PYTANIA – POLITYKA JĘZYKOWA 2022 R.

1. Polityka językowa wg Škiljana i podział polityki językowej wg Fishmana:

„To zespół racjonalnych i w większości zinstytucjonalizowanych działań, z pomocą których
jakieś społeczeństwo (społeczność) wpływa na formy językowe komunikacji publicznej, jak
również na formowanie świadomości uczestników w tych formach.”
Wg Fishmana, istnieją 4 podstawowe obszary, w których stosunek do czynności językowych
można traktować jako element polityki językowej:
 Autonomia;
 Historyczność;
 Witalność;
 Planowanie językowe.

1. Elementy PJ:
Škiljan: PJ - zbiór racjonalnych i w większości zinstytucjonalizowanych działań w
społeczeństwie;
Wg Fishmana, istnieją 4 podstawowe obszary, w których stosunek do czynności językowych
można traktować jako element polityki językowej:
 Autonomia;
 Historyczność;
 Witalność;
 Planowanie językowe.

1. Elementy PJ a społeczeństwo:
 Podstawowe zagadnienie socjolingwistyczne;
 Obejmuje różnorodność idiomu, z którego korzysta ta sama grupa użytkowników
na tej samej przestrzeni, w różnych sytuacjach komunikacyjnych;
 PJ musi uważać na wszystkie idiomy społecznie istotne: PJ ma za zadanie
stwierdzenie kryterium istotności społecznej;
 Opisanie układu socjolektów w społeczeństwie, razem z ich matrycą
funkcjonalną;
 Określenie, które z socjolektów „wchodzą w grę”;
 Warunki: zastosowanie funkcjonalne lub zasiąg komunikacyjny;
  Nie ma twardych kryteriów oceny → PJ bazuje na wiedzy nieligwistycznej lub
informacjach intuicyjnych;
 Większość definicji socjolingwistyki bazuje na podkreślaniu tych stosunków jako
najważniejszych;
 4 typy relacji pomiędzy strukturami społecznymi i językowymi:
 albo język określa stosunki społeczne;
 albo język jest przez nie określony;
 lub struktury społeczeństwa i języka znajdują się w interferencji (x);
 albo oba te elementy są uwarunkowane jakimś trzecim czynnikiem.
 Status społeczny użytkownika idiomu zawsze wpływa na formowanie każdej polityki
językowej;
Język standardowy jest dostosowany do potrzeb grupy, która trzyma władzę
 język standardowy nie jest zawsze językiem tej grupy.
1. Elementy PJ na przykładzie odmian języka angielskiego:
Autonomia – istnienie (lub brak) świadomości, że jakiś idiom jest jednolity i niezależny od innego
języka;
a. Nieważne czy to wszystko jest potwierdzone faktami językoznawczymi;
Historyczność – istnienie (lub brak) świadomości o historycznej kontynuacji języka;
Żywotność – istnienie świadomości o tym, że w ramach granic (etnicznych; również poza nimi)
powinno:
a. Utrzymywać liczbę użytkowników idiomu;
b. Zwiększać liczbę użytkowników idiomu;
c. Pomnażać jego funkcje.
Planowanie językowe (wg Fishmana - standaryzacja):
➢ Wszystkie sposoby przystosowywania języka do komunikacji publicznej;
 Autonomia, historyczność i żywotność – elementy świadomości społecznej o języku;
 Planowanie językowe – forma oddziaływania społeczeństwa.
1. Autonomia językowa:
Autonomia to świadomość o niezależności jakiegoś idiomu od jakiegoś innego i wszystkich innych;
Dwie podstawy autonomiczności:
 Albo idiom na tyle się różni od innych lub przynajmniej tych które go otaczają
→świadomość „sama przez się” (Abstand-a. - a. dystansu);
 Albo są podkreślane (najmniejsze) różnice + oddalanie strukt. jednego idiomu od strukt.
innego spokrewnionego → świadomość rozwijana (Ausbau-a. - a. rozbudowywana);
Ausbau-a. jest potrzebna tam, gdzie w kontakcie jest kilka spokrewnionych idiomów lub tam, gdzie
w świadomości społecznej jakiś dialekt lub odmiana oddziela się w kierunku unikalnego idiomu.

1. Typy polityki językowej pod względem autonomiczności:

 Polityka obojętna w stosunku do autonomii;
 W związku z Abstand-a. lub te a. które są wynikiem Ausbau-procesu (światowe języki). Ich
niezależność jest „wbudowana” w świadomość użytkowników.
 Polityka utrzymująca status quo autonomii;
 Charakterystyczne dla skończonych procesów autonomizacji.
 Polityka wzmacniania autonomii: powiększanie autonomii szeregiem działań; zbliżanie się do
użytkowników idiomu.
 Polityka zmniejszania autonomii: (Ausbau-a.): zmniejszanie autonomii szeregiem działań;
oddalanie się od użytkowników idiomu.
1. Historyczność językowa:
 Każdy idiom ma swoją historię: każdy ma swoją strukturę, która się rozwinęła z innej,
poprzedniej struktury.
 Wszystkie wspólnoty językowe nie mają tak samo rozwiniętej świadomości o kontynuacji
historycznej własnego języka.
 Nie zawsze świadomość o historyczności dociera do głębokiej przeszłości.
1. Szczegóły typologii historyczności-
a) Na jednym biegunie: historyczność, która pochodzi z kontynuacji świadomości społecznej,
przeciwstawiona tej, która wywodzi się ex post (po fakcie).
a1) Wspólnota jęz. ma ciągłą historyczną świadomość i świadomość o historyczności
własnego języka (np. Anglicy, Włosi);
a2) Wspólnota, w której za pomocą regresji w ciąg czasowy, konstrukcji racjonalnych, taką
świadomość rozwinięto;
b) Na drugim biegunie: historyczność zatrzymująca się w ramach czasowych jednego języka,
przeciwstawiona tej która rozszerza się również na języki ancestory (poprzedzające).
b1) Wspólnoty j., które historyczność własnych języków traktują od momentu etnicznego
podziału (np. Słowianie);
b2) Wspólnoty romańskie, u których historyczność obejmuje również okres języka
łacińskiego.
1. Historyczność a zabytki językowe:
 Historyczność w ścisłym związku z piśmiennictwem i zabytkami piśmiennictwa.
 Pierwszy zabytek piśmiennictwa – terminus ante quem non (nieprzekraczalna data).
  Taką granicę można przekroczyć tylko ex post.

1. Stosunek PJ do historyczności:
 Albo PJ historyczność podkreślają albo nie kładą na nią nacisku;
 Teoretycznie może zaistnieć PJ negująca historyczność;
 Istnieją PJ negujące historyczność „konkurencyjna”, „wroga”...;
 Szczególny akcent na historyczność kładą PJ budowane ex post;
 Akcent nie zawsze bazuje na dowodach naukowych, racjonalnych i logicznych
faktach → namiastki: mity, legendy, wierzenia;
 Historyczność „w kontynuacji” - częścią świadomości społecznej i bez wpływu PJ.
1. Witalność języka:
Część społecznej świadomości językowej;
Ważne: funkcja liczebności, społeczna istotność użytkownika i
użytkowość języka w różnych formach komunikacji publicznej;
Dwa poziomy: w. wewnątrz wspólnoty jęz. i w stosunku do innych
wspólnot;
Środki utrzymywania witalności: pozalingwistyczne:
elementy charakterystyczne dla historyczności i autonomiczności;
elementy demograficznej i polityki dot. zaludnienia;
Lingwistyczne:
standaryzacja (nie jest kluczowa);
elementy poprzedzające standaryzacje:
planowanie statusu języka (element planowania językowego).
Zawsze połączona z bardzo kompleksowymi relacjami języka i grup
etnicznych.
1. Witalność a język:
Witalność w stosunku do jęz. trzeba rozważać w ramach wspólnoty językowej.
1) WJ – grupa użytkowników znających co najmniej jeden idiom
 wspólna komunikacja, normy jego użycia lub uznająca go jako wspólne
kulturowo-hist. dziedzictwo;
1) Wg poziomu autochtonicznego („ojczystego”) języka w WJ, one mogą być:
● (1) Ekspansywna WJ – zwiększanie liczby użytkowników:

➔ Naturalnie;
➔ „Przejmowaniem” użytkowników
 ➔ Do zwiększania może dochodzić również w przestrzeni → kolonizacja.
● (2) Stabilna WJ:

➔ Użytkownicy na tym samym terytorium;

➔ Liczba niezmienna;
➔ Powiększanie lub zmniejszanie – bliskie zeru;
● (3) Opadające WJ:

➔ Zmniejszanie użytkowników:
➢ Podwyższona umieralność;
➢ Przejmowanie innego idiomu jako środka komunik.
➢ Zmniejszanie się terytorium idiomu;
➢ Kombinacja czynników.
➔ Ten proces kończy, jeżeli się go nie zatrzyma, umieraniem idiomu.
Ekspansja lub opadanie mogą określać stosunki pomiędzy dwoma („konkurencyjnymi”) WJ.
1. Planowanie językowe, planowanie języka:
 Dostosować jakiś idiom do komunikacji publicznej;
 Podstawowy środek w realizacji polityki językowej;
 Szersze pojęcie od standaryzacji języka bo obejmuje również idiomy, które nie są
na poziomie języka standardowego.
 Lj. Rajić: „planowanie językowe oznacza proces podejmowania decyzji o normie, które są
opisane w sposób lingwistyczny...”;
 R. Bugarski: „świadome ukierunkowanie rozwoju językowego, na podstawie pozajęzykowej
oceny, w celu realizacji szerszych celów społecznych...”
 V. Tauli: „czynność, która ma za cel udoskonalanie i tworzenie języka”;
 E. Haugen: „złożona interakcja społeczeństwa i języka na płaszczyźnie formy i funkcji...”.
1. Terminologia PJ:
2. Definicje PJ (bez Škiljana):
R. Bugarski, Pogled na jezičko planiranje i jezičku politiku u Jugoslaviji (1986):
„Polityka jakiegoś społeczeństwa w dziedzinie języka, jako zespół zasad, stanowisk i decyzji w
ramach których reflektuje się stosunek tego społeczeństwa do werbalnych zasobów które posiada.”
Lj. Rajić, Teorijske osnove planiranja jezika (1983):
„Polityka językowa to zbiór działań z pomocą których instytucje, grupy lub pojedyńcze osoby w
jednym społeczeństwie (jednej społeczności) bezpośredno lub pośrednio wpływają na język,
używanie języka i sytuację językową w pewnym segmencie społeczeństwa (społeczności), całym
społeczeństwie lub więcej społeczeństw synchronicznych.”

3. Rodzaje komunikacji:
Komunikacja prywatna- tylko pod neformalnym i niebezpośrednim nadzorem społeczeństwa
(społeczności) i jego/jej instytucji (jedynie pod wpływem np. norm etycznych).
Komunikacja publiczna- pod bezpośrednim nazorem społecznym i łamanie reguł pociąga za sobą
również usankcjonowanie kogoś kto te reguły łamie (reguły dot. sancji różnią się od społeczeństwa
do społeczeństwa <społeczności do społeczności>).
4. Komunikacja publiczna
Jest pod bezpośrednim nazorem społecznym i łamanie reguł pociąga za sobą również
usankcjonowanie kogoś kto te reguły łamie (reguły dot. sankcji różnią się od społeczeństwa do
społeczeństwa <społeczności do społeczności>).
 Jest w hierarchii na wyższym poziomie od komunikacji prywatnej i wywiera często na nią
wpływ.
 Charakteryzuje ją wielka liczba „podjęzyków”.
 Każdy z nich funkcjonuje w kanale komunikacyjnym, będącym pod kontrolą społeczeństwa
lub społeczności.
 Jednak, nie wszystkie „podjęzyki” znajdują się pod kontrolą.
 Głównym przedmiotem zainteresowań polityki językowej to komunikacja publiczna.
1. Elementy użycia języka (ważne dla PJ):
● Język w administracji,
● język w procesach edukacyjnych,
● język w środkach masowego przekazu
● język w literaturze.
1. Formy języka używanego w komunikacji publicznej:
➔ ogólny,
➔ wspólny,
➔ ludowy,
➔ literacki,
➔ pisany,
➔ piśmiennictwa,
 ➔ oficjalny,
➔ aministracyjny,
➔ standardowy,
➔ czasami koiné...

1. Definicje niektórych form języka:

♡ koiné – wspólny język w komunikacji na terytorium na którym używa się więcej dialektów
lub języków;
♡ język literacki – język używany w literaturze, w szerokim tego słowa znaczeniu;
♡ język oficjalny – język usankcjonowany do użycia przez prawo na pewnym terytorium;
♡ język narodowy – język który jakiś naród za część swojej tożsamości narodowej;
♡ język standardowy – najważniejszy dla polityki językowej.
1. Język standardowy:
● Forma języka która powstała jako wynik procesu normowania.
● Normowanie:

➔ proces standaryzacji;
➔ produkt potrzeby za sprawną komunikacją;
➔ dotyczy komunikacji na szerszym, najczęściej państwowym terytorium;
➔ rozwija się równolegle ze wzmacnianem świadomości o tożsamości
narodowej/szczepowej;
➔ stanowi swojego rodzaju socjolekt;
➔ polifunkcjonalny (możliwy do użycia w różnych sytuacjach komunikacyjnych).
1. Komunikacja publiczna w kontekście społecznym:
Komunikacja publiczna:
 jej język, standaryzacja, język standardowy, stanowią: „Stronę językowa” komunikacji
publicznej, Fenomeny społeczne, Określone są przez społeczeństwo
 Do niego należą wszystkie elementy wpływające na politykę językową, a nie będące:
➔ częścią systemu językowego,
➔ częścią jego struktury,
➔ jego jednostką,
➔ jego realizacją w mowie.
1. Czynniki pozalingwistyczne kontekstu społecznego PJ:
➔ demograficzny,
 ➔ ekonomiczny,
➔ kulturowy,
➔ społeczny,
➔ polityczny,
➔ prawny.

1. Czynnik demograficzny:
Obejmuje:
➔ liczbę,
➔ proporcje,
➔ dystrybucję użytkowników różnych języków.
● Kilkaset/kilka tysięcy : kilkaset tysięcy / kilka milionów użytkowników;
● użytkownicy rozproszeni wewnątrz terytorium innego języka : użytkownicy skoncentrowani w
pewnych obszarach;
● procent użytkowników na określonym obszarze;
● użytkownicy języka : przynależność narodowa;
● „użytkownik” > np. ten, kto jakiegoś j. używa : kto go uważa za swój itd.
● użytkownicy tymczasowo osiedleni na jakimś terytorium.
1. Czynnik ekonomiczny
● Komunikacji językowej zawsze towarzyszy przemieszczanie się siły roboczej, towarów i
pieniędzy na jakiejś przestrzeni;
● Działalność językowa zawsze stanowi niezbędny warunek wstępny tworzenia
jakiegokolwiek rynku i jego utrzymywania;
● W przypadku, kiedy rynek chce się rozszerzyć poza terytorium jakiegoś idiomu,
poszukiwany jest następny idiom uniwersalny (koiné, lingua franca, język standardowy...);
● Ekonomiczna siła społeczeństwa, przynajmniej pośrednio, określa jego zdolność do
prowadzenia PJ (np. Afryka);
● Czynniki ekonomiczne mogą oddziaływać na świadomość językową i sposoby jego użycia;
● Stosunki ekonomiczne wpływają na PJ, określając status społeczny użytkowników-
uczestników w konkretnym społeczeństwie.
1. Czynnik kulturowy:
● Istnienie/nieistnienie umiejętności pisania;
● Jej poziom i powszechność;
 ● Obecność jakiegoś języka w procesach edukacyjnych i środkach komunikacji;
● Jego stosowność do użycia w literaturze i nauce (węższy, językowo-kulturalny sens);
● Opanowanie przez ten język kulturowego, technicznego i w ogóle cywilizacyjnego dorobku
(szerszy sens);
● Segmentu świadomości i poznania, który dotyczy języka, nie można obserwować poza
kontekstem kulturowym;
● Dalsze rozważanie elementów PJ jest w dużej mierze powiązane z czynnikami kulturowymi
i cywilizacyjnymi.
1. Czynnik (wymiar) polityczny:
● Nie tylko:

➔ PJ jako część globalnej polityki w społeczeństwie;

➔ PJ jest realizowana częściowo z pomocą instytucji politycznych (przez instytucje
polityczne);
➔ Język polityki jako ważny element w formowaniu języka komunikacji publicznej;
➔ Czasami kontrola polityczna występuje w kanałach komunikacji publicznej.
● Dużo ważniejsze:

➔ bazuje na zbiorze idei → ideologia;

➔ na specyficznym spojrzeniu na świat, na filozofię.
1. Czynnik prawny
 Stanowią wierzchołek piramidy którą tworzą wszystkie inne czynniki, zwłaszcza polityczne;
 Prawodawstwo:
➔ Bezpośrednie akty prawne;
➔ Pośrednie elementy innych aktów prawnych dot. działalności językowej i
komunikacji publicznej.
 2 aspekty:
➔ Jaki poziom struktury państwa obejmują akty prawne (lokalny, regionalny, całe
państwo);
➔ Jaki status ma idiom i jakie funkcje ma prawo do obejmowania.
1. Wymiar historyczny PJ:
● Sytuacja demograficzna jest pochodną poprzedniej sytuacji;
● Granice etniczne i językowe są pochodną poprzednich stosunków międzyjęzykowych;
● Ekonomiczne, kulturowe, społeczne, polityczne i prawne struktury powstają na podstawie
procesów historycznych;
 ● Konkretna PJ → segment pomiędzy swoją własną przeszłością i przyszłością.
● Oba czynniki: synchroniczny i diachroniczny, są ważne.
1. Podział „ideologii językowych” wg Cobarrubiasa
♡ Asymilacja językowa (tendencja, żeby wszyscy użytkownicy opanowali idiom „dominujący”);
♡ Pluralizm językowy (utrzymywanie różnorodności językowej);
♡ Wernikularyzacja (podnoszenie autochtonicznego idiomu do poziomu języka komunikacji
publicznej);
♡ Internacjonalizacja (przejmowanie nieautochtonicznego języka jako środka komunikacji
publicznej).
➔ Asymilacja i pluralizm oraz wernikularyzacja i internacjonalizacja stanowia dwa
podzespoły;
➔ Najczęściej dochodzi do kombinacji tych form.