρίς τις
δυσαρεστες μυρωδιές, χωρίς τη θλίψη του πένθους, μα απολαμβάνοντας τη
φρίκη μια και εκτίθεται γυμνός, με το σώμα του να χάσκει και τα όργανά του
εκτεθειμένα σε κοινή θέα «που θα σας γοητεύσει και θα σας εμπνεύσει».

Δεν χρειάζεται δηλαδή να φρικιάτε, δεν χρειάζεται να σέβεστε, πρόκειται

βέβαια για ανθρώπινα κουφάρια, αλλά η πλαστινοποίηση, η διαδικασία της
επεξεργασίας και της αντικατάστασης των σωματικών υγρών με πολυμερή,
είναι ικανή να μετατρέψει τα ανθρώπινα σώματα σε αγάλματα; Γιατί μόνο ως
μίμηση είναι δυνατόν να συλλάβουμε την γυμνή με ακρίβεια ανατομίας
αναπαράστασή του ανθρωπίνου σώματος στην Τέχνη.

Μα εδώ γίνεται σαφές πως πρόκειται για «αληθινά ανθρώπινα σώματα».

2
Μην έχετε ψευδαισθήσεις λοιπόν. Αφεθείτε στη νεκρολαγνεία. Με το
πρόσχημα της εκπαιδευτικής διάστασης, απεμπολείστε τους ενδοιασμούς
σας, την αίσθηση του ανίερου, της βεβήλωσης που ενδεχομένως έχετε νιώσει.

Τώρα, ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι σημαίνει «σεβασμός στα

ανθρώπινα σώματα στην ολότητά τους». Σεβασμός στα ανθρώπινα σώματα -
που είναι νεκρά – εγώ καταλαβαίνω είναι οι τιμές που προβλέπονται σε όλες
τις παραδόσεις πριν την ταφή ή την καύση ακόμα και για την ταρίχευση όταν
σε διάφορους πολιτισμούς η τιμή στο νεκρό προέβλεπε την διατήρηση του
σώματός του. Σεβασμός προβλέπεται ακόμα και για τα σώματα που έχουν
δωρηθεί για τους σκοπούς της ιατρικής
έρευνας, για την πρόοδο της επιστήμης στο τραπέζι της ανατομίας.

Όταν όμως ο νεκρός ποζάρει σαν τον «σκεπτόμενο» του Ροντέν με το μισό
του κρανίο να λείπει ώστε να φαίνεται ο εγκέφαλός του, ή όταν τον έχουν
βάλει να κλωτσά μια μπάλα σαν δεινός ποδοσφαιριστής για ποιο σεβασμό
μιλάμε;

Γ. Η Μπαλλάντα του νεκρού ταξιδιώτη

Μου έρχονται στο νου οι στίχοι του Μπ, Μπρεχτ από τη Μπαλλάντα του
νεκρού στρατιώτη, για εκείνον τον φαντάρο που ενώ είχε πεθάνει ηρωικά ο
Αυτοκράτωρ έβγαλε διαταγή «ο θάνατος αναβάλλεται η νίκη όσο αργεί».

Παραλλάσσοντας λίγο το Μπρεχτ:

...εκεί που ο φαντάρος κείτεται
στον τάφο του δίχως ντροπή
ξάφνου τον επισκέπτεται
μια επιτροπή.
Με φτυάρι και με αγιασμό
ξεθάβουν το νεκρό
του λένε άντε στην έκθεση
και βγάλε το σκασμό
Τον εξετάζει ένας γιατρός
τον βρίσκει λίαν καλώς
[...]
Το σώμα το σάπιο του βουτούν
σε μαύρο κρασί γλυκό
και δυο νοσοκόμες του περνούν

3
στο αίμα υγρό πλαστικό .

Με ζήτω και με τζουμπαπα

σπόνσορες του χαμού
χορεύει ο νεκρός του σκοτωμού
σαν μεθυσμένη μαϊμού
[…]
Ξημέρωσε ο ουρανός
η τσίπα έχει χαθεί
στην έκθεση Bodies πάει ο νεκρός
να εξευτελιστεί.

Δ. Υποψίες και αποδείξεις

Στο άρθρο του Σπύρου Μανουσέλη στην Ελευθεροτυπία του Σαββάτου,

http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,id=14433660
διατυπώνονται με πολύ νηφάλιο τρόπο μερικά καίρια ερωτήματα σχετικά με
την προέλευση των πτωμάτων. Οι υποψίες για την παράνομη προέλευση –
εμπόριο εκτελεσθέντων – των πτωμάτων, όπως δήλωσε αποτροπιασμένος ο
εμπνευστής της μεθόδου της πλαστινοποίησης δόκτωρ Gunther von Hagens ,
έγιναν πια βεβαιότητα όταν αποκαλύφθηκε ότι ο Arnie Geller, υπεύθυνος
τότε της αμερικανικής εταιρείας «Premier Exhibitions» που οργανώνει τις
εκθέσεις των πτωμάτων, είχε πει ψέματα στους δημοσιογράφους σχετικά με
την -υποτίθεται- βεβαιωμένη και νόμιμη προέλευση των πτωμάτων από την
Κίνα.

Όταν δηλαδή μας δείχνουν ένα πτώμα, και μας το λένε σώμα, αποτελεί
στοιχειώδη υποχρέωση της κοινής λογικής να αναρωτηθούμε από πού
προέρχεται.

Ε. Ο νεκρός ταξιδιώτης του Αλ, Παπαδιαμάντη

Στην περίπτωση του «νεκρού ταξιδιώτη» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη να

τα ερωτήματα που προέκυψαν από την εύρεση του προσαραγμένου πτώματος
του νεκρού – πνιγμένου Κώστα:

4
«Και διατι να λάβη τον κόπον να τον φέρη ως εδώ, κ’ ύστερα να τον αφήση
λαθραίως και να φύγη; Τι είδους λαθρεμπόριον ήτον αυτό; Προφανώς κατά
την συλλογιστικήν μέθοδον των ούτω σκεπτομένων, διότι εφοβείτο μη εύρη ο
άνθρωπος τον μπελά του με τας αρχάς και τας εξουσίας που έχομεν εις τον
τόπον αυτόν. «Έλα δω βρε. Και πού τον ηύρες αυτόν; Και πώς τον έφερες
εδώ; Και τι ξέρεις να μας πης; Και από τι θάνατον πάει; Και εις ποίον μέρος
τον είδες, ακριβώς; Δεν ηύρες άλλον τίποτε; Και μην τον έψαξες; Τι ηύρες
επάνω του; Δεν είδες άλλον άνθρωπον εκεί κοντά; Μήπως τον εσκότωσε
κανείς; Άλλο τίποτε ξέρεις; … Μα πώς τον έφερες εδώ επί τέλους;»
Όλαι αι αλλεπάλληλοι ερωτήσεις θα εφαίνοντο να κρύπτουν περίπου την
ενδόμυχον σκέψιν: « Μην τον εσκότωσες, ή μην τον έπνιξες;… Και τώρα μας
τον εκουβάλησες εδώ για να βγης λάδι;…Κοίταξε καλά. Μη θαρρής πως θα
μας γελάσης. Όλοι Ρωμιοί είμαστε»

Στ. Απανθρωποποίηση των νεκρών και των ζώντων

Ας αφήσουμε όμως κατά μέρος αυτές τις υποψίες για ανθρώπινα δικαιώματα
και εμπόριο πτωμάτων και ας σκεφτούμε τι κακό υπάρχει στο να
παρακολουθεί κανείς μια έκθεση ανθρωπίνων πτωμάτων, νεκρών που
χορεύουν, παίζουν τέννις, μπάσκετ, νεκρών που ξεχνάμε ότι είναι νεκροί.
Γιατί αυτό ομολόγησαν αρκετοί από τους θεατές της έκθεσης: είναι τόσο
συναρπαστικό το θέαμα που ξεχνάς ότι πρόκειται για αληθινούς
ανθρώπους( http://www.post-gazette.com/pg/07175/796418-109.stm )

Νομίζεις ότι είναι αντικείμενα. ‘Εχουν χάσει την ανθρώπινή τους ιδιότητα. Αν
απανθρωποποιούνται οι νεκροί, μήπως αυτό είναι ένα βήμα για την
απανθρωποποίηση των ζωντανών;

Όσο και να φαίνεται παρωχημένο, επιμένω να αφιερώσω, από σεβασμό προς

τους είκοσι νεκρούς ταξιδιώτες της Εκθεσης τους στίχους από τον Όμηρο που
παραθέτει και ο Παπαδιαμάντης στο τέλος του ομώνυμου διηγήματός του. Τα
λόγια του Ελπήνορα, του συντρόφου του που έπεσε από την ταράτσα του
σπιτιού της Κίρκης και σκοτώθηκε και που ο Οδυσσέας επειδή βιαζόταν πολύ
να φύγει δεν βρήκε καιρο να θάψει:

«Μη μ΄άκλαυτον, άθαπτον ιών όπισθεν καταλίπειν…

Σήμα τε μοι χεύαι πολιής επί θινί θαλάσσης.

5
«Μη φύγεις και μ΄εγκαταλειψεις άταφον, άκλαυτο…
Ύστερα σήμα ανύψωσε για χάρη μου, στο περιγιάλι της θαλάσσης»

Πηγές:

Τα αποσπάσματα από το Νεκρό ταξιδιώτη του Αλ. Παπαδιαμάντη και οι

στίχοι του Ομήρου είναι ανθολογημένα από το δοκίμιο του Λ. Προγκίδη
«Αύρα βαθύτατα αναγεννησιακή» από το βιβλίο του Ο Παπαδιαμάντης και η
Δύση, εκδόσεις βιβλιοπωλειον της Εστίας.