BAØI MÔÛ ÑAÀU SINH LYÙ HOÏC

PGS.TS. TRAÀN THÒ LIEÂN MINH

BM. Sinh lyù hoïc - Ñaïi hoïc Y Döôïc

1
 DAØN BAØI
A . ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU CUÛA SLH
I . Ñònh nghóa- Phaân loaïi – Vò trí cuûa SLH
II . Lòch söû phaùt trieån cuaû sinh lyù hoïc
III . Phöông phaùp nghieân cöùu SLH
IV . Phöông phaùp hoïc taäp SLH
B . ÑAËC ÑIEÅM CUÛA CÔ THEÅ SOÁNG
I . Ñaëc ñieåm cuûa cô theå soáng:
II . Cô theå soáng laø 1 theå thoáng nhaát & thoáng
nhaát vôùi moâi tröôøng soáng
C. MUÏC TIEÂU CUÛA SINH LYÙ HOÏC
D. TAØI LIEÄU HOÏC TAÄP, THAM KHAÛO 2
 A. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU CUÛA SLH

I . Ñònh nghóa- Phaân loaïi – Vò trí cuûa SLH

1. Ñònh nghóa:
 Physio logy (Nguyeân goác Hy Laïp)

Thieân nhieân Lyù luaän, khoa hoïc

3
 SLH laø khoa hoïc nghieân cöùu veà :
 Hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa caùc cô quan
cuûa cô theå.
 Söï lieân quan giöõa caùc hoaït ñoäng chöùc
naêng cuûa caùc cô quan trong cô theå.
 Nhöõng qui luaät hoaït ñoäng chung cuûa cô
theå & cuûa rieâng töøng cô quan.
 Caùc cô cheá lyù hoùa cuûa caùc hoaït ñoäng chöùc
naêng trong cô theå döïa treân quan nieäm cô
baûn : Cô theå laø 1 khoái thoáng nhaát & thoáng
nhaát vôùi moâi tröôøng soáng.

4
2. Phaân ngaønh trong sinh lyù hoïc

 Sinh lyù hoïc toång quaùt

 Sinh lyù hoïc teá baøo
 Sinh lyù hoïc cô baûn
 Sinh lyù y hoïc …
 Döïa theo caùc giôùi sinh vaät :
. Sinh lyù hoïc thöïc vaät
. Sinh lyù hoïc ñoäng vaät
. Sinh lyù ngöôøi .
5
 Döïa theo caùc cô quan :
. Sinh lyù hoïc maùu
. Sinh lyù hoïc tuaàn hoaøn
. Sinh lyù hoïc hoâ haáp . . .
 Döïa theo löùa tuoåi :
. Sinh lyù hoïc treû em
. Sinh lyù hoïc ngöôøi tröôûng thaønh
. Sinh lyù hoïc ngöôøi giaø

6
 Döïa theo hoaït ñoäng ngheà nghieäp :
. Sinh lyù hoïc lao ñoäng
. Sinh lyù hoïc TDTT
 Trong y hoïc :
. Sinh lyù thöôøng
. Sinh lyù beänh

7
 3. Vò trí cuûa sinh lyù hoïc

 Laø 1 ngaønh raát quan troïng cuûa sinh hoïc

 Laø 1 yeâu caàu cuûa y hoïc : NC veà hoaït ñoäng
chöùc naêng cuûa caùc teá baøo, caùc cô quan,
heä thoáng cô quan, söï ñieàu hoøa chöùc naêng
 cô theå toàn taïi phaùt trieån bt + thích nghi
moâi tröôøng soáng .
 Laø 1 KH thöøa keá KH cô baûn .

8
 Laø moân hoïc cô sôû raát quan troïng cuûa y hoïc
. Kieán thöùc SLH laø cô sôû ñeå giaûi thích & phaùt
hieän caùc roái loaïn chöùc naêng trong beänh lyù.
 Laø 1 ngaønh KH chöùc naêng  lieân quan
chaët cheõ vôùi ngaønh KH hình thaùi : Moâ hoïc,
GPH.
 Laø 1 KH cô sôû cho sinh lyù beänh, döôïc lyù,
beänh hoïc laâm saøng …

9
 Laø KH cô sôû cho taâm lyù hoïc, giaùo duïc
hoïc, toå chöùc ñôøi soáng …
 SLH lieân quan chaët cheõ vôùi lyù sinh & hoùa
sinh.
 SLH lieân quan maät thieát vôùi ñieàu khieån
hoïc
 Laø cô sôû KH cho Trieát hoïc
 Goùp phaàn NC phaùt trieån daân soá, höôùng
daãn sinh ñeû coù keá hoaïch
 Laø cô sôû KH chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu
10
II. Lòch söû phaùt trieån cuûa sinh lyù hoïc

1. Thôøi coå xöa :

Vaät linh luaän :
Söï soáng toàn taïi nhôø linh hoàn  cheát
(maát theå xaùc), coøn linh hoàn  Nguoàn
goác Toân giaùo.

11
„ Thuyeát hoaït khí
„
„ + Theá kyû V TCN : Hypocrate giaûi thích
hieän töôïng khoâng khí beân ngoaøi  phoåi
 maùu & löu thoâng trong maùu.
„
„ + Theá kyû II : Galien phaùt trieån thuyeát hoaït
khí giaûi thích 1 soá hieän töôïng khaùc.

12
2. Giai ñoaïn KH töï nhieân (TK.XVI  XX)
 Servet (1511-1553) : Tuaàn hoaøn phoåi ( PP
GPH )
 Harvey (1587-1657) : Heä thoáng tuaàn hoaøn
 Malpighi (1628-1694) : Tuaàn hoaøn phoåi
(KHV)
 Boede Sylvius (1614 – 1798), Lavoiser ( 1713
– 1794 ) : Baûn chaát cuûa quaù trình hoâ haáp,
tieâu hoùa laø hoaït ñoäng cuûa heä thoáng men
hoaëc laø quaù trình thieâu ñoát.
13
 Galvani (1737 – 1798) : Ñieän sinh vaät
 Claude Bernard (1813 – 1873) : Quan nieäm veà
tính haèng ñònh noäi moâi
 Sherrington (1859 – 1947) Setchenov ( 1829 –
1905 ) Broca ( 1861) : Sinh lyù thaàn kinh.
 Adrian & Sherrington (Nobel 1932): Chöùc
naêng cuûa neuron
 Pavlov (1849 – 1936) : HÑTKCC

14
 3. Giai ñoaïn sinh hoïc phaân töû. 1940 : KHV
 Watson, Cricks, Wilkins (Nobel 1962) : Caáu truùc phaân töû
cuûa a. nucleic : caáu truùc xoaén ñoâi DNA
 Jacod, Monod, Lwoff (Nobel 1965) : RNA thoâng tin maät
maõ di truyeàn
 Albert Claud, Gesrge Palade,Christian de Duve (Nobel
1974): Caáu truùc sieâu hieån vi & chöùc naêng cuûa maøng teá
baøo
 David Baltimore , Renato Dulbecco , Howard Martin Temin
(Nobel 1975): Phản ứng giữa virus sinh ung & chất
liệu di truyền của tế bào
 Arber, Nathans, Smith (Nobel 1978): Enzym caét phaân töû
15
 Dausset, Snell, Benaceraff ( Nobel 1980 ) :
Khaùng nguyeân HLA
 Barbara McClintock (Nobel 1983): Gen nhảy
 Jerne, Kohler, Milstein ( Nobel 1984 ) :
Nguyeân taéc vaø kyõ thuaät taïo khaùng theå ñôn
doøng.
 Bishop, Varmus ( Nobel 1989 ) : Chaát sinh
ung thö oncogen
 Neher, Sakmann (Nobel 1991) : “Keânh ion”
 Rodbel, Gilman (Nobel 1994) : “Protein G”
16
 GS. Gunter Blobel (Ñöùc) ( Nobel Y hoïc 1999 )
NC veà hoaït ñoäng beân trong cuûa TB  Môû
ñaàu vieäc chöõa trò nhöõng beänh di truyeàn &
ñaët neàn taûng cho caùc döôïc phaåm sinh hoïc
nhaân taïo.
 L. Hartwell (Myõ), T. Hunt (Anh) vaø P. Nurse
(Anh) (Nobel Y hoïc 2001) phaùt minh “Caùc
nhaân toá ñieàu hoøa then choát cuûa chu trình
TB”  Caùc sai soùt trong chu trình TB coù
theå daãn ñeán kieåu bieán ñoåi NST trong caùc
nhaân TB ung thö  Môû ra khaû naêng chaån
ñoaùn sôùm, tìm kieám thuoác chöõa trò ung thö.
17
 Sydney Brenner (Anh), H. Robert Horvitz
(Myõ) & John E. Sulston (Anh) ( Nobel Y hoïc
2002 ) phaùt minh “Gen ñieàu hoøa söï phaùt
trieån caùc cô quan & söï cheát cuûa TB theo
chöông trình”  Khaùm phaù 1 trong nhöõng
cô cheá cuûa beänh ung thö & môû ra 1 höôùng
môùi ñieàu trò ung thö döïa vaøo vieäc kích thích
“chöông trình gaây cheát TB trong TB ung thö”

18
 Barry J. Marshall & J. Robin Warren (UÙc)
(Nobel Y hoïc 2005) phaùt hieän vi khuaån
Helicobacter pylori (H.P) laø taùc nhaân chính
gaây vieâm loeùt daï daøy ‟ taù traøng  Ñoät
phaù môùi trong NC veà beänh sinh & ñieàu trò
beänh loeùt daï daøy ‟ taù traøng, beänh ung thö
daï daøy & loaïi ung thö lympho ôû daï daøy.

19
 GS. Oliver Smithies (Myõ), GS. Mario R. Capecchi (YÙ),
GS. Martin J. Evan (Anh) (Nobel Y hoïc 2007)
NC veà TB goác phoâi thai & söï taùi toå hôïp AND trong
ñoäng vaät coù vuù  neàn moùng cô baûn cuûa ñieàu trò
beänh baèng lieäu phaùp gen, töùc laø söûa ñoåi nhöõng gen
khieám khuyeát gaây beänh ôû ngöôøi.

 Giaûi Nobel Y hoïc 2008 ñöôïc trao cho:

‟ Harald zur Hausen (Ñöùc) khaùm phaù HPV gaây
ung thö coå töû cung
‟ Françoise Barr-Sinoussi & Luc Montagnier (Phaùp)
khaùm phaù HIV

20
„ Giaûi Nobel Y hoïc 2009 ñöôïc trao cho:
„ Jack Szostack, Carol Greider, Elizabeth
Blackburn (Myõ) : tìm ra telomerase - 1 enzym
giuùp phuïc hoài ñoaïn cuoái cuûa nhieãm saéc theå
thöôøng bò hö hoûng vì laõo hoùa hay ung thö

Jack Szostack, Carol Greider, Elizabeth Blackburn

21
„ Giaûi Nobel Y hoïc 2010 thuoäc veà
nhaø SLH (Anh) Robert Edwards
85 tuoåi : khai phaù phöông phaùp
thuï tinh trong oáng nghieäm ‟
chöõa trò voâ sinh.

GS. R.Edwards vaø Louise Brown,

em beù thuï tinh oáng nghieäm
ñaàu tieân treân theá giôùi

22
 GIAÛI NOBEL Y HOÏC 2011

„ - Bruce Beutler 54 tuoåi ( My õ),

- Jules Hoffman 70 tuoåi ( Phaùp ) ,
- Ralph Steinman 68 tuoåi ( Canada )
coâng trình nghieân cöùu veà heä mieãn dòch

23
 GS. Beutler GS. Hoffman GS. Steinman

GS. Beutler vaø GS. Hoffman: Phaùt hieän protein thuï theå, coù
khaû naêng kích hoaït caùc böôùc ñaàu tieân trong heä thoáng ñaùp
öùng mieãn dòch cuûa cô theå
GS. Steinman: Phaùt hieän teá baøo dendritic & vai troø cuûa noù
trong thích öùng mieãn dòch
24
„  Coâng trình nghieân cöùu veà heä mieãn
dòch cuûa 3 nhaø khoa hoïc naøy môû ra
con ñöôøng môùi cho söï phaùt trieån caùc
phöông phaùp môùi trong phoøng & chöõa
beänh nhieãm truøng, vieâm, ung thö .

25
„Giaûi Nobel Y hoïc 2012 ñöôïc trao cho

2 nhaø khoa hoïc : John Gurdon (Anh) &

Shinya Yamanaka (Nhaät) veà coâng trình

nghieân cöùu taùi laäp trình teá baøo tröôûng

thaønh  thaønh caùc teá baøo goác ña naêng.

26
 John Gurdon Shinya Yamanaka
(sinh naêm 1933) ‟ (sinh naêm 1962) ‟
Giaùo sö Vieän Giaùo sö Ñaïi hoïc
Nghieân cöùu Gurdon Kyoto (Nhaät)
(Anh)
27
„Keát quaû NC naøy ñaõ boå sung kieán thöùc veà
caùch thöùc phaùt trieån teá baøo & caùc cô quan cô
theå  taïo ra cô hoäi môùi ñeå NC beänh taät, phaùt
trieån PP chaån ñoaùn & ñieàu trò .
Ví duï: Thay theá moâ cho beänh nhaân
Alzheimer’s, Parkinson’s, öùng duïng ñieàu trò

beänh ung thö, tieåu ñöôøng, hoaëc tạo caùc loaïi

myõ phaåm giuùp treû hoùa.
28
Giaûi Nobel Y hoïc 2013 ñöôïc trao cho
2 nhaø khoa hoïc Myõ : James E.
Rothman, Randy W. Schekman &
nhaø khoa hoïc Ñöùc : Thomas C.
Sudhof.
“ GIAO THONG TRONG TE BAO “

29
James E. Rothman Randy W. Schekman Thomas C. Sudhof
(sinh naêm 1947) (sinh naêm 1948) (sinh naêm 1955)
Giaùo sö Ñaïi hoïc Giaùo sö Ñaïi hoïc Giaùo sö Ñaïi hoïc
Yale (Hoa Kyø) California, Berkeley Stanford

30
- NCKH naøy laøm saùng toû heä thoáng ñieàu khieån chính
xaùc quaù trình vaän chuyeån & phaân phoái phaân töû.
- Heä thoáng naøy quyeát ñònh nhieàu quaù trình SLH : töø
vieäc phaùt tín hieäu trong naõo cho ñeán giaûi phoùng
hormon & caùc Cytokine mieãn dòch.
- Nhöõng roái loaïn naûy sinh trong quaù trình vaän
chuyeån naøy gaây ra caùc beänh thaàn kinh, tieåu ñöôøng
& roái loaïn mieãn dòch .
 Giuùp tìm caùc bieän phaùp ngaên ngöøa caùc beänh
treân & hieåu bieát hôn veà cô theå con ngöôøi. 31
GS. Schekman : Tìm ra boä gene coù vai troø
quan troïng trong quaù trình vaän chuyeån caùc
tuùi tieát ( vesicles ) & ñaõ xaùc ñònh, phaân loaïi
caùc gene chuyeân ñieàu tieát quy trình vaän
chuyeån trong teá baøo.
- Khi 1 soá gene vaän chuyeån bò ñoät bieán seõ
gaây roái loaïn löu thoâng, caùc tuùi tieát bò aùch taéc
ôû 1 soá vò trí trong teá baøo  Gâaây beänh .
32
GS. Rothman : - Phaùt hieän cô caáu protein cho
pheùp caùc tuùi tieát ( vesicles ), caùc teá baøo ñích
chuyeån giao phaân töû.
- Tìm ra 1 heä thoáng protein ñaëc bieät treân tuùi
tieát & teá baøo ñích. Nhöõng protein naøy khôùp
vôùi nhau, giuùp tuùi tieát choïn ñuùng vò trí ñeå
chuyeån giao phaân töû .

33
GS. Sudhof : - haùt hieän caùch thöùc caùc tuùi tieát
(vesicles) ñöôïc ñieàu khieån baèng tín hieäu ñeå giaûi
phoùng phaân töû 1 caùch chính xaùc .
- NC cô cheá truyeàn tín hieäu lieân laïc giöõa caùc teá
baøo TK trong naõo & phaùt hieän ra heä thoáng protein
ñaëc bieät nhaïy caûm vôùi noàng ñoä Ca ++ giuùp maøng
tuùi tieát hoøa maøng teá baøo ñích & chuyeån giao
phaân töû ñuùng thôøi ñieåm. Nhöõng sai leäch trong
quaù trình naøy lieân quan ñeán beänh töï kyû, taâm thaàn
phaân lieät, Alzheimer. 34
III. Phöông phaùp nghieân cöùu sinh lyù hoïc

1. Phöông phaùp quan saùt

2. Phöông phaùp thöïc nghieäm
 Ñoäng vaät
 Cô theå ngöôøi
- NC treân cô theå toaøn veïn ( in vivo ) :
Caàn maùy hoã trôï ( VD : Ño ECG, EEG )

35
 NC baèng caùch taùch rôøi 1 cô quan, TB
ra khoûi cô theå & nuoâi döôõng trong
ñieàu kieän gioáng trong cô theå (in vitro)

( VD: Laáy maùu, nöôùc tieåu, dòch naõo tuûy

laøm xeùt nghieäm. Tim taùch rôøi )

36
 NC baèng caùch taùch 1 phaàn cuûa cô
quan hay boä phaän ra khoûi moái lieân
quan vôùi caùc phaàn ≠ ( insitu )
„ ( VD: Taùch 1 ñoaïn ruoät non khoûi toaøn
boä ruoät non nhöng ñeå laïi maïch maùu
naèm ôû vuøng maïc treo ñeå nuoâi döôõng
ñoaïn ruoät naøy  NC khaû naêng haáp
thu 1 chaát naøo ñoù cuûa ruoät non )

37
 IV. Phöông phaùp hoïc SLH

 Coù kieán thöùc :

„ . KH cô baûn : Toaùn, Lyù, Hoùa, Sinh
„ . Giaûi phaãu, Moâ hoïc, Hoùa sinh, Lyù sinh
 Coù söï so saùnh, lieân heä chöùc naêng giöõa
caùc cô quan, heä thoáng cô quan trong
moái lieân quan giöõa cô theå & moâi
tröôøng soáng.
38
 Bieát aùp duïng kieán thöùc SLH ñeå giaûi
thích caùc hieän töôïng, caùc trieäu chöùng
trong beänh lyù.
 Hieåu  ghi nhôù, suy nghó, ñaët vaán ñeà
 Tham khaûo taøi lieäu + baøi giaûng +
thöïc teá LS ñeå boå sung kieán thöùc.

39
 B. ÑAËC ÑIEÅM CUÛA CÔ THEÅ SOÁNG
5 ñaëc ñieåm cuûa cô theå soáng
 Khaû naêng chuyeån hoùa
 Khaû naêng höng phaán,öùc cheá khi bò kích thích
 Khaû naêng toàn taïi noøi gioáng
 Khaû naêng thích nghi
 Khaû naêng phaùt trieån cuûa cô theå soáng :
Sinh saûn–Phaùt trieån-Tröôûng thaønh–Giaø coãi–Cheát .
Cô theå soáng laø 1 theå thoáng nhaát & thoáng nhaát vôùi
moâi tröôøng soáng

40
 C . MUÏC TIEÂU HOÏC SLH

1. Trình baøy chöùc naêng cuûa caùc TB, caùc cô

quan & heä thoáng cô quan trong cô theå
ngöôøi bình thường.
2. Giaûi thích cô cheá & söï ñieàu hoøa hoaït
ñoäng cuûa caùc TB, caùc heä cô quan trong
cô theå.
3. Phaân tích moái lieân heä giöõa chöùc naêng
cuûa caùc cô quan & heä thoáng cô quan
41
4. Phaân tích moái lieân heä cô theå & moâi
tröôøng soáng.
5. Laøm ñöôïc 1 soá xeùt nghieäm thoâng
thöôøng trong chaån ñoaùn (keøm theo caùc
teân baøi thöïc taäp) & laøm 1 soá baøi thöïc
taäp ñeå chöùng minh lyù thuyeát.
6. Xaùc ñònh taàm quan troïng cuûa SLH ñ/v
cuoäc soáng & y hoïc :

42
 Nhaän ñònh SLH laø 1 khoa hoïc cô sôû cho
1 soá moân y hoïc cô sôû khaùc & laâm saøng.
 Bieát caùch giöõ gìn söùc khoûe cho caù nhaân
& coäng ñoàng.
 Vaän duïng SLH trong caùc lónh vöïc khaùc :
Keá hoaïch hoùa gia ñình, Sinh lyù lao
ñoäng, TDTT, Giaùo duïc hoïc, Taâm lyù hoïc,
Trieát hoïc...
 Vaän duïng kieán thöùc SLH ñeå phuïc vuï
NCKH & töï ñaøo taïo.

43
D . TAØI LIEÄU HOÏC TAÄP, THAM KHAÛO

1. Sinh lyù hoïc y khoa taäp I + taäp II cuûa

boä moân SLH Ñaïi hoïc Y Döôïc Tp. HCM
( từ 2009. . . )
2. Review of medical physiology cuûa
Ganong F.C
3. Textbook of medical physiology cuûa
Guyton A.C
4. Taøi lieäu thöïc taäp sinh ly ùhọc cuûa boä
moân SLH ÑH Y Döôïc Tp. HCM
44