Bab 3 Rumus Algebra Bab 3 Rumus Algebra

S
BAB 3

ebuah kedai borong menjual pakaian
dengan harga RMy. Pada musim perayaan,
ANDA AKAN MEMPELAJARI kedai borong tersebut memberikan diskaun
kepada jumlah pembelian pakaian seperti
yang berikut.
3.1 Rumus Algebra
BAB 3
Al-Khwarizmi memperkenalkan nombor negatif
dan perpuluhan. Beliau juga mengasaskan satu
pengaturcaraan matematik menggunakan satu
set arahan untuk menyelesaikan suatu pengiraan
yang kompleks.

Untuk maklumat lanjut:

Sebagai seorang pengatur cara komputer,

anda diminta untuk membangunkan http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms043
satu atur cara yang mengandungi rumus
pengiraan harga jualan pakaian tersebut.

RANGKAI KATA

• Rumus algebra • Algebraic formula

• Pemboleh ubah • Variable
• Pekali • Coefficient
• Perkara rumus • Subject of formula

MASLAHAT BAB INI

Rumus algebra diaplikasi oleh jurutera, ahli

statistik, ahli matematik dan ahli astronomi
dalam melaksanakan urusan kerjaya mereka.

42 43
 Bab 3 Rumus Algebra Bab 3 Rumus Algebra

AKTIVITI KREATIF
Bangsa
Jenis tarian Tarian Sumazau ialah tarian
Tujuan: Mengenal rumus Melayu Cina India tradisi suku kaum Kadazan
Bahan: Kalendar persekolahan Sumazau a 2c 2a Dusun di Sabah. Tarian
Sumazau dipersembahkan
Langkah: Kuda Kepang 2b b 5b
pada Tadau Kaamatan
1. Murid melakukan aktiviti ini secara berpasangan. Singa 2c 3a c yang disambut pada setiap
2. Hitung jumlah wang yang dapat disimpan daripada situasi berikut (anggap pengiraan bulan Mei.
Abjad a, b dan c dikenali sebagai pemboleh ubah.
BAB 3

BAB 3
bermula dari 1 hari bulan hingga hari terakhir setiap bulan).
2. Terbitkan rumus untuk setiap perkara rumus yang berikut.
(a) s, bilangan penari berbangsa Cina.
Situasi 1 (b) d, bilangan penari tarian Kuda Kepang.
Badrul seorang murid tingkatan 2 yang suka menabung. Dia menerima wang saku sebanyak (c) w, bilangan penari India dan Melayu.
RM5 dan berbelanja sebanyak RM4.50 secara tetap pada setiap hari persekolahan. http://www.jkkn.gov.my/
Perbincangan:
Berapakah jumlah wang simpanan Badrul pada bulan Januari? (i) Perbezaan rumus di antara kumpulan di dalam kelas anda.
pemetaanbudaya/

(ii) Kesimpulan daripada aktiviti di atas.

Situasi 2
Sedthu mengumpul wang sebanyak RM15 setiap bulan. Jika dia menerima wang saku
Rumus yang diterbitkan s = 2c + b + 3a, d = 8b, w = 3a + 7b + 3c.
sebanyak RM10 sehari, hitung perbelanjaan Sedthu dalam sehari pada bulan April. Daripada aktiviti di atas, rumus dibentuk dengan menghubungkan
beberapa pemboleh ubah.
3. Nyatakan kaedah menghitung wang simpanan. Dalam aktiviti di sebelah, s,
d dan w ialah perkara rumus
CONTOH 1 dan boleh ditulis di sebelah
Daripada dua situasi di atas, anda perlu menulis persamaan yang menghubungkan nilai wang saku, kiri atau kanan.
nilai wang belanja dan bilangan hari dengan operasi tambah dan darab untuk mendapatkan nilai Suzi menjual dua jenis kek pada harga yang berlainan. Kek coklat
wang simpanan. Wang saku, wang belanja dan bilangan hari ialah pemboleh ubah. Anda boleh dijual pada harga RM3 sepotong manakala kek keju dijual pada harga
menentukan jumlah wang simpanan dengan mengubah nilai pemboleh ubah tersebut. dua kali ganda harga kek coklat. Sempena pembukaan cawangan
baru, dia memberikan diskaun 10% untuk semua harga kek. Terbitkan
rumus pengiraan harga jualan kek, jika m potong kek coklat dan n
3.1 Rumus Algebra potong kek keju berjaya dijual. Pemboleh ubah dalam
sesuatu rumus boleh
Ungkapan algebra ialah gabungan dua atau lebih sebutan algebra menggunakan operasi tambah, tolak, Penyelesaian: diwakili dengan huruf a
hingga z (dalam contoh 1, m
darab atau bahagi. Rumus algebra ialah ungkapan algebra yang ditulis dalam bentuk persamaan. Harga kek keju = 2 kali ganda kek coklat dan n mewakili pemboleh
= 2 × RM3 ubah). z dalam rumus di
= RM6 sebelah dikenali sebagai
3.1.1 Membentuk rumus Harga jualan, z = �(bilangan kek coklat × harga) + perkara rumus.

(bilangan kek keju × harga)� × diskaun

Membentuk rumus = �(m × RM3) + (n × RM6)� × (100% − 10%)
berdasarkan suatu situasi.
Tujuan: Membentuk rumus algebra = (RM3m + RM6n) × 90%
Bahan: Lembaran kerja = (3m + 6n) × 0.9
dengan, z = harga jualan Adakah persamaan ini
Langkah: digelar rumus?
1. Murid melakukan aktiviti ini secara berkumpulan. m = bilangan kek coklat
(i) a × (b + c) = (a × b) + (a × c)
n = bilangan kek keju
Sebuah kelab kebudayaan akan membuat persembahan pada malam kebudayaan peringkat p q b
(ii) a + a =
sekolah. Jadual di sebelah menunjukkan bilangan penari mengikut jenis tarian dan bangsa a
Rumus algebra; z = 0.9 (3m + 6n)
yang diwakili oleh satu abjad seperti dalam jadual berikut. Bincangkan.
= 2.7m + 5.4n

44 45
 Bab 3 Rumus Algebra Bab 3 Rumus Algebra

3.1.2 Menukar perkara rumus CONTOH 3

Pemboleh ubah boleh diungkapkan menjadi perkara rumus suatu Ungkapkan p sebagai perkara rumus. (�a 2 )2 = a2
rumus algebra. Begitu juga perkara rumus boleh menjadi pemboleh Menukar perkara rumus bagi
suatu persamaan algebra. �a 2 = a
ubah rumus algebra tersebut. (a) q = ­ p (b) s = p2
p 1
(c) w = (d) t =
3 p2
PERHATIAN
Penyelesaian:
BAB 3

BAB 3
b b Pekali bagi perkara
1
�x = x 2
rumus mesti bernilai 1. (a) p = q Kedua-dua belah (b) p2 = s 1

persamaan
(�x )2 = (x 2 ) 2
a ( p )2 = (q)2 p2 = s 1
dikuasaduakan ×2
Perimeter, P bagi sebuah segi tiga sama kaki boleh diungkapkan p = q2 p = s = x 2
dalam sebutan a dan b sebagai P = a + 2b = x
1×p =p
Perkara rumus bagi persamaan di atas boleh ditukar seperti berikut. −1 × p = −p
p 1
(i) a = P – 2b (ii) b = P − a 0×p =0
(c)
3
= w (d) t =
p2 PERHATIAN
2
1 p Salingan
×p = p 2 2 1
3 3 � � =w t × p2 = × p2 1 1
CONTOH 2 3 1 p2 = a, x =
1 p 1 x a
− ×p=− tp2 = 1
Ungkapkan m sebagai perkara rumus. 3 3 p Kuasa dua
= w 2 1
3 p2 = (�x )2 = a 2 , x = a 2
(a) q = m + p (b) b = 2s – m p t
m–n × 3 = w 2 × 3 Punca kuasa dua
(c) a = 5 (d) t = 1
3 1 1
2m –3 p=
√x 2 = √a, x = ±√a
p = 3w 2 t
Perkara rumus sebaik-
Penyelesaian: baiknya ditulis di sebelah
kiri persamaan.
(a) m + p = q (b) 2s – m = b
m + p – p = q – p 2s –2s – m = b – 2s 3.1.3 Menentukan nilai pemboleh ubah
Maka, m = q – p – m = b – 2s
1 1 Nilai bagi satu perkara rumus boleh diperoleh apabila semua nilai Menentukan nilai suatu
m diungkapkan dalam × (– m) = (b – 2s) pemboleh ubah diberikan. Sebaliknya, nilai suatu pemboleh ubah pemboleh ubah apabila
–1 –1 nilai pemboleh ubah
sebutan p dan q m diungkapkan dalam boleh diperoleh apabila nilai perkara rumus dan pemboleh ubah
sebutan b dan s
m = –b + 2s lain diberikan. lain diberikan.
Maka, m = 2s – b
5 Anda telah belajar CONTOH 4
(c) a = 2m (d) m–n menyelesaikan persamaan
= t Diberi w = 7t – 5u, hitung nilai berikut
–3 linear dengan tiga kaedah
5 berikut. (a) nilai w apabila t = 3 dan u = –2
a × 2m = × 2m m–n 1 (a) Kaedah cuba jaya
2m 1 × –3 = t × (–3) (b) nilai t apabila w = 15 dan u = 4
1 1 –3 (b) Aplikasi konsep −a + a = 0
2am = 5 m – n = – 3t kesamaan −a − a = −2a
(c) Kaedah pematahbalikan
Penyelesaian:
1 −a × a = − a 2
2am m – n + n = – 3t + n
= 5 (a) Gantikan t = 3 dan u = –2 ke dalam rumus. (−a) × (−a) = a 2
2a 2a m = – 3t + n −a ÷ a = −1
1 w = 7(3) − 5(−2)
5 m diungkapkan Maka, m = n – 3t (−a) ÷ (−a) = 1
Maka, m = m diungkapkan dalam = 21 + 10
2a dalam sebutan a sebutan n dan t = 31
46 47
 Bab 3 Rumus Algebra Bab 3 Rumus Algebra

(b) Gantikan w = 15 dan u = 4 ke dalam rumus. Penyelesaian:

7t – 5u = w
Rumus Algebra Memahami masalah Merancang strategi
7t – 5(4) = 15
7t = 15 + 20 Bilangan ayam goreng yang boleh Menentukan harga sebungkus roti
Pemboleh ubah
dibeli oleh Azman dengan wang (a) Wakilkan harga roti dan ayam dengan huruf x.
t = 35
Pemboleh ubah ialah kuantiti yang
7 nilainya belum dikenal pasti atau sebanyak RM12.
boleh berubah.
t = 5 Harga roti = RM x
Harga ayam = RM2 x
BAB 3

BAB 3
Pemalar
Pemalar ialah kuantiti yang nilainya
(b) Jumlah harga roti + Jumlah harga ayam + RM1 = Jumlah belanja
CONTOH 5 tetap.
2(RMx) + RM2x + RM1 = RM5
Rumus Algebra 2x + 2x + 1 = 5
1
Diberi m = (p – q)2, hitung nilai q jika diberi m = 16 dan p = 3. Rumus algebra ialah persamaan
4x + 1 = 5
4 yang menghubungkan beberapa
Penyelesaian: pemboleh ubah.
x = 5 − 1
4
1 Perkara Rumus =1
m × 4 = (p – q)2 × 4 Perkara rumus ialah pemboleh
4 Maka, harga sebungkus roti ialah RM1 dan harga seketul ayam ialah RM2.
ubah bersandar yang diungkapkan
4m = (p – q)2 dalam sebutan pemboleh ubah tak
Kedua-dua belah persamaan bersandar bagi suatu rumus. Perkara Membuat kesimpulan Melaksanakan strategi
�4m = √(p – q)2 dipuncakuasaduakan
rumus sentiasa mempunyai pekali 1.
Penentuan perkara rumus melibatkan Azman dapat membeli 5 ketul (a) Wakilkan bilangan ayam goreng dengan huruf y.
p – q = �4m (a) satu daripada operasi asas
matematik. ayam goreng. (b) Jumlah harga roti + Jumlah harga ayam = RM12
(b) kuasa atau punca kuasa.
– q = �4m – p (c) gabungan operasi asas dan (RM1 × 2) + (RM2 × y) = RM12
1 1 Kedua-dua belah persamaan kuasa atau punca kuasa. 2 + 2y = 12
(– q) × = �√4m – p� ×
–1 –1 1 12 – 2
didarab y = 2
q = − √4m + p –1
=5
q = p – √4m Kaedah alternatif
Gantikan m = 16 dan p = 3
q = 3 – √4(16) Gantikan m = 16 dan p = 3 JOM CUBA 3.1
16 = 1 (3 − q ) 2
q = 3 – 8 4
1. Ungkapkan huruf dalam kurungan sebagai perkara rumus.
64 = (3 − q ) 2
q = –5 (a) z = m − qp [ m ] (b) v = u + 2 [ u ]
7w
√64 = (3 − q ) (c) 3y = x [ x ] (d) 3a = 4 [ b ]
8 = 3 − q 5+b
q = 3 − 8 3 5
(e) 5q = u − 5 [ u ] (f ) 2w = −4 + v [ v ]
q = − 5
25w 2
(g) 2a = √3b + 5 [ b ] (h) (−5t) 2 = 36 [ w ]
3.1.4 Penyelesaian masalah
Menyelesaikan masalah (i) (−3m)2 = 4p − 8 [ m ] (j) √(9r 2 ) = 4s − 7 [ r ]
CONTOH 6 yang melibatkan rumus.
2. Harga sehelai kemeja ialah RM35, manakala harga sehelai seluar ialah RM45. Diskaun sebanyak
Harga seketul ayam goreng di kantin sekolah ialah dua kali ganda harga sebungkus roti. Dengan 15% diberikan pada harga sehelai kemeja, manakala diskaun sebanyak 10% diberikan pada
wang sebanyak RM5, Azman membeli dua bungkus roti dan seketul ayam. Baki perbelanjaan harga sehelai seluar. Tulis rumus jualan, z, jika Syamsul ingin membeli x helai kemeja dan y
tersebut ialah RM1 dan disimpan. Jika Azman membawa RM12, berapa ketulkah ayam goreng helai seluar.
yang dapat dibeli dengan jumlah bilangan roti yang sama?

48 49
 Bab 3 Rumus Algebra Bab 3 Rumus Algebra

3. Selesaikan yang berikut. (b) Bayaran sewa sebuah gelanggang sepak takraw ialah RM5 bagi satu jam yang pertama.
(a) Diberi c = 4d + 8, hitung (b) Diberi 4 p = 18 − 5q, hitung Bayaran bagi setiap jam yang berikutnya ialah RM3. Tulis rumus yang menghubungkan
(i) nilai c apabila d = 2 (i) nilai p apabila q = 2 jumlah bayaran, p dan jam yang disewa, h.
(ii) nilai d apabila c = 10 (ii) nilai q apabila p = 2
(c) Pecutan, a ialah perbezaan antara laju akhir, v2 dan laju awal, v1 yang dibahagikan dengan
(c) Diberi 1 m = 2 n + 8, hitung (d) Diberi √4m = n − 5 , hitung
2
masa, t. Tulis hubungan antara a, v2, v1 dan t.
3 3 2
(i) nilai m apabila n = −15 (i) nilai n apabila m = 4 2. Ungkapkan huruf dalam kurungan sebagai perkara rumus.
(ii) nilai n apabila m = 30 (ii) nilai m apabila n = 2
BAB 3

BAB 3
(a) m = – 3 q + p [q] (b) x = – p – w [w]
1 3 3
(e) Diberi 3u = 4r + s, hitung (f) Diberi 3 p = 2 q − 4 r , hitung (c) 2e = 4g + 3h [g] (d) 4 m – 6p = 4 q [q]
5 3
(i) nilai u apabila r = 5 dan s = −2 (i) nilai p apabila q = 3 dan r = 8 3
(e) w = 3v 2 [v] (f) 2m = 4 n2
[n]
1
(ii) nilai r apabila u = 3 dan s = 3 (ii) nilai q apabila r = −12 dan p = 10 (v + 1) 2 5f = 5

(g) 3w = [v] (h) [k]
(iii) nilai s apabila u = 2 dan r = 1 (iii) nilai r apabila p = −15 dan q = −15 2 4 k−7
2

1 3 1 3. Hitung nilai yang berikut.
(g) Diberi √3a = 9b − 4 c, hitung (h) Diberi 1 2 s = 5 t 2 + 3 u 2 , hitung

1 x+y c − d 2 , hitung nilai
(i) nilai a apabila b = 1 dan c = 2 (i) nilai s apabila t = −5 dan u = 3 (a) Diberi w = , hitung nilai (b) Diberi 6b =
9
3 1+x
(i) b, jika c = 20 dan d = 2
(ii) nilai b apabila c = 3 dan a = 12 (ii) nilai t apabila u = −6 dan s = 28
(i) w, jika x = 2 dan y = − 8
(iii) nilai c apabila a = 3 dan b = 3 (iii) nilai u apabila s = 4 dan t = 5 (ii) x, jika w = 20 dan y = 5 (ii) c, jika b = 1 dan d = 2
6 6 9
(iii) y, jika w = 5 dan x = 6
(iii) d, jika b = 1 dan c = 90
4. Tulis rumus algebra berdasarkan situasi berikut. 2
(a) Jumlah harga, RMz yang perlu dibayar oleh seorang pembeli yang membeli x buah buku
kerja dan y kotak set geometri. Setiap buku kerja dan set geometri masing-masing berharga (q + 1) 3t – 4u 2
(c) Diberi −2p = , hitung nilai (d) Diberi 4s 2 = � � , hitung nilai
RM5.90 dan RM3.60. (r + q) 5

(i) p, jika q = 3 dan r = 3q (i) s, jika t = s − 1 dan u = 2 s
(b) Dalam suatu jamuan kelas, seorang guru membeli p karton minuman tin untuk diagihkan
(ii) q, jika p = 3 dan r = 2q (ii) t, jika s = − 5u dan u = 3
kepada q orang murid. Daripada sejumlah minuman tin tersebut, tujuh tin dikeluarkan untuk
dibahagi kepada guru mata pelajaran. Jika satu karton mengandungi 24 tin minuman, (iii) r, jika p = − 1 dan q = 2p (iii) u, jika s = 1 t dan t = 2 − u
3 3
hitung bilangan tin minuman yang diterima oleh setiap murid, b dalam sebutan p dan q.
4. Seorang pengurus cawangan kedai makanan segera dibayar gaji 3 kali ganda berbanding dengan
(c) Kasut A dijual dengan harga RM35 sepasang, manakala kasut B berharga RM76 sepasang.
gaji pekerja sambilan, RM x sehari. Masa bekerja untuk pekerja sambilan ialah separuh dari
Kedai Kasut Cantik menawarkan diskaun sebanyak 15% untuk pembelian dua pasang
masa bekerja pengurus itu, y dalam tempoh sebulan. Jika mereka bekerja 26 hari dalam sebulan,
kasut. Kasut A dan kasut B boleh dicampur bilangannya. Mei Ling membeli m pasang
tulis rumus perbezaan gaji, RMz antara kedua-dua pekerja tersebut dalam sebutan x dan y.
kasut A dan n pasang kasut B. Hitung harga yang perlu dibayar, P dalam sebutan m dan n.
(d) Sebuah kereta mampu bergerak sejauh 10 km dengan isian petrol sebanyak 1 liter. 5. Julia mengambil 40 saat untuk berjalan sejauh 50 meter. Bantu Julia menulis rumus mengira
Ungkapkan kos petrol, RMx yang perlu diisi untuk perjalanan sejauh s km jika satu liter tempoh perjalanan, t dalam minit, dari rumahnya ke sekolah yang berjarak s kilometer.
petrol berharga RMt.
6. Luas trapezium di bawah ialah 36 cm2. Jika x + y = 11 cm, hitung nilai x dan y.
x cm
MENJANA KECEMERLANGAN

1. Tulis rumus algebra daripada situasi berikut. 4 cm

(a) A mewakili luas, manakala x mewakili panjang sisi sebuah segi empat sama. Tulis rumus
yang menghubungkan A dengan x. 2y cm

50 51
 Bab 3 Rumus Algebra Bab 3 Rumus Algebra

INTI PATI BAB

Tajuk: Papan mengira

Rumus Algebra Bahan: Kad manila, kotak terpakai, kertas warna, gam dan gunting
Langkah:
1. Buat satu papan mengira untuk mengira harga yang perlu dibayar oleh murid bagi
BAB 3

BAB 3
pembelian tiga barang.
Rumus algebra menggabungkan Perkara rumus diwakili oleh abjad. 2. Contoh barang yang hendak dibeli ialah pen, air mineral dan buku tulis.
ungkapan algebra dengan operasi tambah,
tolak, darab atau bahagi dalam bentuk Perkara rumus boleh berubah bergantung 3. Harga pen, air mineral dan buku tulis ditentukan oleh murid mengikut harga semasa.
persamaan. kepada nilai pemboleh ubah yang ingin
diperoleh.
1. y = 3x – 5
w = – 6 – 8t
6 – 7v
2. w =
v Barang
1 –6–w
3. A = th t =
2 8
4. L = πj 2

Bilangan
Suatu nilai pemboleh ubah dalam rumus algebra
a b c
boleh diperoleh apabila diberi suatu nilai pemboleh
ubah yang lain.
Contoh: Penyelesaian masalah melibatkan
2v penukaran perkara rumus, gabungan Harga a × RM b × RM c × RM
Diberi Q = , hitung nilai u, operasi asas aritmetik, kuasa dan
–v + u
jika v = 2, Q = 4 punca kuasa.

Maka, u = 3 Jumlah
(i) (ii) (iii)
REFLEKSI DIRI
+ +
Jumlah keseluruhan
Pada akhir bab ini, saya dapat: (i) (ii) (iii)

1. Membentuk rumus berdasarkan suatu situasi. Contoh papan mengira

2. Menukar perkara rumus bagi suatu persamaan algebra.

3. Menentukan nilai suatu pemboleh ubah apabila nilai pemboleh ubah
lain diberikan.

4. Menyelesaikan masalah yang melibatkan rumus.

52 53