You are on page 1of 181

pma&;ol\ trSm

]*EÅ0if0w¬K-*EÅ0if½kyf&Sif} trnfay;xm;aom þaqmif;yg;pkrsm;


udkvGefcJhonfh 13 ESpfumv 1988 ckESpf0ef;usifwpf0dkufrSpí r*¾Zif;
rsm;wGif a&;om;azmfjycJhygonf/ yxr ]½kyf&Sifaw;uAsm}? xdkYaemuf
]jrm;ewfarmif}? ]o&zl}(6 rdkifcGJ "r®m½Hkvrf;)? ]ydawmufyGifhopf}? ]jrefrmh
½kyf&Sif}? ]½kyf&SifatmifvH}? ]a½TatmifvH} ESifh ]½kyf^oH r*¾Zif;} .../
rdrdzwf½IcJhzl;aom 0w¬Krsm;ESifh Munfh½IcJhzl;aom ½kyf&Sifum;rsm;xJ
rS vufvSrf;rD&m tcsdKUudk jyefvnfa&;om; azmfjycJhjcif; jzpfonf/
0w¬Kudkazmfjyonfhtcg 0w¬K\ Zmwfvrf;tusOf;? pma&;ol\ tw¬KyÜwåd
tusOf;?0w¬K\acwfumvaemufcHtusOf;ESifh a0zefoHk;oyfcsuftusOf;?
½kyf&SiftaMumif;udk azmfjyonfhtcgwGifvnf; 0w¬KrS ½kyf&SiftjzpfodkY
rnfolawGu rnfodkYrnfyHk ajymif;vJ½dkuful;xkwfvkyfyHk? rnfolawGu
o½kyfaqmifyg0ifcJhyHk? ½kyf&Siftjzpfudk ½dkuful;onfhtcg BuHKawGU&onfh
tjzpfoepfrsm;...ponfwdkYudk tcsuftvufrsm;jzifh wwfpGrf;oa½GU
azmfjycJhygonf/ þaqmif;yg;rsm;udk r*¾Zif;rsm;wGif azmfjycJhpOfu
pkaqmif;xm;aom0w¬KESifh½kyf&Sifrsm;rS &Sm;&Sm;yg;yg;yHkrsm;jzifh a0a0qmqm
azmfjyEdkifcJhygonf/ ,ck vHk;csif;pmtkyftjzpf xGufvmaomtcg tqdkyg
yHkrsm;udk azmfjyEdkifjcif; r&Sdawmhyg/
4 vif;a0jrdKif

þaqmif;yg;rsm;udk ]*EÅ0if0w¬K-*EÅ0if½kyf&Sif}[k trnfwyfí


a&;cJhaomfvnf; *EÅ0if0w¦K-*EÅ0if½kyf&Siftjzpf rowfrSwf rac:a0:
Edkifao;onfh 0w¬KESifh ½kyf&SiftcsdKUvnf; yg0ifoGm;cJhygonf/ Oyrm ]qm
[m&}ES i f h ]a&atmuf u rÇ m }.../ od k Y a omf v nf ;
]EIwfqufygw,fq&mcspf} ESifh tjcm;*EÅ0if0w¬K-½kyf&Sifaqmif;yg;tcsdKUrSm
pma&;ol\todrf;tqnf; raumif;rIaMumifh &SmazGygao;aomfvnf;
rawGU&awmhojzifh þpmpkwGif xnfhoGif;azmfjyEdkifjcif; r&Sdawmhyg/
½kyf&SifESifhpyfvsOf;í ]olwdkYqDu ZmwfñTef;a&;q&m}? ]olwdkYqDu
'g½dkufwm}ESifh ]olwdkYqDu xkwfvkyfol} trnf&Sd aqmif;yg; 3 yk'fudk
a&;om;jzpfc&hJ m pdw0f ifpm;zG,af umif;Ny;D þpmtkyyf g taMumif;t&mrsm;
ESifhvnf; wpfenf;wpfzHk qufpyfaeonf[k ,lqygojzifh þpmtkyfxJ
wGif yl;wGJazmfjyvdkufygonf/
aemufqHk;azmfjyvdkaom tcsufrSm þaqmif;yg;rsm;udk r*¾Zif;
toD;oD;wGif azmfjyay;cJhMuaom rdwfaqGr*¾Zif; t,f'Dwmrsm;ESifh
wpfppD jyefYBuJaeaom pmpkrsm;udk pmtkyftjzpf pkpnf; xkwfa0ay;onfh
waumif;pmay xkwfa0olwdkYtm; aus;Zl;txl;wif&SdygaMumif; azmfjyvdk
jcif;yif jzpfygonf/

vif;a0NrdKif
{NyD? 17? 2001 ckESpf
jrefrmESpfqef; 1 &ufaeY
aESmif;wefcl;vjynfhausmf 10 &uf? 1363 ckESpf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 5

uvD,dkygx&m

(1)

tcsdefum; vGefcJhaom ESpfaygif; 2000ausmf bDpD 48 ckEpS uf mv/


a&mrNrdKUawmfteD;&Sd zmawvD;,m; ppfajrjyifwGif a&mrppfolBuD;
*sL;vd,ufqDZmonf &efolawmf yGefyD\ ppfwyfrsm;udk atmifjrifpGm
acsrIef;NyD;p umv jzpfonf/
xdktcsdefrSmyif tD*spfEdkifiHütvSbk&ifr]uvD,dkygx&m}ESifh armif
wdkavrD wdkYu tD*spfEdkifiH\ xD;eef;t½dkuft&mtwGuf tjyif;txef
ppfcif;wdkufcdkufaeMuonf/ a&mrEdkifiHonf tD*spfEdkifiHrS wifydkYaom
pm;eyf&du©mESifh ukefpnfypönf;rsm; tay:wGif trSDjyKae&av&m tD*spf
EdkifiH jynfwGif;ppf jzpfaeNyDqdkvQifyif a&mrEdkifiHom;wdkYrSm pm;eyf&du©m
twGuf tcuftcJ BuD;pGm BuHKawGU&awmhonf/
xdkYaMumifh a&mrNrdKUawmfaumifpDtzGJUu qDZmtm; tD*spfEdkifiHwGif
jzpfyGm;aeaom jynfwGif;ppfudk oGm;a&muftqHk;owfyg[k wm0efay;tyf
avawmh o nf / ppf o l B uD ; qD Z monf ol \ wm0ef 0 wå & m;rsm;ud k
vufaxmufppfOD;pD;csKyfjzpfol rmcfh tefaxmfeDESifh vTJtyfí tD*spfEdkifiHodkY
xGufcGmvmcJhawmhonf/
tD*spfEdkifiHodkY qDZma&mufvmaomtcg wdkavrDbk&ifh udk,fpm;
6 vif;a0jrdKif

vS,frsm;u uvD,dkygx&m uG,fvGefoGm;NyD[k qDZmxHvmí owif;ydkY


Muonf/ tD*spfEdkifiHwGif eef;wGif;a&;&mrsm; ½Iyf&SufcwfaeNyD; ae&mwdkif;
wGif olvQdKrsm;jzifh ½Iyfvdrfí aeonf/ xdktawmtwGif; rdrd\ &efol
jzpfcJhaom yGefyD vkyfBuHcH&aMumif; Mum;od&aomtcg &efolyifjzpfvifh
upm; qDZmrSm pdwfraumif; jzpfcJh&avonf/
tD*spfEdkifiHwGif jzpfysufaeaom tajctaersm;udk trSeftwdkif;
odatmif udk,fwdkifpHkprf;rnf[k qDZm qHk;jzwfvdkufonf/ xdktawm
twGi;f ukeo f nfwpfO;D u qDZmtm; vufaqmify@mqufovdak Mumif;
vma&muf ajymMum;aomtcg qDZmonf r,Hkr&Jpdwfjzifh tawGUcHvdkuf
onf/ ukefonfu tzdk;rjzwfEdkifaom aumfaZmvdyfBuD;tm; qDZmh a&SU
arSmufwiG f csíjznfvu kd af omtcg tvGew
f &m acsmarmvSyaom tD*spf
EdkifiH\ tvSbk&ifr uvD,dkygx&mudk qDZm &ifoyf½Iarm awGUvdkuf
ayonf/
rdef;racsmacsmvSvSuav;rsm;udk rufarmaom a&mr ppfAdkvfcsKyf
BuD; qDZm tzdkY uvD,dkygx&monf jiif;qefí r&Edkifaom tzdk;wef
ypönf;wpfck jzpfcJhonf/ ppfAdkvfcsKyfBuD; qDZmonf tvSbk&ifr
uvD,dkygx&mudk awGUvdkufcsdefrSpí rdrdEdkifiHESifh vlrsdK;ta&;udk arhavsmh
oGm;um uvD,dkygx&m\ tvSuGef,ufwGif ½kef;rxGufEdkif jzpfcJh&av
awmhonf/ uvD,dkygx&mrSmvnf; tD*spfEdkifiH\ NydKifbufuif; bk&ifr
jzpfvmcJhonf/
vrsm;Mumvmaomtcg uvD,dkygx&m\ 0rf;MumiHktwGif;ü
qDZm\&ifaoG; wG,fvmcJhonf/ qDZmonf &ifaoG; arG;vmonftxd
tD*spfEdkifiHüyif aexdkifcJhonf/
xdktcsdefwGif a&mrNrdKUawmfü qDZm\t½dkuft&mudk qufcH&rnfh
wlawmfarmif atmawAD,efu rdrdtmPm&a&;twGuf pwifvHk;yrf;
vmawmhonf/ qDZmonf a&mrNrdKUodkY jyefvmNyD; uvD,dkygx&mtm;
bk&ifr wifajrm§ ufvrd rhf nf[k owif;rsm;vTichf &hJ m a&mrvTwaf wmftrwf
rsm;onf tBu;D tus,f a'golyek f xcJMh uawmhonf/ atmhawAD,efonf
qDZm\ vlrsm;tm; pnf;½Hk;½Hkomru qDZmqefYusifa&; vkyfief;rsm;udkyg
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 7

qxufxrf;ydk; wdk;í vkyfaeav&m qDZm\ vkyfazmfudkifbuf b½l;wyfpf


wpfa,mufuom atmhawAD,eftm; qefYusifcJhavonf/
uvD,dkygx&m om;a,mufsm;av; arG;zGm;aomtcg qDZm
a&mrodkY jyefvmcJhonf/ a&mrodkY jyefa&mufaomtcg qDZmonf rdrd
udk,fudk bk&if{u&mZf aMunm&ef pDpOfonf/ odkYaomf vTwfawmfu
twnfrjyKí tcufawGU&onf/ wlawmfarmif atmhawAD,efuvnf;
OD;&D;awmf qDZmtm; aoonftxd opömcHrnf[k vlola&SUwGif uwdjyKcJh
onf/ odkYaomfvnf; qDZm uG,f&mü qDZmqefYusifa&; vkyfief;rsm;udk
wdwfwdwfykef; vkyfí aecJhonf/ qDZmhtm; vkyfMuHzdkYtxdyif pDpOfcJhNyD;
tcGifhaumif;udk acsmif;í aecJhonf/ a&mrudk jyefa&mufaeaom qDZm
onf tD*spEf ikd if w
H iG u
f se&f pfcahJ om uvD,ykd gx&mESihf om;awmfuav;udk
owd& vGrf;qGwfí aecJhonf/ aemufqHk; a&mrEdkifiHodkY vmcJhzdkY tac:
vTwfvdkufonf/ a&mrokdY uvD,dkygx&mESifh om;i,f a&mufvmaom
cg qDZmonf uvD,dkygx&mtm; tvGefBuD;rm;aom tcrf;tem;jzifh
BudKqdkcJhavonf/
qDZmonf rdrdudk,fudk a&mrEdkifiH\ {u&mZftjzpf aMujimrnf
wuJuJ jzpfae&m uvD,dkygx&mu wm;jrpfonf/ bk&if {u&mZfxuf
wpfqifhedrfhaom bGJUudkom ,l&ef wdkufwGef;onf/ xdkbGJUudkrl vTwfawmf
uvnf; oabmwlcJhonf/
atmhawAD,ef\ uwH;k uwdu k pf um;rsm;udk ,HMk unfNy;D vTwaf wmf
u qDZmudk txifvGJvmcJhonf/ uvD,dkygx&mu qDZmtm; owday;
aomfvnf; qDZmu *½krpdkuf/ avmuü ol aMumuf&rnfhol r&Sd[kom
,HkMunf,lqcJhonf/ odkYjzifh wpfaeY vTwfawmfwpfae&mwGifyif qDZm
onf atmhawAD,ef\ vkyfBuHrIudk cHcJh&avonf/ qDZmtm; vkyfBuHMu
olrsm;rSm aMumufaMumufESifh r0Hhr&J vkyfBuHMujcif; jzpfav&m vkyfBuH
NyD;NyD;csif; xGufajy;Muawmhonf/ qDZmteD;wGif rajy;bJ usef&pfcJholrSm
qDZm\ a&mif;&if; b½l;wyfpf wpfa,mufom jzpfavonf/ qDZmu
b½l;wyfpftm; ]]b½l;wyfpf ... rif;vnf;ygoudk;}}[k tHhtm;woifh
qdk&if; uG,fvGefí oGm;avonf/
8 vif;a0jrdKif

a&mrEdkifiH\ ppfolBuD; qDZm\ psmye tcrf;tem;rSm axmif


aygif;rsm;pGmaom y&dowfwdkYjzifh pnfum;vSonf/ atmhawAD,efu
0rf;enf;aMumif; wdik ;f oljynfom;rsm;tm; xkwaf zmfajymqdck o hJ nf/qDZm\
vufaxmufAdkvfcsKyfBuD; rmcfh tefaxmfeDu qDZmtm; vkyfBuHoludk
jyefívufpm;acsrnf[k BuHK;0g;ajymMum;aomtcg y&dowfBuD;rSm rmhcf
tefaxmfeDESifhtwl qDZmtwGuf ,lusHK;r&jzpfum a'goxGufcJhMuonf/
qDZm uG,fvGefaomtcg uvD,dkygx&monf rdrdESifh &ifaoG;
twGuf pdk;&drfvmonf/ uvD,dkygx&mudk rmhcftefaxmfeDu apmifha&Smuf
cJhav&m uvD,dkygx&mESifh rmhcftefaxmfeDwdkYonf twl eD;eD;uyfuyfae
xdkifMu&if;oHa,mZOfjzpfcJhMuawmhonf/ uvD,dkygx&mu rmhcftefaxmf
eDtm; wpfaeY tD*spfEdkifiHodkY vdkufcJhyg[k ajymMum;NyD; tD*spfEdkifiHodkY
om;i,fESifhtwl jyefí oGm;avonf/
qDZm\ t½dkuft&mudk atmhawAD,efu qufcHcJhNyD; rmhcf tef
axmfeDvnf; ppfOD;pD; aoemywdcsKyf jzpfvmcJhonf/ rmhcftefaxmfeDonf
qDZmeD;yg; t&nftcsif;&SdNyD; vuf½Hk;&nf ESvHk;&nfESifh jynfhpHkaomaMumifh
xif & S m ;ausmf M um;í vmoavmuf wpf z uf u vnf ; taysmf t yg;
taomuftpm; usL;vmcJhonf/ rMumcif aiGaMu;jywfvyfí vmcJhonf/
xdktcg aiGaMu;csrf;omaom tD*spfbk&ifr uvD,dkygx&mudk owd&í
vmonf/ uvD,dkygx&mvnf; rmhcftefaxmfeD wpfaeY þodkY jzpf
vmrnf qdkonfudk BudKwifodNyD;jzpfí wpfaeY tD*spfodkY vkdufcJhyg/ ol
apmif h a e rnf [ k ajymcJ h j cif ; jzpf o nf / rmh c f t ef a xmf e D o nf
uvD,dkygx&m &Sd&m tD*spfEdkifiHodkY xGufcGmvmcJhawmhonf/
rmhcftefaxmfeD tD*spfodkYvmaeNyD[kod&aomtcg uvD,dkygx&m
u olr\avSjzifh ta>ct&Hrsm; NcH&Hvsuf yifv,fjyifodkY xGufí BudKqdk
cJo
h nf/ oabFmay:rSmyif taumif;qH;k tpm;taomufrsm;jzifh wnfcif;
{nfhcHNyD; uyGJyg waysmfwyg;vkyfí rmhcftefaxmfeDudk {nfhcHazsmfajz
cJhonf/ xdknwGif t&ufrl;aeaom rmhcftefaxmfeDonf tvSbk&ifr
uvD,dkygx&m\ &ifcGifxufwGif tcspfrl; rl;cJhavawmhonf/
rmhcftefaxmfeDonf uvD,dkygx&maMumifh rdrd\ wm0ef0wå&m;
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 9

rsm;tjyif wdkif;jynfESifh vlrsdK;udk arhavsmhaeouJhodkY uvD,dkygx&m


uvnf; rmhcftefaxmfeDaMumifh wdkif;jynfESifhvlrsdK;ta&;udk arhavsmhaecJh
onf /
a&mrwGif rmhcftefaxmfeD\ owif;onf vlwdkif;yg;pyfzsm;wGif
tajymrsm;aecJhaom owif;jzpfvmcJhNyD; rmhcftefaxmfeD\ udpöudk
vTwfawmfwGif aqG;aEG;,l&onftxd jzpfvmcJhonf/ xdktcsdefrSmyif
atmhawAD,efu rdrdwyfrsm;udk tiftm;jznfhonf/ vTwfawmftrwf
wpfOD;jzpfol *smrifeD;uyfcfonf tD*spfodkYoGm;í xdktaMumif;udk rmhcf
tefaxmfeDxH owif;ydkYaomtcg rmhcftefaxmfeDonf uvD,dkygx&mudk
rcGJcsifrcGm&ufjzifh cGJum a&mrodkY jyefvmcJh&awmhonf/
atmhawAD,efonf bk&if{u&mZf jzpf&ef BudK;pm;vmcJhonf/
tD*spfrS jyefa&mufvmaom rmhcftefaxmfeDdtm; csufcsif;yif ESrawmfESifh
ay;pm;í odrf;oGif;cJhonf/ rmhcftefaxmfeDu rvTJra&SmifomyJ atmhaw
AD,ef\ ESrjzpfolESifh vufqufcJh&onf/ xdkowif;udk uvD,dkygx&m
Mum;aomtcg a'gotrsuf acsmif;acsmif;xGufcJhawmhonf/ a&mrodkY
wifydkYaeaom ukefypönf;rsm;udk ydwfyifwm;qD;vdkufavonf/ tD*spf
Edik if \
H oGi;f ukerf sm;tay:rScD í
kd ae&aom a&mrEdik if o
H nf uvD,ykd gx&m
\ ukefoG,fa&;ydwfqdkYrIaMumifh tBuD;tus,f tusyf½dkufcJh&awmh
onf/ a&mrvTwfawmfu tD*spfEdkifiHodkY oHwrefrsm;vTwfí ukefoG,fa&;
ydwfqdkYrIudk zsufodrf;ay;yg[k awmif;qdkcJhaomfvnf; uvD,dkygx&mu
cg;cg;oD;oD; jiif;qefcJhonf/ aemufqHk;wGif rmhcftefaxmfeDdtm; tD*spfodkY
vTwfí xdkudpöajyvnfatmif aqmif½GufzdkY vTwfawmfu wm0efay;awmh
onf /
rmhcftefaxmfeDonf tD*spfEdkifiHodkY taMumif;udpö ESpf&yfjzifh xGuf
vmcJhonf/ wpfaMumif;rSm EdkifiHawmfjynta&;twGuf? wpfaMumif;u
rdrdtwGuf/
uvD,dkygx&mu a&mrwdkY odrf;xm;aom tD*spfe,fajrrsm;udk
jyefay;&rnfqdkí rmhcftefaxmfeD acgif;aqmifaom a&mrudk,fpm;vS,f
rsm;rSm tavsmhay;í ESpfEdkifiH cspfMunfa&;pmcsKyfudk csKyfqdkcJh&onf/
10 vif;a0jrdKif

wdkif;jynfta&;NyD;pD;oGm;aomtcg rmhcftefaxmfeDonf rdrdESifh


uvD,dkygx&m\ ta&;udk tpysdK;&awmhonf/ pdwfqdk;rajyao;aom
uvD,dkygx&m;tm; rvTJomí atmhawAD,ef\ ESrESifh vufqufcJh&
aMumif;? uvD,dkygx&mudkom tNrJcspfvQuf aecJhaMumif;? wpfaeY
wpf&ufrQ rarhEdkifcJhaMumif;jzifh acsmharmhazsmif;zs ajymaomtcg uvD,dk
ygx&mvnf; t&nfaysmfí oGm;awmhonf/
þtcsdefwGif a&mrü atmhawAD,efu rdrd\ tBuHudk pwif
taumiftxnf azmfavawmhonf/ tefaxmfeDonf uvD,dkygx&mESifh
yl;aygif;í a&mrudk jyefwdkuf&ef BuHpDaeonf[kqdkum tD*spfEdkifiHudk
ppf aMunmonf/ tefaxmfeDudkvnf; ppfaMunmcJhonf/
tD*spfEdkifiH\ bk&ifr uvD,dkygx&monf a&mrESifh ppfrjzpfvdk
aMumif; oHwrefrsm;vTwfí taMumif;jyefcJhaomfvnf; atmhawAD,efu
vufrcHbJ jiif;qefvdkufavonf/
uvD,dkygx&monf þppfyGJudk olrpdwfBudKuf r[mAsL[mjzifh
qifETJvdkygonf[k tefaxmfeDxH cGifhawmif;aomtcg tcspfpdwfrTefae
ojzifh ppfa&;uRrf;usifonfh tefaxmfeDonf uvD,dkygx&m tvdkus
qifETJapcJhonf/
uvD,dkygx&m a½G;cs,fcJhaom wdkufyGJr[mAsL[mum; a&aMumif;d
AsL[m jzpfonf/ a&jyifwdkufyGJ jzpfonf/ xdkwdkufyGJwGif tD*spfwyfom;rsm;
r½I r vS txd e m usqH k ; cJ h M uonf / wd k u f y G J j zpf a epOf umvtwG i f
tefaxmfeD aoqHk;oGm;NyD[k owif;Mum;í uvD,dkygx&monf rdrd\
a&,mOfjzifh eef;awmfodkY csufcsif;jyefoGm;cJhonf/ þonfudk tefaxmfeD
u tb,faMumifh uvD,dkygx&m ½kwfcsnf;jyefoGm;&ygvdrfh[k awG;um
oabFmwpfpD;jzifh uvD,dkygx&maemufrS csufcsif;vdkufoGm;onf/ yif
v,fjyifwGif ]u,fyg? ,lyg} wpmpm atmf[pfí tultnD awmif;
aeaom aoG;csif;csif;vTrf;aeaom yifv,fxJrS tD*spfppfonfrsm;udk
awGU&aomtcg tefaxmfeDonf pdwfxdcdkufí oGm;awmhonf/
tefaxmfeD owdjyef&aomtcg uvD,dkygx&m\ tcef;wGif;
a&mufaeonfudk awGU&onf/ tefaxmfeDonf uvD,dkygx&m\ jyKpk
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 11

,k,rIudk rom,mEdkifawmhyJ rdrdypfxm;cJhaom yifv,fjyifrS ppfonf


rsm;udk owd&um &Sufpdwf? 0rf;enf;pdwfwdkYjzifh xdcdkufaMuuGJí
aeawmhonf/
uvD,dkygx&mu a&mrodkY oHwrefrsm;vTwfí ppfajyNidrf;&ef
urf;vSrf;cJhonf/ atmhawAD,efu uvD,dkygx&mudk vGwfvyfcGifhay;
rnf/ tefaxmfeD\ OD;acgif;udk qufovQif ppfajyNidrf;rnf[k qdkaom
tcg uvD,dkygx&mrSm tcufBuHK&avawmhonf/
uvD,dkygx&monf *kPfodu©mtwGuf a&mrESifh ppfyGJwpfyGJ xyf
wdkuf&ef pDpOfaomtcg ppfonf wyfom;rsm;u olYaemufrS rvdkufMu
awmh/ tefaxmfeDrSmvnf; ½l;rwwfjzpfaeonf/
uvD,dkygx&m aoqHk;oGm;NyD[k Mum;í rmhcftefaxmfeDonf rdrd
udk,frdrd "m;jzifhtqHk;pD&ifvdkufawmhonf/ aotHhrl;rl;tcsdefwGif uvD,dk
ygx&m a&mufvmonf/ rMumcif uvD,dkygx&m\ vufwGif;üyif
tefaxmfeD toufxGufí oGm;awmhonf/
xdktcsdefwGif ppfEdkifol atmhawAD,ef a&mufvmNyD; uvD,dk
ygx&mtm; vufqufrnfjzpfaMumif; ajymonf/ uvD,dkygx&monf
atmhawAD,ef\ vufwGif 0wfqifxm;aom vufpGyfudk jrifvdkuf&aom
tcg rl;vJrwwfjzpfoGm;onf/ xdkvufpGyfrSm uvD,dkygx&mu om;
jzpfoltm; ay;tyfcJhaom eef;pOftarGqufchonfh vufpGyfjzpfaeaom
aMumifhyif/ om;awmf\tjzpfudk uvD,dkygx&m em;vnfoabmaygufí
oGm;awmhonf/
cspfolvnf;qHk;? om;vnf;qHk; jzpfcJh&aom uvD,dkygx&monf
vlYb0wGif qufaep&m taMumif;r&Sdawmh[k ,lqum yjcKyftwGif;rS
tqdyfjyif;xefaom a>rwpfaumif\ tudkufcHNyD; vlYavmurS pGefUcGm
oGm;awmhonf/ uvD,dkygx&m\ txdef;awmfrsm;rSm ocifr\tjzpfudk
rsuf&nfrqnfEdkifjzpfNyD; tqdyfudk,fpDaomufí ocifr oGm;av&m
wrvGefc&D;odkY vdkufygoGm;Muawmhonf/
þodkYjzifh urÇmwGif tBuD;us,fqHk; tcspfZmwfvrf;wpfyk'fjzpf
aom vGefcJhaom ESpfaygif; 2000 ausmfu tD*spfEdkifiH\ tvSbk&ifr
12 vif;a0jrdKif

uvD,dkygx&m\ b0Zmwfvrf;onf vGrf;armqGwfysHUzG,f NyD;qHk;oGm;


cJh&avawmhonf/
(2)

]uvD,dkygx&m}( ) Zmwfum;BuD;onf urÇmh½kyf&Sif


       

ordkif;wGif tBuD;us,f tcrf;em;qHk; Zmwfum;BuD;wpfum; jzpfcJhonf/


aiGukefaMu;ustrsm;qHk; Zmwfum;BuD;wpfum;vnf;jzpfcJhNyD; rif;orD;
o½kyfaqmifaps; yxrqHk;tBudrf trsm;qHk;ay;cJh&aom Zmwfum;BuD;
wpfum;vnf; jzpfco hJ nf/ rlvu Zmwfum;wpfum;vH;k xkwv f yk pf &dwuf kd
a':vmESpfoef; owfrSwfcJh&m rif;orD;o½kyfaqmifaMu;twGuf a':vm
wpfoef; ay;cJh&avonf/
20 &mpkajracG;ukrÜPDrS xkwfvkyfol a0:vwm pif*gonf
pma&;q&m umvdk rm&D,m z&efZ;D ½d;k ( )\ ]uvD,kd 

 
  

ygx&m\ b0ESifhacwf}(      )trnf&Sd


             

pmtkyfudk a':vm 15 000jzifh 0,f,lí ½kyf&Sif½dkuful;xkwfvkyf&ef




1958 ckESpfuyif jyifqifpDpOfcJhonf/


rlvu uvD,dkygx&mtjzpf rif;orD; *sHK;aumvif;? qDZm tjzpf
rif;om; yDwmAifhcsf? rmhcftefaxmfeDtjzpf rif;om; pwDAifAdGKuf wdkYjzifh
½dkuful;&ef pDpOfcJhaomfvnf; wu,fhwu,f ½dkuful;aomtcg uvD,dk
ygx&mtjzpf t,fvDZbufawvm? qDZmtjzpf &ufZf [,f&pfqif?
rmhcftefaxmfeDtjzpf &pfcsufbmwef? atmhawAD,eftjzpf a&m'D
ruf'dk0,f wdkYjzifh ½dkuful;cJhavonf/
þZmwfum;udk 1958 ckESpfu pwifí ½dkuful;&ef pDpOfcJhaomf
vnf; 1960 jynfhESpftxd r½dkuful;Edkifao;yJ ZmwfñTef;a&;q&m
av;OD;om ajymif;vJoGm;cJhonf/
1961 ckESpfOD;ydkif;xJwGif yOörajrmuf ZmwfñTef;q&m&SmNyD; Zmwf
ñTef;topf ta&;cdkif;cJhonf/ 'g½dkufwm rifrdkvD,efvnf; tayguf
tprsm;vSaom þZmwfum;udk rdrd qufvufr½dkufvdkawmh[k qdkum
EIwxf uG o
f mG ;ojzif*h sKd ;qufreJ u
f 0D pf( )onf'g½du k wf m             
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 13

jzpfvmonf/ rJefuD0pfonfudk,fwdkifu atmfpumqk&ZmwfñTef;a&;


q&m jzpfí ZmwfñTef;udk pdwfBudKuf topf jyefa&;awmhonf/
rlv'g½dkufwmESifh xkwfvkyfol 20 &mpkajracG;ukrÜPDOuúX wdkY
onf a&mreef;awmf&ifjyifudk vef'ef&Sd 8 {ucGJ&Sd ae&mwpfckü tcrf;
tem; aqmufí ½dkufcJhMu&m vef'efaqmif;\ tat;'Pfudk ½kyf&Sif
wpfzGJUom;vHk; tvl;tvJ cHcJh&avonf/ txl;ojzifh Zmwfum;½dkuf
aeonfh wpfcsdefvHk;vHk; rif;orD; t,fvDZbufawvmrSm t0wfyg;yg;
0wfí½dkuful;ae&ojzifh rMumcP tat;rd zsm;emcJh&onf/ vZfawvm
onf wkwfauG;? erdk;eD;,m;a&m*grsm;jzpfum aemufqHk; OD;aESmuftarS;
a,mifa&m*g&vmojzifh q&m0efrsm;u ig;vMum tem;,lcdkif;onftxd
jzpfcJhonf/ xkwfvkyfolrsm;tzdkY rif;orD; ½dkuf&uf apmifh&ojzifh bPfwdk;
wpfaeYvQif a':vm 7500 txd wufcJhí a':vmoHk;oef; epfemcJh&
avonf/
'g½dkufwmopf rJefuD0pfonf vef'ef½dkufuGif;rsm;udk zsufum
tDwvDEiS hf tD*spof Ykd ajymif;í ½du
k u
f ;l cJo
h nf/ puftzGUJ om;rsm;\ aomuf
a&zdk; wpfckwnf;twGuf ukefusaiGyif a':vmaxmifcsD ukefcscJhNyD;
um;½dkufcsdef 17 vtwGif ukefaiGa':vm ckESpfoef;txd ukefusp&dwf
wufvmcJhavonf/ rif;orD; vZfawvm\ aeYpOfzD;vdrf;jyifqifp&dwf
onfyif a':vm 70 000xd ukefuscJhonf/


rif;orD; jyefíaeaumif;vmonfh 1961 ckESpfxJrSmyif rif;orD;


ESifh rif;om; &pfcswfbmwefwdkY\ tcspfZmwfvrf;aMumifh Zmwfum;rSm
[dk;av;wausmf jzpfvmcJh&jyefonf/ Zmwfum;½dkufaecsdefwGifvZfawvm
onf pwkw¬ajrmuf cifyGef; rif;om; tuf'Dzpf&SmESifh aygif;oif;aeqJ
jzpfí bmwefuvnf; tdrfaxmifESifhjzpfonf/ vZfawvmESifh bmwef
wdkY\ tcspfZmwfvrf;aMumifh uvD,dkygx&m Zmwfum;onf rjyrDuyif
[dk;av;wausmf jzpfcg BudKwifaiG oef; 20 cefY &cJhavonf/
zmwfum;udk tcuftcJ trsdK;rsdK;? jyóemtzHkzHkMum;rS NyD;pD;
atmif ½dkuful;cJhNyD;jzpfonfh tcsdefwGif 20 &mpkajracG;ukrÜPD Ouú|
tajymif; tvJ jzpfcJhonf/ Ouú|topfonf tcsdKUtcef;rsm;udk pdwfwdkif;
14 vif;a0jrdKif

rus[k qdkum jyefítopf½dkufapcJhjyef&m rlvu a':vm ESpfoef;om


tukefcHrnf[k rSef;qxm;cJhaom Zmwfum;rSm a':vm 44 oef;txd
ukefusoGm;cJhavonf/ xdkpOf ukefusaiG 44 oef;onf ,aeYxkwfvkyf
ukefusaiGESifh wGufcsufMunfhvdkufvQif a':vm oef;ESpf&mausmf jzpfí
aeonf/ ,aeYacwftxd tcsdKUaom a[mvD;0k'fZmwfum;rsm;rSm
xkwfvkyfrIp&dwf oef; 20 atmufavmufjzifh ½dkuful;aeMu&m vGefcJhaom
ESpfaygif; 40 wpf0dkufu ]uvD,dkygx&m} Zmwfum;BuD;\ ukefusp&dwf
onf tqrwef rsm;jym;cJhayonf/ xdkYaMumifhvnf; ]uvD,dkygx&m}
Zmwfum;wpfckvHk;\ xkwfvkyf ukefusp&dwfonf tar&duefor®w
0g&Sifwef vufxufu tar&duefjynfaxmifpkwpfckvHk;\ bwf*sufESifh
nDrQcJhonf[k qdkcJhMujcif;jzpfonf/
þodkY tbufbufrScJcJ,Of;,Of;ESifh BudK;pm;½dkuful;cJhaomaMumifh
]uvD,dkygx&m} Zmwfum;BuD;onf ,aeYurÇmwGif acwftqufquf
taumif;qHk; Zmwfum; q,fum;teuf wpfum;tygt0iftjzpf urÇmh
½kyf&Sifordkif;wGif rSwfwrf;wifcHcJh&jcif; jzpfonf/
]uvD,dkygx&m}Zwfum;udk vGefcJhaom ESpfaygif; 30 eD;yg;
umvu jrefrmjynfwGif jyocJh&m vlBudKufrsm;NyD; 0ifaiGaumif;cJhonf/
vGefcJhonfh ESpftenf;i,fuvnf; jrefrmh½kyfjrifoHMum;Xmeu jyefvnf
wifqufcJhao;&m ½kyf&SifcspfolwdkY tvGrf;ajy Munfh½IcJhMu&onf/
urÇmhordkif;wGif rdef;rom;wpfOD;aMumifh ppfBuD;ESpfBudrf jzpfcJh
&onf/ yxrtBudrfrSm x½dkifNrdKUrS [ifvif aMumifhjzpfNyD; 'kwd,tBudrf
onf tD*spfEdkifiHrS tvSbk&ifr uvD,dkygx&maMumifh jzpfonf[lí
wifpm;ajymqdkcJhMuonf/ ordkif;onf '@m&Dr[kwf/ vlrsdK;qufrsm;
wnf&Sdaeoa½GUumvywfvHk; ordkif;onf wnf&Sdí aernfom jzpfonf/
vlYordkif;acwf tapmydkif;u ay:xGef;cJhaom tD*spfjynf Edkfif;vfjrpf0Srf;rS
tvSbk&ifr uvD,dkygx&m\ yHk&dyfvTmonf aESmif;acwftqufquf
vlom;wdkY\ &ifxJ tonf;ESvHk;xJwGif xm0pOf wnfwHhaeOD;rnfom
jzpfavonf/
q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 15

0gwmvl;

½k&SwyfeDAdkvfcsKyf\trdefYay;oHrsm;ESifh aygufuGJoHrsm;u rD;cdk;aiGU


rsm;ESifh rD;awmufrD;vQHrsm; tMum;rS qlnHpGm ay:xGufvmonf/
ppfaoemywdcsKyfBuD; eydkvD,ef\ q&m0efu eydkvD,efudk ppfajrjyifrS
cGmum wpfem&Davmuftdyfpuftem;,lzdkY tBuHay;onf/ eydkvD,efu-
]]ighppfonf&JrufawG? ighemrnfudk atmfac:&if; vJusaoqHk;
aecsdefrSm ig b,fvdkvkyfNyD; tdyfaeEdkifrSmvJ }}[k jyefajymonf/

1643-ckESpfrS 1715-ckESpftxd pdk;pHcJhaom jyifopfbk&if vl0D


14 \ vufxufwGif tapmydkif;ü wdkif;jynfat;csrf;om,m wdk;wuf
cJhaomfvnf; pydefwdkYESifh wdkufcdkufcJh&aom 'DAdkvl;&Sif;ppf(1667-68)?
'wfcsf wdkYESifh wdkufcJh&aomppf(1672-78)? yvufwdkifedwfppf(1688-
97)? pyd e f xD ; arG e ef ; arG p pf ( 1701-14)wd k Y a Mumif h jyif o pf E d k i f i H
pD;yGm;qkwf,kwf ysufjym; cJh&onf/ vl0D 15 \ vufxufa&mufaom
tcgüvnf; vl0D 15 u wdkif;jynfta&;udk tav;ay; raqmif½Guf
cJhojzifh rdk;vpfxD;arG eef;arGppf(1733-35)ESifh MopBwD;,ef; xD;arG
eef;arGppf(1704-48)rsm; vnf; jzpfyGm;cJhojzifh jyifopfEdkifiHonf cRwfNcHK
usonfxufusvmcJhonf/
vl0D 16 (1774-93) vufxuf a&mufaomtcg bk&ifonf
wdkif;a&;jynf&m tvkyfxuf aomhcavmufjyifa&;ESifh trJvdkufa&;
16 vif;a0jrdKif

tvkyu f o kd m pdw0f ifpm;aecJNh y;D rdz&k m;rm&DtifwKGd uef uf toH;k tjzKe;f Bu;D ?
xif&mpdkif;? pGufzufrIrsm;aMumifh EdkifiH tBuD;tus,f iwfrGwf 'ku©a&muf
cJh&awmhonf/ 1787-ckESpfESifh 1788-ckESpfwGif EdkifiHa&;? pD;yGm;a&;
tusyftwnf;rsm; tjrifhrm;qHk;odkY a&muf&Sdvmojzifh 1789-ckESpfwGif
jyifopfawmfvSefa&;BuD; jzpfyGm;vmcJhawmhonf/
jyifopfawmfvSefa&;BuD;onf tvGefBuD;rm;aom vIyf&Sm;rIBuD;
jzpfí Oa&mywpfcGifvHk;udk tBuD;tus,f wkefvIyfacsmufcsm; oGm;ap
cJhonf/ awmfvSefa&;BuD; jzpfyGm;cJhojzifh awmfvSefa&;rwdkifrDu wnf&SdcJh
aom EdkifiHa&;? tkyfcsKyfa&;? pD;yGm;a&;? vlrIa&;ESifh ,Ofaus;rI tajctae
tm;vHk; ajymif;vJoGm;cJhawmhonf/
jyifopfawmfvSefa&;BuD;u azmfaqmifcJhaom ajymif;vJrIBuD;udk
cdkifcdkifNrJNrJ &yfwnfEdkifatmif aqmif½GufcJholrSm aemiftcg {u&mZfbGJUcH
ppfolBuD; eydkvD,H bdkemywfyif jzpfawmhonf/ eydkvD,ef\ vufxuf
wGif jyifopfEdkifiHonf Oa&myü tiftm;tawmifhwif;qHk; EdkifiHwpfEdkifiH
jzpfvmcJhonf/ odkYaomfvnf; txGwftxdyfodkY a&mufNyD;vQif usqif;
oGm;&onfrSm "r®wmyif jzpfí wdkufyGJaygif;rsm;pGmwGif atmifyGJ tvDvD
cH,lcJhaom eydkvD,efonf 1812-ckESpfwGif ppfonftiftm; 600 000 

ESifh ½k&SEdkifiHodkY oGm;a&mufwdkufcdkufNyD; armfpudkNrdKUawmfudk odrf;ydkufcJh


onf/ ½k&SEdkifiH\ jyif;xefaom aqmif;&moD'PfESifh tpma&pm jywfvyf
rIaMumifh eydkvD,ef ½k&SrS qkwfcGmcJh&onf/ ½k&SwdkY\ ajrvSefpepfESifh
ajymufusm;ppfaMumifh armfpudkwGif jyifopfppfom; 170 000 aoqHk; 

cJh&NyD; ppfonf 170 000 oHkYyef; jzpfcJh&onf/




1815 ckESpfwGif NAdwdef? ½k&S? y&uf&Sm;ESifh MopBwD;,m; r[mrdwf


rsm;ESifh eydkvD,ef\ ppfwyfwdkY 0gwmvl;wGif 10 em&DMum tBuD;
tus,f &ifqdkif wdkufcdkufcJhMu&m eydkvD,ef ta&;edrfh qkwfcGmay;cJh&
awmhonf/ jyifopfEdkifiH\ ordkif;wGifomru Oa&myordkif;wGif xif
&Sm; ausmMf um; cJah om yk*Kd¾ vx f ;l wpfO;D jzpfonfh eydv k ,D efonf aemufq;kH
1812-ckESpf wGif pdefY[,fvDemuRef;wGif tusOf;uscH&um uHukefoGm;
cJhawmhonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 17

ordkif;wGif xif&Sm;BuD;us,fcJhaom ppfAdkvfcsKyfBuD; eydkvD,ef\


b0wGif ]0gwmvl;}onf ta&;ygaom rSwfwdkifwpf&yf jzpfcJhonf/

(2)
]0gwmvl;}( ) ppfum;BuD;udk tDwvDESifh ½k&SwdkYu zufpyf  

yl;aygif;í a':vm 25 oef; tukeftuscHum 1969 ckESpfu wcrf;


wem; ½d k u f u l ; xk w f v k y f c J h o nf / 'g½d k u f w mu emrnf a usmf
½k&S'g½dkufwmBuD; qma*s;bGef'gcRwfcf( )yif jzpfonf/  
     
   

eyd k v D , ef b d k e m ywf tjzpf ½k & S o ½k y f a qmif rif ; om;BuD ; a&mh x f


pwdef;*sm;(  )u yg0ifo½kyfaqmifcJhonf/
      

0w¬KZmwfvrf;rsm;rS p½dkufudk o½kyfaqmif&jcif;xuf ordkif;wGif


ouf&SdjzpfcJhaom xif&Sm;onfh yk*¾dKvfBuD;rsm; tcef;udk o½kyfaqmifvdk
onf[k ajymcJhaom a&mhxf pwdef;*sm;u ordkif;wm0efudk xrf;aqmifjcif;
jzpfonf[k qdkonf/ 0gwmvl;wGif a&mhxf pwdef;*sm;ESifh twl c&pö
yvrf;rm;(   )? Am*sDeD,m rufuifem(

   )?    
 
        

atmfqif 0Jvfpf( )? 'ef tdk[mvD[D( )? *sufcf


    
 
 

a[mfuifp(f  )? rdu
 k u f ,f 0Dv'f if;(
 )? wJ&ifph f
             

tvufZE´m(  )ESihf ½lyghxf a';ADp(f



 )wdu
Yk
        
   

   

yg0if o½kyfaqmifcJhMuonf/ olwdkYtzGJUonf ppfyGJwpfyGJudk oGm;a&muf


wdkufcdkufcJhovdkyif ½kyf&Sifum;wpfum;udk oGm;a&muf ½dkuful;cJhMuonf/
tDwvD½yk &f iS u f rk P
Ü yD ikd f 'DEkd 'D avm&ifw(D )ESihf
 
  
     

armfpudk½kyf&SifukrÜPD armhpfzvif ( )wdkY\ ]0gwmvl;}½kyf&Sifum;    

BuD;onf urÇmh½kyf&Sifordkif;wGif tBuD;us,fqHk; ½dkufuGif;qifí ½dkuful;


cJhMuonf/ 2 rdkif&Snfvsm;aom ppfajrjyifBuD;udk wnfaqmufcJhonf/
1815 ckEspfu b,fvf*sD,HEdkifiH 0gwmvl;rS taqmuftODrsm;? vrf;rsm;?
opfyifrsm;ESifh vlaotavmif;rsm;udk 1969 ckESpf ½k&SEdkifiH ,lu&def;
jynfe,fwgif jyefvnf yHk&dyfazmfcJhMuonf/
,l & d e f ; jynf e ,f w G i f ]0gwmvl ; }Zmwf u m;BuD ; ud k ½d k u f u l ; &ef
twGuf ½k&Stif*sifeD,mrsm;? v,form;rsm;ESifh axmifaygif;rsm;pGmaom
18 vif;a0jrdKif

½k&Sm; ppfonfrsm;u pyspfNcHrsm;? *sHKcif;rsm;? tmvl;cif;rsm;udk zsufqD;NyD;


awmifukef;jzpfatmif ajrzdkYcJhMuonf/ ajcmufuDvdkrDwm&Sd vrf;rsm;
azmufvkyfcJhMuonf/ opfyifaygif; 5 000 udk pdkufysdK;cJhMuonf/ bmvD 

ESifh *sHKyifrsm;udk vlwpf&yfpmjrifhatmif pdkufysdK;cJhMuonf/ t"du Zmwf


aqmif 800 ESifhtwl ½k&Swyfom; 16 000 wdkYudk xnfhoGif;½dkuful;cJh 

onf/ xdkppfonfrsm;rSm ,aeY jyifopfppfom;rsm;tjzpf o½kyfaqmifNyD;


aemufwpfaeYwGif NAdwdoQESifh r[mrdwfppfonfrsm;tjzpf o½kyfaqmif
yg0ifMu&onf/ ½k&S'g½dkufwmBuD; qma*s;bGef'gcRwfcfonf þ]0gwmvl;}
Zmwfum;BuD;udk ol½dkuful;cJhonfh atmfpumqk& emrnfausmf ]ppfESifh
Nidrf;csrf;a&;}(
  ) Zmwfum;BuD;wrQ crf;em;BuD;us,fatmif
    

tpGrf;ukef vufukefBuJcJhavonf/
]0gwmvl;}Zmwfum; ½dkuful;aepOftwGif; ,u&def;jynfe,frS
vlOD;a& 56 000 &Sdaom OZ*dka'gh(
 ) NrdKUuav;rSm vlrsdK;aygif;pHk
    

jzifh a&m,Suf½IyfaxG;í aecJhawmhonf/ ajrjyifay:wGif rD;cdk;aiGUrsm;


rD;awmufrD;vsHrsm; qlnHonfh aygufuGJoHrsm;rSm wu,fh 1815 ckESpfu
0gwmvl;ppfajrjyiftvm; xifrSwf&awmhonf/ 1815 ckESpf ZGefv 18
&ufaeY reuf 11 em&D rdepf 30 wGif ,leDazmif;a&mifpHkudk 0wfqif
xm;aom ppfonf 140 000 wdkYonf rdk;a&wdkY pGwfpdkaeonfh b,fvf*sD,H


awmawmifrsm;udk csDwufvmcJhMuNyD;aemuf 10 em&DtMumwGif ppfonf


52 000 wdkYonf ppfajrjyifwGif twHk;t½Hk; vJusaoqHk;cJhMuonf/


]0gwmvl;}Zmwfum; ½dkuful;aomtcg a&mhxf pwdef;*sm;onf


a&mhxfpwdef;*sm; r[kwfawmh/ eydkvD,ef jzpfoGm;awmhonf/ ol\
o½kyfaqmifrI yDjyifcJhojzifh a&mhxf pwdef;*sm;onf a&mrESifh a[mvD;0k'f
rS csD;usL;*kPfjyKpmrsm;udk Zmwfum;½dkufaepOfrSmyif ra&rwGufEdkifatmif
&&SdcJhonf[k qdkonf/
]]eydkvD,efu jyifopfjynfBuD;[m olYaemufudk vdkufvmvdrfhr,f
vdkY ,HkMunfxifrSwfcJhw,f/ ol vHk;0eD;yg; atmifjrifcJhygw,f/ tESpf
ESpfq,fvHk; tEdkif&cJhygw,f/ Oa&mywpfcgifvHk; olYvufatmuf a&muf
cJhNyD; olvnf; tmPm&Sifwpfa,muf jzpfcJhygw,f/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 19

]]v,form;awG[m ol ay;wJh omwlnDrQa&;qdkwJh uwdukd


,HkNyD; toufpGefYvTwfcJhMuvdkY oleef;pGefYcJh&w,f/ eydkvD,ef[m ½HI;edrfhzdkY
twGuf rjyifqifcJhbl;/ t½G,fuvnf; axmufvmNyD/ usef;rma&;vnf;
csLcsmvm NyD/ olYudk,fol ,HkMunfrIvnf; avsmhenf;oGm;cJhw,f/ ppfonf
60 000 &JUa&SUrSm ol&Sdjyef&if ppfonf 100 000 jzpfoGm;w,fvkdY
 

qdkavawmh olYppfonfawG[m {u&mZf oufawmf&mausmf &Snfygap


(
    )vdkY a<u;aMumf&if; taocHoGm;Muw,f}}[k eydkvD,ef
   
 

tay: o½kyfaqmif rif;om;BuD; a&mhxf pwdef;*sm;u oHk;oyfajymqdkcJh


avonf/
]0gwmvl;}ppfyGJonf eydkvD,ef\ b0ESifh urÇmBudD;udk ajymif;vJ
onfh ppfyGJjzpfcJhonfh enf;wl ½k&S'g½dkufwmBuD; qma*s; bGef'gcRwfcf\
]0gwmvl;} ½kyf&Sifum;BuD;onfvnf; urÇmh½kyf&Sifordkif;wGif xif&Sm;onfh
r[marmfuGef;wif ½kyf&Sifum;BuD;tjzpf wifusefvsuf &Sdaeygawmhonf/
q
20 vif;a0jrdKif

ppf ESifh Nidrf;csrf;a&;

(1)

jyifopfwyfrawmfwGif omrefppfAdkvfuav;b0rS wdkufyGJwdkif;


atmifjrifNyD; AdkvfcsKyfjzpfvmaom eydkvD,ef bdkemywfonf 1800ckESpf
wGif xdktcsdefu jyifopfEdkifiHtm; csKyfudkifxm;aom ig;OD;tpdk;&tzGJUudk
zsufodrf;um rdrdudk,fudk ]{u&mZfbGJU} cH,lvdkufavonf/
pd w f " gwf tvG e f j yif ; xef í wef c d k ; tmPm jrif h r m;a&;
arQmfvifhcsuf tvGefBuD;cJhaom eydkvD,efonf Oa&mywpfwdkufvHk;udk
odrf;ydkufzdkY BudK;pm; vmcJhonf/ eydkvD,ef\ usL;ausmfwdkufcdkufrIudk ½k&Sm;?
y&yf&Sm;ESifh MopBwD;,m; oHk;EdkifiHwdkYu r[mrdwfzGJUí jyefvnf ckcH
wdkufcdkufcJhMuonf/
odkYaomfvnf; 1807-ckESpfwGif ½k&Sm;EdkifiH\ Zmbk&ifu eydkvD,ef
ESifh Nidrf;csrf;a&;pmcsKyf csKyfvkdufonf/ Zmbk&if\ &nf½G,fcsufum;
urÇm BuD;udk eydkvD,efESifh cGJa0í pdk;rdk;tkyfcsKyfrnf[laom &nf½G,fcsuf
jzpfonf/
jyifopfEdkifiHESifh ½k&Sm;EdkifiHwdkY\ Nidrf;csrf;a&;um; wm&SnfrcH?
Mum&SnfrcdkifNrJcJh/ 1802-ckESpfwGif jyifopfwyfrawmfBuD; Oa&myta&SU
ydkif;odkY csDwufvmjyefojzifh ½k&Sm;wyfrsm;u EdkifiHtwGif;ydkif;txd qkwfcGm
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 21

cJh&onf/ armpudkNrdKU tvGeftxd qkwfcGmay;cJh&onf/ eydkvD,efonf


½k&Sm;rsm; Nidrf;csrf;a&; urf;vSrf;tvmudk apmifhcJhonf/ ½k&Sm;wdkYu raph
pyfbJ NrdKUawmfudk ajrvSefrD;½dIUcJhonf/ jyifopfwyfrsm;onf ½k&Sm;EdkifiH\
jyif;xefvSaom aqmif;&moD'Pfudk tvl;tvJcH&if; ydkvef EdkifiHtxd
qkwfcGmoGm;cJh&awmhonf/ 1812-ckESpf 'DZifbmvwGif ½k&Sm; wyf
rsm;onf cHppfrS xdk;ppfodkYajymif;í wdkufcdkufvmcJhMuonf/ eydkvD,ef\
jyifopfwyfrsm;onf &moDOwk'Pf? pm;eyf&du©m jywfvyfrI'PfESifh ppf
yef;rI 'Pf wdaYk Mumifh aemufq;kH 0gwmvl;wdu k yf t
JG Ny;D ta&;edro
hf mG ;cJ&h av
awmhonf/
xdkumvonf 1805 ckESpfrS 1813 ckESpf umvjzpfonf/ ½k&Sm;
EdkifiH\ jynfwGif;EdkifiHa&;onf eydkvD,ef wdkufyGJ tjzpftysufrsm;\
½dkufcwfrIudk tawmfcHcJhMu&onf/ 1801 ckESpfwGif Zmbk&if eef;wuf
vmcJhonf/ ½k&Sm;txufwef;vTm vluHkxH todkuft0ef;Mum;wGif jyifopf
,Ofaus;rI taiGUtoufrsm; vTrf;rdk;aeonf/ jyifopfpum;ajymrS
txufwef;usonf/ vl&m0ifonf/ jyifopf,Ofaus;rI "avhxHk;pHrsm;udk
usifhoHk;rS txifBuD;onf[k ,lqaecsdef jzpfonf/
tvufZE´m;udk,fwdkifyif Oa&myvpfb&,f0g'udk vufcHoabm
usp jyKvmonf/ ½k&Sm;EdkifiHonf NrdKUpm;BuD; pyD&efpuD\ OD;aqmifrIjzifh
pnf;rsOf;cH bk&ifpepfodkY jyKjyifajymif;vJrIrsm; jyKvkyfvmcJhonf/ 1812-
ckESpfwGif trsdK;om;0g'Drsm;u qefYusifcJhMuí NrdKUpm;BuD; pyD&efpuD
&mxl;rS jyKwfoGm;NyD; uGefqmaA;wpfrsm; tmPm&vmcJhonf/ 1825
ckESpfwGif rSL;rwfEG,f0if tcsdKUu awmfvSefx<ucJhMu&m ta&;edrfhoGm;
cJhojzifh Zmbk&ifu jyif;jyif;xefxef zdESdyfvmcJhawmhonf/
tNidrf;pm;AdkvfcsKyfrif;om;BuD; eDudkvdkif bdkvuGefpuD\om;
rif;om; tif'a&onf pdefYyDwmpbmh*fwGif tdrfaxmifESifhaeonf/
tif'a&onfatmifjrifausmfMum;vdkoljzpf&m rxifr&Sm;ae&onfhb0udk
rauseyfEdkif/ 1805-ckEspfwGif jyifopfwyfrsm; ½k&Sm;EdkifiHodkY jrm;OD;vSnfh
vmaomtcg tif'a&onf udk,f0efaqmifZeD;udk zcifESifh ESrvufodkY
tyfum ½k&Sm;wyfrawmftwGif;odkY 0ifa&mufcJhawmhonf/ AdkvfcsKyfBuD;
22 vif;a0jrdKif

ul;wl;ZmAf\wyfwiG f ppfa&;Adv k u
f av; jzpfvmcJo h nf/ wdu k yf iJG ,fuav;
tawmfrsm;rsm;wGif yg0ifwdkufcdkufcJhNyD; wdkufyGJwpfckwGif 'Pf&m& usef&pf
cJhonf/ rdom;pku olYudk aoNyD[k xifrSwfcJhMuonf/
raoraysmuf jyefa&mufvmaom tif'a&onf ZeD;onfudk
toufr½D u kH av;om jzpfco hJ nf/ ZeD;onf uav;arG;Ny;D Ny;D csi;f uG,v f eG f
oGm;cJhonf/ om;uav;udk eDudkvdkif[k trnfay;onf/ zcifrif;om;BuD;
ESifh ESr rm,mwdkYu uav;udk auR;arG;apmifha&SmufcJhMuonf/
ppfwyfrS tNidrf;pm;,lvdkufNyDjzpfaom tif'a&onf vlrIa&;
e,fy,fwGif vpfb&,ftodkuft0ef;ESifhaygif;oif;usifvnf&if; NrdKUpm;
BuD; tDvsmtif'a& a&mhpawmh\orD; emwm&SmESifh awGUqHkNyD; cspfBudKufrd
onf/ tif'a&\zcif rif;om;BuD;u tif'a& 'kwd,tBudrf tdrfaxmif
jyKrnf qdkonfudk wm;onf/ wpfESpf tenf;qHk;apmifhyg[k qdkonf/
xdkYaemuf tif'a&tvkyfudpöjzifh c&D;xGufonf/ c&D;rxGufcif emwm&Sm
tm; tcuftcJ wpfpHkwpf&mawGUvQif olYoli,fcsif; yD,mxH tultnD
awmif ; yg[k r S m um xG u f o G m ;onf / yD , m\ZeD ; u emwm&S m tm;
wdwfwdwfykef;ZeD; &Sdaeol olYarmif temwdkvf ul&m*sifESifh ay;pm;csifí
em;csonf/ emwm&Smu ul&m*sif\ pdwf"mwfudk odcsifí tif'a&ESifh
aphpyfxm;onfudk zsufodrf;vdkufonf/
1812-ckESpfwGif eydkvD,ef usL;ausmfppfjzpfyGm;aomtcgtif'a&
onf wyfxJodkY jyef0ifum a&SUwef;odkY xGufvmcJhonf/ xdktcsdef rSmyif
tif'a&\ zcifBuD;onf vlBuD;a&m*gjzifh uG,fvGefoGm;cJhNyD; rm,mrSm
v,form;rsm;tMum;wGif txD;usefaecJh&onf/ rm,mhudk emwm&Sm\
tpfukd eDuv kd ikd f a&mhpawmhu u,fwifxm;onf/tif'a&onfabmf½'kd ED kd
wdkufyGJwGif 'Pf&m&cJhí olYudk armfpudkodkY jyefo,fvmcJhMuonf/
emwm&Smu tif'a&tm;armfpudkNrdKUta&SUajrmufbufa'o,m½dkqvuf
½Gmuav;wGif toufaoqH;k oGm;csed t f xd jyKpak y;cJo
h nf/tif'a&\om;
uav;eD u d k v d k i f u d k t if ' a&\ES r rm,mES i f h c if y G e f ; eD u d k v d k i f a &mh
pawmhwdkYu jyKpkapmifha&SmufNyD; arG;jrLcJhMuonf/ eDudkvdkif onf zcifvdk
xufjrufol vli,fav;wpfa,mufjzpfí vmavonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 23

tif'a&\ oli,fcsif; yD,monf NrdKUpm;BuD; ]bl;wl;aZmhyf}\


w&m;r0ifom; jzpfonf/ Oa&mywGif aexdkifBuD;jyif;NyD; ynmoifMum;
cJhonf/ zcifBuD; uG,fvGefcgeD;wGif ½k&Sm;odkY jyefvmcJhonf/ zcifBuD;u
olYtm; tarGpm; tarGcHxm;cJhNyD; w&m;0ifom;tjzpf todtrSwfjyK
aowrf;pm a&;cJhonf/ aiGrufaom rif;om;BuD; AmqDvDul&m*sifonf
yD,mtm; orD;ESifh xdk;íay;pm;cJhonf/ orD;u ½kyfacsmonf/ acwfqef
NyD; wpfudk,faumif;qefonf/ olrtpfudk\ oli,fcsif; ]'dkvdka[mhAf}ESifh
Nidaeonf/ yD,mESifh 'dkvdka[mhAf aoewfcsif; csdef;ypfMu&m 'dkvdka[mhAf
'Pf&m&cJhonf/ yD,monf ZeD;onfESifh oD;jcm;aexdkifcJhawmhonf/
tif'a&\ZeD; qHk;aomtcg emwm&SmESifh vufxyfzdkY tBuHay;cJh
olrSm olyifjzpfonf/ a,mufzu emwm&Smtm; jzm;a,mif;aoG;aqmif
aeaomtcg a,mufzonf wdwfwdwfykef;r,m;&SdaMumif;? a,mufzudk
r,HkESifh[k ajymcJholrSmvnf; olyifjzpfonf/ yD,monf emwm&SmESifh
tif'a&wdkYudk aphpyfay;ae&if;uyif emwm&Smudk oludk,fwdkif cspfcifae
rdNyDqdkonfudk od&aomtcg emwm&SmESifh tqufjzwfNyD; aexdkifcJhawmh
onf /
ESpfESpftMum ZeD;qHk;oGm;í ol vGwfvyfoGm;onf/ jyifopfwyf
rsm; armfpudkodkY csDwufNyD; odrf;ydkufvkdufaomtcg vltawmfrsm;rsm;
NrdKUawmfrS rcGm? ½kyfzsufí aeMuonf/ wpfaeY oltzrf;cH&NyD; axmifxJ
a&mufoGm;onf/ aumhqufppfom;rsm; vTwfí ol axmifrS vGwfvmcJh
onf/ olYNcHajray:wGif ae&if; 1913 ckESpfwGif emwm&SmESifh vufxyf
cJhawmhonf/

(2)
,aeYacwftxd ay:xGufcJhorQaom urÇmwGif tcrf;em; tBuD;
us,fqHk;ESifh taumif;qHk; 0w¬K&SnfBuD;rsm;xJwGif ½k&Sm;pma&;q&mBuD;
]vD , d k e D u d k v mApf c sf awmf v f p wd G K if ; }(
    )\        

taumif; qHk;vuf&m ]ppf ESifh Nidrf;csrf;a&;}(


)0w¬KBu;D onf
     

xdyfwef;rS wnf&Sdaeaom 0w¬K&SnfBuD;wpfyk'fyif jzpfavonf/


24 vif;a0jrdKif

þ0w¬KBuD;onf 1805 ckESpfrS 1813 ckESpftxd jzpfyGm;cJhaom


eydkvD,ef ppfyGJumvudk aemufcHZmwftdrfwnfxm;NyD; 1820 ckESpfumv
wGif tqHk;owfxm;onf/ t"duZmwfaumif tif'a&? yD,m? eDudkvdkif?
emwm&Sm? rm,mwdkYESifh tjcm;Zmwfaumifaygif; 150 ausmfwdkYjzifh &uf
azmufxm;onf/ ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}udk 0w¬KBuD;wpfyk'ftjzpfxuf
]ordkif;armfuGef;}BuD;tjzpf pmayynm&SiftcsdKUu tuJjzwfcJhMuonf/
]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}0w¬KBuD;udk 19 &mpkESpf Oa&myppfordkif;tjzpf
pmayordkif;ynm&SiftcsdKUu owfrSwfcJhMuonf/ ½k&Sm;EdkifiH\ ordkif;om
ru Oa&my\ ordkif;yg jzpfonf[k qdkcJhMuonf/
]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}0w¬KBuD;udk ½Iaxmifhaygif;pHkrS avhvmEdkifay
onf/ &k&SedkifiH\ xdkacmwfu txuffwef;vTm vluHkxH todkuft0ef;
\ p&dkufrsm;rSm yDNyifvGef;vSonf/ twef;tpm; tvTmtoD;oD;wdkY\
p&d k u f r sm;? y#d y u© taetxm;rsm;? yk x k Z if v l o m;rsm;\
yifudk,fp&dkufrsm;? twå? rmeESifh ukodkvf tukodkvfpdwfxm;rsm;udk
þ0w¬KMuD;xJwGif xifvif;pGm awGYNrifedifayonf/
]ppffESifhNidrf;csrf;a&;} 0w¬KMuD;udka&;ol pma&;q&mMuD; ]vD,dkeDudk
vmApfcsf awmfvfpwdGKif;}udk armfpudkNrdKUawmfawmifbuf ul;wl;NrdKUuav;
teD;&Sd ,mpem,m ydkvD,mem aus;&Gmuav;wGif 1828 ckESpfwGif arG;
zGm;cJhonf/ rdbrsm;rSm csrf;omaom aNr&Sifrsm; NzpfMuonf/ i,fpOfu
Nyifopfq&mwpfa,mufESifh tvGwfpmoiffcJhNyD; umZefwuúodkvfwGif
qufvufynmoif,lcJhonf/ wuúodkvfwGif oHk;ESpfaeNyD; bJGUr&bJ
wuúodkvfrS xGufvmcJhonf/
ESpftwefMum bmtvkyfrSrvkyfbJ aevmcJhNyD; wyfxJodkY0ifcJh
onf/ aumhau;qyfawmifwef;wGif ESpftwefMumaecJhNyD; c&dkif;rD;,m;
ppfyJGwGif 0ifa&muffwdkufcdkufcJhonf/
ppfwyfrS xGufNyD; taemufOa&myedkifiHrsm;odkY ESpfMudrfoGm;vnf
ywfcJhonf/ w&m;olMuD;tNzpf aqmif&GufcJhNyD; aNruRefrsm;twGuf pmoif
ausmif; wnfaxmifay;cJhonf/
1862 ckESpfwGiftdrfaxmifNyKcJhonf/ ZeD;onfrSm q,fausmfouf
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 25

t&G,fNzpfí tdrfaxmifa&; tqifraNy NzpfcJhonf/ odkUaomfvnf;


tqifraNyonfhMum;u om; orD; 13 OD;&cJhao;onf/
1852 ckESpfwGif ]uav;b0} ( ) 0w¬KNzifh pmpa&;cJh      

onf / xd k Y a emuf ]aumh q uf } ( )0w¬ K ? ]qD A mh p f w d k y d k }         

(   )? xdkYaemuf ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;} (
    )? (1864
     

rS 1869)? ]tef e mu&,f n D e m} ( ) (1873-1877)    


   

0w¬KMuD;rsm;udk a&;om;cJhonf/
0w¬Krsm;tNyif ]aNzmifhcsuf} ( )? ]]uREfkyf\ ,HkMunfrI}}         

( ? ]bmvkyfMu&rnfenf;} (
     )?
           


]bk&m;ocif edkifiHawmf oifhudk,fxJrSm} (                   

) ESifh ]tekynm[lonf tb,fenf;} ( ) [laom




     
 

t,ltqa&;&m pmtkyfrsm;udkvnf; a&;om;cJhonf/


atmfodka'gufc&pf,ef bmom0ifwpfOD;Nzpfaom awmfvfpwdåKif;
onf ruG,fvGefrD aemufqHk;ESpfumvrsm;wGif tdEd́,edifiH acgif;aqmif
MuD; ]r[wår*E¨D} udk q&morm;wpfOD;tNzpf udk;uG,f qnf;uyfcJh
onf /
1884 ckESpf aemufydkif;wGif ,mpem&Gmuav;udk ruúmtNzpf
owfrSwfNyD; bmoma&;*dkPf;uav;wpfck wnfaxmifcJhonf/ v,fajr
rsm; ESifh pnf;pdrfypönf;rsm;udk pGefUvTwfum v,form;wpfa,mufvdk
0wfpm; aexdkifpm;aomufNyD; udk,fwdkif v,f,mtvkyfrsm; vkyfudkifcJh
onf /
touf 82 ESpft&G,fwGif tdrfrSxGufvmcJhNyD; pdwfysufavvGifh
avQmufoGm;aecJh&if; 1910 ckESpf edk0ifbmv 9 &ufaeYwGif aus;vuf
blwm&Hkav;wpfck teD;rSm tqkwftat;rda&m*gNzifh vJusaoqHk; oGm;
cJhonf/
awmfvfpwdåKif; uG,fvGefaMumif; taMumif;Mum;í vma&muf
Munfh½Iaom ZeD;onf qdkzDrSm cifyGef;onfudk rSwfrdjcif;yif r&Sdawmh[k
qdkavonf/
26 vif;a0jrdKif

(3)
]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}0w¬KBuD;udk ½kyf&Siftjzpf 1912 ckESpfu
yxrqHk;tBudrf ½dkuful;cJhonf/ xdkYaemuf ½k&Sm;EdkifiHESifh tjcm;EdkifiHrsm;
ü ESpfBudrf ½dkuful;cJhonf/ 1957 ckESpfwGif tDwvD tar&duefzufpyf
(

  )ukrÜPDBuD;u tar&duef 'g½dkufwmBuD; uifADa'g



 
    

(
  )ESifh ½dkuful;xkwfvkyfcJhonf/ t"du o½kyfaqmif emwm&Sm
    

tjzpf rif;orD; atpD'a&[wfbef;? yD,m tjzpf rif;om; [ife&D


zGef'g? tif'a& tjzpf rJvfz,f&m? temwdk ul&m*sif tjzpf Apfwdk&D,dk
*wfpref;? [,fviful&m*sif tjzpf teDwmtufpfbmh*f wdkYu t"du
yg0ifo½kyfaqmifcJhMuonf/
]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}0w¬KBuD;udk tyDjyifqHk; ½dkuful;EdkifcJholrSm
½k&Sm;'g½dkufwmBuD; qma*s;bGef'gcRwf ( ) jzpfonf/  
     
   

qma*s;bGef'gcRwfonf 'g½dkufwmtjzpfomru o½kyfaqmifrif;om;


tjzpfESifhvnf; atmifjrifcJhol jzpfonf/ ol yg0ifo½kyfaqmifcJhaom
]vlom;Mur®m}( )½kyf&Sifonf tjynfjynfqdkif&m ½kyf&Sif
        

xl;cRefqk &&SdcJhaom Zmwfum;jzpfonf/


'g½dkufwm qma*s;bGef'gcRwfonf þ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}Zmwf
um;BuD;udk ig;ESpfMum tcsdef,lí BudK;BudK;pm;pm; ½dkuful;cJhonf/
þZmwfum;BuD; atmifjrifyDjyifpGm ½dkuful;Edkifa&;twGuf jywdkufaygif;
(47)wdkufrS &Sm;&Sm;yg;yg; ypönf;rsm;udk iSm;&rf;½dkuful;cJh&onf/ pmMunfh
wdkufrsm;pGmrS pmtkyfpmwrf;aygif;rsm;pGmudk &SmazGavhvmcJhonf/ ½kyf&Sif
Zmwfum;wGif yg0ifonfh o½kyfaqmifrsm; 0wfqif&eftwGuf 0wfpHk
10 000 ausmfESifh ppf,leDazmif; 165 000 ausmf csKyfvkyfay;cJh&onf/
 

wdkufyGJcef;rsm;twGuf EdkifiHawmfu AdkvfcsKyfwpfOD; acgif;aqmifaom


txl;ppfXmecsKyfwpfck zGJUpnf;NyD; 19 &mpkESpfu wyfrsm;zGJUpnf;yHkESifh
wdkufcdkufyHkrsm;udk avhusifhoifMum;ay;cJhonf/ wdkufyGJcef;rsm;twGuf
,rf;rIefY 52 wefausmf? vufypfAHk; 17 000 ausmf? rD;cdk;AHk; 6 600 vHk;  

ausmf? rD;½SL;rD;yef; 400 000 ausmf oHk;pGJcJhonf/ twGif;tjyif qufwif 

tcrf;tem;aygif; 180 ausmf wnfaqmufcJh&NyD; armfpudk½dkufuGif;


*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 27

twGuf NrdKUBuD;wpfNrdKU zefwD;wnfaqmufcJh&onf/ ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}


½kyf&Sifum;BuD;twGuf xkwfvkyfrIp&dwf pkpkaygif; a':vmoef; 120
ausmf ukefuscJhonf/
]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}Zmwfum;BuD;onf ayt&Snf udk;uDvdkrDwm
&SnfNyD; ajcmufem&DcGJMum Munfh½IcJh&aom Zmwfum;BuD; jzpfcJhonf/
av;Budrfajrmuf armfpudktjynfjynfqdkif&m ½kyf&SifyGJawmfwGif taumif;
qHk;qk csD;jr§ifhcHcJh&NyD; 1968 ckESpfwGif tar&duefjynfaxmifpkwGif jyo
aomtcg taumif;qHk; EdkifiHjcm;Zmwfum; atmfpumESifh taumif;qHk;
rif;orD; atmfpumqkrsm; csDjr§ifhcHcJh&onf/
'g½dkufwmBuD; bGef'gcRwf ½dkuful;aom ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}Zmwf
um;BuD;onf tjcm;EdkifiHrS 'g½dkufwmrsm; ½dkuful;aom Zmwfrsm;xuf
omvGefonf[k qdkMuonf/ þZmwfum;xJwGif ½k&Sm;EdkifiH\ taumif;
qHk; o½kyfaqmifrif;om;? rif;orD;rsm; jzpfMuaom vlrDvm qA,f,DAm
(emwm&Sm)? A,mcsDqvufwDcdkaemhAf(tif'a&)? tdkvDwmbmaumhAf
(eDudkvdkifa&mhpawmhAf)? tD&DempaumhqDAm(t,fvif)? temwdkvDuwdk
a&mhAf(abmfvuefpuDrif;om;BuD;)ESifh Aum'Dqvufpx&,fvfcsDpf
(eydkvD,ef)wdkY toD;oD; yg0ifo½kyfaqmifcJhMuonf/
vD,dkawmfvfpwdGKif;\ ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}0w¬KBuD;onf tBuD;
us,fqHk; *EÅ0if;0w¬KBuD;wpfyk'f jzpfcJhonfhenf;wl 'g½dkufwm qma*s;bGef
'gcRwf ½dkuful;cJhonfh ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}Zmwfum;BuD;onfvnf; rBuHK
zl;onfh tcrf;tem; txnf0gqHk; ½kyf&Sifum;BuD;wpfum; jzpfcJhonf[k
1969 ckESpfu urÇmhpme,fZif;rsm;wGif a&;om;azmfjycJhMuonf/
q
28 vif;a0jrdKif

tifemu&,fnDem

(1)

tifemu&,fneD monf pdeyYf wD mpbwfNrKd UawmfrS xdyw f ef;t&m&SBd u;D


wpfOD;jzpfol rif;om;BuD;u&,fnif\ ZeD; jzpfonf/ ½kyf&nfacsmarm
NyD; todOmPfxufjrufojzifh txufwef;vTmavmuwGif xifay:ausmf
Mum;ol jzpfonf/ olvkyfvQif bmrqdk jzpfEdkifonf[kvnf; wpfbufu
txifa&mufaeol jzpfojzifh tpfudkjzpfol atmhAvGefpuDwdkY tdrfaxmif
a&; tqifrajy jzpfaeonfudk Mum;&aomtcg Mum;0ifay;OD;rS[kqdkum
armfpudkNrdKUodkY a&mufvmonf/ armfpudkwGif aumifhA½GefpuDESifh tifem
wdkY trSwfrxif qHkawGUjzpfMuonf/
aumifhA½GefpuDonf i,f½G,fNyD; ½kyfacsmonf/ NyD;awmh aiGaMu;
vnf ; csrf ; omol jzpf o jzif h armf p ud k vl u H k x H tod k u f t 0ef ; wG i f
rsufESmyGifhaeoljzpfonf/ A½GefpuDonf tifem\a,mufr a':vD\nDr
upfwDESifh bmvdkvdk owif;xGufaeolvnf; jzpfonf/ upfwDu A½GefpuD
udk arQmfudk;aomfvnf; A½GefpuDu upfwDtay: av;av;eufeuf r&Sd
vS/ A½GefpuDonf tiffemudkawGUvdkuf&aomtcg pdwfudkrxdef;edkif/
olwpfyg; om;r,m;qdkonfudkvnf; owdr&awmh/ t&l;trl; jzpfcJhawmh
onf /
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 29

A&GefpuDu upfwDudk zkwfavonfhig;yd &Sdonf[kyif rxifrSwf


cJhaomfvnf; upfwDudk jrwfjrwfEkd;Ekd; cspfaeolwpfa,mufu &Sdaeao;
onf/ olum; vQJAif;/ aqGBuD;rsKd;BuD;xJrS qif;oufvmol/ oabmjzL
tlpif;onfh ol/ t&m&mudk jyKjyifajymif;vJcsif ol/ vQJAif;onf upfwD&Sd
&m armfpudkodkY acsmif;aygufvkrwwf vma&mufí cspfa&;qdkcJhaomf
vnf; upfwD\ tcspfudkr&&SmcJh/ upffwD arQmfvifhaeolu wpfa,muf
jzpfaeaomaMumifh jzpfonf/ vQJAif;onf upfwD\ jywfjywfawmuf
awmuf acgif;cgjcif;udk cHvdkuf&aomtcg armfpudkrS &ifememjzifh
qkwfcGm oGm;&avawmhonf/ awm&Gmuav;wpf&GmwGif v,f,mpdkufysdK;
a&;vkyfief;awGudk vkyfudkif&if; tonf;u 'Pf&mudk usdwfí uko
aeawmhonf/
tifemonf A&GefpuDu olU tay: wufruf[ef? pdwf0ifpm;[ef
jyvmaomtcg yxraomf xdwfvefYí oGm;onf/ pdefYyDwmpbwfodkY
taNy;NyefcJhonf/ A&GefpuDu pdefYyDwmpbwftxdolUaemufodkYwaumuf
aumuf vd k u f y gí vmonf / Mumvmawmh v nf ; tif e mrS m
A&GefpuDtay:nTwfcsifovdkvdk jzpfvmcJhawmhonf/
pdefYyDwmpbwfwGif tiffemESifh A&GefpuDwdkYtaMumif; owif;odk;
odk;oefYoefY xGufvmonf/ xdktaMumif;udk tifem\cifyGef; rif;om;BuD;
u&,fnif\em;odkY a&mufoGm;onf/ u&,fniftaejzifh *kPfodu©m
tus rcHedkif/ tvkyfudkvnf; txdcdkuf rcHedkif/ ywf0ef;usif\ wD;wdk;
tajym? oGm;ykyfavvGifh tajymudkvnf; rcHedkif/ NyD;awmh a&SUtzdkY wuf
vrf; &mxl;wdk;a&; udpöuvnf;&Sdaeao;onf/ tifemESifh A&GefpuDwdk\
udpöonf [kwfonfjzpfap r[kwfonfjzpfap oltzdkY b,fenf;ESifhrQ
raumif;aom? vufrcHedkifaom udpö Nzpfonf/ NyD;awmh olwdkY\ wpfOD;
wnf;aom om;uav; qm,dkZm\ a&SUa&;uvnf; &Sdaeao;onf/
tifemrSm cifyGef;onf\ qE´twdkif; t&m&m jzpfygaprnf[k uwday;
cJh&aomfvnf; A&GefpuDESifh olUtcspfrSm EGHvTmeufeufwGif ½kef;rxGuf
edkifawmhay/
30 vif;a0jrdKif

A½GefpuD\ tcspfudk qHk;½HI;NyD[k em;vnfvdkufaomtcg upfwD


onf tonf;ESvHk; a<ujyKef;rwwfjzpfum bHk;bHk;vJusavawmhonf/
rdbrsm;u upfwDudk *smreDodkYydkYum aq;ukay;cJh&onftxd jzpfcJh&av
awmhonf/ vQJAif;rSmvnf; upfwD\ tcspfudk r&í awmrSmZmwfjr§Kyf
um tvkyfxJwGif ESpfjr§KyfcJh&aomfvnf; upfwDudkrl rarh/ b,fvdkrS
rarh? &ifxJwGif wajrhajrh/ upfwD rrmowif;udk Mum;&aomtcg aercsd
xdkifromjzpf&onf/ upfwD ½k&SodkY jyefa&mufonfh owif;udk Mum;&aom
tcg vQJAif; upfwDqDodkY oGm;a&mufawGUqHkonf/ upfwD taejzifh
ESvHk;om;Eke,fpOfu ½kyfacsm tajymaumif;í acwfrdef;uav;rsm;
tv,fwGif ysdKwdkif;BudKufonfh ESif;qDcdkif jzpfaeaom A½GefpuDudk arQmf
vifh xifpm;rdjcif;rSm tBudKufaMumifh jzpfonf/ pifppf tBudKufonf
tcspf r[kwf/ tcspfESifh tBudKufrSm wjcm;pD/ ol wu,fcspfoifholrSm
vQJAif;jzpfonf[k oabmaygufvmonf/ onfwpfcgawmh upfwD
vQJAif;udk rjiif;awmh/
tifemrSmvnf; A½GefpuDESifh uav;&Sdvmonf/ xdkudpöudk tifem
u A½GefpuDudk ajymjyaomtcg A½GefpuDrSm tBuD;tus,f pdwfvIyf&Sm;
oGm;onf/ jrif;yGJwGif A½GefpuD jrif;ay:rS vdrfhus'Pf&m &onf/ A½Gef
puDtay: xm;&Sdaomtifem\ pdk;&drfaomuonf zHk;zdr&bJ vlyHktv,f
wGif; bGm;ceJ ay:aygufoGm;awmhonf/ jrif;yGJrS jyefvmaomtcgwGif
tifemonf A½GefpuDESifh olY tajctaeudk cifyGef;onf rif;om;BuD;
u&,fniftm; zGifh[ajymqdkavawmhonf/ cifyGef;onf BudKufovdkpDpOf
yg[k qdkavonf/ rif;om;BuD; u&,fnifrSm þudpötwGuf tBuD;
tus,f acgif;ajcmufoGm;onf/ þjyóemudk A½GefpuDESifh ESpfa,muf
csif; "m;csif;,SOfckwfí &Sif;&rnfvm;? tifemudkyif uGm&Sif;ypf&rnfvm;
qdkonfudk a0cGJr& jzpf&avawmhonf/
aemufqHk;wGif rif;om;BuD; u&,fnifonf olY tvkyftudkif?
ol Y * k P f o d u © m ? ol Y & mxl ; ES i f h om;uav; a&S U a&;ud k a xmuf x m;NyD ;
tifemudk uGm&Sif;rypfawmhbJ tdrfwGif; tdrfjyif rxGuf&/ A½GefpuDudk
tdrfvmrcH&[k pnf;urf;xkwfvdkufavawmhonf/ odkYaomfvnf; tifem
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 31

ESifh A½GefpuDwdkYu tcGifh&vQif &ovdk qHk;awGUMuNrJ/ u&,fnifu


tifemESifh uGm&Sif;&ef a&SUaeESifh wdkifyifaepOfwGif tifem uav;rsufESm
jrifawmhonf/ uav;rD;zGm;NyD;csdefrSpí tifemonf tBuD;tus,f rrm
rusef; jzpfawmhonf/ ZeD;onf\ aovkarsmyg;tjzpfudk jrif&jyefaom
tcg u&,fnifrSm pdwfxdcdkuf&jyefawmhonf/ tifem awmif;qdkorQudk
vdkufavsmay;vdkufrnf[kvnf; pdwfxJu qHk;jzwfvdkufonf/ A½GefpuD
udkvnf; tifemESifh awGUqHkcGifh ay;vdkufonf/
tifem wpfzefjyefíusef;rmvmaomtcg A½GefpuDonf tifem
ESifh arG;uif;p uav;i,fwdkYudkac:í Oa&mywpfcGifodkY xGufcGmoGm;
onf/ Oa&mywGif a&mufaeaomfvnf; tifemrSm om;jzpfoludk rarh/
om;udk vGrf;onfhpdwfESifhyif tifem ½k&SodkY jyefvmcJhonf/ trdEdkifiHodkY
jyefa&mufaomtcg u&,fnif\ tdrfxJodkY ZGwftwif;0ifum om;jzpf
oludk ayGUzuferf;½Iwf&if; rsuf&nfNzdKifNzdKifus&onf/ tifem\om;rS
tifemudk aoqHk;oGm;NyD[k odxm;av&m tifemrSm &ifem&jyefonf/
Oa&myrS jyefa&mufcsdefrSpNyD; tifemonf A½GefpuD\ tdrfü
aexdkifcJhavonf/ olwdkYESpfOD;udk pdefYyDwmpbwf todkuft0ef;ucyfMuOf
MuOf qufqHMuonf/ A½GefpuDrSmvnf; olYtrSm;aMumifh aemifw&p
jyKvmonf/ tifemtzdkY rawmifhrw raMumifhrMu ae&aomfvnf; pdwf
rcsrf;ajrUEdkifawmh/ A½GefpuDESifh tifemwdkY\ w&m;r0if orD;uav;udk
u&,fnif\ trnfjzifhyif rSnfhac:&rnfjyKaomtcg A½GefpuDrSm
tawmfyif pdwfuoduatmifh jzpf&onf/ A½GefpuDonf tifemtm;
u&,fnifESifh w&m;0if uGm&Sif;&atmifvkyfzdkY aeY&Sdoa½GUyif wusDusD
vk y f í aeawmh o nf / rif ; om;BuD ; u&,f n if u vnf ; bmoma&;
taMumif;aMumifh uGm&Sif;í ray;/ onfMum;xJwGif A½GefpuD\ rdcif
BuD;uvnf; om;jzpfoltm; wjcm;rdef;uav;wpfa,mufESifh vufxyf
ay;zdkY pDpOfvmonf/
tifemonf A½GefpuDESifh tNrJvdkvdkyif uawmufuqjzpfum
wusuf u suf jzpf a eawmh o nf / pd w f u vnf ; ua,muf u ,uf
jzpfvmonf/ nbufwGif pdwfNidrfaq;rsm;udkaomufrS tdyfí&onfh
32 vif;a0jrdKif

tajctaeodkY a&mufvmonf/ wpfaeY tdrfrSm vlolr&Sdcdkuf ajcOD;wnfh


&modkY xGufvmcJhonf/ &xm;blwm½Hkuav; wpfckodkY a&mufaomtcg
vufrSwf0,fNyD; &xm;tvmudk apmifhonf/ A½GefpuDESifh ol &xm;blwm
½HkwGif awGUcJhpOfu &xm;wdkufrIwpfckESifh BuHKawGUcJh&onfh tjzpfudk oGm;
owd & um &xm;0if v maomtcg &xm;tBud w f c H í ud k , f h u d k , f u d k
tqHk;pD&ifvdkufawmhonf/
tifemaoqHk;oGm;aomtcg A½GefpuD\b0onfvnf; t"dyÜm,f
rJhí oGm;awmhonf/ b0wGif ol aeaysmfcJhjcif;rSm tifemaMumifh[k
em;vnfvmonf/ tifem r&SdvQif olYb0vnf; r&SdawmhNyD/ A½GefpuD
onf aemufqHk;wGif ppfxJodkY 0ifí oGm;awmhonf/

(2)
]tifemu&,fnDem}(    )onf awmfpwdKG i;f \vuf&m

   

rsm;xJwGif ]ppfESihfjidrf;csrf;a&;} ( ) 0w¬KMuD;uJhodkYyif xif&Sm;



     

ausmfMum;aom 0w¬KMuD;wpfyk'fNzpfonf/ xdk0w¬KMuD;ESpfyk'fudk urÇmh


pmayynm&Sifrsm;u tqifhtwef; wpfwef;wnf; tNzpfyif owfrSwf
Muonf/ ]ppfESifhjidrf;csrf;a&;} 0w¬KMuD;onf eydkvD,ef &k&Sudk usK;ausmf
wduk cf ukd o
f nfah cmwfukd aemufcjH yKum xdak cmwfu &k&tS xufwef;vTmwdYk
\ vlaerIb0ESifh p&dkufwdkYudk xifvif;pGm a&;jc,fxm;aom 0w¬KMuD;
wpfyk'f jzpfonf/ ppf\ tedXm&Hkrsm;udk aMumufrufzG,f azmfusK;xm;
aom 0w¬KMuD;vnf; jzpfonf/ ]ppfESifhjidrf;csrf;a&;} 0w¬KMuD;onf 0w¬K
wpfyk'ftjzpfxuf ordkif;armfuGef;BuD; wpfyk'ftjzpf owfrSwfvQifydkí
oifhrnf[k qdkMuonf/ ]tifemu&,f nDem}0w¬KBuD;url 19 &mpkESpf
½k&SEdkifiH\ txufwef;vTmwdkY\b0udk pma&;q&m wnfaqmufvdkaom
udk,fusifhw&m; pHwpfckudk tajcjyKí a&;zGJUxm;aom 0w¬KBuD; jzpfonf/
A½GefpuDESifh tifem? vQJAif;ESifh upfwD [laom t"duZmwfaumifrsm;udk
r@dKifjyKum tcspfa&; tdrfaxmifa&; Zmwfvrf;ESpf>rmjzifh 0w¬KBuD;udk
&ufazmufí xm;onf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 33

azmufjyefaom rdef;rwdkYonf pufqkyfzG,f? ESvHk;emzG,f? tjypf


wifzG,f jzpfaomfvnf; tifemrSmrl oem;zG,f? u½PmoufzG,f jzpf
onf/ jyKjyifa&;orm;? a½Tjynfat;0g'D? jA[®pdk&fw&m; vufudkifxm;ol?
ajr,mudk cspfol? v,form;rsm;udk cifol vQJAif;onf awmfpwdGKif;\
udk,fyGm;Zmwfaumif jzpfonf[k qdkMuonf/
pma&;q&mBuD; awmfpwdGKif;udk 1828 ckESpfwGif armfpudkNrdKUawmf
awmifbuf wl;vme,f ,mpem,mydkvsmemaus;½GmwGif arG;zGm;onf/
csrf;omaom ajr&Sif rSL;rsdK;rwfEG,f rdom;pkrS aygufzGm;vmcJhonf/
i,fpOfu jyifopfbmom pmjyq&mrsm;ESifh tdrfüpmoifcJhonf/ cgZef
wuúodkvfwGif qufvufí ynmoifonf/ wuúodkvfwGif oHk;ESpfoHk;rdk;
ynmoifNyD;aemuf bmbGJUrQ r&cJhbJ ausmif;xGufcJhonf/ awmfpwdGKif;
onf i,fpOfu taysmftyg;rufol jzpfonf/ bmtvkyfrQrvkyfbJ ESpf
aygif;rsm;pGm ayawaecJhonf/ 1851 ckESpfwGif ppfwyfxJodkY 0ifcJhonf/
aumhau;qyfa'owGif ESpftawmfMumMum aecJhonf/ c½dkif;rD;,m;ppfyGJ
wGif udk,fwdkif0ifa&mufwdkufcdkufcJhonf/ 1857 ckESpfwGif ppfxJrSxGuf&m
Oa&myEdkifiHrsm;odkY vSnfhvnfoGm;vmcJhonf/ *smreD? jyifopf? t*Fvef
EdkifiHrsm;odkY vSnfhvnfcJhonf/ Oa&myrS jyefa&mufaomtcg awmfpwdGKif;
onf ol\ajruRefrsm;udk vGwfajrmufcGifhay;um ajruRefpepfudk zsuf
odrf;ypfcJhonf/ udk,fydkifausmif; wpfausmif;vnf; zGifhvSpfcJhao;onf/
olYausmif;wGif wif;usyfaom pnf;rsOf;pnf;urf;rsm; rxm;/ uAsm pmay
*D w ES i f h yef ; csD y nm&yf r sm;ud k oif M um;ay;cJ h o nf / od k Y a omf v nf ;
aemufydkif;wGif tkyfcsKyfolrsm;ESifh tqifrajy tayguftvrf;rwnfhjzpf
um ausmif;udk tNyD;tydkif zsufodrf;ypfvdkufonf/
awmfpwdGKif;onf arwåmorm; jzpfojzifh olYacwfu t,loD;
a&S;a[mif;c&pf,mef*dkPf;ESifh qefYusifbuf jzpfcJh&onf/ bmoma&;t&
0dkif;0ef;qefYusifcHcJh&NyD;tMuOfcHcJh&onf/ 1880 jynfhESpfrSpí qif;&Jom;
v,form;wpfa,mufvdk usifhBuHaexdkifaecJhonf/ aq;vdyfaomufjcif;?
tom;pm;jcif;wdkYudk a&SmifMuOfonftxd NcdK;NcHaexdkifcJhonf/ 1910
jynfhESpf touf 82 ESpft½G,fwGif ZeD;ESifhom;orD;rsm;rodatmif tdrfrS
34 vif;a0jrdKif

wdwfwqdwf xGufvmNyD; ajcOD;wnfh&m avQmufoGm;&if; tqkwftat;


rda&m*gjzpfum aexdkifraumif; jzpfcJh&mrS tufpumydkAdkqdkonfh &xm;
vrf;ab;teD;rS ½Gmuav;wpf½GmwGif awmfpwdGKif; uG,fvGefoGm;cJhonf/
awmfpwdGKif;onf 1852 ckESpfrS pwifí pma&;cJhonf/ yxrqHk;
xGufvmaom ol\0w¬KrSm ]uav;b0}( )jzpfonf/ xdkYaemuf      

]aumhquf}( )? ]qDAufpwdyk }kd ( )(1855)? ]c½kZm                

qdkemwm}( )? ]tdkifAeftDbcsD,csf\b0ed*Hk;}(     
    
     

 )(1886)? ]tifemu&,fnDem}(
  )         
   

(1877)? ]ppfEiS Nhf ird ;f csr;f a&;}( )(1869)ESihf ]jyefvnf&iS o


f ef
      

xajrmufjcif;}( )(1890)ponf0h w¬KBu;D rsm;udk a&;om;cJo h nf/    



    

]uREfkyf\,HkMunfcsuf}( )? ]uREkfyfwdkYbmvkyfMurnfenf;}       

(  )? ]bk&m;ocif\ EdkifiHawmf oifh&ifxJrSm}


        

(    )ESifh ]tEkynm[lonf tb,fenf;}


              

( )[laom ,HkMunfrI 'óeqdkif&musrf;rsm;udkvnf; a&;om;


   


cJhao;onf/
awmfpwdGKif;\ ]uav;b0}0w¬Kudk atmifoef;uvnf;aumif;?
]aumhquf}udk Adkvfat;armifuvnf;aumif;? ]c½kZmqdkemwm}udk ausmf
odrf;u cspfarwåm&r®uf[lívnf;aumif;? ausmfatmifu ]oif\opöm
r&Sdaom}[lívnf;aumif;? ]tdkifAef\b0ed*Hk;}udk ausmfatmifu ]tdkifAif
\ ed*Hk;urÜwf}[lívnf;aumif;? ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}udk armifaexGef;u
tusOf;? tjynfhtpHkudk jroef;wifhuvnf;aumif; toD;oD; jrefrmjyefqdk
cJhMuonf/ ]ppfESifhNidrf;csrf;a&;}jrefrmjyefonf trsdK;om;pmay bmom
jyefqkudk &&SdcJhonf/ ]&Sifoefxajrmufjcif;}0w¬KBuD;udkrl pdefcifarmif&Du
r*¾Zif;bmomjyef 0w¬Ktjzpf r*¾Zif;wgif vtenf;i,f azmfjycJhonf/
]tifemu&,fnDem}udkrl a½TOa'gif;u ]tifemu&D;em;}[lí
r*¾Zif;0w¬K&Snftjzpf jrefrmjyefqdkNyD;? usdKufvwftHk;uvnf; ]tifem\
cspfMur®m}[lívnf;aumif; tusOf;csHK;í jrefrmjyefqdkcJhonf/ vif;,efeD
u ]rif ; uawmf a v;}[l í vnf ; aumif ; ? jroef ; wif h u ]rr}[l í
vnf;aumif; rSD;jirf;a&;cJhMuonf/ awmfpwdGKif;\ 0w¬Kwdk trsm;tjym;udk
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 35

b0if;? armifxif? vif;,efeD paom pma&;q&mBuD;rsm;u toD;oD;


jrefrmjyefqdkcJhMuonf/

(3)
awmfpwdGKif;\ ]tifemu&,fnDem}0w¬KBuD;udk tapmqHk;tjzpf
1927 ckESpfwGif ]cspfarwåm}( )[laom trnfjzifh xdkpOfu vQrf;   

vQrf;awmuf urÇmausmfrif;orD;wpfvufjzpfaom *&Dwm*g;bdk;( 


 

 )ESifh pwifí ½dkuful;cJhonf/ trf*sDtrf (



)½kyf&SifukrÜPDBuD; 

u xkwfvkyfcJhjcif; jzpfonf/ 'g½dkufwmrSm uvm;&ifhba&mif; ( 


   


)? A½GefpuDtjzpf z&uf'&pfrmhcsf (
  )? rif;om;BuD; 
 
  
 

u&,fniftjzpf bmqD;vf &mhofbHk;( )wdkYu o½kyfaqmifcJh        

Muonf/
1935 ckESpfwGif ]tifemu&,fnDem}0w¬KBuD;udk NAdwdoQrif;orD;
ADAD,Hav; ( )ESifh 'kwd,tBudrf xyfrH ½dkufjzpfcJhjyefonf/
          

]tifemu&,fnDem}udk EdkifiHtoD;oD;rS 15 um;rQ ½dkuful;cJhMuonf/


1968 ckESpfodkY a&mufaomtcgrS qdkAD,uf,leD,HrS tifemu&,fnDem
udk ½dkuful;jzpfcJhonf/ tifemtjzpf ½k&S½kyf&Sifrif;orD; wm,mem
qrdGKifvdkAm (  )u vnf;aumif;? aumifhA½GefpuDtjzpf
     

½k&rS if;om; AmqDvD vmEdAk KdG if ( )uvnf;aumif;? rif;om;         

BuD; u&,fniftjzpf eDudkvdkif *&pfqifud( )u vnf;           

aumif; toD;oD; o½kyfaqmifcJhMuonf/


tifemu&,fnDemtjzpf o½kyfaqmifol ½k&Srif;orD; wm,mem
qrdGKifvdkAmudk *g;bdk;? ADAD,Hav;wdkYESifh ½dkuful;cJhaom ]tifemu&,fnDem}
Zmwfum;udk Munfhzl;ygovm; ar;aomtcg wm,memu ]*g;bdk;yg0if
wJh Zmwfum;udk uRefr rMunfhzl;bl;? ADAD,Hav;eJY½dkufwJhum;udkawmh
Munfhzl;w,f? 'gayr,fh aoaocsmcsm avhvmpdwfeJyawmh rMunfhbl;?
bmvdkYvJqdk&if olYo½kyfaqmifrIawGu uRefrtay: MoZmvTrf;rdk;oGm;rSm
pdk;vdkYygyJ}[k ajzqdkcJhonf/
36 vif;a0jrdKif

wm,memonf ]tifemu&,fnDem}Zmwfum; ½dkuful;í rNyD;


rcsif; tjcm; rnfonfhZmwfum;udkrQ vufrcHbJ ½dkuful;cJhjcif;jzpfonf/
olYudk,fol tifem tjzpf o½kyfaqmifcGifh&jcif;onf olYb0twGuf
tBuD;rm;qHk; vkyfaqmifcsufwpf&yf jzpfonf[k pGJrSwf,HkMunfcJhonf/
awGUqHkcef;wpfckwGif wm,memu ajymcJhzl;onf/
]tifem[m uRefr h h h? uRefr[m tifem}[k/
q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 37

u&mrmaZmhAf nDaemifrsm;

(1)

ajrydkif&SifBuD; ]zD,dk'dk yufAvdkApf u&mrmaZmhAf}wGif ]'rDx&D}?


]tdkifAef}? ]tv,dk;&Sm;}ESifh]qrm',maumhAf}[laom om;av;a,muf
&Sdonf/
om;tBu;D qH;k um; yxrZeD;ESihf arG;cJoh ?l om;vwfEpS af ,mufum;
'kwd,ZeD;ESifh arG;cJhol? ti,fqHk;om;u w&m;r0ifom;/ tBuD;qHk;rSm
ppfjyef/ toHk;tjzKef;aumif;ol? 'kwd,om;u owif;pmorm;? wwd,
om;u bmoma&;orm;? bkef;BuD;0wfrnfwuJuJ vkyfaeol/ pwkw¬
om;um; pdwfrESHUol/ tbdk;BuD;onf om;wpfa,mufESifhrQ rwnfh/
om;BuD; ]'rDx&D}onf ]uufx&Dem} trnf&Sd AdkvfrSL;orD;ESifh
aphpyfxm;NyD; ]*½k&Sifum}qdkonfh rdef;uav;ESifhawGUaomtcg cufx&Dem
udk cGmonf/ 'rDx&Donf uufx&Dem\ aiGoHk;axmifudk cspfolopfESifh
oHk;&uftwGif; oHk;jzKef;ypfí uufx&Demu aiGjyefawmif;aomtcg
nDjzpfol tv,dk;&Sm;tm; tbdk;BuD;xH tawmif;cdkif;onf/ tbdk;BuD;u
om;ESifhjzpfaeaom *½k&Sifumtm;BudKufaejyefaomtcgom;tzjyóem
wufMuawmhonf/
38 vif;a0jrdKif

'rDx&Du cGmcsifcsif jzpfaeaom uufx&Demonf nDtdkifAefESifh


Nidwdwd jzpfaeaomtcg 'rDx&D oabmusoGm;onf/ odkYaomfvnf;
uufx&Demu ]'rDx&DrS 'rDx&D}jzpfaeaomtcg 'rDx&D pdwfnpfoGm;
onf /
'rDx&Donf zcifudk &ef&Smaeonf/ tbdk;BuD;onf om;rsm;\
&efudkaMumufí wHcg; tvHkydwfaeonf/ wHcg;udk oauFwESifhacgufrS
vmzGifhay;onf/ xdkoauFwudkti,fqHk;om;ESifh*½k&SifumwdkYomodonf/
ti,fqHk;om;uxdkvQdK0Sufcsufudk'rDx&Dtm;oGm;ajymonf/ wpfaeY
'rDx&D? *½k&Sifum tdrfodkY oGm;&Smaomtcg rawGU/ tbdk;BuD; 0Sufxm;
onf[k xifonf/'rDx&Donfuufx&Dem\aiGudkjyefqyfNyD;uufx&Dem
tm; cGmrnf/ tbdk;BuD; *½k&SifumESifh r,lcif rdrdt&,lrnf [k qHk;jzwf
um oHusnfayGUjzifh tbdk;BuD;udk ½dkufrnfjyKonf/ þonfudk tbdk;BuD;
\ tapcHBuD; ]*&Dudk&D}u jrifonf/ 'rDx&Donf tapcHtbdk;BuD;udk
½dkufum xGufajy;onf/ *½k&Sifum\ tdrfudkoGm;í*½k&Sifumb,frSmvJ[k
twif;ar;aomtcg vGefcJhaom ig;ESpfu cspfcJhonfh ydkvefppfAdkvfav;ESifh
vdkufajy;onf[k od&onf/ 'rDx&Donf olYaemufodkY vdkufcJhonf/
aiGrufaom ydkvefppfAdkvfav;tm; aiGay;NyD; xGufoGm;cdkif; onf/ 'rDx&D
onf *½k&Sifumudk jyef&onf/ aysmfvdkYrS r0ao;? &Ju 'rDx&Dudk tbdk;
BuD;tm; owfrI? aiGoHk;axmif cdk;,lrIjzifh vma&muf zrf;awmhonf/
'rDx&Du tbdk;BuD;tm; ol rowf[k jiif;onf/ odkYaomf tapcH
tbdk;BuD;*&Dudk&D\ oufaoxGufqdkcsufjzifhyif olYrSm r½kef;Edkifjzpf&
onf /
xdktcdkuf tvwfnD tdkifAef armfpudkrS jyefvmonf/pdwfrESHYonfh
nD qrm',maumhAfESifh awGUonf/ qrm',maumhAfu tbdk;BuD;udk
olowfaMumif; 0efcHonf/ tbdk;BuD;tdwfxJrS aiGoHk;axmifudkyg ,lcJh
aMumif; zGifhajymonf/ tdkifAefu ½Hk;awmfwGif xdktaMumif;udk wifjyí
'rDx&Dtjypfr&SdaMumif; avQmufxm;onf/ ½Hk;awmfu r,HkMunf/tv,dk;
&Sm;uyg 'rDx&DwGiftjypfr&SdaMumif; ½Hk;awmfwGif oufaocHaomtcg
½Hk;awmfuvufcHawmhrnfqJqJ 'rDx&D\ cspfola[mif; uufx&Demu
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 39

tbdk;BuD;raocifaeYu 'rDx&DuolYxHa&;xm;aom pmudk½Hk;awmfwGif


wifjyonf/ 'rDx&Du uufx&Demtm; aiGoHk;axmif rjzpfrae jyefay;
rnf/ tbkd;BuD;udkowfí ay;rnf[k pmwGif a&;xm;onf/
odkYjzifh 'rDx&Donf tESpfESpfq,f jypf'PfuscH&um qdkufaA;&D;
,m;odkY e,fESif'PfcH&onf/ *½k&Sifumu 'rDx&Dtay: opöm&Sdaernf
jzpfaMumif; ajymonf/ uufx&Demu 'rDx&D qdkufaA;&D;,m;rS xGufajy;
Edkifatmif aiGay;ulnDrnf[k qdkonf/ odkYaomf 'rDx&Du jiif;qdkvdkuf
onf /

(2)
urÇmh *EÅ0if0w¬KBuD;rsm;xJwGif taumif;qHk;wpfyk'ftjzpf owf
rSwfxm;aom ]u&mrmaZmhAfnDaemifrsm;}( )    
  

  

(1888)0w¬KBuD;udk a&;cJhonfh urÇmausmf ½k&Spma&;q&mBuD; ]zD,dk'dk


a'ghpwdk; ,ufAfpuD;}(  

)udk 1821 ckESpfwGif armfpudk
     

NrdKUü arG;zGm;onf/ zcifu ppfwyfq&m0ef? rdcifu ukefonfrsdK;½dk;rS


qif;oufvmcJhol/ zcifu pnf;urf;BuD;onf/ 16 ESpfom;wGif tar
aoonf/ 17 ESpfom;wGif wyfMuyftif*sifeD,mausmif;odkY zcifu ydkYay;
onf/ a'ghpwdk; ,ufAfpuD;onf ausmif;om;b0wGif zcif aiGydkYray;
Edkifí tvGefqif;&J'ku©a&mufcJh &onf/ zcifq&m0efBuD;onf om;orD;
rsm;udk armfpudk&Sd ta':hvufxJodkY xdk;xnfhum orD;ti,fqHk;uav;udk
ac:NyD; awmt&yfrSm oGm;aeonf/ aq;rukyJ t&ufudkom wpfcsdefvHk;
aomufaecJhonf/ wpfaeY tapcHrsm;owfí uG,fvGefoGm;cJhonf/
a'ghpwdk;,ufAfpuD;onf ppfwyftif*sifeD,mXmewGif ESpftenf;i,fMum
tvkyfvkyfcJhNyD; touf 23 ESpfwGif tvkyfrS xGufcJhonf/
yxrqHk;0w¬K ]qif;&Jom;rsm;}( )udk 1846 ckESpfwGif 
 

a&;om;xkwfa0cJhonf/ xdk0w¬Kjzifhyif ol ausmfMum;oGm;cJhonf/ aemuf


pmtkyfrsm;udk a&;&ef pmcsKyfEdkifvmonf/ wpftkyfwnf;ESifhatmifjrifoGm;
cJhojzifh enf;enf; atmufajcvGwfcJhonf/ aiGtoHk;tjzKef;BuD;onf/
olt Y ay: ulno D rl sm;ESihf tukeaf vQmufNy;D &efjzpfonf/ ta<u;xlvmaom
40 vif;a0jrdKif

tcg pmudk jzpfuwwfqef; a&;cJhonf/ tcsdefwdkwdkESifh vufukefoGm;


onf[k a0zefcHcJh&onf/
1849 ckESpfwGif qdk&S,fvpf0g' jzefYjzL;aumif;cJhojzifh axmifeef;
pHcJh&onf/ towfcH&rnfhqJqJ toufcsrf;om&m&cJhNyD; qdkufaA;&D;,m;
odkY e,fESifcHcJh&onf/ qdkufaA;&D;,m;wGif ae&if; axmifusEdkifiHa&;
tusOf;om;wpfOD;\ZeD; rkqdk;r ]rm&DtpfZAm}ESifh awGUqHk cspfBudKufcJh
onf/ 1857 ckESpfwGif vufxyfcJhMuonf/ rdef;rom ,lvdkufaomvnf;
vufxJwGif jcL;wpfjym;rS r&Sd/
qdkufab;&D;,m;wGif q,fESpfaeNyD; 1859 ckESpfwGif pdefYyDwm
pbwfodkY jyefvmcJhonf/ a'ghpwdk;,ufAfpuD;onf ZeD;onfudk cspfaomf
vnf; olwdkYtdrfaxmifa&;um; oufqdk;r&Snf/ rm&Donf tqkwfa&m*g
jzifh uG,fvGefoGm;cJhonf/ ESpfrsm;rMumrDtwGif;wGif ]ydkvDem qkpvdkAm}
qdkonfh trsdK;orD;ESifhawGUNyD; xdktrsdK;orD;ay:wGif wdrf;ñTwfcJhjyefonf/
ydkvDemESifhtwl Oa&mywpfcGif NyJNyJpif avQmufoGm;cJhNyD; a&mufav&mwGif
zJupm;onf/ upm;wdkif;vnf; ½HI;cJhonf/ aiGaMu;'ku©a&mufcJhonfh
tBudrfuvnf; ra&rwGufEdkif/ ]jypfrIESifhjypf'Pf} ( 
          

 )(1866)? ]zJorm;}(
   )(1867)? ]vlYtE¨}( )      
     

(1868)? ]xm0&cifyGef;}( )(1870)? ]tarSmifh      


    

ya,m*}( )(1871)ESifh ]u&mrmaZmhAfnDaemifrsm;}(


             


 )(1880)wdkYudk qufwdkufa&;cJhonf/
 

  

ol Y u d k av;pm;aom? ol Y x uf touf x uf 0 uf c ef Y i ,f a om
vufa&;wdkpma&;rav; ]tefem*&D*dk&D,ufAfem epfuDem}ESifh vufxyfcJh
onf/ tefemESifh uav;wpfa,muf&aomfvnf; tzwfrwifcJh? tefem
u aemufydkif; ola&;aompmtkyfrsm;udk udk,fwdkif xkwfa0cJhojzifh aiGa&;
aMu;a&; touf½SLacsmifvmcJhonf/ 1881 ckESpfwGif olYacwfwGif
tausmfMum;qHk; pma&;q&mBuD;wpfOD;jzpfaom a'ghpwdk;,ufAfpuD;
uG,fvGefoGm;cJhonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 41

(3)
]u&mrmaZmhAfnDaemifrsm;}0w¬KBuD;udk 1957 ckESpfwpf0dkufavmuf
u urÇmausmf ukrÜPDBuD;u ½kyf&Siftjzpf xkwfvkyfcJhonf/


'g½dkufwm ]&pfcsufb½kcfpf}( )u ½dkuful;NyD; urÇmausmf


   
 
 

uwHk;rif;om; ,lvf b&ifem;( )u 'rDx&Dtjzpf? *smref




 
  

rif;orD;acsm rm&D,m&SJvf( )u *½k&Sifumtjzpf? uufx&Dem



   

tjzpf rif;orD; uv,f&m bvGef;( )wdkYu yg0ifo½kyfaqmif  


  

cJ h M uonf / tar&d u ef j ynf a xmif p k r S ½d k u f u l ; aom ]u&mrmaZmh A f


nDaemifrsm;}Zmwfum;onf/ urÇmausmf o½kyfaqmifrif;om;? rif;orD;
rsm;ESifh ½dkuful;cJhaomfvnf; ratmifjrifcJh/ urÇmausmf0w¬KBuD; wpfyk'fudk
½kyf&Siftjzpf toGifajymif;onfhtcg ]u&mrmaZmhAfnDaemifrsm;} 0w¬KBuD;
udk a'ghpwdk;,ufAfpuD;\ ]vlYtE¨}( )Zmwfum;udk ½dkuful;cJhonfh      

½k&Sm;'g½dkufwmBuD; ]tdkifAef zD&D;,ufAf}( )u aq;a&mifpHk   


  

Zmwfum;BuD;tjzpf 1970jynfhESpf wpf0dkufu ½dkuful;cJhonf/ a'ghpwdk;


,ufAfpuD;\ aemufqHk;0w¬KBuD;udk tdkifAef zD;&D;,ufAfpuD;u aemufqHk;
½dkuful;cJhjcif; jzpfonf/ tdkifAef zD;&D;,ufAf\ vuf&monf udef;½kyf&Sif
yGJawmftxd wufvmonfudk rawGUcJh&aomfvnf; jynfwGif;ürl tawmf
toifh atmifjrifcJhonf[k od&onf/ t"du Zmwfaumifrsm;tjzpf
rD[dkif; ,lvD,memAf( )? vD,Gefe,f vmzD;&DAm(
         

 
)? c&DvufAaf &mhb(f
    )? rmhcf z½k'cf if (
 )?

  

 
    

tvufaZ rD,m*faumhAf ( )wdkY o½kyfaqmif yg0if cJhMu


     
 

onf /
42 vif;a0jrdKif

wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;

(1)

wGraf qm,m;(
   )onf touf wpfq,fEh pS Ef pS f t½G,f
 

&Sd cyfaemufaemuf uav;i,fwpfa,mufjzpfonf/ uav;wdkYbm0


aqmhMuonf[k qdkaomfvnf; ol aqmhyHku olrsm;uav;awGxuf
]rdkif}ydkonf/ NyD;awmh t½G,fESifh rvdkufatmifyif ½TwfaemufajymifNyD;
OmPfeDOmPfeufuvnf; rsm;vdkufao;onf/ uav;tcsif;csif;vnf;
wpfywf½dkufonf/ vpfvQifvpfovdk vlBuD;udkyif vSnfhywfwwfao;
onf/ xdkYaMumifhyif ta':jzpfolu olYudk tvpfray;&JbJ w[Jh[Jhjzpfae
&onf /
wGrfonf tNrJwrf; aemufajymifNyD; aqmhupm;íom aecsifol
jzpfonf/ ausmif;wuf&onfudk tvGef0efav;vSonf/ wpfaeY ol
ausmif;ajy;NyD; upm;aeonfudk nD0rf;uGJawmfol qpf( )u oGm;   

]wdkY}ojzifh ta':jzpfolu olYudk 'Pfay;avawmhonf/ ta':u


olYudk0ef;eH&H aq;okwfvdkif;vdkufonf/ wGrfwpfa,muf pdwfrygwyg
jzifh 0ef;eH&H aq;okwfaeonfudk jrif&awmh oli,fcsif;rsm;u 0dkif;í
[m;Muonf/ wGrfu olwdkYudk MunfhNyD; tBuHwpfck &vmonf/ olYudk
ta':u 'Pfay;xm;jcif; r[kwf/ ol tvkyf vkyfaejcif; r[kwf? ouf
oufysif;í upm;aejcif; jzpfonf[k vdSrfhonf/ oli,fcsif;rsm;u
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 43

t[kwfrSwfum olwdkYvnf; yg yg&ap? upm;yg&ap[k awmif;qdkMu




awmhonf/ wGru f olwx Ykd rH u


S pm;p&mawGukd awmif;,lNy;D upm;aeonf/
uav;wpfodkuf 0dkif;íaq;okwfaomtcg 0ef;eH&HrSm cPESifh aq;okwf
NyD;oGm;awmhonf/ þodkYjzifh wGrfrSm upm;p&mypönf;awGvnf; &vdkufNyD;
ta':cdkif;onfh tvkyfrSmvnf; ol rvkyfvdkuf&bJ NyD;oGm;awmhonf/
ta':jzpfolrSm wlawmfarmif OmPfoGm;yHkudkMunfhNyD; tHhMo&awmhonf/
wGrfonf vluom upm;rufNyD; ausmif;rSefrSefrwufcsifvSaomf
vnf; twef;xJwGif pmawmfol jzpfvdkufcsifao;onf/ ausmiff;wGif
pmawmfonfh uav;rsm;? or®musrf;pmzwfoluav;rsm;udk pmawmfol
tjzpf qk v uf r S w f uwf j ym;uav;rsm;ud k ay;aomtcg ol v nf ;
vdkvdkufcsifao;onf/ oli,fcsif;rsm;u vufrSwfrsm;udk olYvufxJrSm
upm;p&mESifhvJí ,lonf/ þodkYjzifh olYudk,fol pmawmfol txifcH&
atmif zefwD;cJhjyefonf/
xdktawmtwGif; ausmif;udka&mufvmonfh qHyif0g0g rsufvHk;
jymjymESifh AufuDoufcsm(     )qdkonfh cyfacsmacsm ausmif;
     

olopf aumifrav;udkawGU&awmh wGrfrSm aercsdxdkifrom jzpf&jyefonf/


Aufuo D ufcsmudk r&rae 'vMurf; yd;k yef;avawmhonf/ aumifrav;u
olYtcspfudk vufcHvdkufaomtcg olYrSm rdk;rjrif avrjrif jzpfNyD; aysmf
rqHk; jzpf&onf/
½GmxJwGif olESifh oufwl½G,fwl cyfayay cyfuJuJ aumifuav;
wpfa,muf &Sdao;onf/ olYemrnfu [yfu,fb,f&Dzif;(     

 )/ [yfu,fb,f&Dzif;rSm rdbrJh wpfaumif<uufjzpfNyD; qdk;ayvS


 

onf/ qdk;vGef; awvGef;ojzifh rdbrsm;u olwdkYom;orD;rsm;udk olESifh


taygif;toif; rvkyfzdkY tajymcH&onf/ odkYaomfvnf; [yfESifhwGrfum;
olawmfcsif;csif; owif;avGUavGUjzpfNyD; aygif;zufawGUMuavawmhonf/
[yfu aMumifaoudk ocsØKif;xJwGif rEÅefwdkufvQif <uufEdkY
aysmufonf[k qdkaomtcg wGrfrSm tBuD;tus,f oabmusoGm;onf/
q&mBuD;[yfudkvnf; tawmfBuD; av;pm;oGm;onf/ odkYjzifh olwdkYESpf
a,muf wpfnwGif tdrfrSvpfNyD; ocØsKif;xJ oGm;Muonf/ ocØsKif;xJ
44 vif;a0jrdKif

wGif a'gufwma&mfbifqif(   )udk vlqdk;vlrdkufBuD; tif*Ref*sdK;


  

(  )ESifh t&uform; rwfaygwm(


  )wdkYESpfa,mufu
      

pum;rsm;Mu&mrS owfypfonfhtjzpfESifh oGm;í BuHKawGUMuavonf/


[yfESifh wGrfwdkYESpfa,muf ajcukefokwfí ajy;cJhMu&onf/
rwfaygwmrSmvlowfrIjzifhtzrf;cH&onf/ a'gufwma&mfbifqif
udk owfol vlqdk;BuD;*sdK;u wGrfwdkYESpfa,muftm; tjzpfrSefudk rnfolrQ
rajym&/ tu,fíajymvQif owfypfrnf[k Ncdrf;ajcmufxm;ojzifh wGrf
wdkYESpfa,mufrSm txdwfwvefY jzpfMu&onf/
onfMum;xJ AufuDESifh tcspfa&;uvnf; wpfarSmifh jzpfaeojzifh
wGrfonf pdwfnpfnpfjzifh [yf tygt0if oli,fcsif;wpfOD;ESifhtwl
uRef;uav;wpfuRef;odkY oGm;a&mufNyD; "m;jyvkyfwrf;upm;í aeawmh
onf/ wGrfwdkYoHk;a,mufrSm ig;rQm;vdkuf? a&ul;vdkufESifh aysmfaeMuonf/
olwdkYoHk;a,muf &uftawmfMumonftxdjyefrvmbJaeMuojzifh vlBuD;
rdbrsm;u a&epfaoqHk;oGm;MuNyD[k xifrSwfum o&P*HkwifMuonf/
o&P*Hkwifaom xdkaeYrSmyif olwdkYjyefvmMuaomtcg tcrf;tem;rSm
½kwf½kwfoJoJ jzpfoGm;avawmhonf/
wGrfrSm ausmif;wGif ay:jyLvmjzpfí aeonf/ cspfolESifh trlvGef
NyD; ]vef} rvdk jzpfvdkufao;onf/ odkYaomfvnf; aumifrav;udk
pmtkyfNzJonfhudpöESifh q&mu ½dkufrvdk vkyfaomtcg olu "m;pmcH
0ift½dkufcHvdkufojzifh tcspfa&; tqifajyoGm;Mujyefonf/
vlowfrI ppfaq;aomtcg rwfaygwmrSm axmifeef;pH&awmh
rnfhudef; qdkufí aeawmhonf/ oufaotjzpf wGrfudk ppfar;aomtcg
wGrfu tjzpfrSefudk tppfcHvdkufonf/ vlowform;rSm *sdK;jzpfaMumif;
tppfcHvdkufaomtcg wpf½GmvHk; thHMooGm;Muonf/ *sdK;vnf; csufcsif;
yif wdrf;a&SmifoGm;awmhonf/ wGrfrSm [D;½dk;jzpfí aeonf/
wpfaeY [yfuvmí tazmfn§dojzifh olwdkYESpfa,muf &wem
odkuf t&SmxGufcJhMuonf/ pdwfysufysufESifh tdrftdkBuD;wpfvHk;xJodkY 0if
a&mufcJh&m a½T'*Fg;aowåmBuD;udk vlqdk;BuD;*sdK;ESifh tazmfwpfa,mufwdkYu
ajymif;a½TUaeonfudk rarQmfvifhbJ awGUvdkuf&avonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 45

onfMum;xJwGif wGrf? AufuDESifh oli,fcsif;rsm; aysmfyGJpm;xGuf


jzpfcJhMuonf/ wGrfESifh AufuDrSm *lBuD;wpfvHk;xJodkY 0ifa&mufrdcJhBuNyD;
oHk;&ufcefY jyefrxGufEdkifbJ jzpfcJhMuonf/ xdktcsdefrSmyif rkqdk;rBuD;
rpöufa'gufuvyf(

)tm; owf&ef BuHpnf&mrS ratmif
  

rjrifjzpfNyD; xGufajy;vmaom *sdK;ESifhwGrfwdkY*lBuD;txJwGifqHkawGUMuonf/


wGrfESifh AufuDwdkY *laygufawGUNyD; xGufajy;vGwfajrmufvmcJhMuNyD; ½Gm
xJodkY jyefa&mufcJhMuonf/ vlowform;BuD;*sdK; *lxJwGif ½SdaeaMumif;
½GmxJrS vlBuD;rsm;udk ajymjyvdkufojzifh ½GmxJrS vlrsm;pk½Hk;í *lxJodkY 0if
&SmMuonf/ ½Gmom;awG *lxJodkY 0ifa&mufrdMuaom tcsdefü vlowf
orm;BuD; *sdK;rSm tpma&pmjywfNyD; aoqHk;aeonfudk awGUMu&avawmh
onf/ a½T'*Fg;jym;rsm;udk *lBuD;xJrS awGUMuonf/ wGrfESifh [yfpfrSm
aeYcsif;ncsif; vlcsrf;omuav;rsm;jzpfí oGm;Muonf/ [yfudk rkqdk;rBuD;
a'gufuvyfu arG;pm;NyD; ausmif;xm;ay;onf/ odkYaomfvnf; [yfrSm
raysmf/
]wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;}0w¬KZmwfvrf;rSm þrQomjzpf
onf/ Zmwfvrf;ZmwfuGufrSm rqef;vS/ a&;zGJU[ef ½dk;NyD; &Sif;onf/
rqef;Mu,fvSaom Zmwfvrf;udk ½dk;½dk;uav;ESifh pGJrufzG,fjzpfatmif
a&;oGm;EdkifonfrSm pma&;q&m\ twwfynmESifh pGrf;&nfyif jzpfonf/
rwfweGd ;f \ þ0w¬KwiG f uav;i,fw\ Ykd p½du
k f obm0ta&;tzGUJ rSm yDjyif
ajymifajrmufvSonf/ txl;ojzifh (19)&mpku tar&duefaus;vuf
a'oudk ajymufrTef;xm;yHkrSm MunfEl;p&m jzpfonf/ ]wGrfaqm,m;\
pGefYpm;cef;rsm;}0w¬Konf vlwdkif; b0wGifawGUNrJjzpfaom rarhEdkifp&m
i,fb0umvrsm;udk jyefvnfowd& wrf;wapaom pmtkyf jzpfonf/
pma&;q&murl ol\ þ0w¬Konf pdwful;,Of r[kwf/ wu,fh
tjzpftysufrsm;udk tajccHí a&;om;xm;jcif; jzpfonf[k qdkonf/
wGrfaqm,m;um; pma&;ol\ udk,fyGm;? [yfufzif;um; wGrfbvifuif
&Spf/ tefwDay:vDum; pma&;ol\rdcif? qpfum; pma&;ol\tpfudk&if;
[ife&D? AufuDoufcsmum; pma&;ol\cspfol avmf&ma[mhuifpf\udk,f
yGm;[k qdkavonf/ rnfodkYyifqdkap ]wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;}
46 vif;a0jrdKif

onf Zmwfvrf;ZmwfuGufESifh a&;zGJUyHk ½dk;pif;aomfvnf; Zmwfaumif


p½dkuftzGJUaumif;ojzifh olYacwf olYtcg vlBudKufrsm;cJhNyD; a&mif;tpGH
qHk; pmtkyfpm&if;0if jzpfcJhonf/ *E¦0ifvuf&mwpf&yf taejzifh urÇm
ausmfpmtkyf wpftkyfvnf; jzpfcJhonf/

(2)
]wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;}0w¬Kudk a&;ol rwfwdGef;\
trnf&if;rSm ]qifjrL,,fuvD;rif;}( )jzpfonf/ 1835          

ckESpfwGif rpfqdk;&Djynfe,f zavmf&D'gNrdKUuav;ü arG;zGm;cJhonf/


rwfwGdef;onf i,fpOfu ausmif;aumif;aumif; raecJh&/
zcifqHk;onfhESpf touf(12)ESpfom;t½G,fwGif ausmif;xGufcJh&onf/
xdktcsdefrSpí b0wGif tvkyfrsKd;pHkvkyfcJh&onf/ yHkESdyfpufwpfckwGif
awmufwdkrnf&vkyf&if; pmwdkayprsm;udk rawmufwacguf a&;cJhonf/
rdkif(1200)&Snfonfh rpöpöyDjrpf½kd;wpfavQmufwGif av;ESpfMumrQ oabFm
wpfpif;ESifhpkefqefarsmcJhonf/ xdkumvonf olYb0wGiftaysmfqHk;umv
[k aemiftcg olu waqG;wjrnfh ajymqdkcJhonf/
1862 ckESpfwGif taemufbufjynfe,frsm;udk ol c&D;xGufcJh
onf/ owåKwGif;wpfckwGif tvkyf0ifvkyfonf/ Am*sD;eD;,m;jynfe,f
xkwf ]tifwmy½kdufpf}( ) owif;pmESifh qefz&efppöudkxkwf    
    

]armeif;aumvf}( ) owif;pmwdkYwGif aqmif;yg;? 0w¬Krsm;


    

a&;om;cJhonf/ ol\ pmpkrsm;xJwGif ]wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;}


(1876)(  )? ]rppöyDjrpfay:rS b0}(1883)
        
       

(
    )ESifh ][yfcfu,fb,f&Dzif;\ pGefYpm;cef;rsm;}(1885)
          

(
      )wdo
Yk nf xif&mS ;aom pmtkyrf sm;
   
       

   

jzpfMuonf/
rwfwGdef;onf rdom;pkb0uHraumif;oljzpfonf/ olYtjzpfrSm
aMuuGJp&maumif;onf/ orD;jzpfol *sdef;qHk;aomtcg ]vGefcJhonfh
(13)ESpfu orD;qlqDqHk;cJhonf/ jyD;cJhonfh(5)ESpfausmfu olwdkYtar (ZeD;)
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 47

qHk;cJhonf/ orD;BuD;uv,f&mu Oa&myrSm/ ,ckorD; *sdef;wpfa,muf


qHk;&jyefNyD} [k aMuuGJzG,fa&;cJhavonf/
rwfwGdef; tonf;toefjzpfaeonf[kMum;aomtcg Oa&mywGif
a&mufaeaom tdrfaxmif½Sif orD; uv,f&mu tar&dum;odkY tajy;
jyefcJhonf/ uv,f&m a&mufvmaomtcg rwfwGdef;\ tajctaerSm
raumif;awmh/ xdktaMumif;ESifhywfoufí uv,f&mu aemiftcgwGif
þodkY ajymjycJhonf/
]]{NyDv (12)&ufaeY Mumoyaw;aeYrSm azaz[m tdyf&mu
MunfMunfvifvifyJ Edk;vmcJhygw,f/ aemuf ... arS;ceJ tdyfaysmfoGm;
jyefw,f/ uRefrvnf; azazhtdyf&meHab;rSm xdkifaerdw,f/cPMumawmh
azazhrsufvHk;awG ½kwfw&uf yGifhvmw,f/ uRefrvufudk udkifNyD;
uRefrrsufESmudk aphaphMunfhw,f/ aemufawmh toHwdk;wdk;oJhoJhuav;yJ
Mum;vdkuf&w,f/ azazoGm;awmhr,f orD;&,f.../ EIwfqufygw,f
wJh/ tJovdkvJ ajymNyD;a&m azaztoufxGufoGm;awmhwmygyJ...}}[k
ajymjycJhavonf/

(3)
]wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;} 0w¬Kudk ½kyf½Siftjzpf xkwfvkyf
ol tmomyD*sufaumhu ½kduful;&ef pDpOfaomtcg tcuftcJrsm;pGm
MuHKawGYcJh&onf/ 0w¬KxJrS [meDabmNrdKUuav;ESifh ,ck [meDabmNrdKUrSm
rwlMuawmh/ taetxm; uGmjcm;vsuf&SdNyD/ ESpfaygif;(90)Mum umv
twGif; tppt&m&m ajymif;vJwdk;wufíaeNyD/ ,ck jrifawGUae&aom
[meDabmNrdKUuav;rSm eD,GefrD;acsmif;awG? vQyfppfrD;a&mifawGjzifh xdef
xdefvif;vsuf? wdkufwmtaqmufttHktopfawGESifh vlaetdrfajc pnf
um;íaeonf/ xdkYjyif 0w¬KxJrS [meDabmNrdKUuav;ESifhwlrnfh ½kdufuGif;
aemufcHudk ½SmMu&awmhonf/ [meDabmjrdKUuav;\ taemufawmif
buf rdkif(120)tuGmrS tJ½dk;a&mhcf( 

)ac:awmNrdKUuav;udk
  

oGm;awmhonf/ tJ½kd;a&mhjrdKUuav;rSm a0;acgifaomt&yfrSm wnf½Sdae½kH


ru zGHYzGHYNzdK;NzdK;vnf;r½SdvS/ tJ½dk;a&mhcfwGif cdk;qdk;vk,ufrIr&Sd? qif;&J
48 vif;a0jrdKif

iwfrGwfjcif; r½Sd? avxknpfnrf;rI r½Sd? bPf r½Sd? qlyg aps; r½Sd? t&uf
qdkifr½Sd? aq;½Hk[lívnf; r½Sd? ½kyf½Sifxkwfvkyfolrsm; tBudKufydkawGYonfh
tcsuf wpfcsufrSm tJ&dk;a&mhNrdKUuav;rS aetdrftaqmufttHkawGu
a[mif;tdkaeMuNyD; 0w¬KaemufcHacwf 1830-1840 ESpfrsm;utwdkif;
&Sdaeonfudk awGY&jcif;yif jzpfavonf/
aemuf ta&;BuD;onfhtcsufwpfcsufrSm jrpf½kdufuGif;/ 0w¬KxJrS
1840 jynfhESpfrsm;wpf0dkufu rpöpöyDjrpfESifh ,ck 1970 jynfhESpf rpöpöyD
jrpfwdkY taetxm; rwlnDMuonfh tjzpf/ tJ½dk;a&mhcfNrdKUuav; teD;rS
rpfqdk;&DjrpfrSm ½THUnGefawG xlxlxyfxyfjzifh xdkpOfu rpöpöyDjrpfESifh oGm;
wlaeavonf/ xdkYaMumif rpfqdk;&Djrpfudk olwdkYa&G;vdkufMuonf/ ncef;
rsm;twGuf udkufoHk;&mus,faom rpfqdk;&Djrpfudk rD;armif;qvdkufrsm; xdk;
í ½kduful;Muonf/ tJ½dk;a&mhcfNrdKU vrf;rBuD;wef;rS tdrfrsm;udk aq;okwf
Muonf/vrf;ab;rD;wdkifrsm;ESifhw,fvDzkef;wdkifrsm;udk a½TUz,fypfMuonf/
vrf;rBuD;udkvnf; oHk;vufravmuf jrifhatmif trIdufo½dkufawG zdkYypf
Muonf/
½kyf½SiftzGJYvkyfyHkudkifyHkudk yxrydkif;wGif a'ocHawGu em;rvnf
Edkif jzpfMuonf/ oHo, 0ifMuonf/ aemufydkif;rS oabmaygufoGm;Mu
NyD; Zmwfum;twGuf tppt&m&m vdkavao;r½Sd ulnDaqmif½GufMu
awmhonf/ a'ocHawG ukd,fwdkifyif apwemh0efxrf; yg0ifo½kyfaqmif
ay;Muawmhonf/ tJ½dk;a&mhcf NrdKUawmf0efESifh bkef;awmfBuD;wdkUudk,fwdkif
yif yg0ifo½kyfaqmifay;cJhMuavonf/
½kyf½SiftzGJYESifh a'ocHwdkYrSm aeYbufwGif ½dkuful;NyD;orQwdkYudk
nydkif;wGif jyefvnfMunfh½IMu&if; ukefvGefcJhonfh tESpfwpf&meD;yg;
umvudk vGrf;armwo atmufarhMuavonf/
]wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;} Zmwfum;udk ½kyf½Sifxkwfvkyfol
tmomyD * suf a umh u 'g½d k u f w m 'G e f a wm ( )ES i f h t wl
  

wGraf qm,m;tjzpf a*smef 0D pS w f um (   )? [ufpzf if;tjzpf


      

*sufzf tdpf(     )? AufuDoufcsmtjzpf *sKdvD? tefwDay:vDtjzpf


  
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 49

azmfpwm( )? atmfpumqk& rif;orD;BuD; qDvufpwD[dk;vfrf


       

(
   )wdkYu yg0if o½kyfaqmif ½dkuful;cJhMuonf/
  

]wGrfaqm,m;\ pGefYpm;cef;rsm;} onf *E¦0if0w¬Ktjzpf


atmifjrifcJh½Hkru *E¦0if ½kyf½Siftaejzifhvnf; atmifjrifcJhavonf/
e,l;a,mhwdkif; owif;pmu yxrwef;pm; ½kyf½Sifum;[kvnf;aumif;/
A½kdif,wDpmapmifBuD;u *kPf,lp&m Zmwfum;[kvnf; aumif;csD;ay;
a&;om;avonf/
q
50 vif;a0jrdKif

av½l;okefokef

(1)

acwfwdkif;ü ay:xGef;cJhMuaom pmrsm;xJwGif trsm;pkonf


ay:yifpmayrsm;jzpfMuojzifh tcsdefwpfcsdefwGif vlBudKufrsm;wwfMuaomf
vnf; tcsdefwefvQif olYtvdktavsmuf acwfukefNyD; wdrfaumyaysmuf
oGm;Muonf/ tenf;i,faom pmaumif;ayaumif;rsm;um; &kwfw&uf
wGif vlBudKuf rrsm;wwfMuaomfvnf; acwftqufquf Mum&SnfcHNyD;
tcsdefumv\ 0g;rsKdrIudk wGef;vSefum *E¦0ifpmayrsm;uJhodkY wm&SnfcH
Muonf/ xdkpmayrsKd;um; &Sm;vSonf/ odkYaomfvnf; tar&duef pma&;
q&mrBu;D ]rm*&ufrpfcs,}f ( )\ ]av½l;okeo

  f ek }f (
        

    )0w¬KBuD;um; xdkt*FgESpf&yfvHk;ESifhjynfhpHkaeaom xlxl;


    

jcm;jcm;&Sdonfh 0w¬KBuD;wpfyk'fjzpfavonf/
]av&l;okeof ek }f onf1861-1865 ckEpS u
f jzpfymG ;cJah omtar&duef
jynfwGif;ppfumvESifh jyefvnfxlaxmifa&;umvudk aemufcHxm;í
a&;zGJYxm;aom 0w¬K&SnfBuD;wpfyk'fjzpfavonf/
tar&duefjynfaxmifpk ajrmufydkif;ESifh awmifydkif;a'owdkYonf
yx0Da&ajrtaetxm; uGJjym;jcm;em;MuouJhodkY vlwdkY\ pD;yGm;a&;b0?
toufarG;0rf;ausmif;ESifh tawG;tac: pdwfaeobm0rsm;vnf; rwlnD
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 51

Mu/ ajrmufydkif;onf vlae xlxyfonf/ pufrIvkyfief;rsm; &Sdonf/


pD;yGm;a&;zGHUjzKd;onf/ tawG;tac:ydkif;t& a&SUwef;a&mufonf/ awmif
ydkif;um; acwfaemufusonf/ pdkufysKd;a&;vkyfief;ay:wGifom trSDjyKí
ajrBuD;ay:wGif xGef,ufpdkufysKd;vkyfudkifpm;aomufMuonf/ a&S;a[mif;
t,ltqrsm;udk zufwG,fMuonf/
xdt
k csed af vmufrmS yif t*Fvefjynf vefuuf½idI ;f ,m;jynfe,fwiG f
puf&uftxnftvdyfvkyfief;rsm; tBuD;tus,f ay:aygufaeonf/
xdkvkyfief;twGuf t"du ukefMurf;jzpfaom 0g*Grf;udk tar&duefjynf
axmifpk awmifydkif; jynfe,frsm;rS wifydkUae&onf/
0g*Grf;onf awmifydkif;\ t"du tm;xm;&m ydkYukefjzpfonf/
xdkvkyfief;twGuf r&Sdrjzpfonfh t&mrSm uyÜvD aus;uRefrsm; jzpf
onf/ xdkYaMumifh uRefa&mif; uRef0,fvkyfief;onf aumif;onfjzpfap
raumif;onfjzpfap xdkpepfudk vufcHxm;&rnfrSm awmifydkif;\ a&Smif
vTJr&aom tajctaewpf&yfyifjzpfonf/
1861 ckESpfwGif &DywfbvDuifygwDrS trwfavmif; vifuGef;
a&G;aumufyGJEdkifí or®w jzpfvmonf/ vifuGef;onf awmifydkif;\
pD;yGm;a&;vkyfief;rsm;wGif vkyfudkifay;aeaom uyÜvDrsm;udk vlukeftjzpf
a&mif;csjcif;rS y,fzsufypfrnf? uyÜvDrsm;udk vGwfvyfcGifhay;rnf[k
awmifydkif;om;wdkYu xifjrif,lqaeMuonf/
vifuGef; wufvmjcif;udk rauseyfMu/ awmifydkif;jynfe,f(11)
e,fu jynfaxmifpkjynfrBuD;xJrS cGJxGufNyD; awmifydkif;wGif uGefzuf
'a&pD tpdk;& oD;jcm;cGJaxmifcJhMuonf/ odkYjzifh 1862 ckESpf Zlvdkifv
21 &ufaeYwGif tar&duefjynfwGif;ppfBuD; pwifjzpfyGm;cJhonf/
ajrmufydkif; A[dktpdk;&u awmifydkif;tay: jyif;jyif;xefxef
ta&;,lwu kd cf u
kd cf o
hJ nf/pD;yGm;a&;ydwq
f rYkd rI sm;vkyo
f jzifah wmifyikd ;f om;wdYk
txdemcJhMuonf/ awmifydkif;rS qdyfurf;rsm;udk odrf;ydkufcJhojzifh 0g*Grf;
rsm; jynfyodkY rydkYEdkifjzpfcJh&onf/ ajrmufydkif;om;wdkU vlolvufeuf
tiftm; tpp omaeojzifh aemufqHk;wGif awmifydkif;om;wdkY txdemNyD;
ppf½IH;cJh&onf/
52 vif;a0jrdKif

av;ESpfwm umvtwGif; touftdk;tdrfaygif;rsm;pGm ysufpD;qHk;


½IH;cJh&onf/ ajr&Sifya'o&mZfpepfudk NzdKzsufvdkolESifh umuG,fvdkol
bufESpfzuf tm;jydKifrIxJwGif ZwfZwfMuJEdkifvSaomfvnf; cspfzG,f?
vGrf;zG,f? oem;zG,f pum;vufESifh &ufbwfwvmuJhodkUaom xl;xl;
jcm;jcm;Zmwfaumifrsm;udk awmifyikd ;f om;wd\
Yk acgif;rmrIrmefrmew&m;ESihf
a&m,Sufum aq;om;yg;yg; jc,frIef;vdkufaomtcg tvGefw&mqef;
Mu,fvSyaom yef;csDum;csyfwpfcsyfjzpfvmavonf/

(2)
tdkif,mvefEdkifiHrS tar&duefjynfaxmifpkodkY t0wfwpfxnf
udk,fwpfckjzifh vma&mufí tajccs aexdkifol 0g*Grf;jcHvkyfief;ydkif½Sif
*s&,ftdk[m&m ( )\ orD; pum;vuf tdk[m&m (  

 
 

)onf jynfwGif;ppf jzpfyGm;pumvu toufwpfq,fhajcmuf



ESpfrQom &Sdao;onf/
pum;vufonf ]jrdKifom,m}wpf0dkufwGif tacsmqHk;tvSqHk;
jzpfonf/ pum;vufudk jcHeD;csif; i,foli,fcsif; pwl;0yf( )ESifh   


b&ifh( ) tjrTmnDtpfudku vli,fwdkYbm0 ydk;yef;Muonf/ pum;



  

vufu olwdkYudk cifrifaomfvnf; pdwfr0ifpm;/


tjcm; tdrfeD;csif;jzpfol ]tuf&Sav 0DvuD} ( )udk        

wpfzufowf cspfaeonf/ tuf&Savu 0rf;uGJESr rDvmeD [mrDvwef


( )ESifh vufxyfawmhrnf[k od&aomtcg pum;vuf
      

rSm aercsd xdkifrom jzpf&avonf/


0DvuDwdkY rdom;pku jyKvkyfaom {nfhcHyGJwGif pum;vufu
tuf&Savudk pmMunfhcef;xJac:NyD; &ifzGifhonf/ tuf&Savu rdrdESifh
pum;vufrSm p½dkufcsif;rwlí vufxyfí rjzpfEdkif/ rDvmeDudkom
vufxyfrnf jzpfaMumif; ajymjyaomtcg pum;vufrSm a'gorD;
[kef;[kef;awmufawmhonf/
tuf&Savudk pum;vufu yg;½dkufonf/ xdktjzpfudk tcef;xJü
trSwfrxif&SdaeESifhaom tdyfaeol &ufbwfwvm( )u         

*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 53

xíjyuf&,fjyKonf/ pum;vufrSm temay: wkwfusjzpfum tBuD;


tus,f&SufoGm;onf/ bwfwvmudkvnf; tBuD;tus,f rkef;oGm;onf/
pum;vufonf tuf&Savudk t&GJwdkufonfhtaejzifh tuf&Sav\ESr
tif ' D , m( )ES i f h vuf x yf & ef &nf & G , f x m;ol rD v meD Y tpf u d k
 

csm;vfpf(   )ESifh vufxyfvdkufavonf/ pum;vufESifh vuf



 

xyfjyD; ESpfywftMumwGif csm;vfpf ppfxGufoGm;&onf/


aemufESpfcefY Mumaomtcg csm;vfpf a&SUwef;wGif rusef;rrm
jzpfum uG,fvGefoGm;avonf/ oDwif;ESpfywftwGif; pum;vuf
tdrfaxmif½SifjzpfcJhNyD; ESpfvausmfausmftwGif; rkqdk;r jzpfcJhonf/ tdrf
axmifjyKpOfu tav;teuf rpOf;pm;cJh/ tvsifpvdk vkyfcJhonf/ rkqdk;r
jzpfawmhvnf; bmrQ rMumvdkuf/
odkY&mwGif tysKdpif b0wkef;u tyltyif uif;rJhonfh vGwfvyfrI
rsKd;udkum; jyefr&awmh/ vufxyfNyD;aemuf rMumcif pum;vuf
uav;wpfa,muftar rkqdk;r jzpfcJhonf/ pum;vuftzdkY csm;vfpf
ESifh vufxyfvdkuf&onfrSm tdyfrufwpfckyrmvdkyif/
rkqdk;r jzpfvmvQif oHk;ESpftwGif; t0wftpm; £ajE´&& 0wf&
onf/ uvufwufwuf ayghysufysuf rae&/ a&TaiG r0wf&/ rqif&/
zJBudK;rpnf;&/ a[;vm;0g;vm; rajym&/ a,mufsm;rsm;ESifh a&ma&maESm
aESm rae&/
pum;vuf raeEdkif/ tdrfwGif;ykef;b0jzifhae&onfudkjiD;aiGYonf/
pum;vuf toufi,fi,fuav; &Sdao;onfrdkY aysmfyGJ&TifyGJ {nfhcHyGJoGm;
csifao;onf/
tuf&Savvnf; rDvmeDESifhvufxyfNyD; rMumcif ppfxGufoGm;&
onf/ pum;vufonf twåvefwmNrdKUuav;odkYoGm;í ta':jzpfolESifh
aexdkifcJhavonf/
twåvEÅmwGif 'Pf&m& ppftwGif;vlemrsm;udk jyKpkay;&if; &uf
bwfwvmESifh pum;vuf jyefqHkawGYMuonf/
&ufbwfwvmonf p½kdufMurf; tajymMurf;aomfvnf; pdwf
aumif;&Sdoljzpfonf/ em;vnfwwfoljzpfonf/
54 vif;a0jrdKif

pum;vufukd uyGrJ sm;? aps;rsm;odYk ac:oGm;wwfonf/ pum;vuf


uvnf ; ol Y v QKd U 0S u f c suf u d k bwf w vmu avQmuf a jymrnf v m;[k
pdk;&drfxdwfvefUjcif; rjzpfawmh/ tuf&Savudk ol irf;irf;wufjzpfcJyHk?
r&SufraMumufEdkif zGihfajymcJhyHkwdkYudk ol odonf[laom tawG;url
pum;vuf\ &ifxJwGif ykef;cdkíaeqJ/ xdktodaMumifh bwfwvm rcH
csifp&m ajymorQudk pum;vuf atmifhtnf;onf;cHcJh&jcif;jzpfonf/
&ufbwfwvmudk avmuBuD;wGif rnfonfht&murQ wthHwMo
jzpfatmif rvkyfEdkif[k ol xifonf/ &ufbwfwvmu uoduatmuf
ajymwdkif; udk,fhbufucsnf; tNrJwrf; ½HI;&onf/ udk,fucsnf; pdwfqdk;
&onf/ &ufbwfwvm\t&nftcsif;awGuvnf; wpfuGufrStaumif;
r&Sd/ olESifh taygif;toif; vkyf&onfrSm pdwftaESmifht,Suf jzpf&onf/
odkYaomfvnf; ol rvmvQif pum;vufrSm vnfwqefYqefYjzifh arQmf&
jyefonf/
&ufbwfwvmonf pum;vufxHodkY vufaqmifypönf;rsm;ESifh
twl rMumcP a&mufvmwwfonf/ pum;vufurl &ufbwfwvm
rdrdudk cspfaeonf[k xifonf/
odkYaomfvnf; olYtjyKtrlu cyfqef;qef;/ wpfcgwpfcg a0cGJí
r&/ ajymyHkqdkyHk qufqHyHku tcsdK;rajy/ ajymvdkufvQif cyf&d&d cyfavSmif
avSmif/ aeyHku rcdk;rcefY/ &ufbwfwvmudk rDvmeDwpfa,mufrSvGJí
rnfolurQ Munfhír&/
olu awmifydkif;om;rsm;\ jynfe,fcGJxGufa&; ta&;awmfyHkudk
uefYvefYwdkuf ajymavh&Sdonf/ NyD;awmh awmifydkif;om;rsm;udkvnf;
txifao;onf/ þodkY txifao;onfudkvnf; pdwfxJrSm rxm;?
ajAmifzGifhajymwwfonf/ xdkYaMumifh awmifydkif;om;rsm;u olYqdkvQif
cyfa&Smifa&Smif/
wpfckaomc&pfprwfyGJawmfwGiftuf&Savwpfa,muf twåvEÅm
odkY wpfywfMum cGifhjzifh jyefvmonf/ tuf&Sav jyefvmonfudk ZeD;
jzpfol rDvmeDxuf ydkí 0rf;omaeolrSm pum;vuf/ pum;vufonf
tuf&SavESifh eD;eD;em;em; aecGifh&ojzifh 0rf;omrqHk; jzpfaeonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 55

tuf&Savtm; cspfaeqJjzpfaMumif;udkvnf; tcGifh&vQif ajymjy


csifao;onf/ tuf&Sav jyefcgeD;wGif ajymjzpfatmif ajymvdkufao;
onf/ tuf&Sav a&SUwef;odkY jyefcsdefwGif rDvmeDwGif udk,f0eft&ifhtrm
ESifh jzpfaeacsNyD/
rMumrDumvtwGif;rSmyif twåvEÅmwpfNrdKUvHk; &efol0dkif;0ef;
jcif; cH&onf/ jynfe,faiGpuúLwefzdk;xdk;usvmonf/ tpm;taomufESifh
t0wftxnfaps;EIef;awG w&dyf&dyf jrifhwufvmonf/ pm;ukefaomuf
ukefwGif aps;EIef;BuD;rm;vmojzifh twåvEÅm rD;zdkacsmifwGif bDpuGwf
aygifrkefYtpm; ajymif;aygifrkefYu ae&m,lvmonf/
trJom;qdkifrsm;wGif a&mif;p&m trJom;r&Sd jzpfvmonf/
odk;om;qdkvQifvnf; avmufavmufii r&awmh/ &vQifvnf; aps;tq
rwef BuD;rm;vGef;vSojzifh vlcsrf;omrsm;om pm;Edkifawmhonfh b0odkY
a&mufoGm;onf/
awmifydkif;onf ppfyGJwpfyGJudk tEdkifwdkufzdkYtwGuf 0g*Grf;ESifh rme
w&m;uvGJí bmrQ r&Sd/ vufeuftiftm; r&Sd/ vltiftm; r&Sd/ &efol
ydwfqdkYrIcH&NyD; t"duxGufukef 0g*Grf;rsm; rD;½dIUzsufqD; cHcJh&onf/ ukef
ypönf;rsm; &Sm;onfxuf&Sm;NyD; tpm;taomufawG jywfvyfukefonf/
rdom;pkwdkif;rSm tenf;qHk; wpfOD; usqHk;aeMuonf/ odkYjzifh
aemufqHk; awmifydkif;om;rsm;\ NrdKUawmf twåvEÅmrSm usqHk;oGm;awmh
onf /
&ufbwfwvmonf pum;vuf rdom;pkESifh rD;zGm;NyD;p rDvmeD
wdkYudk jrif;&xm;wpfpD;jzifh NrdKUwGif;rS ac:xkwfoGm;cJhNyD; vrf;wpf0uf
wGif ypfxm;cJhum ppfxJodkY 0ifoGm;avonf/ pum;vufonf NrdKifom
,modkY jyefa&mufvmcJhonf/ pum;vufwdkY\ NrdKifom,mudk AdkvfcsKyf
&Smrif;wyfawGu tcdkiftrm XmecsKyf vkyfxm;onf/ rdcifu ao? nDr
u rrm? zcifu pdwfaemufoGm;ojzifh pum;vufrSm t½l;rD;0dkif; jzpf&
onf/ uyÜvDtvkyform; wpf&mausmfu xGufajy;ukefMuonf/
rDvmeDom;trd tygt0if tdrfaxmifpkBuD; wpfckvHk;\ pm;0wf
aea&; wm0efrSm pum;vuf\ ycHk;ay:odkY usa&mufvmonf/
56 vif;a0jrdKif

jynfwGif;ppfwGif ajrmufydkif;om;,ef;uD;wdkY tEdkif&oGm;ojzifh


uyÜvDrsm; uRefb0rSm vGwfajrmufoGm;Muonf/ ,ef;uD;awGu ae&m
tESH wyfpGJxm;onf/ a*smf*sD,mjynfe,f wpfckvHk; ppftkyfcsKyfa&;awG
trdefYawG wpfckNyD;wpfck xkwfxm;onf/ vGwfvyfaom uyÜvDrsm;
tpnf;t½Hk;u ae&mwum Adkvfusrif;rl aeMuonf/
pdk;rdk;cs,fvS,frIawGu wpfckNyD;wpfck qifhuJvmonf/ aEGOD;ayguf
vQifawmh tpp acsmarmtqifajyoGm;rnf[k rSef;q&onf/ odkYaomf
pum;vuf\ xdktxif ygpifatmifvGJcJhonf/
pum;vuf xrf;aqmifae&onfh wm0efawGuvnf; renf;/
t½G,fESifhyif rvdkuf/ onfwm0efawGudk pum;vuf pdwfysufNiD;aiGUvSNyD/
tcuftcJ'ku©ESifh ½kef;uefrIqdkwmawGudk pum;vuf xyfrawGUcsifawmh/
&ifrqdkifcsifawmh/ pm;zdkYaomufzdkYtwGuf ½kef;uefcJh&NyD/ aiG&zdkY aygif;
oif;cJh&NyD/ rdef;rwefrJh aygufwlaygufcJh&NyD/ v,fxGefcJh&NyD/ 0gqGwfcJh
&NyD / onf ' k u © ? onf w m0ef ? onf t vk y f 0 wå & m;awG u d k onf r S m yJ
xm;&pfum jzpfEdkifvQif tuf&SavESifhtwl a0;&mudkajy;um ½kef;xGuf
oGm;csifonf/ odkY&mwGif tuf&Savu onfrQ &J0Hhol r[kwf/
NrdKifom,mudk tpdk;&utcGefawmfaumufcHvmonf/ pum;vuf
rSm ay;aqmifp&m aiGr&Sd/ ppfNyD;í jyefa&mufvmol tuf&Savuvnf;
bmrQ rulnDEdkif/ rpGrf;aqmifEdkif/ tcGefraqmifEdkifjyefvQifvnf; NrdKif
om,mudk avvHypfcH&rnf/
NrdKifom,mudkawmh pum;vuf b,fenf;ESifhrQ rqHk;rcHEdkif/
vufvGwf rcHEdkif/ wpfoufvHk;u udk,fhvufatmufuaecJhol? udk,fcdkif;
orQudk vkyfay;&ol? acwfysufxJrSm BuD;yGm;vmol *sdKemvdkvlu 0wf
aumif;pm;vS0wfum NrKd io f m,mavSum;xpfrsm;ay:odYk ydik pf ;kd ydik ef if;wuf
um NrdKifom,mudk 0,fcsifonf[k ajymawmh pum;vuf ,rf;yHkrD;us
a'goxGuf&onf/
EdkifiHa&;qdkonfudk pum;vuf rMum;csif/ ppfqdkonfh pum;udk
txl;ojzifh ydkí rMum;csif/ ol vdkcsifonfrSm]aiG}yJ jzpfonf/ ]aiG}qdk
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 57

onfh toHudkMum;vQif pum;vuf\ rsufvHk;rsm; wzdwfzdwfwvufvuf


ta&mifajymifvufvmonf/
NrdKifom,mudk avvHwif rcH&avatmif aiGaMu;tweftoifh&Sd
ol? nDrESifh &nfiHaeol? olYxufvnf; tawmftoifh toufBuD;ol
z&ifh uae'D( 
   )ESifh pum;vuf vufxyfvdkufavonf/
   

NrdKifom,mudk u,fwifEdkifcJhonfhtwGuf z&ifhudk pum;vuf


aus;Zl;wifonf/ z&ifhvufodkY olYudk,fudk 0 uGuftyfvdkuf&onfh 

twGuf aemifwoHa0* rjzpfawmh[kvnf; pum;vuf ydkif;jzwfvdkuf


avonf/
qif;&JrSmudk pum;vuf taMumufqHk; jzpfonf/ aMumufojzifh
vnf; rdef;rwefYrJh pum;vuf tvkyfawG zdvkyfonf/ acwfysufolaX;
arSmifcdkvkyfief;jzifh BuD;yGm;aeol &ufbwfwvmxHrS aiGacs;NyD; opfcGJ
puf axmifonf/ tuf&Savudk opfcGJpufrSm OD;pD;cdkif;onf/
vl½dk;vlat;BuD; z&ifhrSm rdef;rvkyfavorQudk vufydkufMunfhae
&awmhonf/ xdkpOf auoHk;vHk; tMurf;zuf*dkPf; ay:vmonf/ z&ifhu
tzGJU0if jzpfaeonf/ pum;vufudk apmfum;armfum; vkyfolrsm;udk
vdkufvHowfjzwf&ef BudK;pm;&if; z&ifh towfcH&onf/ pum;vufrSm
z&ifhESifhorD; rdef;uav;wpfa,muf&um ESpfBudrfajrmuf rkqdk;rb0odkY
a&mufcJh&jyefonf/
z&ifhaoNyD; ajcmufvtMumwGif pum;vuf &ufbwfwvmESifh
vufxyfonf/ pum;vufESifh &ufbwfwvmrSm ,efuD;ESifh aumfaZm
tdwform;rsm;rSvJGvQif twåvEÅm wpfNrdKUvHk;wGif emrnftysufqHk; vl
ES p f O D ; jzpf o nf / ol w d k Y t jrif w G i f pum;vuf o nf rsuf E S m rsm;ol ?
vQyf a y:avmf v D o l ? £a`E´ t usif h o d u © m r&S d o l / &uf b wf w vmu
wpfudk,faumif;orm;? acwfysufarSmifcdkorm;? awmifydkif;qefYusifa&;
jynfaxmifpkbufawmfom;? opömazmuf/
rnfodkYyifjzpfap pum;vufESifh &ufbwfwvmwdkYu rrI/ pum;
vufudkbwfwvmu tdrfBuD;&cdkifESifh wifhawmifhwifhw,fxm;onf/
pum;vuf aumif;aumif;0wf&? aumif;aumif;pm;vm&onf/ odkYwdkif
58 vif;a0jrdKif

tuf&SavESifhawGUvQif pum;vuf &ifckefaeqJyif/ oabmxmBuD;ol


½dk;tol? jynfh0ol? rDvmeDurl bmrQrod&Sm/
&ufbwfwvmESifh pum;vuf orD;uav;wpfa,muf &onf/
orD;udk bwfwvmu cspfvGef;? tvdkvdkufvGef;í pum;vuf oabm
rus/ orD;u qdk;vGef;onf/ olYvdkyif wpfZGwfxdk;Edkifonf/ orD;uav;
av;ig;ESpft½G,fa&mufaomtcg &ufbwfwvmu jrif;pD;oifay;onf/
wpfaeY orD;uav; jrif;pD;&if; jrif;ay:rS vdrfhusaoqHk;oGm;onf/
&ufbwfwvmrSm tBuD;tus,f pdwfxdcdkufoGm;onf/
rDvmeDvnf; udk,f0efysufusonf/ raorD rDvmeDu pum;vuf
ud k ol Y u av;tm; arG ; jrLapmif h a &S m uf z d k Y ? tuf & S a vtm;vnf ;
Munfh½Iapmifha&SmufzdkY &ufbwfwvmtay: MuifemzdkY rSmMum;oGm;av
onf /
pum;vuf toufoHk;q,fem; uyfvmcJhNyD/ b0rsdK;pHk BuHKcJh&NyD/
rdrd wu,fwrf; cspfcJholrSm tuf&Savr[kwfbJ &ufbwfwvm jzpfae
aMumif;udk pum;vuf ,ckrSm em;vnfoabmaygufvmavawmhonf/
odkYaomf tcsdefu aESmif;cJhNyD/ &ufbwfwvmonf olYudk NiD;aiGUpdwfukef
oGm;um olYtm; pGefYcGmxm;&pfum olYtyg;rSm xGufcGmoGm;avNyD/
odkYaomf NrdKifom,mrSvlrsm;onf rnfonfhtcgrQ t½HI;ray;wwf
Mu/ qHk;½HI;rIESifh xdyfwdkuf&ifqdkif wdk;&onfhwdkif xdkqHk;½HI;rIudk vufrcH
Mu/ þvlrsm;\ pdwf"mwfjzifh pum;vuf acgif;armhonf/ &ufbwf
wvm olYxH jyefa&mufatmif vkyf&rnf/ vkyfEdkifrnf[kvnf; olxHk
onf/ ol rodrf;oGif;Edkifonfh a,musfm;[lí wpfa,mufrQ r&Sdao;[k
pum;vuf rmefwif;vdkufavonf/

(3)
]av½l;okefokef}rS ZmwfaumifwpfOD;jzpfol *s&,ftdk[m&m udk
pma&;ol q&mr rm*&ufrpfcs,fu oabmaumif;ol? yGifhvif;ol? wpf
ckkckvkyfvQif rjzpfrae ZGwftwif;vkyfwwfol? url;½SL;xdk; qefol/
acgif;rmpdwfqwfoltjzpf zefwD;xm;onf/ awmifydkif;jynfe,fudk cspfí
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 59

awmifydkif;odkY vmaeol *s&,fonf awmifydkif;om; wpfa,mufvdk


ydkumqGJonf/ jrif;pD NydKifonf/ uRefta&mif;t0,f vkyfonf/ 0gcif;
pdkufonf/ qif;&Jonfh vljzLrsm;udk txifao;onf/
trsdK;orD;rsm;udk tvGeftusL; av;pm;pGm qufqHwwfonf/
aq;½GufBuD;iHkNyD; 0DpuDudk rrl;atmif aomufwwfol jzpfonf/ *s&,f
onf orD;ESifh ywfoufvQifvnf; tawmf<um;avh&Sdol jzpfonf/ teD;
wpf 0 d k u f u jynf e ,f i g;ck w G i f ol Y o rD ; onf tacsmqH k ; ? tvS q H k ; /
þteD;tem; wpf0dkufwGif olYorD;udk &nf;pm;pum; rajymzl;ol[lí
wpfa,mufrQ r&Sd[k rMumcP *kPf,l<um;wwfol jzpfonf/
*s&,fonf ausmif;pm rwwf/ ausmif;pm rwwfonfh twGuf
vnf; rwwfavjcif;[kawG;NyD; ol 0rf;renf;/ olonf udk,fhxl;udk,fcRef
b0jzifh BuD;yGm;vmcJhol jzpfonf/ NcHydkif&Sif uRefydkif&Sif wpfa,muf
jzpfvmcJhol jzpfonf/
avmuwGif olYZeD;rSvGJvQif ol tjrwfEdk;qHk;t&mrSm olY,mawm
jzpfonf/ olY,mawmudk xdvQif qwfqwfxd rcHEdkif/ olY,mawmonf
olYtzdkY ta&;tBuD;qHk;/
*s&,fonf orD;jzpfol pum;vufudk ]ajrBuD;[m avmurSm
ta&;tBuD;qHk; orD;/ avmurSm raysmufrysufEdkifwmqdkvdkY 'DajrBuD;
wpfckyJ &Sdw,f/ 'gudk b,fawmhrS rarheJYorD;/ 'DajrBuD;twGuf touf
taocHaeMuwm}[k ol\ avmutjrifudk xkwfazmfjyocJhavonf/
pum;vuf\ rdcif t,fvfvifurl Adkif;aumif;ausmufzd BuD;jyif;
cJh&ol jzpfonf/ taMumufBuD;ol jzpfonf/ pdwfxm;El;nHhodrfharGUNyD;
bmomw&m; udkif;½dIif;onf/ avoHat;at;jzifh pum;udk om,mnif;
aysmif; qdkwwfol/ tdrfrIudpö? tcsKyftvkyfudpö? 0g*Grf;udpö? pm&if;tif;
ud p ö r sm;jzif h tNrJ w rf ; tvk y f r sm;ol ? rtm;vyf o l t,f v if o nf
jynfwGif;ppftaMumif;? EdkifiHa&;taMumif;udk enf;enf;rQ pdwfr0ifpm;/
xdktvkyfrsm;onf a,mufsm;rsm;\ tvkyf[k oabmxm;ol/
om;orD;rsm;udkjzpfap? tdrfrS tazmfrsm;udkjzpfap wpfcgrQ atmf
aigufjcif; r&SdcJh/ tjypfwifonfjzpfap? csD;ajr§mufonfjzpfap olYtoH
60 vif;a0jrdKif

onf wdk;oJhcsdKompNrJ/ tvkyfrnfrQyifrsm;onfjzpfap ysm,D;ysm,m ol


tvk y f v k y f o nf u d k wpf c grQ rjrif & / t,f v if o nf orD ; jzpf o l
pum;vufudk ]]rdef;uav;qdkwm El;nHhodrfarGU&r,f/ £a`E´odu©m &Sd&
r,f/ {nfhaumif;aqmifaumif;awG pum;ajymaewkef;rSm Mum;jzwfrajym
&bl;/ olwdkYajymwm rSm;aeapOD;/ em;axmifae&r,f/ vlBuD;vlaumif;
qdkwm ysHwefwef eHYwefYwefY rdef;uav;rsdK;udk oabmruswwfbl;}}[k
qHk;rcJhonf/ t,fvif\ Zmwfaumifp½dkuftzGJUonf pma&;ol\ pHjy
Zmwfaumufp½dkuftzGJU jzpf[efwlayonf/
pum;vufrSmrl cspfp&maumif;ol/ odkYaomf xif&mvkyfwwfol/
pOf;pm;ÓPfenf;NyD; acgif;rm pdwfqwfonf/ ratvdk onf;cHpdwf
iJhn§mpdwf qdkí enf;enf;rQr&Sd/ ausmif;pmudk aumif;aumif;oifí r&
csifaomfvnf; rdef;rwdkY wyftyfonfh ynmrsm;udk aemausoljzpfonf/
olYudk tay:,H El;nHhodrfarGUrIavmufom oifí &onf/ twGif;
pdwf El;nHhodrfarGUrIudk oifí r&/ pum;vufonf ratESifhtvGefwlcsif
onf/ odkYaomf ratvdk rMuifemEdkif/ udk,fusdK; rpGefYEdkif/ rSefrSefuefuef
vnf; raeEdkif/ ratvdk ae&vQifvnf; avmuBuD;u ysif;p&m/ b0
wdkwdkuav;twGif; t&omcsdKcsdKuav;ESifh olu aecsifol/
pum;vufonf þ0w¬KBuD;\ t"du ZmwfaqmifwpfOD;jzpfí
ayvm;rod/ pum;vuf p½dkuftzGJUudk pma&;oluvnf; vuftawGUqHk;
jzpf[efwlonf/ pum;vufonf þ0w¬KBuD;wGif tyDjyifqHk; Zmwfaqmif
wpfOD; jzpfíaeonf/ avmuDqefvSaomb0udk cifwG,fwwfaom
pum;vufudk bmawGyJ qdk;qdk;½Gm;½Gm; jzpfaejzpfae tjypfrjrifEdkif
jzpf&onf/
&ufbwfwvmurl cyfMurf;Murf; cyf&rf;&rf;orm;/ [efraqmif
wwfol/ bGif;bGif; ajymwwfol/ wpfudk,faumif;orm;[k trsm;u
jrifaomvnf; ta&;BuKH vmvQiu f ,
kd u
f sKd ;pGew
Yf wfol jzpfonf/ awmifyikd ;f
om;rsm;udkrl olu tvGeftxifao;onf/ xdkodkY txifao;onfh
taMumif;udkvnf; zHk;uG,frxm;bJ ajAmifzGifhajymwwfojzifh twåmvEÅm
rSm vltrsm;u olYqdkvQif a&SmifMuonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 61

]]uRefawmf ajrmufydkif;rSm aecJhzl;w,f/ ajrmufydkif;rSm puf½HkawG?


oH&nfBudKpufawG? oabFmusif;BuD;awG? ausmufrD;aoG;wGif;awG &Sdw,f/
uRefawmfwdkYqDrSm 'grsdK;awG wpfckrS r&Sdbl;/ &Sdwmu 0g*Grf;&,f? uyÜvD
uRef;awG&,f? b0ifjrifhpdwf&,f? 'gyJ &Sdw,f/ 'DyHkrsdK;eJYqdk&if wpfv
twGif; uRefawmfwdkY jyKwfyg&JU}}[kwpfzHk/ ]awmifydkif;om;awG&JU oD;jcm;
jynfe,fcGJxGufcGifhawmif;wJh acwfBuD;? 0g*Grf;tifyg,macwfBuD; NydKvJ
aejyefNyD/ 'gudk evydef;wHk;awGu rjrifMubl;/ usKyfuawmh 'Dacwfysuf
BuD;udkrSDNyD; tcGifhaumif; ,lw,f/ csrf;omatmif vkyfw,f}[k wpfrsdK;
trsm;udk uefYvefYwdkuf ajymwwfonf/
&ufbwfwvmvdkZmwfaumifrsdK;udk tay:,H a½TrIefBuJorm;rsm;?
aMumifolawmfvdk vlpm;rsdK;rsm;udk pma&;olu rsufpdaemufí a&;zGJUcJh
avovm; rqdkEdkif/ avmuBuD;xJwGif wpfaxmifwpfa,muf? wpf
aomif;wpfa,mufyif &Smí r&Edkifaom þvdkvlpm;rsdK;udk pma&;olonf
olY0w¬KBuD;xJwGif ae&mwus xnfhoGif;zGJUEGJUcJhavonf/
tuf&Savudkrl vlacsmvlEk? pmorm;? *DwudkjrwfEdk;ol? pdwful;
urÇmxJrStjyifrxGufoltjzpf a&;zGJUxm;onf/ *s&,ftdk[m&m ajymo
vdk ydkufqHtukefcHNyD; e,la,mhwdkY? abmfpwGefwdkYudkoGm;NyD; atmfy&mawG
Munfhol? yef;csDyef;yk jywdkufawGudk vSnfhMunfhol? *smref-jyifopf pmtkyf
awGudk aowåmBuD;awGESifh rSmzwfol? wpfaeukef pmtkyfawG xdkifzwfNyD;
t&nfr& tzwfr& avQmufawG;aeol/
tuf&Savvdk vlpm;rsdK;rSm acwfESifh tHr0ifjzpfaeonfh vlpm;rsdK;
jzpfonf/ olYvdkvlpm;rsdK;rSm acwfwdkif;wGif &Sdonf/ awGU&NrJ jzpfonf/
rDvmeDurl cspfp&maumif;ol? oabmraem jzLpifol/ rDvmeD
onf pum;enf;onf/ ½dk; tonf/ £a`E´BuD;NyD; &SufaMumufwwfonf/


pOf;pm;ÝPf&Sdolvnf; jzpfonf/ vlwdkif;tay: MuifemwwfNyD; pdwf


aumif; ESvHk;aumif;xm;oljzpfonf/ vlwdkif;tay: taumif;jrifwwfol
vnf; jzpfonf/ Muifempum;qdkwwfonf/ NyD;awmh pdwfxm;oabmxm;
vnf; BuD;onfhol jzpfonf/
62 vif;a0jrdKif

rDvmeDESifh pum;vufrSm qefYusifbuf p½dkuf&Sdonfh Zmwfaumif


rsm;jzpfMuonf/ rDvmeDrSm pum;vufESifh,SOfvdkufvQif ta&mifrawmuf
yvSaomfvnf; olYtqif;ESifhol vif;vufaeaom Mu,fwpfyGifhjzpfí
aeavonf/
]av½l;okefokef}rS Zmwfaumifrsm;onf &ufbwfwvmrSvGJvQif
tm;vHk;eD;yg;onf ajr&Sifpepfudk qefYusifol? aus;ydkif uRefydkifb0udk
umuG,fvdkol? jynfaxmifpkBuD;rS awmifydkif;udk cGJxGufvdkolrsm; jzpfMu
onf /
olwdkYtodkuft0ef; wpfckvHk;ESifh qefYusifaeolrSm &ufbwfwvm
wpfa,mufom&Sdonf/ pum;vufrSm olYacwf? olYpepfudk rqefYusif
&Jol/ rqefYusifol jzpfaomfvnf; olYrdom;pk? olYtodkuft0dkif;ESifh vlrI
a&; tpOftvma[mif;rsm;udk *½krpdkufol jzpfonf/
þrwlnDaom Zmwfaumifrsm;\ p½dkuftm;NydKifrIonf þ0w¬K
BuD;\ t"duausm½dk;r@dKifyif jzpfawmhonf/
awmifyikd ;f olrm*&ufrpfcs,\ f awmifyikd ;f olpw
d "f mwf? twåvEÅm
NrdKUudk cspfonfhpdwf? awmifydkif;olawmifydkif;om;rsm;\ rmefrmepdwf"mwf
wd k Y r S m vnf ; ol \ 0w¬ K xJ w G i f txif ; om; ay:vG i f í aeonf /
udk,fwdkifuvnf; olYtwå? olYrmeESifh olYpdwf"mwfwdkYudk wpfpdk;wpfpdrQyif
zHk;zdcJhyHk r&acs/
jynfwGif;ppf tNyD;wGif NrdKifom,mol pum;vufonf rD;avmif
jyifwpfpjzpfaeaom twåvEÅmNrdKUuav;odkYa&mufoGm;onf/ xdkjrifuGif;
rSaeí pum;vuf\&ifodkY cdk0ifvmaom a0'emESifh wif;,l&aom tm;
rmefwdkYonf pma&;ol rm*&ufrpfcs,f\ a0'emESifh tm;rmefwdkYyif jzpf
csdrfhrnf[k xifrSwf&avonf/
twåvEÅmNrdKUuav;rSm jynfwGif;ppftNyD;wGif jymyHkESifh avmifpm
twdusef&pfcJhonf/ twåvEÅmNrdKUolNrdKUom;rsm;um; ZGJeyJBuD;vSonf/
rD;ñGefYrD;awmufrsm;? ½HI;edrfhrIrsm; tMum;rS vl;vJxum olwdkYNrdKUudk
topfwzef jyefwnfaqmufMuonf/ NrdKU\oauFwudk zD;epfac:
rD;iSuftjzpf owfrSwfMuonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 63

rm*&ufrpfcs,fonf rD;avmifjyiftwd jzpfaeaom twåvEÅmNrdKU


\ aMuuGJzG,f jrifuGif;ESifh xdke,fvlxk\ pdwf"mwfBuD;rm;yHkudk ol\
0w¬KBuD;wGif waqG;wjrnfhyif a&;zGJUxm;avonf/
]arQmfarQmfavwdkif; jymyHkxufü rD;uRef;aeaom tkwfcJtusdK;tyJh
rsm;? rD;avmifxm;onfh aygif;awmrsm;? jcHpnf;½dk;rsm;? opfom;wdkifrsm;
udkom wpfarQmfwpfac:jrifawGUae&avonf/ rSwfrdonfh taqmuftOD
usefaeao;aomfvnf; trdk;r&SdMuawmh/
eH&H[if;vif;wGif aea&mifNydK;jyuf jzmusaeonf/ rSefr&SdMuawmh
onfh jyLwif;aygufrsm;u yg;pyfNyJNyJudk NzJ[xm;onfhES,f/ rD;ravmif
bJ useaf ecJo h nfh rD;cd;k acgif;wdik f rnf;rnf;Bu;D awGu xd;k xd;k axmifaxmif/
tkwfcJopfrsm;\ eDMuifMuif ta&mifawGu eH&Ha[mif;rsm;tMum;wGif
pl;pl;&J&J awmufyaeMuonf/
pwdk;qdkifa&SU rsufESmpmrsm;? jywif;aygufrsm;xufwGif ol odonfh
qdkiftrnfawGtrsm;pkum; cyfpdrf;pdrf; emrnfawG/ wpfcgurl twåvEÅm
wGif ol rodol[lí r&Sdoavmufyif/ ,ckrlemrnfpdrf;awG rsufESmpdrf;
awG/ pum;vuf pdwf"mwfusvmonf/ odkY&mwGif taqmuftODopfawG
rm;rm;rwfrwfudk awGU&ojzifh tm;wufvmjyefonf/
taqmuftODopfawGurenf;/ trsm;tm;jzifh oHk;xyfwdkufawG/
ae&mwumwGif jyefaqmufaeMuonf/ wlxkoH? vTwdkufoHawG qlql
nHaeMuonf/ tvkyform;rsm;u tkwfcJawGudko,fum jirf;pifay:odkY
wufaeMuonf/ vrf;rBuD;wpfavQmufudk Munfh&if; olYrsufvHk;wGif
rsuf&nfawG 0JvmMuonf/
]]twåvEÅm&,f h h h rif;udk olwdkY rD;½dIUcJhMuNyD/ jymyHkjzpfatmif
vkyfcJhMuNyD/ 'gayr,fh rif; 'l;axmuf t½HI;ay;&avmufatmifawmh olwdkY
rpGrf;aqmifEdkifMuygbl;/ rMumcif t&ifwkef;uvdk jyefpnfum;NyD;?
t&ifuvdkyJ vlaetdrfajcawG jyefjynfhvmrSmyg}}[k vdIufvdIufvSJvSJ
zGJUqdkcJhavonf/
64 vif;a0jrdKif

(4)
]rm*&ufrpfcs,f}udk 1900 jynfhESpf Edk0ifbmv 8 &ufaeYü
a*smf*sD,mjynfe,f twåvEÅmNrdKUuav;wGif arG;zGm;cJhonf/ aumvdyf
ausmif;wGif wpfESpfom aevdkuf&onf/ rdcifBuD; uG,fvGefoGm;ojzifh
ausmif;xGufcJh&onf/ zcifESifh armifi,fwdkY\ a0,sm0pörsm;? tdrfrIudpö
rsm;udk vkyfudkif&if; tcsdefawG ukefcJhonf/
0w¬KwdkESifh jyZmwfwdkuav;rsm; rqdkpavmuf a&;zl;onf/
odkYaomf b,fr*¾Zif;udkrQ rydkY/ 1922 ckESpfrSpí ]twåvEÅm*sme,f}
wGif owif;aqmif;yg;rsm; a&;cJhonf/ aMumfjimvkyfief;ydkif&Sif *Refrmh&Sf
(
  )ESifh vufxyfcJhonf/ twåvEÅm*sme,fwGif av;ESpfeD;yg;

 

tvkyf 0ifvkyf&if; ajcrsufpd xdcdkuf'Pf&m&ojzifh tvkyfrS xGufcJh


onf /
tdrfrSmae&if; pmtkyfrsm;zwf&if; tcsdefukefcJhonf/ cifyGef;onf
u pma&;zdkYtBuHay;onf/ oluvnf;a&;csifaeonf/ olY&ifxJwGif ESpf
aygif;vaygif;rsm;pGmu udef;atmif;aeaom tjzpftysufrsm;ESifh i,fpOf
u rdbawG ajymzefrsm;í Mum;zl;em;,Ofaeaom tar&duefjynfwGif;ppf
taMumif; 0w¬K&SnfBuD;wpfyk'f wpfzGJUwpfEGJU a&;csifaeonf/ odkYjzifha&;
vdkuf zsufvdkuf ypfvdkufjzifhyif q,fESpfumv MumjrifhoGm;onf/ ol
a&;xm;aom pmrlrsm;udkvnf; cifyGef;onfrSvGJí wjcm; rnfolrQ rjy/
1935 ckESpfwGif e,l;a,mhcfNrdKUruúrDvef pmtkyfxkwfa0a&;
ukrÜPDBuD;u 'kOuú|jzpfol? t,f'DwmwpfOD;vnf;jzpfol [m½dk; avorf
(

) twåvEÅmNrdKUuav;odkY a&mufvmonf/
    

rdwfaqGrsm;u [m½dk;avorftm; rm*&ufrpfcs,fESifh awGUqHay;


NyD; rm*&ufrpfcs,f\ pmrlwpfxyfBuD;udkvnf; [m½dk;avorftm;
ZGwftwif; ay;vdkufMuonf/
[m½dk;avorfonf rm*&ufrpfcs,f\ 0w¬KBuD;udkzwfNyD; vufu
rcsEdkifatmif jzpfoGm;onf/ rm*&ufrpfcs,fxHodkY a':vm 5000 wef
csufvufrSwfwpfapmif ydkYvdkufonf/ oHBudK;wpfapmifvnf; ½dkufvdkuf
onf/ pmrludk ol xkwfrnf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 65

0w¬K\ rlvtrnfu ]arQmfvifhcsuf reufjzef}(  



  

  )[lí jzpfonf/ [m½dk;avorfonf uAsmq&m ]tmeufpf


  

a':qGe}f ( )\ uAsmwpfyk'fxJrS pmom; ]av½l;okefokef}



   
   

(   ) trnfjzifh rlvZmwfaqmif yifpD tpm;


         

pum;vuftrnfajymif;um 1936 ckESpfxJwGif rm*&ufrpfcs,f\ 0w¬K


BuD;udk xkwfa0vdkufavonf/
pma&;oludk,fwdkifuyif olYpmtkyfudktkyfa&wpfaxmifjynfhatmif
yif a&mif;ukefrnf rxifcJh/ odkYaomfvnf; av½l;okefokefonf yHkESdyfxkwf
a0rIordkif;wGif pHcsdefusdK;cJh&NyD; *,uf½dkufcJh&aom pmtkyf jzpfcJhonf/
oHk;ywftwGif; tkyfa& wpfodef;ckESpfaomif;ausmf a&mif;ukefoGm;cJhNyD;
ajcmufvtwGif; tkyfa& wpfoef;a&mif;cJh&onf/
puúLzHk;? uwfxlzHk;wdkYjzifh trsdK;rsdK; ½dkufESdyfcJh&NyD; tar&duef
wpfEdkifiHvHk;wGif a&mif;tpGHqHk; pmtkyftjzpf owif;pm *sme,frsm;\
rsufESmwGif 2 ESpfausmf ae&m,lcJhonf/ 52 ESpftwGif; a&mif;cJh&aom
pmtkyfta&twGufrSm (25)oef; ausmfcJhonf/ urÇmay:wGif ]or®musrf;}
pmtkyfrSvGJvQif apmifa&trsm;qHk; a&mif;cJh&aom pmtkyfrSm ]av½l;
okefokef} yifjzpfonf/
]av½l;okefokef} 0w¬KBuD; xGufaomtcg pmayavmurS 0dkif;0dkif;
vnf csD;usL;cJhMuonf/ av½l;okefokefonf tar&duef0w¬Krsm;xJwGif
tBuD;tus,fqHk; 0w¬K[kvnf;aumif;? tar&duef pmayavmuwGif
]av½l;okefokef}xuf omaom0w¬K r&Sd[kvnf;aumif; csD;usL;cJhMuonf/
urÇmausmf t*Fvdyfpma&;q&mBuD; tdyfcsf*sD0Jvf uvnf; tcsdKU
av;pm;xdkufonfh *EÅ0if0w¬K&SnfBuD;rsm;xufyifydkíaumif;rGefygayonf
[kcsD;usL;cJhavonf/ tcsdKUurl]av½l;okefokef}onf vlrnf;trsdK;om;rsm;
tm; aemufausmudk "m;ESix hf ;kd onf0h w¬K? tdraf pta&mif;t0,fvyk if ef;udk
oG,f0dkuftrTef;wifxm;onfh 0w¬K[k qdkcJhMuonf/
rnfodkYyifqdkap ]av½l;okefokef}onf 1936 ckESpfrSpí txl;
atmifjrifcJhaom 0w¬KBuD;wpfyk'fjzpfcJhonf/ ylvpfZmqkESifh tjcm;pmay
qkrsm; &cJhonf/
66 vif;a0jrdKif

at;at;csrf;csrf; aecsifaom rm*&ufrpfcs,frSmvnf; olY0w¬K


BuD; rarQmfvifhbJ atmifjrifoGm;rIaMumifh wzGJzGJa&mufvmaom rdwfquf
pmrsm;? csD;usL;pmrsm; tMum;wGif at;at;csrf;csrf; raecJh&/ NyD;awmh
36 ESpf[laom touft½G,fuvnf; atmifjrifrItwGuf ,pfrl;p&m
t½G,f r[kwfawmh/
rm*&ufrpfcs,fonf pmrlc&onfh aiGaMu;jzifh aiGa&;aMu;a&;
tcuftcJ &Sdol? tqifrajyol rdwfaqGrsm;udk ulnDaxmufyHhcJhonf/
odkYaomfvnf; ol rnfolrnf0gudk b,fwkef;u b,fvdkaxmufyHhcJhonf?
ulnDcJhonf[kvnf; rnfolYudkrQ wpfcGef;wpfyg'rQ xkwfazmfrajymcJhacs/
þonfuyif ol\ av;pm;p&maumif;onfh tcsufwpfcsuf jzpfí
aeawmhonf/
]av½l;okefokef}0w¬KBuD;xGufNyD;aemuf 2 ESpftMumwGif ruúrDvef
pmtkyfwdkufrS xkwfa0olrsm;u olYtm; pmqufvufa&;yg&ef wdkufwGef;
Muaomfvnf; olu qufí ra&;awmh/
0w¬K&Snfwpftkyfwnf;jzifh pmaye,fxJwGif xdkufxdkufwefwef
ae&m&oGm;cJhaom rm*&ufrpfcs,fonf 1949 ckESpf Mo*kwfvxJwGif
,mOfwdkufcH&NyD; aq;½Hkwifvdkuf&onf/ aq;½Hkay:wGif 5 &ufMumrQ
owdarhajrmaecJhonf/ ol aq;½Hkwufaeonf[laom owif;rSm wpf
qifhpum; wpfqifhMum;jzifh ysHUoGm;cJh&m tar&duef wpfEdkifiHvHk;&Sd ae&m
t&yf&yfrS rdwfaqGo*F[rsm;ESifh olYpmzwfy&dowfrsm;u aq;½HkodkY 24
em&DywfvHk; zkef;qufar;Muonf/
xdktxJwGif tar&duefor®w x½l;rif;? a*smf*sD,mjynfe,f
tkyfcsKyfa&;rSL;uJhodkYaomyk*¾dKvfrsdK;rsm; yg0ifcJhovdk twåvEÅm tusOf;
axmifrS tusOf;om;rsm;txd yg0ifcJhMuavonf/ olYtwGuf aoG;vSL&Sif
awGuvnf; ra&rwGufEdkif/
rm*&ufrpfcs,f\ xdcdkuf'Pf&mrSm rnfodkYyif BudK;pm;ukocJhMu
aomfvnf; r&awmhojzifh aemufqHk; 1949 ckESpf Mo*kwfv 16 &ufaeY
wGif uG,fvGefoGm;cJhavonf/ uG,fvGefcsdefwGif olYtoufrSm 49 ESpfrQ
om &Sdao;onf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 67

(5)
]av½l;okefokef}udk ½kyf&Sifxkwfvkyfol a';ApftdkqJvfZepfcf(
  

)u xdkacwfemrnfBuD;plygpwm;rsm;jzpfMuaom rif;om;?


     

rif;orD; tausmftarmfrsm;jzifh a':vmaiG 4ç250ç000 ausmf tukef


tuscHNyD; wcrf;wem; &dkuful;cJhonf/ 0w¬Kudk ½kyf½Sif½kduful;onfhtwGuf
pmrlcaiGum; a':vm 50ç000/ xdkaiGrSm 0w¬Ka&;q&mwpfa,muftae
jzifh tjrifhqHk;&onfhaiG jzpfonf/
&ufbwfwvmtjzpf uvyfa*b,f( )? pum;vuf 
  

tjzpf ADAD,Hav;( )? tuf&Savtjzpf vufpvD [dk0gh'f           

(   )? rDvmeDtjzpf atmfvDAD,m ',f[mADvif (


   
     

)wdkYu yg0ifo½kyfaqmifcJhMuonf/
   

]av½l;okefokef}onf a&Tpif 10 qk qGwfcl;&&SdcJhNyD; taumif;qHk;


trsK;d orD;ZmwfaqmifqEk iS t hf aumif;qH;k Zmwfum;qkwuYkd kd qGwcf ;l &&Scd o
hJ nf/
ESpfaygif; 25 ESpfausmfausmf urÇmh½kyf½Sifordkif;wGif rMuHKpzl; NydKifbufr½Sd
0ifaiG&½SdaomZmwfum;jzpfcJhonf/ jynfwGif;0ifaiGa':vm 76ç700ç000
&&SdcJhNyD; jynfy0ifaiG a':vmaiG 116ç000ç000 &&SdcJhonf/
]av½l;okefokef}½kyf½Sifum;udk 1939 ckESpfwGif ½dkuful;xkwfvkyfcJh
onf/ ½kyf½Sifum; yGJOD;xGuf jyaomaeYudk a*smf*sD,mjynfe,f tkyfcsKyfa&;
rSL;u trsm;jynfoltm;vyf&uftjzpf owfrSwfí aysmfyGJ½TifyGJrsm; jyKvkyf
ay;cJh&m twåvEÅmwpfNrdKUvHk; a[mvd0k'frS xdyfwef;'g½kdufwmrsm;? &kyf&Sif
rif;om;? rif;orD;rsm;? xkwfvkyfolrsm;jzifh MuufysHrus pnfum;cJhonf/
xdak eYute,fe,ft&yf&yfraS eí twåvEÅmNrKd UodaYk &mufvmaom
vlOD;a&rSm twåvEÅmNrdKYwdkufyGJjzpfpOfu tpdk;&ESifholykefwyf tiftm;
ESpf&yfaygif;xufyif rsm;ao;onf[k qdkavonf/
1988 ckESpfxJwGif twåvEÅmNrdKUü av&l;okefokef &kyf&Sifum;
xyfrHjyocJh&m twåvEÅm NrdKUoljrdKUom;rsm;onf ]av&l;okefokef}Zmwf
um;xJrSZmwfaumifrsm; 0wfqifaom 0wfpHkrsm;twdkif; csKyfvkyf0wfqif
um ]av&l;okefokef}Zmwfum;udk vma&mufMunfh&I tm;ay;cJhMuonf
[l\/
68 vif;a0jrdKif

twåvEÅmNrdKUolNrdKUom;rsm;uvnf; ]av&l;okefokef}ESifh ywfouf


vmvQif þrQyif ]uJ}Muygayonf/

(6)
]av½l;okefokef}(       ) 0w¬KBuD;udk yxrOD;qHk;
       

taejzifh jrefrmbmomjzifh jyefqdkcJholrSm ]w½kwfjynfay:rS Mu,feD}?


]aoG;at;at;jzifh}? ]Arm}? ]tar&duef½kyfqdk;}ponfh pmtkyfrsm;udk
jrefrmbmomodkY jyefqdkcJhol owif;pmq&m pma&;q&m q&mwifaxG;
jzpfonf/ ]rdk;ESifh avESifh rkefwdk;ESifh}[laom trnfjzifh tusOf;csHKUí
jrefrmbmom jyefqdkcJhNyD; yk*HpmtkyfwdkufrS 1966 ckESpfwGif xkwfa0cJh
onf /
]rdk;ESifh avESifh rkefwdkif;ESifh} bmomjyefxGufNyD; q,fESpfeD;yg;tMum
1975 ckESpfwGif q&mjroef;wifhu ]av½l;okefokef}trnfjzifh tjynfh
tpHk jrefrmjyefí ÓPfvif;pmayrS ESpfwGJxkwfa0cJhonf/ 2000 jynfhESpf
wGif b0wuúodkvfpmayrS 2 wGJ xyfrH xkwfa0cJhonf/
q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 69

tma&As ol&Jaumif; avm&ifh

tcsdefu a*s½kqvif NrdKUBuD;udk NAdwdoQwdkY odrf;ydkufNyD;pumv/


ae&mu a*s½kqvifNrdKUv,f&Sd c&pf,mef vrf;ray:wGif jzpfonf/
c&pf,mef vrf;rBuD;um; ysm;yef;cwfoGm;vmaeMuaom vlrsm;jzifh
pnfum;í aeonf/ vrf;rBuD;ay:wGif vlrsdK;aygif;u pHkvSonf/
tm&yfvlrsdK;rsm;? ½k&S*sL;vlrsdK;rsm;? wl&uDvlrsdK;rsm;? *&dbkef;awmfBuD;rsm;
ESifh oJuEÅ&aysmf aemfrufvlrsdK;rsm;/
vrf;rBuD;ay:wGif oGm;vmaeMuolrsm;teufrS wpfa,mufaom
vl\ toGiftjyifum; xl;jcm;vSonf/ t&yftarmif;u ig;ayig;vufr
omom? tom;ta&mifu aeavmifxm;ojzifh ndKarSmifarSmif? rsuf0ef;
tpHku jymvJhvJh? rkwfqdwfusifpG,fwdkYudk aooyfusepGm &dwfxm;ojzifh
acsmajymifí aeonf/ cg;wGif ruúmrif;nDrif;om;rsm; udkifpGJonfh "m;
aumufudk tuste csdwfqGJxm;vsuf/
tm&yft0wftpm; 0wfxm;onfh taemufwdkif;om;½kyf ayguf
aeol xdkvludk tar&duefowif;pmq&m vdk0,fawmrwf pwifawGUcJh&
aom ae&mum; a*s½kqvifNrdKUv,frS þc&pf,mefvrf;rBuD;ay:wGif
jzpfonf/ olYudk jrifjrifcsif;yif vdk0,fawmrwf pdwf0ifpm;oGm;rdonf/
olYudk teD;tem;w0dkufu rnfolrQ odyHkr&/
70 vif;a0jrdKif

a*s½kqvifNrdKU0ef qm½dke,fpawmESifh awGUrSyif vdk0,fawmrwf


tajzrSefudk od&awmhonf/ vdk0,fawmrwf pdwf0ifwpm; jzpfcJh&aom
xdkolum; tjcm;r[kwf/ yxrurÇmppfBuD;twGif;u tpdwfpdwf t>rm>rm
uGJjym;aecJhMuaom tm&yfvlrsdK;pkrsm;udk wpfpnf;wpfvHk;wnf;jzpfatmif
pk½Hk;um usL;ausmfe,fcsJUol wl&uDrsm;udk tm&yfvlrsdK;rsm;ESifh twlvuf
wGJawmfvSefwdkufcdkufcJhol t*FvdyfvlrsdK; wDtD;avm&ifhyif jzpfawmhonf/
tm&yfvlrsdK;pkrsm;udk wpfpkwpfa0;wnf;tjzpf pk½Hk;aygif;pnf;ay;
zdkY qdkonfrSm vG,fulaom tvkyf r[kwfacs/ tm&yfvlrsdK; acgif;aqmif
rsm;yif pGrf;aqmifEdkifaomudpö r[kwfcJh/ þrvG,fulrpGrf;aqmifEdkifaom
udpöBuD;udk pGrf;aqmifEdkifcJholum; avm&ifhyif jzpfavonf/ xdkYaMumifh
avm&ifh\tcef;u@onf tm&yfawmfvSef;a&;wGif ao;i,faom udpö
r[kwfcJh/
avm&ifhonf rarQmfvifhbJ tm&yfawmfvSefa&;\ acgif;aqmif
wpfa,muf jzpfvmcJh&aomfvnf; ol\yifudk,fADZp½dkufu at;at;
aq;aq;aecsio f ?l a&S;a[mif;okawoe? urÁn;f ESiahf usmufpmrsm;ESio
hf m
aysmfarGUavhvmaeovdkol jzpfonf/ uHMur®m\wGef;ydkYrIaMumifhom ½Iyf
axG;ayGvDonfh b0Murf;BuD;xJodkY a&mufvmcJhjcif; jzpfonf/ avmh&ifhESifh
tm&yfurÇmwdkY NidwG,fcJhMuyHkum; olausmif;om;b0u ta&SUtv,fydkif;
a'orsm;odkY a&S;a[mif;okawoe avhvma&;c&D; xGufcJhonfh tcsdefrS
pwifcJhonf[k qdkEdkifonf/ ausmif;om;b0uwnf;uyif tjyifpmawG
dudkzwfcJhaom &Snfvsm;vSonfh ausmif;oifwef;csdefrsm;udk rkef;vSaom
avm&ifhonf a&S;a[mif;okawoec&D;twGuf ta&SUtv,fydkif;a'o
rsm;odkY tMumcP c&D;xGufavh&SdcJhonf/
tm&yfwpfa,mufvdk0wf? tm&yfwpfa,mufvdkpm;um tm&yf
wpfa,mufvdk tm&ADpum;udkajymaom avm&ifhonf ta&SUtv,fydkif;
a'oESifh ywfoufvQif ajryHkMunfhp&m rvdkavmufatmifyifuRrf;usifol
jzpfonf/ ta&SUtv,fydkif;a'o&SdvlrsdK;rsm;\ EdkifiHa&;? bmoma&;? ,Of
aus;rI"avhxHk;pHrsm;ESifh bmompum;rsm;udk tao;pdwf odaeol jzpf
onf/ yxrurÇmppf NyD;aomtcg NAdwdoQaxmufvSrf;a&;wyfzGJUwGif
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 71

avm&ifh vufzwifeif Adkvfuav;tjzpf wm0efxrf;aqmifcJhonf/


wl&uDwdkYu *smrefwdkYESifh r[mrdwfzGJUum ygvufpwdkif;a'oudk pdk;rdk;
tkyfcsKyfcJhNyD; qD;&D;,m;? vufbEGef? tD&wf? ,Drif? a*smf'ef tpöa&;ESifh
aqmf'Dtma&AsEdkifiHwdkYudkyg aygif;½Hk;í tifyg,mBuD;wpfck xlaxmifzdkY
BudK;yrf;vmaomtcg avm&ifhonf [lpdef? tvD? tAÁ'lvm? zdkifZ,f?
ZD,uf? tl'gtblwm,D paom tm&yfacgif;aqmifrsm;ESifhvnf;wGJum
tm&yfawmfvSefa&;udk OD;aqmifwdkufyGJ0ifol jzpfvmcJhawmhonf/
avm&ifhonf okawoDynm&Sifwpfa,mufjzpfaomfvnf; w
u,fh vufawGUb0wGif r,HkMunfEdkifavmufatmif tMurf;ywrf;cHEdkifol
jzpfonf/ jcpfjcpfawmuf yljyif;onfh oJuEÅm&ESihf rmaMumonfh ausmufcJ
rsm;ay:wGif bD'dktif; vlrsdK;pkwpfa,mufvdk oGm;vmcJhol jzpfonf/
wpfcgwpfcg oDwif;ywf ajcmufywfckepfavmuf aygifrkefYajcmufudkom
0g;um wpfaeYvQif a&wpfiHkavmufomaomufNyD; wpfarQmfwpfac:
rqHk;Edkifaom oJuEÅ&BuD;xJwGif vSnfhvnfoGm;vmívnf; aecJhol
jzpfonf/ olY&ifwGif;rS qE´rSm oJuEÅ&twGif;rS vlrsdK;pkrsm;udk pk½Hk;um
tNrJwrf; wyfrawmfBuD;wpf&yf zGJUpnf;EdkifzdkYyif jzpfonf/ xdkpdwful;
tdyfrufudk rjzpfjzpfatmifvnf; ol taumiftxnf azmfcJhonf/
tm&yfvlrsdK;wdkY\ e,fcsJUqefYusifa&; wdkufyGJwGif olwdkYESifhtwl
tiwf c H ? tqif ; &J t yif y ef ; cH ? ouf p G e f Y B ud K ;yrf ; aqmif ½ G u f c J h a om
avm&ifhudk tm&yfwdkYu av;pm;cspfcifMuonf/ wpfcgu oJuEÅm&
BuD;xJwGif c&D;xGufcJhMu&if; pD;olrJh ygvmaom ukvm;tkyfwpfaumifudk
awGU&onf/ ukvm;tkyfay:rS jyKwfususef&pfcJholrSm a&iwfNyD; aoawmh
rnfhqJqJ jzpfonf/ xdkoludk avm&ifhonf ukvm;tkyfay:odkY ayGUcsDNyD;
jyefac:vmcJhonf/ þtjzpfudk tm&yfvlrsdK;rsm;onf tonf;pGJoGm;um
rarhawmhay/
wpfcgwpf&H wpfa,mufwnf; aecGifh&vQif avm&ifhonf pma&;
pmzwf a ewwf o nf / 0gh ' f 0 gh o f E S i f h &S , f v D w d k Y \ uAsmrsm;ud k z wf í
aeavh&Sdonf/ oGm;av&m&mwGif pmtkyfoHk;tkyfudk tNrJ,laqmifíoGm;
avh&Sdonf/ atmufpzdkY'fxkwf uAsmpmtkyf? r,fvdk&D\
   
  

72 vif;a0jrdKif

qdkonfh pmtkyfESifh *&dbmomESifh a&;xm;onfh t&pöwdkzdef; qdkonfh


pmtkyfwdkY jzpfonf/
oJuEÅ&twGif; avm&ifh trsm;qHk; toHk;jyKcJhonfh wdkufyGJvuf
eufum; &xm;wGJrsm;ESifh &xm;vrf;rsm;udk azmufcGJzsufqD;onfh enf;
jzpfonf/ avm&ihfESifh tm&yf&Jabmfrsm;onf 18 vtwGif; &xm;tpif;
aygif; 97 pif;? &xm;oHvrf;aygif; 15ç000 vrf;ESifh wHwm; 57 ck
wdkYudk zsufqD;EdkifcJhonf/ xdkYaMumifh wl&uDwdkYu avm&ifhudk t&Sifrd
vQifqkaiG aygif 20ç000? taordvQif aygif 10ç000 ay;rnf[k trdefY
xkwfcJhjcif;jzpfonf/ wdkufyGJaygif;rsm;pGmudk atmifjrifpGmOD;aqmifwdkuf
cdkufEdkificHojzifh avm&ihfudk jAdwdoQwdkYu 'kwd,AdkvfrSL;BuD; tqifhodkY
&mxl;wdk;ay;cJHonf/ odkYaomfvnf; olonf &mxl;*kPfxl;ESifh tcrf;tem;
taqmifta,mifudk rkef;oljzpfonf/ olUudk *kPfjyKrnf[k Mum;&wdkif;
a&SmifxGufoGm;avh&Sdonf/
1918 ckESpf Edk0ifbmv 11 &ufaeYwGif *smrefwdkY vufeufcsí
ppfBuD;NyD;qHk;oGm;cJhonf/ wl&uDwdkYvnf; tm&yfajray:rS tNyD;tydkif
qkwfcGmoGm;&awmhonf/ olYtydkif; olYtcef;u@ NyD;qHk;oGm;NyD[k
,lqum avm&ihf t*FvefodkY jyefcJhawmhonf/
odkYaomf 1919 ckESpf Zefe0g&DvxJwGif yg&Dü jidrf;csrf;a&; uGef
z&ifh usif;yaomtcg avm&ihfonf olYrdwfaqG tm&yfvlrsKd;rsm;twGuf
raeombJ wwfpGrf;Edkif&mrS ulnDcJh&onf/ 1921 ckESpfxJwGif jAdwdoQ
jyifopfwdkYESifh tm&yfwdkY ta&SUtv,fydkif;udpö tcsif;rsm;Muawmhvnf;
eef;&if;0ef csmcsDu avm&ifhxH tMuHÓPfawmif;í ajz&Sif;cJh&onf/
t*FvefodkY jyefa&mufaomtcg avm&ihfonf owif;axmufawG
ESifha0;&m? tw¬KyÜwåda&;q&mwdkYESifh a0;&modkY a&Smifykef;&if;atmufpzdkY
teD;&Sdacsmifusonfh tdrfuav;xJwGif wpfudk,fwnf; wdwfwdwfaecJh
onf/ tm&yfawmfvSefa&;taMumif;pmtkyfwpftkyfa&;cJhonf/ xdkpmtkyf
um; aemiftcg urÇmausmf*E¦0ifpmtkyfwpftkyfjzpfvmonfh ]ynmr@dKif
ckepfwdkif}(
       ) [lonfh pmtkyfyifjzpfavonf/

     

avm&ifhonf a&;NyD;onfhpmrlrsm;udk vufqGJtdwfxJwGif xnfhum oGm;


*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 73

av&m&modkY tjrJ,loGm;avh&Sdonf/ wpfaeY atmufpzdkYtoGm; blwm&kH


wGif vufqGJtdwfudk cPcsNyD; owif;pmoGm;0,f&m jyefvmaomtcg
pmrlrsm; xnfx h m;onfh olv Y ufqt JG wd rf mS &SmrawG&Y awmhacs/ ola&;xm;
onfh pmrlrSm pmvHk;a& 400ç000 ygonfh xlxJvSaom pmrlBuD;
jzpfonf/ xdkpmrlBuD;ESifhtwl wpfavQmufvHk; pkvmcJhonfh ordkif;rSwf
wrf;? taxmuftxm; pm&Gufpmwrf;rsm;vnf; ygoGm;ojzifh tzdk;rjzwf
Edkifaom qHk;½IH;rIwpf&yfjzpfoGm;cJh&onf/ rdwfaqGrsm;u jyefa&;yg[k
tBudrfBudrfwdkufwGef;Muojzifh aeYa&m nyg tm;oGefí a&;&jyefonf/
a&;&if;rSyif pdwfysufyifyef;jzpfum a&;vufp pmrlrsm;udk odrf;jrpfxJodkY
ypfcszdkY tBudrfBudrf pdwful;aygufcJhonf/ xdktcsdefwGif vdk0,fawmrwf
uvnf; olESifhtm&yfawmfvSefa&;taMumif;udk ]tma&AsrSm avm&ihfESifh
twl} (     
) trnf&Sd pmtkyfudk a&;aeavonf/
      


1929 ckESpfwGif 7-ESpfMum a&;cJh&aom ol\ ]ynmr@Kdif ckepf


wdkif}pmrl a&;om;NyD;pD;oGm;cJhawmhonf/ tkyfa& 212 tkyfrQom xkwfa0
cJhonf/ ol\pmtkyfudk bm;ewfa&Sm? tdyfcsf*sD0Jvf? csmcsD paom yk*¾dKvfBuD;
rsm;u csD;usL;cJhMuonf/ xdkYaemufydkif;wGifrl bk&ifhavwyfxJodkY
wyfom;b0jzifh jyef0ifcJhonf/ tdEd́,jynfodkY wm0efuscJhonf/ [dk;rm;\
tdk'ufqDuAsmBuD;udk t*FvdyfbmomodkY jyefcJhonf/ 1935 ckESpf arv
xJwGif armfawmfqdkifu,f arSmuf&mrS uG,fvGefoGm;cJhavonf/ csmcsDu
]avm&ihf uG,fvGefoGm;jcif;onf uREfkyfwdkYacwf\ tBuD;rm;qHk;aom
qHk;½IH;rIwpf&yf}[k qdkcJhavonf/ avm&ihf uG,fvGefoGm;cJhaomfvnf;
ol\vuf&m ]ynmr@dKif ckepfwdkif}um; urÇmhpmay ordkif;wGif xGef;
awmufum usef&pfcJhavonf/
(2)
]ausmufpmESifh a&S;a[mif;okawoeynm&Sif? ppfonf? oHwref?
pmayynm&Sif?o&zlraqmif;onfhbk&if}ponfh ol rrufarmcJhaomfvnf;
&&SdcJhonfh bGJYxl; *kPfxl;rsm;ydkif&Sif tma&Asol&Jaumif; avm&ifh\
taMumif; pmtkyfaygif; 30 ausmf xGufcJhonf/ jyZmwfwpfyk'f uçcJh
onf/ ½kyf½Sifwpfum; ½kdufcJhonf/
74 vif;a0jrdKif

vGecf o hJ nfh ESpo


f ;kH q,fausmf av;q,fcefuY urÇmausm'f g½ku d w
f m
BuD; a';Apfvif;onf ]tma&As\ avm&ihf}( ) trnf 
     


jzifh avm&ifh\taMumif;udk a':vm 12 oef;ausmf tukeftuscHum


½dkuful;cJhonf/ avm&ifhtjzpf rif;om; yDwmtdkwl;? tvD tjzpf
tdrk m&S&pf?zdik Zf ,ftjzpftvufp*f if;eufwu Ykd yg0ifo½kyaf qmifcMhJ uonf/
tylcsdef 130 'D*&D&Sdonfh jcpfjcpfawmuf yljyif;onfh a*sm'ef
armf½kdudkESifh pydefjynfwdkY½Sd oJuEÅm&rsm;xJwGif 18 vrQ qif;&J'ku©cHum
½dkuful;cJhonf/ &xm;wGJrsm; &xm;vrf;rsm;ESifh wHwm;rsm; rdkif;jzifh zsuf
qD;cef;rsm;udk ½kduful;&onfrSm tukeftusBuD;rm;NyD;yifyef;vuf0if
vSonf/ zviftav;csdef 3 wefcGJ ukefcJhonf/ 65 rDvDrDwmzvifESifh
½kduful;cJhNyD; a':vbD(
) toHzrf;pufBuD;jzifh toHzrf;cJhonf/
jyyGJcsdef 222 rdepf½Sdonf/ 1962 ckESpfwGif &kHwifjyoaomtcg atmfpum
7 qk&&SdcJhonf/ 1990 jynfhESpfrsm;uwpf0dkufwGif 'g&dkufwmBuD; a';Apf
vif;u þZmwfum;udk jyyGJcsdef tenf;i,favQmhNyD; tcef;rsm; oGufvm
atmifjyefvnfwnf;jzwfjyefonf/vdktyfonfhae&mrsm;wGiftoHjyefoGif;
cJhonf/
rlv e*¾wpfzviftcsKdUrSm ysufpD;aeNyD; toHrsm; tm;enf;ae
&m um;a[mif;udk jyefvnfjyKjyif ,l&onfrSm Zmwfum;opf jyef½kduf
&onfxufyif yifyef;í aeawmhonf/ 'g&dkufwmBuD; a';Apfvif;udk
rif;om;BuD; yDwmtdkwl;u &ufaygif;rsm;pGm ulnDaqmif&Gufay;cJhonf/
vli,f'g&du k w f m pwDAifpyD;vfbmh*(f    )u ]]'DZmwfum;udk
        


uRefawmftouf 15 ESpfom;avmufu MunfhcJh&wm/ rMunfhcifwkef;u


uRefawmf[m cGJpdwfukowJh q&m0efBuD;wpfa,muf jzpfcsifcJhw,f/
MunfhvJNyD;a&m ½kyf½Sif'g½dkufwmBuD;wpfa,mufjzpfcsifoGm;cJhawmhwmygyJ}}
[k a';Apfvif;\ tEkynmESifh ywfoufí csD;rGrf;cJhonf/
e,l;a,muf? 0g&SifwefESifh avmhpftdef*s,fvdpaom NrdKUBuD;rsm;ü
]tma&As\ avm&ihf}Zmwfum;udk jyefvnfwifqufjyocJh&m 'g½kdufwm
BuD; a';Apfvif;\ rGrf;rHvuf&mopfudk urÇmh&kyf&SifMunfh y&dowfrsm;
MunfEl;cHpm;cJh&avonf/
q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 75

tdE´d,odkY c&D;wpfacguf

tdEd́,vlrsKd;q&m0ef a'gufwmtZpfonf uav;oHk;a,mufzcif


rkqkd;zdk jzpfonf/ t½G,fu vlvwfydkif;avmufom &Sdao;onf/ wpf
nae rdwfaqGrsm;ESifhtwl naepm pm;aomufaecdkufwGif olUtxuf
q&m0efBuD; a'gufwmu,fvif'gu tac:vTwfojzifh pm;aomufae&m
rS csufcsif;xvdkufcJh&onf/ tZpfa&mufawmh q&m0efBuD;u r&Sdawmh/
tjyifxGufoGm;cJhonf/ olYtm; pma&;ívnf; rSmMum;roGm;/ pum;jzifh
vnf; rSmíroGm;/ oufouf aESmifh,Sufwm? vlrrSwf olrrSwf quf
qHavjcif;[k awG;um pdwfxJ xdcdkufemMunf;íaerdonf/ a'govnf;
tawmfyifxGufrdonf/ onfMum;xJ t*FvdyftrsKd;orD;BuD;ESpfa,mufu
olYtm; rajymrqdkbJ ol ac:vmaom jrif;&xm;udk uvyfodkY ac:oGm;j
jyefojzifh xyfNyD; a'guef&jyefonf/
a'gufwmtZpfonf BuHKabbHkabG[k ESvHk;ydkufum teD;&SdyvDBuD;
xJodkY 0ifa&mufvmcJhrdonf/ yvDxJwGif cPavmuf aevdkuf&vQif
tenf;tusOf;awmh pdwfoufom&m &aumif;&JU[k olu awG;rdonf/
odkYaomf yvDxJwGif t*FvdyftrsdK;orD;BuD; wpfa,mufudk rarQmfvifhbJ
awGUvdkuf&awmh tawmfyif pdwfaemufusdoGm;onf/ trsdK;orD;BuD;
yvDxJwGif zdeyfpD;í0ifonf txifESifh tZpfu yvDxJrSm zdeyfrpD;&bl;
[k trsdK;orD;BuD;tm; vSrf;atmfaigufawmhonf/ trsdK;orD;BuD;u rGef
&nfodwwfol? em;vnfrI &Sdol? ,Ofaus;ol/ NyD;awmh tjcm;vlrsdK;wpfrsdK;
76 vif;a0jrdKif

\ bmomw&m;ESifh "avhxHk;pHudk av;pm;wwfoljzpfí yvDxJodkY


zdeyfpD;í r0if/
onfvdkESifhyif trsdK;orD;BuD;ESifh tZpfwdkY &if;ESD;cifrifí oGm;Mu
onf/ trsdK;orD;BuD;\trnfrSm rpördk;[kac:NyD; rMumao;rDtcsdefuav;
urS tdEd́,odkY a&mufvmcJhol jzpfonf/ tdEd́,odkY avhvma&;c&D; xGuf
cJhjcif; jzpfonf/ cs'´&mylvdk zkefxlNyD; aeylaom? NyD;awmh rxifr&Sm;
awmNrdKUuav;odkY olr a&mufvmcJhjcif; taMumif;rSm cs'´&mylNrdKUwGif
w&m;olBuD;vkyfaeaom om;jzpfol ½GefeD[D;pavmhESifh awGUzdkY jzpfonf/
tdE, d́ odt
Yk vnfc&D;wGif olrESit hf wl rde;f uav;tazmfwpfa,mufvnf;
ygvmao;onf/ olu t',fvm uGufpbwfqdkol rdef;racsmuav;
jzpfonf/ t',fvmonf rpöufrdk;\om; w&m;olBuD; ½GefeD[D;pavmhESifh
vufxyf&ef aphpyfxm;ol jzpfonf/ t*FvdyfwdkY\ udkvdkeD tdEd´,udk
tawmfuav; pdwf0ifpm;aeol jzpfonf/
rpöufrdk;ESifh t',fvmwdkYtm; ta&SUESifhtaemuf ,Ofaus;rIESpfck
wdkY tjyeftvSef em;vnfa&;twGuf tdEd́,wdkif;&if;om;rsm;udk zdwfac:
NyD; b&pfcsfygwDwpfck vkyfygvm;[k rdwfaqGwpfa,mufu tBuHay;
onf/ ygwDyGJvkyfaomfvnf; ratmifjrif/ ygwDyGJwGif t*FvdyfvlrsdK;rsm;
u tdEd´,wdkif;&if;om;rsm;tm; &if;&if;ESD;ESD; qufqHzdkY rqdkxm;ESifh
tzufvkyfíyif rqufqH/ tdrfxJodkY t0ifrcH/ tZpfuvnf; þygwD
yGJodkY rwuf/ odkYjzifh ygwDyGJrSm ratmifrjrifjzpfum NyD;qHk;oGm;awmhonf/
od k Y a omf xd k y gwD y G J w G i f td E d ´ , vl r sd K ;rsm;tay: pmemem;vnf p G m
qufqw H wfaom aumvdyaf usmif;tkyBf u;D rpöwmzD;v'if;ESihf t',fvm
wdkY rdwfaqGjzpfcJh&onf/
aumvdyfausmif;tkyf vlysdKBuD; zD;v'if;u rpöufrdk;ESifh t',fvm
wdkYudk wpfaeY olYtdrfü vufzuf&nfyGJjzifh wnfcif;{nfhcHonf/ xdkyGJodkY
tZpfESifh [dE´Lbmom0if ygarmu©a*ghbdk;vfwdkY wufa&mufcJhMuonf/
zD;v'if;ESifh tZpfrSm wpfa,mufESifhwpfa,muf ydkíem;vnfoGm;MuNyD;
&if;ESD;oGm;Muonf/ t*FvdyfvlrsdK;ESifh tdEd´,vlrsdK;wdkY &if;ESD;cifrifpGm
quf q H o nf u d k rvd k v m;aom [D ; pavmh u rd c if B uD ; rpö u f r d k ; ES i f h
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 77

t',fvmwdu Yk t
kd jyifoYkd ac:xkwo
f mG ;onf/ t',fvmonf [D;pavmh\
þ½dkif;jyonfh tjyKtrludk onf;rcHEdkif/ [D;pavmh\ vufxyf&ef urf;
vSrf;rIudk vufrcHEdkifawmhaMumif; ajymonf/ odkYaomf nbuf um;twl
pD;&if; ,mOfwdkufrIwpfckESifh BuHK&NyD;aemufwGif olwdkYjyefí ajyvnfoGm;
Muawmhonf/
[D;pavmhu t',fvmtm; tdEd́,wdkif;&if;om;rsm;ESifh a&ma&m
aESmaESm rqufqHzdkY twefwef wm;onfhMum;rSyif t',fvmonf
rpöufrdk;? a'gufwmtZpfwdkYESifhtwl rm&bm*lodkY avhvma&;c&D;vdkufzdkY
oabmwlvdkufonf/ rm&bm*lum; cs'´&mylESifh rdkif 20 tuGmwGif &Sd
onf/ a&S;a[mif;okawoetaejzifh pdwf0ifpm;p&mawG tawmfrsm;rsm;
awGUEdkifonf/ tZpf udk,fwdkifvnf; xdk*lodkY wpfacgufwpfusif;rQ
ra&mufzl;ao;ojzifh oGm;csifaeonf/ odkYESifh olwdkYtzGJU rm&bm*lodkY
aeYwpf0uf avhvma&;c&D;xGufzdkY jyifqifMuonf/
olwdkYc&D;um; tpuwnf;uyiftqifracsmcsif/ tzktxpfawG
ESifh awGU&onf/ twlvdkufrnfqdkaom zD;v'if;ESifh ygaru©a*ghbdk;vf
wdkYu &xm;rrDí csufcsif; rvdkufEdkif/ odkYjzifh t&ifa&mufaeESifhaom
rpöufrdk;? t',fvmESifh tZpfwdkYu rm&bmawmifwef;rsm;rSwpfqifh
toifhpDpOfxm;aom qifjzifh rm&bm*lbufodkY xGufvmcJhMuawmhonf/
*lawGu wpfvHk;wnf;r[kwf/ ta&twGuf renf;/ xdkaeYrSm
aeuvnf; tawmfylaeonf/ &moDOwkuvnf; tdkufpyfylavmif
aeonf/ tZpfwdkYvlpkrSm arm[dkufí aeawmhonf/ tZpfESifht',fvm
wdkYrSm vli,fvl½G,frsm;jzpfí raxmif;wmvSaomfvnf; vlBuD;ydkif;jzpf
aom rpöufrdk;tzdkYrSmrlroufom/ olYcrsm tdEd´,\&moDOwk'Pfudk r
cHEdkif/ rpöufrdk;onf aemufydkif;wGif *lrsm;xJodkY rvdkufawmhbJ tjyifbuf
ae&dyfonfh ausmufaqmifwpfckay:wGif xdkifae&pfcJhawmhonf/
tZpfESifh t',fvmwdkYvnf; *lxJodkY [dkonf0ifMunfhMu&if; wpf
a,mufESifhwpfa,mufuGJoGm;onf/ tcsdefwpfcPrQtMumwGif t',fvm
wpfa,muf *lwpf*lxJrS i,foHygjzifh tl,m;zm;,m; ajy;xGufvmonf
udkawGU&onf/ aemufrSum;jzifha&mufvmaom zD;v'if;? rpö'D&ufwdkYESifh
78 vif;a0jrdKif

t',fvmwdkY qHkMuonf/ olwdkYtzGJU csE´&mylodkY um;jzifh jyefvmcJhMu


onf /
csE´&myl blwm½HkodkY a&mufaomtcg tZpftm; qdkif&mrSvmí
zrf;qD;ac:aqmifoGm;awmhonf/ pGyfpGJcsuftm; tZpfu t',fvmtm;
rawmfrw&m; jyKusifh&ef BuHpnfrI/ t',fvm\ ta0;MunfhrSefajymif;rSm
uGJaeonf/ tZpfu ajrBuD;ay:wGif awGUí aumuf,lvmcJhjcif; jzpf
onf /
trIpGyfpGJcsufudk zDv'if;u r,Hk/ rjzpfEdkif[k qdkonf/ rpöufrdk;u
vnf; r,Hk? rjzpfEdkif[kyif wGufonf/ odkYaomfvnf; avmavmq,fwGif
awmh tZpfrSm tcsKyfcef;xJa&mufum axmifeef;pHae&awmh\/ xdktrI
aMumifhyif t*FvdyfESifh tdEd´,vlrsdK;rsm;tMum; wif;rmrIrsm; ydkrdkBuD;xGm;
vmcJhonf/ tjyeftvSef rkef;wD;a&;pdwf"mwfrsm; 0ifonfxuf 0ifvm
cJhawmhonf/ rpöufrdk;vnf; pdwf"mwfysufjym;um t*FvefodkY jyefoGm;
awmh\/ xdktcsdefrSpí rpöufrdk;um; tajymif;vJBuD; ajymif;vJoGm;awmh
\/ om;jzpfolESifh ywfoufívnf; bmrQ pdwfr0ifpm;awmh/ tjcm;b,f
ol b,ft&mudkrSvnf; pdwfr0ifpm;awmh/
zD;v'if;onf tZpfbufrS&yfwnfay;ojzifh olYudk t*FvdyfvlrsdK;
todkuft0ef;u0dkif;MuOfMuonf/ uvyfrSvnf; xkwfy,fypfvdkufonf/
trIwGif w&m;olBuD; [D;pavmhudk,fwdkif yg0ifywfoufaeo
jzifh olYvufaxmuf rpöwm'wfu w&m;olBuD;tjzpf aqmif½Guf&onf/
w&m;½H k ; wG i f w&m;vd k j zpf a om t',f v mrS m tppf a q;cH & aom
tcgbmrQ rajymqdkEdkifawmhbJ t½kyfBudK;jywfjzpfum yHkvJusoGm;awmh
onf/ pGJcsufrSm rcdkifvHkí trIysufjy,foGm;awmhonf/ t',fvm
taeESifh *lxJwGif ol BuHKawGUcJh&onfrSm pdwfacsmufcsm;oGm;íavm?
tjcm;taMumif; wpfpHkwpf&maMumifhavm qdkonfudk a0cGJí r&EdkifbJ
trIrSm NyD;jywfysufjy,foGm;cJhawmhonf/
trI þodkY jzpfoGm;onfudk t*Fvdyf todkuft0ef;uvnf;
rauseyfMu/ tZpf\a&SUaeuvnf; e*dkuyif t*FvdyfvlrsdK;udk rkef;aeol
jzpfojzifh t',fvmtm; toa&zsufrIESifh jyefíw&m;pGJrnf/ avsmfaMu;
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 79

awmif;rnf wuJuJ vkyfaeonf/ zD;v'if;u tZpftm; t',fvm


tay: jyefvnfta&;r,lzdkY awmif;yefonf/ tZpfonfvnf; jyefvnf
rwHkYjyefawmhaomfvnf; t*FvdyfvlrsdK;rsm;tay: rkef;wD;a&;pdwf"mwf
jyif;jyif;xefxef0ifí oGm;awmhonf/ rpöufrdk;rSm t*Fveftjyefc&D;rSm
yif oabFmay:ü pdwfxdcdkufNyD; uG,fvGeftedpö a&mufoGm;onf/ t',f
vmvnf; t*FvefodkY jyefoGm;onf/ t',fvmESifh [D;pavmhwdkYonf
vnf; ]cGmNyJ}oGm;Muawmhonf/ zD;v'if;vnf; t*FvefodkY jyefoGm;onf/
zD;v'if;u tZpfxHodkY pmawGtBudrfBudrf a&;cJhaomfvnf; tZpfu pm
rjyef/ zD;v'if;onf t',fvmtm; vufxyf&ef BuHaeonf[k ,lq
um zD;v'if;tay: tZpf a'goxGufrqHk; jzpfaerdonf/
[dE´LyGJawmf&uf wpfaeYwGif zD;v'if;onf ZeD;jzpfol pw,fvm
(rpöufrdk;\orD;)ESifhtwl tZpfxHodkY rarQmfvifhbJ jAKef;pm;BuD; a&mufvm
onf/ onfawmhrS zD;v'if;\ tdrfaxmifa&;tjzpfrSefudk tZpfod&awmh
onf/ odkYwdkif pdwfqdk;onfht&Sdefu rajycsifao;/ zD;v'if;tay: olY
qufqHa&;u vdIufvdIufvSJvSJ r&Sdawmh/
[dE´LyGJawmf NyD;aomtcg tZpfESifh zD;v'if;wdkYESpfa,muf tdEd́,
aus;vufbufodkY um;wpfpD;ESifh twlc&D;xGufjzpfcJhMuonf/ tdEd́,onf
t*FvdyfvlrsdK;jzpfaom zD;v'if;tzdkY topftqef; jzpfaeovdk tdEd´,
vlrsdK;jzpfaom tZpftwGufvnf; topftqef; jzpfaeonfudk awGU&
avawmhonf/ olwdkYESpfa,muf\ qufqHa&;b0udk pnf;jcm;xm;aom
twm;tqD;udk jrifawGU&awmhonf/
tZpfESifh zD;v'if;wdkYu 0rf;enf;pGm cGJcGmcJhMuonf/ xdktcsdefrSpí
olwdkYESpfa,muf b,fawmhrQ jyefqHkrawGUMuawmhacs/

(2)
]tdEd´,odkY c&D;wpfacguf}(     )[laom 0w¬K
     

acgif;pOfonf tar&duefuAsmq&mBu;D a0gh0pS wf rif;( )\       

uAsmrS pmom;wpfydk'fjzpfonf/ tD;trfazmfpwm\]tdEd´,odkY c&D;wpf


acguf}0w¬Konf EdkifiHa&;aemufcH0w¬Kwpfckr[kwf/ EdkifiHa&;xif[yfcsuf
80 vif;a0jrdKif

r[kwf/ vlom;wpfOD;ESifhwpfOD;? vlrsdK;wpfrsdK;ESifhwpfrsdK;? ,Ofaus;rIwpfck


ESifh wpfckMum;rS em;vnfrI vGJrSm;rIjyóem? oabmxm; uGm[rIjyóem
udk aqG;aEG;wifjyxm;aom 0w¬Kwpfyk'fjzpfonf/ þ0w¬KrS tdEd́,onf
wu,fhEdkifiHa&;b0wGifvnf; r&Sd? vlrIa&;b0wGifvnf; r&Sd[k qdkonf/
þ0w¬KwGif pma&;q&mu ya[Vdqefqef oauFwrsm;? edrdwf
yHkrsm; oHk;í a&;xm;onf/ *lxJrS t',fvm awGY&aom t&m? t',f
vmtm; aoG;ysufrwwfjzpfapaomt&monf vlavm? emembm0avm?
xifa,mifrSm;rIavm qdkonfudk a0cGJír&Edkif/ t',fvmESifh rpöufrdk;wdkY
Mum;cJh&aom *lxJrS xl;qef;aom toHrsm;ESifh yJhwifoHrsm;onf tb,f
t&mudk pma&;q&mu ñTef;qdkonf rodwwfEdkif/ odkYaomfvnf; xdk*l
xJrS t"dyÜm,f azmfr&aom toHrsm;udk rpöufrkd;wpfa,mufuawmh
em;vnfoGm;ykH&onf/ vlom;wdkYtMum;wGif jcm;em;aeMuaom em;vnfrI
uGJjym;rI jyóemrsm;udk bmESifhrQ aygif;ul;ay;í r&Edkif[k oabm
aygufoGm;um rpöufrdk; qHk;yg;oGm;cJhawmhonf/
þodkYjzifh tD;trfazmfpwm\ ]tdE´d,odkY wpfacguf} 0w¬KBuD;udk
onf ESpfq,f&mpk urÇmhpmayordkif;wGif acwfopf *E¦0if0w¬KBuD;
wpfcktjzpf xl;xl;jcm;jcm; &yfwnfEdkifcJhaom vuf&mwpfyk'fjzpfvmcJh
onf /
]tdEd́,odkY wpfacguf} 0w¬KBuD;udk a&;ol t*Fvdyf pma&;q&mBuD;
tD;trfazmfpwm(  )udk 1879 ckEpS w
 f iG t
f *FvefüarG;zGm;cJo
 
h nf/
uif;b&pfwuúodkvf bk&ihfaumvdyfwGif ynmoifcJhonf/ *E¦0ifpmay?
ordkif;bmom&yfwdkYjzifh bGJY&cJhonf/ 1913 ckESpfrSpí azmfpwm pm pwif
a&;cJhonf/ touf 91 ESpftxd oufwrf;&SnfMumpGm aeoGm;cJhaom
ol\b0wpfoufwmtwGi;f vH;k csi;f 0w¬K ig;tky?f 0w¬Kwakd ygif;csKyf ESpt f yk ?f
tufaq;aygif;csKyfESpftkyfESifh ]0w¬K\tcsif;t&m} (           

 )qdkonfh pmayoabmw&m; pmtkyfwpftkyfwdkY a&;om;xkwfa0




EdkifcJhonf/ 1905 ckESpfwGif 0w¬Kudk




 
       
 
  

vnf;aumif;? 1907 ckEpS w f iG f 0w¬Kuvkd nf;aumif;?           


 

1908 ckESpfwGif   0w¬Kudkvnf;aumif;? 1910 ckESpf


        
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 81

wGif 0w¬Kudkvnf;aumif;? aemuf 14 ESpf tMumwGif



   

a&;cJhaom ]tdEd́,odkY c&D;wpfacguf} 0w¬KBuD;onf azmfpwmtm; tbuf


bufrS emrnfBuD;apcJhaom 0w¬KBuD;wpfyk'f jzpfavonf/ azmfpwmtm;
urÇmwpf0Srf;vHk;u odapcJhaom 0w¬KBuD;vnf; jzpfonf/
tD;trfazmfpwmudk vdifwl qufqHrI wyfrufol[k qdkMuonf/
vdifwlqufqHrIudk tajccHí a&;xm;aom ]arm&pf}( )qdkonfh 
  

0w¬Kwpfyk'fudk a&;cJhaomaMumifh jzpfonf[k qdk\/ xdk0w¬Konf ol


uG,fvGefNyD;onfhaemufrS xkwfa0cJhonf/
touf 80 jynfhonfhESpfu usif;yaom ol\ arG;aeYwGif
azmfpwmonf ol\ pmayb0ESifh ywfoufaom pum;wcsKdUudk
rajympzl; ajymcJhavonf/
]]usKyf pdwf&Sdoavmufudk pm ra&;&ao;bl;/ taMumif;ESpfcsuf
aMumifh usKyf pma&;wmyJ? wpfaMumif;u aiG&zdkY? wpfaMumif;u usKyf
av;pm;wJh vlawGqDu av;pm;rIudk jyef&zdkYtwGufygyJ/ NyD;awmh usKyf
[m wu,fhBuD;rm;wJh 0w¬Ka&;q&mwpfa,muf r[kwfao;bl;qdkwJh
tcsufygyJ}}[k ajymcJhavonf/
]tdE´d,odkY c&D;wpfacguf}0w¬KBuD;onf yif*Gif;pmtkyfwdkuf wpf
wdu
k wf nf;jzifyh if tkyaf &wpfoef;ausmaf usmaf &mif;cJ&h onf?? azmfpwmonf
þ0w¬KBuD;udk a&;NyD;aemuf *kPfxl;aqmifqkawGudk &if0,fydkufNyD;
46 ESpfvHk;vHk; bmpmrQ qufra&;awmhbJ 1970 ckESpf ZGefvxJwGif
uG,fvGeftedpö a&mufoGm;cJhavonf/

(3)
]tdEd́,odkY c&D;wpfacguf}0w¬KBuD;udk ]tma&Asol&Jaumif;avm&ifh}
(
 
 )? ]a'gufwmZDAm*d;k }(
   )]auG;jrpfay:rS
 

 
   

wHwm;}(  )tp&So
d nfu
h rÇmausmf *E¦0ifZmwfum;
           
  

BuD;rsm;udk ½dkuful;ol atmfpumqk& urÇmausmf'g½kdufwmBuD; qm


a';Apfvif;( )u 0w¬KrS &kyf&SiftjzpfodkY ajymif;ul;cJhonf/
 

     
82 vif;a0jrdKif

a';Apfvif;onf olYb0wpfckvHk;udk ½kyf½Sifvkyfief;xJwGif jr§KyfESHcJh


ol jzpfonf/ touf 13 ESpfom;t½G,f abmf'gausmif;om;b0rSpí
½kyf½Sif½kHwumodkY vSnfhvnfMunfh½IaecJholjzpfonf/ olyxrOD;qHk;tBudrf
MunfhcJhonfh ½kyf&Sifum;u 1921 ckESpfu ½dkuful;cJhaom ]bmpumbD
acG;Bu;D }( )qdok nfh um; jzpfonf/ zcifu              
   

qif;&Jonf/ zatratpHk raecJh&/ touf 19 ESpft½G,fwGif vef'ef


pwl'D,dkwpfckwGif awmufwdkr,f& tvkyfay;&if; ½kyf&Sifynm oifcJh
onf/ tuif;yg;NyD; xufjrufonf/ jrifvG,f? wwfvG,fojzifh rMumcif
rSmyif vufaxmuf'g½dkufwm jzpfvmonf/ 1938 ckESpfwGif ]ypf*rDvD,H}
(  ) Zmwfum;udk zvift,f'Dwmtjzpf 0ifa&muf wnf;jzwf
   

cJh&mrS olYtpGrf;tpudk odvmMuawmhonf/ 'g½dkufwmydk0J ( )    

ESifhtwl ]wpfpif;aom av,mOfu aysmufqHk;í aeqJ} (    

 
)(1941)ESifh ]usL;ausmfa&;orm;rsm;} (

               

 ) (1942) wdkYudk ½dkuful;cJhonf/





aemufydkif;wGif ]tma&As ol&Jaumif; avm&ifh}(  


    

 )? ]auG;jrpfay:u wHwm;}(

 )? ]arQmf    
           
  

wvifv h if}h ( )? ]a'gufwmZDAm;*dk;}( )? 


           
 
   

]tdvk AD mwGw}f ( )paom urÇmausmf Zmwfum;rsm;udk ½dkuful;   


    

cJhonf/ ]tma&Asol&Jaumif; avm&ifh}onf atmfpumqk (7)qk &cJhaom


atmifjrifonfh Zmwfum;wpfum; jzpfcJhNyD; ]a'gufwmZDAm;*dk;}onf
a':vm oef; 2000 ausmf 0ifaiG&cJhonf/ urÇmausmfZmwfum;wpfum;
jzpfcJhavonf/ a';Apfvif;onf 'g½dkufwmoufwrf; 42 ESpftwGif;
½kyf&Sifum; 16 um;½dkuful;cJh&NyD; atmfpumqk 45 qk trnfwifoGif;
cH&onftxd atmifjrifcJhaom 'g½dkufwmwpfa,muf jzpfonf/
a';Apfvif;onf olYb0wpfckvHk;udk ½kyf&Sifvkyfief;xJwGifom
jrKyfESHxm;onf/ olYtvkyfESifh ywfoufvQif acgif;rmonf/ rmeBuD;onf?
tyifyef;cHonf? ZGJBuD;onf/ ½kyf&Sif½dkuful;&eftwGuf ol a½G;cs,fonfh
taMumif;t&muvnf; olrsm; rwdkY&Jonfh taMumif;t&mrsdK;jzpfonf/
olYtvkyfESifh ywfoufí tajymcH&aygif;uvnf; tBudrfBudrf/ olYab;
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 83

em;rSm vlawG vJaoaeOD;? a';Apfvif;uawmh vSnfhMunfhvdrfhr,f


r[kwfbl;/ olY½kyf&Sifum;udk ol quf½dkufaer,fh vlpm;rsdK;[k olYrdwfaqG
trsdK;orD;BuD;wpfOD;u ajymzl;onf/ pwkw¬ajrmuf ZeD;jzpfoluvnf;
]]oleJY olYtvkyfu uRefrxuf ydkNyD; ta&;BuD;w,fav? olYb0rSm
t"dyÜm,f&Sdwm wpfckwnf; &Sdw,f? tJ'gu ½kyf&Sif½dkufwJh tvkyfbJ}[k
qdkcJhavonf/
a';Apfvif;onf tdrfaxmifav;qufuscJhonf/ tdrfaxmifrIb0
udk olYvkyfief;avmuf ta&;rpdkufcJhojzifh tm;vHk; ]wyfvef} cJhMu&
onf/ touf 60 ausmfwGif pE´&ma[mh( )qdkol trsdK;orD;   
 

i,fuav;ESifh a&pufqHkjyefonf/ pE´&murl olESifh oGm;twl vmtwl


jzpfonf/
]tdEd´,odkY c&D;wpfacguf}0w¬Kudk vGefcJhonfh 24 ESpfu vef'ef
Zmwf½Hkwpf½HkwGif pifwifujyonfudk MunfhcJh&pOfuwnf;u ol wpfaeY
½kyf&Sif½dkufrnf[k usdwfBuHpnfcJhonf qdk\/ wu,fhwu,f ol½dkufawmh
1984 ck E S p f a vmuf r S ½d k u f j zpf c J h o nf / o½k y f a qmif o l r sm; tjzpf
'de;f yuf*t D uf&cS a&mh( )? *sed ;f azmufp(f

  )?       
       

*sL'Da';Apf( )? tdEd´,o½kyfaqmif Apfwmbmem*sD(


  
      

  )ESihf qmtvuf*if;eufp(f

  )wdkY yg0if o½kyf  
          

aqmifcJhMuonf/ a':vm 17 oef;cGJ tukeftuscHNyD; wcrf;wem;


½dkuful;cJhonf/
uifr&mrif;tjzpf NAdwdefrm*&ufrif;orD;\ Muif,mawmfa[mif;
avmhpEdk;a'gif;u xl;xl;jcm;jcm; wm0ef,lcJhonf/ 1984 ckESpf 'DZifbmv
xJwGif e,la,muf? avmhtdef*s,fvdESifh wdk,GefwdkNrdKUBuD;rsm;ü ½Hkwifjyo
aomtcg e,la,muf ½kyf&Sifa0zefa&; todkuft0ef;u ]tdEd´,odkY
c&D;wpfacguf} ½kyf&Sifudk xdkESpfwGif taumif;qHk; Zmwfum;tjzpf
vnf;aumif;? a';Apfvif;udk xdkESpf\ taumif;qHk; 'g½dkufwmtjzpf
vnf;aumif; 0dkif;0ef;í csD;usL;cJhMuonf/

q
84 vif;a0jrdKif

a'gufwm ZDAm;*dk;

(1)

,l&DZDAm;*dk;onf armfpudkNrdKUae vlcsrf;omrdbrsm;rS aygufzGm;vm


cJhol jzpfonf/ ol touf q,fESpfom;wGif rdcifjzpfol uG,fvGefoGm;cJh
onf/ zcifrSmvnf; pD;yGm;a&; usyfwnf;rIaMumifh pdwf"mwfusum
udk,fhudk,fudk tqHk;pD&ifoGm;cJhonf/ wpfa,mufwnf; usef&pfcJhaom
t½G,fra&mufao;onfh uav;i,f,l&Dudk zcif\rdwfaqG *½dkrDudkrdom;
pku ac:,l arG;pm;cJhonf/
*½dkrDudk rdom;pkonf aiGaMu;csrf;om½Hkru pdwf&if;oabmxm;
vnf; aumif;olrsm; jzpfonf/ ,l&DUudk om;t&if;ESifhrjcm; jyKpkapmmifh
a&SmufNy;D ynmoifMum;ay;cJoh nf/ ,l&o D nf aq;ausmif;om;wpfa,muf
jzpfvmcJhonf/ tcsdefwefaomtcg arG;pm;rdbrsm;u orD;&if; wdknmESifh
vufqufay;pm;cJhonf/ ,l&Donf wdknmESifh qm&Smtrnf&Sd om;uav;
wpfa,muf xGef;um;cJhonf/
q&m0ef,l&DZDAm;*dk;onf aq;ukvdkuf? uAsma&;vdkufESifh aexdkifcJh
onf/ yxrurÇmppfBuD; ½kwf&uf jzpfyGm;vmaomtcg at;csrf;om,m
onfh olYb0uav;onf ysufpD;oGm;cJhonf/ urÇmppfBuD;onf ,l&Dtm;
tqHk;rJh aMumufrufzG,f cg;oD;&ufpufaom tdyfrufqdkBuD;xJodkY ac:
aqmifí oGm;awmhonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 85

,l&DESifh zl;pmvrf; rqHkcJhaomfvnf; b0wpfqpfcsdK; wpfauGUwGif


wdkawmif;cP qHkawGUcJh&olum; vm&m jzpfonf/ vm&monf rdcif
rkqdk;rBuD;ESifhtwl armfpudkNrdKUwGif txnfcsKyfvkyfief;wpfck zGifhvSpfxm;
ol jzpfonf/ vm&mwdkYtdrfodkY uG,fvGefol zcifBuD;\rdwfaqG a&SUae
udkrma&mhpuD;u 0ifxGufoGm;vmaeonf/ vm&m\ rdcifBuD;ESifh NidpGef;
ae&mrS t½G,fa&mufvmaom vm&mbufodkY jr§m;OD;vSnfhvmonf/
vm&mu a&Smifwdrf;aomfvnf; udkrma&mhpuD;\ vuftwGif;rS rvGwf
Edkif jzpfcJh&onf/
vm&mwGif &m'DyGefqdkaom tpfudkwpfa,muf&Sdonf/ &m'DyGefrSm
tNrJvdkvdkyif ta<u;wifaecJh&m olYta<u;rsm;udk ESr vm&mu acs;iSm;
qyf&onf/ vm&monf olYudk csdKifaeaom a&SUaeBuD; udkrma&mhpuD;u
jiif;ojzifh udkrma&mhpuD;udk a'goxGufum aoewfjzifh ypfonf/
uHaumif;axmufrojzifh udkrma&mhpuD;um; rao? vufudkom xdrSef
oGm;cJhonf/ vm&m pdwfua,mifacsmufcsm;jzpfum tonf;toef
jzpfoGm;aomtcg ,l&DZDAm;*dk;u aq;ukoay;cJh&onf/
vm&mwGif cspfol&Sdonf/ ausmif;aebufoli,fcsif; yg&Sm qdkol
jzpfonf/ yg&Smonf rD;&xm;tvkyform;wpfOD;\ om;jzpfNyD; EdkifiHa&;
0goemygonf/ vm&mESifh yg&Smonf udkrma&mhpuD;\&efudkaMumufí
tjrefqHk; vufxyfNyD; awmifwef;a'owpfckodkYoGm;um ausmif;q&m?
q&mr vkyfudkifMuonf/ ppfBuD;jzpfyGm;aomtcg yg&Smu ausmif;q&m
tvkyfrSxGufum ppfxJodkY 0ifoGm;onf/ vm&mu ppfolemjyK 0ifvkyf
&if; vifaysmufudk &SmcJhonf/ aemufqHk;wGif yg&Sm a&SUwef;wpfae&mwGif
usqHk;oGm;onf[k owif;Mum;odavrS vm&m vufavQmhvdkufavawmh
onf/ xdktcsdefrSmyif ppfpcef; wpfaeae&mwGif vm&mESifh ,l&DZDAm;*dk;wdkY
rarQmfvifhbJ jyefvnf qHkqnf;cJhMuawmhonf/ tvkyf twlwlvkyf&if;
oHa,mZOfzGJUcsnfrdcJhMuonf/ ,l&DESifhtwl tvkyfvkyfaeaom ppfajrjyif
aq;½Hkuav;rS vm&m xGufcGmaomtcg ,l&Donf &ifxJ[mí usefcJh
&awmhonf/ vm&m r&SdawmhonfhaemufwGif ,&Dvnf; armpudkodkY jyef
vmum rdom;pkESifhtwl aexdkifcJhonf/
86 vif;a0jrdKif

onfvdkESifh 1917 ESpfodkY a&mufvmonf/ abmv&SDApftpdk;&


wyfrsm;u ,l&DwdkYtdrfudk jynfolydkifodrf;vdkufMuaomtcg ,l&DwdkYrdom;pk
rSm tawmf 'ku©a&mufoGm;onf/ q&m0ef q&mrrsm; tvkyfuxGufoGm;
Muaomfvnf; ,l&Du aq;½Hküyif qufvuf vkyfudkifaecJhonf/
armfpudk vrf;rrsm;ay:wGif rNidrfrouf jzpfvmonf/ vlawG
tpm;taomuf cufcJum a&m*gb,awG jzpfyGm;vmNyD; aoaeMuonf/
,l&DwdkYrdom;pkvnf; armfpudkNrdKUawmfudk pGefYum ig;ydodyf ig;csOfodyf
jzpfaeaom rD;&xm;jzifh b½luDEdkqdkonfh awmbufydkif;odkY ajymif;vmcJh
Muonf/ awmt&yfrSmyif qif;qif;&J&J v,f,mvkyfudkif&if; ,l&Donf
uAsmuav; a&;aecJhonf/
vm&m\cifyGef; yg&Smonf wdkufyGJwGif 'Pf&m&NyD; tzrf;cHae
&mrS xGufajy;vmcJhonf/ px&,fnDaumh[laom trnfopfjzifh ,l&D,m
usifa'owGif ppfbuftBuD;tuJwpfa,muf jzpfvmcJhonf/ odkYaomf
vm&mESifhrl tquftoG,frvkyfcJh/
wpfaeY ,l&D awm½GmpmMunfhwdkufuav;odkYtvm vm&mESifhjyef
vnfqHkawGUcJhMuonf/ onfwpfcgawmh olwdkYESpfOD;vHk;yif &ifxJrStcspf
udk rsdKodyfEdkifpGrf; r&SdMuawmh/ rcGJEdkif rcGm&uf jzpfcJhMuonf/ ,l&Donf
ZeD;onfwdknmuwpfzuf? oem;pzG,f vm&muwpfzuf jzpf&awmhonf/
A½luDEdkodkY tjyefvrf;wGif ,l&D tzrf;cHcJh&onf/ abmfv&SDApfwyfrsm;u
olYudka&SUwef;odkY aq;wyfq&m0eftjzpf ydkYvdkufonf/ wpfESpfMumrQ
'ku©rsdK;pHkcHNyD; vkyfudkifay;cJh&onf/ tcGifhomonfh wpfaeYwGif ,l&D
xGufajy;vmcJhonf/ wdknmwdkY om;trdu jyifopfEdkifiHodkY ppfajy;b0jzifh
a&mufaeojzifh ,l&Donf vm&m\ &ifcGifxJodkY jyefvnf wdk;0ifcJhawmh
onf /
xdkumvtwGif; vm&m\cifyGef; yg&Smwpfa,mufvnf; ta&;
edrfhvmonf/ vm&mESifh ,l&DwdkY\ tajctaerSmvnf; raumif;awmh/
udkrma&mhpuD;rSmvnf; ta&;ygaom 0efBuD;wpfOD; jzpfvmNyD; ,l&DESifh
vm&mudk qdkufab;&D;,m;odkY ac:oGm;onf/ Avm'DaAmhpawmhodkY a&muf
vQif ,l&Du jyifopfjynfodkY qufxGufcGmoGm;&rnf[k tusyfudkifonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 87

tajctaeu jiif;qefr&awmhojzifh ,l&DESifh vm&monf udkrma&mhpuD;


\ tpDtpOfudk vufcHvdkuf&awmhonf/ udkrma&mhpuD;u vm&mudk
tvsif a c:xk w f o G m ;onf / ,l & D u vm&mtwG u f pd w f a t;oG m ;NyD ;
rdom;pk&Sd&m jyifopfodkYvnf; roGm;awmhbJ armfpudkNrdKUüyif aexdkifcJh
awmhonf/
,l&Donf wjznf;jznf;pdwf"gwfusqif;vmum q&m0eftvkyfudk
pGefYvTwfNyD; uAsmrsm;udkom a&;aecJhawmhonf/ rm&Demqdkol trsdK;orD;
wpfOD;ESifhxyfNyD; tdrfaxmifusonf/ uav;ESpfa,muf&onf/ nD0rf;uGJ
wpfa,muf\ wdkufwGef;rIjzifh aq;½HkwGif jyefvnftvkyfvkyfcJhonf/
1929 ckESpfwGif olYtouf 40 jynfhcJhonf/ usef;rma&; tajctaeu
raumif;awmh/ wpfaeY NrdKUxJwGif bwfpfum;pD;oGm;&if; vm&mudk jrifí
um;ay:rS ajy;tqif; ESv;kH aoG;&yfum vrf;ay:rSmyif uG,v f eG of mG ;awmh
onf/ ol\ vufqGJtdwfxJwGif uAsmpm½Gufrsm;udk awGU&onf/
b0wpfavQmufvHk; uHraumif;cJhaom vm&mrSmvnf; ,l&DESifh
cGJcGmvm&aomtcg olY0rf;xJwGif ,l&D\ &ifaoG;uav; ygvmcJhonf/
xkduav;udk qdkufab;&D;,m;wGif arG;NyD; tyfESHxm;cJhonf/ vm&monf
,l&D\tokbodkY ta&mufvmcJhonf/ xdkYaemuf rarQmfvifhyJaysmufuG,f
oGm;cJhonf/ qdkAD,uftusOf;pcef;wpfckxJodkY a&mufoGm;um tusOf;
axmifxJrSmyif aoqHk;oGm;onf[k owif;oJhoJh Mum;&avonf/
,l&DESifh vm&mwdkY\ orD;uav; wmnmrSm pmrwwf? ayrwwf
b0jzifh avvGifhol jzpfoGm;onf/ ,l&D\nD AdkvfcsKyfu wlruav;udk
&SmazGawGU&aomtcg rdwqdk; zwqdk;uav;twGuf 0rf;enf;0rf;om
jzpf&avonf/

(2)
]a'gufwmZDAm*dk;}(
  )0w¬KBuD;onf uG,fvGefol

   

½k&Spma&;q&mBuD; ]abm&pfpfygpwmnuf}( )\ ordkif; 


     
 

armfuGef;0if 0w¬KBuD;wpfyk'f jzpfonf/ ,l&DZDAm*dk; uav;b0rS uG,fvGef


onfh 1929 ckESpftxd umvudk aemufcHa&;jc,fxm;onf/ abmfv&SD
88 vif;a0jrdKif

ApfwdkY\ awmfvSefa&;ay: raumif;jrifa&;zGJUxm;ojzifh ygpwmnuf


crsm wpfoufvHk; rsufESmaumif; r&cJh/ pmayEdkA,fqk csD;jr§ifhcHcJh&aomf
vnf; pGefYvTwfaMumif; aMunmcJh&onf/
ygpwmnufonf armfpudkZmwdjzpfNyD; 1890 jynfhESpfwGif arG;
zGm;cJhonf/ yef;csDq&mzcifESifh pE´&m;q&mr rdcifu arG;zGm;cJhaom
ygpwmnufonf i,fpOfu *Dworm; jzpfcsifcJhaomfvnf; xdkpdwful;udk
aemuftcg pGefYvTwfcJhonf/ 1912 ckESpfwGif wuúodkvfodkY a&mufaom
tcg 'óeduaA'bmom&yfudk txl;jyKavhvmcJhonf/ i,fpOfu ajc
axmufwpfzuf roefpGrf;ojzifh ppfrIrxrf;cJh&/ ,l&,fawmifwef;a'o
wGif "mwkaA'puf½Hkwpf½Hkü pma&;tvkyf vkyfcJhonf/ 1914 ckESpfwGif
uAsmpmtkyfwpftkyf a&;om;xkwfa0cJhao;onf/ ynma&;0efBuD;|me
vufatmufwGif pmMunfhwdkufrSL;tjzpf wm0efxrf;cJhNyD; 1923 ckESpfwGif
tdrfaxmifuscJhonf/
ygpwmnuf o nf td k v *gtd k i f A if p um,mqd k o l uav;ES p f
a,muftarrkqdk;rESifhvnf; NidcJhao;onf/ tdkv*gonf ygpwmnufESifh
ywfoufí ESpfBudrftzrf;cHcJh&onf/ 1949 ckESpfwGif yxrtBudrf
tzrf;cHcJh&onf/ ygpwmnuftm; NAdwdoQolvQdK[k xGufqdkcdkif;cJh&m tdkv
*gujiif;í axmifxJwGif 5 ESpfMumaexdkifcJh&onf/ ygpwmnuf qHk;yg;
NyD; aemufwpfBudrf a'gufwmZDAm*dk;0w¬KBuD;tm; olra&;jcif;jzpfaMumif;
e,fESifcHcJh&onf/ tdkv*gonf ]tcsdef\ tusOf;om;}(        

  )trnfjzifh udk,fa&;tw¬KyÜwåd pmtkyfwpftkyfa&;cJh&m xdkpmtkyfudk


 

]a'gufwmZDAm*dk;}0w¬KBuD;tm; ½k&SbmomrS t*FvdyfbmomodkY jyefqdkcJh


aom bmomjyefq&mBuD; rufqfa[;0yfuyif ½k&SrS t*FvdyfbmomodkY
jyefqdkcJhNyD; 1977 ckESpfwGif xkwfa0cJhonf/
1953 ckESpfwGif pwmvif uG,fvGefoGm;aomtcg wif;rmrIrsm;
tawmftoifh avsmhenf;oGm;ojzifh ygpwmnufonf ]a'gufwmZDAm*dk;}
0w¬KpmrlBuD;udk pmay*sme,fjzpfonfh  odkY ay;ydkYcJh&m pmrludk


ra½G;yJ pmrsufESm 30 ygonfh xkacsvTmawmif;pmBuD;udk &cJhavonf/


*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 89

ygpwmnufu pmom;tcsdKUudk jzKwfay;cJhaomfvnf; xkwfa0cGifhr& jzpf


aepOf tDwvDrS vuf0Jpmtkyfxkwfa0ol z,fvfx&De,fvDu tDwvDodkY
,loGm;NyD; 1957 ckESpfwGif qdkAD,uftmPmydkifwdkY wm;onfhMum;uyif
xkwfa0vdkufavonf/ ]a'gufwmZDAm*dk;}0w¬Kxkwfa0tNyD;wGif z,fvf
x&De,fvDvnf; tDwvD uGefjrLepfygwDrS tNyD;tydkifvrf;cGJoGm;onf/
1958 ckESpfwGif ]a'gufwmZDAm*dk;}0w¬K t*FvdyfbmomjyefxGuf
vmcJhNyD; xdkESpfrSmyif qGD'iftu,f'rDtoif;BuD;u pmayEdkb,fvfqk
csD;jr§ifhcJhonf/ ygpwmnufu pmayEdkb,fvfqk csD;jr§ifhonfhtwGuf
0rf;om*kPf,laMumif; aMu;eef;jyefcJhaomfvnf; qkr,lvdkawmhaMumif;
taMumif;Mum;cJh&onf/ urÇmausmfpma&;q&mBuD;rsm;u qdkAD,uftm
Pmydkifrsm;\ vkyf&yfudk 0dkif;0ef;uefYuGufcJhMuonf/
]a'gufwmZDAm*dk;}0w¬KBuD;udk a[mfvefEdkifiHrS ½k&Sbmomjzifh
tkyfa& 500 omxkwfa0NyD; a[mfvefa&muf ½k&StrsdK;om;rsm;tm; tcrJh
jzefYcsdcJhonf/ a'gufwmZDAm*dk;0w¬KBuD;onf qdkAD,ufEdkifiHü 1988ckESpf
txd ½k&Sbmomjzifh xkwfa0cGifhr&cJhonfh ½k&SvlrsdK;wdkY zwfcGifhr&cJhaom
xl;xl;jcm;jcm; ½k&S0w¬KBuD;wpfyk'f jzpfcJhonf/ ygpwmnufonf ]a'guf
wmZDAm*d;k }0w¬KBu;D tjyif                     
  
  

      ESihf
  ponfh 0w¬Kwdk&Snfrsm;
  

  
        

tjyif uAsmrsm;? bmomjyefrsm;a&;cJhNyD; 1960 jynfhESpfwGif pdwfaomu


a0'em? uifqma&m*gwdkY'Pfjzifh uG,fvGefoGm;cJhonf/

(3)
urÇmausmf 'g½dkufwmBuD; a';Apfvif; ( ) onf 1963
     

ckESpfwGif Oa&myodkY c&D;oGm;&if; oabFmay:wGif ]a'gufwmZDAm*dk;}0w¬K


BuD;udk zwfNyD; pdwftBuD;tus,f xdcdkufum rsuf&nfuscJh&onf[kqdk
onf/ rif;orD;BuD; qdkzD,mavm&ifhpf\cifyGef; tDwvD½kyf&Sifxkwfvkyfol
olaX; umvdkyGefwD( )u a'gufwmZDAm*dk;0w¬KBuD;udk a':vm

   

7 odef;cGJay;í 0,f,lum urÇmausmf'g½dkufwmBuD; a';Apfvif;ESifh ½dkuf


ul;cJhonf/ ZmwfñTef; a&mbwfbdk;vfxf? "mwfyHk z&uf'D,ef;? *DwrSL;
90 vif;a0jrdKif

arm&pf*smwdkYu toD;oD; wm0ef,lcJhMuonf/ ZmwfñTef;wpfckwnf;udk


yif 6 vMum pdwfwdkif;us a&;apcJhonf/ a'gufwmZDAm*dk; ½kyf&Sifudk
1964 ckESpf 'DZifbm 28 &ufaeYrS pwif½dkuful;cJh&m 1965 ckESpf atmuf
wdkbmv 7 &ufaeYrSyif NyD;pD;cJhawmhonf/ vltiftm; 5000 ausmf
xnfhoGif; ½dkuful;cJh&onf/ 1914 ckESpfu armfpudkNrdKUudk pydefjynf
r'&pfNrdKUESifhvnf;aumif; qdkufab;&D;,m;a'oudk ajrmuf0if½dk;pGef; rdkif
100 a'owdkYESifhvnf;aumif; qufwifrsm; tukeftuscH aqmufvkyfNyD;
½dkuful;cJhonf/ zifvefESifh uae'gEdkifiHrsm;odkYvnf; oGm;a&muf½dkuful;
cJhonf/
a'gufwmZDAm*dk;Zmwfum;BuD;twGuf xkwfvkyfol umvdkyGefwDESifh
'g½dkufwmBuD; a';Apfvif;wdkYrSm tawmfBuD; 'ku©cH ½dkuful;xkwfvkyfcJh
Mu&onf/ 1914 ckESpfu armfpudkNrdKUawmfESifh wpfyHkpHwnf;wlonfh
NrdKUBuD;wpfNrdKUudk pydefEdkifiH? r'&pfNrdKUBuD;wGif wnfaqmufcJhonf/ quf
wifNrdKUawmfBuD;wGif bk&m;&Sdcdk;ausmif;? &JXme? ukefpHkqdkifrsm; yg0ifonfh
taqmufttHk 56 vHk;udk aqmufvkyfcJhonf/ 1914 ckESpfu ½k&SEdkifiH
wGif ajy;qGJcJhaom "mwf&xm;rsm;twGuf t*FvefEdkifiH&Sd rD;&xm;ukrÜPD
wpfckudk iSm;&rf;aqmufvkyfapcJhonf/ qufwifpkpkaygif; 117 ck
aqmufvkyfcJh&m xdkYtwGuf qufwifbdk;aiG a':vmaiG 11 250 000  

cefY ukefuscJh&onf/
ZmwfaqmifwpfOD;jzpfaom *½dkrDudk\ aEG&moDpHtdrfuav;udk
½dkufMuaomtcg pydefEdkifiH\ aqmif;&moDwGif yef;wpfyGifhrQ ryGifhacs/
xdkYaMumifh a[mfvefEdkifiHrS 'ufz'D;vfyef;yif 70 000 udk pydefodkY


oabFmESifh wifum o,faqmifcJh&onf/ Zmwf0ifcef;xJü ,l&DZDAm*dk;u


vm&mudk yef;cif;BuD;xJwGif cspfa&;qdkonfh 3 rdepfomMumonfh tcef;u
av;wpfcef;twGuf a':vm 550 000 ukefuscJh&onf[k 'g½dkufwmBuD;


a';Apfvif;u xkwfazmfajymqdkcJhonf/
tppt&m&mwGif wdusaocsmaom 'g½dkufwmBuD; a';Apfvif;
onf tqdkyg Zmwfum;BuD;twGuf tBuHay;yk*¾dKvf 15 OD;? abmfv&SDApf
awmfvSefa&;ESifh pyfvsOf;í tcsuftvuf pkaqmif;&ef okawoerSL;
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 91

23 a,mufcefY xm;½dkuful;cJhonf[k qdkygonf/ 31 em&Dpm &Snfvsm;


aom Zmwfum;zvifxkyfBuD;udk zvift,f'Dwm 6 OD;ESifh 3 vMum
pdwfwdkif;us wnf;jzwfcJhonf/ a';Apfvif;onf udk,fwdkifu zvif
t,f ' D w m b0rS 'g½d k u f w m jzpf v mol j zpf N yD ; zvif w nf ; jzwf o l
t,f'Dwm taejzifhvnf; atmfpum tu,f'rD 2 Budrf &cJhzl;ol jzpf
onf /
]a'gufwm ZDAm*dk;}Zmwfum;BuD;wGif ,l&DZDAm*dk;tjzpf tdkrm&S&pf
(  )? vm&mtjzpf *sLvDc&pöwD(

 )? wdknmtjzpf

       
    

*sm&,f'if;csuyf vif( )? yg&Smtjzpf wGru f w k w


f ae( 
          

 )? tD*&pfZAD m*d;k tjzpf tvuf*if;epf(



   )? udrk ma&mh           

tjzpf a&mhpfpwdef;*sm;( )?tvufZE´m;*½krd u D tkd jzpf&yf&pfcswf        

qif( )? wdn
 k mtjzpf &Dwmwl½iS *f rf(
  )wdYk  
    
        

yg0ifo&kyfaqmifcJhMuonf/
tar&duefjynfaxmifpkwGif 1965 ckESpf 'DZifbmvwGif &kHwif
jyocJhNyD; t*FvefEdkifiHü 1966 ckESpf {NyDvwGif &kHwifjyocJhonf/ jyo
csdef rdepf 180 &Sdaom a'gufwmZDAm*dk;&kyf&Sifonf 1966 xJwGifyif
taumif;qHk;ZmwfnTef;? "mwfyHk? aw;*Dw? 0wfpHkESifh tEkynmñTefMum;rI
atmfpumqkrsm; &&SdcJhonf/

(4)
ygpwmnuf\ 0w¬K a'gufwmZDAm*dk;onf 0w¬Ktaejzifhvnf;
bmomaygif; 28 bmomjzifh jyefqdkxkwfa0cJh&onfhenf;wl ½kyf½Siftjzpf
jzifhvnf; urÇmhwpfae&mr[kwfwpfae&mwGif ,aeYwdkif aeYpOfjyoae&
qJjzpfonf/ acwfpepfrsm;um; woGifoGifpD;qif;aeaom a&tvsOfES,f
ajymif;vJoGm;cJhMuonf/ wpfcsdefu Zmbk&ifacwfudk jyefvnfwrf;wol?
abmf v &S D A pf awmf v S e f a &;BuD ; ud k vG J r S m ;pG m t"d y Ü m ,f a umuf o l ?
opömazmuf? avmufaumif[k pGyfpGJajymqdkcHcJh&aom a'gufwmZDAm*dk;
0w¬KBuD;udk a&;ol pma&;q&mBuD; ygpwmnuf\ trnfemrESifh pmay
tEkynmrsm;um; acwfumvrsm;pGmudk jzwfoef;vmcJh&onfhwdkif arS;rSdef
92 vif;a0jrdKif

uG,faysmufjcif;r&SdbJ tEkynmvuf&mwpf&yfudk rvdkrkef;wD;olrsm;\


trnfemrESifhtcef;u@rsm;omwpwprIef0g;aysmufuG,fíoGm;cJhonf/
rnfodkYyifjzpfap tEkynm twwfynmydkif;t& tbufbufu
crf;em;tHhMozG,f aumif;vSaom ]a'gufwmZDAm*dk;}½kyf½Sifum;BuD;onf
&kyf&Sifcspfol y&dowfrsm;tzdkY woo atmufarh vGrf;qGwfzG,f? MunfEl;
qGwfysHUzG,f? pdwfESvHk;aMuuGJzG,f? rcsrf;ajrhzG,faumif;vSaom Zmwf
um;BuD;wpfum;[k cHpm;rdavonf/ /

q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 93

Zmpfjrpf

(1)

1750 jynfhESpf aEGOD;ayguf&moDwGif taemuftmz&duwdkuf


*efbD,mEdkifiH&Sd *syfzl&D( )tEG,fjzpfaom tdkrdk&D(
   )ESifh ZeD;
 
 

bifwmuifwD(    )wdkYonf uGefwm(


    )trnf&Sd om;
     

a,mufsm;av;wpfa,mufudk arG;zGm;cJhonf/
ref'ifumvlrsK;d rsm;onf tma&bpfbmompum;udk ajymqdo k ;kH EIe;f
Muolrsm;jzpfNyD; rlqvifbmom0ifrsm; jzpfMuí udk&efusrf;pmudk
qnf;yl;avhvmMu&onf/ olwdkY\ toufarG;0rf;ausmif;tvkyfum;
awmifol,mvkyf "m;rckwfrsm; jzpfMuonf/ pyg;ESifh 0g*Grf;pdkufonf/
qdwfarG;jrLMuonf/
tdkrdk½kdonf *syfzl&Daus;&Gmudk tiwfab;rS u,fwifcJholjzpfí
wpf½GmvHk;\ av;pm;rIudk cH&oljzpfonf/ tdkrd½kdonf uGefwmtygt0if
om;a,mufsm; av;a,muf\ zcifjzpfvmcJhonf/
uGefwm t&G,fa&mufvmaomtcg ausmif;wuf&onf/ tv’m
bk&m;ocifudk aeYpOf0wfjyK&onf/ tm;vQif qdwfausmif;&onf/ ref'if
um vlrsKd;rsm;wGif &dk;&m"avhxHk;pHt& touf 5 ESpfrS 10 ESpftwGif;
owfrSwfxm;aom 'kwd,tqifh uzdk; ( ) pm&if;0ifwpfa,muf  
94 vif;a0jrdKif

jzpfvmonf/ "avhxHk;pHt& wwftyfaom ynm&yfrsm;udk qnf;yl;avh


vm&onf/ touf 10 ESpfausmfaomtcg a,mufsm;BuD;b0twGuf
owfrSwfxm;aom wwd,tqifh uzdk;pm&if;0ifjzpfvmonf/ awmxJ
awmifxJodkYoGm;í yifyef;cufcJonfh prf;oyfavhusifhrIrsm; vkyf&onf/
wwd,tqifh uzdk;pm&if;0if jzpfvmaomtcg uGefwmonf
udk,fydkifv,fajr? udk,fydkifqdwfrsm;ESifhjzpfvmonf/
touf 17 ESpft&G,fwGif uGefwmonf AHkvkyf&eftwGuf awm
xJodkY opfoGm;&Sm&if; vljzLrsm;\ &kdufESufzrf;qD;rIudk cHcJh&NyD; tjcm;
vlrnf; 138 OD;ESifhtwl tar&duwdkufodkY oabFmwpfpif;jzifh tydkYcHcJh&
onf/ odkYjzifh uGefwmonf olcspfaomrdbrsm;? Zmwdajr tmz&duwdkuf
ESifh tNyD;tydkif cGJcGmcJh&awmhonf/ uGefwmonf aemufqHk;touf½Sif
usefcJhaom tmz&duvlrsKd; 98 OD;ESifhtwl oHk;vMum a&vrf;c&D;jzifh
oGm;vmcJh&NyD; tar&duefjynfaxmifpk&Sd ar&Dvif;jynfe,f tefemydkvpf
NrdKUuav;odkY a&mufvmcJhNyD; pdkufcif;ydkif½SifwpfOD;xHodkY a':vm 850
jzifh uReftjzpf a&mif;pm;cHcJh&awmhonf/
tzrf;cHcJh&csdefrSpí tBudrfBudrf xGufajy;cJhNyD; vGwfajrmufzdkY
tjrJBudK;pm;cJhaom uGefwmonf tar&duefjynfaxmifpkta&mufwGif
xGufajy;zdkY xyfrHBudK;pm;cJhojzifh ajcwpfzuf aoewfjzifh ypfcsKd;cHcJh&
onf/ xdktcsdefrSpí uGefwmonf ajcwpfzufroef 'ku©dwtjzpf
wpfoufvHk;aexdkifoGm;&awmhonf/
uGefwmudk q&m0efwpfa,mufu xyfrH0,f,lcJhojzifh uGefwm
onf ocifopf\ O,smOfjcHajrtvkyfudkvkyfudkif&if; q&m0ef\ jrif;
vSnf;armif;orm;tjzpf wm0ef,lcJh&onf/ arG;&yfajr tmz&duwdkufudk
jyefra&mufEdkifawmhNyD qdkonfudk oabmaygufem;vnfoGm;aomtcg
uGefwmonf uReftdrfwef;rsm;odkY tm;vQif oGm;vnf&if; b0wluRefrsm;
ESifh aygif;zufí &aohpdwfajzae&avonf/
touf 30 ausmfvmaomtcg uGefwmonf olYocif\ uRef
wpfOD;jzpfaom xrif;csuf trsKd;orD; toufav;q,fausmfpjyKaeNyD
jzpfaom bJvf( )qdkol uRefrESifhvufxyfvdkufavonf/
 
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 95

uGefwmESifhbJvfonf upfZD( ) trnf&Sd orD;av;wpf    

a,muf xGef;um;í vmcJhonf/ upfZDuav; t&G,fa&mufvmaomtcg


rdcifu tdrfwGif;rItvkyfrsm; oifay;onf/ uRefydkif&Sif\wlr rpfqD
(
)u upfZDudk cspfcifojzifh pma&;pmzwf oifay;onf/ tm;vQif
  

twlac:upm;onf/ þonfukd zcifuGefwmu rBudKuf/ odkYaomf vljzL


wpfOD;jzpfaom rufqDonf touf16 ESpfjynfhaomtcg vlrnf;jzpfae
aom upfZDtm; tzufrvkyfawmhojzifh upfZDonf pdwfxdcdkufí oGm;
awmhonf/ olwdkYqufqHa&; ysufoGm;onfudkyif zcifuGefwmu oabm
us 0rf;omí aeawmhonf/
upfZDonf t&G,fa&mufvmaomtcg vlrnf;uav; Edktm
( )ESifh arwåmrQMuonf/ zcifuGefwmuvnf; aumifuav;\ pdwf


"mwfudk BudKufonf/ Edktmu olxGufajy;NyD; uReftjzpfrS ½kef;xGuf


rnf/ aiG½Smrnf/ aiG&vmaomtcg upfZDudk a½G;NyD; vufxyfrnf[kqdk
um xGufajy;onf/ upfZDuvnf; c&D;oGm;vmcGifh vufrSwfwkrsm;
vkyfay;NyD; ulnDvdkufonf/ Edktmonf ajy;rvGwfbJ jyefvnf tzrf;cHcJh
&onf/ upfZD c&D;oGm;vufrSwfwk vkyfay;onfudkvnf; azmfvdkufo
jzifh uRef½Sifu pdwfqdk;NyD; upfZDtm; uGefwmESifhbJvfwdkY ajcovHk;zuf
awmif;yefaeonfhMum;uyif tjcm;vljzLwpfa,mufxHodkY a&mif;ypfvdkuf
awmhonf/
t½G,fa&mufp tvSaoG;MuG,faeaom upfZDtm; uRefydkif&Sif
topfu twif;Avuúm, usifhMuHcJhojzifh upfZDonf uav;½SdvmcJh
onf/ xdkuav; arG;vmaomtcg a*smh( )[k trnfay;cJo
h nf/  
 

t½G,fa&mufvmaomtcg a*smhonf ocif\ vuf½Hk;wpfa,muf jzpf


vmNyD; Muufwdkuf0goemygaom ocifhtwGuf Muufwdkuform;aumif;
wpfa,muf jzpfvmonf/
Muuform;av; a*smhonf touf 18 ESpft&G,fwGif uRefr
wpfOD;jzpfol rmwdvf'g( )ESifhvufxyfNyD; om;orD; 8 a,muf
  

yGm;pD;vmcJhonf/
96 vif;a0jrdKif

a*smhonf uRefb0rS vGwfajrmufa&;twGuf tpDtpOfrsm; qGJcJh


onf/ Muufwu kd &f if; aiGpck ohJ nf/ rde;f ruvnf; aiGpo k nf/ odaYk omfvnf;
aemufq;kH tBurd Mf uufwu kd of nfyh w
JG iG f r½IrvS½;HI oGm;ojzif&h o
dS nfah iGvnf;
ukefoGm;NyD; t*Fvdyfwpfa,muf\ uRefxyfrHjzpfoGm;um rdom;pk wpfpk
vHk;ESifhcGJNyD; t*FvefodkY vdkufygoGm;cJh&awmhonf/ ol\ ocifuvnf;
jyefvmvQif rD;cHaowåmxJwGif uReftjzpfrS vGwfvyfcGifha&;xnfhxm;
ay;ygrnf[k uwday;cJhonf/
a*smh\ pwkw¬om; wGrf( )onf yef;yJorm;wpfa,muf  

jzpfvmum tdkif&if;( )qdkonfh uRefruav;ESifh vufxyfcJhonf/



  

orD;ESpfa,mufarG;cJhNyD; zcif ta0;a&mufcdkuf rdom;pkudk OD;aqmifcJh


onf /
ocifjzpfolrSm pD;yGm;a&;usqif;oGm;cJhojzifh aemufqHk;½SdorQuRef
rsm;udk jyefa&mif;ypfvdkufojzifh olwdkYrdom;pk wpfuGJwpfjym; jzpfoGm;Mu
awmhonf/
odkYjzifh 1860 jynfhESpfodkY a&mufvmNyD; tar&duefjynfwGif;ppf
BuD; jzpfvmcJhonf/ wGrfonf uGefzuf'&dwf jrif;wyfrsm;twGuf yef;yJ
q&mtjzpf wyfxJodkY qGJoGif;cHcJh&um wyfxJrS xGufajy;vmcJhNyD; olY
pdkufcif;odkY jyefvmcJhonf/
jynfwGif;ppfBuD; NyD;qHk;oGm;aomtcg wGrfESifhtjcm;uReftawmf
rsm;rsm; uRefb0rS vGwfajrmufoGm;cJhMuonf/ touf 67 ESpf&SdNyDjzpf
aom tbdk;BuD;a*smhvnf; tdrfodkYjyefa&mufvmonf/ vSnf;wef;BuD; 29
pD;aqmufum wifeufqDjynfe,fodkYoGm;um jrdKUopfwnfzdkY xGufvmcJh
Muonf/ wGrfonf yxrqHk;tBudrf vGwfvyfaom udk,fydkif yef;yJzdkBuD;udk
zGifhvSpfcJhonf/
tar&duefjynfaxmifpo k Ykd uReftjzpfa&muf&SdvmcJhaomtmz&du
wdkufom; uGefwm\ aemufpwkw¬rsKd;qufjzpfaom pifoD,m( )     

(wGrf\ tBuD;qHk;orD;)onf 0Dvfyg;vfrm;( )qdkol opfvkyf    

ief;ukrÜPDydkif&Sifwpfa,mufESifh tdrfaxmifusNyD; bmoma*smhyg;vfrm;


( 
    ) trnf&Sd orD;rdef;uav;wpfa,mufudk arG;zGm;

    

*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 97

cJhonf/ bmomonf 1920 jynfhESpfwGif aemiftcg pdkufysKd;a&;ygarmu©


wpfa,mufjzpfvmonfh qDrGeftvufZE´ma[vD(         

)ESifh tdrfaxmifusum 1922 ckESpfwGif om;a,mufsm;av;wpf




a,mufarG;zGm;Ny;D uG,v
f eG o
f mG ;cJah vonf/ xdu
k av;rSm aemiftcg urÇm
ausmf ]Zmpfjrpf}( )trnf&Sd pmtkyfudk a&;cJhonfh pma&;q&m
  

tvufZfa[vD (  )jzpfí vmavonf/


  

(2)
tvufZfa[vDonf 'kwd,urÇmppfBuD; pwifjzpfyGm;aomtcg
wuúodkvfwGif 'kwd,ESpfausmif;om;tjzpf ausmif;wufaecsdefjzpfonf/
ppfjzpfcsdefwGif tar&duefa&wyfwGif 0ifa&muftrIxrf;cJhonf/ ypdzdwf
oGm; oabFmwpfpif;ay:wGif ppfypönf; vufeufrsm; ydkYaqmifay;onfh
wm0efudk xrf;aqmifaepOf þ0w¬Kudk pwifa&;om;cJhjcif;jzpfonf/
1959 ckESpfwGif ppfwyfrS tjidrf;pm;,lcJhNyD; tcsdefjynfhpma&;q&m
tjzpf vkyfudkifcJhonf/ tmz&duodkY ESpfacgufoGm;cJhonf/ olYbdk;ab;bD
bifrsm;\ Zmwd *efbD,mEdkifiH *syfzl&Daus;½Gmuav;txd ta&mufoGm;
í avhvmcJhonf/ ausmufpmordkif; taxmuftxm;rsm;udk 12 ESpfMum
½SmazGavhvmcJhonf/ wuúodkvfpmMunfhwkdufaygif;rsm;pGmodkY oGm;a&muf
avhvmcJo h nf/ a&S;rDaemufrD yk*K¾ v
d rf sm;udk &SmazGar;jref;cJo
h nf/ pdwwf ikd ;f
us avhvmNyD;aomtcg tvufZfa[vDonf ol\ rsKd;½kd;b0aemufcH
þ ]Zmpfjrpf}0w¬KBuD;udk a&;om;cJhavawmhonf/
tvufZfa[vD\ þ]Zmpfjrpf}0w¬KBuD;onf 1973 ckESpfwGif
tar&duefjynfaxmifpük a&mif;taumif;qH;k eHygwfwpftjzpf tcsed u f mv
Mumjrif h p G m ae&m,l c J h o nf / ]Zmpf j rpf } 0w¬ K onf tvuf Z f a [vD \
ukd,fa&;0w¬Kr[kwf[laom pGyfpGJcsufrsm; 0w¬KxGufay:cJhNyD; tvufZf
a[vD\ rsufESmzHk;aqmif;yg;rsm; xdkpOfu ESihf r*¾Zif;           

BuD;rsm;wGif azmfjyyg½SdcJhygao;onf/
urÇmausmf   r*¾Zif;Bu;D uvnf;tvufZaf [vD
    

    

\ ]Zmpfjrpf}0w¬KBuD;udk tusOf;csKyfí jyefvnfazmfjycJh&m ,if;udk


98 vif;a0jrdKif

uG,fvGefol pma&;q&m armifoufaemifu ]Zmpfjrpf}trnfjzifh 1975


ckESpfu jrefrmjynfcJhonf/ 1991 ckESpfwGif armifxGef;olu ]Zmpfjrpf}
trnfjzifhyif tjynfhtpHk jrefrmjyefqdkcJhNyD; ]avmuopfpmay}rS xkwfa0
jzefYcsdcJhonf/

(3)
tvufZfa[vD\ ]Zmpfjrpf}0w¬KBuD;udk urÇmausmf ½kyfjrif   

oHMum; ukrÜPDBuD;u 12 em&DMum ½kyfoHZmwfvrf;tjzpf 1976 ckESpf


wGif ½kduful;cJhonf/ xkwfvkyfolrSm pwefrm*lvD( ) jzpf   
    

onf/ Zmwf0ifcef;rsm;udk tar&duef jynfaxmifpk½Sd qm;Am;em;jynf?


a*smf*sD,mjynfe,fESifh awmifu,fvDzdk;eD;,m;jynfe,fa'owpf0dkufwdkY
wGif aemufcHxm;í ½kduful;cJhonf/
]Zmpfjrpf}½kyf^oH Zmwfum;wGif vli,fb0 uGefwmtjzpf vDAm
bmwef( )? vlBuD;b0 uGefwmtjzpf *Ref at;rdkYpf (
 
 
    

  )? uGefwm\ZeD; bJvftjzpf rufxf*sfqifuvJ (


  )?         

uGew f m\zcif tdrk ½kd t dk jzpf oJvrf wfpf &mqlvmvm ( )?        

uGefwm\rdcif bifwmtjzpf ppfqvDwdkifpif( )? uGefwm        

\ tbGm; ndKbw kd t kd jzpf rm,m tef*svkd ( )? uGew


f m\orD;    

upfZt D jzpf vufpvDvpf*rfp(f )? uGewf m\ ocif ydik ½f iS f            

tjzpf a&mbwf &d'f ( )? upfZDtm; t"r®jyKusifhol ocif  


   

tjzpfcsypf u f eG ;f em;pf( )?upfZ\


D om; Muuform;a*smt h jzpf         


bifA,f&if;ef( )? a*smh\ZeD; rmwdvf'gtjzpf tdkvDAD,m     


  

cd;k vf( )? a*sm\ h om; wGrt f jzpf a*smph wif; zd'Yk b


  f a&mif;(
   
 

   )? wGrf\ ZeD; tdkif;&if;tjzpf vifeDrl'D(



 
)?       

wa,mxdk;aiGpkNyD; uRefb0rS vGwfajrmufzdkY BudK;pm;cJhaom wa,mq&m


tjzpf vl0D*dkqufxf*sLeD,m( )wdkYu yg0if o&kyfaqmif          

cJhMuonf/
tmz&duwdu k o f m;wdYk tar&duefjynfaxmifpo k Ykd t"r®ac:aqmif
cHcJh&NyD; aqGpOfrsKd;quf 7 quf uRefb0odkY a&muf&SdcJhyHk? rsKd;quftpOf
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 99

tquf rvGwfvyfonfh b0jzifh qif;&J atmufwef;uscJh&yHk? cg;oD;aMu


uGJp&m b0tawGUtMuHKrsm; MuHKawGYcHpm;cJh&yHkrsm;udk aMuuGJzG,f azmfusL;
íxm;aom rsKd;½kd;Zmpfjrpf ½SmyHkawmf þ]Zmpfjrpf}0w¬KBuD;onf 0w¬Ktae
jzifh atmifjrifcJhonfhenf;wl ½kyf^oH Zmwfum;taejzifhvnf; atmifjrif
vlBudKufrsm;cJhonf/ þ0w¬KBuD;onf tmz&du vlrsKd;rsm;\ ordkif;wGif
rSwfwrf;wpf&yftjzpf xm0pOf wnfwHhcdkifjrJpGm &Sdaernfjzpfonf/
q
100 vif;a0jrdKif

pGefYpm;0Hholrsm;

(1)

vufwiftar&duwdkuf½SdaumfwDa*G;EdkifiHonf acwfaemufusNyD;
rzGHYNzdK; rwdk;wufaom EdkifiHuav;wpfEdkifiHjzpfonf/ EdkifiH\ t"du
xGufukefrSm iSufaysm/ MuHESifh aumfzDaphwdkYjzpfonf/ xdkEdkifiHwGif 'dkif,m
bvdk½kd*sKd acgif;aqmifaom vGwfajrmufa&;tzGJYu awmifwef;a'oudk
tajccHum awmfvSefa&;wpf&yf qifETJcJhonf/ wpfaeY ½kd*sKd\tzGJYu
awmifay:aus;½Gmwpf½mG wGiaf exdik af om a&SUaeBu;D *s,rf ZD aemhp\ f ZeD;ESihf
orD;udk rw&m;jyKusifhNyD;owfjzwfcJhonf/ xdkUtwGuf acgif;aqmif
½kd*sKdu olUvlrsm;udk tqHk;pD&ifí tjypfay;cJhonf/ *s,frDZaemhpfonf
rdom;pktwGupf w d xf cd ukd cf &hJ aomfvnf; vufpm;acspw
d rf &So
d /l aoG;xGuf
oH,dkrIudk rvdkvm;ol? wdkif;jynfESifhvlrsKd;udk cspfoljzpfí ½kd*sKdwdkYESifh
yl;aygif;cJhonf/ awmfvSefa&;BuD; NyD;qHk;í acgif;aqmifBuD; ½kd*sKdwdkY
tmPm&vmaomtcg *s,frDZaemhpfwdkY om;tz usLa&wljrdKUawmfodkY
ajymif;a½TUaexdkifcJhMuonf/
aumfwDa*G;EdkifiHopfudk tjcm;EdkifiHawGu todtrSwfrjyKMuao;/
EdkifiH\xGufukefrsm;jzpfaom iSufaysm? MuHESifh aumfzDaphrsm;udkvnf;
jynfyodkY rwifydkYEdkifao;/ jynfyESifhukefoG,fa&;? pD;yGm;a&; tultnD
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 101

rsm; &&Sda&;twGuf *s,frDZaemhpfudk jyifopfjynf aumifppf0eftjzpf


acgif;aqmifBuD;ucefYtyfapvTwfonf/ 'ufpfvnf;zcifBuD;*s,frDZaemhpf
ESifhtwl yg&DodkY vdkufcJh&NyD; yg&DwGif ausmif;aeonf/ 'ufpfaeaom
ausmif;rSm p&dwBf u;D rm;aomausmif;jzpfí ynmoifq&k íomaeEdik cf jhJ cif;
jzpfonf/ qif;&JaomEdkifiHrS vma&muf&jcif;jzpfí 'ufpfrSm tpp
acRwmcJh&onf/
'ufpfonf i,fpOfuwnf;uyif owf&Jjzwf&Jol? OmPfxufjruf
ol? &J&ifhzswfvwfol jzpfonf/ 'ufpfonf olY wdkif;jynfudk urÇmuod
atmif wwfEdkifonfhbufu BuHaqmifcJhonf/ Oa&mywGif xdkacwfu
acwfpm;aom tm;upm;enf; wpf&yfjzpfonfh ydkvdkupm;enf;jzifhvnf;
wdkif;jynf*kPfudk jr§ifhwifay;cJhonf/ *s,frDZaemhpfonf EdkifiHtwGuf
jynfywGif BudK;yrf;&if; uG,fvGefoGm;onf/ 'ufpfu zcifae&mwGif 0ifí
wm0ef,lcJh&onf/ 'ufpfonf acgif;aqmifBuD;\ cdkif;apcsuf t&
tar&duodkYoGm;um [m;AwfwuúodkvfodkY qufwufcJhonf/ vli,f
wpfa,muf taeESifh 'ufpfonf a&mufav&m? oGm;av&m t&yfwGif
ysdKwdkif;BudKufonfh ESif;qDcdkif jzpfcJhonf/ rdef;racsmrsm; 0dkif;0dkif;vnf
cJhonf/ acgif;aqmifBuD;\orD; tifyg½dkrStp tar&duef? jyifopfolrsm;
jzpfaom u,f½dkvif;? pl;tef;? *sDvufpvD? bD,ufx&pf tp&Sdonfh
ysdKjzLrsm;ESifh awGUqHkywfoufcJhonf/ wdkif;jynf\ wm0ef? acgif;aqmifBuD;
\ apvTwfrIrsm;t& jyifopf? tar&duef? pydef? tDwvDESifh olYwdkif;jynf
aumfwDa*G;EdkifiHwdkYonf 'ufpftzdkY tdrfOD;ESifhMurf;jyif jzpfcJhonf/
jynfywGif q,fESpfMum aecJhNyD; udk,fhwdkif;jynfokdY 'ufpf jyefvm
cJhonf/ olYEdkifiHwGif tm;vHk; bmrQ rajymif;vJ? acwfaemufusNrJ? rwdk;
wufNrJ/ acgif;aqmifBuD; ½dk*sdKudk qefYusifolrsm;ESifh 'ufpfu 0ifí aphpyf
ay;cJhonf/ ajymufusm;acgif;aqmif t,fvfuGef'dk\ tzGJUESifh em;vnfrI
&um yl;aygif;awmhrnfhqJqJ t,fvfuGef'dk vkyfBuHcH&í nDñGwfa&;ysuf
jym;cJhonf/ 'ufpf oHtrwfBuD;tjzpfESifh pydefEdkifiHodkY a&mufoGm;onf/
jynfyEdkifiH tESHodkY 'ufpfoGm;a&mufí wm0eftrsdK;rsdK;udk xrf;aqmifae
pOf aumfwDa*G;EdkifiHwGif x<u aomif;usef;rIrsm;u wpfaeYwjcm;
102 vif;a0jrdKif

BuD;rm;vmcJhonf/ ajymufusm;wyfrsm;udk jynfyrS axmufyHhrIrsm;&Sdaeí


½dk*sdKwdkYtpdk;&tzGJUrSm wpfaeYwjcm; tusyf½dkufívmcJhonf/ ta0;a&muf
qefYusifolwpfOD;jzpfonfh aumfwDa*G;EdkifiH 'kor®wa[mif; a'gufwm
*GDaemhpfwdkYESifh aphpyfa&; vkyfjyefonf/ tqifajyawmhrnfh qJqJwGif
a'gufwm*GDaemhpf vkyfBuHcH&í ysufjym;cJhjyefonf/ acgif;aqmifBuD;
½dk*sdKtay: qefYusifolrsm;u r,HkMunfMuawmh/ 'ufpfrSmvnf; txif
vGJcHcJh&onf/ acgif;aqmifBuD; ½dk*sdKonf wdkif;jynftwGuf wpfzufu
vkyf&if; wpfzufuvnf; udk,fusdK;twGuf vkyfaqmifcJhonf/ xdktjzpf
udk 'ufpfwdkYom;tzu odcJhaomfvnf; rsdKodyfcJhMuonf/
aemufqHk;wGif acgif;aqmifBuD; ½dk*sdKvnf; wdkif;jynfrS xGufcGm
oGm;onf/ 'ufpf aumfwDa*G;EdkifiHh acgif;aqmif tBuD;tuJ jzpfvmonf/
taxGaxGvGwfNidrf;csrf;omcGifh aMujimonf/ a½G;aumufyGJtwGuf jyif
qifonf/ 'ufpfonf rdrdtaejzifh jynfywGifom taersm;ol jzpfojzifh
wdkif;jynf\ vdktyfcsufESifh jynfolvlxkBuD;\ vdktifqE´rsm;udk rodEdkif/
EdkifiHudk oifhawmfolrsm;u OD;aqmifMuyg[k tBuD;tuJrsm;udk wif
jyonf/ ol vdkcsifonfu tmPm r[kwf/ &mxl; r[kwf? vGwfvyfrIESifh
Nidrf;csrf;rI/ tem*wfpdwful;tdyfrufrsm;ESifh 'ufpf MunfEl;rSef;qíaeqJ?
EdkifiHat;csrf;om,mawmhrnf&SdrS ajymufusm;Adkvf t,fvfuGef'dk\om;
vufcsufjzifh 'ufpf uG,fvGefoGm;cJh&avawmhonf/

(2)
tar&duef pma&;q&mBuD; [m½dk;a&mfbif( )\
     

pmtkyfrsm;onf jrefrmpmzwfy&dowfrsm;ESifhrpdrf;/ olYpmtkyftm;vHk;eD;yg;


udk jrefrmbmomjyefq&mrsm;u bmomjyefcJhMuzl;onf/ olYpmtkyfrsm;
onf taemufEdkifiHwGif a&mif;pGHaompmtkyfrsm;( )pm&if;0if       


jzpfcJhonf/ oef;ESifhcsDítBudrfBudrf½dkufcJh&onf/ pma&;q&mvnf; oef;


<u,folaX;b0 a&mufcJh&onf/ taysmfzwfpmtkyfrsm;\xHk;pHtwdkif;
pmaytaeESifhum; wifusef&pfcJhjcif;r&SdcJh/ odkYaomfvnf; ola&;cJhaom
pmtkyfrsm;xJwGifþ]pGefYpm;0Hholrsm;}(
    )pmtkyfum; xl;jcm;rI
  

 
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 103

&Sdonf/ ol\ pmtkyfrsm;xJwGif taumif;qHk;pmtkyf[k xifjrif,lq


Muonf/ Zmwfvrf;Zmwftdrf BuD;rm;cdkifcefYNyD; Zmwfaumifp½dkuf zGJUEGJUrI
rsm;vnf; yDjyifvSonf/ pdwful;xJu aumfwDa*G;EdkifiHonf wpfcgu
tm&S? tmz&duESifh vufwiftar&duwdkufwdkYrS EdkifiHwpfckck\ yHk&dyf
rsm;avvm;[k ,lq&onf/ qif;&JaomurÇmESifh csrf;omaomurÇm
ESpfckwdkY\ rwlnDaom tjzpfrsm;udkvnf; EdIif;,SOfa&;zGJUjyoxm;onf/
[m½dk;a&mfbif\ þ0w¬Kudk pma&;q&m taxmufawmfvSatmifu
]tkwfMum;jruf}trnfjzifh bmomjyefí b0wuúodkvfpmayrS ajcmuf
tkyfwGJ cGJí xkwfa0cJhonf/
þ0w¬Kudk 1970 jynfhESpfu yg&marmifh½kyf&SifukrÜPDrS xkwfvkyf
ol 'g½dkufwm vl;pfpf *D;vfbwf (  )u ½dkuful;cJhonf/ t"du
      


Zmwfaqmif 'ufpftjzpf ,l*dkqvyfrif;om; bufuifz,fjrL; (     

   )? *s,frDZaemhpftjzpf rif;om;BuD; zmeef'dka&;(


    )?  
    

acgif;aqmifBuD; ½dk*sdKtjzpf rif;om; tvefbuf',fvf ( )?     

tifyg½dktjzpf rif;orD; avwmvm,ef;( )? u,f½dk




     
  

vif;tjzpf rif;orD; ',fvD,m abmfum'dk;( )? oufawmf


    


apmifhBuD; zufuuf tjzpf tm;eufpf abm*seif; ( )? 


    
    

bm½Gef'udGKif; tjzpf ½dkqmEdk b&mZD( )wdkYu toD;oD;


    
  

yg0ifo½kyfaqmifcJhMuonf/ Zmwfum;jyocsdef 171 rdepf &Sdonf/


'ufpftjzpf o½kyfaqmifol ,l*dkqvyfrif;om; bufuifz,fjrL;
rSm þZmwfum;wpfum;wnf;jzifh atmifjrifum urÇmausmfoGm;cJhonf/
'g½dkufwmBuD; vl;0pfpf *D;vfbwfu þum;udk emrnf&NyD; rif;om;ESifh
r½dkufcsif? rif;om;opfESifh ½dkufrSjzpfrnf[k oabm&um 2 ESpfMumrQ
rif;om;opf &SmcJhonf/ rdwfaqGrsm;u a':vmoef;aygif;rsm;pGm ukefus
rnfh þZmwfum;udk rif;om;opfESifh pGefYpm;ír½dkufzdkY tBuHay;Muaomf
vnf; *D;vfbwfuvufrcHcJh/ wpfaeY yg&DwGifusif;yaeaom pD;yGm;a&;
uGezf &ifw h pfcwk iG f wuf&if; tpnf;ta0;tNy;D udyk si;f ysi;f ESiahf pmifah ecdu
k f
*D;vfbwf\ZeD; b,fvifu yg&DNrdKU&Sd rxifr&Sm; ½kyf&Sif½Hkwpf½HkwGif
jyoaeaom ,l*dkqvyf½kyf&Sifum; wpfum;udk trSwfrxif MunfhrdcJh&mrS
104 vif;a0jrdKif

cifyGef;onfudk ]]&Sif&SmaewJh rif;om;udkawGUNyD}}[k qdkum *D;vfbwftm;


xdkZmwfum;udk tMunfhckdif;onf/ *D;vfbwfuvnf; tHhMooGm;&onf/
odkYjzifh bufuifz,fjrL;udk ]tdk'ufqD}(    ) wDADGpD;&D; ½dkufae&m


tDwvDtxd vdkuf&SmcJhonf/ cufonfu bufuifz,fjrL;rSm t*Fvdyfpm


rwwf/ odkYaomf tDwvDbmompum;udk &ufowåywf oHk;ywfESifhoifNyD;
½dkufaejcif;jzpf&m t*Fvdyfbmompum;udk oHk;vESifhtwwfoifygrnf[k
bufuifz,fjrL;u qdkonf/ bufuifz,fjrL;rSm t*Fvdyfpum;udk
oGufoGufajymEdkifzdkY oHk;vyif rMumvdkuf/ t*Fvdyfpum;udk wuúodkvf
ynmwwf wpfa,mufvdk ajymqdkEdkifNyD; bef;pum; t&yfoHk;pum;rsm;
udkvnf; rdrdxufyif odaeao;awmhonf[k 'g½dkufwmBuD; *D;vfbwfu
qdkcJhonf/
rnf o d k Y y if q d k a p þ]pG e f Y p m;0H h o l r sm;}Zmwf u m;onf a':vm
oef;aygif;rsm;pGm tukefuscHí ½dkuful;cJh&ovdk 0ifaiGaomufaomufvJ
&cJhaom Zmwfum;wpfum;vnf; jzpfcJhonf/ jrefrmjynfwGif vGefcJhaom
ESpfESpfq,fausmf oHk;q,feD;yg;u ½HkwifjyocJhzl;&m jrefrm½kyf&SifMunfh
y&dowftzdkY tBudKufawGUcJh&aom? rarhraysmufEdkif jzpfcJh&aom Zwfum;
wpfum; jzpfcJhonf/

q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 105

wdkYydkifwJhajr

tar&duefjynfaxmifpk u,fvDzkd;eD;,m;jynfe,f qvdkif;ewfpf


awmifMum;a'orS a*smhESifh vifeDwdkYonf BuHK&musyef; tvkyfvkyfonfh
ajr,mtvkyform;rsm; jzpfMuonf/ pdkufysdK;a&;NcH wpfNcHwGif tvkyf
Murf;vkyfudkif&eftwGuf ESpfa,muftwl xGufvmcJhMuonf/
vifeDu OmPfxHkxHk xdkif;xdkif;/ vlaumifBuD;aomfvnf; pdwfu
uav;omom/ 0goemuvnf; xl;xl;qef;qef;/ <uufuav;awGudk
awGUvQif rzrf;bJ raeEdkif/ zrf;NyD; tdwfxJxnfh vufESifhyGwfoyf&if;
zspfn§pfowfypfojzifh <uufuav;rsm;rSm aoaooGm;wwfonf/ vrf;
wpfavQmuf awGUorQ <uufuav;awGudk vdkufzrf;onf/ þonfudk
a*smhu rBudKuf/ ,lvTifhypfonf/ rMumcPvnf; [def;a[mufay;&
onf/ a*smhonf vifeDudk EGm;armif;ovdkarmif;um ac:vmcJh&onf/
NcH&Sif olaX;ESifh awGUonfhtcg ar;orQudk vl&nfvnfaom
a*smhu 'dkifcHajzonf/ uaygufucsm jzpfrnfpdk;ojzifh vifeDu pum;
wpfcGef;rQ 0ifrajym/ a*smhuvnf; 'dkifcHajzaeí NcH&Sifu ]rif; olYqDu
bm&r,f arQmfvifhxm;vdkYvJ? olYvkyfcudk rif;u ,lzdkY pdwful;xm;ovm;/
vlwpfa,mufu wjcm;vlwpfa,muftwGuf 'Davmuf 'ku©cHwm
igwpfcgrS rawGUzl;ao;bl;}[k &donf/ a*smhu vifeDonf olYnD0rf;uGJ
106 vif;a0jrdKif

jzpfaMumif; tbGm;u apmifha&Smufcdkif;í apmifha&Smuf&jcif;jzpfaMumif;?


i,fi,fu acgif;udk jrif;tuefcH&í OmPfxdkif;oGm;jcif;jzpfaMumif;?
tvkyfudkawmh uRJvdkEGm;vdk vkyfaMumif; tqifajyatmif ajym&onf/
NcH&Sifu olwdkY ESpfa,mufudk tvkyfcefYvdkufonf/
vifeDu OD;aESmuf odyfraumif;aomfvnf; a*smhajymonfh pum;
rsm;tay: tpm raMucsif/ ]]ig i,fi,fu acgif;udk jrif;tuefrcHcJh
&ygbl; armif&m}}[k jyefajymawmh a*smhu pdwfwdkwdkjzifh]]tuefrcH&vdkY
ayghuGm tuefcH&vQif odyfaumif;rSmyJ}}[k ajymvdkufonf/ ]]NyD;awmh
rif;eJYig nDtpfudk0rf;uGJ awmfw,fvdkYvnf; olaX;udk rif;ajymcJhao;w,f
aemf}}[k vifeDu xyfNyD; txGefYwufjyefaomtcg ]]at;ayghuGm? rif;eJY
ig 0rf;uGJrawmfvdkYyg? awmfrsm;awmfcJh&if ighudk,fig aoewfeJY ypfowf
rdrSmyJ}}[k pdwfaygufaygufjzifh jyefajymvdkufonf/
NcH&SifolaX;\om; umav;u vlaumifao;ao;av;/ AvBuD;
olrsm;udk rkef;ol jzpfonf/ xdkYaMumifh umav;onf vlaumifBuD;aom
vifeDudk awGUawGUcsif; taMumif;rJh &efpNyD; xdk;r,fBudwfr,f wuJuJ
vkyfawmhonf/ umav; ,lxm;onfh rdef;ru cyfysufysuf/ tvkyform;
awGudk taMumif;r&Sd taMumif;&SmNyD; ya&my&D vmvmvkyfwwfonf/
vifeDu umav;\rdef;rudk jrifawmh odyfvSwmyJuGm[k qdkonf/ a*smhu
vifeDudk a[mufxm;onf/
pdkufysdK;a&;NcHopfodkYa&mufNyD; rMumcifrSmyif vifeDu onfrSm
raecsifawmh? wjcm;t&yfodkY ajymif;Mu&atmif qdkonf/ a*smhu onf;cH
apmifhOD;? aiGuav;pkNyD;rS oGm;wmaygh[k acsmharmhxm;&onf/ NcHxJwGif
tvkyform;acgif;aqmif qvif;ESifh vSnf;q&m umvfqefuvnf;
tppt&m&mrSm tmPmwjyjy/ a*smhESifh vifeDuawmh cdkif;orQtvkyfudk
wpfcGef;jyefrajymbJ EGm;vdk usHK;½kef;vkyfonf/ olwdkYESpfa,mufonf aiG
uav; pkrdvmvQif udk,fydkifajruav; wpfuGuf 0,frnf/ xdkajray:
wGif EGm;awGarG;NyD; at;at;csrf;csrf; NcHpdkufpm;rnf[k arQmfrSef;pdwful;
,Ofxm;Muonf/ olwdkY\ tem*wf urÇmav;udk pdwful;jzifh a&mf&rf;rSef;
qMunfh&if; MunfEl;aecJhMuonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 107

olwdkY rMumcP ajymaeonfh xdkpum;rsm;udk twlvkyfazmfudkif


zufjzpfonfh NcHtvkyform; uif'Du Mum;&aomtcg olvnf; ygyg&
ap[k qdkvmonf/ uif'DrSm NcHwGiftvkyfvkyf&if; vufwpfzufjywfcJh&
onfh wpfaumif<uuf jzpfonf/ pkaiGuav;xnfhNyD; olvnf; a*smh?
vifeDwdkYESifh twlaeyg&ap? xrif;csuf? a&cyf? NcHapmifhjzpfjzpf vkyfyg
&ap[k qdk&Smonf/ a*smh? vifeDESifh uif'DwdkYoHk;a,mufonf udk,fydkifajr
,muav; 0,f,lEdkifa&;twGuf wdwfwdwfuav; usdwfí BuHpnfcJhMu
onf /
xdktcsdefrSmyif NcH&Sifom; umav;ESifh vSnf;orm; umvfqefwdkY
tvkyform;wef;vsm;odkYvmNyD; umav; rdef;r aysmufaeojzifh qvif;
tm; awGUrdovm; vmar;onf/ qvif;u a'gyGonf/ umvfqefu
0ifzsefajzawmh umav;u umvfqefudkyg &ef&Smonf/ vifeDu &,f
aeojzifh umav;onf vifeDudk rJNyD; vufoD;ESifh xdk;awmhonf/ a*smhudk
tultnD awmif;onf/ a*smhu jyefxdk;[kqdkrS umav;\ vufrsm;udk
rvIyfEdkifatmif csKyfudkifxm;rdawmhonf/ xdkudpötwGuf qvif;u
a*smh E S i f h v if e D t m; tvk y f j zKwf r ypf z d k Y awmif ; qd k o nf / umav;u
atmifhoufoufjzifh uwday;vdkufonf/
paeaeY wpfnwGif tvkyform;tm;vHk; NrdKUwufNyD; vnfywfMu
onf/ a*smhvnf; ygoGm;onf/ vifeDonf NcHapmifhuyÜvDBuD;c½k? vuf
wpfzufjywf uif'DwdkYESifh pum;vufqHkusaepof umav;\ ZeD;a&muf
vmNyD; vlaumifBuD;BuD; vifeDudk jrLqG,fonf/ xdkpOf a*smh jyefvmí
vifeDrSm touf&SLacsmifoGm;onf/
aemufwpfywf we*FaEGaeYwGif vifeDwpfa,mufwnf; &Sdaeonfh
usDxJodkY umav;\ ZeD;a&mufvmNyD; vifeDudk jrLqG,fjyefonf/ vifeD
u ,kefuav;? <uufuav;awGESifh ydk;p uwåDygpwdkYvdk El;nHhonfh
ypönf;awGudk udkifwG,fyGwfoyf&onfudk 0goemygrSef; odojzifh olYqHyif
EkEkudk udk,fwG,fyGwfoyfcdkif;onf/ vifeDu tm;rvdk tm;r&jzpfNyD;
wtm;udkifwG,faomtcg pdwfqdk;NyD; atmfonf/ vifeDu a*smh Mum;rnf
pdk;í yg;pyfudk twif;ydwfonf/ ESpfa,mufom; ½kef;&if;qef&if;jzifh
108 vif;a0jrdKif

vifeDu trSefrxif ½dkufypfvdkuf&m umav;\ ZeD;onf aoqHk;oGm;


awmhonf/ vifeDu aMumuftm;vefYtm;jzifh ajcOD;wnfh&modkY xGufajy;
oGm;awmhonf/ NcHtvkyform;rsm; tm;vHk; a&mufvmNyD; vifeDudk
vdkuf&Smonf/ a*smhuvnf; oli,fcsif;udk vdkuf&Smonf/ awmtkyfxJrS
csHKwpfcsHKab;wGif xdkifaeaom vifeDudk a*smhawG&onf/ a*smhudkawGU
aomtcg vifeDonf 0rf;omoGm;onf/ jrpfwpfzufurf;u ajruGuf
uav;udk vifeDai;Munfhaecdkuf a*smhonf rvTJra&Smifom vifeDYacgif;
udk aemufwnfhwnfhrS aoewfESifh ypfxnfhvdkuf&awmhonf/
csHKawmwpfzufrS atmfoH? ac:oHESifh ajcoHrsm;udk a*smh Mum;&
onf/ umav;? qvif;ESifh umvfqefwdkY a&mufvmMuonf/

(2)
tar&duef pma&;q&mBuD; ]*Refpwdef;bufcf}( )           

udk umvDzdk;eD;,m;jynfe,f? qvdkif;ewfpfNrdKUuav;wGif 1920 ckESpfü


arG;zGm;cJhonf/ rdcifu ausmif;q&mrwpfa,muf jzpfojzifh rdcifxHrS
pmzwfonfh tarGudk &cJhonf/ i,fpOfu qif;&JcJhojzifh umvDzdk;eD;,m;
jynfe,f? pwif;zdkY'fwuúodkvfwGif ynmoifMum;&if; tvkyfrsdK;pHkudk
vkyfudkifcJh&onf/ NcHtvkyform;? vrf;jyif? vrf;azmuf tvkyform;?
opfoDcl;? 0g*Grf;qGwftvkyform; pojzifh b0pHkcJhonf/ tdrfaxmif
oHk;qufuscJhaomfvnf; rNrJbJ uGJcJh&onf/
vHk;csif;0w¬K tyk'f 20? 0w¬Kwdkaygif;csKyf ESpftkyfESifh jyZmwfoHk;
yk'fa&;cJhonf/ xdktxJwGif ]a½TcGuf}( )? ]wdkYb0 wdkYurÇm}      

(  )? ]wdkYydkifwJhajr} (

  )? ]a'gormef} (

            


)? ]vrif;0ifNyD}(
   )? ]ykv}J ( )? 
       
      

]tD ' if \ ta&S U buf } ( )? ]uif e &D ½ d k ; }( )?            


 

]jrif;eDuav;}( ) ESifh ]csmvDESifhtwl tar&du&SmyHkawmf}        

( 
  )wdo Yk nf xif&mS ;aom pmtkyf
     
    
     
 

rsm;jzpfonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 109

pwde;f bufc\ f (  )udk rd;k a0u ]ud,


k ahf jrud,
k ,hf m}
     

[lívnf;aumif;? armifxGef;olu ]wdkYydkifwJhajr}[lívnf;aumif; jrefrm


bmomjyefqdkcJhonf/ (    )udk armifxGef;olu ]a'go

   
 

rmef}[lívnf;aumif;? (  )udk atmifcefYu ]t½HSL;ESifh


   
 

tEdkif}[lívnf;aumif;? ( )udk '*kefa½TrQm;u ]N*dK[farTwJh ykvJ}?


    

oe;faqGu ]ykvJ}? rsdK;EG,fu ]ykvJ}? xifvif;u ]ykvJaw;oH} [lí


vnf;aumif; toD;oD; jrefrmjyefqdkcJhMuonf/ uG,fvGefol rif;om;
*sdrf;pf'if;ESifh ½kyf&Siftjzpf ½dkuful;cJhaom ( )udk rdk;a0u        

]ty,fcHom;}[lívnf;aumif;? ( )udk armifxGef;oluyif     

]wdkYb0 wdkYurÇm}[lívnf;aumif;? ( )udk xifvif;u        

]jrif;eDuav;} [lívnf;aumif;? ( )ukd xifvif;uyif     


    
   

]rD;vQHyef;}[lívnf;aumif; toD;oD; jrefrmjyefqdkcJhMuonf/


pwdef;bufcfonf ajrrJh,mrJh? tvkyform;? v,form;rsm;\b0?
qif;&JrGJawrIrsm;ESifh ½kef;uefvIyf&Sm;rIrsm;udk o½kyftyDjyifqHk;jzpfatmif
zGJUqdkEdkifonfh pma&;q&mwpfOD; jzpfonf/ 1930 jynfhESpfu BuHKawGUcJh&
aom tar&duef pD;yGm;ysufuyf ( )umv\ 
       
 
    

½kyfyHkvTmudk pwdef;bufcfvdk yDjyifatmif a&;zGJUEdkifonfh pma&;q&m


wpfa,mufrQ r&Sdao;[k pmaya0zefa&;q&mrsm;u tuJjzwfcJhMuonf/
rif;om;BuD; [ife&DzGef'gESifh ½kyf&Siftjzpf ½dkuful;cJhaom 1939
ckESpfwGif xkwfa0cJhonfh ]a'gormef}0w¬Konf pufrIxGef;um;vmojzifh
tajctaeysufum z½dkz&JjzpfoGm;&aom v,f,mtvkyform; rdom;pk
wpfpk\ b0udk oem;aMuuGJzG,fjzpfatmif a&;zGJUxm;aom 0w¬Kjzpfí
xdk0w¬Kjzifhyif pwdef;bufcfonf tar&duefjynfaxmifpk\ tjrifhqHk;
pmayqk ]ylvpfZmqk}udk 1940 jynfhESpfwGif &&SdcJhonf/ aemifESpfaygif;
ESpfq,ftMum 1962 ckESpfwGif pmayEdkA,fqk csD;jr§ifhjcif; cH&NyD; 1968
ckESpfwGif uG,fvGefoGm;cJhonf/
pwde;f bufc\ f ,ck]wdyYk ikd w
f ahJ jr}( )0w¬KrmS vnf;        

qif;&Jonfh ajr,mtvkyform;wdkY\ aMuuGJp&m b0udk a&;zGJUxm;onfh


0w¬Kwpfyk'f jzpfonf/ taMumif;t&m ½dk;pif;aomfvnf; p½dkuftzGJU
110 vif;a0jrdKif

yDjyifojzifh ol\0w¬Krsm;xJwGif wpfrsdK;wpfbmom vSyaeaom 0w¬K


wpfyk'ftjzpf xif&Sm;cJhonf/ þ0w¬Kudk 1937 ckESpfwGif pwifxkwfa0
cJh&m vlBudKufrsm;cJhNyD; ,cktxd tBudrfBudrf ½dkufESdyfae&qJjzpfonf/
þ0w¬Kudk jyZmwftjzpfvnf; e,la,mufNrdKU&Sd ba&mh'fa0; jyZmwf½Hk
BuD;wGif ujycJhNyD;? ½kyf&Siftjzpf 1939 ckESpfu o½kyfaqmif &ef'DudGwf
(
   )? a&mbwfbvufcf(
   )wdkYESifh ½dkuful;jyocJh  
   

onf/ ESpfem&D rdepfoHk;q,fpm ½dkuful;xm;aom xdkZmwfum;udkyif


1985 ckESpf Zefe0g&DvtwGif;u ½kyfjrifoHMum; Zmwfvrf;tjzpf tar
&duefjynfaxmifpkESifh urÇmtESHUwGif jyocJhonf/
pwde;f bufc\ f (  )0w¬KwiG f vGecf o
  hJ nfEh pS f 1993
    

ckESpftwGif;u 'g½dkufwm*,f&DqD;epf ( )u o½kyfaqmif 


     

rif;om; *Refr,fvfudkApfcsf(  )ESifh jyefvnf½dkuful;cJh&m


      

'g½dkufwmqD;epfu a*smhtjzpf o½kyfaqmifxm;NyD; *Refr,fvfudkApfcsfu


vifeDtjzpf yg0ifo½kyfaqmifcJhonf/
'g½dkufwm *,f&DqD;epf\vuf&m ( ) Zmwfum;        

udkMunfhNyD; 0g&SifwefydkYpf owif;pmrS ½kyf&Sifa0zefa&;q&m rD*ef½dkqifz,f


u]'D½kyf&Sifum;xJrSm NyD;jynfhpHkwJh &wemuGufuav;awG jynfhvdkYaew,f}
[k csD;usL;axmyem jyKcJhavonf/

q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 111

pufbD;olcdk;

(1)

tefwekd ,
D kd &pfcs(D
    )onf tDwvDEdkifiHom; tvkyf
     

vufrJhwpfa,mufjzpfonf/ avbm½Hk;(tvkyform;rSwfyHkwif½Hk;)wGif
rSwfyHkwif vkyfxm;NyD; tvkyf&Edk;? aeYpOfarQmfae&olwpfOD; jzpfonf/
wpfaeY tvkyform;t&m&Sdu vlav;ig;a,muf\ trnfESifhtwl olY
emrnfudk atmfac:awmh ½Hk;rSm ol r&Sd/ tvkyfvufvGwfoGm;rnf pdk;ojzifh
oli,fcsif;wpfOD;u raeEdkifojzifh olYudkvdkuf&SmNyD; oGm;ac:cJh&onf/
tvkyo f rm;t&m&Su d &pfcstD m; tvky&f rnf pufb;D &So d vm;[k ar;awmh
]acsmuf}usoGm;awmhonf/ pm;p&mr&Sdojzifh aygifxm;&í jzpfonf/
olYrSm pufbD; &Sdovdkvdk r&Sdovdkvdk vkyfaeaomtcg yef;&Horm;rsm;u
uRefawmfwdkYrSm &Sdygw,f[k 0ifajymMuonf/ reufjzef pufbD;vmjyvQif
aMumfjimuyfonfhtvkyf&rnf/ vcvdkif,maiG(6000)&rnf[k t&m&Sdu
ajymvdkufonf/ &pfcsDonf 0rf;enf;0rf;omjzpfum tdrfodkYjyefvmcJhonf/
ZeD;jzpfol rm&D,m&pfcsD( )rSm t0wfavQmf a&cyfae

     

ojzifh ae&modkYvdkufoGm;NyD; tjzpftysufudkajymjyaomtcg rm&D,mcrsm


0rf;omaomfvnf; rsuEf mS raumif;/ tdro f aYkd &mufaomtcg rm&D,monf
tdyf&mcif; av;xnfudk jzLaeatmif avQmfzGyfum rD;ylwdkuf onf/
xdkYaemuf&pfcsDudkac:um taygifqdkifodkY t0wfxkyfudkydkufum xGufvm
112 vif;a0jrdKif

cJhMuonf/ vdkif,maiG(&500)ESifh aps;wnfhum pufbD;udkoGm;a½G;Mu


onf/ pufbD;u t&if;ESifhtwdk; aygif;vdkufawmh vdkif,m(6000)/
aemufwpfaeY eHeufwGif &pfcsDonf ½Hk;ay:odkY pufbD;udkxrf;um
oGm;jyonf/ pufbD;xrf;wufvmaom &pfcsDudk awGUvdkuf&aomtcg
½Hk;u pma&;BuD;rSm txdwfwvefY jzpfoGm;onf/ odkYjzifh &pfcsD tvkyf&
cJhonf/ ,leDazmif;ESifh OD;xkyfrsm; xkwfvmNyD; <uaqmif;aqmif;jzifh tdrf
odkY jyeftvm rdef;ru aA'if0ifar;í oa[mufo[rf; vkyfvdkuf&
ao;onf/
aemufwpfaeY eHeufapmapmwGif rm&D,mu xrif;bl; jyifay;
onf/ touf 8 ESpfom&Sdao;aomfvnf; "mwfqDqdkifwpfqdkifwGif
tvkyf0ifvkyfae&aom om; b½lEdk&pfcsD( 
  )udak c:um &pfcsD
    

tvkyfqif;awmhonf/ aMumfjimuyfonfhtvkyfuvnf; roufom/


12-ay&Sdonfh avSum;ESifh aumfyHk;u wpfzuf? uyfp&m pm½Gufpmwrf;
awGu wpfzuf? vufuydkufum aeylusJwJatmufwGif acR;'D;'D;us
pufbD;pD;NyD; wpfaeukef NrdKUvHk;tESHY avQmufoGm;&onf/ vrf;qHkwpfae&m
wGif avSum;axmifíaMumfjimuyfaepOf olYpufbD;udk vli,fwpfa,muf
twif;eif;í cdk;ajy;oGm;awmhonf/ avSum;ay:rSjrifí &pfcsDu olcdk;
olcdk; atmfonf/ um;wpfpD;u ulnDí pufbD;aemufodkY vdkufaomfvnf;
axmifaygif;rsm;pGmaomvrf;oGm;vrf;vmrsm;tMum;? &maygif;rsm;pGmaom
pufbD;rsm;tMum;wGif pufbD;olcdk;onf aysmufoGm;awmhonf/
&pfcsDonf pdwfnpfnpfESifh &Jpcef;odkY oGm;wdkifonf/ &Ju BuHKwJh
tcg &Smay;rnf/ rSwfxm;vdkufygrnf[k ajymum abmvHk;yGJodkY xGufoGm;
aomtcg &pfcsD pdwf"mwfusNyD; jyefvmcJh&onf/ &pfcsDonf pdwfavav
ESifh vrf;wumodkYavQmufí pufbD;&SmyHkawmf zGifhcJh&awmhonf/ pufbD;
onf olYb0? olYurÇm? olYrdom;pktwGuf r&Sdrjzpfonfht&m jzpfonf/
pufbD;jyefrawGUvQif olYb0onf rpOf;pm;&Jp&myif jzpfawmhonf/
pufbD;ta[mif;qdkifwef;bufrsm;odkYvnf; oGm;&Smonf/ pufbD;tpdwf
tydkif;a&mif;onfh qdkifrsm;odkYvnf; oGm;&Smonf/ olYypönf;txifESifh
&Jac:oGm;awmhvnf; r[kwf jzpf&onf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 113

wpfaeY pufbD;olcdk;udk pufbD;ESifhtwl qif;qif;&J&J tbdk;BuD;


wpfa,mufESifh pum;ajymaeonfudk ol awGUawmh tbdk;BuD;aemuf
oJoJrJrJ vdkufawmhonf/ tbdk;BuD;uajy;av olu vdkufav jzpfonf/
aemufqHk; tbdk;BuD;udk zrf;rdNyD; acsmhwpfcg aigufwpfvSnfh ar;aepOf
tbdk;BuD;u pGyfjyKwfaomufyg&apOD; cGifhawmif;NyD; vlawmxJokdY xGuf
ajy;oGm;awmhonf/ &pfcsDonf pdwfqdk;qdk;jzifh tjypfr&Sdonfh om;i,fudk
]rJ}NyD; r½dkufpzl; ½dkufonf/ aemufawmh oem;NyD; om;udk pm;p&mauR;
acsmhonf/ oludk,fwdkifvnf; t&ufuav; 0ifaomufvdkufao;onf/
aemufqHk; BuH&mr&jzpfNyD; oludk,fwdkif r,Hkonfh aA'ifudk 0ifar;onf/
aA'ifu jyefawmh&rnf/ b,fawmhvnf;rod[k qdkaomtcg aA'ifc
ukefNyD; jyefcJh&onf/
pufbD;aysmufudk&Sm&if; wpfaeY vrf;wGif pufbD;olcdk;vli,fudk
awGUí &pfcsD w&Murf;vdkufawmhonf/ vludkrdaomfvnf; &yfuGuftwGif;
uvlawGu 0ifygvmí jyefcJh&onf/ &Judk ac:oGm;aomfvnf; vufqkyf
vufudkifjyp&m cdk;&mygypönf;udk rawGUí &Juvnf; rnfodkYrQ ta&;r,l
Edkif jzpf&onf/ &pfcsDonf om;udkvufqGJum pufbD;aysmufudk awGUvdk
awGUjim; pdwZå jzifh NrKd UxJtESYH vrf;BuKd vrf;Mum;ygrusef avQmufomG ;aecJrh d
awmhonf/ vrf;rwpfae&mwGif pufbD;wpfpD;udkawGUaomtcg pdwfxJ
wGif r,d;k r&jzpfum tawG;wpfrsKd ; 0ifvmonf/ pufb;D udk olc;kd ,lcahJ wmh
onf/ uHqdk;csifawmh abmvHk;yGJtjyef vltkyfESifhawGUí tzrf;cH&awmh
onf/ BuHKolu twif;xdk;Budwfí rxEdkifatmif jzpfoGm;onf/ wcsdKU
u &Jpcef;odkYtydkYcdkif;onf/ wcsdKUu rSwfavmufom;avmufatmif ynm
ay;rnfqdkum vufoD;vufarmif; wef;Mujyefonf/ pufbD;&Sifu
ypönf;jyef&onfudkyif awmfygNyD? auseyfygonf[kajymrS udpöNyD;oGm;
awmhonf/ &pfcsDonf tEdkifEdkif vl;vJxum idk,dkaeaom om;i,fudk
vufqGJum vltkyfxJrS tomxdk;xGuf jyefvmcJhawmhonf/
olwdkY om;tzESpfa,muf\ a&SUvrf;c&D;um; tvif;a&mif r&Sd?
arSmifESifh rnf;rnf;/
114 vif;a0jrdKif

(2)
1916 ckESpfrS 1948 ckESpftxd 32 ESpfumvtwGif; EdkifiHaygif;
26 EdkifiHrS ½dkuful;cJhaom Zmwfum;rsm;xJrS taumif;qHk;Zmwfum; 12
um;udk urÇmh½kyf&Sifynm&Sifrsm;ESifh urÇmh½kyf&Sif a0zefa&;q&mrsm;u
a½Gcs,fcJhMu&m urÇmhtaumif;qHk;Zmwfum; 12 um;xJwGif tDwvDEdkifiH
rS ½dkuful;xkwfvkyfaom ]pufbD;olcdk;}( ) Zmwfum;             

onf wpfum;tygt0if jzpfcJhonf/ ]pufbD;olcdk;}onf 1949 ckESpf


wGif usif;ycJhaom tDwvDEdkifiH Aif;epf½kyf&SifyGJawmfrS qkukd 
  
 

qGwfcl;&&SdcJhonf/
Zmwfum;\ tDwvDtrnfu ( ) jzpfonf/  
           

pma&;q&m qDZm ZAufwDeD ( ) \ vuf&m jzpfonf/   


     

ZwfnTef;a&;q&mrsm;u atmf&ufpwD bD,efudkvD ( )?


        

qlqq kd ufcs'D rDu d kd ( )? Apfw&kd , D kd 'Dpu D m;                  





 )? t'dv
 k zf zkd &efcs(D
 )? *g&m'd(k )? *g&m'D( )    
     
   

 

ESifh zm&m'dk *g&D,m&D( )wdkY jzpfMuonf/ tefwdkeD,dk&DcsD  



   

 


tjzpf vrfbmwdk ruf*D,dk&meD( )? rm&D,m&DcsD        


 

tjzpf vD,mq,fvm qm&,fv(f )? b½lE&kd cD st


D jzpf tifZkd      


pw,fvv kd m( )wdYk yg0ifo½kyaf qmifxm;Muonf/ 'g½du   k w


f m
   

ESifhxkwfvkyfolrSm ]rdef;rESpfa,muf}( )(1961)ESifh]aeMumyef;}    

(  )(1970)Zmwfum;Bu;D rsm;ud½k u
   kd uf ;l cJo
h nfh urÇmausmf tDwvD
 

'g½dkufwmBuD; Apfwdk&D,dk 'DpDum;( )jzpfonf/ Zmwfum;    



   

jyocsdef wpfem&D rdepfoHk;q,f jzpfNyD; tjzLtrnf; ½dkuful;xm;onf/


'g½dkufwmBuD; 'DpDum;onf þ]pufbD;olcdk;}Zmwfum;udk ( 

 )ac: o½kyfrSef0g'opfjzifh ½dkuful;cJhjcif; jzpfonf/ pufrIydkif;qdkif


   

&m tqifhjrifhjrifhrsm; roHk;cJh/ pwl'D,dkqufwif crf;crf;em;em; rwnf


aqmufEdkifcJh/ Zmwfaqmifrsm;udkyifvQif vrf;ay:uvlrsm;udk toHk;jyKum
½dkuful;cJhjcif; jzpfonf/ aiGukefaMu;us cHEdkifjcif;vnf; r&SdcJh/ t"duZmwf
aqmifrsm;rSmvnf; emrnfBuD; o½kyfaqmifrif;om; rif;orD;rsm; r[kwf
cJMh u/ xdZk mwfaqmifrsm;rSm Zmwfum;½du k af epOftvky&f adS eMuNy;D Zmwfum;
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 115

NyD;oGm;aomtcg vrf;ay:odkY jyefa&mufoGm;um tvkyfvufrJhrsm;


jyefjzpfoGm;Muonf/ ,aeYqdkvQif olwdkYwpfawG b,fa&mufí bmjzpfae
onfyifrod&awmh/ odkYaomf þZmwfum;onftEkynmt& atmifjrifcJh
í urÇmhtaumif;qHk; ½kyf&Sifrsm;xJwGif rSwfwdkifwpfwdkiftjzpf wifusef
&pfcJhonf/
'g½du
k w
f mBu;D 'DpuD m;onf o½kyaf qmifrif;om;tjzpfEiS hf ESpaf ygif;
oHk;q,feD;yg;cefY Zmwfum;aygif; av;q,favmufwGif yg0if o½kyf
aqmifcJhonf/ jrefrmjynfwGif jyocJhzl;aom ]vufeufudk EIwfqufjcif;}
(
 
  ) Zmwfum;wGif rif;om; a&mhcf[wfqif? rif;orD;
 
 

*seDzm *sHK;pf wdkYESifhtwl AdkvfrSL;uav;tjzpf yg0ifo½kyfaqmifcJhol jzpf


onf/ 'DpDum; ½dkuful;aom ( )(1946)? ( )         
     

(1951)? ESifh( )(1952) Zmwfum;wdkYonf xif&Sm;ausmfMum;


 


aom Zmwf u m;rsm; jzpf M uonf / jref r mjynf w G i f jyooG m ;cJ h a om


]rdef;rESpfa,uf}ESifh]aeMumyef;}Zmwfum;wdkYonf xif&Sm;ausmfMum;onfh
Zmwfum;rsm; jzpf½Hkru rif;orD; ]qdkzD,mavm&ifh}tm; atmfpumqk
&apcJhaom Zmwfum;rsm; jzpfcJhonf/ 'g½dkufwmBuD; 'DpDum;onf vGefcJh
onfh ESpftenf;i,fcefYurS uG,fvGefoGm;cJhonf/
'g½dkufwmBuD; 'DpDum;\ ]pufbD;olcdk;}Zmwfum;onf vlxJu
vlrsm;taMumif;? b0xJu b0taMumif;udk yDjyifvSpGm azmfusL;cJhaom
tEkynmajrmufonfh Zmwfum;wpfum;jzpfí &mpkESpfrsm; Mumvmonfh
wdkif aESmif;acwf½kyf&Sifcspfolrsm; þZmwfum;udk pGJvrf;cspfcifaeOD;rnf
qdkonfrSm aocsmvSygonf/

q
116 vif;a0jrdKif

aeMumyef;rsm;

(1)

tDwvDEdkifiHrS vli,fwpfOD;jzpfol tefwdkeD,dk (  )ESifh rdef;r


   

acsmuav; *sDtdkAefeD (   )wdkYonf wpfa,mufESifhwpfa,muf


   

toufay;í cspfcJhMuolrsm; jzpfMuonf/ 'kwd,urÇmppfBuD; rjzpfcif


&ufydkif;tvdk umvwdkuav;wGif olwdkYESpfa,muf vufxyfcJhMuonf/
vufxyfNyD;vdkYrS bmrQ rMumao;/ cspfr0 erf;r0 tcsdefrSmyif
ppfMuD;jzpfí tefwdkeD,dkwpfa,muf ppfxJodkY 0ifoGm;cJh&awmhonf/
tefwdkeD,dkonf Oa&myta&SUbuf ppfrsufeSmodkY xGufcGmoGm;&onf/
ylyal EG; aEG;cspZf eD;acsmuav;u &xm;blwm&Hk vdu k yf oYkd nf/ ppfxu G cf geD;
cspfcifyGef;onfudk rsuf&nfoDa0honfh tjyHK;jzifh EIwfqufonf/
&xm;wa&GUa&GU xGufcGmoGm;aomtcg rsufpdwpfqHk; &yfMunfh
usef&pfcJhaom *sDtdkeDAefonf touf0dnmOfuif;rJhaom ajcvSrf;rsm;jzifh
tdrfodkY jyefvmcJhonf/ vGefcJhaom &ufydkif;twGif;u &,farmaysmf&TifoH
rsm;jzifh ESpfa,muftwl aexdkifcJhaom olwdkYtdrfcef;uav;rSm ,ckawmh
toHqdwfokOf;NyD; wdwfqdwfjidrfoufíaeawmhonf/ olUvufxJrSmawmh
tefwdkeD,dku vufxyftrSwfw&tjzpf ay;cJhonfh tzdk;rwefvSonfh?
odkYaomfvnf; wefzdk;rjzwfEdkifonfh em;uyfav;wpf&Hom usefcJhonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 117

cspfjcif;&eHYwdkYjzifh oif;ysHUcJhonfh tcef;uav;xJwGif txD;usef


wpfa,mufwnf; aexdkifcJh&if; *sDtdkAefeDonf b0c&D;udk qufESifcJh&
avonf/
ppfBuD;NyD;qHk;oGm;aomtcg a&SUwef;a&muf ppfom;rsm; tDwvD
EdkifiHodkU jyefvmMuonf/ ppfNyD;í jyefvmaom a&SUwef;jyefrsm;udk BudKqdk
olrsm;xJwGif *sDtdkAefeDvnf; wpfa,muftygt0ifjzpfonf/ ppfxJyg
oGm;olrsm;teuf tawmfrsm;rsm;rSm a&SUwef;wGif usqHk;oGm;cJhMuojzifh
jyefvmolrsm;vnf; &SdcJhMuovdk jyefrvmEdkifolrsm;vnf; &SdcJhMuonf/
*sDtdkAefeDonf rDvefblwmBuD;udk aeYpOfvmíBudKonf/ tefwdkeD,kd\
t&dyfta&mifudk wpfaeYrQ rawGY&/ a&SUwef;jyefrsm;om ukefqHk;oGm;cJh
onf/tefwdkeD,dkum;ray:vm/bmowif;rQvnf;rMum;jzpfcJh&avonf/
*sDtdkAefeD\pdwfxJwGif tefwdkeD,kd rao[kom em;vnf,HkMunf
aerdonf/ wpfaeYaeY jyefawGY&rnf[kom xifrSwfaerdonf/ tm;ravQmh
bJ cifyGef;onfudk qufvuf&SmyHkawmf zGifhcJhonf/
onfvdkESifh ESpfawG wpfESpfNyD;wpfESpf ukefqHk;oGm;cJhonf/ *sDtdk
AefeDum; arQmfvifhcsufudk rpGefYEdkifao;/ cifyGef;onf aemufqHk;wm0ef
uscJhonfh &k&SppfajrjyifodkY oGm;a&muf&SmazG&ef xGufcGmvmcJhawmhonf/
&k&SEdkifiH&Sd ocFsKdif;rSeforQokdY oGm;a&mufí tefwdkeD,dk\ emrnfudk&Sm
onf/ odkYaomf rawGY/ *sDtdkAefeDonf cifyGef;onf tefwdkeD,dk\ "mwfyHk
udk jyí vrf;rSmawGYorQolrsm;udk ar;onf/ tm;vHk;u acgif;cgMuonf/
puf&kHtvkyf&kHrsm;odkY oGm;í&Smonf/ rawGY/ abmvHk;yGJrsm;odkY oGm;í
yGJMunfhy&dowfrsm;xJwGif &Smonf/ rawGY/ ajratmuf&xm;blwm&kHrsm;
odkY oGm;í c&D;onfrsm;Mum;wGif &Smonf/ rawGY/
wpfaeY armfpudq k ifajczH;k &Sd tdru
f av;wpftrd af &SUodYk a&mufaom
tcg uav;rav;wpfa,mufESifh *sDtdkAefeDawGYonf/ uav;rav;u
acsmacsmarmarmuav; cspfp&m? *sDtdkAefeDudk tDwvDbmomESifh ajym
aomtcg *sDtdkAefeDtHhMooGm;onf/ cyfvSrf;vSrf;wGif t0wfvSef;aeaom
½k½Srav;udk awGYvdkuf&aomtcg wpfckckawmh rSm;aeNyD[k *sDtdkAefeD
oabmaygufvdkufrdawmhonf/
118 vif;a0jrdKif

½k½Srav;tenfu rm&Sm/ rm&Smonf ESif;awmxJwGif owdvpf


arhajrmNyD; vJaeaom tefwdkeD,dk\ toufudk u,fwifcJhonf/ tefwdk
eD,dkudk tdrfodkY rEdkifhwEdkif wGJac:vmNyD; aq;0g;uko jyKpkcJhonf/ rm&Sm
Esifh tefwdkeD,dkwdkYonf wpfa,mufESifhwpfa,muf oHa,mZOf &pfywf
aESmifzGJYrdMuawmhonf/ twlae&if; uufwsm(  

)trnf&Sd orD;
 

uav;wpfa,muf xGef;um;vmcJhonf/
rm&SmESifh *sDtdkAefeDwdkY ESpfa,mufonf pum;rsm;rsm; rajymEdkifMu/
odkYaomf wpfa,muf\rsufESmudk wpfa,mufzwf½INyD; em;vnfEdkifMu
onf /
*sDtdkAefeDonf q,fESpfq,frdk;vHk;vHk; vifom;tay:opöm&Sd½kHru
cspfarwåmxkxnf tpdkiftcJBuD;BuD;ESifh vifaysmufudk ZGJeyJBuD;BuD;ESifh
½SmcJhol? ,cktcsdeftxdvnf; olYcspfviftay:cspfaeao;onfqdkonfudk
tDwvDol trsKd;orD;\ cspfp&mrsuf0ef;rsm;xJwGif rm&Sm jrifawGYae&
onf /
olYxuf toufi,fonfh? ½dk;om;jzLpifonfh cspfp&m &k&Sm;rav;
\ rsufESmay:rS vifom;tay: oHa,mZOfaiGYwef;rsm;udkvnf; *sDtdk
AefeD txif;om; jrifawGYae&onf/
rdef;rom;ESpfa,muf\ tjzpfrSm raxG;Edkif? rrsKdEdkif/ wpfa,muf
tay:wpfa,muf u½kPmoufrqHk;? wpfa,muftjzpf wpfa,muf
aMuuGJrqHk;/ xdktcsdefrSmyif tefwdkeD,dktvkyfrS jyefvmonf/ *sDtdkAefeD
onf rm&Sm\ aysmf½Tifcsrf;ajrhonfh b0uav;udk rzsufqD;csif? olY
aMumifh olwdkYb0uav; ysufpD;oGm;rnfudk pdk;&drfrdonf/ xdkYaMumifh
tDwvDodkY csufcsif;jyefcJhawmhonf/ tefwdkeD,dkay;cJhonfh em;uyfu
av;udk ,lu&def;tjyef &xm;vrf;wpfae&mwGif *sDtdkAefeD vTifhypfcJhawmh
onf /
tefwdkeD,dkonf tDwvDodkYvkdufNyD; *sDtdkAefeDodkY zkef;tBudrfBudrf
qufNyD;awGY&ef BudK;pm;onf/ okdYaomf *sDtdkAefeDu vufrcH/ ]awGYzdkY
rvdkawmhbl;}[k qdkcJhonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 119

aemufqHk;wGif olwdkYESpfa,muf qHkawGYcJhMuonf/ tefwdkeD,dku


rqHk;Edkifaom a&cJjyifBuD;ay:wGif oljzwfoef;vmcJhyHk? a&cJjyifay:wGif
ol owdvpfarhajrmaecdkuf rm&Smu olYtoufudk u,fcJhyHk? rm&Smtm;
olYaus;Zl;jyefqyf&yHkrsm;udk jyefajymjyonf/ xdktcsdefrSmyif tDwvD
tvkyform;oydwfaMumihfh vQyfppf"mwftm;rsm; jywfawmufoGm;onf/
q,fESpfausmf uGJuGmaecJhMuaom olwdkYESpfa,mufonf rcsKyfwD;EdkifMu
awmhbJ ayGUzufrdMuawmhonf/ rD;rsm; jyefvif;vmaomtcg tefwdk
eD,dkudk MunfhNyD; *sDtdkAefeDu txdwfwvefYa&½Gwfvdkufrdonf/
]]&Sif tawmf tdkpmoGm;ygyaumvm;}}

(2)
xdkZmwfum;um; ]aeMumyef;rsm;}( )Zmwfum;yifjzpf        

avonf/ urÇmausmf tDwvD 'g½kdufwmBuD; Apfwdk&D,dk 'DqDum;


(

)\ 21 um;ajrmuf vuf&mjzpfonf/ 'DqDum;onf




 

 


tDwvDEdkifiHrS atmufwef;vTm qif;&Jom;wdkY\ b0udk azmfusL;aom


]pufbD;olcdk;} ( )ESifh ppfqefYusifa&; jidrf;csrf;a&;udk OD;wnf  

    


aom ]rdef;rESpfa,muf}( )uJhodkYaom urÇmausmf Zmwfum;BuD;        

rsm;udk ½kduful;cJhonfh 'g½kdufwmBuD;jzpfonf/ 1902 ckESpfwGif arG;zGm;NyD;


1993 ckESpfu uG,fvGefcJhonf/
]aeMumyef;rsm;}Zmwfum;udk tDwvD ZmwfnTef;a&;q&mrsm;jzpf
aom qDqm ZAufwdkeD( )? wdkeDEdk *Gm&m( ) 




  
    

 

  

      


ESifh ½k½Spma&;q&m a*smf*sD r'DAeD ( )wdkYu ZmwfnTef;a&;     



 

MuNyD; tDwvD-½k½S zufpyfyl;aygif;xkwfvkyfaom Zmwfum;jzpfonf/


½k½SEdkifiH armfpudkjrdKUawmfESifh ,lu&def;jynfe,f pwufjrufcif;a'orsm;
udk aemufcHxm;í ½kduful;xm;onf/ &xm;jywif;rS vSrf;jrifae&aom
aeMumyef;cif;rsm;onf Zmwfum;\ trnfemr jzpfí aeawmhonf/
urÇmppfBuD;xJodkY0ifa&muftrIxrf;cJhaom tDwvDppfom; tefwdk
eD,dktjzpf tDwvD o½kyfaqmifrif;om; rmq,fvdk rmhpfx½dktefeD
(
 

)? tefwdkeD,kd\ZeD;? vifaysmuf&SmcJh&ol *sDtdkAefeD


   
 

 


 

120 vif;a0jrdKif

tjzpf tDwvD o½kyfaqmifrif;orD; qkdzD,mavm&ifh ( )?  


 

   

tefwdkeD,dk\ ZeD; ½k½Srav; rm½Smtjzpf ½k½So½kyfaqmifrif;orD; vk'f


rDvm qmA,fvf,ufAm( )? tefwekd ,


D Ekd iS hf rm&Smwd\
  Yk

 
  

 



 

orD;uav;tjzpf armfpudk ausmif;oluav; rm&Dem ( ) wdkYu  




toD;oD; o&kyfaqmif yg0ifcJhMuonf/


1970 jynfhESpfwGif 'g½kdufwmBuD; 'DqDum; ½kduful;cJhaom ]bkef;
awmfBuD;\ ZeD;} ( 

)(rif;om;rmq,fvdkESifh rif;orD; qdkzD


   


,mavm&ifh)ESifh ]aeMumyef;rsm;}Zmwfum;ESpfum;teuf þZmwfum;


onf y&dowf\ &ifudk wjrnfhjrnfhjzpfapcJhaom Zmwfum;jzpfcJhonf/
ppfaMumifh cspf;olrsm; auGuGif;&yHkESifh twd'ku©a&mufMu&yHkudk ½kduful;
azmfjyonfrSm aMuuGJp&mjzpfonf/ tefwdkeD,dk? *sDtdkAefeDESifhrm½SmwdkY\
cHpm;csuftoD;oD;udk rsufESmtrlt&mjzifh o&kyfaqmifcsufrsm; ( 
 

 

  )jzifh jyxm;yHk xd&SvSonf/ qdkzD,mu 'g&dkufwmBuD; 'DqD



 

um;ukd ]'Dqu D m;[m uRerf q&m&if;qdv k nf; [kw?f zcifqv kd nf; [kww f hJ
uRefr av;pm;&wJh 'g½kdufwmBuD;wpfa,mufjzpfygw,f}[k qdkcJhonf/
,ckqdkvQif 'g½kdufwmBuD; 'DqDum;\ ]aeMumyef;} Zmwfum;
urÇmESifht0ef; ½kHwifjyocJhonfrSm 25 ESpfausmf ESpf 30 eD;yg; umv
MumjrifhcJhNyDjzpfonf/ odkYwdkif urÇmh½kyf½Sify&dowfrsm;onf ]aeMumyef;rsm;}
Zmwfum;udk rarhraysmufEikd Mf uao;bJ woojzpfaeMuqJyif/ ESpu f mv
rsm;Mumjrifo h mG ;NyjD zpfaomfvnf; ra[mif;Edik o
f nfh *E¦0ifZmwfum;aumif;
wpfum;tjzpf urÇmh½kyf½Sifordkif;wGif wifusefí ae&pfcJhavonf/
q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 121

*sLvD,m

tar&duef jyZmwfa&;q&mr vDvD,ef [Jvfrif;( 

 )


    


ESifh *sLvD,m ( )wdkYonf touf 12 ESpft½G,f i,fpOfuav;b0




 


uwnf;u cifrifaygif;oif;vmcJhaom tcspfqHk;oli,fcsif;rsm; jzpfMu


onf/ vDvD,ef\ rdbrsm;u qif;&JNyD; *sLvD,m\ rdbrsm;u csrf;om
MuG,f0Muonf/ *sLvD,monf i,fpOfuwnf;uyif a&Tay:jrwif
aecJh&aomfvnf; pdwfoabmxm; rarmufrm/ ÓPfynmvnf;xufjruf
onf/ tDwvD? *smref bmompum;rsm; wwfuRrf;onf/ vDvD,efESifh
*sLvD,monf ESpfaygif;rsm;pGm twlwGJaevmcJh&if; *sLvD,m\ tdrfonf
vDvD,eftwGuf pm;tdrfaomuftdrfjzpfvmcJhonf/
ESpfaygif;rsm;pGm wwGJwGJ rcGJtwl aevmcJhaom vDvD,efESifh
*sLvD,m oli,fcsif; ESpfa,mufwdkYonf touf 17 ESpforD; t&G,f
avmufwGif vlcsif;uGJoGm;cJhMuonf/
ynmxufjrufNyD; aiGaMu;wwfEkdifaom *sLvD,mu atmufpzdkY
wuúodkvfodkY qufwufonf/ xdkrS AD,ifem aq;wuúodkvfodkY qufwuf
onf/ *sLvD,monf urÇmausmf pdwfynm½SifBuD; qpf*refz½kduf\
wynfh jzpfoGm;cJhonf/
*sLvD,m wuúodkvf qufwufaeaom ESpfumvrsm;twGif;
vDvD,efu *sLvD,mxHodkY pmrsm; rMumcP a&;cJhaomfvnf; *sLvD,m
122 vif;a0jrdKif

xHrS jyefpm wpfapmifwpfavrQudkyif vDvD,ef r&cJh/ vDvD,efonf


*sLvD,mtay: em;vnfEdkifjzpfcJhonf/ pdwfvnf; qdk;onf/ odkYaomf
vnf ; c&pö r wf v d k umvrsKd ; ? vD v D , ef a rG ; aeY v d k umvrsKd ; wG i f
*sLvD,mhxHrS vufaqmifypönf;awG vlMuHKESifha&mufvmpjrJ/ wpfcg wpf&H
tzdk;wef vuf0wfvufpm;rsm;yif ygvdkufao;onf/ wpfcgwpf&Hü
vD v D , ef oabmusonf h yef ; csD u m;rsm;yif ygvmwwf a o;onf /
xdktcgrsKd;wGifrl olYudk rarhao;ygvm;[laom tawG;jzifh *sLvD,mh
tay: vDvD,ef 0rf;omrqHk;? aus;Zl;wifrqHk; jzpf&onf/
xdktcsdefum; 1933-34 ckESpf 'kwd,urÇmppf tBudKumvjzpf
onf/ *sLvD,monf AD,ifem aq;wuúodkvfwGif z½GdKuf\ wynfhtjzpf
ynmoif,al e&if; emZDrq l v
kd ekd \
D oabmw&m;rsm;udk avhvmaecJo h nf/
xdktcsdefwGif vDvD,efwpfa,mufrSm olYxuf toufBuD;ol? olYudk ajr
awmifajr§mufay;ol? pHkaxmuf0w¬Ka&;q&mBuD; 'uf&SD[rf;ruf ( 

  

 )ESifh twlaexdkif&if; jyZmwfrsm; pwifa&;aecsdef jzpfonf/





yxrqHk;jyZmwf   


udk a&;&if; pdwfwdkif;rusEdkif jzpf


       

aeí t&ufudkcsnf; zdaomufaecsdefjzpfonf/ aemufqHk; pdwfavavESifh


yg&DodkY xGufvmcJhonf/ aps;aygayg [kdw,fwpfckwGif wpfvMum
wnf;cdk&if; tcsdefjzKef;í aecJhonf/
AD,ifem½Sd *sLvD,mudk atmufarhowd&pdwfjzifh zkef;qufMunfh
onf/ vDvD,efu olvmcJhrnf[k qdkaomtcg *sLvD,mu ]aeOD;? cP
apmifhOD;}[k qdkonf/ xdkumvrSmyif AD,ifemNrdKUawmf zavmf&pfa'ghzf&yf
uGuf&Sd um;vfrwftaqmufttHkudk MopBwD;,m; tpdk;&u 0ifa&muf
wdkufckdufodrf;ydkuf&m vl 200 cefY aoqHk;oGm;onfhowif;udk vDvD,ef
owif;pmwGif zwfvdkuf&onf/
vDvD,efonf oli,fcsif;*sLvD,mtwGuf pdwfylíaeqJAD,ifem
rS zkef;vmonf/ *sLvD,mwpfa,muf aq;½kHay: a&mufaeNyDjzpfaMumif;
taMumif;Mum;jcif;jzpfonf/ vDvD,ef *sLvD,mudk aq;½kHay:wGif
awGY&aomtcg rsufESmESifhESmacgif;wGif ywfwD;tjynfh/ ajcaxmufu
wGJavmif;/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 123

*sLvD , monf tpp od w wf o l ? aph p yf a ocsmol j zpf o nf /


vDvD,ef wnf;cdkaexdkifzdkY [dkw,fcef;utp BudKwifpDpOfNyD;om; jzpfae
onf/oli,fcsif;ESpfa,muf ESpfaygif;rsm;pGmtwGif; yxrqH;k tBurd t f jzpf
jyefvnfawGYqHkcJhjcif;jzpfonf/ awGYrnfhawGUawmhvnf; 0rf;omp&m?
aysmfp&mr[kwfcJh/
vDvD,eftzdkY *sLvD,mtjzpfrsm acsmufcsm;p&m? xdwfvefYp&m/
*sLvD,mtjyefcdkif;ojzifh vDvD,efjyefvmcJhonf/ tar&du
txd rjyefao;bJ yg&DwGif wpfvMumwG,fuyfaecJhonf/ odkYaomf bm
owif;rQ rMum;&/ odkYjzifh vDvD,eftm;avQmhNyD; aemufqHk; e,l;a,muf
odkY jyefvmcJhawmhonf/ xdkumvrSmyif olYjyZmwfudk tNyD;a&;om;jzpf
cJhonf/
aemufwpfESpfavmuf Mumaomtcg *sLvD,mxHrS pmwpfapmif
rarQmfvifhbJ a&mufvmonf/ *sLvD,mu ol tdrfaxmifusaeNyDjzpf
aMumif;? vDvDqdkonfh orD;uav; wpfa,muf &aeNyDjzpfaMumif;?
ae&yfvdyfpm twnfwus r&Sdao;aMumif; xnfha&;xm;onf/ pmudk
zwf&aomtcg vDvD,efrSm *sLvD,mtwGuf &ifarm&avonf/ xdk
twGif;rSmyif vDvD,efonf  

 trnf&Sd 'kwd,jyZmwfudk



  

a&;NyD;oGm;cJhí 1937 ckESpfwGif armfpudkNrdKUawmfwGif usif;yrnfh jyZmwfyGJ


awmfodkY wuf&ef yg&DodkY xGufvmcJhonf/
yg&DodkY a&mufaomcgtcg yg&Da&muf rdwfaqG tar&duef pma&;
q&mrBuD; a':a&mfoDygumwdkY ZeD;armifESHESifh awGYNyD; wpfvcefYae&if;
*sLvD,mxHodkY zkef;quf qufoG,fcJhonf/ *sLvD,mu vDvD,eftm;
bmvifodkY a':vmaiG 5 aomif; oGm;ydkYcdkif;onf/ aiGydkYonfhc&D;u ouf
pGefYqHzsm;c&Djzpfonf/ xdkaiGrsm;rSm *sLvD,mydkif aiGawG/ xdkaiGonf
*smreDrS emZDn§Of;yef;cH vl 500 odkYr[kwf 1000 \toufudk u,f
wifEdkifrnfh aiG[k *sLvD,mu qdkonf/ *sLvD,m\ vlwpfa,muf
a':vmaiG 5 aomif; vDvD,efxHodkY rMumcifwpfaeY vmydkYonf/
vDvD,efonf a':vmaiG 5 aomif;udk &ifrSmydkufNyD; *sLvD,mydkYcdkif;&m
bmvifodkY oGm;ydkYcJh&onf/
124 vif;a0jrdKif

vDvD,efbmvifa&mufaomtcg pm;aomufqdkifwpfqdkiftwGif;
odkY 0ifvmcJhonf/ pm;aomufqdkifxJrS jrifuGif;rS vDvD,eftzdkY tHhMo
p&m? pdwfwkefvIyf acsmufcsm;p&m/ aemufqHk;cGJcJhpOfu vlaumif;yuwd
jrifawGYcJ&aom *sLvD,mhab;wGif csKdif;axmufwpfpkH/ vDvD,efonf
*sLvD,mudk MunfhNyD; rsuf&nfNzdKifNzdKifuscJh&avonf/ oli,fcsif; ESpf
a,muf ESpfem&Dom awGYvdkuf&onf/ wpfa,muftaMumif; wpfa,muf
bmrS jynfhjynfhpHkpHk rajymvdkuf&/ vDvD,efu aemufxyf wpfem&Davmuf
aecsifao;aomfvnf; *sLvD,mu cGifhrjyKawmh? jyefawmh[k qdkonf/
aemufESpfv oHk;v MumvQif *sLvD,m e,l;a,mufodkY vmrnf/ apmifh
ae[k rSmonf/ vDvD,efudk *sLvD,mhvlawGu apmifha&SmufvkdufydkYonf/
vDvD,efonf armfpudk jyZmwfyGJawmfodkY qufvufxGufcGmvmcJh
onf/ yGJawmfNyD;aomtcg *sLvD,mhudkarQmfonf/vDvD,efrnfrQarQmfonf
jzpfap *sLvD,mum; vDvD,eYfxHodkY rvma&mufEdkifawmh/ þb0wGif
*sLvD,mhudk vDvD,ef rawGYEdkifawmh/

(2)
]*sLvD,m}Zmwfum;onf tar&duefpma&;q&mr vDvD,ef[Jvf
rif;(


  )\ ud,


 k af &;tw¬Kyw
   Ü då ]yifwrD ifw}kd (



 )pmtkyf  


  


xJ r S tcef ; wpf c ef ; jzpf a om ]*sLvD , m} ( )ud k tajccH í ½k d u f 

 


ul;xm;onfh &kyf&Sifum;jzpfonf/ emZDqefYusifa&; ajratmufvkyfief;


wGif yg0ifvkyfudkif&if; ol&Jaumif;wpfa,muftjzpf toufpGefYvTwfoGm;
cJhaom *kPfoa&&Sd aMu;&wwf txufwef;vTmrS qif;oufvmcJhol
ynmwwf rdef;uav;wpfa,muf\ wu,fhb0 Zmwfvrf;jzpfonf/
vDvD,ef[Jvfrif;\ ]*sLvD,m}0w¬KZmwfvrf;udk urÇmausmf
'g&kdufwmBuD; MopMwD;,ef;vlrsKd; z&uf'fZifemref; ( )    

   


 

u 1977 ckESpfwGif ½kyf½Sifum;BuD;tjzpf ½kduful;cJhonf/ xkwfvkyfolrSm


&pfcsuf½kdU? ZmwfnTef; t,fvAifqm;*sifh( )u xkwfvkyfol








   


twGuf yxrqHk;um;jzpfonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 125

'g&dkufwmBuD; z&uf'f Zifemref;onf    




      






     

                                              

  
       

  
                             

ponfh Zmwfum;BuD;rsm;udk ½kduful;cJhNyD;         


 

  
   

 


Zmwfum;wdkYjzifh taumif;qHk;'g&dkufwm atmfpumqkudk ESpfBudrf&cJhol


jzpfonf/
z&uf'f Zifemref;\ þ]*sLvD,m}Zmwfum;wGif vDvD,eftjzpf
rif;orD; *sdef;azmif'g( )? *sLvD,mtjzpf Aifeufqm&uf'f   

     


*a&UAf( )u yg0ifo&kyfaqmifcJhMuonf/ Aifeufqm


  


  
 

&uf'f*a&UAfonf þZmwfum;jzifh taumif;qHk; o½kyfaqmifrif;orD;


atmfpumqkudk &cJhonf/
jynfhwefqmrb0udk ½kduful;aom Zmwfum;jzifh yxr  


tBudrf o&kyfaqmifatmfpumqk &&SdcJhaom *sdef;azmif'ifonf AD,uferf


ppfjyefwdkY\b0udk ½kduful;aom Zmwfum;jzifh 1978 

 

    

ckESpfwGif 'kwd,tBudrf taumif;qHk;trsKd;orD; o&kyfaqmifqkudk qGwf


cl;&&SdcJhonf/
þZmwfum;udk ½kduful;aecsdefwGif o½kyfaqmifrif;orD;ESpfOD;rSm
touf 40 wpf0dkufwGif &SdaeMuNyD; o&kyfaqmif obm0t& &ihfusuf
aeMuNyDjzpfonf/
]*sLvD,m}onf ppfqefYusifa&;? emZD0g'qefYusifa&;ESifh jidrf;
csrf;a&;udk OD;wnfaom Zmwfum;? rdef;uav;ESpfOD;\ cdkifusnfaom
oHa,mZOfzGJYqdkaom Zmwfum;wpfum;jzpfonf/ þZmwfum; urÇmwpf
vTm;wGif jyocJhonfrSm ,ckqdkvQif ESpfaygif; ESpfq,fausmf oHk;q,feD;yg;
umvMumcJhNyDjzpfonf/ odkYaomfvnf; urÇmh½kyf½Sifordkif;wGif rrSdef
raysmufu, G o
f mG ;bJacwfopf*E¦0if½yk ½f iS u
f m;wpfum;tjzpfurÁn;f wifí
aeqJyif/
q
126 vif;a0jrdKif

okcNrdKYawmf

(1)

[mp&Dyg;onf touf 32 ESpft&G,f&Sd tdE´d, wdkif;&if;om;


v,form;wpfa,mufjzpfonf/ b*Fvm;jynfe,ftaemufydkif; befulvD
aus;&Gmuav;wGif arG;zGm;cJhonf/ tazu csrf;omonfh v,form;wpf
a,muf jzpfcJhaomfvnf; ESpfq,f&mpk 'kwd,ESpfydkif;umvwGif tdE´d,
EdkifiHü pD;yGm;ysufuyfBuD;qdkufaomtcg ajrrJh ,mrJh v,fulvDb0odkY
a&mufoGm;onf/
xdkESpf umvrsm;wGif rdk;tBuD;tus,f acgifojzifh b*Fvm;
v,form; 12 oef; tiwfab;qdkufoGm;onf/ b*Fvm; v,form;rsm;
onf awmrSmaeír&awmhojzifh NrdKUawmf umvuwåm;odkU wufvmcJhMu
onf/ rsKd;quf wpfquftwGif; vl 6 oef;cefYom aexdkifcJhaom
umvuwåm;onf 'DvdIif;awG tqufrjywf vdrfhwufvmovdk wufvm
aom'ku©onftkyfpkBuD;aMumifh aeYcsif;ncsif; vl 10 oef;cefY jzpfoGm;
onf /
ESpfaygif; 250 eD;yg; jAdwdoQtifyg,mBuD; NrdKUawmfjzpfcJhaom
umvuwåm;? uAsmq&mBuD; &mbifj'mewfofw*dk;? acwfopfolawmfpif
&mrc&pfoQemESifh qGmrd0da0ueE´mwdkYudk arG;zGm;ay;cJhaom umvuwåm;?
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 127

urÇmausmf 'g½ku d wf mBu;D qmwsm*spaf &;udak rG;zGm;ay;cJah omumvuwåm;?


yg&DESifh a&mrESpfNrdKUaygif;xuf pma&;q&m uAsmq&m ta&twGuf
rsm;onfh umvuwåm;? vef'efESifh e,l;a,muf ESpfNrdKUaygif;xuf *sme,f
r*¾Zif;ta&twGufrsm;cJhonfh umvuwåm;/ xdkumvuwåm;NrdKUBuD;
onf [mp&Dpyg;wdkYvdk awmrSiwfí NrdKUay:wufajy;vmcJhMuonfh
'ku©onfv,form;rsm;twGuf i&JbHkBuD;jzpfcJhonf/ vlrqefonfhNrdKU?
wHvQyfNrdKUBuD;jzpfcJhonf/
'ku©onf v,form;rsm;twGuf umvuwåm;NrdKUBuD;onfaep&m
rJh pm;p&mrJhonfht&yfjzpfonf/ vrf;ab;wGif rdom;pktvkduf twHk;
t½kH; tdyfMu&onf/ trIdufyHkxJrS pm;MuGif;pm;usefrsm;udk arTaESmufí
pm;aomufcJhMu&onf/ v,form;onf olawmif;pm;r[kwf/ odkYwdkif
aemufqHk; iwfvmaomtcg awmif;&rf;pm;aomufMu&awmhonf/
umvuwåm; wpfNrdKUvHk;onf npfywfaya&vsuf&Sdonf/
vrf;awGuvrf;tdv k rf;a[mif;/ trIud yf akH wGuae&mtESUH /jrifíraumif;/
teHYtouf qdk;qdk;awGu a½SmifírvGwf/ rdv’mydkufawGu aygufjyJaeNyD;
tnpftaMu;awGu vrf;ay:wGif ayusHíaeonf/ wpfESpfwGif rdk;u
&Spfvavmuf r&Gm/ &moDOwku yljyif;NyD;? a&uvnf; &Sm;vdkufao;onf/
0rf;a&m*g? ta&jym;a&m*g? iSufzsm;a&m*g? tqkwfa&m*g? tm[m&csKdUwJh
ojzifh ay:aygufvmonfh aemufqufwGJa&m*g? a&m*gawGu pHkonf/
[mp&Dyg;rdom;pk umvuwåm;NrKd Uay:odaYk &mufaomtcg vrf;ab;
wGifae vrf;ab;wGiftdyfNyD; [mp&Dyg;u ulvDtvkyfudk &Smonf/
rdom;pku trIdufyHkwGif pm;p&m&Smonf/ rdom;pk iwfjywfaeNyDjzpfí
[mp&Dyg;onf aoG;udkazmufí a&mif;pm;onf/ udk,fhaoG;udk,fazmufí
a&mif;pm;onfyif [mp&Dyg;rSm acgif;yHkjzwfcHvdkuf&ao;onf/
[mp&Dyg;onf b*Fvm;e,fom; vHcsm;orm; &rfuseE´&mESifh
awGYNyD; &rfuseE´&m\tultnDjzifhyif aeYcsif; ncsif; vHcsm;orm; jzpf
oGm;onf/ odkYjzifh [mp&Dyg;onf umvuwåm;NrdKUay:½Sd wpfodef;cefYta&
twGuf&Sdonfh vHcsm;orm;rsm;pm&if;wGif wpfa,muftygt0ifjzpfvm
cJh\/
128 vif;a0jrdKif

tdEd́,EdkifiHonf o,HZmwaygrsm;onfh wdkif;jynfjzpfaomfvnf;


tvGefqif;&Jonf/ vlrsKd;a&;? bmoma&;? EdkifiHa&; y#dyu©wdkYjzifh tjrJ
rjidrfouf/ *ED̈? &mrc&pfoQem? qGmrd0da0ueE´mwdkYuJhodkYaom olawmfpif
rsm; xGef;um;cJhaomfvnf; qdk;npfonfh EdkifiHa&;orm;wdkY jynfhESufae
onfhwdkif;jynfjzpfonf/ 'Hk;ysH j*dK[fwkawG tmumowpfcGif vTwfwif
aeonfhMum;u vlq,fOD;wGif &SpfOD;u vSnf;jzifh oGm;vmaeMu&qJ
jzpfonf/
þodkY qif;&Jtiwfab;qdkufaeonfh EdkifiHudkrS a½G;NyD; omoemjyK
&ef a&mufvmonfh vlxl;vlqef;yk*¾dKvfrSm udkAmpuD;trnf½Sd Oa&my
om; c&pf,mef bkef;BuD;wpfyg; jzpf\/ touf 32 ESpf/ udkAmpuD;
onf vlOD;a& 7 aomif;cefY&Sdonfh ]tmeefem*&}ac: ]okcNrdKUawmf}trnf
½Sd qif;&Jom; &yfuGufuav;wGif ausmufcsum ol\wpfudk,fawmf
u,fwifa&;vkyfief;udk pwifcJhonf/ a&m*gonf 'ku©onfrsKd;pHkMum;wGif
aexdkif&if; olwdkY\ b0jyóem? vlrI'ku©t00udk ulnDajz½Sif;onf/
odkYaomfvnf; qif;&JrI acsmufurf;yg;twGif;odkY euf½Idif;pGm usa&muf
aeaom 'ku©onfrsm;twGuf udkAmpuD;\ ulnDaqmif½GufrIonf
ork'´&mxJrS a&wpfpufrQom jzpfcJhonf/
[mp&Dyg;onf vHcsm;olaX;BuD; em&deE´&mxHwGif &rfuseE´&mESifh
twl vHcsm;ajy;qGJaepOf wpfaeY &rfuseE´&mwpfa,muf vHcsm;qGJ&if;
vrf;ay:wGif vJusaoqHk;oGm;aomtcg [mp&Dyg;onf awmBuD;rsuf
rnf;xJü wpfa,mufwnf; usef&pfcJhovdk jzpfcJh&onf/ [mp&Dyg;\
aus;Zl;&Sif rdwfaqG &rfuseE´&monf tqkwfa&m*gudk tjyif;txef
cHpm;ae&oljzpfonf/ iwfrSmpdk;í aoonfhaeYtxd vHcsm;ajy;qGJcJh&jcif;
jzpfonf/ [mp&Dyg;onf &rfuseE´&m\ tjzpfudk MunfhNyD; xdwfvefY
wkefvIyfoGm;onf/ olvnf; wpfaeY þtjzpfrsKd; MuHKawGU&rnfjzpfonf/
a½SmifvGJí r&Edkif/
onfMum;xJ olaeaom usL;ausmf&yfuGufuav;rSm tzsufcH&
ojzifh [mp&Dyg;wdkY rdom;pkrSm vrf;ay:odkY jyefa&mufcJh&onf/ xdktcsdef
wGif [mp&dyg;rSm acsmif;qdk; aoG;yga&m*gjzpfum tqkwfa&m*g a0'em
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 129

&SifBuD;vHk;vHk;jzpfaeayNyD/ ESpfaygif;rsm;pGm yifyef;qif;&JcJh&onfh'Pfrsm;?


tm[m&csKdUwJhonfh 'Pfrsm;aMumifh olvnf; oufqdk;r&SnfEdkifawmhNyD/
[mp&Dyg;onf vHcsm;ajy;qGJ&if; acsmif;w[Gwf[GwfESifh jzpfvm
onf/ tiftm;vnf; r½Sdawmhojzifh vHcsm;qGJ&if; vrf;ay:wGif rMum
cP vJonf/ vHcsm;pD;ol c&D;onfwpfOD;u [mp&Dyg;udk MunfhNyD;
oabmusoGm;onf/ oloabmusjcif;rSm [mp&Dyg; vHcsm;tqGJaumif;
onfhtjzpfudk r[kwf/ rMumcif aoawmhrnfqdkonfudk odaomaMumifh
jzpfonf/ xdkt½dk;yGJpm;u [mp&Dyg;udk q&m0efwpfa,mufxHac:oGm;
onf/ odkYjzifh [mp&Dyg;onf rdom;pk pm;0wfaea&;twGuf raocifu
yif t½kd;udk BudKwifa&mif;pm;cJh&awmhonf/
tdE´d,EdkifiHwGif t½dk;0,f,lonfh ukrÜPD(8)ckavmuf&Sdonf/
xkdukrÜPDrsm;u tdEd́,rS t½dk;rsm;udk aps;aygaygjzifh 0,fum Oa&myESifh
tar&duefjynfaxmifpkodkYwifydkYonf/ Oa&myESifhtar&duefjynfaxmifpk
wdkYu aq;ynmoif&efESifh aq;okawoevkyfief;rsm; vkyf&eftwGuf
tdE´d,rS aps;aygayg&onfh t&dk;rsm;udk 0,fMuonf/ odkYjzifhtdE´d,EdkifiH
onf Oa&myodkY vl½kd;wifydkYonfh vkyfief;ud tBuD;tus,fvkyfudkifonfh
EdkifiHjzpfvmNyD; umvuwåm;pmf t&dk;0,f,la&;vkyfief;twGuf tcsuf
tcsm A[dkXmewpf&yfjzpfvmcJhonf/
a,mufsm;awGu iwfvQif aoG;azmufí a&mif;pm;? raocifu
t½dk;a&mif;pm;Muonfhenf;wl trsKd;orD;awGu MuH&mr&awmhvQif oaE¨
om;udk azmufa&mif;pm;Mu&onf/ oaE¨om;udk ADZrsKd;aphynm okaw
oevkyf&efESifh i,frljyef tm;wdk;aq;rsm; azmf&ef Oa&myu 0,f,lonf/
xdkYtwGuf raooifhbJ aoolawGvnf; renf;cJh/
tdE´d,vlrsKd;rdbwdkif;wGif acgif;cJ&aom jyóemwpf&yf&Sdonf/
,if;rSm orD;unm t&G,fa&mufvmvQif tdrfaxmif&ufom; csay;Edkif
a&;jzpfonf/ vufxyfyGJtwGuf orD;&Sifu tukeftus cH&onf/
vufzGJYypönf; cef;0ifypönf;utp wm0ef,l&onf/ [mp&Dyg;onf
t&G,fa&mufvmNyDjzpfonfh orD;av;udk udk,fa&jym;a&m*gonfvdk?
rsufrjrif'ku©dwESifh avjzwf roefrpGrf;olvdk vlrsKd;awGu aiGay; 0,f
,lonfhtjzpfudk rcHEdkif/
130 vif;a0jrdKif

awmrSmwke;f u v,fuiG ;f jyifawGxrJ mS ajy;vTm; aqmhupm;cJo


h nfh
orD;uav;? NrdKUa&mufawmh aps;xJrSm awmif;pm;cJh&onfh orD;uav;?
trIdufyHkrSm tpm&Smpm;cJh&onfh orD;uav;/ xdkorD;uav;twGuf
aomurat;jzpfum t½kd;BudKwifa&mif;cJh&onfhaiGjzifh owdkYom;bufu
vnfyif;n§pfí awmif;qdkonfh awmif;qdkcsuf rSeforQudk tpGrf;ukef
tavsmhay;vdkufavsmNyD; orD;udk rjzpfrae tdrfaxmifcsay;vdkufonf/
orD; r*FvmaqmifonfhaeYrSmyif [mp&Dyg; aoqHk;onf/
xdkYaemuf rMumcif umvuwåm;NrdKUBuD;rsm;onf avrkefwdkif;'Pf
udk tvl;tvJcH&um vlESpfoef;ausmf aoqHk;oGm;cJhonf/ vlaxmif
aomif;csDNyD; 'ku©onfb0odkY a&mufoGm;onf/ rkefwdkif;usNyD; wpfywf
tMumwGif tdEd´,jynfBuD;\ yxrqHk; tPkjrLAHk;udk atmifjrifpGm
azmufcGJprf;oyfEdkifNyDjzpfaMumif; tpdk;&u aMujimonf/
aemufydkif;ürl okcNrdKUawmf\ tajctae tqifhtwef;onf
tawmftoifhwdk;wufvmcJhonf/ okcNrdKUawmf ulnDa&;toif;rsm;
ay:aygufcJhMuNyD; Oa&myEdkifiH tawmfrsm;rsm;u tvSLaiGrsm; xnfh0if
NyD; aq;ay;cef;rsm;? rdcifESifhuav; apmifha&Smufa&;a*[mrsm; zGifhvSpf
EdkifvmcJhonf/ c&pf,mefbkef;awmfBuD; udkAmpuD;onf ol tvGefvdkcsif
cJhaom tdEd́,EdkifiHom;b0udk &&SdoGm;cJhonf/ okcNrdKUawmfodkY vma&muf
NyD; udkAmpuD;ESifhtwl tcuftcJ'ku©rsm;udk cHpm;cJhol tar&duefq&m0ef
rav; rufpfrSmrl olYEdkifiHodkY jyefoGm;onf/ ESpfq,f&mpkwGif vlom;wpf
a,mufjzwfoef;cJh&onfh tawGUtBuHKrsm;teuf vurÇmodkYoGm;onfh
c&D;uvGJvQif okcNrdKUawmfodkY a&mufcJhonfh c&D;onf tvGefw&m
xl;jcm;onfh tawGUtBuHKjzpfonf[k rufpfu aemiftcg wzGzG ajymqdk
cJhavonf/

(2)
]okcNrdKUawmf} ( ) 0w¬Kudk jyifopfpma&;q&m
       

]'dkrDeDvmjy,f}(

  ) (1993 Mo*kwfvwGif touf 62
      



ESpf)u 1985 ckESpfwGif a&;om;xkwfa0cJhonf/ vmjy,fonf oHwref


*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 131

wpfOD;\ om;tjzpf BuD;jyif;cJhonf/ touf 18 ESpft½G,fwGif ajrmuf


tar&du wdkufodkY oGm;cJhonfh tawGUtBuHKudk yxrqHk; pmtkyftjzpf
a&;om;cJhonf/
1955 ckESpfwGif ppfwyfwGif trIxrf;&if; tar&duefvlrsdK;
v,f&Daumvif; ( )ESifh awGUqHkcifrifcJhMuNyD; ppfowif; 

   

axmuf t jzpf aqmif ½ G u f c J h o nf / aumvif ; u ]e,l ; pf 0 d c f } r*¾ Z if ;


owif;axmuftjzpfvnf;aumif;? vmjy,fu ]yg&Drufcsf}r*¾Zif; owif;
axmuftjzpfvnf;aumif; vkyfcJhonf/ 1963 ckESpfwGif ]yg&D rD;avmif
Nyv
D m;}(   )trnf&dS pmtkyu

f kd a&;om;cJo
  h nf/ ,if;pmtkyf

    

onf xdkpOfu a&mif;taumif;qHk; pmtkyfwpftkyf jzpfcJhonf/ xdkpmtkyf


udk 1966 ckESpfavmufu jrefrmjyefqdkcJhzl;onf/
tdEd´,EdkifiH vGwfvyfa&;udk tajccHí ]nOfYv,f,HrS vGwfvyf
a&;}(
   )pmtkyfudk a&;om;xkwfa0cJh&m tdEd́,wdkuf
        

i,fwGif olYtrnfudk vlodrsm;vmcJhonf/ (xdkpmtkyfudk 1978 ckESpfu


armifay:xGef;u]armifhbufwefESifh tdEd́,vGwfvyfa&;wdkufyGJ}trnfjzifh
a&;om;xkwfa0cJhNyD; 2000 jynfhESpf ZGefvxJwGif avmuopfpmayrS
]oef;acgif,H vGwfvyfa&;}trnfjzifh 'kwd,tBudrfxyfrHxkwfa0cJh
onf/) 1985ckESpfwGif attdkif'Dtufpfa&m*gtaMumif;okawoejyK
csuftay:tajccHí]tcspf&JU tjcm;wpfzufrSm}( )0w¬Kudk       

a&;cJhonf/ xdk0w¬Kudk pma&;q&mBuD;jroef;wifhu ra[oDr*¾Zif;wGif


]tcspfrdk;aumif;uif}trnfjzifh tcef;qufjrefrmjyefqdkcJhonf/ vmjy,f
onf ,if;0w¬Kudka&;om;&eftwGuf tar&duefjynfaxmifpk? tdEd´,?
*smreDESifh vlZifbwfNrdKUrsm;odkY oGm;a&mufavhvmcJhonf/
vmjy,fonf pmtkyfwpftkyfudk wpfESpfcefYtcsdef,lí avhvma&;
om;avh&Sdonf/ ola&;onfh pmtkyftrsm;pkonf atmifjrifcJhonf/
]okcNrdKUawmf}pmtkyfqdkvQif apmifa& 6 oef;cGJtxd a&mif;cJh&onf/
(ok c Nrd K Uawmf } 0w¬ K ud k 1987 ck E S p f a vmuf u pH y ,f j zLr*¾ Z if ; wG i f
q&mjroef;wifhu tcef;qufbmomjyefNyD; avmuopfpmayrS vHk;csif;
xkwfa0cJhonf/) vmjy,fonf pkpkaygif; pmtkyf 14 tkyfa&;om;cJhNyD;
132 vif;a0jrdKif

olYpmtkyfrsm; apmifa&oef; 50 ausmf a&mif;cJh&onf/ pma&;onfh


tvkyfjzifhyif oef;<u,folaX; jzpfcJhonf/ urÇmay:wGif tzdk;wefqHk;
aps;tBuD;qHk; ay;&onfh ½dk;½GdKufpfum;udk pD;onfh pma&;q&m jzpfonf/
tdEd́,EdkifiHudk ol\ 'kwd,EdkifiH? 'kwd,tdrf[k qdkonf/ tdEd́,ESifh yg&Dudk
td r f O D ; ES i f h Murf ; jyif y rm oabmxm;um av,mOf j zif h rMumcP
ul;vl;oGm;vmonf/ tdEd´,EdkifiHtay: ol oHa,mZOfBuD;cJhonf/
vmjy,fonf ]okcNrdKUawmf}0w¬Ka&mif;&aiGESifh ½kyf&Siftjzpfa&mif;
&aiGpmrlcxJrS wpf0ufudk tdEd́,EdkifiH&Sd temBuD;aq;½Hkrsm;? roefrpGrf;
ESihf tjcm;'kuo © nfausmif;rsm;? rdcifEiS u
hf av;apmifah &Smufa&; a*[mrsm;
okdY aiGaMu;ESifh aq;0g;rsm; pdwftm;xufoefpGm vSL'gef;axmufyHhcJhonf/
,cktxd olvLS 'gef;axmufychH ahJ om aiGom;yrmPrSm tar&duefa':vm
2 oef;ausmf &SdoGm;cJhNYyD[k od&onf/
vmjy,fonf rmomxa&qmuJhodkYaomyk*¾dKvfrsdK;ESifh txl;cifrif
cJhonf/ rmomxa&qmtaMumif; ½kyfjrifoHMum;Zmwfum; wpfum;½dkuf
zdkY pDpOfcJhao;onf/ 1989 ckESpfwGif uifqma&m*gESifh cGJpdwfuko&aom
tcg rmomxa&qmESifh tjcm;oDv&Sifrsm;u olYtwGuf qkawmif;ay;
cJhMuonf[k qdkonf/

ÄÄÄ

'dkrDeDvmjy,f\ ]okcNrdKUawmf}0w¬Kudk emrnfausmf        

        ESihf
    Zmwfum;rsm;udk
                 

½dkuful;cJhol urÇmausmfNAdwdoQ'g½dkufwm ½dkvif;*sdKzD( )u        

1990 jynfhESpf ESpfOD;ydkif;u tzGJUom; 120 jzifh umvuwåm;odkY oGm;


a&mufNyD; ½dkuful;cJhonf/ 0w¬KxJutwdkif; qif;&Jom; &yfuGufaygif;
60 ausmfudk a'ocH tvkyform; 300 ausmfjzifh a':vm 1.4oef;ausmf
tukeftuscHNyD; aqmufvkyfcJh&onf/ Zmwfum;½dkuful;p&d pkpkaygif;
a':vmoef; 100 ausmf ukefuscJhonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 133

]okcNrdKUawmf}0w¬Kudk ½kyf&Sifvma&muf ½dkuful;a&;twGuf uGef


*&utpd;k &u cGijhf yKcahJ omfvnf; þ½ky&f iS o f nf umvuwåm;NrKd U\ qif;&J
rGaJ wrIEiS hf tedXm½Hrk sm;udk ½du
k u
f ;l jcif;jzpfojzifh cGirhf jyKoif[
h k jyefMum;a&;
ESifh toHvTifhOD;pD;Xme0efBuD; yD,ltif'&mu uefYuGufcJhonf/ 'g½dkufwm
½dkvif;*sdKzDrSm ol\ZmwfñTef;udk 14 BudrfrQ jyifay;cJh&onf/
]]umvuwåm;udkoGm;NyD;½kyf&Sif½dkufvQif qif;&JwmawGudkyJ awGU&
rSmrdkY qif;&JwmudkyJ ½dkuf&rSmaygh}}[k tdEd´,½kyf&SifxkwfvkyfolwpfOD;u
qdkonf/ tjcm; ½kyf&Sifxkwfvkyfol rif;orD; tygemqif;uvnf; ]]umv
uwåm;NrdKUBuD; qif;&Jwmudk wpfurÇmvHk;todyJ? bmrS zHk;uG,faep&m
rvdkbl;}}[k qdkcJhonf/
]okcNrdKUawmf}½kyf&Sifonf NAdwdoQ½kyf&Sifxkwfvkyfol tD&efprpfESifh
'g½dkufwm ½dkvif;*sdKzDwdkYtwGuf tawmf'ku©a&mufcJY&aom Zmwfum;jzpf
onf/ Zmwfum;½dkufaeonfh ae&mtxdvmNyD; t&yfvkyf vufypfAHk;rsm;
jzifh ypfcwfcHcJh&onf/ qE´jyolrsm;u qE´jycJhMuonf/ w&m;pGJolu
pGJcJhMuonf/
rnfodkYyifqdkap xkwfvkyfolESifh 'g½dkufwmwdkY\ZGJaMumifh ]okc
NrdKUawmf}Zmwfum;rSm atmifjrifpGm ½dkuful;xkwfvkyf jyoEdkifcJhonf/
þ0w¬KESifh ½kyf&SifudkzwfNyD;? MunfhNyD; vlYb0wGif vljzpfaomfvnf;
vlYpnf;pdrfcsrf;omudk rcHpm;Mu&olrsm;? 'ku©ESifhb0pNyD; 'ku©ESifhb0qHk;
cJhMu&olrsm;twGuf u½kPmw&m; yGm;rsm;EdkifMuygap/ vlom;tcsif;
csif; pmemaxmufxm;pdwfjzifh pGrf;aqmifEdkif&mu@rS ulnDEdkifMuygap
[kom qkawmif;&ayawmhonf/

q
134 vif;a0jrdKif

qm[m&

1982 ckESpfu NAdwdoQ0efBuD;csKyf rm*&ufoufcsm\om; rmhcf


oufcsmonf tjynfjynfqdkif&m NydKifum;armif;NydKifyGJwGif 0ifa&mufyg0if
cJh&m qm[m&oJuEÅm& twGif;ü aysmufqHk;oGm;cJhonf/
rmhcfoufcsmudk Munf;wyf? avwyfwdkY tjyif;txef tawmfMum
ydkufpdyfwdkufí &SmcJh&m uHaumif;axmufrNyD; raoraysmuf jyefawGUcJh
&onf /
rmhcfoufcsm\ tjzpftysufudk a[mvD;0k'fa&muf tpöa&;½kyf&Sif
xkwfvkyfol olaX; rDemcsrf *dkvefu pdwf0ifpm;í aecJhonf/ xdktjzpf
tysuftay:rlwnfí ½kyf&SifZmwfvrf; zefwD;apcJhonf/ xdktcg 1927
ckESpf umvaemufcH qm[m& Zmwfvrf; ay:aygufí vmcJhawmhonf/
tar&duefjynfaxmifpk&Sd armfawmfum; xkwfvkyfa&;ukrÜPDBuD;
wpfck\ ydkif&SifolaX;orD; a';vfa*:'Gifonf i,f½G,facsmarmonfh
rdef;uav;wpfa,muf jzpfonf/ zcifBuD;u aotHhrl;rl; jzpfaeonf/
olYukrÜPDrS topfpufpuf xkwfvkyfvdkufonfh a*:'Gifypfuwf armf
awmfum;tm; urÇmwpfckvHk; todtrSwfjyKonfudk raocif jrifoGm;vdk
aom qE´jyif;jyaeonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 135

armfawmfum;opf wpfpD; tb,frQaumif;aMumif;udk urÇmu


csucf si;f odzYkd taumif;qH;k aMumfjimonfeh nf;rSm NyKd i;f um;armif;NyKd iyf w
JG iG f
rdrdwdkY\um;jzifh 0ifa&muf,SOfNydKifonfhenf;yif jzpfonf/ NydKifyGJwGif
pnf;urf;wpfck &Sdaeonf/ xdkpnf;urf;um; trsdK;orD;rsm; yg0if,SOf
NydKifcGifhrjyK[laom pnf;urf;yif jzpfonf/
cufonfrSm olaX;BuD;wGifvnf; om; r&Sd? orD;om xGef;um;cJh
í jyóem BuHKawGUae&awmhonf/
aemufqHk; a';vfa*:'Gifonf trsdK;om;toGifaqmifum olY
ukrÜPDrS a*:'Gifypfuwf um;opfudkarmif;íajrmuftmz&duwdkufrS qdyf
urf;NrdKUi,fav; t,fvf*sm&D'godkY NydKifyGJ0if&ef a&mufvmcJhonf/ olrESifh
twl ruúif;epfq&m ESpfa,mufvnf; vdkvdkr,fr,f tazmfac:vmcJh
onf/ a';vfa*:'Gifonf armfawmfum;ukrÜPDBuD; ajcmufckrS NydKifbuf
ajcmufa,mufESifhtwl qHkawGU&onf/ a';vf\ t"duNydKifbufum;
rmpD'DbifhZfESifh NydKifyGJ0ifrnfh [m;AGefvufZif;/
NydKifyGJppcsif;rSmyif a';vf\ trsdK;om;toGif aqmifxm;onfh
tjzpfrSm ay:vGifoGm;cJhonf/ a';vfonf tavsmhray;bJ vrf;aMumif;
twdq k ;kH udak ½G;cs,yf pfvu kd o
f nf/ vrf;aMumif;twdqk ;kH c&D;um; tEÅ&m,f
trsm;qHk; jzpfaomfvnf; a';vfonf xdkvrf;aMumif;rSyif um;udk
armif;vmcJhonf/
vrf;c&D;wpf0uf ta&mufwGif a';vfonf oJuEÅm&ae csrfb&m
&SdwfvlrsdK;pk\ nmvuf½kH; &mqdk;vf\ vufwGif;odkY a&mufoGm;onf/
&mqdk;vfonf a';vfudk jyefay;qGJum olwdkYpcef;qDodkY zrf;qD;ac:aqmif
oGm;awmhonf/
xdkvlrsdK;pk\ acgif;aqmifrSm *sufzm trnf&Sd apmfbGm;rsdK;vli,f
jzpfonf/ *sufzmonf rsufvHk;jymvJhvJhESifhcspfpzG,f i,f½G,facsmarm
aom a';vfudkjrifjrifcsif;cspfcifoGm;rdawmhonf/ odkYaomfvnf; olYtcspf
udk a';vftm; zGifhrajymbJ rsdKodyfxm;cJhonf/
a';vfonf xdkvlrsdK;pkxJrS tvpfxGufajy;vmcJhNyD; NydKifum;armif;
yGJwGif qufNydKif&ef BudK;pm;cJhaomfvnf; ratmifjrifcJhbJ oJuEÅm&twGif;
136 vif;a0jrdKif

vrf;aysmufcJh&onf/ oJuEÅm&twGif;wGif aotHhrl;rl; jzpfaeaom


a';vftm; rpöwmuif;b&pfqdkonfht*FvdyfvlrsdK;wpfa,mufu touf
u,fNyD; *sufzmwdkYqD jyefac:oGm;onf/ rpömuif;b&pfum; apmfbGm;
*sufzm\ t*Fvdyfpmoifq&m/
apmfbGm;*sufzm xHü a';vf&SdqJ olr\ NydKifbuf rmpD'D;bifhZf
armif;ol AGefvufqifudk rxifrSwfbJ awGUqHk&onf/ AGefvufqifonf
þvlrsdK;pktwGif;odkY vufeufvma&mif;ol jzpfíaeonf/
*sufzmwdkY vlrsdK;pkudk a&S;a[mif;vl½dkif;rsm;uvmí wdkufcdkufMu
aomtcg a';vfESifh olr\ ruúif;epfwdkYu *sufzmwdkYbufrS ulnDwdkuf
cdkufay;Muonf/ ,cktcsdefwGif a';vfonfvnf; *sufzmtay: arwåm
wdrf;ñTwfí aeavNyD/ a';vfonf usm;opftkyfrsm;twGif;odkY a&muf
oGm;cJhaomfvnf; aouHra&muf oufraysmufbJ vGwfajrmufoGm;cJh
onf/ aemufqHk; tjyefvrf;wGif olr rarQmfvifhawmhonfh atmifjrifrI
rsm;udk a';vfwpfa,muf &&SdcJhavonf/

(2)
tenf;i,f qef;us,faom þZmwfvrf;udk ½kyf&Siftjzpf touf
oGif;ay;cJholrSm a[mvD;0k'frS emrnfBuD; 'g½dkufwm tif'½l;ruúvm
*vif;yif jzpfonf/
'g½dkufwm tif'½l;ruúvm*vif;onf 1935 ckESpfu    

 Zmwfum;jzifh atmfpumqk &&SdcJhaom uG,fvGefol o½kyfaqmif



 

rif;om;BuD; Apfwmruúvm*vif;\om;jzpfonf/ ruúvm*vif;onf


touf(12)ESpft½G,frSpí wpfaeY 'g½dkufwmvkyfrnf[k qHk;jzwfNyD;
½kyf&Sifynmudk i,fpOfuav;b0uyif qnf;yl;avhvmcJhonf/ 'g&dkufwm
oufwrf;(28)ESpf&SdjyD; ukrÜPDBuD;twGuf ½kyf^oH Zmwfum;aygif;   

100 ausmfESifh&kyf&SifZmwfum;BuD; 27 um;udk &dkuful;cJholjzpfonf/ ol


&dkuful;cJhaom Zmwfum;rsm;xJwGif ESihf                 

     wdu
Yk o
hJ Ykd wpfacwfuemrnf
                   

BuD;cJhaom Zmwfum;rsm; yg0ifcJhonf/ ruúvm*vif;onf bmompum;


*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 137

rsK;dpHkajymaom vlrsKd;pHkESifhvufwGJNyD; þZmwfum;udk pdwf&Snfvuf&Snf


&dkuful;cJhonf/ ]]'g½kdufwmqdkwm pdwf½Snfonf;cH&w,f/ r[kwf&if
xdef;r& jzpfawmhwmyJ}}[k qdkonf/
]qm[m&}Zmwfum;onf rdom;pkyl;aygif;í vkyfaqmifcJhMuaom
Zmwfum;jzpfonf/ ruúvm*vif;\ om; *sKdU&Sf ruúvm*vif;u zcif\
vufaxmuf'g&dkufwmtjzpf aqmif&GufcJhNyD; orD;ar&Du Zmwfum;\
xkwfvkyfrIrSwfwrf;udk ½kduful;ay;cJhonf/ xkwfvkyfrIrSwfwrf;udk t"du
ulnD½kduful;ay;cJholrSm
   
Zmwfum;\ xkwfvkyfrI
        


rSwfwrf;wif ay;cJhaom ]tifrD tu,f'rDqk} 'g½dkufwm zD;vf½l;ref;


yifjzpfonf/
]qm[m&}Zmwfum;\ t"du Zmwfaqmif a';vfa*:'Giftjzpf
a[mvD;0k'frif;orD;acsm b&kcfh&SD;vf/ olr\ ziftjzpf pwdAfazm&ufpf?
olr\ cspfol &Sdwfcfcsufzmtjzpf vif;bwf0Dvqif? olr\ NydKifbuf
[m;AGef*vufqiftjzpf [dkYpfwf bGwfcsf[dk;Zf? &Sdwfcf*sufzm\ nmvuf½kH;
&mqdk;tjzpf *Ref½kdifa';ApfwdkYu toD;oD;yg0ifo½kyfaqmifcJhMuonf/
qm[m&Zmwfum;onf 1972 ckESpfu urÇmhNydKifum;armif;NydKifyGJ
ukd aemufcHxm;ojzifh &kyf&Sifxkwfvkyfolrsm;onf xdkpOfu a&S;a[mif;
&Sm;yg;armfawmfum;rsm;udk cufcufcJcJ jyefvnf&Sm,lcJh&onf/
t*FvefrS ]*Refrpfcs,f um;ukrÜPD}BuD;u ½kyf½SiftwGuf vdktyf
aeaom a½S;a[mif;um;rsm;udk oD;oefYxkwfvkyfay;cJh&onf/ NydKifum;
trsKd;tpm;(12)rsKd;udk (4)MumrQ xkwfvkyfay;cJh&onf[k qdk\/ NydKif
um;rsm;rSm oJuEÅm&twGif;wGif ½kyf½Sif½kduf&if; ysufpD;oGm;Edkifojzifh
wpfrsKd;vQif tydkwpfum;pD xyfí xkwfvkyfay;cJhonf/
]qm[m&}Zmwfum;½kduful;a&; tzGJYom;rsm;onf tpöa&;EdkifiH
awmifydkif;½Sd ]eD*JhAf} oJuEÅm&twGif;wGif ,m,DwJpcef;rsm;xdk;í oHk;v
Mum pdwfwdkif;us &dkuful;cJhMuonf/ &kyf&Sifuifr7mrsm;ESifh y½kd*sufwm
pufrsm;omr&SdvQif wu,fhajrmuftmz&duwdkufrS qm[m&oJuEÅm&BuD;
tvm; xifrSwf&onf/ tD&SDbma'orS wu,fhbD'dk;tif;vlrsKd;pk 2000
udk oDwif; 6 ywfMum iSm;&rf;ac:,lxm;ojzifh bD'dktif;vlrsKd;pkwdkY\
138 vif;a0jrdKif

wu,fhwJpcef;rsm;ESifh ,if;vlrsKd;pkwdkY udkifaqmifaom a&S;a[mif;


armfqm½kdifz,faoewfrsm;ESifh qdwfrsm;? ukvm;tkwfrsm;udkyg jyefvnf
jrifawGYMu&onf/ bD'dktif;vlrsKd;pkrsm;udk oDwif; 6 ywf iSm;&r;fac:,lcJh
ojzifh ukrÜPDu bD'dktif;rsm;udk a':vm 10000 ay;cJhonf[k qkd\/
rif;orD; b½kcf½SD;vfrSmvnf; þZmwfum;wGif tcef;wpfcef;udk
q,fBudrfavmuf jyef½kdufcJh&onf/ ½SD;vfonf rMumcP pdwfvIyf&Sm;NyD;
taESmifht,Sufay; cHae&aomaMumifhjzpfonf/
½kyf½Sif½kduful;aepOf umvtwGif; rif;orD;udk oD;oefYxm;ay;
&aom ae&muvnf; tdef*D'Dac: awmifwef;wpfae&m jzpfaeojzifh
toGm;tvm twuftqif; cufcJvSojzifh rif;orD;ESifh txdef;tjzpf
ygvmol rdcifwdkYrSm tawmfpdwfnpfcJhMuonf/ rif;orD;rSm wuúodkvf
wufaepOfumvjzpfí wpfcef;½kdufNyD;í jeyfvmwdkif; olESifhygvmaom
jyifopfbmomoif q&mrSESpfa,mufu pmoifjyay;Mu&onf/ ½kyf½Sif
½ku
d u f ;l onfah e&mudk jyifyrS taESmift
h ,Surf ay;Edik af tmif e,fjcm;apmifh
&JwyfzGJU0ifrsm; ac:NyD;tapmifhcdkif;cJh&onf/ ]qm[m&}½kdufuGif;onf
vlrsKd;aygif;pHk yg0ifojzifh t*Fvdyf? [Db½ll;? tm&AD bmompum;oHk;rsKd;
onf toHcsJUpufrSvnf;aumif;? atmf[pfajymqdkí aeonfudkvnf;
aumif; tjrJMum;ae&awmhonf/
Zmwfvrf;t& nbuftcef;rsm;vnf;ygaeao;ojzifn h buftxd
puftzGJYom;rsm;rSm ½kduful;ae&ojyefonf/ aemufwpfaeYvnf; aeukef
½kduf&OD;rnfjzpfí tdyfcsdefyif tvkt,ufjzpfcJhMu&onfqdk\/
Zmwfvrf;wpfae&mwGif rif;orD;tm; *ltwGif;wGif usm;opfrsm;
0dkif;íudkufrnfhtcef;wpfcef;vnf; yg0ifaeí usm;opfrsm;udk txdef;
ESifh ac:vmcJh&ao;onf/ usm;opfrmefzD &efvkyfcH&cef;udk vlpm;ESifh
½kduful;cJh&m rif;orD;vlpm;\ ajcaxmufudk usm;opfu udkufrnf
jyKcJhao;onf/ ydwfum;ay:wGif puúefYESpfq,frQom jrifawGY&aom
xdktcef;uav;wpfcef;twGuf &uftawmfMumMum ½kduful;cJh&av
onf /
a';a*:'Gif\cspfol ½Sdwfcf apmfbGm;tjzpf o½kyfaqmif&onfh
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 139

rif;om;opf vif;bwf0Dvqifudkyif &maygif;rsm;pGmaom o½kyfaqmif


rif;om;xJrS pdwfwdkif;us a½G;cs,fcJh&onf/
Zmwfum;wpfum;vHk;\ xkwfvkyfrIrSma':vm(12.5)oef;ukefus
cJhojzifh xdkacwfumvESifhqdkvQifrenf;vSacs/ tpöa&;EdkifiHwGifvma&muf
í ½kduful;aom tjcm;Zmwfum;rsm;rSm ½dkuful;xkwfvkyfrI a':vm
350ç000 om ½Sdojzifh þZmwfum;u tqrsm;pGm ydkíukefuscJhonf/
Zmwfum;wpfum;vHk;\ ukefusaiGrSm a':vm(4.25)oef; ukd
tpöa&;EdkifiHwGif oHk;pGJcJhonf[k qdkygonf/ xkwfvkyfol *dkvefonf
ol\þqm[m&Zmwfum;udk pydefodkYr[kwf armf&dkukdEdkifiH wpfckckwGif
oG m ;a&muf í ½k d u f u l ; oif h a omf v nf ; r½k d u f c J h b J tpö a &;Ed k i f i H w G i f
tb,faMumifh vmí½kduful;&oenf;qdkrl olYwGif taMumif;jyp&mrsm;
½Sdaeygonf/ *kdvefonf tpöa&;EdkifiHukd oHa,mZOfBuD;onf/ tpöa&;
EdkifiHonf ½kyf½SifpufrIypönf;ydkif;ESifh ywfoufvQif tqifhjrifhonf/
ynm½S i f r sm;uvnf ; vl a wmf r sm;jzpf M uonf / pwl ' D , d k r sm;uvnf ;
ypönf;ypö, jynfhpHkonf/ NyD;awmh olYrdwfaqGrsm;vnf;&SdaeaomaMumifh
yifjzpfonf/
]qm[m&}Zmwfum;udk ½kduful;pOfu rif;orD; b&kcf&SD;onf
touf 17ESpfom &Sdao;onf/ tvSaoG;MuG,fp? a&T&ifodrf;opft&G,f
jzpfonf/ rdcif]w,f&D&SD;vf}u udk,f[efjyr,f? &kyf&Sifo&kyfaqmifa[mif;
wpf O D ; jzpf o jzif h orD ; ud k tcgrvnf c if (11)vorD ; t&G , f u yif
&kyf&SifxJwGif xnfhoGif; &kduful;ay;cJhonf/ touf(10)ESpf orD;wGif
]yav;bGdKif}r*¾Zif;wGif tjypfuif;pifonfhtvSqdkonfh u@twGuf
orD;udk 0pfvpfpvpf &dkuful;cJhonf/ touf(15)ESpfwGif b&kcf&SD;vfonf
t&yf&Snf&Snf aygifwH ajzmifhpif;pif;? udk,fvHk;udk,fxnf vSojzifh
emrnfausmf ]u,fvfAifuvdef;} *sif;abmif;bDaMumfjim&SifjzpfvmcJhonf/
bk½kcf½SD;vfonf touf(10)ESpforD;wGif  


Zmwfum;ü
    

uav;jynfhwefqmtjzpf yg0ifo&kyfaqmifcJhNyD; ]qm[m&}Zmwfum;udk


½kduful;csdef touf(17)ESpft&G,fü Zmwfum;(9)um;wGif yg0ifo&kyf
aqmifcJhNyD; jzpfonf/
140 vif;a0jrdKif

rdcifBuD;w,f&Donf ol rjzpfcJh&aomb0udk orD;tm; tvGefjzpf


apcsifcJhí orD;oGm;av&maemufudk ESpfaygif;rsm;pGm waumufaumuf
vkdufí aecJhonf/ orD;tm; tppoGefoifcJhonf/ b½kcf½SD;vfonf
tdkifusL(155)&Sdoljzpfí a[mvD;0k'f o½kyfaqmifrif;orD;rsm;xJwGif ½kyf
&nfomru OD;aESmufESifh todÓPft&yg xufjrufomvGefol[k qdk&
ayrnf/ y&ifhpwefwuúodkvfrS bGJY&onf/
]qm[m&}Zmwfum;onf Zmwfum;ZmwfuGuf xl;jcm;NyD; aiGukef
aMu;uscHum yifyifyef;yef; cufcufcJcJ ½dkuful;cJh&aom Zmwfum;jzpfí
atmifjrifcJhonf/ ½kd;pif;tyfaMumif;xyfaeonfh orm;½kd;us Zmwfum;
rsKd;rS vrf;cGJxGufaom Zmwfum;jzpfí ]qm[m&}Zmwfum;udk Munfh&
onfrmS yljyif;aom aEG&moDatmuf oJuEÅm&twGi;f a&mufcu dk f a&Munf
at;jrwpfcGufudk aomufvkduf&onfhtvm; cHpm;&ayonf/ q,fpkESpf
ESpfacwfeD;yg; ausmfvGefvmcJhNyDjzpfonfhwdkifatmif ½kyf½Sifcspfolrsm;onf
]qm[m&}Zmwfum;udk tjrJwo owd&aeMuqJyif.../
q
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 141

a&atmufurÇm

a';Apf qif;'g;pf (epfcfEdkw,f)ESifh a*;vf bmhpf (*sufuvif;


bpfquf)wdkY cspfolpHkwGJonf bmjrL'g urf;ajcodkY taysmfc&D;xGufvmcJh
Muonf/
wpfaeY yifv,fjyifatmufwGif a&ikyf&if; 'kwd, urÇmppfBuD;
twGif;u epfjrKyfoGm;cJhaom ]*gvD,m}oabFmysufBuD;udk rarQmfvifhbJ
awGYcJh&onf/ oabFmysufBuD;twGif;rS oEÅmausmufjzifh jyKvkyfxm;
aom a&TwHqdyfjym;wpfcsyfESifh t&nfMunfMunfrsm; xnfhxm;onfh oHk;
vufrt&G,f zefykvif;av;wpfvHk;udk awGUí ,lvmcJhMuonf/
a';ApfESifh a*;vfwdkYonf txl;tqef;rsm; &Sdaeaom yifv,f
ork'´&matmufodkY a&ikyfonfhtvkyfudk tawmfoabmusí oGm;awmh
onf/ odkYaomfvnf; yxrqHk; a&ikyfc&D;wGif a*;vfudk yifv,fig;BuD;
wpfaumifu&efjyKwu kd cf u
kd cf o
hJ jzifh uHaumif;íraoraysmufvw
G af jrmuf
vmcJhonf/
a';ApfESifha*;vfwdkYonf a&ikyf&mrS urf;ajcwJuav;odkY jyefvm
aomtcg olwdkY\ ypönf;ypö,rsm;udk wpfpHkwpfa,mufu arTaESmuf&Sm
azGoGm;onfudk awGYvdkuf&onf/ qvdyf('pfcftefaxmfeD 0Dvsrf)qdkolu
142 vif;a0jrdKif

arTaESmufoGm;jcif;jzpfonf/ qvdyfonf tdwfrsm;twGif;rS zefykvif;u


av;udk ,loGm;onf/ þonfudk a';Apfuodí qvdyfxH jyefawmif;
onf/ qvdyfu ,Of,Ofaus;aus;yif jyefay;onf/ odkYaomf yifv,f
urf;ajcodkY a&mufvmaom a';ApfESifh a*;vfwdkYudk rauseyf/
a';ApfESifha*;vfwdkYonf &wemodkuf &SmyHkawmfc&D;udk pepfwus
vkyfMu&ef qHk;jzwfvdkufMuonf/ pmMunfhwdkufodkYoGm;í wHqdyfjym;\
&mZ0ifudk avhvmMuonf/ bmjrL'guRef;wGif aexdkifol a'ocH &dk;rm;
x&DpD (a&mbwfa&Sm)ESifh awGYqkHonf/ x&DpDum; xdka'owGif MoZm
tmPm&Sdol/ odkYaomf b,folESifhrQ ra&mraESm oD;oefYaeol/ pdefYa';Apf
rD;jywdkufBuD;\ tapmifhwm0efudk ,lxm;oljzpfonf/
wpfnae uvyfwpfckwGif naepm pm;&if; a';ApfESifh a*;vfwdkY
&wemodkufudpöudk aqG;aEG;aeMupOf [ife&Duvdk;a&S(vl;0pö*dkqufxf)
qdkol a&mufvmNyD; olYudk,fol rdwfqufonf/ olonf a&S;a[mif;ypönf;
zefykvif;rsm;udk pdwf0ifpm;í vdkufvHpkaqmif;aeonf[k ajymonf/
a';Apfu tHhtm;oifhoGm;NyD; uvdk;a&Stay: oHo, jzpfoGm;onf/
olwdkYvuf0,fwGif &Sdaeaom zefykvif;uav;udk qvdyfuvnf; pdwf
0ifpm;í tdwfxJrS &Sm,loGm;onf/ ,ckvnf; uvdk;a&Su pdwf0ifpm;
aeonf[k od&aomtcg a';ApfESifha*;vfwdkYonf wpfckckawmh wpfckckyJ
[k atmufarhum a&Tjym;ESifh zefykvif;av;udk x&DpDtm; oGm;a&muf
jyornf[k pdwful;&avonf/
aemufwpfaeY x&DqDodkY qdkifu,fpD;í oGm;jycJhMuonf/ x&DpDu
þypönf;rsm;\ &mZ0ifudk rajymjyEdkif/ oabFmysufteD;rS bmaMumifh
awGY&onfqdkonfudkvnf; pOf;pm;ír&/ þypönf;rsm;udk awGY&onfh
ae&mtwdtusudk x&DpDu ar;í a';Apfuvnf; ajymjyonf/ ,ref
aeYu olwdkYtm; uvdk;a&Su zefykvif; vmar;onfhtjzpfudkvnf;
a';Apfu ajymjyvdkufonf/
uvdk;a&Sonf 'kp&dkuform;wpfq,mufjzpfonf[k x&DpDu
a';ApfwdkYtm; owday;ajymjyonf/ x&DpDu zefykvif;av;tm; pdwfr
0ifpm;ovdk vkyfae&mrS a';ApfESifha*;wdkYtvpfwGif ykvif;udk tom
,lxm;vdkufavonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 143

x&DpDrStjyefwGif a';ApfESifha*;vfwdkY pD;vmMuaom qdkifu,f


ESppf ;D udk x&yfum;wpfpif;u 0ifwu dk v
f u
kd o
f nf/ qdik u
f ,fEpS pf ;D vrf;ab;
odkY vGifhtuswGif um;ay:rS vloHk;a,mufajy;qif;vmNyD; a';ApfESifh
a*;vfwdkYESpfa,mufudk twif;zrf;csKyfum awmt&yfwpfae&modkY ac:
aqmifoGm;Muonf/ acgif;aqmifBuD; uvdk;a&Sudk olwdkY awGY&onf/
uvkd;a&Su a';ApfESifh a*;vfwdkYtm; zefykvif;uav; b,frSmvJ/ olYudk
ay;[k awmif;awmhonf/
a';Apfu ykvif;olYxHwGif r&Sd[k jiif;aomtcg uvdk;a&Su
a*;vf\ tusÐudk qGJqkwfonf/ uvdk;a&S;\ wynfhrsm;u a*;vf\
tusÐatmufwGif zefykvif;&Sdavovm;[k xifum ZGwf&Smonf/ a';Apf
rSmvnf; "m;ESifhtaxmufcHxm;&í a*;vfudk rulnDEdkifcJh/
aemufqHk;wGif a';ApfESifh a*;vfwdkYonf zefykvif;udk x&DpDxH
wGif tyfESHxm;jcif; jzpfrnf[k uvdk;a&Su ,lqum a';ApfESifh a*;vf
wdkYtm; eHeufvif;vQif bmjrL'grS xGufcGmoGm;Mu&ef jcdrfajcmufonf/
w&m;0ifcGifhjyKcsufr&bJ þuRef;rS bmypönf;rS ,lroGm;&/ þonfrSm
wif;usyfaom Oya'jzpfonf[k uvdk;a&Su ajymonf/
a';ApfESifha*;vfwdkYonf x&DpDqDodkY oGm;a&mufum ,refaeYu
olwdkYjyefay;qGJcH&onfh taMumif;ESifh zefykvif;uav;udk ar;aeonfh
taMumif;udk x&DpDtm; ajymjyvdkufavonf/
x&DpDu a';ApfESifh a*;vfwdkYtm; tprfaumhzif;(tDvD0g;vuf&Sf)
qdkonf *gvD,moabFmBuD;ysufpOfu wpfa,mufwnf; raoraysmuf
usef&pfcJhaom oabFmom;BuD;qD ac:oGm;onf/ *gvD,m oabFmBuD;
onf aq;jyif;vdyf aowåmrsm;jzifh xnfhxm;aom armfzif;aq;&nf
98ç000 ykvif;tygt0if aq;ypönf;rsm;udk wifaqmifvm&if; epfjrKyf
oGm;cJhjcif;jzpfonf[k ajymjyonf/
armfzif;ykvif; 98ç000 onf bdef;jzLrsm;tjzpf ajymif;vJvQif
tar&duefa':vm oef;aygif;rsm;pGm jzpfvmEdkifonf[k uvdk;a&Su em;
vnfoabmaygufxm;onf/ xdkYaMumifh xdkypönf;rsm;udk &&eftwGuf
ukdvdk;a&Sonf olwdkYudk vdktyfvQif owfypfaumif;owfypfEdkifonf[k
x&Dpdu a';ApfwdkYtm; ajymjyonf/
144 vif;a0jrdKif

a';ApfESifh a*;vfwdkYonf armfzif;ykvif;udk bmjrL'gtpdk;&xH


vTJtyfrnf[k ajymjyaomtcg tpdk;&udkvnf; r,Hk&? uvdka&S;onf
tpdk;&u rawGUrDrSmyif armfzif;ykvif;rsm;udk awGYoGm;Edkifonf[k x&DpD
u ajymjyonf/
x&DpDonf oabFmysufBuD;udk azmufcGJNyD; armfzif;ykvif;rsm;udk
zsuf q D ; ypf & ef pD p Of o nf / od k Y a omf a';Apf u oabF m ysuf B uD ; ud k
razmufcGJcif a&Trsm;udk &SmazGrnf[k qdkaomtcg tEÅ&m,fawGYvdrfhrnf
[kqdkum a*;vfu uefYuGufonf/
a';Apfonf a*;vf\ uefYuGufpum;udk vufrcHbJ x&DpD?
x&Dp\ D nD0rf;uG?J tapmif?h uDAif(a&mbwfwufq, D m)wdEYk iS t
hf wla&ikyí
f
a&T&SmxGufcJhMuavonf/
a';Apfudk oabFmysufBuD;teD;wGifaeaom ig;BuD;u &ef&Smwdkuf
ckdufonf/ x&DpDu 0ifu,fonf/ tjyefwGif [dkw,f rD;arSmifaeojzifh
a*;vfudk &ef&SmaeNyD[k twwfodum x&DpDESifh a';ApfwdkY tajy;vmcJh
Muonf/ a';Apfudk udk;a&S\ wynfhrsm;u wdkufckdufonf/ tcef;xJ
wGif a*;vfudk awGY&onf/ olwdkYudk wdkufckdufcJhMuaom vlrsm;u olY
tm; t0wftpm;rsm;cRwu f m ud,
k af y:wGiw f q
H yd cf wfomG ;onf[k a*;vfu
ajymjyonf/
a';ApfESifha*;vfwdkYonf x&DpD\ rD;jywdkufodkY ajymif;a&TUaexdkif
cJhMuonf/ wpfaeY tm;upm;NydKifyGJwGif uvdka&S;udk x&DpDu aq;ykvif;
ay;rnf/ a':vmwpfoef; ay;rnfvm;[k tay;t,l vkyfaomtcg
uvdk;a&Su oabmwlvdkufonf/
aemufwpfaeY a';ApfESifha*;vfwdkY a&ikyfpOfwGif oabFmysufBuD;
twGif;rS AHk;wpfvHk; aygufuGJonf/ a';Apf\ touf½SLydkufjyKwfoGm;
csdefwGif x&DpDu a';Apftm; vma&mufí u,fonf/ xdkpOf *gvD,m
oabFmysufBuD;atmufrS 17 &mpkESpfu pydefoabFmwpfpif;udk awGYvdkuf
&onf/ a&T&wemodkufudk awGYNyD[k olwdkYem;vnfvdkufMuonf/
x&DpDonf armfzif;ykvif; 4000 udk o,f,lvmNyD; ol\ rD;jy
wdkufwGif odrf;xm;NyD; azmufcGJa&;ypönf;rsm; wyfqifxm;vdkufonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 145

uvdk;a&Su x&DpD\ tapmifh aumhzif;udk csOf;uyft,HkoGif;um x&DpD


tm; opömazmufcdkif;onf/
aemufwpfaeYwGif x&DpD? a';ApfESifh a*;vfwdkY a&ikyfcsdefwGif
ig;ref;rsm;ESifhawGY&onf/ uvdk;a&Su aomifckwfpufjzifh armfzif;ykvif;
rsm; &Smonf/ aumhzif;u rD;jywdkuftvHkcef;xJwGif odrf;xm;aom armf
zif;ykvif;rsm;udk cdk;,l&eftoGm; azmufcGJa&;peufwHESifhxdí rD;jywdkuf
wpfckvk; aygufuGJoGm;jcif;jzpfonf/
a';Apfu a&T&SmaecsdefwGif x&DpDu *gvD,moabFmysufBuD;tm;
azmufcGJ&ef ypönf;rsm; wyfqifonf/ a';Apf a&ikyfaecsdefwGif oabFm
ay:wGif wpfa,mufwnf; usef&pfaom a*;vfudk ykef;aeaom uvdk;a&S
\ vl,Hk qvdyfu &efjyKwdkufcdkufonf/ qvdyfonf olYbmomol
t&SdefESifh tm;vGefum rSdef;ESifhxdk;rdNyD; aooGm;onf/ rMumrD a&atmufrS
aygufuGJoHBuD; Mum;vdkuf&awmhonf/

(2)
]a&atmufurÇm} ( )Zmwfum;BuD;onf ] } 0w¬K   
     

BuD;udk a&;cJhonfh pma&;q&m ]yDwmbifhcsav}( )a&;cJh    


     

aom0w¬KBu;D udk ½kud u


f ;l cJjh cif;jzpfonf/ 0w¬KBu;D onf yDwmbifh   
  

csav\ 1976-77 ESpf umvu a&mif;taumif;qHk; 0w¬Kwpfyk'fjzpf


cJhonf/ 'yfb,fvfa' pmtkyfwdkufBuD;u xkwfa0cJhjcif; jzpfNyD;  

pmapmifBuD;wGif oDwif; 24 ywfMum a&mif;taumif;qHk;





     

pmtkyfpm&if;wGif azmfjycHcJh&avonf/
1977 ckESpf ZlvdkifvxJwGif udkvHbD,m ½kyf&SifukrÜPDu ½kduful;
xkwfvkyfcJhonf/ 'g&dkufwmrSm yDwm,dwfxf/ ZmwfnTef; yDwmbifhcsav
ESifh xa&pDuDeef0if;/
o½kyfaqmifrsm;tjzpf a&mbwfa&Sm( )? epfcfEdkw,f  
   

( )? *sufuvif;bpfquf(
   )? vl;0pö *dkquf
              

(  )? tDvD 0g;vufcsf(
   )wdUk u yg0if o&kyaf qmifchJ
        

Muonf/
146 vif;a0jrdKif

   Zmwfum;udk ay 90 eufaomyifv,fav;ae&mwGif

  

oGm;a&muf½kduful;cJhonf/ NAdwdoQ Am;*sif;uRef;pk? bmjrL'guRef;ESifh


MopaMw;vsuRef;pkwdkYwGif trsm;qHk; oGm;a&muf½kduful;cJhMuonf/ ½kyf&Sif
o½kyfaqmifrsm;ESifh xkwfvkyfa&;tzGJUom;rsm;onf tBudrf 8ç895 Budrf
a&ikyfcJh&NyD; a&atmufwGif em&Daygif; 10ç750 em&DMum aecJhMu&onf/
oabFmysufBuD;rSm 1867 ckESpfu rkefwdkif;rdNyD; yifv,fxJwGif
epfjrKyfoGm;cJhaom trnf½Sd awmf0ifpmydkYoabFmBuD; jzpfonf/
   

xdkoabFmBuD; epfjrKyfcJhpOfu oabFmom; 135 OD;teuf 125 OD; ao


qHk;oGm;cJhonf/ q,fwifxm;cJhaom xdkoabFmBuD;rSm taysmfwrf;
a&ikyform;rsm; oGm;a&mufMunfh½Iavhvmp&m jzpfcJhonf/ xdkoabFm
BuD;udkyif ,ck  Zmwfum;&dkufaomtcg jyefvnftoHk;cs ½kduf
 
  

ul;cJhjcif; jzpfonf/
o½kyfaqmifrsm; jzpfMuaom Edkw,f? bpfquf? a&SmESifh *dkqufwdkY
onf a&ikyfynmrsm; oifMum;avhvmcJh&onf[k qdkonf/
a&atmufavmuudk aemufcx H m;í ½ku
d u
f ;l cJMh uaomZmwfum;rsm;
teuf þum;avmuf rnfonfhZmwfum;rS 'ku©cHí r½kdufcJhMu[k od&
onf/uifr&mrsm;rStp txl;xkwfvkyfxm;aomuifr&mrsm;jzifh½kduful;cJh
Muonf/ ajrjyifay:wGif ½kduful;aom uifr&mrsm;rSm 75 aygifavmuf
tav;csdef&Sdonfh uifr&mrsm;jzpfaomfvnf; a&atmufürl 8 atmifp
avmufom tav;csdef&Sdonfh uifr&mrsm;jzifh ½kduful;cJhMuonf/
'g½kdufwm? uifr&mrif;? rD;q&m? toHzrf; ponfh pufydkif;qdkif
&m tzGJYom;rsm; a&atmufwGif tawmfMumaeEdkifatmif pDpOfay;cJh&NyD;
oabFmay:wGif q&m0ef? olemjyKrsm; aq;tdwfESifh toifhapmifhaeMu&
onf[k qdkonf/
bmjrL'guRef;ay:wGif a&atmuf½kdufuGif;twGuf qufwifwpfck
aqmufcJh&ao;&m xdkuefBuD;xJwGif yifv,fa& *gvefwpfoef;ausmf
xnfhoGif;cJh&NyD; ig;ref;tygt0if ig;tawmfrsm;rsm;yg xnfhoGif;cJh&
onf/ wu,fhig;ref;rsm;udk xnfhoGif;½kduful;&eftwGuf MopaMw;vs
EdkifiHbufodkYyg oGm;a&muf½kduful;cJh&onf/ ydwfum;ay:wGif ESpfrdepfrQ
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 147

om Munfh&aom jrifuGif;wpfcktwGuf ½kyf½Sif½kduful;a&;tzGJYonf em&D


1000 ausmf a&atmufwGif tvkyfvkyfcJh&onf[k qdkygonf/
rsufarSmufacwfwGif vlxkazsmfajza&;vkyfief;rsm;xJwGif ta&;yg
onfxuf ygvmcJhaom ½kyf½Sifu@onf acwfajymif;vmonfESifhtrQ
pufrIypönf;rsm; wdk;wufvmonfESifhtrQ enf;ynm&yfrsm;\ taxmuf
tuljzifh ajymif;vJwdk;wufí vmcJhonf/ y&dowf ydkrdkvufcHvma&;
twGufaiGaMu;tukeftuscHí½kduful;vmMuonf/BudK;pm;tm;xkwfrIrsm;
ydkí&SdvmcJhMuonf/ 1970 jynfhtvGefwGif ½kduful;cJhaom Zmwfum;rsm;
xJwGif þa&atmufpGefYpm;cef;Zmwfum;onf aiGaMu;tukeftuscHNyD;
tyifyef;cH ½kduful;cJhaom Zmwfum;jzpfaomaMumifh atmifjrifvlBudKuf
rsm;cJhaom Zmwfum;wpfum; jzpfcJhavonf/
q
148 vif;a0jrdKif

olwdkYqDu ZmwfñTef;a&;q&m

0w¬Ka&;q&m tawmfrsm;rsm; ½kyf½SifZmwfñTef;rsm; a&;om;Munfh


Muonf/ odkYaomf ratmifjrifcJhMu/ tb,faMumifh ratmifjrif&oenf;
qdkrl 0w¬ESifh ZmwfñTef; rwlnDaomaMumifh jzpfonf/
ZmwfñTef;onf oD;jcm;ynmwpf&yf jzpfonf/ pmvHk;rsm;udk
t½kyftjzpf?toHtjzpfajymif;vJypf&onfhtvkyfjzpfonf/0w¬KZmwfvrf;
udk tusOf;csKHUypf&onf/ 0w¬K&Snfwpfyk'frStcef;oHk;cef;pmavmuf½Sdaom
pmrsufESmonf ZmwfñTef;wGif oHk;rsufESmavmufom jzpfoGm;EdkifNyD;
pmrsufESm 300 avmuf&Sdaom0w¬Kwpfyk'fonf ZmwfñTef;wGif pmrsufESm
100 avmuf jzpfcsif jzpfoGm;Edkifonf/
olwdkYqDu tawmfqHk; ZmwfñTef;a&;q&m wpfa,mufonf
ZmwfñTef;wpfyk'ftwGuf a':vm 100ç000 avmuftxd &Muonf/
odkYaomf aiGyrmPonf vlwdkif;&aom aiGaMu;yrmP r[kwf/ tenf;pk
om &aom aiGaMu;jzpfonf/ ZmwfñTef;a&;q&m tawmfrsm;rsm;onf
ZmwfñTef;wpfyk'fudk oDwif; 6 ywfESifh 10 ywftwGif; tNyD;a&;&
avh&SdMuum oDwif;wpfywfvQif ZmwfñTef;a&;c a':vm 500 rS
a':vm 1ç000 ESifhtxuf axmif*Pef;avmufom 0ifaiG &&SdMuonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 149

,aeY ZmwfñTef;a&;q&mrsm;onfowif;pmq&m? a&'D,dk? ½kyfjrif


oHMum;ESifhjyZmwfa&;q&mb0rS b0ajymif;pkawvmcJhMuolrsm;jzpfonf/
tcsKdUvnf; pma&;q&mb0rS t&Sifvwfvwf ul;ajymif;vmolrsm;
jzpfMuonf/
ZmwfñTef;a&;q&mudk xkwfvkyfolu ZmwfñTef;wpfyk'f tyfvdkuf
NyDqdkvQifyif csufcsif; pmcsKyfcsKyfMuawmhonf/ ZmwfñTef;NyD;rnfhtcsdef
umvudk xnfhoGif;a&;Muonf/ ZmwfñTef;q&mESifh xkwfvkyfolwdkY
pmcsKyfjzpfatmif ulnDaqmif&Gufay;onfh ZmwfñTef;a&;q&m\ ukd,fpm;
vS,fonf ZmwfñTef;a&;cxJrS 10 &mcdkifEIef;aom aiGudk &&Sdonf/
pmcsKyfcsKyfqdkNyD;onfESifh ZmwfñTef;a&;q&monf olYvkyfief;udk
pwifvkyfudkifawmhonf/ ZmwfñTef;q&monf 0w¬KZmwfvrf;\tusOf;
csKyfudk yxra&;onf/ ta&;tBuD;qHk;ESifh pdwf0ifpm;p&m taumif;qHk;
tcef;rsm;udk a&;onf/ xdkYaemuf Zmwfaumifp½kdufrsm;ESifh Zmwfvrf;
tao;pdwfwdkYudk t&Snfjyefcsa&;onf/ aemufqHk; ½kyf½Sif½kdufjzpfrnfh
taetxm;a&mufatmif ZmwfñTef;udk a&;&awmhonf/
ZmwfñTef;a&;q&m a&;vmaom ZmwfñTef;udk xkwfvkyfolESifh
'g½kdufwmwdkYu awGYqHk aqG;aEG;Muonf/ þodkYawGUqHk aqG;aEG;Muonf
udk ZmwfñTef;a&;q&mu pdwftysufqHk;jzpfonf/ tcef;wpfcef;udk
ZmwfñeT ;f a&;q&mu odyaf umif;atmifa&;xm;onf/ odaYk omf 'g½ku d w
f m
u rBudKuf/ tjcm; tcef;wpfcef;udk odyfaumif;onf[k 'g½kdufwmu
,lqaeonf/ odkYaomf xdktcef;udk ZmwfñTef;a&;q&mu rBudKuf/ xkwf
vkyfolu tcef;ESpfcef;vHk;onf raumif;[k xifjrif,lqum rBudKufbJ
jzpfaeonf/ xkwfvkyfol? 'g½kdufwmESifh ZmwfñTef;a&;q&mwdkY oHk;OD;
awGYqkHaqG;aEG;Mujcif;onf Zmwfum;ydkaumif;vma&;twGuf jzpfonf/
þoHk;OD;\ aqG;aEG;jiif;ckHyGJonf wpfcgwpf&H tawmfjyif;xefNyD; tcsdef
Mumcsif MumoGm;wwfonf/ odkYaomf aemufqHk;wGif oabmwlnDrI
&um tajymif;tvJrsm; jyefvkyfMu&onf/
ZmwfñTef;a&;q&monf olY½kH;cef;odkY jyefoGm;NyD; ZmwfñTef;
ta[mif;udk zsufum tcef;topfrsm; jyefa&;onf/ a&;NyD;vQif xkwf
150 vif;a0jrdKif

vkyfolESifh 'g½kdufwmwdkYxHodkY oGm;í olYZmwfñTef;topfudk jyonf/


xkwfvkyfolESifh 'g½kdufwmwdkYu topfa&;vmaom ZmwfñTef;udk zwf
MunfhNyD; tMuHay;p&m? jyifqifp&mrsm; r&Sdawmh[kqdkvQif ZmwfñTef;a&;
onfh tvkyfonf þwGif NyD;qHk;cef; wdkifawmhonf/
wpfcg wpfcg ½kyf½SifMunfhy&dowfrsm;u ½kyf½Sifum;wpfum;udk
MunfhNyD; ]'DZmwfum; ½kdufxm;wJh 0w¬Kudk zwfzl;w,f? ½kyf½SifeJY 0w¬K
rwlbl;? wjcm;pDjzpfaew,f}[k ajymwwfMuonf/ olwdkY ajymovdkyif
½kyf&SifESifh0w¬K rwlMuyg/ þodkY rwlnDMuonfrSm taMumif; &Sdonf/
wpfcgwpf&H xkwfvkyfolonf 0w¬Kwpfyk'fxJrS tcef;uav;
wpfcef;udk oabmusNyD; ½kyf&SifwGif oHk;vdkaomaMumifh 0w¬Kwpfyk'fvHk;udk
0,f,ljcif;rsdK;vnf; &Sdonf/
wpfcgwpf&H emrnfBuD; o½kyfaqmifwpfa,mufudk Zmwfum;
twGuf iSm;&rf;vdkufaomtcg xdkrif;om; rif;orD;ESifh vdkufzufatmif
Zmwfvrf;udk jyKjyif&jcif;rsm;vnf; &Sdwwfonf/
tvGefjzpfawmifhjzpfcJ udpöwpfckrSm tjcm;ukrÜPDwpfckuvnf;
þZmwfvrf;udk½dkuful;aeonf[k od&jcif;jzpfonf/ xdktcg Zmwfvrf;udk
ajymif;vJypf&awmhonf/
txufyg taMumif;wpfaMumif;aMumif;aMumifh 0w¬KESifh½kyf&Sif
rwlnDbJ uGJvGJoGm;Muwwfonf/
wpfcgwpf&H ZmwfñTef;wpfyk'fudk ZmwfñTef;a&;q&m 6 a,muf
avmufu wpfNydKifwnf; a&;Mujcif;rsm;vnf; &Sdonf/ ZmwfñTef;q&m
wpfa,mufu Zmwf\ tpydkif;udk a&;NyD; tjcm;q&mwpfa,mufu
aemufqHk;tydkif;udk a&;onf/ ZmwfñTef;q&mwpfa,mufpDonf udk,fh
tydkif;ESifhudk,f uRrf;usifMuolrsm;csnf; jzpfMuaomaMumifh þodkY a&;Edkif
Mujcif; jzpfonf/ ZmwfñTef;a&;q&m trsm;tjym; oHk;&jcif;\ tjcm;
tcsufwpfcsufrSm ZmwfñTef;wpfyk'fudk wpfa,mufwnf;ESifh rNyD;jywf
cJhaomaMumifhvnf; jzpfonf/ odkYwnf;r[kwf xkwfvkyfolu xdkZmwf
ñTef;udk toHk;jyKvdkí jyifp&m&Sdvmaomtcg yxrxdkZmwfñTef;udk a&;cJh
olonf tvkyfwpfckckESifh rtm;rvyf jzpfcsif jzpfaernf/ odkYr[kwf
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 151

tjcm;tvkyfwpfckckudk vkyfudkifaecsdefvnf; jzpfcsif jzpfaernf/ xdktcsdef


rsdK;ü xkwfvkyfolonf tjcm;ZmwfñTef;q&mwpfOD;OD;udk xyfrHiSm;&rf;&
awmhonf/ xdktjzpfrsdK; wpfckckudk BuHK&aomtcg ZmwfñTef;q&m ta&
twGufonf rsm;í oGm;awmhonf/
wpf c gwpf & H Zmwf ñ T e f ; q&m a&;xm;aom Zmwf ñ T e f ; ud k
xkwfvkyfoluvnf; rBudKuf? 'g½dkufwmuvnf; rBudKuf jzpfwwfonf/
þtjzpfrsdK;udk ZmwfñTef;a&;q&m tawmfrsm;rsm; BuHKawGU&wwfonf/
emrnfBuD; ZmwfñTef;q&mrsm;vnf; BuHKawGUEdkifonf/ ZmwfñTef;a&;q&m
onf rnfrQyif awmfapumrl ola&;onfh ZmwfñTef;wdkif; aumif;Edkifrnf
r[kwfacs/ nHhonfh ZmwfñTef;rsm;vnf; &Sdrnfyif/ odkYaomfvnf; ol
a&;onfh tjcm;ZmwfñTef;wpfyk'fonf þwpfESpfwnf; twGif;rSmyif
taumif;qHk;ZmwfñTef;qk &csif&oGm;wwfonf/
Zmwf ñ T e f ; wpf y k ' f u d k Zmwf ñ T e f ; q&mES p f O D ; ? ES p f O D ; xuf r u
0dkif;0ef;a&;om;Muaomtcg t"du ta&;BuD;qHk; tydkif;udk rnfolu
a&;om;oenf;/ ZmwfñTef;rnfol[kemrnfwyf&rnfenf;/ ZmwfñTef;a&;
q&mESpfa,muf\ trnfudk yl;wGJwyfvdkaomtcg rnfolYudka&SUuxm;NyD;
rnfolYudk aemufu xm;&rnfenf;/ jyóemrsm; ay:vmjyefonf/
odkYaomf xdkjyóemrsm;twGuf tajz toifh&Sdygonf/ a&;xm;aom
ZmwfñTef;rsm;udk pma&;q&mor*¾odkY ydkYvdkufaomtcg pma&;q&mor*¾
u Munfh½IavhvmNyD; tqHk;tjzwf ay;vdkufawmhonf/
wpfcgwpf&H ZmwfñTef;a&;q&monf udk,fykdifpdwful;wpfck &vm
wwfonf/ odkYaomfvnf; olYtvkyfu olwyg;a&;xm;onfh Zmwfvrf;udk
om tajccHívkyfudkif&rnf/ ZmwfñTef;a&;q&mudk 0w¬Kwdkwpfyk'fay;
vdkufrnf/ odkYwnf;r[kwf 0w¬K&Snfwpfyk'fay;vdkufcsifay;vdkufrnf/
ZmwfñTef;a&;q&mu ZmwfñTef;aumif;wpfyk'fjzpfatmifa&;&awmhonf/
rMumao;rD wpfESpftwGif;u tar&duefjynfaxmifpk&Sd ½kyf&Sif
pwl'D,dkrsm;u Zmwfum;aygif;262 um; xkwfvkyfcJhonf/ xdktxJwGif
141 um;onf yHkESdyfxkwfa0NyD; pmtkyfrsm;xJrS jyefvnfa&;om; ½dkuful;
152 vif;a0jrdKif

jcif;jzpfNyD; Zmwfum; 91 um;onf ½kyf&Sif½dkufzdkYtwGuf txl;&nf½G,f


a&;om;xm;aom Zmwfvrf;rsm;jzpfNyD; Zmwfum; 30 onf jyZmwf
Zmwfvrf;rsm;udk a&;om;½dkuful;xm;jcif;jzpfonf/
wpfcgwpf&Hü ZmwfñTef;a&;q&monf avhvmp&mpmtkyfpmwrf;
rsm;pGm vdt k yfNy;D tcsed t
f awmf,&l jcif;rs;kd vnf; &Sw
d wfonf/ a&mbwfb;kd
qdkonfh ZmwfñTef;a&;q&monf ]tma&As ol&Jaumif; avm&ifhpf}
(
 
   )ZmwfñeT ;f twGuf 14v tcsed ,
  
 f cl o
hJ nf/ xkwv
f yk f
olonf ZmwfñTef;a&;q&m tcsuftvufrsm; udk;um;Edkif&eftwGuf
pmtkyfig;tkyftm; 0,f,lay;cJh&onf/ xdktxJwGif wDtD;avm&ifhpf
udk,fwkdif a&;xm;aom pmtkyfvnf; yg0ifcJhonf/
þodkY ZmwfñTef;twGuf tcsuftvuf trsm;tjym; &&Sdatmif
xkwfvkyfolu aiGukefaMu;us cHay;cJh&aomfvnf; a&mbwfbdk;u Zmwf
ñTef;a&;vdkufaomtcg pmrsufESm 100 om xGufvmavonf/
]tma&As ol&Jaumif; avm&ifh}ZmwfñTef;onf a&mbwfbdk; t
wGuf yxrqH;k ZmwfñeT ;f jzpfNy;D tawmfO;D aESmufajcmufc&hJ onf/ yxrqH;k
tawGUtBuHKjzpfí bdk;onf ZmwfñTef;udk oDwif;ywf 8 ywfESifhtNyD;
tyfrnf[k oabmwlcJhonf/ odkYaomf oDwif;ywf 8 ywf ukefoGm;avrS
yif ZmwfñTef;a&;&onfh tcuftcJrsm;udk pwifoabmaygufvmcJhawmh
onf/ avm&ifh\ tw¬Kywåd Zmwfvrf;onf y&dowfBudKufrnfh Zmwfum;
aumif;wpfum; jzpfrnf[k ol ,HkMunfonf/ þZmwfvrf;udk ol
pdwf0ifpm;onf/ qufvuf vkyfudkifcsifonf/ NyD;jywfonftxd a&;csif
onf/ xdkYaMumifh aemufxyf oDwif;ywf 15 ywf pmcsKyfxyfcsKyfonf/
oDwif;ywf 12 ywfjynfhaomtcg ZmwfñTef;udk tprStqHk;txd
csa&;awmhonf/ Zmwfum;r½dkufrD tvkyfrsm;pGm vkyfudkifcJh&onf/
oDwif;ywf 15 ywfjynfhumeD;wGif ZmwfñTef;ESifh ywfoufí tprSpNyD;
tacstwif jiif;ckefaqG;aEG;&awmhonf/ aeYpOfaeYwdkif;yif tcsdefukefcH?
avukefcH? tarcHNyD; jiif;ckefcJhMu&onf/
ZmwfñTef;a&;q&m bdk;onf aemufxyf pmcsKyftopfwpfck
csKyfNyD; ZmwfñTef;wpfyk'fvHk;udk 'kwd,tBudrf tptqHk; jyefa&;onf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 153

aemufrBudKufao;í tptqHk; wwd,tBudrf jyefa&;onf/ tcsdKUtcef;


rsm;udk 2 BudrfESifh 2 Budrfru jyefa&;cJhonf/
14 v ukefumeD;rSyif bdk;\ ZmwfñTef;udk xkwfvkyfolESifh
'g½dkufwmwdkYu vufcHvdkufMuonf[k qdk\/ xdkYaemufwGifrl bdk;onf
]eyf}ogm;onf/ ZmwfñTef;wpfyk'fudk þrQtcsdefMumatmif ra&;awmh/
þrQ tyifyef;cHívnf; ra&;awmh/
ZmwfñTef;a&;q&monf ZmwfñTef;wpfyk'f a&;aomtcg tcuf
tcJwpfyHkwpfyifudk awGU&avh&Sdonf/ 0w¬Kudk½kyf&Siftjzpf ajymif;vJaom
tcg tawmfrsm;rsm;udk ajymif;vJypf&onf/ 0w¬KwGif Zmwfaumifrsm;u
pum;rsm;rsm; ajymaeNyD; vIyf&Sm;rI enf;aecsif enf;aernf/ xdktcg
rsdK;wGif ZmwfñTef;a&;q&monf vIyf&Sm;rI jyuGufrsm;udk udk,fwdkifzefwD;
&awmhonf/
0w¬Ka&;q&mrsm;uvnf; olwdkYa&;xm;aom 0w¬KxJrS ½Icif;rsm;
onf ½kyf½SifxJwGif taMumif;r½SdbJ ajymif;vJxm;Muonf[k ]*sD}uscsif
wwfMuao;onf/ odkYaomfvnf; xdkpma&;q&mrsm; olwdkY0w¬Kudk 0,fí
½kdufaom ½kyf½Sifudk MunfhMu&aomtcg ZmwfñTef;q&m rSefonf[k
vufco H mG ;Mu&awmhonf/ pma&;q&mrsm;udk ½ky½f iS Zf mwfñeT ;f rsm; zwfciG hf
rjyKacs/ oabmwlwl rwlwl ajymif;vJp&m½SdvQif ajymif;vJypf&onf
omyif/ pma&;q&m auseyfatmif xkwfvkyfolu ½kduful;ay;onfh
ZmwfaumifrsKd;qdkonfrSm r½Sdoavmuf ½Sm;onf/
0w¬Kwpfyk'fudk ½kyf½Sif½dkuful;&ef 0,f,lMuaomtcg ay;&aom
pmrlcrSm a':vm 5000 rS a':vm 500ç000 txd trsKd;rsKd;½Sdonf/
tjrifhqHk;&½SdcJhaom pmrlcrSm  




jyZmwfjzpfonf/ emrnfausmf

 

t*Fvdyfpma&;q&m? jyZmwfq&mBuD; ]a*smh*sfbm;ewfa½Sm}\ jyZmwfjzpf


onf/ ysrf;rQ&aeMuaom pmrlcrSm a':vm 25ç000 cefY jzpfonf/
pmrlc tenf;trsm;onf 0w¬KtrsKd;tpm;? a&;olyk*¾dKvfESifh xdk0w¬K
tb,frQatmifjrifausmMf um;onfqo kd nft
h csurf sm;tay:wGif rlwnfae
avonf/
154 vif;a0jrdKif

*sdrf;rDcsDem? [mrif;a0ghcfwdkYuJhodkY atmifjrifonfh 0w¬KBuD;rsm;udk


a&;onfh pma&;q&mBuD;rsm;onf ,if;wdkYa&;aom 0w¬Kwpfyk'fudk
½kyf½Sif½dkuful;&eftwGuf a&mif;csMuvQif a':vm 500ç000 tenf;qHk;
&½SdMuonf/ olwdkY\ 0w¬Krsm;udk xkwfvkyfoltrsm;pkESifh pwl'D,dkrsm;u
tvkt,uf 0,f,lvmMuaomtcg aps;wufoGm;Muawmhonf/
a[mvD;0k'fESifh Oa&my½Sd ½kyf½Sif pwl'D,kdrsm;wGif Zmwfvrf;zwf
Xmersm; ½SdMuonf/ xkwfvkyfolrsm;onf Zmwfvrf;aumif;rsm; ½SmazGay;
&onfh vufaxmufrsm;udk cefYxm;avh½SdMuonf/
wpfcgwpf&H Zmwfvrf;twGuf aiGtenf;i,favmufom tukef
tus ½SdcJhaom Zmwfum;rsm;u tHhMop&maumif;avmufatmif 0ifaiG
aumif;cJhonfh Zmwfum;rsm; jzpfcsifjzpfvmwwfMuonf/ 'g½dkufwm
wpfa,mufonf t*Fvdyfpma&;q&m *sKd;ZufuGef&wf\ ]avmh'f*sifrif}
(


 ) 0w¬Kudk ½kyf½Sif½dkuf&eftwGuf a':vmaiG 6ç500 om ay;cJh





&onf/ tvm;wlyif 'g½dkufwmBuD; ]tJvufz&uf [pfcsfaumhpf}onf


]qdkufudk}( )Zmwfvrf;twGuf a':vm 5ç000 om ay;cJh&onf/



 

xdkZmwfum;&cJhaomtjrwfaiGum; aomufaomufvJjzpf\/ xkwv f yk o


f l
wpf a ,muf q d k v Qif v nf ; 0w¬ K Zmwf v rf ; rsm;ud k rjzpf p avmuf a ps;?
tvum;eD;yg;ESifh 0,f,lNyD; atmifjrif aiG&atmif xkwfvkyfwwfonf[k
qdkonf/
odkYaomfvnf; a':vm 500ç000 ay;í0,f,lcJh&aom vlBudKuf
rsm;onfh 0w¬Kwdkif; ½kyf½Sif½kdufvdkufonfhtcg atmifjrifvlBudKufrsm;rnf?
aiGaMu;jrwfpGef;rnf[lívnf; twwfajymí r&acs/ aiGaMu;ukefo
avmuf [kwfvmcsifrS vmwwfonfom/ tukeftusrsm;aom ½kyf½Sif
um;onf jrwfpGef;zdkYtwGuf renf;vkyf,lMu&onf/
xkwfvkyfrIp&dwf aiGaMu;tukefrsm;cJhaom Zmwfum;wpfum;rSm
]uvD,dkygx&m}( )jzpfNyD; xdkZmwfum;twGuf 0,f,lcJh&aom 

  
 




Zmwfvrf; pmrlcrSmrl enf;yg;cJhonf/ xkwfvkyfolonf pma&;q&m


]umvdkrm&D,m z&efZD½kd}\ ]uvD,dkygx&m\ b0ESifhacwfumv}(   

 




 )pmtkyfudk ½kyf½Sif½kduful;&eftwGuf a':vm




  



  
 



*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 155

15ç000 ESifh 0,f,lcJhjcif;jzpfonf/ ½kyf½Siftjzpf xkwfvkyfvkdufaom


tcg a':vm 44ç000ç000 ausmf ukefuscJhav&m tjrwf tb,frQ
&SdrnfqdkonfrSm awG;Munfh&efyif rvG,fulaom udpöjzpfcJhonf/
pma&;q&m tawmfrsm;rsm;yif a[mvD;0k'f xkwfvkyfolrsm; ay;
onfh aiGaMu;'Pfudk rcHEdkifMuacs/ aiGudk yufyufpufpuf ay;Muojzifh
ESpfpOfESpfwdkif; a[mvD;0k'f pwl'D,dkrsm;odkY 0w¬KZmwfvrf;rsm; axmifESifhcsD
í a&mufvmaeMuonf/ pwl'D,dkrsm;onf awmif;cHrxm;aom pmrl½Sif
rsm;\ Zmwfvrf;rsm;udk pmtdwfudk azmufzwfjcif;yif rjyKbJ ay;ydkYolrsm;
xHodkY jyefydkYay;aeMu&onf/ þodkY azmufzwfjcif;rjyKbJ jyefydkYay;cJhaom
axmifaygif;rsm;pGmaom pmrsm;xJwGif Zmwfvrf;aumif; tawmfrsm;rsm;
vnf; ygoGm;Edkifav&m epfemrI tawmf&SdcJhMurnf jzpfonf/ odkYaomf
xdkepfemrIxuf ta&;BuD;onfhtcsufrSm w&m;pGJcH&jcif;jzpfonf[k
oabmydkufxm;í þtwdkif;yif pwl'D,dkukrÜPDrsm;onf pcef;oGm;í
aeMu&onf/
wpfaMumif;u pma&;q&mwdkif;onf olY0w¬Kudk ½kyf&Sif½dkufvQif
atmifjrifrnf[kom xifwpfvHk; jzpfaeMuonf/ pma&;q&mwpfa,muf
\ ta': olemjyKq&mrwpfa,mufonf 'kwd,urÇmppfBuD;twGif;u
awmifypödzdwfork'´&m uRef;wpfuRef;ay:wGif aecJhonf/ ol BuHKawGUcJh&
aom tjzpfrsm;onf tHhMop&maumif;í ½kyf&Sif½dkufvdkufvQif vQrf;vQrf;
awmuf atmifjrifoGm;rnf[k ,lqaeonf/ odkYaomfvnf; þtjzpfrsdK;
þZmwfvrf;qefqef awmfawmfrsm;rsm;udk a[mvD;0k'w f iG f yHo
k @ef trsKd ;
rsdK;jzifh zefwpf&mawatmif ½kyf&Sif½dkufcJhNyD; jzpfaeayNyD/
pma&;q&m vli,fwpfOD;onf olay;ydkYaom 0w¬KZmwfvrf;udk
azmufrzwfbJ jyefydkYay;cJhojzifh a'gyGrqHk; jzpfcJhonf/ odkYaomf rMumrD
rSmyif awmifypödzdwfork'´&m uRef;wpfuRef;ay:rS olemjyKq&mrav;
wpfOD;\ 'kwd,urÇmppfumv tawGUtBuHKrsm; Zmwfvrf;aemufcH
½kyf&Sifum;xGufvmonf/ olay;ydkYaom0w¬KESifh Zmwfvrf;qifwlaeonf/
odkYaomf þ½kyf&Sifonf olY0w¬KZmwfvrf;udk cdk;csonf[k ajymí r&/
olY0w¬KZmwfvrf;[k ajymí r&/ w&m;pGJqdkívnf; r&/ tb,faMumifh
156 vif;a0jrdKif

qdkaomf pwl'D,dku olYpmtdwfudk azmufíyif rMunfhbJ jyefydkYay;cJhaom


aMumifh jzpfonf/ tjcm;wpfaMumif;rSm 'kwd,urÇmppfumvtwGif;u
awmifypödzdwfuRef;wGif olemjyKq&mrav;rsm; axmifcsDí aexdkifzl;cJhMu
aomaMumifh jzpfonf/
olwdkYqDwGif þudpörsdK;twGuf w&m;pGJqdkcH&vQif rvG,f/ tcsdef
MumNyD; aiGukefvSonf/ xdkYaMumifh ukrÜPDtawmfrsm;rsm;onf 0w¬K
Zmwfvrf;rsm; 0,f,lrnfjyKvQif owdxm;í 0,f,lMu&onf/ a&SUae
a&SU&yfrsm;ESifh wdkifyifí vkyfonf/ odkYaomf trSm;r&Sd[k rqdkEdkif/ rSm;awm
hrSm;wwfMuonf/ trSm;enf;onfom &Sdonf/ tcsdKUpmzwfy&dowf
rsm;onf pmtvGef zwfMuonf/ pmpHkzwfonf/ 0w¬Kwpfyk'fudk wpfae
&mrSm wpfcgu zwfzl;rdovdkvdk oHo,&SdvmvQif olYenf;olY[efjzifh
okawoe vkyfawmhonf/ yxr0w¬Kudk awGUNyDqdkvQif pwl'D,dkcrsm
tptqHk; wlaeaom 0w¬KESpfyk'faMumifh 0,f& tcuf? r0,f& tcuf
jzpfum wpfckckudk qHk;jzwf&awmhonf/
emrnfBuD; xkwfvkyfolrsm;ESifh pwl'D,dkukrÜPDrsm;onf 0w¬KZmwf
vrf;wpfyk'f odkYr[kwf pdwful;wpfckudk rnfonfhtcgrQ rodatmif
cdk;csavh r&SdMu/ rodromjzpfap? ododomom jzpfap cdk;csvdkufvQif
jyóemu rD;cdk;<uufavQmufrqHk; jzpfum aiGxkyfydkufí vdkufzdkYom
jyifxm;Mu&aomaMumifhyif/
Zmwfvrf;opf wpfyk'f? 0w¬Kwpfyk'fudk 0,f,lvkdufaomtcg
pwl'D,dkonf þodkY 0,f,laMumif;udk vlod&SifMum; aMujimMu&onf/
½kyf&SifZmwfum;wpfum;udk ½dkuful;jcif;onf vurÇmodkY yxrqHk;tBudrf
c&D;oGm;onfxufyif ydkí ta&;BuD;onf[k oabmxm;Muonf/
Zmwfvrf;onf wpfcgrQ roHk;zl;ao;aom Zmwfvrf; jzpf&rnf/ odkYaomf
0,f,lxm;aom Zmwfvrf;tm;vHk;udk pwl'D,dku ½dkuful;xkwfvkyfjcif;
awmh rjyKMu/ 0,fxm;onfh0w¬KZmwfvrf;\ 60 &mcdkifEIef;avmufom
½kyf&Siftjzpf ½dkuful;jzpfMuonf/
rMumao;rDu yg&marmifh½kyf&Sif pwl'D,dkBuD;wGif ½kyf&Sif½dkuf&ef
twGuf 0,f,lxm;aomfvnf; r½dkufjzpfcJhaom 0w¬Kwdk? 0w¬K&Snf?
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 157

jyZmwf? Zmwfvrf;pdwful;wdkYudk pm&if;jyKpkcJh&m roHk;jzpfcJhbJ 0,f,lcJhaom


Zmwfvrf;aygif; 900 ausmf &SdcJhonf qdk\/

   
 
\            rS
  
  
      

q
158 vif;a0jrdKif

olwYkd qu
D 'g½du
k w
f m

]auG;jrpfay:rS wHwm;} (    
) Zmwfum;
           
  

BuD;udk ½dkuful;cJhpOfu urÇmausmf 'g½dkufwmBuD; ]a';Apfvif;}(


  

 ) onf wpfreuf ½dkufuGif;ay:wGif pum;wpfcGef;rQ rajymbJ ESpf




em&Davmuf acgufwHkYacgufjyef vrf;avQmufaeonf/ o½kyfaqmifrsm;?


xkwfvkyfolESifh tjcm;puftzGJUom;rsm;u 'g½dkufwmvrf;avQmufaeonf
udk tm;vHk;xkdifí apmifhaeMu&onf/
½kyf&SifwpfaeYwmtwGuf ½dkuful;p&dwfonf a':vm 30 000 

ukefusaeojzifh tcsdefwdkif;onf a½TESifhqufxm;ovdk wefzdk;BuD;rm;í


aeonf/ 'g½dkufwmBuD; a'Apfvif;\ ajcwpfvSrf;wdkif;onfyif wefzdk;
BuD;rm;í aeonf/
aemufqHk;wGif a';Apfvif;onf vrf;avQmufaeonfudk &yfvdkuf
um xkwfvkyfol ]qrf pyD*,f}(  )udk h h h
     

]usKyf 'DaeYZmwfum;r½duk af wmhb;l Asm? tJ[u kd awmifukd awGUw,f


r[kwv f m;? tJ'aD wmifukd t&ifq;kH a½TUypfvu kd rf S jzpfr,f}[k cyfvrS ;f vSr;f
rS awmifwpfawmifudk vufñdSK;xdk;í ajymvdkufonf/
½kyf&SiftzGJUom;rsm;u awmifudkoGm;NzdKzsufMu&onf/ a';Apfvif;
onf olYtcef;odkY ol jyefNyD; ZmwfñTef;udk jyefzwfaeawmhonf/ aemuf
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 159

quf½dkuf&rnfh tcef;udk ol b0rus/ xdkYtwGuf xdkifpOf;pm;aecJhjcif;


jzpfonf/ awmifwpfawmifudk zsdKzsufjcif;onf ta&;rBuD;? ol pOf;pm;
csdef&zdkYu ta&;BuD;onf/ xdkodkY pOf;pm;csdef&zdkYtwGuf awmifudk zsdKzsuf
cdkif;jcif;yif jzpfwmhonf/
aps;BuD;BuD;ay;í iSm;&rf;xm;aom o½kyfaqmifrsm;ESifh puftzGJU
om;rsm;rSm xdkaeYu tvkyf rvkyf&awmhacs/ tvkyfrvkyf&bJESifh xdkaeYu
a':vm 30 000 tv[ó ukefoGm;cJhonf/ pdwfwdkif; rusonfh


tcef;wpfcef;udk ½dkufvdkuf&rnfhtpm; bmrS r½dkufbJ aevdkufjcif;u


ydkaumif;onf[k a';Apfvif;u ,lqonf/
þum; urÇmausm'f g½du k wf mBu;D wpfa,muf Zmwfum;wpfum;udk
½dkufyHk½dkufenf;yif jzpfonf/ 'g½dkufwmBuD;wpfa,mufESifh xkwfvkyfolBuD;
wpfa,mufwdkY\ qufqHyHk qufqHenf; Oyrmaumif;wpf&yfvnf; jzpf
onf/ xkwfvkyfolonf Zmwfum;wpfum;udk ½dkuful;onfhae&mwGif
t"du yk*d¾KvfjzpfNyD; 'g½dkufwmonf 'kwd, ta&;ygol jzpfavonf/
uifr&mtvkyfrsm;pwifcsdefwGif ZmwfñTef;a&;q&m\ tvkyf
onfNyD;pD;NyD[k qdkEdkifonf/ ZmwfñTef;a&;q&monf 0w¬KZmwfvrf;xJwGif
yg0ifaom Zmwfaumifrsm;udk a&;om;azmfjyNyD; jzpfonf/ Zmwfaqmif
rsm; ajym&rnfh pum;pmom;rsm;ESifh Zmwfaqmifrsm;\ vIyf&Sm;rI trl
t&mrsm;udkvnf; a&;om;NyD;NyD jzpfonf/ uifr&mudk b,fae&mwGif
xm; [lonfudkvnf; a&;om;NyD;NyD jzpfonf/ odkYaomf 'g½dkufwmu ol
ajymif;vJjyifqifcsifonfrsm;udk aeYwdkif; ajymif;vJjyifqifaewwfojzifh
ZmwfñTef;a&;q&m\tvkyfonf rNyD;qHk;jyef/ a&;NyD;&if;xyfa&;ae&wwf
jyefonf/ xdkYaMumifh ZmwfñTef;a&;q&m\ tvkyfonf b,fae&mwGif
NyD;qHk;í? 'g½dkufwm\ tvkyfonf b,fae&mwGif pwifonf qdkonfudk
ajym&zdkY rvG,fulacs/
'g½kdufwmonf ZmwfñTef;q&m\ pum;vHk;rsm;? Zmwfaumif
p½kdufrsm;ESifh jyuGufrsm;udk toHk;jyKum o½kyfaqmifrsm;udk touf0if
vIyf½Sm;atmif jyKvkyf&oljzpfonf/ 'g½kdufwmonf uifr&mESifh Zmwf
vrf;udk ajymolvnf; jzpfonf/
160 vif;a0jrdKif

½kyf½Sifonf jyZmwf? 0w¬KwdkYESifh rwl/ jyZmwfESifh 0w¬Kum;


ajymonfh pum;ESifh a&;xm;onfh pmvHk;rsm;tay: tajcjyKonf/
pum;vHk;rsm;udk zwfNyD; pmzwfolu cHpm;Edkifonf/ ½kyf½SifwGifrl tjrif
u yxr/ pum;vHk;rsm;u 'kwd, jzpfonf/ ½kyf½SifMunfholonf ½kyfyHk
rsm;udk MunfhNyD; cHpm;rIjzpf&onf/ xdkYaMumifhvnf; emrnfBuD; ½kyf½SifESifh
jyZmwf'g&du k wf m tmomyif;( 
 )u ]]'g½ku

d wf mqdw
 k m uifr&m  

eJY pma&;ol}} [k ajymcJhjcif;jzpfonf/


½kyf½Sifum;wpfum; atmifjrifa&;onf 'g½kdufwmwpfa,muf\
jyifqifBudK;yrf;rItay: rlwnfonf/ 'g½kdufwmBuD; a';Apfvif;onf
]tma&AsrS ol&Jaumif;avm&ifhpf}( 

) Zmwfum;BuD;


   

 




 

&dkuful;&eftwGuf oHk;ESpfMum tcsdef,lavhvmjyifqifcJhonf/ wDtD;avm


&ifph \
f uk,
d af &;b0ESihf yxrurÇmppftwGi;f uta½SUtv,fyikd ;f a'owGif
olaexdkifoGm;cJhonfhae&mrsm;udk wpfESpfMum avhvmcJhonf/ a';Apfvif;
onf a*smf'efEdkifiHESifh oJuEÅm&twGif;odkY &SpfveD;yg; oGm;a&mufaexdkif
cJhonf/ xdka'oaemufcHrsm;udk "mwfyHk½kduf,lcJhonf/
'g½kdufwmonf qufwifvkyfxm;onfrsm;udkvnf; aoaocsmcsm
avhvmonf/ vrf;bufvSnfhaqmufxm;aom jywif;aygufonf wpf
aygufvm; ESpfaygufvm;/ y&dabm*ypönf;rsm;onf BuD;rm;aeovm;/
'g½kdufwmvdkcsifonfu cyfi,fi,fjzpfonf/ o½kyfaqmifrif;orD;
0wfxm;aom tusÐt0wftpm;rsm;\ ta&miftaoG;u oifhawmf
vdkufzuf&JUvm;? t0wftpm;rsm;u aps;BuD;tzdk;wefrsm;jzpfaeovm;?
trsKd;om;o½kyfaqmif\ armfawmfum;u þum;rsKd; jzpfoifhovm;?
jyuGufwpfuGuf? tcef;wpfcef;twGuf tydkypönf;rsm; b,favmufrsm;
rsm; vdktyfovJ? tydkypönf;rsm; vdktyfvQif 'g½dkufwmonf xkwfvkyf
olESifh aqG;aEG;&onf/
ZmwfnTef;wGif a&;xm;aomtcef;u tm;&p&mraumif;vQif
ZmwfñeT ;f a&;q&monf pdwu f ;l pdwo
f ef;topfxw k íf jyefa&;&jyefonf/
'g½kdufwmu ZmwfñTef;a&;q&m jyefa&;onfh pmom;rsm;udk xdkifem;
axmifrnf/ aumif;onf qdk;onf rajym/ odkYaomf aemufwpfaeYwGif
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 161

topfa&;xm;onfh ZmwfñTef;pmom;rsm;udk em;axmifNyD; csufcsif;


vufcHcsif vufcHvdkufrnf/
wpfcgwpfcg 'g½kdufwmonf rMumao;rDu jyocJhaom½kyf½Sifrsm;
udk Munfh&if; wpfywfvQifav;ig;em&Davmuf tcsdefjzKef;csif jzKef;aewwf
onf/ o½kyfaqmifwpfa,mufudk ½Smcsifvnf; ½Smaernf/ wpfcgwpf&H
o½kyfaqmif q,fa,muf? udk;a,mufavmufESifhvnf; awGYqHkNyD;
pum;ajymcsif ajymaernf/ olYZmwfum;xJwGif yg0ifrnfh acG;? qif
tp&Sdonfh wd&pämefrsm;ESifhaomfvnf;aumif; pum;ajymcsif ajymaewwf
onf /
Zmwfum;twGuf jyifqifaeonfhumvtwGif;wGif 'g½kdufwm
onf oliSm;&rf;xm;aom o½kyfaqmifrsm;ESifh 0wfpHkrsm;utp tprf;½kduf
Munfhcsif Munfhaernf/
½kyf½Sif½dkuful;rnfhae&mu a0;vHonfha'ojzpfaevQif xdkae&m
odkY oloGm;Munfhrnf/ b,ftcsdefonf tvif;a&mift&qHk;tcsdefjzpf
oenf;/ reufcif;vm;? naecif;vm;/ &moDOwk tajctaeu rnfodkY
&Sdoenf;/ rdk;&GmaevQif wpfaeYwm tvkyfudk rnfodkY jyD;pD;atmif
½kduful;&rnfenf;/
ta&;BuD;aom þjyóemrsm;udk 'g½kdufwmonf Zmwfum;
r½kdufciftcsdefwGif NyD;pD;atmif vkyfudkifaqmif&Gufxm;&onf/ Zmwfum;
twGuv f t kd yfcsurf sm;udk jyifqifaeonfu
h mvtwGi;f wGif ZmwfñeT ;f onf
olYteD;wGiftjrJwaptqifoifh½Sdae&onf/ 'g½kdufwmonf ZmwfñTef;
udk nbufwGif tdrfü zwf½Ionf/ aeYcif;bufwGif aoaocsmcsm
zwfcsdefr&/ tcsdefra½G; taESmifht,SufcH&Edkifonf/o½kyfaqmifrsm;tm;
cdkif;rnfhtrlt&mrsm;udk pOf;pm;xm;&onf/ tcef;wpfckpD\ t½kyfrsm;udk
pdwfxJwGif zefwD;xm;onf/ tcef;toD;oD;onf t"du ZmwftdrfBuD;
wpfckvHk;twGuf taxmuftuljzpfae&rnfqdkonfudk ol em;vnfxm;
onf /
pum;vHk;rsm;onf Zmwfvrf;Zmwftdrfudk azmfjy&eftwGuf tjrJ
wrf; rvkdtyf/ 'g½kdufwmonf tjcm;enf;rsm;jzifh azmfjyEdkifonf/
162 vif;a0jrdKif

'kw, d urÇmppfBu;D twGi;f u emZDw\ Ykd tusO;f om;jzpfcNhJ y;D tusO;f


axmiftwGif;rSmyif aoqHk;oGm;cJhaom *sL;rav; tefeDz&efY\ taMumif;
udk ½kduful;xm;onfh   









Zmwfum;wGif *smrmef&J
    


tzGJY\ OD;csKdrIwfoHudk Mum;&aom y&dowfBuD;onf MuufoD;arG;nif;


wzsef;zsef;xum a&SUbmqufjzpfawmhrnfqdkonfudk tvdkvdk odaeMu
awmhonf/
&moDOwk ylaeonfudk jyvdkojzifh 'g½dkufwmonf ajcmufaoGYae
aom vrf;ay:wGif opf½GufajcmufawG wvGifhvGifh a<uaeonfudk jy
Edkifonf/ ½SyftusÐwGif acGs;awGpdkepfaeNyD; rsufESmrS acGs;udk okwfypfyHkjzifh
vnf; jycsifjyrnf/ odkYwnf;[kwf owif;pmwpfapmifjzifh ,yfcwfae
yHkjzifhvnf; jycsifjyEdkifonf/
'g½dkufwm wpfa,mufpDwGif udk,fhenf;udk,fh[efrsm; ½SdMuonf/
wpfa,mufESifhwpfa,muf rwlMu/ zefwD;rIpGrf;&nfESifh tawGYtMuHKrsm;
tay:rlwnfNyD; vkyfyHkuGJjym;jcm;em;Muonf/ a';Apfvif;vdk 'g½dkufwm
rsKd ; onf Zmwf u m;r½d k u f c if u wnf ; u aoaocsmcsmpOf ; pm;onf /
wpfckvHk;twGufvnf; pOf;pm;onf/ wpfckpDtwGufvnf; pOf;pm;onf/
Zmwfum;wpfum;wnf;wGif uifr&m½Iaxmifhaygif; 2ç000 avmuftxd
oHk;csifoHk;wwfonf/
tu,f'rDoHk;qk& 'g½dkufwmBuD; ]0Dvsrf0dkif;vm;}( ) 

 


 


  

qdkvQif tcef;wpfcef;udk xyfwvJvJ ½dkufavh ½Sdonf/ xdktxJrS ol


pdwfwdkif;usonfh tcef;udk ,lonf/ tcsKdU 'g½dkufwmrsm;u o½kyfaqmif
aemuf vdkufonfhtcgrSwpfyg; uifr&mudk ra½TUajymif;Mu/ tcsKdUu
uifr&mudk a½SUaemuf 0J,ma½TUajymif;í ½dkufaewwfonf/
'g½dkufwmonf ½kyfyHkrsm;udk a0;&mrSeD;&modkY Zl;rf( )qGJí    

½d k u f c sif ½ d k u f r nf / jyuG u f w pf u G u f u d k atmuf r S y if h í vnf ; aumif ; ?


rsufESmjyif wpfajy;wnf;rSvnf;aumif;? txufrSpD;ívnf;aumif;?
ab;rSvnf;aumif;? vdktyfvQif av,mOfay:rSvnf;aumif; ½dkufcsif
½dkufwwfonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 163

Zmwfvrf;wpfyk'fudk uifr&mtoHk;jyKí ajymjyonfhae&mwGif


tar&duef 'g½dkufwmBuD; *GsefzdkY'fonf olrwlatmifuGsrf;usifoljzpf\/
19-&mpkacwf aumif;bGdKifZmwfum;jzpfonfh  

 Zmwfum;udk





½dkuful;pOfu *GsefzdkY'fonf uifr&mudk ra½GUvsm;apbJ trlt&mrsm;udk


½dkufcJhonf/ þenf;tm;jzifh o½kyfaqmiftrlt&mrsm;onf uifr&m
twGif;odkY 0ifa&mufvmonfxif&atmif ½dkufjyEdkifcJhonf/
'g½dkufwmonf jyuGufwpfuGuf twGuf uwf 6 uwfrS 8
uwf txd toHk;jyKwwfonf/ ppfyGJwpfyGJtaMumif;½dkufxm;onfh
jyuGufwpfuGuftwGuf 'g½dkufwmonf uwfaygif;(50)avmufESifh
zvifudkqufcsifquf&avh½Sdonf/
wpfaeYwmtwGif; ½dkuful;NyD;onfh yrmPuvnf; rwlnDwwf
Mu/ wpfcgwpfcg ZmwfñTef; oHk;av;½Gufavmufom ½dkufwwfNyD; wpfcg
wpf&H ZmwfñTef;rsufESm0ufavmufESifh oDwif;ESpfywfavmufvnf;
MuefYMumcsif MuefYMumoGm;wwfMuonf/ wpfaeYvQif rnfrQ ½dkuful;
NyD;pD;onf qkdaom tcsufrSm Zmwfvrf;tay:üvnf; rlwnfwwfNyD;
'g½dkufwmtay:üvnf;rlwnfwwfonf/ wcsKdU'g½dkufwmu jrefjref
½dkufwwfNyD; wcsKdU'g½dkufwmu jrefjrefr½dkufMu/
tcsKdU'g½dkufwmrsm;u o½kyfaqmif rif;om;rif;orD;rsm;tm;
trlt&m tajymtqkdrsm;udk ca&aphwGif;us oifjyay;wwfMuNyD; tcsKdU
'g½dkufwmu vdkcsifonfh t&mudkom ajymjyNyD; o½kyfaqmifrsm;udk
tqifajyovdkvkyfzdkY vGwfvyfcGifh ay;wwfMuonf/ o½kyfaqmifu
ol\zefwD;rIjzifh vkyfaqmifay;vdrfhrnf[k arQmfvifhMuonf/
'g½dkufwmonf Zmwfum;ESifh ywfouforQ t&m&mudk ol qHk;
jzwfonf[k qdkMuaomfvnf; ae&mwkdif;wGif olxifovdk jzpfrvmwwf
Mu/ 'g½dkufwmonf xkwfvkyfolESifh rif;om;rif;orD;rsm;\ tvdkudk
vdkufavsm&jcif;rsm;vnf;½Sdonf/ odkYaomfvnf; 0dkif;vm;vdk 'g½dkufwm
rsKd;rSmrl xkwfvkyfolESifh o½kyfaqmifrsm;\ tvdkqE´ESifh MoZmudkrcH/
tcsKdUMoZmBuD;aom o½kyfaqmifrsm;onf Zmwfvrf;xJrS olwdkY ajym&
rnfh pum;vHk;rsm;udkrBuKduf/ xdkajympum;rsm;onf ZmwftdrfESifhp½dkuf
164 vif;a0jrdKif

udk ysufpD;aponf[k ,lqvQif odkYr[kwf 'g½kdufwm oifay;rIrsm;onf


vGJrSm;aeonf[k ,lqvQif xkwfvkyfolESifh 'g½kdufwmtay: ausmfMu
awmhonf/
wpfaeYwm ½kduful;NyD;pD;onfh tcef;uav;rsm;udk 'g½kdufwmonf
xkwfvkyfol? uifr&mrif;? tjcm;pufydkif;qdkif&m yk*¾Kdvfrsm;ESifh jyefMunfh
avh&Sdonf/ o½kyfaqmifrsm; þae&modkY vmrMunfhMuvQif ajymqdk
aqG;aEG;íaumif;onf/ odkYaomfvnf;tcsKdUaomo½kyfaqmifrsm;uvmí
Munfh½IwwfMuonf/ rif;om; rif;orD; vdrf;xm;aom rdwfuyfutp
rSm;aevQif rdwfuyfynm½Sifu jyefíjyKjyifEdkifonf/ ½kyf½Sifum;rSeforQ
ESpfcgjyefjyifjcif;ESifh vGwfuif;avh r½SdMu/
'g½kdufwmonf tcsdefra&G;jzpfay:vmEdkifaom tajymif;tvJrsm;
twGuf tjrJwrf; tqifoifhjzpfae&onf/ wpfcgwpfcg o½kyfaqmif
rif;om;? rif;orD;wpfa,muf &kwfw&uf aexdkifraumif;jzpfcJhvQif
olçrygonfhtjcm;tcef;wpfcef;udk ajymif;vJ ½kdufzdkY pDpOf&awmhonf/
wpfcgwpf&H ½kduful;aepOf avt&rf;wdkufcwfaevQif taqmufttHk
twGif;odkY ajymif;½kdufonf/ [m0dkif,DuRef;wGif ½kduful;aeaom Zmwfum;
wpfum;rSm ½kduful;aepOfwGif rdk;&Gmvmojzifh rdk;wdwfonftxd xdkif
apmifhaecJh&í p&dwfukefuscJh&onf/ aemuf&ufrsm;wGif 'g½kdufwmonf
taqmufttHk *dka'giftwGif;ü tcef;rsm;udk ajymif;vJ ½kduful;cJh&awmh
onf /
1960 jynfhESpfrsm;u 'g½kdufwmrsm;rSm ZmwfcHkESifh wDAD'g½kdufwm
b0rS ul;ajymif;vmcJhMuolrsm;jzpfMuonf/ atmifjrifonfh 'g½kdufwm
wcsKdUrsm o½kyfaqmif rif;om;b0rS ul;ajymif;vmcJhMuolrsm;jzpfonf/
odkYaomfvnf; o&kyfaqmifrif;om;wdkif; atmifjrifonfh 'g½kdufwmrsm;
jzpfrvmwwfMu/ toufBuD;ydkif; 'g½kdufwmrsm;rSmrl b0rsKd;pHk? vkyfief;
rsKd;pHkudk usifvnfNyD;rS 'g½kdufwmb0odkY a&mufvmMuolrsm;jzpfonf/
atmifjrifonfh 'g½kdufwmwpfa,mufqdkvQif owif;pmESifh a&'D,dkrsm;
wGif owif;ESifh Zmwfvrf;a&;cJhzl;onfh pma&;q&mb0rS vmcJholjzpf
onf/ emrnfausmf 'g½kdufwmwpfOD;qdkvQif o½kyfaqmifrif;om;vnf;
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 165

vkyfcJhzl;onf/ jyZmwfa&;q&mvnf; jzpfcJhzl;onf/ ½kyf½SifZmwfvrf;ESifh


ZmwfnTef;a&;q&mvnf; jzpfcJhzl;onf/ tcsKdUonf zvift,f'Dwmb0rS
vmcJhum wpfywfvQif 18 a':vmavmufom 0ifaiG&onfh pwl'D,dk
tvkyform;b0rS 'g½kdufwmjzpfvmcJholrsm; jzpfavonf/
    \    
 

rS
           








   

 


 

q
166 vif;a0jrdKif

olwYkd qu
D xkwv
f yk o
f l

½kyf½Sifvkyfief;onf wpfOD;wpfa,mufwnf;jzifh vkyfudkifír&/


trsm;ESifh yl;aygif;aqmif&Guf&aom vkyfief;jzpfonf/ &kyf&Sifum;wpfum;
jzpfajrmufzt Ykd wGuf vltrsm;jzifvh yk u
f ikd af qmif½uG &f onfrmS rSeaf omfvnf;
xkd½kyf½Sifum; jzpfajrmufzdkYtwGuf vlwpfa,mufwnf;u pwifcJh&jcif;
jzpfonf/ xkdvlrSm xkwfvkyfol(   )yifjzpfavonf/


 

½kdufuGif;wpfckodkY oGm;Munfholwdkif; xkwfvkyfol bmvkyfovJ[k


ar;vQif olvkyfaeonfh tvkyfrsm;udkMunfhNyD; bmvkyfaeonfqdkonfudk
ajymqdkEdkifrnfjzpfonf/ 'g½kdufwmonf rif;om; rif;orD;tm; b,fyHk
o&kyaf qmifyg[k oifMum;jyoaeNy;D puftzGo YJ m;rsm;tm; b,fy½kH u dk yf g[k
nTefMum;aeonfudk awGY&rnf/ o½kyfaqmif rif;om;rif;orD;rsm;uvnf;
olwdkYus&m wm0eftcef;u@udk aqmif½GufaeMurnf/ puftzGJYom;rsm;
uvnf; olwdkYvkyfp&m udkifp&mrsm;udk vkyfaqmifMuonf/ odkYaomfvnf;
bmtvkyfudkrQ vkyfudkifonf[k rxif&olrSm xkwfvkyfolyifjzpfonf/
xkwfvkyfolonf ukvm;xdkifwpfvHk;wGif tcefYom; rvIyfr,Suf xdkifae
wwfonf/ wpfcgwpf&H em&DwMunfhMunfh vkyfum zifwMuGMuG jzpf
aernf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 167

onfvkdqdkvQif xkwfvkyfolqdkonfum; tb,fuJhodkYaom yk*¾dKvf


rsKd;enf;? olYtvkyfu bmawGjzpfoenf;/
pifppf xkwfvkyfolonf vkyfief;&SifwpfOD;jzpfovkdzefwD;olwpfOD;
vnf;jzpfonf/ ½kyf½Sifum;wpfum;udk ½dkuful;zdkY pdwful;onfhtcsdefrS
pí xdkZmwfum; &kHwifonftxd atmifjrifatmif vkyfaqmif&aom
tvkyfrSeforQonf xkwfvkyfol\tvkyfrsm;yifjzpfawmhonf/
xkwfvkyfolonf ol\tvkyfudk Zmwfvrf;&Smonfhtvkyfjzifh
pwifcJhonf/ Zmwfvrf;&SmyHk&Smenf;rl abmifr½Sd/ yHkaoum;csyfr&Sd/
wpfcgwpf&H 0w¬KpmtkyfopfzwfNyD; Zmwfvrf;&Edkifonf/ wpfcgwpf&H
0w¬Kpmtkyfa[mif; wpftkyfrSvnf; &csif&wwfonf/ wpfcgwav
r*¾Zif;pmtkyfxJrS 0w¬Kwdkwpfyk'fudk zwfjyD;vnf; &Edkifonf/ wpfcg
wpf&H Munfhvkduf&aom jyZmwfwpfyk'frS? wpfcgwpf&H aeYpOfxkwf
owif;pmwpfapmifrSvnf; Zmwfvrf;wpfyk'fudk &Edkifonf/
ol&aom 0w¬KZmwfvrf;\ aemufcHxm;&m a'ouvnf; trsKd;pHk
jzpfEdkifonf/ yljyif;ajcmufaoGYonf ae&ma'ouvn;f jzpfcsifjzpfrnf/
pGwfpdkaom awmwpfawmvnf; jzpfcsifjzpfrnf/ jrdKUjya'ovnf; jzpfcsif
jzpfrnf/ vay:vnf;jzpfcsifjzpfrnf/ odkYaomf xkwfvkyfolu pOf;pm;
csifhcsdef&rnfomjzpfrnf/ 'kwd,urÇmppftwGif;u a&aMumif;wdkufyGJ
taMumif;a&;om;xm;onfh Zmwfvrf;rsKd;udk xkwfvkyfrdvQif aiGukefaMu;
us rsm;jym;jyD; tjrwf&Edkifrnfr[kwf/
xkwfvkyfolonf ol xkwfvkyfrnfh Zmwfum;twGuf pdwful;
pdwfoef;aumif;rsdK;udk ae&m tcsdefra½G;rS &Edkifonf/ wpfcgwpfcg
'g½d k u f w m wpf a ,muf E S i f h vuf z uf & nf aumf z D aomuf a e&if ; rS
pdwful;pdwfoef;aumif;rsm; rarQmfvifhbJ &wwfonf/ wpfcgwpf&H
pwl', D tkd wGi;f eHeufpmpm;aomufae&if;rSvnf; &wwfonf/ 'g½du k w
f m
onf olrMumcifu zwf½Ixm;aom 0w¬Kwpfyk'fudk tBuD;tus,f
oabmusaeNyD; xdktaMumif;udk xkwfvkyfoludk ajymjyrnf/ tu,fí
xkwfvkyfolu xdk0w¬K Zmwfvrf;udk oabmusoGm;vQif csufcsif;
tvkyfpawmhonf/ xdkaeYu 'g½dkufwmu xkwfvkyfoludk ajymjycJhaom
168 vif;a0jrdKif

Zmwfvrf;onf aemuftcg atmfpumqk& Zmwfum;wpfum;vnf;


jzpfvmcsif jzpfvmEdkifavonf/
½k y f & S i f t wG u f Zmwf v rf ; ud k wpf c gwpf & H xk w f v k y f o l o nf
pma&;q&m wpfa,mufxHrSvnf; &csif&wwfonf/ pma&;q&monf
xkwfvkyfoludk ra&;ao;onfh Zmwfvrf;wpfyk'ftaMumif;udk ajymjyrnf/
xdktcg xkwfvkyfolu tqdkygZmwfvrf;udkBudKufoGm;NyD; ½kyf&Sif½dkuful;
rnf qHk;jzwfvdkufonf/ pma&;q&mtm; Zmwfvrf;tusOf; ta&;cdkif;
rnf/ pma&;q&mu Zmwfvrf;tusOf;udk pmESpfrsufESma&;ay;vdkufonf/
xdktwGuf xkwfvkyfolupma&;q&mudk a':vm 100000ay;vdkufonf/
wpfcgwpf&H xkwfvkyfolonf p&dwfenf;onfh Zmwfum;rsm;udk
xkwfvkyfwwfonf/ tu qef;qef;? tm;upm; topftqef;qef;ESifh
aw;*DwtopfwdkYonf vli,fy&dowfrsm;twGufypfrvGJtaMumif;t&m
Zmwfvrf;rsm; jzpfonf/ xdkuJhodkYaom ½kyf&Sifrsm;onf Zmwfvrf;ESifh
tcdkiftrm tpysdK;cJhjcif; r[kwf/ emrnfBuD; tqdkawmfrsm;udk iSm;&rf;NyD;
½kyf&SifxJwGif xnfhoGif;½dkuful;onf/ aemufrS pma&;q&mu MunfhNyD;
Zmwfvrf; zefwD;&wwfonf/
½kyf&Sifum; wpfum;twGuf Zmwfvrf;onf rsm;aomtm;jzifh0w¬K
wd k & S n f E S i f h jyZmwf w d k Y r S o m t"d u &&S d a vh & S d & m xk w f v k y f o l o nf
xGuforQpmtkyfwdkif;udk ukefpifatmif rzwf½IEdkif/ xdkYaMumifh pwl'D,dk
twGif;wGif 0w¬KZmwfvrf; zwf&onfh pmzwfXmersm; xm;&Sd&onf/
wpfcgwpf&Hüvnf; pma&;q&m\ udk,fpm;vS,fat;*sifhrsm;u xkwfvkyf
olxHvma&muf qufoG,fwwfonf/ pwl'D,dk twGif;rS ukrÜPDcefY
pmzwf0efxrf;rsm;onf aeYpOf 0w¬KpmtkyfrsdK;pHkudk zwfNyD; tpD&ifcHpmrsm;
a&;NyD; xkwfvkyfolxH wifjy&onf/
pma&;ol\ udk,fpm;vS,fat;*sifhonf pmtkyfwpftkyf odkYr[kwf
0w¬Kwdkwpfyk'fudk xkwfvkyfolxH,lvmrnf/ ol ,lvmaom0w¬Konft
vGefw&maumif;aMumif; ½kyf&Sif½dkufvQif rkcsatmifjrifEdkifrnfjzpfaMumif;
aiGaomufaomufvJ&rnfjzpfaMumif; ½Tef;½Tefa0ajymjyrnf/ xdktcg
xkwfvkyfoluBudKufoGm;rnf/ odkYaomfvnf;p&dwfb,favmuf ukefrnf
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 169

qdkonfudk t&ifqHk; pOf;pm;&awmhonf/ p&dwf oufoufomomESifh


½dkufvQif jzpfrnfvm; wGufcsufMunfhonf/ 0ifaiG tjrwf&Edkifrnfvm;
pOf;pm;onf/ þZmwfum;rsdK;onf t½HI;ay:cJhzl;ovm; jyefawG;onf/
jynfyxGufí ½dkuf&rnfhum;vm;/ tb,frif;om; rif;orD;udk xnfhoHk;
&rnfenf;/ olwdkYudk iSm;vQif aiGtb,frQ ukefusrnfenf;/ qufwif
tcrf;tem; b,favmufrsm;rsm; aqmuf&rnfenf;/ xkwfvkyfolonf
vm;aygif; rsm;pGmudk pOf;pm;&onf/ aiGaMu;tukeftus rsm;rnfqdkvQif
olYtwGuf jyóem&Sdonf/
pwl'D,dk tawmfrsm;rsm;twGuf aiGaMu;udk e,la,mufNrdKU&Sd
½Hk;rsm;u csKyfudkifxm;onf/ tcsdKU pwl'D,dkrsm;twGuf aiGaMu;udk
a[mvD;0k'f ½Hk;rsm;u csKyfudkifxm;onf/ wpfcgwpf&H xkwfvkyfolonf
olvdktyfonfh aiGaMu;yrmPudk e,la,muf&Sd ½Hk;rsm;rS jynfhjynfh00
r&&SdwwfMu/ e,la,mufNrdKU&Sd½Hk;rsm;rS yk*d¾Kvfrsm;rSm tEkynmorm;rsm;
r[kwfMu/ pD;yGm;a&;orm;rsm;? vkyfief;&Sifrsm;jzpfMuonf/ a[mvD;0k'f
&Sd yk*d¾Kvfrsm;rSmrl tEkynmpdwf &SdMuaomfvnf; pD;yGm;a&;udk txdrcHEdkif
onfh vkyfief;&Sifrsm;jzpfí tjrwftpGef;&SdrS aocsmrSom aiGxkwfí
ay;wwfMuonf/
p&dwfenf;enf; Zmwfum;rsm;udk xkwfvkyfonfh xkwfvkyfolrsm;
onf o½kyaf qmif rif;om; rif;orD;xuf Zmwfvrf;udo k m ydí
k t"duxm;
wwfMuonf/ a':vm 500000 ywf0ef;usifavmufom tukeftus
cHNyD; Zmwfum;wpfum;udk xkwfvkyfvdkMuNyD; tjrwf&SmMuavh&Sdonf/
aiGaMu; enf;enf;jzifh xkwfvkyfaom Zmwfum;rsm;rSmvnf; wpfcgwpfcg
uHaumif;axmufrNyD; atmifjrifoGm;wwfMuonf/ tjrwfrsm;rsm;
r&onfhwdkif tu,f'rDqkrsm; csdwfcsifcsdwfoGm;Muonf/
tcsdKU xkwfvkyfolrsm;onf Zmwfvrf;wpfckudk 0,f&vQif aumif;
rnfvm;? r0,fbJ ae&vQif aumif;rnfvm;[k rwifrus jzpfwwf
Muonf/ xdktcgrsdK;wGif xdkZmwfum;wGif yg0ifo½kyfaqmifrnfh 0g&ifh
odkYr[kwf emrnfausmf rif;om;rif;orD;rsm;xHodkY tBuHOmPfaumif;
awmif;avh&Sdonf/ tcsdKUxkwfvkyfolrsm;url olwdkY ,HkMunftm;udk;&onfh
170 vif;a0jrdKif

q&m0ef? a&SUaersm;xH tBuHOmPfrsm; awmif;wwfMuonf/ tcsdKUu


ZeD;jzpfolrsm;xHrSyif tBuHOmPf awmif;,lwwfonf/ odkYaomfvnf;
0w¬K Zmwfvrf;wpfyk'fudk wu,fwrf;rSm 0,f,lzkdY qHk;jzwf&rnfholrSm
xkwfvkyfol udk,fwdkifyifjzpfonf/ 0w¬KZmwfvrf;wpfyk'fudk 0,f,l&rnf
qHk;jzwfvdkufaomtcg xkwfvkyfolu pma&;q&mudk a':vm 500 rS
a':vm 500000 txd ay;&awmhonf/ xkwfvkyfol 0,f,lvdkufaom
aiGudk pwl'D,dku ay;acs&onf/
xkwfvkyfolonf 0w¬KZmwfvrf;udk 0,f,lNyD;aomtcg Zmwfum;
½dkuful;xkwfvkyfa&;twGuf jyifqif&awmhonf/ yxrqHk; ol vkyf&onfh
tvkyfrSm oifhawmfonfh 'g½dkufwmtm; &SmazGa&;yif jzpfawmhonf/
Zmwfvrf;ESifh vdkufzufonfh 'g½dkufwmtm; &SmazGa&;onf olYtzdkY
ta&;BuD;onfhtvkyfjzpfonf/ tb,faMumifhqdkaomf Zmwfum;wpfum;
vHk;udk t"du xdef;csKyfrnfholrSm 'g½dkufwmyif jzpfaomaMumifhyif/
(,ckaemufydkif;wGif 'g½dkufwm tawmfrsm;rsm; xkwfvkyfoljzpfvmcJhMuNyD;
xkwfvkyfol 'g½dkufwm tjzpf aqmif½GufvmMuonf/)
xkwfvkyfolonf pdwfBudKuf'g½dkufwmudk&NyDqdkvQif ZmwfñTef;a&;
q&mudk &Sm&awmhonf/ ZmwfñTef;a&;olu Zmwfvrf;udkvnf; BudKufNyD;
aiGaMu;oabmwlnDrIvnf; &&SdNyDqdkvQif ol\ wpfudk,fawmf vkyfief;udk
pawmhonf/ wpfywfvQif wpfBudrf odkYr[kwf wpfaeYwpfBudrf qdkovdk
xkwfvkyfolESifh awGUNyD; ola&;NyD;orQudk vma&mufjyo&onf/
ZmwfñTef;a&;q&mu ol\ ZmwfñTef;udk wpfcef;NyD; wpfcef;
a&;om;aecsdefwGif xkwfvkyfolonf a[mvD;0k'f rif;om; rif;orD;rsm;\
trnfpm&if;ESifh "mwfyHkrsm;ygonfh pmtkyfpmwrfrsm;udkvnf; Munfh½I&
onf/ olpdwful;&onfh rif;om; rif;orD; o½kyfaqmifrsm;udk awGUvQif
'g½dkufwmESifh aqG;aEG;wdkifyifonf/
ZmwfñTef;a&;q&monf ol\ ZmwfñTef;wpfckvHk;udk a&;om;
NyD;pD;oGm;aomfvnf; olYtvkyfum; rNyD;qHk;ao;/ olonf Budrfzefrsm;pGm
jyefjyifí a&;&csif a&;&OD;rnf jzpfonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 171

ZmwfñeT ;f Ny;D pD;aomtcg xkwv f yk o


f o
l nf xdZk mwfñeT ;f udk ukrP
Ü D
odkY ydkYvdkufonf/ xdkZmwfum; xkwfvkyfp&dwf tb,frQ ukefusrnf
qdkonfudkvnf; wGufcsufay;&onf/
xkwfvkyfolESifh 'g½dkufwmtzdkY ta&;tBuD;qHk; tvkyfrSm o½kyf
aqmif a½G;cs,fa&;yif jzpfonf/ 'g½dkufwmu o½kyfaqmif rif;om;
rif;orD;\ tEkynmpGrf;&nfudk Munfhonf/ xkwfvkyfolu þZmwfum;
wGif þrif;om; rif;orD;udk o½kyfaqmiftjzpf xnfhoGif;½dkufvQif
vlBudKufrsm;Edkif rrsm;Edkifqdkonfhtcsuftay: t"duxm;NyD;Munfh½Ionf/
xkdumvwGif 'g½dkufwmonf ZmwfñTef;a&;q&mESifh eD;eD;uyfuyf
&SdNyD; trsm;qHk; acgif;csif;½dkuf&aom umvjzpfonf/ tBuHOmPfrsm;
ay;onf/ pdwful;pdwfoef;rsm; jznfhpGufay;onf/ xkwfvkyfolu wpfaeY
wnf; twGif;rSmyif ZmwfñTef;a&;q&mESifh awGUonf/ 'g½dkufwmESifh
awGUonf/ ZmwfñTef;ESifhywfoufí vdktyfcsufrsm;udk aqG;aEG;onf/
topfaqmufvkyfxm;onfh qufwifodkY oGm;Munfhonf/ xdkYaemuf
o½kyfaqmif rif;om; rif;orD;rsm;twGuf csKyfvkyfxm;aom 0wfpHkrsm;
udk oGm;Munfhrnf/ aemufqHk; xkwfvkyfrnfh olwdkY\ Zmwfum;taMumif;
udk pmapmif r*¾Zif;rsm;wGif xnfhoGif;azmfjya&;twGuf wm0efay;xm;ol
ESifh vkyfief;udpö qHkawGUrnf/
xkwfvkyfolonf ol\Zmwfum; oGm;a&muf½dkufrnfh a'oESifh
ywfoufí rnfonfhav,mOf trsdK;tpm;ESifh oGm;a&muf&rnf qdkonf
utp tjcm;wpfa,mufESifh aqG;aEG;NyD; tjcm;wpfa,mufESifh rif;om;
rif;orD;o½kyfaqmif iSm;a&;udpöudk wdkifyifonf/ e,la,muf½Hk;rS
zkef;quf ar;jref;onfrsm;udk jyefvnf ajzMum;onf/ wpfa,mufu
olYudk ½kyf&SifZmwfum; acgif;pD;u aysmhaeonf[k qdkonf/ aemufwpf
a,mufu p&dwyf o kd ufomatmif ydek ;D onfah e&m&Sm½du
k v f Qif rjzpfb;l vm;
[k ajymonf/
nud;k em&Dx;kd í tdrjf yefa&mufaomfvnf;olt Y vkyu f rNy;D qH;k ao;/
ZmwfñTef;a&;q&ma&;xm;onfh aemufqHk; pmrsufESmrsm;udk zwfMunfh
172 vif;a0jrdKif

a0;vHonfh ½dkufuGif;ae&modkY olroGm;jzpfonfhtaMumif; owif;ydkYonf/


xkwfvkyfol\ rsm;ajrmifvSaom tvkyfrsm;onf uifr&mvkyfief;rsm;
rpcifntxd NyD;qHk;jcif; r&Sdao;/
ta&;BuD;onfhaeYodkY a&mufvmonf/ xdkaeYwGif xkwfvkyfolonf
yef;pnf;wpfpnf; rif;orD;xHodkY ydkYvdkfufonf/ yg0ifo½kyfaqmifrnfh
rif;om;ESifh awGUqHk vufqGJEIwfqufonf/ eHeuf (9) em&DwGif 0w¬KrS
½kyf&SifodkY ul;ajymif;onfh tvkyfonf pwifcJhawmhonf/ xdkumvonf
xkwfvkyfolu pma&;q&mxHrS Zmwfvrf;udk 0,f,lNyD;aemuf (7)nMum
vmaomtcsdef jzpfonf/ xdkvmumtwGif; xkwfvkyfolonf pwl'D,dk
vkyfief;&Sifrsm;? a&SUaersm;? udk,fpm;vS,f at;*sifhrsm;? o½kyfaqmif
rif;om; rif;orD;rsm;ESifh tBudrfBudrf awGUqHk aqG;aEG;cJh&onf/ Zmwf
ñTef;a&;q&mudk iSm;&rf;cJh&onf/ wpfcgwpf&H ZmwfñTef;a&;q&mu
wpfa,mufyifru ESpfa,mufyif jzpfcsifjzpfaewwfonf/ ZmwfñTef;udk
vnf; jyifqifa&;cdkif;cJh&onf/ Zmwfum;acgif;pD;udkvnf; ajymif;vJcJh
&onf/ ukefusp&dwfudkvnf; ig;Budrfavmuf jyifqifa&;qGJay;cJh&onf/
0wfpHk'DZkdifem qufwif'DZdkifemwdkYESifhvnf; tBudrfBudrf awGUqHkcJh&onf/
Oa&myodkYvnf; ESpfBudrfxGufí rif;om; rif;orD; &SmyHkawmf zGifhcJh&onf/
e,la,mufodkYvnf; av;ig;BudrfoGm;NyD; olxkwfvkyfrnfh Zmwfum;
twGuf ajymqdk aqG;aEG; jiif;cHk cJh&onf/ ½kyf&SifZmwfum; oGm;a&muf
½dkuful;rnfh a0;vHonfh ½dkufuGif;ae&modkYvnf; ESpfBudrfcefY oGm;a&muf
Munfh½IcJh&onf/ ½kyf&SifZmwfum; pwif½dkuful;onfhaeYwGifrl xkwfvkyf
olonf þZmwfum;udk tb,faMumifh olxkwfvkyfcsifcJh&oenf;[k
pOf;pm;aumif; pOf;pm;í aecsifaerdayrnf/
uif r &mrif ; rsm;u pwif v k y f u d k i f c sd e f w G i f xk w f v k y f o l o nf
vdktyfonfh tBuHOmPfrsm;ay;&ef? ay:aygufvmonfh jyóemrsm;udk
ajz&Sif;ay;Edkif&ef olonf teD;tem;wGif &Sdaeayrnf/ jyóemuvnf;
tcsdeftcgra½G;? ae&mra½G;rS ay:aygufEdkifonf/ o½kyfaqmifrif;om;
wpfOD;u olajym&rnfh pum;udk oabmrusí rajymcsif jzpfaernf/
tjcm;wpfa,mufu olt Y 0wftpm;vJcef;rSmat;vGe;f aeonf[k qdrk nf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 173

tjcm;wpfa,mufu xkwfvkyfoludk tjcm;[dkw,f tcef;wpfcef;wGif


oGm;aecsifygonf[k qdkrnf/
wpfcgu ukrÜPDwpfckonf v,fawmwpfckteD;wGif ½kyf&Sifum;
wpfum; ½kduful;cJh&m v,fawmtwGif;rS MuufoHrsm; qlnHaeojzifh
½kyf&Sif½dkufí rjzpfEdkifatmif jzpfcJh&onf/ xdktcg xkwfvkyfolu
jyóemudk &Sif;vif;ay;cJh&awmh\/ ol&Sif;yHkrSm v,fawmxJrS Muuf
taumif tm;vHk;udk rwefwq aps;BuD;ay;í 0,fypfvdkufjcif;yif jzpf
awmhonf/
uvD,dkygx&m Zmwfum;udk ½dkuful;cJhpOfu ½dkufuGif;atmufxyf
rS aMumifrsm; qlnHaeojzifh &pfcswfbmwefESifh t,fvDZbufawvm
wdkY\ tcef;udk ½dkuful;í r&Edkifatmif jzpfcJhojzifh ½dkufuGif;udk wpfem&D
avmuf &yfem;NyD;rS aMumifrsm;udk zrf;qD;um z,f&Sm;ypfvdkufEdkifcJhonf/
wpfem&D ½dkufuGif;&yfem;vdkuf&ojzifh ukrÜPDonf a':vm 17000 cefY
p&dwfukefusoGm;cJhonf[k qdk\/
½kyf&SifZmwfum;wdkif; jyóem tcuftcJESifh ruif;Mu/ vlawG
aMumifhvnf; jyóemjzpf&onf/ t&m0w¬KaMumifhvnf; jyóemwuf&
onf/ &moDOwkaMumifhvnf; jyóemBuHK&onf/ wpfcgwpf&H a&BuD;í
aernf/ wpfcgwpf&H EdkifiHa&; tajctaeuvnf; taESmifhft,Sufay;
csifay;aewwfonf/ wpfcgwpf&H vlawG aexdkifraumif; jzpfcsifjzpf
aernf/ wpfcgwpfav tvkyform;rsm;u tvkyfwpfckudk rvkyfvdk[k
jiif;qefcsif jiif;qefaewwfonf/ xdkjyóemtm;vHk;\ acgif;onf
xkwfvkyfol\ tay:odkY yHkusavawmhonf/ jyóemtm;vHk;udk xkwf
vkyfolu ajz&Sif;ay;&avawmhonf/
½kyf&SifZmwfum; ½dkuful;NyD;pD;aomtcg xkwfvkyfol\tvkyfonf
(4)yHk(3)yHkcefY NyD;pD;oGm;NyD[k qdkEdkifygNyD/ zvifwnf;jzwfonfh tvkyfudk
qufvkyf&onf/ aeYpOf ½dkuful;NyD;wdkif; wnf;jzwfvmcJhí ½kyf&Sif½dkuf
ul ; onf h aemuf q H k ; aeY w G i f wnf ; jzwf p &m rsm;rsm; rusef & S d a wmh /
xdkYaemufwGif oDcsif;a&;q&mtm; oDcsif;a&;cdkif;NyD; toHoGif;&onf/
xdkYaemufwGif vdktyfonfh toHrsm; jznfhpGufay;&onf/
174 vif;a0jrdKif

aemufqHk;wGif ½kyf&Sifum;udk ½HkwGif jyoMunfhMuonf/ þtqifh


wGif xkwfvkyfolESifh'g½dkufwmwdkYom Munfh½IMuonf/ wnf;jzwfp&m
rsm; vdkao;vQif xyfrHwnf;jzwfMu&jyefonf/
aemufqHk;tqifhtaejzifh xkwfvkyfolonf ol\ Zmwfum;a&mif;
&a&;twGuf vHk;yef;&onf/ ½kyf&SifZmwfum; wpfaumfyDudk oDwif;ywf
wpfywfESpfywfMum ½Hkwifjyonf/ ½kyf&Sif½Hku xdkokdYjyoonfhtwGuf
xk w f v k y f o l u uk r Ü P D t m; tcaMu;aiG ay;&onf / Zmwf u m;u
aumif;aevQif ydkrdkvlBudKufrsm;atmif wGifus,fatmif vkyfzdkY pDpOf&awmh
onf/ tu,fí Zmwfum;u nHhaevQif xkwfvkyfolonf Zmwfum;
topf &Sm&awmhrnfjzpfonf/
xkwfvkyfolonf a0g'pöae uJhodkYaom udk,fydkifukrÜPD&Sdonfh
tEkynm&Sifvnf; jzpfcsifjzpfcJhrnf/ zvift,f'Dwm wpfa,mufvnf;
jzpfcsifjzpfcJhrnf/ vufaxmuf'g½dkufwmwpfa,mufvnf; jzpfcsifjzpf
cJhrnf/ oDcsif;a&;q&m? uifr&mrif; wpfa,mufvnf; jzpfcsifjzpfcJhbl;
rnf/ tcsdKUqdkvQif pma&;q&m? 'g½dkufwm? xkwfvkyfol wpfNydKifwnf;
jzpfcsifvnf; jzpfaewwfMuonf/
xkwfvkyfol[k qdkaomfvnf; xkwfvkyfolwdkif; crf;crf;em;em;
½Hk;cef;BuD;rsm;jzifh raeEdkifMu/ tcsdKYrSm ½Hk;cef;ao;ao;uav;rsm;jzifh
vkyfudkifMuNyD; trsm;oHk; w,fvDzkef;jzifhom tvkyfvkyfMu&onf/
tcsdKU xkwfvkyfolrsm;rSm ukrÜPD0efxrf; xkwfvkyfolrsm; jzpfNyD;
ukrÜPDu a½G;cs,fay;xm;aom Zmwfvrf;rsm;udk Zmwfum;jzpfatmif
½dkuful;ay;&onf/ ,if;odkYaom xkwfvkyfolrsm;onf MoZmtmPmvnf;
r&SdMu/ aiGaMu;vnf; rsm;rsm;pm;pm; r&wwfMu/ þodkYaom xkwfvkyf
olOD;a&rSm ,ckacwfwGif rsm;rsm;pm;pm; r&SdMuawmh/
xkwfvkyfolwpfOD;\ taetxm;onf pwl'D,dktay:wGif aiG
tb,frQ &SmazGay;Edkifoenf; [laom tcsuftay:wGif wnfonf/
a':vm 20 000 000 0ifaiG&Sdaomxkwfvkyfolonf olvkyfcsifwmrSefo
 

rQudk vkyfudkifEdkifcGifh&aom xkwfvkyfolrsdK;jzpfonf/ a':vm 70 000cefY




om0ifaiG&Sdaom xkwfvkyfolonf pwl'D,dk tay:wGif MoZmrvTrf;rdk;Edkif


aom xkwfvkyfoljzpfonf/
*E¦0if0w¬K *E¦0if½kyf½Sif 175

xkwfvkyfoltopfwpfa,mufonf tawGUtBuHK r&Sdao;vifh


upm; Zmwfvrf;aumif;NyD; emrnfBuD;o½kyfaqmifrsm;yg0ifrnfqdkvQif
ylyifp&mrvdk/ uRrf;usifolrsm;u ulnDay;vdrfhrnf/
½kyf&SifZmwfum; wpfum;udk ½dkuful;xkwfvkyf&eftwGuf vdktyf
onfh aiGaMu;udk xkwfvkyfolu xkwfray;Edkif/ qrf*dkvf'Gifvdk a0gh'pöae
vdk xkwfvkyfol tenf;i,fuom pdkufxkwfay;EdkifcJhonf/ ½HI;vQifvnf;
qufvufxkwfvkyfEdkifpGrf; &SdMuonf/ rufx½dk a*:vf'Gifar,m? ,leD
Amq,f/ yg&marmifh? ESpfq,f&mpkajracG;ukrÜPD? udkvrfbD,m? ygem?
,lEdkufwpftm;wpf uJhodkYaom ukrÜPDBuD;rsm;onf aiGaMu;½HI;csif½HI;Mu
aomfvnf; Zmwfum;rsm;udk qufvuf½dkuful;MuqJjzpfonf/ Zmwfum;
wpfum;ut½HI;ay:aomfvnf; (15)um;(25)um;u tjrwfaiGay:cJhMu
onf/ xkwfvkyfolwpfa,mufonf wpfywfvQif a':vm 5000txd
0ifaiG &Muonf/
xkwfvkyfolonf y&dowftMum;wGif vlodrsm;ausmfMum;oljzpf
onf/ olYZmwfum; ½Hkwifjyoaeonfh tcsdefwGif vlawGu olESifhawGUvdk
pum;ajymvdkMuonf/ odkYaomfvnf; xkwfvkyfol xkwforQ Zmwfum;
wdkif; ratmifjrifMu/ Zmwfum;(8)um; xkwfvkyfvQif wpfum;om
tjrwfay:avonf/

   
 
    \        

vif;a0NrdKif

You might also like